O 62- 5o23



TSY J. B. EWU li. Ml'. JiA'NGETÏLö
MJ> C C LXXXV .






DEN
WELEDELEN ZEER GELEERDEN. HEERE,
JACOBUS HOVIUS,
MEDICINM DOCTOR, enz. TE AMSTELDAM,
WORDT
D E E Z E
GENEESKUNDIGE
ELECTRICITEIT,



UIT HOOGACHTING EN VERPLIGTIXG ,
MET DE VEREISCHTE EERBIED,
NEDERIG
OPGEDRAAGEN,
DOOR.
desze/fs onderdaanigen dienaar %
WILLEM VAN BARNEVELD.



BERICHT,
D aar ik voorzie , dat dit werk, nu en dan, vallen zal, in handen van zulken , die onder het leezen van 't zelve , niet in Haat zullen zyn , de kunstwoorden te verduitfchen, noch veel min de natuurkundige fpreekwyzen, en werktuigen, te verklaaren , waardoor het werk, voor hen, eenigzins onverftaanbaar zal weezen; heb * 2



IV BERICHT.
ik niy te gemaklyker laaten overreeden, om, by wyze van inleiding, de verklaaringen van het een en ander, in eene alphabetifche orde vooraf te laaten gaan ; in die bffiyke verwachting, dat de meer ervarenen , welken dit werk onder het oog mogten krygen, metmy, van de gezegde noodzaakelykheid overtuigd zullen weezen, en daarom myne handelwyze in deeze zullen goedkeuren.
Een Genees ■ Natuur- of Hcel-kundige,althans,achte,als of dit niet gefchreeven ware; want om deezen niet te verveelen \ heb ik de verklaaringen , in het werk, gemeid , en dezelven liever hier willen plaatfen.



VERKLAARING
DER
KUNSTWOORDEN.
Absorbentia: zuuropflorpen.de geneesmiddelen.
affectus amoris: liefdedift.
affiniteit : verwantfchap of betrekking.
afstand des ELECTROMETERt: is de tusfchenruimte, van
den knop des eerlten conduftors en den knop des elec-
trometers.
amalgama : betekent hier een mengzel van kwik en eenig ander metaal, als tin of zinc, tevens met een weinig olie , om de glaazen 1'cliyven der electrike machine mede te beftryken. "^amaurosis: verlamming der oogzenuw.
anouvna: pynftillende, flaapverwekkende middelen.
antiparalytica : geneesmiddelen tegen de verlamming.
antispasmodioa : kramp- of zenuwtrekking-weerende geneesmiddelen.
appi-icatio : de toediening van eenig genees- of hulpmiddel.aroma: reukwerk. aromatiek : welriekend.
arthritis , is in 't gemeen de jicht, welke naar de beledigde plaatzen vernuemd wordt.
athmosphkïR) of eiectrike athmospheer , is dat gedeelte gemeene dampkrings - lucht, 't welk een eleftriek lichaam omringt, en van hetzelve eene kenbaare hoe* 3
h



VI VERKLAARING DER
veelheid ontvangt: zo kan.rby voorbeeld, door de na» tuurlyke eleftrkiteit, te weeten , die des blikzems, de aihmofpheer, zeer ligtlyk een myl in 't ronde , uit de f donderwolken geëleftrueerd worden.
B
batter? , of gelaades eatibry , b eene verzameling
van verfcheidene leidfche flesfchen : zie Htdfiht flesch. biceps, QMusculus): tweehoofdigefpier des opperarm*. C
cardiaca: hartverfterkende geneesmiddelen. caries, beeneter.
catalepsis : verftyving der leden , door een foort van
llaapziekte veroorzaakt. catarrhalis : zinkingachtig.
catarrhus: een zinking: hier wordt er een zinking door verftaan, in zo verre die , door verftoppir.g der vaten veroorzaakt zynde, door de eleariciteit kan herfteld worden.
cauda eqvina; de uitgang van het eerfte lendenwsrvelbeen , tot aan het heiligbeen.
circulatie : omloop ; 't zy des bloeds, of der vochten, enz.
eoi-icA pictonum: 't colyk van poitou , of kramp-colyk. colica saturnina : kramp-colyk, door loodftoffe veroorzaakt.
concussie : hierdoor verfta ik die verzetting en onvethoedfche beweeging des dierlyken lichaams, die de electrike fchok op hetzelve veroorzaakt.
cokductor: een zodanig lichaam, dat in ftaat is, oni de electrike ftof voordteleiden: hetzelve ftaat tegen over een Nvt ctmdiiiïvr, die juist het tegendeel doet, en de e:es-



KUNSTWOORDEN. m
tricitejt bepaalt: in dit werk betekent condutior, meestal het geïfoleerd koperwerk, vóór het elefttike werktuig ftaande.
convulsie : ftuiptrekking.
cortex peruvianus : kina.
cobtex winteranüs: witte of baftaart caneel.
D
XJIARRHiEA: buikloop.
E
eau de lucb : een vluehzoutigè armoniacgeest, ïn naam verfchillende, naar deszelfs uitvinder, en in gedaante, naar deszelfs veimenging, rhet eene ontbinding van de gom van maftix.
iffluxus: uitvloeijing.
electriciteit , is de aantrekkende en afftootende werking der electrike lichaamen , eertyds alleen in den barnfteen bekend, en daarom ontleend van het woord ettctrum, amber of barnfteen genaamd: thans kent men de lichaamen vry onderfcheiden , zo wel die in 't gemeen de electrike ftof voordbrengen, als die, welken die ftof meer of min voordbrengen; in tegenoverftelling van anderen , die in 't geheel niet eleftriek kunnen worden, maar zeer gefchikt zyn, om de eleftrike ftof voordteleiden , gelyk de metaalen. «lectriek: dit kan betekenen, een uit zig zelf eleftriek lichaam ; als, glas, harst, pik, zyde, vellen van dieren, enz., of ook een, door mededeeling eleftriek lichaam , gelyk de metaalen, het water , het menfchlyk lichaam, enz., daartoe zeer gefchikt zyn. bi.ectriek. vuur , is de vonk zelve,'t zy uit een geladene
flesch of de enkele vonk. electrike dampkring: zie Alhmofpheer, electrike machine; is een werktuig, dat zeer onder*4



«ii VERKLAARING DER
fcheiden gemaakt wordt s naar dé onrierfrheidene meerling des handwerkmans, en naar de byzondere ibort van lichaamen , die gebruikt zullen worden , om de
eleftriciteit optewekken. 't Werktuig dat ik tot
geneeskundige proeven bekwaam oordeel, héb ik in het «erfte hoofdftuk van het eerfte deel, genoegzaam befchreeven.
electrike stof : betekent in 't gemeen , de opgewekte
eleftriciteit; konftige en natuurlyke. ■lectriseeren , is , door wryving met electrike werktuigen
de aantrekkende kracht opwekken, en vervolgends de
verfchynzeien verklaaren. v klectrometer : een toeftel , dat zeer onderfcheiden is %
om de eleftrike vonk of Tchok aftemeeten. elevatores ani : de /pieren die den aars openen. epidemie: volksziekte. epilepsie: vallende ziekte. epileptisch : dat aan vallende ziekte gelyk is. jsrexiones penis* ontfpanning der manlyke roede. evaouantia : genees- of hulp-middeien, die de, voor het
lichaam nadeelige ftoffen , uit het bloed of dé vochten
kunnen afleiden. excretio*. uitwerping.
excretmo seminis : verlies van het manlyke zaad. bxtenSor pollicis {Musculus): de uitftrekkende fpier, des duims.
'extensorbs longi et br^ves (Musculi): de lange en,
korte uitftrekkende fpieren der vingeren. ^t "'\ ■ . ■,' - F a »*V'
EiLix: vaaren ; dit kruid is een genoegzaam onfeilbaar
geneesmiddel tegen den Iindworm. Flésch, of gelaadene flesch: zie Leidfche flesch, G 4 cbcalcinserd : gekalkbrand.



tKUNSjTWO ORDEN. xx
flEè'LECTRiSEERD lichaam : hierdoor verftaat men doorgaands een lichaam , dat de eleftriciteit, door mededeeling ontvangen heeft van een ander lichaam, doch niet langer dan den tyd uit, dat het zelve de ftof bewaaren kan : — fömtyds betekent men daarmede ook een lichaam , door eigene opwekking eleftriek geworden.
cenitalia: de teeldeelen.
glas , of bekleed glas * zie Leidfche flesch.
gluten : lym.
H
hjemiplegie: eene halve verlamming, zynde dikwylshet gevolg van beroerte.
I
indicatie : een juist denkbeeld der ziekte, volgends welke een Geneesheer , een gepast geneesmiddel voorïchryft.
intestina : darmen.
intestinum rectum : de rechte- of endel-darm. iRRiTATië'n • prikkelende fchuddingen. irriteeren: beroeren, fchudden.
isoleeren: afzonderen, vryftellen; te weeten, een electriek lichaam, door middel van eenig ander lichaam de gemeenfchap of aanraaking van een derde te beneemen.
isoleerend lichaam, is een zodanig, dat de eigenfchap bezit, om de eleftriciteit' te bewaaren, in eenig ander lichaam, dat op het zelve gefteld wordt, gelyk droog glas, harst, pik, enz.
-laudanum liquidum: vloeibaar, pynftillend , of flaap» verwekkend geneesmiddel.
*'s



X VERKLAAR ING DER
leidsche flesch, is een gewopne glaazen flesch, van. welk foort en figuur men begeere, mids goed zuiver glas zynde , aan beide zyden , gedeeltelyk met blad-tin bekleed, om, door middel daarvan , de deelen van elke oppervlakte afzouderlyk te vereenigen ; men kan op dezelfde wyze , een vlakke glazen ruit bekleeden : zodanig bekleed glas geeft, geè'léarifeerd zynde, den lyder een' fchok , welke meer of min fterk is , naar de grootte van de bekleeding , en de opgehoopte eleftrike ftof, door het werktuig: de naam is ontleend, van dat men aan 's Lands Univerfiteit te Leiden, de eerfte beste proeven in den aanvang daarmede genomen heeft, fchoon men niet zeggenkan, datzy de eerfte uitvinders ervan geweest zyn, als zynde tot deeze proeven aanleiding gegeeven door den Heer vou hleist, in Camin, Ao. i/45' Deeze bekleede flesch, of dit bekleed glas, geladen zynde met eleftrike ftoffe , is op deszelfs eenezyde^/ax, en op de andere zyde minus geëleftrifeerd; of anders, door de eleftrike laading , by voorbeeld, naar binnen, is dc eleftrike ftof daar als met geweld ingedreeven,en van de buitenfte zyde afgeweekeu ; wanneer men nu deeze ftof wil doen wederkeeren , van de ontvangene naar de verlaatene zyde van dit bekleede glas, bezigt men eenige conduftors, te weeten, een metaalen ontlaader, of het menfehlyke lichaam: neemt men het laatfte zo geeft dit aan het lichaam eene hevige beweeging, 't welke men fchok noemt. limatueaï martis: vylzel van ftaal. linimentum; eene fmeeifel om ta ftiyken.
• M
machine: werktuig.
MAGNEtTiscHE werking, is die , welke door den zpiifteen veroorzaakt wordt, en die by eene oppervlakkige



KUNSTWOORDEN. xi
befchoftwing j eenige overeenkomst met fommige electrike werkingen fciiynt te hebben; maar die hybedaarder overweeging geheel van dezelve verlciiilt,
masseter (Musculus) : de kaauwfpier.
menstrua: de maandftonden.
minus: zie Negatief.
motus peristalticus : de woimwyze beweeging der dafmen,
N
negatief bad (Elettrieli), is de electrike dampkring rondom den lyder , wanneer dezelve minus wordt geëlectrifeerd.
Negatief (Ontleicnend} geëlectriseerd , is zo veel, a's van eleftriciteit beroofd te zyn ; dat is , minder te hebben dan de hoeveelheid van eenig lichaam bedraagt: men zonde zig gepaster uitdrukken met het woord minus, (minder) geëleftrifeerd , want het is tog zeker, dat men nooit eenig lichaam vooronderftellen mag volftrekt van eleftriciteit uitgeput te zyn, zo lang men in de gelegenheid is , gelyk men is, om de ftof op eene andere plaats meer en meer optehoopen , gelyk dit afhangt van de fterke werking van de machine; van den geleidenden aart der lucht, en van den aiftand der poiïtive en negative zyde, 't zy die door konst van de binnen- en buiten-zyde van bekleed glas, of, in de natuur, van de wolken en het aardry k gemeend wordt.
Als men negatief geëleftrifeerd is, vloeit de eleftrike ftof uit de lucht naar den lyder, om dat dezelve, door de negatief gefielde machine , van eleftriciteit beroofd wordt.
kervus cubitalis : elboogs zenuw.
O
oculi 69 rp: fynbereide kreeftsoogen. oleum cajapoeti : Cajapoetö'iie.



*it VERKLAARING DÉR
ou riciki: olie van den wonderboom, of wel deszelfs
nooten, gemeenlyk purgeernooten genaamd. obbita: de Oogholte.
orbicularis oris (Musculas): de ronde fpierdesmonds. os coccygis: 't ftaartbeen. os sackum : 't heiligbeen,
P
palliative cuuren : geneezingen , die op de toevallen , en niet op de eerfte oorzaak der ziekte, volbragt worden.
pahalysis : lammigheid.
paralytisch : verlamd.
penis: de roede.
fes anserinus: de ganzéhvoet, (een weefzel van zenuwen , bezyden het oor gelegen )
phlogiston : in 't gemeen, alle vunrftof of uitvloeizels, die uit brandbaare lichaamen, door verbranding uitgedieeven worden.
physicalis: natuurkundig.
flus: zie pofitief.
positief (Stellig) geSi ectriseerd! is zo veel als van eleftriciieit vervuld te zyn ; dat is, meer re hebben als de natuurlyke hoeveelheid van "eenig lichaam bedraagt: men zoude veel gepaster zeggen, plus (meiJ^gee'iearifeerd ■ want in de natuur, noch in de konst, is geene bepaaliug , in hoe verre de elcariciteit kan opgevuld worden. In dit geval vloeit de elearike ftof uit de in werking gebragte machine , naar het lichaam des lyders, (of eenig ander voorwerp , dat men daartoe verkiest) en vandaar in de lucht, die den lyder omringt: zie verder negatief.
ïositief bab: QEUSrüh') is de eleftrike dampkring,



KUNSTWOORDEN. xiiï
rondom den lyder, wanneer dezelve plas wordt geè'-r leftrifèerd, a posteRiori : van achteren.
prikkeling of electrike pr{kkeling : is eene Icherv pe prikkeling der eleftrike vonkjes , die door hunne fchielyke opeenvolging, boven alle eleftrike bewerkingen, het best de verloorene gevoeligheid doen wederkceren. .,
a priori :'van vooren.
'pulvis : een poeder.
jpupilla; de oogappel.
R
radix valeriana sylvsstris : kleine valeriaan. kemedium heroïcum , een krachtdaadig of heldhaftig
geneesmiddel. Hesina guajaci : harst van pokhout. Eheum : rhabarber« Eheumatiek : zinkingachtig.
kheumatismtjs : een zinking: hier betekent het een overbrenging van kwaade ftoffen, uit het lichaam naar afgelegener deelen.
S
saccharum satubni: loodfuiker; eigenlyk is het een, uit lood, door azyn of plant-zuuren ontbonden, gecryftallifeerd zout.
sapo : (Albas) witte zeep.
saturnina : loodftoffen.
schok, electrike schok : is eene beweesing des lichaams, die zeer hevig is, veroorzaakt door den overgang van een eleftriken vlam of vuurftraal, die in het pasfeeren de zenuwen het meest fchyn,t te treffen: zie Leidfche flesch. $
scrotum : de balzak.
sphincter ani : de fluitfpier van den aars. Spiritus salis aemohiaci : geest van armoniaczowt.



jciv VERKLAARING DER KUNSTWOORDEN.
stimulantia: prikkelende, Ievendigmaakende middelen. suppoor : is een glazen tafeltje of glazen ftandaard , die
eenig geëleftrifeerd lichaam vry kan ftellen. SYRupus papavebis albi: fyroop van flaapbollen.
» T
tendines: trekkers, of uiteinden der fpieren, testiculi : de ballen.
U
unguentum neBvinum : zenuwzalf.
V
yinum medicatum : een wyndrank, of geneeskundige wyn.
vinum rhenanum : rhynfche wyn.
vonk, of electiuke vonk, is een vuurftraaltje of vlam, welke vry minder beweeging veroorzaakt, dan de electrike fchok , doch anders in den aart hetzelfde is, en die ook kan verfterkt worden , door de uitgebreidheid van den conduftor des werktuigj , waardoor dan de vonk een' Hhok gelyk wordt. vonk of versterkte vonk: isdie, welke van den eerften conduftor der machine genomen wordt, als er een gelaadene leidfche flesch aan ftaat. vonken , of electrike vonken : zyn die, welken, als een lyder geëleftrifeerd is , door middel van metaalen knoppen , van denzelven getrokken worden. vonkenstboom , of electrike vonkenstroom , is een geregelde, aanhoudend voortgebragte ftroom van electriek vuur , die van den eerften , tweeden , of by. ftaanden conduftor .voorvalt, en vandaar overgebragt wordt, naar en door het beledigde deel des menfchly. ken lichaams.



VERKLAAR ING
OER
P L A A T E N,
PLAAT I.
Fig. i. Het pofitive en negative eleftrike bad. A De eleftrifeer-machine. B De eerfte conduftor.
C De lange koperen ftang, die de lyderes met de*
machine, A , vereenigt. D De lyderes. E De «oei.
¥ De ifoieerende, met harst, fchellak en pik, of terpentyn gevulde klosfen of bakjes.
Cj De voetbank, met glazen voetjes.
tl De pofitive en negative athmofpheer, met af- en toe -fchietende pyltjes , van welken de eerfte het pofitive, en de laatfte het negative bad afbeeldt.
I Twee kleine vlierpit-balletjes , om de uitgebreidheid en den uKerften afftand des eleftriken dampkrings, aantetoonen. K Twee , als vooren , om de kracht des elcctriken dampkrings, door de verwydering der ballen, te meeten. Frg. 2. De tweede conduftor, tot de negative toeftel A De conduftor zelf.
B De koperen draad, om den conduftor met den voet
des eleftriken werktuigs te vereenigen. Fig. 3. Het ifoleerende bankje , om de eleftrifeer-ma-
chine, tot negative proeven gereed te maaken. Jig. 4. Len glaazen handvat en kruk , om de ichyven
van het werktuig, in negative proeven , omte-
draaijen.
PLAAT II.
Fig. 1. De eleftrili e vonken, met den knop en prikkela ar A De eleftrifeer-machine. B De eerfte conduftor
C De ftang, die den lyder met de machine vereeniot D De lyder. * E De ftoel.
F De ifoleerende klosfen , of bankjes.
Ci De voetbank, met glazen voetjes.
H Een hand, die met een koperen knop vonken trekt.
1 Een hand , die met den prikkelaar vonken trekt, ïig. 2. Een ifoleerende, of met harst, enz. gevulde bak' in 't groot. ' Fig, 3. Een koperdraad en knop, van is duim diameter £ig. 4. Een, als vooren , de knop van f duim diameter! Fig- 5. Een, met laken beklede prikkelaar. r



St'/Jf
VERKLAARING DER PLAATEN.
Fig. 6. Een onbekleede prikkelaar.
Fig. 7. Een geïfoieerde voetbank, met glazen voetjes,
in 't groot. Fig- 8. Een geïfoieerde vonkentrekker.
'NB. Deeze heb ik eerst by myne lyders beginnen te gebruiken, na dat dit werk byna afgedrukt was : dezelve beftaat uit een koperdraad en knop, aan welk koperdraad tevens een ketting vast is, die met het koperwerk van den voet der machine vereenigd wordt , terwyl hetzelve koperdraad geïfoleerd is , met een glazen handvat , en dit wordt den lyder in de hand gegeeven, waardoor hy inftaat ïs, zig zeiven vonkentetrekken, waar hy 't begeert;
PLAAT III. j
Fig. l> De eleftrike vonkenftroom en eleftrike fchokket» A De eleftrifeer-machine. B De eerfte conduftor.
C De eleftrometer, en overige toeftel om de vonken
overtebrengen. a De eleftrometer zelf. b De bekleede voordleider, of kelting. e De ifoleerende of glazen voordleider. d De andere ifoleerende voordleider , met welke de eleftrike ftroom volmaakt , en de ftof uit het % licliaam getrokken wordt, aan welken een bekleede voordleider of ketting is vastgemaakt. V) De lyder. E De ftoel-
F De ifoleerende klosfen of gevulde bakjes. G De voetbank, met glazen voetjes. Fig. 2. Een geïfoieerde eleftrometer, in 't groot-
a De vastmaakiug van den bekleeden voordleider, of ketting.
b De bekleede voordleider of ketting zelve.
c Een geïfoieerde voordleider, met een beweegbaar puntig koperdraad;
d Een als vooren , met een koperdraad met oogjes omgebogen.
e Een als vooren, voor doove lyders. Fig. 3. F.enige leidfche flesfchen.
a Een flesch van 80 duim"lj
b Een flesch van 40 duim 1
c Een flesch van 25 duim ! bekleeding.
d Een flesch van 15 duim j
e Een-flesch van 12 duim J
f Keu flesch van 8 duimJ
g Het haakje, zo als het aan alle flesfchen wordt vastgemaakt. ■
h De ketting, die van elke flesch tot op de tatel hangen moet-
Fig. 4. Een halve glazen bol, door welks midden een koperen punt kan geftoken worden.
Fig- 5. Een mahonyboute. conus, die met zyn'bafis in eenkoperen pen geitokeu-wordt.



KORTE INHOUD.
É Ë R S T E D E E L: EERSTE HOOFDSTUK.
J\_orte ver klaarlig van den noodigeniocfiel, om geneeskundig te electrifeer en.
... Bladz. i
TWEEDE HOOFDSTUK.
*P V '•• "...1
Önderïvys om een Electrifeèr - mach', ne en den noodigen toefiel, tot geneeskundige proeven voel te' gebruiken.
*5
DERDE HOOFDSTUK.
Uitwerking der Eleftriciteit op het dier. lyk lichaam. . -, .. ^0



r' KORTE INHOUD.
TWEEDE DEEL:
EERSTE HOOFDSTUK.'
Behelzende proef neemingen op Lyders, die volkomen geneezen zyn. Bladz. 133
TWEEDE HOOFDSTUK.
Behelzende proef neemingen op Lyders, die gedeeltelyk geneezen zyn. 263
DERDE HOOFDSTUK.
Behelzende proefneemingen op Lyders , die ik niet heb kunnen geneezen.
310



KORTE INHOUD. VIERDE HOOFDSTUK.
Behelzende proefneemingen op Lyders, die my ontydig verhaten hehhen.Bhdz.^fö
VYFDE HOOFDSTUK.
Behelzende proefneemingen , door fommige myner vrienden genomen, vn my medegedeeld. . 35^
DERDE DEEL. EERSTE HOOFDSTUK.
Behelzende proefneemingen op Lyders, die volkomen geneezen zyn. — i
TWEEDE HOOFDSTUK.
Behelzende proefneemingen op Lyders, die gedeeltelyk geneezen zyn. — 85'



KORTE INHOUD.
DERDE HOOFDSTUK.
Behelzende proefneemingen op Lyders, die ik niet heb kunnen geneezen. Bladz. 120
VIERDE HOOFDSTUK.
Behelzende proefneemingen op Lyders, die my ontydig hebben verlaaten. —— 174
NAREDE. : 191



GENEESKUNDIGE
ELECTRICITEIT
EERSTE DEEL.
EERSTE HOOFDSTUK.
Korte verklaaring van dennoodigentoeflel, om geneeskundig te cleftrifeeren.
In de electrike werktuigen, is, federt eenige jaaren, eene aanmerkelyke verbetering gemaakt; de glazen bollen en cylinders zyn , genoegzaam, hier te lande, niet meer in gebruik, na dat men de iehoone werking der glazen fchyvea heeft ontdekt , en nog dagclyks wordt er aan deezen toeftel verbetering tocgebragt: men vindt deeze werktuigen hier en elders genoeg befchreeven , dan dat ik my daarmede zoude ophouden, als zynde myn oogmerk minder, te onderwyzen , hoe het beste infh'ument gemaakt wordt, dan wel, hoe het moet gemaakt zyn ? om 't in de Geneeskundige Eleftriciteit, met het meefte voordeel, te gebruiken. De beste electrifeer-werktuigen die men, A



ft GENEESKUNDIGE
myns oordeels , tot geneeskundige proeven gebruiken kan, moeten dubbelde glazen fchyven hebben, ieder van 18 tot 24 duim middenlyns; dcezen zyn bekwaam tot alle proeven, die men op het menfehlyke lichaam begeert te necmen: de foort van glas waarvan deeze fchyven gegooten zyn , moet eene goede eleftrike hoedanigheid hebben : dit is ééne der eerften van de noodzaakelykfte vercischten eener goede eleétrifeer - machine , en waarop by fommigen niet genoeg gelet wordt. Er zyn verfchcidene foorten van glas : 't engelfche glas is, door eene langduurige calcinatie , en naauwkeuriger behandeling , het zuiverftc ; en onder dit is het zogenaamde Flintglas wel het beste (*). Ik heb glazen pypen van groen holfteinsch glas gezien , die door wryving ongemeen elcctrick werden: van deeze foort zoude men zeer krachtig werkende fchyven kunnen laaten vervaardigen : de couleur van het glas
(«) Het eigenlyke Flintglas , dat gemaakt wordt uit (Flints) kei- of vuur-fteeuen , is een fchoon allerzuiverst christalyn glas, en wordt niet tot fchyven aan eene elec-trifeer-machine gebezigd ; deeze fteenen in menigte te verkrygen en te bereiden, valt de meefters der glashutten te kostbaar; zy gebruiken in derzelver plaatfe, fyn, wit, wel afgewasfehen rivierzand. Het wezenlyke Flintglas wordt tot gezichtkundige werktuigen gebruüu.



ELECTRICITEIT. 3
doet niets tot de werking : fommig fransen, glas komt naby het engclfche, doch men kan er, in het gemeen, zo zeker geen' ftaat op maakcn.
De proef om te onderzoeken of de foort van glas, door wry ving, ligtlyk eleftriek wordt, is eenvoudig: men legt een glazen fchyf, van welke men een werktuig vervaardigen wil, vlak neder; men wryvc dezelve met een kusfentje, van gewaschte zyde gemaakt; of, men gebruike daartoe een' lap gewaschte zyde zeiven; hiermede wekt men de eleftriciteit in de vlak nederliggende glazen fchyf, door wryving, op , en riien beproevc de uitgebreidheid van den electriken athmofpheer der gewreevene fchyf, doot middel van twee aan een' draad hangende, zeer ligte vlierpit - balletjes , gelyk Plaat I , Fig. 1 , te zien is. De meerdere afiïand op welken deeze balletjes zig openen; de wydte waarmede zy zig openen ; het gemak op welke de proef gefchiedt, en de langduurigheid van tyd , dat de eleftrike kracht, na de opwekking, aanhoudt, zyn alle kentekenen van een goede foort van glas : dan, men dient wel in opmerking te houden , dat de proeven in eene bekwaame luchtsgefteldheid gefchieden, en dat men in het beproeven van meer fchyven, die allen in een' en denzelfden aunofphecr verrichA 2



4 GENEESKUNDIGE
te, afvoofens men iets omtrent de eene of de andere foort van glas vastfteHe.
Hoe het koperwerk aan een eleftriek werktuig ook zyn moge , dit ftaat vast , dat de eerfte conductor , die een voornaam gedeelte der machine uitmaakt , ongemeen juist moet gepolyst zyn , en van den ftoel af, in welken de fchyven gedraaid worden, een' afftand moet hebben , evenredig aan deszelfs werking , of dat anders het opgewekte eleftrike vuur wederkeert naar den ftoel: PI. I. Fig. i. A,B, wordt ons zodanig een werktuig aangeweczen.
De glazen ftandaart, die deezen conductor onderfteunt of draagt , dient van allerzuiverst glas te zyn; Waartoe eene beftryking van denzelven ftandaart, met een zuiver vloeibaar lak, of vernis, veel medewerkt.
De negative ftoel , om een' lyder van het overtollige eleftrike vuur te berooven ,kan ook met niet te veel voorzorgs , ten opzichte van eene goede ifoleering gemaakt zyn : de glazen voetjes, moeten met zuiver lak beftrecken worden : de negative conductor, hierby behoorende, dient mede van wel afgerond koper vervaardigd te weczcir.hct glazen handvat en de kruk,om by het negatif electrifecren de fchyven mede te draaijen, moeten van zuiver engclsch of wel gecalcineerd glas zyn, en moeten geen te kleine fchyf



ELECTRICITEIT. 5
nebben, om den arm des draaijers van de machine aftezonderen. liet een en ander tot den negativen, zo wel als pofitiyen tóeftel, ligt en ftaat op de tafel, PI. I. afgebeeld.
Meer zal ik van het maakzel van een goed elecTrifeer - werktuig niet zeggen , als zynde buiten myn beitek. Een werktuig, intusfehen, met fchyven van iS duim , dient, by eene bckwaameluchtsgefteldheid,een vonk van den conductor op de hand te geeven , van 5 a 6 duim; en dus een werktuig met grooter fchyven , naar evenredigheid, zo veel langer en grooter vonken. De Inftrumentmaaker, joiin cuthbertson , te Amfteldam, heeft, federt eenige jaaren, in het vervaardigen van electrike werktuigen uitgemunt.
Bchalven eene krachtig werkende machine om te eleftrifecren , dient men den volgenden toeftel te hebben : vier drooge ronde houten bakjes , van vyf duimen middenlyns , en drie duimen hoog ; van binnen twee duimen diep en vier duimen wyd uitgehold: deeze holligheid wordt gevuld, met twee dcclen harst en één deel dikke terpentyn , of pek, wel onderéén gcfmoltcn: zie dezelven afgebeeld, PI. I. Fig. 1. F , en grooter, PI. II. Fig, 2 , op detóe vier klosfen plaatst men de vier pootcn van een'ftoel, PI. L Fig. It j,.. welke liefst vn(1
A 3



6 GENEESKUNDIGE
hard hout moet gemaakt zyn: een mahonyhouten ftoel, die geen fcherpe kanten heeft, houdeik voor de gefcliiktfte, om de afvloeijing der zleftrike ftoffe het meest voortekomcn: op deezen ftoel zet ik myn' patiënt, D; voords ftel ik een voetbankje , dat wel ifoleert, onder zyne voeten, zo als by G, of in PI. II, Fig. 7. wordt aangeduid: de glazen voetjes aan dit voetbankje, moeten niet laag , maar ten minften drie , en liever vier duimen hoog zyn , om dat de ftof anders van den grond wordt aangetrokken, door, en onder tegen het voetbankje, en daar zynde,wederom wordt afgeftooten naar den grond , door welke bcmtclingfehc beweeging de eleftrike dampkring in kracht afneemt en de lyder minder gèëlecMfeerd wordt : de piank van het voetbankje moet niet hoekig zyn , om de afvloeijing al mede te beletten.
Ik verkies, in plaats van een koperen ketting, zo als men een' lyder gcwoonlyk in de hand geeft, om hem , door middel van dezelve , aan den eerften conduftor van de machine vast maakendc, met de opgewekte electrike ftolfe in gemeenfehap te brengen , een langen koperen fiang^ die wel afgerond, en aan beide einden van eeif koperen knop voorzien is, zo als PI. I, lig. 1. C, aanwyst: eik die ooit tot dit einde een ketting gebruikt heeft, weet, dat' de eleftrike ftof



ELECTRICITEIT. 7
van fchakel tot fchakcl, door de puntigheid derzelvcn , afneemt en verlooren gaat, eer dat dezelve by den lyder komt; dit heeft geen plaats by een koperen ftang, van knoppen voorzien ; niet alleenlyk de ronde draad, maar byzonderlyk de knoppen, beletten de uitvloeijing.
Om nu een' lyder ia den pofitiven of negativen dampkring te electrifeercn , behoeft men niets meer dan de reeds genoemde inftrumenten; en, om te beproeven hoe fterk de electrike dampkring is , of hoe verre dezelve zig uitftrekt , vervaardigt men zeer ligte vlierpit-balletjes aan fyne linnen draaden, drie a vier duim lang, gelyk door de handen , PI. L Fig. 1 , by I en K, vastgehouden worden , alwaar de het digst by den lyder zynde balletjes, hetwydfte open zyn , en daardoor de fterkere kracht des dampkrings aantoonen; terwyl de verst afgehoudene en even open hangende balletjes, de flappere kracht des dampkrings, en tevens de uitgeftrekthcid van denzelven vertegenwoordigen.
Wil men van een' lyder vonken trekken, dan moet men by deezen toeftel voorzien zyn van een koperdraad , hebbende een koperen knop van één en een half duim middenlyns, PI. II. Fig. 3, en van een anderen dergelyken draad , wiens knop drie vierde duim groot is, PI. II. Fig.4. Behalven deeze knoppen, om vonken te trek- ■ A 4



8 GENEESKUNDIGE
ken, moet men , om de electrike prikkeling aantewende.., hebben, twee ronde, met blad-tin bekleede plankjes , één duim dik en vier duim breed, met houten fteclcn, mede met blad-tin overtrokken : deeze prikkelaars hebben veel gclykhcid met een fchoolmeefters plak : één derzelven is gcdeeltelyk, over het blad-tin, met la. ken overtrokken: ik noem dezelven electrike prikkelaars , om de menigvuldige kleine vonkjes , die ze , onafgebroken , uit de huid van een geëlectrifeerd lichaam lokken : de eene en andere is afgebeeld, PI. Iï. Fig. 5 en 6.
Wanneer men den ekclriken vonkenflroom aan een' lyder wil toedienen, zal men zig, bchalven van den reeds gemelden , van een tweeden conduftor moeten bedienen , die, niet minder goed dan de eerfte conductor , op een glazen ftandaard geïfoleerd, en aan beide einden met een' knop gemonteerd is , gelyk PI. III. Fig. 2 , aanduidt, om denzelvcn op zekeren afltand van den eerften conduftor der machine, te ftcllen , gelyk op PI. III. Fig. 1., aan de opening tusfchen de knoppen B en C , kenbaar is : aan deezen tweeden conductor maakt men een koperen ketting vast, die met een eleftriek bcklecdzel, by voorbeeld, van gewaschte zyde overtogen is, om de afvloeijing voortekomen , volgends Pi. III. Fig. 2, a en b i en aan het einde van dee-



ELECTRICIT Er;I T. 9
ze bekleede ketting, een glazen pyp, van i| k 2 voet lang, aan de beide einden de fcherpheid afgefleepen: van buiten is deeze pyp gevernisd inet vuurlnk , en van binnen met koperdraad doorftoken ; aan beide zyden is dit koperdraad omgeboogen, met een oogje, om de gemelde ketting in te haaken : deeze glazen pyp dus vervaardigd, en Pj. III. Fig.' 2, by d. nader te zien, noem ik een voordkider.
Behalven deezeii voordlcider, vervaardige men nog een anderen, even als de voorige, met dit onderfcheid, dat men het koperdraad, 't welk door de glazen pyp geftoken wordt, nu fleehts aan. het eene einde ombuige , met een haakje, en aan het andere.einde puntig maake, en beweegbaar laate,zo dat men deeze punt naar binnen in de pyp trekken en naar buiten fteeken kan; zie PI. III. Fig. 2. bye (*).
Nog moet men gereed houden , twee foortgelyke glazen pypen , aan het eene einde-juist naar den ingang van den gehoorweg gebogen, om met dezelven doove lyders te elecliïfeercn:
Wanneer men wonden, of de oogen zal eleftrifeeren , en men nog geene vonken aanwenden wil, gelyk zulks althans in de eerfte proeven op des lyders oogen noodzaakelyk te vermyden is, dan fteekt men op deezen naar buiten geftooken punt, een mahonyhouten, eenigzins ftomp toeloopenden Conus, wiens lengte één duim, en dikfte breedte , een half duim is; of een halve glazen bol, door wiens midden een puntte voorfchyn komt. Zié PI. III, Fig. 4 en 5 ' A5



li GENEESKUNDIGE
de afronding aan dat einde alwaar dezelven in het oor geftoken moeten worden, isnoodzaakelyk om de inwendige huid van den gehoorweg niet te beledigen ; ook moeten de pypcn dun zyn , en men behoeft er flechts een' cytherdraad tot voordieiding doortefteeken , zie PI. III. Fig. 2, by e: alle deeze pypen, met haare bekleede koperen kettingen , noem ik , geïfoieerde voordleiders.
Indien men -zig bepaalt om een' lyder fchokken te geeven , komen deeze voordleiders ook te pas , doch behoeven zo lang niet te zyn , noch zo zuiver te electrifeeren, als by den electrikcn vonkenftroom : by het geeven van fchokkcn, gebruikt men gemeenlyk een' elcclrometer om de kracht van den fchok te bepaalen ; het is niét zo zeer de clectromcter , maar de manier op welke men dit tot nog toe gedaan heeft, die in den hoogften graad aftekeuren , en daarom by my niet in gebruik is: men vindt iii^ de meeste berichten van proefneemingen , op het mcnfchlykc lichaain genomen , dat men de lyders fchokken gaf van zekere hoeveelheid graaden , dan hoe onnaauwkeurig en onvoorzichtig dit is , zal ik in het volgende Hoofdftuk, moeten aantoonen.
Men moet zig, om onderfcheidene krachtige electrike fchokken te geeven , bedienen van



ELECTRICITEIT. n
bekleede fleschjes van onderfcheidene grootte: dezelven niet te hoog beklceden, maar van i *. duim tot 4 a 5 duimen onder den mond der flesch blyven, naar dat de flesfchen groot zyn:het bekleed zei van ieder flesch moet met vierkante duimen gemeeten, en den inhoud der maate op den buitenkant der leydfche fleSch aangetekend worden , om, wanneer men dezelve wil gebruiken , de grootte derzelvc terftond kan geweeten worden : deeze flesfchen , die tot de electrike lading zullen dienen , moeten met een koperdraad en knop voorzien worden, of, van boven aan den draad omgeboogen zyn, op dat dezelven aan den conduftor hangen kunnen, 't welk byzondcrlyk te pas komt als de flesch klein is, om dat deeze'niet gcmaklyk overeind gezet kan worden; voórds dient men dezelven in tien of twaalf foorten gereed te houden : thyri kleinfte fleschje, dat ik gebruik, heeft 6 duim bekleed glas , daarenboven heb ik anderen van io, 15, 20, 30, 50 en 100 duimen, benevens eenige tusfehenfoorten : het bovenfte en onbekleede deel derzelven, moet met vuurlak, dat met een weinig zwartzel vermengd is , gevernist zyn , na dat liet alvoorens zuiver afgeveegd is: ik heb eenige derzelven doen afbeelden , PI. III. Fig. 3 , van a tot f: een dun koperdraad moet om het buitenbekleedzel van



ia GENEESKUNDIGE
het fleschje gewonden worden, en een haakje hebben, aan het welk men een ,tot op de tafel nederhangend kettingje vast maakt , gelyk in het fleschje, f, by , g, h , te zien is.
Deeze bekleede flesfchen in foorten , by voorraad gereed zynde , kan de gemelde clcftrometer met meer naauvvkeurigheids gebruikt worden ; dan, ik zal in het volgende Hoofdftuk reden geeven , waarom een geïfoieerde eleftrometer beter is , en waarvoor, ook wel ten gcbruike der fchokjes , de tweede conductor, PI. III. Fig. 2, dien ik tot den eleftriken vonkcnftroom gebruik, dienen kan.
Als in de proeven de aflhvnd van den electrometer, naauwkeuriglyk moet bepaald worden, is er een zeer eenvoudige manier : ik heb vierkante langwerpige blokjes van hout vervaardigd, van onderfchcidene grootte, afgemeeten naar de lynen van een duim ; ik gebruik dezelven van 3, 4, 5, 6, 9 en 12 lynen, en houde die by het (lellen eens eleftrometcrs , tusfehen denzelven en den Qerften conduftor der machine in j allcenlyk draag ik zorg, dat noch conductor , noch eleftrometer , onder het clectrifeeren,van ftand verandere ; 't welk niet gebeuren kan , als de conductor en eleftrometer vast .(laan.
Altoos moet men, een welgedroogden hhenfehen



ELECTRICITEIT. 13
o? liefst zyden doek, in gereedheid hebben,om dat de laatftgemelde minder vochts aantrekt: 't is ééne van de grootfte noodzaakelykheden die ik ken, dat men by de eleftriciteit alle vochtigheid en ftof vermeide : een welgedroogde doek is , om beftendig en krachtig te eleftrifeercn, één der beste hulpmiddelen.
Een goed Amalgama van kwikzilver gereed te houden is niet minder van belang; 't eenvoudigfte, en , naar myn inzien , het beste, beftaat uit kwikzilver en blad-tin , van elks zo veel dat het dik worde , maar echter meer of min vloeibaar blyve ; één of twee droppelen olie zyn er nuttig by; maar te veel olies is nadeelig, maakt de fchyven te fmeerig, en doet als dan de eleftriciteit verminderen.
In het laatst van het afgeloopen jaar, 1784, onder het afdrukken dezes blads , vond ik by myn' kunstvriend , den Heer j. t. weddik, die een liefhebber van fraaije Pbyficaale Werktuigen is, een eleftrifeer - machine , door de Inftrumcntmaakers, naïrne en blunt , in London, vervaardigd, die alleenlyk gefchikt was tot geneeskundige proeven: dezelve muntte uit in netheid en naauwkeurighcid, om de afvloeijing der eleftrike vloeiftoffe te beletten : derzelver werking, die echter niet fterker was dan die van onze werktuigen, wordt te weeg gcbragt



i4 GEN E E S K U NDIGE
door een cylinder,en was altoos gereed om pofitive en negative eleftriciteit gclyktydig voordtebrengen; dit kunnen wy ook wel met onze werktuigen doen ; dan , dit werktuig 'neef: iets byzonders in zyn zamenftelling; te wceten, dat een lyder, indien hy de machine draaijen kan, zig zeiven kan eleftrifeeren.
't Was my ook nooit in de gedachten gekomen , vóór dat ik dit werktuig zag, om , door een cirkel van de electrike pofitive en negative ftoffc te maaken , en door den lyder daarin te zetten , den eleftriken vonkenftroom aan denzc-1ven toetedienen ; want fchoon de toediening yan dien Aroom, volgends mync manier, dezelfde werking is, zo moet deeze wyze voortreffelyker geacht worden , om dat men den vonkenftroom fterker aan een' lyder kan mededeelen , wanneer men zulks begeert ; en daarom heb ik terftond bcllooten , den clectriken vonkenftroom voortaan , nooit anders dan door een cirkel der vlociftoffe te maaken, toetedienen , 't welk men kan verkrygen , door de electrifeer - machine, op de negative voetbank gelteld, gereed te houden : voor het overige, is er nog wel het eene en andere aan dit werk*tuig , dat kan en moet verbeterd worden.



ELECTRICITEIT.
TWEEDE HOOFDSTUK.
Onderwys, om eene eleSlrifeer-machine, en den noodigen toeft el, tot geneeskundige proeven wel te gebruiken.
't Is van de grootfte aangelegenheid, zal men onderneemen om de electriciteit aan een' zieken toetedienen , dat men, behalven de kennis van den aart der electrike {toffe en derzelver toepasfing op den zieken, handig en bedreeven zy, om een electrifecr - werktuig te gebruiken ; dat is, aan den eenen kant, om , als het vereischt wordt , hetzelve by alle gelegenheden zo te doen werken , als de aart van de gebreken des lyders vordert ; en aan den anderen kant, de ongunftige omftandigheden, die de opwekking der electrike ftoffe dikwyls verzeilen, voortekomen of wegteneemen.
Elk , die ooit heeft ondernomen dit werk te beoefenen , kent eene menigte van toevallen , welke het electrifeeren moeijelyk maaken: een kleine electrifeer-machine wekt geen ftofs genoeg op ter geneezinge; vochtige luchtsgefteldheden , maaken de toediening der electrike ftoffe onmogelyk; drooge kusfens, vochti-



16 GENEESKUNDIGE
ge zyden lappen, beletten de opwekking der eleftrike vloeiftofFe , en meer zaakcn, van die natuur , zyn hinderlyk: om dcezen van naby te kennen, benevens de middelen om dezelven te verbeteren, dient elk zig tocteleggen, vóórdat hy onderneeme, een' lyder de eleftriciteit toetedicnen.
Wat dienst toch zal de eleftriciteit op eenig beledigd deed doen , indien zy niet krachtig genoeg is, en tot het gebrek kan doordringen? wat zal het baaten, indien men doorongunftige luchtsgeftcldheid kan belet worden , en niet beftendig alle dagen, of fomtyds tweemaal daags den lyder kan eleftrifceren ? veele mislukte proeven moeten hieraan toegekend worden : hoe dikwerf treft men lyders aan, die geëlectrifecrd zyn zonder vrucht , om dat hetzelve niet naar eisch , of met al te kleine werktuigen gedaan is ! intusfehen wordt dit op rekening van de kunst gefteld.
Hoe menigmaal is het my voorgekomen , dat perfoonen, die by anderen gcëlcftrifeerd werden , weggezonden warén, om dat men hen , wegens het Hechte weer, enz. niet eleftrifceren konde ! dit echter diende niet te geleideden ; men moet alle mogelyke middelen by de hand ncemen, die ons in ftaaf kunnen ftellen, om beftendig voordtevaaren.



ELECTRICITEIT. i7
't Is waar , dat er, omtrent de werking der eleftriciteit, den eenen dag of den anderen een nanmcrkelyk verfchil is ; dit hangt af van de luehtsgcftcldheid: een drooge dampkring, welke gemeenlyk met een Noorden of Noordwesten wind plaats grypt , al ware het ook dat het regende, is de eleftrike werking zeer gunftig : een Noord-oosten en ook een Oosten en Westen wind, zyn gemeenlyk goed ; maar de Zuidelyke windftreeken , brengen eene vochtige lucht aan. Met helder en fchoon weder, zal fomtyds het eleftriek werktuig flap werken, ten zy hetzelve in de zon gefteld werd, en dan nog zal de opgewekte ftof rasch vcrdwynen : de barometer ftaat by deeze luehtsgcftcldheid gemeenlyk laag. In den winter, of wanneer het flechts zo koud is , dat men by de warmte van een kachel kan verkeeren , behoeft men, om. de eleftrike-werktuigen aan den gang te brengen, weinig op weer en wind acht te geeven, gemerkt de hitte allen vochtigen dampkring van zig verwydert , en op een zekeren afftand brengt, geëvenredigd aan den graad des vuurs, binnen welks kring men alleenlyk hebbe.te letten , dat de eleftrifeer-machine geplaatst zyï na het aanleggen van vuur in een kachel , als het koud is, moet men echter omzichtig zyn B



jS geneeskundige
dat men niet terftond, al ftaat het werktuig in den omtrek van deszelfs warmte , de werking verwachte ; want is het vochtig en koud,dan moeten , na het vuur aanleggen , eerst twee zaaken Vólbragt worden: 't vuur verplaatst het vocht der lucht rondom zig weg; dan, ditgefchiedt trapswyze, van afftand tot afftand, en dus komt het werktuig , kort na den aanleg van het vuur, in nog vochtiger dampkring dan te vooren : de lucht, intusfehen , warmt fpoedig door, maar de fchyven van 't werktuig,vooral indien het koud is , zo fpoedig niet doorwarmende, trekken het vocht aan zig,en verliezen alle haare electrike eigenfehap.
Ik heb by vriezend weêr , wanneer de eleccricitcit fterk werkte , gelyk dit altoos by die gelegenheid plaats grypt, meer dan eens,kort na het verwarmen van een vertrek , eene machine al haare werking daardoor zien verliezen: in den zomer hebbc men op andere omftandighcden acht te geeven, wil men beftendig elecirifeeren : een kamer, op welke, een goed deel van den dag door , de zon fchynen kan , is daartoe het best gefchikt : liefst dient dezelve boven in 't huis te zyn , om dat de grond te Veel vochts opgeeft , vooral in Holland , en



ELECTRICITEIT. 19
daardoor, na het eindigen van den zonnefchyn, den dampkring terftond vochtig maakt.
Behalven deeze algemecne oplettendheden, zyn er verfcheidene byzonderen, die wel klein, maar niet minder gewigtig zyn , en onze aandacht verdienen, om de werking eener eledrike machine te vermeerderen: om alle kleinigheden , die de ondervinding door veelvuldige oefening leert , optenoemen , waardoor de kracht des werktuigs toe- en af-neemt, acht ik onnoodig, en genoegzaam onmogelyk.
Dan, het is van belang, gelyk ik reeds in het eerfte Hoofdftuk opgegeeven heb , dat men altoos by voorraad gereed houde een zyden of lakenfehen lap , die, vóór dat men eleétrifeeren wil, ten minften een half of geheel uur 0p een warme ftoof gelegen, of by het vuur gehangen hebbe , en daardoor volkomen van alle vochtdeel.en berooid is : met deezen lap, nog warm zynde , veegt men alle vochtdeelen van den ftandaart des conductors, en van de glazen fchyven, alsmede van alles wat men op dien tyd van glas, tot de electrifeering des patients, gebruiken wil, ftevig af: fommigen gebruiken daartoe flen ellen of lederen'lappen ; dan, indien'de eerften niet beüecten zyn, acht ik dezelven te wollig, en dit hairige pluis, door het wryven, van den lap B 2



ao GENEESKUNDIGE
vallende , is der clcétrikc werking hinderlyk ; tcrwyl de lederen lappen dikwyls te ftyf worden , door het uitdroogen , en derhalvcn zo handelbaar niet zyn als het laken.
Ook dient het reeds bcfchreevene Amalgama altoos gereed te zyn , en een gepast gebruik van hetzelve gemaakt te worden , 't welk de oefening best zal kunnen leeren : van dit Amalgama , fchept men, met den voorftcn vinger een weinig op, en befmeert daar alle de vier zyden mede van zyne fchyven , zo wel voor de bovenlle als de benedenfte kusfens.
Indien men dagelyks zieken eiectrifeert , moeten nu en dan de fchyven der machine eens heen en weder , dat is , vooruit en achteruit gedraaid worden, zo veel de.zyden lappen zulks toelaatcn; hierdoor wordt het tusfehen de kusfens en glazen fchyven zittende Amalgama verplaatst , en men zal om de twee of drie weeken verpligt zyn , de kusfens der machine fchoon te maaken, met graauw papier, om dezelven van het overtollige blad-tin des Amalgama's , en van de menigte vuiligheid welke , door de aantrekkende kracht der fchyven , onder het draaijen verzameld wordt , en zig tusfehen de kusfens plaatst, te zuiveren, en nieuw Aigama in deszelfs plaats aantefmeeren: de vui-



ELECTRICITEIT. 21
ïighcid der kusfens kan nanmerkelyk toeneemen , indien de tafel , op welke de machine ftaat, niet dagelyks afgeftoft wordt, óf indien 'er vee] ftofs rondom dezelve voorvalt; zo dat de fchyven daardoor met een zwarte kleefachtige ftoffe befmet worden, die de'eleftrike werking doen afneemen , en welke men derhalven met een mes moet affchraapen : dit wordt met gemak verricht, als men met de eene hand het' fcherpe van het mes fchuin tegen de fchyven 'houdt , terwyl men met de andere de fchyven omdraait.
Hoe zeer het Amalgama, met olie voorzien, de werking der eleftriciteit vermeerdcre, zo is het , ten tyde wanneer de kusfens , of de glazen fchyven met deeze kleefachtige ftoffe veel befmet zyn, zeer nadeelig , om olie te gebruiken , alzo de olie,aan die ftoffe aanleiding geevende van te ontbinden , de glazen fchyven allerwegen vuil doet worden, en de electrike eigenfehap van het glas wegneemt : men moet derhalven in zulk een geval , ongemeen fpaarzaam zyn, olieachtigheid aan de kusfens of fchyven te brengen , en in alle gevallen onderfcheiden met het Amalgama te werk gaan, 't welk de onderving best zal leeren. Vccltyds, intusfehen, zal een eleftriek werkB 3



s* GENEESKUNDIGE
tuig niet werken , om dat het tegengefteide plaats heeft, te weeten , dat de kusfens te hard en te droog zyn: indien het leder der kusfens geene genoegzaame lenigheid heeft, welke hetzelve , na eene langduurige werkeloosheid d^r machine verliest, en door de olieachtigheid wederkrygt, dan kan er geene electrike opwekking gefchieden ; want het leder der kusfens door deszelfs droog- en hard-heid , zelf electriek zynde, kan geen ander electriek lichaam,gelyk het glas is, opwekken, 't ls een zekere waarheid , dat een lichaam , 't welk door opwekking geëlectrifeerd , pofitif wordt , met geen ander lichaam kan gewreeven worden , dan door zodanig een , dat door opwekking negatif wordt , gelyk dit het geval is tusfehen leder en glas; maar daarenboven moet een wryver dan nog eenen genoegzaam voordleidenden aart bezitten , zal dezelve de electrike ftut ïif- of toe-voerqn ; gelyk dit laatfte door de lenige en geleidende kusfens, ten opzichte van de glazen fchyven, gefchiedt.
Hieruit ziet men hoe dwaas het is , dat men de kusfens van eene electrifeer-machine warmt, gelyk ik wel eens gezien heb, datgefchiedde, om de werking te bevorderen: 'tkan echter noódig zyn, dat men de zyden lappen,



ELECTRICITEIT. 23
die aan de kusfens zitten drooge , indien dezelven op eene vochtige plaats geweest zyn; door dit laatfte zoude de eleftriciteit ten eenenmaale weggenomen, en van de glazen fchyven onmiddclyk weder naar de kusfens toegeleid worden , om dat alle vochten een geleidenden aart hebben; maar, aan den anderen kant, is het niet minder noodig om , indien de lappen vochtig zyn , de gebrekkige werking van een werktuig, zo min als mogelyk zy, in het droogen der zyden lappen te zoeken ; want iedere drooging maakt de lappen hoornachtiger en wreeder , en eene nieuwe drooging wordt telkens noodzaakelyker , om dat ze 't vocht in dien ftaat meer aantrekken , dan te vooren : men dient daarenboven , by het droogen der zyden lappen, wel te letten , dat men die zyden der kusfens met welken de glazen fchyven gewreeyen worden , wel tegen elkandert fluite, op dat ze geene warmte verkrygen.
Zo gebrekkig al te drooge kusfens zyn , om de eleftriciteit aantevoeren, zo hinderlyk is dikwyls een tafel , die van mahony- of ander droog hout gemaakt is, op welke de machine ftaat, en gedraaid wordt: de lichaamen , welken de elektriciteit doorlaaien , doen dit by trappen; 't eene is daar voegelyker toe dan het andere: Ë4



24 GENEESKUNDIGE
een tafel van eikenhout Iaat de eleftrike ftof door , naar het ftcl der machine en derzelver kusfens ; de fchyven kunnen die dan gereedelyk ontvangen , en aan den conduftor mededeclen , waardoor een werktuig vry beter zal werken, 't Gebeurt fomtyds , dat men van de hand , met welke men draait, een vonk voelt en ziet overfpringen , naar het koper van den kruk; dit is een bewys, dat de fchyven der machine de ftof gebrekkig ontvangen,en wel,dat het aan de tafel hapert; in dit geval maakt men een koperdraad aan één derfchroeven van het voetftuk des werktuigs vast, en leidt dit voord , tot op den grond , of maakt het vast aan een kachel, of eenig ander lichaam van het vertrek , op dat het een voordleidende gemeenfehap verkryge.
Geen kleine hinder kunnen de tapyten , in e en vertrek, aan de eleftriciteit vcroorzaaken, vooral wanneer er niet dagelyks geftookt wordt: alle wollige zaaken trekken , by vochtig weder , ongemeen veel waters aan; zodra men nu een kamer verwarmt , wordt de lucht aldaar wel droog, maar ook rasch, door de uitdampende vochtigheden der tapyten , weder geleidend ; dit heeft ook met de tapyten plaats, in den zomer , by den overgang van vochtig tot droog en fchoon weder.



ELECTRICITEIT. 25
Wanneer men iemand eleftrifecrt , moeten alle lichaamen , die in den omtrek van den athmofpheereener werkende machine ftaan , verwyderd worden , om dat ze de eleftrike kracht wegneemen.
Eene gelykmaatige drukking van alle de kusfens op de fchyven , dient men vooral in het oog te houden, om, aan den eenen kant, het breeken der fchyven voortekomen , Cn, aan den anderen kant, ter wederzyde van het glas de hoogst mogelyke ftof optewekken ; want, een ftevige wryving is even nadcelig, als eene, die de fchyven genoegzaam niet aanraakt.
Eene luchtige en tevens gezwinde omdraaijing der fchyven is van geen geringen dienst, om veel ftofs optewekken; en de veelheid van ftof, ten gelyken tyde opgewekt, is noodzaakelyk voor een' patiënt. Een werktuig dat met eene middenmaatige omdraaijing 100 deelen electrike ftof voordbrengt, zal 400 zulke deelen met eene vlugge omdraaijing te voorfchyn doen komen : daarby komt dat, wanneer de dampkring geleidend is , dezelve genoegzaam zo veel afvoert , als de machine met eene maatige omdraaijing aanbrengt ; terwyl by eene gezwinder omdraaijing, in dien zelfden athmofpheer de meerdere opgewekte ftof overblyft: B 5



oö GENEESKUNDIGE
hieruit volgt van zelf de nutloosheid der kleine elecirifeer-werktuigcn, voor patiënten , ten zy men zig alleenlyk tot fchokken bepaalde : door middel van een werktuig dat van eene 16 0f ii duims fchyf voorzien is , kan men met eene, gezwinde omdraaijing, ineencngeleidenden athmofpheer, naauwlyks van eenen patiënt vonken trekken , fchoon men van den conductor anders nog al eene aanzienlyke vonk trekken zoude : de reden waarom men geen even grootc vonk van den lyder , met den conductor vcrëenigd , trekken kan , als van den conductor alleen, is , om dat het lichaam des conductors nu aanmerkelyk vergroot, door den perfoon , den ftoel , en wat er meer aan vast zy , in dien vochtigen athmofpheer een grooter plaats inneemt, en de electrike ftof dus aanmerkelyk meer afgeleid wordt, terwyl anders by drooge luchtsgefteldheid, de vonk van eenen uitgebrciden conductor , wel korter , maar veel fterker is , en meer doordringt.
Thans zal ik de aanmerkingen , die ik oordeelde voornaamlyk te moeten opgeeven, van de noodige en meeste werking eencr elcctrifeer-machine, verwisfelen, met eene aanwyzing van het gebruik des overigen toeftels , in de geneeskundige electriciteit te pas komende.



ELECTRTCITÈIT. 2?
Zo dra een lyder , PI. I. Fig. 1. D, met den ftoel, E , op de vier ifoleerende bakken , F, geplaatst; 't voetbankje, G, onder zyne voeten- gezet , en door middel van den langen :koperen dra'nd, C, van de twee knoppen voorzien , met den conductor, B, van eene fterk werkende machine , A ,' in gemeenfchap gebragt is , wordt hy gezegd , in een pofitiven eleftriken dampkring te zitten ; en wanneer de machine negatif gefield , en de lyder, naar de vereischte wyze, met het werktuig in aanraaking gebragt is , wordt. zodanige lyder gezegd in eenen negativen dampkring geplaatst te zyn.
Om een' lyder in den negativen dampkring te plaatfen , moet de ifoleerende voetbank, PI. I. Fig. 3, onder de machine gefield, en vastgemaakt , voords het glazen handvat en de kruk, Fig. 4, in plaatfe van den gewoonen koperen kruk aan den fpil gevoegd worden , om de fchyven daarmede omtewenden : de tweede conduftor, Fig. 2 , moet by den voet van de machine gefteld , en door middel van het gebogen koperdraad , B, met dien voet,boven de ifoleering, verëenigd worden; terwyl de lyder den langen koperen draad, Fig. 1. C , van den eerften conduftor, B, afneemt , dien op



aS GENEESKUNDIGE
den tweeden conduftor, Fig. a byA,plaatst, en er een koperen keten gehangen wordt, van den eerften conductor, Fig. 1. B, af, tot op de tafel, op welke de gantfche toeitel rust, of wel op den grond : de glazen voetjes van het tafeltje, Fig. 3 , en het glazen handvat , JFig. 4 , moeten met een warmen lap wel gedroogd en gewreeven zyn.
Met de eene en andere eleftrifcering vormt zig, rondom den geëlcftrifecrden perfoon,ecn electrike athmofpheer, gelyk in PI. I. Fig. 1, door de letters , H , afgebeeld is , en wiens uitgebreidheid men afmecten kan , met twee aan een draad geregen vlierpit-balletjes , gelyk I en K : de kring, in welken deeze balletjes zig openen , is , gelyk natuurlyk moet volgen, by en omtrent het lichaam des lyders het fterkfte geëleftrifcerd , waarom dezelven aldaar het meest van eikanderen verwyderd zyn: zy vernaauwen zig op verder afftand , en ter plaatzc in de geëlcftrifecrde kamer daar zy geheel toevallen , eindigt de uitgeftrektheid van den eleftriken dampkring. Indien de opwekking der eleftriciteit pofitif gefchiedt, is deeze eleftrike dampkring ook pofitif , of plus geëlectrifeerd ; en indien dezelve negatif in het werk gefield wordt, is deeze athmofpheer mi-



ELECTRICITEIT. 29
rins geëleftrifeerd , dan het onderfcheid is alleenlyk hierin gelegen, dat in het eerfte geval de electrike ftof uit den lyder, naar of in de lucht vloeit ; en in het tweede geval uit de lucht , naar of in den lyder ; gelyk deeze ondcrfcheidene werking der eleftriciteit in den dampkring, PI. I. Fig. fi H, aangetoond wordt , door af- en toe-fchietende pyltjes: intusfchen, welke eleftriciteit men aanwende , heeft de gantfche uitgeftrektheid van deezen eleftriken athmofpheer , meer of min gemeenfchap met den geëleftrifeerdcn perfoon. Indien men door het naderen van een' koperen knop, een vonk uit zyn lichaam trekt of daar inbrengt, zullen deeze ballen zig op een verren afftand bevveegen , en zelfs toevallen : deeze manier van eleftrifeeren , te weeten , de electrike dampkring , kan nuttig, en magfomtyds noodzaakclyk zyn voor een' lyder, dan zyne hcrftelling kan niet dan traaglyk volgen, gemerkt de weinige aandoening die hy 'er van gewaar wordt j en men hebbe wel acht te geeven, dat de ftoel wel geïfolecrd zy, en dat de klederen deraanfchouweren , 't welk al ligtlyk gebeurt , den ftoel noch lyder te na komen, of de eleftrifcering zal nutloos zyn ; om dat de eleftrike ftof daardoor afgeleid , en den dampkring ver-



3o GENEESKUNDIGE
kleind wordt , gelyk zulks achter de hand des proefnecmers, ?h I. Fig. i. I en K , afgebeeld is: ook dient men ten minftcn een uur lang op een' dag , 't zy in dén of in twee tyden , deeze eleftriciteit aan een' lyder toetedienen.
't Volgt van zelf, dat van een' patiënt, die in het cleftrifeer-bad op deeze wyze geplaatstis, vonken getrokken kunnen worden ; deeze vonken kan men naar willekeur trekken, waar zulks noodig zoude geoordeeld worden ; ten minftcn dient eene machine zo krachtig te werken , dat de vonk niet alleenlyk door de dikte der kleedinge gemaklyk heen ga, maar een half of gehëele duim daar buiten uitkomc ; gelyk deeze behandeling, PI. II. Fig. i , vertoond wordt : de vonk wordt korter , door het gebruik van een grooten knop , maar gevoeliger dan die van een kleinen knop, fchoon dezelve langer zy; dit is de reden , dat ik twee draaden , met Knoppen van verfchillende grootte , PI. II, Fig. 3 en 4, voorgefchreevcn heb , op dat men, naar den eisch des gebreks, één van beide verkiezen konde : men begrypt ligtlyk hoe vaardiger de vonken getrokken worden , dat is hoe gezwinder men met den knop naar het lichaam nadert , hoe fterker ieder vonk



ELECTRICITEIT. 3!
vonk weezen zal , om dat door eene langzaame nadering van den knop , reeds te veel van de electrike ftof des athmofpheers, rondom den lyder, op den knop en de hand des proefneemers verlooren gaat.
Bchalven met deeze knoppen , trek ik vonken met de electrifeer-prikkelaars , PI. II, Fig. 5 en 6 : 't is moeijelyk voor een' lyder, die, alfchoon verlamd , nogthans niet gevoelloos is , om deeze foort van eleétricitcit door te ftaan; terwyl deeze manier, een gevoelloos lyder, zo lang hy gevoelloos blyft, geen de minfte pyn veroorzaakt, en nogthans een nuttig gevolg heeft , om het uitwendig gevoel te verlecvendigen.
Wanneer de patiënt gereed is, dat hem vonken kunnen getrokken worden , beftrykt men het lamme en doovc deel zyns lichaams , met den prikkelaar, die met laken overtoogen, en vooraf wel gedroogd is ; dit laken, door drooging , een ifoleerend lichaam geworden zynde, laat door zyne openingen de electrike vonken, ter dikte van het laken, en der klederen, door; ten zy men de prikkelaar Hechts over een hand, arm , of eenig naakt en ongekleed deel des lichaams ftreeke; deeze vonken zyn door derzelver kleinheid des te geduuriger en, als 't wa-



Sa GENEESKUNDIGE
re , overal daar men ftrykt: over de klederen kan men den onbekleeden prikkelaar gebruiken , maar ^indien de klederen vochtig zyn , 't zy door de uitwaasfeming des zieken, of door andere oorzaaken, dan is de bekleede prikkelaar beter: de reden waarom ik den geheelcn fteel des prikkelaars bekleed heb voorgefchreevcn , is gefchied tot gemak des proelheemers, om dat dezelve , anders dien fteel niet, zonder gevoelige prikkeling in zyn hand, zoude kunnen vasthouden , 't welk door deeze bcklceding voorgekomen , en waardoor de prikkeling .in zyn hand algemeen wordt.
Men zoude om deeze prikkeling ook voortekomen, een' afleider aan denzelven kunnen maaken ; en misfehien kan dit werktuig , tot deeze manier van eleclrifeeren, die geheel nieuw en door my ingevoerd is , in andere opzichten verbeterd worden : men zie het gebruik daarvan, PI. II. Fig. i, by I.
Ik kreeg aanleiding tot liet vervaardigen van dit inilrument, by geval, dat ik twee perfoonen in één huis met vonken eleclrifeerde, waarvan het ongemak des eenen zig in de fchoudcr, en dat des anderen zig in de handen en armen bepaalde ; ik electrifecrde hen beiden te gelyk aan één machine : ik liet de handen des laatstge-



ELECTRICITEIT. 3,3.
noemden perfoons, leggen op de fchouder van den eerstgemelden, die geïfoleerd was, en trok vonken van den laatften perfoon, wiendusby den eerften perfoon voor een' prikkelaar diende Ik houde met vonken trekken doorgaands een half uur aan, en laat dit twee- of ten minften één-maal daags , verrichten : met den eleclriken prikkelaar is telkens een vierde van een uur ..tweemaal daags, genoeg; ook zou men met éénmaal kunnen beftaan, indien de overige vyftien minuten met vonken trekken befteed werden.
't Is genoeg bekend, dat de kracht der fchyven eener machine , door eene vlugge en vaardige omwending , vermeerderd wordt, eh dat hy , die vonken trekt , naauwkeurig acht moet geeven , dat de klederen van den lyder digt byeen , en niet tot op den grond nederhangen , (gelyk in de lyders van PI. I, II, en III , te zien is,) of de bakken , op welken de ftoel ftaat, aanraaken; voords, dat alles rondom den geïfoleerden ftoel, verwyderd; de ftof wel van de tafel geveegd zy , en de klederen des vonkentrekkers , of der omftaanderen , zo ver mogelyk , van den lyder afblyven : meer kleinigheden zoude ik kunnen opgeeven ; dan ik acht deezen genoeg ; de oefening zal. die C



34 GENEESKUNDIGE
van minder belang, rasch, door ondervinding, van zelve openbaaren.
Ik ga over ter onderwyzinge , om een' lyder fchokken medetedeelen : een leidfche flesch, welke tot dat einde dienen moet , volgends myne opgaave gemaakt, is, van wegen het geverniste bovenfte gedeelte, indien er Hechts de ftof afgeveegd is , minder vatbaar voor de afvloeijing der eleftrike ftoffe, dan anderen, en behoudt die ook langer. De onderfcheidene oppervlakte van bekleed glas , die naar de grootheid of kleinheid der flesch toe- of af-neeint, juist te meeten , is van zo veel belang , om de kracht van den eleftriken fchok te bepaalen, dat ik my naauwlyks begrypen kan, hoe anderen de kracht des fchoks alleen in den afftand des eleftrometers gezocht hebben ; daarom is het , dat ik in het voorige Hoofdftuk, onderfcheidene foorten voorgefchreeven heb.
De kracht des fchoks hangt niet af van de langheid der vonk alleen ; of , 't geen op het zelfde uitkomt , van den afftand des eleftrometers , waarmede men beftendig gewoon blyft de kracht van den fchok, graadswyze, te bepaalen (*) , neen , maar tevens , en wel
CO Eleftrifeerders weeten , dat de eleftrometers , een



ELECTRICITEIT. 35
voornaamlyk van de grootfte oppervlakte van bekleed glas ; want 200 a 300 duim bekleed glas geeven , alfchoon doordringender, vry korter vonk"dan 30 a 40 duim zouden geeven: dit komt in den eerften opflag wel vreemd voor , maar daar is eene zeer aanneemelyke reden van te geeven: in een klein gedeelte bekleed glas, wordt met meer aandrang de electrike ftof gcdreeven , dan in een groot gedeelte , gefield dat het in beide gevallen door één en het zelfde werktuig verricht wordt; dus kan eene kleine bekleeding, naar de proportie der oppervlakte , veel krachtiger gelanden worden, dan eene groote , die bekleed is, mede naar de proportie der oppervlakte ; om dat de grootfte bekleeding, naar haare uitgebreidheid,'t meest afvloeit: indien het werktuig vergroot werd , in evenredigheid van bekleed glas , 't welk gelanden moet worden , dan zoude men. eene even lange vonk van een gelaaden battery verkrygen , als uit een flesch van 30 h 40 duim bekleed glas , die met de gewoone eleftrifeer-machine gelaaden wordt.
fchaal hebben , die met graaden afgedeeld is ; en hoe men gewoon is, de kracht van den fchok, naar de graaden van deeze fchaal, te bepaalen.
C 2



36 GENEESKUNDIGE
Dc Heer madiiit, die een aantal geneeskundige waarneemingen gedaan , en het verflag daarvan geplaatst heeft, in de Memoires de la Societé Royale de medicine, Ao. 1777 en T-78 , en op wiens getrouwheid men ftaat kan maaken , dwaalt zeer in het toedienen van den fchok, hoe naauwkeurig hy anders zyn moge: zonder de grootte der flesch; zonder die der electrike machine, noch des cleétrometers ,ook zonder de luchtsgelteldheid te bepaalen, van welke veelal een fpoedige of traage werking der leidfche flesch afhangt , telt hy Hechts de omdraaijingen van de fchyf zyns werktuigs : uit het een en ander ziet men ligtlyk , hoe onnaauwkeurig de kracht van den fchok bepaald wordt, indien men de grootte der oppervlakte van bekleed glas niet tevens in opmerkinge neemt; derhalven heb ik in myne waarneemingen, zo wel de grootte der flesch , als den afftand des eleclrometers opgcgeeven ; gelyk men beftendig aantreffen zal , dat ik dc fchokjes gaf, uit zekere bepaalde duimen bekleed glas , en zekere lynen afftands des eleétrometers.
Meer dan ééne oorzaak evenwel , kan de kracht des fchoks doen verminderen, vóór dat dezelve by den lyder komt. De kettingen, welken men gebruikt om te eleftrifeeren , ge-



ÈLECTRICITEIT. 3?
deeltelyk op de tafel liggende, kunnen de ftof des eleftriken fchoks meer of min overbrengen , van de eene ketting tot de andere, naar dat dezelven digt by eikanderen op de tafel liggen- —■ De eleftrometer, zo als diè in 't algémeene gebruik is, en waarom ik eenen ifokerenden, in het eerfte Hoofdftuk, heb voorgefchreeven , bepaalt de ftof niet genoegzaam ; hierdoor komt dezelve aan den buitenkant der flesch, alvoorens die tot den lyder gebragt, en het ongeftelde deel des lichaams gepasfeerd is: de proefneemer bevindt dit menigwerf aan zyne hand , wanneer hy by toeval aan de eene ketting raakt , hoewel de andere zelfs dooiden voordleider afgezonderd is , zo dat hy dë vonk gewaar wordt: een glazen ftandaart, voor den eleftrometer, is dan zeer noodzaakelyk , en vermindert den fchok niet: dan, daar men dit met den eleftrometer in acht neemt , moet men niet minder oplettend weezen op de kettingen , en wel op die , welken men aan den knop des eleétrometers vastmaakt: indien men acht geeft , dat dezelve niet aan de tafel raake ; by het overgaan der fchokken j moeten dezelven noodzaakelyk het lichaam zélf pasfeéren , en dit is gemaklyk te verhoeden , door C 3



38 GENEESKUNDIGE
de ketting van de tafel optcligten , met den voordleider die er aan vast gemaakt is.
Zo noodig het is , dat deeze ketting opgeligt worde , om te beletten dat dezelve niet aan de tafel raake , zo noodig is het , dat de ketting , die met den buitenkant der flesch in raaking komt, op de tafel ligt, tcnzyhetbuiten-bekleedzel der flesch zelf, de tafel onmiddelyk aanraakte , 't welk beftendig gebeurt met flesfchen die lang genoeg zyn , om op de tafel te ftaan , en wier knop of binnenkant aan den eerften conductor ftaat ; en het geen by het toedienen van kleine fchokjes , wegens de kleinheid der fleschjes niet gebeurt. Tcrwyl het nu dikwerf moeijclyk valt, om de ketting, aan welke de glazen voordleider vast is , op de tafel te laaten liggen , voorzie ik deeze kleine fleschjes, van buiten, met een koperen haakje, waarin ik , behalven de ketting des voordleiders , nog een kettingje haak, niet langer dan dat het van 't fleschje tot op de tafel hange, gelyk zulks vertoond wordt, PI. III, Fig. 3, f, g, h; ce reden waarom dit noodzaakelyk is, kan aan kundigen niet onbekend zyn ; want een leidfche flesch moet gelegenheid hebben , om haare natuurlyke hoeveelheid eleftrike ftof aan



ELECTRIC ITEIT. 39
den eenen kant te ontlasten , terwyl dezelve genoodzaakt wordt aan de tegenovergeftelde zyde, door den aandrang der electrike machine , de ftof aanteneemen.
Ik 'heb: in het eerfte Hoofdftuk drie of vier foorten van voordleiders befchreeven ; twee dier foorten gebruik ik voor de fchokken , en de overige foorten voor den eleftriken vonkenftroom ; zo tot de veerkrachtloosheid der ledemaaten , als in de doofheid, zie PI. III , Fig. 2 , c en d ; ik zal thans gelegenheid hebben, om, terwyl ik nog van de toediening der fchokken fpreek, derz'elver gebruik teverklaarcn. 't Is, genoegzaam by de meeste eleftrifeerders , het flechte gebruik geweest , den lyder een ketting te doen rondom het beledigde deel, of wel, boven en beneden de plaats , tusfchen welke zig het gebrek onthield ; waardoor , wel is waar , de eleftrike ftof, dat zieke deel pasfeerde , maar niet juist ien bepaaldlyk waar men zulks 't voegelykst oordeelen zoude : op die plaats , alwaar de klederen het dunfte , of het vlakfte aan het vleesch gedrukt zyn , gaat zekerlyk aanhoudend de ftof in; of is de ketting aan eenig ontbloot deel des lichaams vast gemaakt , zal de eleftrike vloeiftof ingaan , op plaatfen „ daar C 4



4o GENEESKUNDIGE
men, naar verkiezing, die liefst niet begeeren zoude: met voordleidcrs, daarentegen,kan ik het eleftrike vuur brengen waar ik wil , door de voordleiders te plaatfcm, op die deelen des lichaams die ik begeer te eleftrifeeren : 't is ook zeer noodzaakelyk den in- en uit-gang van den fchok van plaats te doen veranderen , om dat, beftendig op een en dezelfde plaats fchokken voorvallende , de opperhuid op die plaatfen, met blaaren aangedaan wordt, welken een' lyder lastig zyn ; 't geen ik hier in 't voorbygaan aanmerk , en van welken ik in het volgende derde Hoofdftuk , handelende over de uitkomften van het eleftrifeeren , nader fpreeken zal.
't Gebeurt , intusfchen , by het toedienen van kleine fchokjes , in welk geval de eleftrometer maar een vierde duim of iets meer, van den eerften conduftor der machine afftaankan, dat zodanige eleftrike fchokjes niet door de dikte der klederen willen dringen; want het is eene zekere waarheid in den overgang des electriken fchoks , dat dezelve niet op den knop des eleftrometers affpringt , indien de afftand des eleftrometers , dat is de wydte , tusfehen dezelve en den conduftor der machine te groot is: voords, indien die tusfchenwydte al niet



ELECTRICITE1T, 4x
te groot ware, dat dan de afftand,tusfchende twee voordleiders, niet grooter moet zyn, dan die , welke tusfchen den eleftrometer en den conduftor plaats grypt , of dat anders , wel eene verfterkte vonk, maar geene geheele laading , die de fchok eigenlyk uitmaakt, overfpringt: de kleding nu op een fchouder, arm, heup of elders , is doorgaands zo dik, dat de afftand, tusfchen de geleiders te groot is; ook is het menschlyke lichaam zo geleidend niet als het metaal ; daar derhalven deeze kleine en korte vonken van zodanige geringe laadingen, niet door de klederen kunnen dringen , zoude men in de verpligting komen , dezelve te verfterken, om daardoor in ftaat te geraaken, des eleftrometers afftand te kunnen vergrooten , dan dit zoude dikwerf de omftandigheden des lyders niet toelaaten : om zulks nu vóórtekomen , gebruik ik die foort van voordleiders , welke aan de eene zyde met fyne punten voorzien is , PI. III, Fig. 2, c ; met deeze punten kan ik tot die diepte, in de klederen, indringen , waardoor de afftand toelaat , dat de fchok het eleftrifeerende deel doorga. Ik had in eenige proefneemingen, vóór dat ik deezen gepunte» voordleider vervaardigd had, hier en daar «en fpeld, tot zekere diepte, door de klederen C 5



4= GENEESKUNDIGE
geftoken, dan ik ondervond , dat deeze alt» aanhoudend de vonk van den fchok op eene en dezelfde plaats bragten , waardoor de ftraks gemejde blaarcn weldra ontftonden; voor dit toeval kan men zig door deezen gepunten voordleider wachten, door denzclven geftadig te verzetten.
Wanneer ik nu een' lyder fchokken geeven moet, ftaat de toeftel daartoe gereed , PI. III, Fig. i ; alleenlyk breng ik een der leidfche flesfchen, Fig. 3, a, b , c, d, e , of f, met den haak of knop aan den geïfoleerden eleftrometer, B, der machine, A, en vcrëenig den haak van den buitenkant deezer leidfche flesch , met de koperen keten, die aan den voordleider vast is, en door de tweede hand beftuurd wordt, na dat ik dezelve alvoorens van de tafel los gemaakt heb : dc geïfoieerde eleftrometer , C , Hel ik digter by, of verder af van den eerften conduftor , B, der machine , A ; wanneer nu het werktuig gedraaid wordt, zal de fchok alleenlyk door den arm gaan , en zig van punt tot punt , op welke fpier of zenuw men begcere te treffen, juist laaten bepaalen.
't Gebeurt fomtyds, en het is noodig dat ik dit herinnere , dat alfchoon het leidfche fleschje zyn volle lading zoude kunnen aan-



ELECTRICITEIT. 43
neemen, alfchoon de afftand, zo tusfchen den conductor en electrometer, als tusfchen de beide voordleiders niet te groot is, de fchok nogthans niet in zyn volle kracht aan den lyder overgaat: dit wordt veroorzaakt door dc allerminfte hoeveelheid ftofs, of eenig gering wollig hairtje of vezeltje , 't welk by toeval tusfchen de knoppen des eleétrometers en des conductors komt , dat door de aantrekkende eigenfehap der eleétriciteit al ligtlyk gebeurt : het afveegen is derhalven in dit geval noodzaakelyk : men kan nooit by electrike proefneemingen , de ftof en de ruwe wolligheid der lappen , daar men mede veegt , te veel ontzien en vermeiden ; ook heeft men geftadig te letten, dat de leidfche flesch , die gelaaden wordt, den eerften conductor onmiddelyk aanraakc , want de afftand derzclve maakt den fchok kleiner.
In het fchokken geeven, tel ik de fchokken, en bepaal my aan geen' tyd , om dat ik met een fterk werkende machine in 20 minuten,zo veel fchokken kan geeven , als met een andere in één uur tyds.
Thans ga ik over , ter verklaaringe van den eledtriken vonkenftroom , zo als die mede op PI. III, Fig. 1, afgebeeld wordt; eene werking der



44 GENEESKUNDIGE
machine , die een geregelde aandoening op het menl'chlykc lichaam maakt; behalven dat ze fterker is dan die trekken van vonken ,1 en zwakker dan het fchokken , die dikwerf te fterke fchuddingeti voordbrengen , en den lyder menigmaal ondraagelyk zyn, heeft de vonkenftroom dit voordeel b dat hy onder het electrifeeren aanhoudende beweeging in het zieke deel veroorzaakt.
Dan, daar deeze wyze van zieken te eleftrifeeren in 't geheel onbekend , ten minften by inyn weeten , nooit door iemand geoefend is, vóór dat ik dezelve in praftyk gebragt heb, zal ik naauwkeurig in het onderricht te werk gaan.
Geene eleftrifeer-machine , dan die fterk werkt, kan tot deeze bewerking dienen : een tWeefchyvige van 18 a 20 duim , wordt er toe vereischt , zal men met grond eenig goed gevolg van de onderneeming hoopen : na dat ik derhalven, de machine in een goeden ftaat van werking gebragt heb , zet ik den lyder geïfoleerd op den ftoel , en zet my naast hem neder , op een anderen ; wèl lettende , dat hy volkomen vry zitte, en ik hem, in geenen deele , aanraake, gelyk zulks aangeduid wordt, PI. III, Fig. 1, D, E, F, G. De eleftrometer ,C,a,



ELECTRICITEIT. 45
ftel ik op een zekeren afftand van den eerften conduftor, B, 't zy een halve of geheele duira^ en de koperen bekleede ketting, b, die aan één' der geïfoieerde voordleiders, c, vast is., hang ik met den haak, over dien knop des eleftrometers , die 't verst van den eerften conduftor, verwyderd is; flinger de bekleede ketting eenige maaien om den eleftrometer , om dezelve korter of langer te maaken. Ik ftel den geïlpleerden voordleider op die plaats van het beledigde deel , daar ik het eleftrike vuur wil doen ingaan , terwyl ik den anderen voordleider, cl, van welken een ketting afgaatnawde tafel , om het vuur overtebrengen , plaats , daar ik de eleftrike vonken wil wegneemen: ik laat voords de machine draaijen , en den ftroom der eleftrike vonken zal door het zieke deel alleen gaan, even als dc fchokken zouden doen ; terwyl ik den eenen en andereu naar myn' zin, van ftand kan veranderen. Indien nu het koperdraad, in den tweeden voordleider, d, niet eenigzins korter ware dan de ifoleerende glazen pyp , zou de ftof onmiddelyk afgevoerd worden , daar dezelve nu moet overfpringen en een vonk maaken, ter lengte dat het koperdraad in de glazen pyp korter is : ik heb de gewoonte , om , behalven deeze voor
1 , \



46 GENEESKUNDIGE
zorg dc beide geïfoieerde voordleidcrs opteligten, op dat ze het lichaam des lyders in 't geheel niet raaken ; want dan moeten de vonken met eenig geweld op hetzelve affpringen : dan deeze gewoonte kan ik niet altoos even beftendig volgen, aangezien dc vonk , by eene flappere werking der machine , de lengte niet kan bereiken , om over te fpringen : ook hieruit begrypt men derhalven ligtlyk de hooge noodzaakelykheid die er is , dat de tweede conductor cn de voordlcider die daar aan vast is, zeer zuiver ifoleert , eh dat dc bekleede ketting niet op den grond hange , of ergens aanraakc; want al het vuur dat verlooren gaat , eer hetzelve aan het lichaam des lyders komt, is te vergeefsch opgewekt en verkleint de vonken : de andere voordleider moet in dc gelegenheid gebragt worden, om het eleftrike vuurovcrtcneemen en weder overtcgeeven : elkproefnecmerkan dit in zyne hand niet verdraagen, en daalde afleiding volftrcktlyk noodig is, maakt men een ketting aan het achtereinde in het oogje vast, die overbrengende aaneen vcrvolgcnden conduftor, welke met het huis, of eenig deel van hetzelve , gemcenfehap heeft, gelyk dit in PI. III, byd, aan de tafel gedaan is : 't moet intusfehen al eene zeer fchoone Iuchtsgelleldhcid



ELECTRI CITEIT. 4?
zyn , of op eene , met een kachel droog geftookte kamer, gefchieden, indien de afvoerende voordleider zulke fterke vonken ontvangt als de eerfte geeft, waarvan de oorzaak, dat dit doorgaands niet gebeurt, gelegen is in-de vermindering der eleftrike ftoffe, die door de uitgebreidheid van des lyders lichaam verlooren gaat, hoewel anders de ifoleeringnaareischgefchiedt is , en waarom die dan niet te naauwkcurig kan weezen.
Wil men lyders met eene atnaurofis,of wonden, eleftrifeeren, daartoe kan, naar myn inzien, geen beter manier van cleftrifeering dienen dan deeze ; men ftelle, in dit geval, den eleftrometer, C , onmiddelyk aan den eerften conduftor der machine , B, en plaatfe op den punt des voordleiders , Fig. 2 , c, een doorgedrilden halvcn glazen bol, PI. III, Fig. 4, of een mahonyhouten conus , Fig. 5; deeze houde men tegen het oog, (dit geeft geen vonken , maar een doorvloeijing der eleftrike ftoffe,) terwyl men met den anderen voordleider de vonken , op andere begeerde plaatfen, uitlokt: zyn de beide oogen blind , dan kan men op ieder oog, zo eenen bol of conus plaatzen, zonder veel pyns te veroorzaaken. Dees ftroom van eleftrike vonken kan men hevig en flap doen werken, door fchielykof langzaam



4S GENEESKUNDIGE
te draaijen, of door den eleftrometer, C , verder af, of nader by den eerften conductor, B, te zetten : hoe digter de eleftrometer en conduftor by elkander ftaan , hoe verdraagelyker de prikkeling wordt , en hoe verder dezelve van eikanderen vcrwyderd zyn , hoe aaudoenlyker dezelve vonkenftroom gefchiedt; doch , men hebbe in 't oog te houden , dat men den afftand niet ruimer neeme , dan het vermogen des werktuigs toelaat, om dat dan de werking natuurlyk moet afneemen. Een. vlugge hand in het draaijen, zal de langfte vonken , en die tevens onafgebroken zyn , het best te weeg brengen : indien de klederen hinderlyk zyn , kan men zig , des noods , van punten bedienen , maar liever niet ; want de klederen des lyders moeten , in dit geval, vry droog zyn, en ook moet men dezelve dikwyls verplaatzen, om weder te vermyden , dat er kleine blaartjes ontftaan, 't welk in dit geval anders ligtlykkan gebeuren.
Daarom is het ook vry lastig voor doove lyders , in wier ooren de Aroom, doorgaands , op één plaats komt , hoe zeer deeze wyze van eleftrifeeren anders boven alle anderen, nuttig zy , in de doofheid, om dat men nader by het gebrek komen kan: de voordleider:, Pl.III, iig»2 A



ELECTRICÏTEIT. 4$
móet derhalven, wanneer een doove de electriciteit ontvangt, mi eens een weinigje voor- en dan eens achter-uit' geplaatst worden , en men moet niet te lang aanhouden met eleftrifeeren ; hierdoor zal men het verwekken van puistjes er* blaartjes voorkomen.
Deeze vonkenftroom is eigenlyk niet anders ; als een foort van ongemeen kleine fchokjes , fterker dan de gewoone vonken , die aanhoudend het zieke deel beroeren. Een grooter werktuig , met een' uitgebreider conduftor voorzien , zou deeze vonken in aandoenlyke fchokken veranderen, en de afftand des tweeden conduftors, die dan grooter kanzyn,zoii niet weinig aan deszelfs kracht toebrengen.
't Is daarom, dat ik hier eenmaal herinnere, wanneer in myne proeven de toediening van den eleftriken vonkenftroom aangetroffen wordt^ dat ik zulks verricht heb met een machine vans twee fchyven , ieder van 18 duim diameter: de afftand des conduftors die, gelyk men gezien heeft, ook veel verfchil maakt , heb ijc beftendig aangetekend 0 by iedere proefneeming* gelyk ik by de fchokken gedaan heb.'



GENEESKUNDIGE
DERDE HOOFDSTUK.
Uitwerking der eleftriciteit op het dierlyke lichaam.
In de Natuur, is,door de almagtigehanddes Scheppers , niets te vergeefsch aanwezig; niets te vergeefsch werkzaam gemaakt ; hieruit befluit ik, dat alles wat regelrecht, of noodzaakelyk, uit de fchepping van zelve voordvloeit, in 't gemeen voor dc gefchapene wezens nuttig, noodig, en heilzaam is. 't Is meer dan blykbaar, dat eene beftendige, onderlinge en wederkeerige dienstbaarheid der natuurlyke dingen plaats heeft. De eenmaal door de natuur voordgebragte dieren en planten, gaan , door verrotting , tot de ontbinding over , en deeze dienen, wederkecrig, na hunne ontbinding , zo door hunne meer of min zelfftandige overblyfzels , aan het aardryk tot bemesting , als door de affcheiding van het in de lucht getreeden phlogifton, aan loof en gras tot voedzel, en blyven beftendig en onderling, van jaar tot jaar , van geflachte tot geflachte, werkzaam ; terwyl dat zelfde loof en gras, boomenen plan-



ELECTRIC ITEIT. g>
ten, en aïles wat het aardryk, inzonderheid het gemeste deel deszelven, voordbrengt, wederkeerig, den dampkring, door het uitwazemen der gedephlogifticeerde lucht , zuivert : ook even zo , zyn de fyne wezendlyke oliën , die de aromatikc planten , de harstachtige denneen lparre-boomen uitwafemen ; de vettige uitdampende oliën des dierlyken lichaams ; de door den dronkaart , zo overdaadig als fchandelyk , ingezwolgen, en weder uitwafemende brandbaare wyugeest ; de brandbaare luchten der moerasfen, in de natuur behulpzaam , tot Vorming der vuurige luchtverfchynzels in den dampkring; terwyl de electrike ftof, (hoewel derzelver hoeveelheid, over al het gefchapene altoos beftendig dezelfde maat heeft, door eene ons onbekende en onbegrypelyke werking , nu eens meer een overvloedig inmengzel der wolken , en dan des aardryks wordt; waardoor dezelve in de eene of andere plaats, door eene byzondere beweeging de overhand verkrygt ; en door welke beweeging , die de electrike ftof tot dat einde verpligt is te houden, en die nu eens volbragt wordt door een aangenaamen regen , dan door mist , deinzigheid of dampige lucht ; nu eens door helderfchynend noorderlicht, dan weder door fchitterende blikzems D 2



ga GENEESKUNDIGE
cn verfchrikkende donderfhgen , het groeijcttd aardryk en deszelfs bewooners, in hunnen verlevendigenden dampkring gedompeld wordt, ) terwyl , zeg ik, dc 3 electrike ftof de zenuwen verkwikt en vcrftcrkt , en der veerkracht een nieuw vocdzel geeft : deeze en dergelyke uitkomften zyn eenmaal, door Gods oneindige goedheid en wyshcid, indeNatuuf, tot inftandhouding der gefchapene wezens, daargefteld.
't Volgt dan van zelf , dat de eleftriciteit, als zynde één der voornaamfte inmcngzels der dampkrings-lucht, niet te vergeefsch in denzelven eene voordduurende beweeging oefent, en tot zekere cindens dienstbaar moet zyn : daaf mi de ondervinding leert , dat dezelve des zomers indedaad meer dan 'swinters, voor ons oog, in den dampkring werkzaam wordt,mogen wy hieruit befluiten , dat dezelve alsdart voor het gefchapene noodzaakelyker is ; het aardryk is dan ryk in voordbrengzelen, en onze vezelen zyn verflapt door de hitte; beiden hebben de eleftriciteit noodig. Een verkwikkende onweersregen , waarvan ieder droppel met een hoeveelheid eleftriciteit vervuld is , en den groei der planten bevordert j 't verlies der veerkrachtige vermogens des dierlyke*



ELECTRICITEI T}fü 53 lichaams , door de aanhoudende warmte veroorzaakt , en door de electrike doorvloeijingen en inademingen herfteld , zyn zo veele bewya,en, waarom wy des zomers meer dan 's winters , als onze vezelen door koude verfterkt zyn, de eleftrike ftof genieten.
't Is derhalven , met alle vrymoedigheid, dat ik de eleftriciteit , het zieke , het veerkrachtlooze lichaam aanpryze. In alle dierlyke huishoudingen , waar geesten leven ontbreekt, is de eleftriciteit een gepast en veel vermogend middel; en daar ik dit in 't byzonder wil aangemerkt hebben , tracht ik hiermede niet te ontkennen, dat de eleftriciteit, in ziektens of gebreken van eenen anderen aart, minder nuttig zou zyn : het is échter zeker, dat men in die gevallen , niet met zo veel ruimte de eleftriciteit aanpryzen kan , hoewel het niet minder zeker is, dat dezelve op eene gepaste en voorzichtige wyze toegediend , allerzeldzaamst fchadelyk kan zyn. Een eenig voorbeeld is my, in den arbeid der eleftrike proeven, die ik nu ruim drie jaaren beftendig voordgezet heb, voorgekomen, van het welke men, van achteren, hoewel twyfelachtig, zoude kunnen vermoeden , dat de eleftriciteit nadeelig geweest ware: de lyder werd 3 buiten myn fchuld m legen myn' ï>3



54 GENEESKUNDIGE
raad, op advys eens Heelmeefters, naar eenige zachte eleftrifeeringen , door het trekken van vonken, met fchokjes behandeld ; en het heeft my altoos gefpeeten , dat ik my tegen deeze manier van eleftrifeeren , aan dien lyder , niet openbaar verzet hebbe; 't is hierom , dat ik altyd in den beginne , de eleftriciteit zo zacht aanlegge , als mogelyk zy : deeze manier raade ik elk aan , naartevolgen ; vordert men in agt dagen niets , in de herftelling, men verliest er ook niet meer by, dandentyd.
*t Is een gebrek in dc Geneeskunst , dat de geneesmiddelen , die algemeen zyn , of algemeen worden opgegeeven , in elks handen vallen; edel en onedel maakt er gebruik van; zo wordt ook de eleftriciteit veel te onvcrfchillig behandeld: de Heer haller , leert van de eleftriciteit, in zyn Disfertationes ad morborum - hijioriam , et curationem facientes, pag. 60. „ Men „ moet in een Rheumatisme opletten, enz.: „ op dat de in beweeging gcbragte ziekteftof, „ niet op edeler deelen geworpen worde" : en pag. 61, met opzicht tot de heupjicht: „ De lyders kreegen in den aanvang wel verligting, , maar weinige dagen daarna, viel de ziekte„ ftof op de ingewanden, verwekte daarfcher„ pe , aanhoudende en lastige pynen :" op



ELECTRICITEIT. 55
p. 62, leest men: „ een lyder, die aan de eene zyde van zyn lichaam lam was, de bewée„ ging van zyn' arm gedeeltelyk wedergekreegen hebbende , werdt met ontfteeking der „ oogen aangetast." Doftor m ad ui t, verhaalt , in het Joitfnal de Phyfique , par VAbbè r. 0 zier, ,, dat zig in eene half verlamde ,, vrouw, onder de geftadige electrifeeringen, ,, de ziekteftof vyfmaal verplaatfte\ tweemaal ,, viel dezelve op het hoofd, en driemaal op de „ borst van deeze lyderesfe."
Schoon ik op deeze gevallen myne aanmerkingen zoude kunnen mededeelen , en, inzonderheid omtrent het laatfte, zoude kunnen vraagen , waarmede men bewyzen wil , dat door de eleftrike ftof zulke fprongen der ziekte gedaan werden? wil ik dezelve liever , als gebeurd, toeftaan , want het is niet noodig , om daardoor de achting van een geneesmiddel ftaande te houden, dat het aan honderd anderen een gunftigen uitflag gehad , en omtrent fommigen gantsch onverfchillig gewerkt heeft. Ik geloof zelfs daarenboven , dat men by eiken lyder zulk foort van gevaar kan voorkomen , indien de eleftriciteit met voorzichtigheid wordt aangewend. Eenige geneesheeren blyren echter by aanhoudendheid, ongunftig over D 4



%6 GENEESKUNDIGE
de electriciteit denken ; is de oorzaak daarvnp ook gelegen , om dar men , en niet zonder grond , de vernaaien mistrouwt, die ons, over de geneezingen met de eleftriciteit, van buiten toekomen.
Ik beken , dikwyls leest men daarvan wonderbaare gebeurtenisfen en uitkomften; te Lyon is een werk uitgegeeven, de VEk&ricitt' daCorps Humain , door den Abt bertiiolon dE $aint iazare ; dit is vol van vertellingen , die niet kunnen nalaaten , een algemeen mistrouwen te veroorzaaken , alfchoon ook anders in hetzelve vcele wcctcnswaardigczaaken voorkomen. Mr. retz gelooft, dat dc oefening des lichaams , bekwaam is , om de electrike ftof in het lichaam te vermeerderen ; hy ftclt de lucht als de wryver ; en even te vooren gelooft hy met maduit , dat warm wafemend water , de electrike vloeiftof in het lichaam doet afneemen : dit is eene tegenftrydigheid; want de oefening des lichaams baart zweet , of uitwafeming, het oefenend lichaam verliest derhalven de eleftriciteit in de lucht, maar neemt ze niet aan. Men zegt, die te ycel gelooft , gelooft niets : men wil te veel aan de eleftrike kracht toefchryven : de vroege morgen is electriek, maar 't wordt niet be*



ELEGTRIGITEIT. 57
weezen : er komen ook reeds electrike yoedzels, zo wel fpys als drank, chocolaatl,wyn, enz. , om dat ze de geeïïcn opwekken : iemand , dronken zynde, is pofitif eleftriek geworden: zie PEfprit des journeaux, Maiiyg^; ware dit eens zo , menig een zou zig door. de negative eleftriciteit nuchtcren kunnen laaten eleftrifeeren : zo deelde men weleer , uit een leidfche flesch, gevuld met fpeceryen, in 't pasfeeren van den fchok, aan het menfehlyke lichaam, de aromas, dc purgative werking door rhabarber enz., mede.
Behalveu deeze beuzeiaryeii, worden meestal de verhaalen van ongenezeneu , op een ongeoorloofde wys verzwecgen : kan nu myne openhartigheid, met welken ik, in het beloop myner proefneemingen,'t voordcel aangetoond en het nadeel niet verzwecgen heb , dit ongeloof wegneemcu , en het geloof van andercat veriïerken , dan heb ik myn doel getroffen.
Het algemeen vertrouwen op de eleftriciteit, zoude aanmerkelyk aanwakkeren , indien fommigen wat meer kennis hadden van den aart en werking der eleftrike. vloeiftoffe, en wanneer ons verfland verfierd was , met die edele kennis , om zonder fchemering , het maakzel en de werking der zenuwen te verklaarcn; da*



58 GENEESKUNDIGE
zouden wy de elektriciteit terftond redenkundig op derzelver gebreken toepasten : gelukkig voor de kunst , dat de veelvuldige goede uitkomflcn, dit gebrek eenigzins vervullen.
De ervarendile ontleedkundigen hebbtti nagelaaten , omtrent de huishouding der zenuwen , Heilige gedachten optegeeven , en tot dus verre duurt de duifterheid en de onzekerheid : wy kennen in een gezond lichaam haare geheimen en onnaarvolgbaaren invloed niet;», en daar de werkeloosheid der fpieren, voordkomt , uit een verlies van het vermogen der zenuwen, kan dc beste manier van toediening der electricitcit, naar de onderfcheidene gevallen en omftandigheden , waarin zig een zieke bevindt , niet lïgtlyk onder vaste regelen gebragt worden , om vooraf met meer of minder gronds de geneezing te voorzeggen : ons verHand wordt in de natuurlyke dingen, dan het meest bepaald , wanneer wy de grondoorzaaken niet kennen.
Hoe min wy ook van de geheime verrichtingen der zenuwen weeten , zyn wy evenwel nog onkundiger van de oorzaaken , die haar vermogen vernietigen , waardoor zy nalaatig blyven , om de willekeurige beweeging des fpiervezels te onderhouden: gelyk in volkome-



ELECTRICITEIT. 50
ne beroertens, in halve verlammingen , en in verfcheidene andere gevallen.
Nog meer, indien wy de oorzaaken der zenuw-óhgefteldhèid, 't zy verlamming, convulfive beweeging, flaauwtens , enz., al kennen, gelyk door fchrik of andere beweeging der hartstochten, deeze toevallen veroorzaakt worden , wat zyn wy dan nog gevorderd ? prikkelende middelen , weeten wy , dat fomtyds daar tegen dienen, en dit gaf mogelyk de eerfte aanleiding om hier de eleftriciteit aantepryzen ; en daar wy derzelver goede uitwerking zien, en de wederzydfche invloed van eleftriciteit en zenuwen waarneem en , is 't alleenlyk van achteren, uit de kennis , die wy van den aart en het wezen der eleftriciteit hebben, optemaaken, wat der zenuwen ontbreekt, en noodig hebben, om hetlevensbeginfel wederom in dezelven optewekken.
't Is waar , er gefchieden in de geneeskunst zeer veele , ja dagelyks , palliative cuuren, zelfs zo , dat men aan den eenen kant , zo min den aanleg of oorzaak der ziekte, als aan den anderen kant, de cigenlyke kracht des geneesmiddels kent, of weet, waarin juist het byzonder vermogen des geneesmiddels gelegen is: getuigen zy hiervan de felix was, tegen de



60 GE NE ES KUNDIGE
lindworm ; dc kina tegen de koortferi. Wy kennen noch ooriprong des lindworms , noch der koortfen, noch der fpecifikc kracht van de filix, noch van den cortex peruv.; en in zo verre deezen echter als genoegzaam zekere middelen, onder het opzicht en wys beftuur eens kundigen Gcnecsheers , ter hcilzaamc geneezinge ftrekken, en de ondervinding ons de gelukkigfte en niet minder wonderbaare uitkomften bevestigt , kan de electriciteit , immers als een gepast en algemeen middel , tegen ziektens , porfpronglyk uit ongefteldheid der zenuwen, onder een goed opzicht toegediend , met alle ruimte aangepreezen worden (*),
(•') De Geneesheer hovius , zegt, in een' brief aan my gefchreeven , na dat hy had laaten voorafgaan , dat de voornaamfte ontleedkundigen rondborftig erkennen , dat zy het maakzel der zenuwen niet kunnen ontdekken, en daarom derzelver werking noch verklaaren , noch ophelderen kunr#n; d»t men zig niet moet fehaamen te bekennen , dat noen onkundig Is In kn geen men niet weeten kan.;" maar. rerrolgt hy, <te eleffrirïeit kan ümen onder de geneesmiddelen brengen ,• de wcrkrng VRn eenige derzelven, kan cnrn nh huur gebruik mklsaren; by voorbeeld , de zuu'éti woeden kra<htltiox door byvoeging van mhforbentia (opflorpcnde dingen) en Aas weet men waar-
«m de at/ntcKtia van djenii zyn , wsjaiccr eenig zuur ia



ËLECTRICITEIT. 6t
De ondervinding bevestigt , immers in het beloop van myne proefneemingen menigvuldig maaien , dat de eleftriciteit eenen onmiddelyken invloed heeft op de zenuwen; ieder bladzyde van de volgende afdecling deezes werks,zal , vleije ik my, iets ter overtuiginge daarvan opleveren ; men leeze, by voorraad, eens de negentiende proefneeming : dan , wat zal ik van deezen onmiddelyken invloed der eleftriciteit op de zenuwen ; wat zal ik van de proefondervindingen zeiven , niet tegenftaande ik die van achteren kan overweegen , zeggen , wanneer my gevraagd wordt, hoe en waarom heeft de eleftriciteit geneezen, of nutloos geweest ? op losfe befpiegelingen , over goede en kwaade gefteldheid der dierlyke huishouding , zouden myne redeneeringen gede maag of darmen huisvest; maar de eigenlyke kracht der meeste geneesmiddelen is indedaad niet wel te ver« klaareu: de rhabarber purgeert, de opium doet fiaapen, om dat wy weeten dat de eerfte eene purgeerende, en de laatfte een flaapverwekkende kracht heeft; en van de geneezende kracht der eleftriciteit , weet men niet veel meer ; ook is deizelver kracht niet door redeneeren gevonden ; maar na dat men , of by geval , of al beproetende , gezien had , Mat de eleftriciteit nuttig was , heeft exen dezelve door redeneeringen willen verklaaren.



6% GENEESKUNDIGE
grond zyn ; en zulke eene ondcrneeming , is voor een man , die geen algemeen gezach in de maatfchappy heeft, eene gevaarlyke onderneeming : liever zal ik dan niets vastftellen, dan dat zeker is, en het niet zekere, vraagende invoeren.
Daar het nu, door de ervaaring van zovcc1c gencezene verlammingen , beweezen is, dat de eleftriciteit eenen onmiddelyken invloed en betrekking op dc zenuwen hebbe , is het dan ook niet omgekeerd waar , dat de zenuwen, <\ic op dc eleftriciteit heeft , en beide , zo door ondergefchikte als medelydende eigenfchappen , met eikanderen in een natuurlyk verband Maan "? en alfchoon my de verklaaring van de wyze , hoe dit toegaat, ontbreekt,zal ik het een en ander ter overweeginge voordellen , en het antwoord van kundiger afwachten.
Ten eerften , welke zaak is er in de natuur hanweezig, ten minftcn vraag ik , bekend, die, gelyk de eleftrike ftof, tot dien trap, de verlamde en bewecgcloozcfpicrvezclen in zulk eene, ter geneczingc gunftige en hevige beweeging kan brengen ? 't zy dat onder of na de eleftrifeering , de gencczing volgc of niet, zal echter de eleftrike vonk, by iedere toediening



ELECTRIC I.TEIT. 63
aan den lyder, nimmer nalaaten, defpierente beweegen , zo lang het levensbeginzel niet volkomen uit de zenuwen weggenomen , de ziel verhuist, en derhalven het geheele lichaam volkomen afgeftorven is : terwyl intusfchen een verlamd en zelfs volftrekt gevoelloos deel des lichaams , zo werkeloos , dat het fchynbaar dood is , door middel van de eleftrike ftofre nog kan geneezen worden , zo lang die werken gevoel-looze zenuwen, nog met levende in verband ftaan en verbonden zyn: zie deswegen , onder meer gevallen , in myn tweede afdeeling, een geval 't welk aanmerkenswaardig is , in de vierde proefneeming : niet minder aanmerkelyk hebben de Heeren bicker en van den bos, de werking der eleftriciteit op de groote flagaderen waargenomen ; zy zagen duidelyk de werking van de arteria aorta : zie Dijfertatio de natura humana , edit. Lugd. Bat. mdcclvii, pag. 45; Profesfor verschuur, aan den Oefophagus , en zelfs aan de doorgefnedene fpieren, in zyn Diffèrtath inauguralis de arteriarum et venarum vi irritabile, Cap. II. pag. 92. Exp. xxn. De Heeren
dei man,van troost wyk, en cuth-
bertson, hebben de motusperftaltkus , aan einden van darmen, door den eleftriken fchok



64 GENEESKUNDIGE zien wederkeeren; zie deimak, Geneeskunkundige Proeven en Waar neemingen , over de goe ■ de uitwerking der Eleftriciteit , bladz. 8: 't is waar , Eau de Luce , en andere geeften ; de punt van een fpeld, brandenetels, enz., kunnen dit ook, meer of min, te weeg brengen, dan , de ondervinding leert, dat diergelyke middelen niet zo krachtdaadig werken ; niet met dat heilzaame gevolg, en met zo min te vreezen gevaar , en voordduurende fmertc, dan dc elektriciteit dit volbrengt; daarenboven kan de eleetriciteit , die tot in de dieplle afgelegene zenuwen doordringt, zyne werking verrichten óp plaatzen des lichaams, alwaar men met andere prikkelende middelen , te vergeefsch zoude trachten te komen.
De Heer c. r. t. krajenhof , Med. Doel. te Amfteldam, heeft, ten bewyze hiervan , allerfraaifte proeven , op fchynbaar ge-, ftorvene dieren , genomen ; aangekondigd in de Nieuwe Geneeskundige Jaarboeken , vierde deels, vyfde Huk , of No. xxm.bladz. 137;. hy ondervond , dat in water verdronkene , fchynbaar doode , honden en konyncn, waaronder er waren, die 27 en 50 minuten voor dood gelegen hadden, door de electrike fchokken, trapswyze llerker gemaakt werden, by kwamen?



ELECTRÏCITEIT. 65
bewyzen zulke uitkomften niet middagklaar; den zonderlingen invloed en onderlinge betrekking der elektriciteit , op het levcnsbeghizcl ? vanwaar nu hangt dat levensbeginzel af? of liever , welke is zyne zitplaats ? daar is er, die het in het Gluten zoeken, terwyl anderen in tegendeel, het in het maakzel zelve der . vezelen , welker verfchillende modificatie (wyzing) het verfchil , in de bewceging der deelen van ons lichaam zoude uitmaaken , trachten te vinden : daar is er , die het alleenlyk van de zenuwen afleiden , of wel van het verlengde merg, uit welke de zenuwtakken oorfpronglyk zyn; en alhoewel elk deezer Hellingen haare zwaarigheden heeft , die moeijelyk optclosfen zyn , zou ik my liefst voor dit laatfte gevoelen verklaaren: de vaste wooning deiziele is daar , met een grootcn trap van waar* fchynelykheid , geplaatst : de Heer yp e y , heeft dit in zyn , door het Bataafsch Genootfchap ie Rotterdam bekroonde Prysverhandeling , tegen den Heer haller, en dezynen,manlyk bewcezen : zie het zevende deel der Verhandelingen , pag. 71, en volgende: het levensbeginzel wordt derhalven afgeleid van de zeniH E



66 GENEESKUNDIGE
wen , en op deeze heeft de elektriciteit eene «ftauWd betrekking.
Ten tweeden: is er omtrent de fnelheid van beweeging, geene groote overeenkomst , tusfchen dc werking der zenuwen , en die der
electrike vloeiftoffe? wy weeten tog dut
het werktuiglyke des lichaams , te weeten de fpierkracht , gcdeeltelyk van de zenuwen zyn beftaan ontlcencnde , zo fnel dc daaden uitvoert, die de ziel overdenkt en aan hetzelve beveelt, als genoegzaam de electrike ftof zelve , hoe fnel die anders zy, in bewecging voordgaat; zo datwy geen overgang van tyd met onze zinnen kunnen waarneemen. Genoegzaam alle onze aanhoudende bewcegingen worden , met eene zelfde onmeetelyke gezwindheid uitgevoerd ; terwyl wy niet gevoelen , dat dit op het bevel der ziele gefchiedt , en zonder dat wy eenige ruimte des tyds ontdekken, waarin dit bevel gegeeven wordt ; even min, als wy den fnelkn voordgang der electrike ftoffe kunnen bepaalen.
haller, meent, dat het zenuwvocht een fnelheid heeft , van 9000 voeten voordgangs ,, in één feconde; cn fchoon wy zekerder weeten , dat de cleétrike ftof, door de ontlading



ELECTRICITEIT. 6?
eener flesch , nog fneller is , dan deeze fnelheid , dunkt my dat deeze gelykhcid , in de Werking van beiden, ovenveeging verdient, en . Zónden wy dc verklaaring , waarom en hoe de elecm'citeit op gegeevene ziektens werkt , hierin ook gedeeltelyk kunnen vinden ? of hierdoor leeren oplosfen ?
Ten derden : de geleidende aart des dicrlyken lichaams , is eene gefehiktheid in hetzelve , om de electrike ftof zo bereidwillig te ontvangen , als de electrike ftof zelve geneigd is , zig aan dat lichaam medetedeelen, en in eene oneindige uitgebreidheid in het lichaam tc verfpreiden , om alle deszelfs deelen aan te doen en te verlevendigen. Geen flip is er aan het dierlyk lichaam , onder de éleétrifeéring, dat van deeze ftof niet voorzien wordt , in eene evenredige maate met de overige deelen : geen * flip is er dat derzclver werking niet ondervindt: is deeze onderlinge geneigdheid der electrike ftoife en des lichaams , om mede te deelen en te willen ontvangen , niet gewigtig , en zyn het geen ondergefchikte eigenfehappen in bei- . den, die met elkander in verband ftaan ? daarenboven , is de eleftrike ftof in deeze werking niet onverfchillig , omtrent andere lichaamen, E a



68 GENEESKUNDIGE
noch algemeen in haare werking ; want dezelvè bepaalt zig,en deelt haaren invloed , niet zonder o-eweld te oefenen mede, aan die lichaamen , die uit zig zeiven electriek zyn , dat is * die uit hunne eigene natuur, eene genocgzaame hoeveelheid van die ftoffe bezitten.
Ten vierden : van de zenuwen , ontleent het lichaam zyn gevoel. Hoe gevoelig is niet een electrike vonk ! en welke eene prikkeling en aandoening verwekt ze niet in het lichaam, ver van de plaats zelfs daar men dezelve ontvangt ! hierdoor zien wy, dat de verftoppingen , die dikwerf in de kleinfte vaatjes huisvesten , en de geheele dierlykc huishouding in de war brengen, zig weder openen. Intusfchcn wordt een verlamd, en tevens gevoelloos deel des lichaams, by de eerfte electrifceringen des lyders , de electrike vonk, die anders zo veel aandoening verwekt, niet eens gewaar ; zelfs de fchok wordt niet gevoeld , die anders het gezonde lichaam zo hevig in beweeging brengt en aandoet; volgt daar niet uit, dat de electrike ftof ook op de zenuwen, die het gevoel aan het lichaam mcdedeclcn , werkzaam is?
Op een volftrekt dood lichaam , oefent de deftrike ftof geen vermogen ; maar wannneec



E L E C T R i C lï E I T. 63
pen de fchok of vonk, laat gaan langs eene levendige of fchynbaar doode fpiervezel, welke een fchielyke uit- en in-wendige trekking , voor het oog zichtbaar, ontdekt men niet? welke eene verfchillcnde werking, dan , oefent nicc de eleftrike ftof , op een bezield of onbezield lichaam , dan nog zelf, wanneer het dood, maar niet geheel verftyfd is ! daarom vraage' ik al wederom , fchynt er geen wederkeerige werking en gemeenfehap plaats te hebben tusfchen zenuwen en eleftriciteit ? blykt de ongemeene vatbaarheid der zenuwen op de eleftriciteit hier niet klaar?
Ten vyfden : de eleftrike ftof vcrfnelt of vertraagt den omloop des bloeds en der vochten, naar dat ze in het dierlyke lichaam, door ophoopiug of berooving , is aangewend : cu alfchoon wy niet weeten , hoe eigenlyk dc eleftriciteit op de zenuwen , en dcezen op haar beurt , pp de vaten werkzaam is , vraag ik, pf deeze verfnelling of vertraaging , geen aandeel in de geneezing heeft ? 't is meer dan waarfehynejyk; want zy bevordert of vermindert de doorftraaling in het dierlyke lichaam ; Vermeerdert de uitwafeming , dat my menigmaal allerzichtbaarstgebleekenis: yerfcheidens, E 3



7o GENEESKUNDIGE
proeven zullen dittoonen, inzonderheid de negentiende. Men vindt in het, door den Hoogleeraar j. H. van s winden, met aanmerkingen verrykte werk , Recueil de Memoires fitrd''Analogie de l'e&ricité et du magnètifme ;Tome feconde, pag. 121 ; dat water , een uur lang geclectrifeerd , in gewigt vermindert ; en dat een vogel , twee uuren gcëlcctrifecrd , 8i 12 gryn ligter was geworden , daarenboven , dat de eleclriciteit gemaklyk de naamvfte vaatjes l^an openen , bcwyst de bekende proef, met het fynfte hairbuisjc van een glazen neveltje , door welke de clcctriciteit het water met kracht doordryft: zie cutheertson, Algémeent Eigenfchappen der EleSlticiteit, 1 deel, bladz. 70. 't Is waar, de verfnelling kan, door de beweeging der fpieren , en de vertraaging , door de rust des lichaams , zo wel als door de eleclriciteit , gefchicden; dan, deeze verfnelling of vertraaging , heeft de geneezing des lyders niet ten gevolge : hieruit zelfs mag men befluiten, dat het dc vermeerdering of de vermindering der circulatie niet alleen is , die de geneezing aanbrengt , maar mede toetckennen is , aan iets der eleclriciteit eigen , door eene onmiddelyke betrekking op de zenuwen.



ELECTRICITEIT. 71
Behalven deeze eigenfchappen , die de wederzydfche betrekking van electrike ftoffe , en die der zenuwen , fchynen te bewyzen, zouden er misfchien meer zyn , van minder belang , welke alle optenoemen, ons te ver zouden doen uitweiden : onder anderen kan ik er byvoegen , het geen de Heer m ad uit ondervond in zyne meefte proeven ; te weeten, dat de geëlectrifeerde perfoonen, onder de toediening, aan kwyling onderhevig werden. De Heer bartholon de saint lazare, ondervond deeze kwyling beftendig , by een van de vrouwelyke fexe , als zy geëïectrifeerd werd: u ad uit ondervond zulks doorgaands; wat my betreft , ik ondervond die kwyling niet , ten zy ik lyders had , wier fpraakdeelen ik eleftrifeerde.
't Volgt van zelf, dat, hoe zeer ik getracht hebbe te bewyzen, dat er waarlyk eene onderlinge dienstbaarheid tusfchen de elektriciteiten de zenuwen plaats hebbe , ik verre af ben te jelooven, dat de zenuwen electrike eigenfchappen zouden hebben; of, 't welk nog dwaazer is, dat de vloeiftof, of de kracht aan de zenuwen toegekend, electriek zoude zyn, hoezeer zulks anders, met uitzondering door dc proeven met de westsndifche ziddervisch , eenigzins E4



7* GENEESKUNDIGE
zoude kunnen vertoond worden mogelyk te zyn, kan ik met hun, die dit beweerd hebben, niet gelooven ; neen, de zenuwen zyn inderdaad geleidend , want behalven dat my dit met proeven op veri'ehe zenuwen gebleckcn is , volgt zulks van zelf; want een electriek lichaam kan geen eleclriciteit voordleiden : de zenuwen leiden de electrike ftof voord , nagenoeg , zo goed als het metaal ; maar heeft op hetzelve, van wegens deszelfs levenloosheid, geene zichtbaare uitwerking,
't Zoude intusfehen van veel belang zyn , om eens te ovcrweegen , welke van de genoemde eigenfehappen der eleclriciteit , het meefte; aandeel in de herftclling des lyders hebben . dan, wie zal zulks waagen te onderneemen? wat my betreft, ik geloof dat zc allen, hoewel dc eene meer dan dc andere, haar aandeel aan de geneezing hebben; maar dat intusfehen de vermeerdering of vermindering der circulatie , door de elektriciteit te veel geëerbiedigd wordt, en dat men minder dan men gewoon is, dc geneezing aan dezelve moet toefchryven : om dit gevoelen te verdedigen , zal ik niet veel meer noodig hebben , dan de volgende tafel spen te leggen , en de uitkomften, zo kortmy



ELECTRICITEIT.1" 73
mogelyk zy, vervolgends te overweegen; maar ten opzichte van deeze tafel , zal ik vooraf doen opmerken: dat alle proeven genomen zyn met een elcctrifeer-maehinc, hebbende twee fchyven, ieder van 18 duim diameter, cn zynde voorafin een fterkc werking gebragt: ei0.) dat alle perfoonen , welke op dezelve gevonden worden, zodanige zyn, die aan dc elektriciteit gewoon waren, en , of dagelyks met dezelve omgingen , of dcrzelver werking dik? werf gezien en gevoeld hadden : 30.) dat die van myne lyders , welke ik op dezelve tafel gebragt heb , reeds een genoegzaamen tyd, en verfcheidene reizen gcëlektrifcerd waren , vóór dat ik de beproevingen op hunne pols gedaan, en de ondervinding daarvan , op de tafel gefield heb , zo dat zy mede aan de elektriciteit meer of min gewoon waren geworden : 40.) dat alle deeze geëlectrifeerde perfoonen,zonder voorafgaande vermocijing , en niet dan na behoorelyk op een' ftoel uitgerust te hebben , zonder eenige bewecging te oefenen , zyn geeleklrifeerd : 5°.) dat de proefneeming altoos gefchiedt is , onmiddelyk , na dat de polsflagen geteld en opgefchreeven waren: 6».) dat de proeven , zo wel met de pofitive als negaE 5



7+ GENEESKUNDIG
tive eleftriciteit , op de verfnelling der pols zyn genomen, wanneer de perfoon genoegzaam een minut geëleftrifeerd was : 7J.) dat , daar de minuten op een horologie , zo aanmerkelyk verfchillen in de verdeeling , en het oog des waarneemers niet juist genoeg is, om zekere bepaalingen te doen, ik altoos een fecondewyzer heb gebruikt: 8°.) dat de polsflagen , altoos door my zeiven , of door Doctoren , die by de proeven tegenwoordig waren , opgenomen zyn: en ,9°.) dat de jaaren van ouderdom , op deeze tafel , wel eens twee a drie jaaren , omtrent fommige perfoonen, zouden kunnen verfchillen , en minder of meer zyn : ik heb die echter opgegeeven, om ten naaften by de ouderdom van elk te weeten :



E L E C T R I C I T E I T. 75
Getal Naamen Jaaren Natuurl, Pofnief Negatief Pof. met Pof. met In de pof. der der van polsilag. geëlectr. geëleftr. vonken fchokken athm. van
proev.i perfoonen. ouderd. 1 polsllag. polsilag. geëleftr. geëleftr. tweelterkw.
1 polsflag. po(siiag.m;ich. geè'1.
1 I Fait... I 40 72 7» j yoisuagen.
2 dezelfde. — 72 ( 79
3 H. v. L. 47 I 92 95
4 dezelfde.1 - | 92 95 ; 5 W. v. B. 36 ; 76 80 : 6 dezelfde.! _ 74 78 • 7 J.Baft... 25 80 82
8 dezelfde,1 - 81 84
9 W. v. B. 36 78 Sq : 10 dezelfde. — 77 80.
11 H. v. L. 47 90 91 1
12 dezelfde. - 88 88 I
13 Paft. • • ! 46 72 74 I
i 14 H. v. L. 47 96 . . . . 90
1 15 dezelfde.! - 94 . . . . 88
1 16 dezelfde, j - 90 .... 85 ]
■ 17 dezelfde. _ 92 ... . 89 j i 18 T. Rev. I 24 78 . . . . 84 !
19 W. v. B.' 36 78 82 !
c 20 dezelfde. — 80 86 [
1 21 Palt... 46 72 .... 68
22 L. v. P. 19 84 87
23 dezelfde. — 86 92 1
4 24 J. Vonk.. 23 72 \ • . ' 77
,; 25 dezelfde. — 74 i. . 80
26 dezelfde. — 74 , . 1 79
■ ?7 A. Sten.. 40 75 . 93
1! 28 dezelfde.; — 8a . I 98
ij 29 M. Schc. 30 84 89
H 30 dezelfde. - 84 i g6
;! 31 dezelfde. — 86 . . 9a
, 32 dezelfde. — 85 . . 92
; 33 H. v. L. .47 1 70 76
; 34 dezelfde. - 70 74 :
i 35 J. F. M. 43 88 96 I
i 36 dezelfde. - I 88 96 {
! 37 VJultr. R. 50 ! 67 7é ' » I



76 G ENEESKUNDIGÏ
Getal / Naamen Jaaren Natuurl. Pofitief Negatief Pof. metjPof. met In de pojü der [ der ' ' van polsflag. geëleftr geëieftr. vonken Ichokkcn athm. van proev. perfoonen. ouderd.j • i-olsilag. polsüag geëleftr. geëleftr. twee fterk*
' 38 Juff. v.B.
39 dezelfde.
40 dezelfde.
41 J.J-P- '
42 dezelfde,
43 Hk.'Revi
44 dezelfde.
45 dezelfde.
46 dezelfde;
47 dezelfde.
48 H. v. L..
49 dezelfde*, dezelfde.
5i [J.F.M,
*i dezelfde.
53 jdczelfdej
54 aezenue.
55 dezelfde.
56 dezelfde.
57 iW, v. B.
58 dezelfde.
59 dezelfde.
60 idezelfde.
61 T. J.P.
62 dezelfde.
63 dezelfde;
64 dezelfde,
65 dezelfde.
66 dezelfde.
67 W.v. B.
68 dezelfde.
69 dezelfde
70 dezelfde.
71 H. v. L.
72 J. Bad...
73 dezelfde.
74 h J- P.
28 78 87 ■ polsilageèj
78 . . 76
80 . . 77
44 83 89
89 . . 88
24 100 93
105 | 96
""' 107 j . . 109
- 107 I . . 109 "~ 105 . . 1) o 47 68 ! . . 69
l' 68 ; . 70
- 69 . . 70 43 81 ! . . 76
81 76
72 ! . . . 7*
■ 7* . n
72 ....... • 69
72 ....... • 74
36 82 ....... . 83
82 ....... . 85
83 ....... • 85
! - 83 ........ • 86
1 44 . 85 . • . . . . - . 88
- 84 ....... • 8ó
r 84 ....... . 8*
84 . . . . 96 - • ' - 84 . • . , 97 : • •
- 88 .... 101 • • 36 78 .... 88 • •
79 • • • • 87 • • 82 .... 88 « •
; - 83 .... 90 • •
: 47 69 . 1 . . | 82 • •
1 25 80 86 • •
i - 80 85 • • i
1 43 I 84 9* J



ELECTRICITEIT;
7?
SttaliNaamen Iaaren (Natuurl. Pofitief (Negntief Pof. met Pof .met In it pof.
der der van polsfiag. geëleftr. Igeëiear. vonken fchok ken athm yan
«oev.'perfoouen. ouderd. polsilag. golsflag.geëleftr. geëleftr. tweefterfcw.
' f polsüag.polsflag.mach. geel.
75 Paft... 46 76 .... I .. 9° voi^a.
76 dezelfde. - 74 ...... 85
77 S.B. 24 80 k®
78 T. Rcv.. 25 76 82
79 dezelfde. - 75 83
80 Hk.Rev. 25 89 76
81 dezelfde. - 87 71 ■
82 Dr. B. 42 70 70
83 dezelfde. - 72 73
84 dezelfde. - 71 71
85 dezelfde. " 72 73
86 dezelfde. - 73 74
87 dezelfde. - 82 83
88 A. St. 22 89 93
89 dezelfde. - 86 89 .
90 dezelfde. - 85 86
91 V.Ot.. 42 83 83 Metdeelet-
92 'dezelfde. - 89 93 trike von53 D. Lerh. 60 91 92 Po'nS 04 dezelfde. - 86 87 Fcsflagea.
95 dezelfde. - 82 82
96 T. Nu.. 34 81 87
97 dezelfde. - 87 90
98 dezelfde. - 86 89
99 dezelfde. - 94 95 ïoo J. Ko... 11 89 98
101 dezelfde. - 9° 99
102 dezelfde. - 93 .... 118
103 Rabel... 28 80 84
104 dezelfde. - 78 . . . . 101
105 dezelfde. - 79 .... 104
106 dezelfde. - \ 79 100 |
107 J. v. A. - 77 96 I 0
108 L.Dykm. 25 78 . «9
109 dezelfde. - 81 . | 9°
110 dezelfde. - 80 . , j 9Ó
ui A.Gie... iS 79 89 1



78 GENEESKUNDIGE
Getal Naamen [Jaaren Natuurl., Pofitief Negatief Pof- metPof. met' Met den
der der van polsilag.lgeë;ectr. geëleftr. vonken fchokkenelectriken jproev. perfoonen.oucterd. (polsflag.jpolsfiag. geëleftr. geëleftr vonkende
.polsflag. polsflag. Polsifagen.
112 A. Gic.J 16 78 ........ 102
313 'dezelfde.! - 81 . 102
314 'dezelfde.1 - 76 98
315 G. Op .. 16 79 87
216 dezelfde. — 78 98
317 dezelfde. - 82 88
318 dezelfde., - 81 103
219 N.Di.... 11 84 110
320 dezelfde. — 83 106
321 Ro.. j 42 90 97
322 dezelfde.1 — 91 97
323 dezelfde. — 90 98
324 dezelfde. — 89 96
325 'dezelfde. — 80 96
326 dezelfde. — 90 96
327 'dezelfde. — 90 91 228 Wich. . j 19 88 95
329 dezelfde. — 89 95
330 Dr. Par.J 40 9° 93 "131 ldezelfde.1 — 90 94
332 Ro.. 42 90 . . 94
333 dezelfde. — 91 . . 95
334 dezelfde. — 90 . . 94 135 dezelfde. I — 89 . . 85
336 dezelfde. — 90 . . 85
337 dezelfde. — 90 . . 85
138 A. v. D. 26 80 . . . . ! 106
139 dezelfde. - 84 ..!.... 100
340 Mevr.O. 50 69 69
341 dezelfde. | — 69 69
142 dezelfde.' -■ 69 69
143 Wich. I 19 73 76
144 Mevr. P. 36 97 • • [ 97 245 dezelfde. — 97 106
146 Ro.. 42 'f 89 j ■ • 89
247 dezelfde. — I 89 • • 8ö* [
148 dezelfde. - I 89 I • • ' 2° I



ECTRICITEIT.
79
[Getal | Naamen Jaaren Natuurl.1 Pofitief NegatiefPof. metPof. mei
der der van polsflag. geëleftr. geëleftr. vonken (chokker
jproev. peifoonen. ouderd. polsflag. polsflag. geëleftr. geëleftr. j polsflag. polsflag.
: 149 |PvO.. 42 89 . . 89
j 150 dezelfde. — 90 . . 90
151 dezelfde. — 90 . . 89
. 152 dezelfde. — 09 . . 90
153 dezelfde. — 89 . . 88
154 F. P. 46 74 ...... 9°
155 dezelfde. — 76 ....... 88
I5Ö v. leb... 45 86 94
j 157 dezelfde. — 86 96
[158 dezelfde. — 77 84
159 dezelfde. — 80 90
. ióo dezelfde.} — 82 93
161 H. v. D. 36 78 . . 79
162 dezelfde. — 5o . j 80
163 v. Sch.. 45 86 . . ' 94
164 dezelfde. 82 . . 91
165 dezelfde. — 85 . • 92
166 A.O. 9 94 ..1.... 98
167 dezelfde. — 98 .' . . . j ., . 104
168 Oofterl. j 81 86
169 Forsb. I 74 ....... 116
Natuurl.1 Pofitief NegatiefPof. metPof. metiMetdeelecpolsflag. geëleftr. geëleftr. vonken (chokkenjtrike vonpolsflag. polsflag. geëleftr. geëleftr. kenftroom.
polsflag. polsflag. Polsllagen.



So GENEESKUNDIGE
Volgends deeze tafel ondervindt men in 's algemeen , i°) dat de pofitive eleclriciteit de pols vcffnelt, behalven in de perfooncn, hk. | bv.., zynde N. 43 en 44 , en Mevr; 0 .., zynde N. 140, 141, en 142: by deeze Dame blyft de pols onveranderlyk liaan ; en by nk. i e v., zynde een jong Heer, vermindert door de pofitive eleclriciteit , de circulatie : men kan niet voorwenden , dat er een misflag in deeze proeven kan zyn , want zy werden by herhaaling genomen , en dat aanmerkelyk is , in het zelfde voorwerp, zien wy dat de negative eleclriciteit de circulatie vermeerderde : zie proef 45, 46 , en 47 : dan het vreemde en het zeldzaamé van deeze ondervindingen, eenigen tyd daarna my zeiven ongelooflyk voorkomende, dceden my naar gelegenheid zoeken , om aan dien jongen Heer, die buiten de Had woonde , de proef te vernieuwen : een jaar daarna Werd ik daartoe in ftaat gefield : ik vond myne eerfte ondervinding niet alleen bevestigd , maar bevond, door dc pofitive eleclriciteit, de Vermindering nog aanmerklyker: zie proef 80 en 81 : nog vinden wy een voorbeeld, proef 132, en de twee volgende, dat de negative electriciteit, de polsllagen vermeerdert.
20.) Ondervinden wy, dat de negative elec« triciteit 7 zo beftendig , de polsflageu , niet



ELECTRiciTEIT. 8i
Wrmindert, dan de pofitivê eleftriciteit dié vermeerdert, en dat er op de tafel vetfcheidefle proeven gevonden worden, waaruit blykt dat de negative eleclriciteit, dé circulatie des oloeds bevordert;
30 Dat de verfnelling des omloops , door de pofitive, en de vermindering des omloops, door de negative eleftriciteit ten wege gebragt met zo aanmerkelyk is, als verfcheidene Au' -theuren , die over de Geneeskundige Eleftrig£fchreeVen he^en, voorgeeven; zynde de grootfte vermeerdering door de pofitive opgewekte eleftriciteit, 9, I0, en „ polsflagea M één rninut , te vinden in proef tod , en *0I> 157, 159, 160; en de grootfte vermindering , door negatief verwekte eleclriciteit
6 polsllagen in één minut, te vinden in proef H en i5 , ik kan hier byvoeg£n , ^
tot de tafel niet behoort,) dat ik , opmeer dan één perfoon , die aan de eleftriciteit g» woon was, de pofitive en negative eleftriciteit in 't werk gefield heb , met twee fterkwerkende machines , en dus met vier glazen fchvven * gelyk, ieder van 18 duimen, zonder dat ik de polsllagen, meer dan 5 a 6 maal in één minut, kon vermeerderen of verminderen
40 Dat de fchokken , of de behandeling 068 VOHkenftroomS , doorjde heviger concu,F



gi GENEESKUNDIGE
iTc , gelyk alle andere beweegingen zoudefö doen , inzonderheid, die onze zinnen onruftig maaken , dc omloop des bloeds aanzet: dan , hiervan dient men meest , of genoegzaam geheel uittczondercn , die proeven , op zieken genomen , die reeds te vooren menigmaal geëlectrifecrd zyn ; gelyk men een aanmerkelyk. verfchil aantreft , in proef 166 tot 168 , met opzicht van de overigen , reeds te vooren op de tafel aangetekend.
Indien alle myne ondervindingen , deeze? waare uitkomst der electrike werking , op dc verfnelling van den pols, niet genoeg bevestigen, dan is er eene , die mogclyk alles , omtrent dit ftuk , afdoet: dc proef is genomen met een eleclrifccr-machine, eenig in haar foort, cn vart welke, in grootheid en werking , de weergade vcrmoedclyk nergens gevonden wordt : dit grootc werktuig , met glazen fchyven van 6 voet diameter , door den Heer cutiib ertson vervaardigd , voor teyler's Genootfchap, in Haarlem, deed my,toenikgeïfolecrd was , en het zelve in werking gebragt werd , aan het geheclc lichaam , vooral aan deszelfs ontblootc deelen , als hals en aangezicht, eene zachtjeukende prikkeling, als of ik in fpinncwebben verwarde , gewaarworden, en nog-



ELECTRICITEIT. o3
thans vcrfnelde dc pols niet aanmerkelyk onder het eleftrifeeren: de proeven gefchiedden , door de Heeren swagerman, cuthb e r t s o n, en my zeiven; in tegenwoordigheid van den Ileere Lhérhof : in de eerfte proef verfnclde myn pols, in één minut, van 81 tot 84 polsflagen, dus zeer weinig; in de tweede proef, van 80 tot 95 ; dan, onder het neemen van deeze proef, fpronger, onverwachts, een vonk van ruim een voetlang, uit myn'elleboog , 0p een achter my (taanden conductor waardoormyn pols, op dat zelfde oogenblik aanwakkerde: in de derde proef, vermeerder' de myn polsflagen van 80 tot 91: in de vierde proef, die op den Heer s wA german genomen werd , vermeerderde zyn polsflagen van 81 op 90, en in de vyfde proef, mede op hem genomen, van 80 op 9I polsflagen.
't Speet my, dat ik daarna geene gelegenheid had , om de proef negatief te neemen, en de vermindering der polsflagen, met deezemachine aantetekenen ; misfehien doet zig daartoe nadere gelegenheid op.
Intusfehen is het zeker, dat dit grootewerktuig , 't welk inderdaad een meefterftuk is , waaraan ervarenheid , geduld , en vlyt des werkmans getoetst zyn, in een ruimer vertrek, F 2



J54 GENEESKUNDIGE waartoe het beftand is , vry Merker zal werken , dan in dat waarin deeze proeven genoIjjen werden.
Ik acht , dat ik by myne voorgeMelde ondervindingen , meer kleine byzonderheden, met opzicht tot de vergelyking der perfoonen , die geëleclrifeerd zyn, zoude kunnen voegen; dan, dit zoude een uitbreiding der tafel zyn , die zig elk oplettend leezer maaken kan : 't zal genoeg zyn , dat ik nog dce opmerken, hoe ik ondervond, dat in 't algemeen by die perfoonen , welken door de dagelykfche behandeling der eleclriciteit, volftrekt geen vrees noch bekommering voor dezelve hebben konden , de circulatie het minst bevorderd is; zie van proef 48 tot 50, van 82 tot 87, van 91 tot 95, eniz: dan , het is reeds te veel, om zo aanmerkelyk, van andere Authcuren, die de bevordering des omloops zo hoog {lellen , dat ze een vermeerdering van polsflagen, van 80 tot 100, en meer* in één minut ondervonden , te verfchillen ! hebben deeze Authcuren dan ter kwaadcr trouwe gehandeld ? zekerlyk neen; zy hebben gedwaald ; zy zyn met geene genoegzaame naauwkeurigheid,of niet zonder voldrekt vooroordeel, willende juist ondervinden, 't geen anderen, vol-



ELECTRICITEIT. §5
gends hun voorgeeycn ondervonden hebben, te vyerk gegaan,
In de geneeskundige proeven met de eleclriciteit , van Dr. ma duit, geplaatst in de Memoires de h Societé Royale de Medicine , Ao. 1777 en i7?8 , vindt men genoegzaam dezelfde uitkomst; hy zegt , dat de pofitive elektriciteit, de 80 polsflagen met zes vermeerdert, en de negative eleclriciteit , de 80 polsflagen met twee vermindert; dit laatfte volgends getuigenis van den Heerc daliur: zie het voorn, deel, pag. 432 en 433,
De Heer h emmer zegt , in de beoordeeling van het werk van steiglenner, dat de eleclriciteit de polsflagen, niet vermeerden' van alle de geenen die geëleclrifeerd zyn, (dit laate ik voor zyn rekening) : zie Profesfor van • winden, Recueilde Memoires furVAnalogU de VEciricité et du Magnétisme, tome fecond in noot, bladz. 119.
Daar is genoegzaam op een horologie, ^een tón, minut, dat volkomen geïykmaatig0 af. gedeeld is , met de overige minuten : of indien dit ook zo zyn mogt , dan nog zal het oog des waarneemerszigbedriegen,omjuiStte ^paaien, waar de minut begint of eindigt: een F 3



S6 GENEESKUNDIG?:
fecondewyzcr is dan tot zulke proeven niet te outbecren , en zal alleen juist kunnen bepaalen, waar een minut begint en eindigt ! hoe ligtlyk kan zulk eene waarneeming , een vcrfchil van 6 a 8 polsflagen maaken !
Aan geene vreesachtige perfoonen, moet men de eleftriciteit op de pols onderzoeken ; 't zal nooit misfen , of de angst en verlegenheid van fommigen, de verbeelding van anderen , doet den pols verfnellen ; dk ondervond ik by alle myne patiënten, na dat ze meer of min vreesachtig van aart waren : zeer aanmerkelyk had dit plaats , by een kind van vyf jaaren , dat door ftüfptrekkingen , door een fchrik aangekomen , haareverftandige vermogens, benevens die der fpraaké , verloren had ; ik nam , als 2y in een natuurlyke rust, by haar moeder op dc kamer was , in één minut , 90 a 94 polsflagen waar; maar als zy op myn kamer kwam, vermeerderde haare polsflagen , vóór dat zy nog geëleclrifeerd werd, dermaate, dat zytotjao reczen; en na dat haar vérftahd en de fpraak, door hulp der eleftriciteit, begonnen wedertekeeren , rees de pols tot 140 Hagen , in één minut.
Intusfehen ziet men , dat de eleftriciteit, niet alleen geene verlegenheid, noch uitwendi-



ËLECTRICITEI T, 87
ge aandoening meer verwekt, by perfoonen die, by herhaaling, geëledrifeerd zyn , maar ook brengt dezelve die aandoening niet meer in het lichaam, om den pols aanmerkelyk te yerihellen : vcrgclyk , om dit bevestigd te zien, op de tafel, proef 27, 28, 74, en volgende , met 29 en volgende, alsmede met 166 en volgende , alle welke laatfte perfoonen , lyders waren, op welken deeze wyze van electrifeeren reeds voor lang begonnen was : dit bewyst al mede, dat men de verfnelling van den pols, te veel aan de eleclriciteit toekent, daar ze door andere oorzaaken te weeg gebragt wordt.
Aan geene perfoonen, die de machine even te vooren gedraaid hebben , en dus vermoeid zyn , moet men dc proef in 't werk {tellen ; by zulke voorwerpen zou, als men de polsflagen , kort na hunne vermoeijing , en even vóór de eleclrifeering , onderzocht , de waarncemer bedrogen worden ; want de pols zou zekerlyk afneemen : deeze gelegenheid zou fommigen mogelyk bedriegen , indien zy een negative proef deeden; maar als de proef pofitif genomen werd, zouden zy ligtlyk befluiten, dat dezelve kwalyk ingericht was.\ Eene voorafgaande rust des lichaams wordt, benevens F4



28 GENEESKUNDIGE
eene volkomene vrymoedigheid , aan de zyde des beproefden , tot het onderzoek der eieo triciteit op het dierlyk lichaam, verëischt.
Ik zal echter niet ontkennen , dat men fomtyds in de volgende minuten van electrifeering , meer verfnelling aantreft; dan het is zq aanmerkelyk niet , als fommigen voorgeeven : ik heb my zeiven en anderen, die geen fchroom voor de eleclriciteit konden hebben, meer dan eens , 7 a 8 minuten , ja 15 minuten doen eleclrifeeren , met twee fterkwerkende electrifeer-roachines , zonder vonk te trekken, en ik ondervond de hoogfte verfnelling, na het twee» de minut , vervolgends niet boven de 3 a 5 polsflagen.
' Wanneer men voords, op de negative electricite.it van deeze tafel , acht flaat , zal het rasch in 't oog vallen , hoe weinig deels dezelve heeft , in de vermindering der circulatie; en waarom evenwel de Abt bertholon de saint lazare, dezelve aanpryst, a!s vermogend tegen de inflammatoire , fpasmodike , en convulfive ziektens: zie ïEleclrkhi du Corps Humain, bladz. 216 - 217, 253 , en elders : dan in dit werk, fchoon door een Akademie bekroond, zyn veele zaaken opgegeevens



ELECTRICITEIT. 89
die men by onderzoek bevindt niet met de waarheid overeen te komen.
Door alle deeze uitkomften en overweegiagen, blykt, naar myn inzien, dat van de opgegeevene eigenfchappen, die de wederkeerigebetrekking van zenuwen en elecrriciteït daarftellen , dat de verfnelling of vertraaging van den bloed-omloop , veel te hoog is opgegeeven ; en dat het te voorbaarig is , wanneer men te veel van de geneezing aan dezelve toekent; ik heb mogelyk te breed uitgewyd, om dit te bewyzen , dan ik vleije my, dat men in aanmerkinge neemen zal, dat ik daardoor, in de Natuurkundige Geneeskunst, eene dwaaling heb getracht uitteroeijen.
't Is zeker , dat ftellige opgaaven , klaar* bewyzen vorderen ; de proefneemers der elektriciteit , op hst dierlyk lichaam , hebben daarom liever aan de vermeerderde circulatie, die niet kan gelochend worden , dan aan eenen onmiddelyken invloed der eleftriciteit pp de zenuwen , welke zy niet konden verklaaren , wegens de duifterheid die omtrent dezelve plaats had , de oorzaak der geneezing willen toefchryven ; dan , hierdoor zyn zy in een ander uiterfté vervallen; zy hebben dee2§ circulatie ongemeen vergroot, en anderen F5



yo " GENEESKUNDIGE
dit blindelings geloovende , hebben valfche redeneeringen en befluiten uit deeze gewaande uitkomften getrokken.
Is het dan niet zo zeer de bevordering des, omloops alleen, 't zou hier de plaats zyn, om te bepaalen, welke eigenfehap der eleftriciteit meer aandcels dan deeze , in dc geneezing had ; dan, dit moet ik in het midden laaten , en liever , door het oordeel van kundige en doordenkende Geneesheeren laaten bepaalen: ik heb de onderlinge betrekking van de electricireit , en van het lichaamlyke levensbeginzcl , naar myne meening afgefchetst , en beken gaarn , dat ik de huishouding der zenuwen , veel min haar maakzei , niet genoeg kennc, om Heilige gedachten deswegen optcgcevcn (*),
Hadden wy eene volkomcne gevestigde kennis , van de diep geheime werking der zenuwen , wy zouden juist wcetcn , wat de elcctriciteit op het dierlyke lichaam oefende: 't is
(*) Is men begrens om de verfcbillende gedachten te zien, van Geneesheeren en Wysgeeren, over liet mnakzelende werking der zenuwen, de geleerde p. a- marher traleRimes in H. Botrtiave iuflitutiones Mtdhas, Tom, 11. peg. 563, heeft zulks beknopt byè'en gebragt.



ELECTRICITEIT. 51
waar , alfchoon wy van dien kant de kennis niet volkomener kunnen maaken , om dat de werkingen der zenuwen , nooit zichtbaar onder onze zinnen kunnen vallen , mag het ons met de verkregene kennis, die wy van de electrike ftcf hebben , en meer in ons bereik is, om dezelve te onderzoeken , vryftaan , om door vergelykingen onze kundigheden te volmaaken.
Indien wy in de Natuurkunde , die, over. bet geheel befchouwd , in den grond niet anders is , dan verfchynzelkunde , nooit verder durven gaan , dan by het volkomen zekere , wy zullen niet, dan enkel by toeval, langzaam , eenige fchreden vorderen : maar thans beoordeelt onze eeuw, duizenden zaaken die vvy zien, van welken wy beginzel, bsftaan, noch invloed kenden , door tusfehenkomst van nieuwe ontdekkingen van dingen , die met deezen, \ zy regelrecht , of van ter zyde , in verband (laan.
Uit de befchouwing van de onderlinge betrekking der zenuwen en de eleétrike vlociItoffe , waarvan ik ftraks eenige voornaame vergelykingen heb opgegeeven, voords uit het aantal van gelukte proefneemingen , durf ik Vastftellen , dat de eleclriciteit door derzelver



«, GENEESKUNDIGE
eigen aart , zeer vermogende op het dierlyke lichaam werkt , alfchoon de werking zelve, hoe en waarom , in alle zyne byzonderheden, my nog onbekend blyft; en wat verlies ik er by, dat ik myne onkunde belyde , en in deezen , voor onervaren gehouden worde , door hen , die zeiven zulks onmogelyk kunnen weeten , en in dezelfde duifternis verkeeren ? want wat er ook van gefchrceven, geleerd en gezegd zy, de aart en werking van het zenuwgeftel , het verband , dat tusfchen ziel en lichaam plaats heeft, het dierlyke leven zelf, is, gelyk ik méérmaaien gezegd heb , met zo veele duifterheden omkleed, dat geen derfchranderfteNatuurkundigen , zig ooit vermeeten heeft , de eigenlyke werkingen van het levensbeginzel te Verr klaaren.
Dit alieen weeten wy, door de ondervinding en dagelykfche waarneeming overtuigd , dat het underfcheki , in een levenden en doodcr» fpiervezel , alleen in eene gefchiktheid tot de beweeging beftaat , die in deeze , door eene gepaste prikkeling opgewekt kan worden: -rwy zien dat aan dit levensbeginzel, geen deel van ons lichaam ook, vohlrektlyk kan ontzegd worden ; dat echter het eene deel
meer dan het andere, met die gefchiktheidto.t



ELECTRICITÈIT. n
beweeging begaafd is,' — dat het gevóél wei degelyk, van die gefchiktheid tot beweeging onderfeheiden , zyne zitplaats in de hersfenerf en zenuwen heeft; dat de ziel op de zenuwen , en deezen weder op de ziel werkende zyn.»
Dan, hoe gefchiedt die wèrking ? moeten de Kenuwen als koorden befchouwd worden 5 die, wanneer zy geraakt worden , haare aan-*
doening de ziel mededeelen ? het maakzef
der zenuwen, haare weekheid, tederheid, en haare aanhechtingen, in een los celachtig weefzei , dikwerf met een olyachtig fmeerig vocht vervuld , fchynt deeze (telling tegen te fpreeken: moeten wy dan met den grooten b oer» haven, en zyne navolgers, ftcllen, dat het buizen zyn, die in hunne holligheid een vocht voeren, Waardoor lichaam en ziel, als 't waarc, de werking op elkander ten einde brengen? . dit gevoelen heeft zekerlyk meer gronds, doch het is , alfchoon ik my reeds voor het waarfchynelyke der waarheid van dit gevoelen verklaard hebbe , echter nooit ten vollen be-
weezen: dan, onderftel eens, het zy zo;
van welk eenen aart is deeze vloeiftof? is zy ' van aart als de vloeiftof die ons allen omringt ; die wy inademen ? is Zy electriek of



te GENEESKUNDIGE
magnetisch? alle deeze gevoelens hebben hun* iie voorftanders , en zy zyn zo gemaklyk tc Verwerpen als te verdeed.igen (*).
't Komt my voor dat deeze vloeiftof, of zo men geen vloeiftof'in de zenuwen erkennen wil^ dan het zelfftandige der zenuwen zelf, van eenen on« bekenden aart is , en maar vry fchynbaar eene geheime affiniteit met de electrike ftoffe des dampkrings heeft, en van dezelve onderhouden wordt: volgends deeze (lelling meen ik niet , dat de vloeiftof der zenuwen electriek is , zo dezelve vloeiftof anders bcweezen ware ; maar , ik maak de eleclriciteit des dampkrings allernoodzaakclykst voor het dierlyke leven: by voorbeeld ; dc graankorrels en het aardryk zyn twee onderfcheidene zaaken; dan , zy moeten noodwendig by elkander komen , zullen er nieuwe vruchten voordgebragt worden : de aanleidende oorzaak in dc maag, tot honger, is niet de fpys zelve, 't zyn twee zaaken, die te zamen in betrekking liaan , en tezamenwer-
(•) De Heer vfir, heeft in zyne meergemelde Prysverhandeling Maar getoond , dat het lichaamlyke levensbeginzel , van geen bekende vloeiftof. als lucht, vuur, eleftriciteit, magneetkracht, eaz,, afhangt: zie , Bataafs Genaotfc/utp, zevende deel. bladz. 101, en vervolgends.



ELECTRIC1TEIT. 9$
kende , het dierlyke leven onderhouden. Alle deelen des lichaams ontvangen de eleftrike ftoffe, dagelyks, uit den dampkring, niet tot mitlooze , maar tot heilryke eindens : immers is niets te vergeefsch, door een volkomenwys Schepper, in de natuur aanweezig gemaakt.
Dc zenuwen zyn met bcweegingskrachteii begaafd , en het fchynt genoegzaam zeker te zyn, dat haare voordduurende beweegingen , van de aangedaanc plaats naar de hersfenen \ en van de hersfenen naar die aangedaane plaats^ bet zy dan dat zy al of niet eene vloeiftof bevatten, het middel is, waardoor het verband van lichaam en ziel in ons volbragt wordt.
Kn is dit zo, gelyk ik meen dat het is, dan is het zeker, dat die middelen, welken debeweegingskracht , die in de zenuwen plaats heeft, hctfnelst, het fterkst, het levendigst, en het krachtdaadigst opwekken , verbeteren en herftellen, ook in die gevallen , waarin de verbrokene evenredigheid der beweegingskrachten , de naafte oorzaak is, van het verbroken verband, tusfchen ziel en lichaam, de beste en volmaaktfte geneesmiddellen uitmaakeo* Geen wonder dan , dat de eleftrike ftof zo zeker en fpoedig de gevoelloosheid opwekt, en vervolgends loomheid, doofheiden zenuw-



GENEESKUNDIGE
ziekten in 't gemeen , indien dezelve van het verbroken verband tusfchen ziel en lichaam afgeleid moeten worden , of wil men liever, indien dc naafte oorzaak , in de opgehoudene invloeijinge der dierlyke gceften 3 tot de deelen te zoeken is , herftelt en verbetert : geen wonder, dat de eleclriciteit, de evenredigheid dér beweegingskrachten herftellende , ook in Gonvulflve en fpasmodike beweegingen , haafre veelvermogende krachten, ten nuttè van het menschdom oefent (*).
Ik vertrouw , dat de ondervinding iri dé
(*) Ter bevestiging van deeze redeneering , vindt rhen nog jonge bewyzen in de Gazette litteraire de PEurope / Avg. 1783 , daarin wordt ons een uittrekzcl van een verflag medegedeeld , door m. m. cosniiir, enz , ovsrde eleftriciteit, tegen de epilepfieen de eatalepfie, aangewend, door Mr. hdrii, genaamd comus : hy herftelde eerst zes, en d»arna dertien menfehen van die kwaal: in 'tbe-* gin kwam de vallende ziekte heviger , daarna minder, eindelyk geheei' niet , ook werden de toevallen kortftondiger , en fomtyds wérd de aanval, onder hét eleftrifeeïen, in zyne gevolgen geheel vernietigd : thans heeft hy nestig zieken onderhanden , die te Parys , voor rekening der ftad , door hem gecleftrifeerd worden : indien wy op dit verhaal volkomen ftaat kunnen maaken , is het ge* tvigtig.



ELECTRICITEIT. 97
proeven, die dc tweede Afdeeling van dit werk uitmaaken , niet minder deeze hcilzaame uitwerking der electrike ftoffe op de zenuwen, , by herhaaling , bewyzen zal.
't Zal er ru maar op aankomen, om de manier van eleftrifeeren te bepaalen, die 'tmeest nuttig kan zyn , om de gebreken der zieken te geneezen , en dezelve toepasfelyk te maaken , op de byzondere gefteldhcid en onhandigheden des lyders ; dan, behalven dat onze ondervindingen, van welken wy deeze toepasfing zouden moeten ontkenen, niet uitgebreid genoeg zyn, is deeze taak te moeijelyk, aangezien men by iedere patiënt, alfchoon de toevallen en Gorzaaken der toevallen overeen mo», ten komen, iets aantreffen zal , waarom men dit of dat moet doen of nalaaten: 't is derhalven , naar myn inzien , als nog onmogelyk omtrent dit ftuk iets algemeens , iets ftèlligs \ optegeeven; door eene gemeenzaame verkeering echter in dit foort van gebreken , en door een gepaste kundigheid van den invloed der byzondere wyzen, om te eleftrifeeren op de gebreken, gaat het vast, dat de ondervinding", iets, ten opzichte van dc wyzc van mededeeling dei eleftriciteit , zoude kunnen bepaalen \ en iets van de geneezing zoude kunnen voorzegG



03 GENEESKUNDIGE
gen , dan beiden laaten zig gemaklyker ovcroverweegen, dan befchryven: dit, intusfehen is zeker, dat dc manier van clectrifcering moet bepaald, en de voorzegging van geneezing afgeleid worden , uit de verfchynzelen , die zig by dc zieken vertoonen : deeze verfchynzelen zyn menigvuldig en onderfcheiden , als daar zyn , dc jaaren van ouderdom , het temperament, fexe, oorzaaken , en duurzaamheid der ongemakken; tyd des ouderdoms, waarin dezelve ontftonden ; hardnekkigheid , en trap der gebreken ; tusfehenkomende omftandigbeden, enz.: deeze ^verfchynzelen moeten voords vergeleeken worden, met de al of niet gedaagde uitkomften , die men van de eleclriciteit'heeft ondervonden, naar de byzoudere wyzen , hoe dezelve is aangewend : ook kan de voorzegging onderiteund worden, door een oordeelkundige overweeging, van de eerfte uitwerking , uie men na eenige electrifceringen ondervindt (*)•
(•) Met myn oordeelkundigen vriend, den Heere mxchel, Med.Doa. te Amfteldam, over dit onderwerp fpreekende, werd zjn Ed. begeerig om myne proefneemingen te teezen; terwyl zyn Ed. my by het teruglenden daarvan, «enige losfe gedachten opgaf, die ik, uit hoofde van der-



E L E C T R. I C I T E I T. 99
Hoe zeer het derhalven uit het eene en andere blyke , dat het als nog onmogelyk zy ,
J»w nuttigheid, alhier woordlyk plaatfe, en waarvoor ik zy„ ^d. myne erkentenis betuige : - de reeks van uW6 waarnee«mgen.duszegtzynEa. , geeven ons een duidelyk denkbeeld van de vermogende kracht des eleftriken vuurs.in de geaeezin*der zenuwziekten: — daar het aantal derzelven in onS° ^nd, zelfs binnen weinige jaaren, zo aanmerkelyk is toekomen , is het aller„oodzaakeIykst) betere b
agente -ken, waar en wanneer het eleftrike J, in de —icktenvailoml:md)teflade '»
en op welke wyze een Geneesheer er gebruik van J ken moet : daar deeze bepaaling moeij,,yk, en om de nog met genoeg bekende aart der zenuwziekten, om e verfche.denheidder ooraken, toeva„n,enz :asno byna onrnoge,^ is, * wy ons te vreden houdend ' m t Hechts u,t de uitwerkzelen, die wy zien dat het eleo tnke> vuur op , menfchIyke ,ich V0Q
ZZ^eidm ' ^ -rom^rr — en .ertoe d.enenwy.als vooraf.,,
Io ) Dat fchoon men niet ontkennen kan, nog moet, dat de aandoening der ziele, onder de eieftnke bewerking
T r1 Ve™ag «* het • ia dat deeze dikwerf
veranderden in geene te weeg breng,, die verergeren of geneezen. en die men aden van het eleft vuur heeft zoeken aiteleiden, dat 2eir a ,
^--^oengekrachte.,^^^
G 2



ïoo GENEESKUNDIGE
om de toediening der eleftriciteit voor zieken, aan dergelykc regels te onderwerpen , als de
Ho-) Dat deeze eigenaartige kracht des eleftriken vuurs , noch van het geeven van fchokken, noch van het vonkentrekken alleen afhangt, neen, maar dat zy af hangt van de opwekking van het natuurlyk eleftrike vuur , in het dierlyke lichaam; — dat men, zonder fchokken tegceiem of vonken te trekken , alleen met den eleftriken ftroom , do'jr het lichaam in beweeging te brengen , en dus zo wel pofitief als negatief verrichten kan.
Ulo) Dat men , tot onderfchekHng der verfchillende bewerking in het oog moet houden , dat de eleftrike ftroom, op het geheele lichaam, als 't ware gelyktydig, geduu'.ig , en regelmaatig werkt, daar de fchokken en vonken meer nlaatslyke uitwerkzelen voordbrengen ; dc zenuw- en f|,ier-vezel min regelmaatig aandoen , en door eene zeer fchieyke verandering o)> het zenuwgeftel te veroorzaaken, meer vermogen op den geest hebben.
IVo.) Dat de uitwerkzelen van het eleftrike vuur, op den omloop des bloeds , fchoon zy zig klaarblykelyk aan de oogen des waarneemers opdoen , zo veel niet vermogen om daarvan alle de gevolgen welken wy in een geëleftiifee.d lichaam waa'neemen, afteleiden; waaruit, als het ware van zelve volgt , dat dezelve, zo van den aart der prikkeling , (*Mura ftinudis) ais van de aandoening des zenuwgeftels moeten afgeleid woeden.
Vo.) Dat in de eleftrike vloeiftof zelve, een verfterkend ve. mogen fchynt plaats te hebben , waarmede zy den verzwakten zenuw- en fpiet-vezel, haare fpannende kracht (iis tu ica) weder bezorgt.



ELECTRICITEIT. m
geneeskunst onderworpen en bepaald is , wi ik echter my niet onttrekken , om myne ge-
Vlo.) Dat het eleftnke vnut, boven deeze vis roUr.ns °Z' °°k "0g ü. «. ais eene teenna
■*£ ^
Vllo.) Dat het eleftrike ve.mogen, zeer fterk Wfirk. nn de plakte des lichaams , en dat >t mJ2 , ^ wordt, waarom het meestal d -«ra, i„ het deel, waarop men het p.aj^^ • vermeerdert, i* «-uprrceert
var;choLDathet tlekkeU ™ken'<*^">ededeele„ van fchokken, op eene en dezeifde plaats te selvk „,
IXo.) Dathet,behaVen deeze opgenoemde ve,nooens eene vochtverdeelende kracht, frf, J^' hchaamen uitoefent, waiuva„ mm ^ ° -
zelen op plaatsje gebreken , die van de
eene, ziekteftoffe, of va„ ^ ^ J -«
vocht, op de eene of andere Pi.,ats, aflejden mJ P Xo.) Dat het dus ontegenfpreekelyk onder diehulpmiddelen moet geteld worden, die onze zenuw-en fpie,-vezeien verfterken, haare werking aanzetten en vermeerderen, de nrtwaafeming bevorderen , de icherpe ftoffea ^ naar de opper vlakte des lichaams vervoeren, en doo^fterke aandoening op het lichaam te weeg te brengen, ookdeziel gevoelig aandoen.
XIo.) Dat dit geneesmiddel dus in die ei£e„lyk gezegde
G3



icc GENEESKUNDIGE
dachten over het toedienen der eleftriciteit ter neder te Hellen ; dan die ik niet zo zeer tot een
zenuwziekten van ons land , welker oorfpronk van de verflapte zenuw- en fpier-vezel , en van eene fcherpe zinkinsftoffe op de gevoelige deelen geplaatst , meestal is afleidend , en dikwerf -voortreffelyke dienst doet.
XII. ) Dat het in onze kwynende en langduurige ziekten, door Doftor sto k k e , te onrecht van eenefcorbutike ongefteldheid afgeleid , daar deeze haar aanwezen , aan de menigvuldige oorzaaken in ons land , die de uitwaafeming beletten , te danken hebbe >Men uitfteekend hulpmiddel is.
XIII. ) Dat men in de adplicatie der eleclriciteit, in de gemelde ziekten , voofnaamlyk op de voorafgegaane oorzaaken , de ftaat van beweegelykheid der zenuwen en fpiervezelen , en op den aart der fcherpte . dewelken de ziekte veroorzaakt, het oog houden mout.
XIV. ) Dat men uit deeze aanmerkingen gemaklyk kan afleiden, waar en wanneer het eleftrike vuur, als geneesmiddelen onze landziekten verdient aangepreezen te worden : — daar het zo uit de voorgaande Hellingen , als uit waarneemingen , waarop zy gevestigd zyn , blykt, dat men de vcrfchillende gevallen voegelyk tot de volgende foorten brengen kan ; als,
e. Wanneer eene ongevoeligheid of onbeweegelykheid in een deel plaats heeft, of liever , wanneer de zenuw- of fpier-vezel haare natuurlyke werkingen weigert te oefenen. (Theor. V.)
j6. Wanneer de eigenaartige en natuurlyke prikkelingen



ELECTR.ICITEIT. io3
voorfchrift opgccvc , als wel ter overwceging aanpryze , 0ni dezelve tot eene verkorte
«iet vermogende genoeg zyn, om de prikkélbaare en gevoelige deelen, in werking te brengen. (Theor. VI.)
y Wanneer de huidzeauwen door deeze of geene oorzaak werkeloos geworden , een onvermogen in de werking van eenig deel te weeg brengen. (Theor. VII.)
* Wanneer eene deper gelegene fcherpe ftoffe, de oorzaak is van het onvermogen van eenig deel , (Theor. VüIJ in dit geval immers, wordt de ftof dikwerf van de beledigde plaats, naar de huid afgeleid.
«• Wanneer eenige fcherpe ftoffe, op een of ander deel geveftigd , de oorzaak van het onvermogen van hetzelve deel uitmaakt: — in dit geval immers is de verdeeling dier fcherpe ft;offe noodzaakelyk. (Theor. IX.)
XV. ) Dat het eleftrike vuur zelve, dikwerf heilzaame uitwerkzelen in die gevallen oefent, waarin de beweegings- , en gevoels-krachten , door te hevige en onregelmaatige werking, vair het natuurlyke afwyken ; immers vooral in die gevallen, waarin eene fcherpe ftoffe voor de oorzaak dier onregelmaatige beweegingen, moet gehouden worden, (t. e.)
XVI. ) Dat de waarneemingen klaarblykelyk leerèn , dat de eleftriciteit in de lamheid, dewelke na de coticapictonum, volgt, in de ongeregelde beweegingen, die vaneen fchrik veroorzaakt worden, en in de langdutirige aandoeningen van zenuw- en fpier-vezel, van eene materies catarrhalis , rheumatica of arthntica, berkomftjg-, by uitftek werkzaam en heilzaam voor de lyders zy.
XV1I.J Dat de eleftriciteit in alle gevallen , waarin G 4



,o4 GENEESKUNDIGE
handleiding te doen dienen, voor hen, die dit werk by der hand neemen. 't Is ten uiterften
eene fcherpe ftof de oorzaak is van het onvermogen dot zenuw- en fpjèr-vezel, of van haare onregelmaatige werking, vooral wanneer dezelve door de huid geloost kan worden , van eenen voortreffelyken dienst zy.
XVI I.) Dat het eleftrike vuur , de gevoeligheid del zenuw-, en de peweegelykheid der fpier-vezel, door deszelfs prikkeling vermeerderende, vooral in die gevallen, waarin eene te groote gevoeligheid en beweegeljkheid, de oorzaak der zenuwziekten is , niet fchynt te ftade te komen: _ dan, dat de waarneemingen leeren, dat die vloeiftof zelve , in deeze gevallen , de geneezing heeft ten wege gebragt-
XIX.) Dat men uit dit alles, veiiig kan en mag beiluiten :
x.) Dat het met de eleftriciteit , even gelyk met alle antifpasimdka, aHodt/na, llimulantia, cardiaca , enz., gelegen is: — dat zy naamlyk in veele gevallen heilzaam voor den lyder zyn , wanneer zy door eene geoefende hand, voorzichtig, en op zyn pas worden gebruikt; dan dat zy in de handen van eene ongeoefenden, als zo veele vergiften te belchouwen zyn.
2. ) Dat de eleftriciteit met alle andere anodpia , daarin overeenkomt, dat zy in menfehen, die aan een gevoelig zenuwgeftel fukkelen , haaren naam verliezen, cn in plaatfe van een gewenscht uitwerkzel, de gevreesde toevallen kan ten wege brengen.
3. ) Da* dit eleftrike vermogen, echter in die zelfde gevallen , meermaalen de geneezing ten wege brengt, door-



ELECTRICITEIT. log noodzaakelyk, dat men, om zieken te electrifeeren , zig een reeks van zaaken , levendig
dien er op alle geweldige aandoeningen der zenuw- en fpier-vezel een graad van Ongevoeligheid en onvermogen, (atoma et Jiupor) volgt ; _ op welk tydftip zig de eleftriciteit door haare opwekkende, en feier- en zenuw-vezel, verfterkende krachten, het werkzaamst betoont.
4-J Dat het echter in deeze gevalle» voornaamlyk is, waarin men de eleftriciteit als een rtmcdium keroicum befchouwen , en haar niet dan naar het beproeven van andere aangepreezene hu'j.middelen, in het werk ftellen moet.
5 J Dat men in alle gevallen, doch vooral ia de laatst? befchreevene , eerst van de eenvoudige opwekking der eleftrike ftoffe , gebruik maaken, en daarna tot het trekken van vonken, en het mededeelen der fchokken, overgaan moet.
60 Dat de gefchiktfte wyze van het mededeelen der eleftrike ftoffe, in ziekten , waarin het gevoel en de beweeging te hevig, of onregelmaatig werken , of die van de belette uitwazeming afhangen, is de natuurlyke eleftriciteit in het menfchlyke lichaam optewekken; dat het trekken van vonken, daarentegen , meer als een afleidend, en het geeven van fchokken, als een verdeelend middel te befchouwen zy.
7.) Dat de negative eleftricitwit , in lyders van een gevoelig zennwgeftel even gevaarlyk is als de pofitive , en dat dus de redenen van 1'Abbé becktholon ds lazari omtrent de verfchillende temperamenten, immers niet algemeen doorgaan: en hoe dikwerf ziet men niet,
dat een bloedontlasting in bloedryke menfchen, die een ge-
G 5



106 GENEESKUNDIGE
voorftellc en in acht neeme. Naardc handclwyze van fommigen , die dc eleftriciteit gebruiken , fchynt het eveneens te zyn in liet eene en andere geval , hoe men de eleftriciteit toedienc, nis dc patiënt maar geëlcctrifeerd zy ; de önverfchïHigheid omtrent dit ituk , zelfs van anders ervarene mannen, is my meer dan eens voorgekomen, zo dat men er over zoude bloozen : gefield het ware eens evenveel, hoe men, naar de byzondere omllandigheden , de eleftriciteit aanwendde; zo kan dezelve echter, zo wel te flap als te fterk aangewend worden.
't Gaat immers vast, dat men in een zwakken en koortfigen lyder, geen meerder bcweeging
voelig zenuwgefte! hebben, aanmerkelyke ftuip- en krampachtige beweegingen ten wege brengt?
8. ) Dat de zenuwen langzaam , aan eene te hevige
prikkeling gewennen; en dat het van de eleftriciteit
even als van a!le geneesmiddelen waar is , dat men met kleine giften , tot zeer groote , van tyd tot tyd , kan en moet opklimmen.
9. ) Dat de eleftriciteit in fommige gevallen, alwaar men eene verplaatfing der ziekteftoffe , naar de edele deelen , te vreezen heeft, een gevaarlek hulpmiddel is , dat men met de uiterfte voorzichtigheid , en fomtyds geheel niet, gebruiken moet.
Inlerdum dutla plus valei arte malum.
0 V I Di



E L E C T R I C I T E IT. 107
moet brengen , en daarom niet met fchokken moet eleftrifeeren ; dat het vonkcntrekkcn en de vonkenfiroom zelf te hevig kunnen zyn ; maar ook, dat aan den anderen kant , by een fterken lyder, de geneezing zoude gevolgd zyn, indien dc eleftriciteit krachtig genoeg, en naar eisen van zaaken ware aangewend, en door na-1 laatigheid van den proefneemer , of door verzuim des lyders, niet waare achtergebleeVen? uit deeze twee voorbeelden alleen , ziet men genoeg , dat men omtrent dc elctriciteit niet onverfchillig kan zyn 5 en deeze noodzaaken my te meer , om myne , door ondervinding verzamelde gedachten, ter eleftrifeering aan de hand tc geeven.
De verfqbiilende foortcn van eleftrifeeringen, worden voor dc zieken, naar hunne omftandigheden toepasfelyk.: men heeft in het beloop van 't voorige Hoofdftuk gezien , dat ik dezelven gebragt heb tot zes foortcn : als, het electrike pofitive bad , het electrike negative bad , de electrike vonken , de eleftrike prikkeling, de eleftrike vonkenftroom, en de electrike fchokken (*).
(*) Ik zonde nog een zevende manier van eleftrireeren weeten, om in amaurofis, (verlamde oogzenuwj toe-



ioS GENEESKUNDIGE
't Pofitive bad , zoude ik aanraaden te gebruiken, by eiken patiënt, die men zalonderneemen te electrifeeren, alfchoon men van oordeel was , dat het eenvoudige electrike bad, hem geen dienst doen zoude ; voords , wanneer door gebrek of ongeregelde doorftraaling, der dierlyke geeften , of wil men liever dat ik zegge , door verwarring in de dierlyke huishouding, de lyders tot onderfcheidene foorten van zenuwziektens geraaken, gelyk deeze toevallen door onmaatige gemoedsbeweegingeii van allerlei foort kunnen veroorzaakt worden.
't Negative bad , moet men gebruiken voor bloedryke lyders , die tevens een aandocnlyk teder zenuwgjftel hebben, waardoor, of door daadlyke bloedontlastingen , ftuip- en kramp-
tedienen , en dit zoude een verfterkte vonk zyn, dnn hoewel ik eens een patiënt met einaurofis heb geè'leftrifeerd , is de proef niet by my genomen, en daarom heb ik dezelve nier onder het getal willen brengen : ik was, toen my deeze n anier, om amciwrofu te eleönfeeren, inviel, reeds van myn patiënt af: indien my het geval weêr voorkwam , zou ie ik een verfterkte vonk , uit een bekleede flesch, van 80 a iod duimen, regelrecht in het oog voeren ; doch er dient wel gezorgd te worden, dat de buitenkant der flesche niet met den lyder in aanraaking kome.



ELECTRICITEIT. 109
achtigc beweegingen, in het lichaam des lyders zyn ontftaan , en voor welke beweegingen de eleclriciteit te hulp geroepen wordt: als mede in die gevallen, daar eene te hevige aandoenlykheid en bcweegelykheid der zenuwen, de
oorzaak der zenuwkwaaie zelve is : niet
beide electrike baden , 't zy ook welke men naar de indicatie der ziekte, heeft moeten aanwenden , dient men zo lang aantehouden, tot dat men ziet , dat de lyder van die foort van electrifcering , geen hulp meer te wachten heeft , en zyne omftandigheden toelaaten of vorderen, dat een vermogender electricitcit aangewend worde ; want , gelyk dikwyls in de geneeskunst , de geneesmiddelen , van tyd tot tyd, krachtiger moeten toegediend worden , zo ook mag en moét de eleftriciteit verfterkt worden , om dat de zenuwen aan de prikkeling gewoon worden.
De vonken zyn , wanneer het pofitive bad geen genoegzaame uitwerking heeft, zeer nuttig: wanneer éamfylegie^ of eenige algemeencr verlamming het geval zy, waarverfterking der fpiervezelen te pas komt, of waar de fcherpe ftof naar de oppervlak! e des lichaams, door vermeerdering van uitwaafeming moet verdeeld



iio GENEESKUNDIGE
en uitgelokt worden , zyn de vonken noodzaakelyk.
De prikkeling heeft dezelfde uitwerking als de vonken , en zou dus in gelyke gevallen kunnen gebruikt worden , tevens met de vonken; maar de prikkeling moet anders in 't byzonder dienen , om het verlooren gevoel der huidzenuwen optewekken : ook zou dezelve met het meeste voordeel kunnen aangewend worden , in rheumatike pynen , in verloorenc of pynlyke bewceging der ledemaaten , door jichtpynen veroorzaakt , en als gevolgen daarvan overgebleeven.
De vonkenftroom, vermogender dan dc vier reeds genoemde clcftrifceringcn , kan dan het meefte voordeel doen, wanneer het verlies van zenuw- én fpier-vezel plaatslyk is : by voorbeeld , in dc verlammingen der gewrichten, als die der knieën , handen , en vingeren • door de koorts, of het colicapiclümim nageblecven, alsmede iijt doofheid, enz.
Dc fchokken komen in aanmerking, vooreerst , in alle gevallen waarin men dc voorige manieren van eleftrifeeren , vruchtloos heeft beproefd; voords in verouderde en hoopelooze verlammingen, vcrltyvinge der leden , als die



ELECTRICITEIT. m
der knieën en clleboogen ; opkrimpingcn' deitrekkers , gelyk die der gewrichten van hand en vingeren (*). De fchpkken moeten ook dicncn,om,wanneer de verlammingen, door een algemeenen ftiHland der dierlyke werking, die vcrmoedelyk niet meer- in bewceging kan gebragt worden door de eigenaartige cigenfchappen der electrike Hof zelve , maar mede door tusfehenkomst van hevige beweegingen,
(*) 't Is behalven het aanwenden der eleftriciteit , van zeer veel belang , in de verftyvinge der ledenmaaten , of 't opkrimpen der trekkers , dat de trekkers, (tendines) dagelyks gerekt worden ; dit moet met overleg gefchieden, naar de omftandigheden : is een. knie ftyf en 'tbeenachterwaards gebogen, men kan het uitrekken, door er een plank van onderen tegen aan te winden, met een fchroef langzaam aan toe te draaijen; dan, men moet de te hevige drukking op de kniefchyf voorkomen : zodanige manier kan men ook volgen, met een ftyven arm :ook kan men de teyimes rekken , door gewigt aan de opftaande buiging te hangen , om zacht nederwaards te drukken ; valt dit aan de beide knieën voor, dan kan men met voordeej een plank laaten maaken , met twee ronde gaten , hier komen de kniefehyven door, en men kan het gewigt daar veilig opzetten; de knieën zullen niet gedrukt worden ; men kan de gaten deezer plank voeren, of met matrasjes eenigzins vullen, op dat dezelven geen.pyn, nogknyping op de knie veroorzaaken.



ïia GENEESKUNDIGE
(concusfte) in de leven- of gevoel-looze deelen des lichaams ten wege te brengen, om , zegge ik, de ziekteftof ta.beroeren' en aftevoercn.
Gaarne had ik deeze voorfchriften , waarby ik, zo kort ik konde, bepaald hebbe, hoede eleclriciteit, naar den vcrfchillendcn toelland der lydefen , toegepast en aangewend moet worden , willen bekrachtigen met het gezach van voornaame mannen , die lang voor my geëiectrifeerd hebben'; dan ik heb even min daarvan kunnen ontdekken , als of ik getracht heb te vinden , hoe, of op welk eene wyze zy hunne lyders, die geneezen werden , elcclrifccrdcn : ver de meeste vernaaien der waarneemingen, vertellen ons wel de geneczingen , maar zwygén, of die lyders door vonken , door fchokken , of op andere wyzen geëleélrifeerd zyn; en wordt dit al gemeld, dan vergeet men dc juiste plaats te in emen , waar men geëleclrifeerd heeft , of de fterktt der flesch te bepaalen , waarmede die lyders geëleclrifeerd zyn: in liet groot aantal van proeven en waarneemingen der eleclriciteit , in verfcheidene ziektens; byëen verzameld door den Iiccre j. r. deiman, Med. Doctor te Amfteldam, vinden wy er zelfs weinig van; hoewel dc meeste proeven



ELECTRICITEIT. n3
door anders voornaame mannen in 'r werk gefield zyn.
maduit, genas meest door het eleftrike pofitive bad, of door eleftrike vonken, ber-
THO LOM DE SAINT EAZARE, fielt Vyf of
zes wyzcn voor om te éïecMfeéren; hy noemt het eleftrike bad, de eleftrikeblaazing;(deeze gefchiedt door de hand te houden , in den omtrek van een geëleclrifeerd lichaam,) de houding ccner eleftrike punt ; (deeze wordt gefield tegenover het zieke deel van een geëleclrifeerd lichaam,) de eleftrike vonken, den eleftriken fchok, de eleftrike doorvloeijing , (door de hand te houden aan den conduftor, zonder geifoleerd te worden;) dan wat nuttigheid deeze laatfte wyze, alsmede de eleftrike blaazing , zullen aanbrengen , ' betuig ik gaarne niet te weeten; ik vermoede dat het is , ■ om het aantal der eleftrike bewerkingen , onnoodig te vermeerderen.
Daar dan zo weinig by anderen vastgefteld is, om de voorkomende gebreken en toevallen* tocpasfelyk naar dcrzelver aart, door de verfcheidene foorten van clcftrifeeringen te behandelen , en ik zulks gewaagd heb , zal ik , ter meerdere ophelderinge, deeze korte Hellingen wat nader uitbreiden.
H
/
I " } t . *



tH GENEESKUNDIGE
ï.) Vóór dat men aan cenigen lyder de electriciteit tocdiene , dat men hem wel verwittige, dat zyne herftclling, en zelfs het kennelyk bewys van een aanvanglyk begin zyner herftelling, zo wel lang achterwege kan blyven, als fpoedig volgen; op dat, wanneer de uitkomst aan zyne verwachting en hoop, die hy van de eleclriciteit had opgevat, niet zo fpoedig beantwoorden mogt, als hy zig zelve die voorgefteld had, hy de eleftrike proefneeming niet voorbaarig befchaame en te leur ftelle : zelden wordt de eleftriciteit te hulp geroepen , als het eerfte middel ter geneezinge , maar na een afgelopen rol van vergeefsch beproefde middelen , en dit is doorgaands nog al een hulpmiddel , om de lyders te bepaalen tot voordzetting der proeven, die ze mogelyk anders lang zouden verlaat en hebben.'
2.) Dat men de pofitive eleftriciteit aangewend hebbende , om de eene of andere opkomende reden , gerust tot de negative overga; want als nog is het, naar myn inzien, moeijelyk te bepaalen , weike foort in deeze en geene gevallen de beste zy: 't is waar, als men met grond vermoeden kon, dat de verlamming haare oorfprong had uit veelbloedigheid, neem eens in beroerte , dat de negative eleftriciteit dan beter



'E L E C TRICITEIT. Il$
'zoude zyn, maar hoe langzaam zou dc geneezing volgen , indien ze ten eencmaale , door het eleftrike negative bad , moest verkreegen worden ! men kan echter niet twyfelen of de berooving des lichaams , of der zenuwen , van hunne natuurlyke hoeveelheid eleftrike ftoffe kan nuttig zyn; dan wie kent altoos de gevallen waarin ze te pas komt? wie zal, zo lang wy geen meerder ondervinding hebben, dezelve met genoegzaame zekerheid bepaalen ? wanneer men nu tot de negative eleftriciteit overgaat , dient men in 't oog te houden, dat dezelve, niet dan door het eleftrike bad toegediend kan worden ; want het trekken van vonken , 't zy die door de negative eleftriciteit, of dooide pofitive ten wege gebragt worden, dat is , Qf die van den lyder komen of naar denzelven toegaan , maakt immers dezelfde beweeging ■en dezelfde aandoening? Met den eleftriken vonkenftroom en dc fchokken, is het volftrckt onverfchillig, ofze door de pofitive of negative eleftriciteit ten wege gebragt worden; want de fchokken, door eenig deel des lichaams pasfecrende, hebben de negativelyk aangewende wel eene rechtftrceks andere richting dan de' Pofitive ; maar begeert men dit , zo worden heents de conductors verplaatst , op dat deel H *



n6 GENEESKUNDIGE
't welk geëleclrifeerd wordt: de negative clectricitcit kan derhalven niet anders dan door het bad toegediend worden : ik heb , in 't beloop van myne proeven , een voorwerp gehad, dat my ongemeen gefchikt toefchecu, voor dit ttégative bad; dan deeze patiënt Hapte te fpoedig , na eenige clcctrifecringcu , van dc onderneeming af. HAD itït, erkent, in de meermaal aangehaalde Memoires , nooit dc negative eleclriciteit, aan zieken gebruikt tc hebben; maar zegt in zyne AVaarneemingcu , dat hy een negativen toeftel deed vervaardigen , met oogmerk, om dcnzelvtn als 't noodig werd, te gebruiken, en belooft ons, zyne ondervindingen , deswegen , te zullen mededeelen : hy voegt er by : „de Abt sans, gelooft, dat de „ negative elcctricitcitdiet zuiverde antifpasmo\ diek hulpmiddel is f ik laat dc gegrondheid van dit gevoelen,voor rekening vandenlleere s a n s , zo lang die zyne bewyzen voor deeze Helling aan ons fchuldig blyft.
Daar is eene zwaarighcid die my terug houdt, om zo vcrfchillendc uitwerking als men wil, inzonderheid als de Abt keivtholon de saint lazare wil , van de onderfcheidene werkzaamheden der pofitive en negative eleclriciteit te verwachten; ze is deeze; wan-



E L E C T 11 I C I T E I T. n7
neer het volftrckt doorgaat , dat de negative en pofitive onderfcheidene verrichtingen , in eenig verlamd deel uitoefenen , dan moet het vast gaan , dat de eleclriciteit , de grondoorzaak der gebreken wegneemt en uitroeit; nu is het over bekend , dat de verlammingen, fchoon dezelven uit zeer onderfcheidene oorzaaken voordgekomen zyn , nogthans door de electncitcit zonder uitzondering geneezen worden; daar zyn evenwel gevallen , en dit blykt uit de proefneemingen in dit werk , die dc electriciteit niet geneest, en van deezen zoude meii kunnen voorgecven , dat het juist gebreken waren', voordgekomen uit beginzels, op welken de eieftrike ftoffe geen betrekking had, of ten minilen , in welken de procfneemer een andere wyze van elcdtrifeeren , dat is , negatief, zo hy de pofitive aangewend had , moest aangewend hebben ; hoe fchoon dit ook fchyne , vermoede ik dat men een gantsch andere reden moet geeven , waarom elk patiënt niet geneest; te weeten ; wanneer de oorzaak in het lichaam huisvestende, de verlamming eenmaal veroorzaakt heeft, zal dezelve, naar myn inzien , zo lang voordduuren, tot dat de oorzaaken , of van zeiven , of door gepaste hulpmiddelen, ophouden; in dit geval, en anders
H 3



jiS GENEE 'S fc U N D I G E niet , kan de eleclriciteit de nablyvende verlammingen wcgnccn.cn; want hoe zeer ook de. toegediende eleftriciteit,doorhaaren heilzaamen invloed , de zenuwfpicrvezel verfterke , daar is een voorraad van nieuwe ftof in het lichaam, 'die haare poogingen te leur fielt : wie toch zou van de eleftriciteit geloovcn , dat dezelve 'de verlammingen der handen en armen, als een gevöïg van het colicapiclonuw, oïjaturmna, zou wegneemen, en inzonderheid ten opzichte van éc /aiutsiina ? dat dezelve de zuure puntjes die het facchxrum fatm ni daarftclt , zoude verftompen ? en intusfehen zyn er verfchcidenc voorbeelden van geneezing van dergelyke gebreken , ook in myne proeven, te vinden , maar niet dan na het gebruik van gepaste middelen, die inderdaad de nieuwe aanleidingen kunne:, uitrocijen ; gelyk dc krecltsoogcn , magnum, en kryt, een meerder affiniteit hebbende, met het zuur dat zig aan de loodftof gehecht had, allergepaste fcheimiddelen in deczen mogen geacht worden : zulk een voorbeeld als dit is, dunkt my, bewyst myne Helling klaarlyk , en toont ons juist aan, wat men van het gebruik der eleftriciteit te wachten hebbe ; ook , dat men niet zwaarmoedig behoeft te zyn wegens zyne onkunde , welke eleftriciteit voor ec-



ELECTRICITEIT.
nigen lyder aantewenden, de beste zy : dan , het zal van eene byzondere nuttigheid zyn , dat dit ftuk , by voorkomende gelegenheden, oordeelkundig overwogen , en naauwkeurig onderzocht worde.
: 3.) Ik ben van oordeel, dat er nimmer om* Handigheden by een' lyder kunnen zyn, die de aanwending der elektriciteit verbieden , wanneer dezelve met het pofitive of negative electrike bad, begonnen wordt; dit vermoeid een' lyder niet, mids hem, zo hy ongewoon zwak is , alle mogelyk gemak toegebragt en hy op geene andere wyze vermoeid worde: men kan een gantsch ledikant zeer goed ifoleeren. Er vallen fomtyds bedenkingen by een' Geneesheer , of de eleclriciteit wel te onderneemen zy : 't gebeurt dikwyls dat een lyder angstvallig omtrent de eleclriciteit denkt; , dit alles wordt weggenomen, als men zyn' patiënt in het electrike bad plaatst; wil men, als men het noodig oordeelt , nu of dan eens een enkelde vonk trekken , de lyder zal het ligtlyk toelaaten; zyn vrees vermindert , naar maate zyne nieuwsgierigheid , om de vonk te zien, toeneemt.
Zo dra de bedenking des Geneesheers , en €e vrees des lyders, weggenomen zyn, kan men H4



jao GENEESKUNDIGE
met vonken trekken, eleftriken ftroom, of wat men dicnftig oordeele , voordvaaren , raids zig tot het verlamde deel alleen te bepaalen: is er geene volftrekt plaatslyke verlamming, en de lyder zwak, dan kan ik niet zien waarom men zeer fchielyk van het eleftrike bad zoude afzien: Dr. ma duit eleftrifeerde zyne patiënten zeer lang in het electrike bad, en hield den agtften of negenden dag daarmede een uur lang aan: zie dc Memoires , Ao. 1777 en 1778 , pag. 445' vonken trok hy nooit meer dan een half uur , ochtend en avond te zamen ; doch hoe naauwkeurig anders deeze proefneemerzy,meldt hy niet , hoe veel vonken hy trok , zie pag. 446, of met welk een werktuig hy dit deed, 't welk alles een groot verfchil maakt : ook meent hy,dat men onder den ojcel geene vonken trekken kan , dan dit is een grove dwaaling , zie de aangehaalde Memoires , pag. 439 : want het hair des lichaams , en de fterke uitwaafeming op die plaats, is oorzaak dat het zo gemaklyk niet gefchieden kan,
4.) Wanneer men echter het eleftrike bad verkiest aantehouden , moet men , naar myn inzien, met een werktuig , zo als ik reeds ia het eerfte Hoofdftuk gefchreeven heb , niet minder dan één en een half uur op een' dag aan-



ËLECTRICITEIT. m
vhouden,hoewel dit met twee of drie tusfchenpoozingen kan gefchieden; en zo men tot vonken overgaat, kan één uur , in twee tusfchcnpoozingen afgedeeld , volftaan : ik moet het hier nog^ eens herinneren , dat de hoeveelheid der opwekking van eleftrike vloeiftof, op den eenen of anderen dag , aan een aanmerkelyk verfchil onderhevig is : als ik iemand 10 minuten electrifeer,op een zeer gcfchikten dag en luchtsgefteldhcid , of met eene groote machine , is zulks beter, dan dat ik die zelfde perfoon een uur lang eleftrifeer , met eene flappere werking ; vooreerst, om de toevloeijcnde menigvuldigheid der eleftrike ftoffe zelve , en ten anderen , om de mindere tusfehenpoozing, die er in de toediening plaats heeft , waardoor de verëenigde krachten der eleftriciteit het geweld, overwinnen , even gelyk drie krachten, ieder yan 50 £g, afzonderlyk werkende, geen kracht van 100 fj overwinnen kunnen , maar verëenigd zynde , door eendragt magt maakende , dat gewigt overweldigen.
5.) Met de prikkelaars, intusfehen, als een machine fterk werkt , moet men niet langer dan eens of tweemaal daags, telkens een vierde nurs voordvaaren, ten zy de verdooving der uitwendige huidzenuwen, (in welk geval de prik-» H S



iaa GENEESKUNDIGE
keiaars 't meest te pas komen,) eene vry groote uitgeftrektheid des lichaams ingenomen had, want dan is het niet alleen mogelykcr , om het te kunnen , maar tevens noodzaakelyker om het te moeten verdraagen : deeze bewerking is pynelyker, doch geene nuttiger, om de zenuwen der huid optewekken, de verdooving en gevoelloosheid te verlevendigen.
6.) De behandeling des eleclriken vonkenftrooms, die het meest te pas komt in plaatslyke verlammingen, doofheid, enz. , vordert genoegzaam even zo veel tyds, als die van dc prikkelaars; wanneer ik dooven , met den vonkenftroom electrifeer , dan bepaal ik my aan korter tyd, en houde zelden langer aan , dan 10 a 12 minuten ; ten zy de omftandigheden des lyders, of der luchtsgefteldheid, door eene al te flappe werking vorderen om langer aantehouden : blinden, intusfehen , kan men veilig , door middel van twee halve glaazen tollen , een uur lang eleetrifeeren ; doch , wanneer men dén halven bol gebruikt, en met den anderen voordleider vonken trekt, moet men flechts een half uur, of minder, voordvaaren.
7.) Ten opzichte van het fchokken geeven, dient men zig met zo zeer aan een zekere hoeVeelheid van tyd te bepaalen-; de fchokjes moe-



ELECTRICITEIT. I23
ten klein zyn en geteld worden * om dat men met een Kerkwerkende machine meer fchokken, in een gegeeventyd, kanten wege brengen , dan met een flap werkend werktuig; de eerfte en tweede behandeling met dezelve, hebbe men wel te letten , of de lyder ook vermoeid of kortademig wordt, en of het fchokken na de eledrifeering ook eenig gevolg heeft,, daarom dient men deeze wyze van elecl-rifeeren, in de eerfte proeve , by 25 a 50 fchokjes te laaten berusten: men deelt vervolgcndsvan vyf- tot agf-honderd fchokjes mede, of meer, naar vereisch van zaaken: buiten grootenoodzaakelykheid moet men dezelve niet li-erker maaken , maar wel menigvuldiger. Wanneer men wect-of vermoedt, dat het gebrek in eenig lydelyk deel des lichaams diep verborgen ligt, zullen grootere fchokken, meerder dienst doen.
8.) Indien dit gebrek evenwel , in één der edele.ingewanden plaats heeft , is 't niet raadzaam fchokken toetedienen, want dezelven geeven in,een zwak lichaam al te hevige bewceging , en kunnen meesttyds het gebrek zelve niet bykomen : niets is veiliger in dit geval , hoewel het langzaam zoude voordgaan, dan te



£o4 GENEESKUNDIGE
trachten, dc geneezing door het electrike bad te volbrengen.
9.) Het gebrek , intusfehen , in afgclegener deelen, fchoon diep, inwendig huisvestende , behoeve men,als het anders de nood vereischt, dc fchokken niet te ontzien; en de uiterlyke ledemaaten , ieder afzonderlyk elcctrifeerenoe , dat is , met behoorelyke achtgecviug, dat de fchok niet dwars door de borst ga, wanneer dié tevens edeler ingewanden zoude kunnen aandoen, kan men de fchokken , tot 100 duimen bekleed glas gevuld, vergrootcn: men zal een lyderesfe aantreffen , in myne proefneemingen , wier arm ik met omtrent aoo duim bekleed glas , dagelyks gefchokt heb; dan in zulk een geval moet men niet alleen het getal der fchokken verminderen , maar by eene eerfte elcctrifeering , met 4a 5 derzelven beginnen , en trapswyze opklimmen.
10O Alzo ik doorgaands gezien heb , dat eenig dicrlyk deel gefchokt zynde , begon uittewazemen , en fomtyds fterk te zweeten , moet men behoedzaam zyn , met dc lyders te herinneren , die deelen wel warm te houden ; ook is dit warm houden in alle verlammingen van zeer veel nut; een verlamd deel heeft zekerlyk zo veel doorilraaling niet dan een gezond deel;



ELECTRICITEIT. i«5
de verhinderde beweeging doet niet minder de natuurlyke warmte ontbecren: de Heer saussu re, deed zyne lyders na de electrifeeringcn zweeten; anderen hébben evacuantiagebruikt : ik zou alleenlyk zorg draagen, om de gcëlecirilcerde deelen, niet aan de ongeftadighcid van weder en wind bloottcftcllcn, en do zelvcn, derhalven , als 't noodig is, dekken.
n.) Indien de gebreken der verlamming diep liggen, kan men de fchokjes niet te vroeg in 't werk ftcllcn, zo anders des lyders krachten zulks toelaaten ; daarby dient men in het oog te houden, om de fchokjes , zo veel mogelyk zy, (behoudens de vermelding van edele ingewanden) , dwars door de beledigde leden te laaten gaan, om dat de eleftrike ftofTc, anders den kortften weg volgende , gelyk zy gcwoonlyk doet, als de conductors even.gefchikt zyn, de oppervlakte der huid volgt: 't is daarom , dat ik doorgaands ondervonden heb, dat de eerfte verlevendiging, aan dc oppervlakkige zenuwen het vroegst voorvalt , en waaruit ik tevens befluit , dat de traage voordgang der geneezing veel afhangt van den loop der electrike ftoffe , die wegens haare vlugheid, tot de vcreischte diepte niet genoegzaam doordringt: ook krygen de inwendigerdeelen,fomtydstoe-



ia6 GEN Ë E S K U N D I G E
voef van nieuwe ftof , die de verlamming id fier lichaam doet aanhouden , en wr.arvan de meer uiterlyk liggende deelen hun gebrek 'ontkenen.
12. ) Een fchok, daar dezelve het lichaam ingaat, maakt een ftip in dc huid, en verdeelt zig terftond, maar verëcnigt zig weder tot één punt, daar dezelve het lichaam uitgaat , hier van daan komen de byna pndraagelyke jeukingen , waarover vcele lyders klaagen , door de uitlokkende werking der vochten naar buiten, ter plaatze daar by het in- en uit-gaan van den fchok , deeze flippen gemaakt worden : hier van daan de roodbonte plekken , maar p< k tevens hier van daan de meer vorderende uitwendige , dan inwendige ftaat der gebreken : verfcheidene myner proefneemingen bewyzen dit, daarom moet de voordleidergeduurigverzet worden , op dat er door de aanhoudende vonken, op een en dezelfde plaats , geen blaaren ontftaan , ten ware een Geneesheer zulks tot heil des lyders begeerde.
13. ) De Heeren dei man,troost wyk en cuthbertson , pryzen aan , om de fchok langs den loop des bloeds te bepaalen ; hiertoe aanleiding gekreegen hébbende , door een waarneeming op een jonge dochter , als-



ÊLECTRICITEIT. i2?
mede door eenige proeven , op duiven genomen : zie, Proexen en waarneemingen over de goede uitwerking der eleclriciteit , verzameld door den Heer deiman, eerfte afdceling, bladz. 15: fchocn ik dit niet afkeuren wil , vind ik het niet volftrekt noodzaakelyk , om dat ik die zelfde proeven herhaald, en diergclyke anderen gedaan heb , zonder beftendig zodanige uitkomften te verkrygen.
Deeze zaaken zyn het welken ik , ter nadere verklaaring en uitbreiding myner fiellingen over de beste toediening der eleftriciteit, had optegeeven ;^zy ftcunen niet op enkele losfe gedachten , ntaar zyn afgeleid uit de ondervinding, welke ik met een menigte bewyzen, uit myne proefneemingen, zoude hebben kunnen bevestigen , had ik het aanhaalen der voorbeelden met voor te omflagtig en verveelend gehoudenelk, intusfehen , behoudt de vryheid, om de' toediening der eleftriciteit , volgends zyn gezond oordeel, te verbeteren , of met nieuwe ondervindingen te vermeerderen.
't Kan een' vvaarneemer van nog maar half bekende zaaken, gelyk de onzen zyn die wy met de eleftriciteit onderzoeken, niet dan aangenaam zyn, dat anderen zyn' arbeid uitbreiden, en met nieuwe waarneemingen verryken,



ï*8 geneeskundige
en ik zal het my eene byzondere vergelding
achten, voor den veelvuldigcn arbeid , weiKe ik , tot meerdere volkomenheid van dit ftuk , aangewend en voor den tyd welken ik befteed heb , dat ik iets heb mogen toebrengen , tot anderen optewekken en aantefpooren , om myne ondervindingen te verbeteren en te vermeerderen.
't Zal uit myne proefneemingen blyken , hoe verre ik in deeze onderneeming gedaagd ben: myns weetens is er niemand, die vóór my, de electriciteit op zieke perfoonen , zo aanhoudend behandeld , en de gevallen zo getrouwlyk opgegeeven heeft , dan M ad uit te Parys: hy was echter zo gelukkig niet , in 't geneezen zyner zieken, dan ik geweest bcn('''); 't ontbrak hem nogthans niet aan lust noch naauwkeurigheid , ook heeft hy zeer oprecht gehandeld en de gevallen niet verzwecgen, die
(») Zou men deeze meer gelukkige ui tkomften der eleclriciteit in de zenuwziekten , welken in ons Vaderland tegenwoordig zo algemeen zyn, niet kunnen afleiden , uit tle verfchiilende oorzaaken en aart dier ongefteldheden, £n uit de verfchil'ende iichaams-conftitutiën? immers deeze , zal een ieder dra in 't oog loopen, wanneer men de zenuwziekten , die men in ons land waarneemt. vergelykt met die welken ,iissot,to!iEUE,en anderen, inVrankfyk en elders waargenomen hebben.



ELECTRICITEIT. " M9
hy niet geneezen kon : hierin ben ik hem nagevolgd , en dit oordeel ik juist noodig te zya om zieken aantemoedigen , en proefneemers', die op my volgden, te vrede te Hellen met zig zeiven , als hunne poogingen mislukten ; en hen te doen in 't oog houden , dat de eleclriciteit een middel is , gelyk alle andere middelen , die tot geneezing aangewend , niet beftendig , by alle perfoonen, dezelfde heilzaame uitkomst hebben,
Misfchien komt er,buiten de,in de laatst voorgaande noot, aangeftipte reden, die ik echter als de voornaamfte aanmerk, waarom maduit, min gelukkig was in de geneezing zyner lyderen, ook deze by; dat hy, een electrifeer-machine gebruikte met één fchyf, wier grootte my onbekend is , maar wier kracht en werking zekerlykteflapwas;ook appliceerde hy zyne lyders zeldzaam fchokken : hoe omzichtig men ook met dezelven moet zyn, kan de concusfie, die de fchokken ten wege brengen, allernoodigst voor den lyder worden ; ik heb reeds meer de noodzaakelykheid doen opmerken , dat een genees- of hulp-middel vermogend genoeg moet zyn : 't is waar , hy vergoedde zyne flappe eleclriciteit door langen tyd, fpmtyds geduurende twee uuren, te electrifee.-



ï3© GENEESK. ELECTR,
ren, dan dit kan in alle gevallen niet voldoen: hy genas, volgends zyne eigene berichten, in de Memoires de la Societè Royale de Medicine, Ao. 3777 en 1778 , van de perfoonen met onderfcheidene gebreken behebt , nog geen vierde deel volkomen , terwyl hy eenigen gedeeltelyk genas en anderen hem verlieten, Ik heb van de zes-en-veertig perfoonen , die ik , tot aan het begin des jaare 1783 onderhanden kreeg, en geëleclrifeerd heb:
ao, volkomen geneezen;
11, gedeeltelyk geneezen ;
10, niet kunnen geneezen, en 5, hebben my verhaten:
Ik heb op deeze lyst niet gebragt, die, welt ken ik flechts twee- of drie-maal geëleclrifeerd heb, en die daarna weggebleeven zyn.












Pi; 11 .









WAARNEEMINGEN,
E N
PROEVEN.
TWEEDE DEEL.






GENEESKUNDIGE
ELECTRICITEIT-
TWEEDE DEEL.
éérste HOOFDSTUK,
Behelzende Proefneemingen ,vdn lyders die volkómen geneezen zyn.
n
Eerste proefneeming*
Barend van belkom, Timmermansknecht , oud 40 jaaren, werd, 's nachts in een* droom 4 door angst, zo hevig aangedaan, dat . hy half beroerd werd ; zonder recht te bemerken wat hem fcheelde i zo lang by te bed lag , zag men 's morgens toen hy opftaan zoude , dat hy een hcemipkgie had : aan zyn ünkerzyde was hy getroffen 3 hy kon niet gaan ; niets aanvatten : zyn Geneesheer, w. aartzen, verzocht my dat ik hem zoude' «lectrifeeren,..gÊlyk ik, in den voortyd des jaaw
i i



,34 GENEESKUNDIGS
1778, deed : hy kwam met een flede by my j, lpa met behulp van zyn vrouw en nog een ander , die hem onder de armen hielden , ter naauwer nood in myn huis komen, in welken ftaat hy federt twee maanden geweest was.
Ik deelde hem fchokken mede, uit een flesch van 25 duim bekleed glas , en een half duim afftand van den electrometer, houdende daarmede een vierde uur of 20 minuten aan, in welken tyd hy , ten naasten by , 150 a 200 fchokken (*) ontving , die ik door zyne geheele linkerzyde liet gaan , Hellende een geL foleerd koperdraad op zyne vingers, hand, of arm , en een ander op zyn toonen, voet, of been , om dat alle de hier tusfchen zynde deelen, in dezelfde verlamming deelden. Na dat wy dit twee dagen na eikanderen gedaan , en dus tweemaal geëleclrifeerd hadden, kwam hyden derden dag, zonder flede , van zyn huisvrouw onderfteund zynde , by my , en was daarmede twee uuren bezig geweest, zynde de weg die hy had afteleggen , twintig minuten
C) Men dient 'm aanmerking te neemen . dat ik toen Hechts eene machine had, met êén fchyf, van 16 duim diameter, anders zoude ik, indeezen tyd, wel 700 a ?«• «ulke fchokken hebben kunnen mededeelen*



ELECTRICITEIT.
gaans: de behoeftigheid had hem , zo wel als de vooronderftelling van de mogelykheid, daar» toe aangefpoord : op den vierden dag werd hy niet geëleclrifeerd, en op den vyfden geëleclrifeerd willende worden, kwam hy wederom te voet, en had zulks in een groot halfuur verricht: men oordeele hieruit over zyne vordering : ik voer voord, met hem dagelyks, of om de twee of drie dagen te eleclrifeeren , en hy verkreeg onder het verdwynen dei- geraaktheid, alle gevoel , willekeurige beweeging, en Verlorene vermogens , ten eenemaale weder, na dat ik hem 18 h 20 maaien geëleclrifeerd had.
Twee jaaren daarna kwam hy my tegen op de ftraat, en betuigde my, dat hy federt, tot dien tyd toe , volkomen welvaarende geweest was.
TWEEDE PROEFNEEMING.
D e Heer p. n .... h ...., oud 37 jaaren, had in den jaare 1779, na het colica picïonum, eene verlamming in zyne handen en vingeren gekreegen, waardoor inzonderheid de gewrich* ten by de pols-flagader, verzwakt en onverao» 14



*36 GENEESKUNDIGE
gend waren geworden: na het gebruik van inwendige geneesmiddelen , van het colyk herfteld, overwon hy door langheid van tyd deeze verlamming, met het naarftig wasfchen dier deelen, met kilduivel; maar indenjaare 1781, toen het begon optezomeren, kreeg by, zonder voorafgegaan colyk, dezelfde verlamming langzaam weder, dit ftelde hem buiten ftaat om iets te doen, zelfs de noodzaakelyke bezigheid van zyn beltaan; te weeten , fchryven, kon hy om de flapheid zyner handen , niet verrichten ; waarom zyn Geneesheer, a roy , hem, ter fpoediger geneezinge , de eleftriciteit aanprees, daar hy , nogthans niet zonder fchroom , toe overging.
Ik ifoleerde hem, door middel van een' ftoel ©p vier klosfen te ftellen , en eleftrifeerde hem door den eleftriken ftroom (*): de afftand van den tweeden conduftor was een half duim wyd, en ik liet vry fterk draaijen : ik ftelde een, door den glazen pyp geïfoleerd koperdraad , op zyne vingers, en een op den binnen- en buiten-kant van den beneden- en boven-arm , dikwyls op de Bisceps, fomtyds op zyn' fchouder; tusfchen
(*) Ik was toen reeds voorzien van een werktuig van twee fchyven, ieder van 18 duim.



ELECTRICITEIT. i37
beiden liet ik de vonken gaan, dwars door het gewricht van de voorhand , by de pols-flagader, alwaar de patiënt zeer onvermogend was: vyftien minuten was ik doorgaands bezig, zynde het den 24. Sept. 1781 , de eerfte dag dat ik hiermede begon.
Ik had hem aldus naauwlyks drie of vier maaien geëleflrifeerd, of hy begon te gevoelen!, dat de krachten in de vingeren herftelden , en beproefde de pen optevatten, 't welk hem gelukte , doch gebreklyk : den 5. October , daaraanvolgende, na dat ik hem toen voor de zevende maal geëleclrifeerd had , kon hy vry goed fchryven , en was genoegzaam herfteld , zo dat hy het vyf dagen uitflelde , wanneer hy, om volkomen van zyn ongemak herfteld te zyn , zig nog tweemaalen, te weeten, den 11. en den 12. Oclober , liet electrifeeren , beklaagende zig zeiven, dat hy zulks niet eerder had in 't werk gefield.
In den jaare 1783, was hy, in 't heetst va» den zomer, nog zonder eenig letzel: hierin verfchilt dit voorbeeld van volgende gevallen , waarin de ledemaaten eenmaal , na een colica picïonum, verlamd geweest, door de hette des zomers,, fchoon geneezen, ligtlyk vatbaar worden voor verzwakking of een nieuwe verlamming, i 5



138 GENEESKUNDIGE
DERDE PROEFNEEMING.
D e Wei-Edele Heer a. v. r...... wsz.«
had, door 't gebruik van regenwater, uit een fteenen regenbak, 't welk men destyds , naar het gcmeene gevoelen, dacht, dat geen loodftof bevattede (*) , het colyk van poitou gekreegen , en onder zyne herftelling daarvan , was hy allengskens door eene toeneemende verdooving in zyne beide armen, met een onvermogen overvallen, waardoor hy buiten ftaat was , iets van belang met dezelven te kunnen verrichten; inzonderheid waren de geledingen zo flap , dat hy geen handen noch vingeren, rechtuit houden , noch overeind fteeken konde : dit is doorgaands het gevolg van 't colyk , door loodmiddelen ten wege gebragt; terwyl het colyk van poitou , door gewooher
(*) Dat verfcheidene fteenen regenbakken loodCuiker bevatten, en hoe dit bykomt.heb ik , na deeze ondervinding , in eenige Scheikundige aanmerkingen, daarover medegedeeld, betoogd: zie Algemeens Vadert. Letltroeff. IV" deel, bladz. 185.



ELECTRICïTEïT. 139
•orzaaken ontftaan, zeldzaamer zodanige zwaare verlamming ten wege brengt.
Zyn Wel-Ed. een proef willende neemen , of de eleftriciteit hem niet zoude kunnen herftellen, aangezien hy,behalven dit gebrek, volmaakt gezond was , heb ik hem beginnen te eleftrifeeren in 't laatst van de maand July des jaars 1781 ; waarna hy zig in de maand February des volgenden jaars , genoegzaam herfteld bevond te zyn ; hoewel by daarna de eleftriciteit nu en dan nog heeft aangehouden, vooral wanneer hy bemerkte dat er eenige nieuwe verdooving ontftond.
Ik zal vooraf opgeeven , hoe menigmaal ik hem in iedere maand geëleftrifeerd heb , en daarna melden de wyze , hoe ik hem de electriciteit heb toegediend , nevens de omftandigheden die zig by de geneezing toedroegen: Ao. 1781, in July, 8 maal geëleftrifeerd.
Aug., 16 •
Sept., 14
Oft., 16 1—
Nov., 12
Dec., 10
1.78a, Jan. , 16
Febr., 13 — ■ Maart, % —- ——



ï4=> GENEESKUNDIGE
Ao. 1782, in April, 3 maal geëleftrifeerd»
May, 5
Juny, 3 -
July, 4 <
Aug., 1
Sept., 4 1
Oct., 1 —
Nov., 1
Dec, 1
dus te zamcn in anderhalfjaar, 131 mul
ik eleftrifeerde hem met den eleftriken vonkenftroom , geduurende de eerfte vyf maanden * (lellende den toevoerenden conduftor, op de Bieceps of tweehoofdige (pier,Van den rechter- of linker-arm, en den afvoerende op de toppen der vingeren; voords ook wel op andere plaatzen, houdende de ftreek veelal naar de vingeren.
Dan , indien het noodzaakelyk is , dat de loop en voordgang der eleftrike ftoffe gericht worde , naar den loop des bloeds , in de byzondere deelen des lichaams, die geëleftrifeerd Worden ; zo dunkt my dat zulks hier echter minder noodzaakelyk zal zyn dan in andere gevallen, om dat de verlammingen , uit het colyk van poitou nageblecvcn , grootendecls in eene verflapping béftaan van de peezen en ban-



ELECTRICITEIT, I4e
den , en wel voornaamlyk van de onverdeelde banden , waardoor ieder beentje in 't by« zonder , aan zyn naastaangelegene gehecht wordt : uit dien hoofde hebben wy in 't vervolg ,- in het electrifeeren ook minder ons werk gemaakt , om juist den ftroom van het bloed te volgen.
De geleding boven de voorhand, ongemeen flap en onvermogend zynde, heb ik vooralgeyverd, om daaraan ryklyk van de vloeiftof medetedeelen; laatende den vonkenftroom dwars, en fchuin-dwars naar de hand toe, door dezelve heen gaan : deeze behandeling was van dat gevolg , dat de patiënt van dag tot dag begon te vorderen , en in September , hoewel gebrekkig, zyn'naam kon tekenen. Op iedere electrifeering volgde roode puistjes , die tegen den avond ondraagelyke jeuk veroorzaakten ; dan die vry wat warmte en leven in de hand bragten : de beweeging in de vingeren , nam vervolgends nog meer toe , en het willekeurige vermogen der fpieren , begon te herleeven : zo dat zyn Wel-Ed., Regent van een onzer ftads Godshuizen zynde , en deswegen verpligt, om in de maanden October en Not vember , tot onderfteuning van behoeftigen , fcienigwerf zyn' naam te tekenen, reeds in die



X42 GENEESKUNDIGE
maanden op zyn beurt gevaceert heeft, om de billetten tc ondertekenen , en in ftaat gefteld werd , op zyn comptoir de correfpondentie weder eigenhandig te voeren; niettegenftaande hy in dit ruwe jaarfaifoen , zelfs het flechtfte weêr niet ontzag, om tweemaal ter week naar zyn Buitengoed te ryden.
In de maand December kon hy met zyn handen en vingeren alles naar goedvinden verrichten; maar de volkomene kracht was in de geledingen niet ten eenemaale herfteld: om die te bevorderen, befloot ik, hem, nevens den eleftriken vonkeuftroom, kleine fchokjes te geeven, gelyk ik die vervolgends in dezelfde manier als de ftroom , door de zwakke handen en vingeren liet pasfeeren: met 20 k 25 fchokjes ben ik begonnen, en opgeklommen tot 200 a 250, uit een leidsch bekleed fleschje van 8 duim bekleed glas, en een vierde duim afftands van den eleftrometer.
Naar maate wy meer fchokjes gaven , hebben wy de eleftrike vonkenftroom verminderd, en zyn in het midden van January geheel daarvan afgeftapt, alleen nu 400 a 500 kleine fchokjes mededeelende.
, Zo een gezegend middel als de eleftriciteit toor anderen geweest is 3 die verftand genoeg



ELECTRICITEIT. 143
bezaten , om de geneezing met geduld aftewachten , zo was ook dezelve voor dezen ïyder , alzo hy in de maand February door deeze fchokjes zo veel vorderde , dat hy onafgebroken, zonder de pen tusfchen beide neder te leggen, kon voordfchryven; ten bewyze dat de kracht aanmerkelyk toegenomen, en byna herfteld was; maar de jicht overviel hem in April des jaars 1782 , waardoor de kracht der handen en vingeren iets afnam : dit bragt hem in de noodzaakelykheid, om nu en dan weder de eleclriciteit eens te gebruiken,
In het begin van May 1783 , befpeurde hy dat zyne rechterhand en vingeren op nieuw werden aangetast van eenig onvermogen, en vermindering van Hevigheid in de gewrichten: vooronderftellende , dat dit ontftond uit het regenwater, 't welk hy meende wederom geloodzuikerd te zyn; ik heb dit nogthans anders bevonden : voor nadeeliger gevolgen vreezende , heb ik hem terftond nu en dan geëleclrifeerd, doch om dat zulks in de maand July, door de aanhoudende hette, erger werd, gelyk ik zulks meer had waargenomen, heb ik de eleclriciteit gezetter toegediend , ten minften zo veel als zulks met zyne omftandigheden overeenkwam; wy^bevonden ons het best by de kleine fchok-



i44 GENEESKUNDIGE
jes , en hebben daarmede nu en dan tot verfterking aangehouden, met het gewenschte gevolg.
De eleclriciteit geeft ons hier dan een herhaald voorbeeld, en derhalven een dubbeldbewys , dat ze zo wel het verlies van de veerkracht der fpieren , als de Hevigheid der peezen en banden kan herftellen ; maar welk een onderfcheid van tyd en moeite , die tot deez6» geneezing aangewend wordt , in vergelyking tan de voorgaande tweede proefneeming!
VIERDE PROEFNEEMING.
H armina grobbé, een jonge dochter, van omtrent 20 jaaren , kreeg, vóór 5 a 6 jaaren , in den winter, een lammen arm, die zig van de helft des opperarms tot aan de uiteindens der vingeren uitftrekte, en welke lamheid door den vorst veroorzaakt was; de verlamde deelen waren niet alleen beweegeloos , maar ook tevens gevoelloos , zo dat haar arm , om zo te fprceken , levendig dood was ; levendig wegens de circulatie van het bloed , alzo de pols-flagader even als in den anderen arm floeg, en de natuurlyke warmte , geëvenredigd was



ELECTRICITEIT. Hs
aan de andere; dood, om datzyzigkonbran* den zonder gevoel, en nogthans een brandblaar ten voorfchyn kwam , en op zyn tyd weder genas; alsmede, om dat zy zig konfnydendat het bloed volgde ,. terwyl zy niets gevoelde* ik kneep en drukte haar aan dien arm en vingeren , ftak haar op verfcheidene plaatzen met een fpeld, zo dat het bloed uit het vleescli • kwam , zonder dat zy eenige Pyn of prik gewaar werd.
Dit, gevoegd by een vyfjaarigen tyd, dat zy reeds in dien ftaat was geweest 4 deedt my vreezen voor haare hcrftelling : ik durfde ZQ veel van de eleftriciteit niet hoopen ; maar de ' uitkomst ging myne verwachting te boven , tot myne en haare rechtmaatige blydfchap. *:%
Ik vooronderftelde dat haare geneezing zo zy die door de eleclriciteit verkreeg, langham zoude gaan, en dat wy met geen kleine hoeveelheid electrike ftof toetediencn , konden b» ftaan ; daarom nam ik terftond een flesch vm H duim bekleed glas , om haar fchokken toetedienen , ftellende den eleftrometer I duims afftand van den eerften conduftor der eleftrifeer-machine : het was op den 4 Auguft. I?8o dat ik dit voor 't eerst » met 100 fchokken bêi gon; op den zelfden dag nog eens, en voord* K



I4<5 GENEESKUNDIGE
op de volgende dagen, tweemaal, te weeten, 's morgens en 's avonds herhaalendein dier voegen, en met dien voorfpoed, als ftrakszal blyken: ik ftelde de vier eerfte dagen den electrometer een derde duims, en de twee volgenden twee derde duims, van den eerften conductor van het werktuig , vermeerderende dagelyks de fchokken, zo dat ik door dcezen arm, ten einde van den zesden dag, zynde de twaalfde elcclrifeering , reeds tusfchen de 300 h 400 fchokken liet doorgaan 3 ftellende een koperen knop, die ik, geïfoleerd door een glazen pyp, vasthield , en met ééne der beide zyden van de flesch vereenigd had, op de vingeren , en een anderen foortgelyke aan den opperarm, ter plaatze daar de lammigheid en gevoelloosheid begon, fomtyds de geïfoieerde knoppen verwisfelende , om daardoor den ftroom van den electriken fchok te veranderen.
Wanneer ik binnen den omtrek der verlamminge bleef, gevoelde zy even min van de fchokken , als een metaale conductor daarvan gevoelt , wanneer de fchok er door geleid wordt; maar zo dra ik iets hoogerkwam , gevoelde zy het duidelyk , doch niet verder dan zig het leven in den arm uitftrekte : nieuwsgierig om te beproeven, hoe ver de zenuwen gevoelloos



ÉLECTÜICiTÈIT. Ul
zouden kunnen worden , ten opzichte van de eleftriciteit,oflievër,hoe veel eleclriciteit er noodig ware, om in een verlamd gevoelloos lichaam leven te befpeuren, fchokte ik datgevoellooze deel met een flesch van 45 duim bekleedglas, en één duim afftands van den eleftrometer, dan zy gevoelde niets: ik klom langzaam op, met herhaaling van fchokken , tot een flesch van 150 duimen bek/eed glas, eer zy iets gevoelde:dit gevoel was zeer diep in den arm gelegen è en ik geloof liever, dat het zig alleenlyk, in een nognieÉ Volftrekt gevoelloos zenuwtje ontdekte , dan dat ik zoude durven voóronderftellen, datwy, in de toen nog leveniooze zenuwen, eenig gevoel bragten : indien iemand dit zoude willen tegenfpreeken , zoude ik vraagen 3 waarom gevoelde zy het alleen in de diepte , en niet in de uitwendigere deelen, waardoor de eleftrike fchok hoofdzaakelyk doorging ? want dit is zekér, dat de eleftrike ftof altoos den kortfteö weg neemt, naar de plaats zyner beftemming, dat is, de plaats des evenwigts; derhalven zal dé ftof meer door de oppervlakkige, dan door1 de inwendige deelen van het lichaam , dat tot een geleider gebruikt wordt, heen gaan, örri de eleftrike ftof van den binrien- naar den biiitemkant der flesch te brengen* K a



ï48 GENEESKUNDIGE
Dat nu de fchok ook in de diepte gevoeld werd, hangt af van de grootte der flesch, die, meer ftofs bevattende, altoos van den geleider meer plaats inneemt, en derhalven , nu dieper gaande dan alle dc voorige fchokken, die diep liggende en nog levende zenuwen kon treffen, en daarom, hoewel weinig, nogthans gevoeld werd: een flesch van 206 duimen bekleed glas, bragt het zelfde gevoel voord : zy kreeg niet, gelyk meesttyds andere lyders, roode of bonte vlekken , op de armen of handen , van de fchokken: bet weinige effect dat zy tot nog toe van de eleftriciteit had , fchoon fterk gcappliceerd , bragt ons niet te rug van onze onderneeming , aangezien zy moeds, en ik geduld* genoeg bezat, om het werk voordtezetten.
Ik vermeerderde het getal der fchokken, tot iooo daags, en nam een flesch van 36 duimen bekleed glas , ftellende den eleftrometer één duim van den conductor: toen ik haar nu in 't geheel agttien maalgcélcctrifeerd had, begon zy in haar' opperarm , iets laager dan de gewoonlyke affcheiding, tusfchen het levendige en doode, gevoeliger te worden , zo wel van boven op den arm , als aan den binnenkant, het welk zig van dag tot dag, vanboven af, langzaam naar beneden uitftrekte , en door my onder-



ELECLRICITEIT. i49
zocht werd, met het prikken van een fpeld , die ik op een' afftand van een lyn van een duim , in het vleesch kon ftceken , of zy het alsdan niet gevoelde, na dat die hoogeroflaagerdoor my gedoken werd.
Te gelyk dat het gevoel in de zenuwtjesvan de huid wederkeerde, begonnen ook de dieper gelegene zenuwen te herleeven, en zy gevoelde nu altoos den fchok, zo verre het leven wedergekeerd was, hetwelk na de vcertigftc eleétrifeering, volkomen gebeurde: fterk begon haar gantfche arm , nu onder de electrifccring te zweeten , en die fomtyds zo nat werd als of hy uit het water gehaald was, zo dat de droppelen van haare hand en vingeren afdroopen; waaróm ik haar ried , een roode baaije handfchoen te vervaardigen , en die aantetrekken , als zy uit myn huis ging , om tc beletten dat deeze uitwaafeming niet verhinderd maar integendeel bevorderd werd; temeer, om dat zy my gezegd had , dat deeze ongeftelde arm , altoos zeer vatbaar en aandoenlyk voor de koude geweest was.
De pink en de duim waren de eerften die levendig werden , en zig langzaam konden beweegen ; voords de volgende vingeren , doch K 3



ï5o GENEESKUNDIGE
de middenfte vinger het laatst , het zy dat ik die minder eleftrifeerde , of dat er andere redenen voor waren : een plaats zo groot als een ducaton , boven op de hand by den pols, terwyl zy lam was, gebrand en weder geneezen zynde, keerde het laatst van alle deelen tot het gevoel weder.
Tot dus verre gevorderd , was zy nog niet in ftaat om iets te verrichten, en het fcheen » dat ik , met op deeze wyze voordteyaaren, ook niets meer vorderde ? ik nam derhalven ecn'grootc leidfche flesch , houdende 10a duimen bekleed glas, ftelde den eleftrometer een halve duim van den eerften conduftor des eleftriken werktuigs, en gaf haar 's morgens en 'savonds , telkens 100 a 150 fchokken ; dit was van dit gewenscht gevolg, dat zy, na verloop van 5 a 6 dagen, iets met haare vingeren kon aanvatten, en vry meer gevoel, als ook beweeging , in hand, arm en vingeren kreeg.
Dit deed my bcfluiten , om de eleftriciteit nog meer te verfterken ; ik ftelde den eleftrometer nu voortaan één duim van den eerften conduftor, met dezelfde flesch, en na eenige dagen nam Ik een flesch aan,van 136vierkante duimen bekleed glas , door welk een en an-



ELECTRICITEIT. 151
der ik zeer aanmerkelyke vordering befpeurde, en zy in ftaat gefteld werd om reeds het een en ander te kunnen verrichten: by voorbeeld, een kopje met vocht overtegieten en, aan den mond te brengen ; een anderen den hoed van het hoofd te neemen ; voords de muts en boezelaarsband vasttebinden : dan door deeze zwaare fchokken werd zy zeer vreesachtig, om zig te laaten eleftrifeeren , gemerkt door het wederkomen van het gevoel, die harde behandeling, haar dagelyks meer pyns veroorzaakte; daarby kwam nog een kleine opening , zekerlyk ontftaan door een blaar , die aan den binnenkant des arms , op de Biceps , door de eleclriciteit veroorzaakt, en voords doorgebroken, van wegen de fchuuring van het linnengoed , aanmerkelyk grooter geworden was , en vervolgends met een digestief verbonden werd ; waardoor ik op deeze plaats den geïfoleerdenknop niet meer dorst plaatfen ; en alzo ik op andere plaatfen , door die hevige fchokken meer blaartjes gewaar werd , keerde ik weder tot zachtere behandeling,neemendeeen flesch van 40 duimen bekleed glas, en drie vier-, de duims afftands des eleftrometers; telkens als ik haar eleftrifeerde 700 a 800 fchokken K4



152 GENEESKUNDIGE
en dus fcuntyds 1600 op één dag gcevende , voegende daarby, ccn linimentum ^uhung. nsr-vin. oh cajapoet. en fpir. jal. arnntiicc. met wynfteen-zout bereid, om zachtjes mede tefmeeren, ten einde daardoor de geneezing meerde/ te bevorderen.
Naar maate zy nu meer herftelde, begon zy ook meer te verrichten , en dc huishouding waarteneemen , waarom ik haar voords maar ééns daags electrifeerde , tot dat ik haar •■, op den 29 September, en dus in ruim zeven weeken, byna 100 maal geëleclrifeerd had; zo hevig en aanhoudend , als ik durf vermoeden dat ooit iemand de eleclriciteit is toegediend : zy vertrok van den Heere v.. d .. b . ... , op wiens verzoek ik dit ondernam , kort daarna, naar haare geboorteplaats Almelo , daar zy nu voortaan haar vaders huishouden waarnam , vlas fpon , en van veelen met verwondering ontmoet werd: ik liet haar een linimentum medcneemen, en ried haar, om met de minde koude in den naderenden winter , van haar roode baaije handfehoen gebruik te maaken ; en niet te werken in koud water, ook, als het vroor, binnens huis te blyven , en zig, by die ongelegenheid , met het linimentum te fmceren.



ELECTRICITEIT. 153
Zie daar een treffend voorbeeld van de veelvermogende eigenfchappen des eleftriken vuurs: een treffend voorbeeld van geduld en kloekmoedigheid in myne patiënte : twee noodwendige vereischtens die ik, in myne lyders aantreffende , befchouw, als de middelyke oorzaak van herftelling : want hoe gemaklyk ook een vaartuig op het water bewogen worde, fnelt hetzelve, niet zonder de middelyke hulp van wind of riemen, door de golven.
VYFDE PROEFNEEMING.
D e geneezingen door de eleftriciteit, die ik thans voor heb te befchryven , in de drie volgende proefneemingen, op een en dezelfde lyderes genomen , zyn zo zeldzaam, ten opzichte van de gevoeligheid der zenuwen in onze patiënte , als overtuigend, ten opzichte van den krachtdaadigen invloed die de eleftrike vloeiftof op de zenuwen ten wege brengt.
Mejuffrouw t , een ongehuwde Dame, werd voor eenige jaaren aangetast , van eene langzaam toeneemende verlamming ; zy K 5



154 GENEESKUNDIGE
gevoelde deeze ongefteldheid aankomen, door het naflcepen van de beenen in het wandelen ; en de lamheid bepaalde zig welhaast, niettcgenftaande gepaste in- en uit-wendige geneesmiddelen die daartegen werden aangewend, tot de benedenfte ledemaaten: alles wat zig boven de heup bevond , was in een gezonden ftaat: van dit zelfde gebrek was zy in haare jeugd, in Zwitzerland , zynde haar Vaderland , aangetast geweest, en toen van hetzelve, door koude baden geneezen: haar Geneesheer, hovius, draalde niet, om dit beproefde middelbaar, ter nadere beproevinge aantepryzen ; 'twelkbefloten zynde , in 't werk gefteld werd, en ook van die uitkomst was , dat de herftelling, na drie of vier weeken de koude baden gebruikt te hebben , volgde, maar die haar eene aanhoudende ligthoofdighcid veroorzaakten, zo dat zy het hoofd naauwlyks beweegen , ten minftcn niet fchudden dorst: altoos zeer zwak van zenuwgeftel geweest zynde, kreeg zy, op de minfte aandoening, 't zy die door fchrik of droefheid veroorzaakt werd , zenuwtrekkingen , waarby het gantfchc lichaam bewoagen werd, en welken, na de geneezing der gemelde verlamming, geenzins weeken,



ELECTRICITEIT. ggj
Eenigen tyd hierna , werd zy van verlamming , op deeze zelfde wyze en plaats aangetast, waar tegen de koude baden andermaaHn 't werk gefteld werden , doch niet met die vrucht en dat gevolg als voorheen , en laatende de ligthoofdigheid in grootere maate na. In den winter des jaars 1780 en 1781-, heeft zy de koude baden met het minftc effect gebruikt , waarom zy toen befloot , op aanpryzing van haaren Geneesheer ? de eleclriciteit te gebruiken,
't Was den 27. Maart 1781, dat wy de eerfte maal de eleclriciteit in 't werk Helden; dan, eer ik verhaale hoe wy daarmede begonnen zyn, voordgingen , en welke verfchynzelen zig onder het eleclrifeeren opdeeden, zal het noodig zyn , vooraf te befchryyen, in welke omftandigheden zig onze patiënte thans bevond: zy was 36 a 38 jaaren oud, gantsch verlamd aan het onderlyf, zo dat zy noch gaan noch ftaan kon ; zy was destyds zo aandoenlyk , dat de minfte beweeging, 't zy die van buiten aankwam, of by haar zeiven gefchicdde , hevige zenuwtrekkingen veroorzaakte : by voorbeeld ; zy kon niet lyden dat men aan den ftoel fchuddede j zy kon 5 Op een' ftoel zittende , niets van den



155 GENEESKUNDIGE
grond opnecmen ; zy kon niet naar bed gebragt worden , noch opftaan , zonder verfcheidene minuten, ja fomtyds een halfuur of langer , van die zenuwtrekkingen overvallen te worden , zo wel in de lamme als andere ledemaatcn, geduurende welken tyd, onze patiënte evenwel alles , hoewel niet met die naauwkeurigheid als volkomen wel zynde , kon hooren en verftaan , wat er in haare tegenwoordigheid gefproken werd , en dus iets byzonders genoot boven andere menfehen, van dcrgelyke zenuwtrekkingen overvallen , die , behalven dat zy geduurende het toeval , niets hooren van anderen , zelfs niets weeten van zig zeiven , en lang werk hebben eer zy, om zo te fpreeken, haare zinnen weder by elkander kunnen brengen, en daarenboven die toevallen krygen, zonder tusfehenkomst vankenbaare oorzaaken , maar onverhoeds daarvan overvallen worden ; terwyl deeze trekkingen , zo als men zegt, nooit van zeiven kwamen , maar altoos na eene voorafgaande oorzaak; ook ontftonden dezelven niet uit eene droefgeestige ziel, of kniezend humeur; want altoos blymoedig en vrolyk van geest, overwoog onze patiënte haar droevig lot , met te veel oordeels



ELECTRICITEIT. 157
en kennis, dan dat zy er over te onvredcn zoude geweest zyn ; zo dat zy haar' tegenfpoed meC geduld droeg en uit denzelven een groot nut trok : koffy en thee dronk zy niet , maar koud water, uit de Marrieput te Utrecht, niet om eenige byzondere vooronderftelde kracht , maar om dat het zeer zuiver en fmaaklyk is: de zenuwtrekkingen bedaarden eer , wanneer zy van dit water, ftaande die trekkingen, by de eene en andere oogenbliklyke tusfchenpoozing iets koud kon drinken.
De Heer novius , had zig in deeze zamenloop van omftandigheden , met veel reden voorgefteld, dat wy de eleclriciteit met vrucht zullende gebruiken , daartoe moesten hebben een fterkwerkende eleftrifeer-machine, om veel electrike ftofs optewekken , maar niet te veel fchudding moesten maaken, dat is, het zenuwgeftel met vonkentrekken, ofte met fchokken irriteeren: wy ifoleerden een' ftoel op vier klosfen , naar gewoonte met pik gevuld , en bragten de patiënte , by voorraad daar opgezeten zynde, op dat zy door die beweeging trekkingen bekomen hebbende, van dezelven zouden bedaard zyn , met den eerften conduftor van de eleftrike machine in gemeenfehap , door



iSS G E N E E S K ÜNDI G E
middel van een lang koperdraad, voorzienvart twëe knoppen , om de al te fchielyke uitvloeijing elders te beletten, vermits het ons oogmerk was4 haar in een electriek bad te eleftrifeeren : wy begonnen aan de eleftrifeer-machine te draaijen , om daar een half uur achtereen mede voordtevaaren , en dit tweemaal daags , 's mor4 gens en 's avonds, te herhaalcn.
By deeze eerfte eleftrifeering , ontftoriden g by ongeluk , eenige vonken , kort op elkander, waardoor zy terftond in zenuwtrekkingen verviel, en zo hevig, dat wy toen niet Weder" konden beginnen; des middags , toen wy voor de tweedemaal eleftrifeerden, trokken wy een of twee vonken, met opzet , om te zien $ als zy cr op bedacht was >, of die dezelfde beweeging op het zenuwgeftel zouden vcroorzaaken; en alzo de zenuwtrekkingen daadlykontftonden, deed ons dit in het toekomende zorg draagen, geen vonken meer te trekken.
Den a8ftcn, eleftrifeerden wy haar alleen in het bad ; na dat wy de fchyven des werktuigs 106 maaien omgedraaid hadden , ontftonden, zonder voorafgaande vonk, de trekkingen evenwel , doch niet zo hevig als op den voorigeil dag, hoewel er evenwel nog een klein vonkje



ELECTRICITEIT. 1S9
by toeval ontftond , als wy haar , toen zy de trekkingen kreeg , wilden vasthouden; waartegen wy voortaan zorg droegen, om met een fyn gepuntte naald, de vonk alvoorens van den conduftor onmerkbaar afteleiden.
Wy beproefden toen op dien middag voor de tweede en derde maal te eleftrifeeren , en waarmede wy de volgende dagen voordgingenmaar ieder dag toonde, dat onze patiënte hoé langer hoe aandoenelyker werd, voor de electrike vloei/toffe ; want de trekkingen ontftonden, na dat wy begonnen te eleftrifeeren, hoe langer hoe fpoediger , zo dat wy eindelyk naauwlyks aan de machine konden komen, of zy verviel terftond in zenuwtrekkingen, welken niet alleenlyk haare betrekking hadden tot eenige volgende dagen in 't algemeen , maar tot de verfcheidene eleftrifeeringen , van iederen dag in 't byzonder, als zynde doorgaands, na ieder verloopen dag, waarop de eleftrifeering gefchiedde , en na het daarby of daardoor ontftaane toeval, minder in ftaat om de eleftrike vloeiftof vervolgends te ontvangen, of van zenuwtrekkingen bevryd te blyven.
Deeze omftandigheden bragten ons in geene geringe verlegenheid ; dan de beftendigheid



lóo GENEESKUNDIGE
van onze lyderesfe moedigde ons aan, in het voordgaan met de eleftrifeering: de zenuwtreklangen wisten wy en zy , dat door de beweeging , waardoor die ook ontftond , veroorzaakt werden, zy was derhalven flandvastig om de beweeging , die dc eleftriciteit veroorzaakte , te blyven doorftaan, en derzelver geneezende kracht verder te beproeven. Na den zestienden dag, alstoen dertig maal geëleftrifeerd zynde , fcheenen de ongunftige omftandigheden, die onzen arbeid verzelden, een keef te neemen ; wy konden vervolgends meermaaien de fchyven omwenden , en dit bleef voordduuren.
Om van ons dagelyks werk een geregeld verflag te geeven, dient deeze volgende tafel vooraf te gaan,tot welkers nadere opheldering ik niet meer behoeve te zeggen, dan dat wy de fchyven bleeven ronddraaijen,tot dat onze patiënte in zenuwtrekkingen verviel , en dat deeze trekkingen, 's morgens doorgaands heviger waren dan 'savonds , hoewel ik hiervan geen genoegzaame reden weet te geeven , zonder my met gisfinfin optehouden :



ELECTRICITEIT. té]
TAFEL VAN ELECTRISEERING, IN HET ELECTRIKE BAD.
Voordenmiddag» Nadenmiddag.
Eerfte.|Tweede( Derde-i Eerfte- Tweedei berde-1
maal de maal de maal de maal de maal de maal de
fchyven fchyvemfchyven fchyven fchyven !fchy ven
omgedr.iomgedr. omgedr. omgedr. omgedr. omgedr.
/ Maaien Maaien Maaien Ma alen Maaien Maaien
aSMaart. to6 4a 25 aSMaarrJ 60 30 14
29 40 27 12 29 30 18 ia
3° 25 18 13 30 £8 18 10
31 26 16 13 31 12 16 ia
1 April. 30 18 1 April. 32 I 19 ii
a 27 21 II ! 2 24 j 15 14
3 27 20 12 i 3 29 16 18
4 2Ó 19 ]6 4 25 18 9
5 20 . 16 10 5 22 ! 18 15
6 26 ' 6 6 26 ' 24 14
7 18 15 8 7 20 ■ 14 ! ui
8 17 15 9 8 18 19 IX
9 20 14 ia 9 20 15 s 10
10 16 11 7 10 17 1 10 10
11 14 8 6 ju 12 9 6
12 20
*3 20 18 fa 13 &9 I 18
14 3° 34 20 14 25 30 13
*5 37 43 13 *.| 47 ; 4* II
16 37 46 jio 35 J 33
17 46 43 \l7 47 | 44
18 47 44 18 63 47
28 43 58 .28 38 | 61
29 74 79 29 84 104
30 ™ < 97 160 3o . 76 117 1 Mei. 123 187 ! 1 Mei. i5o
a 155 2 200
3 200 3 250
4 3°o 4 350
5 350 i 5 480
6 500 > 6 600
7 75o 7 looo §1100 8 1500
9 1600 j } 9 1600 )



IÉ2 GENEESKUNDIGE
Deeze tafel zou zig van den 9. Mei tot aan den 7. Juny nog uitftrekken , in welken tusfchentyd, wy dagelyks 1500111600 maal ,even als op den 9. Mei ftaat uitgedrukt , de fchyven omgewend hebben , 't welk een half uur tyds uitmaakt , dat wy met eleftrifeeren aanhielden , zynde een uur op iederen dag; maar dit is op de tafel nagelaaten, om dat het gemaklyker met één cnkeld woord zoude kunnen gezegd worden.
Den 1. Mei , draaiden wy , gelyk de tafel meldt , 150 maal om, doch dit dccden wy in vier of vyf tusfehenpoozen , gelyk ook op alle de volgende dagen, tot den 7. Mei toe , gedaan is , wanneer wy vervolgends doordraaiden , zonder ophouden.
NB. Op den 1 2. April is niet meer gcëlectrifcerd dan éénmaal.
Uit deeze tafel blykt allerduidelykst dat onze patiënte, van dien tyd dat wy begonnen te eleftrifeeren, tot den 12. April toe , hoe langer hoe minder de eleftrike vloeiftof fchecn te kunnen verdraagen; dat zy van den 12 April, tot den 9. Mei , hoe langer hoe meer de eleftrike vloeiftof verdraagen kon ; en eindelyk , dat zy van den 9. Mei tot den 7. Juny , op welken dag zy voor 't laatst, en wel voor



ÊLËCTRICITEIT, iö3
de honderd zeventiende maal geëleftrifeerd Werd» aan die vloeiftoffe zodanig gewend was, datzy er geene aandoening tot trekkingen, hoe fterk ik die ook opwekte , van ontdekte i dan het blykt niet uit dit tafeltje , welke vorderingen van herdel zy maakte ; en eer ik dit verhaal , zal ik , door eenige om Handigheden optegeeven die ohs onder het eleftrifeeren ontmoetten, dit tafeltje vooraf ophelderen.
Den 31. Maart, wanneer wy 's namiddags eleftrifeerden, ontftond er, by ongeluk , een vonk , toen wy voor dé derde maal begonnen waren , waardoor de trekkingen heviger werden.
Den 2. April, 's morgens, was , na de tweede eleftrifeering, het toeval te hevig , om het Voor de derde keer te hervatten.
Den 6. van die maand , 's morgens , ontftond , by ongeluk , een Vonk by de tweede eleftrifeering , waardoor het toeval zeer hevig Was, en waarom wy op dien tyd niet verder voordvoerén.
Den 12. van die maand , liet de Heer hoVius , ziende dat de patiënte hoe langer hoe aandoenlyker werd voor de eleftrike vloeiftof, haar, een uurtje vóór de eleftrifeering, «en hauflus met eenige droppels hudamrn liauiL s



iÖ4 GENEESKUNDIGE
dam gebruiken , om te beproeven , of de aandoeningen, die nu zo onbegrypelyk ligt onder het elcctrifeeren ontftonden, daardoor zouden kunnen voorgekomen, of verminderd worden ; maar de zenuwtrekkingen waren dien morgen zo hevig , dat wy het raadzaam oordeelden , dien dag niet meer te elcctrifeeren : aanmerkelyk nogthans is het , en het welk elk oplettende rasch in 't oog moet loopcn , dat juist na die geweldige trekkingen, onze patiënte de eleclriciteit beter kon verdraagen : vóór dien dag kwam er weinig verandering tot herHelling, in haare omftandigheden ; maar na dien dag allengsktns meer : 't fchcen dan dat door de irritatiën die de eleclriciteit veroorzaakte , en de daarop volgende hevige zenuwtrekkingen , de geneezing moest ontfpruiten; gelyk ons zulks in de volgende proefneemingen , eveneens zal blyken ; want geen byzonder vermogen kan men in het laudanum liqmdum , daaromtrent vooronderftellen : was de patiënte op dien dag minder aandoenlyk voor de electrike vloeiftof geweest , dit zoude niet te verwonderen geweest zyn, tot dat einde was het laudanum gegeeven ; maar juist het tegendesl gebeurde ; de beweeging was heviger ; en wie zou durven denken dat het /««-



ELECTRICITEIT. 165
danum de volgende dagen nog eenige werking, en wel eene rechtftreeks tegengeftelde werking van denvoorigen dag,zoude doen?
Van den 19. April tot den 27. ingefldfen, hebben wy onze patiënte niet geëleclrifeerd , van wegen de menflrua , gelyk zulks ook om dezelfde reden, tusfchen den 14. en ao. Mei, niet gefchiedde; in welke tusfchentyd zy D», gelyk gcwoonlyk , eenige antifpasmodka gebruikte , tot verfterkingvan 't hoofd, en afweering der zenuwtrekkingen , welken op die tyden meer voorvielen dan anders.
Den 30. April, deeden wy , bydelaatfre elcctrifeering van dien dag, de machine, doorze wél optewekken , enfehielyker te draaijen, veel fterker werken dan te vooren , zo dat de honderd en zestig maal,dat de glazen w géwend, in minder dan de helft van. den gewoonen tyd gefchicdde;en hierop ontftonden de trekkingen vry zwaarder, gelyk zulks natuurlyk moest volgen,om dat in minder tyds meer vuurs opgewekt wordende,dit haare zenuwen meer moest prikkelen : dit gevoegd by de ondervinding, dat wy reeds, indien wy maatig draaiden , zo aanmerkelyk begonnen te vorderen , in het toedienen van de eleclriciteit, alsmede dat de zenuwtrekkingen ook vry minder hevig waren, L 3



ï66 GENEESKUNDIGE
werden wy bedacht omtrent de mogelykheid, of wy aan dc patiënte de eleclriciteit niet zouden kunnen toedienen , zonder dat de zenuwtrekkingen volgden, waarom wy beflooten, onder het eleftrifeeren , nu en dan te rusten, op dat zy de eleftrike Hof met tusfehenpoozen ontvangende, daarvan minder zoude aangedaan worden , dan dat zy die op éénmaal en ach« tervolgends ontving, 't welk wy den I, Mei, voor 't eerst werkftellig maakten , en met dat efïeft , dat wy ons oogmerk bereikten, zonder gevolg van zenuwtrekkingen , en kort daarna, een half uur achtereen konden eleftrifeeren , gelyk uit de tafel blykt.
De patiënte was intusfehen, van tyd tot tyd, tot herftelling gekomen ; en , om niet lang, draadig in 't verhaal van kleine byzonderhe, den te zyn , zal ik alleenlyk zeggen , dat zy den 16. April , en vervolgends, op haar beenen kon ftaan, op een ftoel gezeten, met dien ftoel, zonder iemands hulp, door eigen kracht, kon voordfehuiven, zo dat zy van de eene kamer in de andere kon komen , en, het geen hieruit volgt , zig meer kon beweegen , *•»der van zenuwtrekkingen overvallen te worden : zy bleef zelfs , ouder 't opflaan en naar bed gaan, of, terwyl zy van den eenen ftoel o?



ELECTRICITEIT. i67
den finderen ging overzitten , van de zenuwtrekkingen , by zulke gelegenheden anders zo gewoon, geheel bevryd.
In 't begin van Mei , waren de zenuwtrekkingen , by het eleftrifeeren ontftaande , genoegzaam ■ afgenomen ; dan , fchoon zy op den 9. Mei en vervolgends , geheel achterbleeven, vernamen wy dezelven tog nog altoos meer of min , als er , by ongeluk, een vonk ontftond, 't welk nog tweemaal gebeurde; maar, haare zenuwen waren dermaate door de eleftriciteit verfterkt, dat zy destyds, door andere oorzaaken, niet meer in zenuwtrekkingen verviel.
Zy kon vervoigends, van een ander geleid, door het geheele huis wandelen , hoewel ik het byna geen wandelen mag noemen, aangezien zy het vermogen toen nog niet had, maar daarna kreeg , om dé voeten opteligten , en thans die nog fchuivende langs den grond moest verzetten : vervolgends kon zy, met behulp van haar dienstmaagd , uit en in de koets komen, de trap opklimmen , en eindelyk door den thuin gaan , hoewel haar dit zeer vermoeide; dc zomer reeds begonnen , en het vertrek naar de buitenplaats, om haare geneezing reeds uitgelteld, genaderd zynde, eindigden wy deeL4



,68 GENEESKUNDIGE
ze proefneeming, fchoon men niet zeggen kon, dat zy volkomen zo herfteld was , als zy zoude geweest zyn , indien wy nog één maand langer hadden kunnen eleftrifeeren.
Dit bericht , 't welk misfchien door langdradigheid zal vervcelen , doch welke ik hoop dat door naauwkcurigheid zal vergoed geacht worden , zal ik befluiten met deeze aanmerking : 't kan thans niet meer in twylél getrokken worden , dat de electrike vloeiftof in zig zelve , een eigenaartige kracht bezitte , tot geneezing of wederopwekking van levenlooze zenuwen; wat anderen ook bcweeren mogen, dat dit door de (helle bewceging , die vonken en fchokken voordbrengt, gefchiedt; zonder te ontkennen dat de meer dan fchichtigc, ja voor den mensch geheel onnavolgbaarc fnelle voordgang der eleftrike vloeiftoffe,en de daarmede gepaard gaande concusfie , die alle de deelen des lichaams , byzonderlyk waar de vloeiftof doorgaat, irriteert, een merkelyk aandeel in de geneezing kan hebben, is dit mede zeker, dat 'het trekken van vonken nooit kan gefchieden, aan eenig perfoon , zonder zyn gantfche lichaam vooraf in de eleftriciteit te laaten deelen ; waardoor het nimmer ten voordeele van het wekken eter vonken kan beweezen worden ,



ELECTR.ICITEIT. i6>
dat een patiënt daardoor alleen herfteld wordt, om dat een zodanig geneezen patiënt, ook kan gezegd worden door de opgewekte electriciteit van het bad geneezen te zyn.
In de herftelling van deeze dame , intusfehen , is een voorbeeld dat zulks kan gefchieden, alleen door den onmiddelyken invloed der electrike ftoffe op de zenuwen, zonder tusfehenkomst van vonken noch fchokken : letten wy op de daartoe betrekkelyke byzonderheden van deeze proefneeming ; hoe dikwerf wordt dan hier de invloed van die vloeiftof beweezen ! men herdenke flechts wat er den 30. April , na eene fterkere omwending der fchyven, en de daardoor verdubbelde opwekking gebeurde : menhoude nogthans wel in het oog , dat ik met dit bewys , de geneezingen door fterkere irritatiën ontkenne noch afkeure , maar in tegendeel geloove , dat de meerdere prikkeling, die het trekken van vonken of de fchokken maakt, in veele gevallen noodzaakelyk is; zo niet zelfs de concusfie , die de fnelheid des elecïriken vuurs in de fchokken veroorzaakt daarnevens veel tot de herftelling in enkelde gevallen ten wege brengt.



170 GENEESKUNDIGE
ZESDE PROEFNEEMING.
Xn den zomer van dit zelfde jaar , werd Mejuffrouw t , door aanhoudende gemoedsaandoeningen weder erger, en begon alleugskens het vermogen te verliezen van te kunnen gaan: dc gelegenheid misfende, terwyl zy op haar buitenverblyf was, om geëleclrifeerd te worden, ging haar Ed. weder over tot dc koude baden, maar dit middel was thansvolftrekt ftrydig ; zy werd van dag tot dag erger , en dus genoodzaakt daarvan afteftappen : zo dra zy in de ftad kwam, namzy weder de toevlugt tot de eleclriciteit , alvoorens het advis van haaren Geneesheer hierover ingenomen te hebben.
De patiënte was genoegzaam in dezelfde omHandigheid, als vóór haare geneezing: de manier om haar te elcctrifeeren bepaalden wy, als voordeezen, tot het eleftrike bad; zorgvuldig achtgeevende, dat er geene vonken getrokken werden , noch by ongeluk ontftonden.
Tweemaal daags, dienden wy onze patiënte de eleftriciteit toe; te weeten , 's morgens en 5s avonds, draaijende zo lang , tot dat de ze-



ELECTRICITEIT. 171
nmven , door de electrike ftof te veel geprikkeld, de trekkingen deeden volgen, en nadat deeze trekkingen ophielden, door ons, met een nieuwe eleftrifeering, wederom ten wege gebragt werden , wanneer wy doorgaands nog eens dezelfde proef herhaalden ; gelyk wy uit de volgende tafel zullen kunnen zien :
TAFEL VAN ELECTRISEERJNGEN IN HET ELECTRIKE BAD,
Voordenmiddag, Nadenmiddag,
k
* Eerfte Tweede-, Derde-/ | Eerfte Tweede- D-de-
m-al di maal de maal de maal de maal de ms al de
fr.lv ven fchyveu .chyven fchyven Ichyven fchyven
omgedr. omgedr omgedrj omgedr. omgedr. omgldr.
Maaien Maaien Maaien Maaien Maaien Maaien
31 Oft. 60 55 36
1 Nov. 42 48 30
2 39 35
3 42 33
4 28 36
5 34 29 13 28 30
*4 22 18 14 Nov. 14 13
16 12 11
17 36
22 P 25 o 2* 45 66 70
tl 6°8 rt 80 23 66 7o ,£
24 68 68 104 24 58 6o
25 140 104 168 25 178 152 2<0
26 360 234 j 390 26 266 , 366 a£
2? 304 344 4o4 , 2/ 1 6 , -g
9 Dec, 66 109 45 9 Dec. 160 j 13a I JjJ



172
GENEESKUNDIGE
Voordenmiddag. Nadenmiddag.
, Eerfte-Tweede- Derde-| i Eerfte-Tweede-; Derde-
manl de maal de maal de maal de'maal de maal de
fchyven fchyven fchyven fchyvenjfchyven fchyven
omgedr. omgedr. omgedr. orngedr. omgedr. omgedr.
Maaien Maaien Maalenj Maaien Maaien'Maaien
joDec. 194 110 356 j jo Dec.' 390 234 ! 525
11 279 311 580 i 11 376 590 790
12 639 459 550 ! 12 &8o 439 828
13 ^49 1100 1 I13 1850, zynde * uur.
14 s uur.J ■ I14 5 uur. I
NB. Op den 17 November, negativelyk geélectrifeerd zynde , waren de trekkingen zo hevig , dat wy de lyderes maar ééns konden clectrifceren.
Na den 14. December , hebben wy geftadig een half uur , tweemaal daags kunnen electrifeeren, tot aan de volkomen herftelling.
Onder de voorige geneezing hadden wy die zeldzaame ontmoeting , dat wy in den beginne , van dag tot dag, minder electrike vloeiftof, aan de patiënte konden toedienen, en na dat wy tot een zekere laagte gedaald waren , weder opklommen en fchielyk voordfpoedden: onder de tegenwoordige geneezing, gedroegen zig de omftandigheden even als te vooren : van den 31. October tot den 22. November , zal men



ELECTRICITEIT. i7S
op dit tafeltje vinden, dat zy hoe langer hoe aandoenelykcr voor de eleftrike vloeiftof werd; terwyl, na den 22., de aandoeningen aanmerkelyk minder worden , en de patiënte in ftaat is, om de eleftriciteit zonder hinder te ontvangen.
Om met eenigen trap van waarfchynelykheid, hiervan reden te geeven , zoude moeijelyk vallen , ten zy het deeze ware : wy hebben gezien , dat de minfte aandoening, en zelfs de lichaamsbeweeging, aan onze patiënte zenuwtrekkingen veroorzaakte : wy ftellcn voords vast , dat alle beweeging , hoe gering ook , de gevoelige en tedere zenuwen aandoet , en daarop , boven alle deelen des lichaams, het ecrfte werkt, welke beweeging, als ze maar even buitengewoon by onze patiënte , of onmaatig is by veele anderen , ons de ondervinding dagelyks leert, dan niet kan verdraagen worden, zonder uitwendige aandoeningen te veroorzaaken.
Nu is de eleftriciteit een ftof die beweeging en prikkeling veroorzaakt , doch in een mindere maate, als dezelve zonder vonkentetrekkcn wordt toegediend, door welk vonkentrekken , onze lyderes altoos fterkcr bewoogen werd: 't moet derhalven niet vreemd voorkomen, dat dezelfde ftof, die iemand fchynt te verer-



ï?4 GENEESKUNDIGE
geren, tot een geneesmiddel verfterkt; in hofi veele opzichten zien wy in de geneeskunst dit niet gebeuren ? de elektriciteit heeft eenen oilmiddelyken invloed op de zenuwen; wekt het gevoel op door prikkeling , en om dat dit niet zonder eene vreemde en onmaatige beweeging in bet lichaam te brengen , kan gefchieden , veroorzaakt zy zenuwtrekkingen, die, terwyl de eleclriciteit, als een krachtdaadig hulpmiddel tot geneezing , tevens op die tedere zenuwen werkt, trapswyze moeten minderen; maar zo verre gevorderd zynde , van de eleclriciteit , zonder dat die trekkingen dikwyls volgen, te kunnen toedienen, meer en'meer moeten verminderen; waaruit dan tevens verklaard wordt, waarom de Lyderes zo fchielyk in ftaat gefield werd, om de electrike vloeiftof te kunnen verdraagen, na dat zy éénmaal tot die laagte was gekomen , waarin zy naauwlyks inflaat fcheen, die te zullen kunnen ontvangen.
Zo lang wy, intusfehen , niet meer weeten van de zenuwen, en het een raadfel blyft , of dezelve door dierlyke geesten , door veerkracht, door zogenaamd zenuwvuur, enz., uitgezeten bewogen worden , zullen wy geen reden van veele verfchynfelen, die omtrent hetzenuwge* fiel voorvallen, kunnen geeven.



ELECTRICITEIT. i7S
Hoe het zy, dit hottde ik intusfehen hoogst waarfchynelykst, dat, indien de zenuwen een vloeiftof doorlaatcn en daardoor beftaan , de elektriciteit dc doorftraaling van die vloeiftof aanzet; indien dezelve door veerkrachtige beginzels werken , dat die veerkracht door de elektriciteit, bevorderd en herfteld wordt of dat , indien dezelve van eenig zenuwvuur uitgezet worden , dc eleclriciteit dat vuur weder levendig maakt of opwekt, of mogelyk, dat vuur verloren zynde , deszelfs plaats vervult daar het verlooren was , en door groote overeenkomst , het verlies van hetzelve te hulp komt ; want dat een van allen , behalven in verfcheidene andere geneezingen , in de voorigc van onze patiënte , en. nu ook in deeze geneezing plaats gehad hebbe , loopt allerduidclykst in 't oog.
Gaan wy nu de zo aanftonds geziene tafel eens na, dan zien wy, dat zy den 5. November , na de vyfde eleclrifeering, reeds begon te befpeuren, dat de trekkingen, die haar buiten de eleclriciteit overkwamen , verminderden en in hevigheid afnamen , zo dat zy by het opHaan en naar bed gaan , daarvan vry minder werd aangetast dan te vooren. Intusfehen werden de trekkingen, by iedere



i76 GENEESKUNDIGE eleftrifeering heviger ; 't feheen dat het electrike vuur, voet gevat hebbende ,meer en meer zocht doortedringen , maar dat naar die maate dat voordvaarend vermogen, ook meer tegenftands van de ongefteldheid der zenuwen ontmoette : den 14. November waren de trekkingen , onder de elektriciteit , allerhevigst; wy beflooten , om dat wy op dien dag zo weinig electrike ftofs konden toedienen, gelyk men in de tafel zien kan , om voortaan tweemaal te eleftrifeeren , te meer daar wy van den 6. tot den ia , wegens de menfttua , ook niet konden voordvaaren, en alzo in de twee volgende dagen , nog meer de gelegenheid afnam , om de eleftriciteit te appliceeren, namen wy voor, om haar eens negatief te eleftrifeeren , 't welk wy den 17 , des voormiddags , in het werk ftelden.
Ik heb elders gezegd , wat negative electriciteit is , dan ik zal zulks hier verftaanbaar herinneren : om negatief te electrifeeren , kan men nazien, j. cüthbertson, Algemeens eigenfehappen van de eleêlricitek, ifte deel ,bladz. 103, proefn. xxxv ; negative electriciteit optewekken , is niet anders dan een lichaam van de natuurlyke hoeveelheid der eleftriciteit te fcerooven: elk lichaam , zelfs de beste conduo



ELECTRICITEIT. i?7
br , bevat eene hoeveelheid eleftrike ftof m hMren aart voordvtoefjende, daaraan ei-en' en in evenredigheid ftaandemet de hoeveel-' 3leid dlC de damPk«ng oP zekere tyden be Zlt: d£CZC felheid kan daarvanafgenou,en en aan andere lichaamen medegedeeld, ófhkar e ders verplaatst worden : een zodanig van eleftnke ftof beroofd lichaam , wordt Lkti. velyk gezegd geëleftrifeerd te zyn , en heeft ook waarlyk minder eleftriciteit, dan zynemtmtrlyke hoeveelheid bedraagt: de Abt be r tholon de saint lazare? ^ oordeel , dat men in koudbloedige temperamenten, pofitive, cn in heetbloedige , negai tive eleftriciteit moet brengen.
Na dat wy „„ onze lyderesfe geplaatst hadden , zo als vereischt werd , om haar ne-ativelyk te eleftrifeeren , konden wy, in pMtft Van ri «P ïft orndraaijingen der fchyven , g* lyk wy den voorigen dag gedaan hadden' \n op de tafel blyfet, nu 36 maal de fchyven doen omgaan; dan daarop volgde een 20 hevige aan Val van zenuwtrekkingen , dat drie van ons haar niet konden houden , zonder dat zy van den ftoel afraakte , en welke zenuwtrekkin
gen dien gantfehen dag door, aanhielden en dne of vier dagen, meer of min , V00Jl}^



Ï7S GENEESKUNDIGE
den , in welken tyd zy eenige antifpasmódk.t gebruikte ; waarom wy oordeelden , deeze manier van eleftrifeeren niet te vervolgen, en begonnen den 22. November,wederom pofitief te electrifeeren.
Na deeze hevige aandoening , kon zy , het geen wederom opmerkenswaardig is , de electriciteit beter verdraagen , dan te vooren : iets dergelyks had juist plaats gehad , na de hevige aandoening , gevolgd op het gebruik van een anodimm ; zie de onmiddelyk voorgaande proefneeming; met dit onderfcheid, dat zy nu in vyf dagen , in ftaat was , om zo veel electrike ftof te ontvangen, zonder trekkingen , als toen in veertien dagen.
Na den 27. November tot den 7. December, werd , door eene onpasfelykheid die my overkwam , dc patiënte de electriciteit niet toegediend: 'smiddags, op den 13. December , en vervolgends , hebben wy haar weder een half uur lang kunnen electrifeeren , zonder dat zy trekkingen kreeg; ook hadden die haar geheel en al verlaaten-, hoewel- ze anders na zeer geringe aandoeningen ontftonden : maar wat het vermogen aanging om te gaan , of met de voeten voordtefchuivcn, dit droeg zig zo gunftig niet toe , dan in de voorgaande geneezing: zy kon evenwel ftaan, eu'even met de voeten



ELECTRICITEIT. ?r?.
Vooruitkomen, van den eenen op den anderen ftoel.
Het dacht ons derhalven best, dat wy eens op eene andere wyze eleftrifeerden , en wel, om nu en dan een eleftrike vonk te trekken.
Maar eer ik verhaale, hoe zig dit toedroeg, zal ik vooraf aanmerken , dat wy in haare zO tven gemelde vordering , wederom een krachtig bewys vinden, dat de eleftriciteit, zonder vonken noch fchokken j eenvoudig in het lichaam ten wege gebragt , een onmiddelyken invloed bezit, ter verlevendiginge van werkelooze zenuwen ; want van toen af dat wy begonnen te eleftrifeeren , tót heden töe , hadden wy zorgvuldig vermyd , vonken te trekken; en zelf het kleinfte vonkje, met een punt uit den conduftor afgeleid, was inftaat de patiënte , onder het eleftrifeeren , in trekkingen te doen vervallen ; ook hadden wy in deeze zeven weeken , het geluk gehad , dat er geen vonk toevallig ontftaan was. - Wy trokken nu, met opzet, den tS , 's namiddags, voor sf eerst een vonk, waarop een zenuwtrekking volgde , en alzo wy, in de verwachting van een fpoediger voordgang in de geneezing, daarmede dagelyks aangehouden hebben , oordeel ik het behulpzaam , hier weder een tafeltje van te maaken i
M a.



ito GE NEES KUNDIGE
TAFEL, VAN VONKEN TREKKEN.
Voordenm. Nadenm. Wat hierop, eiken üag, Getrokk.^etrokk.jgevolgd is. vonken, vonken.'
i< Dec. i 1 telkens trekkingen.
1 — - dito. dito.
- - dito. dito.
jg _ - voorm. trekk. nam. met.
^ - voorm. trekk. nam. niet.
o2 2 2
3 3 telkens trekkingen.
^ 4 5 namiddag trekkingen.
25 6 6
2£ 6 7 telkens trekkingen.
27 7 8 trekkingen.
I732. 3 telkens trekkingen.
o Jan' 3 4
3 6 5 dito dito.
* 6 6 dito dito, zeer zacht,
! t h
o 9 8 telkens trekkingen.
14 18 nam. trekk., zeer zacht.
£ 21 24 telkens ligtetrekkingen.
' \ 30 51 dito dito dito.
*2 75 8i dito dito dito. I5 50
•* 5 5 voormiddag trekkingen-.
2,. 6 8 dito dito.
;z 6 10
ft, 8 10
1^ 12 voormiddag trekkingen,
~5 16 26 telkens .trekkingen,



ELECTRICITEIT.
Voordenni.Nadenm.Wat hierop eiken dag gevolgd is; GetHkk.Getrokk. vonken, vonken.
*7 Jan. 18 26
2f 24 25 telkens trekkingen.
29 25 25 s
50 -
51 25 28
il-ejr 28 o0 namiddag trekkingen.
3 25 30
4 24 30
| 3° 34 namidd.Iigte trekkingen.
j| l°6 Namiddag-trekkingen.
11 ¥ *8 I
ï? _ ! 8_° telkens ligte trekkingen.
\l )°° : i50 ditO. ditO.
19 108 , ,4q
20 160 200
21 240 28o
22 260 300 s3 300 , oüo
24 ~ *-
25 400 ! 400
28 5°° I 5£° ^lkens ligte trekkingen.
■ lMaalt 5oo ! 500
£ ï | ï
* -1 - i .
U3



§2 GENEESKUNDIGE
Voorm. Nam.
Getrokk. Getrokk. WathieroP.e'Jsendag. gevonken, vunken. yoigJis.
ifiMaart. 5°°. j 500
17 1 —
18 — ~
19 -
26 — "
2[ 'snamid. niet geëlcq-
% - ****
B4' —
2ó 1 - ! 1 April. — i ""
1 | 3 II : ^
5 1 f I
Men ziet met een' opflag van het oog, in deeze tafel, dat het zenuwgeftel van onze patience , onder het vonkentrekken , fchoon de trekkingen nu en dan , vooral in den aanvang , niet nalieten te volgen , hoe langer hoe meer yerfterkt werd , om de vonken te kunnen verdraagen, zonder dat er fomtyds de minftetrekkingen volgden, gelyk zulks achter fommige dagen blykt , en dat zy door dit vonkentrek-



ELECTRICITEIT. *$3
ken,eindelyk in ftaat geraakte om de irritatie, die deeze vonken op haar veroorzaakten, ten .ecnemaale te kunnen doorftaan, en dezelve , zelfs met minder aandoening dan andere padenten ,.fcheen te ontvangen: dan,het ftandvastig en taai geduld van onze patiënte , in het ondernecmen van al.1' wat tot haare herftelling kon medewerken , bragt niet weinig toe aan den gelukkigen voordgang van haare geneezing , terwyl wy daardoor tevens in ftaat gefield werden, tot geen geringe eer der kunst, noch tot minder roem der lyderesfe, om eene geneezing te volbrengen, die van geen klein belang was, en die door deszelfs langduurigheid, anderen ongeduldig zoude gemaakt, en onzen arbeid te leur gelteld hebben.
Na den 27. December, tot den 2. Janua-ry 1782, hebben wy niet geëlectrifeerd , wegens de mtnftrua : de lyderesfe begon nu te gaan, doch moest de voeten zachtjes voordfchuiven, 't welk op den 8. January , aanmerkelyk gevorderd was : den 13. January kon zy de voeten opligten, en flappende gaan; voords is zy na dien tyd, wegens de menftrua , niet geëlearifeerd, tot den 10 , wanneer wy , gelyk men op de tafel zien zal , maar 5 vonken telken* konden trekken , hoewel wy , een week te M 4



j?4 G EN EES KUNDIGE
vooren, nog 50 vonken by iedere eleftrifeering trekken konden : dit werd veroorzaakt door zwakheid , die de eerfte dagen na de menflrva nableef.
.Den 26. January, kon de patiënte volmaakt wandelen, maar door aanhoudende ligthcid in het hoofd , dorst zy zulks niet waagen , dan niet behulp van iemand, aan wien zy zig vasthield , of langs het behangzel van de zaal : ten dien einde trok de lieer hovius, ook vonken uit den nek , gelyk naderhand ook uit het voorhoofd ; daarenboven maakte onze lyderesfe , om de twee a drie dagen gebruik van uit ryden te gaan.
Den '.7. Fcbruary, zyn wy in het eleftrifeeren verhinderd , en van den 3. tot den 9, 'Maart , is zulks , wegens de menjlrua, niet \ eroteht : gelyk het om eenige andere reden , vervolgends nu en dan is achtcrgeblceven, en na den i. April is het maar ééns daags gefchied 70 als dit alles uit dc tafel , nader kan gezien worden.
Den 9. April , kon onze patiënte volkomen van de verlamming geneezen geacht worden , maar durfde , van wege de ligthoofdigheid , niet gaan , zonder iemand de hand te geeven, «r aansrezien deeze Matheid .. noe als een over-*



ELECTRICITEIT. xg5
biyvende zwakheid der zenuwen moest aan-! gemerkt wórden , wilden wy beproeven , of dit door ligte fchokjes zoude kunnen weggenomen worden ; want het vonkentrekken fcheen thans de zenuwen van de'patiënte niet meer te irriteeren.
Wy namen dan een fleschje van 20 duimen bekleed glas , laadende hetzelve half zo fterk als het wel zoude hebben kunnen gcfchicden, indien wy het zo hoog niet bekleed hadden , 't welk met opzet gefchied was , op dat het tot zekere hoogte gelaaden en van zelf zoude kunnen afflaan : wy eleftrifeerden de patiënte geïfoleerd, vervolgends meesttyds ééns daags, een half uur , in welken tyd wy haar eenige fchokjes gaven, volgends deeze tafel:
TAFEL , VAN HET TOEDIENEN DER SCHOKKEN.
I Voorm. 1 Nam. Wat hierop, eiken dasr fchokken. fchokken. gevolgd is. S
10 Apr.' 12 j . trekkingen.
11 12 | dito.
12 18 %te trekkingen,
13 24 I dito dito.
14 J>8
16 4o
17 ' 44
J 9 I 46 Hgte trekkingen*
M 5



x8£ GENEESKUNDIGE
Voorm. i Nam. fchokken. fchokken.
OS April, 12
26 12 1*
2JT l6 l6
08, 40 jo
2q 50 50
2o ÓO 70
1 Mei. 100 ij°
2 110 15°
3 2.00
4 25°
5 =50
6 300
7 180
8 280
9 300
10 300
11 350
14 400
14 450
j6 500
18 I -500
i\V at hierop eiken dag ge= vokyt is.
ligte trekkingen, voorm. ligte trekk.
dito dito dito.
ivoonm ligte tflckk,
Gelyk de patiënte van den aanvang onzer onderneeminge af, langzaam moest verfterkt worden op de zenuwen , door middel van de electriciteit, om dat de aandoeningen, die dezelve tevens maakte , en onder het toedienen veroorzaakt werden, ons belettede , zo veel electrike ftofs medetedeelen, als wy gaarne hadden willen doen , waa: door zy eerst in ftaat gefteld werd om het electrike bad , en daarna de vonken te kunnen verdraagen , en voor derzelvcr irritatie niet vatbaar fcheen , even



ELECTRICITEIT. ï8?
zodanig was het ook met de uitkomst der fchokken gelegen : wy zien op deeze tafel weder , dat de patiënte , dezelve eindelyk ontving zonder zenuwtrekkingen te krygen : tusfchen den 19. en 25. April , in de mmftrua zynde , hadden de ontroerende tydingen , wegens dc burgertwisten van Ceneve , haar Vaderland , veel verzwakking en vry wat trekkingen aan haar veroorzaakt, waarom wy toen weder tweemaal elecïrifeerden , waardoor alles fpoedig te recht kwam; want op de tafel ziet men, dat zy den 3. Mei, reeds weder 200 fchokken kon verdraagen , waarom wy voortaan wede? éénmaal clectrifeerden.
In deeze geneezing is de patiënte ongevaar twee honderd en veertig maal geëlectrifeerd: mogelyk is het zonder voorbeeld,dat iemandzigzo onophoudelyk liet electrifeeren, waarom haare herftelling , inderdaad als eene belooning mag aangemerkt worden, die door geduld enftandvastighcid verkreegen is : zy vertrok den 24, Mei, volkomen herlteld , naar buiten : en ik had de eer en het genoegen , om den 17. Juny 1782, een'brief van haar te ontvangen, waarin zy my meldde: dat ik haar thans veilig op de lyst mogt fiellen , van die perfoo* nen > welke door de eleftriciteit geneezen waren.



j88 GENEESK Ü K D I G E
ZEVENDE r R O E F N E E MIN G,
Tn dc maand Oftobcr des jaars 1782 , cn das In het afgaan van den zomertyd, werd Mejuffrouw t , kort voor dat zy zig gereed
maakte , om van haar buitenverblyf ftadwaards te kceren , gewaar , dat de verlamming op nieuw zoude wederkeercn: deeze vrees waste gegronder, alzo zy wist, dat zy door eene aandoenelykc ontfteltenis,fterk getroffcnwas geworden : zy bleef evenwel nog ter been , tot dat zy in de ftad kwam , waar dc verlamming terilond verergerde, en zy,door tusfchenkomst der zenuwtrekkingen , genoegzaam in denzelfden toe» ftand kwam, als zy meermaalen geweest was; cr werden verfchéidene gepaste geneesmiddelen vruchtloos geappliceerd, eer ze nog tot de eleftriciteit overging ; en het was óp den 23. November, dat wy onze 'patiënte voor 't eerst eleftrifeerden.
Ik zal, korthcidshalven , van hetzelve weder de noodigc tafelen maaken , om de geheelé toedragt der geneezinge, met een' opflag yan het oog te kunnen overzien:



ELECTRICITEIT. 1S9
TAFEL VAN ELECTRISEER1NGEN, IN HET ELECTRIKE BAD.
Voordenmiddag. Nadenmiddag,
Eerfte- Tweede-I Berde- • Eerfte- Tweeie-I De-rdi
maal de maal de maal de' maal de :riaal de maal de
fchyven fchyven fchyven fchyven fchyveli fchyven
omgedr. omgedr. omgedr. omgedr. omgedr. omgedr,
Maaien. Maaien. Maaien Maaien Maaien Maaien,
23 Nov. 16 13 04 18 16
25 24 1 26
26 36 45
27 54 , 46 7o ' , .
28 76 88 112 28 Nov. ico 160 T2 o9 130 110 140 29 175 j 75 180 „o 180 124 210 30 240 ; 3°6 280
1 Dec. 270 186 35-3 1 Dcc. 316 i 208 36o
2 200 230 180 2 50O 700 g I200 I 3 ;300
^ 1400 5 [000 «;
12 4° 36 5° Ia 1o5 208 420
jo 500 I 450 13 1200
14 1^00 14 \ uur.
n- *uur 15 20 min
^ " - ' 16
17 - 17 -
18 — i8 —
19 - 19 0° ~ • I ai -
NB. Tot aan den 1. December , vielen fomtyds ligte zenuwtrekkingen voor, maar daarna niet meer.



i9 o GENEESKUNDIGE
TAFEL VAN VONKENTREKKEN;
Voordenm. Nadcnm.
Vonken. Vonken. iWat hierop,elken dagj j gevolgd is. 22 Dec. I 2„ ^ 3 telkens trekking.
24 C j0 telk. zachte trekk;
25 6' 14'
2g gl 16 's avonds, trekk.
27 10' 14
28 8 18; '
2p iij ao voordenm; trekk,-
So 1 a 201
31 l6j 28
J733. „ I
2 Jan; 00 150'
3 200' 050 9 80 a 100 i2oo a 300
50 200 a 300! «
32, '300 a 400 300 a 400
15 ! 500 500 36 400 a 500400 & 500
18 J



E L E C T R I C I T E I T. ï5j
TAFEL VAN HET TOEDIENEN DER SCHOKKEN.
Voordenm. Naderrm.
Schokken. Schokken. Wat hier op.elken cfctg
*n Tt, m „ gevoigtis,
~° J"n' 70 So telkens trekk.
n 1 60 80 voordenm. trekk,
Qi 80 80
j2* 80 100
24 135 i5o
25 100 a ijoioo a 150
^7 ~ '- 150 k aoo
29 150 200 I Febn JL
a — ,
3 ïoo iou
4 — Ioo k 200
5 100 a 200 aooa 300
6 200 a 300 200 k 300
7 200 k 300 100a 300
8 200 a 300100 a 300
A so 40 telkens trekk,
30 40 40
3 £ 50 ioo :
18 200ioo a 200
19 -100 a. 200! ,
25



tpz GENEESKUNDIGE
Voordenm. Nadfenm
i Schokken
s8Febr.,ico h aoai o a 200
I Mrt.j <—■ —■ |
^\ ^ ^ l ^ |
10
ji — r- 1
12 . — — 1
13 — " l 15 — — I
27 40 5°'
28 4-! -f
f,o 351 '3°;'
31 40' , 50 <
"i Apr.' «5 20'
9 • 2cV
10 4° 40:
II •-' 35,1 12 10
Schokken. Wat hierop , eikéis
dag. gevolgd 19.
50 telkens trekking; —'dito dito. 20
■30voordenm. trekk< 30 dito dito. 20telkens trekk. 2c trekkingen.
40)
33'telkcns trekking. Itrekkingén.
Gelyk zig dc omftandigheden , ónder Hét eleftrifeeren , by de voorgaande geneezingen toedroegen , zo was het ook genoegzaam by deeze: ik zal er in 't kort eenigen van melden.
Den 28. November , ontftond er 's middags een vonk, en onze patiënte, nog te zwak om



ELECTRICITEIT, m
de fchudding te weder/kan, kreeg trekkingen, zo dat wy met de twaalfde omwenteling der* fchyven van dé eleftrifeer-machine , moesten ophouden; hoewel de voordgang, om aan de eleftrike vloeiftof te gewennen, of liever, om derzelver irritatie doorteftaan , nu vcorfpóedigerwas dan in één der voorgaande geneezingen: den i Dccember,zyn de trekkingen genoegzaam Van geen belang meer, waarom wy den 3, doch langzaam , reeds zonder ophouden konden doordraaiden : van den 5, is de patiënte niet geëleftrifeerd tot den 12, op welken dag wy terftond, byna even fterk konden aanhouden te eleftrifeeren: den 14 en 15 , ontftond, nadenmiddag, ónder het electrifeeren , by ongeluk, een vonk, waarom wy telkens niet langer konden voordvaa-' ren, van wegen de daarop volgende trekkingen.'
De zenuwtrekkingen, gelyk men ligtlykkan denken, voords merkeiyk, by het toedienen van de eleftriciteit afgenomen zynde , waren nu geheel verdweenen : in dien tusfehentyd, tot omtrent het midden van January i783, ko'nde patiënte reeds op de voeten ftaan en , hoewel fleepende, voordgaan : van den 4,tot den o January , was er inmiddels niet geëleftrifeerd' alsmede niet van den 8,tot den 15 February • In Maart, was de patiënte reeds inftaat om ■ N



i94 GENEESKUNDIGE
door'thuis te wandelen, en op een zcerfchoonen dag, ook op de plaats buitens huis : verfcheidene maaien was zy reeds uit ryden geweest , en dit deed zy genoegzaam dagelyks, hoewel de zwakheid in het hoofd aanhield : het fcheen my toe , dat de fchokjes , die uit dezelfde bekleedde flesch, cn van dezelfde kracht waren , als in de voorgaande geneezing , nu minder effect dccden ; waarom ik ook minder fchokjes toediende dan in de gemelde geneezing , cn tusfchen beiden vonken trok : tusfchen den 15, en 27 Maart, kreeg de patiënte rheumatismus, en dit was niet alleen oorzaak, dat wy de eleclriciteit niet in die maate toedienen, en daar mede beftendig voordgaan konden, maar zelfs werd onze lyderefle , door pynin de rechterzyde , vry zwak , gelyk zy ook ligter van zenuwtrekkingen aangedaan werd ; dit herftelde echter in 't laatst van April , en de patiënte toen zeer wel, en het vertrek naar buiten op handen zynde , was de tyd te kort, en het genoegzaam onnoodig , om weder aan de electriciteit te beginnen : op het buitenverblyf gekomen zynde , is de zwakheid in het hoofd, die haar belettede alleen te wandelen, langzaam afgefleeten , en zy bleef voords welvaarende.



ELECTRICITEIT. Ipj
AGTSTE PROEFNEEMING.
T
-Immetje kokkedé, oud elf jaaren, zeer gezond , leerzaam en vrolyk , van een zwartgallig uitzicht , werd in één nacht in de allerakeligfte clende geftort : de fchrik van een' droom , deed haar alle haare zielsvermogens verliezen , ten minftcn zo veel van dezelven , dat de overgebleevene haar niet konden dienen.
Wel ter taaie geweest zynde , was zy's morgens fpraakloos, en tierde als iemand diefrom was ; voorheen zacht cn ffil van aart , nu woest en wild; eertyds, gelyk gezegd is,' van een leerzaam verftand zynde, en kunnende voor een kind van die jaaren en opvoeding, taamelyk wel leezeh en fchryven , was zy nu volftrektlyk onwys cn ïïmpel ; weleer goed van humeur , was zy nu boos,en fcheen fomtyds kwaadaartig te zyn : boven dit alles, had zy, by tusfehenpoozen , convulfive beweegingen en zenuwtrekkingen , eindigende in flaauwten , welken eindelyk, doorverlamming in de meeste ledemaaren achtervolgd werden, zo datzyniei gaan noch ftaan kon , en , om dat zy meer N a



i96 GENEESKUNDIGE
dan ééns van den ftoel viel, eindclyk ook niet zitten kon: in deezen ftaat bleef zy eenige weeken , toen de convulfive beweegingen zig meest tot den nacht bepaalden ; 't fcheen ook dat de toevallen over 't geheel, alleenlyk verminderden,om des te heviger te kunnen woeden, als dezelven ontftonden; geen vier-cn-twintig uuren achtereen was zy daarvan bevryd; en fchoon zy jong cn teder was , werden er nogthans groote krachten vercischt , om haar tegentehouden , wanneer zy van haare kwaal aangetast werd ; zy fioeg alsdan , op eene geweldige wyze, met dc armen; fchopte met de beenen , en bonsde met het hoofd tegen alles wat zy bereiken konde, even als eene die alles vernielen wilde , cn gaf veel tekenen van kwaadaartigheid : (ik kan my , zodanig een voorwerp ziende , duidelyk dc gevleidheid der bezetenen verbeelden : ) zy gebruikte verfchcidene Antifpasmocïka en Amiparalhka , zonder vrucht; tot dat de electriciteit , als het uiterfte middel, in dit geval, door den Heer Profesfor bon, werd aangepreezen.
Zy werd op den 6. December 1782, tot my gebragt : ik ifoleerde haare moeder , op den ftoel met vier klosfen , naar de gewoone wy% ze , en deed dezelve het kind op deo fchoot



ELECTRICITEIT. j9?
houden : ik liet de machine draaijen, en, na dat ik de moeder met dezelve in gemeenfehap gebragt had , trok ik eenige vonken : telkens als ik een vonk trok, zag 2y my wild en wreed aan , werd kwaad , fchopte en fioeg , bragt geluid voord, maar niemand kon hetverfW dit herhaalde ik vier dagen achtereen , door' gaands twintig minuten eleftrifecrende, en dagclyks de vonken vermeerderende; wanneer de moeder my verhaalde, dat zy, in den laatstverlopenen nacht, tusfchen den 9, en IO December, minder trekkingen gehad, en vry bedaard geweest was.
Intusfehen had ik in die vier dagen , ten naaien by, r5oo vonken getrokken , welken met eene dubbelde machine, die zeer wel werkte ' ten wege gebragt , niet van dc kleinfte foort waren; en aangezien hjar kwaal door het •» neele lichaam verfpreid was , heb ik my a&an geene plaats , in het vonkentrekken , bepaald , maar die genomen , uit den nek , het achterhoofd by de kleine hersfenen, aan den hals, kaaken en tong , beenen en armen, alsmede liit de teenen en vingeren.
Toe r ik haar de vyfde re^s zoude eleftrifeeren , had men haar met vry minder moeite tot % gebragt, hoewel Jk toen nog niet zien konN 3



i98 GENEESKUNDIGE
de , dat zy minder wild was dan te vooren ; doch twee dagen daarna befpeurde ik zulks: de moeder verzekerde my ook, dat zy merkelyk verandering waarnam ; dat het kind veel bedaarder was geworden , en byna den gantfchen nacht, die anders, behalven nog de zenuwtrekkingen, met onrust doorgebragtwcrd, doorfliep ; dat zy wel een uur lang op een' ftoel kon zitten, en met vry meer bedaardheid « en dronk; ook had zy overdag minder trekkingen , en het verwarde geluid, begon naar uitfpraak van gebrokene woorden te gelyken : 't een en ander werd nog dagclyks beter ; zo dat op den laatllen dag van dit jaar , en dus, toen zy negentien maaien geëleclrifeerd was , haare verltandelyke vermogens, merkelyk waren opgelooken : zy werd vrolykcr ; fprak verftaanbaar , doch weinig J was befchaamd; kreeg nu en dan lust om een bock in de hand te neemen; haare vraagen te leeren, en begon te begrypen, dat de eleclriciteit tot haare herftelling werd aangewend, waarom zy den 4 January 1783, begeerde, alleen op den geïfoleerden ftoel te zitten , en wilde niet dat de moeder haar zoude vasthouden.
Met zo veel tegenkanting als voor een maand de eleclriciteit aan haar geappliceerd was gewor-



ELECTRICITEIT. i99
den met zo veel geduIds,fchoon met geen minder gevoel , onderging zy dezelve nu vrywillig: voorzeker geene kleine verandering! de vermogens der ziele en des lichaams , keerden gelyktydig weder. In 't beloop van de volgende waarneemingen , zal men dergelyke uitkomften meer aantreffen, maar geen zo uitfteekend als deeze.
Den 5. January , heb ik haar bevolen , dat zy flechts om den anderen dag by my zoude komen: de trekkingen in het aangezicht en dc armen, waren niet genoegzaam weggenomen , om haar toen nog ter fchoole te laaten gaan , hoewel zy er wel lust toe betoonde , en reeds in huis, doch gebrekkig, begon te fchryven: in de maand February, toonde zy my een vry goed fchrift , en in de maand Maart , ging zy weder ter fchoole, las en fchreef als voeren.
Ik eleftrifeerde haar voor het laatst, da 15. van die maand ; den 4 April, kwam zy zig nog eens by my vertoonen, doch ik oordeelde het onnoodig, de eleftriciteit toetedienen : zy was nu volmaakt herfteld , en geduurende den tyd van haare onpasfelykheid , zeven-en-veertig maal geëleftrifeerd: als in,
1781, Dec., 19 maal.
1782, Jan., 17
N 4



ioo GENEESKUNDIGE
1782, Febr., 9 maal' -
Maart , a
Ik had, in het beloop van deezen tyd, met betrekking tot haaren toeftand , geen reden noch noodzaakelykheid gevonden , om haar anders te elcctrifeeren, dan ik tot nog toe gedaan had; weshalven ik, met vonkentrckken begonnen zynde , deeze geneezing ook geëin-. digd heb, met dezelfde behandeling,
NEGENDE PROEFNEEMING,
( "R a b e l 1 n g , v/as in het voorjaar
»an Ao. 1781 , op Si. Eufiatius , door rodhey gevangen genomen, cn wel op een'tyd, dat hy van het colyk van poitou, na een voorafgaande koorts ontftaan , overvallen was : met andere gevangenen naar Engeland overgezonden zynde, werd hy, op het fchip , van het colyk ilerker aangetast , dan hy op het land daarvan geleden had s een zonderling geneesmiddel , hielp hem,voor zes of meer dagen , van de pyn , doch het colyk kwam by herhaaling weder : hetzelve beftond in 2 a 3 oneen varkensvet , dat uit gerookt fpek gebra-



ELECTRICITEIT. 201
den was , cn door hem gefmoken , in 't hevigst van de pyn , op éénman! ingenomen werd, terwyl men hem terftond daarop , een half bierglas met ram te drinken gaf: by herhaaling moest hy tot dit middel zyne toevlucht neemen, en het diende hem derhalven, des noods, voor okum rirnm, tot dat hy aan land kwam,
Het geen zyn cïendigen toeftand , op reis, nog meer verergerde, was, dat hy, by zyne gevangelyke overvoering , door de Franfchen hernomen, enmetdeezen te Biest aan land gebragt werd, vanwaar hy naar Hollandrejsde, en geduurende dien tyd , veel van koude en andere ongemakken te lyden had , moetende, tusfehenbeiden wel eens het bed houden , en de pyn door medicyncn verzachten : eindelyk hi Holland aangekomen zynde , was hy , behalven het nog voordduurend colyk , in zyne beide armen cn handen lam ; -inzonderheid waren de zydelyke bandjes zyner vingerleden , en dc peezen aan de voorhand , verilapt , en zodanig van alle veerkracht beroofd, dat dezelven nimmer eenig werktuiglyk vermogen fchcenen gehad te hebben : zyn Geneesheer , a roy, genas hem, door middel van het oleum ricini , van het colyk van poitou, maar zyne verflapte ledemaaten bleeven in de-



soa GENEESKUNDIGE
zelfde omftandigheid, weshalven gemelde Heer & roy, hem by my liet electrifeeren.
Den 7. December J781 , hèb ik hem geïfolecrd op een' ftoel met vier klosfen , naar de gewoone wyzc, laatende den eleftriken vonkenftroom door zyne beide armen gaan , doch ik eleftrifeerde ieder afzonderlyk ; altoos één der koperdraaden , met welken ik dc eleftriciteit aan- of af-voerde , aan de vingers houdende , en de andere , onbepaald , nu eens dp deeze , dan op de andere fnieren ; ik vergat ook niet, om de geleding onmiddelyk boven de voorhand, te eleftrifeeren , laatende de vonk , dwars daardoor heengaan : na dat ik hem de eleftriciteit , op deeze wyze , agt dagen lang , dagelyks 20 minuten , toegediend had, begon hy beterfchap te befpeuren , en vyf dagen daarna behoefde hy niet meer voor een onbeleefden Westindischvaarder, by lieden die hem kenden , en van de ongelegenheid zyncr handen niets wisten , doortegaan ; want hy was nu zo verre gevorderd , dat hy zyn' hoed kon aflieemen ; maar d,c geleding boven zyne hand was nog zo flap, dat hy zyn' arm, tot het afneemen van zyn' hoed, om hoog fteekende, de hand met eene flingering, aan de punt van den hoed moest werpen j echter kon hy met



ELECTRICITEIT. 203
zyne vingers, geld uit zyn zak neemen en weder daarin fteeken 3 alsmede 't een en ander aanvatten.
Ik hield vervolgends alle dagen met deeze manier van electrifeeren aan , maar de geneezing ging traaglyk voord , het welk ik meermaaien , tot myn leedweezen , in verlammingen , door het colyk van poitou veroorzaakt, ondervonden heb: na iedere eleftrifeeringhad hy eene ondraagelyke jeuk, 't welk in dergelykc gevallen vry gemeen is.
Den 24. December , heb ik hem , na de gewoone eleftrifeering , honderd fchokjes medegedeeld , uit een fleschje van tien vierkante duimen bekleed glas , en j van een duim afftands van den eleftrometers: dagclyks , om dat ik merkte dat de fchokken dienst deeden , vermeerderde ik dezelven tot 400, cn vcrvolgends tot 600 toe , de eleftrometer wel eens f of i duim van den eerften conduftor ftellcndc , waardoor hy in 't voorst van 't jaar 1782, zonder eens anders hulp , begon te eëten en te drinken , en de kruk van een kamerdeur kon losmaaken; aan een huis komende, de fchel kon vatten; all' zaaken die hy te vooren niet had kunnen verrichteiuhy was evenwel nog verre van geneezen te zyn^ want het gefchiedde alles met



&0+ GENEESKUNDIGE
moeite, en met een zekere foort van kunstgrecpen , waarin hy zig oefende , toen hy Hechts een weinig veerkrachts in de vingeren ontdekte.
Ik nam derhalven een grootere flesch, hebbende zes-en-twintig duimen bekleed glas; ftelde den eleftrometer I duim van den eerften conduftor af, en gaf hem door ieder arm, hand, cn vingeren , 150 a 200 fchokken : hiermede hield ik om den anderen dag aan, tot den 19. February, met zeer goed gevolg; overal waar ik hem fchokte , ontftonden rood-bontc plekken : hy kon zyne vingeren , in 't laatst van January , willekeurig beweegcn ; fchrccf eerst zyn' naam, en vervolgends brieven; maarhy begon over de fterke fchokken te klaagen; welke klagten, doorgaands , by de patiënten toeneeneemcn, naarmaate zy digter aan dc volkomcne herftelling naderen: veelen immers , willen liever een klein gedeelte van hunne gebreken behouden, en in de ongegronde hoop , dat de natuur dezelve verder zal herftel!en,voordleeven! evenseens hoopte cn dacht ook onze patiënt. De drie laatfte reizen dat ik hem eleftrifeerde, wilde hy my beduiden , volkomen herfteld te zyn ; waarvan hy my evenwel niet volftrekt kon overtuigen; cn hoe zeer ik hem ried , zig nu en dan nog eens te laaten eleftrifeeren, zo



ELECTRICITEIT. ao5
heeft hy nogthans zyn' zin gevolgd, en zulks "iet gedaan , na dat ik hem in 't geheel tweeen-veertig maal had geëlectrifecrd.
In de maand Mei van dat jaar, was hy van iemand ontmoet , die hem by my had zien electnfeeren,en welke my verhaalde, dat de veerkracht in de geleding boven de voorhand, nog met volkomen was gelyk zy behoorde: een waarfchynelyk gevolg, dat hy al te ohtydig van de electriciteit afflapte : eveftwel kan dit onvermogen niet van belang zyn geweest , aangezien hy kort daarna wederom dienst genomen heeft, en naar de Westindiën vertrokken is.
TIENDE PRO EFNEEMING.
De Heer daniel grim, een bejaard Capitein op de Westindiën , voor twee jaaren, op de reis , overvallen zynde van eene algemeene verlamming, door veelvuldige en aanhoudende colykenvan poitou veroorzaakt, was dermaate verzwakt en uitgeteerd, dat niemand, toen hy in dien jammerlyken Haat op zyn ergst Was, dorst denken , dat hy het leven daar zoude afgebragt hebben , gelyk nogthans gebeurde.



jtoö GENEESKUNDIGE
Gekoefterd cn opgekweekt als een eerstgeboren kind , werd hy allcngskcns , door tusIfchenkomst van gepaste geneesmiddelen, van die ongetneene verzwakking terug gebragt, en op de been geholpen ; zo dat hy onmens huis kon heen en weder gaan: zyne handen waren intusfehen 't meest verlamd geweest , en tot nu toe ook het ergst gebleeven: hy vroeg my, of cle eleftriciteit hem , in deezen verzwakten ftaat , en tegen welken hy geene medicynen meer wilde noch konde gebruiken, niet zoude kunnen baaien? hy was daartoe aangemoedigd door den Genees! eer, j. elsman : met een flede aan myn huis gebragt zynde , ifoleerdeik hem op een' ftoel, naar de gewoone wyzc : ik diende hem , geduurende een half uur, den eleftriken vonkenftroom mede; liet denzelven hoofdzaaklyk door dc armen en beenen gaan , met dat gewenscht gevolg, dat hy, de derdemaal by my komende , om geëleftrifeerd te worden, zynde den 6 February , zulks zonder flede verricht had, zynde zyn huis tien of twaalf minuten van 't myne afgelegen: jammer was het,dat hy voords niet dagelyks kwam om geëleftrifeerd te worden , dan zoude hy zeer fpoedig herfteld geweest zyn : ik gaf hem derhalven , tevens by den eleftriken vonkenftroorn,telkcns,tusfchcn de 500 ;\ 400 kleine fchokjes , uit een fleschje



ELECTRICITEIT. c?
van tien duimen bekleed glas , en ftelde den eleftrometer l duim van den eerften conduftor der machine; maar dit deed hem fomtyds nog langer wegblyven : hy werd evenwel van tyd tot tyd Iterker; de veerkracht derfpieren nam, na iedere eleftrifeering , toe, en hy heeft my eindelyk geheel vcrlaaten.
In den zomervan het jaar 1783, ontmoette ik hem in eenen volmaakten welltand, en hy ftond, kort daarna , weder een reis naar de Westindiën te onderneemen. In het begin van het 'jaar 1785 , verhaalde my iemand zyner bekenden, dat onze Capitein, aldaar, ofop'tfchip, wederom onpasfelyk en verlamd was geworden' dan , hy kon my niets meer van zynen ftaat zeggen.
ELFDE PROEFNEEMING.
Ik zelf werd in de maand February 1783, met een hevige hcuppyn aangetast, zonder eenige voorafgaande oorzaak , die my bekend was , als hiermede nooit in voorige tyden gekweld geweest zynde: ik ifoleerde my zeiven, «h in aanraaking met den eerften conduftor ge-



£o8 GENEESKUNDIGE
bragt zynde, liet ik op de pynlykc plaats eene menigte vonken trekken : de pyn aanhoudende, liet ik dit,op dien dag, drie- of vier-maaïen herhaalen ; zy verminderde mcrkelyk , en des anderen daags was zy geheel weg ; er" bleeven ïoóde puiften cn jeukingen na , welken te zamen , na drie dagen , verdweenen,
In den herfst van dat zelfde jaar , kreeg ik, by nacht, eenige pyn in den rechter fchouder, die 's morgens by het opftaan reeds erger wa>, cn op den dag vry heviger werd: voordenraM* dag, omtrent 11 uuren , liet ik my, voor het eerst, met den eleftriken vonkenftroom elcctrifeeren, laatende de vonken, op het midden der pynlykc plaats ingaan, en geduurende agt minuten , op den fchouder, als ook rondom de pynlyke plaats weder uittrekken : de pyn was vry minder; omtrent ten tt uuren Het ik dit herhaalen, en de pyn ging ■> onder het eleftrifeeren, byna geheel Weg : 's namiddags omtrent 4 uuren, was de pyn vermeerderd , en ik liet de proef voor de derdemaal doen, alsmede 'savonds omtrent 6 uuren.
Ik was toen nog niet geheel van de pyn bevryd , maar de rug jeukte my geweldig ; in ' den nacht ging de pyn omtrent geheel weg 2 des anderen daags liet ik my nog eens eleftri-



electriciteit. u|
■^i-en, en ik heb geen pyn meer vm
twaalfde proefneeming;
en 21. Maart „i7Sa.^m^ a« rr„... ~ „
ïl
•^en 2t. Maart, inzond de HeerProfes lor bonn, aan myn huis , agnieta cie" ^t'V eenmeisjev- ^Jaaren, om «eeleftnfeerd te worden ; zy was voor deezen gezonden vrolykgeweest, maar hartstochtlyk • »n voor fchrik, of gemoedsaandoening van ee' teg belang,zeCr ligt op de zenuwen bewoog • thans was zy'dof, droefgeestig en befchaanid' Elf jaaren oud zynde, had zy het ongeluk gehad , van haare zilveren beugeltasch te verhezen, waardoor zy zodanig fehrikte , dat zv kort^ daarna, op zekeren nacht , door ftW trekkmgen overvallen werd, die het lichaam geweldig deeden fchudden , en overal troffen maar den aanleg (origo) der kwaal , fcheen in 't hoofd te zitten s aj20 de beWeeging des hoofds, der tong, en des monds,van den beginne af, 't hevigst waren, en geduurende den tyd van vyf jaaren ftccds origefteïd zyn gebleet o



aio GENEESKUNDIGS
ven, 'fchoon er veele gepaste en ongepaste ge» neesmiddelen , door kundigen , zo wel al* door lapzalvers , aangewend werden.
De toevallen fleeten wel over het geheel 4 door de langduurigheid van tyd; maar nimmer was er een dag , dat zy er geen gewaarwording van had s de fchudding en knikking met het hoofd, en het uitfteeken der tonge , hinderden niet alleenlyk haar,maar ook anderen, die met haar omgingen : in de kerk zynde , trok zy , door deeze beweeging, alsmede dooide fchudding des lichaams, de aandacht van anderen tot zig, waarover zy zeer geërgerd werd; en deeze ergernis was juist de oorzaak, datzy in deeze omftandigheid bleef ; want wy weeten dat menfchen, die eenmaal, door fchrik , op de zenuwen getroffen , vervolgends vreesachtig geworden , zeer gefchikt zyn, om by de minfte aanleiding , in dezelfde omüandigheid te vallen : een enkeld woord van een ander, of eenige argwaan , ja zelfs een enkelde gedach* te , by zig zelven ontdaan, is genoeg, voor een prikkelbaar zenuwgeftel , om hetzelve te beroeren, ja convulfive beweegingen te veroorzaaken.
De beugeltasfchen waren voor dit meisje een noodlottig fieraad; want zy had, in dc maand



ELECTRICITEIT. „j
September des jaars 1781 , het ongeluk , van die andermaal te verliezen, 't welk haar fchoon zy dezelve wederom kreeg , dermaate onthutfte, dat zy in vry ergeren toeftand viel -9 dan zy ooit te vooren geweest Wasi
I)e tegenwillige convulfive beweegingen, door dit nieuwe toeval Veroorzaakt , deederi haar thans veele blaauwe plekken draagen, als zo veele Hagen en ftooten , tegen den muur, het fchot, en dc bedplank, ontvangen:
De trekkingen, van den mond en de tong , waren federt die fchrik zo geweldig , dat men haar met mededoogen moest aanzien: eeten, en drinken , kon haar niet dan zeer ongeregeld toegediend Worden, alzo het hoofd ,• met eene ongemeene gezwindheid,dan voor-, dan achter-over , en eindelyk zydelings getrokken werd , Waardoor de lepel Wel eens , onverwachts , tot achter in de keel ging . de tong floeg in den mond dat het klapte , zo dat men het fomtyds, van het eene einde van het huis • tot aan het andere kon hooreri : toen zy by tny kwam, vernam ik, boven dit alles , dat zy federt dien tyd , haare vingeren niet had kunnen gebruiken , om te fchryven noch te naai', jen , en gebrekkig ter been was : zy gaf my antwoord op myne vraagen , maar kon haar O 2,



«a GENEESKUNDIGE
aangezicht, onder hit fpreeken , niet ftil hovJ den, zo dat zy met de tong , mond , en oogen, alleiieije grillen maakte, 't welk fommigen tot lachen , en anderen tot deerenis bewoog.
Ik ifoleerde haar, en trok eenige vonken, na dat ik haar in gemeenfchap met den eerften conduftor der machine, gebragt had ; vyl'tien minuten deed ik de eleftriciteit aanhouden: des anderen daags , eleftrifeerde ik haar twintig minuten, en trok meerder vonken, waarmede ik de twee volgende dagen voordging.
De zitplaats der kwaaie , voornaamlyk,in het hoofd zynde, en bepaaldlyk in fommige {pieren van het aangezicht, trok ik uit die de meefte vonken , en vooral uit de ronde fpicr des monds, (orhkularis oris) en de kaauwfpieiv (mafeter~): zeven dagen hiermede aangehouden hebbende , vernamen wy geene verandering van •belang , en bevreesd dat het haar verveelen , en zy van de eleftriciteit afftappen zoude , gelyk dit dikwyls het gevolg is van traage geneezingen , befloot ik tot den eleftriken .ftroom, welken ik haar den 28 Maart het eerst toediende, rondom den mond, cnmetgeduufige verplaatzing van den aan- en af-voerenden conduftor; op de volgende dagen , niet alleenlyk om den mond, maar ook aan de fpierender wan*



ELECTRICITEIT. ^
gen, kaaken, en den hals : deeze manier van eleftrifeeren, was vóórhaar, weekzeerig zynde , gevoelig ; maar myne aanmoediging, en haare hoop van herftelling, deeden haarftandyastig worden , niettegenftaande ik vry fterk de eleftriciteit appliceerde : intusfehen begonnen zig eenige tekens optedoen , die eene gelukkige uitkomst voorfpelden, en dit was mede een dryfveer om haar te noopen , dat zy dagelyks tot de eleftriciteit aan myn huis kwam.
Tusfchen den 3. en 4. April , had zy den nacht vry rustig doorgebragt, en niet veefftuip-. trekkingen gehad ; haar aangezicht was bedaarder ; dit nam in de volgende drie dagen niet weinig toe; de trekkingen cn fchuddingen wecken, over dag, geheel, en by nacht, ten deele ; dc mond \yerd ftilder ; zy klapte niet meer met de tong , cn had op den 8. April , niet half zo veel bewecging in de fpieren van het aangezicht in 't algemeen: ik had , intusfehen , fchoon ik hiervan nog niet heb gefproken , de armen en handen , federt zes dagen, met kleine fchokjes , uit een leidsch fleschje , yan negen duimen bekleed glas, geëleftrifeerd waardoor ik meer eene geduurige prikkeling-op' d.e zenuwen, als geweldige ftooten in het üch, °3



,i4 GENEESKUNDIGE
aam ten wege bragt ;ook liet ik nu en dan eenige fchokjes , van het aangezicht, door de armen ei* handen laaten gaan , enby de toppen der vingeren doen uitpasfeeren: het eene en andere ftelde haar in ftaat om, op den 10 April , de naald optevatten , en met naaijen een aanvang te «ïaaken: ik liet de fchokjes voords ook door de voeten gaan , aan het hoofd beginnende , z» dat de richting van den fehok , vandaar ter beenen uitging.
Den n. April, was zy reeds zeventien maal geëlectxifeerd, en de beweeging des monds byna herfteld, de tong geheel ftil , en het hoofd zonder eenige dc minfte tegenwillige beweeging. De moeder verhaalde my , dat de beenen erger werden , en inderdaad , zy kon zo goed niet gaan: ik electrifeerde , om gemelde reden, de beenen en voeten ,opzetlyk, met drie honderd van die kleine fchokjes ; honderd van de fpieren der kaaken tot door de voeten, en honderd vyftig van de kaaken tot door de armen, dus zeven honderd In getal, waarmede ik twaalf dagen aanhield, met zeer goed gevolg.
Den 24. April, was zy van alle toevallen herfteld , dan zy klaagde dat haare beenen nog waggelden als zy ging; derhalven nam ik myn toevlucht , om de beenen te herftellen , to^



ELECTRICITEIT. 215
zwaardere fchokken: van de knie af, tot door de toonen, gaf ik in ieder been twintig fchokken, uit een flesch van veertig duimen bekleed glas , en een half duim afftands van den electrometer, tevens met vier h vyf honderd kleijne fchokjes.
Den 29. April , was zy veel gevorderd, zo dat ik haar voortaan flechts om den anderen dag, op gemeld.e wyze , eleftrifeerde.
Omtrent deezen tyd ging zy weder naar het Jiaaifchool, op 't welk zy, kort daarna my betuigde , thans met vry meer genoegen te verkecjen dan ook, aangezien zy vóór de vernieuwing van haar kwaal, toeh nimmer van zenuwtrekkingen in het gezicht, bevryd was , waardoor zy geftadig de onaangenaamheid had, van door deeze of geene uitgelachen te worden ; zy ging eindelyk, den 17. Juny, zeer gezond, en zonder eenig zichtbaar teken van voorige kwaaien, myn kamer af, en was dus binnen drie maanden herfteld , in welken tyd zy geëleftrifeerd vras:
1782, in Maart, 8 maak
April , • 24
Mai , 10
■feny s, » * r
ja 't geheel, 44 maal, 04



ai£ GENEESKUNDIGE
Dit geval komt zeer naby aan dat, 't welk ik in de agtfte proefneeming befchreeven heb: de verftandelyke vermogens fcheenen echter , by deeze laatfte patiënte , minder gekrenkt geweest te zyn dan by de eerfte.
In het begin des jaars 1784 , fchrikte zy door het fchielyk fterfgeval van een haarer bekenden; dan , hoe zeer zy thans zo vatbaar niet ware voor aandoeningen , als te vooren, trof haar dit zeer fterk , en zy verviel in hevige convulfiën, geduurende verfcheidene dagen, hetwelk die onwillige beweegingen van tong, mond en andere fpieren des aangezichts \ wederom ten gevolge had : toen de convulfiën maar even begonnen te bedaaren , en zy inftaat was om by my te komen , heb ik haar verfcheidene maaien geëleclrifeerd , met het gewenschte gevolg, door middel vandenelectriken vonkenftroom , zo dat deeze onwillige trekkingen, rasch verdweenen.
DERTIENDE PROEFNEEMING»
Op zekeren tyd van hét voorjaar, 1782, trof ik, aan het huis van oen myner lyders, die ik



ELECTRICITEIT. »j|
eleftrifeerde, iemand aan, welk de eleftriciteit. nooit gezien had, en dezelve , gelyk gewoonlyk gebeurt, met verwonderiug befchouwde : Wie weet, zeide hy , ofmy dat vuur rdet van de koorts zoude kunnen geneezen ? Toen ikverftond dat hy de koorts had, en reeds lang aan dezelve gefukkeld had, verzekerde ik hem, dat de eleftriciteit, met veel nuts tegen de koorts gebruikt werd , en hem waarfchynclyk van dezelve verlosfen zoude , maar dat hy zo veel fchokken moest hebben , als hy weeken de koorts gehad had , en dat hy zig dit wel, om alle kwaade gevolgen voortekomen, moest herinneren.
Hy had thans eene anderendaagfche koorts, en, reeds vooringenomen met het wonderbaare des eleftriken yuurs , had hy in dit voorlid fmaak, en toonde zig terftond gereed om de proef te ondergaan.
Ik gaf hem tien gevoelige fchokken , uit een flesch van veertig duimen bekleed glas, 'twelk hem van de koorts genas, en waarvoor hy my, eenige dagen daarna , kwam bedanken : of hem de indruk der hoop van geneezing genas dan of het de eigenlyke kracht der eleftriciteit deed, weetik niet te bepaalen; maar dit weet ik , dat de aandoening die zyne zenuwen O <



tit GENEESKUNDIGE
trof, 't zy dit door het eene of andere by-? kwam , de koorts wegnam : naderhand is, het my gelukt , van den derdendaagfehen koorts, twee patiënten op dezelfde wyze te geneezen ; terwyl anderen, die misfehien zo ligt» geloovig niet waren , of op wier zenuwen de eleftrike ftof de juist gepaste fchudding nief deed , cle koorts behielden : evenwel heeft één. myner vrienden my verzekerd, een' Chirurgyn, vóór dat hy van hier naar zee vertrok, van de koorts , door fchpkken geneezen te hebben s eji dit kon de verbeelding niet wel by zo ie, mand verrichten: eindelyk heb ijt ook een dienstt maagd, die dagelyks met eenen blinden by my kwam , om geëleftrifeerd te worden , en die voor dezelfde blinde , de machine wel vyftig maal gedraaid had, en dus de eleftriciteit niet ajleenlykkende, maar zelfs de fchokken gevoeld had , van de koorts geneezen : zy had een voorjaars koorts viermaal gehad, om den anderen dag , toen dezelve door vier-en-twintig fchokken, in twee maaien, en wel een dag na elkander, medegedeeld, geheel wegbleef: om dat zy den eleftriken fchok kende, was zy niet faang voor denzelyen.



pLECTRICITEIT. aI9
VEERTIENDE PROEFNEEMING,
esi na opkes, oud zestien jaaren, als zy den io. April 1782 , door Profesfor bon, aan my gezonden werd , om geëleftrifeerd te worden: toen zy veertien jaaren oud was, verfehrikte zy in een' droom, zo vervaarclyk , dat men niet weinig beducht was , voor nadèelige gevolgen , hoewel zy, ontwaakt en bedaard zynde , niets nadeeligs , dan de aandoening van de fchrik , gevoelde : den volgenden dag, befpeurde men in haar eene algemeene droefgeeftigheid , die in de twee volgende dagen verergerde , cn cloor een ligte zenuwtrekking, in één haarer beenen , gevolgd werd; 't bleef hier niet by, want in dc naastvolgende dagen, werden de trekkingen algemeen , door het gantfche lichaam ; zy werd dagelyks door de hevigftc convulfive beweegingen aangetast ; twee menfehen hadden werks genoeg om haar, als zy van zenuwtrekkingen aangetast werd vasttehouden; om haar hoofd voor 't Hukken Haan te behoeden : zy werd memorie-, loos ; zag er fimpel uit , hoewel zy niet gek was , maar bleef droefgeeftig: roet het inwen-



GENEESKUNDIGE
dig gebruik van itnüparalytica en antifpasmt* ^,werd zy, door den tyd, wel iets beter , maar de minst tusfehenkomende aandoening, wierp de hoop weder om ver : in dien ftaat bleef zy, na genoeg, twee jaaren ; werd dan eens gen tyd lang veel, en dan eens maatig, van de zenuwtrekkingen aangetast: naar maate zy de toevallen hevig of dikwyls had , was zy over haar' ftaat verlegen , en dit bragt haar, door gebrek van redeneerende vermogens, fom, tyds tot een voordduurend weenen, waarmede zy wel eens een gantfehen dag kon aanhouden, Cn het welk geen voordeel tocbragt , maar de paralytifehe aandoeningen verergerde , en ge* noeg'zaam beftendig deed voordduuren , zonder dat zy, (gelyk men zegt) van haar zelf geraakte.
Sedert de maand December, 17S1, tot April, i73a, namen haare toevallen en convulfive ft uitrekkingen weder de overhand, waarom zy zig , op raad* van Profesfor bon , \ der eleclriciteit kwam onderwerpen : toen zy voor de eerftemaal by my kwam , kan ik niet ontveinzen , dat ik over haaren deerniswaardigen ftaat getroffen was; fommige perfoonen, die ik, toen zy by my kwam , geëleclrifeerd had , of nog tlaclrifceren moest, en door die gelegenheid



ËLÈCTR.ICÏTEIT. *$
tegenwoordig waren , werden niet minder als ik, door die vertooning aangedaan: zy kwauï ïnet een flede , en de onderfcheidene deelen van haar lichaam waren in eene zo zonderlinge beweeging , dat niemand kon nalaaten verbaasd te zyn : om er iets van te zeggen 5 haar linkerhand had eene fiingerachtige bewecging ; haar rechterhand was daarvan wel bevryd j maar hong lam en roercloos by het lichaam j de tong ftak zy uit den mond, die nu eens , door de trekkingen , open , dan eens ftyf gefloten, en kort daarna geheel fcheef getrokken werd; dit alles was vermengd met een gehuil , dat eerder na het jammeren van een dier , als na het droevig geween van een mensch geleek : als ik haar iets vroeg , bragt zy wel geluid voord om my te antwoorden, maar zo onverftaanbaar, dat het eerder byeen brullend geluid , dan by de Item eens menfchen kon vergeleken worden : de verlegenheid , die in een mensch van een aangedaan zenuwgeftel Jigtlyk ontftaat, cn waartoe by deeze eerfte eleclrifeering genoegzaame gelegenheid was, kan deeze vertooning meer volmaakt en mogelyk iets verbaazends bygezet hebben ; Jiocwel by haar tweede komst, dis-



3aa GENEES K ÜNDIGE
nandoenlyke beweegingen geene minder treffeiis de vertooning maakten.
Nimmer gewoon, om voor de eerftemaal eeri lyder, die door het zien van het werktuig, ert dikwerf door de vertelling van de werking, reeds bevreesd is, fterk te elcctrifeeren, ifolecrde ik haar naar gewoonte ; liet haar in het eleftrike bad zitten ; hield daar tien a twaalf minuten mede aan, en beval haar , des anderen daags weder te komen : ten dien dage voer ik voord als den voorigen dag , ën zoude , om dat haar paralytifche ongedcldheid zo algemeen was, haar gaarne een langer tyd geëleftrifeerd hebben dan twaalf minuten , maar kon, door het geweldig fiingereh van den linkerarm , niet meer voordvaaren; ik trok echter, eer ik eindigde, eenige eleftrike vonken : op den volgenden dag liet ik, geduurende vier minuten, den eleftriken ftroom gaan , langs haare kaaken, mond, cn tong: op den vierden dag dat zybymykwam, had ik het genoegen , dat zy zonder flede aan myn huis verfcheen , hoewel zy in twintig minuten gaans j, driemaal gerust had : ik diende haar op deezen dag, de eleftriciteit, allcenlyk door den eleftriken ftroom toe , geduurende yyff tien minuten , en maakte byzonderlyk myn werk f m haar tong, en de fpieren van mond en kaa*



ELECTRICITEIT. z2$
ken te eleftrifeeren , alsmede haar' linkerarm, en ik zag, inderdaad, des anderen daags, dat de bewceging merkelyk afgenomen was , het welk mede haar moeder en anderen , die haar gezien hadden, getuigden : zy kon ook verdaanbaarder fpreeken , en betuigde zelve dat haare ledemaaten fldlder waren.
Op deeze wyze voer ik dagelyks voord ; na Öne dagen ftak zy de tong niet meer uit den mond-zy trok den mond zeiven niet meerfcheef, en deszelfs fluitingen onmaatige beweeging, had genoegzaam geen plaats meer : ik begon nu ook den verlamden rechterarm te eleftrifeeren met den vonkenftroom : de flingering van den linkerarm cn hand, verdween, en hield op met de agttiende eleftrifeering , zynde den 4 Mei geneel ffil : intusfehen was zy met den linkerarm en hand, zo verre gevorderd, dat zy,omtrent deezen tyd,met dezelven heeft kunnen eeten en drinken , 't welk in geen twee jaaren gebeurd 'Was.
Ik had, na dat het uitfteekendertonge en de beweeging des monds verminderd was,meer op de omftandigheden van de andere deelen des lichaams gelet dan op deeze,en hierdoor begonnen de voorige verfchynzelen zig weder te vertoonen; dun met twee achtereenvolgende eleftrifeerin'



sü4 GENEESKUNDIGE
gen, ernftig aan de tong en rondsom den mond toegebragt,vcrdweenen die beweegingen weder;
Zy zag er thans veel menfehlykef uit , dan ie vooren , maar het fimpel voorkomen week niet, en de memorie bleef gebrekkig :'tfcheen dat het eerfte bcginzel van haar paralyfis van "het hoofd afftamde ; behalven dat ik dit wegens haare memorieloosheid , vermoedde, kon zulks ook nog uit de onrcgelmaatigheid van haare denkbeelden blyken : den 13 Mei, was de lammigheid van haar' rechterarm overwonnen:" zy at, dronk, en verrichtte ander werk met denzelven ; maar op den 18 Mei, kreeg zy dezelfde (Uitgerende beweeging , in den rechterarm i even gelyk zy voordeezen die in den •linkerarm gewaar werd: er waren, derhalven.; nieuwe aanleidingen in 't lichaam , want ceri plaatslyk gebrek , éénmaal overwonnen, ontftaat niet op nieuw zonder oorzaak.
De fiingering des rechtcrarms vereischtc nu meer' eleftrike ftoflé , dan de andere deelen, die, hoe bedaard zy fomtyds fcheenen , echter nu cn dan ontrust waren: ik diende door dien tirm den eleftriken ftroom mede , agt minuten lang, en bleef met den mond, kaaken, tong M hals nóg agt minuten bezig: ik liet de ele£



ELECTRICITEIT. saS
trike ftroom ook wel eens van de tong , door liet achterhoofd en den nek gaan.
Den 22 Mei, had zy haar' rechterarm en hand in zo verre tot haar? dienst , dat zy in ftaat was , om haare rokken zelf aantetrekken; voor 't overige ging de geneezing traaglyk voord; want fchoon zy ongemeen gevorderd was, kon men echter niet zeggen , dat van alle de verfchyn, zelen , die wy van den aanvang af by haar gezien hadden, één was , die volkomen overwonnen was, of, overwonnen zynde, wegbleef: dit deed my vreezen , dat aan moeder, of kind, (want zy moest nog fteeds verzeid worden ) de eleétriciteit zoude verveelen , gelyk het in langduurige gevallen , doorgaands de belooning is voor de aangewende moeite van den waarnecmer, dat men,zonder*ynetoeftemmin., attevraagen, ftilzwygend wegblyft: men moet dikwerf, om de aandacht en hoop der paden ten gaande te houden , al iets doen, dat men anders zoude nalaaten; althans ik befloot &m onze patience genoegen te geeven, ook fchoK ken, benevens den vonkenftroom , aan haar me" detedeelcn : ik gaf er twee honderd , nk een
fleschje van tien duim bekleed ela» I
öJii» , en een
vierde duim afftands , door de meergenoemde plaatzen; bedeelde den nek aanmerkelyk • Zo P



m GENEESKUNDIGE
wel door de fchokjes als den vonkenftroom' 4 reeds gevorderd, kwam zy, nog vóór het einde van Mei, alleen by my , en om dat zy my thans vry wel voorkwam , gaf ik vryheid , van Hechts om den anderen dag te komen : fetfeft vier weeken waren nu, des nachts zo wel ahdes daags, de convulfive ftniptrekkingen weggcbleeven , en indien zy de memorie weder gekreegen had , zoude ik haar genoegzaam geneezen hebben geacht.
De gewoone tyd dat zy by my kwam , toa'S nadenmiddag omtrent drie uuren: als ik baar vroeg, wat zy dien middag gegeeten had,was zy dit beftendig vergeeten,en kon zig zulks maar zeer zeldzaam herinneren; noemende mcesttyds fpys van voorige dagen; maar wanneer zy met opzet dit onthouden, wilde , vermoedende dat ik haar zulks vraagen zoude, kon zy het evenwel doen: gelyk nu met dit, even was het met andere dingen , in haar geheugen gelegen : ik electrifccrde derhalven met den eleétriken vonkenftroom , cn met de kleine fchokjes , doorgaands van den nek en het achterhoofd , naar de overige paralytike deelen des lichaams : zy voer hierdoor voord, maar langzaam, tot herftelling te komen , waarom ik haar, tusfehenbeiden, wel eens fchokken gafdiccénszofterk



ELECTRICITEIT. 22?
Waren: zy fprak, „a den 29 Juny , 2eer verïlaanbaatj verhaalde my, dat zy nu alleen opftond en naar bed ging ; dat zy fchotels gewasfchen had; wat zy nu en dan des middags .at, zonder dat ik het vroeg, en over 'tgeheel fcheen zy zig toeteleggen , om een gedrag en houding aanteneemen , die een mensch , wel. ke niet voor fimpel wil doorgaan , zoude voegen.
In 't midden van Juny , had zy zig reeds , op myn'raad, naar het naaifchool begeeven, want zy kon de naald beftuuren, 't welk door de oefening beterde; terwyl het gezclfchap en het voorbeeld van een aantal kinderen , mogclyk iets tot opwekking van haare zintuigen toebragt; althans ik merkte duidelyk, dat zy levendiger werd, en dat het geheugen als ontwaakte: zy kwam federt ook om de drie of vier dagen ééns ; en alzo ik meest op haar achterhoofd, de kleine hersfen ten oogmerk had, te electrifeeren , liet ik vandaar den eleftriken ftroom gaan , langs de ruggraad naar beneden , tot door de voeten , en heb de herftelling des geheugens , daaraan toegefchreeven.
Den 2 Oftober , heb ik haar de laatfte maal geëleftrifeerd , en dus is zy zes maanden onP a



223 GENEESKUNDIGE
der myne handen geweest, in welken tyd Qr zeventig maal geëleclrifeerd is: als,
van 10 April tot i Mei, 17 maal. 1 Mei, tot ijuny, 24 — 1 Juny, 1July, 10 — 1 July, 2 Qct., 19 — Zy voer na deszen tyd volkomen wel; maar kreeg , een half jaar daarna , een onbekend toeval , waaraan zy oogenbliklyk , op het onverwachtst, overleden is, zonder dat ik heb kunnen te weetcn komen, waarin hetzelve beftaan heeft, zynde , by die gelegenheid, er zelfs geen tyd geweest om iemand , haarentwege, te raadplcegen.
VYFTIENDE PROEFNEEMING.
Dirk iiuysing, een Oostindisch Cnpitein , van 36 a 40 jaaren oud , kreeg , 'm het voorjaar van 1782 , een verlamming aan zyiï linkervoet , en langs dc fcheen van zyn linkerbeen : deeze verlamming was van eenige , dóch niet volmaakte , gevoelloosheid verzeld: de extenfores longi en brem, maar vooral de<?xUrifir pollicis , waren , zo het my toefcheen, allen van de verlamming getroffen : daar wn3



E L E G T R I C I T E I T.
een-enkelde plaats op de laatfte , daar hy het gevoel ten eenemaale verlooren , en alwaar hy ^'g, met opzet , voor eenige wcekcn met een glocyendc pyp gebrand had, om te beproeven boe verre het gevoel ging; hy had er geen pyn' «en gehad: de verlamming had zig vanboven, langs het feheenbeen , voorwaarcls , „nar de groote teen , en in dc vier andere teenen uitgebreid; maar de kuit was volmaakt gezond.
Van dit ongemak had hlwsixg groote hinder in het gaan , want hy was niet in ftaat om W voet opteligten, cn ,moest derhalven dezelve medefleepcn ; maar de nood had hem geleerd, ais hyzyn linkerbeen vooruitzettede, om den voet, met een Burgerende trek, opwaards ^ werpen. , en daardoor eenigzins zyn gebrek te verhelpen: vlam kon hy op doezen voeteven zo goed als op den anderen: als hy op een' ftoej >?at,en de voet op de-hiel zettede,mec de teeucn naar boven, dan kon hy den voet wel beueden- , maar niet op-waards beweegen : uit het een en ander blykt duidelyk , dat het on- * vermogen en de last niet gering was ; daarby was hy byna nooit zonder pyn ; hy fehreef dit toeval, aan een zeer geringe oorzaak toe; eenigen tyd vóór , en terwyl dat het omftond , had hy 0p zyn fchoen een gesp , die hem knel' JP 3



23o GENEESKUNDIGE
de, en 't welk hy niet geacht had , voor dat;.
het te laat was.
Na veelerleije middelen, door onderfcheidene,, maar meest onbevoegde raadgeevers , aangewend te hebben, kwam hy by Profesfor bon, die hem by my zond, om geëleftrifeerd te worden.
Den ii Juny, heb ik de eerfte eleftrifeering gedaan, en, om dat hy niet bang voor de electriciteit was, terftond door den vonkenftroom , langs het fcheenbeen , naar de groote teen; vooral heb ik op den voet,alwaar door de beknelling der fchoengesp, de verlamming en de gevoelloosheid het grootfte waren, dc meeste opwekking gebragt. Een vierde uurs hield ik hiermede aan , en eer ik eindigde , kreeg hy een gevoel in dat been, als of er wormen doorkroopen.
Des anderen daags verhaalde hy my , dat zyne omftandigheid iets beter was , en dat hy meer leven in het beledigde befpeurde : na de tweede cn derde eleftrifeering, verklaarde hy, in drie maanden zo vlug niet ter been geweest te zyn, en zonder veel moeite naar my toegekomen te weezen: hy was niet weinig ingenomen met de kracht van dit middel , en maakte



ELECTRICITEIT. «»
apen zwanriglieid , om binnen weinig dagen , zpe herfrening volkomen te zien.
Ik trachtte hem te doen bcgrypen , dat, hoe zeer deeze vermindering van pyn, en vermeerdering van beweeging, ,ccn gewenscht voorteken van zyne aanftaandc herftelling was,evenwel de ondervinding my herhaalde reizen geleerd had , dat de volgende agt dagen , misfchieu zo veel vordering niet zouden aanbrengen , dan deeze vier dagen die voorby waren; en inderdaad het gebeurde , want na veertien dagen tyds, was het been wel ten cenemaale van alle pyn bevryd , en overal gevoelig geworden ; maar de kracht om den voet opteligten , was nog niet wedergekeerd : 't fchceu daaruit, dat de verlamming dieper doorgedrongen was , en dat de fpoedige vordering in de eerfte dagen, flechts eene herftelling was van het uitwendig verlies des gcvoels f cn dus niet van het gebrek zelf.
Ik nam derhalven, om dieperdoortedringen, myn toevlucht tot de fchokken ; verkoos een fleschje van elf duimen bekleed glas , en een half duim afltands van den elcctromcter , gaf het been , behalven den elearikcn ftroom, in de eerfte dagen, van dertig tot honderd fchokjes , vermeerderende dezelven van tyd tot tyd, P 4



s3a GENEESKUNDIGE
wanneer ik allengskcns van den eleftriken ftroom afftaptè , tot drie honderd a vier honderd fchokken.
Den 15 July , was het gantfehc been wèl , maar de extenfor pollicis alleen , bleef onmagtig Óm den voet en teen opteligten, zo als het behoorde , hoewel hy kon beletten , dat dezelve niet tegen zynen wil, als hy het been opligtte, bencdemvaards hing : ik fchokte daarom het been, en vooral den grooten teen , na deczen 'dagl, uit een flesch van zes-cn-twintig duimen bekleed glas , cn een half duim afftands van den eleftrometer, met honderd en vyftig fchokken': hierdoor fcheen het, dat deeze fpier vermogend er werd, maar dc lyder kwam thans, door zyne menigvuldige bezigheden , die hem door zyn aan (taande reis, als Scheeps-capitcin,naar de Cddb dc goede Hoop , veroorzaakt werden, zo weinig tot de electriciteit, datertusfehen iedere eleftrifeering, wel eens agt of veertien dagen verliepen , eer hy wederkwam : ook wilde hy die groote fchokken niet ondergaan, verkiezende liever kleine, al moest ook zyne geneezing traagcr voordgaan: toen hy vertrekken zoude, was hy niet volkomen herfteld, waarom reeds beflooten was, om , ter verdere geneezing, een eleftrifeer-machine ophetfehip



ELECTRICITEIT.
pmdeteneemen , alwaar, onder opzicht van den Schecps-doftor de eleftrike fchokjes , met een fleschje van elf duimen bekleed glas, twee maal daags, zyn voordgezet , met eene ge', wenschte uitkomst: - ik fprak hem in den zomer des jaars 17S3, zynde na een tienmaandil ge uit- en t'huis-reis-, volmaakt ter been : hy was twaalfmaal geëleftrifeerd met den vonkenftroom , agt maal met fchokjes van elf duimen bekleed glas • driemaal met fchokjes van zescn-twintig duimen bekleed glas ; voords ten myrien huize nog vyfmaal met fchokjes van elf duimen bekleed glas j en op zyne reis, naar de Caap de goede Hoop, is , gelyk gezegd is, op he<; fchipmet deeze fchokjes aangehouden, tot zyne volkomene geneezing , waarvan my de om, Handigheden onbekend zyn.
ZESTIENDE P ROE F NEE M ING.
Jansje meyer, dochter van henbrik meyer , zynde tusfchen de drie en vier jaaren oud, van een gevoelig temperament; kreeg in het midden van April, 1782, de koorts, die zeven weeken, om den anderen dag, aanhield, en eindelyk , zonder, geneesmiddelen , geheel P 5



£S4 GENEESKUNDIGE
yerdween ; veertien dagen was zy gezond , wanneer zy vaneen bok, dien een jonge langs de ftraat aan een toom vasthield , verfchrikte, waarop zy terftond een zeer zwaare koorts kreeg : in 't midden van deeze koorts zynde, werd zy yan een ftuiptrekking overvallen, die niet dan met de koorts eindigde, en alle haare yerftandelyke vermogens van haaren geest verflond: 't kind had , federt , een droevig aanzien ; het leefde en fchecn naar het lichaam gezond , maar was mensch , zonder aandoening, geest of befef; volllrekt ftom , daar zy van te vooren lief kon praaten , en fchoon zy vervolgends weder gaan kondc, had zy van haar'vader, moeder, noch naastbeftaanden , even zo veel aandoening als van een' vreemd; niemand fcheen zy te kennen ; zy was, zelfs omtrent het gewoone kinder - fpeelgocd , even- onvcrfchillig, als omtrent iets anders; zy vattede eenige dingen,die zy zag en bereiken kon,by der hand, en wierp dezelven terftond weg; zy lachte noch weende byna nooit; zy at en dronk als men haar van zelf wat gaf; vroeg er nooit om ; daar zy te vooren ten uiterften zindelyk was , liet zy nu alles afloop en.
De Heer Profesfor bon , oordeelde haar



ELECTRICITEIT. 235
een bekwaam voorwerp voor de electriciteit : jk had nimmer een kind van dien ouderdom geëleftrifeerd ; zy was nu reeds drie weeken in deezen fpraak- en wczen-loozen ftaat, ter been geweest , toen ik haar voor de eerftcmaal de eleclriciteit toediende, zynde den isjuly 1782; ik ifoïeerde iemand, die bekwaam was om het kind, dat derhalven mede geïfolecrd was,wèl vast te houden ; ftelde haar op de twee eerde dagen , in het eleftrike bad , en liet haar tien minuten eleftrifeeren; trok op den derden dag zeven of agt vonken uit haar' nek; herhaalde dit, des anderen daags, met vyf-en-twintig h dertig vonken te trekken ; zy begon te fchreijen : de vyfde eleftrifeering gefchiedde als de voorigen,cn eindigde mede metfchreijen,zonder fpraak; op den volgenden dag, zynde den 18, vóór dat zy by my kwam , noemde zy driemaaj den naam van moeder, en toen zy zoude geëlectrifeerd worden , fcheen het als of zy daar erg in had; was ten minden zeer af keerig om toetelaaten, dat men haar naderde om vonken te trekken; zy weende fterki ik trok vyf-envcertig a vyftig vonken , en zy riep éénmaal, onder het eleftrifeeren : och! en ééns -.zoete moeder! hoewel haar moeder niet tegenwoordig was: de twee volgende dagen fcheen zy naar het ui-



?36 GENEESKÜ N D 1 G E terlyk aanzien niet te veranderen ; zy fprak niet meer ; begon evenwel de eleftrike vonken te kennen, want, begeerig om alles aantcvattcn en wegtcwerpen, hield ik haar, eer zygeëlcctrifeerd werd , een koperdraad met een' knop toe , maar zy trok de hand terug , om dat zy den voorigen dag, dien zelfden knop,toen zy geëleftrifeerd werd , wilde aantasten , cn een. vonk kreeg , 't welk haar nog fcheen te heugen : dit was inderdaad een blyk dat zy vorderde : den 24 , fprak zy onderfcheiden , de woorden, moeder, ja, en eeien: vervolgends begon zy begrip te krygen , en zy kwam naauwlyks op de kamer of begon te fchreijen ; aan het einde van deeze maand , was zy twaalf maal geëleftrifeerd , op dc gemelde wyze, hoewel ik het trekken der vonken vermeerderd had: onze vorderingen waren ongemeen : nu at cn dronk zy beter , en was deswegen niet onvcrfchillig , gelyk te vooren; fpcclde, en werd vrolyk, maar fprak weinig, en. was, omtrent veele andere dingen , nog wezenloos: byna in het midden van de maand Augusttts , zong zy een kmder-versje , 't welk zy voordeezen geleerd had, en dit werd dikwyls, ja zelfs dagelyks, door haar herhaald.
Om een uitgeftrekt beloop van kleinigheden,



ELECTRICITEIT, 2y>
voorbytegaan, die weinig ter zaakc doen , zaj ik alleenlyk melden , dat onze kleine patiënt, ia de maand September, reeds verfcheidene woorden fprak, maar dat het tot in November aanliep,eer zy vroeg om eeten en drinken , alhoewel haar verftand genoegzaam was wedergekeerd: zy had zig, in al dien tyd, bevuild, en moest daarom, gelyk hetkïeinfte kind, ten dien aanzien , behandeld worden , maar thans waarfchouwde zy haar moeder telkens , als zy iets van die natuur verrichten moest.
Den 6 December fcheen zy herfteld , maar fommige van haare bedryven deeden my twyieien aan de volmaaktheid der geneezinge, waarom ik haar nu en dan nog deed komen: den 7 January, 1783 , heb ik haar voor 't laatst geëleétrifeerd,zynde toen volkomen wèhzy werd i'n July, 12, in Augustus, 19, fa September, 15, in Oétober, 14 , in November, 10, in December, 9, cn in January 1783, 2 maal geëleclrifeerd, zynde in het geheel, ecn-cn-tagtig maal.



GENEESKUNDIGE
ZEVENTIENDE PROEFNEEMING
D e Jongp-heer j w , een jongeling van zeventien jaaren , kreeg , in zyn jeugd, een toeval, 't welk nu en dan by herhaaling wederkwam, en van tyd tot tyd in menigvuldigheid en hevigheid toenam ; fbmmigen verklaarden hetzelve voor vallende ziekte, en hoewel ik het nimmer in perfoon gezien heb, zo waren de toevallen, volgends de berichten , wel voor epileptisch te houden :'hy voelde, even voor dathy aangevallen werd, een zekere koude door zyne lcdemaaten , en oogenbliklyk daarop, geraakte zyn gantfche lichaam in beweeging; en
zyne zintuigen en denkbeelden verward ; hy
viel neder, of zeeg tusfchen de armen vaneen
ander, op den grond; hy brulde, en het
fchuim kwam op zyn' mond ; bleef nog een tyd lang flaauw liggen , en bekwam allengskens , onbewust wat er gebeurt was ; cn geraakte langzaam tot de voorige levendigheid : dit toeval , kwam twee of drie maaien in de week.
De naaste oorzaak van dit ongemak , die ik door veelvuldige vraagen kon ontdekken, was,



ELECTRICITEIT.
of' bloedrykheid , of wonnen , die hy in zyn jongheid beiden gehad had , maar waaraan hy thans niet meer laboreerde.
Zyne ouders pleegden my raad , om hem te eleftrifeeren, 't welk ik goedkeurde , en aannam te zullen doen , mids dat zy my in alles zouden believen, wat ik tot dat einde van hem vorderde; waartoe zy zig ook bereidwillig verbonden.
Den i Juny, 1782, ifoleerde ik hem met den ftoel , 0p de geïfoieerde klosfen , en hem in het eleftrike bad gefteld hebbende , liet ik , voortaan de machine een uur lang, ééns daags,' draaijen , geduurende agt dagen lang , en na dien tyd geen verandering in de toevallen befpeurende, als hebbende dezelven in die week nog tweemaalen gehad, liet ik hem de volgende veertien dagen, tweemaal daags, eleftrifeeren , telkens een uur lang , alles zonder eenige vonken te trekken : de toevallen pleeven ook als te vooren, hoewel die hem met minder hevigheid, zo als het fcheen, aanvielen.
Eer ik derhalven tot vonkentrekken overging , wilde ik nog vier of vyf weeken het eleftrike bad aanhouden; dan, na dat veertien dagen hiervan omwaren , begon ik te bemerken , dat hy en zyne ouders vreesden, of dee-



s4o GENEESKUNDIGE
ze manier van eleftrifeeren hem wel zoude helpen , en de raad van eenige in de familie bragt veel toe , dat ik, eerst van ter zyde , en om dat ik dit ongemerkt liet doorgaan , daarna regelrecht , deswegen , onderhouden werd : ik moest van den nood een deugd maaken , wilde ik aan het eleftrifeeren blyven, cn , door het welzyn des jongclings te bevorderen , de eleftriciteit voor kwaad gerucht beveiligen: derhalven ging ik over tot het vonkentrekken, hoewel ik liever de eigenlykc kracht, (zonderde beweeging,) der-electrike vloeiftoffe zoude hebben willen blyven beproeven, te meer,daar dc epikptifche toevallen , niet alleen in hevigheid, maar ook tevens in hoedanigheid en getal, begonnen te verminderen.
Den 12 July , begon ik dan eenige vonken te trekken ; hield hiermede aan , tweemaal daags, de vonken overal, maar vooral uit het hoofd, den nek en rug, neemende ; daar verliepen vier gcheele wecken achtereen, toen men meer of min duidelykc blyken zag,' datwy, zo wel als in de eerfte vyf of zes wecken, veel gevorderd waren: wy hielden ons voortaan by deeze manier van eleftrifeeren.
De toevallen waren, op den iS September, reeds veertien dagen weggeblccven , doch hy



ELECTRICITEIT. *4|
feeeg dezelven op diendagofopdenvolgenden weder, doch minder hevig dan te vooren ; en het zelfde ongcmak, kwam tben niet weder voor *» de volgende maand , wanneer het daarna , op den , December, nog niet weder verfcheeMn;aS' 20 ^ ^ «net de clcftrifeeringen OP ^en dag hebben afgebroken, en alles met een goede .oop, aan het ^
^cht hebben laaten yerblyven ; met cen ge.
wenscht gevolg, het welk hy nog ondervond OP den 12 February, i7s5.
^eze Jonge patiënt, is in bet eleftrike bad, een-en-tagtig maal geëleftrifeerd, te zamen
een-en-tagtig volle unren; «tweehonderd vyf-en-twintig maal met vonkentrekken bedraagende met elkander ruim honderd uuren en dit alles in den tyd van juist een hal? jaar: — geduld, yver en ftandvastigheid ■ zyn de middelyke hoedanigheden van deezert lyder geweest , om door de eleftriciteit zyne geneezing te yerkrygen.
AGTTIENDE PROEFNEEMING-;
L den zomer des jaars 1782, werd my,door *rofesforaoN, toegezonden, een perfoon,
Q



2+i GENEESKUNDI GÉ met naame jan s c h i l d h u i s, oud tusfchen'de dertig en vyf-en-dertig jaaren , hebbende lamme handen , die hem , als een gevolg van het colyk van poitou, waren nagcblecven.
Dit colyk was hem, zeer vermoedelyk , veroorzaakt , door het drinken van loodftoflyk regenwater, en daarom raadde ik hem., het gebruik van kreeftsoogen aan: tevens om het gebruik van zuure dingen te vermyden.
Zyne vingeren waren krachtloos en zyne 'handen bongen beweegeloos aan de armen, in de geleding boven dc hand.
Ik. eleftrifeerde hem met den eleftriken vonkenftroom, op den 6 Juny, voor de eerftcmaal, en hield daarmede dagelyks aan , twaalf en fom* tydsook wel zestien minuten; hy was niet zeer aandoenlyk of gevoelig voor de pyn , die de eleftriciteit hem veroorzaakte, waarom ik hem vry fterker kon eleftrifeeren , en waarin ik niet nalaatig bleef.
Zeer vroeg , en wel na de zesde eleftrifeering, vernam ik reeds de goede uitwerking der eleftriciteit, in derzelverbegiuzclen,en dit vooruitzicht ftrcelde hem met eene blyde hoop op zyne herftelling.
Hy werd , na de tiende eleftrifeering , van eene afgaande koorts aangetast, die, door het.



ÈLECTRI CITEIT. m
gebruik van gepaste geneesmiddelen verdweenhy begon zig wederom te laaten eleftrifeeren den 28 Juny, en alzo de koorts, door de roede kina weggenomen was, bleef hy nog een' tydlangeen^/muit een once peruv\ cortex R en een once ocuL 69. pp. , in elken week ' neemen.
De eleftriciteit werkte voortaan op onzenly, öer vry gunftig ; dan ik geloof, dat de kina en kreeftsoogen, daaraan niet weinig toebeten.
Den 22 July, 2ynde alle dagen de eleftriciteit toegediend, was hy byna geneezen , en, om dat hy voords dienst nam om ten oorlog te' vaaren , kwam hy min geregeld ; 't was o&ok minder noodig: den 2 Auguftus , nam hy affcheid van my, zy„de volkomen geneezen,en m 't geheel , agt-en-dertig maal geëleftrifeerd,
NEGENTIENDE PROEFNEEMING
Aanmerkenswaardiger^^/?,, en toeer gfra fchikt voor een' waarneemer, om den invloed der eleftrike vloeiftolte op het menschlyke lieh*»m , of wel in 't byzonder op deszelfs ^xm,
Q *



244 GENEESKUNDIGE
wen , naartefpooren , is nimmer onder myn** oogen gekomen, dan deeze. volgende; ook weet ik niet , dat eene dergelyke ergens befchreeven is.
Een dienstmaagd , niet na'ame , lo'uizA bvkmans, ten naasten by , vyf-en-twintig jaaren oud , woonende , in April, 1782, by den Boekverkooper hu art, alhier, werd met eene verdooving , na voorafgaande cn voordduurcnde tinteling, aan den linkerarm, aangetast ; een algemeen verlies van fpierach-; tig vermogen, en dus eene volkomene krachtloosheid , werd binnen agt dagen allengskens' het gevolg van deeze verdoovende tinteling, die intusfehen nog voordging, cn zig meer cn meer uitbreidde , naar den fchouder: zy werd my door den Heer Profesfor bon toegezonden, met verzoek om haar te electrifeeren: gelukkig voor haar, dat zy een oordeelkundigraadpleeger opzocht en aantrof, en mogt dit voorbeeld anderen tot een prikkel ftrekken ,• oifr de verdervelyke kvvakzalvery te vermeiden.
Zy kwam, den 9 April des gemelden jaars , voor 't eerst by my; gaf my haar' tDeftand , zo als ik dien boven opgegeeven heb , te kennen; ' alsmede, na verfcheidene vraagcn,dat haar arm, hand en vingeren , dagelyks erger geworden



ELECTRICITEIT. 245
SYnde, zy thans, door het verlies van kracht ,en gevoel, van den elboog tot de toppen der vingeren toe, niets konde optillen, zelfs geen ftoof verzetten , waarom zy de raadpleeging ">et langer had dnrven tutu-ellen ; dat zy langen tyd de zeeuwfebe koorts gehad had, en daarvan , emdelyk, toen zy Zeeland verhaten had • en in VHertogenbosch, haare geboorteftad, aangekomen was, na eenigen tyd verblyvens', van zelf geneezen was ; dat zy nu agt weeken , vry gezond , in Amfteldam doorgebragt had \ toen zy van dit tocyal werd bezocht , 't welk haar zeer bekommerde , te meer , om dat zy zig niet herinneren konde, dat zy dien arm geftooten of bezeerd had.
By een naauwkeurig onderzoek , kwam het my voor, dat de buigfpicren der vingeren niet opgekrompen waren, fehoon de vingers krom (tonden, maar dat beiden, fiexores onextenfiores zig in een' ftaat van werkeloosheid onthieldenik zag dat zy dezelven evenwel iets binnenwaards buigen, maar niets ontfpannen konde?t fchynt dat de fiexores 't veerkrachtig vermogen langer behouden; ten minften ik heb nooit gezien , dat de extenfores dat voorrecht genqtcn.
Ik vernam dat de hand zweette, doch wa.s Q 3



445 GENEESKUNDIGE
ia zig zelve niet heeter dan het overige haar* lichaams, 't welk natuurlyk warm was: zy zeide my, dat dit Hechts by tusfchenpoozen gebeurde, maar dat zy geene veiligting of minder ver, dooving , door hetzelve zweet gevoelde : de tinteling , die zy by een flaapend been vergeleek , nam door dat zweet ook niet af: ikftak twee vingers in haar hand, op dat zy myknypen zoude, doch zy konde niet, evenwel, als ik vier vingers in haar hand leide, had zy nog een weinig veerkracht.
Ik ifoleerdc haar, en bragt haar, den 9 April, door den eleftriken ftroom , met een1 afftand van een half duim , des tweeden conduftors van den eerften, de eleftriciteit, door den arm, handen en vingeren heen , inzonderheid langs de nervus cubr.alh, waarom ik tusfchen den elboog , en den bnmenftcn onderknobbel des armbeens, op de groote ellepyps-zenuw , een der voordleideren bragt: wy ondervinden tog, wanneer wy onzen elboog hard ftooten , dat die zenuw, zelfs de pink waarin dezelve eindigt, verdooft: na dat ik, op zyn best drie minuten,op deeze wyze geëleftrifeerd had,begon zy van pyn te klaagen , welke door het electrifeeren zodanig toenam , dat ik , eer zeven minuten om waren , door haare bittere klag-



ELECTRICITEIT. 343. fea 5 moest ophouden; cn daar ik dacht , dat zy , indien zy deeze bewerking niet verdraagen konde , niet ligtlyk geneezen zoude worden ; zag ik eene aanmerkelyke verandering, terwyl zy my toeriep: 't Is als of ik een anderen arm en hand gekreegen heb! zy kon dezelve uitftrckken en toeknypen , 't was om 't even ; de tinteling was weg ; de vcrdooving levendig, en de krachten herfteld: ik liet haateen kruik aan één der vingeren , en een' ftoel met de hand over de kamer draagen ; zy had geen minder vermogen in de eene , als in de andere hand , om myne twee vingeren nu te knypen : ik electrifeerde haar , op deeze wys , nog vyf minuten, en bemerkte, dat een overvloedig zweet, zo wel ftraks als nu, voorden dag kwam , zo dat de arm niet alleen van de waafem dampte , maar ook dat de droppelen van de vingeren afdroopen : ik zag derhalven het zweet, dat zy fomtyds aan haar' arm en hand ontdekt had , en waarvan wy ftraks melding gemaakt hebben , voor een gunflige pooging der natuure aan , om dat op dezelve de herftelling volgde , en beval haar , dien arm digt toetedekken 5 om hem voor de minfte tocht te bewaaren, alsmede , dat zy denzelven niet in koud water moest brengen, gelyk ik vermoedQ.4



«48 GENEESKUNDIGE
de dat zy, uit hoofde van haaren dienstbaaren Haat , doen zou; dan, deeze Laatfte zorg en raad waren voor alsnog onnoodig; want naauwlyks was zy driehonderd treeden uit myn huis gegaan, of haar arm was weder ongefteld, en werd binnen een uur tyds, trapswyze , als tc vooren : ik had haar , intusfehen , bevolen, 't zv dat zy geneezen bleef of niet, des anderen daags, ten zelfden uure,by my te komen, gelyk zy deed: ik vond alles, als of zynog niet geëleclrifeerd geweest ware : de tinteling, doofheid en krachtloosheid waren wedergekeerd ; waarover ik my niet minder verwonderde, als over haare herftelling , op den voorigen dag: dit zeldzaam geval, mag men vergelyken , by de verfchynzelen, die in de geneezing van den Wel-Eerw. en zeer geleerden Heer , Ds. kriecer, plaatshadden, door den Wel-Ed. Gefh\ Heer, s. van nooten j a n s z. ,befchrceven , en in de verzameling van den Ileere , Doctor deiman, geplaatst: zie zyne Geneeskundige proeven er. waarneemingen , bladz. 91 ; alleenlyk is het daarin , met opzicht tot de eleclriciteit , onderfcheiden , dat die oogenbliklyke geneezing, door fchokken , en dëeze flechts door vonken , ten wege gebragt werd ;



ELECTRICITEIT. m
jerwyl, intusfehen, beider ongefteldhedcnvan vcrfchillenden aart waren.
Ik eleftrifeerde de patiënte als op den voorigen dag , doch ftelde den knop des tweeden conduftors nu ruim een half duim van den eerften conduftor af ; twaalf minuten hield ik hiermede aan ; de uitkomst was dezelfde als op den voorigen dag ; het zweeten was ruim zq hevig; zy ging, weder herfteld, naar huis.
Den n April, zynde den derden dag, verhaalde zy my, dat op gifteren, de verlamming, geduurende een uur lang, was wcggebleeven, eer dezelve wederkwam ; dat intusfehen haar arm .genoegzaam in ftaat was gebleeven, maar de hand en vingers het zelfde waren , als te vooren : ik tvvyfelde gcenzins of ik kon haar nu , met de eleftriciteit , aanftonds helpen , maar was nieuwsgierig , of ik niet in minder tyds, dan zeyen minuten, de verlamming verdryven zoude ; en inderdaad , ik deed dit in drie minuten, hoewel ik haar tog twaalf minuten vervolgends eleftrifeerde, met dat gevolg, dat nu de verlamming , na de mededeeling der eleftriciteit, drie uuren lang wegbleef, en het vermogen der vingeren nog niet ten eenemaale verloren was; want zy kon op den volgenden vdddag, de hand nog byna toeknypen, Q 5



g*, GENEESKUNDIGE
Dea 12 April, herhaalde ikdevoorigeproef, met meer oplettendheids ; ftelde een? voordleider op de nervus cuhita'h , onder den elboog, en den anderen , by verpoozing, op alle vingers: in minder dan één minut , was de verlamming yerdweenen; ik ging nog twaalf minuten voord met den eleftriken ftroom ;> hierop bleef zy genoegzaam vier-en-twintig uuren wèl , en in ftaat, van de hand tot alle werk te kunnen gebruiken ; maar toen keerde de verlamming langzaam weder; zy begon in de achterfte geledingen der vingeren, eene ftrammigheid, gelyk zy het noemde , te gevoelen , die zig ailengskens uitftrekte , en om dat ik nog een proef wilde neemen, liet ik haar in dien ftaat, tot den 15 April , en dus drie dagen , wachten , in welken tyd de verlamming weder vermeerderde.
Ik wilde het denkbeeld van fommigen , die ftellen , dat in de eleftriciteit, eene eenvoudige ifoleering, voor eiken lyder genoeg kan zyn ter geneezinge, in deeze lyderesfe beproeven, naamlyk, in hoe verre hetzelve met: de ondervinding gepaard ging; en waarlyk, daar zy zo een oogfchynelyk goed effeft van de daadlyke eleftriciteit ondervond , was zy een vocgelyk voorwerp van beproeving , ten deezen opzichte 3



E L E C T l I C I T E I T. 2§?
A$n 15 April, liet ik haar twaalf minuten lang, wel geïlbleerd , electrifeeren ; trok geene vonken ; dan,ik befpcirde ook geene veranderingj ik het nog zes minuten voordvaaren, enTeide de eleftrike Hof, door'dc punt van een naald, uit de verdoofde hand en vingers af; dant, ook deeze wyze gaf geene andere uitkomst: hieruit befloot ik, dat de eleftriciteit , ten opzichte van haar in 't byzonder , op deeze wyze aan? gewend , geen voordeel zoude ten wege brengen ': 't berouwde my echter naderhand , dat ik , met deeze eleftrifeering bezig zynde , zo lort aangehouden had; mogelyk zoude ik, na langer tyd , "myn oogmerk bereikt hebben: ik nam. dan myne toevlucht weder tot den elecT triken vonkenftroom; liet dien alleenlyk, met opzet, gaan, door den duim cn den voorften vinger, en door geene andere vingers meer, hoewel ik ondervond , dat dezelven alle herfteld waren: de reden hiervan , dacht my deeze te zyn : indien wy eenig pynlyk accident hebben, ' lyden onze zenuwen, door medegevoel , zelfs in ver afgelegene deelen des lichaams, en verwekken fomtyds zo veel pyns ,' als of inderT daad de oorzaak aldaar tegenwoordig ware ; h verfchynzel dat ik hier waarnam , gebeurt in eene omgekeerde reden : de grond der her-



«5z GENEESKUNDIGE
ftellinge van de drie achterfte vingers , moet van de geneezing des voorften vingers en duim afgeleid worden,' even als de oorzaak der ycrdooyinge van de drie achterfte vingers , aai} den yoorften vinger en duim fchynt te moeien toegekend worden : te yerwonderlyker was deeze proef, om dat dit , in nog minder dan dertig feconden tyds , met weinige vonken , uitgewerkt werd.
Den 16 April, klaagde zy alleenlyk over de ftrammigheid van den buitenkant der twee middenfte vingeren : ik electrifeerde over deezcn buitenk at , een klein minut , met den vonkcnft m , en de ftrammigheid was weg: ik voer «rvolgends, voord , niet haar nog negen minuten te elecctrifeercn: des anderen daags was zy in dezelfde ongefteldheid : ik electrifeerde haar nu in de binncnzyde der hand en vingeren één of twee minuten , maar daardoor werd de ftrammigheid aan de buitenzyde nie;t weggenomen ; hieruit befloot ik , dat deeze ftrammigheid niet van de grootcre zenuwtakken , maar van de uiterfte huidzenuwtjes afhing : voords , als op de voorige dagen, geëleclrifeerd zynde, kwam zy op den volgenden dag weder ; het onvermogen wilde nog niet ten eenemaale achterblyven ; ik befloot



È L E C f R I C I T E I t i£ derhalven , om ook nog een proef met khiné fchokjes te neemen; door iedereri vinger gaf ik één fchokje, doch moest, om de gehcele ver* dooving te verdry ven , eiken vinger nog twee of drie geeven , waardoor ik volkomen het zelfde gevolg had , als met de electrike vonken : na deeze proef gaf ik, door arm, hand; en vingeren , nog driehonderd a vierhonderd fchokjes op dezelfde plaatzen , waarop ik. in den vonkenftroom , den voordleider gefield had.
Den 18 April , was zy nog niet volkomen geneezen ; zy klaagde nog over eenig onvermogen , langs den bovenkant der twee middenfte vingeren, dat zig tot boven op de hand nitdrektc r ik gaf haar , binnen tien fecondcn tyds , over eiken vinger zes kleine fchokjes , tan de gemelde grootte; dit herfteldede ftrammigheid niet volkomen , het welk echter door zes Völgende fchokjes, over iederen vinger, ten wege gebragt werd* 't fcheen dat er thans meer eleftrike ftofs vereischt werd, om de wederlevendigmaaking der zenuwen te volbrengen , dan voor vier of vyf dagen: voords liet ik nog driehonderd a vierhonderd fchokjes volgen. Tot hiertoe had dagelyks , onder het eleftrifeeren, het zweeten wel aangehouden , maar



2^4 GENEESKUNDIGE
was trapswyze verminderd : buiten de eleclriciteit gaf haar hand , gelyk voorheen , geen zweet meer.
Den 19 April, zynde zondag , eleftrifeerde ik haar niet, hierdoor was zy , op den naastvolgenden dag, blykbaar erger; want zy had, behalven die vermeerderde ftrammigheid , iets aan het vermogen van myne hand te kunnen knypen, verlooren; en de buitenzyde van den arm en hand , liet nu en dan eenige tinteling gevoelen.
't Een en ander, in 't beloop van dit geval, doet ons,dunkt my, klaarlyk zien , dat er zig een oorzaak in het lichaam ophield, waardoor wy geftadig in onze vorderingen terug gefield werden : de paralyfis , als het gevolg van die aanleidende oorzaak, werd wel herhaalde keeicn overwonnen , maar de oorzaaK zelve niet weggenomen: zy was , gelyk zy my verhaald had, met de zeeuwfehe koorts behebt geweest: zoude deeze koortsftof zig ook in den arm geplaatst hebben "? indien er iets cusfehenpoozends in dit geval plaats gehad hadde, zoude ik dit V bikomen gcloovcn : is dit zo niet ? wy mogen echter,by gevolgtrekking, uit dit voorbeeld befluiten , dat in ahe gevallen , waarin op het uiterlyke voorkomen , de electriciteit



ÈL ECTRICITEÏT. 25|
van dienst zoude mogen geoordeeld worden de goede uitlkg niet alleenlyk van de eleclriteit moet verwacht worden , maar dat het brmk van gepaste geneesmiddelen , dikwyls daartoe moet medewerken: wy mogen voords uit dit geval afleiden , waarom dikwyls van twee , 0p de uiterlyke vertooning even gelyk Mende patiënten , de eene door de electriciteit zal geneezen worden , en de andere niet; want houdt de afleidende oorzaak naar hef zieke deel des lichaams op, dan zal de geneezmg rasch volgen ; maar gaat die voord , dan zullen de poogingen des eleclrifeer-werktuig* terug gezet, en geëvenredigd worden aan den toevoer der veroorzaakende ziekteftoffe : *a* daarrnisfchien, dat eene ^mj^flf, of na eene beroerte ontdaan, en van welke de grond gelegen is in oorzaaken die meesltyds onbekend zyn , 20 moeijelyk door de eleclriciteit geneezen wordt.
Na deezen uitflap keer ik weder tot myne P«iente , die, gelyk ik ftraks aanmerkte ft* de door de eleclriciteit ten wege gebr'agte hulp, na één- of twee-maal vier-en-twintiguuren , telkens iets van haare vorderingen verloor ; ik befloot derhalven een proef te nee** » 0m fterk«e ^hokken toetedienen; met
men



y GENEESKUNDIG E
een flesch van veertig duimen bekleed glas, cu fién duim afltands van den electrométer.; gaf ik. haar vyftig fchokken j en zy ging, als op den voorigc dagen , geneezen heen,
Den 29 April , was de arm en hand pynlyker, dan zy te vooren geweest waren ; hoewel niet doover of ftrammer geworden : de kracht van toeknypen was echter , wanneer zy twee van myne vingers omvattede , aanmerkelyk verminderd; ,
Voor eenige dagen had ik twee vingeren van haare hand geëleclrifeerd , waardoor alle dc overigen mede gevoelig en herfteld werden; deeze uitkomst bragt my tot de volgende proef; ik deelde , den 1 Mei , door middel van deu vonkenftroom; geduurende twee minuten, aan den opperarm , de electriciteit mede , om te onderzoeken , hoe veel invloeds zulks op de, naar de vingers voortgaande zenuwen, zoude hebben ; en het miste niet, of alle de vingerskwamen in den vereisebten ftaat: vcr-
yolgends gaf ik haar ruim honderd fchokken van de laatstgemelde grootte;
Drie of vier dagen bleef nu dit paralvtisch toeval achter, waaruit het wel bleek, hoe veer wy gevorderd waren , maar niet dat het oorfprouglyke beginzel vernietigd Was , want na



ELECTRICITEIT. ^
Öeèze dagen , kwam het zachtjes weder : èy fcleef, door de dienstbaare omftandigheden Verhinderd, agt dagen weg.
Jk electrifeerde haar, den 8 Mei,naauwlyks één minut, of de arm , hand, en vingeren , waren weder gezond : ik zettede toen de electriciteit , met middenmaatige fchokjes,voord uit een fleschje van twaalf duimen bekleeding en vyf lynen affiands; hield daar mede dertig minuten aan , zo dat ik haar eenige honderden fchokjes gaf; liet haar de twee vozende dagen wederkomen, zynde den 9 en 10 Meieleftrifeerde haar even als den Sften, offchoon het paralytifche verfchynzel zig 0p één dier laatfle dagen even geopenbaard hadde ï ik zei de, te vooronderitellen , dat zy nu geneezen was,en gerust kon wegblyven,doch dat zy moest wederkomen , als zy .iets ontdekte of Hechts vermoedde, dat nadeelig kon zyn, en.dat in dien zy gezond bleef,ik my voor myne moeite'be. Joond zoude rekenen, indien zy deverpligtinff op zig nam , van over één of twee weeken in perfoon by my te komen, om my zulks te laaten zien; dan zy kwam niet, waarom ik haar vier of vyf weeken daarna , zelf ging 0p20c ken, en vernam , dat zy de koorts weder ge kreegen had, maar dat haar arm gezond geR



258 GENEESKUNDIGE
bleeven , en zy , eenige dagen te vooren, Haar 's Hertogenbosch getrokken was , alwaar dc koorts haar voords weder verlaaten had , en zy, in Oétober 1783, nog in goeden welftand leefde.
Uit het wederkeeren der koorts ^ (ten zy dat zulks toevallig ware ,) zoude men befluken mogen , dat de ongefteldheid van deezen arm5 alleenlyk door eene verplaatzing der koorts. ftoffe ▼eroorzaakt was; en uit het herftellen der koorts , in den Bosch, dat de luchtsgefteldheid veel invloeds op haar geftel gehad had.
TWINTIGSTE PROEFNEEMING
Arnoldus stennekus, bynavecrtïg' jaaren oud, fchrikte, den 5 October 1782, zo geweldig, dat hy, op het zelfde oogenblik, eene zwaarte in zyn rechterbeen en dye gevoelde : nog binnen vier-en-twintig uuren verviel dit been in een onvermogen, dat hem buiten ftaat ftelde een verren weg te gaan ; voords werd het zeïve dagelyks krachtloozer, tot dat hy eindclyk naauwlyks in ftaat was , om te1 ftaan of te wandelen,



ËLECTRICITEÏT &S9
Den 18 Oftober, was het zo verre met rjeiri terug gegaan , dat hy zig in de noodzaakelyk. beid gebragt zag,van zig tot de elecWeer-machine te moeten begeeven: na eene goede ifolëering liet ik hem met den vonkenftroom electrifeeren , door de rechterdye en het been; ik ftelde , ten dien einde, een' voordleider in de lendenen, op de cauda equitia , en een ander, op den voet en deszelfs teenen: beiden veranderde ik geftadig van plaats j dat is , ik hield dezelven iets hooger, laager, of ter zyde, om de blaartjes, die, gelyk ik meermaaleu aangemerkt heb , door het koperdraad beftendig op eene zelfde plaats te houden , ontftonden ; maar bleef over het geheel, in den omtrek van het heiligbeen j my voorgeftcld hebbende dp eerfte aanleg van zyn toeval, aldaar te moeten zoeken.
Straks , na het eindigen van de eleftrifeering , verhaalde hy my, dat hy zig ongemeen beter bevond, cn byna zeggen zoude, dat zyn rechterbeen was"als zyn linker : hy ging over. de kamer heen en weder, zonder venrioeijing; den volgenden dag kwam hy weder , verhaalde, dat zyri been en dye weder krachtloos en doof waren, als te vporen;en dit verfchynzel bevestigde, inderdaad ,'t geen ik meermaals onderR s



s6o GENEESKUNDIGE
vonden', en *t welk my zó diiidelyk geleerd had, dat eenige der gevoelige zenuwen , haatgevoel verboren hebbende, door de eleftriciteit rasch weder opgewekt worden: er moet derhalven geene geringe overeenkomst zyn, tusfchen die ftcF welke de zenuwen doet beftaan, en de eleftrike ftof des dampkrings J en daar Wy met de kunftigè eleftriciteit , éen grooten overvloed kunnen toevoeren , om 't verlooren vérmogen der zenuwen optewekken , kan ftgtfyk dc eleftriciteit des dampkrings g'enoég zyn , om de werking der gezonde zenuwen fe onderhouden : derhalven wordt de natuurlyke eleftrike ftof, Zeer noodzaakelyk voor ons dagélyks leven, 't welk gelyk is aan hét dorftig aardryk , dat , van water beroofd zynde, boomen en planten, doet verfienfchen, maar die by de eerfte nieuwe gifte en indrinking des waters , hun fiïk «end loof weder opbeuren. Ö Ik eleftrifeerde myn' patiënt , ten tweedenmaale even als den voorigen dag, en had del zelfde'gelükkige uitkomst: den volgenden dag, zondag zynde , werd de eleftriciteit niet voot maandag toegediend, wanneer zyn been , omtrent weder even doof was , als te vooren: nt deeze eleftrifeering , kon hy , op het gebrek* kïgè been alleen , zonder behulp van het H*



ELECTRICITEIT. 26l
dere, Maan; cn byna volkomen zo lang , als hy met het linkerbeen doen kon ; 't gefchiedde ook zonder beeving, die altoos het gevolg van deeze proef ;Was geweest , .allchoon hy fleehts eenige feeonden op zyn rechterbeen fteunde: de doof- en krachtloos-heid bleeven nu langer weg, en hy kon met vry meer gemaks, «iettegenftaande, het gebrek telkens wederkwame, wandelende blyven.
Na de vierde eleftrifeering, die weder op dezelfde wys gefchiedde, en ook het zelfde gevolg had, was dc ongefteklheid van het been, des voormiddags van den volgenden dag \ nog volkomen weggebleeven ; hy bleef twee uuren lang, aanhoudend wandelen; bevond zig daar. na nog tamelyk vvèl, c„ bleef dien dag we»
De vyfde eleftrifeering , gefchiedde den^ Oftober , met fchokken , uit een fleschje van 18 duimen bekleed glas , en * duim afflands des eleftrometers: den 25 dito, werd de electriciteit op dezelfde wyze toegediend , bejde deftrifeeringen met dat gevolg , dat hy herfteld meende te zyn , c„ niet noodig oordeelde, wedertekomen : maar den 29 dito, fchrikte hy , door een toeval , 't welk iemand , in zyne tegenwoordigheid, overkwam, en waaraan hy meende dat die man ftierf; dit ongeluk R3



ift GENEESKUNDIGE zou voor hem geyaarlyker hebben kunnen zyn, als voor de gewaande doode , ware het niet dat de ondervinding hem de hulp der electriciteit ontdekt had; zyn dye en been werden terftond doof, doch in minderen graad, als voor deezen'; met twee eleftrifeeringen , ieder van driehonderd kleine fchokjes, den 30 en 31 van de laatstgenoemde maand , nog aangewend , waren genoegzaam, om hem te herftellen ; hy liet zig echter , op myn' raad , nog ten derdenmaale eleftrifeeren, waarna hy geneezen is gebleeven»



E L E C T R I C I T E I T. 263
TWEEDE HOOFDSTUK.
jdehelzende, Proefneemingen van lyders, die gedeeltelyk geneezen zyn.
EEN-EN-TWINTIGSTE PROEFNEEMING.
Jannetje van alphen, een dienstmaagd, oud , ongeveer , vyf-en-twintig jaaren, had, uiteen langduurige jicht, een'ftyven elboog en hand gehouden, waardoor haar linkerarm krom. flond en onbewcegelyk bleef, terwyl het byna even zo met haar knie gelcegen was : gelukkig , dat zy aan haar rechterzyde daarvan bevryd bleef < zy kon be. zwaarelyk gaan , om dat zy, door dezelfde jichtpynen , in de beenen zeer verzwakt was ; de verftyfde ledemaaten waren , daarenboven , vry wat gezwollen: zy woonde,, genoegzaam' een half uur gaans van\my , en kon , wegens' haare ongefteldheid , zulks in geen uur verrichten • dit maakte haar het eleftrifeeren R 4



^4 GENEESKUNDIGE^
waartoe ik haar aangezet had, vry moeijelyk; Zv kwam uit dien hoofde, alleenlyk als het goed weder was , 't welk, van 8 April tot 3 Mei, tienmaal gebeurde.
Ik bepaalde my terftond, na dat ik haar de eleftriciteit had doen kennen , om derzelver aandoening in haar denkbeeld te verydelen , tot het fchokken , en eleftrifeerde haar door de verftyfde geledingen, uit een flesch van twintig dunnen bekleed glas , en een half duim afftands van den eleftrometer; gaf haar, door den verftyfden elboog, telkens honderd en vyfüg,en door de hand, even zo veele fchokken: ieder been , gaf ik telkens vyftig fchokken j ik zag dat ik iets in d,e buigbaarheid won ; toen zy voor de vyfde keer geëleftrifeerd werd, vattede ik haar wat fterker aan , eensdeels , om de buigbaarheid der ledcmaaten fpocdiger te bevorderen, en anderdeels , om dat ik haar, door haar ongeregeld komen, dagekyks niet konde eleftrifeeren : ik vergrootte de fchokken , zonder die te vermeerderen; rood-bonte plekken volgden meesttyds op dezelven, en ik vernam, dat de ftyfheid trapswyze afnam ; ook kon zy den elboog vry meer buigen , maar niét; volkomen recht uitfteeken: indien zy in ftaat geweest ware om gezetter te komen, zou z¥



ELECTRICITEIT. itU
pogelyk volkomener herfteld zyn geworden: thans was zy in ftaat weder te dienen ; zy kreeg jpist gelegenheid, om een' dienst te bekomen , geëvenredigd aan haarevermogens, en alwaar zy tot nog toe, federt dien tyd, de huishouding heeft waargenomen, fchoon dc arm en hand zo lenig niet Waren, dan die aan de rechterzyde : ook is zy, federt het electrifeeren, vry wel ter been gcblecven.
't Speet my, dat onze electrifeeringen,door den dienst waarin zy ging,wat te fpoedig af-
~nU^1r . .„„-J 1 ..
sluiven wciucii , waaraoor de voiled p-e o-r.
a- o
neczing is achterwege gebleeven.
TWEE-EN-TWINTIGSTE PROEFNEEM ING,
Den Wel-Ed. Heer h § , had,
ia 't begin van dit jaar , het colyk van poitou gehad , 't welk , door het gebruik van loodwater, uit een fteenen regenbak, veroorzaakt was ; en na dat hy daarvan herfteld werd , kreeg hy , op zekeren nacht , zwaare pyn in den linkerfchouder, die na eenige dagen verdween , en veroorzaakte , dat de linkerarm , R 5



a66 GENEESKUNDIGE
gerst door .verdoovirig en daarna door verlamming werd aangedaan : in den fchouder was de minfte beweeging hoewel noch de hand aan den arm kon bewogen, noch de arm zelf van het lichaam kon gebragt worden , zonder tusfchcnkomst en hulp van de andere hand.
De Heer hovius , zyn gewoone Geneesheer , prees hem de eleclriciteit tot zyne herftelling aan.
Den 3 April, 1782, zyn wy begonnen , met zyn Wel-Ed., tweemaal daags , telkens vyfen-twintig a dertig minuten lang te electrifeeren , beftaande in het trekken van vonken op den fchouder in de minst beweegbaare deelen % de eerfte twee dagen trokken wy honderd ; op de nvolgenden, twee- a drie-honderd, en in vervolg van tyd , tusfchen de vyf- a zes-honderd vonken, by iedere eleclrifecring, en dus. duidend a twaalf honderd op iederen dag.
De huishoudfter van het huis, was, langen tyd te vooren , en ook nu, mede van deeze foort van colykpynen aangetast geweest, doch minder hevig dan langduurig, zynde mede , door het gebruik van loodlloflyk water, in deezen ftaat geraakt;, en had door haare ledemaaten , enbyzonder in armen, handen , en vingeren , een uigetneene krachtloGshcid behouden : deeze



ELECTRICITEIT. 5<SZ fielden wy, gcïfoleerd zynde, meesttydsnaastden Heer, b ....., leggende haare handen, by verpoozing, nu de eene en dan de andere, op en rondom zyn' fchouder en borstfpier , terwyl wy van haar, op de eene of andere plaats des lichaams, daar ons zulks noodig toefchcen, de vonken trokken , die op haar waren overgegaan ; hierdoor electrifeerden wy rivee perfoonen te gelyk : deeze manier van electrifeeren , geeft wel kleine , doch aanhoudende vonken , waardoor dezelve zeer gevoelig wordt, zo wel voor den eerften, als voor den tweeden perfoon, die de handen op het lichaam des eerften houdt: 't was by deeze proefneeming , dat itó voor 't eerst dacht om de elecYrike prikkelaars , die ik in • het eerfte deel befchree'vcn heb , en derhalven zyn zy uit dit toevallige oorfpronlyk.
Den 8 April, 's avonds , en dus na de twaalfde eleclrifcering,waren hierdoor debyhangende arm en hand beweegbaarder geworden; hy kon dezelven langs een ftaande fchoorfteenplint oppalmen , zo dat de vingers eindelyk op den rand van dén fchoorfteenmantel kwamen, en hy den arm met den elboog op denzelven kon doen leunen : dit gefchiedde echter , hoewel de fchoorfteenmantel laag was, met veel moeite :



s68 GENEESKUNDIGE
na eenige dagen , op dezelfde wyze voordge«aan zynde , gefchiedde dit met vry meer gemaks ; ook kon hy den arm yryer naar binnen bewecgcn; dcnzclyen meer buigen, en, mids dat hy met zyn hoofd hukte , een fnuifje aan den neus brengen ; denzelven fnuiten , enz.: dit alles , kon evenwel niet anders gefchieden , dan kort na iedere eleftrifeering, wanneer allengskens dit aangewonnen vermogen , weder afnam , en gedeeltelyk verdween,
Intusfehen kreeg hy, den 6 April, een fterke beeviug in den geëleftrifeerden arm,ook had hy dezelve in dc twee voorige dagen, doch zo 'hevig niet , waargenomen : deeze beevingen kwamen niet beftendig, maar nu en dan, weder ; doch bleeven , na den 15 April ? geheel weg,
Op deezen dag waren wy evenwel zo veel geyorderd, dat hy een' ftoel, met den verlamden arm, door de zaal kon draagen, en , zonder met het hoofd te bukken , kon fnuiven , zelfs met de vingers aan zyne wenkbraauwen naderen.
Eene ondraagelyke jeuk , was het gevolg van ueeze manier van eleftrifeeren : de aanhoudende vonkjes van den geëleftrifeerden arm SU fchouder, op dc handen van d? huishoudfler



ELECTRICITEIT,
overgaande, maakten allerwegen, op de huid g kleine roode puistjes, zo dat wy van deeze foort van vonkentrekken, vooreerst , afzagen ; er! onzen patiënt, afzonderlyk met den eleftriken ftroom , eh mét kleine fchokjes, uit een fleschje van tien dunnen bekleed glas , en een vierde duim afftands van den eleftrometer, eleftrifeerden: hoewel ik inderdaad gêloöf, dat eene zo voordduurende eleftrifeéririg, door derzelver prikkeling , dikwyls van vry meer dienst zyn kan, dan de hevigfle fchuddingen, door fchokken veroorzaakt; en dit bewees ook de vordering dié onze patiënt maakte , hoewel wy wegens de ondraagelyke jeuk , van deeze wyze1 moeiten afzien.'
De Heer b.. ... , had reeds eenige maaien, zyn' arm aan de eleftrifeer-machine, met draaijen geoefend, om door de beweeging , de geneezing te bevorderen ; dan dit draaijen ging gebrekkig toè, en niet zonder een zekére houding met zyn lichaam aanteneemen ; 't welk hy nogthans, na den 29 April , niet meer behoefde te doen ; want hy kon , récht opftaande , voortaan zeef vlug draaijen , zonder zyn lichaam byna te beweegen , genietende een vrye flingering van zyn' arm;ook kort hy omtrenr deezen tyd, turf en hout met de tang in de vuur-



i7o GENEESKUNDIGE
vuurhaard leggen , 't welk hy, fchoon menig, maaien beproefd, nog niet had kunnen verried ten.
Wy gaven nu , zo om de geneezing te bevorderen , als om den lyder van de jeukingen te bevryden , 's morgens en 's avonds j eenige honderden fchokjes , en met verwisfeling, dienden wy de electriciteit, om den anderen dag, mede, met den vonkenftroom ; dan, daar wy dikwyls veel tegenftands vonden , om , door de dikke kleeding, kleine fchokjes te laaten doorgaan ■} én echter die fchokjes gaarne wilden leiden door plaatzen van den fchouder cn arm, die 't beste gevolg tér geneezing konden hebben , ftaken wy hier en daar een fpeld tot zekere diepte , door de japon én verdere kleeding ; waardoor nu, de geleider minder afgebroken zynde,de fchok zeer gereedlyk doorging; dan, waarmede wy ons oogmerk niet bereikten , ten minften niet zonder te ondervinden, dat op den fchouder en aan den arm , daar de fpelden waren ingedoken^ geweest ,■ kleine blaartjes, als of dezelven vaneen fpaanfche vlieg getrokken waren,ontftonden; deeze blaartjes had ik meermaals waargenomen, hoewel nooit met zulke kleine fchokjes , maar ook nimmer had ik dezelven, zo bepaald op een en dezelfde



2?T
ELECTRICITEIT.
plaats des lichaams doen ingaan , als hier met een ingeftoken fpeld gebeurde , waarom wy vervolgends , als wy door de dikte der klederen niet konden heen komen , de fpelden geduurig verplaatften.; en vervolgends een glazen pyp , met den gepunten voordleider daar door'geftoken, gebruikten.
Daar vervolgends de jeuking , door de vonken veroorzaakt, ophield , en de patiënt over de aandoening der fchokjes klaagde , hadden my meer reden om met vonkentrekken weder ïe beginnen, dan met fchokken voordtevaarenwaarom wy, na den a Mei, tot den 24 toe] by aanhoudendheid , tweemaal daags, geëlectrifeerd hebben, met het trekken van vonken, op welken dag de lyder naar zyn bui' tenverblyf vertrokken is , met die uitkomst , dat hy deezen linkerarm, een voet hoog boven den fchoorfteenmantel, zonder eenige hulp, verheffen konde ; maar des niettegenftaande , niet volkomen geneezen kon geacht worden : hy was honderd en twee maaien geëlectrn feerd: de verdere geneezing is in dien zelfden zomer,echter met eene eledtrifeer-machine,op Velzerhoofd, voordgezet \ hoewel niet met'dagelykfche elecïrifeeringen : ook heeft de beweeging , van in den thuin te harken,aan de



»?z GENEESKUNDIGE"
verdere geneezing mogelyk. iets toegebragt ; en , over het geheel , is de verlamde arm , niet volkomen herfteld geweest.
DRIE - EN - TWINTIGSTE PROEFNEEMING.
C krisje..... ,huishoudftervan den lyder, in de laatst voorgaande proeve gemeld,byna veer^ tig jaaren oud, had, federt een geruimentyd i langduurig , doch niet zeer hevig, gefukkeld, aan bet colyk van poitou, haar, gelyk gezegd is, door faturnina; uit een fteenen regenbak, veroorzaakt; en,gelyk dit colyk langzaam ontftaari en voordgegaan was,had een' verzwakking öf ligte verlamming,zig door alle haare lcdemaaten, méde langzaam verfpreid; was langduürig geworden , en fomtyds met pyn verzeld ; inzonderheid had dezelve haare zitplaats in handen en vingeren genomen.
Hoewel zy grove dingen met de handen korï vasthouden, opligten , en draagen , kon zy geen naald gebruiken , om te naaijen : ik heb in de voorgaande proefneeming reeds gezegd , dat wy haar eleftrifeerden , in aanraakinge van den Heer b , die met den geleidér der



ELECTRICITEIT. m
machine in gemeenfchap *faS : haare handen , ft ZY/ met de tóm?^ , pJat op . ■fchouder leidde , genooten daardoor een aanhoudende eleftrike prikkeling, die haar op den duur van geen geringen dienst zoude geweest zyn; dan, waarmede wy, door de hevige jeu,
****** die de Heer e , daardoorkreeo-
moeften ophouden , en het viel my naderhand eerst in, om eenen, met blad-tin en laken overtrokken, eleftriken prikkelaar te maaken • ter. wyl, intusfehen ,- óp de voorzeide wyze de eleftrike vonkjes , geftadig haare handen prikkelden , trokken wy, uit de andere ledemaat ten, als de rug, de heup, de beenen, enz dezelfde vonkjes weder uit 3 zo veel mogelyfc met dezelfde prikkeling , ftrykende over de drooge klederen , een koperen knop langzaam Voord*
Na eenige dagen gelukte het haar, de naald weder te kunnen beftuuren , en had meer le vendigheids in de armen, zo wel als in de vingeren gekreegen.
Sedert lang, had zy geduurige pyn i„ h« hoofd geleeden, waarom ik in dennek, op de plaats daar men anders gewoon is fpaanfche vliegen te leggen, drie dagen achtereen - ver feheidene-vonken trok: zy loosde daardoor Vzy S



£74 GENEESKUNDIGE
wat vochts uit het hoofd, en door den neus, het geen haar merkelyk verligtte.
Den 9 April, heb ik haare beenen fterk bevonkt , om dat zig ook tot daarin de verdooying uitftrekte : zy klaagde my, des anderen daags , dat zy een onverdraagelyke jeuk , des nachts, aan de beenen gevoeld had, en fchoon overal , daar zy geëleftrifeerd werd , de jeuking yolgde , was deeze lastiger geweest, dan voorige jeukingen : 't is my mcermaalen in andere lyders voorgekomen , dat de beenen fterker jeukten , na dc elcftrifeeringen , dan de overige deelen des lichaams : 't fchynt dat de fcherpe vochten, door de electriciteit naarbuiten gelokt, die jeuking veroorzaaken, en daarvan een meerderen voorraad in de beenen aanweezig is.
Tot den 18 April , vorderde onze lyderes Hechts middenmaatig , en niet zo gunftig, als zig zulks in den aanvang toedroeg ; zy werd zelfs op deezen dag zeer pynlyk, alsof er weder nieuwe aanleidingen tot haare ongeftcldheid ontftonden , zo dat wy in vyf a zes dagen haar niet kouden eleftrifeeren : na den aa April, is zy door den eleftriken ftroom geëleftrifeerd , en tusfchen beiden , met kleine f^rokjes, uit een fleschje van tien duim bekleed



ELECTRICITEIT. m
glas, en een vierde duim afftands van den electrometer: drie honderd a vier honderd fchokjes deelde ik tweemaal daags , door de verfchillende ledemaaten , mede ; waardoor zy wel vorderde, maar niet volkomen genas; want pyn , die by vernieuwing in de ledemaaten ontftond, verydelde onze poogingen geftad,g: W Z£S Weeken , is zy zeventig maal geëleclrifeerd; de weinige vordering, die wy federt twee k drie weeken, maakten , en haar vertrek naar buiten , heeft onzen arbeid afgebroken.
VIER-EN-TWINTIGSTE PROEFNEEMING.
ELlkna smit , zynde een jonge doch.
ter van vyf-en-twintig Jaaren , van e'en zach-
ten aart, ligtlyk verflagen en vreesachtig,was
met zenuwtrekkingen behebt.
Voor zeven jaaren, inde kerk zynde, werd Ibedwelmd^ui^ig, en genoodzaakt ha* JB t£ SMn' ™«a zenuwtrekkingen vol„ Jn, met weiken zy, federt, aitoosgepla;d ^as: haar Geneesheer , ottens, verzocht S *



a76 GENEESKUNDIGE
my , haar te elcctrifeeren : zy kwam met een flede by i»yé hoewel zy over huis, nog even van de eene plaats tot de andere kon komen : iets dat ik wondcrlyk cn zeldzaam vond,was , dat zy op gecnen (loei kon zitten , dan met groote moeite , maar wel op den grond , en liefst, zo als men'tnoemt,op haare hurken.
Ik begon haar, in de maand Auguftus, 1779, dc electriciteit toctedienen, met fchokjes, uit een fleschje van agttien duimen bekleed glas, en een vierde duim afftands van den electrometcr , éénmaal daags , telkens tusfchen de zesen zeven-honderd fchokjes : dit was van dat gevolg, datzy, toen ik haar vier-ofvyf-maalen gcëlcélrifeerd had , tekenen van herftelling befpeurde ; de fchuddirigen werden minder, en zy begon thans op een' ftoel te zitten , doch behield de zenuwtrekkingen nog: zy was echter , vervolgends , in ftaat om , zonder behulp van ecu flede, te voet, by my tekomen; dan na dat ik haar twaalf maaien geëleclrifeerd had, flapte zy er af: in het volgende jaar, in dc maand Augustus , hervattede zy , op ja»d van haaren Geneesheer , andermaal de 'proef; evenwel hielp haar de electriciteit met „eer dan te vooren: na tien of twaalf elecuifeeringen, befloot zy , weder daarmede op-



ELECTRICITEIT. i77
te-houden , en daarom te eerder , om dat zy minder tegenfïands van haarenGeneesheer en my ontmoette, vermits ontdekt werd, dat zy wormen had; door welken haar Geneesheer vooronderfteldc , dat de zenuwtrekkingen veroor• zaakt werden : zy gebruikte voords , wormverdryvende middelen , cn ontlastte , federt, verfcheidene wormen, zelfs in den zomer van 1783, wanneer ik haar heb gefproken , zynde nog met zenuwtrekkingen behebt , doch kunnende nu gaan , ftaan , of zitten , naar verkiezïnge, en 't noodige verrichten: haar vreesachtig temperament, bragt veel nadeelstoe aan de zenuwtrekkingen ; ook heeft zy, federt, gefukkeld , aan gebrek van de Menflrua ■ cn indien ik niet gevreesd had , dat de wormen , haar deeze zenuwtrekkingen en zwakheid nog bleeven vcroorzaaken,zoude ik getracht hebben haar weder tot de electriciteit ovcrtehaalen.
VYF-EN-TWINTIGSTE PROEFNEEMING.
De Jonge heer pierre m a r c fr.as.sinet , oud twaalf jaaren , was, drie jaaren
' s3



s78 GENEESKUNDIGE
oud zynde, op een' koude St. Nicolaasavond , door een rheumatismus , gevallen op zyn gehoor , doof geworden ; fchoon ik wel .geloof, dat zyn gehoor, reeds vóór dien tyd, 20 volmaakt niet geweest was , als het wel vereischt werd.
Iufpuitlngen en rookingen , waren meer dan eens vruchtloos aangewend ; inwendige geneesmiddelen waren niet gebruikt : behalven dat , was hy volkomen gezond : zyn vader, een goed gevoelen van dc eleftriciteit hebbende , ftelde my voor , hem te eleftrifeeren, 't welk ik, na ingenomen advis van zyn Geneesheer , Doftor capadoce, den 19 Juny , 1781, voor het eerst aan hem , op de volgende wyze, in 't werk ftelde:
Ik doleerde den ftoel , op welken ik hem zetten wilde , op dc vier ifoleerende klosfen , en ftelde een bankje met glazen pooten , onder zyne voeten : de jonge lieer op den ftoel, cn met de voeten op het bankje gezeten zynde, eleftrifeerde ik hem met den eleftriken vonkenftroom : ik had twee kromgebogene glazen pypeu, elk aan een van hunne einden rondgeflcepen, op dat de fcherpheid der kanten , de ooren niet beledigen zouden : door iedere glazen pyp ftak ik een koperdraadje, en.bragt de



ELECTRICITEIT. 279
gefleepene einden in de beide ooren , zo dat het eleftrike vuur , 't welk bet eene oor inging, door my, met den tweeden voordleider wederom opgevangen werd : de tweede conduftor der machine, ftelde ik flechts een vierde duim afftands van den eerften conduftor , en liet toen zachtjes draaijen , waardoor de ontftaane vonken dwars door de gchoordeelen moeiten heengaan, 't welk myn jonge patiënt, met veel gedulds en lydzaamheid toeliet; terwyl ik nu en dan één der pypen eens achter het oor, en beneclenwaards, opdepes anferinus, ftelde: wy hielden hiermede aan tot den 5 July , dagelyks den afftand van den tweeden conduftor een weinig grooter neemende, zo dat dezelve nu reeds een halve duim wyd was; dan, toen werden wy genoodzaakt, voor een' tyd lang uittefcheiden, om dat zyne ©oren, vooraan in den gehoorweg , begonnen te zwecren en tc etteren, 't welk door kleine puistjes en zweertjes , oorfpronglyk van de vonken der eleftriciteit ontdaan , veroorzaakt was : hy was op den 16 July , 1781 , zeventien maal geëleftrifeerd , en niet zonder vrucht : reeds vroeg , zelfs na dat wy drie- of vier-maalen geëleftri-» feerd hadden, begonnen zyne ooren te loopencn hy kon meer hooren, dan te vooren j 'teerst'



ïGo GENEESKUNDIGE bemerkten wy zulks , als hy het hoorde donderen , 't welk hy nimmer te vooren had ge, hoord: wanneer zyn vader naast hem ging,en op een nootendop trapte, vroeg hy na de oorzaak van het gekraak , dat by hoorde ; hy zag om, als een paard achter hem kwam , 't welk hy te vooren nooit gedaan had.
Drie weeken moesten wy , wegens het loopen der ooren , ftil zitten , eer wy weder konden beginnen ; in welken tusfehentyd de-Jonge Heer , meer achter- dan voor-uit was geraakt : het voorig fucces deed ons de proef op zyn tyd hervatten : wy eleclrifeerden hem , van den 8 Augustus tot den 8 September, zesen-twintig maaien , genoegzaam op dezelfde wyze als te vooren; evenwel vorderde hyniet veel, ten minden niet zo veel als wel in den aanvang van onze onderneeming; waarom wy beflooten met kleine fchokjes te beginnen : ik nam tot dat einde een fleschje van agt duimen bekleed glas , en een vierde duim afftands van den electrometer ; ifoleerdc hem niet meer , maar liet deeze kleine fchokjes, geïfoleerd door zyne ooren gaan, nu en dan de glazenepypen eens achter en beneden het oor plaatzende: die kon , gelyk ligtlyk optemaaken is , myn' patiënt niet in die maate verdraagen, als zyn va-



ELECTRICITEIT. 28i
der en ik wenschten , waarom wy dagelyks toegecvendheid moesten gebruiken s ook electriieerden wy hein , van den 8 September tot den 8 Oftober , flechts zestien maaien ; vervolgends heb ik hem nog agt maaien geëleftrifeerd ; maar alzo onzen arbeid tot hiertoe van den gewenschten uitflag niet was , 'en voor een kind van die jaaren , de fchokjes door het hoofd vry aandoenlyk waren , werden wy te raadc, om voor het tegenwoordige van de electriciteit afteftappen : federt heeft hy altoos het onweder , cn langs de ffraat het getrappel der paarden, geraas der kruiwagens , enz. , kunnen hooren ; welke voordeden van de eleftri, citeit , hy nog heden geniet, fchoon hy niet kan gezegd worden , geneezen te zyn , alzo hy nog doof is.
ZES-EN-TWINTIGSTE PROEF NEEMING,
Sn de maand Mei, des jaars 1781, werd ik verzocht, door den Geneesheer , h. c. 0 oste rdyk, om de eleftriciteit te appliceeren aan jan pek: deeze bevond zig in een' ftaat S 5



a82 GENEESKUNDIGE
van verlamming, hem langzaam overgekomen: een half jaar geleden , had hy,nu en dan, pyn in de lendenen gevoeld, welke hy, door zyn rug tegen het vuur te warmen, wel eens verdreef, maar die echter dikwyls wederkwam , en geftadig erger werd ; ook begon hy met moeite te wateren, en als hy waterde, voelde hy zenuwtrekkingen , van zyne lendenen af , tot door de dyen , beenen, en tcenen, heen, verzeld met hevige pynen ; waarop hy telkens in de rechterdye en been, eenige verdooving van leven ontdekte: deeze zenuwtrekkingen waren verzeld van eene hevige zwelling der penis, die de loozing van het water moeijelyk maakte , voords geraakte hy weldra buiten ftaat van te kunnen gaan of ftaan , als van onderen geheel lam, en de rechterzyde der lendenen, dye, 't rechterbeen, en de voet , ten eenemaal ongevoelig zynde ; en offchoon de trekkingen , verzei l van de zwelling der penis, aanhielden, voelde hy nogthans dezelven, alleenlyk in de linker- en niet meer in de rechter-deelen: maar het ongelukkigfte dat deezen patiënt, by alle die treffende omftandigheden overkwam, waf, dat hy vooraf, door het gevoel, nooit ontde!ken konde, wanneer hy moest wateren, evenmin als hy. de buiks-ontlastingen door het ge-



ELECTRICITEIT. a83 voel gewaar werd; waaruit men ligtlyk kan opmaaken, in welke ongelegenheid hy voor zig zeiven en voor anderen, in dien tyd, was.
Het werktuiglyke, nevens het gevoel, in de omliggende deelen , geheel verlooren zynde, zoude men daaruit kunnen befluiten , dat de zenuwen , in deeze deelen , hoe diep ook ge. legen , als dood , ten minden zonder eenige werking, moeiten aangemerkt worden , en dat de fpieren, het noodige van dezelven niet konden ontleenen , 't welk ons ook onder het eledrifeeren, klaarlyk gebleeken is : 't fcheen niet minder , dan dat verfcheidene inwendige deelen, fchoon dieper gelegen , mede van dee. ze verlamming aangetast waren; en om niet te bepaalen dat de verlamming zig tot fommige darmen en de geheele blaas uitftrekte , en aldaar zyn oorfprong nam; zo .was dit tog zeker, dat de hals van de blaas en depisweg, beide het gevoel verlooren hadden, en dat het imeflinum re&um , in dezelfde ongefteluhcid was , cn de andere inteflina geheel, of gedeeltelyk de motusperifialticus, misten: immers hy kreeg omtrent dcezen tyd nooit meer ftoelgang , of dezelve moest door eenige laxeermiddelen gemaakt worden, hoewel hy anders van harten, fidyk men gewoonlyk zegt, gezond' was ;



284 GENEES K II N D I G E
waaruit wy des te meer beflooten, dat het hem aan de uitdryvende fpieren van het inteflinum re&um alleen , niet haperde.
Hoe hy in deezen ftaat was gekomen , of wat de eerfte aanleiding daartoe gegeeven had, was een duifterc zaak ; er werd meer dan eens naar gevraagd, maar men wist geen andere reden , dan dat alles van zelf ontftaan was : de lyder had, daarenboven, door aanhoudend op den rug te liggen, den (luit doorgelegen, het welk door den Chirurgyn , van win se n , verbonden werd , die hetzelve niet kon digt krygen , om dat hy daarin door de vuiligheid en natheid verhinderd werd.
De Heer oosterdyk, aan my overgelaaten hebbende , de wyze, hoe deezen lyder te electrifeeren, heb ik hem gcïfoleerd met den ftoel, op welke hy gezeten was, door middel van de meergemelde vier klosfen ; ten einde hem, met den eleftriken ftroom , te eleftrifeeren : wy hielden een gcïfoleerd koperdraad in de lendenen , en een ander koperdraad , met welken wy de vonk weder afleidden, aan één der voeten , laatende de machine fnel rondgaan , en bragten veel electrike ftofs ten wege , die evenwel geene aandoening , hoegenaamd i veroorzaakte ; niettegenftaande wy



ELECTRICITEIT. *S5
duidelyk zagen , dat zo wel aan de beenen ' dye, als lendenen ,by het heiligbeen, verfcheidene fpieren in bcweeging geraakten : hierin zagen wy onze gedachten bevestigd , te weeten , dat de fpieren , door het gemis van het geen de zenuwen tot haare werking aanbrengen , werkeloos geworden , door de electrike vloeiftof weder werktuigelyk werden , fchoon dit ongeregeld gefchiedde : in het vervolg is het ook gebleeken , dat zy welhaast, door de eleclriciteit , tot voorig gevoel wederkeerden: 't was evenwel , in 't begin van onze onderneeming , om het even , waar wy de koper» draaden aanhielden ; er werd niets gevoeld , ten zy wy den geïfoleerden koperdraad, in de lendenen, naar de linkerzyde , of, wat hooger, naar den rug, plaatften , alwaar het gevoellooze, trapswyze, met het gevoelige vleesch als ineen fmolt.
Den 21 Mei , eleftrifeerde ik hem voor het eerst , en den 30 Mei , ondervonden wy duidelyk, dat het vleesch laager in de lendenen , gevoelig werd , en als wy her geïfoieerde koperdraad op de gewoone plaatzen hielden, dat zulks terftond door hem ontdekt werd:aan de dye begon hy fomtyds ook iets te befpeuren, maar nog niets aan het been, of den voet, evenwel



2S6 GENEESKUNDIGE
nam deeze gevoeligheid, trapswyze, toe , zo dat, den 26 Juny , het gevoel aan zyne rechterdye, been, en voet , mede herfteld werd ; nogthans waren wy nog niets gevorderd , in de beweeging aan de linkerzyde , fchoon wy hem nu en dan de vloeiftof ook daardoor gedreeven hadden.
Intusfehen hadden wy, toen wy zagen dat het gevoel wederkwam , niet nagelaaten, onzen patiënt op andere plaatzen te electrifeeren: wy wenschten by hem vooral die allernoodzaakelykfte natuurvermogens te herftellen , door wier gemis hy het grootfte ongemak leed , en anderen tot een last was : te weeten , om de onmerkbaare pis- en buiks-ontlasting , gevoelig te maaken.
Om hierin wel te flaagen, eleftrifeerden wy hem nu met den eleftriken ftroom, van het os coccygis en facrttm tot door de penis , alsmede langs de penis , voornaamlyk van onderen tot aan het faotum, nu en dan het fcrotiim zelf, en eindelyk tusfchen het fcrotum , en den Anus in ; voords rondom den Anus, de Sphin&tr en Elevatores Ani: tot dat einde hadden wy een groot gat in den ftoel gemaakt,om by die deelen te kunnen komen , 't geen evenwel vry wat moeijelykheids baarde ; hoewel de gewenschte uitkomst,



ELECTRICITEIT. 28?
•nZen;arbeid en moeite waardig was : den 14 Juny, f.heen bet hem voor het eerst toe ais eenen zeer fiaauwen aandrang tot wateren te hebben, gelyk ook gebeurde, en den 16 dito meende hy , dat hy ftoelgang zoude krygen ' doch xvist het niet zeker, of hy het voelde ' dan of hy zig bedroog , terwyl de uitkomt hem het beginsel van de wederkomst zyns *evoels bewees : van dit laatfte had hy den volgendcn dag, geen gevoelige» aandrang , doch het gevoel in het wateren bleef aanhouden, en werd van tyd tot tyd beter; gelyk het vervolgends zig ook met den ftoelgang toedroeg, zo dathy, den 26 van deeze maand, beide de waterloozmg en ftoelsontlasting, hoewel kort van te vooren, voelde aankomen, 't welk van tyd tot tyd, nog meer herfteld is.
Inmiddels , naar maate het gevoel in alle deeze deelen wederkeerde , begon hy alleiJgs. keus , als de trekkingen in het rechterbeen en de dye ontftonden, dèpyn die vóór het gevoelver hes, gewoonlyk daarmede verzeld was, weder te ontdekken , zo dat dezelve na de volkomene herftelling van het gevoel , niet minder was dan te vooren ; ook klaagde hy allerjammerfykst over de pyn onder en na het eleclrifeereninzonderheid had hy in zyne lendenen , dye '



»88 GENEESKUNDIGE
cn bcgncn, 's nachts , z'waare pyuen , en daardoor rustclooze nachten ; 't welk hy aan de eleclriciteit toefchreef; waarom wy al eens twee dagen niet geëleclrifeerd hadden , wanneer hy ook ondervond , dat de pyn vry draagclyker was : wy zaten , derhalven , vervolgends geheele agt dagen ftil , en begonnen daarna met verdubbelden yver , tweemaal des daags, te electrifeeren : na dat wy negen dagen bezig waren geweest , in welken tyd wy hem agtticn maaien elcclrifeerden , en de patiënt zyne klagten overdenadifpynendagelyks vermeerderde , terwyl alle de uitwendige geelectrifeerde deelen , onvermogend ter beweid ging bleeven , uitgenomen , dat hy dc groote teen kon opligten , en het uitwendig gevoel herfteld was , ftapten wy van de eleclriciteit af; waartoe wy echter nog niet zouden befloot r.en hebben , had niet de volgende omftandigheid , daartoe aanleiding gegeeven.
Hoe dikwylsook gevraagd cn overdacht was, welke oorzaak toch aanleiding tot dit geval mogt gegeeven hebben , verhaalde de Huisvrouw van onzen lyder, ons toen eerst, hoe zy zig herinnerde , dat haar man , voor eenigen tyd , eens op zyn' ftuit gevallen was, en dat zy hem, federt dien tyd, fterkhadhoórenkla;v«



ELECTRICITEIT. fiSo
gen over pyn: de wond was ook iets hoo-er dan die door het gewoone doorleggen vaneen rug veroorzaakt wordt , en wel op de hoogte van het osfacntm: de Chirurgyn , dit kwaaie wondje niet digt kunnende krygen, vermoedde te vooren reeds dat er carks moest fehuilen, hoewel hy zulks niet kon bepaalen : 't ecn en ander deed ons denken , dat wy vruchtloos werk deeden; waarom wy met leedweezen enweêr»n onzen arbeid dankten ; intusfehen is door den vlyt van den Heere van winsen, dit wondje naderhand geneezen.
Na dat wy van de eleftriciteit afgeftapt w*. mi heb ik deezen patiënt nu en dan bezocht' hy bleef beftendig, het door de eleclriciteit ver' wekte gevoel, in het waterloozen en denftoelgnan.behouden , emvoords is hy, zonder gebruik van eenige geneesmiddelen, door den tyd zo verre gekomen, dat hy, met behulp van h'outene krukken , "door het huis , en zelfs eenige gappen af, naar zyn thuintje , kon komen^ het gevoel in zyn' waterioozing en ftoelgan/ wns hem, tot op den 14 July, 1783, wanneer ik hem voor't laatst bezocht heb, nog by.e. bleeven. 1X0
Schoon nu in dit geval, tot myn en des ly. 4m innerlyk leedwezen, na zo veel aan «. T



t9o GENEESKUNDIGE
wenden vlyt, de geneezing, ver van volkomen, Hechts ten deele gevolgd is ; zo vinden wy hier nogthans een fpreekend hewys , van de gevoelmaakeude en lcvcnopwekkcnde kracht der electrike vloeiftoffe , en wel in zulke deelen des lichaams , wier gevoel-gemis allerbeklaagelykst is.
Het is ook om deeze reden , dat de herftelling van zulke werkelooze lichaamsdeelen niet te hoog gewaardeerd kan worden ; gelyk men het ook voor de electriciteit van zeer veel aanbelang mag rekenen , eene geneezing tc hebben bewerkt , wier gevoellooze deelen , welke zy deed herleeven , zeer diep naar binnen geplaatst waren , zo als hier het geval was: en wie zal kunnen bepaalen, welke tusfchenkomende oorzaaken hier plaats hadden , die de volkomene geneezing verydeld hebben?
Immers, ik heb de vlyt , by deezen lyder aangewend, fchoon ik denzelven inde clasfe der onvolmaakt geneezene moet ftellen , als een der meest verdiendelyken uitwerkzelen, die ik door de eleclriciteit ten wege gebragt heb, gewaardeerd.



ELECTRICITEIT. »9J
2E VË N-EN-TWINTIGSTE PROEFNEEMING.
r> .
*-S<t jonge Juffrouw teunissen, oud , twintig jaaren , kwam in de maand Maart, 1782, om geëleftrifeerd te worden, by my.
Haar vader verhaalde my, dat zy , toen zy nog geen volkomen jaar oud was , reeds alleen kon loopen , zynde , daarenboven , een gezond en vrolyk kind: zy werd , kort daarna, van hevige ftuiptrekkingen , waarfchynelyk , wegens het doorkomen der tanden ontdaan , onverwachts overvallen , waardoor zy vervolgends , aan haar linkerzyde getroffen zynde , getaakt bleef: zo hevig als deeze ftuip was , zo aanhoudend was dezelve j zy duurde vierentwintig uuren, en werd etlyke dagen achter elkander , van andere ftuipen gevolgd , zo dat zy, weleer een voorwerp van gezondheid zynde, nu in den rang der elendigen geraakte: de geneeskunst werd niet onbeproefd gelaaten ; zachte fchuijeringen met een' borftel, deeden haar, bovenal, den meeltert dienst.
Door den tyd begon zy weder te ftaan tervolgends te gaan; maar de linkerarm, es T 4



eoa GENEESKUNDIGE
inzonderheid de hand en vingeren, waren buiten ftaat, om iets van belang te doen: d» kleine vinger was binnenwaards krom gebogen en ftyf, zynde de flexores fterk opgekrompen , en de twee naastvolgcnden waren ook ingetrokken : zy ging met het linkerbeen trekkende, en had daarin vry minder vermogen : over hee> geheel droeg haar lichaam kentekens van een lydend cn zwak geitel: de fpieren van den linkerarm waren minder vlecschlyk en by de eerfte geleding zeer vermagerd : het electrifeeren was haar beftendig afgeraaden , weshalven zy daarvoor zeer bevreesd was : ik verwachtte het meeste voordeel van de hand door den eleftriken ftroom te eleftrifeeren : ik ifoleerde haar, en eleftrifeerde haar, voor de eerfte-en tweede-maal , zeer zachtjes , om er haar aan te gewennen ; vervolgends liet ik den eleftriken vonkenftroom , door den ongeftcldcn arm , handen , en vingeren , doorgaan , geduurende twaalf a vyftien minuten ; hierop bleef de patiënte agt dagen we|: zy kwam weder , en ik eleftrifeerde haar voords , op dezelfde wyze , twintig h twee-en-twintig minuten : vervolgends gaf ik haar , behalven deezen eleftriken ftroom , den 4 April , eenige ligte fchokjes , uit een fleschje van tien duimen bekleed glas,



ELECTRICITEIT. 293
«i een agtftc duim afftands van den eleftrometer; deeze fchokjes zyn zeer klein, maar voor een begin groot genoeg: ik vergrootte en vermeerderde dezelven.
Toen zy agt maaien geëleftrifeerd was, trok zy, met de ongeftelde linkerhand , den handschoen aan de rechter , 't welk zy nimmer te vooren had kunnen doen: haar kleine kromme vinger , kon zy , zo wel als de andere kromgetrokkenc vingeren, rechtuit fteeken , na datzy nog eenige reizen geëleftrifeerd was; alleenlyk trok de kleine vinger weder krom , onder het eleftnfeeren; maar als ik ophield , kon zy dezelve weder uitfïrekken: de geleding hovende hand bleef als te vooren: van de hand tot den hnkervoet, en dus langs en door de gehele hnkerzyde, had ik den eleftriken ftroom , en zeer veele kleine fchokjes , verfcheidene maaien laaten doorgaan, met dat gevolg, dathaarvader my, den ao April, verhaalde, dat hy in het gaan, mcrkelyke verandering befpeurde 't welk zy zelve ook bevestigde:ik had,intusfche'n het getal der fchokjes , behalven de eleftrifee-' nng met den eleftriken ftroom , tot drie honderd vermeerderd , eu voer daarmede voord • den 3 Mei, kon zy gaan als of haar niets deerde ; de arm bleef, inmiddels , ftyf en oaver. T3



m GENEESKUNDIGE
.mogend, om zig rechtuit te {trekken j ook werd de geleding boven de hand niet veel krachti* ger, maar bleef genoegzaam onveranderd: en, daar de gelukkige uitkomst in het gaan , haar had moeten aanzetten, om de electriciteit met dubbelden yver te gebruiken , werd zy , met opzicht tot haar' arm , verdrietig en wankelmoedig , als zig een fpocdiger geneezing door de electriciteit voorgefteld hebbende ; waarom zy ook dagelyks minderbymykwam: zywerd geëleftrifeerd: van den ao Maart tot 32 April, 17 maal,
23 April 23 ^ici » IQ
vcrvolgends nog vier maaien, dus in 't geheel een-en-dertig maaien.
Door zodanige afgebrokene, en dus gebreklyke wyze van elcctrifeeren , kon men in een verouderd geval, als dit was, weinig nuts doen, , en zulks is ook gebleeken; want zy vorderde, federt den 22 April, genoegzaam niets, en dit was genoeg om van de eleftriciteit geheel afteftappen: fchoon zy in een gehcele maand maar tien maaien geëleclrifeerd werd : intusfehen had ik geen gronds genoeg, tot hoop van eene volle, dige herftelling , om haar tot de dagelykfche eleftriciteit te bepaalen,



ELECTRICITEIT. 295
AGT-EN-TWINTIGSTE PR OEFNEEMING.
De Heer k , was , geduurende eenige maanden , pynlyk geweest, aan de jicht in de rechterknie , en heupjicht aan de linkerzyde: deeze jicht werd , door gebruik van de Res. guajaci ,fiipo,tn rheum, gedeeltelyk herfteld, maar in de knie bleef een groote zwakheid na, verzeld van pyn.
Ik eleftrifeerde hem met den eleftriken vonkenftroom , zo door de heup als de knie , en begon, den 23 Maart, 1782.
Geduurende de vier eerfte eleftrifeeringen , werd de knie door meerdere zwelling aangedaan, 't welk in de drie volgende eleftrifeeringen , evenwel weder verminderde; ook begon de zwakheid der knie cn heupjicht , merkelyk afteneemen.
Den 31 Maart en twee volgende dagen,was de lyder uit de ftad geweest , en had , ter öorzaake van buijig weder, een goeden voorraad tan rheumatike ftofie opgezameld , want de heuppyn en knie-zwakheid , waren aanmerkelyk vermeerderd , waarom zyn Ed. , na nog T4



i96 GENEESKUNDIGE
vier electrifeeringen, den 6 April , van onzen byna vruchtloos aangewende moeite , een einde maakte.
Ik zoude deeze , als ook de voorige zevenen-twintigfte proefneeming , in het laatfte Hoofdftuk van dit deel hebben kunnen brengen, uit hoofde, dat deeze lyders my te vroeg vcrlaaten hebben , ware het niet, dat ik zelf te twyfelachtig was , of hunne geneezing wei het gevolg der electrifeering zo.u geweest zvn,
NEGEN-EN-TWINTIGSTE PROEFNEEMING,
em steyn, een Koetfier , oud dertig jaaren , werd in de maand December, 1781 , van het colyk van poitou aangetast , waarop in armen en handen verlamming volgde, die vry hevig was , zynde die leden zo flap en onbeweegbaar, als ik nimmer gezien heb : hy wist niet hoe hy dit colyk gekrecgen had , zynde anders aan geen ziekte onderworpen ; hy had eer» geruimen tyd , veel kofi>en thee gedronken, en vermoedde , gelyk ook anderen , die hy pyer zyn' toeftand geraadpleegd had, dat al dit



ELECTRICITEIT. a97
waterdrinken , de oorzaak van zyn ongeval was : de ondervinding , dat regenwater , uit fteerien regenbakken , dikwerf, tegen verwachting , loodftof bevat , deed my , van dit zyn kofly- en thee-drinken , geheel iets anders denken ; en inderdaad ; het bleek by myn onderzoek, dat het water, fchoon in een''fteenen regenbak verzameld , met loodftoffe bezwangerd was, en dat derhalven nier in de veelheid van het water, maar in deszelfs bezwangering met loodftoffe , de grond van zyne colyken gelegen was t zyn veel drinken , was zekerlyk een reden , dat anderen, die minder dronken , fchoon uit denzelfden regenbak, niet van 't colyk van poitou werden aangetast; 't kan , intusfehen, zyn , dat hy een meer verzuurend ingewand had , dan anderen , 't welk noodwendig meer vatbaar voor de ontbinding der loodftoffe zyn moest : hoe het zy , de verlamming was niet alleenlyk in zyne vingeren en de eerfte geleding, boven de hand, maar zelfs tot in zyne fchouderen doorgedrongen; hy kon den arm in de fchouder niet zonder pyn en moeite beweegen.
Den 24 April, 1782 , eleftrifeerde ik hem, voor de eerfte maal , met den vonkenftroom, vyftien minuten lang, daarna gaf ik hem, dooide geleding, boven de hand , en door. de yh> T J



S9S GENEESKUNDIGE geren , vyftig fchokjes , uit een fleschje van tien duimen bekleed glas , en een half duim afftands : ik voer hier dagelyks mede voord, tot den 3 Mei , op welken dag hy my verzekerde , dat hy meer levendigheids in zyne handen befpeurde , en wel in de rechter , meer dan in de linker , hoewel de laatfte het ergfte was geweest,'t welk hy toefchreef, daaraan , dat ik daags te vooren , den rechterarm en hand , ten minften met twee honderd van de gemelde fchokjes | geëlectrifeerd had : ik gaf nu, op deezen dag , ook twee honderd zulke fchokjes, aan de linkerhand , 't welk van het zelfde gevolg was : ik befloot, derhalven, fpoedig, om by deeze manier te blyven, deelende hem dagelyks , vier- a vyf- honderd fchokjes mede ; doch hy vorderde genoegzaam niet meer: hy liet zorgvuldig na, veel waters, en althans niet dan beproefd water , te drin» ken; nam inwendig, dagelyks, een lood, of meer , poeder van kreeftsoogen in , een der beste fcheimiddelen, om de loodftof, die zig in de ingewanden ophout , van het aciclum , daar het aan gehecht is , lostemaaken ; 't haperde ook niet aan zyn verlangen , om geneezen te worden , want hy kwam dagelyks by my s de eleclriciteit deed hem wel vorderen ,



ELECTRICITEIT. m
en zoude hem geneezen hebben , maar het kwaad fcheen te diep ingeworteld , want de pyn , die in arm en fchouder, by herhaaling, wederkwam , en die in den aanvang der verlamming , ontftaan was, verydclde onze pogingen : en dat dit inderdaad de oorzaak was, bleek daaraan, dat de rechter opperarm, die het meest in die pyn deelde, het ergfte bleef: op den 31 Mei, befloot ik hem , boven het gewoone getal van fchokjes, twee honderd grootere te geeven; ik nam daartoe een flesch van agt-en-twintig duimen bekleed glas , en een half duim afftands van den eleftrometer ; den volgenden dag was de pyn verdwecnen : ik voer voord met deeze zwaardere fchokken , maar zyne herftelling nam traaglyk toe: de patiënt gaf, intusfehen , den moed verlooren, cn fchoon hy nu met zyne handen weder eetcn en drinken konde neemen, was hy niet in ftaat om de paarden te mennen , teii minflen het werd hem niet toebetrouwd : tot den laatftcn Juny hield hy de eleftriciteit aan , en was echter niet meer dan ten deele geneezen: hy fcheidde uit met myn genoegen , en was , in April, zes maal , in Mei, vier-en-twintig maal, en in Juny , twee-en-twintig maal , dus in 't SShcel s tvvce-en-vyftig maal geëleftrifeerd,



5co GENEESKUNDIGE
Ruim een jaar daarna , ontmoette ik hem , in een vry beteren ftaat van beweegiug zyner handen; en het was , in 't begin van dit jaar 1785, dat hy my, door één myncr bekenden, liet weeten, dat hy thans geheel herfteld was: ik heb mcermaalen gezien , dat de natuur , fchoon langzaam, in deeze gevallen vry gunftig werkt.
DERTIGSTE PROEFNEEMING.
Izaak izaakzen , had , agt jaaren oud zynde , na eene zwaare ziekte, een hard gezwel , ter grootte van een hoenderei , in zyn nek gehouden , 't welk zonder verëttering , door verdeelende pleifters, verdweenen zynde, van eene langzaam toeneemende doofheid gevolgd werd: zyne moeder meende , dat deeze doofheid nergens anders van moest afgeleid worden , om dat, juist by de verdwyning van het gezwel, dc doofheid gelyktydig toenam ; dit laatc ik onbefis: : thans was hy twaalf jaaren oud , zag er rezond uit , maar was zo doof, dat hy volflxtkt nie'.j kon hooren : geen geluid , hoe lierk. of naby, werd hy gewaar: als



ELECTRICITEIT. 3o2
er een kanon werd afgefchooten, en hy was er niet ver vandaan, dan merkte hy zulks aan de dreuning, en verplaatzing der lucht; wanneer een rytuig, digt by hem , langs de ftraat kwam, dan voelde hy zulks aan de beweeging van den grond.
Om deeze ongemeene doofheid., befloot ik, hem , na hem de eleclriciteit te hebben leeren kennen , terflond de electrike fchokjes te geeven , deelende hem honderd mede , uit een fleschje van twaalf duimen bekleed glas , zo door, als achter, en onder de ooren , alsmede achter op dc tong: hiermede hield ik , van den 22 April , 1782 , tot den 30 dito 6 aan : den 25 , verhaalde zyn^moeder my , dat zyne beide ooren fterk geloopen hadden; dat zy dit wel gewoon was van het linker , maar in die vier jaaren, nooit van het rechter gezien had: ik vond de ftof vry dik, en van eenlymachtige zelfftandigheid, waarom ik oordeelde, dat hy met vrucht zoude kunnen gefpuit worden , waartoe} zy aarfelende befloot , en het ge. fchiedde tweemaal in twee dagen: den 28 April, was er, 'snachts , eenig bloed uit het rechter oor geloopen : 't fcheen , dat zy hem wys gemaakt hadden, of dat hy dacht, dat hy, nu hy gefpuit werd, niet moest geëleclrifeerd worden,



3öa GENEESKUNDIGE
want ik had veel moeite om hem daartoe te bewecgen , en meer dan veertig fchokjes wilde hy niet hebben : de volgende dagen, gaf ik hem, geregeld , twee honderd iv twee honderd en vyfen-twii tig fchokjes , zo door de coren , als achter dezelven , en op de pes anfertnm.
Den 4 Mei, verhaalde zyne moeder my, dat zy tweemaalen bemerkt had , dat hy begon te hooren , en daarna , buiten zyn voorkennis , de proef daarvan genomen had , met een tang cn asfehop, achter zyn' rug, tegen elkander te Haan : den 6 Mei, liet ik, herhaalde reizen , een klinkende tafelfcbel , achter zyn' rug , fchellen; hy zag meest altoos om , en zeide , dat hy het geluid flaauwlyk hoorde : tusfchen den 6 en 24 Mei, heb ik dit verfcheidene maaien herhaald , met een uitkomst, die , hoewel een traage,nogthans, naar de hevigheid der doofheid , genoegzaame vordering aanduidde, want op deezen dag hoorde hy H beftendig, als er achter zynen rug gefchcld werd : de trommel van 4« burgerwacht hoorde hy des avonds, als hy er op lettede , maar hy kon nog niet hooren , als er gefproken werd : de vrees die hy voor de eleftriciteit had , baarde zyn moeder en my een ongemeene moeite, om hem de fchokken toetedienen , en dit was de voor*



ELECTRICITEIT. 303
uaamfte reden waarom hy voortaan wegbleef; zynde den volgenden dag nog eens verfcheenen, en in 't geheel , twee - en - twintig maal geëleftrifeerd.
't Is zekerlyk geene der minst pynlyke aandoeningen van de eleftriciteit, om zig in het oor te laaten electrifeeren : als de huid op één plaats of punt geduurig geëleftrifeerd wordt, ontftaat aldaar een blaar , gevuld met fcherp vocht; of de huid wordt ten minden zeer rood en gevoelig , fomtyds met puisten of zwelling verzeld: om deeze puistjes te vermeiden , op de uitwendige deelen des lichaams , kan men de eleftrike voordleiders geduurig verplaatzen, en eleftrifeeren, by verpoozing, daar het noodig is ; maar dit is zo niet gelegen met de applicatie der eleftriciteit in het oor : de geïfoieerde koperdraaden blyven meest altyd op één' plaats , en kunnen niet wel verzet worden.
Intusfehen kan ik niet ontkennen , dat de eleftriciteit, die ik by deezen jongeling aangewend heb , krachtig genoeg geweest is, om met grond op eene meer gewenschte uikomst t« hoopen; ware met dezelve wat langer tyd aangehouden geworden, wy zouden ons meer beflisfend over derzelver nut of onvermogen, ia dit geval, kunnen uitlaaten.



GENEESKUNDIGE
EEN-EN-DERTIGSTE PROEF* NEEMING.
Ml aria s ........ , oud vyf-en-denig jaaren , van een zwak geftcl en teder lichaam thans zeer vermagerd , had in haar vroegen jeugd, reeds met jichtpynen gekweld geweest, tot den jaare 1770 : na dat jaar bleef zy bevryd;alleenlyk by verandering van luchtsgefteldheid , ontftond wel eens wat pyn , doch was van weinig belang.
In de maand January, 1777, beviel zy in het kraambedde, en klaagde, twee of drie v. '«téken daarna, over pyn in de leden , vocralin de knie* En , die ook fterk zwollen , welke zwelling, voor een gevolg van jicht zoude mogen gehouden worden: de pyn verminderde echter , by den aanwas der zwelling , niets ; breidde zig overal uit, en duurde dag en nacht voord, zo dat zy in langen tyd niet fiiep : dit toeval was , naar haare meening, ontdaan , door dien zy, kort naar haare bevalling , in de noodzaakelyk" heid gebragt werd , om eenige uuren , in het midden des winters, in de fneeuw te vernach-



ELECTRICITEIT. 3o5
ten: de toevallen, die deeze jichtpynen, vervölgends, verzelden, maakten die meening genoegzaam zeker; haare beide beenen waren, door inkrimping der trekkers , onder de knieën,' achterwaards getrokken , zo dat byna de kuiten der beenen , tegen het onderfte deel der dyen aanraakten, erifcherphoekigftonden: haare beide armen zwollen in dë geledingen des fchouders,des elboogs,en in die der vingeren, doch bleevcn pynlykrna genoegzaam den gantfchen winter, in jammer en elende doorgebragt te hebben , begon de pyn te verminderen, de zwelling te verdvvynen , maar het onheil te vermeerderen; want alle die ledemaaten, welken door pyn en zwelling aangedaan geweest waren, de vingers niet uitgezonderd, werden zo ftyf, dat hei in de meeste derzelven fcheen, als of ze nimmer buigbaar geweest waren : men zoude eerder eenig lid aan ftukken gefcheurd, dan geboogen hebben.
Hierby kwam nog , dat haar rechterarm , reeds vóór deeze ongefteldheid, door eene ader.laating ftyf was gebleeven: door vermagering, was zy zo ligt geworden, dat zy, wanneer zy met een flede gebragt werd, om geëleftrifeerd te worden „ nu eens door myn eenen,' en dan eens door den anderen Winkelknecht, vlug ter V



3o6 GENEESKUNDIGE
trap van de kamer opgedraagen werd, daar hei werktuig ftond ; en zo ook weder naar beneden : in 't kort, zy was een voorwerp Van medelyden.
Haar Geneesheer , rensinc, ftelde my voor , om een proef met de eleclriciteit aan haar te neemen , hoewel de geneezing, fchynbaar , onmogelyk was , of ten minften, dat het een onderneeming zoude zyn , van langen: duur.
Den 12 September, 1782, haar voor de eerftemaal zullende elcctrifeeren , deed ik dit ter» ftond met fchokjes, en op deezen en de twee volgende dagen , deelde ik haar tusfchen de drie- en vier-honderd fchokjes mede , uit een fleschje van elf duimen bekleed glas , en drie agtfte duim afftands van den electrometer; welken afftand ik naderhand op een half duim ftelde , en het getal der fchokjes op zeven- a agthonderd bragt.
Ik wist niet mét welk deel van haare verlamde en verftyfde ledemaaten ik beginnen zoude; ik liet dan eerst de fchokken gaan , in het gewricht der beenen, langs de trekkers onder de knieën , alsmede door de gewrichten der armen en vingeren , maar nam geen verandering waar : ik nam voords een flesch van twintig



ELECTRICITEIT. m
, duimen bekleed glas, en een half duim afftands van den electrometer; gaf daarmede drie- a vier-honderd fchokken; dan, fchoon zy , den 3 Oftóber, eenige mindere ftyfheid meende te befpeuren, was dat echter zo gering , fel vergelyking van haarcn elendigen fiaat, dat ik oordeelde , indien zy niet meer vorderde, dat mogelyk meer dan een jaar zoude verloopen , eer .zy geneezen was; gefield dat de electriciteit inderdaad, een middel ware dat haar kon geneezen, waaraan ik, wegens den aart der Te», dines, en om de inkrimping van welken het haar vooral haperde , destyds niet weinig twyfelde.
Ik nam, eer ik den moed gantsch verlooren gaf, een flesch van veertig duimen bekleed glas, en ftelde den elecïrometer op den afftand van één duim , van den eerften conductor-van deeze fchokken, die zeer gevoelig zyn voor ecn gezond mensch, maar die een verlamde zohe vig niet aandoet, deelde ik erhonderd-en-vyftig mede, door de onderfcheidene ledemaaten maar voornaamlyk door de opgekrompene peezen in het gewricht der beenen, vandaarlangs de kuit, opdepeesvanAchilles, en voords tot onder de voet.
^, begon nu, na twee of drie eledirifeermSen , merkelyke verandering te zien : de vin,
V 2



3p8 GENEESKUNDIGE
gcrs werden verder geopend en buigzaameri de linkerarm kon zy, in den fchouder, beweegen, zelfs opligten, en een houding doen aanneemen, die zy in geen'vyf jaaren had kunnen aanneemen : de beenen vielen meer van de dyen af, zo dat zy, in plaats van fcherphoekig, in tegendeel , ftomphoekig gebogen waren ; maar verder konden zy toen nog niet gebogen worden: den ^October, echter, konden de beenen , van de dyen af, betere houding aanneemen: zy was nu in 't geheel een-cn-twintig maaien geëleclrifeerd: met de handen en vingeren was zy ook gevorderd; zy kon niet alleen de naald vatten , maar, als de draad in dezelve geftoken was , naaijen, en wel met een draad die een half ei lang was , dezelve in éénen doorhaalende , ten bewyze , dat de ftyf heid in fchouder en elboog , beweegbaar werd : het naaijen zelf was voorzeker niet van het fynffce werk ; ook verhaalde zy my, dat zy,door twee menfehen onderfteund , door het huis gewandeld had , doch dit foort van wandelerf, zoude eerder gedraagen worden , mogen heeten; want , fchoon het waar zy , dat zy de beenen thans in de knieën beweegen, en meer of min voordzetten konde , zo is het ook niet minder waar, dat een gebogen lichaam , 't welk niei



ELECTRICITEIT. 3oo
alleenlyk weinig 0f geen fpierachtig vermogen uit zig zelf bezit, maar daarenboven geen fteunpunt heeft, geen last draagen kan; dagelyks met de electriciteit voordvaarénde , namen de beenen, van de dyen af, nog betere richting aan.
Naar maate zy nu meer vorderde , in dc beweeging , werd het leven meer in de zenuwen herfteld, maar daardoor ook werden de fchdkkeri van veertig duimen bekleed glas, en één duim afftands van den eleftrometer , ondraagelyker : dit zoude ons evenwel ni'et terug hebben gehouden,om de geneezingvoordtezetten maar in 't begin van November , werd zy weder met rheumatike pynen aangetast, en alzo zy, onder en na de eleftrifeering, fterk uitvvazemende , van myn huis, door d&e' lucht in de flede , en uit de flede weder in haar huis moest gebragt worden, terwyl zy, onder weg zynde , ook koud werd , beflooten wy , om de verdere geneezing uitteftelleu , tot in 't aanftaande voorjaar ; waarom wy den 8 November , haar voor het laatst , zynde de dertigftemaal, eleftrifeerden.
Naderhand vernam ik , dat men, op myne aanhoudende aanmaaning , de beenen rekte en vervoigends gefchiedde dit, met een goede' uitkomst, zo als ikin het eerfte deel 9 bladz.m, ia de noot, befchreeven heb.
V 3



3io geneeskundige
derde hoofdstuk.
Behelzende proefneemingen van lyders s die ik niet heb kunnen geneezen.
twee-en-dertigste proefneeming»
X)e Huisvrouw van hen prik pilo, oud, vier-cn-twiniig jaaren, kreeg eene hevige ftuiptrekking , op den 13 October des jaars 1777, na welke zy, aan de rechterzyde, en wel aan haare hand en vingeren , het allerhevigstlchcen getroffen te zyn : men had destyds geene aanleiding om dit toeval aan eenige andere oorzaak toetefchryven,' dan aan de gevolgen van een geweldigen fchrik, die haar , een maand te vooren, had getroffen ; hoewel het vervolg van tyd leerde, dat zulks , zo al niet geheel, evenwel ten deele , mede aan het gebruik van het water , uit een looden regenbak , moest toegefchreeven worden (*).
(*) Hoe veel nadeels de loodftofin het regenwater doet,



ELECTRICITEIT. m
Het bleef ook niet by deeze ééne ftuiptrekèing ; dezelven kwamen by herbaaling , doch minder hevig, nu en dan weder, onder hetinen uit-wendig gebruik van cmtiefikptka , mtiparalitica, cn andere geneesmiddelen: de electriciteit, door haaren Geneesheer, Doctor hof-
én hoe dikwyls het zelve, niet alleenlyk in looden- maar ook in fteenen-regenbakken, met die loodftof bezwangerd wordt, ii byna ongelooflyk : van de looden regenbakken, waarvan de bewoonde huizen van onze groote Hollandfrhe fteden , doorgaands, fterk voorzien zyn , is M byna. geen, en van de fteenen regenbakken, tennieesten twee van de tien,\vier water niet met loodftof bezwangerd is: aan het water, in den text gemeld, ftierven twee katten op eene elendige wyze: 't kan voor een klein gezin, dat een groot buis bewoont, maar, om dat het niet veel waters behoeft, weinig gebruik maakt van de potnp,offchoon het huis van een' fteenen regenbak voorzien is , even fchadejjk worden, alzo het water dikwyls in de pomp en pyp, door het ftiiftaan , fterk met loodftof bezwangerd wordt; men dient hier noodzaakelyk, des morgens vroeg, de twee eerfte emmers uittepompen , en tot ander gebruik, als drank- of fpys-bereiding, te berigen : wanneer men water fchept uit denzelfden bak waaruit men pompt, zal men dikwerf het gepompte water , met loodftof bezwangerd, en het andere goed bevinden; dit is bewys genoeg voor de noodzaakelykheid , van een tinnen , in plaats van eenen looden pomp-bak, en pyp , te maaken.



GENEESKUNDIGE
man, voorgcflagen zynde, werd ondernomen, met fchokken te geeven , ééns of tweemaal des daags, 't welk nu eens door my, en dan door haar zeiven , gebreklyk gefchiedde.
Ik beken gaarne , dat ik destyds , door gebrek aan oefening , geen doorzicht genoeg had, om met het vereischte overleg de electriciteit toetedienen , naar den tocdragt der omftandigheden, waarin de zieken zig bevonden : het gebruik van de eleclriciteit op het menschlyke lichaam , wordt best door ondervinding vcrkrccgen ; en alzo die aan veelen ontbreekt , fchoon anders verre gevorderd in deezen tak van Natuurkunde , is dat dikwyls een reden, dat het niet naar behooren gefchiedt, en dat veelal de proeven niet flaagcn.: dit zal duuren , zo lang de wyze van welke men zig'ter geneezinge bedienen moet , in de onderfcheidene betrekkingen waarin de lyders zig bevinden, niet onder zekere regels gebragt is: dus werd deeze lyderes , wel twee maagden lang, maar niet zo geregeld, als wel had moeten gefchieden , geëleclrifeerd , waarom zy, fchoon nog jong , ongeneezen bleef; de ftuipen bleevcn aanhouden, en dit deedmy vermoeden, dat de fchrik de werkelyke , en het



ELECTRICITEIT. 3j
loodftoflyk 'regenwater de aanleidende oor» zaak van haar ongeluk zal geweest zyn,
Na zy ontdekt had , dat het regenwater s waarvan zy veel, maar haar man , die zyn beroep buitens huis had , weinig gebruikte, met loodftof bezwangerd was, hebben zy eene andere wooning betrokken , en federt zyn de ftui, pen verminderd , maar de verlamming bleef voordduuren: in vervolg van tyd heeft zy twee gezonde kinderen ter wereld gebragt , terwyl de rechterhand, in de nraand October, 17^3, genoegzaam alleen , nog het overblyfzel van haare toevallen droeg,
Ik bezocht haar , in de gemelde maand, cn bevond , dat zy deeze hand niet kon gebruiken , om dat de vingers, door de opgetrokkene peezen, krom ftonden; zy kon evenwel dc vingers , met de andere hand , recht buigen , en een poos , in die geftalte, door geweld, uitgefpannen houden ; maar zo dra zy die hand losliet , werden de vingers weder krom : dc toevallen van zenuwtrekkingen had zy wcinig,eu waren dan nog gemaatigd: ik heb toen getracht, om nog eens de electriciteit aan haartoctedienen,' maar om dat zulks haar de eerftemaal niet had geholpen, wilde zy het ten tweedcnmaaleniet weder ondernecmen.



5i4 GENEESKUNDIGE
DRIE-EN-DERTIGS TE PROEFNEEMING.
JL ruitje graeffers, oud dertig jaaren , werd , voor twee-en-twintig jaaren , en dus, toen zy agt jaaren oud was, doof, zon» der te ontdekken door welke oorzaak zulks veroorzaakt was; doch zy wist, dat het nu federt vier jaaren , Van tyd tot tyd, erger was geworden , zo dat zy den 12 Augustus, 1782 , op welken dag zy by my kwam , geen menfchenftem noch gefchreeuw hooren , veel min? der verdaan konde: deeze doofheid wasfteeds' verzeld van hoofdpyn en zwaarte op de hersfenpan; zy was anders gezond en vrolyk.
Ik electrifeerde haar , door den eleftriken ftroom , van een half duim afftands van den eleftrometer, doch wilde dat zy zig zoude laaten fpuiten , te meer L om dat zy dit middel nimmer beproefd had , dan waarom zy het, in tegendeel , te minder doen wilde , zynde vooringenomen en bevreesd voor kwaade gevolgen; toen ik haar driemaalen geëleftrifeerd had , zonder vrucht , drong ik meer op het fpuiten aan,en toen zy eindelyk daartoeoverging,



ELECTRICITEIT. 3-I? ontlastte zy wel veel vuiligheids , maar kreeg geen verligting : na deVyfde en zesde electri! feering,, kon zy bemerken, dat er verandering in haare ooren voorviel ; zy dacht meer dan een ding te hooren, dat zy te vooren niet hoorde, maar vernam nog niets van het geluid der menschlyke ftemrne.
Zy woonde boven een' fleepers ftal, en getuigde , den 22 Augustus , na de tiende electrifeering, datzy, des nachts, de paardemin den ftal, duidelyk, met de yzers op den grond, kon hooren ftampen ; en ook by dag , dezelven langs de ftraat kon hooren loopen: den s>.9 Augustus , hoorde 'zy het geluid der Hemmen , maar kon de woorden niet verftaan ; vervolgends kon zy, Van naby, aan het linkerooreen horologie hooren tikken, maar niet aan het rechteroor.
Onder alle depze vorderingen , klaagde zy fterk ever dc aandoenelykheid , en naardien ik bevreesd was , dat zy de electriciteit verhaten mogt , maakte ik haar zulks zo draagelyk als mogelyk was , en liet haar wel eens een dag o verdaan.
Zy bleef, des niettegenftaande, den ^September, geheel weg, 't welk my fpeet: meermaalen is zulke en dergelyke onaangenaamheid



9*<S GENEESKUNDIGE dc bclooning des waarnecmers i de lyderes was in 't geheel s van 12 Augustus tot ia Septemr bcr, twee-en-twintig maal geëlectrifeerd.
Ik zou deeze patiënte hebben kunnen dellen , onder die voorwerpen , welken my ontydig verlaaten hebben ; of , om dat zy gedeeltelyk geneezen was , in het tweede Hoofdftuk dec,res deels; maar om dat zy tog, over het geheel, ongeneezeii bleef, heb ik haar hier ge, .plaatst.
VIER-EN-DERTIGSTE PROEFNEEMING,
N. N .., oud vyf-en-dertig jaaren , van een zedig gedrag, had een al te ligte excretio femu nis; onfchuldig aan onanitisch of venerisch wanbedryf, werd hy te gemaklyker by zig zeiven te raaden , om mytevraagen, of de eleclrieiteü geen gepast hulpmiddel daartegen zoude zyn? hy had het ongemak reeds wel tien jaaren gehad, en in den aanvang weinig geteld , maar thans zag hy , dat het van tyd tot tyd erger werd ; fchoon nog vry gezond en fterk , vreesde hy, echter, niet zonder reden, voor dc gevolgen s



ELECTRICITEIT. 31 y
ik kon hem, intusfehen, niets voorzeggen van de uitkomst zyner onderneeminge , alzo ik Biet alleenlyk nooit een dergelyke proef genomen ■ maar ook nergens iets daarvan geleezen had, hoewel ik hem verzekerde , dat hy dit zonder eenig gevaar, onderneemen kon: aangezien wy , bemerkende dat de prikkeling der electriciteit, de uitwerping bevorderde, hetiu onze hand hadden , om by de eerfte proef onze onderneeming aftebreeken ; dan, hoe zeer de minfte liefdedrift, of het enkelde denkbeeld zulks oogenbliklyk ten wege bragt , gebeurde het echter onder het electrifeeren nooit.
Ik ifoleerde hem naar gewoonte ; trok vonken uit de genitulia ; maar, daar het niet dan met moeite kon gefchieden , om vonken te trekken, ter plaatze alwaar het behoorde , en door den eleftriken ftroom bepaaldlyker kunnende eleftrifeeren, ging ik daartoe overhellende , in het eerst , den tweeden conduftor, een vierde duim afftands , en daarna wat verder van den eerften , waarvan hy genoegzaam geen hulp kreeg : ik ftelde een geïfoleerd koperdraad ov zyn penis, en een ander op de tesiieuli; by beurten op den een en den anderen: fomtyds verwisfelde ik één der geïfoieerde draaden, plaatfte die achter het fcrotim, indelen-



$i8 GENEESKUNDIGE
lendenen , by het heiligbeen , en op andere omliggende plaatfen : den 30 April, 178a, had ik hem vyftien maaien geëlectrifeerd , zonder vrucht.
Een ander man , omtrent zes-en-dertig jaaren oud, ongehuwd , was in het zelfde geval als de voorgemelde, en kreeg geftadig ereximtt penis , waarop , zonder dat hy zulks beletten konde , en waarvoor hy al eenige geneesmiddelen gebruikt had, onmiddelyk een effluxusfetninis volgde: deezen heb ik, op zyn verzoek, genoegzaam op dezelfde wyze geëlectrifeerd, maar heb hem mede niet kunnen geneezen , noch de affecïus amoris, doen verminderen.
In laater tyd , heb ik een' lyder van dien zelfden aart, onder handen gehad, die gelukkiglyk geneezen is; dan, deeze proef kan in dit deeï niet geplaatst worden.
VYF-EN- DERTIGSTE PROEFNEEMING.
De Heer ceriiardtjs ligtenberg» was in September , 1781 , aangetast van de koorts, welke, na het gebruik van gepaste ge-



ELECTRICITEIT. $J
aéesmiddelen, verdween, maar die hem waarfchynelyk het colyk van poitou veroorzaakte • want kort daarna, werd hy zeer hevig van het zelve aangetast : na hy van dit colyk herfteld was , werd hy van eene byna algemeene verlamming overvallen: deeze werd nog eens , in December , door een nieuwen aanval van'het colyk , verergerd , zo dat hy gantschlyk onvermogend werd om iets te verrichten : hywas wel nog ter been , doch zeer gebreklyk , en kon flechts eenige voetftappen , op een gelykèn grond, voordkomenj kon zig wel op een' ftoel nederzetten, maar zig niet weder oprichtenhy kon geen trap opklimmen , al waren die flechts een half voet hoog: zyne handen waren nog erger dan de voeten j deezen hongen krachtloos by het lyf neder , en hy kon geen vinger beweegen , zo dat men hem in deezen beklaagenswaardigen ftaat moest fpyzen en laaven 4 gelyk een klein kind : na het inwendig gebruik van veele geneesmiddelen, werd hem4' door den Heer, Doftor aartzen, de elec' triciteit aangepreezen , waarmede wy , den 31 December , 1781, een begin maakten : — ik eleftrifeerde hem met den eleftriken ftroom geduurende een halfuur , door de meefte deeJen van zyn lichaam, zonder veel onderfcheid



32o GENEESKUNDIGE
van fpieren in aanmerkingé te neemen 4 om dat zyne gebreken byna algemeen waren : na vyf of zes eleftrifeeringen , meende hy iets te vorderen : den 12 January, 1782 , kon hy, met onderfteuninge van zyne beide armen, op de zyden Van de zitting des ftoels , overeind ryzen, en dat verfcheidene maaien herhaalen: na verloop van nog eenige dagen, zag ik, dat ik weinig, over het geheel , vorderde , niettegenftaande ik alle mogclyke moeite aanwendde , en hem vry langer eleftrifeerde dan andere patiënten.
Om reden van zyn meer elendigen toeftand, befloot ik , hem tevens kleine fchokjes te geeven , waardoor hy in de mogelykheid geraakte , van een trap te kunnen opklimmen: iritü'g* fchen bleeven de handen , vingeren, en voeten , in dcnzelfdcn ftaat : ik moedigde hem , derhalven, aan, om zig tweemaal daags te laaten electrifeeren, ten einde het vermogen der eleftriciteit gelyk zoude daan, en kunnen op* weegen , tegen den hevigen aanval en het gewigt der ziekte : hy befloot hiertoe , in 't begin van February, cn wel, toen hy reeds zesen-twintig maaien geëleftrifeerd was : doch , de vorderingen die hy voords maakte , waren te gering , dan dat wy dezelven hier zouden opgeeven : daarenboven werd hy , in 't midden



ELECTRICITEIT, 3ax
dei-gezegde maand, wederom overvallen door het colyk van poitou, waardoor hy meer verergerde, dan hy met de eleftriciteit vorderde; want hy verloor de kracht om alleen van zynen ftoel opteryzen, hoewel hem den eleftriken ftroom , tweemaal daags , telkens dertig a veertig minuten l en drie- a vier-honderd j ja fomtyds meer fchokken , iedere keer 't werden toegediend j om deeze colykpynen te overwinnen , gebruikte hy den Oleum Ricitii,ma Syr. Papa», *ilht gemengd*
Toen de gezegde pyneri toenamen, moeften wy met de eleftriciteit eindigen ; er verliep een maand eer wy weder om dezelve konden denken, maar toen ftelde hy my voor, om van de proefneeming afteftappen , en er was , van wege de geftadig vernieuwende aanvallen der gezegde pynen,zo wel als uit aanmerking van het algemeene verlies der fpierkracht, waardoor de geneezing, naar myn begrip , langzaam zoude volgen, en hy, intusfehen , de moed verlooren hebben , geen hoop tot geneezing genoeg , om hem tot het gebruik der eleftriciteit op nieuw aantemoedigen : zes emvyfrig maal Was hy geëleftrifeerd en bleef ongeneezem



322 GENEESKUNDIGE
ZES-EN-DERTIGSTE PROEFNEEMING.
D e Heer r , federt één of twee jaaren doof geworden zynde, zonder de oorzaak daarvan te weeten , kwam by my om geëlectrifeerd te worden : de doofheid was in beide ooren , en hy had reeds eenige wolletjes met heete en prikkelende zaaken, daartegen in 't werk gefield; maar nimmer had hy zig laaten fpuiten , 't welk men anders dikwyls met veel voordeels ziet doen; waarom ik hem , vóór dat wy met de eleclriciteit begonnen , daartoe aanried , maar hy was er bevreesd voor, en wilde er niet toe overgaan.
Ik electrifeerde hem met den elcclriken ftroom, dwars door de ooren , door middel der kromgeboogene geïfoieerde voordleiders : toen ik zyn Ed. tweemaalen geëlectrifeerd had, enhy niets vorderde, ging hy, op myn aanhoudend verzoek, tot de infpuitingen over, die van dat gewenscht effect waren , dat zyne ooren van veel vuiligheids , veroorzaakt door het bepoederen van het hoofdhair , gezuiverd werden , en het gehoor daardoor volmaakt hcrftelde.



ELECTRICITEIT e*« Deeze proefneeming, en veele anderen, leeren ons , de noodzaakelykheid , om by verdoovingcn, vooral de infpuitingen, in de eerfte plaats, te beproeven.
ZE VEN-EN-DERTI GS TE PROEFNEEMING.
De Huisvrouw van jacobus steenme y e r , oud twee-en-veertig jaaren, was voor twee en een half jaar, van een beroerte aangetast , die een Hcemipkgie aan de linkerzyde, ten gevolge had; zynde dit ongeval , haar na' een voorafgaande en eenige dagen voordduurende hoofdpyn, aangekomen: zy bekwam al langzaamerhand van de hevigheid, die dit toeval verzclde ; want in 't begin volftrekt lam en gevoelloos , verkreeg haar arm het gevoelen eenige beweeging weder , genoegzaam binnen ' vyf wcekcn : na negen weeken kwam zy, hoeWel gebrekkig , weder ter been ; doch om op de ftraat te gaan , en om met haar linkerhand huisWerk te verrichten,waszygantsch onbekwaam. In deezen ftaat bleef zy negen maanden, wanneer zy te raade werd , om zig te laaten elec-
X 2



324 GENEESKUNDIGE
trifeeren : men bragt haar terftond zwaarc fchokken toe , hoewel weinig in getal: na tien a twaalf eleftrifeeringen , verliet zy het werktuig , zonder iets gevorderd te zyn; en hoewel zy door den tyd zo veel aanwon, dat zy langs de ftraat kon wandelen , bleef zy echter nog anderhalf jaar in een weerloozen ftaat, toen zy door anderen , die het fucces van fommige lyders, welken door my geëlectrifeerd waren ,kenden , aangefpoord werd, om zigbymy te vervoegen.
Den 19 Juny, 1782, heb ik haar voor het eerst geëlectrifeerd: zy had een fchrik voor de fchokken: de gebreken waren, intusfehen, te oud , om lang te toeven , zonder eene doordringende electriciteit aantewenden; echter waren de fchokken , die zy voor anderhalf jaar ontvangen had , naar myn oordeel , te zwaar geweest: ik nam daartoe nu een fleschje van tien duimen bekleed glas , en ftelde den electrometer een half duim van den eerften conduftor ; gaf twee- a drie-honderd fchokjes door dc gantfche linkerzyde, dat is, van de hand, door den arm, langs de zyde, naar de voet : dagelyks klom ik op in het getal der fchokken, tot zes- a zeven-honderd toe , van welken ik wel eens honderd a twee honderd door den arm alleen liet gaan.



ELECTRICITEIT. 325
Na vyf dagen ondervond zy minder vermoeijing in het gaan : na de vier-en-twintigfte eleftrifeering, had zy de kracht om een' doek uittedrukken, en meer gevoels in Let behandelen van huishoudelyke dingen ; maar naardien zy minder met den arm cn hand, dan met den voet vorderde ,. eleftrifeerde ik haar den 9 , ï2, I3 en 14 Auguftus, den arm alleen, met goed gevolg;zy verklaarde zulks ongemeen te bemerken, bragt de hand met gemak aan het hoofd , en beweegde alle haare vingeren , éen voor één , 't welk haar tot nog toe niet had mogen gel beuren : dit reeds vorderend herflel, werd echter voortaan niet gunfliger: de patiënte kwam anders , naar maate zy ver van myn huis woonde , vry beftendig, hoewel zy, in de maand September, wel eens twee of meer dagen verzuimde, misfehien om dat de electriciteit" haare hoop op eene volkomene geneezing te leur fteldewant, inderdaad, federt vier weeken, vorder! de haar arm niets : ik had, derhalven , geen gegronde reden , om haar tot verdere voordzetting der eleftriciteit zeer fterk aantemaanenden 26 September, flapte zy , met myne toeftemmmge, van onze onderneeming geheel af.
Ik heb, in de eerfte afdeeling van dit werk' reden gegeeven , waarom de lyders in 't beX 3



S£6 GENEESKUNDIGE gin der proefneemingen, meer vorderden , in de geneezing, dan daarna, en dit was ook hier het geval.
AGT-EN -DERTIGSTE PROEFNEEMING.
]N"icolaas dirksen , oud elf jaaren , vrolyk van aart, en gezond van lichaam , werd in het jaar 1778, bezocht , met een verzweering in zyne ooren, welke beide een geruim en tyd de etterftof, naar buiten, ontlastten: na de herftelling van deeze verzweering bleef hy doof, en zyne fpraak werd zeer gebrekkig, even als iemand die hevig ftamelt ; dit gebrek had hy zo wel in 't leezen als in het fpreeken, want hy kon , hoewel hy anders goed leezen konde, geen enkel woord, verftaanbaar, voor den dag brengen : zyne beenen werden door ligte zenuwtrekkingen verzwakt: de doofheid was van minder belang dan deeze gebreken; als men een horologie digt aan zyn oor hield , kon hy het hooren tikken : de Hooglceraar bon, verlangde, dat ik een proef met de electriciteit aan hem neemen zoude, en zond kers,



ELECTRICITEIT. 327
in dat vertrouwen, den 12 April, 1782, aan myn huis.
Na dat ik hem behoorelyk geïfoleefd had , heb ik hem door den vonkenftroom geëlecmfeerd, vyftien minuten lang: ik liet deezen vuurfiroom gaan, door tong, kaaken , en ooren , en hield, van den 12 tot den 20 April, daarmede aan, zonder eenige verandering te befpeuren : op d-:,/on harken dag, gaf ik hem , door de M ' £ t---:, twaalf kleine fchokjes, uit een fleschje van tien duimen bekleed glas , en eert vierde duim afftands van den cleélrometer , welke fchokjes ik , alzo hy niets vorderde ' dagelyks vermeerderde,en op den 25 dito, tot honderd toe, had doen aangroeijen ,- van welken ik twaalf a veertien door de ooren liet gaan : intusfehen befpeurde ik , in het fpreeken , verandering , _ 't welk zyn moeder my tevens bevestigde , door my te verzekeren , dat zy dit dagelyks vernam : ik liet hem leezen ; twee a drie woorden bragt hy na elkander uit , cn fchoon de doofheid nog eveneens was, deed my dit hoopen , en befluiten , op deeze wyze nog aantehouden , vergrootende en vermeerderende trapswyzc de fchokjes.
Den 1 Mei , gaf ik hem, door de beide ooren honderd, door de beide beenen honderd , X4



323 GENEESKUNDIGE
en door kaaken, tong, en onder de ooren, op de pes anferinus , mede honderd fchokjes : maandag den 6 Mei , hoorde en fprak hy beter , doch naar maate van de aanhoudende en vry gevoelige electrifeeringen , was. zyne vordering niet noemenswaardig.
Vervolgends heb ik hem , na deeze eleflrU feering, die ik dagelyks deed , nog zes of agt fchokken , door zyn tong en ooren gegeeven , uit een leidfche flesch , bekleed tot veertig duimen, en een' afftand des clectrometers van een half duim,
In het midden van Mei, las hy maatig goed, echter nog ftootendc : zyne beenen bieeven ala te vooren; maar hy kon het horologie nu hooren tikken, als het wel een handbreed van zyne ooren af was: ik merkte op, dat zyn rechteroor vry beter hoorde, dan het andere: tusfchenbeiden, moest ik het electrifeeren van de ooren ualaaten, om dat dezelven etterachtig vocht ontlastten,
In de maand juny, was ik wegens de algemeene epidemifchc zinkingkoorts of zogenaamde Noordfche ziekte , door veelvuldige winkelbezigheden , in de noodzaakelykheid , van vsertien dagen de ele&riiceringcn, bymyne patiënten uittefteüen , in welken tusfehentyd hy hy*



ELECTRICITEIT. 329
na zo veel terug ging , als hy met veel pyns, en ik door veel moeite, gevorderd was.
Ik vong , den 17 Juny , op den voorigen voet weder aan, met hem te eleftrifeeren, waardoor hy, binnen weinige dagen , wederom in dien ftaat kwam , waarin hy zig, den 1 Juny, bevond: ik bleef , fomtyds met eenige verandering , genoegzaam dagelyks , daarmede aanhouden , tot den 25 July , zonder dat ik zeggen kan, dat wy de geneezing tot hooger trap gebragt hadden , als die op den 1 Juny was ; maar wel , dat hy vermagerde van lichaam ; dit deed my aan zyne volkomene geneezing twyfelen, zynde nu reeds bynatagtig maal geëlectrifeerd ; als, van 12 April tot 1 Juny , veertig maal, dit was de dag op welken ik genoodzaakt was de voordzetting te ftaaken: van den 17 tot den 28 Juny , agt maal , wanneer hy weder tot dien ilaat van vordering gebragt was, waarin hy zig den 1 Juny bevond; voords, van 28 Juny tot 31 July, vier-en-twintig maal, Waardoor hy niets meer gevorderd was; en eindelyknog, van den 1 tot den 10 Augustus , zeven maal, het welk in 't geheel, negen-en-zeventig ejeftrifeeringen uitmaakt, die niet zonder pyn en kermen van zynen kant, noch zonder arbeid van myne. zyde , aan hem in 't werk gefield zyn , X 5



S3o GENEESKUNDIGE
cn ten einde van welken ik hem, tot myn leedweezen, doormiddel van de electriciteit, ongeneeslyk heb moeten verklaaren: in October, 1783, was hy nog eveneens dan voor deezen.
NEGEN-EN-DERTIGSTE PROEFNEEMiNG.
Jan frank , oud twee-en-vyftig jaaren , werd, voor twee en een half jaar , door eene galziekte aangetast : na zyne herftelling bleef de koorts aanhouden : door zyn beroep genoodzaakt , begaf hy zig , nog zwak zynde , terwyl hy werkclyk de koorts had , op de ftraat, en werd,op den weg, van beeving cn duizeling overvallen , waarom hy zig ergens in' Miuis moest begeeven : dit gebeurde in den winter des jaars 1780 , zynde een halfjaar na dc galziekte: thans was het twee jaaren lang, dat hy beftendig die beeving gehouden had, Waardoor hy buiten ftaat was , om iets tot onderhoud van zyn huisgezin aantevangen ., zo dat hy arm werd : hy had de beeving vry fterk in alle zyne ledemaaten, maar bovenal waren zyne armen daarvan aangedaan j door den tyd



ELECTRICITEIT. 33I werden zyne krachten minder ; hy kon niets aanvatten , doch , door het gebruiken van Radix vakrian. en oc. 69, tot een poeder gebragt, was hy iets beter geworden.
In deezen Haat kwam hy, door den Heere cuthbertson gezonden, by my: ik trok de eerftemaal dat ik hem eleftrifeerde, zynde den 15 Mei-, 1782, vonken, door den eleftriken ftroom : dit deed ik vier- a vyf-maal; hierdoor ging hy , noch voor- , noch achter-uit, maar bleef beeven gelyk te vooren : ik gaf hem, derhalven , voortaan tweehonderd fchokjes , door de beide armen; honderd van de rechterhand tot den linkervoet, en honderd van de linkerhand tot den rechtervoet; dus kruisten de fchokken door liet gantfche lichaam : 't fleschje dat ik gebruikte , had elf duimen bekleed glas , en de eleftrometer ftond een half duim van den eerften conduftor.
't Was na verloop van eenige dagen , als of de zwakheid van zyne beenen zig in zyne kuiten plaatfte : den 3o Mei , was de beeving zyner beenen geheel verdweenen ; zyne armen en handen beefden vry minder, en waren fterker ; den 1 Juny , droeg hy een emmer met water de trap op, kon koffy maaien, welke beide daaden hy, veertien dagen te vooren, niet



332 GENEESKUNDIGE
had kunnen verrichten : hy kreeg pyn in de knieën , waarom ik hem , door dc knieën en beenen , hondcrd-en-vyftig fchokjes gaf, en na ik dit drie maaien herhaald had , was de pyn uit de knieën geheel weg , van den 4 tot den 17 Juny , kon ik hem , wegens overloop van bezigheden, niet electrifeeren , in welken tusfchentyd hy zig, op raad van zeker Geneesheer, had doen aderlaaten: vervolgends kwam hy weder by my ; 2yne beenen waren nog in een' goeden ftaat , maar zyne armen beefden weder meer dan te vooren; en fchoon ik hem, als voor twee of drie weeken , electrifeerde , bleef hy , tot den 25 Juny , in den zelfden ftaat : ik prees hem nog eene aderlaating aan, en deeze deed de beeving verminderen; di't bragt my in het denkbeeld, of ik hem niet met meer vruchts , negatief eleftrifeeren zoude : ik ftelde zulks in 't werk, cn hield , na hem, benevens de machine , wel gcïfoleerd te hebben , daarmede eenige dagen aan , maar de beeving in den arm bleef als te vooren ; daarom ging ik weder tot de fchokken over , doch gaf die fterker dan ik tot nog toe gedaan had , en vermeerderde dagelyks de grootte der fleschfche.
Ik ftelde den eleftrometer één duim van den



ELECTRICITEIT. 333
eerften conduftor, en den 7July, gaf ik honderd fchokken , met vyftig duimen bekleed glas; den 8 dito, gaf ik tagtig fchokken , met zeventig duimen bekleed glas; den9dito,zestig fchokken , met honderd duimen bekleed glas; den 10 dito , veertig fchokken , met honderd en vyf-en-twintig duimen bekleed glas ; den i3 dito, twintig fchokken, met honderd en vier-en-veertig duimen bekleed glas; den 14 dito, weder twintig fchokken, en ook met honderd en vier-en-veertig duimen bekleed glas : alle deeze fchokken gaf ik hem wel door de armen, maar zodanig , dat dezelven niet door de borst gingen , gelyk dit anders in het gewoone fchokkengeeven plaatsheeft: ik ftelde een voordleider op den fchouder , en een op de hand of vingers; anders zouden deeze fchokken, voor hem onverdraagelyk geweest zyn.
Zyne beeving bleef, na alle onze poogingen, zonder aanmerkelyke vermindering aanhouden, en ik zag , dat alle verdere moeite vruchtloos' zoude aangewend worden ; waarom ik hem verklaarde , dat de eleftriciteit hem niet zoude helpen: hy was in \ geheel agt-en-dertigmaal geëleftrifeerd.



334 GENEESKUNDIGE
VEERTIGSTE PROEF NEEM ING.
Jf*n vonken berg , een jongman , van dric-en-twintig jaaren, bleef, door een fchrik, die hem voor drie jaaren getroffen had , behebt met toevallen van zenuwziekte , welke hem federt , onverhoeds , zonder eenig voorgevoel, nu cn dan overkwamen : in het toeval, handelde hy zelden met overleg , cn kon niet beter vcrgcleeken worden , als by iemand die flaauw is , en met tusfehenpoozen zenuwtrekkingen krygt; iets , waaraan de mannen minder dan de vrouwen onderhevig zyn : hy was mager, en teder van zenuwgeftel, Hgtlyk aangedaan en verlegen, en had een beroep dat hem niet voegde, zynde naamlyk, Trommelflaager by de Burgery, waardoor hy veelal met menfchen van zynen aart verfchillende, verkceren, cn daarenboven dikwyls 's nachts waaken moest, 't welk hy altoos ondervond, dat hem nadeelig was , alzo hy dan den volgenden dag, geduurig zenuwtrekkingen had : zwaare verïnoeijingen des geests , deeden hem zo wel aan, als vermoeijingen des lichaams: by voor-



ELECTRICITEIT. 335 beeld , wanneer hy zelfs eene onverfchillige zaak, die hem noch moeite , noch moeijelykheid baarde , met aandacht bepeinsde , viel hy terfcond in trekkingen : onder .andere geneesmiddelen , had hy ook de affi^tida niet weinig, doch zonder vrucht, in zynen tocftand gebruikt.
De Heer Profesfor bon, zond hem , den 21 Juny, 1782 , tot my , op dat ik hem zou electrifeeren : in 't laatst verloopen jaar, was dit reeds twaalf of dertien maal, om de vier of vyf dagen , gefchied , en 't welk hem , naar zyne meening, iets had geholpen, waarom hy nu van de eleftriciteit een goede uitkomst verwachtte : hy was in zyne voorige eleftrifecringen gefchokt; en, zyn verhaal voor waarheid aanneemende , naamlyk, dat hy toen iets beter geworden was , ging jk terftond daartoe over: een fleschje van elf duimen bekleed glas, en een vierde duim afftands van den eleftrometer , kon fchokjes , gepast voor zyn' toeftand, ten wege brengen: zes- of agt-honderd zulke fchokjes, konde ik, met myn werktuig, in twaalf of vyftien minuten , naar dat de luehtsgcftcldheid droog was , toedienen: om dat zyne zenuwtrekkingen het gantfche lichaam aandeeden , bepaalde ik my aan geene



336" GENEES KUN Dl G É
plaats i vyf dagen hield ik hiermede aan, Wanneer hy , door een diarrhaia aangetast , byna drie weeken wegbleef: den 17 July, begonnen wy hem weder op dezelfde wyze te eleftrifeeren , doch floegen, tusfchenbeiden , wel eens twee a drie dagen over , en zyne vordering was , tot nog toe , zeer gering.
Dagelyks vertelcïe hy my, dat de fchokken, die hy in 't voorige jaar ontvangen had, grooter geweest waren, en verzocht my dus , dezelven grooter te neemen, waarom ik hem de fchokken voortaan, uit een flesch van twintig duimen bekleed glas, en een half duim afftands van den eleftrometer, tot twee-a drie-honderd toe,toediende: verfcheidene dagen werden daarmede aangehouden, doch zonder vrucht: in 't midden van Augustus , ftapte ik ook van deeze grootere fchokken af , en eleftrifeerde hem door den vonkenftroom; hierdoor fcheehen de zenuwtrekkingen overwonnen te zullen worden , want dezelven bleeven, van tyd tot tyd, meer weg ; de lyder werd fterker , en had , den 13 September, de trekkingen in geen drie weeken gehad: hy kon meer bepaaldlyk , zonder aandoening op het zenuwgeftel , over eenige zaak zyne gedachten laaten gaan:'snachts gewaakt hebbende , was hy des daags daar-



ELECTRICITEIT. 337
■aan , tegen gewoonte , van zenuwtrekkingen verfchoond gebleeven : dit gebeurde in het laatst van de maand September.
Het een en ander, wekte myne verwachting en zyne hoop niet weinig op , zo dat & be_ floot , de electrifeeringen , waarvan ik anders, met het einde van de maand , dacht af«flappen, voordtezetten; dan, hoe beftendig «k. in de maand Oftober, daarmede aanhield" 't was nog geen November , 0f men ontdekte, dat de zenuwtrekkingen , weder een begin namen , en vervolgends , fchoon hy genoegl Zaam dage,yks geëleftrifeerd werd , langzamerhand weder fterker werden; na een naauwkeurig onderzoek , bleek het my , hoewel hy zulks met weeten wilde, dat voor hem te fterke gemoedsaandoeningen , hem achteruit zetteden; ik oordeelde, derhalven, dat hetbestwas de eleftriciteit , voor iemand dien ik vernam dat, wegens zyn aandoenlyk zenuwgeftel ge diiung voor zulke aandoeningen bloot ftond'riet verderte beproeven; maar hiervan wilde hy' zi« vleijende met de hoop van geneezing,'nie^o! ren : ik volhardde dan nog, om hem genoegen te geeven; begon wederom met fchokken en iW aan, tot in * laatst van de maand De"mber , ia welke maand , ik hem Hechts nn Y



?38 GENEESKUNDIGE
en dan eens eleftrifeerde , maar de fchokken vry fterk gaf , daartoe een flesch van veertig duimen bekleed glas gebruikende ; 't een en ander hielp hem , naar myn inzien, te weinig, om langer voordtevaaren , zo dat ik hem , fchoon hy gaarne aan het eleftrifeeren had willen blyven, na den 19 December, niet meer electrifeeren wilde : in 't geheel is hy honderd maal geëleftrifeerd ; als , in Juny , vyf maal; in July, tien maal ; in Augustus, vyfen-twintig maal; in September, agttienmaal; in Oftober, twintig maal; in November,vyftien maal, en in December, zeven maal; echter byna zonder vrucht.
EEN - EN - VEERTIGSTE PROEFNEEMING.
De Wel - Ed. Jongvrouw m. b , werd ,
federt vier a vyf jaaren , van eene langzaam toeneemende doofheid bezocht: zy was thans agttien a twintig jaaren oud: in den zomer des jaars 1782, werd zy daarvoor,in ''s Gravenhags reeds geëleftrifeerd en fchoon dit zeven-envyftig maal gefchied was , bleef de doofheid



ELECTRICITEIT. 339
aanhouden: zy trok van daar, miaAmfieldam, en de Geneesheer muilman , onder wiens' opzicht de proef, in 's Gravenhage voornoemd,gedaan was , bleef op de verdere applicatie'der eleftriciteit aanhouden : na dat ik vernomen had, hoe zulks in 't werk gefield was geworden, floeg ik den gezegden Geneesheer eene betere wyze voor , die ook door hem terftond goedgekeurd werd : ik liet tot dat einde de twee glazene pypen buigen, zo als ik die onderden voorraad van noodige apparatus , om geneeskundig te eleftrifeeren, befchreeven heb: door middel van deeze gekromde pypen , die , om dat ze van best glas waren , wel ifoleerden , kon ik de vonken zo diep in het oor brengen, als ik begeerde , zonder dat de kraakbeenige oorlel , in de toegediende eleftriciteit deelde : ik bragt dus den eleftriken ftroom, door de gehoorwegen der beide ooren , want het eleftrike vuur , door de eene pyp in één der ooren • gebragt , werd door de andere pyp opgevangen en wederom afgevoerd: 't is waar , deeze wyze is aandoenlyk, maar weinig eleftriciteit, aldus op de rechte plaats toegediend , is meer^ dan veel eleftriciteit, op plaatzen gebragt daar het onnoodig is,behalven nog de onnoodige pyn, welke op die plaatzen veroorzaakt wordt.
y %



S4o GENEESKUNDIGE
Den 23 Oftober , had ik haar voor de eerftemaal, een half uur lang , geëleclrifeerd , en de kromgebogene glazene pypen, nu en dan eens verplaatst , om den eleftriken ftroom van richting te veranderen: den geïfoleerden electrometer ftelde ik een vierde van een duim van den conduftor der machine ; derhalven waren dc vonken wel klein , maar kwamen ter rechter plaatze : op deeze wyze eleftrifeerde ik haar, eerst om den anderen dag , daarna twee dagen achtereen, en den derden dag niet; zo dat zy, van den 23 Oftober tot den 30November, vyf-en-twintig maal geëleftrifeerd werd ; maaide vorderingen die wy maakten waren zeer gering, en niet waardig te noemen; daarentegen werden de ooren, wegens die aanhoudende vonken, van binnen vry gevoelig , en aandoenlyker , by iedere volgende eleftrifeering : tot verzachting liet ik de ooren, in 't laatst van November, met confent van haar' Geneesheer, fpuiten, en, na twee a drie dagen met de electriciteit gewacht hebbende, konden wy weder voordvaaren.
Den 3 December, ging ik over tot zeer kleine eleftrike fchokjes , uit een fleschje van agt duimen bekleed glas , en een vierde duim af-



ELECTRICITEIT. 34I
ftands van den eleftrometer , door denzelfden glazen voordleider , medetedeelen ; klom dagelyk, in getal daarmede op, zo dat ik, i„ den aanvang van deeze maand, agt a tien, en aan het einde derzelve , honderd-en-zestig bokjes, door de ooren bragt, doeh al mede zender vrucht: zy verhaalde my fomtyds wel _^t zy beter werdj't rytnig verder hooren,en m de Kerk den Predikant beter verftaan konde • maar, Zo 't my toefcheen , bleef de doofheid genoegzaam in dezelfde gefteldheid , waarom ,k ook , den 8 January, x783 , onze aangewende poogden (taakte , om in den aan, ftaanden voortyd , daarmede nog eens aantevangen; thans, in het geheel, agt-en-veertig maal geëleftrifeerd zynde. •
Van den l8 Mei, des gemelden jaars , tor den 3o dito, «gefloten, is myne lyderes nog tien maal , door den vonkenftroom , op dezelfde wyze als in het voorige jaar, geëleftrifeerd , zonder eenige vrucht :wy hadden ons voor-efteld dat, indien het faifoen,door deszelfstusfchentomst, de eleftriciteit behulpzaam zoude kunnen zyn , en de herftelling bevorderen de
«•"ftVfteluchtsgefteldheidderMei-maanddaatoe te kiezen ware.
Y 3



342 GENEESKUNDIGE
Behalven het aanwenden van de eleclriciteit, heeft de patiënte , beftendig , van Oclober , 17552, tot Juny, 1783, een vinum meclicatum , gebruikt , door den Heer muil man, voorgefchreeven , beftaande uit de Cortex Perm, ■winter, Limatur. marlis, vinum PJienan. etc.



ELECTRICITEIT. 343
VIERDE HOOFDSTUK.
Behelzende proefneemingen van lyders, die my ontydig verlaaten hebben.
TWEE-EN-VEERTIGSTE PROEFNEEMING.
^jtejurrrouw b . m ..... , werd my , in de maand Maart , voorgefteld , door den Heere Doctor a r 0 y, om geëleclrifeerd te worden : zy was federt één jaar tyds ziek geweest, aan colyken van poitou, als zo veele gevolgen van het gebruik van loodwater, uit een fteenen regenbak : na dat dit ontdekt , en verfcheidene gepaste geneesmiddelen daartegen aangewend waren , liet de kwaadaartigheid der ftoffe niet na, eene algemeene verlamming, in armen en beenen , ten wege te brengen ; zy kon geen roet verzetten % noch van haar' ftoel opftaan; niets met de handen aanvatten , en was daarby van eene zieklyke en fcherpvochtige gefteldbeid : aan de hiel van den rechtervoet, wa« Y4



344 GENEESKUNDIGE
van zelf een gat gevallen , alsmede een aan de knie van het linkerbeen.
Wy bragten haar in aanraaking met den eerften conductor, en trokken vonken , alvoorcns haar behoorelyk geïfoleerd te hebben : wy voorzagen , dat deeze wys van electrifeeren, in dit te verre gevorderd geval, te lang zoude tegenhouden , waarom wy overeenkwamen , om den electrikcn vonkenftroom te appliceeren ; dit baarde haar, in den aanvang , weinigpvns gelyk het doorgaands in die gevallen gaat ; maar toen het gevoel, door de electriciteit opgewekt en éénmaal verlevendigd was , klaagde zy^l te veel over de aandoening , welke toenam , naar maate het gevoel , 't welk na zes of zeven electrifeeringen herftelde , vermeerderde : 't fcheen dat zy iets begon te beteren, want zy kon de voeten van den grond op een ftoof zetten, en hoewel dit, ontegenfpreekelyk, meer krachts in de knie aanduidde, hebben wy echter,door tusfehenkomst der navolgende omftandighedcn,de proefireeming niet kunnen ten einde brengen; want, terwyl wy met de electriciteit bezig waren , onftond er eene nieuwe opening, op de buitenzyde van den rechtervoet , na eene groote en van zelf ontftaane blaar , die by het doorbreeken een zeer



ELECTRICITEIT. 345
fcherpbytend , geel - doorfchycnd , cn lyvig vochc loosde, welks hoeveelheid in vier-en twintig uuren, wel tot veertig oneen te bepaalen was.
In het laatst van Maart, begon zy van rheurratike pynen te klaagen , en deeze twee zaaken , gevoegd by de vruchtlooze uitkomst, die wy van de eleftriciteit , in dit geval , waarfchynelyk zouden kunnen jjebben, moedigden ons niet aan, om het werk voordtezetten : de patiënte, droefgeeftig van geitel, en aandoenlyk voor de pyn in haar zieklyk lichaam , werd mistrooftig en begeerde er aftefrappen, 't welk wy deeden ; zynde zy van den 14 Maart tot den 1 April, des jaars J7S2 , agttien maai geëleftrifeerd ; voords is zy in een fukkelenden ftaat gehlcevcn , tot dat zy , den 14 April , 1783, evenwel zo verre gevorderd was, datzy door het huis kon gaan : zy had nogthans in de geleding der voeten , onder den enklaauw, geene lievigheid, of liever geen veerkrachtig vermogen der peezen ; de teenen waren genoegzaam ftyf, en met de handen en vingeren was het, in dit opzicht, niet minder kwalyk gefield: miar,aangezien zy thans gezonder was dan voórdeezen, oordeelde haarGeneesheer, nu met meer vracht» de eleftrike proef te kunnen herY 5



346 GENEESKUNDIGE
haaien; waarmede wy, den 14 April voornoemd, gin maakten, geevende vyf- a zes-honderd kleine fchokjes , met een fleschje van zeven duimen bekleed glas , en vier lynen van een duim afftands van den electrometer : deeze fchokjes mogen , door de kleinheid van het fleschje , genoegzaam geen fchokken genaamd worden, maar zy maaken,even gelyk groote vonken , een fterke trilling op de zenuwen; dan , daar dit de patiënte nog te pynlyk viel , en zy niet genoeg vorderde , zyn wy , den 2 Mei , daaraanvolgende , en dus na vyftig eleótrifeeringen, weder van de onderneeming afgeftapt : eenigen tyd daarna , heeft de Heer aroï, my bericht , dat zy , kort daaraan , weder overvallen was van een coiica faturmna, en meende derhalven, daarin de reden te vinden, waarom zy van deeze laatfte onderneeming , geen meer vruchts trok : in het begin van dit jaar , 1785, was zy nog in eenen ongeftelden ftaat.



ELECTRICITEIT. 347
DRIE-EN-VEERTIGSTE PROEFNEEMING.
In den jaare 1781 , in de maand Oftober , werd de Heer, jan van meurs, ouddrieen-tagtig jaaren , van een beroerte aangetast , die , na dat hy van dezelve weder 1'cheen bekomen te zyn, eene verlamming aan zyne rechterzyde overliet; hy kon niet gaan noch ftaan; moest met behulp van een ander van het bed op den ftoel komen , en zyn rechter-arm noch hand , kon hy niet roeren .of beweegen dan in den fchouder : na het toedienen van de vereischte geneesmiddelen, bleef hy, in de maand December, nog in den zelfden ftaat : zyn Geneesheer , har tj e n s , verzocht my , hem te eleftrifeeren : na eene vereischte en bekwaame ifoleering, met zyn' ftoel op vier, met pik en harst gevulde, klosfen gefteld zynde , heb ik hem, van den 7 tot den 14December, vonken getrokken, of, met den eleftriken ftroom geëleftrifeerd, zonder eenige de minde verandering.
Op dien tyd niet anders hebbende, dan een machine , met één glazen fchyf, van zestien



348 GENEESKUNDIGE
duimen diameter; vermits myne groote eleftrike werktuigen met twee fchyven, by andere patiënten waren, ging ik tot kleine fchokjes over , om dat het trekken van zulke kleine vonken, als een dergelyk werktuig aanbrengt , hem, naar myn inzien , niet geneezen kon , ten zy er weeken en maanden verliepen; te meer , daar het daarenboven, in deeze maand December, vry vochtig wéér was.
Myn patiënt begon , onder het geeven van deeze kleine fchokjes, zeer geweldig over pyn te klaagen , en fprak dagelyks van uittefcheiden: zyn Geneesheer had, zo min als ik zelf, aangezien zyne hooge jaaren , geen gronds genoeg, om hem tegen zynen zin te vermoeijen , met iets, daar wy den uitflag, a priori 7 niet van konden weeten.
Den 23 December, eleftrifeerde ik hem het laatst, cn wel voor de veertiende maal: in het voorjaar van 1782, kwam onze patiënt van zeiven weder ter been , gelyk men dat in dergclyke gevallen , indien dezelven niet al te hevig geweest zyn, meermaalen ziet gebeuren: hykon zelfs, op een ftok leunende , over de ftecnen gaan , indien die vlak waren ; welk vermogen liy in den verloopen zomer des jaars 1783, nog bezat, hoewel zyn arm nog onvermogend bleef, en by zyn lyf hing.



ELECTRICITEIT. 349
VIER-EN-VEERTIGSTE PROEFNEEMING.
W
XXet is bekend, dat in de amaurofis, de electriciteit met veel fucces is gebruikt : de Heer m ad uit verhaalt ons eene aanmerkelyke geneezing , door den Heer sanssure verricht : de Heer d . p ..., had, in de pupilh van zyn' linkeroog, eene onregelmatige^ eenigzins gekleurde vlek , zo dat hy niets , dan eenige fchemering, met hetzelve kon ontdekken; men kon echter deeze vlek voor geen volkomene amawofis verklaaren : zyn rechter oog begon ook meer of min te verzwakken: dit deed hem te meer fpoeden , om er hulpmiddelen tegen in 't werk te ftcllen : de Hoogleeraar bon, ver-, moedde , niet zonder grond , dat dit veroorzaakt werd, door fcherpe uitvloeizcls van vlugzoutige mcngzels, die hy, tot hetrookbaar maaken van ukraine tabak, bezigde; dan, hoe zeer wy onzeker waren , of daarvan de vlek in de pupilla, ontftaan zy, zouden die fcherpe uitvloeizeis zeer wel oorzaak hebben kunnen zyn van de ongefteldheid, die in het rechter oog kwam ; want de pupilh van dat oog , was iets wyder



35o GENEESKUNDI G E
dan zy behoorde , en dus mogt men dit voor een begin van amaurofis houden .' hoe het zy, onder het electrifeeren , (daar wy den n January, 178a, mede begonnen,) vorderde hy niets met zyn linker oog, maar de verzwakkingvari zyn rechter oog verdween : ik trok, geduurende een vierde uurs , na dat ik hem behoorelyk gcïfoleerd had, rondom zyne oogen , uit deorhita, eleftrike vonken.
Den 26 January, en diis na dat ik hem veertien maaien had geëleftrifeerd , flapte hy van dit middel op éénmaal geheel af.
VYF - EN - VEERTIGSTE PROEFNEEMING.
D iRK holstei n,was vyf - en - vyftig jaaren oud, toen hy, den 23 Mei, 1782, door den Heer , Doftor hofman , tot my gezonden werd, om geëleclrifeerd te worden.
In de maand November, van denjaare 1775, werd hy , na een nat bezweet lichaam , door arbeid, verkreegen te hebben, door achteloosheid, zeer koud, 't welk aan de onderftchelft Van zyn lichaam , eene verlamming ten gevoh



ELECTRICITEIT. 351 ge had: deeze verlamming nam haaren aanvang in de lendenen, breidde zig vandaar uit langs het os facrum , door de dyen, en de beenen, naar beneden, tot de teenen toe: twee maanden lang, werd hy , na dit toeval, door aanhoudende pynen aangetast , die zo hevig waren , dat zelfs geen anodina, eenig foulaastoebragt : allengskens kwam hy echter weder ter been , en hy werd , door den tyd, van die Völftrekte verlamming geneezen , zo dat men op het uiterlyk aanzien zoude gemeend hebben, dat hem niets deerde, als dat hy wat ftyf ging; maar hy was, federt twee jaaren , dat hy weder gaan konde, in alle die voorheen verlamde deelen, genoegzaam gevoel- en kracht-loos gebleeven , zo nogthans , dat hy wel ftond en ging , maar niet anders, dan als of hy, volgends zyne eigene uitdrukking, houtene beenen had, die, behalven dat , nooit eenige natuurlyke warmte noch uitwazeining hadden ; zeïts als zyn lichaam zweette, werd, aan het beledigde onderlyf, nooit eenige klamheid gevoeld: hoe zeer hieruit bleek , dat het in deeze deelen, aan genoegzaame doorftraaling van bloed, en daardoor gebrekkige , of liefst geheel ver' loorene affcheiding v*n vochten ontbrak, zo kon hy overal myn hand ef vinger voelen,' als



352 GENEESKUNDIGE
jk hem aanraakte; maar, en dat vreemder was, zyn linker dye was erger dan zyn rechter, daar nogthans het rechter been weder erger was dan het linkerbeen: indien de dye en'tbeen, aan de eene zyde , gelykinaatig aangedaan geweest waren , en ook zo aan de andere zyde , dan zoude ik gedacht hebben, dat de verftoppingin'tgemeen , aan de eene zyde erger geweest was , dan aan de andere ; daar het geval nu zo gemaklyk niet te verklaaren is.
Ik electrifeerde hem terltond met fchokken ; gemerkt zyn gebrek reeds vry oud was; plaatfte ecu' voordleider in zyne lendenen , even boven het os ficrum, en een anderen aan zyne voeten en tcenen , by verwisfeling , op het eene been en het andere : dc llesch hield zestien duimen bekleed glas, en de elecirometerHond een half duim van den eerften conduftor; driek vier-honderd fchokken gaf ik hem daags: na iedere eleftrifeering , kreeg hy een heete gloeijing.
Na de derde eleftrifeering, verhaalde hy my, dat zyn pnderlyf, doorgaands, warmer begon te worden : na de vierde eleftrifeering , was zyn rechter dye, terwyl hy gezweet had, vry fmeerig geweest , 't welk in alle de jaaren dat hy gefukkeid had, niet gebeurd was; dit deed



ËLËC TRÏCITEIT. 353
iny , inderdaad niet zonder grond , op eene zekere, zo niet voorfpoedige, geneezing hoopen; maar na de zesde electrifeering , kon deeze lyder befluiten , de aanvanglyke geneezing zyns lichaams door de hulpe der eleclriciteit , te verydelen , door geheel weg te bly¬
ven.
2ES-EN-VEERTÏGSTE PROEFNEEMING.
In de maand April, des jaars 1782, kwamby my , om een proef van de eleclriciteit te neemen , een Jongeling van zestien a agttien jaaren , zynde de zoon van keuken, Gildeknecht van het Collegium Medicum , deezer Had: door meer dan één Geneesheer,en anderen, Was hem de eleclriciteit aangepreezen j zyne gebreken waren de volgende : hy was agt jaaren oud, toen hy van hevige ftuipen, die eene hemipkgie ten gevolge hadden, aan zyne rechter zyde , werd aangetast; by die gelegenheid krompen de fiexoru , van zyne rechterknieën rechterhand, in; de knie was genoegzaam ftyf Waardoor hy gebrekkig moest gaan: zyn reek 2



354 GENEESKUNDIGE
ter hand was , by de eerfte geleding, alsmede de vingers van dezelfde hand,' binnenwaards kromgetrokken , 't welk dezelven geheel onbekwaam maakte , om iets te verrichten : daarby waren , zo wel de geheele arm , in 't gemeen , als de kromftaande geledingen , ongemeen vermagerd : wanneer ik de hand rechtuit wilde buigen, gefchiedde dit ten koste der reeds gekromde vingeren , die daardoor geheel toegetrokken werden ; en wanneer ik de vingers rechtuit fpande , werd de geleding boven de hand zo veel te krommer gebogen: fchoon dit gebrek een gevolg was van cle kamtpkgie en de ftuipen,had het thans meer overeenkomst met opgetrokkene peezen,dan met eene verlamming: éne zeld zaamheid had by deeze opkrimping plaats ; naamlyk dat, wanneer hy te bed lag, en dien arm en hand , den gantfehen nacht onder de dekens doorwarmde, dezelven zeer ligt zweetten, en hy alsdan inftaat was , dezelven recht uittefteeken, welk vermogen hy, opgeftaan zynde, en de hand daardoor minder of geheel niet zweetende, binnen vyftïen minuten tyds, weder verloor.
Ik eleftrifeerde hem met honderd fchokken , uit een fleschje van tien duimen bekleed glas, tsa een half duim afftands van den elcftrome»



ELECTRICITEIT. 335
ter : de ftyfheid der opgetrokkene peezen , bleef zo als zy was j de vingers, echter , begonnen te zweeten : ik gaf hem nog vyftig fchokken , uit een flesch van veertig duimen, met denzelfden afftand van den eleftrometer : de gantfche hand zweette zeer fterk , en werd buigbaar : de beweeging , die door de fterke fchokken , in de hand en arm veroorzaakt werd, bragt dit zweet voord, en het zweet de lenigheid en buigbaarheid der opgekrompene zenuwen, zo dat het electrike vuur, het zelfde nut deed, als de natunrlyke warmte by den nacht : 't bleek zeker aan de uitkomst; want de hand koud geworden zynde , was de inkrimping als te vooren : de tweede eleftrifeering , was met de verfchynzelen van den voorigen dag verzeld ; in het in de geleding der knie kromgetrokken been, konden wy deeze buigbaarheid niet ten wege brengen; trouwens er volgde ook geen zweet, zo min op deelectrifeeringen, als op de natuurlyke warmte.
Zeven maaien heb ik myn' patiënt op de gemelde wyze geëleftrifeerd, met dezelfde uitkomst , fchoon ik nimmer door de eleftriciteit de hand zo recht kon krygen , als de natuurlyke warmte zulks verrichtte ; hoewel het daarentegen waar is, dat door de eleftriciteit Z 4



35<5 GENEESKUNDIGE
de buigbaarheid duurzaamer fcheen te zyn , maar niet beftendig bleef, om welke laatfte reden hy daarvan ook aftrapte. Ik raadde hem, om 's morgens , als alles door de natuurlyke warmte lenig zoude zyn , op dat oogenblik , de kromtrekkende vingers en de hand te fpalken ; dan , ik meen gehoord te hebben, dat hy dit niet heeft kunnen doorftaan.



ELECTRICITEIT.
35.7
VYFDE HOOFDSTUK.
Behelzende -proefneemingen , door fommige myner vrienden genomen , en my medegedeeld.
ZEVEN-EN-VEERTIGSTE PROEFNEEMING;
(hor den Keer , e. p. swagerman.
Men weet hoe uitgebreid het getal der proeven is, welken men,door middel van de electriciteit , op eene groote menigte onderfcheidene lichaamskwaaien , genomen heeft : zeer gemaklyk zoude ik de min ervarenen , by wyze van Verhandeling , uk de aangehaalde werken, daarvan eene optelling hebben kunnen mededeelen, -met aanwyzinge van het getal der wel- en kwaiyk-geflaagde geneczingen en wyders, op welke ziekten dezelve , weï voornaamlyk haaren gunltigen uitflag heeft geZ 3



l3S8 GENEESKUNDIGE
toond, indien ik niet ten oogmerke had gehad s de kortheid te betrachten.
Na dat pivati , te Fenetïèn (*), de eerfte is geweest, welke, doormiddel van een* brief, in 't jaar 1747 uitgegceyen, had aangetoond, dat de electriciteit , in de Geneeskunde, haare nuttigheid konde hebben, en hy vervolgends daarin, door de Heeren verati, te Bologne; biancmi, te Tui in , en w 1 n kler, te Lei/zich, gevolgd was, gaf zulks ge* legcnheid , dat men , niet lang daarna, dezelfde proefneemingen in Engeland, Frankryk, geheel Duitschland, en de Nederlanden , zag navolgen CD-
(*) Hiftoire Général & Particulier de 1'Eleftrcicité, T. i» p. 170.
f-fc) fristley, Gefchiedenis der eleftriciteit, enz 1. deel, bladz- 317. vbrati Obf- Phyf. Medlc. fut 1'Eleftricité , a I» Haye , 1750. Uitgezochte Verhandelingen , 1 deel» bladz. 477; 2 deel, bladz. 501 ; 3 deel, bl*dz 262, 5deel, bladz 98, ïói'i 9 dcel» bladz. 222- Hollandfche Maatfch. 1 deel, Hadz, 267- 328, 385-391 > 393 - 397 5 3 deel, bladz Si8- 539' f. sanditort , Natuur-en Genees-kundige B.bliotheek , 1 deei, bladz. 320-330, 573 , 4 deel, bladz. 490 , 5 deel, bladz. 264 , 2/56 , SoS , 6 deel, bladz. 128, 345 > 548. 8 deel, bladz. zo, ro deel, bladz. 9,92» Verhandeling van het Zeeuwfche Genqotichni», 3 deel,



ELECTRICITEIT. 359
Hoe uitgebreid nu ook het veld diej proefneemingen zyn moge, echter weet ik niet, dat er een eenige, als de hier te meldene, bekend zy , of befchreeven ; dit heeft my aangemoedigd , om deeze cerfteling , fchoon ongelukkig uitgevallen , den liefhebberen, ten nutte van 't algemeen, aantebieden; dewyl men uit de medcdecling van mislukte proeven , fomtyds, zo wel eenig voordcel kan genieten , als door het melden van welgcflaagde gencezingen: eer ik nogthans overga tot het daadlyke der bewerkinge , zal ik vooraf rerflag doen , van het voomaamfte dier gebeurtenisfe , en dan vervolgends , den verderen uitflag melden : jammer is het, ondertusfehen , dat zig de gelegenheid , tot het neemen deezer proeve, niet vroeger heeft aangeboden, om dat men nu, over het wel- of kwalyk-flagen, geen voegelyk oordeel vellen kan, naardien dezelve, als ik 'i zeggen mag , te laat bewerkftelligd is ; en men kan , derhalven , niet weeten wat gebeuren zoude , indien men haar by het eerfte teken ,
bladz. 463. Geneesk. Verhandeling, aan de Koning'yke Zweedfche Akademie medetedeld ,, byeen verzameld, door j. b. sandifort, 1 deei, bladz. 318 , 418, 456, 3 deel , bladz. 48, 115, 117, 3 deel, bladz. 171 -30*.
Z 4



3So GENEESKUNDIGE
(dat is het pynlyk worden der wonden) van dejta duchtene watervrees , in herwerk ftelde: om die reden oordeelde ik my eenigermaate verpligt, deeze waarneeming,als een middel ter beproevinge, aantebieden.
Een huishondje, beet, den 31 Maart,-1775, een jongetje, oud 5 a 6 jaaren, nevens een' comptoirbediende , doch zo min , dat men geen bloed of opening konde ontdekken: voor 't overige bleef die hond , de twee volgende dagen , wèl, en gaf geen blyken van ziekte , eetende en drinkende naar gewoonte : maar, den 2 April , werd d.e dienstmaagd van, dit huis , door dat zelfde hondje gebeeten, in het uitfteekendfte onbeweegelyk gedeelte van den neus, zo, dat er op meer dan ééne plaats bloed ten voorfchyn kwam : hierop werd er een, zogenaamde, zeer befaamde honden-doctor gehaald, die op het eerfte aanfehouwen, oordeelde, dat het beest niet dol was , te meer, dewyl het , na deezen beet , nog weder gedronken had , maar als, kort daarop, dit hondje, zyn hondje , 't welk hy onder zyn' arm had medegebragt, aanviel en beet, verklaarde hy hetzelve del te zyn , en oordeelde , dat het terftond moest verdronken worden , zo als ook gefchiedde,



ELECTRICITEIT. 361
In hoope nu van de kwaads gevolgen deezer beet te zullen afkèerèri, cn om aan de gewoone geruchten te voldoen , heeft deeze dienstmaagd, benevens het jongetje en de ge* melde bediende, de bekende drank van de Bilt gebruikt, naar een gedrukt voorfchriftomtrent het gebruik, ondertekend door de Wed. a»de waal: voor 't overige bleef zy , zonder eenige bevreesdheid voor kwaade gevolgen , zo -het fcheen, in alle opzichten , volmaakt gezond, tot op Dingsdag den 25 April, wanneer zy, tegen den avond , thee zullende drinken, onder het gebruiken derzeive, eenige benaauwdheid gewaar ward, welk verfchynzel, de daarby zynde ook bemerkte ; om welke benaauwd» sheid te vermeiden, zy dan ook minder dan naar gewoonte, thee genomen heeft: in^en volgenden nacht, fchoon.zy onrustig, flaaploos, en pynlyk door de leden was ,* had zy niets willen drinken ; klaagende verder , over onrustige droom en, wanneer de 11 aap haar al eenigzins bevangen had : den 26, des morgens, werd zy , door drang van reden en minzaame verzoeken, aangemoedigd, om het drinken van koffy te beproeven, en toen zy, na lang wei* gerens , hetzelve met vee} angst ondernam , werd zy , onder het fchielyk doorzwelgen s Z5



362 GENEESKUNDIGE
de allerondraagelykfte benaauwdheid gewaar , zo, dat ze ernftig fmeekte, men zoude haar toch niet verder vergen , door het drinken , zodanige benaauwheid te ondergaan, temeer, vermits zy aanhoudend verzekerde , tog te moeten derven.
De gebeetene plaatzen van den neus, welken men een' tyd lang byna niet had kunnen onderfcheiden, waren nu zeer ontdoken , en wanneer men, om de uitwerking van den fpiegel te verneemen, haar verzocht, in denzelven haar' neus te willen bezien, werd zy zeer ontroerd, en trok het lichaam, met veel verbaasdheid, achterwaards; niet om dat de neus zo affchuwelyk was, maalais eene, tot nog toe, onoploslyke eigenfehap der ziekte: des namiddags ten 4 uure , werd zy, door fterk aanraaden , en het voor oogen ftellcn , dat het drinken , hoe moeijelyk het ook voor haar weezen mogt, een pligtwasom haare herftelling te bevorderen , eindelyk zoverre gebragt, dat zy, door middel van een pypje , omtrent een bierglas vol koud water dronk ; doch met tene ongemeene drift en onhebbelykheid: iedere keer dat er een teug door de keel ging , ondervond zy zo eene afgryzelyke benaauwdheid , dat dc daarby zynde, enkel door dat akelig gezicht, door mede-



ELECTRICITEIT. 363
lyden zeer ontroerd werden , en gemaklyk konden gelooven, dat zodanig mensch , liever den dood wilde afwachten , dan door zulk een middel de herftelling te beproeven: dien avond werd haar een fpaanfchevlieg-pleifter, over de gantfche keel gelegd, en anderhalf gryn opium in twee pillen gegeeven: tegen den nacht begon zy een weinig eilhoofdig te worden , en rukte de pleifter af, die echter reeds een blaar getrokken had ; zy weigerde de gehcele nacht het drinken , was woelig , fprak veel , maar meest van haaren naby zynde fterftyd: koorts kon men by haar niet gewaar worden ; zy was maatig van warmte , en als zy bedaard was , fcheen de ademhaaling natuurlyk : des morgens , wederom tot drinken Merker aangemoedigd zynde, zeide zy , dat men haar, onder den naam van water, iets anders gegeeven had , maar dat ze gaarne, uit gehoorzaamheid, wel koffy zoude drinken, waarvan ze dan ook een fpoelkom vol gebruikte ; doch met de allerhevigde benaauwdheid en wringingen des lichaams , die nu veel langer duurden dan wel den tyd der doorzwelginge; na dien tyd werd zy eilhoofdigcr, fprak veel, en werd zeer onrustig : het gebrek van drinken , nevens het driftig praaten cn kermen , waren oorzaak ,



304 GENEESKUNDIGE dat het fpeekzel dik en lyrnig werd , even als iemand die dorffig is , wanneer hy by heet weêr veel geloopen heeft: de groote vrees voor de benaauwdheid , die zy telkens by de zwelging ondervonden had, wederhield haar , dit fpcekzel doorteflikken , waarom ze het' m> fpoog, doch wel , met overleg, buiten haare bedftedc, en geenzins met oogmerk om de naby haar zynde tebeiïnetten; integendeel waarfchouwde zy telkens de omftaanders , dat ze wat verre van haar moesten afwyken, op dat ze met, door 't uitgeworpen fpeekzel , mogtcn befmet worden; betuigende dikwyls, geen het minde oogmerk te hebben , om iemand te beledigen; omtrent den middag , wederom fterk vermaand zynde om toch te drinken , eischte zy fchoon water, en , na met gruvvelyke benaauwdheid,een fpoelkommetje daarvan fchielyk door gedronken te hebben, nam zy, onder fterke belofte, dat zy , dus voordgaande , nog herfteld kon worden, een tweede , en zo vervolgends, fpoedig achter eikanderen, tot veertien in getal ; maar het was er wel verre van daan, dat ze na dien tyd gemaklyker of beter zoude zyn geworden; integendeel, de ademhaafing werd moeijelyker, de ligthoofdigheid vermeerderde • zy verzekerde,tusfchen beide,dat haare begeerte



ELECTRICITEIT, Sö$
om te derven , nu welhaast volbragt zoude worden : omtrent vyf uuren , liet zy zig nog weder overreden , en dronk, zeer wild en driftig , water uit een' houten nap , die men nu gebruikte, om dat zy te vooren een porcelaine fpoelkom ftukgebeeten had, niet uit kwaadnattigheid, maar uifverbeifterdheid en angst; 0thans konden* de daarby zynde , niet dan met de uiterfte deerenis befehouwen, de vreeslyke benaauwdheden die onder het doorflikken voorkwamen , zonder dat het doorgeflikte vocht , haaren ftaat, de minfte verbetering toebragt.
In deeze zo akeligetydsomftandigheid,werd men, met algemeene goedkeuring , te raade , de electrike werking te beproeven , in hoope of dezelve, fchoon men er geen voorbeeld van had, een hulpmiddel mogte zyn, tot eene gedeeltlyke of volkomene herftelling : indedaad , de ftaat des gevals , was toen van dien aart, dat de andere hulpmiddelen, welken in dergelyke omftandigheden als zodanige zyn opgegeeven , van geen dienst meer konden zyn ; dewyl er te veel blyken waren van haar fteeds naderend einde; maar, vermits men in zodanig een geval, voornaamlyk als het reeds verre gevorderd is , van de meesten der gewoone middelen onzeker is t oordeelden nicu ook eeupaa*



tf>6 GENEESKUNDIGE
rig, dat het neemen van eeiie dergelyke pro'e* Ve, met vryheid mogt gcfchieden.
Het werktuig dat hiertoe gebruikt werd, be* ftond uit twee fchyven , ieder van zestien duimen , en werd buiten haar gezicht geplaatst; aan hetzelve voegde men een vry groote flesch, om de elektrike ftof byëen te zamelen, en door middel van twee koperen geknopte geleiders , • werd het Vuur door de eene hand ingevoerd en door de andere ontlast, geevende haar door dien weg geweldige fchokken : dit alles onderging zy met veel vrymoedigheids, ja zelfs met blydfchap, rustende , tusfchen beiden , met haar hoofd, uit eigene onbezonnenheid , op haare handen, waardoor zy, raakendefomwylenaan de knoppen, geweldige fchokken kreeg; doch alles zonder de minfte verbetering : naar tusfchenpoozing van eenige feconden , werden haar andermaal verfcheidene , doch nog heviger, fchokken gegeeven , maar toen bemerkte men, dat het aangezicht verbleekte en doodskleurig werd: de punt van den neus, en de beide onder-armen tot aan de vingeren, werden van 'roodkleurig , paarsch , en gaven dus alle blyken van een naderenden dood , welken ook, in veel minder dan een halfuur, na deeze bewerking , volgde; na dat vooraf haar adem-



ELECTRICITEIT. S6>
liaaling zeer mocijelyk,en het drinken, tusfchen
heiden , doch zonder voordeel , beproefd
was geworden. Zie daar , het einde van deeze ongelukkige
lyderesfe : nimrrer ontmoette ik grooter begeerte tot fterven; nimmer ook vond ik iemand blymoedigcr, meer verlangende , en fterker in vertrouwen wegens haaren te wachtene gciukftaat : dit alles ging gepaard met aanhoudende beden , en het uitboezemen van geestlyke liederen , zeer toepasfelyk op dien ftaat waarin zy wenschte overtegaan : hoe aangenaam dit alles voor my ware, echter wensch ik , nimmer zulk een treurtooneel weder bytewoonen.
Het is mogelyk, dat by fommigen de kieursverandering, welke aan den punt van den neus en in de geheele uitgeftrektheid der onder-armen , in het laatfte tydperk der electrike bewerking vernomen werd ; 't is mogelyk , zeg ik, dat dezelve als een uitwerkzel daarvan zal be» fchouwd worden; maar 't is ook tevens waar, dat ze by anderen gezien is , (fchoon na den dood,) zonder dat deeze bewerking beproefd was geworden (*).
t#) Medlcsd Obfemtions , rol. Vlïr. P. 3S6. sakm*



-368 GENEESKUNDIGE
Het gebeurt zeiden, dat het beloop van zodanige ziekte met aandacht kan worden nagegaan ; het gemelde geval heeft nogthans , aan verfcheidene Genees- en Hecl-kundigen , gelegenheid gegeeven, deeze lyderesfe veelmaalen te bezoeken , en hen te gelyk aanleiding ver" zorgd, om dat deerniswaardig voorwerp , me alle vrymoedigheid aantcraaken en te helpen , overtuigd zynde, of door eigene ondervinding, of door verzekering van anderen , dat dusdanige lyders, geen het minfte voorneemen hebben , om de by hen zynde helpers te beledigen , ten zy ze te veel gekweld worden ( * ): dit voorbeeld fpoorden ook de te vooren zeer bevreesde huisgenooten, vervolgends aan, om zonder den minftcn fchroom , haar allen mogelyken dienst te bewyzen ; al het welke de lyderesfe ook , met alle tekenen van dankbaarheid , erkende; en niettegenftaande elk onzer, door 't aanvatten van haare , met veel zweet en fpeekzel befmette handen , zo by het angftig kermen om hulp , als door het toedic-
toRT, Natuur-en Genses-ktmdiss Bibliotheek, 6 deels bladz 307. morgagn. dc Sed Morh. L 8. a. 30.
CJ Natuurk. f n Philofophifche Verhandelingen , 2 deel bladz. 366, *6?. Journal de Medicuie , ij6t, Maart.



ELECTRICITEIT. 369
nen van drinken, is bezoedeld geworden, heeft echter niemand daarvan eenig ongemak geleeden; dit is ook reeds door zeer ervarene getuigen beweezen (*) . het vcrgif is vvel in het fpeekzel van den hond bevat, maar, Fracaftor deMorb. Comag. c. 10. p. Iftg. , heeft reeds verzekerd, dat dit fpeekzel, dan alleenlyk befmet, wanneer het vel alvoorens door den beet gekwetst is (f) : ook heeft men , zonder nadeel, den mond en flokdarm in de Iyken nagezien (S).
Wat nu gebeuren zou , indien iemand door zulk een mensch, die reeds de watervrees had, gebeeten werd, weet men niet, wyl er tot dus verre geene geloofwaardige voorbeelden , zo verre my bekend is, voorhanden zyn, dat ooit zodanig mensch iemand gebeeten heeft ; derhalven is het eene onmenschlyke daad , dusdanige voorwerpen aan hun noodlot overtegee-
09 run., I. B. Hoofd. 20. tissot, Raadgeevlng, enr. bladz. 146. §. 189. Uitgewezene Verhandelingen, 2 deel, bladz. 267.
(f) iissoT, ib. PouTEAii de Zoon , Hondsdolheid, bl. 2, s > 4 > 5 > 6 en 7
C5) Acad. de Sciences , 1699. pag. 55 , extr. morg, lag""- ib, a 25, 27.
Aa



37© GENEESKUNDIGE
ven ; men roeme dan veeleer , en volge het voorbeeld na der Engelfche cn Franfche Natiën, die deeze lyders in hunne gasthuizen inneemen (*).
Ik zvvyge, opzetlyk , van veele nog by my bekende byzondere gevallen ; als, van lieden , welken men zegt, aan de watervrees geftorven te zyn , zo door zig zeiven in woede te hebben gebeeten , als die door anderen , zonder dol te zyn , in woede gebeeten waren**, dit alles, zeg ik, ga ik met opzet voorby, vermits het, alles zamengenomcn, eene afzonderlyke verhandeling zoude kunnen uitmaaken , en men veel daarvan in de aangehaalde Schryverenkan nazien: alleenlyk moet ik nog zeggen , dat het my voorkomt , dat die proeven , in welken men , zo door de branding , als het opleggen van fpaanfche vliegen , het maaken van infnydingen in de gebeetene plaatzen , en dan vervolgends dezelve plaatzen , ftaande zes , agt. of meer weeken, in geduurige verettering te houden ; het komt my voor, zegge ik, dat zodanige proeven , vroegtydig genomen , nog het meest fchynen te kunnen belooven ; te meer,
(*) tissot , bladz. 154, §. 198. sandifort , ib. bladz, 301.
SAVVJABD. Ubi'. 99, IOO. POüHAU, ib. p, 7,



ELECTRICITEIT. 371
zo men het gebrek als plaatslyk blyft befchouwen , waarvoor veele redenen zyn; fchoon er ook veele tegen intebrengen is.
Om aan dit oogmerk van fpoedige ontlasting te voldoen, kan men, ten platten lande, een hoopje buspoeder op de gebeetene plaats doen ontfteeken ; waardoor dan zekerlyk , met de minfte fchrik , een fpoedige branding bewerkt wordt; en 't is tevens een middel dat byna elk landman bezit: wanneer men op dusdanige wyze de gebeetene plaats gebrand heeft , dan kan men, vervolgends, de verettering bevorderen , door een gedeelte fpek, ongezouten vefkensreuzel , traan of raapoly , daarop te leggen, en de verettering daarna te doen aanhouden , door een half lood. groene zeep, of een Vierde lörid geftooten mostaartzaad te mengen, met twee lood verkensreuzel , raapoly , of traan: tot verzachtiög , kan men ook nog gebruik maaken van een zalfje, beftaande uit een half lood geele wasch , en twee lood raap-, lyn-oly öf traan, onder elkander gefmolten ; met deeze middelen kan men, zes, agt, tien,' of meer "weeken, aanhouden; maar, op plaatZen alwaar men de fpaanfche vliegen kan bekomen , zoude ik derzelver gebruik de voorkeur geeven; fchoon ik,daarom de fpoedige' Aa 2



S7£ GENEESKUNDIGE
branding van het buspoeder niet wil uitfluiten: men draage ook zorg, om, Vóór dit alles, de wonde , met water en zout, uittewasfchen.
Dit dacht my , kon voor 't algemeen zyne nuttigheid hebben , en om van eenige goede uitdagen eenigzins verzekerd te zyn, kan men het werk van denHeere smucker, daarover nazien ( * ), -j ik zelf heb, eenige jaaren geleeden , by een jongen , van dertien a veertien jaaren oud , die in 't onderftè gedeelte van de kuit gebeeten was , van een hond , die men my verzekerde, dat de tekenen droeg van dolheid , door middel van fpaanfche vliegen , geduurende zes weeken , alles in eene fterke verettering gehouden , zonder dat er tot nog toe eenig kwaads gevolgd is: 'tis waar, hy heeft ook twee dranken van de Bild gebruikt; maar , men heeft uit de medegedeelde waarneeming gezien , dat ook daarop geen ftaat te maaken is , en waarvan meer voorbeelden zyn : voor 't overige zal het my aangenaam weezen , by
(*J Heelkundige Waarneemingen, 3 deel, bladz. 278. enz. By het fluiten dteezer Waarneeming vind ik, in een* brief in de genthel Magazyn geplaatst, een bericht van groeven , die wederom zo wel niet zyn gedaagd. Ge.«eesk. Tydfchrift, 3 deel, bladz. 336.



ELECTRICITEIT. 373
voorkomende gelegenheden, daarvan, nadere proeven ter bevestiginge, of ter verbeteringe , te mogen verneemen.
AGT-EN - VEERTIGSTE PROEF* NEEMING.
door den Heer , Mr. j. beeldsnvder.
M
J-VXarten van spa aren, oud twee-enveertig jaaren , geboren , en tegenwoordig nog woonachtig op den Overtoom , heeft, in de loodwitmoolen, Z); drie baarsjes , drie vierendeel jaars gewerkt , en eensklaps het colyk gekreegen, waarvan hy fpoedig herfteld werd; doch drie weeken daarna, wederom het colyk gekreegen hebbende, werden hem agttien clyfteeren geappikeert, met de Iaatfte van welken hem de mond ftyf bleef openftaan , zo dat hy niet in ftaat was denzelventoetedoen, en na één uur dezelve toegegaan zynde,was zyn fpraak verlooren , en hy voords geheel lam geworden ; men verzocht hem zyne armen opteligten, doch hy kon noch armen noch beenen verroerens Aa 3



374 GENEESKUNDIGE
eenigen tyd in dien ftaat geleegen hebbende,verkreeg hy een weinig zyn fpraak weder ; zeker Chirurgyn , liet hem pillen gebruiken , en met een linimentum fineeren ; doch ik weet niet , waaruit'deeze middelen beftonden.
Een half jaar daarna , kwam hy langzaam ter been , en ging, doch met veel moeite; zyne armen bleeven echter beweegeloos, en hy bleef gebrekkig fpreeken : de geleerde Heer eckolt, hem ziende , en medelyden met zyn' ftaat hebbende , verzekerde hem, iemand te zullen zoeken , die hem zoude kunnen helpen : deeze Heer dan zyn oog op my flaande, ftelde my voor, hem te electrifeeren \ doch, daar deeze zaak my al te zwaarwigtig toefcheen, befloot ik des-kundiger te raadpleegen: ik verwittigde daarvan, den Heelmeefter de br.ee , nam zyn' raad in, en verzocht zyn hulp : deeze Heer gaf weinig hoops van herftelling , na dat hy onzen elendigeu lyder gezien had , wiens armen en beenen daarby ongemeen gcjitrophieerd waren: op den 18 Oftober, 1780, kwam deeze marten van si'aaren, by my; zo dra hy op myn kamer kwam , verzocht ik den Heer debrüe, my te zeggen , hoe hy wilde dat ik hem eleftrifeeren zoude , waarop zyn Ed. my verzocht vonken te trekken , het



ELECTRICITEIT. 375
welk ik deed , uit armen en beenen ; doch, alzo hy geen 't minfte gevoel daarvan had , verzocht my de Heelmeefter , hem fchokken te geeven , waarop ik hem zeer ligte fchokken gaf, welken hy my zeide , mede niette gevoelen, waarna ik hem fterkere gaf, diehy voelde, en daardoor zeer ontftelde, zo dat wy oordeel, den, dat men moest uitfcheiden ; waarom wy hem, voor het tegenwoordige lieten heengaan : den .volgenden dag , kwam iemand , die hem daags te vooren verzeld had, my zeggen , dat de lyder eenig gevoel in zyne handen gekreegen had, toen hy t'huis gekomen was, waarom ik hem dan des middags .by my liet komen , en hem electrifeerde , waardoor hy zeer verhit werd, zo dat alle die by hem ftonden ,'t zweet van zyn hoofd zagen afloopen : daarna heb ik uit zyne armen, beenen, en tong, vonken getrokken,waarvan hyalleenlyk in zyne fpraak beterde , en waarom ik befloot , hem ligte fchokken te geeven, welken hy nu beter begon te gevoelen: van deeze ligte fchokken, beterde hy weinig, doch na dat ik dezelven watfterker maakte; vorderde hy zeer veel : de fchokken die ik hem gaf, richtte ik, van den fchouder tot de hand , en van de knie tot de vcet ; na dat ik met dezelven twee maanden aangehouden Aa 4



376 GENEESKUNDIG E
had , kon hy zyn' arm aan de borst brengen; zonder ongemak gaan , en wèl fpreeken : hy klaagde voords , dat nog eene verftyving aan den hak, en achter 't fchouderblad, hem hinderde in 't hoog opligten zyner armen ; waarom ik hem fchokken gaf, van 't fchouderblad tot aan den arm , van 't welke hy een gewenschte uitwerking had, en waardoor hy zeer fchielyk inftaat werd, van met zyne handen weder te kunnen eeten en drinken, en dezelven tot de oogen toe optcligten : myn patiënt, intusfehen, klaagde dan eens, over ftyfte in de rug, en dan eens in de beenen , dus heb ik hem daarin fchokken gegeeven, tot den 20 Juny, I78i, op welken dag, ik hem gezond myn kamer, afliet, kunnende hy alles met zyne armen doen : de fchokken die ik hem gaf zyn , naar myne gedachten, dagelyks honderd en vyftig geweest, en naderhand minder : op die plaatzen, waarop hy fchokken gehad had , kwamen zwarte plekken; eens heb ik hem negatief geëleftrifeerd , waardoor hy veel erger werd, en waarom ik het nooit weder gedaan heb.
Ik had de gewoonte , my zeer dikwyls te eleftrifeeren, en dewyl ik op zekeren tyd, vyf maal de koorts gehad had, dacht ik my, door middel van de electriciteit, daarvan tc zullen



ELECTRICITEIT. 3??
afhelpen, hierom nam ik , de koorts hebbende , een groote leidfche flesch , en laadde dezelve vry fterk , zo dat ik door het aanraaken daarvan, een geweldigen fchok kreeg, 't geen ik echter tot drie keeren toe herhaalde: na deeze vier fchokken ging ik flaapen , zweetende zeer fterk : ik heb na dien tyd nooit weder dc koorts gehad.
/
NEGEN-EN-VEERTIGSTE " PROEFNEEMING.
door den Hetr, j. j. p once let.
Het was in het begin der maand September, des jaars 1780, dat wy aan onze tweede dochter , oud byna twaalf en drie quart jaaren, eenige wanftallige beweegingen bemerkten, het geen wy toen aan kwaade gewoonten toefchreeven, te meer, om dat in onze buurt een meisje woonde , welke het gebruik van haar rechter hand , door wanfchaapenheid , benomen zynde, met haar linker hand, min of meer gelyke beweeging deed j ook was dc waargen©* Aa g



37? GENEESKUNDIGE
mene beweeging by myn dochter , mede aan den linker arm. V
Ingevolge deezer gedachten , behandelden wy haar, zo met ernftige vermaaningen , als met beloften en giften , haare (vermoedelyke)kwaa-. de gewoonten aftewennen ; ik deed haar ook by andere Juffrouwen gaan , die er van verwit-tigd waren , om te beproeven , of zy, door fchaamte in haar te verwekken , iets op haar konden verwinnen, doch vruchtloos, en, dewyl haar eerlte wauftaltige beweeging , voornaamlyk beftond , in haar hand geduurig achter in de lendenen te trekken, zo trachtten wy zulks te beletten , door het vastmaaken van een fervct in haar zyde en aan den arm; dan, alles zonder vrucht , en het gebrek nam dagelyks toe , zo dat deeze zenuwtrekkingen , waarvoor wy het nu begonnen te houden , ook in het linker been werden befpeurd.
Onzen gewoonen Geneesheer, daarover geroepen zynde, bevestigde dat het zenuwziekte was , hy fchreef haar een en andermaal een zuurtemperend laxeermiddel voor , doch de ziekte werd erger, wy bemerkten dat zy zelve befchaamd was, over haare wanftaltige cn onwillige beweeging , wanneer iemand vreemds haar aanzag , en dat zy dan zeer droefgeeffig



ELECTRICITEIT. 37y
werd, waarom wy haar alle mogelyk vermaak aandeeden : ik wilde beproeven of een wandeling op de kermis, haar zoude vervrolyken, doch ondervond , tot ons groot leedweezen , dat zy niet in Haat was, alleen te gaan , zonder i gevaar van te vallen . welk ongeluk zy tweemaal had , echter zonder haar te bezee-. ren.
Een liefhebber der Natuurkunde zynde, viel ik in het denkbeeld , of niet wel de electriciteit haar zoude kunnen verligfen ; maar onze Geneesheer was van gedachten, dat zulks haar niet zoude helpen.
Omtrent dien tyd over haare ziekte denkende , vroeg ik haar , of zy ook gefchrikt had ? waarop zy aanftonds antwoordde , ja , 'maar het is lang geleden , doch ik zal het nimmer vergeeten ; waarop zy een droom verhaalde , die reeds iu de maand Maart laatstleden ,: was voorgevallen ; wy herinnerden ons toen ook, dat zy op dien tyd, in zekeren nacht , een droom had gehad, in welke zy, door een naar geluid, ons wakker maakte, waarom wy haar te drinken gaven.
: Sommige omftandigheden , overtuigden ons ten volle , dat haar ziekte door dien fchrik, in deezen droom veroorzaakt was; wy verhaal-



SSo GENEESKUNDIGE
de deeze ontdekking aan onzen Geneesheer, die echter geene andere verandering in zyn recept, raadzaam oordeelde, als alleen haar nu en dan wat Hofmansdroppels te geeven.
Toen ik dan de oorzaak van haare ziekte dacht te weeten, kwam my de eleftriciteit nog meer gepast voor ; ik ging er toe over , en beproefde ook haar te fchokken , doch ondervond, dat zy daarvoor niet zeer aandoenlyk was^ waarom ik haar zwaarder fchokken mededeelde , om meer aandoening in haar teveroorzaaken: ik dorst echter het eleftrifeeren, op myn eigen gezach, niet meer voordzetten , waarom ik met den Hoogleeraar bon , ging raadpleegen , die de eleftriciteit niet afried , doch de patiënte , liever vooraf eenige medicamenten wilde toedienen ; van gedachten zynde , dat zulks uit hyfterike kwaaien zoude kunnen ontftaan ; daarom nam zy , driemaal des daags veertig druppels, Tr. AJfafatida, met Lig. Hofmannii gemengd , 't welk zy veertien dagen lang deed , zonder fucces ; haar ziekte dagelyks erger wordende, zo befloot hy , de eleftriciteit te beproeven : ik ftelde hem voor, de wyze, hoe ik van gedachten was, de patiënte te eleftrifeeren , het welk hy goed vond ; i du* gakten wy een begin, op den 30 Oftober



electriciteit. 38j
Haare geiteldheid was toen deereniswaardig , naardien de ziekte door het gantfche lichaam was verfpreid; zy kon niet dan bezwaarelyk fpreeken , en wy hadden dikwyls veel moeite haar te verdaan ; door de onnatuurlyke beweeging van haar tong , vloeide het fpeekzel geduurig uit haar' mond; haar gang was zo wankelende, dat zy telkens ftruikelde en dikwyls nederViel ; zy was niet in ftaat ééne van haare handen te gebruiken ; de ftuiptrekkingen waren door alle haare leden zodanig verfpreid en vermenigvuldigd , dat zy geen oogenblik ftil kon zyn; dikwyls is zy, door deeze onwillige beweeging, van den ftoel gevallen; haare oogen , waren als die van een fimpel mensch , 't geen veelen deed gelooven ,dat zy krankzinnig was geworden ; des nachts kon zy tot geen flaap komen, zynde in haar bed in eene geftadige beweeging , waardoor zy zig niet alleenlyk bloot maakte , maar zig zwaar ftootte tegen het houtwerk van haar bedftede, zo aan haar hoofd, als armen en beenen , waardoor zy op veele plaatzen van haar lichaam, met blaauwe plekken bezet was : voords moest men haar , als een aan de lybaud loopend kind behandelen , Biet in ftaat zynde, zig uit- of aan-tekleden s of eenige ipys aan den mond te brengen; haare



i
S«a GENEESKUNDIGE onwillige beweegingen in den nek, waren zo dat als men haar te eeten gaf, zy zulks na zig nam als een onredelyk fehepzel, dat uitgehongerd is | haar hoofd fchoot altoos meer naar vooren, dan zy zelve wilde, waardoor de lepel zeer diep in de keel kwam, en herwas gevaarlyk haar iets met een vork te geeven ; ieder die haar zag , was van haar' ftaat' verfchrikt en aangedaan ; veele konden haar met geen drooge oogen aanfchouwen; wy moesten de menfchen, die by ons kwamen en haarwild den zien , vermaanen, toch niet te fchrikken > en haar ook niet te fterk aantekyken , alzo zy zelve over haaren ftaat zeer aangedaan was, eri weende als men te fterk op haar het oog vei* tigde
Ik eleftrifeerde haar in alle de leden, en ómtrent den loop der eleftrike ftoffe , volgde ik de Theorie van Doftor franklin; de uiteinden der leden, hadden altoos gemeenfchap met de buitenzyde van de flesch, wanneer die ontlaaden werd- voords volgde ik het werk van Doftor dbimanj beginnende al-
O Dit geval, zo in de omftandigheid , als gelukkige' geneezing , komt vry wel overeen , met de hier voos teffchreeven*, twaalfde en veertiende proefheemiRg,



electriciteit*. gftg loos met vonken te trekken , uit de meest in beweeging zynde leden 3 ik trok ook vonken uit de tong, en na een halfuur vonken getrokken te hebben , gaf ik haar de fchokken , die ik in de fchouderen deed ingaan , en door de handen weder uitkomen, als mede van achteren aan 't heiligbeen ingaan , en door de voeten weder uit; ook eenigen, de eene hand in en de andere weder uit, en dit gefchiedde tweemaal daags : na tien dagen , dus voordgegaan heb^ bende, was de patiënte niet beter en begon den moed te verliezen, doch bevoorens dien op te geeven , verzocht ik den HeerProfesforB o n j te willen tegenwoordig zyn , wanneer ik haai eleftrifeerde, 't welk hy deed; en den n Novene ber , werd zy , in zyn byzyn , wel een uur geëleftrifeerd; hy approbeerde de wyze , op welke ik daarmede te werk ging, maar vond, dat ik de patiënte te zwaar fchokte, en bepaalde zulks dus op meer dan de helft minder ; gaf haar zo veel meerder fchokken; ook fchokte hy haar wel twintig maal op één lid, en gebood , de vonken aan de keel en aan de kaaken te trekken , in plaats van uit de tong, zo als ik te vooren pleeg te doen: een buitengewoone geruste flaap , die hierop volgde * voorfpelde beterfchap: ik kon echter nog geen



384 GENEESKUNDIGE vermindering van beweeging gewaar worden : ik nam dien dag, (en vervolgends altoos) wel in acht , het geen de Heer Profesfor bon, my, wegens de fchokken en 't vonkentrekjken heiast had, en ondervond, tot myn genoegen, dat zy den volgenden nacht, weder zeer gerust fliep; haare oogen fcheenen iets levendiger; men befpeurde in haar een vergenoeging en gerustheid, die zy federt lang niet had ondervonden; zy gebruikte thans in 't geheel geene geneesmiddelen , maar wy gingen voord, dagelyks te eleftrifeeren ; haar fpraak werd beter: ik gaf van het een en ander kennis , aan den Heere x o n , die my aanried, vervolgends met electrifeeren , op de voorsz. wyze voordtegaan, en ik bevond dagelyks, (onder Gods zegen,) beterfchap , zodanig, dat zy, den 2 January, 1781, in ftaat was, alleen over de ftraat te gaan: toen electrifeerde ik haar maar ééns daags: haar linker zyde, daar de ziekte begonnen was , was ten eenenmaale herfteld, maar aan de rechter zyde kon men nog iets befpeuren, doch de herftelling vorderde toen zo, dat zy, den veertienden van die maand, in ftaat was te breijen en te naaijen; zy ging toen ook naar het buis van den voorsz. Heer Profesfor , die haar zo wèl vond, dat hy haar en my , over haare herftel-



ELECTRICITEIT. s8j
liog geluk wenschte , met aanraad'ing echter, van nu en dan nog eens te electrifeeren, 't geen' wy:-, tot het laatst van January, driemaal 's weeks deeden, nis wanneer er het geringhV Kier meer van haar kwaal te zien was, en dus werd zy,(door Gods zegen,) en doormiddel van de electriciteit , tot ons overgroot genoegen en blydfchap , van een ziekte geneezen, waarover wy zeer bekommerd geweest waren' Het elecWeeren heeft dus geduurd , drie maanden , ftaande welken tyd wy altoos bemerkt hebben , dat zy daarvoor gevoeliger was , naar maate zy beter werd ; dat °de fchokken in de beenen haar altoos het meeste pyn veroorzaakten, voornaamlyk wanneer ik die boven de knieën deed ingaan , het welk ik heb beginnen te doen, toen de beweegin. van het lyf ophield : voords heeft de patienteVar zeer ihndvastig gedraagen, én dikwyls heb ik haar tagtiga honderd en meer fchokken, laaten geeven, waarover eén iegelyk verwonderd was • echter heeft zy fomtyds bitter geweend en kermt onder het fchokken , in welke geynllen | alle myne vermogens noodig had , om haar dusdanige kuur te doen ondergaan.
Be kracht van de fchokken kan ik niet an ders opgêeyen , als dat myn eleftrifeer-machine B b



$86 GEN E E SB ÖNDIGE
eene enkelde fchyf heeft, groot , circa negentien en een half duim diameter , en dat , als het weéx goed was , de kruk maar' vyfmaalen werd omgedraaid,, doch by.flecht weêr iets meerder, wanneer ik de eleftrike leidfche flesch volgelaaden achtte.
VYETIGSTE PR.OEFNEEMING. door de» Heer, trans pasteur.
A. nnaatje beukers,.oudyyf-en-twin. tig jaaren, kreeg een hevige koorts, en na dat dezelve afgeloopen was, bevond men haar aan de linkerzyde verlamd , niet inflaat zynde om iets te doen , of zig aan eenig lid van die zyde te beweegen : er werden wel geneesmiddelen aangewend, maar zonder vracht, waarom ik van haarentwege verzocht werd, haar te electrifeeren.
Op den 24 July, 1781, was het zes weeken geleden, dat zy dit toeval kreeg, en zy werd op dien dag, voor het eerst , tot my gebragt, in een fchuitje , uit het welke zy , door twee menfehen , naar de machine gedraagen werd.



ELECTRICITEIT. ss?
Ik vonkte haar, voor deeze eerftemaal , zeven'minuten lang, aan de linkerzyde , op alle de verlamde deelen des lichaams , en even zo ? deed ik den volgenden dag , doch hield toen twintig minuten daarmede aan , het welke ik aldus voordgezet heb, tot den 28 July , wanneer ik aan den voet eenige tekenen van beterfchap befpeurde.
Op de volgende dagen heb ik, behalven deeze vonkentrekking, begonnen fchokken medetedeelen, uit een flesch van, ongeveer , dertig duimen bekleed glas ; de afftand van den electrometer was een agtfte van een duim, en heb die , trapswyze , gebragt tot een vierde duims : den 6 Augustus , befpeurde ik verandering , ten goede, in de vinger ; ik voer met de eleclriciteit aldus voord , geevende fomtyds honderd, en meer fchokken : zy vorderde nu fterk : van dien dag af, tot aan den 12 Augustus , was zy reeds tweemaal by my gekomen , zonder iemands hulp, en den 2 September , was zy herfteld , zynde agt-en-dertig maal geëlectrifeerd, óéns daags, uitgezonderd op den ia en 19 Augustus , wanneer zy tweemaal, en op den 26 July, wanneer zy niet geëleétrifeerd werd.
EINDE.



BLAD WYZER
DER
■VOORNAAMSTE ZAAKEN.
Affiniteit der zenuwen, met de eleftrike ftof des dampkrings. bladz. 94'
Amalgama, deszelfs noodzaakelykheid : — hoe wordt toebereid: bl. 13. hoe gebruikt wordt so, ar.
Amaurofis, of wonden, hoe geëleftrifeerd worden: 47.— hoe door eene verfterkte vonk kan geëleftrifeerd worden : 107, rog.
Antifpctsmodica, en Antiparalytica, zonder vrucht gebruikt in convulfive beweegingen, na een akeilgen droom ontftaan: 196. B
Bad, ( eleftriek ) hoe lang men daarmede moet aanhou-. den: iw, 121. door hetzelve zenuwtrekkingen veroorzaakt. 159.
Bad, (Pofitief) wanneer te gebruiken, en wanneer het
neg'tive: 108. meest van maduit gebruikt: 113.
in hetzelve werden zyne patiënten zeer lang geëleftrifeerd: 120.
Balletjes van vlierpit, om te beproeven hoeverre de electrike dampkring zig uitftrekt: »
Barometer, deszeifs ft.ind by fchoon weder: 17m
Beeving , na eene eleftrifeering , by éCn der lyderen beftendig waargenomen, tot dat de herftelling naderde :
261. zeer fterke , na eene eleftrifeering: 268. —
van het geheele lichaam , byzonderlyk der armen, na eene galkoorts ontftaan, door eleftrititeit geneezen; —



B L A D W Y Z E P.-
naderhand na eene aderlaating wederkeerende , en door de eleftriciteit niet weder herfteld: bladz. 326 tot 333.
bertholon de saint lazare , deszelfs geneeskundige
eleftriciteit beoordeeld: ^ Blaaren, door eleftrike fchokken veroorzaakt: 40, 42.— in de coren: hoe belet worden : 4g. Blaartjes, door den eleftriken vonkenftroom veroorzaakt:
• 259 (kleine) even als van fpaanfche vliegen na
het eleftrifeeren.
270.
Blaazing , (eleftrike) vo'gends bertholqn ; van geen nut:
113.
Blinden, hos te eleftrifeeren: ,22 C
Cohjk van Poitou, „a het gebruik van bedorven regenwater: 138. door den eleftriken vonkenftroom, en
kleine fchokjes, geneezen : I3g tot
Conduaor, (eerfte) is een voornaam gedeelte der machine: moet juist.gepolyst zyn, en een behoorelyken af. ftand van den ftoel hebben; ook juist afgerond zyn:
4 Negatie CoxiiuEtor : ibid.
ciithbertson , munt byzonderlyk uit in het vervaardiger» . van eleftrifeer-machinen.
D
Dampkring, (eleftrike) vormt zig rondom den perfoon die
t geëleftrifeerd wordt: 28. deszelfs uitgebreidheid kan
men met vlierpit-balletjes onderzoeken ; ibid. (pofi.
live en negative,) wanneer de lyder gezegd wordt daarin te zitten : 27. welk onderfchêid tusfchen deezen.
Dampkrings ehtirifeering , verwekt weinig aandoening, m
een langzaame geneezing: ibid. dezelve moet ten
minften een uur lang op een dag woiden toegediend :
30.
Bb 3



BLADWYZER. Boet, (een welgedroogde lakenfchej of liever zyden, moet
men altoos by de hand hebben : 13. zu!k een
doek moet gewarmd worden ; is beter dan Iedere lappen ; anderen gebruiken flene!: bladz. 19. Doofheid, door een rheumatismas veroorzaakt, niet geheel, maar ten deele door de eleftriciteit gensezen: 277
tot 2g,_ door toediening van eleftrieke ichokken
wel verminderd, maar niet geneezen, en waarom niet:
300 tot 303. verzeld met hoofdpjn , en zwaarte
op de hersfcnpan; over het geheel , by de toediening der eleftriciteit ongeneezen gebleeven: 314 tot 316. — door electriciteit niet geneezen ; als zynde daarmede
niet lang genoeg aangehouden : 322. gepaard met
ftomheid ; door 't eleftrifeeren wel verminderd , maar niet volkomen weggenomen : 326 tot 330. — door 't eleftrifeeren niets verminderd: 3JÏ tot 34*.
Poovtn: hoe te eleftrifeeren: 4^Eronkaurt, wordt van fommigen ge'oofd , pofitief geèleo .rifeerd te zyn. 0 57*
Elboog en hand, na een langdmirige jicht ftyf geworden, door de eleftriciteit niet volledig geneez.en; reden waarom : 253 tot 265.
Eleüricheit, wordt het ve.erkracht!oos lichaam aangepreezen: 53 tot 60: — is in alie gevallen niet even dienftig; maar, wel toegediend, allerzeldzaamst fchadelyk: ibid.
een eenig vocrbeeld daarvan ; ibid. middel
om deeze fchadelykheid vóórtekomen : S5- —— derzelver toediening niet gemaklyk onder vaste regels te brengen . 5y. eer'te aanleiding om dezelve te beproeven- jg. derzelver invloed op de zenuwen, bevestigd: 61, 62. haare prikkeling op het levendig



Ji L A D \V Y Z E R.
•
dierlyke lichaam: 63. — haare verfchillende werking op doode en levende lichaamen : 68, 69.
verfheld of vertraagd dèri omloop des bloeds, en der vochten ; 69. 2 aan deeze verfnelling of vertraa¬
ging, komt niet alleen de geneezing toe, maar ook aan
iets, der eleftriciteit eigen: 70. verfnelling door
deeze, in de circulatie ten wege gebragt, te veel geëerbiedigd: 73. (negative) heeft weinig deels in de
vermindering der' circulatie: 88. (negative) door
bektholon aangepreezen, in infiammatoire , fpasmo-
dike, en couvulfive zSïktens: ibid, het vermogen.
van deeze, in het verfnellen of vertraagen van den omloop des bloeds, gemeenlyk te hoog opgegeeven: 89.
valfche beuüiten hieruit getrokken : 89 , 90. —
wat op het lichaam uitwerkt, is moeijelyk te bepaalen;
waarom : 50. —»- werkt door haar eigen aart zeer
vermogend op het dierlyke lichaam : 92. (des
dampkrings,) allernoodzaakelykst voor het dierlyke lee-
ven: 94, 95. ■ fummigen maaken geen onder-
ifcbeid , hoe dezelve toetedienen : ic6 : kan te
flap of te fterk worden aangewend : ibid. — men
moet hieromtrent geenzins onverfchillig zyn : 107.
(negative) misfchien beter in verlammingen , door
veelbloedigheid veroorzaakt : 114 > kan niet
dan door het eleftrike bad worden toegediend: 115, 116. — (negative) nooit van maduit gebruikt: 116.— (negative) wordt van den rtbt sans geloofd het zuiverfte antifpasmodiek hulpmiddel te zyn: 116. — waarom zy elke lyder niet geneest: 117. heeft niet beftendig , by alle perfoonen , dezelfde heilzaame uitwerking: 129. • hoe veel perfoonen, door-dezelve, van
maduit geneezen: hoe veel door den Schryver,
Ï30, —- herftelt de veerkracht der fpieren io wei: J$b 4



CLADWYZER.
als de frevigheid vaa peezen en banden, ,44* zet
-Ie doorftraaling der zenuw - vloeiftof aan, v>$.
waarom zy de eene perfoon herftelt en den anderen
niet, 255 haare levens opwekkende kracht bewee-
ken, 200. met fucces in Amam-ofis gebruikt , 349
■ in de watervrees vruchtloos beproefd, 360 tot369.
fnegative) tceftand eens verlamden lyders , hierdoor verergerd, ^
ÊUOrtfjSof, verfterkt de zenuwen , en wekt de veer.'
kracht op, 52. herftelt de inademing , en wordt
van ons des zomers meer genooten, dan 's winters, 53.
Wttrik* vlamof, haare elgenaartige kracht beweezen,
168; 169 tot T79.
tlOM/mingi haare verfchillende foorten opgenoemd, 107. volgends bertholon, 113. haaro verfchillende foorten nader onderzocht , opgehelderd en uiige-
I breid, . .
i'3 tot 127.
Eteflrifeer-nmchine: door naïRne en blunt , om geneeskundige proeven te doen ; ' . uitmuntend fraai gemaakt, BUK "iet fterker dan de onzen: altyd gereed om pofitief en negatief gelyktydig te eleftrifeeren:
deszelfs byzonderheden, 13, j4. van tevleR's ge-
noodfchap te Haarlem, ^ .UeHrifeer-werktuige»; (kleine) nutloos voor patiënten, 26. Elefirometer wet graaden : niet naauwkeurig genoeg om
de kracht van den fchok te bepaalen, ro. geïfö-
leerde, beter dan niet-geïfoleerde, 12. ■ hoe des¬
zelfs afftand van den conduftor naauwkeurig kan bepaald worden,
Epilepfie en Catatepfie: door den Heer ladru , met de eleftriciteit geneezen, 6, % in de mr>^
Svacuantiae van fommigen, na de eleftrifeering gebruikt*,



BLADWYZER.
Ekci'elh feminis, (al te ligtej in twee byzondere voorwerpen, door de eleftriciteit niet herfteld 316, 317, 318. F
Fleschjes, (bekleede) om den fchok toetedienen ; hóe moeten vervaardigd worden : derzeiver bekleedzel
moet berekend, eh op den buitenkant aangetekend worden : men .moet er hebben van onderfcheiden'
grootte, 11. zie ook van deeze fleschjes, 34.
Flexores (Musculi): behouden langer het veerkrachtig vermogen , dan de Extenfores, 245.
Flintglas: waaruit gemaakt wordt, 2. G
Geheugen, door ftuiptrekkingen gekrenkt, 224, 226. —door eleftriciteit weder opgewekt, 227.
Geneezing door eleftriciteit , gaat langzaam voord in het colyk van poitou , 203.
Gevoel-, wordt rasch door eleftriciteit weder opgewekt, ;6o.
Glas: verfcheidene foorten van glas : engelsch glas:
flintglas: groen holfteinsch glas: . welk
van die het beste is, 2. deszelfs couleur doet niets
tot de werking , 3. -— hoe de deugdzaamheid van het glas gemaklyk^kan beproefd worden, ibid. H
Hand : eene plaats op deeze zo groot als een dncatop , by den pols, in eene verlamde gebrand, en weder geneezeH zynde, keerde het laatfte van alle deelen tot het gevoel weder , JSO
Handvat, of Kruk , voor het negatief eleftrifeeren ; van welk glas moet zyn , .
Ha-miflegie, door angst eens drooms veroorzaakt, 133.—
fpoedig door de eleftriciteit herfteld, 134, 135 a,lr,
de lickerzyde , door eleftriciteit wel verminderd , maar Bb 5



B L A D W Y Z E R.
niet geheel geneezen , 323 tot 326. na ftuiptrek¬
kingen, met opkrimpingen der fpieren en vermagering, gepaard, door eleftrifeeren'niet herfteid , bl. 353 tot 356. Heup. en Schouder■ pyn: door eleftriciteit geneezen , 207
tot 209.
Horotogie: zonder fecondenwyzer niet gefchikt, om den ftaat van den pols te onderzoeken , • 85.
hovius : brief van denzelven , wegens de geneezende kracht der eleftriciteit, éo; in de noot,
I
Infpmtingen in de ooren van dooven, dient de eleftrifeering vooraf te gaan , 323.
Invloed (onderlinge en wederkeerige) der eleftriciteit èn zenuwen, 62 tot 69.
ffeuk, (ondraagelyke) na aanhoudende eleftrike vonkjes,
268 , 274.
3:ck't deed de kracht der verlamde handen, door eleftrifeering reeds toenccmende , weder verminderen , 143.
gfichtpun, met omkromming der knieën , en verfty ving der ledemaaten, door eleftriciteit, genoegzaam geheel herfteld, 304 tot 309.
K #
Klederen van den afgezanderden lyder, moeten niet op den grond nederhangen , 33. —— die van de omft'anders moeten, zo verre mogelyk , van den lyder verwyderd blyven, ibid.
Klosfen, om den ftoel aftezonderen ; hoe moeten worden toebereid, 5.
Koorts: door eleftriciteit geneezen, 377.
Kaortfm i (tusfchenpoozoiide) door eleftriciteit geneezen ,
216 tot 2lS'
Krachtloosheid van het rechterbeen , door fchrik veroor-



BLADWYZER.
2aakt, door eleftriciteit geneezen; andermaal door fchrik wederkeerende, op gelyke wyze volkomen herfteld, 258 tot 262. na een Cotica Salamina , door eleftriciteit niet herfteld, 343 tot 346.
Kusfens, of ff rijvers : moeten eene genoegzaame lenigheid hebben; • niet gewarmd worden, 22. be-
hooren allen eene gelykmaatige drukking te doen, 25-
Ktt'uling; by het eleftrifeeren waargenomen, door maduit en bertholon.: — van den fchryver niet , dan wanneer hy de fpraakdeelen eleftrifeerde, 71. L
Lappen , (zydenej aan de kusfens of wryvers , worden door warming hoornachtig en onbruikbaar, 23,
Laudanum Liquidatn : vruchtloos toegediend, om de zenuwtrekkingen , by het eleftrifeeren telkens ontftaande , vóórtekomen, 164.
Ledikant: kan zeer voegelyk , geheel worden afgezonderd, "9-
Levensbeginzel; waarvan afhangt, en waar deszelfs zitplaats, volgends onderfcheidene fehryvers, 6-j.
'Lichaam: fdierlykj deszelfs geleidenden aart, 67.
Lichaamen, in den omtrek eener eleftrifeer-machine, verminderen de kracht en moeten opgeruimd worden, 25.
Lood/lof: haare vergiftiging van het regenwater , 310; '»
de noot.
Lyder : op welke wyze in den pofitiven of negativen dampkring geëleftrifeerd wordt, 7. — wanneer gezegd wordt, in een pofitiven, en wanneer in een negativen dampkring te zitten , 27. M
maduit : waarom minder gelukkig geweest is jn zyne geneezing, dan de fchryver, 1x8 ; »« de noot, en 129 Manier van eleftrifeeren : in elk toeval moeijelyk te ha-



B L A D W Y Z E R.
paaien, 97. uit weike verfchynzelen men zulks behoort te doen, bladz. 98. Menflrua: eleftrifeering ten tyde van deezen geftaakt, !É5 , i?6» 183» 184 > en 18?. michel, Med. Doft.: deszelfs gedachten over de vermogende kracht des eleftriken vuurs , in de geneezing der zenuwziekten, gg m 106 , tn de noot. N
Nervus cubitalis* zonderling gevolg van deszelfs eleftrifeering in eenen verlamden arm, 2^ O
Olie : moet niet altoos by het Amalgama gebruikt wor-
den, _ •
Omdraaijing der fchyven: die luchtig cn gezwind is,worde verkoozen boven eene traage en middenmaatige, 35.
Omloop des bloeds, (verfnelling van den) door pcfitive eleftncteit, en vermindering door de negative , niet zo aanmerkelyk, als wel van fommigen wordt voorgegeeven, g,. welke de grootfte trap is van beiden, ib.
Omllandigheden ; welke de eleftrike proefneemingen verhinderen, 16. by een' lyder worden geene gevonden, d,e de aanwending der eleftriciteit verbieden, „9.
Oogen: hoe te eleftrifeeren , zonder vonken. 9; indenoot.
Ooren, (het loopen der) door toediening der eleftriciteit,
Opperhuid: wordt door & ^ J?$W
aangedaan,
Overeenkomst der eleftrike ftoffe et, zenuwen aangetoond"',
0*el: ondcr óeezgn ^ _
™n geene vonken trekken ken; maar verkeerdiyk, 12o. P
Perfoonen, twee te ge]yk |BHe£W£d . ^



BLADWYZER.
Mekken, frood-bonte) na het eleftrifeeren, bladz. 264.
Pols: deszelfs toeftand moet niet beproefd worden in vreesachtige perloonen, 86 ook niet in dezulken, die
de machine even te vooren gedraaid hebben, 8~.
Polsflag: wordt verfneid door pofitive eleftriciteit; maar niet zonder uitzondering, 80. door negative elec¬
triciteit geenzins ftandvastig verminderd ; maar fomtyds
ook vermeerderd, ibid. reden waarom zig fommi-
gen in de bepaaling der verfnelling of vermindering van deezen, vergreepen hebben, 84. —_ wordt van den Heere iiemmer, gezegd , door het eleftrifeeren niet te
vermeerderen, 85 dezelfde uitkomst van deezen,
in de proeven van maduit, met die van den fchrvver,
ibid. grootfte verfnelling ; door den fchryver , in
zig zeiven waargenomen, 00
Prikkelaars : wat het zyn , bl. 31. bekleede en
onbekleeds, 32. prikkelaars met afleiders , ibid.
wat tot vervaardiging van deezen , den fchryver
aanleiding gaf, ibid. hoelang men daarmede, telkens , moet aanhouden, 33, ibid
Prikkeling : (eleftrike) wat daartoe noodig, 8, 32 ■
wanneer aantekenden,
Proef, om te onderzoeken, of de foort van glas, door
wryving ligtlyk eleftrik wordt , 3. voorzorgen
liierby in acht te neemen, j^y
Proeven: (mislukte.) oP lyders gedaan: waarom mislukt,
16. van de Heeren bikker en van den bos'
met de eleftriciteit op de groote Slagaderen; V!m
Profesfor verschuur, op den oefophagus: van de
Heeren deiman , van troosiwvk , en cuthbertson-,



BLADWYZER.
op de Motus Perifiattkus, 63. van Doftor krai-
]ENHOFr , op fchynbaar geftorvene dieren, bladz. 64.
Puistjes , door e'eftrifeeringen veroorzaakt: ondraagelyke jeuking verwekkende, 141.
Pupilla: eene vlek op deeze, door eleftriciteit niet geneezen, 349 , 350. R
hets : deszelfs gevoelen over de eleftriciteit des lichaams ,
56.
S.
Schok: oorzaaken, die deszelfs kracht doen verminderen,
vóór dat hy by den lyder komt, 36. langs den
Joop des bloeds te bepaalen , aangepreezen door de Heeren deiman , troostwyk en cuthbersoh, 126 ——' maakt een ftip in de huid , daar dezelve het lichaam ingaat ; verdeelt zig terftond, maar vereenigt zig weder in een punt, by het veilaaten des lichaams, 126. hier van daan ondraagelyke jeuking. ibid.
Schokjes: kunnen niet te vroeg in 't werk gefteld worden wanneer de gebreken der verlammming diep liggen , 125
Schokken: hoe aan lyders worden toegediend. 34. .
hunne kracht hangt niet af van de langte der vonken , maar van de grootte der bekleede oppervlakte van de flesfchen, ibid en 35. —— Dwaaling van den Heere wadbit, in het toedienen van fchokken, 36. — zetten den omloop des bloeds aan, uitzondering
hiervan by meermaalen geëleftrizeerdsn. 82. — wanneer dezelve in aanmerking komen, 110 on-
verfchilüg of dezelve door pofitive, dan negative electriciteit verwekt worden, 115. hoe men zig in
derzelver toediening te gedraagen heeft, 122. 123. .
(grootere) wanneer meer dienst doen, ibid. —— wan-



BLADWYZER. neer niet raadzaam is dezelven toe te dienen , ia3
moeten niet dwars door de borst gaan , i2l
• hsemirdegie door deezen geneezen , i34. I35.
hunne verwekte prikkeling in veele gevallen noodzaakelyk , ig
Schijven (glazen; noodzaakelykheid om dezelven nu en dan te zuiveren, hoe dit gefdiiedt, aö. aii
Spieren • hunne veerkracht, zowel als de ftevigheid van peezen en banden door eleftriciteit herfteld, i44.
Stand aar t : ( glazen) die den Conductor onderfteunt, moet van allerzuiverst glas zyn, en wèl gevernist, 4.
Stang: (-lange kopere ) beter dan een ketting om dea lyder aan den Conduftor vast te maaken, 6. —- waarom beter,
7'
Stoei- ("negative) hoe ingericht moet zyn, om wel te ifoleeren, 4. "'-r— Stoel van Mahoniehout, de gefchiktfte om wel aftezonderen ,
Stuiptrekkingen, door het geheele lichaam , maar byzonderlyk in het aangezicht j> binnen den tyd van drie maanden door den vonkenftroom en fchokken herfteld, 209 tot 216. met ftomheid en wezenloosheid ge¬
paard , door vonken en den eleftriken ftroom herfteld ,
233 tot 237. cn daaruit geborene verlamming,
door eleftriciteit, ten deele, geneezen : — waarom maar ten deele, 291 tot 294. — door Saturnina veroorzaakt, met de eleftriciteit in het geheel niet geneezen, 310 tot
313.
T
Tafel van mahonyhout, brengt dikwyls, by het eleftrifeeren, hinder aan, als zynde niet genoeg geleidend, 24. ■ waarop de verfnelling en vertraaging van den polsflag, by pofitive en negative eleftriciteit wordt aange-



BLADWYZER.
toond, 75. voorzorgen by deeze proeven genomen,
73- van eleftrifeering, in het eleftrike bad, 161,
171, 189. van vonkentrekken , 180, 181, 190.-~
van het toedienen van fchokken, 185, 186, 191, iQ2. Tapijten : kunnen niet weinig hinder aan de eleftriciteit veroorzaaken, „,
—i'
Ttevttl: van zenuwziekte door electriciteit merkelyk verminderd; naderhand wederom heviger, en niet herfteld,
334 tot 338.
Trekkfrst {Tendines) moeten onder het eleftrifeeren, dagelyks voorzichtig gerekt worden, m. l,t de noot.
V • .,
Vallende ziekte; 238. naafte oorzaak van deeze ,
239- door toediening der eleftriciteit volkomen geneezen ,
Varkensvet, uit gerookt fpek gebraaden, ftilde voor eenige dagen de colykpynen, 2Q0>
Vereischten om de eleftrifeer-machine wèl te gebruiken , 15.
VoMuming; (algemeene) door veelvuldige en aanhoudende colyken van poitou veroorzaakt: 1 door den
eleftriken vonkenftroom en kleine fchokjes herfteld, 105
tot 107. na het colica piSlonum, 135. |ler.
fteld dooi- den vonkenftroom , 137 door aanhoudende hette erger geworden, r43. doorvorst veroorzaakt , zo wel ten opzichte van gevoel als beweeging, 144. niettegenftaande eene vyf jaarige verlamming , door zwaare fchokken geneezen , 144 tot 153.
langzaam toeneemer.de , zig bepaatende tot de be-
nedenfte ledenmaaten , door koude baden eens geneezen , nalaatende ligthoofdigheid : andermaal we-
derkeerende, door baden niet geneezen : verzeld
met zenuwtrekkingen , by de miufte beweeging weder-



BLADWYZER. keerende, eindeh/k door het eleftrike bad geneezen, 153 tot 169. andermaal wederkeerende, door de baden van kond water niet geneezen, ook niet door het eleftrike bad en den vonkenftroom, maar door fchokken, 170 tot 187. dezelve ten deidenmaale wederkee¬
rende, even als te vooren, door fchokken herfteld, 181
tot 194, der armen en handen, na het colyk van
roitou : door toediening van vonken en fchokken
herfteld , evenwel met onvermogen in de geleding van de voorhand , om dat de lyder , uit ongeduld , te fpoedig van deeze geneeswyze had' afgezien : 200 tot 205 aan den linkervoet, gepaard met eenige gevoelloosheid, door het drukken van een fchoengesp veroorzaakt: door toediening der eleftriciteit geneezen, 228 tot 233. der handen , na het colyk van
poitou, volkomen herfteld, 241 tot 243. waarfchy-
nelyk uit verplaatzing der koortsftoffe geboren, 258. — faanmerkelykej naar de zeeuwfche koorts , door electriciteit eensklaps herfteld ; maar ook terftond wederkeerende ; andermaal herfteld; wederom terug gekeerd : ten derdenmaale in drie minuten herfteld , waarna zy drie uuren wegbleef: ten vierdenmaale in één minut verdreeven, en vier-en-twintig uuren wegblyvende: ten vyfdenmaale in dertig leconden weggenomen , maar ook wederkomende, zo als ook nog op andere tyden; eindelyk door de eleftrike fchokgeeving geheel herfteld: — haare oorzaak met waarfchynelykheid afgeleid, uit eene verplaatzing der koortsftoffe, 243 tot 258. - en
verdooving des Iinkerarms , na het colyk van poitou, .door eleftriciteit wel zeer verminderd , maar over hep
geheel niet volkomen herfteld , 265 tot 272. - der
onderfte ledemaaten.met gevoelloosheid van.de.piswegen Ct.



BLADWYZER.
en het iuii'jlinum reUttmx — ten opzichte van deeze gevoelloos iiaid , door toediening der electriciteit volkomen herfteld, maar niet geheel, ten opzichte der beweeging,
281 tot 293. na het colyk van poitou , door
electriciteit niet geheel geneezen, maar in zoverre overwonnen, dat de natuur dezelve naderhand genas, 296
tot 303. ("byna algemeenej na het colyk van
poitou, door electriciteit niet geneezen, 318 tot 321. — aan de rechterzyde, na eene beroerte, door eleftriciteit
niet geneezen, 347, 348. r na gevatte koude ,
(om dat de lyder te fpoedig wegbleef,) door eleftriciteit niet geneezen, 350 tot 353. na uen colyk
met atropine gepaard , met de eleftriciteit , door den Heer beei.dsnycer , geneezen, 373 tot 377.
Verplaatzing der ziekteftoffe , door het eleftrifeeren, van haller en maduit waargenomen, 54, 55.
Verfchil in de werking der electriciteit, waarvan afhangeIyk, 17.
Verzwakking , of ligte verlamming , door falurnina , uit een fteenen regenbak , veroorzaakt ; fomtyds met pyu verzeld in handen en vingeren, door eleftrifeeren wel gevorderd, maar niet volkomen geneezen : reden waarom , 272 tot 275-
Vlekken: (roodbonte) door fchokken ontdaan, 204.
Vloei/lof: (eleftrike) haare eigen aaïtige kracht beweezen,
168, 169,
Vocht: uit het hoofd en den neus gelost, by het trekken van vonken uit den nek, met gevoel van verligting, 274.
Voedzels: (eleftiike) , 57.
Voetbankje, om aftezonderen , hoe interichten , 6.
Vonk , waarom grooter is, wanneer dezelve van den geleider alleen , dan van ee;j perfoon met den geleider



B L A D - \V Y Z E R.
vereepigd . getrokken y*5rdt, 26. (electrike) opent
de verftopping in de kleine vaatjes van het dierlyke lich aam, 63. Vonken: hoe getrokken v/orden. — \ korter maar gevoeliger, by het ,'gebruik van een grooten , dan van een
kleinen knop: fterker wanneer ze vaardig of
gezwind getrokken worden, 30, 31. met prikke"
laars getrokken, ibid. Hoe lang men mst het
vonkentrekken zonder prikkelaars moet aanhouden, ibid 33. van groote gelaadene flesfen, waarom korter zyn dan die van kleinen, 35. wanneer dezelven te pas komen, 109. veel van maduit gebruikt, 113. pofitive of negative, verwekken dezelfde beweeging en aandoening, 115. de; den eene
lyderes in zenuwtrekkingen vervallen, 158 tot 163. •
haare prikkeling in veele gevallen noodzaakelyk, 169
Vonkenftroom: wat daar toe vereisdit wordt, 8.
(eleftrieke); deszelfs veiklaaring , 43. en voordeel, 44: t hoe dezelve wordt toegediend , ibid
45, 46. hoe gemaatigd kan worden, 47.
wanneer het meeste voordeel doet, 110. hoe veel-
tyds dezelve vordert, 12J
Vonkentrekken: welk werktuig daartoe noodig is, 7. .
hoe lang daarmede van maduit werd aangehouden» „0.
Voordleiders: (geïfoieerde) wat d at zyn, 9. om dooven'te
eleftriceeren, 10.— behoeven zo langen zuiver niet te zyn,
by het geeven van fchokken , ibid. verklaarihg van
derzeïver gebruik, 59, 40, 41. (gejpunten) 41.
om dooven te eleariceeren, 48. waarom zy geduurig moeten verzet worden, IE0 l unr, 0f Kachel: welke verfchynzelen aan den eleftriken toekfel ten wege brengt, ,7} ,g



BLADWYZER. W.
Warmhouding , der verlamde deelen, zeer noodzaakelyk,
124.
Water • (geëleftriceerd) vermindert in gewigt, volgends de proeven van den Heere van swinden, 70. Watervrees : eleftriciteit in deze vruchtloos aangewend,
360 tot 369-
Weder: (fchoon) maakt fomtyds ds eleftrike werking flap. •?• tVanden: hoe te eleftriceeren zonder vonken, 9; i-
de riool.
Werktuigen: ("eleftrike) hebben aanmerkelyke verbetering ondergaan , 1»! —— met glazenc fchyven beter, dan met bollen, ibid. —— de besten tot de geneeskundige eleftriciteit!, hoe groot en van welk glas behooren
te zyn, 2. moeten vonken afgeeven van 5 a
6 duimen.
Winden • welken de gefchikfte voor de eleftriceering. 17.
Winter : (in den) behoeft men, om de electrike werktuigen aan den gang te brengen, weinig op weder en ■wind acht te geeven. jy^ Z.
Zenuwen: haar verband met de eleftrike vloeiftof, 62. — groote overeenkomst , tusfchen de werking van deze» en der eleftrike vloeiftof, met opzicht tot de fnelheid,
66. Deeze verdient overweeging, 67. van
deezen ontleent het lichaam zyn gevoel , 68- hebben geene eleftrike eigenfchappen , 71. zyn geleiders , J*. gisfing van boerhaaven en
anderen, over derzeïver werking , 93. hunne
affiniteit met de eleftrike ftof des .dampkrings, 94,



B L A D W Y ?Z E R.
—— het zelffftandige van dezen is van onbekenden
aart, ibid. eerfte verlevendiging van deezen aan
de oppervlakte der 'huid 't vroegst waargenomen , 125. een zonderling voorbeeld van die gevoeligheid, 159. 'smorgens heviger dan 's avonds,
160. naderhand bedaard door toediening der
eleftriciteit, 163, 165. geheel bedaard, 167.
Zenuwtrekkingen: hoede eleftriciteit die veroorzaakt, 16 j.
door de negative eleftriciteit heviger, 178.
door eleftrifeeren ontftaan, 193. (tuslchenpoo-
zende) van flaauwtens en verlamming der ledemaaten achtervolgd , 195. door e'eftriièering verminderd , en eindelyk geheel geneezen , 197. —■ verzeld met zeer byzondere veifchynzèlen, na een droom ontftaan , door Anliparahjtiea en Antijjpasmedica, wel
iets badaard , maar niet geneezen : emdeiyk, ng,
zes maanden tyds, door de eleftriciteit herfteld, 219 tot 228. pcvoigd naar bedwelming en duizeling , veroorzaakt door wormen , met de eleftriciteit gedeeltelyk, maar niet volkomen geneezen, 275 tot 277. (zonderlinge) na een' akeligen droom ontftaan , door den Heer poncglet, met de eleftriciteit geneezen, 377.
Zenuwvloeiftof : haare doorftraaling wordt door de eleftriciteit aangezet, I7j
Zenuwvoehf. deszelfs fnelheid, volgens haller , 66.
Zielsvermogens , door een' droom gehtel gekrenkt: •
verzeld met domheid : deeze keerden geiyktydig
met de krachten van het lichaam , door toediening der eleftriciteit weder, en werden eindelyk alleen door vonkentrekken geneezen, 155 tot 200.
Zomer \ (in den) op welke omftandigheden n.en hebbe acht te geeven, om beftendig te eleftrifeeren , 1?.
Zwakheid inde knieën, verzeld met jichtpyn, door eleftri-



BLADWYZER.
citeït wel eenigzins verminderd, m.iar niet geneezen: reden w aarom , -95 > 29*>'
Zweet, eener ver'amde hand, by rusfchenpoozing waargenomen , 246. —— (overvloedig) aan eene verlamde hand waargenomen, 247. (fterk) onder het elec¬
trifeeren , M9-
Zweeten'. by het electrifeeren dikwyls waargenomen, 124.
Zwelling der knieën, door electrifeeren vermeerderd, 293.
DRUKFEILEN.
B'adz. 6, regel 5, ftaat, zlectrike lees, e'ecrrike.
—— 44, ■ 3, , d;e — het
55, -o , dat het — dat
562, 12', heeft — hebben
63, té-. , perftatlicus — t<eri'tatticiiS
65, 18, is — ft*M*
1, beftand — beftemd
12?' 1 . eleftrike — met de eleftrike
isS, 5, *nt — om
I36 , 25 tieseps — biceps
1-3, 4, worden — werden
1-4, 1, verfterkt— verftrekt
193, g, zyn — in HM
241, 6 , met de — de
BERICHT VOOR DEN BINDER. Te drie Plaaten ï>y elkandererj te voegen, tegenover bladz. 130.



MÏ3 C C LXXXK.






WAARNEEMINGEN
E N
PROEVEN.
DERDE DEEL.






WEL EDELEN HOOG GELEERDEN HEERE,
ANDREAS BONN,
PROFESSOR ANATOM1JE ET CHIRURGIE,
UID8flA>Xil
JNSPECTOR COLLEGJI MEDICt, TE,4MSTELDAM, w o a n v DIT VERVOLG 0 JE R
GENEESKUNDIGE
ELECTRICITEIT»



DIT HOOGACHTING EK V8ÏPI.IGT1MG, MET Dl VEEEISCHTE EERBIED NEDERIG
O P G E D R AA GEN,
DOOK
deszelfs onderdaanigen dienattr3
W, VAN BAENEV ELS»



BERI C II T.
Xn het Bericht van de twee eerfte deelen deezer geneeskundige electriciteit,heb ik reden gegeeven , waarom ik de betekenis der kunstwoorden vóór dit werk geplaatst en niet in het werk zelve ingelascht heb : die zelfde reden heeft my thans weder daartoe bewogen: ik heb echter in de hier volgende verklaaring der kunstwoorden, in dit deel voorkomende, zulke woorden, ah reeds in het voorig boekdeel verklaard waren, zorgvuldig vermeid: die woorden zal ^ 3



Vi BERICHT.
men des hier te vergeefsch zoeken, maar aldaar verduitscht vinden, waarom ik den leezer verzoeke , de betekenis der kunstwoorden , welke in de ze volgende lyst niet gevonden worden , in de voorige te zoeken.



VER 'KLAARING
DER.
KUNSTWOORDEN.
AA hcei, ettergezwel, of pynlvke verzweering,waarin . bloed met etter verzeld gaat. absorbentia , zuurbreekende geneesmiddelen. antihelmintica , wormverdryvende middelen. ASAFiETioA, zogenaamde duivelsdrek.
C
cassia fistula, pypcasfia.
«atalepsis , is het zelfde met Tetanus, doch in een vry heviger graad, en is altoos verzeld met eene vervanging van zinnen ; de Lyders die er van worden aan-
. getast zyn van alle befef beroofd, eu blyven als ongeyoehg en verftyfd, beweegeloos liggen, terwyl zy foïrityds fchynen te flaapen.
«atharralis, zinkingachtig.
chorca sancti viti , is de zogenaamde dans - ziekte, of eene, zo het fchynt vrywillige beweeging des lichaams welke mef vermoeit; terwyl nogthans, als de lyders tot zich zeiven komen, zy gantsch afgemat zyn. iomtyds gaat dit met dansfen, zingen en praaten verzeld, daar alles even als in een droom gelchiedt
cltsmata , clyfteeringen.
concentratüs, verdikt', door uitdamping of langs andera
wegen krachtiger gemaakt. ■ crisis , fcheiding der ziekte,
cuprum ammonjacum, is een armoniacaal koper waarvan <fe bereiding in de laatfte ËdenburgfCe en Londonfche Apotheeken te vinden is.
F
Ixores zinci , zynde bloemen of de kalk van een half metaal, het welkZink genaamd woidt.
G
«^«AiBANi, een gom welke uit Syriën tot ons H
hydrocsphat.US, een waterhoofd. julapium, een verkoeidranki! laxantia , laxeermiddelen.
M
Mania, gekheid.



vin VERKXAA&ING der KUNSTWOORDEN.
wanna calabkim/e, manna uit Cahbrien.
MARriAHA, medicamenten j uit yzer beieid.
wuscus cjrsicanus, een onlangs tut ons overgebragte coraalmosch, welke in de zee aan deCorficaaui'clie kusten gevonden wordt;eu aldaar tegen de wormen zeer gemeen in gebruik is.
• N '
nervina, zenu.vmiddelen.
hervus isciaTicus, de heupzenuw.
mervus opthalmicus, de gezichtzenuw.
jüitkum , falpeter.
O
olbum animale nippBLti , eene, door herhaalde distel-
latien zeer verfijnde, dierlyke olie. oleum olivarom , olyf-oly.
P
tassicnes hysterica, moederplaag.
pulvis marcmon is epilept, een zuurbreekend poeder',
het welk in de apotheeken gehouden wordt. tupillje, de oogappelen,
R
XhcumatiCq , zinkingachtig of fteekende pynlyke gewaarwording in de vleezige deelen.
S
sai. succini, vlug zout van barnfteen.
spiritus nitr. dulcis, zoete geest van falpeter-zuur.
spiritus salis volatilis oleosus sylvii, een zamen-
geftelde vlugge geest, uit armoni tczout , met overge-
haaiden brandewyn. spiritus vini , wyngeest.
symitomatA, toevallen die eene ziekte verzeilen. sykupus rubiscd/ei , fyruup van bramboozen.
T
tartarus emeticus , braakverwekkende wynfteen.
tia oen, in fpiritus on bunden, heulfap.
tetanus van ouds genaamd , doodkramp: 't is eigenlyk een ftyfheid der ledemaaten, door eene gelykmaatige fpaaning aller fpieren veroorzaakt , die fointyds een uur, een dag , e,en geheele week en langer kan aanhouden , en welke dikwerf met eene bedwelming ver« zeld gaat,zo deeze verftyving wat algemeen is, doch dan wordt dezelve catalepfie genaamd.
V
vale r i ana sylvsstris, kleine vaieriane, of wild kat-
tenknu i. venesectio, aderlating. VBsicATORiUM blaartrekkende pleifter.



GENEESKUNDIGE
ELECTRICITEIT:
t> E R D E DEEL.
EERSTE HOOFDSTUK.
Behelzende prbefnecinbigén op Lyders, die volkomen geneezen zyn.
EERSTE PROEFNEEM1NG.
De jonge Juffrouw boürsse, büd 10 jaa* ren, kwam op den 15 January, des jaars 1783^ 6p aanraaden van den Heelmeester van h us*em, by my;zy had eene verlamming aan der» duim van haar linkerhand, en begeerde voor dat ongemak geëlectrifeerd te worden: de verlamming beftond alleenlyk daar in , dat At extenfor pollicis , krachtloos was, zo dat dö. fcëlve, door het vermogen van den fiexot voor. over getrokken, beftendig den duim in de mui» A



t
% GENEESKUNDIGE
van de hand deed vallen: het verbroken eyenwigt van het leervermogen van den extenfor, en flexor des duims, was derhalven oorzaak van dit vetfcbynzel, het welk haar veel ongemaks baarde, aangezien de duim het eerfte en voornaamfte gedeelte der hand zynde, om iets te vatten, zy byna niets van belang kon uitvoeren, ja zelfs geen linnen kon vasthouden, om het met de rechterhand te naaien.
Als men den duim optilde en uitftrekte, viel dezelve terftond weder naar binnen: maar, iets dat my zeer opmerkenswaardig toefeheen, was dit: wanneer men deezen uttgeftrekten duim, tusfchen drie of vier vingeren vattede, en denzeiven fterk te rug drukte , bleef hy één of anderhalf minut in dien ftand , zonder dat de Lyderes denzelven beweegen konde , of dat hy zo dra zy dit trachtte te doen, binnen, waards in de muis der hand nederviel; en het geen myne opmerking vermeerderde, was, da? eene zachte ftryking over den extenfor, by het tweede lid des duims, wanneer hy op gemelde wyze uitgeftrekt ftond, gedaan wordende, hy oogenbliklyk daarna, en zeer fchielyk, in de muis der hand getrokken werd.
Voords kon de Lyderes den duim zeiven, int welk geval ook, op geenerleie wyze beweegen.



ËLËCTitlCITËlT. 3
Waar door deeze öngefreldheid des duims Veroorzaakt was, fcheen eene duistere zaak te zyn. de Lyderes had zig, vyf of zes weeken te vooren, vry diep, aan den binnenkant van den duim, gedeeltelyk over het eerfte Jid, met een mes gefneeden } na de geneezing van deeze wonde, die fpoedig voordging, bieef'tgemelde eerfte lid ftyf, en men meende dat de overige ongefteldheid mede aan deeze' fnede, of wel aan de te fpoedigegeneezinge te wytenwas.Verfcheidene Genees - en Heel-meesters, werden over deeze verlamming geraadpleegd, en zy die dezelve aan de wonde der fnede toefchreeVen,verklaarden haar ongeileezelyk te zyn: dé Ueelmeefter v a n hussem, raadde de eleótri. Citeit aan: ik werd,gelyk gezegd is, verzocht, dezelve te appliceeremde verlamde duim was met een daar toe uitgehold houten fpalkje gefpalkt, om hem recht te doen ftaan , en hy viel by de afneeming van hetzelve terftond naar binnen, in de muis van de hand: ik raadde de Lyderes dit fpalkje achter wege te laaten, en liever verfchei. dene maaien daags, den duim voor-en achter, over te buigen, om dat zy, het fpalkje voornoemd, reeds eenige weeken gedraagen hebbende, geen nut althinsdaar van had, en ik vrees-» de, dat de omwinding van het lint, waftfc A «



-4 GENEESKUNDIGE
mede het fpalkje aan den duim gehecht wen!, de fpieren, door de drukking, meer en meer haare veerkracht zoude doen verliezen.
Ik dorst my niet vleien , met de hoop, dat dit verlamde lid door de eleclriciteit zoude herfteld worden , om dat de Lyderes de verlamming, na de voorgemelde fnede gekreegen had , waardoor ik derhalven ook in de dwaaling verviel, om, geduurende de eerfte tien dagen, den duim, aan deszelfs binnenkant, met kleine fchokjes, uit een fleschje van ia duim bekleed glas, en op een' afftand van £ duim van den eleclrometer , te eleetrifeeren ; welke arbeid geheel zonder vrucht was: na den gezegden tyd kreeg ik aanleiding, om anders over deeze verlamming te denken: de Lyderes gevoelde nu en dan , vóór, onder, en na het eledtrifeeren, zeer ligte paralytifchs trekkingen in. den linkerarm; en toen ik haar vroeg, of zy die ook op andere tydeu en plaatfen gevoelde , verklaarde zy my, dikwyls die trekkingen te hebben, en zelfs wel eens aan die geheele halve zyde." dit deed my vermoeden dat het geval van den duim, zo al betrekking tot de wond hebbende, niet anders dan by gelegenheid van het .verband veroorzaakt was; of dat het eea-



'ELECTRICITEIT 5
voudig paralyfis zynde , misfchien hooger in den arm moest gezocht worden: ik ele&rifeerde derhalven den duim nu van boven, en plaatste , by tusfchenpoozen , dan de beide geleiders te gelyk, op denzelven, en dan flechts één derzelven, al hooger en hooger,zo dat ik de fchukjes ook door den geheelen arm bragt: ik deelde het verlamde lid, langs den exten/br, 'van boven naar beneden, doorgaands 200, en van den arm af naar beneden , 100 fchokjes mede, die nu en dan wel eens een weinig grooter waren , dan op andere tyden.
Na dat ik vyf of zes maaien, de Lyderes op deeze wyze geëlectrifeerd had, temerkten wy, als de duim in de muis van de hand lag , een ongemeen klein beginfel van beweeging s dit was een guuftig vooruitzicht; zeker Heel. meester, één myuer goede vrienden, had bevoorens tegen de Lyderes gezegd: Ik verbeur twintig ducaaten aan de armen, als die duim door de e/eSiriciieit geneezen no/dt, waarom ik haar, toen wy gemelde beweeging ontdekten, herinnerde dat zy, by voorraad, die twintig ducaa ten , ten behoeve der armen , in bellag moest gaan houden.
Deeze beweeging, hoe gering ook , bevestigde in my het vermoeden , dat de ongetteldA 3



6 GENEESKUNDIGE
heid des duims , eene eenvoudige paralytifcht ongefteldheid, althans dat de eigenlyke fnede geen oorzaak daar van was, en ik ftelde vast, dat de eleclriciteit de verlamming geneezen zoude, gelyk de herftelling dan ook, na iedere eltcliifeering, meer en meer vorderde; waarom ik op goeden grond, de fchokjes, telkens met eenigen van meer vermogen en fterkte, vermeerderde, zo dat ik op den 31 January, bovenhel gewooue getal ,50 a 60 (chokken, uit eene flesch van i0 duim bekleed glas, daar by voegde: ook ftelde ik den electrometer nu wel eens i duim van den eerften conductor, met dit gei wenscht gevolg, dat de duim voords dagelyks, tot eene willekeurige beweeging hekwaaroer \verd , zo dat de Lyderes denzelven , den 12 February, konde opligten, nederlaaten,en zydelings beweegen: ik eleftrifeerde den duim en arm uog vier maaien, zynde de laattte eleftrifeering gefchied den 22 der laatstgemelde maand, en waarna eene volkomene geneezen plaats had , zo wel ten opzichte van de paralytifche trekkingen des duims, als van die des arms; hoewel het eerfte lid van den duim, na de fnede en derzeïver geneezing ftyf gebleeven zynde, nu ook nog ftyf bleef.
jujst drie jaaren daanja , te weeten in Ja-



ELECTRICITEIT. 7
nuary 1786, kreeg de Lyderes, op eenen fel kouden dag, dit zelfde gebrek aan haar' duim weder: zeer koud geworden zynde, warmde zy haare vingers te overhaaftig by het vuur; oogenbliklyk daarna was de duim paralytisch, en viel in de muis van de hand, als te vooren: van den 23 February, tot den 1 Maart, wendden wy de eleclriciteit op de bovengemelde wyze andermaal aan, doch zonder eenig nuttig gevolg: door overvloed van noodige bezigheden verhinderd, ftelde ik de verdere proeven agt dagen uit, maar de Lyderes, toen zeer bevreesd voor de eleftriciteit geworden zynde, wilde niet weder tot dezelve overgaan; waar door dit uitftel tot den 9 Mei duurde, wanneer wy tien achteréénvolgende dagen , en vervolgends nog vierdagen, éénmaal daags, den duim electrifeerden; doch alles vruchtloos; waarom de Lyderes van de eleftriciteit afftapfe: in twee of drie opzichten fcheen de ongefteldheid van den duim" nu niet volkomen aan de voorige ongefteldheid gelyk te zyn: voor eerst bleef dezelve nu geen oogenblik ftaan , indien hy terug geduwd werd; ten anderen zwol de hand, na het eleftrifeeren, vry fterk op; en eindelyk was de paralytifche ongefteldheid nu door koude veroorzaakt.
A 4



8 GENEESKUNDIGE
't Was intusfehen dezelfde Lyderes , deaeip» de duim en wederom paralyfis; ik diende haar ook op dezelfde wyze de eleftriciteit mede, als voorheen, en echter werd zy thans niet genee* zen: dit verdient inderdaad opmerking, en welke reden men ook van deeze verfchillende uit-; komften zoude trachten te geeven, dit is zet ker, dat door dit en foortgqlyke gevallen, meer duisterheid dan licht over de applicatie der eleftriciteit, op ongetielde zenuwen, verfpreidt wordt; en men hier uit ziet hoe men , d priori, zeer weinig, van de geneezing eens Lyders, kan zeggen; ik zwyge, dat men eene zekere orde zoude kunnen volgen, om onderfcheidene gebreken bepaaldlyk te behandelen: daar ik vastlyk vooronderfleld had , deezen verlamden duim , ten tweeden maale te zullen geneezen , ondervond ik thans dat ik my fchuldig gemaakt had aan die voorbaarigheid, welke ik in den Heelmeester, bovengemeld, had veroordeeld.
Inmiddels werd my bericht, dat de ongefteldheid van deezen duim, in den zomer van het jaar 1786, onder het doen van eene aderlaating op den anderen arm , eensklaps verdweeneu was; en ik was, kort daarna, ooggetuige vaij die herftelling,



ELECTRICITEIT. ?
TWEEDE PROEFJNEEMING.
Juffrouw catharina ecbertz, byna 40 jaaren oud, werd, in de maand December, 1702, getroffen door een zwaaren fchrik, die eene parahtifche ongefteldheid aan de linkerzyde van haar lichaam naliet, na dat het zelve, by den eerften aanval, geheel in die ongefteldheid fcheen te deelen : zy ondervond, by eeü volftrekt onvermogen , om iets,zelfs van eene tafel, te kunnen opneemen , een aanmerkelyk verlies van gevoel, doch als ik haar met een fpeld ftak, werd zy zulks gewaar: zy ginggefereklyk.
Deeze Lyderes kwam, toen haar zieklyke toeftand , ook het gevolg van dien fchrik, wat herfteld was, op den 16 Maart, 1783» DV my, om geëleftrifeerd te worden: ik plaatste haar eenige dagen in het eleftrike bad; trok nu en dan een vonk, en zy werd dus, zonder aandoening, nieuwsgierig en verlangende , om, indien eene fterkere eleftrifeering noodig ware, die ook te ondergaan.
Ik eleftrifeerde haar om des verlooren gevoeis A 5



ïo GENEESKUNDIGE wille, vervolgends met de eleftrike prikkelaars, en na ik dertien dagen daarmede had aangehouden, betuigde zy, dat haar gevoel volkomen wedergekeerd was , als mede vry veel van haar verloren fpiervermogen: nu dacht ik, dat de eleftrike vonkenftroom genoegzaam zoude zyn, om haar verder te herftellen; deezen (telden wy wel in het werk, maar alzo zy ook reeds eenige fchokjes gevoeld had, verkoos zy, inplaats van deeze aandoening, welke haar zeer fterk fcheen te treffen, liever kleine fchokjes ; en vermits ik, ter bevorderinge van haare her ftelling, zeer weinig onderfcheid daarin maak» te, kondeik in deeze verkiezing ligtlyk genoegen neemen.
Deeze fchokjes werden éénmaal daags, met een fleschje van 10 duim bekleed glas aangewend} 5 a 600 werden gegeeven, met een'afftand des eleftrometers van J duim, en ook wel iets minder , langs en door de geraakte halve zyde : deeze fchokjes hadden het gewensehte gevolg; na nog tien dagen, zynde de agt-en - twintigfte eleftrifeering, kon zy verfcheidene dingen, die gemaklyk aantevatten waren, opneemen, als een ftoof, een' kandelaar, een melkkan, een boek enz. ook kon zynuredelyk welgaan, ronder dat het gebrek veel te zien was.



ELECTRICITEIT.
Het duurde echter nog ruim veertien dagen , eer wy van de eleclriciteit aftrapten , dagelyks op dezelfde wyze voordvaarende, zo dat deeze Lyderes vier en-veertig maal geëleftrifeerd werd.
Na verloop van een half jaar ontdekte zy weder eene zekere werkeloosheid der fpieren; dit fchreef ik toe aan de tusfchenkomst der hitte, van 't jaarfaifoen; want die werkeloosheid kon by haar ligter dan by anderen , die nimmer dergelyke gebreken gehad hadden, door ongewoone warmte veroorzaakt geworden weezen; trouwens ik had meer iets dergelyks by andere Lyders waargenomen: alte fterke hitte en uitwafeming, verflapt den fpiervezel; demaatige koude daar en tegen verfterkt denzelven.
De eleftriciteit werd derhalven terftond in aanmerkinge genomen, en met vrucht geappliceerd: de vonken en kleine fchokjes, tiena twaalf-maal toegediend, verfterkten haaren arm en hand, als mede haar been en dye, dermaate, dat voords alle moeite onnoödig was.



I* GENEESKUNDIGE DERDE PROEFNEEMING.
T
•t an baker, oud iojaareii, teder van per (bon, hadfederd a jaaren, toevallen van zenuvvziekte, die hem met een voorafgaand gevoel van draajingen, in den buik aankwamen, met rtuiptrekkingeu verzeld gingen, en vaneen vojkomen verlies der kennis gevolgd werden : de toevallen waren, naar myn inzien, epileptisch, nu eens. ligt, dan eens zwaar; fomtyds driemaai daags, en ook waren 'er wei tyden, dat zy flegts driemaal 's weeks kwamen: intusfehen liep wel eens een maand voorby, dat hy nergens van wist: zyn Geneesheer had hem, na dat hy van andere Raadgeevers goede en kwaade dingen ingenomen had, kort voor dat hy bymy kwam, wormverdryvende geneesmiddelen laaten. gebruiken: hy loosde vry veel maaden; maar de epileptifche toevallen bleeven het zelfde.
Ik electrifeerde hem, na dat ik hem federd twee dagen de eleftriciteit door vonken, enz. langzaam had leeren kennen, met zeer kleine fchokjes, en deelde hem, zeven achteréénvol.



ELECTRICITEIT. 13
gende dagen, telkens 250, met een fleschje van' 6 duim, en \ duim afftand van den eleftrometer, mede: de toevallen, 't zy dit toevallig ware of niet, bleeven weg: en hy werd fomlyds, wanneer hy dacht het toeval te voelen, wel eens in zyne meening bedroogen.
Dit fpelde my iets goeds, en moedigde den jongeling aan , om zig te onderwerpen aan deeze , althans voor een kind van zyne jaaren, vreemde en onaangenaame gewaarwording.
Wy zetteden de eleftriciteit, op de gezegde wyze voord; en het was omtrent deezen tyd, dat hy, zonder medicynen gebruikt te hebben, een worm loosde: dit deed my wel vermoeden , dat de oorzaak zyner ongefteldheid nog wormen konde zyn;maar evenwel zetteden wy de elec tricite.it voord: hy loosde geene wormen meer, fchoon hy daar voor de muscus corjtcanus in poeders gebruikte: hy kreeg, na de twaalfde electrifeering, het toeval weder; dan, dit was de Jaafte maal, zo verre my thans bekend is: met devier-en-twintigfte eleftrifeering, hettoeval nog niet weder gekreegen hebbende, beflooten wy,om eens veertien of meer dagen voorby te laaten gaauj dan, de jonge Lyrier, ten einde van dien tyd, nog welvaarende zynde, verbeidden wyook nog de volgende veertien dagen, en zo



14 GENEESKUNDIGE hebben wy, zeer gelukkig voor den Lyder, tot heden kunnen wachten, zonder het toeval weder te ontdekken.
VIERDE PROEFNEEMINÖ*
D e drie proeven, welke hier na elkander volgen, zyn onder myn opzicht genomen, en merk ik des aan , als van my zeiven, waarom ik ze, uit liefde voor de waarheid, voor myne rekening neem , en met myne getuigenis bevestig.
Mejuffr. laugier «e tassy, oud 19 jaaren, bloozend van kleur, gezond van lich* aamsgefteldheid , werd door geduurig chagrin fpasmodicq, en daar na zeer ligt vatbaar voor fchrik en aandoening zynde, kreeg zy, mettusfchenkomst van nieuwe onaangenaamheden \ de koorts, welke om den anderen dag aanhield, en die, na dat ze dezelve eenige maaien gehad had, en op zekeren nacht weder moest hebben , onvermoed weg bleef: intusfehen droomde zy in dien nacht zeer zwaar, en was 's morgens aan de linkerzyde geraakt; dan of zulks door het achterbly ven der koortfe, of door het gemelde droomen, of door beiden tevens ver-



ELECTRICITEIT. ||
oorzaaktwcrd is onzeker; de gantfche ann intusfehen was federt zeer fterk beevende, en fchuddende; wilde zy zelve, of een ander, poging doen, om dit fchudden te verhoeden, dan bewoog zig de arm met geweld terug, en derhalven heviger dan te vooren.
De Geneesheer wendde eenige medicynen vruchtloos aan, en de Heer j. j. poncelet aan wiens huis de Lyderes zig bevond, en aan wiens dochter de eleftriciteit met veel fuccess toegediend was, gelyk in het tweede deel bladz. 377,befchreeven is, ftelde de eleftriciteit voor: dit werd aangevangen, de Lyderes werd in het eleftrike bad geëleftrifeerd en tevens met zeer weinige vonken, waarvan het toeval erger fcheen te worden; en na dat zulks ten tweeden maalegefchied was, verergerde de toeftand der Lyderes. iè inderdaad dermaate, dat zy aanhoudende con~ j>»//?i* trekkingen kreeg, die nacht en dag voordduurden, en fchoon zy voortaan niet meer geëleftrifeerd werd, om dat zulks ten fterkften door den Geneesheer afgeraaden was, werdt zy blind enftom, en haargeheele lichaam geraakte in eene aanhoudende beweeging, of nu eens het eene en dan het andere gedeelte van hetzelve; zo dat de fchudding zig fcheen te verplaatzen: zy nam nu verfeheiden ameacida en antiparalitic*



i6 rjfiNEËSKtJNDIGÉ
in, doch zonder nut; eindelyk gebruikte zyiri twee. en-twintig dagen drie oneen cleum animale cieppelil, 't welk nog al aanmerkelyk veel isi men kan tog niet zeggen , dat de Lyderes1 het zelve zonder vrucht gebruikte , want fchoon het fchudden van den arm aanhield , waarmede haar ongemak was aangekomen, begonnen de bygekomene toevallen meer of min te bedaaren: tien begon toen weder om de eleftriciteit te den* ken, maar de Geneesheer wilde het aanwenden daarvan niet toeftaan. De Lyderes die nu al 3 maanden, in dien ftaat elendig haddoorgebragt, en de jonge Juffrouw poncelet, door deeleftri* citeithad zien geneezen, wilde volftrekt dat werb tuig aan haar zelve nog eens beproeven, gelyk géi fchieddeop den i8Sepr. 1782 , met het eleftrikebad, en vervolgends met vonken: toen zy dó eerfte maal met vonken geëleftrifeerd was, zwol de fchuddendearm zeer fterk op, 't welk echter geen gevolg had, maar de zwelling flonk als naaf gewoonte: de vierde eleftrifeering, gefchiedde met kleine fchokjes, en hierop werd de fchud. ding van den linkerarm weggenomen, en haar geheele lichaam ftil: zy had, ftaande het gebruik van de eleftriciteit, geene ffiedicynen Jngenomen: hei linkerbeen werd terftond, na dat dé arm ftil was, door opkrimping van de pees



ËLECÏRlClTÈtT. tf
Vim Achil!é< achtèrwaards getrokken,en ftond keer ftyf; men kon geene poging doen om het recht te zetten | of het lichaam geraakte in meer beweeging : zy werd meer dan eens aan dit been vruchtloos geëleclrifeerd ± doch MejufVfouw PoNCBLKi'j welke haar dien dag eleé. trifeerde, ftelde, by geval, den eenen voordleider bp den binnenkant der dye, fórigS den loop dtSr Nervus ïfciaticus', den anderen voordleider op de pees van Achilles , en één fchok, wat fterkör dan die men haar gewoonlyk gaf, deeü het been rechtuit fpringen: vervolgends eleftrlfeerde men de Lyderes dagelyks, want men werd tusfchen beiden iicg geringe trekkingen, en nu en dan eenige beeving in den linker arrh gewaar 3 die echter langzaam verminderden , tot dat de geneezing, binnen korten tyd, Volkomen door de eleclriciteit volbragt werd*
VYF DE PROEFNEEMINÜ,
In het volgende jaar Werd dezelfde Lyderes nu aö jaaren oud zynde, in het midden der hiaand july, met een foortgeiyk 'toe«1 aangetast! hetzelve begon zig eerst iti dsfl B



j8 geneeskundige
linker arm, zynde dezelfde die lts 't voorige jaar was aangetast geweest, te openbaaren; en 't is meer dan waarfchynelyk , dat nieuwe aandoeningen op den geest, veroorzaakt door moeielykheid en verdriet, oorzaak van dit toeval waren : men electrifeerde haar niet, om dat men in de omftandigheden des voorigen jaars , by den aanvang van de ziekte, zulke hevige beweegingen in het lichaam, op de eleclriciteit had zien volgen: dan, niettegenftaande deeze voorzorg, verviel zy binnen weinig dagen in zeer hevige convulfiën , die , door tusfchenkomst van tyd niet afgebroken werden, en beftendig enerleie beweeging hadden : hierop volgde eene toeknyping van de keel; zy kon niet fpreeken; volftrektlyk ook geen fpys of drank doorkrygen; en, niet tegenftaande zy in eene aanhoudende convulfive beweeging te bed lag, geraakten , op het toedienen van een droppel vochts op de tong , alle de deelen van haar lichaam in eene allergeweldigfte beweeging, even als iemand die van de watervrees, door de beet van een dollen hond , is aangetast ; en inder. daad men kon deze Lyderes met geen min» der deerenis, als zodanig een, befchouwen. Uitwendig was de keel gezwollen, en giJig



ËLECTRiCITEIT 19
Van zelve den volgenden dag weder opert, docht kort daarnaook weder digt:in dien ftaat bleef de» zelve wederom tweemaal vier- en-twintig uuren : ve-volgends weder opengegaan zynde, was fcet kort daarna, en wel op den 17 Aug., dat zy andermaal digt > en niet weder open ging Voor den «29 van die zelfde maand; zo dat de keel elf volle dagen en nachten geflooten bleef, zonder meuicynen, fpys of drank te nuttigen, *t welk b^na ongeloovelyk is: men befmeerdé de uitdroögendè lippen en tong der Lyderesfe nü en dan metfyroop van violen, doch niets daarvan ging door, ja de fyroop kon niet eens op de tong komen zonder meerdere fchudding te verwekken.
Hoe zoude de jammerlyke toe/tand dezer Lyderesfe kunnen afgemaald wordeninderdaad zy leefde in akelige qmftandigheden. Haar Geneesheer, barbanson, ver» klaarde nooit iets dergelyks gezien te hebben, als mede de Hoogleeraar bonn, die er, als adviferend, ,by geroepen werd , en daar de Lyderes geene medicynen konde inkrygen,wend*. de men clysmata met afafatida aan: men plaat, üte koppen aan de keel; pleisters met gummi galèanltdaarna met fpaanfche vliegen, en eindelyk JÖ 2



s» GENEESKUNDIGE
een linimentum uit de oleum olivar, en/pir, fah armon.cum calce viva: na dit alles vergeefsch beproefd te hebben, gaf de Hoogleeraar bon», als een uiterst middel aan de hand , om de tinftur van opium , uitwendig, by het uitkomsn van het zevende paar zenuwen, beneden het oor , toe te dienen : na de eerfte aanwending daarvan ging de mond, en na de tweede aanwending da geheele keel open, en de Lyderes dronk een gantfchen fpoelkom vochts uit, na welk gebruik zy oogenbliklyk in een convulpe viel, die vyftien uuren aanhield, zonder tusfchenpoozing, waarna haar keel nogmaals open ging, en zy weder een geheelenfpoelkom vol dronk; zy nam voords een flaapmiddel in, dat de tegenwillige beweegiugen van haar lichaam merkelyk deed bedaaren.
Tot nog toe had men haar niet durven electrifeeren , maar om dat zy in deezen ftaat bleef voordfukkelen , niettegenstaande zy in krachten toenam , de aanhoudende fchudding aan de linker zyde, en vooral in den arm, aanhield ; en in het voorige ongeval de eleftriciteit zulke zichtbaare vorderingen by haar ten wege gebragt had , befloot men met dezelve aan den linker arm met vonken te beginnen; en



ELECTRICITEIT. n
tusfchen beiden kleine fchokjes te geeven : vervolgends hield men dagelyks met fchokken aan; men zag aanhoudend de goede uitkomften van iedere eleftrifeering, en het was in het laatst van de maand Oftober dat de Lyderes volkomen herfteld was: de reden waarom ik hier geen meer byzonderheden, die onder het eleftrifeeren ter geneezinge voorvielen , aanteken is dat ik niet dikwyls by de toediening der eleftriciteit tegenwoordig geweest ben, en ook dat men in de volgende proef zeer veele byzonderheden aangetekend zal vinden.
ZESDE PROEFNEEMING,
In de maand January des jaars 1784. kreeg deeze Lyderes eenige pasfiones hy/lerine, en kort daarna wederom convulfie trekkingen, de keel ging mede al rasch digt, en de linker zijde van haar lichaam werd verlamd, 't is opmerkelyk, daar de hamipkgtën meest altoos de Lyders zeer fubiet en onverwachts overvallen , dat onze Lyderes , als by trappen, tot dit toeval kwam : toen de keel niet fpoedig openging, B 3



H GENEESKUNDIGE appliceerde men terftond weder het linimentum, het voorige jaar aangewend, belr.aan.le mifpir. fal. armon. c. cake viva et ol. oüvarum , als mede de Tin&. opii , doch nu vruchtloos ; de keel' ging niet open , gelyk toen : koppen, pleisters of fpaanfche vliegen , in 't voorige jaar zonder uitwerking geweest zynde, werden nu niet beproefd: de Lyderes lag weder verfcheidene dagen eer de keel open ging , en toen die van zelfs opengegaan was , en zy flechts een weinig gedronken had, ging dezelve terftond weder digt,doch bleef niet lang toe, of ging ook weder open , en bleef voortaan open, zo dat de Lyderes at, dronk,(hóewei ïn 't begjn weinig,) en zachtjes fprak ; maar zy bleef half beroerd en aan de linker zyde volftrektüyf. De Geneesheer liet haar poeders uit de flores ?inci en cuprum ammoniacum gebruiken.
Het been en de dye begonnen vervolgends in ftyfheid te verminderen, zo datdeLyderes , hoe wel zeer gebrekkig, in het begin van February op de been kwam : de arm werd intusfehen , door een geweldige opkrimping der tendines , krom* mer. dan hy geweest was, en zo ftyf dat men zig van de hevige fpanningdeszelven naauwlyks. een denkbeeld kan maaken: dezelve was naar binnen geboogen, des waren en hand en vin?



ELECTRICITEIT. 23 geren door opkrimping der flexores mede naar binnen en digt toegetrokken , zo dat de arm, hand en vingeren de gedaante van een krul hadden.
Wanneer men ook de geringde poging deed om de hand of één der vingeren flechts te ontfluiten , verviel oogenbliklyk de gantfche lin» ker zyde in convulfive trekkingen; en zodra men los liet, keerde alles terftond weder, tot de voorige bedaardheid: het fcheen dat de conmh five beweegingen der geheele linker zyde, in zo verre zy nu bedaard waren, zig in deezen arm vereenigd , en tot deeze onvergelykelyke fpanning bepaald hadden.
Men befloot den arm in deezen ftaat te electrifeeren , en 't was den 11 February, dat men een begin maakte met het trekken van vonken; 11a eenige vonken fprong de arm uit zynen ftand , met een onbegrypelyke fnelheid , en werd , tegenwillig , fchuin achter aan de dye geplaatst , met het binnenfte der hand naar buiten , blyvende in dezelfde ftyfheid, hoewel de hand by die gelegenheid opengefprongen ivas, en de vingers rechtuit Honden; welke echter, kort daarna, door de inkrimping der/Jex* $ret, weder digt gingen.
B4



U GENEESKUNDIGE
Des anderendaags, toen de arm nog op zyne evengernelde plaats ftond , electrifeerde men, denzelven als den voorigen da^ , en hy ging onder het eleftrifeeren weder los, fprong op de borst , en drukte met een geflooten vuist zo geweldig, dat men zeer fterk vreesde, dat d« Lyderes, door kortSJemighejd, flikken zoude, terwyl er evenwel geen kans was om den ftyf. gefpannen arm van ftand te doen veranderen ; ook, kon men zulks met eleftrike vonken niet ten wege brengen : men befloot tot de fchokken , en de arm werd ook inderdaad met den tweeden of derden fchok verplaatst, zo dat men, daarna.door wry ving over den arm en hand, eenige willekeurige beweegingen in dezelve bragt, en daar door xo min. lang, die lenigheid deedbe» houden; doch na dien kleinen tyd werd dezej. ve weder ftyf.
Drie dagen daarna, zynde i<5 February, werd ,de eleftriciteit weder aangewend ; de hand zac toen met een digtgeknelden vujst tegen de linker dye aan: wy vonkten, maar vruchtloos,: eenjge iigte fchokjes van den opper-en onder, arm, naar de vingers , hielpen nu niet; drje fterke fchokken op den arm, (hoewel ik niet Juist kan bepaalen waar ik de yoordleiders plaat.



ELECTRICITEIT. «5
fte,) waren mede van geen nut; intusfehen deed een dergelyke fchok den arm losfpringen, toen ik één der voordlyders op de biceps plaatffe: de hand kwam echter, ichoon open gefprongen zynde, niet in willekeurige beweeging; de pink Heef ongemeen fchuin en ftyf liaan; en, beproeven willende of ik dezelve niet met een' fchok lenig konde maaken, door djen fchok langs dg vtrvus cubitalis te doen gaan, ftelde ik een' voordleider onder de knokkel van den elboog, en de andere aan de pink; maar in plaats van myn. oogmerk te bereiken, fprong de hand met den eerften fchok weder digt, met een ftyf geknelden vuist.
Wy hadden een'klompje linnen gemaakt, cm, wanneer de hand bedaard toeging , hetzelve daarin te leggen, ten einde het indrukken der nagels voortekomen; dan,'t geval wil-i de dat de Lyderes, daar ons dit door de ge. ,zwinde toeknyping der hand, mislukte, een gedeelte van één haarer rokken vattede: door eene zachte wryving kreegen wy de hand open, bragten het klompje linnen 'er in , en toen, kort daarna, de hand weder digt fprong, werd de arm ook weder op de borst gebragt, met «ene hevige knelling: In deezen ftand kon deB J



26 GENEESKUNDIGE
zelve niet blyven, wesbalven wy hem mdermaal fchokten: verfcheidene kleine fchokjes waren te vergeefsch, maar één of twee, wat fterker aangewend , (de voordleiders op den fchouder en op de hand geplaatst zynde,) deeden dien weder in zyn voorigen ftand fpringen, hoewel dezelve ftyf bleef; derhalven waren wy op dien dag niets gevorderd , zynde juist alles even als toen wy begonnen : de flesch,waarmede het fchokken gefchiedde,had flechts 16 duim bekleed glas, en de eleftrometer ftond op den afftand van J duim.
Twee dagen daarna, zynde den 18 February, wanneer de arm nog op zyde en ftyf gebleeven was, trokken wy meer vonken en gaven kleine fchokjes , doch alles zonder vrucht: vier of vyf fchokjes van het laarstgemelde fleschje» en j duim afftand van den eleftrometer, deeden ook niets , maar één van die foort op de liceps plaatzende , fprong de arm los: met eenige volgende fchokken kreegen wy ook de vingers open: de hand en arm in deezen ftand zynde, bleeven wy, hoewel met kleiner fchok. jes, voord eleftrifeeren, waardoor de vingers in 't byzonder aanmerkelyk leniger en beweegbaarder werden: zo dra wy met de eleftriciteit



ELECTRICITEIT. 37
eindigden, fprong de hand weder digtj echter maakten wy die langs denzelfden weg,gelyk even gemeld is , weder open en lenig: zy bleef toen open; maar de Lyderes , die 'savonds met de hand open naar bed ging, bevond des morgens dat dezelve , zonder dat zy het ge» merkt had, weder geflooten was. Op den volgenden dag werd de arm op dezelfde wyze als daags te vooren, door de electriciteit, van het lyf gebragt en de hand geopend.
Den 20 February gefchiedde de proefin tegenwoordigheid van den fdoogieeraar bonn : de arm hong by het lyf neder, en de hand was gefloten: met 50 a 60 fchokken, van dezelfde grootte als den voorigen dag, werd de hand nu niet ontfloten, maar de arm los,en, vooral in den fchouder, leniger: met nog 50 a 60 fchokken iets vermogender dan de voorigen, bleef alles in den ouden fland; maar met j a 6 fchokken, meteen grootere flesch, van twintig duimen bekleed glas, en één duim afftand van den electrometer, werd de ééne voordleider op de biceps geplaatst, en de andere op de hand, en met deeze fprong de hand open, blyvende de vingers uitgeftrekt en ftyf ftaan: de Lyderes had in deeze ftyve vingers hevige pyn, die door



si GENEESKUNDIGE ligte fchokjes verdween , het welk te vooren gebeurde met wryvingen: door die ligte fchokjes werd de hand gelyktydig leniger,maar de minfte pooging die de Lyderes deed om ze willekeurig te buigen , bragt de geheele linker zyde in beweeging: na eenige oogenblikken fprong de hand met geweld weder toe; en wy maakten met 5 of 6 fchokken dezelve andermaal open, en lieten toen alles indien ftaat berusten.
Na deeze laatfte proef bleef de hand twee dagen open ; wy eleftrifeerden niet voor dat ze weder toeging, wanneer wy dezelve nogmaals openden als te vooren,doch met fterkere fchokken toetedienen.
De hand nu twee of drie dagen open gebleeven zynde , ging dezelve weder, hoewel nu langzaam , toe, en om dat de machine met een enkelde fchyf voorzien , op dien tyd niet veel wilde werken, kon de hand ook niet ontflooten worden: het Hechte weêr aanhoudende, bleef al onze aangewende moeite drie dagen lang vruchtloos, want wy konden geen fchokken geeven die fterk genoeg waren.
Toen het op den 29 February een zeer bekwaame luchtsgefteldheid was om te eleftrifeeren, werd de Lyderes gefchokt uit een fleschje



ELECTRICITEIT. 49
van ao duim bekleed glas; wy fielden denelec irometer £ duim van den eerften coDduftor af, en met den derden fchok fprong de hand open.
Deeze open , en de arm door de electrike fchokken los geworden zynde, lieten wy na verder te eleftrifeeren; maar vermoedende dat het, om eene volkomene herftelling te bewerken, noodzaakelyk was meer fchokken aan te wenden, voeren wy vervolgends voörd met verfcheidene van dezelfde grootte te geeven; de arm en hand werden op dien dag vry lénig en bleeven buigbaar, zo dat de Lyderes dezelve voor de eerfte maal, met behulp van de andere hand, aan den mond bragt, hoewel hy kort daarna, weder in de elboog ftyf werd, welke echter , door meer aangewende fchok» ken, weder beweegbaar gemaakt werd.
Den 1 Maart fcheen het my toe, dat de Lyderes geneezen zoude blyven, want de arm enhandtvaren thans naar believen te bevveegen, zonder dat de halve zyde des lichaams, gelyk anders gebeurde, daar door in beweeging geraakte, doch de duim was ftyf geworden; deze echter werd door de eleftrike fchokken lenig»
Ten volgenden dage, de duim nti teven-.



$o GENEESKUNDIGE
metdengantfchenhandenarrn,in eenen beweeg, baaren ftaat gebleeven zynde, hadden wy het genoegen de Lyderes met eenig handwerk bezig te zien.
Den sden Maart was zy nog volmaakt wel, deed my, toen ik haar bezocht ,in perfoon de deur open ; ik liet haar myn hand met haar linker fcarffl vatten , en wilde dat zy my zoude kny* pen.maar zy kon zulks niet doen of haar linkerzydt begon nog te fchudden. De eleftriferingen werden aangehouden; zy gebruikte onder de. zelve, en nog eenigen tyd daarna, het cuprum ttmmoniactim met de floret zinci tot poeders vereenigd, met goed gevolg; haar verlorene krach, ten keerden weder, en zy ïs thans volmaakt gezond.
Deeze Lyderes is in 't vervolg van tyd we derom aangetast geweest met een fpamodifche ongefteldheid , verzeld van eene fchudding iri den arm, en onder het gebruik van het cupruni ammomacum, by de eleftriciteit aangewend} ge. neezen.
In het voorjaar van 1786 begon zy door aandoeningen, wederom de toekny. ping in de keel te gevoelen, verzeld van een zeer droogen hoest; haar laatfte Geneesheer



ELECTRICITEIT. 3t
overleeden zynde , werd de Heer j. peter, sen michele geraadpleegd , die haar een tnixtur voorfchreef met een kleine hoeveelheid fpir. fal. ammoniac cum cake viva, welke hy da» gelyks in het tnixtur vermeerderde tot tien dragmas daags, met dat gewenscht gevolg, dat van het eerfte oogenblik af,dat zy hetzelve mengzel innam, de hoest en de Jpasmus in de keel ver. minderden , en eindelyk binnen weinige dagen geheel verdweenen.
ZEVENDE PROEFNEEMING.
O p voorftel van één myner goede vrienden» zynde een Diacon van de Nederduitfche Gereformeerde gemeente onzer ftad, was het, dat ik ondernam de eleclriciteit te beproeven aan , een kind van aj jaar, genaamd janne tje van den DiAL, dochtertje van c. van den daal, die van voorzeide gemeente ge. alimenteerd werd.
Toen dit kind i| jaar oud was , kreeg het he» vige en langduurige ftuipen, die, by tusfchen» poozen, zonder dat dezelven afgebroken wereïen, met fchreeuwen verzeld gingen: na dat



22 GENEESKUNDIGE
ie ftuipen bedaard waren was hét kind aan de rechter zjde , en byzoncter aan de hand,, lam, hetze've kort noch den arm noch de vingeren, in het minst beweegen ; wanneer men t om éen handje vroeg, Hak het de linker hand toe* en als men om de andere hand aanhield, dan vattede het met de linker hand de rechter op, en bragt ze al<1us tot hem, die dezelve begeerd had: het Lyderesje was ondertusfchen tamélyk gezond , en nog zuigende : deeze twee laatfte voordeden,gevoegd by myn verlangen, om op deeze onverouderde verlamming t in een grieiend kmd , een proef te neemen , deeden iny beflititen hetzelve te eleftrifeeren; ért in der daad myne poogingen Zyn door eene gunflige herftelling ryklyk beloond.
Den 23 April 1783 eleftrifeerde ik dit kindje voor de eerfte maal; tot dat einde ifoleeïde ik haar,met haar moeder te gelyk; deed niets dan beiden in het eleftrike bad fa plaatzen : na de derde eleftrifeering trok ik eenige vonken; 't kind begon te fchreien ; hier mede hield ik echter eenige dagen aan: fomtyds trok ik twee honderd vonken op één' dag.
De moeder verhaalde my, dat het kind de



ELECTRICITEIT. 33
Vingers begon te beweegen : ik vermeerderde het getal -der vonken en trok er 50 uit de hand'alleen : 't kind fchreeuwde wel eens , maar was ook fomtyds bedaard , weshalven ik geen raden zag, waarom wy niet zouden voordvaaren.
Ik vernam nu en dan de beweeging in den arm en vingers zeer merkbaar, en de moeder zeide my dat het Lyderesje fomtyds reeds'teen of ander aanvattede, en vasthield als men 't haar gaf; 't nam met de rechter hand eenig fpeelgoed van de tafel, wanneer men de linker tegenhield; dit gebeurde den 19 Mei, vóór de agttiende eleftrifeering.
Ik trok federt veifcheidene dagen ook al vonken uit het lamme been en de voetjes; maar de moeder kwam traager by my; 't zydan, datzy zig het gekerm van het kind te fterk aantrok , of dat de verre weg dien zy afleggen moest, oorzaak daarvan ware: ik toonde my desaangaande onvergenoegd om haar daardoor cot haar' pligt aantefpooren.
Zy kwam echter niet meermaalen dan zy nu reeds gewoon was; en daaruit kan men met m er gronds de gunftige werking der eleftrike vloei , ftof op dit zeer jonge Lyderesje bewyzen, aangezien hét verkreegen voordeel het reeds C



34 GENEESKUNDIGE
in ftaat ftelde , dat het aan den leiband leerde loopen , en kort daarna aan de hand alleen loopen kon : de arm, hand en vingeren, werden dagelyks vlugger; in *t kort, het geheele kind fcheen te veranderen , en kreeg eene andere gedaante.
Op den 22 July verklaarde ik het Lyderesje volkomen geneezen , na dat het vyf-en-dertig maaien geëleclrifeerd was.
AGTSTE PROEFNEEMING.
Joseph de vries, oud 34 jaaren, door den Hoogleeraar bonn, zo ik meen , tot my gezonden, kreeg, in 't laatst des jaars 1782, zonder tusfchenkomst van eenige oorzaak, al. thans zo hy meende, langzamerhand eene beeving in beide de armen , handen en vingeren ; kort daarna werd hy op éénmaal erger: 't was een perfoon van een zwartgallig uitzicht, en ik befloot derhalven dat by, oploopend van aart zynde , zig driftig moest gemaakt hebben: hy herinnerde zig dat hy , door zeker voorval met zyn' knecht, zeer kwaad geweest was, doch dacht niet dat zyne beeving daar van



ELECTRICÏTÈIT. 33
daan konde komen; veeleer zeide byte geioo» Ven4 dat hy die ongefteldheid gekreegen had van het kwikzilver, 't welk hy, in zyn beroep, tot de fpiegels gebruikte: ik geloofde intusfchen het tegendeel.
Hy was, vóór dit toeval, zeer gezond ge« wee'st; uitgenomen dat hy wat geel van kleur was; doch dit ontftond vooral uit zyn tem» perament: de gemelde beeving was zo fterk, dat hy niet zonder hulp kon eeteu noch drin» ken ; zyn gewoone Geneesheer had hem ee. nigen tyd zachte laxantia, als casfla , mtxnfta. vheumt enz. laaten gebruiken.
Op den 2 Juny des jaars 1783, ifoleerde ik Jiem, en liet, door ieder' arm afzonderlyk, van den fchouder af naar de' vingeren , den eleftriken ftroom gaan:, met een' afftand van f duim' des eleftrometers van den eerften conduftor der machine; en geduurende 10 minuten tyds.
Onder en na deeze bewerking vernam ik nog èene fterkere beweeging in de geëleftrifeerde deelen dan te vooren, doch welke kort daarna Wederom tot de gewoonlyke beweeging of fchudding gemaatigd werd; by de tweedeelectrifeering , die twee dagen daarna gefchiedde, sim ik het zelfde verfchynzel waar, doch het C a



•yi GENEESKUNDIGE welk voords by iedere volgende eleftrifeering afnam.
Toen de Lyder vier maaien geëleftrifeerd was, ging hy een plaizierreisje naar Texel doen, doch kwam eerlang erger van daar te rug: ik voer nog eenige dagen met den eleftriken vonkenftroom voord,maar vond geene aanmerkely. ke vordering, het welk ik echter, in een geval als dit, anders verwacht had.
Op den 34 Juny befloot ik derhalven , hem liever kleins fchokjes te geeven, te gelyk met den eleftriken vonkenftroom , waardoor de Lyder nu eens met dien ftroom en dan eens met 500 a 600 fchokjes geëleftrifeerd werd, uit een flechsje van zes duim bekleed glas, eu met ruim £ duim afftand van den eleftrometer: eene eleftrifeering van zes achtereenvolgende dagen begunftigde den Lyder met een gewenscht gevolg j vervolgends kwam hy of dagelyks, of om den anderen dag: hy fchuddede van dag tot dag iets minder , zo dat hy zynen arbeid weder ter hand nam ; vervolgends glas fneed ; daarna bloemen in een fpiegelglas fleep , en eindelyk geheel geneezen werd; waarom hyop den 25 Augustus voor 't laatst geëleftrifeerd werd.



ELECTRICITEIT. 37
In de volgende maand werd hy van een hevige buikloop aangetast ; dit fcheen hem niet te deeren; maar in November daaraan, weid hy op nieuw, doch minder hevig, van dezelf de beeving aangegreepen ; ik weet niet door welke oorzaak; maar, gelyk gezegd is, driftig van temperament zynde, fchreef ik het toe aan de al te fterk e beweeging der oploopenheid.
Ili èTeétriieerde den Lyder gelyk te vooren , doch om dat de beeving hem nu zo veel niet hinderde als voorheen , liet hy zig flechts zeven maaien eleftrifeeren, en vond zig vervolgends wèl gefield.
In de maand July, 1784, vernam ik van hem dat hy nu en dan weder met «eeving beIiebt was , evenwel niet zo, dat hy zyn werk behoefde natelaaren ; en het geen my tot een byzonder genoegen ftrekte s was, dat hy tot de bekentenis kwam , dat hy zelf de drift, waarin hy dikwyls verviel, aanmerkte als de onderhoudfter van zyne ongefteldheid.
Dat de Zede - en Genees - kundigen beiden hier uit afmeeten in welk een naauw verband ziel en lichaam (laan, en hoe veel invloedsdehartstogten op een gezond lichaam kunnen hebben.
O 3



38 GENEESKUNDIGE
NEGENDE PRQEFNEEMING*
O p den i July 1783 werd, door den Heelmeester jan van wy, tot my gezonden, een Waagdrager, met naame jan bruntink, oud. 36 k 38 jaaren, wiens handteering, gelyk men weet, dikwerf laag bukken en zwaar tillen vereischt. In de maand Mei des gemelden jaars kreeg hy , onder het verplaatfen van een me. nigte baaien coffy, eene verrekking in de lendenen, waar.p zwaare pyn, ter gezegdeplaatfe, en in de linkerheup, alsmede in de dye volgde: dit ongemak bleef eenigeu tyd voordduuren, en wel zo hevig dat de Lyder zeer krom en met moeite ging; ftililaan kon hy niet, en als hy gezeten had en opïlond , moest hy voordgaan of zoude nedergevallen weezen; waarom hy zig terftond in beweeging moest begeeven .• met zyn'Geneesheer geraadpleegd hebbende, werd de heup des Lyders met een fpaanfchevliegpleister bedekt , en voords nog een die kleiner was, op de pynlyke bil geplaatst: want de Geneesheer hield de pyn veeleer voor heupjicht, dan voor een gevolg van eenige vei-



ELECTRICITEIT. 39
rekking: eer nu de huid, door deeze fpaanfche vliegen opengetrokken , wederom geneezen was, moest de Lyder, wanneer hy lag, op de rechter zyde liggen, en wanneer hy zat, krom, over dezelfde zyde voorover hangen, om zig de pyn , zo met opzichte tot zyne zogenaamde heupjicht, die door de fpaanfchevliegpleister niet verdreeven was, als met opzichte tot die van de opengetrokken huid, zo draagelyk te maaken , als mogelyk was , waardoor zyn lichaam eene zeer misvormde gedaante aannam, krommer was dan te vooren, en hy zig niet zonder hevige pyn , in eene rechter geftalte kon ftellen; voords konde hy als dan geen voet verzetten om te gaan.
Indien hy gantsch voorover gebogen , met de beide handen op zyne knieën leunde, kon hy tamelyk goed voordkomcn: na dat zyn Geneesheer hem al eenigen tyd verlaaten , en na dat de Heer van w y hem geraaden , en 't welk hy ook gedaan had, zyn lichaam dagelyks zo dikwerf in een rechter poftuur te ftellen, en zo lang in dat poftuur te houden als hy het lyden kon , kwam hy in 't bovengemelde poftuur tot de eleclriciteit: ik vermoedde, en zyn Heelmeefter was van-het zelfde gevoelen, C 4



4o GENEESKUNDIGE
dat de kromheid veelal nu aanhield , doordien de omliggende deelen, deezen (land of dit figuur reeds hadden aangenomen.
Ik eleftrifeerde hem met den electnken von» ken droom \ uur daags , (lellende den tweeden conductor één duim van den eerften der machine: nawy dit dredagen achteréén gedaan hadden , verkreegen wy een gewenschte uitkomst : de Lyder kon met een' ftok gaan, zonder zyne handen op de knieën te houden; ook kon hy , doch niet lang, zonder (lok en veel rechter op gaan. Ik prees hem aan , om een dik touw. waarin Veela knoopen waren, aan zyn' zolder te hangen , zig daarby nu en dan optepal. men, en zig aldus te laaten hangen, zo lang hy kon: hy deel dit: ook fineerde hy zyne lendenen by het heilig been en de heup, met oude oly; het een en ander bragt mogelyk iets tot zyne herftellirg by.
Den 4 July hem voor dc vierde maal clectrifeerende, deed ik dit wel als te vooren, met den electrikeu vonkenftroom , doch veel ftér*j Uer: den 7, 9 en U dito, deproefopdegezeg. de wysherhaaia hebbende, ging de Lyder den 14 daaraan volgende naar den Dam , om zyne zaa« ken naar te uien , hoewel hy nog niet konde.



ELECTRICITEIT, 41
werken: veryolgcnds heb ik hem nog zeven maaien geëleftrifeerd, waarna hy volkomen geneezen was, doch hy kon toen alles nog niet doen v;m zyn beroep vorderde; de zwakheid in de lendenen verhinderde hem daarin.
Op den 12 Sept. was hy nog niet volkomen in ftaat, om zwaar werk boven de hand te doen: ik had gaarne gezien, dat hy zignog eenige maaien had laaten electrileeren, doch zyn beroep, waarin hy reeds zo veel verzuimd had, liet hem zulks niet 10e.
Alles fchikte zig vervolgeuds tot voorige krachten, en hy was kort daarna, toen ik hem ontmoette, volmaakt gezond, en ging volkomen Recht op,
TIENDE PROEFNEEM ING. •
D
it de verbeelding een Herken invloed op onzen geest heeft, en deeze, op haare beurt, eene onbegrypelyke gewaarwording op het lichaam.oefent, zal uit deezeproefueeming blyken.
Ik heb, in het derde Hoofdfluk van myn voorig Boekdeel, eene dwaaling tegengegaan, die



42 GENEESKUNDIGE
vry algemeen is , ïlaamlyk noopens eene al te groote verfnelling der circulatie van het bloed; en ik heb gemeend de oorzaak van die dwaa* Hng gedeeltelyk te vinden in de aandoening van hun die geëleftrifeerd worden; want die aandoe, niiig heeft meer dan de eigenlyke eleftiiciteit de verfnelling by veele Lyders veroorzaakt, en dit heeft de voornaamde proefneemers doen dwaaien; in deeze proef is mede een voorbeeld daarvan te vinden.
De Heer j. j. schaav , oud 45 jaaren , had van zyne kindsheid af, aan buikpynen ge» fukkeld ; er waren tyden s dat hy geen één dag in een maand daarvan bevryd was: of deeze omftandigheid eenige betrekking hebbe op zyne volgende ziekte , is buiten myn
zaak te beflisfen in de maand Maart
17Ü3, kreeg hy een fchudding op de zenuwen, die zyn gehecle lichaam aanhoudend bewoog; zyne knieën waren wel 't meest van die hevige beweeging aangedaan ; fchoon zyne ar« men ook ryklyk daarin deelden; de Lyder lag er aan te bed: op een gepast gebruik van genêesmiddeien volgde, na verloop van 7 of Uweeken eene langzaèmfi hèfftellïng; de Lyderging voords wandelen; zyne zuster, dis hem in zyne



ELECTRICITEIT. 43
ziekte opgepast had , vertrok uit deftad, en zulks baarde hein groote ontroering: hy ftortte weder in aan dezelfde kw,:al: of nu de vermoeijing van het wandelen, dan of de aandoening over het vertrek van zyne zuster hiervan oorzaak ware, is duister: dit echter is zeker, dat hy veel erger werd dan te vooren: de fchudding vermeerderde; hy verviel vervolgends in eene zwaare ziekte , in welke de ftuip - en convulfive trekkingen niet afgebroken werden ; gekromde knieën, achterwaards gebogene ar. men , en alles wat.meer van dien aart met zulke omfiandigheden gepaard gaat, had hier plaats.
In de maand September fcheen zyn toefland zig tot herftelling te fchikken: den Geneesheer a nov was de bettuuring der geneezinge tcebetrouwd ; de fchudding bleef intusfehen nu aanhouden, inzonderheid in de knieën, endeeze, niettegenftaande de Lyder vervolgends, dan eens met een flede, en dan eens te voet, naar zyn comptoir ging, en gezond fcheen te zyn, bleef hem by en verminderde niets. DeLydei-verwekteinderdaad,door zyne waggelende knieën enbeevende handen een bartjyk medelydeu by allen die hem op de flraat ontmoetten.



44 GENEESKUNDIGE
De Geneesheer hovi os, by geval over dezen Lyder geraadpleegd zynde, floeg de eleftriciteit voor: de Heer a roï had er niets tegen , en ik werd geroepen, om den Lyder te electrifeeren r ik ftelde de negative eleftriciteit voor; om dat ik bemerkte dat de fchudding, voor de minfte beweeging, zo des lichaams als der denk. beelden, vatbaar was; daar nu ,de pofitive elec tricireit, hoewel weinig , echter de beweeging in het lichaam bevordert, ten minlten meer dan de negative dezelve vermindert, welke vermindering inderdaad gering is, kwam het my best voor, eerst een proef van de laatstgemelde te neemen , en ten minden daardoor de meerdere be. weeging der pofitive electriciteit te vermeiden.
Na eeue gepaste ilbleering werd de Lyder op den 14 Decemb. 17B3, voor de eerfte maal «egatif geëleftrifeerd; dan, hoe verwonderd waren wy, dat de fchuddingen vermeerderden , en dat de pols , binnen één minut, onder het electrifeeren , zonder dat een eenige vonk getrokken was , van 88 flagen tot 1 20 rees: die te ondervindenftreed tegen onze vooronderitelling, afgeleid uit de meening, die wy ons van de werking der negative eleftriciteit gev>rmd hadden j Hg dat de Lyder, door het ftilltaaq der machij



ELECTRICITE I T. 45
ne, van deeze hevigerebeweegingbedaarrl was» beftonden wy de proei te hervatten, maar naauwlyks waren wy begonnen, of,zagen dezelfde uitkomst; waarom wy des anderen daags terftond tot dcpofttive eleftriciteit overgingen; toen wy echter niet minder verwonderd waren dan den dag te vooren om dat wy de zelfde omftandigheden waarnamen: wy herhaalden lot driemaaien toe de proef , en telkens vermeerderden de fchuddingen, zowel als de circulatie, die zeer hevig werd : wy koozen derhalven , alzo de uitkomst het zelfde was, liever weder de negative eleclriciteit.
De derde, nu negative eleftrifeering, bra^t al weder dezelfde verfchynfels ten wege; de fchuddingen werden zelfs heviger; onder het eleftrifeeren rees de pols in bet eerfte minut aanftends van co tot 105 , en in het tweede mïnut tot ii2ftagen: men dient daarenboven in aanmerking te neemen , dat 90 polsflagen reeds by hem tegencatuurlyk waren ; deeze verfnelling nam ik by de eerfte eleftrifeering waar; op het oogenblik dat hy op den ftoel ging zitten , rees zyn pols van 78, zo als hy nog even te vooren geflagen had, tot 95, zekerlyk veroorzaakt door de aandoening die hy



4*5 GENEESKUNDIGE
had van geëleftrifeerd te zullen worden ; want wanneer zyn lichaam in een volmaakte rust was, floeg zyn pols 7 3 of 75 maal in een minut.
Uit het een en ander, en meer foortgelyke ondervindingen, dunkt my veilig te mogen befluiten, dat het er verre van daan is , dat men in een' Lyder de vereischte bedaardheid zoude kunnen aantreffen , om een proef, die zelfs de rninfte zekerheid had, op de pols te neemen; en dat depo/itive of negative werkinf der electriciteit , eigenlyk genomen, veel minder vermogen op deeze en alle dergelyke Lyders oefent, dan de verbeelding; waarom ik met grond durf zeggen, dat zo lang deeze aandoenlykhcid in de Lyders aanhoudt, reen van de wezenlyke kracht der eleftriciteit niet veel verwachten, en nog minder gegrond daarover oordeelen kan.
Trouwens, zulke beweegingen houd ikvoof alle Lyders zeer fchadelyk; het lichaam wordt ze gewaar door, en deelt in de harrstogtlykheid der ziele ; daarenboven fcheen in den Heere schaaï de beweeging door de minde vcrmoejing zelfs , nadeelig ; ik ontmoette hem, op den 17 Decemb. , op het oogenblik dat hy ffmis kwam , na 10 minuten langzaam gegaan te hebben: zyn pols floeg iao maal; na verloop



ELECTRICITEIT. 47
van 7 minuten daalde dezelve op 96 flagen ; dan, dat er tusfchen deeze vermoejing, en de aandoening die de eleftriciteit op zynen geesc maakte, onderfcheid plaats had, bleek daaraan datby deeze vermoejing, en vermeerderde circulatie des bloeds, de fchuddiug niet vermeerderde.
VervoJgends werd de Lyder tiegatif geëlec trifeerd; de pols rees tot 110 maal, de fchuddingen in de knieën volgden, tot drie herhaalde keeren, even hevig als te vooren : de twee volgende dagen hadden wy dezelfde uitkomst, en er werd reeds in overweeging genomen om van de eleftriciteit afteftappen: dan, ik voor my, vast in het denkbeeld zynde, dat niet zo zeer de eleftriciteit als wel de aandoenlijkheid van geest, die fchuddingen, enz. ten wege bragt, bedacht de volgende proef, en ftelde die, zonder iemand daarvan kennis te geeven , in het werk.
Ik maakte aan den koperen condufto r, daar de» zelve tusfchen de twee glazene fchyven inloopt, een koperdraadje vast, naar de kusfens; hierdoor werd ik niet belet in het draaien der machine , maar er weid geen het minfte deeltje van eenig eleftriek vuur opgewekt; ik kon dit on. derneemen, om dat er tot nog toe geen vonk



43 GENEESKUNDIGE
van den Lyder getrokken was, en wy zulks, uit vreeze voor eene al te flerke aandoening, ook nog niet dachten te doen: de Lyder ging zitten, werd guafi geëleftrifeerd, en kreeg hevige fchuddingen, de pols verfnelde, en wy moesten de machine laaten ftil ftaan om den lyder te doen bed<aren — deeze proef werd op dezelfde wys tot drie keeren toe herhaald , met het zelfde gevolg, waaruit my bleek dat de indruk, en in de daad die alleen , de oorzaak van de gemelde verfchynfelen was.
Ik openbaarde dit, in afwezigheid van den Lyder, aan zyn' Geneesheer a roy, die het naauwlyks konde gelooven: ik hervattede op den volgenden dag de proef, met dezelfde uitkomst, doch Zyn Ed. viel op de gedachten, of het omdraaien der fchyven voor het gezicht van den Lyder ook aanleiding tot het gebeurde mogt geeven; wy fielden derhalven den Lyder, die nog nergens van wist, met den rug naar demachine, en draaiden: de Heer a roy trachtte Van den conduftor een vonk te neemen , dochdaarwas geen bewys van de minfte aantrekkingskracht in het werktuig, en de uitwerking op den Ly. der bleef als voorheen, tot viermaalen toe: wy vertrokken , als daags te vooren, zonder hem



ELECTRICITEIT. 4*
iets te openbaaren; doch namen voor, als wij het weder ondervonden, hem alles te ontdekken.
Den 11 december, zynde de agtfte dag der eleftrifeeringen, nogmaals hetzelfde ondervindende, vertelden wy onzen Lyder dat de indruk, die de verbeelding van de eleftriciteit te zullen ontvangen, op zynen geest maakte, oórzaak was van de vermeerderde fchuddingen in de knieën en van de verfnelling van den pols; want dat by noch heden, noch gisteren, noch eergisteren eenige deminfte eleftriciteit ontvangen had; en toen wy hem hier van overtuigden, was hy gereed, te geloven dat het volkomen waar was;
Ik heb deeze myne ondervinding wat breedvoerig voorgefteld, vermits ik vertrouw, dat de gemelde indruk te kennen , voor anders Lyders van dienst kan zyn ; en om datwy hier tevens een (taaltje zien , waaruit te befluitenis, wat wy van de zo veel geruchts maakende magnetifche proeven van mesmeh, en derzeïver indruk opligtgetoovige menfchen, moeten denken*
Om tot den Lyder wedertekeeren : deeze, na dat hy overtuigd was, kreeg, onder het eleftrifeeren voortaan geene fchuddingen meer; sle pols verfnelde van 8ó tot 04, en op de D



5o GENEESKUNDIGE
volgende dagen van 75 tot 82 en 86 maal.
Tot nog toe trokken wy geene vonken en hy werd nog negatif geëleftrifeerd: wy plaatfteu het werktuig weder pofitif \ de invloed der eleftriciteit bleef dezelfde , en verwekte noch meer» noch andere aandoeningen: ik ftelde nu voor, om den Lyder tweemaal daags te electrifeeren, en alzo wy hem alleenlyk, in het eleftrike bad plaatfien,kon dit gemaklyk, door édn der huisgenooten,'smorgens en 'savonds, een half uur telkens, aangehouden worden, zo als na dien tyd beftendig gefchied is : ik ging tusfchen beiden naar den Lyder zien , als ik zulks noodig oordeelde.
Den 30 December ondervond hy reeds aan* merkelijke vorderirg; hylchuddede minder,en ook zo hevig niet, wanneer hy 71'g vermoeide: in het gaan befi/eurde hy meer gemaks en krachten; de pyn in de knieën kwam echter, onder het eleftrifeeren, nog geftadig weder, tot aan het einde van de maand January, wanneer dezelve geheel gefleeten was.
Tot aan den 1 Febrnary, is deeze Lyder tweemaal daags geëleftrifeerd , alleenlyk in het eleftrike bad, en nadien tyd, een-of twee-maal daags; ook is de toediening, in het begin van de maand Maart wel eens nagelaaten, om dat de



ELECTRICITEIT. $t
Lyder toen zo goed en zonder fchuddingen ging, als *t behoorde, en den beursgang reeds waarnam: de electrifceringen werden in 't ge. heel voordgezet, tot den 16 Maart, wanneer de Lyder zig volkomen herfteld bevond , en wy de proefneemingen konden ftaakenj in het beloop van welken ik durf verzekeren, dat geen vyf-en-twintig electrike vonken van het lichaam des Lyders genomen zyn.
Ik vertrouw dat deeze Lyder ongeveer 130 maal in het electrike bad , doch meest pofitif, geëlectrifeerd, is.
ELFDE PROEFNEEMING.
Jacobusoosterlaak, 37 jaaren oud, werd, door den Geneesheer sieblitz, aan my voorgefteld, om geëlectrifeerd te worden, ter oorzaake van zeker onvermogen in 'tfpree. ken.
Een hevige drift en oploopendheid was oorzaak, dat de zenuwen van zyne tong getroffen waren, en hy in het uitbrengen der woorden; gehinderd werd, minder gelyk aan iemand diö flamelt, dan aan iemand die lispt; fchoon on« gemeen erger en onverflaanbaarder : daaren* D a



ja GENEESKUNDIGS ;
boven konhy niet meer dan één, of op zyn hoogst twee woorden kort na elkander uitbrengen : inwendig gebruikte hy eenige aittispasmodica, en uitwendig ftimuIantia,\ioevit\ zonder vrucht: hy bleef in dien ftaat tot den 3 Maart 1784 , toen ik hem voor het eerst electrifeerde.
Ik liet hem den vonkenftroom door de tong gaan,naar het achterhoofd en den nek; tusfchenbeiden (lelde ik den geifoleerden voordleider van het achterhoofd wel eens op den eenenen den anderen arm, of liet denzelven langs den rug nederdaalen : den voordleider van de tong hield ik weieens oponderfcbeidene fpieren van denhals; ook liet ik den flroom gaan van de tong, naar de fpieren langs den flokdarm en luchtpyp; tien minuten hield ik met de toediening der eleclriciteit aan: de aflland van den tweeden conduftor tot den eerden , was f duim wyd.
't Gevolg van onze poging was, na vyf elec-. trifeeringen, gunflig genoeg, om een volkomene herftelling te kunnen hoopemhy fprak beter,zelfi dtie en vier woorden achteréén : na de zevende eleftrifeering, kreeg hy een rheumatitmus, die hem het bed deed houden; de tong werd moejelyk te gebruiken; coch na zes dagen hem op nieuw als voorheen eleftrifeerende, overwon*



ELECTRICITEIT. 5j
ncn wy de eerfte maal reeds het geen hy door zyne onpasfelykheid verlooren had, en nog drie electrifeeringen fielden hem in ftaat, om time» lykwèl te kunnen fpreekeu; fchoon, naar myn' zin, niet glad genoeg; dan hij bleef voords weg, om dat hy zig^ geneezen oordeelde e i z] □ ei • roep zulks vorderde.
I In hit laatst van Mei, dc* zelfden jnsrs, kreeg hy deeze zelfde ongefteldheid,.! Kiréchc Cc ui!:, weder; liet zig den g Juny , onder bëtgi van de valeriana en andere intitf>asmodica, by my,als te voren,electrifeeren; hy klaagde nu zeer over de toediening van den eledtriken vonkenftroom , en kon dien niet meer verdraagen, waarom ik hem vervolgends zeer kleine fchokjes gaf, uit een fleschje van 8 duim , en k lynen afftands van den electrometer, de voord« leiders op dezelfde plaatfen flellende, als met de toediening van den ftroom gefchied was.
Schoon de Lyder genoegzaam dagelyks opkwam , zag hy nu zo vaardig niet als de voorige keer, die gunftige uitkomst: of de fchokjes op deeze ongefteldheid zo gepast niet waren, als de vonkenftroom; dauofhy, by vernieuwing, door drift erger werd, weet ik niet: hy wasligt endoor de minde moejelijkheid aangedaan sik befloot weder met den vonkenftroom D3



54 GENEESKUNDIGE
op de tong te eleétrifeeren, maar hy kwam voords zeer nalaatig tot mynent, en zelfs van den 30 Juny tot 15 July flechts viermaal.
Intusfehen kreeg hy eene verdooving in zyne vingers, zonder dat men de oorzaak wist; deze werd egter fpoedig door deeleétriekëprilfltelaars in ééns herfteld.
Den 20" July bleef de Lyder geheel weg: hy was in alles twintig maal geëlectrifeerd , in de hiatde ongefteldheid naamlijk, fchoon niet volkomen geneezen, terwijl hij van zijne eerfte ongefteldheid door veertien eltctrifeeringen genoegzaam geneezen was.
't Is intusfehen opmerkenswaardig, dat in een' en denzelfden Lyder, in een en 't zelfde geval, en na genoeg op dén tyd, ten minften in hetzelfde jaar, de electriciteit zo verfchillend op het lichaam werkte.
TWAALFDE PR OEFNEEMING.
M ejuffrouw tardied, dezelfde ongehuwde Dame, van welke ik drie geneezingen in het eerfte deel befchreeven heb, ( zie aldaar bladz. 153 j, zvnde thans 40 a 42 jaaren oud, was federt haare laatfte herftelling gezond geweest;



ELECTRICITEIT. 55
dan, daar fchrik en alle andere aandoeningen der ziele, voor haar geftel zeer nadeelig , en meestal oorzaak van haare voorige verlammingen geweest waren, (zie ifte Deel bh i*;o — 187 en 188) trof haar ook nu iets dergelyks: zy moest in de maand November des jaars 178}, ongelukkig voor haar, ooggetuige zyn, dat een boomfnoejer, uit een' boom viel, en dit was de waarfchynelyke oorzaak van de daarop volgende en trapswyze toeneemende verlamming: 't is waar , zy meende te vooren reeo's iets gewaar geworden te zyn, waarom zy reeds gevreesd had, in nieuwe ongefteldheid te zullen geraakenj dan, 't is niet onmogelyk dat er vóór deeze fchrik, gemoedsaandoeningen, uit andere oorzaaken ontftaan, by haar plaats gehad hebben.
<
't Onvermogen om te kunnen gaan of zelfs alleen te ftaan, langzaam toeneemende, en fommige gepaste geneesmiddelen, geduurende de maanden January en February 1785 door haarengewoonenGeneesheer, hoviüs,vruchtloos beproefd zynde, ging zy , op raad van denzelfden Geneesheer, over, om de eleftriciteit weder te gebruiken, als het eenigfte-uitzicht ter herftellinge,, en met welke wyop den^Februjary des gemelden jaars een' aanvang maakten, D4



5ri GE NE ESKUNDIGE
De nadelige om Handigheden , waarin onze Lyderes zig bevond, waren echter, met opzicht tot de daarmede verzeld gaande zenuwtrekkingen (ziel. Deel, bladz. Ijj.) zo erg niet als dezelven in voorige gevallen plaats gehad hadden.
Het onvermogen was intusfehen juist als voor deezen, zynde de onderfte ledemaaten tot aan de heup verlamd, en alles wat zig daarboven bevond, gezond, uitgenomen het hoofd Ké* welk, als zy Hond, altoos zeer duizelig was, zynde dit wel de voornaamftereien, dat zy nooit alléén Haan kon, hoewel haare beenen anders daartoe ftevig genoeg waren.
Wy begonnen de Lyderes den 34 February I785. te electrifeeren, met haar een halfuur ryds tfi het eleftrieke pofiiive bad te plaatfen: zy had er geene zientbaare aandoeningen van, gelyk in voorgaande geneezingen, doorgaands, de eerfte eleftrifeeringen verzelden ; zelfs 's middags, by het trekken van een' vonk, kreeg zy flechts eene geringe aandoening.
Wy voeren voord haar tweemaal daags te eleftrifeeren, in het eleftrike pofitive bad, tot aan den 4 Maart; en befloten den volgenden dag met het vonkentrekken een1 aanvang te maaken, gelyk wy des middags en 's avonds telkens, zestien vonken trokken, waarop ligte zenuwtrek.»



ELECTRICITEIT. 57
kingen volgden; drie of vier vonken aan de knie, maakten de zenuwtrekkingen iets zwaarder: op de twee volgende djgen hadden mede, na het neemen van 20a 5c vonken, zeer iigte zenuwbeweegingen plaats, waarvan zy echter den 10 Maart geheel bevryd bleef.
Op den 11 Maart trokken wy reeds icc vonken , zo dikwyls zy geëleclrifeerd werd; dagelyks dezelve vermeerderende met ico vonken, zo dat wy den 15 van die maand , zo veel vonken konde trekken als wy wilden , zonder dat de Lyderes er eenige zichtbaare aandoening van had.
Intusfehen hadden wy een geïfoleerden vonkentrekker uitgedacht, waarmede zy zig zelve vonken konde trekken : ik heb denzelven na het afdrukken des eerften Deels eerst beginnen te gebruiken, doch nog even zo veel tyds ge« had dat ik hem, vóór de uitgave van dat Deel, op één der plaaten heb kunnen brengen : (zie aldaar plaat III. fig. ü. en het gebruik daarvan vindt men befchreeven , in het voorwerk pag. XVI:) met dit werktuig, kon de Lyderes de vonken trekken naar haar believen, en waar zy begeerde, gelyk dan ook het getal daarvan, dagelyks , zeer menigvuldig was, waardoor zy aan de vonken even zo gevv»on werd, als in de voorgaart,
Ds _



58 GENEESKUNDIGE
de geneezingen: iuusfchen merkte zy , en w.y tevens, de gemaakte vordering, langs deezen weg duideiyk; zy werd fterker van hoofd, en meer vermogend om te gaan.
Dan, in voorige gevallen met onze Lyderesfe, door de ondervinding geleerd zynde dat zy , naar maate zy langer geëleclrifeerd werd, en naar maate zy meer vorderde, ook meer aan de werking der eleclriciteit gewoon, en minder voor derzeïver aandoeningen vatbaar werd, zo beflooten wy, om, zo fpoedig mogelyk, de volkomene herftelling te verkrygen, tot het toedienen der fchokken. De betrekking die de hulp- of ge» nees-middelen hebben, tot de herftelling eens Lyders, beftaat tog niet alleen in derzeïver ïo<yit\\\z,(fpecifique ,) kracht en vermogen tot de kwaal, maar ook, en vooral in de hoeveelheid, (ifc^r,) dier middelen.
Den ao Maart begonnen wy dan onze Lyderesfe de fchokjes toetedienen , uit een fleschje van 10 duim bekleed glas, en » duim afftands van den eleclrometer: zonder dat zy zenuwtrekkingen kreeg ontving zy des morgens 30 k 40 fchokjes, en even zo veel des avonds, dagelyks dezelven vermeerderende, en altyd met de vonken aanhoudende: intusfehen had zy, op den 18, gelyktydig metmy, hoewel wy geen



ELECTRICITEIT. 59
van beiden het voorneemen daartoe hadden, een'fchok ontvangen met een welgeladene flesch van 46 duim bekleed glas, die, ongelukkiglijk overgaande , vrij flerk was,enby haar nogthans geene andere dan de gewoone aandoening, die my mede trof, verwekte.
De Heer hovius beitelde voor haar eenen hoogen houten' drievoetigen fchraag,zeer ligt op raderen loopende, om by denzelven te gaan; want tot nog toe was zy op een Hevig fluk van een gefchilderd vloerzyl, aan het welk zeelen vast waren, langs den grond voordgetrokken van het eene vertrek in het andere : onze Lyderes was den 15 Maart reeds in ftaat om achter den gemelden drievoet te Haan, en , zonder iemands hulp,zachtjes voordtefchuiven, komende alzo in vyf minuten tydsvandezykamer in een achterkamer ; en op dat men van haare vordering zoude kunnen oordeelen, zal ik alleenlyk zeg. gen, dat zy deeze wandeling op den 2a dito in Ji minut, en den 5 April in een half minut verrichtte: tot deezen tyd toe hadden wy de fchokjes trapswyze vermeerderd, en vergroot, zo dat het fchokken nu met een fleschje van 14 duim bekleed glas gefchiedde, en tusfchen de 3 & 4oa fchokken gegeeven werden: de afftand deselectrometers kan hier intusfehen niet by bepaald



co GENEESKUNDIGE worden, om dat de Lyderes zelve de flesch laadde, en zig de fchukjes gaF; ook werd daardoor vervolgends het getal der fchokjes niet meer waargenomen
't Zal niet ondienflig zyn hier te melden, hoe een Lyder, die zig zeiven met den geïfoleerden vonkentrekker , kan bevonken, ook aan zig zeiven fchokken kan geeven: wanneer dan eenig Lyder in het eleftrieke bad , dat is geifoleerd, zit, aan tien eerlten conductor der machine, dan kan hy een leidfche flesch, neem eens aan den buitenkant, in de hand hebben, én die flesch laaden, als hy de tegenovergeftelde zyde van die, welke hy in de hand heeft aan de tafel, den voet der machine, of eenige anderen ongeïlbleerden conduftor, die by hem ftaat, aanraakt; in dit geval neemt het glas aan de in de hand zynde zyde, de eleftrike ftof aan , en verliest die aan de tegenovergeftelde zyde; derhalven is de flesch in dit geval van buiten opgehoopt met eleftriciteit,en van binnen daarvan zo veel ontledigd ,eu deLyder kan zigzelven met die lading een' fchok geeven, als hy den knop der leidfche flesch op dat deel van het lichaam plaatst, waar hy den fchok begeert te ontvangen.
Onze Lyderes gaf zig zelve op deeze wys, lenige honderden fchokken opéén dag, en trok



ELECTRICITEIT, éi
daarby doorgaands 10 of t2 vonken, met den geïfoleerden vonkentrekker, uit haar voorhoofd; waardoor de zwakheid in het hoofd verdween , en 't vermogen om te gaan toenam, waarom zy voords, na den 12 April, flechts éénmaal daags geëleftrifeerd werd.
Zy ging vervolgends, met de ééne hand aan den houten* voet, vry vlug, eneindelyk, op den 255 April, geheel zonder denzelven, waarom wy, ten einde het lichaam langzaam aan de eleftriciteit te ontwennen, vervolgends om den anderen dag, en daarna om den derden of vierden dag eleftrifeerden, en faturdag den 14 Mei, met de volkomene geneezing der Lyderesfe, de proefneeming eindigden.
Deeze Dame, geraakte in den nazomer van hetzelfde jaar wederongefleld, waarfchynelyk door nieuwe aandoeningen, welken altoos een zeer fterken indruk op haren geest maakten,en zy werd, na genoeg in den winter van 1785 en 1786, op de voorige wyze,door de eleftriciteit geneezen.



6i GENEESKUNDIGE
DERTIENDE PROEFNEEMING.
jonge Juffrouw c. v. M.... ruim 32 jaaren oud » verkeerde federt 8 a 9 jaaren in eene aandoenlyke hartstogtlyke gefteldheid, en was daardoor, doorgaands, zeer zwak van hoofd en zenuwen. Zy had federt daarby nu en dan convulfive toevallen en flaauwten :in den jaare 17X5 kreeg zy een verduistering in de pupillen de cortexperuvianus, gemengd met eenige nervina , fcheen eenigen dienst te doen, doch geheel ging het toeval niet weg.
In het volgende jaar kreeg zy bovendien nog eene verlamming in den rechter arm, veroorzaakt door, of liever het gevolg zynde, van eene zwaare cmvulfie: zy liet federd alles vallen, wat zy met de hand van deezen arm wilde opnee* men.
*t Gebruik van eenige nervina en abforbentia herftekie haare zwakheid; doch daar de ongefteldheid in den arm aanhield, prees ik haar de electriciteit aan.
Den 28 Juny deelde ik haar den electrieken vonkenftroom door den arm mede, neemende den afftand van den tweeden conductor



ELECTRICITEIT. 63
s duim van de:i eerften, en met; een gewenscht gevolg, zo dat zy na de tweede en derde elec» trifeering, eene aanmérkelyke vordering gewaar werd, zo wel in de beweeging van den arm, (die zy reeds op het hoofd kon brengen,)als in het vermogen, aangezien zy reeds weder aüeswat zy aanvattede kon vasthouden.
Deeze gewenschte herftelling, werd na verfcheidene eleftrifeeringen trapswyze volkomener , het welk haar tevens niet weinig aanmoedigde, om vrolykerte zyn, en zulks bragt ook veel toe, dat zy ver volgends geene ttnvufjtvt trekkingen, of flaauwten kreeg: het inwendig gebruik der abforbentia had haar ongeiwyfeld vooraf ook veel dienst gedaan.
Toen zy dcrtigmaalen geëleftrifeerd was, alleenlyk met den eleftriken vonkenftroom, was zy volkomen geneezen.
VEERTIENDE PROE FNE EMING.
EMTNTJE HAARING, OUd 44
jaaren, werd my door den lioogleeraar v*K khv« toegezonden; zy was een Stads Patiënt» welke aan ee-e volkomenepara/y/is van het rechter bovenfte ooglid, laboreerde: dit ongemak



64 GENEESKUNDIGE was reeds eenigeu tyd, zo met uit- als in- wendige genees- en hulp-middelen behandeld, doch: aïles zonder eenige vrucht; 't was langzaam ontdaan, en, om dat zy by de eerfte gewaarwording daarvan, reeds begon te roediéineeren, werd het, (taande het gebruik der geneesmiddelen, erger, zo dat het oog den 6 December 1784, reeds geheel roet het bovenlid bedekt was; onder de uitwendige middelen was ook onder anderen een hechtpleister aangelegd, om het lid optehouden; maar in dit geval kon zy by nacht het oog niet toedoen , of moest de pleister wegneemen.
Hoe zy het gekreegen had, was onzeker, en de Vennoedelyke oorzaak zelfs, was,zo wel voor haar als voor ons, verborgen; ziekte was intusfehen niet voorafgegaan: zy klaagde my van pjn en fmart aan de rechter zyde deshoofdste hebben, doch had zulks niet gevoeld, als nu federt 2 a 3 wecken.
Toen ik haar de ekftriciteit had leeren kennen, gaf ik haar, op haare handen, eenige fchokjes, die ongemeen klein waren, alleenffk om dc bevreesdheid wegteneemen.
Ik electrifeerde voords het bovenfte rechter ooglid, voor 't eerst, op den 25 Juny, met fchokjes uit een fleschje van 6 duim, en |duim



ELECTRICITEIT; 6f
afftand van den eleftrometer: vyftig k zestig zuike fchokjes werden op den eerften dag, en honderd-en-twintig op den tweeden dag toegediend : zy kon na deezen dag het bovenlid beweegen, en iets opügteu; ik gaf haar. den volgenden dag tweehonderd fchokjes, en zy was in flant het verlamde ooglid half open te krygen: na de vierde eleftrifeering veranderde het ongemak niet, de vyfde eleftrifeering bewerkftelligde ik met d,en eleftriken vonkenftroom, mét beter gevolg: de Lyderes kwam. voords den 2,4, jen 8 July, niet dat gelukkig' gevolg, dat zy het lid genoegzaam geheel kon open* krygen: na deezen dag kwam zy niet weder; ik zond om haar, maar zy gaf myn' bediende ten antwoord, dat zy zo goed zien kon als het behoorde, althans zo veel zy noodig had: deeze geneezing was inderdaad zo gelukkig als voorfpoedig volbragt.
Ik twyfel of deeze Lyderes, indien zo fpoe< dig eene geneezing niet gevolgd ware , wei genoegzaam gedulds zoude gehad hebben 4 om langs moejelyker weg haare geneezing te verkrygen: 't is waarlyk vreemd, dat de ééng mensch veel meer belang in zyn welvaart ftelt, dan de andere; zo dat de ééne de g«. E



66 GENEESKUNDIGE
zondheid gaarne met veel moeite , pyn en ten koste van zyn grootfte i'chat, zoude koopen , terwyl dezelve aan anderen geene dankzegging waardig fchynt: de agttiende proefneeming geeft ons een dergelyk voorbeeld aan de hand.
VYFTIENDE PROEFNEEMING.
V an deeze proeve, onder myn beftuur, op den Heer heiïfeldt in het werk gefield, vindt men een volledig verflag, in een ver. haal van den Lyder zeiven, my in den volgenden brief medegedeeld;
wel-edele heer.'
In antwoord op ü Wel-Edelens verpligtend verzoek om een' verflag van myne ziekte, en de daarop gevolgde verlamming en geneezing van dezelve, dient het volgende verhaal:
.„ Op den 26 Mei, 1785, werd ik dooi? eene zwaaie koorts aangetast, \vTelke my met aodaaige woeue dreigde , dat myn Genee»-



ELECTRICITEIT. 67
heer michell goedvondt,my, nadat de aanVal eenige uuren met dezelfde hevigheid had voordgeduurd, den koortsbast voortefchry» ven; te meer daar ik reeds eenen geruirnen tyd te vooren zwaklyk geweest was."
In den nacht verhefte de pyn in de rug* fpieren, en in den fchouder; de benaauwdhe. den namen hand over hand toe; ik liet my een clyma appliceeren, hoewel zonder eenig goed gevolg: in deezen bangen ftaat, gefolterd door verfchrikkelyke benaauwdheden, befloot ik \ hoewel zonder voorafgenomen confult, tot eene aderlaating."
,, Myn Heelmeester, die de ziekte voor eene inflammatoire koorts hield, voldeed aan myne begeerte, in eene ruime maate; zonder dat ik echter noch in de benaauwdheden, noch in de pynen , eenige verligting befpeurde."
„ Het uitwerkzel van de aderlaating, be« vestigde des Geneesheers han-Jelwyze; immers toen zyn Wel-[{dele my, weinige uuren daarna , bezocht, was de pols geheel en al veranderd, zinkende en ongelyk; de ademhaling benaauwder, en de huid en tong drooger, waarom er ook een veficatorium op de pyttlyke plaats, zuurieegpappen aan de voetsn, E 2



68 GENEESKUNDIGE
en een cfyima werden geappliceerd —- de kina werd in hoeveelheid vermeerderd, en er werd een kleine dofis laudanum, tot vermin dering der fpanninge, en bevordering der cri/ïs, bygedaan: deeze middelen deeden den volgenden aanval der koorts minder hevig zyn, en fcheenen de beweegingen tot de crifis eenige zins te bevorderen."
Twee dagen bleef ik , onder dezelfde behandeling, in denzelfden ftaat: de cortex werd geduurig met andere middelen, naar evenredigheid der fymptomata, herhaald; de clysmata met goed gevolg geappliceerd, en nog een rejtcatorium in den rug gelegd."
,, Hierdoor befpeurde ik op den vyfden en zesden dag der ziekte eenige verligting; de hoest werd minder, en ik ontlastte een ftinkend zweet, het geen my veel voordeels aanbragt, en om het welke nog meêr te bevorderen, my het decoEt. cort. peruv. concentrat. met tartarus emeticus gegeeven werd: ik dronk van het begin, tot aan het einde myner ziekte , behalven andere vochten, eene groote hoeveelheid julaphnn, het geen uit fyr. rubi idaitfpir. nitr. dulc. en water, beftond."
„ Dan, op het einde van den zesden dag, begon de koorts met meer hevigheid aante



ELECTRICITEIT. <5S>
wakkeren, en de pynen en benaauwheden te verergeren; er kwam ylhoofdigheid by, die weldra tot mania zelve overfloeg; want op den zeventienden dag vond myn Geneesheer my geheel en al zonder koorts, evenwel in eene verbystering van zinnen, die zeer naby aan razerny kwam: hy twyfelde geenoogenblik, of de zinkingftof was naar de hersfenen gevoerd, zo om de volheid en bedaardheid in den pols, als om de afwezigheid van andere fyinptomata"
„ Zyn Wel • Ed. derhalven ziende, dat ik in eene geheel andere ziekte geftort was, befloot, om my de tartarus emeticus alléén, voortefchryveu, zowel om dat zyn Wel-Edele door de ondervinding overtuigd was, dat dit middel in dolheid veel vermag, als ook om dat het in die gevallen, op de huid en pisontlasting wer. kende, in deeze ziekte, als 't waare, dpiiori, geïndiceerd werd: ik gebruikte dan een mixtuur van zes oneen water, met drie greinentartarus emeticus, in weinige uuren, lepelswyze , doch zonder eenig gevolg: tegen den middag werd dit middel, met zes greinen, mede zonder eenig gevolg, herhaald: om de twee uuren werd my een clysma geappliceerd, en den volgenden dag twee \eficateria aan de flaapen van 'c hoofd ge« E 3



7o GENEESKUNDIGE
legd; dan, deezen fcheurde ik er af, vóór dat zy haare werking hadden voibragt: op dienzelfden dag gebruikte ik de tartarus emeticus tot een fcrupel, al mede zonder eenig gevolg: des avonds werd dit mixtuur met twee fcrupelsherhaald."
,, Op den negenden dag gebruikte ik de laatsgemelde mixtuur tweemaal, en eindelyk, op den tienden dag, begonnen de zielsvermogens wederom werkzaam te worden, zonder dat ik, tot dien tyd, over eenige pyn,benaauwdheid, af misiykheid geklaagd had."
„ Op den elfden dag, waren myne vermogens ten vollen herfteld, ik begon trek tot eeten te krygen, had geene koorts, zweette fterk, en lousde vee! zout Gym; ik gebruikte de kina met een weinig tartarus emeticus, en de clysmata werden geappliceerd a!s vooren: myne krachten waren zeer weinig, ik kreeg van tyd tot tyd flaauwien, waarom myn Ge» neesheer goedvondt, my, een once fpir. fal. vol. ol. J'yMi, onder twaalf oneen decoB cort, pcruv. concentrat. gemengd, te laaten gebruiken,"
„ Dan, reeds op den elfden dag der ziekte, had ik pynen in de deien en beenen gevoeld, wel. ken tot den veertienden dag, niet tegenftaaude alle



ELECTRICITEIT. ?I
gepaste uïterlyke en innerlyke geneesmiddelen, zodanig verergerden, dat zy myne krachten geheel onderdrukten: deeze pynen hielden meer dan veertien dagen aan; de flexoresxm de deien en het kniegewricht, waren ftuipachtig zamen. getrokken, en er kwam ten laatilen eene ligte zwelling in de rechter voet by; in het einde der maand Juny begonnen de pynen iets te verminderen, dan, het gevoel en de beweegiiig waren geheel weg."
„ Omtrent deezentyd werd U Wel-Ed., door mynenGeneesheer aangezocht, om my de electriciteit teappliceeren, na alvorens op uw'raad de beenen,optwee ftoelen, gedrukt door een gewigt van twaalf, en naderhand van vyf-en-twintig pond, weder in een rechte lyn gebragt te hebben." ,
„ U Wel-Ed. zal zig hier gelieven te herinneren, dat wy den tweeden July, eenen werkelyken aanvang met de eleclriciteit maakten ; dat U Wel-Ed. my , in perfoon vyf-en-twintig fchokjes toediende, en my, daar U WelEd. uit de Had moest zyn, gelastte, om langzaam opteklimmen, en de fchokken te vermeerderen ; op deeze wyze ontving ik op den zes^ den dag, in twee keeren, vyf honderd fchokken,"
E4



?a CT ENEESKUNDIGE
,, Het gevoel en de beweeging herftelden niet , dan na deezen tyd: onder het eleftrifee-ren was ik buitengemeen gevoelig, zweette fterk, en was,na het volbrengen derzelve, zeer vermoeid, en de beenen eenigzins gezwollen."
„ Het gevolg deezer bewerking was, dat ik na den zesden dag, (zo ik meen den 10 July,) langzamerhand , van myne zitplaats naar de machine konde komen, evenwel niet dan met behulp van ftoelen , waarop ik aan wederzyden leunde: de gevoel- en beweging-loosheid bad zig zelfs tot in de lenden uitgeflrekt, web* keik, behalven door de eleftriciteit, met hqt winden van twintig ellen vlaggedoek te boven kwam: met één woord, ik konde, na in 't geheel agttien dagen geëleftrifeerd te zyn, door myn vertrek wandelen; evenwel waren de klachten nog zo gering, dat ik, na het aanhoudend gebruik van vertlerkende middelen, niet eerder als in het begin der maand Augustus, konde op ftraat komen; federt al dien tyd, heb ik my aan 't gebruik van veriierkende middeleu gehouden, zo om de verloorene krachten geheei te herftellen, als ook om de nagebleeve. nc zwelling in beide beenen, die ik evenwel, door zwachtelen byna geheel overwonnen heb, te doen wyken: voor het overige ben ik, heden



ELECTRICITEIT. 73
den 1 Oftober, geheel herfteld , en redelyk welvaarende."
,, Dit was het, Wel-Ed. Heer! het geen ik U Wel-Ed. wegens myne ziekte, benevens haare toevallen, en gelukkig gevolgde geneezing, te melden verfchuldigd was — Eischt eene ontvangene weldaad dankerkentenis, ik zal my altoos gelukkig achten, aan deezen grooten pligt te kunnen voldoen."
„ Intusfchen,daar myn Geneesheer, aan wien ik,naast God,myn behoud verfchuldigd ben, my, na het leezen van dit opftcl, met eenige aanmerkingen heeft gelieven teverëeren, kan ik niet nalaaten U Wel-Ed. te verzoeken, dezelven agter het verhaal myner ziekte te laaten volgen — zyn Wel-Ed, merkt aan:"
1.) Dat myne ziekte eene catarrhah koorts geweest is."
2.) Dat de aderlating de beweegingen der Natuur tot de crifis geftoord, en des eene metastafn materki morbifica, eerst ad cerebrum, en naderhand aan het benedenst gedeelte van de medulla fpitialis veroorzaakt heeft."
„3.) Dat de gegeevene dofes tart ar i emetici, wel is waar, zeer groot zyn in ab/lraclo, doch dat het defect van eenige uitwerking, hoegenaamd, bevestigd heeft, dat zy,betrekkelyk tot E 5



74 GENEESKUNDIGE
dit geval, niet te groot geweest zyn : een nieuw bevvys voor de ongevoeligheid, en onwerkzaamheid der natuuilyke vermogens in de razerny; en eindelyk dat de eleftriciteit hier voortreffelyke diensten, in het dhcutieren en evacueren der materies morbifica gedaan heeft."
„ Indien U WeUEd. goedvindt om dit myn verhaal onder het getal van U Wel-Eds. proeven, met de eleclriciteit genomen, eene plaats te verdunnen, zal U Wel lid. hierdoor zeer vérpligten, die de eer heeft zig met alle hoogachting te noemen.
WEL-EDELE HEER.'
V. H. U WeU Eds. Dienstwillige
I Oftober Dienaar, 17S5. .
(W. G.) PETROS ALBERTUS GODFRIEI) I1E11 F ELI)T.
^Etate A. 09.



ELECTRICITEIT. 75
[ZESTIENDE PROEFNEEMING.
.Ol. stennekusj dezelfde lyder, die in het Eerfte Deel, in dc twintigfteproefneeming,bladz. q 58, bekend ftaat, kreeg door een fchrik, in het begin van Augustus 1785, het zelfde toeval weder, zo als het ter gezegde plaatfe is befchreeven.
Ik begon hem den 33 van diezelfde maand daarvoor te electrifeeren, terftond met kleine fchokjes; eensdeels, om dat hy met de electriciteit nu bekend was, en andersdeels,omdat de fchokjes hem in de voorige proefneeming den grootften dienst gedaan hadden , met dat gevolg , dathy na twee eleétrifeeringen reeds zoverre gevorderd was, dat hy niet weder k wam'danof hy toen niet volkomen geneezen was, en daardoor nieuwe aandoeningen ligter op hem werkten, kan ik niet bepaalen; hy kwam een maand daarna weder, liet zig vier achtereenvolgende dagen, met fchokken van a(5 duim bekleed glasj en een half duim afftand van den eleftrometer eleftrifeeren, met dat gevolg, dat hy niet behoefde wedertekomen, en geneezen bleef.



76 GENEESKUNDIGE
ZEVENTIENDE PROEFNEEMIXG.
H en d rik ij dm pel man, oud 31 jaaren, toenhy, den li July (785, by my kwam, om geëleclrifeerd re worden , daartoe aangemaandzynde, door één' myner voorige lyders, welëer met een dergelyk ongemak aangetast, en te vinden in de negende proefneeming.
Voor 5 è 6 jaaren, was hy op zyn'rug en wel voornaamlyk op het os coccygis, of, zo als men het door de wandeling noemt, op zyn' fluit gevallen: deeze val veroorzaakte hem des an« deren daags veel pyn, en hy was naauwlyks in Haat, om voorover te bukken, of gebukt zyndc, zig weder opterichten.
Hy wendde 't een cn ander destyds tot zyne herftelling aan , dan ot dit, ofwel de tyd hem iets hielp, is zeer onzeker,want het duurde lang; althans hy behield fedtrt eene aanmerkelyke verzwakking, op die beledigde plaats, verzeld met pyn; en hy verkeerde dikwijls verfcheidene dagen in dezelfde ongeileidhcid, als toen hy dit ongemak kreeg,
In het begin van July 1785, werd dit toeval van pyn en ftyfheid in de lenden, ongemeen



ELECTRICITEIT. 77
èfg 5 en lirekte zig aan wederzyden uit, tot over de heupen naar vooren: tot aan den 11 July in denzelfden ftaat blyvende, kwam hy by my om geëleclrifeerd te worden.
Ik zettede hem , geïfoleerd , op den glaazen voetbank, en liet een zachten eleclriken vonkenftroom dwars door de lenden heen gaan, 7 a 8 minuten lang: des anderen daags heb ik hiermede 12 minuten aangehouden, de geïfoleerde voordleiders geftadigverplaatzendejik ftelde ook den tweeden conductor verder af, en wel l duim van den eerften.
De pyn verdween niet alleenlyk van deezen tyd af, maar hy befpeurde veel meer ftevig heid en beweegbaarheid in zyne lenden, en met de drie volgende eleclrifeeringen werd hy geheel herfteld.
Intusfehen beval ik hem ernftig niet zwaarte tillen, als hy bukte, en verzocht hem, zo hy weder ongeftèld werd, my daarvan kennis te geeven, gelyk hy aannam.
Een maand daarna kwam hy my zeggen, dat hy wederom iets van de voorige ongefteldheid waarnam, waarvoor hy my verzocht te eleclrifeeren, doch zulks op dien tyd niet kunnende doen.kwam hy my daags daaraan zeggen , dat het reeds overgegaan was; daarna heb ik niet an-



78 GENEESKUNDIGE
iriers van hem gehoord, als dac hy volkomen welvaarende bleef.
AGTTIENDE PROEFNEEMING»
A nthony masthout, cud omtrent60 jaaren, en by my komende, op voorflel van iemand die de nuttige uitwerking der electriciteit op fommige lyders gezien had, was bezocht met em verlamde linker hand, die by de eerfte geleding beweegeloos nederhing; terwyl zyne vingers, binnenwaards gebogen, ftyf ftÜR. den.
De oorzaak van dit ongeluk was deeze: in het midden van de maand Mei 1785, kreeo hy, terwyl' hy op zyn ftoel zat, vaak, en lag op een anderen ftoel, naast den eerften ftaande, zyn hoofd neder, zyn' arn, onder het hoofd plaatfende, zo dat de hand by de eerfte geleding, over den kant van den ftoei heen hing, terwyl de arm door het hoofd gedrukt werd: de aanhoudende drukking was derhalven de waarfchynelyke oorzaak van dit ongeval.
Elk die zig op' de eene of andere ongepaste



ELECTRICITEIT. 79
wyze , in eene buïtengewoone houding, flaa. pende geplaatst heeft, ondervindt- wel eens, wakker wordende, eene tinteling ofverdooving aan arm of been, en zal zigdesligtl>kkunnenvoorHellen, hoe de arm van deezen man verlamd werd, dan, waarom de zeer gunftige Natuur, die ons, wanneer wy in eene gewoone houding, vervolgends ftil gaan zitten , terftond weder daar van herftelt , by deezen lyder, ftil ftond, zoude misfchien uit de volgende byzonderheid kunnen opgehelderd worden.
Deeze Lyder had voor zes jaaren, in den winter, op eenen zeer kouden dag, op de jagt geweest; wanneer niet alleenlyk zyne vingers, maar zyn geheele lichaam zodanig door de koude verftyfd waren, dat zyn gevoel daardoor vervolgends zeer verminderd was,en hy federt altoos eene onaangenaame koude in de huid van zyn geheele lichaam , maar byzondeiiyk van zyn aangezicht en handen , ontdekte. Het natuurlyk vermogen der huidzenuwen , te vooren in het lichaam van deezen Lyder reeds zozeer verminderd, weigerde nu des te meerder om, (toen zyn arm op nieuw op deeze wys gedrukts en de hand verlamd was,) medetewerken tot herftelling; en hier toe kwam my de eleclriciteit voor, als een zeer vermogend middel



80 GENEESKUNDIGE
ter begunfliginge en onderfteuninge dergebrekkige of liever verhinderde Natuur.
Toen ik hem eleftrifeeren zoude, bevond ik alles zo als ik reeds gezegd heb, en daarenboven, dat deeze arm en verlamde hand beiden nog vry minder gevoel hadden, dan de overige deelen en huid van zyn lichaam,- al mede een gevolg van de drukking: het prikken met de punt van een fyne fchaar, voelde hy niet.
Ik eleftrifeerde hem terftond rnet fchokjes uit een fleschje van 8 duim bekleed glas, en een' afftand van vier lynen van een duim van den eleftrometer : ik liet zeer fterk draaien, •waardoor, en door de kleinheid der fchokjes, in den arm of hand een aanhoudende tintelende en opwekkende beweeging plaats had.
Na zodanige derde eleftrifeering, begonnen zyne vingeren zig te beweegen ; na de vyfde, kou hy zyn hand opligten, doch niet volkomen rechtuit fteeken, en na de zevende, was het vermogen nog merkelyker toegenomen; intusfehen raadde ik hem eene zachte fchuiering met een' borftel aan.
Ik had den Lyder gezegd , dat ik, als de beweeging herfteld was, de moeite zoude neemen, zo wel tct zyne geneezing, als tot bevorde. ring der eleftrike geneeskunst, op zyn verow.



Ë L F. C 'T R I C 1 T Ë ï T. tï
derde gevoelloosheid de eleclriciteit te beproeven; waarom ik hem, dewyl hy geheel weg bleef, liet ontbieden.
Zyne hand had nu verfcheidene blaaren, doof te lomp en ftevigte fchuiereu, bekomen ; eenigert waren opengegaan , en hadden wondjes ver* oorzaakt :hy gevoelde van het eene en andere ohdertusfchen niets; de beweeging van hand en vingers door de eleclriciteit verkreegen { bleef echter voordduuren: zyne hand behoorelyk door een' Heelmeester verbonden zynde , electrifeerde ik hem wede?, zonder dat hy iets meer van de eleclriciteit ontdekte dan Voorheen.
De wonden geneezen zynde, heb ik hemüog drie. of viermaalen geëleclrifeerd,als wanneer hy, krachten weder ontvangen hebbende, van de eleclriciteit afftapte.
Ik kon hem, fchoon ik hem pro dso electrifeerde, niet beweegen om de proef op zyn gevoel verder voordtezetten$ hy gaf voor, dat hy' nu zyn werk verrichten kon, en daarom alleen tot de eleclriciteit was opgekomen; hy had 'et* geen tyd toe: ik geloof, wegens de onverfchilligheid van dit mensch, dat hy, zo hy de verlamming aan eenig ander lid, het welk hem in zynen arbeid niet hinderde, gehad hadde, niet ééns de moeite zoude hebben willen net* F



Sa GENEESKUNDIGE
men, om iets tot zyne herftelling aantewetv» den: hy gaf my, toen ik hem eens naar de herftelling der verdooving vroeg , ten antwoord : O dat komt er niet op aan; dat heb ik al zolang gehad\ 't -hindert my in myn werk niet, en ah my iemand (laat voel ik het niet', ik zeide hem, dat hy voor zig zeiven zeer gelukkig over zyn' toeftand dacht, en vroeg hem, of hy federt het bevriezen van zyne huid, ook eene vermindering van levendigheid van geest in zyne denkbeelden ontdekt had? waaruit men dan zoude kunnen befluiten dat een gedeelte van zyne hersfens tevens bevrooren geweest waren.
Intusfehen moet ik nog aanmerken, dat in deezen Lyder eerder de beweegïng dan de gevoelloosheid herftelde, 't welk anders meestal omgekeerd gebeurt: ik geef derhalven in bedenking, of dit niet daaraan was toe te fchry. ven, dat de oorzaaken deezer twee gebreken verfchilden, zo in de aanleiding, als in den ouderdom ; en of hieruit niet blykt, dat men, in alle gevallen, niei te naauwkeurig onderzoek kan doen, naar de eerfte oorzaaken der ongefteldheden: ook levert dit geval een klaar bewys op, dat alle ongefteldheden, door de eleclriciteit geneesbaar, niet op dezelfde wyze behandeld moeten worden.



Ë L E <G f i lCiT E 1 Ti «j
NEGENTIEND E PROEFNfiE»
MIN%' v.v 13-s-n nr.nfq
Jf an WENNtN'GKs, oud tfö jaaren•, droeg* Bijt anderhalf jaar geleeden ,op z'yu'ftnker fchouder, zekeren zwaaren last, na welken tyd hy, ter dier plaatfe, beftendig eene dojf heid gewaar
Een jaar daarna, kreeg hy eert' aanval van beroerte; hier na werd die zelf dé arm erger , als mede werd de halve linker zyde aangetast , 't welk , na verloop van eenigen tyd, langzaam her4 fteide; edoch , de arin bleef genoegzaam in den* , zelfden verergerden ftaat; hy kon denzelven niet veel beweegen , en had nu en dan pyn.
Alsmetfelaarsknechtjin de maand April r^Stf, ten huize van één' der Lyderen, die door my geëlectrifeerd werden, in het werk zynde» werd ik Verzocht deezen man te elecïrifeeren: de proef gefchiedde in 't byzyn van den Geneesheer otte ns, enden Heelmeester bergman, de eerfte maal met Ico, en daarna, en volgende keeren, met 200 fchokjes, uit een fleschje vau 10 duim bekleed glas, en 1 duim F a



«4 GENEESKUNDIGE
afftand van den eleftrometer: terftond na de eerfte, en vooral na de tweede eleftrifeering, gevoelde hy eene aanmerkelyke verligting van py n, en meer vermogen en beweeging in den arm en fchouder:de fchokjes waren ook alleenlyk, gelyk men ligtlyk vermoeden kan , op die plaatfen aangewend: met eenige volgende eleftrifeeringen, werd zyn gevoel in de vingers , die ik met eene aanhoudende prikkeling eleftrifeerde, veel beter, en de verdooving verdween.
Na vyf of /es eleftrifeeringen, op die wyze aangewend, bedankte de herftelde Lyder ons voor onze aangewende moeite.
'tls inderdaad voor my onbegrypelyk , hoe het ééne ongemak zo fpoedig door de eleftrieiteit herfteld wordt , terwyl het andere, dat er genoegzaam aan gelyk fchynt, zo langen, tyd duurt j ja dikwerf in 't geheel niet , ondanks alle aangewende moeite, herfteld wordff



ELECTRICITEIT. 85
TWEEDE HOOFDSTUK.
Behthende proefneemingen op lydets, die
gedeeltelyk geneezen zyn.
TWINTIGSTE PROEFNEEMING.
D e jonge Juffrouw collas, oud 20 cl sa jaaren, viel in de maand Juny, 1782, van verfcheidene trappen, waardoor zy zig op meer dan ééne plaats bezeerde; een zwaarepyndoor alle de ledemaaten hield by aanhoudendheid aan, en zy kreeg , vervolgends, daarby eenige trekkingen , 't welk vermoedelyk door de fchrik van den val veroorzaakt werd: met veel moeite begon zy weder te gaan, en, omdat zy dit, door veel ftilzitten ontwend was, viel het haar niet gemaklyk.
In het midden der maand January van het naastvolgende jaar, kreeg zy, dooreen fchrik, ter oorzaake dat haar Moeder van een' ftoel viel, eene peralytifche ongefteldheid, die zig, hoofdzaak. • F 3



W GENEESKUNDIGE
lyk, langs de linker zyde uitllrekte: de linkerarm eo. hand werden doof,en de Lyderes werd, geduurende veertien dagen, eene tinteling gewaar, gelyk aan die, welke wy de flaap noemen : nadat deeze tinteling verdweeuen was,, werden de arm: en haud gevoel- et; kracht-loos\ men kon langs den geheelcn arm en hand met een fpeld prikken, zonder dat zy het gewaar werd ; zy liet een tinnen tafelbord, na da.tz.yhet ge.tra.chthad optevatten , uit de hand vallen.
Den ó February des jaars 1783, ele&riréerde ik haar voor de eerde maal, met eenige eleftrike fchokjes van de aüerkleinfle faorc; om dat zy voor de eleclricjteit niet bang was, oordeelde ik ounoodig vooraf minder vermogende electrifeeringen in het werk te Hellen ; ik voer vervolgends voord,haar in de eerde dagen, tweeboiji derd fchokjes, uit een fleschje van twaalf duim bekleed glas, en \ duim alftand van den elee, tronieter, toetedienen , in de veronderftclling, dat ik, gelyk ik reeds in meer gevallen hadon-, dervonden, het gevoel eer dan het vermogen, zoude opwekken : het tegendeel gebeurde , negen myne verwachting; ik had echter de electrike prikkelaars in andere vooyige gevallen, zo. min als hier, aangewend; doeh de. trillende,



ELECTRICITEIT. 8?
aanhoudende beweeging, door deeze kleine fchokjes veroorzaakt, kon de bewerking met de prikkelaars vergoed hebben.
Na eenige eleftrifeeringen, gaf ik haar een tafelbord in de hand, 't welk zy opligtte en vasthield; ik liet op hetzelve een flukhouts van een pond zwaar, nedervallen, zonder dat de Lyderes dat bord losliet: het vermogen der hand , om dit te doen, nam, na iedere eleftrifeering, dagelyks toe; zy kon den 22 Febr., na de elfde eleftrifeering, dit berd met twee, drie, en vier ponden gewigts,blyven vasthouden : 't gevoel keerde intusfehen nog niet weder; en fchoon ik de Lyderes, nu en dan, de eleftrike prikkeling liet ondergaan , bleef hetzelve achter.
De Lyderes kwam voords zeer nalaatig tot de eleftriciteit; meesttyds om den anderen of derden dag: naardien zy aan myn huis geëleftrifeerd werd,enhetdestyds dagelyks flecht weder was, kon dit de reden daarvan genoemd worden.
Ik befloot intusfehen tot fterkere fchokken en gaf haar eenige van agt - en-twintig duim bekleed glas, met een' afftand van den eleftro» nieter van omtrent een duim: deeze meerdere tyd, gevoegd by het ongeduld het welke zy voedde, als hebbende de geneezing fpoediF4



88 GENEESKUNDIGE
ger verwacht, deed. haar befluiten van de proeve afteziea.
Sedert heeft zy het eene en andere middel in 't werk gefield, maar vruchtloos; in de maand Augustus van dit Jaar, vond ik haar in een dergelyken ftaa,t, als waarin ik haar gelaaten had.
Ik meen het intusfehen daarvoor te mogen houden, dat indien ik deeze Lyderes, in den, voor dergelyke toevallen gunftigen zomertyd, onderhanden had gekreegen, ik gelukkiger zoude gedaagd zyn;*t vvas,gelyk gezegd js,dagelyks zeer koud of flccht weêr, en fchoon ik haar voor^ ftelde de eleftriciteit te hervatten, had zy er geen* lust toe: zy was in 't geheel agttien maaien geëleftrifeerd.
Ho? zeer,middelerwyl ,de gevallen van harMINa GKocBé en jan piïk, inde vierde en zes en - twintigfte Proefneeming van het eerfte Deel, Bladz. 144. en 781, cn meer andere gevallen hadden doen ondervinden, dat het verlooren gevoel vóór de beweeging wederkeerde , zag ik hier evenwel het tegendeel ge. beuren; *t verdiende myne opmerking wel, dat deeze uilkomst niet aan de voorige ge.
WUöl gejvfc was, 4 dgn, ïg beken gaarne geen.



ELECTRICITEIT. 89
reden daarvan, die gegrond is, tot nog toe te durven opgeeven.
Indien deeze Lyderes, terftond na den val, dc tinteling, verdooving, en gevoelloosheid gekreegen had, zoude ik 'er iets van kunnen zeggen ; dan , deeze drie dingen openbaarden zig niet dan na den fchnk, die haare eerfte ongefteldheid verergerde.
EEN-EN-TWINTIGSTE PROEFNEEMING.
JuffroUWC AT harina VA K delden, OUd
vyf-en-dertigjaaren, ontwrichtte, den 6den January , 1783, haaren arm: haar gewoone Heelmeester had dit toeval niet voor eene ontwrichting aangezien, waarvoor het echter daarna door denHeelmeester van hossem verklaard werd; en, na dat de fchouder vervolgends gezet was, had de Lyderes,in veele opzichten, het vereischte gebruik niet, noch van den arm, noch van de hand, noch van de vingeren: onder anderen konzy den arm niet opligten, ten zy dezelve eerst vooruit gebragt werd, en dan gefchiedde het nog gebrekkig; met de vingers kon zy, in



oo GENEESKUNDIGE
welk een' ftand de arm ook gebragt werd, haar hand niet toeknypen; ook waren de vingers krachtloos: veertien weeken na de ontwrichting, toen men fmeeringen enz. vruchtloos beproefd had, onderftondzy, op aandrang van den Heere van hdssem voornoemd, een proef met de eleclriciteit te neemen: ik ifoleerde haar, en trok nu en dan een enkelden vonk uit den arm en hand: dan, daar zy hiervan weinig aandoening had, bragt ik'er zeer kleine fchokjes door, uit een fleschje van zes duim bekleed glas, met een' afftand van | duim van den electroineter; deeze aandoening, verwekt van den fchouder af, door den arm, naar de vingeren, was niet pyn!yk;maar geduurig; vier- è vyf honderd van die kleine fchokjes , diende & haar iederen dag toe.
De fchouder begon leniger te worden; zy ligtte den arm gemaklyker cp, offchoon dezel. ve zo verre niet, als gewoonlyk, voorwaards gebragt kon worden; en de top van de pink kon zy reeds in den palm der hand brengen: vervolgends kon zy zulks met d=n naastbygelegenen vinger verrichten, terwyl zy 't evenwel met de twee voorfte vingeren nog niet kon doen: deeze vordering had zy reeds na de zesde eleétrifecring gemaakt.



ELECTRICITEIT. 91
Elk kundige , de ongefteldheid van deezen arm en vingeren in overweeging neemende, voelt ligtlyk dat de ontwrichte fchouder, door den eerfte/i Heelmeester daarvoor niet gekend zynde, oorzaak van deeze gebreken was.
JS7a de twaalfde ekctrifeering bragt zy ook den middenflen vinger in het hol van de hand , maar met den voorften vinger kon zy de hand niet helpen fluiten, zelfs niet na de twintigfle electrifeering.
De fchouder was intusfehen genoegzaam herfteld; de Lyderes kon den arm, naar believen opligten , 't zy dezelve door haar voorof achter-waards , gewend werd: de pyn in den fchouder was ook zeer gering, in vergelyking van die zy tc vooren in dezelve ge. leeden had
De voorfte vinger en duim beterden wei. nig, en dit, gevoegd by den verren weg, «ien zy dagelyks van haar huis tot het myne afleggen moest, gaf aanleiding dat zy zeer nalaatig opkwam ; terwyl de eerfte reden , behalven de ondervondene vordering, haar had moeren aanfpooren, om een gepaster gebruik van de electriciteit te maaken.
Ik befloot haar fchokken langs deezen vinger en duim te geeven, van dertig duim be-



9a. C Ë N E E S KUNDIGE
kleed glas, en vier lynen van een duim afftands van den eleftrometer; doch daar niet fpoedig genoeg eene gunftige uitkomst volgde, bleef de Lyderes,na den ag July,geheel weg; zynde van deni6April tot deniajuly in't geheelvyf-en-twintig maal, met kleine, en daarna nog vier maal' niet grootere fchokken, gëleftrifeerd ; 't welk, door elkander gerekend, om de drie dagen nog niet ééns is.
In de maand Oftober, dcszelfden Jaars,ontmoette ik deeze Lyderes: haare vingeren waren als toen nog niet herfteld, evenwel waren zy iets beter: ik verzocht haarde overige geneezing met zwaardere fchokken verder te beproeven, en zy nam het in bedenking; doch heeft aan myn begeerte, en haar eigen grootfte belang, niet voldaan.
TWEE-EN-TWINTIGSTE PROEFNEEMING.
Pa ülüs kroon, een West - Indisch Cajiiein, oud 41 jaaren, werd, m April des jaars J783, van eene rheumatique pyn aangetast, die door zyn' Geneesheer voor een vliegende



ELECTRICITEIT. n
jicht verklaard werd: driemaal nam deeze pyn in zes weeken tyds eene andere plaats in', wanneer dezelve begon te flyren , en de ziekte* ftof van dezelve , zig tot zyne beide beenen fcheen te zullen bepaalen: zyn linker voet werd dik en zuchtig, zonder dat hy pyn aan dezelve had: de rechter voet bleef alsnogzonder eenige merkelyke verandering; dan, indeezen , zowel als in den anderen, is, in het laarst van Juny, eene ongemeene zwakheid en gevoelige pyn, naamlyk in de gewrichten der voeten,gevolgd , waardoor hy met zeer veel moeite, eti niet dan langzaam, over de ftraat ging, en zulks alleenlyk nog door den nood gedrongen,deed, om dat zyne uitreize op handen was; hy deed ge1, volglyk meer dan hy konde.
De electriciteit ,door den Lyder in de negende proefneeming gemeld, hem fterk aangepreezen zynde, vroeg hy rn'y, of hy dezelve veilig kon gebruiken; waaromtrent ik hem gerust ftelde: ik jfoleerde, en plaatfle hem, in het electrike bad ; vervolgends diende ik hem door de beenen den eleftriken vonkenftroom mede: hy klaagde onder het eleftrifeeren over veel pyn,envvelbyzonderlyk inzyn'regter voet,die niet gelyk de andere gezwollen , noch zuchtig



94 GENEESKUNDIGS
was geweest; waarom de eleclriciteit ook meer aan dien voet gevoeld werd.
Na vyf of zes eleclrifeeringen bepaalde de pyn zig aan en rondsom den buitenflenenklaauw, en gedeeltelyk onder den bal van den voet; terwyl het my toefcheen.dat de Lyder federt meer krachten in het gaan befpeurde: den 4 Augustus was hy hiervan overtuigd; doch hy kwam niet dan den 7 en 0 derzelfde maand wederom; niet om dat hy herfteld was, maar om dat hy geen'tyd daartoe had kunnen vinden, van wegen deveelvuLiige'bezigheden welken zyn aanftaand vertrek hem verfchafte; ik verklaarde hem dat onze pogingen nutloos waren, indien hy niet beftendiger de eleclriciteit onderhield.
Den 17 Sept. kwam de Lyder bymy, om verder geholpen te worden, maar daarzyn fchip in Texel lag, en hy binnen korte dagen naar boord vertrekken moest , oordeelde ik het vruchtloos met de eleclriciteit weder te beginnen. . ,. j r . . i
Tiooh mari s'i abiicib «ón9sluvi3v j brd "sjJiu : abaci oiecifhiainc / avJhflab nob narrnd ab Jssv -<svo najasliifi.'b ;arf labno t&ftM v,d



ELECTRICITEIT. 05
DRIE-EN.TWINTIGSTE PROEF* NEE M1NG.
D e Huisvrouw van den HeerejAN kreuceü, oud circa40 jaaren , werd my, op de:i2 i July des jaars 1 783,door den Geneesheer kekso ze yi. emaker, ter eleclrifeeringe aanbevolen.
In de maand September des jaars Ï7IU , werd zy aangetast van de toen ten tyde vry alge. meen heerfchende herfstziekte; haar toenmaalige Geneesheer, liet haar in deeze ziekte verfcheidene fpaanfche-vliegpleisters appliceeren, als twee aan debinnenzyden van, en gedeel« telyk op de knieën; twee aan de kuiten en één in den rug: deeze allen trokken te gelyk: de Lyderes kon geen water loozen zonder de hevigfte pyn, het welk zekerlyk aan deeze fpaanfche-vliegpleisters toetefcaryven was: zy bleef,fchoon zy herflelde, zeer lang in een fukkelenden ftaat: de cortex peruv, werd in deeze ziekte niet gebruikt: toen de openingen der blaaren geheeld waren, cn de Lyderes voords gezond werd, bleeven haare



$6 GENEESKUNDIGE knieën gebogen, ftyf, en buitengewoon dik in het vleesch. zonder eenig teken van zucht; Zy kon dezelven wel iets achterwaards krygen, maar niet rechtuitfteeken, noch zydelings beweegen.
Daarenboven kreeg zy daarna, van zélf, eene menigte van blaaren aan de beenen, die een fcherp vocht inhielden; wanneer dee. ze blaaren doorgingen, veroorzaakte het vocht andere blaaren, op die plaatfen daar het niet verhinderd of gekeerd werd : deeze blaaren hielden een aanmerkelyken tyd aan, eer de Lyderes geheel van dezelven bevryd bleef; voords verftyfden, door het langduurig zitten op den ftoel, de omliggende deelen van het bekken, zo wel als die met dezelven veréénigd zyn; zo dat zy laag in de lenden volftrekt krom werd.
Op den gemelden 21 July, geheel gezond 2yhde, beinlven de verftyvingen , diende ik haar de electriciteit toe: eerst met het eleftrike bad, en vervolgends met den eleftriken vonkenftroom , rondsom de knieën, langs de bee. nen, en van den rug, even boven op het os faCrum en coccygis, naar de knieën en beenen toe: ik hield 20 minuten met de toediening der eleftriciteit aan.



ELECTRICITEIT. gl
Na verloop van tien ètwaalf dagen, en dés nazo veel eleclrifeeringen,want de Lyderes werd éénmaal, daags geëlectrifeerd begon zy beweeging in de beide beenen te krygen, en de knieën verder te kunnen uitftrekken; dit was ech« ter meer te zien in het linker, dan in het rech* ter-been ; het laatstgemelde was altoos erger ge« weest: de vordering hield intusfehen trapswyze aan. , .
• Om deeze beweeging nog meer te hulp te komen , liet ik haare beenen, één voor één, in een breeden band leggen,en terwylzyzat,door middel van een' eatrol, aan den zolder vastgemaakt, opheisfen, ten einde de buiging van de knieën tot een rechten ftand te bevorde, ren: zy kon dit zelve, en zo menigmaal daags doen als zy goedvond; om echter de verftyving, omtrent het bekken , te verminderen, liec ikhaarzigovereinde aaneendiktouw, metknoopen by de handen oppahr.eii : door het aan> wenden van deeze bewerkingen, en tevens door het yverig voordgaan met de eleclriciteit, werden inderdaad de deelen overal veel buigzaamerj echter niet,zonder in den aanvang veel pynste veroorzaaken.
Na den ao Augustus, en des na dat ik een maand dagelyks deezen weg ter haarer ftierrte}. G



S GENEESKUNDIGE ling gehouden had, dacht my dat de vordering aanmerkelyker zoude kunnen worden, indien ik voortaan met fchokjes begon te eleftrifeeren , zo als ik vervolgends uit een fleschje van agttïen duim bekleed glas, en £ duim afftand van den eleftrometer deed; en tot zeven honderd fchokjes daags opklom.
De Lyderes kon, wel is waar, daar zy te vooren beftendig van de éène plaats naar de andere gedraagen werd, nu, onderfteund door twee perfoonen, of met zig aan ftoelen vasttehouden, van het ééne vertrek, in het andere komen, zo nogthans, dat wanneer zy dit alléén deed, de zwaarte van haar gantfche licharm, door haaren fterke en vasthoudende handen onderfteund en opgehouden ruoest worden, in zo verre zy niet in ftaat was, wegens haare kromme leden, zig in een ftaand postuur te ftellen, waardoor zy het evenwigt van haar lichaam miste: maar het was ook de beweeging der beenen alléén die , tot nog toe , gezegd kon worden dat wy door de eleftriciteit herwonnen hadden.
Den 2 September eleftrifeerde ik haar nog met hetzelfde getal en dezelfde foort van fchok jes , maar wat hooger boven de nog krom ftaande knie; en deeze eleftrifeering was van meer



ELECTRICITEIT. 99
VTuchts,dan de voorigen, waarom ik daarmedc aanhield, toe den 10 Oftober.- de Lyderes ging na dien tyd op een handkruk, terwyl zy, om dat zy te zwak in de gewrichten was, en ook het evenwigt van haar lichaam miste , aan den anderen hand, of arm, door iemand onder» fleund werd : men oordeele hieruit over de vordering van deeze Lyderesfe.
Intusfehen vergrootte ik de fchokken, maar verminderde derzeïver getal: de geneezig vorderde meer en meer, zo dat de Lyderes van tyd tot tyd minder onderfteuning noodig had; edoch de herftelling ging daarna zeer langzaam voord: men kan uit het beloop van dit verhaal ligtlyk opmaaken, dat de Lyderes, die zeer vrolyk van geest was, en daardoor moeds ge. noeg bezat, in vergelyking van de traage vordering, te veel pyn doorftond , en dat myn moeite en haar geduld, niet,zo als wel by andere Lyders,beantwoord werden.
In het laatst van Oftober met een flede zullende uitryden, klom zy, zig aan de leuning van den floep vasthoudende, alléén dien floep af, die verfcheidene trappen hoog was.
De eleftriciteit werd nog voordgezet, maar dezelve deed nu weinig dienst; 't was in November van dit Jaar dagelyks flecht weêr; verG a



ioo GENEESKUNDIGS
zeld van noorde winden; by welke weêrsgefteldheid,ik verfcheidene maaien heb opgemerkt, dat de eleclriciteit, fchoon fterk werkende, weinig nut op de Lyders ten wege brengt.
Ik ftelde myne Lyderesfe voor, om van de proefneeming aftezien, en dezelve met het be. gin van den volgenden zomer te hervatten: zulks ftond zy toe: zy kon nu overal, met den kruk, of zig vasthoudende, door haar huis komen, zelfs de trappen op en af; zy is, fchoon niet volkomen geneezen, na genoeg honderdmaal geëleclrifeerd: de verdere onderneeming, in den volgenden zomer, is, om ik weet niet welke reden, achterwege gebleeven.
Intusfehen heeft de tyd vervolgends tot haare herftelling gunftig medegewerkt, zo dat deeze Lyderes in den zomer des jaars 1780, toen ik haar bezocht, tamelyk wèl gefteld was.
V1ER-EN-TWINTIGSTE PROEFNEEMING.
In de maand Augustus des jaars 1783, kreeg alk k rt kleyzen, na eene galziekte en



ELECTRITCIEIT. ioï
afgaande koortzen, een onvermogen in den rechter arm, welk onvermogen zig na verloop van driemaanden ook in den anderen arm openbaarde, r.cemende zyn' aanvang in den duim: 't ongemak was van dien aart, dat het trapswyze erger werd ; de koude was zeer nadeelig: zo lang het in den winter van het jaar 1784 vroor;' werd de beweeging dagelyks minder.
De electriciteit werd hem door zynen Geneesheer j. peïeksen micuell, voorgefla» gen, en vervolgends door my toegediend; de eerftemaal, op den 16 Maart 1786, met den eleftriken vonkenftroom, in welke eleftrifeering de tweede conductor een half duim van den eerften afftond: de eerfte zes a zeven eleftrifeeringen deeden eene zeer gewenschte uitwerking: na de tweede toediening, kon de Lyder de vingers van zyn linker hand, na dat ze rechtuit gericht waren , in dien ftand houden; hy kon dezelven wel toedoen, maar ;, toegedaan zynde, kon hy ze niet weder openen: na de vyfde toediening kon hy de hand open- en toe-doen; zyn duim kon hy ook willekeurig beweegen, en den anderen dag, knoopte hy zyn jas toe en open: aan zyne rechter hand befpeurden wy intusfehen geene verbetering, dan alleenlyk eenigzinsaan den duim.
G3



lot GENEESKUNDIGE
Ik begon de eleftriciteit, tot aan den i April, met den vonkenftroom toegediend, nu te veranderen , en fchokjes te geeven van ö duim bekleed glas , en een' afftand van een quart duim van den eleftrometer; elf k twaalf-honderd fchokjes gaf ik deezen Lyder gemeenlyk op één' dag : dan , hoe zeer zig, in de eerfte dagen, alles gunftig liet aanzien, en de eleftriciteit veel beloofde , de Lyder had, in de vol' gende eleftrifeeringen weinig nut daarvan; het welk de reden was, dat ik tot fchokken overging, en die ik vervolgends nog vermogender maakte: dan, de weinige vordering die de Lyder ook hierdoor bevond , deed hem, den 7 Mei, van de electriciteit vooreerst afzien.
't Was ten dien tyde dagelyks eene koude luchtsgefteldheid verzeld van noorde winden, waarom ik den Lyder niet weder ontbood, voor den 24 Mei, om zig te laaten eleftrifeeren, vermits het wéér nu beftendiger warm werd: hy ging op myn verzoek weder over tot de fchokken; kwam veertien maal by my in vier weeken: ik gaf hem 200 fchokken uiteen flesch van 26 duim bekleed glas, en een half duim afftands van den eleftrometer: zyne hand zwol na deeze fleikere fchokken , waarom hy dage. lyks niet kon komen; hy beproefde zyn be-



ELECTRICITEIT. 103
roep, het letterzetten , weder waartenee. men, doch dit ging zo gebrekkig, dat hy er kort daarna wederom afftapte ; echter was hy in ftaat om werk te doen, dat grover van aart was.
Hy fcheen van tyd tot tyd zeer gevoelig te worden voor de ele&rikefchokken; en, hoe zeer ik voor my zeiven oordeelde , dat zwaar* dere fchokken zyne handen met den tijd zouden herfteld hebben, was ik, om die reden, tn om de zwelling die daarop volgde, verpligt, daarvan af te zien. Ik heb altoos bevonden, dat Lyders, by welken ligtlyk eene zwelling volgt, ongemaklyk te geneezen zyn: wy hebben in 't laatst van Juny deeze proefnee* ming afgebroken: de Lyder was in het geheel vyftigmaal geëlectrifeerd.
VYF-EN-TWINTIGSTE PROEFNEEMING.
Juffrouw anna cuhistinaforsburg, van eene gezonde gefteldheid zynde 5 werd in het jaar 1779 van eene herfstkoorts aangetast,die, G4



ïo4 GENEESKUNDIGE
na het gebruik van gepaste geneesmiddelen s verdween: kort daarop dikwyls gebrek aan bnikontlastinghebbende, kreeg zy het colyk, ("vermoedelyk het colyk van poitou;) walit na dat zy daarvan geneezen was geworden , was zy verlamd; zy kon noch eeten, noch drinken zonder iemands hulp; moest het bed houden , en van de ééne plaats naar de andere gedrasgen worden: zy was, (taande het gebruik van de geneesmiddelen, geduurende een jaar tyds, dan eens beter, dan eens erger; ging vervolgends naar Gelderland; bltef aldaar den zomer door, en gebruikte zeker poeder , het welk ik vermoedde, dat uit de valeriana en hen fal fuccini bcftond.
Zy werd over het geheel iets beter , kwam te Amfteldam weder, bragt den winter, tusfchen de Jaaren (-83 en 84, zonder iets tot haare herftelling aantcwenden, door, en verzocht my eindeiyk den 23 April , op raad van den Geneesheer, nu Hoogleeraar te Leiden,
NT. PARA D Y S , en D. VAN GESSCHER,
Heelmeester alhier, om haar te electrifeeren; zy was thans mager en miskleurig, flap in alle de leden, b, zonder zwak in de knieën, en daardoor mo.eielylc ter been. Ik trok van getafelde.) dag af, tot aan dei?



ELECTRICITEIT. 105
1 Juny beftendig vonken,doch hoewel zy fomtyds tweemaal daags geëleclrifeerd werd, vorderde zy niets: ik ging na dien tyd tot kleine fchokjes over, en deelde haar dagelyks, uit een fleschje van agt a negen duim bekleed glas, en drie « è vier lynen afftand van den eleclrometer, vyf k zeshonderd fchokjes mede, van de beide ar> men tot onder de knieën ,en door de knieën tct' de voeten , ook door de lenden toe de voeten: de Lyderes fcheen wel iets te vorderen, dan het was niet veel: ik befloot derhalven, na op die wyze drie weeken aangehouden te hebben, met meer vermogende fchokken, en wel mee een flesch van vier-en • twintig duim bekleed glas, en een' afftand van ruim een vierde duim van den eleclrometer, voordtevaaren.
Vyf of zes maaien had ik haar met deeze verfterkflesch geëleclrifeerd , toen ik een verfchynfel waarnam , dat ik tot dien tyd toe , noch by haar, noch by eenigen Lyder of Lyderesfe waargenomen had: ie weeten, zy kreeg voortaan onder het eleclrifeeren eene koude trilling, ever haar geheele lichaam; haar aangezicht verbleekte, en het toeval fcheen my toe, volmaakt gelyk te zyn, als dat van iemand, die in den aanval van eene koude koorts is : zo dra wy ophielden gemelde fchokken te gee» G 5



ïcó GENEESKUNDIGE ven, bedaarde die beeving, binnen één of twee minuten;. doch zo dra wy weder begonnen ; ontftond dezelve op nieuw: die gebeurde voortaan genoegzaam dagelyks, echter alle dagen niet even erg; ik merkte op, dat koud weêr de trilling vermeerderde, en dat warmte dezelve verminderde : met dat alles deed die trilling, noch voor - noch na-deel aan de ongefteldheid der Lyderesfe.
Zy was intusfehen, door dc eleftriciteit, meer of min gevorderd; want nog in deeze maand Juny, ging zy tusfchen twee perfoonen in te voet,, ©m één harer [vriendinnen te bezoeken, langs een' weg van twaalf minuten gaans, het welk zy daarna verfcheidene maaien, en telkens mee meergemaks, herhaald heeft.
De trillingen verlieten haar na drie weeken tyds.en terwyl ik met dezelfde flesch nog electrifeerde, op ééns; of er tusfehenkomende omHandigheden plaats hadden, dat deezen oorzaak" waren van het ontftaan en wegblyven deezer zonderlinge beevinge, weet ik niet te bepaalen; dit is zeker, dat zo er eene of andere oorzaak plaats had, dat de eleftriciteit dezelve in werking gebragt had.
Sedert het begin van de maand Augustus, tot den 28 Oftober, hebben wy aangehouden



ELECTRICITEIT. 107
ruet deeze fchokken, hoewel niet dagelyks; eensdeels , om dat myne omftandigh.'den, we* gens den verren weg, zulks niet toelieten; anderdeels, om dat ik vermoedde, dat wy veel vruchtloozen arbeid deeden, hoewel de Lyderes kloekmoedig genoeg wars, om de electriciteit te ondergaan.
De vorderingen die wy maakten waren zeer gering, en gingen traaglyk voord: de beweeging der knieën en derhalven ook de gang, als mede de beweeging der ledemaaten, vermeerderden echter; nogthans bevond de Lyderes zig in het laatst van Oftober niet geneezen; ik raadde haar, met den naderenden winter van de eleftriciteit afteüappen: zy was honderden- veertig of misfchien meer maaien geëlectrifeerd-
ZES-EN- TWINTIGSTE PROEFNEEMING.
Heer jan van daalen, oud 3S
jaaren, lang en mager van perfoon, niet bloed, ryk, kreeg in het voorjaar van 1784, een hal-



ïo8 GENEESKUNDIGE
ve verlamming na eene hevige beroerte, in de crifis van welke zyn leven twyfelachtig was: onder het opzicht van den Geneesheer h e niirik k o r p geraakte hy aan de beter hand en van het bed: Ik vond hem, door den Heer korp daartoe verzocht, den 16 July des gemelden jaars, op zyn' ftoel zitten , welke , van rollen voorzien, door het huis kon gefchoo* ven worden : hy kon noch gaan, noch ftaan; zyn regterarm en hand hing beweegeloos by zyn lyf neder; zyne fpraak was zeer belemmerd, zo dat hy naauwlyks één woord verftaanbaar' uitbragt, en indien dit al gebeurde , bleef hy iri het tweede, of derde woord fleeken. ' De Heer korp flemde met my in, om dee. zen Lyder den eleftriken vonkenftroom toetedienen; 't welk wy den 22 July voor de eerflemaal, in het werk fielden: éóne eleftrifeering, zonder veel aandoening, ging vooraf, doch de Lyder was niet bevreesd voor de eleftriciteit, waarom wy ook fpoedig tot den vonkenftroom overgingen.
Wy lieten den eleftriken vonkenftroom, door den nek,en van het achterhoofd, naar den arm, hand cn vingeren gaan , als mede, langs de beledigde zyde naar den verlamden voet: jia hiermede twintig minuten aangehouden te



ELECTRICITEIT. 109
hebben, vernam hy meer beweeging in den arm en vingeren, als mede in zyn' voet; hoewel hy dit laatfte eerst des anderen daags waarnam , als kunnende den voet toen op den geïfoleerden voetbank zetten, zonder eenige hulp.
Na twee of drie dagen gebeurde het, dat ik, wegens zeer vochtig weêr, niets van den eleftriken ftroom aan den lyder kon toedienen, waarom ik hem toen met zeer kleine fchokjes eleftrifeerde; ik zoude daarmede anders nog eenige dagen gewacht hebben: na deezeeleftrifering vernamen wy echter eene verbaazende verandering: de Lyder kon zyn rechter been met veel gemaks opligten, en zyn' voet op eenen voor hem geftelden voetbank nederieggen; dit verheugde hem dermaate, dat men hem van blydfchap zag bloozen: na eenige volgende eleftrifeeringen viel hem het opligten van dit been niet alleenlyk nog gemaklyker, maar ook was zyn arm fterker, en beweegbaarder; wanneer de hand op zyn knie lag, ligtte hy dezelve een voet hoog op , ook kon hy haar eenigzins horifontaal beweegen.
Daarna nam ik zyn hand in de myne, tilde die tot zekere hoogte op, waarfchouwde hem dat ik dezelve zoude loslaaten, en verzocht



iio GENEESKUNDIGE
hem zyne krachten te beproeven , of hy beletten konde, dat de hand niet op zyn knie viel; dit nedervallen belettede hy niet alleenlyk voor die keer, maar zelfs herhaalde maaien.
Den 30 July was het vermogen in zyn lamme been dermaate toegenomen , dat hy van een grooten zirftoel, die naast den ftoel gefchoven was op welken hy geëlectrifeerd zoude worden, alléén opftond, en zonderiemands hulp ging overzitten.
Den 6 Augustus was hy over het geheel aanmerkelyk in krachten toegenomen, iedere electrifeering op de fpieren van den fchouder, maakte dezelven beweegbaarder, even gelyk ook met zyn been gebeurd was: 'aleer ik hem de fchokjes toediende, kon hy noch zyn' arm noch zyne vingeren aan den mond brengen, doch na iedere toediening der fchokjes zeer wèl; en het miste nooit, wanneer hy des anderen daags dit vermogen verlooren had, of hy kreeg het na eenige fchokjes terftond weder.
Tegen het einde der maand Augustus, ging de Lyder, tusfchen twee perfoonen langs den vloer; na nog eenige dagen, verrichtte hy het zeilde, door flechts één perfoon onderfteundj



ELECTRICITEIT. ut
zyn pyp flopte hy tamelyk wel, met behulp van zyne gebrekkige vingers: ik had nu reeds verfcheidene maaien zyn tong geëleftrifeerd , en met goed gevolg; den vonkenftroom en de ligte fchokjes van het achterhoofd naar de tong en keel, en onder de tong laaten gaan, zo dat hy thans veel duidelyker, en meer woorden achteréén kon uitfpreeken.
De geneezing ging intusfehen na deezen tyd traaglyk voord: wy waren wel zo ver gevorderd, als gemeld is, en behielden dit vermogen in den Lyder, maar de herftelling fcheen hier ftil te ftaan: zelfs kreeg de Lyder flaauwten , die nu en dan convu/Jif waren, en fomtyds zo hevig aankwamen , dat hy eerst na één of twee uuren weder by zyn kennis kwam; zy zetteden echter zyn en tot dus verre gevorderden ftaat niet te rug; maar wanneer hy des anderen daags, daarop geen pur« gatie gebruikte, kwam dit toeval fpoedig weder; waarom hy nu en dan, door een zacht middel, zyn' ftoelgang bevorderde; het ceten van gedoofde fpinagie en porcelyn werd meer dan eens nadeelig voor hem bevonden; want het toeval volgde daarop : erweten, boonen, aardap. pelen enz. hadden betere uitkomst.



na GENEESKUNDIGE
In November en December van dit zelfde jaar, hebben wy, zo als ook in January des vol. geilden jaars, flechts nu en dan geëlectrifeerd; den 18 February. kreeg de Lyder een hoest* gaf bloedige fluimen op , zo als nog eens, iu vroegere jaaren, gebeurd was; ik ftaakte daarom voor dkn tyd , de eleftrike proeven , en ilreelende middelen herftelders dit toeval.
Wy hebben na dien tyd de eleftriciteit niet weder aangewend; de Lyder is meer dan honderdmaalen geëleftrifeerd, en bevond zig in de maand April 1786, nog buiten ftaat, om iets, tot zyn beroep behoorende, te doen, maar medicineerde toen, onder het opzicht van den Geneesheer j. petersen michel.
ZEVEN-EN-TWINTIGSTE PROEFNEEMING:
13e Heer j. van l oud 42 jaaren',
werd omtrent het afloopen des jaars 1784, ziek; in welke ziekte hy, na het gebruik van



ELECTRICITEIT. 113
eenige purgeermiddelen, zeer verzwakte, en zelfs daarna een onvermogen aan de vingeren van zyne beide handen befpeurde, zynde fomroigen derzelven zo flap, dat de kracht om ze opteligten verlooren was. 0
Offchoon de Lyder, vervolgends veel cortex peruvianus gebruikte , en daardoor tot voorige krachten wederkeerde, bleeven zyne vingeren lam; dit was echter erger , aan de de linker, dan aan de rechter-hand : de beide duimen en voorfte vingers waren het minde daarvan aangetast.
Ik eleftrifeerde hem met den eleftriken vonkenftroom, op den »3 Febr. 1785; ftelde den tweeden conduftor een half duim van den eerften, en voer daarmede voord tot den4 Maart: 't was in deezen winter, en wel omtrent deezen tyd zeer koud : de Lyder vorderde niet» van belang.
Van den n tot den 26 Maart eleftrifeerde ik hem twaalf maaien met zeer kleine fchokjes : meer of min werd de vordering zichtbaar, vooral op een warmen dag; doch . zulk een dag , was in dit voorjaar een zeldzaam verfchijnfel.
In April heb ik hem nog zes maaien geëleftrifeerd, met meer voordgang dan te vooH



114 GENEESKUNDIGE ren; doch, ik durf niat bepaalen, wat hem het meest hielp, de tyd, de natuurlyke warm» te , of de eleftriciteit; althans de eleftriciteit werd niet aanhoudende, zo als het behoorde, aangekend.
Toen de Lyder , op den a3 April daarvan afzag was hy zes - en. twintig maaien geëleftrifeerd, en echter nog niet geneezen, dóck is vervolgends, door de gunftige Natuur herfteld.
AGT.EN-TW1NTÏGSTE PROEFNEEMING.
P
J. 1 eter Roecr, , 62 jaaren oud, kreeg, reeds 25 jaaren geleden, in eene ziekte, verzeld met ftuiptrekkingen, een fcheeven mond, welke hem federt altoos bybleef; Tommigc •pieren aan de éénezyde van het aangezicht waren verlamd, waardoor de tegenwerking der. zeiven afgebroken, en de mond en neus fcheef getrokken werden.
Nu zes jaaren geleeden, fchrikte hy, by gelegenheid, dat hem zyn horologie afgeftolea werd, en federt behield hy eene beeving in



ELECTRICITEIT. 115
zyne handen, die langzaam verergerde; vervolgends werd zyn derde vinger van zyn linker hand ftyf en krom, door opkrimping van derzeïver pees; dit werd in den zomer van 1785, gevolgd, van de flexores der vingers van de rechter hand, de ééne meer dan de andere, edoch zo erg niet, als de eerstgemelde vinger, die zeer ftyf binnenwaards gebogen ftond; ook hingen de beide armen by zyn lyf flap neder, en de beide handen waren by de eerfte gele, ding lam en onvermogend; zeer waarfchynelyk was het een en ander een gevolg van een colyk, hetwelk hykort te vooren gehad had, en dat door z y n' G eneesheer corokel behandeld en geneezen was, die hem ook by my zond , om hem te electrifeeren.
Den 4 Aug. heb ik deezen Lyder voor het eerst geëleftrifeetd, met eleftrike fchokjes, van de kleinfte foort, zo in de verlamde fpieren van het aangezicht, als aan de ftyve vingers en geleding der handen, tot den 17 dito ; en heb, door zekere "bmftandigheid verhinderd zynde, eerst den aa daaraan volgende weder begonnen, met fchokken van twintig duim bekleed glas, en vier lynen afftand van den eleftrometer : tot aan den 16 September is hiermede genoegzaam dagelyks aangehouden; H a



nó GENEESKUNDIGE
terwyl wy de kleine fchokjes aanhetaargezie'nt bleeven toedienen.
"t Gevolg kon gunftiger geweest zyn ; evenwel was het niet geheel zonder vrucht ; want de handen bleeven nu warm, daar ze te vooren beftendig koud waren ; hy kon zyn' hoed afneemen; zyne beide armen, die hem te vooren roereloos by het lyf hingen, om hoog fteeken; hy gevoelde over het geheel meer beweeging; en zyn mond, dien hy te vooren niet konde fluiten , kon hy nu toedoen, en deszelfs binnen* fte holte opblaazen, zo dat de wangen gefpannen ftonden.
'tWas intusfehen met zyne vingers minder giinftig gefteld; hy kon de hand wel iets vaster toeknypen,*maar niet beter openen ; ik hield derhalven aan, met nogfterker fchokken,doch om de zwelling die er op volgde , meestal flechts om den anderen dag : ik bepaalde my voor de vingers^, tot een flesch van vier-en-veertig duim bekleed glas , en een half duim afftand van den eleclrometer : in* October electrifeerde ik den Lyder om de drie a vier dagen; in November in 't geheel niet, en in December nu en dan eens, zonder veel vordering te maaken, hoewel hy my telkens meer daarvan verzekerde dan ik ontdekken kon : een fchilder van



ELECTRICITEIT. 117
zyn handwerk zynde , had hy intusfehen een en andermaal ondernomen zyn werk te hervatten, en hetzelve ook volbragt.
' Wy flapten destyds van de eleclriciteit af, eensdeels om het koude faifoen, en anderdeels, om dat my de verdere geneezing te onwaarfchynelyk toefcheen : de lyder was in het geheel vyftigmaalen geëleclrifeerd, en op het laatst met vry zwaare fchokken.
NEGEN-EN- TWINTIGSTE PROEFNEEMING.
jonge Juffrouw u s.
oud zeventien jaaren, kreeg, toen zy driejaaren oud was, door hevigefluiptrekkingen,een hamiplegie aan de rechter zyde; deeze herflelde zig, van tyd tot tyd, van zelve, in zo verre dat zy , hoewel met moeite , konde gaan; dan, met haar hand kon zy niets verlichten, waarom zy vervolgends met de linkerhand leer. de fchryven, en 't een en ander doen.
Op voorftel van den Geneesheer hoviüs, begon ik haar, den 5. January 178^» te electriH 3



Tig GENEESKUNDIGE
feeren, eerst mot vonken , en kort daarna met fchokjes , van wegen den ouderdom der gebreken , die nu nog voornaamlyk beftonden, in eene zwakheid van den voet en de hand, maar vooral van de vingers , wélken ook niet dan met moeite bewoogen werden , en waarmede zy geene kleine dingen konde vatten , noch opneemen : ik gaf derhalven deeze deelen alleen een aantal kleine fchokjes daags, welke fchokjes ik daarna, van tyd tot tyd, grooter maakte, en deed opklimmen tot een flesch van veertig duim bekleed glas, en een'afftand vaneen half duim van den eleclrometer: van dien tyd af tot het laatst van February, is deeze Lyderes genoegzaam dagelyks, geëleclrifeerd, fchoon ik dit in perfoon niet altoos kon verrichten, maar de Heer s broeder van de Lyderesfe , zulks in myne afweezigheid bewerkftelligde.
De eleclriciteit had eene goede uitwerking op deeze gebreken , byzonderlyk op die van den voet ; de Lyderes kon veel vlugger gaan ; de voet zwikte niet meer, maar was veel fterker, en het danfen vermoeide haar niet : zy begon ook met de rechter hand groote letters en vervolgends kleinere te fchryven.
't Een en ander werd in deezen winter niet



[ELECTRICITEIT. u9
hegunfligd, door het ruwe, ongeftadige, meest al koude weer en noordlyke luchtsgeileldheid, vooral in het begin van de maand Maart, waa». om ik haar voorfloeg eeu gunftiger tyd afte. wachten , want zij vorderde destyds zeer weinig.
Den 5 April zyn wy weder op dezelfde wyze begonnen, en hebben de fchokken voordge. zet, die toen met vier-en-twintig duimen bekleed glas gegeeven , en trapswyze verflerkt werden, tot aan den 15 Mei, met een maatig goed gevolg, zo dat de voet genoegzaam geneezen was , en met de hand reeds eenige fchriften gefchreeven werden,die zy vervolgends, door het gebruik, en met behulp van eene machine om de pen te vatten , nog aanmerkelyk verbeterde.
Daar de Lyderes omtrent deezen tyd naar haar Buiten ging , is de proef met de eleélricïteit aldaar, nu en dan , voordgezet , zonder dat ik bet verder gevolg daarvan tegenwoordig opgeeven kan, waarom ik haar ook onder de gedeeltelyk geneezenen plaatfe.
H4



iio GENEESKUNDIGE
DERDE HOOFDSTUK.
Behelzende Proefneemingen op Lyders, die ik niet heb kunnen geneezen.
DERTIGSTE PROEFNEEMING,
DÉ e paralyfis, welke ik thans vóór heb te be-
fchryven , is in zyne foort zo zeldzaam en vreemd , dat de ervarende Geneesheeren daar. van getuigd hebben, nimmer iets van denzelven in hunne praclyk ondervonden, nimmer van anderen iets dergelyks gehoord, of by eenigen fchryver , zelfs de minde fpoore daarvan aangetroffen te hebben.
De WelEd. Gedr. Heer r ooijer , Burgemeester der dad Zwolle , op zekeren tyd op een chais zittende , gevoelde zyne bovende oogleden toevallen , en hy had het vermogen niet om dezelven weder opteligten, zo dat hy het ryden aan iemand die by hem zat,moest toevertrouwen : t'huis gekomen zynde , ont-



ELECTRICITEIT. 111
dekte hy, dat niet alleenlyk zyne oogleden ne« derhingen, maar dat zyn gezicht ook getroffen was, en hy de voorwerpen nu eens dubbelden dan eens vry duister zag: genoegzaam vier weeken hield deeze toefland aan.
Zyn Geneesheer, de WelEd. Geftr- lieer sonsbeek, mede Burgemeester der RadZivolk, appliceerde terftond , in den aanvang van dit ongeval, naar vereisch der omftaudigheden, gepaste geneesmiddelen, als anliparalitica, vefiefeïïio , rejïcatorium , enz. , doch zonder vrucht; want dit paralytifche verfchynfel; liet zig weldra in den linker hand en arm, vervolgends in de beenen, en daarna op andere plaatfen des lichaams zien : in deezen ftaat kwam zyn Wel Ed. Geftr. te Amfteldam , en verkoos tot zyn' Geneesheer , den tegenwoordig Leidfchen Hoogleeraar n. paradys, die mede onder andere geneesmiddelen de antifcorbatka in 't werk ftekje, doch ook al zonder vrucht.
De Geneesheer hoviüs geraadpleegd zynde , werd onderling befloten , de eleclriciteit te beproeven , waartoe de Heer sonsbeek den Lyder reeds aangemoedigd had.
Thans waren de omftandigheden deezen: de Lyder at en drouk als een gezond mensch j



X82 GENEESKUNDIGE
zyn flaapen was vry geregeld ; met een flok kon hy gaan, zonder iemands hulp, maar dat vermogen nam af, naar maate hy zig vermoeide, zo dac hy , ten einde van 70 a 80 treden, moest gaan zitten,in welke tusfchentyd het treeden allengskens moeielyker werd: zyne handen waren op den éénen tyd in een goede gefteldheid, zo dat hy met dezelven kon eeten en drinken , maar op een anderen tyd hingen zy by de eerfte geleding flap, even als in de verlamming door het colyk van poitou veroorzaakt, fchoon zyntoeflanddaaruit niet ocrfpronglyk was : 't gebeulde dat de handen, onder 't eeten, daarvan overvallen werden, zo dat hy rig de fpyzen moest laaten toedienen: zyn linker hand was erger, en werd meer van dit onvermogen overvallen dan de rechter : zyne oogenleden vielen fomtyds byna toe , waardoor 't hem voorkwam als of de pupillus opgetrokken werden: zyn lichaamstoefland was zwak , en hy dronk , behalven eenige weinige medicynen , twee a drie glazen ezelinnenmelk, op een' voormiddag.
Wy eledtrifeerden zyn Wel Ed. Geflr. pojt. ///,met het eleclrike bad: op den 28 Augustus, trokken wy voorde eerflemaal,eenige weinige ronken, minder om dat wy het noodig oor-



ELECTRICITEIT. 123
deelden, dan wel om te beproeven, of de machine wèl werkte , en de pofeering goed was: des anderen daags werd hy tweemaal geëleftrifeerd , en den derden dag driemaal; met de laatfte eleftrifeering van dien dag . die 'savonds omtrent ten vyf uuren gefchiedde,tiokken wy eenige vonken, en vervolgends meer dan wy gewoon waren , nu met oogmerk om de herftelling te bevorderen : hiermede hielden wy aan, en de Lyder werd vyf en-twintig maalenintien dagen geëleftrifeerd : intusfehen zagen wy al. lerduidelykst, reeds op den vierden dag, dat het vonkentrekken nadeeiig was, waarom wy zulks na den 2 September niet meer deeden: de linkerhand deed ons verfcheidene maaien het nadeel zien , want wy namen op dezelve,met opzet , tot dat einde de proef: deeze hand, wanneer dezelve alle vereischt vermogen had om zig uitteftrekken , verloor dat vèrmogen, door het trekken zelfs van flechts drie h vier vonken, zo dat zy nederviel; ook werd zy over 't geheel onvermogender : na de vyfde eleftrifeering , toen wy haar fterk gevonkt hadden, wierd zy oogfchynelyk erger, zo dat'er geen twyfel meer overig bleef, of het vonkentrekken vermoeide de zenuwen, en was nadeeiig, waarom wy den Lyder vervolgends alleenlyk in het



J24 GENEESKUNDIGE
eleftrike bad eleéi rifeerden , waardoor by wel de volgende twee dagen niet veel terug ging, maar ook gantsch niet vorderde: den jSeptember had één zyner Geneesheeren hem geraaden, om een catrol aan den zolder te maaken , en zyne handen , door middel van een touw, over en weór daaraan opreheifen ; dan , deeze beweeging vermoeide zyne armen dermaate , dat hy zulks geen minut aanhoudend doen kon: met het pofitive electrike bad werd tot den 6 September aangehouden , wanneer wy over. tuigd waren geworden van deszelfs nadeel , want de Lyder ging zichtbaar achteruit; werd zwakker en onvermogender : in deeze omftandigheid was goeden raad duur , en ik ftelde den Geneesheeren voor, om een proef van de negative electriciteit te neemen , en te onderzoeken , of indedaad door de pofitive electriciteit zyn toeftand verergerd Ais ; want dat zo zynde , moest door een omgekeerde electrike werking de uitkomst rechtftreeks anders zyn.
't Was thans zeker, dat de uitwendige lichaamsvermoejing, de vermogens der fpieren deed verdwynen ; dit ondervond de lyder allengskens in 't gaan , in 't eeten , door herhaalde kieren de hand aan den mond te brengen, en met hetopheifen der handen: bragt de uitwen»



ELECTRICITEIT. 125
dige vermoejing nu dit ten wege , wat moest dan niet wel de inwendige vermoejing en meerdere opwekking , die de pofithe eleclriciteit in het lichaam veroorzaakt, doen! want behalven de bevorderde uitwafeming en verfnelling van den pols , als een gevolg van de meerdere circulatie, ftaat het by my vast, dat de eleclriciteit eene bovenmaatige levendigheid en werkzaamheid aan de lichaamen mededeelt; was nu het electrike vuur in dit lichaam niet noodig, en mogelyk reeds overtollig, dan kon de negative eleclriciteit niet als voordeel ten wege brengen: wy maakten daarmede den 8 September een begin : en half uitr hielden wy met dezelve aan , en lieten den Lyder ten volgenden dage nog driemaal electrifeeren; dan, vóór dat deeze laatflc eleclrifeering, zynde de vierde»*. gative, gefchied was, bevond de Lyder zig zo wél , dat wy hem met verwondering moesten befchouwen: hy kon maatig goed gaan, eeten, en had op deezen dag genoegzaam geen verlies van de vermogens zyner fpieren in eenig deel gehad; hy zettede zyne voeten , zonder iemands hulp, vaardig op den geïfoleerden voetbank , daar hy zulks te vooren niet had kunnen verrichten : de voorzichtigheid verbood ons ondertusfehen dit guuftig oogenblik van de



I2Ö GENEESKUNDIGE
negative eleftriciteit afteleiden , en indedaad de lyder bevond zig 's avonds reeds zo goed niet: de fpieren van zyn' nek weigerden , nog vóór de nacht,zyn hoofd opteligten,zo dathy hetzelve moest laaten hangen ; iets , 't welk hy voor eenige dagen voor 't eerst had waargenomen : wy eleftrifeerden hem intusfehen op den volgenden dag weder viermaal : wat zyn' pols betreft, vóór het eleftrifeeren , floeg dezelve, verfcheidene achteréén volgende dagen, in Co feconden, 8y a 90 flagen, en klom door de pofitive eleftriciteit op , tot 96 a 97 : door de negative eleftriciteit, kwam hy van 90 op 94 & 95- ; en na den 9 September daalde de pols , door dezelfde eleftriciteit, van 89 op 84 : alle deeze proeven zyn verfcheidene keeren met de beftendigfte uitkomst herhaald : den 10 is dezelfde proef zevenmaal genomen , onder de negative eleftriciteit; dezelve in den natuurlyken ftaat 89 zynde, bleef geduurende vier proeven daarin ftaan , doch al voord eleftrifeerende, daalde de pols van 89 op 87 flagen , tot tweemaal toe : den 11 werd de Lyder weder viermaal geëleftrifeerd, doch hy wasdengantfchen dag dóór ongefteld; dit deed hem befluiten van de eleftriciteit afteftappen, in de vaste meening , (hoewel hy den anderen dag weder



ELECTRICITEIT. 127
veel beter, ja genoegzaam tot 'smiddags ten 3 uuren toe, zo wél was, als twee dagen te vooren ,) dat de eleclriciteit hem niet zoude her. ftellen ; liever wilde hy zyn toevlugt tot het koude bad neemen, als hy in de ftad Zwolk\&* rug gekomen zoude zyn.
Offchoon ik geloofde , en my genoegzaam overtuigd hield, dat deeze lyder inderdaad een voorwerp van onderzoek der geneezingen door de eleftriciteit ware , en misfchien door de »«. gative , 't welk wy door een weinig meer gedulds en tyds zouden ontdekt hebben, zotwyfelde ik of onze poogingen tot verder gebruik derzelve , by den Lyder wel zo veel invloeds zouden gehad hebben , dat zy inftaat geweest waren om hem te overreeden tot het voordzetten van dit kunst-geneesmiddel.
EEN-EN-DERTIGSTE PROEFNEEMING.
C3atharina elizabeth spéélmans , 36 jaaren oud , toen zy, in de maand February 1783; by my werd gezonden, door de Heeren van erichem en van wy, de



lag GENEESKUNDIGE
eerfte als Genecsheer,en de tweede als Chirur. gyn van het Pesthuis (*) deezer ftad, alwaar ten dien tyde deeze Lyderes geplaatst was.
Zy verhaalde émy . na dat ik haar ondervraagd had, dat zy, nu ruim twee jaaren geleden , allengskens een verzwakking van ge. zicht kreeg ; deeze nam dermaate toe , dat zy wel grof, maar geen fyn linnen naaien kon: zy raadpleegde deswegen met den Baron de wensel , die haar een veficatorium tusfchen de fchouderbladen plaatde, en haar tevens een verfterkend osgwater gaf: 't gezicht werd na de blaartrekking terftond beter , en vervolgends geheel herfteld.
Eenigen tyd hierna , en wel in de herfst des jaars 17»! , kreeg zy een hevige ziekte, verzeld van ftuipen en convulfiën ; welke nie»
(*j 't Pesthuis wordt in deeze ftad gebruikt, behalven voor fimpelc perfoonen, ook voor zieken, als het gasthuis de overvloed daarvan niet bergen kan ; en om dat zulks dikwyls gebeurt , worden daar by voorkeur geplaatst , zieken met (kepende gebreken, gelyk blinden en kreupelen, alsmede die met b'efinettelyke ziekten en kwaaien aangetast zyn : hoe noodiV liet derhalven ware, dat hier een eleftrifeer-machine met de vcreisciite toeftel om geneeskundig te eleftrifeeren , wierde tmikruouden, laat ik de onbevooroordeelden overwegen.



ELECTRICITEIT. 129
«ÉUcynen zy gebruikte bleef my onbekend, dan zy lag agt of tien weeken zonder verfland, en na dien tyd, langzaam tot het gebruik haarer zintuigen wederkomende , ontdekte zy , dat zy aan beide de oogen blind was: zeer zwak zynde , bleef zy byna een geheel jaar bedlegerig: toen zy fterker werd , hoopte en beproefde men , door veficatoria en flernutatoria 4 haare blindheid hulp te verfchaffen, doch deezen , zo wel als fommige oogwaters, werden vruchtloos aangewend; 't Was eene volledige amoutofis, waarom men de eleclriciteit aanprees: en daar noch in dit huis , noch in eenig ander publiek gedicht, in deeze ftad,eene eleclrifeermachine voorhanden is , hoe noodig dit ook weezen moge, verzochten de voornoemde Heeren my,otn daarmede haare geneezing te beproeven.
Wy vonden de pupil/a der oogen zeer verWyderd , en grooter dan ik ze ooit gezien heb , zo dat ik derzeïver diameter wel tot drie lynen van een duim durf bepaalen ; en dit was het alF wat men uiterlyk aan de oogen der Lyderesfe zien kon ; zy kon echter licht noch duisternis van elkander onderfcheiden, ten ware zy by dag tegen de rechtdreekfche draaien der zonne , of by avond tegen een helder licht geevende kaars of lamp geplaatst werd s I



33» GENEESKUNDIGE
fomtyds waren de oogen over het geheel zo helder niet, als op andere tyden; haare houding echter was het alleen, die nu en dan haare blindheid aan de byftaande menfchen , die li{iar anders niet kenden, ontdekten.
De moeielykheid, om eene zekere gepaste hoeveelheid eleftrike vloeiftof, in en door de oogzenuw te brengen, zal niemand gering oordeelen: de gebezigde wyze van den Heere m. be saussure, Profesfor in deNatuurkunde te Geneve, door maduit opgegeeven, in de Memoires de la Sociéti Royale de Médicine, antiées 1777e» 1778, pag. 4o3.,ismy ,tenopzicha te van de genoegzaame hoeveelheid geapplïceerde eleftriciteit, wel niet voldoende voor* gekomen; echter geen betere manier weetende, volgde het van zelf dat ik deeze moest kiezen.
Ik ifoieerde derhalven de blinde Lyderes , *n begon haar te eleftrifeeren , genoegzaam op dezelfde wyze als de Profesfor saussure, laatende de eleftrike vloeiftof in groote hoeveelheid door het oog vloeien , waartoe ik een gepunt koperdraad gebruikte , aan den punt foorzien van een halve glaazen bol, zo als het afgebeeld is in het eerfte deel, pl. III. fig. 4: 3n dithalfglazen bolletje,is,door deszelfs midden , een gaatje gedrild, en men kan het koper*



ELECTRICITEIT» i3i
«jraadspuntje, tot een vereischte diepte daar* in fteeken, op dat het oog niet beledigd wor* de: het koperdraad met deeze halven glaazert bol gewapend , was met het achterfte einde vastgemaakt aan een bekleeden voordleider of ketting, die met den eerften conductor der eleftrifeermachine gemeenfchap heeft : de eleftrike vloeiftof aldus in het oog gebragt, trok ik aan den nek wederom uit: met deeze bewerking hielden wy verfcheidene dagen aan , zonder eenige de minfte verandering te beJpeuren: de Heer saüssdre genas genoeg* zaam op deeze wyze eene Lyderes , welke een waare gutta ferena had, en hy vond haat agt jaaren daarna, nog welvaarende en zittende te naaien; doch hy had haar ook drie. ert fomtyds vier-maal daags, op de gemelde wy» ge, geëleftrifeerd.
Ditnatevolgen,was voor my, en voor haar, die een half uur hefteden moest om uit het Pesthuis naar myn huis te gaan, genoegzaam ondoenlyk: met drie zulke Lyders kon den gantfchen dag doorgebragt worden.
Na eenen vruchtloozen arbeid van verfcheï<« dene dagen, en de geringe hoop die ik voed» de, dat deeze eleftrike doorvloeing, die, na dat de eleftrike ftof de oppervlakte van het
I 3



132 GENEESKUNDIGE
•og aangedaan had,zig noodzaakelyk, van wegen derzeïver aart , door het geheele lichaam moest verfpreiden , en gevolglyk ook niet bepaald door de tiervus opthalmicus kon geleid worden , vermogend genoeg zoude zyn ter haarer herftellJnge, befloot ik tot het trekken van vonken uit de orbitar*, uit den nek en het achterhoofd : ik liet haar 't oog digt doen , en op de volgende dagen trok ik ook vonken uit den, met het bovenfle lid gefloten oogbol, zeiven.
Vervolgends liet ik den eleftriken vonkenflroom op deezen met het lid bedekten oogbol ingaan, en, dwars door het hoofd, den nek weder uittrek, ken : ik appliceerde daarna ook kleine fchokjes , verwisfelende dagelyks het eene met het andere: de reden hiervan was, dat ik, de beste of de gefchiktfle wyze niet weetende , my niet volftrektlyk tot eene of andere bepaalde , en om dat de oogleden , zeer dun vel hebbende, door de eleftrike vonken of den eleftriken ftroom, met puistjes bezet, roodachtig en zeer gevoelig werden, hield ik nu laatstgemelde wyze van eleftrifeeren voor de gefehiktfte, om dat ik aan de huid daardoor een behoorelyke tusfchentyd gaf, tot zig te herftellen en aftefchilferen.
Dagelyks verdubbelde deLyderes my haare klagten over de pynlykheid der deelen die geëleftri*



ELECTRICITEIT. 133
ïeerd werden , en ik hield my verzekerd , dat een ander, niet zo zeer als zy gehouden aan de verpligting om tot de eleclriciteit te komen, lang van dezelve zou afgeftapt weezen: de oogen traanden zeer fterk , onder en na iedere eleftrifeering: er fcheen zig met de zes- entwintigfte toediening der eleftriciteit eenige hoop tot herftel optedoen , beftaande daarin , dat zeer dikwyls vonken uit haare oogen fcheenen te fpringen ; zy kreeg onderfcheidene kleuren, zo het haar toefcheen, voor 't gezicht ; als rood, blaauw, wit, zwart; doch meesttyds rood ; zy zag by den dag het zonlicht helderder , en by avond vry meer van het fcbynfel of de vlam der lampen, in de gaandery van het huis hangende ; van dit alles had zy federt haare blindheid niets ontdekt: na zy nog zes of agt maaien geëleftrifeerd was , vroeg zy iemand of de zon fcheen , toen één der Heeren Regenten vóór of by haar ftond, meteen rooden mantel om. •
Dan, na deezen tyd vernam zy ,hoe zeer ik haar met de zorgvuldigfte moeite eleftrifeerde, 'en zy dit met het grootfte geduld onderging, geene verandering; alles bleef wel op die hoog*te waartoe wy het gebragt hadden , maar wy vorderden niet meer,
I|



134 GENEESKUNDIGE
Zy werd zes en-vyftig maaien geëleftrifeerd,, en was twee jaaren daarna nog in het gemelde huis , zig bevindende als voorheen, en zo als boven gemeld is.
Men vindt zeven proeven door Mr. hey» te Leeds genomen op Lyders, met amourofis, die allen geneezen werden , in Mtdical ebferva* tkns and inquires j één van deeze genas hy Hechts één oog > terwyl het andere blind bleef.
Hy bekent, verfcheidene proeven of blinden genomen te hebben , die het gewenschte gevolg niet hadden — dit is by anderen ook gebeurd —— ,, Indien ," zegt hy , ,, een
amourofis meer dan twee jaaren oud is, blyft ., de eleftriciteit vruchtloos."
Met dit gevoelen kan ik my niet veréénigen; de herftelbaarheid van eene verlamde zenuw , en des ook van de oogzenuw, houdeik daarvoor , dat ze niet afhangen kan van de jongheid of ouderdom der verlamminge; dewyl uit verfcheidene myner proefneemingen, de geneezing van verouderde verlammingen blykt: daarentegen kan de aanval der verlamming zo hevig zyn , dat ze nimmer , hoe vroeg men de beproeving dir geneezing onderneeme, de her. flelling ten gevolge kan hebben.



ELECTRICITEIT. 135
TWEE-EN-DERTIGSTE PROEFNEEMING.
1
D e Heer f ongeveer veertig jaaren
oud , en geduurende veele jaaren niet een zeer debiel zenuwgeftel aangedaan, 't welk hy meende dat meestal zyn oorzaak uit eene verflymde maag had, waarmede hy geftadig fukkelde, en waartegen eene menigte van geneesmiddelen vergeefsch beproefde.
Zyne ongefteldheid beftond hoofdzaaklyk in een drukking naar het hoofd, en als deeze zwaar was kon hy niets geregeld denken noch doen : ook verlooren wel eens zyn armen en handen een aanmerkelyk gedeelte van haar ge. veel. en fpiervermogen : een rillige koude heerschte doorgaands door zyn gantfche lichaam, en hy werd moeielyk verwarmd.
Hoe fyner en helderer de lucht was , hoe doffer zyn lichaam en geest waren, en hoe meer hy de gemelde ongefteldheid waarnam ; daarentegen openbaarde zy zig minder me*



iS6 GENEESKUNDIGE
vochtig en bedompt weder : terwyl ik deezen Lyder eleftrifeerde , gaf ik daarom naauwkeurig acht op de g'efteldheid van w.êr en wind , en re. gelyktydig. ook op deongefteldhcden die by in zyn zwak . lichaam , by tusfchenpoozen , meer of minder, ondervond, en ik ontdekte, dat dit minder van het helder of vochtig weder afhing , dan wel van den ftand des barometers : een hooge ftand der kwik in de torris celliaanfche buis was nadeeiig , daarentegen een laage ftand voordeelig aan den Lyder: men weet , dat in het eerfte geval doorgaands eeri drooge , en in het laatfte geval een vochtige lucht plaats heeft, fchoon het in het eerfte geval kan regenen, en in het laatfte geval helder weêrkanzyn: in 't kort, de noordlyke winden waren door derzeïver droog- en fchraalheid zo ongunftig voor den Lyder , als'dezuidelyke g'Órfnig waren.
Op ernftig verzoek van den Lyder, om zyn Ed. te eleftrifeeren , heb ik de proefneeming ondernomen , om te onderzoeken , hoe veel invloeds de eleftriciteit op zyn lichaam , met deeze aandoenlyke zenuwgefteldheid , mogt hebben : zyn Ed. wenschte alleenlyk van my de verzekering te hebben,dat zulks hem niet fchadelyk kon zyn , en deeze verzekering kou ik hea*



EL E CTR IC ITEIT. 13?
ligtlyk geeven , vooraf by my zeiven bepaald hebbende , hoe hem te zullen behandelen.
. Ik oordeelde, in deeze omftandigheden , het best met den eleftriken vonkenftroom te zullen flaagen, hoewel ik de,eerftemaal flechts eenige vonken trok ; doch vervolgends ging ik bepaaldlyk tot den vonkenftroom over: de eer. fle eleftrifeering gefchiedde den II November, en de laatfte den 10 December , in welken tus» lchentyd hy , zeventien maaien geëleftrifeerd werd ; het welk nagenoeg om de twee dagen ééns is* dit oordeelde ik wel te weinig tezyn, , doch ik kon het niet anders verkrygen; 20 minuten, en fomtyds een half uur, hield ik met iedere electrifeerjng. aan.
De Lyder, op een -wèUfoleerende voetbank overënd flaande , ftejde ik één' der geïfoieerde voordleiders op het achterhoofd, en een anderen op den ruggegraad; liet des, als de machine gedraaid werd , den eleftriken vonkenftroom door deeze tusfcbenruimte pasfeeren ; voords liet ik de beide yoordleiders langzaam, nederdaalen, tot aan het heiligbeen: aldaar beiden digt by elk,ander genaderd zynde , plaatfte ik den bovenften voordleider weder op het achterhoofd of in den nek, en den onderftenlietikuederdaa. Ï5



ïS8' GENEESKUNDIGE
len, langs de dyen naar de voeten; nu langs de eene en dan langs de andere: even op dezelfde wyze eleftrifeerde ik met den vonkenftroom , ook van het 'achterhoofd langs de armen naar de handen.
Iedere eleftrifeering, op deeze wyze aangewend, verwekte in den Lyder eene voor hem aangenaame verwarming door zyn geheele lichaam, en eeneverkwikkelykeverlevendiging van geest; doch welke , als een noorden of noordwesten wind woei, zeer kortftondig was ; maar met een zachte vochtige wind , dan eens een uur , dan eens een halve dag, doch zelden meer dan een geheele dag aanhield.
Beroepsbezigheden, na den 17 December in den weg gekomen, beletteden ons, de electriciteit destyds aan onzen Lyder voordtezetten ; en daarna werd, om het weinige nut dat hy op den duur daarvan had , de proefneeming niet weder hervat.
Ik zoude zekérlyk verfcheidene aanmerkingen over den toeftand van deezen Lyder kunnen maaken; dan, myne proefneemingen alleen als gebeurde zaaken verhaalende; wil ik, dat men , dit geval herdenken, de, in aanmerking neeme , de ongelyke aan-



ELECTRICITEIT. 139
doenlykheid der zenuwen, en de verfchillende invloed der electriciteit op zyn zenuwgeftel , in onderfcheidene luchtsgefteldheden , en het verfchil der duurzaamheid van het nuttige gevolg.
DR IE* EN-DERTIGSTE PROEFNEEMING.
De Jonge Heer a.... o........ begona
toen hy twee jaaren oud was , als een kind te loopen, echter niet met die kracht en vlug. beid gelyk andere kinderen, zynde altoos traager in beweeging.
In den jaare 1776 , toen hy drie i vier jaaren oud was, kreeg hy de koorts, vervolgends mafelen , cn bleef zwak ter been : in de heete zomer des jaars 1779, kreeg hy de galkoorts , die hem aan dert oever des doods bragt; hy herftelde, doch behield de dubbele derdendaagfche koorts uit deeze ziekte; hy gebruikte voor dezelve wel poeders uit kina en rhabarber , doch byna zonder hem



HO GENEESKUNDIGE
eenigen dienst te doen, wordende by zelfs van tyd tot tyd zwakker ter been: in het voorjaar yan 1780 kon hy geen' trap meer opklimmen, kreeg nu en dan eene koorts, tot in het najaar, wanneer de anderendaagfche koorts beftendig by hem aanhield, tot in den winter: de jaaren 1781 en 1782 werden genoegzaam als de voorigen gefleeten; hy werd eer zwakker dan fterker.
Men ontdekte in dit jaar eenige inwyking van zyn' ruggegraad, aan het tweede of derde wer. velbeen van onderen ; hy gebruikte toen het koude bad , ftaalpoeders en andere verfterkende medicynen :* men ging in het voorjaar van 1784 met hem naar buiten, op het platteland: in Augustus van dit jaar , aldaar nog zynde , kreeg hy de koorts wederom , waarvoor hy terftond de kina gebruikte , die dezelve wegnam : na twee koortzen gehad te hebben , werd hem het gebruik zyn er beenen geheel benomen.
Na eenigen tyd, de inwyking van zyn' ruggegraad op nieuw onderzocht zynde, bleek het, dat dezelve by den voornoemden wervel meer was ingevallen: met het gebruik van de kina bleef hy voordvaaren.
In Oftober van dit jaar werden hem twee



ELECTRICITEIT. Ht
fontanellen gezet, naar de wyze van Dr. per. cival pot, te Londen , in de lenden, ter zyde van den d» rden wervel,- dezelven hebben veel ontlast; etnter nam zyne zwakheid toe; hy kon vervolgends niet meer op zyne beenen ftaan: de kracht in de lenden was te gering; de knieën knikten , en hy zeeg neder : een fterk afkookzel van de roode kina, was genoegzaam nu het eenigfte wat hy innam.
Na alle aangewende poogingen , prees de Hoovgleeraar bonn , in het jaar 1784 , in de maand Maart , toen de Lyder elf jaaren oud was , de eleftriciteit aan, als een middel, van 't welke men de proef zoude kunnen neemen; de jonge Heer was toen vermagerd, en had een zwak en bleek aanzien ; was anders levendig van aart; zat altoos op een' ftoel, of lag te bed ; zyne beenen hingen , als hy zat, by den ftoel; hy kon dezelven heen en weder flingeren en opwippen , doch niet geregeld opligten.
Den 21 Maart ftelde ik hem , een half uur lang, in het eleftrike bad, en trok een enkelden vonk: by de tweede en derde eleftrifeering, trokken wy meer vonken ; dit fchrikte hem niet af ; by de vierde eleftrifeering trokken wy twee honderd vonkenjby de vyfde,vier honderd;by de zes. de eleftrifeering, vyftig vonken meer, en zover-.



142 GENEESKUNDIGE
volgends , tot dat wy op agt honderd vonkeu gekomen waren , wanneer wy dagelyks met vyf-en-twintig vonken opfloegen , tot dat wy het getal van duizend vonken daags bereikten; deeze vonken werden wel op verfcheidene plaatfen des lichaams, maar meest op zyne dyen , heup, lenden, beenen. en knieën getrokken.
Den 7 Mei werd hy onpasfelyk, kreeg weder de koorts, doch die,na het fterker gebruik van de kina week : dit zelfde geval gebeurde den; 89 Mei weder, en hield aan tot den 8 Juny.
Den 12 daaraan , hebben wy , in plaats van vonken, den electriken vonkenftroom in 't werk gefield, dien ik door de verlamde deelen, twaalf minutenlang, liet pasfeeren: na dat dezelve geduurende agt dagen, dagelyks toegediend was, kwam het ons voor, dat onze jonge Lyder vorderde, inzonderheid in het opligten van zyne beenen, welken hy nu tot op eenen anderen ftoel kon brengen, die even hoog en vóór hem gefield werd: de trekkers, die zyne beenen ach» terwaards bragten , waren eenigzins gekrompen ; hy kon zyne beenen niet regt uitfteeken , waarom ik eene gepaste rekking aanprees, door langzaam op de knieën te drukken, welke rekking eene goede uitwerking had.



ELECTRICITEIT. 143
In 't laatst van July ging de Lyder voor drie weeken uit de ftad, en den 14 Augustus begon ik hern weder te eleftrifeeren als tevoo. ren: hy zettede vervolgends zyne beenen voord, als hy tusfchen twee perfoonen, onder de armen onderfteund werd , doch hy had geen de minfte kracht om te (taan.
Den 26 Augustus heb ik hem, wegens het weinige nut dat wy tot nog toe van de electriciteit hadden , met fchokjes geëleftrifeerd, uit een fleschje van twaalf duim, en een vierde duim afftand van den eleftrometer , eerst Vyftig , daarna honderd fluks, en zo vervolgends tot vier honderd opklimmende: veertien dagen hielden wy hiermede aan , maar wy hadden geen meer vruchts van de fchokjes als wy van de voorige eleftrike bewerking gehad hadden.
Ik floeg derhalven voor, om van de electrïciteit aftezien, gelyk gefchied is; en ik wil gaarne bekennen , dat deeze jongeling zeer weinig voordeels van de eleftriciteit genooten heeft , hoewel hy met zeer veel gedulds de toediening toeliet, en nog langer zoude toe., gelaaten hebben.
Zo er eene reden moest worden genoemd, yan de oorzaak deezer voordduurende onge-



144 GENEESKUNDIGE
ftekiheid , die na de galkoorts was ontftaan s zo zoude men kunnen in bedenking geeven , of ook de inwyking in de lenden , of de geftadige vernieuwing der koorts , oorzaak daarvan konde zyn ?
VIER'EN-DER Ti GS TE PROEFNEEMING.
I^e jonge Juffrouw o , oud elf jaaren,
was in February 1784, ruim een jaar lang, aangetast geweest met een toeval, van 't welk men de eerfte beginfels reeds in Oclober 1782 befpettrd had:het toeval,zo als ik hetzelve ééns van het begin tot het einde , en ééns in 't afgaan gezien heb, had, (om een lange omfchryving te vermeiden,) zo veel overeenkomst met de epilepfie, dat men het voor zodanig houden mogt; 't kwam intusfehen zeer ongelyk, dan eens driemaal , dan eens zesmaal in een week , en dan eens- even zo veel maaien in vier en-twintig uuren ; doch meesttyds des nachts,
Van kindsbeen af was deLyderes zwak; drie



ELECTRICITEIT. 145
j.iaren oudzynde, begon zy eerst te loopen ; zy had een groot achterhoofd, van boven eenigzins platachtig, en aldaar , op zekere plaats, iets ingedrukt, 't welk veroorzaakt was door een duit, weleer op den onvoorzichtigen raad van een' Chirurgyn daarop gelegd,ter wegneeminge vaneen knobbeltje; voorts fcheen zy flets en waterachtig van geitel te zyn; zy was geheel niet fpraakzaam van aart: uit het een en ander kwam het haaren Geneesheer, den Heer hovius voor, dat zy in haar vroegere jeugd iets van de engelfche ziekte onder de leden moest gehad hebben, en misfchien een wa> terhoofd had.
Deva/eriana fcheen haar voor dezen uw toevallen van grooten dienst te zyn: na het gebruik derzelven , bleef het toeval , in het najaar van 178a weg, en kwam in 't voorjaar van 1783 eerst weder: dan, na dien tyd was de vakriana van geenen dienst meer : martialia en antihelmintka, van allerleie foorten, en onder allerleie gedaanten, werden vergeefsch beproefd: de Geneesheer had alle deeze middelen vati tyd tot tyd voorgefchreeven, zo als zyn Ed. haar vervelgends ook het cuprum armoniacum, in Engeland zo ernflig tegen de epilepfie aan. gepreezen , heeft laaten gebruiken: dan, hoe K



146 GENEESKUNDIGE zeer de Heeruov:us alle deeze middelen voorfchreef, om zig zeiven en de ouders van de jonge Juffrouw te voldoen, die nog al bleevci. «oopiii, dat eenig middel ter heritellinge mogt gevonden worden, meende hy tog , en nu zekerder dan te vooren, dat de Lyderes een hydrocephalm had, en ongeneezelyk was; van dit gevoelen fchyat zynEd.zo als ik meen opgemerkt te hebben, echter naderhand meer of min afgeltapt te zyn.
Even als verfcheidene geneesmiddelen zonder groot vooruitzicht aangewend waren, werd ook de eleclriciteit toegediend : wyplaatften deeze jonge Lyderes tweemaal daags, in het? electrike bad, entrokken in 't vervolg nu en dan, doch zeer fchaars , een' vonk: van den 8 Fehruary tot den 8 Maart, electrifeerden wy haar vier-en-dertigmaal, zonder eenige fchynbaare verandering in de toevallen ten wege te brengen, waarom wy daarvan afftap. ten.
De Lyderes gebruikte verder vruchtloos een geruimen tyd achter één, de afafx'ida, daarna ext>: c, p<-r. in pillen, vervolgends de oleum animale dip:>elii, en tusfchen beiden wel eens als een zuurbreekend laxatif , een weinig magneJw;met dat gevolg dat de toevallen, nu en dan



ELECTRICITEIT. 147
wel eens 2È13 weeken wegbleeven; doch daarna kwamen dezelve te heviger op elkander: poeders uit het pulv, marchion , cc. 69 pp en «/• irutn matigden de toevallen zeer,trouwens het kwam my voor, dat de abforbeniia, als onder anderen het okum animale van het m - efte nut waren; het geheel achterblyven van het toeval, werd echter daardoor nietverkreegen, waarommen op het zelve geen genoegzaam vertrouwen kon ftellen.
In het begin van 't jaar 1786, werden nu en èmpurgantia gebruikt, zo het fcheen, fomtyds met een goed gevolg, doch de toevallen bleeven flechts voor een'tyd weg; en niet anders als om daarna des te heviger weder te keeren.
V YF-EN-DERTIGSTE PROEFNEEMING.
De Eleer cornelis boas, een man van gezonde gefteldheid, tot het ó^ile jaar zyns ie. vens, en vrolyk van aart, leide daarby een vergenoegd leven; maar een hevige fchrik, door
een treffend ongeluk dat één zyner naaste. K 2



10 GENEESKUNDIGE
bloedverwanten, buiten deszelfs toedoen, getroffen bad, en hem zeer na aan het hart ging, bepaalde dien voorfpoed, en bragt hem in eene ongefteldheid, waarvoor hy vier jaaren daarna van my begeerde, dat ik hem zoude eieftri* fteren , daartoe overgehaald zynde door ande. ren weiken door my geneezen waren.
Deeze Lyder kreeg, op de ftraat zynde, de boodfchap, van het bovengemelde ongeluk, ■welk belicht hem dermaate verfchrikte, dathy terftond van eèn hevige convulfie werd aangetast, en zeer zwak van zenuwen zynde, hoewel hij daarvoor geneesmiddelen gebruikte, kwam hetzelfde toeval federt, nu en dan wederom.
De Lyder ging buiten de ftad in aangenamer luchtftreek woonen , doch alles bleef hetzelfde; vernieuwde droefheid, veroorzaakte weder de voorige toevallen; hy kwam weder te Amftcldam; ging nu en dan wandelen, doch nam geene geneesmiddelen meer.
Een nieuwe fchrik, van denzelfden aart als de voorgaande, trof hem, byna drie jaaren daarna, naamlyk in de maand Febr. 1783: eene dergelyke convulfie, als de eerfte, was het onmiddelyk gevolg daarvan , en voor 'c overige had deeze fchrik andere en veel nadeliger gevolgen, want hy behield federt een



ELECTRICITEIT. 149
onvermogen In zyne knieën, weiken hem be. kttede te gaan, ten zy van iemand onderfteund; als danfchoof hy de voeten zachtjes voord: wanneerhyftond, beefden zyne knieën en handen, en zyn gantfche lichaam waggelde ; zyne tong was federt belemmerd geworden; hy fprak even al*- ;emand die dronken was, fchoon hy nimmer eenigen Herken drank gebruikte.
Ik begon den Lyder, op den 18 Mei 17841e eleftrifeeren ; de fchokjes fcheenen roy , wegens de hevigheid van zyne gebreken , het meest gepast toe ter zyner geneezinge: ik gebruikte een fleschje van negen duim bekleed glas, en ftelde den eleftrometer^ duim van den eerften conduftor af: de eerftemaal diende ik hem honderd,vervolgends tweehonderd, daarna dagelyks meer fchokjes toe; tot agt honderd fchokjes opgeklommen zynde, bleef ik by dit bepaald getal.
Ik liet eenige fchokjes gaan van den npk langs den rug,tot in de lenden , langs de dyen , naar de knieën, en door de knieën naar de voeten: ikheb hemenkelde keeren voor de fpraak geëleftrifeerd;doch de Lyder was daar zeer tegen, offchoon 't hem in 't fpreeken hielp : ik kon anders niet zien , dat de eleftriciteit hem over het geheel veel baat toebragt: nu en dan fcheen K 3



ï5o GENEESKUNDIGE
hy in het gaan te winnen, zo wel als in 't verminderen der beevinge zyner knieën; dan, de geftadige vernieuwing van droefgeeftigheid door het voorduurend onheil, dat zyn bloedverwant bleef treffen deelde, en in hem dan eens ergernis dan medelyden verwekte, wierp weder alles om ver: echter met deeze fchokjes voordvarende, hem zeiven nu en dan verHerkende, behield hy, over het geheel, meer vermogen om te gaan; hy waggelde minder en klom met meer gemaks ,en zonder iemands hulp, meer dau dertig trappen op en af: hy kreeg, na dat hy zes weeken geëleclrifeerd was, aan de rechter zyde van zyn hoofd een koud gezwel; dit hinderde hem geweldig, en vermeerderde de lustloosheid, om dat het vry lang duurde.
In Augustus en September, heb ik denLy. der flechts om de twee of drie dagen geëlectrifeerd; het verveelde hem, om dat het hem weinig hielp, of liever om dat hy telkens byna zo veel terug ging, als hy vorderde; en daar ik geen uitzicht kreeg, hoe de aanleidingen die onze pogingen, tot zyne herftelling aangewend, aanhoudend te leur fielden , wtgieiicemen waren , verzocht ik hem van de eleclriciteit afteftappen , waartoe hy



ELECTRICITEIT. 151
ook befloot: zynde in het geheel agt-en-tagtig maal geëleclrifeerd.
Schoon ik verfcheidene Lyders, door fchrik aangetast, roet de eleclriciteit l eb geneezen, vorderde ik met deezen Lyder weinig", alhoe* wel ik de geneezing verwacht had: uit dit geval leeren wy, dat zo lang de oorzaak van de ziekte, fchoon die zelfs uitwendig is, aanhoudt, dat als dan de eleclriciteit van geen' dienst kan zyn, zo wel als of een onbekende inwendige oorzaak, ons inden voordgang der geneezingehinderlyk- warejwnarvan ik meen dat meer dan één voorbeeld in deeze verzameling van proeven te vinden is: inderdaad , de oorzaak of de reden van het aanhoudend ongeluk van deezen Lyder, kwam in dit geval van buiten aan ,• want hy was anders gezond; iets dat in den loop van dit werk, nergens duidelyker is aantetreffen, dan in dit zelfde geval.
K 4



15» GENEESKUNDIGE
ZES-EN DERTIGSTE PROEFNEEMING.
T
X hys hans en, een Westindiscli Gipitein, groot, gezond en fterk van lichaam, . kreeg in Mei 'des jaars 17^4, te Amfiddam aan den wal zynde, een pleuris; in deeze ziekte werd hy viermaal adergelaaren ; hy herftelde fpoedig, en daar de omftandigheid van zyn beroep hem riepen, ging hy na 10 a 14dagen w~der uit: na de laatfte aderlaating begon zyn arm te ontfteeken, 't welk vervolgends tot abces overging, en gefneeden werd; door hevige pynen raakte hy weder in het bed, ziek en verzwakt.
Aanhoudende pynen in den fchouder van dien arm , waaraan het abces was , als mede aan de rechter knie, te gelyktydig ontftaande , ontrustten den Lyder, dag en nacht; en na dat het toeval van den arm ge. neezea was, bleef het fchoudergewricht volItrekt beweegeloos, en zyn rechter been kon hemjwegensonvermogenin zyn' knie,naau vvlyks



ELECTRICITEIT. 153
draagen: zyn hand eu vingers, als mede zyn elboog kon hy beweegen, doch niet zo volkomen als het behoorde.
Ik zal my niet vermeeten te bepaalen, of dit toeval aan de gevolgen van het abces aan den arm meet toegekend worden ; ten minften zoude ik liever het tegengelleldegelooven , althans mag men met reden vraagen, of de gelyktydige pyn en 't onvermogen aan den knie , wel eenigzins een gevolg daarvan kon zyn?
Ik geef liever in bc ënking of het geval niet rheumaticq kon geweest zyn, uit aanmerking dat de Lyder zig zo fpoedig uit het bed begee. ven had; doch ik heb hem niet over zwelling hooren klaagen; en is er, wegens zyne fpoedige geneezing, van die eigenlyke ziekte, ook fchyn om te denken, dat de zïekteflof zi°in den arm en knie verplaatste? van daar dan de pyn en ook het abces zelf; en van daar dan ook het onvermogen of de verlamming
Niemand meene, dat deze bedenkingen hier niettepasfe komen, of te wydloopig zyn; ik gebruik hier te meer naauwkeurigheid in myn verhaal , om dat fommigen de eleftriciteit, die vervolgends aangewend werd, als fchadelyk voor den Lyder, veroordeeld hebben , doch naar myn inzien, zonder eenigen grond, ofbewys. K 5



1*4 GENEESKUNDIGE
De Lyder, zwak ter been zynde, met de beweegelooslieidin zyn' fchouder, (genoegzaam anders geen pyn meer gevoelende,) kwam den a4 July by my, om geëleclrifeerd te worden, waartoe ik geene zwaarigheid maakte, te be. fluiten.
De elcftrieke vonkenfiroom, met § duim afftand van den tweeden conduftor , werd hem toegediendjt ik ftelde een geïfoleerden voordleider, op de fpieren van den rechterfchourier , en den anderen op zyn hand en vingeren; ik verwicfelde deezen hatstennaar de ongeftelde knie eu C06i,^a terwyl ik deezen op den voet ftelde, bragt ik den eerften op de knie.
Na de eerfte eleftrifering, was de Lyder tot myne en zyne verwondering aanmerkelyk be. ter; zyn knie was fterker, en hy kon zyn hand byna onder aan zyn kin brengen : hy fliep den nacht daarop zeer gerust, en had geen pyn gevoeld, het welk in veele weeken niet gebeurd was: na de tweede en derde eleftrifee. ring, fcheen de herflelling nog aantehouden: intusfehen fprak hy met een ervaren Heelkundige, die hem de eleftriciteic niet alleen verder aanprees, maar hem aanraadde, deeze knie te wasrehen meifplrfalarmoniaci, cumfale tartan met water verdund; deez; waslching, meende



ELECTRICITEIT. ijy
hy, ve'rftrekte tot zyn nadeel, want na dien tyd, vorderde hy niets door de eleftuciteit; zyn knie was daardoor gezwollen en drammer geworden : hy liet het wasfchen wel na, met de zesde eleftrifeering, doch de zwelling en ftyfheid der knie verminderde niet.
'i Scheen my toe, dat zyne inwendige gefteldheid, in een zeer hachlyken ftaat was, liever dan dat de wasfching met de Jpiritus de onmiddelyke oorzaak zoude geweest zyn, van deeze tusfchenkomende omftandigheid; want zyn arm en fchouder, werden vervolgends erger, fchoon het wasfchen niet aangewend was geworden.
Na de tiende eleftrifeering, die den 6 Aug. gefchiedde, werd de Lyder ziek: ik raadde hem, zo dra mogelyk, een zacht laxatif inteneemen, en voords zynen gewocnen Geneesheer te raadpleegen , gelyk hy deed: drukke bezigheden verhinderden my , om hem te gaan zien, 't welk my daarna zeer fpeet, om dat ik , na weinig tyds, de tyding kreeg van zyn overlyden.
In hoe verre nu uit' dit verhaal, ("dat naar alle waarheid is opgegeeven, zonder achterlaating van iets-, dat tot verduistering of opheide. ring kan ftrekkeu,) kan blyken, dat door de



155 GENEESKUNDIGE eleftriciteit aan deezen Lyder de dood is toegebragt, gelyk ik vernomen heb, dat men getracht beeft te verfpreiden, laatik kundigen en onpartydigen beöordeelen.
Z EVEN-EN-DER TI GSTE PROEF. NEEM ING.
Q
^....j... v.. l... oud 33 jaar, kwan: den 23 Oftober 1784, op voorüel van zyn' Geneesheer ni erop, bymyom geëleftrifeerd te worden.
Deeze Lyder werd, nu byna drie jaaren geleeden , in zeer onaangenaame mceielykheden gewikkeld, van welken hy veel ergernis en verdriet had; onfchuldig van de oorzaak deeeer moeielykheid zynde, had dezelve meer invloeds op zynen geest, dan zy misfchien anders zoude gehad hebben; hy kon nu de beledigingen minder draagen: federt befpeurde hij eene toeneemende traagheid in zyne beenen en dyen; had hinder in het gaan; en fchoon de oorzaak van zyn verdriet vervolgends weggenomen werd, bleef het gebrek voordduuren:



ELECTRICITEIT. ij?
een fchrik wegens het overlyden van één' zyner naastbeftaanden, in den zomer van 't gemelde jaar, 1784, maakte hem erger: 't vermogen, om te gaan verminderde nog meer; hy werd zieklyk, en moest het huis houden.
Toen ik hem voor het eerst fprak, klaagde hy my, dat hy van de lenden af, tot de toonen toe, een doorgaand onvermogen gevoelde; op fommige plaatzen verzeld van tikken en kloppen, en op anderen van pyn.
Ik eleftrifeerde hem met het trekken van eenige vonken; hy meende , ogenbliklyk daarop, eenige verligting te gevoelen ; des anderen daags, ondervond hy het zelfde; maar de vordering verdween na verloop van eenigen tyd telkens; nog eenige dagen hield ik echter met vonkentrekken aan ; maar ging, om het weinige herftel, tot den eleftriken vonkenftroom over: de vermoejing van het gaan, vond ik dat hem zeer nadeeiig was.
Van den vonkenftroom fcheen de Lyder meer nuts te zullen hebben; dan, wy ondervonden ook al rasch dat de baat flechts voor zekeren tyd was; want zo dikwerf ik hem eleftrifeerde en hy my nu hier, dan daar de plaats derpyn, of van het trekken en kloppen in de lenden, in de handen, dyen, of in de knieën of bee-



158 GENEESKUNDIGE
nen bepaalde, zo dikwerf verdreef ik van die plaats bet gebrek: hy gevoelde telkens daarby eene meerdere vlugheid in het gaan, doch des anderen daags was niet alieen deeze vordering vcrdweenen , maar het tikken, of klop. pen, of de pyn, had eene andere plaats ingenomen.
Deeze verplaatzing gefchiedde doorgaands onder het electrifeeren: indien nu de oorzaak van deeze ongefteldheid,jicht geweest ware, zoude dit geval veel gelykheid hebben, niet de gevallen wanrvan hjller fprcekt: disfisrtatioaes adimrborum Historiam et Cur.itionem fa cientes, pag. 61. Daar des, over het geheel genomen, deeze Lyder weinig vorderde, was ik wel eens bevreesd, dat de verplaatste ziekteftof, door de electriciteit, op edeler deelen mogt vallen, en derhalven meer inwendige ongefteldheid veroorzaaken, dan die, waaraan hy werkelyk fukkelde.
Daar zyn Geneesheer de beftuuring van de eleftriciteit aan my overgelaaten had , floeg ik den Lyder, in het midden van de maand December, voor, om van de proefneeming nftczieo , waarin hy bewilligde: federt dien tyd heeft hy genoegzaam altyd meer of min geneesmiddelen gebruik:, ook al ver-



ELECTRICITEIT. j59
fcheidene weeken achteréén, in een gezonder liichtftreek verkeerd, doch alles wat aangewend werd, was tot in het mi iden van den zomer des jaars 1786 vruchtloos.
Deeze Lyder is twee - en - veertig maal geëlectrifeerd , met den eleftriken vonkenftroom, en met kleine fchokjes.
AGT-EN-DERTIGSTE PROEFNEEMING.
Jan ter marsch, een joDgeling van kloeke geftalte, oud 18 jaaren, was gekweld met toevallen, die door eenige Geneesheeren voor vallende ziekte, en door anderen voor iets anders verklaard waren; zo het my toefcheeu was uit het verhaal optemaaken, dat het inderdaad vallende ziekte was: by byzondere perfoonen kir.menligtlyk eenige byzondere omftandigheden plr.ats hebben, die de epileptifthe toevallen eenig. zins doen uit elkander loopen of verfch'llen: dee?e Lyder :iad van zyn zesde jaar af dit gebrek gehad,en den gantfcheu artzeuywinkel,geduu-



l6o GENEESKUNDIGE
rende dien syd,ge!yk men fpreekc,door geweest, zo dat er op zyn agttiende jaar niets meer was te beproeven, als wat nieuws.
Zyn Geneesheer guillebeiit, prees hem daarom de eleclriciteit aan, met geen aiu;er oogmerk, als om er de proef van te neemen: zyn wel Ed. beraamde met my om fchokken te geeven , indien de vonken geene gewenschte uitwerking deeden.
Agt dagen hiermede aangehouden hebbende, en de toevallen telkens wederkomende, gaven wy hein daags 3 a 400 fchokjes, uit een fleschje van :a duim bekleed glas, en f duim affland van den eleclrometer: na verfcheidene dagen, (daar de toevallen,gelyk gezegd is, dagelyks wederkeerden,) verzwaarden wy de fchokken, en het toeval bleef vier dagen weg; dit was echter meer gebeurd, ja zelfs wel eens agt dagen; zó lang echter zeldzaam.
Ik nam nu vervolgends een flesch van 40 duim bekleed glas, ftelde den eleclrometer op \ duim alftand, liet de fchokken van het achterhoofd, naar de armen, als mede langs de ruggraad tot aan het ftaartbeen, en vervolgends weder ter voeten uit gaanik ftelde daarna den eleclrometer één duim van den eerften conduclor, zo dat de fchokken vry hevig



ELECTRICITEIT. röi
Varen; ik gaf den Lyder honderd of honderdvyf-en-twintig daarvan opéén' dag, naar dat hy dezelven verdraagen kon.
Het toeval bleef in agt. achtéréónvolgende dagen geheel weg, en dit gaf moed; doch zytl vader,die hem dagelyks naar myn huis verzeldè, luisterde my in 't oor, hoé hy vreesde, dat zyn zöön het toeval zoude wederkrygen , alzo hy over een ileekende* pyn in den rechter arm klaagde , gelyk hy meermaals opgemerkt had, dat zulks een kwaad voorteken was; hy had het ook bevonden nadeeiig te zyn, als hy wat gemelyk van humeur was; daar nu dit laatïre ook plaats had, vreesde hy, gelyk gezegd is, Voor eert aanftaand toeval; en inderdaad dè Lyder kreeg, in dé volgende vier-en-twintig uuren het toeval vyfmaal, zo dat hy van dé 'eleftriciteit afftapte: eenigen tyd daarna, was hy nog in denzelfden (laat; hy waS agt inaal "toet vonken ën twee - en • twintig maal md fchokken geëleftrifeerd.
h



ió2 GENEESKUNDIGS,
NE GEN. EN -DERTIGSTE PROEFNEEMING.
D eHeer j. e. k oud 34 jaaren, reisden
in den heeten en langduurig droogen zomer, des Jaars 17^2, op e^nen zeer heetendag,van Hamburg naar Breemen : na koelte verlangende, iliep hy,in den volgenden nacht, op den grond, waarop hy zyn bed had laaten gereed maaken, en met opene vengfters : ongelukkiglyk viel dien nacht een zeer zwaar onweder, hetwelk de lucht dermaate afkoelde , dat de flaapende reiziger, in den morgenftond ontwaakende, koud en ftyf was : van dat oogenblik af, ge» voelde hy eene verdooving, in armen en beenen; maar vooral in zyne handen en voeten.
De tyd deed deeze ongefteldheid nog meer toeneemen; want de verdooving veranderde ailengskens in eene gevoelloosheid; en naardien hy, kort daaraan, naar de West-Indiën vertrok, zynde zyn huisgezin opSï. Eu/latius woonachtig, werd hy op zee nog erger, zo dat hy geheel gevoelloos aan handen en voeten by zyne vrouw en kinderen wederkwam;



ELECTRICITEIT. iöj
echter, en dat zeer byzonder was, had hy het vermogen öm te gaan , als mede om iets vast te houden, nog niet verlooren : dan, hoe flecut zyn, gevoel was blykt, als hem in zekeren nacht, door een rat, een Huk uit de hiel van zyn voet geknabbeld Werd, zonder hem eenige pyn veroorzaakt te hebben.
Iets dat niet minder merkwaardig is, was daarin gelegen,dat zyne drie broeders, alle, lamme handen of lamme armen gehad, hoe-* wel zy, langs byzondere wegen, dezelven gekreegen hadden: onder anderen één derzelven, tweemaal door 't colyk van Foitou, fchoon zy allen daarvan gelukkiglyk herfteld waren.
Onze lyder, in deeze gefteldheid, ter zya ner geneezinge, in het Vaderland te rug gekomen, viel in ongelukkige handen; hy rbrandde kort daarna de meeste vingers van zyne linker hand, boven een test met wierook: toen zyn Geneesheer de blaaren, door dit branden veroorzaakt, waarnam, wenschte hy hem geluk met zyne naderende herftelling: ten ervaren heelmeester genas hem van de ver* oorzaakte accidenten , doch de vingers bleeven geheel ftyf, en binnenwaards geboogen.
Hy werd vervolgends, voor zyne aatt d* L a



itf4 GENEESKUNDIGS ledemaaten genoegzaame a'gemeene gevoelloosheid, door een kundig Geneesheer geëleftrifeerd ; dan, daarby geen baat vindende, flapte hy wederom daar af, te meer daar het eleftrifeeren hem veel pyns veroorzaakte.
In de maand January 1785, liet hy my verzoeken hem te eleftrifeeren: hy verhaalde my, behalven al het reeds gemelde, dat hy reeds met zwaare fchokken geëleftrifeerd was; ik befloot daarom te meer, hem, wegens zyne gevoelloosheid, met de eleftrike prikkelaars te eleftrifeeren, het welk ik dagelyks, na den 9 Jan. 1785. een half uur lang deed, tot aan den 31 van die maand: de Lyder gevoelde niets daarvan; en alzo het my nu totfcheen, dat deeze behandeling niet toerykeiu^e was voor eene zo diep doorgedrongene gevoelloosheid, liet ik door zyn' knecht, dien ik deeze toediening der eleftriciteit leerde, deeze prikkeling nog twee. en fomtyds driemaal daags verrichten.
Na den 31 Jan. liet ik den Lyder eenige honderd fchokjes daags mededeelen; zyne krom. me vingeren liet ik znchtkens, door fprikjes, rekken, waardoor dezelven rechter werden; na het geneezen van de accidenten , begon de Lyder te gaan, doch gevoelde nooit waar hy



ELECTRICITEIT. 165
nedertrad ; en ik vorderde niets, in het ge. voel van zyne handen of voeten.
Ik nam derhalven de proef op zyne handen al. leen,met zwaare fchokken, met een flesch van t 50 duim bekleed glas, zonder dat zulks hem pyn veroorzaakte; wanneer ik flechrs zorge droeg,dat ik den eenen voordleider niet te hoog op den arm, dat is op het leevendige deel plaatfle, als dan was hy onverfchillig, of hy een grooten of een kleinen fchok kreeg.
Wy zagen derhalven op den 2 Maart van de eleclriciteit geheel af , aangezien het my cnmogelyk toefebeen, om de fchynbaare ver« ftorvene deelen van zyn lichaam tot het gevoel te doen wederkeeren.
De uitkomst van dit geval verfchilt zeker, lyk veel van de vierde Proefneeming > in het Eerfte Deel van dit werk.
VEERTIGSTE PROEFNEEMING.
M . juffrouw s. 11. c. p oud 34 jaaren , werd ziek aan eene zenuwkwaal, die bykans eeu jaar voordduurde, en van welke zy L 3



im GENEESKUNDIGE
niet herftelde, dan met een aanhoudende knikkende fchudding van het hoofd te behouden; zy had,om deeze fchudding te overwinnen,inwendig antifpasmodica gebruikt, en uitwendig fiimulamia, doch allen zonder eenige merkbaare baat.
Haar Geneesheer j. petersen michellftelde haar de electriciteit voor, en deeze werd vervolgends door my in het werk gefteld, de eerltemaal door eenige vonken te trekken, eerst van my zeiven en daarna van de Lyderesfe; want hierdoor heb ik dikwyls opgemerkt, dat de vrees voor de eleótrioiteit, by de Lyders het best verdwynt: vervolgends heb ik haar den eleftriken vonkenftroom geappliceerd; {tellende den tweeden conduftor een half duim van den eerften; den eenen geïfoleerden voordleider plaatfte ik in den nek, of iets hooger, en den anderen iets laager; of op één der fpieren van den hals, rondom; of op den fchouder; of vooraan op het fleutelbeen en de borst; dan, alzo dit, na eenige dagen , niets hielp , ging ik tot fchokjes over.
De eerfte maal gaf ik honderd vyftig fchokjes, uit een fleschje van agt duim bekleed gias, en drie lynen van een duim afftand van



ELECTRICITEIT. 167
den eleclrometer; toen dit na twee dagen geen nut deed, nam ik een fleschje met agttienduim bekleeding, en maakte den afftand vyf lynen: na twee volgende dagen, ftelde ik de proef, met een fleschje van veertig duim bekleeding, en een half duim afftand van den eleclrometer, in het werk; en na hiermede zes maal aangehouden te hebben, zonder eenige merkelyke vordering, flapten wy van de eleclriciteit geheel af.
Nu en dan kwam er, wel is waar, eenenkelde dag, dat de Lyderes reden had te hoopen, door eene maatige of zeer bedaarde beweeging; dan deeze hoop verdween, daar des anderen daags het knikken weder als te vooren plaats had.
Van den 59 Juny 1 t8j , tot den 8 Augustus daaraan volgende, is deeze Lyderes zes entwintig maal geëleclrifeerd.
EEN-EN-VEERTIGSTE PROEFNEEMING.
X.i het midden van de maand Augustus, des Jaars 1781, werd de jonge Heer b. h. esseb, L 4



168 GENEESKUNDIGE pud 18 jaaren, van eene galkoorts aangetast, die vry hevig aankwam, en na de herftelling daarvan, van eene langduurige zwakheid ge. volgd werd: ftaande deeze zwakheid, werd de nog zwakke Lyder door het colyk aangetast; pappen en lavementen werden tot den vyfdea dag vruchtloos aangewend: dit colyk kwam een en andermaal wederom, 't welk in de maand December deszelfden Jaars, eene verzwakking, ten gevolge had, eerst boven aan de armen, de heup en knieën; en daarna, aan de gewrichten der handen en voeten: de duimen en vingers deelden daarin het laatst van allen: de ftem werd zacht, doch de colykpynen bleeven weg.
Inwendig gebruikte de Lyder vervolgends maagvcrfterkende middelen, en uitwendig een iinimentum tiervinum; dit laatfte deed hem geen voordeel, als te veel opdroogend zynde.
De elektriciteit werd, in deezen winter, dar- eens met vonken, dan eens met fchokken, dtich niet dagelyks , en ongeregeld , door iemand van zyne familie, op hem aangewend; de pyn die de Lyder, door de gevoeligheid van zyne zenuwen, daarvan had, als mede de Jioop dat de aauliaande zomer hem gunfijg zoude zyn , was veelal oorzaak, van dee.



ELECTRICITEIT. 169
afgebrokene aanwending der eleftriciteit.
In de maand April 1782, begon de Lyder zyne armen te beweegen, met eenig vermo. gen, doch het welk gering was: de geheele zomer door bleef hy buiten de ftad, in een gezonder luchtftreek ; hy vorderde aldaar wel, door hulp van de gunflige Natuur, doch kon in 't najaar nog maar zeer gebrekkig gaan.
In den winterkwam het colyk weder, en hierop werd bevonden dat het regenwater, van het welk hy dagelyks dronk, met loodftof bezwangerd was; na deeze ontdekking, werd hy door het veel gebruik van geprepareerde kreeftsoogen, van het colyk fpoedig herfteld: in den volgenden zomer van 't Jaar 1783 , kwam de Lyder te Cleeve, en bleef aldaar eenigen tyd het mineraale water gebruiken : na zes weeken was hy aanmerkelyk gevorderd; eene zwakheid in de duimen en in de voeten bleef nog aanhouden ; daarna werdhy, door een onverwacht geval,genoodzaakt, te Jmfieldaasvcti dertekeeren; hy kwam den volgenden zomer des Jaars 1784 weder herwaards , en bleef cr eenigen tyd , met minder goed gevolg dan te vooren, alzo hy van de zwakheid in de gemelde deelen niets overwon.
L-5



37© GENEESKUNDIGE
Een colyk, door het zelfde regenwater veroorzaakt, trof hem daarna op nieuw, en hy dronk voords niet weder van dat water: 't ve . dient onze opmerking , dat dit water de andere huisgenooten niet hinderde.
De Lyder befloot om andermaal de eleftriciteit te beproeven, en wel nu voor het onvermogen in zyne duimen, en de enklaauweu, als oveiblyfzels van zyne voorige ongefteldheid: my raadpleegende, kon ik hem zulks niet afraaden.
Den 16 Mei, des Jaars 1785, eleftrifeerde ik deezen Lyder, voor het eerst, met kleine fchokjes, zo aan de duimen, als aan de beide voeteu , doch altoos ieder afzonderlyk; van dien tyd af, heb ik hem, genoegzaam dagelyks, tot aan den 30 Juny, geëleftrifeerd, langzamerhand de ek ftrike fchokken verzwaarende, zo dat ik destyds reeds een leidfcne fles van zes-en twintig duim bekleed glas, en een' afftand van een half duim, daartoe bezigde.
Van den 1 July, tot den 17 Augustus, hebben wy, doorgaands om den anderen dag, de eleftrike proefneeming voordgezet, en de fchokken verfterkt, zo dat wy, in Augustus, meestal honderd fchokken aan de voeten me-



ELECTRICITEIT. m
dedeelden, uit een flesch van 44 duim bekleed glas en een half duim afftand van den electrometer; terwyl wy de duimen, om de gevoelige aandoening, met kleinere fchokjes eleftrifeerden.
Ik moet met leedweezen bekennen, dat alle de aangewende eleftrifeeringen genoegzaam weinig dienst gedaan hebben, alfchcjon de aandoening , die de Lyder van de fchokken gevoelde , door hem met veel gedulds is gedraagen: hy is in het geheel zestig maaien geëleftrifeerd.
TWEE-EN-VEERTIGSTE" PROEFNEEMING.
M evrouw m eene Dame van midden-
baarea ouderdom, kreeg, door een hevige fchrik, een onvermogen en krachtloosheid in den linker arm, verzeld van zekere tinteling.
Na vruchtloos gebruik van uit-en in «• wen. dige geneesmiddelen, werd deeze Lyderes door den Hoogleeraar forsten, te Hardetwyk, de eleftriciteit aangepreezen: ik begon met de-



172 GENEESKUNDIGE zelve, den 19 September 1785, en eleftrifeerde haar zevenmaal, niet het trekken van vonken; hierdoor geene verandering, in de ongefteldheid der Lyderesfe, verneemcnde , maar daar integendeel de arm erger fcheen ie worden, fielden wy de proef uit tot den 13 Oftober , wanneer wy, op raad van den Hoogleeraar, weder( begonnen, en den eleftriken vonkenftroom in het werk ftelden ; waarmede wy twaalf dagen aanhielden, en voords tot de fchokjes overgingen, om dat wy geen deminftegunffige verandering befpeurden : de fchokjes werden op den eeriitn dag klein , en vervolgends met een' afftand van een vierde duim van den eleftrometer, uit eer fleschje van agt en daarna van twaalf duim bekleed glas toegediend, geduurende eenige dagen, doch alles zonder dienst; waarom ik voorftelde om eenige fterkere fchokken te geeven, gelyk wy zulks ook driemaal deeden,uit een flesch van zes. en - twintig, en neg, op drie vo'geu. e dagen, uit een fiet-ch van zes • en - dertig duim bekleed plas, telkens, by iedere verfterking der leidfche flesch, ook,naar evenredigheid,cenie,e fchokken minder geewnde.-in de laatfte gevaller,, boven verhaald, ftond de electiometer, na genoeg, een half duim van den eerften conduftor.



Ê L E C T R I C II E I T. ti%
De Lyderes wier arm voor de minfte aandoening en fchrik vatbaar was, kreeg , ftaande de eerfte eleftrifeeringen, eenige aanleiding van belang om zig op nieuw te ontroeren, over een ongeluk dat iemand van haare naastbeftaanden trof; dit waszekerlyk voorde geregelde werking der eleftriciteit ongunftig; dan, ik geloofnieï dat dit alken oorzaak was, dat zy, daarme» de in 't geheel nie:s vorderde.



iti GENEESKUNDIGE
Vierde hoofdstuk»
Behelzende proefneemingen op Lyders, dit wy ontydig verhalen hebben,
DRIE-E N-VEE R Tl GS TE PROEFNEEMING.
D e huisvrouw van oir, lés gilöe, ?ó jaaren oud, kreeg, in het begin van 't jaar 1783, eene hozmplegie aan de linker zyde, wel* ke hevig aankwam , en haar van alle beWee* ging aan die zyde ten eenemaale beroofde.
Byna drie maanden daaraa, nog in denzelfden fiaat blyvende, ried haar Geneesheer' de gorter, haar de elecMciteit aan: ik werd verzocht dezelve aan haar touedienen: zy was pynlyk, en ik voorzag daaruit, dat haare onderneeming niet zoude doorgezet worden; waarom ik haar tot geduld en llandvastigheid vermaande.



ELECTRICITEIT. i?5
Ik nam een flesch van zestien duimen bekleed glas: ftelde den eleclrometer een vierde van een duim van den eerften conduclor af, en gaf den eerften dag-door de geheele halve of linker zy. de,honderd fchokjes; den tweeden enderden dag gaf ik telkens vyftig fchokjes meer, klim» mende op tot vyf honderd toe.
Na de vyfde eleclriteering, zag ik eenige bêweeginginde verlamde vingers komen, welke, hoewel weinig, dagelyks iets toenam ; dit merk te zy zelve op .maar klaagde zeer overde pynlyke gefteldheidvan haar lichaam, welke pynlykheid door de eleclrike aandoening vermeerderde; waarom zy refolveerde van de eleclriciteit afteftappen, befluitende, uit den traagen voordgang van haare geneezing, dat dit middel nog lang zoude moeten dienen bewerkfteliigd te worden.
Uit aanmerking van de hooge jaaren der Lyderesfe, en het weinige nut dat zy aan haar huisgezin, of aan de inaatfchappy kon aanbrengen, gaf ik haar geen ongelykrzy was dertien maaien geëleclrileerd.



Ï7ó GENEESKUNDIGE]
VlER-EN-VËERTIGSTE PROEF* NEEMING.
XSe Weduwe antonissen,gealimenteerdl wordende van de RoomfcheGemeente, werd 4 door den Geneesheer a roy aan my gezonden, met verzoek , om haar te electrifeeren: zy was 72 jaar oud, toen zy in de maand April 1783 by my kwam.
Eyna een jaar te vooren, was zy van eene beroerte aangetast geworden, die e.o.\\h<emipïegie aaii de rechter zyde, ten gevolgehad; zy verloor ook alle willekeurige beweeging van de tong, waardoor niemand kon ver/taan wat zy zeide.
Met er tyd begon deeze Lyderes weder té gaan ; dit echter heb ik dikwerfen fomtyds fpoedig, door cle gunfh'ge Natuur in, kemiplegiht bevorderd gezien; dan, 't was geheel anders met den arm, hand en vingeren gelegen, zvnde deeze allen beweegeloos, terwyl de fpraak zo gebrekkig bleef, als in den aanvang van haar* ongeluk



ELECTRICITEIT. 17?
Ik electrifeerde haar terftond met kleine ifchokjes, uiteen fleschje van ia duim bekleed glas, en een' afftand van den ele6trome,ter van Vier lynen; ik liet de fchokjes door de tong, en van daar naar den nek en langs den regter arm gaan; ook diende ik haar verfcheidene fchokjes toe, van de hand af, door den arm, langs de halve zyde en het been, en by den voet weder uit; wordende iederen dag drie a vierhonderd gegeeven.
ik wil wel bekennen, dïitikmy veel goeds van deeze toediening der elecliciteit in dit geval beloofde, doch de uitwerking beantwoordde niet, althans niet fpoedig genoeg, aan myne verwachting en die der Lyderesfe: zy vorderde genoegzaam niets; alleenlyk fprak zy verftaanbaarder; dit was zekei lyk ook oorzaak, dat zy nalaatig was, om geregeld by my te komen , en juist daardoor vorderde zy minder: zy bleef ver* volgends, en wel na den 12 Juny, in 't geheel weg; zynde van den 28 April af, tot den ge. melden dag toe , flechts dertien maal geëlec« ttifeerd.
M



178 GENEESKUNDIGE
VYE-EN.VEERTIGSTE PROEFNEEMING.
JlVJlaria kok, een dienstmaagd , byna 40 jaaren oud, kreeg, zonder bekende oorzaak, eene langzaam toeneemende verzwakking door bet geheele lichaam; hetbeginfel daarvan, ontdekte zy het eerst in den rechter enkel, alwaar zy eene gevoelige pyn kreeg, die van een onvermogen in den voet gevolgd werd: zeker ervaren Heelmeefter , ter hulpe geroepen zynde, verklaarde niet te weeten , welk middel hij hier tegen in het werk zoude ftellen; jicht was het, naar zyn oordeel, niet; de pyn verminderde ook zonder zwelling; er volgde verlamming op; vier maanden daarna , kwam er een verzwakking in de rechter knie by; vervolgends in de halve zyde, arm en hand: intusfehen ontftond deeze zelfde ongefteldheid , ten gejyken tyde, doch in minder hevigen graad, aan de linker zyde.
Dit toeval was geene volkomene verlamming, maar er had een aanmerkelyk verlies van be-



ËLË CTRiClTEiT. tf9
weeging en gevoel plaats; en meer dan ééns merkte ik op, dat dit zig tot in het hoofd uitftrekte: de Lyderes was dof, en haare zin* lyke vermogens waren verward en verftrooid, Zo als 't my toefcheen.
Op den 21 July 1783, eleftrifeerde ik haar Voor de eerste maal , met fchokjes van de kleinfte foort; hier mede hield ik agt dagen aan, dezelven overal mededeelende, byzonderlijk aan de rechter zyde; twaalfhonderd gaf ik op iederen dag, doch zy waren zonder vrucht.
ik befloot zwaardere fchokken te geeven: zeshonderd, van zestien duim bekleed glas,ert een half duim afftand, diende ik haar vervolgend9 toe, en zy meende dat zy beter werd; doch de gang naar myn huis, die zy dagelyks doen moest om geëleftrifeerd te worden, had haar, van den beginne af, reeds zo moeielyk gevallen, dat zy my verklaarde, de eleftriciteit te moeten verlaaten, zo zy geen flede kon magtig worden; zy kwam nog driemaal, telkens, zo zy zeide te gevoelen, met eenig fitcces; na dien tyd bleef zy geheel weg, en niet wee» tende waar zy woonde, of door wien zy by my gezonden was, heb ik haar niet weder kunnee fpreeken: twaalf maal was zy geëleclrifeerd,
M %



igo GENEESKUNDIGE
ZES. EN. VEERTIGSTE PROEFNEEMING.
huisvrouw van joh. spier lino? 38 jaaren oud, had een verlamden arm en hand , het gevolg van een hasmiplegie, haar, voor twee • en • twintig jaaren geleeden, overvallen : haare rechter zyde en been, deelden federt wel geheel in dezelfde ongefteldheid, doch de beweeging keerde, zo als wy zulks zeer dikwyls zien gebeuren, van tyd tot tyd weder, en werd door de gunftige Natuur herfteld.
De heer van hussem, Heelmeester, prees haar de eleftriciteit aan , zo 'er nog eenige hoop was , op vermindering van dk langduurig gebrek.
Den 8 Sept. 1783, voor 't eerst langs deezen arm, hand en vingeren met kleine fchokjes door my geëleftrifeerd zynde , voer ik dagelyks met dezelve voord, tot aan den 15 dito; en bemerkende, dat ik, op eene verouderde verlamming gelyk deeze, geene aandoening& met eene geringe hoeveelheid van eleftrike



ELECTRICITEIT. x8i
ftoiFe, verwekte, nam ik een flesch van veertien duim, ftelde den eleftrometer § duim van den eerften conduftor, en behield deezen ftand, maar nam de flesch nu en dan grooter, tot veertig duimen toe.
De Lyderes kreeg meer levendigheid en be. weeging in de vingeren, en ik was voorceemens, om de fchokken van tyd tot tyd, grooter te maaken; gelyk in de vierde proefneeming van myn Eerfte Deel, een voorbeeld van eene zeer moeielyke geneezing eener diepe verlamming gevonden wordt.
'T fcheen intusfehen dat deeze Lyderes zo veel gedulds niet bezat, als die, welke ik toen herftelde; want zy benam my de gelegenheid om voordtevaaren , door weg te blyven, zynde in 't geheel zeventien maaien geëleftrifeerd.
ZE VEN-EN-VEERTIGSTE PROEFNEEMING.
X)e huisvrouw van laürens erzey, werd in den jaare 1782 van eene beroerte aangetast : na Seene bedlegering van eenige M 3



i83 GENEESKUNDIGE
weeken, kwam zy weder op den ftoel endaar af, doch bleef zeer gebrekkig ter been, in 'e byzonder bleeven haare handen onbekwaam om eenig werk te verrichten.
Den jj September 1783 eleftrifeerde ik haar, op aanraaden van haaren Geneesheer, voor 't eerst, en wel met den eleftriken vonkenftroom ; vyf dagen hield 11c daarmede aan, doch zonder vrucht: ik befloot tot fchokken, die echter in den beginne klein waren , en die ik fpoedig zwaarder toediende: ik werd tot deeze behandeling meer of min aangefpoord, door dat ik aan de redeneringen van de Lyderesfe begon te bemerken, dat zy, gelukkiger en vaardiger uitkomst van zaaken verwacht hebbende, van de eleftriciteit zoude afftappen, weshalven ik liefst zien wilde, of de fchokken ook verandering maaken, en de herftelling fpoediger bevorderen zouden.
Vyf maaien diende ik haar vyf a zeshonderd fchokken mede , uit een flesch van agt en twaalf duim bekleed glas, en een* afftand van een vierde , en van een half duim van den eleftrometer; voords nog twee maaien, telkens driehonderd fchokken uit eeu flesch van vier-entwintig duimen bekleed glas, en een half duim afftand van den eleftrometer, wanneer ik, m



ELECTRICITEIT. 183
Iedere toediening, nog tien a. twaalf grootere fchokken, uit een flesch van veertig duim be. kleed glas, daar by voegde.
Ik had de fchokken laaten gaan, door iederen arm afzonderlyk, naar de vingeren; voords van iedere hand, langs den arm en de geheele halve zyde , naar het been, en ter voeten uit; nu de eene, en dan de andere halve zyde electrifeerende.
Na dertien electrifeeringen, ftelde de Lyderes my, door dat zy wegbleef, buiten ftaat, ♦stn de proefneeming verder te vervolgen.
AGT-EN-VEERTIGSTE PROEFNEEMING.
D 1 r k clAnsbergen, door den Geneesheer hovius my toegezonden, was, tot zyn vyftigfte jaar, zeer gezond en vlug ter been geweest, maar nu, den 5 Nov. 1783, zedert vyf weeken aangetast van eene krachtloosheid in de beenen, welke met eene doofheid in de voetenhaarenaanvang genomen had; van eenige ftyfheid gevolgd werdv en zig nu tot eene verflapping en onvermogen, die in de knieën eindigde, bepaald had.
M 4



184 GENEESKUNDIGE
Ik eleftrifeerde hem, met den eleftriken vonkenftroom , zes achtereenvolgende dagen, door de knieën naar de voeten; dan eens ieder afzonderlyk, en dan eens beiden te gelyk, door de twee voordleiders, op zyne beide voeten te ftellen, en die te verwisfelen, wanneer de eleftrike ftroom door de voeten, beenen, knieën, en dyen ging , telkens, zo hy zeide met enige vrucht ; doch hy kon , na die zes eleftrifeeringen , goed vinden wegteblyven; de heer hovius noch ik wisten waar hy woonde , en derhalven hebben wy niet* naders van hem vernomen»
NEGEN - EN-VEERTIG STE PROEFNEEMING.
.f^.DRiANus perters, een Jongeling van elf jaaren, behield uit eene kwaadaartige koorts, in welke hy echter, zo ver men weet, geene ftuiptrekkingen gehad had, eene verlamming der fpieren aan den hals, en welaan de rechter zycie, waardoor het evenwigt van werking tusfchen deeze lpieren en die van de rechter zyde afgebroken, en zyn hoofd , door op-



ELECTRICITEIT. 185
krimping der tendines, over de linker zyde ge* boogen werd, het welk daarenboven nog ten gevolge had, en noodwendig moest hebben, dat hy een krommen ruggegraad kreeg.
In den herfst van 't jaar 1783 had de Lyder dit toeval gekreegen, en kwam, op raad van den Hoogleeraar bonn, in July 1784, by my, om aan de verlamde fpieren van zyn' hals geëlectrifeerd te worden.
Ik diende hem, na dat ik hem de eleftriciteit voorzichtig had doen kennen, honderd kleine fchokjes toe: op den volgenden dag gaf ik hem. meer dan eens zo veel; hy zweette, toen het gedaan was, zeer fterk.
De Hoogleeraar had hem een werktuig aangepreezen, door den heer pilkes, Heelmeester alhier , gemaakt, om de ingekrompene tendines te rekken, en zyn' rug recht te houden; dan, ik weet niet of het gemaakt en in 't werk gefteld is: in denzelfden tyd dat ik hem eleftrifeerde werd des Lyders hoofd ééns of tweemaal daags, geduurende een half uur, in een beugel gehangen; 't lichaam meer of min onderfteund zynde.
Na elf eleftrifeeringen heeft men den Lyder van de eleftriciteit te rug gehouden; *t hoofd was wel iets rechter geworden ; doch M 5



m GENEESKUNDIGE ik durf niet bepaalen, of zulks door toediening der eleftriciteit gefchied is.
VYFTIGSTE, EEN-E N-T WEEEN-VYFTIGST E PROEFNEEMING.
IVÏejulFrouvv s , als mede de moeder
van mejuffrouw e en de huisvrouw van
Mr. schippers, drie Lyderesfen, die allen, na eene beroerte, aan eene hamipkgie bleeven laboreeren, werden, de twee eenien zes maaien en de laatfte vyf maaien geëleftrifeerd; allen niet zeer kleine fchokjes, van agt duim bekleed glas en een vierde duim afftand van den eleftrometer.
De jaaren deezer Lyderesfen waren wel zeer verfchillende, maar de toevallen kwamen overéén uit; waarom ik haar eveneens eleftrifeerde, de eerfte in de maand Juny, de twee. den in Augustus en de laatfte in November des jaars 1785: zy ondervonden alle drie dezelfde uitkomst van de eleftriciteit; te wee. ten eene overgroote gevoeligheid in de verlamde deelen, het welk ik ook aan de eleftri-



ELECTRICITEIT. 187 •
citeit toefchreef, om dat dezelve, naar my» vermoeden, veel te fpoedig, en te kort op de beroerte werd aangewend; dan, zulks gefchiedde op raad en bevel van haare Geneesheeren; want, behalven dat ik meer dan ééns heb ondervonden, dat de electriciteit in hamipkgiën zeer pynlyk is, is het my doorgaands toegefcheenen, dat zy meer pyn verwekt, als zy in deeze gevallen al te vroeg aangewend wordt.
Daarenboven, heb ik van alle verlammingen de hcemiplegïén 't minst zien geneezen, en daarom hebben wy deeze Lyderesfen, op haare verklaaring dat zy de eleftriciteit niet konden verdraagen, van wegens de hevige pyn, gaarne geloof willen geeven : zy zyn althans alle drie, zeer kort na dat wy begonnen waren , van de proeve afgeftapt.
fik heb deeze Lyderesfen alle drie , onder een verhaal begreepen, om alle wydloopigheid te vermyden; en daar wy tog niet wel eenig befluit kunnen vormen, wegens het nut of uitlooze der eleftriciteit , op dergelyke wyz& aange•wend, had ik deeze proefneemingen, als mede de volgende, zells geheel achterwege kunnen laaten, ware het niet, dat ik myn voornee-



188 GENEESKUNDIGE men volbrengen wilde, om naamlijk van alle de Lyders, op welken by my de eleftriciteit is aangewend, verflag te doen.
DRIE-EN VIER-EN-VYFTIGSTE PROEFNEEMING.
J' b. s.... en g. d. v.... beide Lyders', met pynen in de heup en dyen, welken eene zekere foort van onvermogen in de beenen veroorzaakten, begonnen de eleftriciteir te gebruiken in den zomer van 1785.
Ik eleftrifeerde hen met den eleftriken vonkenftroom , den eerflen met een tamelyk goed gevolg,- maar den tweeden , telkens wel met vermindering van pyn, doch die echter weder terug keerde.
De eerfte Lyder kon goedvinden, hoewel zeer tegen myn' zin, na agt, en de tweede, na zes maaien geëleftrifeerd te zyn, de eleftri. citeit te verlaaten.



ELECTRICITEIT. m
VYF-EN-ZES-EN-VY FTIGSTE PROEFNEEMING.
J* b en j. A. p-.. waren beiden lyders
met eene verzwakking, en onvermogen in fommige fpieren, hoewel niet verlamd zynde.
By den eerften had het toeval meestal plaats in den arm,en by den tweeden in de hand, en in den voet; het onvermogen, en de verdooving waren by beiden genoegzaam even eens, ook had by beiden eene tinteling plaats.
Ik heb deeze beide Lyders in de maand September 1785 geëleclrifeerd, met den eletlriken vonkenftroom ; beiden vonden zy , volgends hunne eigene getuigenis , verligting na iedere eleclrifeering; dan, dit is ailes wat ik vervolgends van hun gehoord heb: zy hebben bei. den de eleclriciteit, de eerfte'na vyf, en de tweede na vier eleclrifeeringen, verlaaten.
Van Lyders die ik flechts twee- en drie- maal geëleclrifeerd heb, vond ik , in myn voorig Deel, onnoodigmelding te maaken: zodanigen heb ik in het vervolg meer gehad, en vind



ioo GENEES K. ELECTK.
het als nog onnoodzaakelyk , van dezelven te fpreeken.
Had ik, om der waarheid hulde te doen, niet beloofd, alle Lyders, zo veel my toegeftaan is, optcgeeveu, ik zoude de opgaave van verfcheidenen der laatstgemelden, gelyk gezegd is, achter wege hebben kunnen laaten.
Ik plagt Lyders, die weg'oleeven , wel eens optezoeken, en hun de eleftrike proefneeming aantepryzen ; dan, ik heb deeze gewoonte, om gewigtige redenen, geheel afgel'chaft.



NAREDE.
X oen ik de Proefneemingen , in dit en het vorige Stuk bevat, en die door my g e-
neeskundige electriciteit ge>
noemd zyn , begon te verzamelen, had ik geen reden althans, om dezelven in het licht te geeven ï door Geneeskundige vrienden hiertoe vervolgends aangefpoord, heb ik my daaraan niet willen onttrekken; ik heb federt naauwkeurig aantekening gehouden van myne Lyders , zo wel die geneezen, als die niet geneezen zyn; dit achttede ik myn byzonderen pligt te zyn, uit aanmerking, dat men, in ?t verzamelen en uitgeeven van ftukken van zulk eenen aart, geen ander oogmerk dient te hebben, dan om de mogelykheld te beproeven, of men zigzelven en andereu in fbortgelyke gevallen , zoude kunnen voorlichten en onderwyzen ; dit tog kan door mislukte proefneemingen zo wel geTchieden, als door de meest en best gelukte : my tevens voor-



ai H A R Ë D Ë.
genomen hebbende , de gevallen by wyié van verhaalen optegeeven, zonder eenige ge* Volgtrekkingen daaruit afteleiden, heb ik my daarvoor ookzorgvuldiglijk gewacht: hoe nut* tig dit werk zyn kan, Voegt beter aan de beflisfinge van Genees- en Heel-kundigen dan aan my ; ik laat zulks derhalven gerustlijk aan anderen over j elk kan nu naar zyn beste inzien, over de gevallen vry oordeelen en redeneeren: eene enkele bedenking heb ik echter, hier en daar, zo ik meen zorgvuldiglijk, in het midden gebragt.
'T fcheen my toe, dat, daar deeze Proefneetningen, thans totover de honderd vermeerderd zijn, dat zulk eene verzameling groot genoeg was, om er voorbeelden Van onderfcheidenert aart, aan andere gevallen gelyk, en daarmede" overeenkom (lig, in aantetreffen.
In verlammingen loopen de omftandigheden tog zo zeer niet uit elkander; het meeste verfchil is in den oorfprong en oorzaak van het ongeval te vinden; en 't is naauwlyks te verhinderen, dat men niet even gelyke gevallen zoude opgeeven ; en terwyl zulks iiiets afdoet, moet men, integendeel, door da eentoonigheid der verhaalen zeer verveelent deeze overweeging, deed my, in het jaar 1786,



NAREDE. 193
reeds befluiten geene aantekening meer te houden, dan alleen van zulke gevallen, waar. van dit werk nog geene voorbeelden opleverde.
Ik heb federt dien tyd, tot heden, verfcheidene Lyders geëleclrifeerd met eene gelukte en ook mislukte uitkomst; onder die zyn er echter byna geenen geweest, welken niet aan voorige proefneemingen, in de meeste opzichten, gelyk waren: drie daar van evenwel zyn aanmerkelyk en leerzaam genoeg, om hier vermeld te Worden.
Juffrouw weyggél, oud ongeveer 28 Jaaren , ondervond op zekeren morgen , toen zy opftond, dat, zonder iets, hoegenaamd , gevoeld te hebben, haar rechter arm geheel verlamd was: zy wist ook geene reden of oorzaak van deeze verlamming optègeeven, zynde gezond naar bed gegaan, en meende zeer wel te weeten, dat zy niet op den gemelden arm gelegen had: zy was daar? by zeer gezond: zy heeft fpaanfche vliegen, wryvingen van nervina, met cantharidei vermengd, uitwendig, eenigen tyd, zonder eenig nüt gebruikt, toen zy zig, op aanraading van dodlor visser by my vervoegde om geëleclrifeerd te worden: ik gaf haar kleine fchokjes, eerst drie h vierhonderd, daarna N



194 NARED E. duizend en meer, op éénmaal-, en wel dagelyks : het duurde geen agt dagen of zy befpeurde eene aanmerkelyke vordering: zy begon de vingers en den arm aan de geledingen te beweegen; daar alles te vooren flap, en als een dood lichaam by liet. lyf hing, kon zy den arm na drie weeken tyds aan den mond brengen, en zy is na vvf-en zestig eleclriferin^en , op de gezegde vvys aangewend, volkomen herfteld.
De Wel-Ed. Geb. Heer F.... werd van eene beroerte aangetast ; de omftanuigheden voor en na den aanval, waren gelyk met andere gevallen ; mogelyk was het gebruik van een wmitief, in zyn geval verzuimd.
Deeze beroerte had eene Hxmijjkgie aan zyn rechter zyde ten gevolge, en veroorzaakte zyn Wel Ed. Geb. eene volllrekte beweegeloosheid aan die zyde, en eene blindheid aaii beide de oogen, hoewel het linkeroog federt eenen geruimen tyd van te vooren reeds eenise aandoening daar van had, waar van de oorzaak my onbekend is.
Deeze Lyder werd geëleclrifeerd met het trekken van vonken , vervolgends met den vonkenftroom, en dnirna met zeer kleine fchokjes, met een tamelyk goed gevoig, tegen



NAREDE. 195
de verlamming zyner ledemaaten; zo dat hy zynen arm en vingeren begon te beweegen ; met behulp van iemand begon te gaan, enz. , Doch de reden waarom ik het geval van dien Heer hier aanhaal, is gelegen in de gelukkige geneezing zyner oogen: wy eleftrifeerden dezelven, en wel vooral het rechter, (om dat wy van de geneezing van het linker oog zo veel voordeels niet verwachtten,) dagelyks met een conus van palmhout, volgends de opgaave van den Heere nairne, en welke iii het aerfte deel plaat 3 fig, 5 is afgebeeld. , De eleftrike vloeiftof, van zyn geëleftrifeerd lichaam werd door dit conusje, uit zyn oog opgenomen en afgeleid.
Na veertien maaien hier mede geëleftrifeerd te feyn , vernam de Lyder voor zyn rechteroog een flaaiiwe fchemerirg, en meende het orange aan den hoed duidtlyk te zien; zo lang wy eleftrifeerden, ondervond hy zulks; maar zo dra wy met eleftrifeeren ophielden , was hy alles kwyt.
Zyn Wel - Ed. Geb. ondervond deeze opheldering van gezicht des anderen daags veel aanmerkelyker, en kon de kleur onzer kleeding onderfcheiden: ! y za§ toen, federt een half jaar, zyn zuster voor het eerst weder; dan, • N*



icö NAREDE, kort na dat de eleftrifering geëindigd was , verloor hy dit voorrecht; dagelyks gebeurde het zelfde, met dit on'derfcheid, dat telkens zyn gezicht onder de eleftrifeering helderder werd, en langer dat voorrecht genoot, na dat wy de eleftrifeering eindigden; zo dat hy eindelyk, na dertig a veertig eleftrifeeringen, den geheeleo dag door zien kon, met beide zyne oogen, doch met het rechter oog beter dan met het linker, en niet met beiden zo klaar, als vóór den aanval van zyn toeval.
Thans wordt zyn Wel-Ed. Geb. nog geleftrifeerd, en er is hoop op eene volkomene herftelling.
Het hier volgend bericht is my medegedeeld door den Heer jongeling, te Haarlem, die, zich niet zo zeer toeleggende op de geneeskundige eleftriciteit, als wel op natuur, kundige onderzoekingen en nafporingen, echter de volgende proefneeming wèl beredeneerd in 't werk gefteld heeft, en gelukkig in de toediening geflaagd is,



NAREDE. io7
Bericht eener waarneeming , betrekkelyk de Geneeskundige Eleclriciteit.
2/ekere jonge dochter, tusfchen de drie- endertig en vier- en-dertig jaaren oud, had, federt ruim negen jaaren, de menftrua nooit behoorelyk genoeg gehad ; ten dien tyde door een fchrik weggebleeven , en gevolgd geworden zynde van een pyn in de linker zyde, even onder de borst, die haar zeer hinderlyk was wanneer zy zat, vooral wanneer zy maar een weinig voorover zat, en welke pyn, die altoos knaagende was, haar federd is bygebleeven: zy was geduurende dien tyd dat ze de ftonden moest hebben, en die altoos weinig of niets waren, zeer ongefteld, zelfs zo, dat ze wel eens ftukjes bloed met het hoesten loosde, waar voor zy zig deed aderlaaten, doch zonder effeót; waarom zy hetzelve federt twee jaaren hadnagelaaten. Ik raadde haar de eleftriciteit aan, waartoe zy, fchaamshalven, niet gemaklyk konde komen; doch eindelyk daar toe beflui.
N3



193 NARED E. tende, maakte ik een begin den ia Augustus des jaars 1788, en vervolgde daar mede den 13 en 14. dito, toen zy drie dagen daar na de ftonden kreeg, weinig meer dan zy gewoon wss. Ik hervattede dan de eleclriciteit weder in de maand September, en wel vyf dagen vóór dien tyd dat de ftonden moesten te voori'cliynkomen,naamlykopden 16, 17, iö5i9en 20 dier maand, toen dezelven zig weder openbaarden , iets meer dan de voorige keer: vervolgends heb ik haar weder beginnen te eleftrifeeren,den 10, 11, 12, 13, 14 en 15 Oftober, • met dat gevolg, dat zy den daar op volgenden nacht de Honden kreeg, die den geheelen voormiddag fterk bleeven aanhouden; doch, daar zy des namiddags weder ophielden , refolveerde ik, haar des avonds den i6den weder te eleftrifeeren, waar op dien nacht dezelven weder zeer aanmerkelyk te voorfchyn kwamen , en tot den iydeu aanhielden; doch op deezen dag klaagde de Lyderes zeer over pyn in de lenden, en in de pynlyke linker zyde, dat tot des avonds circa zes uuren duurde, terwyl zy cp deezen tyd doods benaauwd werd , dat omtrent een uur aanhield, onder en na welke benaauwdheid, zy allerduidelykst gewaar werd, dat er iets uit de gemelde zyde na den



NAREDE. 199
buik fclioot,en 't welk zy by het waterloozen , als groote ft ukken , (zeer waarfchynlyk bloed,) fcheen kwyt te raaken , waarna de. benaauwdheid en pynen ook merkelyk verminderden. Den 18 der laatstgetnelde maand, heeft zy niets van de menftrua • vernomen ; den i9den des morgens omtrent elf uuren, werd ze weder eenige fteekende pyn in de zyde gewaar, vergezeld van benaauwdheid, in dier voegen als den i7den; maar in verre na zo hevig niet, zy bemerkte weder, dat er iets uit de zyde na den buik fchoot, 't welk zy, na het waterloozen, bevond ftnkken bloeds te zyn. Verders werd zy dien dag van de ftonden niets meer gewaar: intusfehen de goede uitkomst der eleclriciteit door haar ondervonden zynde, verzocht zy my, haar nog eens te willen electrifeeren, 't welk ik dien zelfden avond deed, eerst met vonken uit de pynlyke zyde te trekken, en met de vlakke hand die zyde te wryven , en vervolgends weder met den vonkenftroom te electrifeeren; plaatfende den eerften voordlyder op en om de pynlyke zyde , terwyl ik haar den tweeden voordleider liet brengen» in de vrouwlyke deelen, met dat gevolg, dat ©nder het electrifeeren de pyn in de zyde verN 4



stco NAREDE.
minderde, en zy, ten zelfden tyde,de ftonden zeer aanmerkelyk kreeg.
Den '20 eerstvolgende, heeft zy niets van de ftonden gehad, is dien geheelen dag zeer wèl geweest, en niets het minfte van haar gewoone pyn in de zyde gevoeld. Den suften gevoelde zy, op den middag, weder pyn in dezyde, doch niet by aanhoudendheid knaagende, zo als zy federt negen jaaren gewoon was, maar alleen eene fteekende pyn, welke niet plaatslyk was, maar nu in de zyde, en dan in den buik, van haar gevoeld werd.
Den 2ï, 23, 24 en 25 eerstvolgende, is. de Lyderes zeer wèl geweest, en heeft van geen pyn, hoegenaamd, geweeten; 26 en 27 wat pyn, 28, r.o. en 30 geen pyu, 3c weder iets pyn: 1, 1 en 3 INov. geen pyn, den 4 dito wat pyn, 5, 6, 7 en 8 geen pyn, den 9 gevoelde de Lyderes weder eenige knaagende pyn ; den 10 en 11 was de pyn wat minder, den 12 meer, en tegen den avond werd de Lyderes zeer benaauwd, doch daar ik zien wilde wat de Natuur uit zig zelve zoude doen, heb ik haar niet geëlectrifeerd, en des niet zedert den 19 Octob.; den 13 Nov. werd zy de ftonden gewaar, maar na den middag;



NAREDE. 201
hielden ze weder op, en de pyn inde zyde bleef aanhouden; ik eleftrifeerde haar dien zelfden avond met den vonkenftroom, eerst met den eerften voordleider te plaatfen op en om de pynlyke zyde, en den tweeden voordleider op haar rechter zyde, om den vonkenftroom dwars te laaten doorgaan; hier mede hield ik een quart uurs aan; vervolgends hield ik aan, met den eerften voordleider op de gemelde pynlyke zyde te houden, terwyl ik haar den tweeden liet brengen in de vrouw}yke deelen; het gevolg was, dat de pyn in de zyde geheel bedaarde, en zy de ftonden den volgenden morgen wederkreeg: den 14 had zy de ftonden nog, doch zy waren niet fterk ; zy was vóór den middag wat benauwd» en geraakte aan het braaken, waar by zy een ftukje bloeds loosde, doch van de pyn in de zyde gevoelde zy den gantfehen dag niets; daar nu de ftonden met den middag weder waren opgehouden, heb ik haar des avonds wederom geëleftrifeerd, op de gewoone wyze, naamlyk den eenen voordleider van den nek langs de rug laatende gaan, terwyl ik haar den tweeden weder liet brengen in de vrouwlyke deelen: naauwlyks had ik haar een halfuur geëlecN5



soa NARED E.
trifeerd, of zy werd de ftonden gewaar, welken den geheelen nacht hebben aangehouden , tot den volgenden namiddag circa 3 uuren • intusfehen moet ik hier nog melden, dat, eenige minuten na dat ze onder het eleftrifeeren de ftonden gekreegen had, zy weder een hevige fteekende pyn in haare zyde gevoelde, doch zy werd allerduidelykst gewaar, dat, naar maate de ftonden fterker begonnen doortezetten , de pyn ook verminderde , en in minder dan een half uur was dezelve volkomen geweeken.
Den 15 dito heb ik haar des avonds weder geëleftrifeerd op de voorige wyze, en naauwlyks hield ik daarmede op , of de ftonden kwamen weder te voorfchyn, dat tot 'snachts ten 12 uuren duurde, terwyl zy den 1(5, des morgens omtrent 8 uuren, uit zig zeiven weder te voorfchyn kwamen, 't welk den geheelen dag geregeld heeft aangehouden * tot des avonds, waarom ik haar niet geëlectrifeerd heb: den 17 heeft zy van de ftonden niets vernomen , en gevoelde in de zyde weder een weinig fteekende pyn.
Daar die fteekende pyn nu en dan nog bleef aanhouden, ben ik weder begonnen te elec-



NAREDE. 203
trifeeren den 7 December, waarna zy oogenbliklyk eene aanmerkelyke verligting in de pyn gewaarwerd; den 8 dito eerst met den vonkenftroom, als voorheen met de beide voordleiders, en vervolgends met den eerften voordleider op de rechter zyde, en met den tweeden de ftof uit de linker zyde afgeleid ; waarop des nachts de ftonden weder te voorfchyn zyn gekomen ; dan, den volgenden gantfchen dag, naamlyk den 9 dito, klaagde de Lyderes zeer over pyn in de zyde en in den buik;-dat tot des avonds omtrent 5 uuren duurde, wanneer zy, wederom met benaauwdheid verzeld, eenige (Jukken bloed is kwyt geraakt, en federt de pyn genoegzaam geheel bedaarde; doch, daar de ftonden tevens ook ophielden, electrifeerde ik haar des avonds om tien uuren weder als vooren, eerst eenigen tyd met uit de zyde vonken te trekken , en vervolgends met de twee voordlyders, terwyl zy circa een uur na de electrifeering de ftonden kreeg, welken dien nacht en den volgenden dag,(den ioden,)zeer aanmerkelyk bleeven aanhouden, tot den daar op volgenden nacht, als wanneer ze weder ophielden. Den 12 Dec. klaagde zy over duizeling in 't hoofd, en hevige pyn in de



204 NAREDE.
zyde, gevolgd van zeer groote benaauwdheid. Ik trok vonken uit de pynlyke zyde, en het gevolg was aanmerkelyk; want na minder dan een quart uurs kwamen de ftonden te voorfchyn , en zy was zonder pyn en zonder benaauwdheid» Kort hier na, deeze laatfte vermeerderende, eleftrifeerde ik haar al weder, met het zelfde gevolg, zo dat zy wederom het gewoone huiswerk verrichtte.
Herhaalde proeven op deeze Lyderes, keren ons overtuigend , het vermogen der electriciteit, om de men/ïrua, welke negen jaaren lang weg bleeven, ten wege te brengen ; als mede de geduurige pyn en benaauwdheid, wanneer de ftonden op hunnen tyd niet wilden verfchynen, te verdryven.
De wyze op welke ik haar geëleftrifeerd heb, beftond alleenlyk met den vonkeftroom, met een machine van twee fchyverr, ieder van 25 duim diameter, en 'wel op de volgende wyze: na de Lyderes geïfoleerd te hebben, plaatfle ik den tweeden conduftor op een duim afftands, (ook wel iets minder,) van den eerften conduftor, in dier voegen, dat 'er een ge uurigen vuurftroom van den eerften op de» tweeden conduftor afftroom.de: aan dea twee-



NAREDE. aos
den conduftor maakte ik , door middel van een koperen keten, gemeenfchap met een' voordleider, die ik op den nek plaatfte, waarmede ik de ruggegraad langs liep, tot zo laag ik konde komen; een tweeden voordleider liet ik haar zelve brengen in de vrouwlyke deelen ; aan het eind van dien voordleider was mede een ketting, die tot op den vloer nederhing, om de electrieke ftof afteleiden ,■ hier mede hield ik een half uur aan: nog heb ik nu en dan, ook de pynlyke zyde geëlectrifeerd met 'er vonken uittetrekken.
Tetanus, catalepfe en chorea fanEli viti.
Eindelyk dien ik melding te maaken van een jonge Juffrouw, 18 Jaaren oud, welke de bovengemelde toevallen had, op dien tyd » dat ik haar in den afgelopen zomer begon te electrifeeren.
Van haar vroege jeugd af aan, was deeze Lyderes zeer aandoenlyk van zenuwgeftel geweest , en om in ééns alles te zeggen , zy was altoos ongefteld geweest. Alle de toe« vallen aan de zenuwziektens eigen , waren haar ten deele gevallen; dan ftyfheid van het geheele lichaam , dan ftuiptrekkingen; dan



&oC> NAREDE.
flaauwtens, dan bleek- en zwak-heid; op andere tyden hevige fchuddingen, vooral aan de rechter zyde; dan fufheid en verbystering van zinnen; dan droefgeestig, fchriken vrees-achtig: en nu, zo als ik gezegd heb, fprong, wentelde en danste zy in het bed, en als het niet belet werd, over den vloer; de JVledicynwinkel was van boven tot beneden doorgezocht, maar men had niets gevonden; daarom nam men zyn toevlugt tot de eleclriciteit , en wel met een zeer gelukkig gevolg.
Ik electrifeerde deeze Lyderes in het elec trieke bad, geduurende twee-ën-twintig dagen , met dien gunftigen uitflag, dat de gemelde tegenwillige en heftige beweegingen , rp een langzaame, doch aanmerkelyke wyze bedaarden en zig maar by tusfehenpoozen vertoonden, telkens met vry minder hevigheid.
Vervolgends voer ik hier mede voord, en trok dagelyks eenige vonken, vooral uit den nek en ruggegraad , geduurende agt dagen; waarna ik deze vonken, door een bekleedde flesch aan de machine te (rellen, verfterkte, en gevoeliger maakte en waar mede ik den tyd van nog vyf weeken aanhield; wanneer



NAREDE. 207
deze Lyderes tig zeer wèl, ftil en bedaard bevond, houdende een geregeld dieet; zy verkeerde nu met menfchen, in het gaan bezoeken van bekenden, waar van zy genoegzaam altoos verftoken was geweest.
Zy had.-zeer ongeregeld1 de■■•menftrua , en' fomtyds in het geheel niet; op dien tyd dat zy van my geëleftrifeerd werd, had zy dezelve in geen half jaar gehad, waarfchynelyk maakte dit haar* toeftand erger; toen zy vier weeken geëleftrifeerd was, befpeurde zy van dezelven eenige beginzels, doch de verdere verfchyning bleef achter.
Ik liet haar vervolgends dagelyks veertig grein zeer fyn geftampt, ongeroest ftaal, dat met den magneet uitgetrokken was (*), gebruiken.; met dat gevolg, dat zy op den verëischten tyd de menftrua zeer gunftig en in overvloed kreeg; en hier door kon de eleftriciteit ook veel meer van nut zyn, en voordeeliger werken.
(*) Staal, dat niet met den magneet uitgetrokken js, veroorzaakt altoos kramp- en maag - pynen , van wegen het kopervylzei, dat er genoegzaam beftendig veel of weinig in is, al ware het Hechts van den rvi,, en het welk, na het uittrekken met den magneet, Wyft Iigsen.



ao8 NAREDE.
Ik zoude verveelend en eentoonig worden , indien ik meer byzonderheden, zo van deeze als van andere Lyders hier wilde byv-tegen;dan, ik heb het niet ongepast geoordeeld met deeze merkwaardige voorbeelden, dit werk, in deeze narede, aantevullen»



BLADWYZER
DER.
VOORNAAMSTE ZAAKEN.
A
van verftyving en onvermogen der lendenen , na een' val op liet ftuitbeen ontftaan, door den eleftriken vonkenftroom herfteld. bladz. 77, 73
Amaurafis, na ftuiptrekkingen ontftaan bij eene vrouw van 36 jaaren oud, na Bes-en-twintig eleftifeeringen min, of meer gebeterd, edoch by voordduuring geene nadere herftelling waargenomen. 127 tot 134.
dmauro/is, treffend voorbeeld van het vermogen der eleftriciteit in dit foort van plaatslyke verlamming, ioj,
B
Beeving der handen uit toorn ontftaan', door eleftrike vonken en fchokjes geneezen, tweemaal in het zelfde voorwerp. 34 tot 37.
. D
Doofheid of gevoelloosheid van den linker arm en hand na fchrik ontftaan, in eene jonge juffrouw van 10 ï 21 jaaren — gepaard met krachtloosheid, door middel der eleftriciteit niet volkomen herfteld — en wel om aangevoerde redenen. 85 tot 89.
E
Epileptisch toeval in een meisje van ji jaaren, verzeld met andere verfchynzelen tegen alle beproefde middelen, ook tegen de eleftriciteit onherltelbaar. 144 tot 147. O



BLADWYZER
, JA d v3 -t 1T ,1— ii kJ. (1
G
Geraaktheid der linkerzyd#, vergezeld van beeving en toevallige beweegingen; onzeker of dezelve geboren werd uit eene eensklaps i'.ch'ter geblewne amk/rendaagfche koorts, of uiteen ontrustenden droom; door electrike vonken erger geworden, bladz. 14 , 15 naderhand van blindheid en ftombeid achtervolgd; alsook van eene onwillig* beweeging des geheelen lichaams, door een fterk gebruik van het ol. anim' depptd ; de toevallen min of meer bedaard, 16, naderhand de eleftr. met vrucht-gebruikt, doch de arm ftil zynde, werdt het been aangedaan ende tendoAchilles opgetrokken; dan ook eensklaps' geneezen door een fterken fchok langs den loop yan den wervus Isciatt.
ais, ■ 17 Dezelfde Lyderes in een volgend jaar
door het zelfde toeval aangedaan, vergeld van. een. fpasmodisch toeval op de keel, werd andermaal met gelyke goede uitkomst getifeftrifeerd , van 17 tot zi
• Het zelfde toeval eindelyk voor de derdemaal van
zonderlinge verfchynzelen verzeld, door middei deï electriciteit geneezen. it tot 31.
K
Krachttoosheid der besnen met gevoelloosheid gepaard, in een'man die na zes eleftrifeeringen te rug bleef, wanneer hy. Hechts weinig vruchts van de eleftriciteit genooten had. 183» 184.
Lendenen: inwyking van dezelven, na'zwaare koorts ontftaan in een hengen Heer van 11 jaaren oud, welke van 2yne eerfte kindsheid af gefukkeldhadt: benevens meer andere'toevallen van onvermogen door de eleftr. weinig ©f niet gevorderd. 139 tot 144.



B I. A -D ,W Y Z E R.
M . ,
Èïaandftonden gewigtige waarneeming van den Heer jorr. geling, nopens het vermogende eleftriciteit in eene uegenjaarigeachterblyvmgvan dezelven.bladz. ic^totïos.
0
Ongevoeligheid van den linker fchouder, na het tillen van een zwaaren iast; door een beroerte erger geworden ; na zes eleftrifeeringen met fchokjes herfteld , in een' mart van 66 jaaren oud. g3 en
Onvermogen en zwaarte in het rechter been , na een fchrik ontftaan, in een man' (te vooren reeds door de eleft. van hetzelfde ongemak herfteld,; nu wederom na zes eleftrifeeringen geneezen. »gé
* en verminderde gevoeligheid van den arm in
eene juffrouw van 35 jaaren oud, na eene fchouderontwrichting ontftaan, door de eleftriciteit aanmerkelyk verbeterd, maar niet geheel , dewyl de Lyderes zig te fpoedig aan dezebe onttrok. gy tot 9a.
'u beide de armen uit eene g alziekte overge-
bleeven. wel eenigzins door middel der eleftriciteit. geholpen ; maar niet volkomen herfteld — reden hier; van opgegeeven. I00 tot 10J<
' "> de vingeren van beide de handen in een'
man van 42 jaaren, na eene ziekte ontftaan , waar jn veele purgeermiddelen gebezigd waren — door de eleftriciteit min of meer herfteld ; naderhand geheel door de gunftige Natuur. II2 tot t'
van de fchouder - en knie • geleding, door eene
verplaatzing der ziekteftof geboren aanmerke-
Jyk beter geworden na de eerfte eleftrifeering; ook by de tweede; dan, na de tiende eleftrifeering werd de Lyder ziek en ftierf. IJ2 tot ^
der benedenfte ledematen na gemoedsbewee-
0 z



B L A D w Y Z E R.
gingen ontftaan in een' man van 33 jaaren oud, gepaari met pyn en klopping , welken zig onder het eleftrifeeren verplaatften; doch daarna'wederkeerden ; door de eleftr. niet herfteld. 156 tot 159-
Onvermogen in den linker arm, van zekere tinteling verzeld, in eene Dame van middenbaaien ouderdom , door de eleftriciteit niet geneezen. bladz. 171 tot 173-
- van beweeging na beroerte in eene vrouw,
welke dertien maal geëleftrifeerd zynde weg bleef, endiensvolgends niet herftelde. 1S1 tot 183.
der beenen met pyn in de heup en dyen
gepaard: twee voorbeelden hiervan, dan beiden niet herfteld , vermits de lyders wegbleeven. 188.
der fpieren in twee lyders, gepaard met tinteling , door de eleftriciteit wel min of meer herfteld ; dan niet volkomen, dewyl de lyders te rug bleeven.
189 en 190.
Opkrinping der flexores van de knie; na eene catharale ziekte ontftaan s door middel van eleftrieke fchokjes geneezen 64 tot 74-
_____ der knieën en kromming der lendenen, na eene heete ziekte ontfuan in eene vrouw van 40 jaaren oud. — door middel der eleft. veel gevorderd, edoch niet geheel geneezen. 95 tot ica. F
Fols/l*g, uitwerking der ftellige en ontkennende eleftriciteit op deezen
S
Schudding der zenuwen, in een'man van 45 jaaren oud, tot natuurlijke beweegingen overgegaan. 43 — de negative eleftriciteit,' hoewel by wyze van bad toegediend , deed de fchudding niet alleen vermeerderen, maar ook den polsflag van 81 tot uo ryzen 44, — de



BLADWYZER.
pofitive eleftr. bragt dezelfde verfchynfelen voort. 45 — proefneemingen dat deeze verfchynfelen aan de vrees en inbeelding en niet aan de werking der eleftr. waren toetefchryven , 46 tot 49 — eindeiyk evenwel die aandoening der zenuwen door ongeveer 130 eleftr. baden van een half uur lang, geneezen. bladz 51.
Schudding van het hoofd in eene juffrouw van 34 jaaren oud en aan zenuwziekte fukkelende, door de toediening der eleftriciteit niet herfteld. 165 tot 167.
Spraakloosheid na hevige oplopendheid van geest ontftaan in een' man van 37 ja'ftrend oud — daor antijpasmodica en flimulmtia niets verbeterd — na eene vyfmaalige
toediening van den Eleftr. (h oom merkelyk gevorderd
naderhand door een fchrik verergerd, en gepaard met eene ongevoeligheid der vingeren ; doch van beiden ten nawitenby geheel gered. 51 tot 54.
Stuiptrekkingen na fchrik overfjebleeven in een" man van 64 jaaren oud , verzeld van een onvermogen in de knieën en beeving ook van de handen , belemmering der fpraak enz. door de eleftriciteit flechts weinig verminderd, en agtervolgd van een koud gezwel aan de rechter zyde van het hoofd — oorzaaken van het mislukken deezer proefneeming. 1,7 tot 151.
T
Tetanus, catalepfie, choréa St. Viti, en opftopping der menftrua in een en hetzelfde voorwerp, door de eleaiiciteit herfteld 205 tot 208.
Trilling Jkoudtj onder het eleftrifeeren waargenomen. 105.
V
Vallende ziekte, uit wormen geboren; door vier-en-twinti^ eleftrifeeringen met kleine fchokjes geheel herfteld. 12,14.
—— waarmede een agtienjaarige j 'iigeiing van
zyn zesde jaar af was aangedaan geweest, duor de elscO 3



BLAD WYZE R.
ti;iciteit,, alhoewel in ee» fterken trap gebezigd , niet herfteld. bladz. 59 tot 61.
Vcrdoouhig en gevoelloosheid der armen en beenen door .belette uitwaafeming,ontftaan in een' man van 34 jaaren oud, door de eleftriciteit niet herfteld. 162 tet 165.
Verlamde arm en hand in eene vrouwe van 38 jaaren oud — door de eleftrieke. fchokgeeving een weinig b^ter geworden, doch dewyl de Lyderes te vroegtydig haar geduld verloor en van de eleftriciteit afzag, niet herfteld, bladz. 180 en I8r-
Vcïlammw.g van den txtenfor pcttüis, 1 zon"
jderliug verfchynzel hier by. 2 - derzeïver oorzaak verkeerd aan eene wonde toegefchreeven. 3. .
Gisling nopens eene andere oorzaak. 4 —— herftelling deezer verlamming, nevens de wyze op welke volbragt- 5 en 6 wederkeeving van hetzelfde gebrek na diie jaaren. tyds by zeer koud wtder. 7 ■
toen door de eleftriciteit uiet geneezen. ibid
naderhand onder het doen eener aderlating op den anderen arm eensklaps herfteld 8.
— vin beweeging en gevoel aan de linker zyde
van het lichaam , door fchrik ontftaan 9.' na
dertien dagen met prikkelaars geëleftrifeerd te zyn was het gevoel geheel, de beweeging ten deele herfteld,
10 eindelyk door fchokjes de geneezing volbragt.
ibid naderhand de fpieren door de hitte van den
zo ner wederom min of meer ontfpannen zynde, genoot inen v.m de eleftr, denzelfden dienst als voorheen 11.
i aan de rechter zyde na voorafgeganne ftnip-
irekkitige:: in een kind van li jaar oud, dooreet verwelken van vonken na vyf en-dertig eleftrifeeringen herfteld. 31 tot 34,
— ria een fchrik ontftaan in eene Dame van
40 Ji 42 jaaren oud, f te vooren door middpl der eleftr. van een dergeiyk gebrek herfteld; J eerst geëleftrifeerd dcor het enkele bad; daarna door vonken; w-.iarop, zehuwtiekkin^en outfiondeu. die echter na. verloop van



BL ADWYZER
tyd, hoewel de eleftr. vonken telkens in meer getal gebezigd wierden , te rug bleeven , de Lyderes niet naar wensth hiermede vorderende : werden haar fchokjes toegediend, tot haare voikomene herftelling toe.
bladz. 54 tot 61.
Verlamming van den rechter arm, verzeld van convulfive beweegingen en zwakheid der zenuwen,in eene jonge juffrouw, van 32- jaaren oud; -door den eleftr. vonkenftroom in dertigmaalen herfteld. 62 en 63.
van het boven ooglid in eene vrouwe van
44 jaarea oud, door eleftrike fchokjes en vonken zeer fpoedig herfteld. 64 tot 66.
—- van de linker hand in een' man van 60 jaaren
oud, door drukking van den nervus braohialis ontftaan , door. eleftrike fchokjes geneezen ; echter met overblyving van zekere gevoelloosheid 78 tot 82.
——. ni ée calica piilonum in eene vrouwe, na honderd-en-veertig eleftrifeeringen weinig gevorderd; en uit dien hoofde 'van de geneezing afgezien. 103 tot 107.
■ der fpieren van het aangezicht, uit eene
ziekte overgebleeven ; naderhand door bykömende fchrik gepaard met beeving der handen en verlam-
1 ming,in een' man van 61 jaaren oud; door de eleftriciteit weinig gebeterd. 114 tot 117.
—— van een zeer zonderlingen aart, uit eene
onbekende oorzaak zeer fpoedig ontftaan -— nadeel van het vonkentrekken in deze ziekte, ook van het pofitive bad — misfehien ook van het negative bad, doch minder duidelyk — eindelyk de proefneeming geftaakt. 120 tot 127.
; — der fpieren aan den hals, na eene kwaad-
aartige koorts in een' jongeling van elf jaaren oud,
gepaard met eene kromming van den ruggraad
na elf eleftrifeeringen wel iets beter geworden ; dan, de lyder toen wegblyvende, niet herfteld. 184 tot 186.
van den rechter arm , uit eene onbekende



BLADWYZER.
oofzaak eensklaps in den flaap ontftaan, by eene juf. fronw van 28 jaaren oud, tegen alle beproefde middelen hardnekkig; dan, na vyf en-zestig eleftrifeeringen gelukkig Weid. bladz. 193 en 194.
Verlamming (halve) na eene hevige beroerte in een' man van 38 jaaren oud, verzeld van belemmering der fpraak ; in het begin door de aanwending der eleftr. tot zekeren trap toe fpoedig herfteld, achtervolgd van flauwtens en convulfiën; eindelyk door bloedige fluimen, waarom de eleftriciteit geftaakt werd. 107 tot nz.
. . der rechter zyde na ftuiptrekkingen
in de kindsheid overgebleven, in eene jöffrouw van 17 jaaren oud, door de eleftriciteit gedeeltelyk herfteld.
117 tot 119.
———— der linker zyde in eene vrouwe van
70 jaaren oud, door dertien eleftrifeeringen we! iets gevorderd; maar niet genezen ; dewyl de Lyderes te fpoedig van de eleftr. afzag. 174 en 175.
' aan de rechter zyde in eene vrouwvan 72 jaaren oud, verzeld van onbeweegbaarheid der fpraak deelen, door de eleftriciteit wel eenigzins herfteld, maar niet volkomen, dewyl de Lyderes te fpoedig daar van afzag. l?6 en 1??<
' drie voorbeelden in drie onderfchei¬
dene vrouwen, door de eleftriciteit niet herfteld , dewyl zy te fpoedig daarvan afftapten. 1S6 tot 188.
~"~ aan de rechter zyde, gepaard met
blindheid aan beide de oogen door de eleftri¬
citeit voor het grootfte gedeelte herfteld. 195 en 196.
Vermindering van gevoel en fpiervermogen in een' man van 40 jaaren, uit eene ongefteldheid der eerfte wegen waarrchynlyk ontftaan, gepaard met verwarring van denkbeelden-, door de eleftriciteit niet herfteld.
135 tot 139.
Verrekking der lendenen in een' man van 36 a 38 jaaren, na het tillen van een zwaaren last ontftaao, tegen ver-



BLADWYZER.
fcheidene beproefde middelen wederfpannig, door el£ maaien eleftrifeeren herfteld. bladz. 38 tot 41.
Verzwakking van armen en beenen in een' jongeling van 18 jaaren oud , na de coliea piiïon: overgebleven , door middel der eleftriciteit, hoewel langduurig gebezigd . niet herfteld. 167 tot 171.
■'. van het geheele lichaam, gepaard met aan-
merklyk verlies van beweeging en gevoel; als meda van eene geftoorde werkzaamheid der ziel, in eena dienstmaagd van 40 jaaienoud, na twaalf eleftrifeeringen iet of wat gebeterd, waarna de Lyderes terug bleef. 178 en 179.
Zwelling en moejelyke beweegbaarheid der beenen en andere leden, na eene rheumatismus ontftaan, in een' man van 4» jaaren oud, door de eleftr. wel gevorderd ; maar deeze niet lang genoeg voordgezet zynde, verkreeg men de volkomene herftelling niet. qj tot 94.
DRUKFEILEN.
Bladz. 3, regel 18, ftaat, gefpalkt
lees, onderfteund -
■ ——— 19, ftaat, en hy viel
lees, want hy viel
19, 11,ftaat, uitdroogende
lees, dus uitdroogend*
—=—~. 153, . 2,ftaat, dan de lees, dan in de
— 5,ftaat, deelde lees, deelenda
— 154, ii, ftaat, *t welk
lees, welk
163 , —— n,Jlt>at, gehad
lees, gehad hebben



By de UITGEBVERS deezes zyn mede te bekomen:
Bosboom, over de vyf Colom. orden. ƒ 2 : r-
Hondhis, over de jPei&ejief en Optica. \ . l X ~6 Struyk, Inleiding tot de Algemëene'Geographie
en Sterrekunde, met pl. in 4to. > 4 : IS Vervolg van de Befcrtr. der Staartfterren
met pl. in ato. . , „ .
Uitrekening der Kanfen, in 4to. S.lderdyk, De Geuzen, Vaderlandsch Dichtftuk 2 Deelen met pl.
Mr. W. H. Seis, Zedefpeelen, "fte deel,metPl. 3 \ '5
het zelfde Werk, best pap. 4 . lö
Befchouwing van Jefus Christus in Get-
hefemane; het verraad door Judas gepleegd,
en over den dood; met 4 fraaije pl, % . .
het zelfde Werk, best gap. 4 . IQ
• Euangelifche en zedelyke Liederen. ' x :
het zelfde Werk, best pap. ; x : 16
Befpiegelingen en Brieven. 1 : 45
■ Aan Neêrlands Zeehelden. , - : i3
liet zelfde Werk, best pap. . . : ,3
de geiihonde Rechten der Menschheid
door Kdsi van Ekartshaufen. m 1 : 10
op.best papier. . 2:4
W. van Olle/én, Mufikale Uitbanningen. , '. s
M. Z. Tydwinst in ledige uuren. 3 . g
A. Scluïge, Nederduitfche Dichikunde. . .' I4
Schatkamer der Nederl. Dlchteren, 2 deelen. 4 : 4
Mr. Rhynvis Feith , JuJia, met plaaten. 2 :" 4
hetzelfde Werk, best pap. 4 . 1&
Mengelwerk. 2 .
ff. Bikbrfiaf, Vermaaklyke Nagtftudiën. » :' l6 Zachanas', Befpiegelingen over de 4 Getyden van
den dag, met pl. . ,,tj