4731






01 1128 7660 UB AMSTERDAM



BYBELSCHE
HUIS en ZAK-ATLAS;
bestaande in
VYFTIEN NAAUWKEURIGE EN NET AFGEZETTE
LANDKAARTJES;
Alle zo tot opheldering der Bybelfche aard. rykskunde en Gefchiedenisfen, als tot beter verband van veele voornaame deelen der Heilige Bybelboeken ftrekkende.
Te AMSTERDAM,
By MARTINUS de BRUYN, Boekverkooper in de Kalverflraat.






BEKNOPT BERICHT
NOPENS DEEZEN
BYBELSCHEN-
HUIS- en ZAK-ATLAS.
Onder de menigvuldige hulpmiddelen, tot opheldering van hetgewydeBybelboekdienende, munt, mag men met recht zeggen, de Bybelfche Aardryksbefchryving byzonder uit. Is de Aardryksbefchryving, behelzende eene natuur-en ftaatkundige befchryving van den aardbodem , dat luifterryk tooneel der1 werken van Gods almagt, wysheid en goedheid, over 't algemeen, alleraangenaam!!, nuttig en voor veelen ten hoogde noodzaaklyk ,• dit heeft vooral ten aanzien der Bybelfche Aardryksbefchryvinge in 't byzonder zyne waarheid, 't Is echter hier de plaats niet, om die in verfcheiden byzonderheden aantetoonen. De Bybelfche Aardryksbefchryving leert ons de ligging, de grootte, de gefteltenis, de verdeeling, de inwooners en voornaamite lotgevallen der landen, in den Bybel voorkomende; zy befchryft ons de zeen, meiren, rivieren, bergen, bosfehen, lieden, vlekken, dorpen en andere plaatfen, door merkwaardige gebeurtenisfen in de rol der heilige Bybelboeken vereeuwigd. Wat is 'er dan voor eenen Bybelleezer, voor eenen onderzoeker der Heilige Schrift, vermaaklyker, wat nuttiger, wat voor eenen godgeleerden , die, by voorkomende gelegenheden, alle de deelen dergodlyke Schriften in 't openbaar moet ontvouwen , noodzaaklyker, dan A 3 eene



co
eene gegronde kennis der Bybelfche Aardryksbefchry. vinge?
Geen wonder dan, dat deeze byzondere weetenfchap, >die een zo heerlyk licht over het heilig Bybelwoord over 'c algemeen verfpreidt, reeds van hiekonymus en eüserius tydenaf, het waardig cn geliefd voorwerp van het onvermoeid onderzoek van groote mannen geweeft is en nog is.
Om nu van eene zo groote fchaar van ouder en laater Reizigers naar 't Beloofde land, — Reizigers, wel is waar, van zeer verfchillende vermogens en kundigheden , en derhalve ook van zeer onderfcheiden verdienden, maar van welken echter genoegzaam niet een van alle nut ontbloot is; — om, zeg ik, van die groote menigte Reizigers niet eenen enkelen zelfs met naam te noemen; wat hebben niet die doorgeleerde en voortreflyke fchry vers, wier roem de eeuwen verduuren zal, ik meen, bochaet, cellarius, reland en vitringa, in dit vak der weeteDfchappen, dat den fleutel tot recht verftand van veele boeken en plaatfen der Heilige Schrift in de hand geeft, gedaan ?
Wat heeft niet de neerflige en naauwkeurige Heer w. a. bachiene, die in zyne zogenoemde heilige geographie de ontdekkingen van zo veele geleerden, door zo veele werken verfpreid, met veel oordeel en kundigheid byeengefameld en ze onzen vaderlandfchen Bybelonderzoeker in onze vaderlandfche taal medegedeeld heeft; wat heeft hy niet al dank by de leergierige en fchriftlievende vaderlanders, zo geleerde als ongeleerde, behaald? Met hoe veel achting en graagte hebben zy niet zynen arbeid ontvangen ? — Ook moet
men



(7 )
* men den zeer arbeidzaamcn en wegens zyne ongemeene duidlykheid en goede orde zeer beroemden jan jacob schmidt niet vergeeten, wiens Bybelfche Geographus, niet lang geleeden, met zyne overige nuttige fchriften, in een Nederlandfch gewaad gedoken-, een zo gunflig vertier by onze Landgenooten gevonden heeft.
De beide laatftgenoemde fchryvers, ikmeendelleej. j. schmidt en w. a. bachiene, verdienen nog des te meer lof en aanpryzing, omdat zy niet flechts eene aardrykskundige befchryving van het Beloofde land, die fchoon wel het voornaamfle gedeelte, echter maar een gedeelte der Bybelfche Aardryksbefchry vinge is, maar eene volledige verhandeling van alle de landen, in het Godlyk woord gemeld, opgegeeven hebben.
Ondertuflchen is het 'er zo ver van daan, dat eene Bybelfche Aardryksbefchryving zonder bygevoegde Landkaarten tot haar groote oogmerk voldoende zou zyn; dat integendeel goede en naauwkeurige Landkaarten alleen ruim zo toereikende zyn, om een algemeen begrip deezer nuttige en noodige weetenfchap, der Bybelfche Aardryksbefchryvinge, te erlangen. Hierom hebben de meeste geleerden, die met opzet over deeze weetenfchap hebben gefchreeven, hunne fchriften door de by voeging van een grooter of kleiner getal Landkaarten opgehelderd.
Om deeze reden heeft ook de Boekverkooper m. d e ïruïn) als eigenaar der Landkaartjes, die deezen Bybelfchen' Huis- en Zak-Atlas uitmaaken, te recht geoordeeld, dat hy den liefhebberen en onderzoekeA 4 ren



( 2 )
ren der heilige Bybelboeken over 't algemeen,en den Godgeleerden in 'c byzonder, een' aangenaamen en nuttigen dienft zou doen, ais hy dezelven afzonderlyk onder den ftraksgemelden tytel aan't licht bragt.
Schoon het ons aan geene Landkaarten ten aanzien der Bybelfche Aardryksbefchryvinge, en vooral niet ten aanzien van Palestina of het Heiland Land ontbreekt, ontbrak het ons echter nog aan een Werkje, als dit tegenwoordige is, aan een Verfameling van Landkaarten van kleiner beftek, ter opheldering der Bybelfche geographie, die, voor geringer kosten verkrygbaar, daardoor ook van een des te uitgebreider en algemeener gebruik kon zyn.
Wy hebben Zak-Atlasfen van menigerleien aarr. Zak-Atlasren van den geheelen Aardkloot, van Europa , van verfcheiden byzondere ryken en landen, als van Engeland, van Frankryk , van Duitschland , vooral van ons Vaderland, en van fommige byzondere gewesten van hetzelve. Maar wy hadden geenen ZakAtlas der landen, in den Bybel genoemd. Dit gebrek is thans door deezen Bybelfchen Huis- en ZakAtlas weggenomen. En dewyï hy zyne groote nuttigheid en aangenaamheid heeft, zal hy buiten twyfel ook des te graager ontvangen worden.
De Landkaartjes, welke deezen Bybelfchen Huisen Zak-Atlas uitmaaken , verdienen, in veele'n opzigte eene algemeene achting en gunftige aanmoediging van alle liefhebberen deezer bekoorlyke letteroeffeninge.
Deeze Verfameling van Landkaartjes ter opheldering der B^ belfche gefchiedenisfen is, byeengenomen zynde, volledig, en oordeelkundig gefchiej.
Zy



(9}
Zy is volledig. Zy is tot het voorgefleld doelwit toereikende. Zy behelft een genoegzaam, een voldoend ftelfel. Geene gewesten, geene landen, geene voornaame deden, geene zeën of rivieren worden in het Heilig Bybelboek genoemd, of zy zyn in deeze beknopte Verfameling te vinden, om, voor zo veel ten opzigte hunner geographifche ligginge en betrekkinge tot elkander noodig is, daarin optefpooren.
Ook is deeze Verfameling van Landkaartjes oordeelkundig gefchied. Allen famengenomen zynde, maaken ey wel een goed geheel uit, doch zo, dat echter dat land , het Heilig land, welk zo veele eeuwen lang het groote tooneel van Gods verbaazende wonderwerken , de verblyfplaats van het oude Ifraël, de woonplaats van dat volk, welk God zich uit alle volken des aardbodems tot zyn eigendom had uitverkooren, met een woord, van dat land, welk by uitdek het Land van Immanuel, van het Beloofde Vrouwenzaad , waarin Hy het groote werk der verlosfinge voltooid heeft, geweeft is, met goed recht en niet minder oordeel breedvoeriger, dan andere gewesten, en in verfcheiden byzondere Landkaartjes voorgefleld is.
Daarenboven zyn alle de Landkaartjes van deezen Bybelfchen Huis- en Zak-Atlas niet alleen net en fraai gefneeden , en naar de kunst keurlyk afgezet, maar ook, en dat het voornaamde is, met by"z-ondere oaauwkeurigheid vervaardigd. Zy zyn geene bloote navolging, geene enkele verkleining van andere Landkaarten van deeze zelve gewesten, maar van een grooter bedek. Integendeel zyn zy allen A 5 met



( io )
met kundigheid en oordeel ontworpen. Schoon de meedgeachten daarby tot een grond zyn gelegd, heeft men echter niet nagelaaten, die te toetfen, daar het noodig v/as te verbeteren, en zich van de allernieuwfte flerrekundige waarneemingen daartoe te bedienen.
De Graaden der Lengte en Breedte zyn in allen, doch voornaamlyk in die byzondere Landkaartjes, welke het Heilig Land uitgebreider voordellen, en daarom van een grooter bedek konden weezen, aan de zyden zeer duidlyk uitgetekend. Door dat middel kan men den afdand van byzondere plaatfen van elkander gemaklyk daaraan ontdekken. Men behoeft flechts den afdand van twee plaatfen van elkander in de Landkaart met een pasfer te meeten, en daarna dien op de graaden der breedte , die aan den rand verdeeld zyn, en waarvan ieder vyftien Duitfche mylen of twintig uuren gaans beheld, te brengen . en men zal den afdand zonder eenige moeite fchielyk kunnen bepaalen.
Voorts geeft het eene byzondere aangenaamheid en duidlykheid, en geen mindere nuttigheid aan de volledige en oordeelkundige verfameling deezer naauwkeurige Landkaartjes , dat 'er de oude en nieuwe Aardryksbefchryving in famengevoegd is. De oude Geographie alleen was voor de meesten te duister. De nieuwe alleen voldeed niet aan het oogmerk. Maar beiden , zo veel noodig was , en gevoeglyk gefchiedenkon, famengevoegd was verre hetverkieslykde. Dat het gevoeglyk gefchiedenkon, zal niemand ontkennen. De Landen toch, in welken de gebeurtenisfen, in de Heilige Bladeren befchreeven, voorgevallen
zyn,



C ii )
zyn, zyn nog dezelveals vanouds, en veelal nog onder dezelve naamen bekend. Men moet derhalve de oude zeen, rivieren, bergen, fteden en plaatfen, in denhedendaagfchen toeftand dier landen , waarin zy geweefl: zyn, zoeken en daarin aanwyzen. Al zyn 'er van de vermaardfle fteden der oudheid flechts puinhoopen, en van fommigen naauwlyks eenigenovergebleeven, om haare ligging te bepaalen,zo hebben toch de zeen, rivieren, bergen, enz. geene zodaanige verandering ondergaan, of zy zyn nog nagenoeg dezelve, als zy voor veele eeuwen geweefl zyn: dus isby voorbeeld, de Roode zee hedendaags nog nagenoeg dezelve, als zy by den doorgang der Israelleren ten tyde van Mofes geweefl; is; de Nyl loopt nog door hetzelve bed, waardoor die Rivier reeds voor drie duizend en meer jaaren geflroomd heeft; de Jordaan heeft nog denzelven loop, dien zy ten tyde, toen de Ifraellers 'er droogsvoets doorgingen in Kanaan, en Christus 'er in gedoopt werd, gehad heeft. Ge. lyk dit nu gevoeglyk gefchieden kon, zo is ook deeze byzonderheid in de Landkaartjes van deezen Bybelfchen Huis- en Zak-Atlas met veel juiftheid en oordeel waargenomen,- 't welk in het gebruik eene ongemeene groote klaarheid, gemak en nuttigheid aan dezelven geeft.
Ook zyn deeze Landkaartjes, op groot en dun papier gedrukt, zeer bekwaam en gefchikt,omtendienfte der liefhebberen, tot des te gemaklyker gebruiken vergelyking, in verfcheiden uitgaaven van Bybels gevoegd te worden; te weeten, zo wel in QuartoHuisbybels, als in grooter en kleiner foort van Zakbybels,
Be-



C iO
Betreffende eindelyk de fchikking , waarin de byzondere Landkaartjes van deezen Bybelfchen Huisen Zak Atlas hier voorkomen; fchoon de rangorde derzelven op meer dan eene wyze goed en gevoeglyk kan ingericht worden, moet men echter bekennen , dat de fchikking der Landkaartjes in deezen Zak-Atlas met veel oordeel en fmaak gefchied is, en buiten allen twyfel de goedkeuring van alle kundige onderzoekers weg zal draagen.
In de eerfte plaats wordt tot een grond gelegd de verdeeling des Aardbodems onder Noachs, kinderen, Sem, Cham en Japheth en hunne nakomelingen, door welken alle de landen der oude Waereld , en uit dezelven vervolgens ook de zogenaamde nieuwe Waereld of Amerika, van tyd tot tyd bevolkt en bewoond zyn; zodat Sem en zyne nakomelingen in Aüe gebleven zyn, Cham en zyne nakomelingen , behalve een gedeelte van Afie, voornaamlyk Afrika bewoond hebben, en Japheth en zyne nakomelingen noordwaard getoogen en de bevolkers van Europa geworden zyn. Dit heeft tot de eerfte Landkaart gelegenheid gegeeven , welke de verdeeling des Aardbodems onder het nakrooft van Noachs kinderen voordek, en tot opheldering van gen. X. ftrekt.
Daarna wordt het Beloofde Land, als het allermerkwaardigfte land des geheelen Aardbodems, en daar het allermeeft in den Bybel van gefprooken wordt, voor alle de anderen landen en ook het uitvoerigft uitgetekend. Hiertoe dienen de zes volgende Landkaarten van de tweede tot de zevende ingefiooten.
Men houdt daarin deeze bekwaame orde, dat dit Land der Belofte, het oude Kanaan of Palestina,
voor-



c H)
vooreerft in zyne grootfle uitgebreidheid onder de regeering van de koningen David en Salomo wordt voorgefteld in de tweede Landkaart; ten tweede, ten aanzien zyner oudfte Inwooneren in de derde; ten derde naar de verdeeling, die voornaamlyk omtrent den tyd der geboorte van Christus plaats had, toen bet in Judea, Samana en Galilea, en het Land over de Jordaan onderfcheiden was, in drie byzondere Landkaarten, te weeten in de vierde, vyfde en zesde; terwyl eindelyk deeze uitbeelding van het Heilig Land met eene Grondtekemng van het oude Jerufalem, als de Hoofdftad des gantfchcn Lands en de voornaame Zetelplaats van den ouden fchaduwachtigcn Codsdienft van Israël, in de zevende Kaart beflooten wordt.
Is nu het Beloofde Land genoegzaam in 't midden tuiTchen de overige Landen der oude Waereld gelegen, zodat deeze zich of ten Oosten, of ten Zuiden, of ten Noorden van het zelve uitftrekken, terwyl ten Westen van het Heilig Land de Groote of Middelandfche Zee is; gelyk men met de grootfle xduidelykheid ziet, als men flechts het oog op de eerfte Landkaart werpt, en Kanaans ligging daarin overweegt: zo worden ook in de laatfte plaats de verdere Landen der oude Waereld, voor zo verre daarvan in de Heilige Schrift melding wordt gemaakt, ten aanzien hunner ftrekking van en betrekking op het Beloofde Land, in eene gevoeglyke en voor het geheugen zeer gemaklyke orde voorgefteld; naamlyk vooreerft, die ten Oosten van het Heilig Land in de achtfte en negende; ten tweede, die ten Zuiden in de tiende en elfde, en eindelyk die ten Noorden in de twaalfde en de drie volgende Landkaarten.
LYST



LYST der LANDKAARTEN
VAN DEEZEN \
BYBELSCHEN
HUIS- en ZAK-ATLAS.
i. De Oude Waereld.
ii Het Ryk der Jsraelleren in zyne grootfle uitgebreidheid, onder de koningen David en Salomo.
III. De oud/Je Inwooners van Kanaan.
iv. Judea.
v. Samaria en Galilea.
vi. Het Land over de Jordaan.
vil Grondtekening van het oude Jerufalem.
viii- Mefopotamie , Babylonie, Asfyrie en aan' grenzende Ryken.
ix. Steenachtig Arabic % en de Reis der Ifrael'. leren door delVoestyn.
I x. Cud en Nieuw Egypte.
xi. Oud Afrika en Lybie.
xii. Natolie, of klein Afie.
xiii. Oud Griekenland en de Eilanden van der
Archipel.
'xiv. Syrië. xv. Georgië, Armenië en Medie.


















II.












III
\ """"" """^ miimi "i'Ninn 1IIUIIII1II MTM Z
E a a r t
I -\ x i) Kan a a n ,












.IV.












V.












VI.
























VUT












IX .












X.




































xm
l
























XV