01 123* 0088 UB AMSTERDAM






VADERLANDSLIEVENDE
LEERREDEN,
DOOR DEN WEL EERW. bn ZEER GELEERDEN; HEERE
A. MAKCEL,
PRED: TE RIJSWIJK BIJ WOÜDRICHEM,
GEDAAN IN DEN DOMSKERK BINNEN UTRECHT DEN 8 OCTOBER i786-
OVER PSALM CXXX11Ï: i.
TOT EEN ÜIT5TEEKEND GENOEGEN VAN ALLE ZIJNE HOORDEREN.
Te UTRECHT,
Bij J. van R O S S U M,
Boekverkoper op de Oude-Gragt over de Bakkerbrug, mdcclxxxvi.



r
Qeên Exemplaar en worden voor echt
erkend, dan die door den uitgee. ver eigenhandig ondertekend zijn,



VOORBERICHT,
2^ie daar Waarde Landgenooten eene Vaderlandlievende Leerree-den van den Wel Eerw. en zeer Geleerden Heere A. Marcel, Pred. te Rijswijfcbi} fFoudrkhem, op den 8 October binnen de Vrijheidminnende Stad Utrecht tot een uitftekend genoegen van alle zijne Hoorderen gedaan, ziet thans het ligt. Een mijner goede Vrienden, heeft ze mij ter hand gefteld en verzekerd dat dezelve woordelijk was, zoo als zijn Eerwaarde, die heeft uitgefprooken; Zoo dra ik dezelve ontfangen hadde , doorbladerde ik ze naauwkeurig , en bevond dezelve van die natuur te zijn, dat ze overwaardig was door den druk gemeen gemaakt te worden , en mijne Vrijheidlievende Landgenooten hier door in ftaat te {tellen , ter bekoming van deere voor hun in tllen opzigte nuttige leerrede; mijne ijver hier in ging zo ver
dat



ïv VOORBERICHT.
dat ik aan geen apprcbeeren gedagt hebbe; Edog ben verzekerd dat er niets ftrijdigfl in te vinden is , wat de Godsdienft betreft, en wat aangaat de Vaderlands en Vrijheidslievende gevoelens van den Redenaar, waar toe deeze Leerrede geheel is ingericht, zullen alle oprechte Vaderlanders, met gevoelige harten ieezen.
Ik vertrouwe dat de uitgave van deeze Leerreden zijn Wel Eerw. fchoon buiten zijn weeten, niet onaangenaam zal zijn, en verftrekt dezelve tot weezentlijk en algemeen nut voor mijne Landgenooten , zoo ter bevordering der wezenlijke belangens van Gods kerke, als ter aanmoediging van waare en opregte Vaderlandsliefde, dan zal ik mijnen wenfch in de gaave van dezelve vervuld zien.



VADERLANDLIEVENDE
LEERREDEN*
O VER
Pfafm 133: I. Èen Liedt Rammaahtb, van DaviJ,' Ziet hoé goed en boe licflyk is het, dat broeders ook t' zaamtn toooneft.
zaak, hoémoejelijk dezelve is, wan* neer ze in hartelyke eensgezindheid met den anderen ws-rd uitgewerkt, öf men verkrijgt dezelve. Dit fchreef reeds zeer vroeg een der' Heidenfche wijsgeeren.
In dit orts thans jammerlijk' verdeeld, én door de dwingelandij, en willekeurige heerichzugt als van een gefcheurd Gemeénebeft, is' hetfpreekwoord onzer Vaderen egter nog bekend: Eendragt maakt magt: een fpreekwoort welks waarheid met vele redenen zóu kunnen betoogd worden: en wanneer wij de gefchiedenisfen der volken doorfnuffelen, worden wij in de zekerheid van het zelve niet minder beveftigd.
De Heilige gefchiedenisle, vooral in verfeheidene tijdperken van het oude Israël , levert ons daar van verfcheiden voorbeelden op; en ons Nederland zelve kan niet minA der



2 LEERREDEN
„der op de lijft gezet worden van zulke Gemeenebefren, welkte döor liefelijke eendragt eenen merkelijken trap van luifter en grootheid verkreegen hebben.
; Het kan ook nooit misfen: wanneer men uit zuivere grondbeginzelen eendragtig werkzaam is in het voortzetten en verdedigen eener goede en regtvaardige zaak, of men moet ten langen laatften, zig in een gelukkige uitkomft derzelve verblijden:
Geen geweld hoe groot, geen heerfchzugtsmönfter hoe affchuwelijk ook, zal de gelukkige uitkomft derzelve kunnen verhinderen: want de Allerhoogfie zelve, die den Konin. gen der aarde vreezelijk is, en bij welken de Vorften der werelt niets geagt zijn; die getrouw is in alle zijne beloften, heeft zelve gezworen, dat hij zijnen zegen gebieden zal, en het leven in eeuwigheid, daar eensgezindheid , liefde en vrede deszelfs zetel zullen gevefrigt hebben.
Een belofte nu, welke den eensgezinden in de betragting van het geen goed, billijk en regtvaardig is; zelfs in de allergevaarlijkfte omftandigheden, trooft en leven bijzet.
Een belofte, welke vooral in deeze tijden van verwarring. geweld, en verdrukking U, eendragtige broederen van dit vrijheid minnend Utrecht, moet aanmoedigen de zalige eendragtsband al vafter en vafter temaken; zo
dat



Över PSALM CXXXIIÏ: f. 3"
dat dezelve nog door de künftenarijen, nog door het zwaard zelfs van bloeddorftige dwingelanden kan losgemaakt of doorgehouwen worden.
Eene Godlijke belofte, nog eens, welke U al verder beredeneerden moed, bedaarde ftandvaftigheid moet inboezemen in 't verder voortzetten van de goede zaak des dierbaaren Vaderlands; tot zo lang , dat de' llaaffche keetenen van een en meer ontmenfchte dwingelanden niet flegts verbroken, maar geheel en al vergruisd zijn, en de thans ontlökene Vrijheid, die dierbaare, die beminnenswaardige haren eerbiedwaardigen Zetel op onwrikbare grondflagen zal geveftigd hebben in het midden van U.
Neerlands God doe het U waf gelukken! en zullen mijne woorden, welke ik thans över het reeds omfchreven onderwerp voornemens ben tot U te fpreken, bij U gewenfchte vrugteh voortbrengen , dan zal die Heere, welke den zegen en het leven tot in eeuwigheid gebied, dezelvën moeten vrugtbaar maken door zijnen Geeft: mij zijnen Dienaar moeten geven openinge des monds, om' te kunnen fpreken 't geen ü nuttig, eii hem zelve welbehagelijk is in Jezus Chriftus. ; ~. .
Laren wij dan allen, hier vergaderde Broederen en Zufteren onze harten vereenigen $ A 2 gu-



4
LEERREDEN
onze fmeekbeden opzenden rot zijnen genaden throon, ten einde wij zijnen zegen en het leven verkrijgen mogen!
Doen wij dit op volgende wijze: enz.
Text P/alm CXXXIII: i.
Een Liedt Hmvmaahth, van Vavid. Ziet hoe goed en hoe lieflijk is het, dat broeders oQk f zaamen woonen.
't Voornaam, ja zo ver ons bekend is eenigft werk, waar mede zig 's Heeren lievelingen in de Choren der zalige onfterfelijklieid bezig houden , beftaat, in ds glansrijke deugden en volmaaktheden van hem , die op den throon zit, door gezangen te verheffen.
Deze hemelfche bezigheid tragten wij., die dit beneden toneel bewoonen, door onvolmaakte [Hemmen zo veel in ons is na te bootzen.
Geen wonder, wij weten tog, dat deze bezigheid reeds onder Gods oude volk, bij hunnen openbaaren en plegtigen eerdienft plaats hebbende met Jehova's goedkeuringe vereerd is.
Daar van daan zo velen Godverheerlijkende liederen ons nagelaten.
Daar van daan zulk een groote bundel v.an
Pfal-



Over PSALM CXXXIII: i. $
Pfalmen en liederen, bijzondere zaken betreffende , bij bijzondere gelegendheden gemaakt, bijeen verzameld: zulke Pfalmen en liederen, die of de roemrugtige daden van Jehovah in het helderit dagligt ftellen, zijne werKen verheffen, zyne deugden verheerlijken , of den menfeh tot de betragnng van alle deugden opwekken en aanzetten.
Tot het laatlte zoort kan men zeer gevoegelijk brengen dit uitmuntend Zangftuk, waar uit wij onze woorden genomen hebben, waar in ons een keurig tafereel word afgetekent, van de beminnenswaardige deugd, die de hoofddeugd aller menfehen, aller Chriflenen wezen moet.
God tog het Zalig Opperwezen is zelfs liefde, liefde gebied hij aan hem te bewijzen, hebt eikanderen lief met broederlijke liefde, is zijn gebod, aan deeze twee hangt de gant, fche wet en de propheten:
Deze Chriften hoofddeugd, de liefde en eensgezindheid onder eikanderen, word ons in dit ons Zangftuk als zoet en liefelijk voorgefield.
Het zelve is onder de 15 agter een volgende Zangftukken liederen Hammaaloth ge. heeten, nevens het tas, 124, 131 zij» geboorte aan de koninglijke Davtd verfchul. digd-
Deze noemt het, gelijk ook de anderen A 3 H



<S LEERREDEN
ji 4. genoemd worden een lied, om rede zo het ons toekhijnt, dat het zelve op eenen vrijeren trant dan de Pfalmen zo ju;ft niet na de regels der digtkunft of maat gemaakt is, ert gezongen wierd; een Zangftuk, 't geen aieemeen, niet door den Opperzangmeefter alleen, niet alleen door vaftgeftelde en m de zangkunft geöeffende zangers, maar van al het volk dagelijks kon gezongen worden, en bij velerhande gelegendheden gezongen wierd.
't Word mede gelijk de anderen 14, genoemd een lied Hammaakth in onze raai'een lied der trappen-, der opklimmingen: in het onderzoek der redenen van deze benaming geld Lier het bekende fpreekwoord, zo veel hoofden zo veel zinnen.
Een gemeen aangenomen gevoelen omtrent de redenen dezer benaming was er van ouds, en word van velen geleerde Eijbekolken als nog voorgeftaan.
15 Trappen zegt men zijn er geweeft in den tweeden Jerufalemfchen tempel, waar mede men van het voorhof der vrouwen, na het voorhof der mannen konde opklimmen.
Deze 15 liederen meent men wierden op die 15 trappen bijzonder op het loofhutten feeft zeven dagen agter eikanderen door de Leviten opgezongen.
Dan het is zeer te verwonderen, dat geleerde mannen, (eeae dwaling is tog altijd
men-



Over PSALM CXXXIIL- r. f
menfchelijk) zulk een -vaft vcrrrouwen geitel t hebben, op het getuigenis van eenen joodlchen fchrijver, aan wien men de uitvinding van dit gevoelen, dat er in Jeruzalems twede tempel zulke 15 trappen tuslchen 't voorhof der vrouwen en mannen geweelt zijn, en dar deze 15 liederen daarop gezongen wierden, alleen toekent: daar men in de befchrijving van dit Israeliritch Praalgebouw, zo als het in de gewijde gefchiedenis befchreven word, geen de minde melding vind jremaakc, en deze 15 trappen, door den uitmuntenften en geloofwaardigilen der joodfche gefchiedfchrijveren ook vergeten worden. Dan laat ik de aandagt mijner Hoorderen, door andere verfchillende gevoelens öp te noemen niet vervelen.
Deze liederen zijn hunne geboorre aan verfchillende makers, aan Salomo, aan David». aan anderen verfchuldigd; 't is zeker, dat dezelve lang na elkander, bij bijzondereen geheel verfchillende gelegendhed;n gemaakt $ijn.
De enigfte rede dus, waarom-deze liederen , toen dezen gantlchen bundel van Pfalmen en liederen tot een boekdeel gemaakt is3 agter eikanderen gevoegtzijn, kan niet anders dunkt mij worden ukgedagt, dan, dat de verzamelaar dezer Zangftukken, die in tbii een voeden derzlven willekeurig te werk A 4 gmg%



$ LEERREDEN
ging, dezelven agter eikanderen heeft willen voegen, om dat ze allen een gelijkluii-' dend opichrift, een lied Hammaaloth droe gen, zonder aan eenigen zogenaamde k' tempeltrappen te denken: het is dus'nodeloos de rede dezer benaming ver af te zoe *en. Laten wij bij het woord zelfs blijven, en na de eenvoudige betekenis van 't zelve de eenvoudige rede der benaming zoeken ' f J1 lied Hammaaloth is zo veel a]s een lied der trappen , der opklimmingen.
Deze opklimmingen in de liederen kan men van meer dan eene zaak verftaan: Men kan het brengen , of tot de opklimming der zangtoonen, pok tot de opklimmingen, op~ heffingen van den Geeft bij een Godverheer-' lijkend gezang; als waarbij onzen geeft ziff al engskens met de liefelijke Zangsoonen tl gelijk verheft, en in aangename beipie*elin gen tot God opklimt. " 1 b
Ditis de eenvoudjgfte betekenis des woords, natuurlyk eigen aan de zang en fpeelkunftwaarom zouden wij dan, om de rede dezer benaming te vinden one meer moeite verghaffen, endoorzoms onverftaanbaare vporitellmgen onze toehoorderen vervelen. X. In de nu volgende behandeling der wooraen zal ik eerft de gelegendheid waar bij, en tot wat oogmerk in 't vervolg dit lied gemaakt is, met weinige nasaal, ö * waar



Over PSALM CXXXIII: i. $
3. Waar uit wij dan de voortelling in ons textvers voorkomende des te gemakkelijker zullen ophelderen. 3. En ten laatiten die waarheden in de Helling zelve opgelloten, toepasfelijk zullen tragten over te brengen. Wat het eerfte aanbelangt: Niet verflaafd zijnde aan een. van ouds vaftgefteld; en met drift verdedigd plan, 't geen men in de verklaring der Pfalmen in 't algemeen en van deze 15 liederen, na de gedagten veler ouden en fommigen hedendaagiche geleerden foude moeten in agt nemen, kan ik met geen mogelijkheid, (fchoon ik egter aan de fraaije vindingen veler uitleggeren niet wil te kort doen) tot die gedagte komen, dat in deze 15 liederen de geheele kerkiiaat des ISf. T. van het begin tot aan het einde on-, der zinnebeeldige prephetif'che bewoordingen zoude worden voorgefleld.
Laat ik mij tot ons tegenwoordig zangftuk alleen bepaalen.
De eenvoudige Helling die in ov.s textvers voorkomt: de opheldering van dezelve door twee gelijkeniifen kan mij in generlij wijze tot dit denkbeeld jbrengen, dat de koningiijke Digter hier alleen het oog zoude hebben op de eensgezindheid en eendragt, die er onder de gelovigen van de eerfte en Iaatfte tijden van het jN* T, zoude plaats hebben,
A 5 Wiert



10
LEERREDEN
Wierd er dan niets, durf ik hier wel vragen, ten bijzonderen nutte, ter bijzondere ftigtmg , tot een bijzonder oogmerk voor de Jsraelitilche kerk in de Pfalmen en liederen opgezongen? moeten wij dan alles prophetjfch maken ? is er evenwel, al verklaart men dit en andere Zangftukken niet prophetifch, geen grote nuttigheid in dezelven voor ons die in dezen tijd leven , opgefloten en te vinden.
Is het niet veel oordeelkundiger; wanneer geen allergewigtigfte redenen ons anders noodzaken, de bijbelitukken te 'verklaren na de bij-» zondere tijden, omftandigheden, en gelegend, heden, waar in en waarbij dezelven gemaakt ev opgefleld zijn.
Komt het niet veel beter met cc regels eener gezonde uitlegkunde overeen; wanneer men in de befchouwing der voortellingen, vooral in poëtifche of dichtkundige Hukken opgelloten , zulke gebeurtenisfen in dien tijd waar in dezelve, 't zij toen of kort daarna gemaakt zijn, zig kan te binnen brengen, waar op de voortellingen in de liederen zeer toepasfelijk zijn , om dezelve dan ook door die gebeurtenisfen op te helderen, en langs dien eenvoudigen regel op die tijd toe te pasfen en te verklaren.
Dan wat behoeve ik hier breder uit te weiden. Eene zeer voortreffelijke gebeurtenis i



Over PSALM CXXXIIÏ: i. ||
nis, zonderling in haar zoort, brengen wij hier voor het l'oog onzer befbicgeiing; waar op de voorftelling in ons vers zttt volmaakt kan worden toegepaft.
Ik bedoele die treffende omftandighcid, waar in koning David op het einde van zij-, $m leeftijd zig bevond, die ons in al haar couieuren in de twee laatfte hoofdftukken van het eerite boek der Chroniken befchreven word. Zulk een treffende omftandigheid, waar op het voorftel in ons textvers in allen deelen kan worden toegepaft, waar bij wij dierhalven een weinig moeten, ftilftaan,
Wij zien daar israels Koning de digter van ons Zangüuk, op het einde van zijnen leeftijd , afitand doen van de koninglijke waardigheid : de koninglijke kroon, welk een grootfche vertooning! voor zijne voeten als 'e ware nederleggen. Den koninglijken Schepter, en daar door alle koninglijke magt zijnen Zoon Salomo overgeven: en dat wei op zulk. een plegrig tijdftip, dat alle de Overflen Israels van alle verfchillende rangen; zo der Stammen, der duizenden, der honderden, als van alle have en vee, 's Konings Zonen met de kamerlingen, de helden, ja de gantfche gemeinte Israels, binnen Jerufalem plegtig waren t' zaam vergadert. Ia welker aller tegenwoordigheid de Koning zijn voornemen te kennen gaf; de harten des
volks



J» LEERREDEN
volks door eene treffende aanfpraak aan zijnen opvolger Salomo als 't ware verruktealle de harten als 't ware vereenigde dooi broederlijke eendragr, door liefelijke eensgezindheid , om van den grootften tot den klemden Jehovah hunnen God en' Koning voor alle zijne weldaden, inzonderheid voor de goede regeringswijze onder hen plaats heb. bende, te prijzen en te verheerlijken.
; Verrukkende fchilderij, heerlijke vercoomng, m den Israelitifchen tijd, weinigen maar m haar foort! De Koning de opperfte magt hebbende, de Overften, {die het gantfche voiK vertegenwoordigen, de Leviren en Prie£eren met het gantfche volk, door liefelijke eendragt t' zaam verbonden ; brengende een ieder gewillig zijne gefchenken op, ter op, bouwing ven het aigtbaare Praalgebouw dea Allerhoogften.
Weltevredenheid lag op de aangezigten van allen:
De grooten zagen met geen ttots gelaat neder op den geringen: de minderen bedilden of berispten daar geenzints de handelwijze der grooten; trouwens zij hadden geen rede. Alles wierd door de opperfte magt, en eerften des volks zo eerlijk, zo. regtvaardig, zo wel beftuurd, dat hunne gedragingen wel verre van de veragting en verontwaardiging der natie, maar ia allen opzigten
in



Over PSALM CXXXIIL i. t|
de goedkeuring der menigte konden wegdra-
êCEen en dezelve drijfveer befluurde hunner aller daden, zo wel der Overheden als des volks: allen hadden zij een doel, het heil namentlijk, den vooripoed, endenwelvaard van Kerk en Burgerftaat te behartigen.
Plet volk was te vrede met de nieuwe aanflelling van hunnen Koning, met de falving en inhuldiging van hunnen Priefter*
Blydfchap en vreugde deed hunne aangezigten glinfleren; hunne harten waren met alteen in onderlinge liefde 't zaam vereenigd; maar betoonden dit ook uitwendig; zij loofden tog altezaam Jehova hunnen God; hunnen Opperften Koning; zij offerden gezamentlijk den Heere flagtofferen en brandofferen , duizend Varren , duizend Rammen, duizend Lammeren , zij aaten al te zaam en dronken voor 't aangezigt des Heeren met groote vreugde. _
Wat dunkt U ; had onze Koninglijke Digter geen rede deeze verrukkende plegtigheid met een proeve zijner Digtkunde te vereeren? Wat Digter zoude hier tog zijn digtvuur kunnen verbergen?
Onze Liefelijke in Ifraëls Pfalmen word bij deeze geleegendheid in zijnen ouderdom aangedreeven , 'deeze plegtigheid door een B tref-



H LEERREDEN
treffend, kort, dog zinrijk Zangftuk tot ifi het laatite nageflagt te vereeuwigen.
Een Lied der opklimmingen. Ziet brengt hu voort. Hoe goed en liefelijk is het dat broeders ook zamen woonen.
2. Zoo Broederlijk fpreekt onze Digter ook zijn Volk aan bij die plegrige gele-gendheid, wanneer hij zijn voorneemen ten aanhooren van allen bekend maakte x Chron26: 2. Hoort mij mijne Broeders, zegt hij en de mijn Folk,
Niemand mijner Hoorders, zal vertrouw ik zoo kieen van begrip zijn, dat hij deeze benaming van Broeders niet in een^n ruijmen zin zoude nemen, en door dezelven niet zoo zeer verftaan zulken in een huigezin woonende, die door bloedverwandlchap eikanderen de naasten zyn.
Die flegts een weinig door denkt en de Voorgeftelde plegtigheid met den korten in. houd van dit lied vergelijkt, zal dunkt mij deeze benaming ook niet alleen, gelijk zoras wel eens gefehied , óp de orde der Leviten willen thuis brengen.
Daar volgens gelegde gronden de twee volgende verzen ons als met den Vinger na die treffende gebeurtenis wijzen « wie zal dan met overtuigd zijn, dat wij hier <loor Broeders eene -gantfche meenigte, een ganfch Volk in een land woonende van de
groot*



o v ë R PSALM CXXXIII: f. ï 5
0rootften tot den kleinften van de hoogfte ïnagt af tot den laagilen toe voor het oog onzer .befpiegeling moeten brengen.
Geen juifter benaming tog kan er aan een Volk in een land zaam woonende, tor, een Genoodichap , tot eene Maatfchappy behoorende, onder dezelve wetten ftaande immer gegeeven worden:
De verfchillende rangen in eene Maatfchappij van merifchen , allernoodzakelijkst beneemt deeze benaming geenzinds haare kragt.
Voor een Koning , voor Overheden des Volks, is het wel eene bijzondere en groote eer, dat in hunne Perfoonen de Magt en Majefteit eener ganlche Natie beruft. Dan door welken hebben zij de Stoelen des gerichts, de Stoelen dereeren beklommen?
De gantfche Maatfchappij , het Volk, het geheele Genootfchap, waarvan zij zelfs meede Leeden zyn , hebben hen deeze aanzienelijke ambten opgedraagen, om in hun naam, en anders niet, de zaakpn der Maatfchappij, dat is hun eigen Zaak , de Zaak des gantfehen Volks zelve zoo te regelen als tot het meefte welzijn kan (trekken, den groei en bloei deszelven, het meelt kan bevorderen ; zoo dat in den boezem van dat zelfde,Volk, in dien hunne Overheden,



i6 LEERREDEN,
de aan hun opgedraagen Magt misbruiker! ten nadeele of tot verdrukking van der Ingezetenen geheiligde rechten en voorrechten,' de magt huis velt om zulke ontaarde eri eed verbreekende Regeerders van hunne aanzienelijke Ambten te ontzetten; en zulkeri in hunne plaatzen aanteftellen , wièr harten met eerlijkheid; en Vaderlandfche trouw, dan met gevloekte eigenbaat en eerloosheid vervuld zijn.-
Niemand dunkt mij zal hu meer' twijfelen, of deeze benaming Van' Broeders kan zeergemakkelijk op eene ganfche Natie, op een ganfch Volk worden toegepaft.
Onze Koninglijke Dichter, in wien de* inagt des ganfcheri Volks' ber'ufte fchaamde zig daarom Ook niet , maar ftelde ef £ijne groote eer in het gantfche Volk van de grootften tot den kleinften zijne Broeders te noemen.
Van de eendracht eh liefelijke eensgezindheid van zulke Broederen , zingt de Dichter in dit Lied onder de bewoordingen^zij woorien zamen:
Naar de kracht der beteekenis déezer woorden geeft de Dichter er mede te kennen, dat onder hen eene volmaakte eendracht eene voortreffelijke eensgezindheid piaata greep.
Verbeeldt U eens zulk een Broederfctiap:-
Zulk



Over PSALM CXXXIII: f. if
Zulk een Maatfchappij Vaft menfchen * waarin, Ichoon er verlchillende rangen en Staaten van menfchen in plaats hebben echter eene nationale eensgezindheid en eendracht huis velt.
In de zaaken des gerichts wordt dari geen hamerüag' van twift of tweedracht gehoord. ,
Al dé Overheden des Volks hebben eeö doel i niet ten kwaade om hunne Medeburgers te onderdrukken * hen in hunne bezworen rechten en geheiligde Voorrechten te verkorten, en hen door geweld een afgrijzelijk Haven Juk om hunne halzen te -Werpen * neen; er wordt hier van eene eendragt in het goede gefprooken , zij branden allen van begeerten* om de goede be^ geerten hunner brave Medeburgeren te bevorderen , hunne Dienaars de grootfte dé eerfte .dienaar, zoo wei als dé gerïngften, zijrt nimmer nalatig hunne befluiten uittevoeren, zullen nimmer op eenen tcon, welke geen Dienaar tegen zijne Meeflers paft: hen tegentefpreeken , maar gehoorzaamen op de troufte wijs hunne billijke beveelen. . . .
Dé Pnesfereri zijn Eendrachtig , hebben allen flegts een oogmerk, geenzints, om de meenigte tegens hunne brave verteegenwoordigers optezetten» hen door fijn vernifte,^ & . doch



18
LEERREDEN.
doch geen kenmerk van eerlijkheid draagende voortellingen re misleiden in tegendeel hen tot bedaarde ftandvafïigheid, altijd te prijzene waakzaamheid in de betragting van het geen goed en eerlijk is aan te zetten en de waarheden van den Chriftelijken Godsdienft zonder partijdigheid in de liefde te betrachten.
Het gantfche Volk eerbiedigt de.op het recht iteunende beveelen der wettige Overheid; onderfchraagt, onderfteund zoo veel in hun is alle hunne goede pogingen, die het welzijn van kerk en BurgerÜaat kunnen bevorderen.
Geen Land of kerk verdervende Partijfchap■pdn worden er gevonden.
Geen Oproerftookers zoeken door geweld de vaft^eltelde Regeeringsvorm te veranderen dat is den knegt boven zijne meesters te verheffen.
Met een woord een ieder bemind den vreede, een ieder leeft in zulk een maatfchappij gelukkig , een ieder word gezegend.
Zoo woonen Broeders te zamen: wie verwondert zig dat de Koninglijke Dichter in ons textvers zig daar zoo fterk over uitdrukt, Ziet hoe goed en liefelijk is het, dat Broeders te zaamen wtonen.
Het is goed en liefelijk zingt de Dichter.
Iets



O vér PSALM CÏXXIII: 1. i9
ïets is goed 't welk aan zijn eind© en oogmerk beandwoord.
.Niemand uwer zal zoö onkundig zijn, dat hij niet weeten zoude het einde eti oogmerk waartoe God de menfchen in biji zondere maatfchappijen, en bijzondere Genoodfchappen heeft willen tzaam voegen eri vereenigen.
Nergens anders om zeekeir , dan op dat alles eerlijk en in een goede Orde geichie* de, op dat de een het welzijn Van den anderen en zoo een iegelijk in wat rang of Haat hij verheeven is , het welzijn van allen van de gantfche Maatfchappij of Geiiootfchap in Kerk en Bürgerftaat zoude bevorderlijk zijn»
Dan hoe kan nu dit algemeen einde be* reikt worden, daar twifl en tweedracht hét zoo noodzaakelijk vertrouwen van den een op den anderen Vernietigt en Wegneemt. Goed zeer goed mag de Dichter dan te regt wel opheffen , is het dat Broeders tj zaamen woonen.
Hij klimt op, hij verheft zijn töon hoóger, liefelijk is het dat Broeders tzaameft woonen.
Iets is lieflijk, 't welk door zijn goedheid en volmaakte fchoónheid , de liefde en begeerte van anderen uitlokt en hei B 2 hart
/ • ' '



20
LEERREDEN.
hart der bezitteren met een inwendige verheuging ea vergenoeging doortintelt.
Getn wonder , dat onze Dichter deeze Broederlijke tzaamenwooning , als liefelijk roemt.
Wiens liefdehartstocnten moeten niet gaande worden op de befchouwing van zulk een liefelijke eendragt van zulke treffende eensgezindheid.
Wiens begeertens zouden zig niet uittrekken in zulk een maatfehappije van menfchen , en zulk een Genootlchap te verkeeren, waar eene nationale eensgezindheid de liarten van grooten en geringen bezield en hen als Broeders door den band des vredes en der liefde tzaam vereenigd om het algemeen welzijn van Kerk en Bürgerftaat ie bevorderen.
Zulk een tzaamen woning nog eens, zulk een eendragt en eensgezindheid is liefelijk om dat dezelve een zeker , een onfeilbaar teeken is, van zegeningen, geluk, en voorjfpoed*
Dit ondervond onzen Koninglijken Dichter zonderling op dat plegtig tijdftip, waarvan wij gefprooken hebben; waarom hij als met de vinger daarop wijzende zingt Ziet hoe goed enz. Ziet.
De aandacht word hier zeer door opgewekt



Over PSALM CXXXIII: t. ff
wekt, de goedheid en fchoonheid der zaak waar van gefprooken word, word door dit woordje llerker ten toon gefpreid , Ziet, lm
GnOnze Dichter had het bij ondervinding; het beminnenswaardige, het liefelijke, het goede dier verrukkende eendragt, het nut, 't geen daar zeker voor het ganfche Volk uit zou voortfpruiten fchitterde hem zoo Iterk in de oogen, dat hij niet na kan laaten m dit uitmuntend Dichtftuk anderen tot de befchouwing en betrachting van zulk een liefelijk Broederfchap, van zulk een beminnelyke eensgezindheid en eendragt op te wekken, en aantehooren.
Ziet, aanfchouwd, die van geen Broederlyke eendracht een juift denkbeeld kunt vormen, ziet, die U vermaak fchept, in tweedracht te zaaijen en twift te ftooken tusfchen uwen naasten. Ziet hoe goed ende hoe liefelijk het is dat Broeders te zamen
Er is geen twijfel aan , of uwer aller harten zullen door de enkelde befpiegelmg van zulk een uitmuntend Broederichap als 't waare verrukt zijn.
Er is geen twijfel aan , of de harten van alle braave Utrechtenaaren en van alle mededeelneemers in hun lot zullen van beB 3 geerte



LEERREDEN.
geerte ontbranden, en hunne wenfchen in dier voegen wel willen uiten.
Ach was er zulk een eendragt, zulk een Broederlijke eensgezindheid iri het midden van Nederlandfch Volk; ach mogt zulk een treffende eendragt de harten van Neerlands Overften in allen opzigten bezielen; mogren de harten van alle Neerlands Burgeren van den grootften Burger tot den geringften door zulk een eensgezindheid zijn vereenigt. Waar is die gulde tijd gebleven, die tijd, fchoon meer dan 200 jaar voorbijgefheld , toen Neeiland* Overffen, Neerknds Burgeren met een en dezelfde oogmerken bezielt waren , een en t zelfde doel hadden om de aanbiddenswaardige Yryheid zoo duur bevogten door het bloed onzer Vaderen door het thans, goede hemel! bijna verbrooken bezwooren Unie verbond tot in het laatfte nagedacht te bevefhgen.
Toen deeden eensgezinde fteramen U. trechts Achtbaare Raadzaal nu het Choor der werenfchappen geworden weergalmen, toen vertoonde zig bijna fchoon in een hachgelijker tijdflip een zelfde plegtieheid als waar van wij gefprooken hebben: toen zag men , hoe goed en liefelijk het was, dat Broeders te zaamen woonden.
Wie



Over PSALM CXXXIII: i. ^3'
Wie zal daar niet van overtuigd zijn; wij allen, die meer dan 200 jaar laater leeven, ondervinden als nog zeer veele vrugten dier liefelijke eendragt en eensgezindheid: Dan die gulde tijdperken fchijnen vervlogen te zijn. Zedert lang was men met één doelwit niet bezield.
Eigenbelang en eigenbaat plaatlleh tze*dert tijden haaren alverwoestenden zetel ia 'v midden van Neerlands Volk.
Deeze tijd inzonderheid levert overvloedige ftoffe op voor alle braaven en welmeenende; ftoffe niet van gejuich, maar ftoffe van klagen» dat die liefelijke eendragt en eensgezindheid , die Land en Volk doedbloeijen en met milde zegeningen overlaad, in de Kerk zoo wel als in den Burgerftaat veel al geweeken is. In 't Kerkelijke ziet men den eenen Leeraar den anderen in ftukken , die in 't weezen der zaak niets verfchillen uit vuilen haat en partijdigheid vervolgen.
In 't Burgerlijke. O! hier word ik ontroert in mijne gedachten, hier gevoele ik meer , dan ik met woorden kan uitfpreeken. Mijn Vaderland! dierbaar Vaderlandl zuchtende Moeder thans die mij gebaard heeft; altijd van mij geliefdkoost , voor wien ik mijn dierbaar leeven veil hebbe. Waar is uwen voorigen roem, uwen luifter B 4



H LEERREDEN.
gebleven ? Hoe zijl gij zoo ontroert in U zeiven, hoe, zijn veelen uwer Zoonen, zoo ontaart van hunne braave Voorvaderen die hun bloed voor U voor Neerlands Vrijheid, kloekmoedig ftroomen deeden.
Ontaarde Overheden, mijn Vaderland, die de regten des eendragcigen vrijgebooren Burgers met voeten treeden, hunne ooren fluiten voor de fmeekbeeden van een lang getrapt en verdrukt Volk; ontaarde Booswigten die den onnozelen bezoldigden Krijgsknecht durft aanvoeren bm hunne handen te wasfchen in het bloed hunner vrije medebroeders.
En gij ondankbaare, eerft bij het gantfche Volk bemind nu de veragting der. Natie geworden; herdacht gij eens de wel, dadigheden, door he: goedaardige Volk van JVederland, aan uwe Vaderen, aan Uw huis, aan U bewezen , herinnerde gij U eens *iwe plegtig gezwooren eeden, zoo gij eeden kend, om de geheiligde regten van dir Volk te verdedigen. O Vorft! beef, zoo gij volhard in uwe geweldenarijen , beeft, zoo gij met uwe Slaaven, de vrije veftingen, van het lang getergde Volk van Utrecht naderd, beeft, moogt gij het eens hooren, Vorll! wanneer gij zoo volhardende, fens verlchijnen zult yqor den Opperrigter.
der-



Óver PSALM CXXXIil: i 25
der gantfche aarde» waar U zo wel als den geringlten bedelaar loon na werken ervaren zal.
Dan waar heen voert mij mijse ziel? Dank zij den God des Hemels, dat hij uit eene dikke duiflernis eg-ter een ftraaltie ligts doet fchijnen, dat hij ons in verfcheiden, vooral in 't grootfte gedeelte van dit ge-? west zulhe Overheden gegeeven heeft» die hun Soeverein gezag tegen alle aanflaagen van geweld en overheerfching thans doen gelden ; die de tweedragtsftookers zoeken uit te roeijen uit het midden van een anderzinds vreedzaam volk.
Juigt gijl. dan ook als nog vrije en eendragtige Burgers van Utrecht dar gij binnen uwe muren U op verteegenwoordigers, op Regenten kund beroemen die de agting der natie wegdragen; en zig uw vertrouwen weerdig maaken.
Neemt mijnen vriendenraad in agt. Laat geen twift of tweedragt nimmer onder u eenig voedzel vinden.
Dat het onderling vertrouwen tusfchen uwe verteegenwoordigers en tusfchen UL. allen fteeds meer en meer op onwrikbare gronden geveftigd worden, Laat geen twiftItokers, geen land en volk verdervers, die er zeeker wel binnen uwe muuren zullen gevon|pn worden » UL- in uwe goede oogmerken E 5 en



t6
LEERREDEN.
en pogingen ten nutte van het algemeen en deezer Stad in het bijzonder immer te rug houden, ö Braave Utreehtenaaren lang getrapt en verdrukt nu reeds vergevordert in de hertelling uwer heilige regten blijft tog nu voortgaan, houd niet op, ruft nier, voor dat Neerlands Burgervrijheid in deeze Stad en in het Stigtze geweft boven heerfchzugt en dwingelandy volkomentJijk zegepraalt.
Die een goede Zaak voor heeft behoeft nooit te vreezen.
Weest dan ftandvastig : fchoon het geweld voor uwe Poorten mogt genadert zijn* en de moordkreet van buiten uwe Veilingen mogt opgaan. Neerlands God , de God onzer Vaderen, die de onderdrukkingen niet aanfchouwen kan, leeft en regeert. Weeft dan ftandvastig en dat wij allen , welken tpt uwe hulp zijn aangerukt , moedig en dapper zijn , dierbaare Medebroeders.
Dat geen kleinigheden onder ons eenige verwarringen te weeg brengen.
Weeft in deeze veruitziende daagen vreedzaam en eendragtig, dan zullen alle uwe zaJcen voorfpoedig gaan, dan zullen zegeningen op zegeningen uwe treden vergezellen.
Maar vooral ook W, H. verzuimt ook geenzinds die dingen die gij als Leden der
Kerk



Oveh PSALM CXXXIH: i, 27
Kerk verfchuldigt zijt te betragten, die Jehova onze God uit Kragt van het Genade\ erbond bij uwen plegtigen doop met U gemaakt van U afvordert.
In deezen opzigte komt de taal des Dichters ook te pas. Ziet hoe goed en hoe liefelijk is het dat Broeders tzamen woonen.
Mogten uwer aller harten door Broederlijke liefde en eensgezindheid vereenigt zijn tot de vreeze van Gods H. naam, dan was U nog veel grooter geluk befchoren, een gefuk 't geen zig veel verder uitlfrekt dan het tijdperk van ons kortftondig leeven.
Mogt gij in deezen mijnen Vriendenraad mijnen raad ala Leeraar ook, in acht neemen.
Zorgt voor uwe onflerfelijke zielen terwijl gij nog leeft, er nadert een tijd met fnelle ichreeden , wanneer er geen wijsheid of verzinninge meer weezen zal: nu word U allen nog een beftendig geluk, fchatten en rijkdommen aangeboden, die geen geweldenaars U zullen kunnen ontneemen , maar die beftendig en eeuwig zijn,
Mogten uwer aller zielen, die gij er nimmer met aandacht aan gedacht hebt, heilbegerig worden, om met die rijkdommen, die voor den geringflen zoo wel als voor den grootten te verkrijgen zijn verrijkt te worden.
Doet afftand tot dat einde van zonde en
on^



23
LEERREDEN,
ongerechtigheid; hebt er een opregt berouw van; Smeekt God om de vergevende genade van zijnen lieven Zoon J. Chriftus onzen eenigen Zaligmaaker; fmeekthem, dat hij zijne liefde in uwe harten wil uitftorten door den H. Geeft. Dan zullen uwe harten tot de vreeze van zijnen naam vereenigt zijn.
Dit zijt gij lieden bewuft godv: Toeh: die zulk een hemelfche eensgezindheid en eendragt gefmaakt hebt.
Laat bid ik Ude liefde Gods meer en meer in alle uwe woorden en daaden openbaar worden. Zoekt meer en meer te vorderen in die pligten van lieide en eensgezindheid, op dat daardoor niet alleen Uw heil, Uw genoegen, Uw innig vermaak maar ook het heil uwer mede menfchen bevordert word,
O liefelijke eendragt, o beminnelyke broedermin , hier wel gebrekkig, egter een voorfmaak van die volmaakte band van vereeniging en broederliefde, die in den hemel het Vaderland hier boven eens zal genoten worden , * daar wij dan , en dit zij tot onzen trooft, met Chriftus onzen grootften^en besten broeder volmaakt zullen vereenigt zijn, om bezig te zijn eeuw uit eeuw in aijne voortreffelyke deugden groot te maaken en met de heilige Engelenchooren een eendragtig gezang zullen opheffen, Heilig. Heilig, Heilig is de Heer der Heirfchaaren: Amen.
NA-



N A G E B E D.
den eenigen» eeuwigen, onzienlijken en on«J fterfelijken God brengen wij toe den iof, prijs, eer, en dankzegging voor de hulp en bijfland , die gij uwen Dienaar in dit middag uur en voor de weldadigheden , die gij aan ons allen beweezen hebt, laat het gefprookene ons allen tot eenen zegen gedijen, en het woord der Predikinge van het liefelijk Euangelium aan alle plaatzen vrugten van geloof en bekeering voortbrengen, op dat de regte Bedienaars van hetzelven zig met hunne aangewende pogingen meer en meer mogen gelukwenfchen:
God van alle Zegeningen, die den zegen en het leven gebied tot in Eeuwigheid, zegend alles wat uwen zegen nodig heeft.
Zonderling fmeeken wij uwen zegen eerbiedig *a£ over ons dierbaar Vaderland, wij draagen hetzelve Eerbiedig en Ootmoedig op aan uwe befcherming,God van Nederland; tot U, die in de hoogte woond» die den Koningen der aarde vreefelijk zijt, bij wiea de grootfte Wereld-Vorft niets geagt is, neemen wij onzen toevlugt, in de drukkende omftandigheden„ waarin wij ons bevinden: Uwen arm is nog niet ver. kort. God onzer Vadsren, gij zijt nog dezelve als ia de dagen van ouds. Wij hebben het met onze oorea gelioort, onze Vaders hebben het ons verteld, gij hebt een werk gewrogt [in Jiunne (dagen in de dagen van ouds, Gij hebt de Heidenen met Uwe hand uit de bezittingen vwdreeven, henlieden geplant, de Volken geplaagt, henlieden daaren tegen doen voortfchieten, want wij hebben het land beërft door on« zweert, en ónzen arm heeft ons geen heil gegeven maar Uwe regtehand ende het ligt Uwes aaagezigts, om dat Gij een



3e N A G E B E D.
welbehagen in oni haddet: wij verheffen onze (femme tot U in den Hemel, wij brengen onze lineekinged voor uw aangi*zigte; helpt ons ó Heer! door Uwe roagt en redt ons fwkend Land uit de verwarde omftandtgheden, waarin het zig bevind; dat de aanllaagen der booten niet gelukken, de raadllagen van blo^ddorfti* ge Menfchen beulen verijdeld worden, dat Neerlands gantfche Volk eens met de goede geeft van liefelijke eendragt bezield wi<.;rd, up dat de een der. anderen niet meer ha.ite, niet meer vervolge, niet meer verderve, rrta.:r, dat een itder fteeds alle deszeifs vermogens infpanne tot behoud, bioeij ea weivaart van dit gezegend geineenebeft.
Dat alles wat hier toe noodig is en allen wolken hiet toe medewerken, tot dat einde van U gezegend worden , wet de keur Uwer zegeningen.
Alle onze wettige en waardige Overheden,, alle waa* re en opregte vertegenwoordigers van een vrijgevogteri Volk, die gij over óns gefteld hèbï, bevelen wij in de befcherminge van U den Alierhoogften; gij kent en weet het gewigt hunner bedieningen in deeze veruitzien "ie dagen; fterk hen in alle ondernemingen ten voordeelen van dit Land en Volk; .vereert zigtbaac hunne Vaderlandlievende pogingen met Uwe goedkeuring, vervult hunne zielen met zo veel wijsheid, met zo veel doorzigt, met zo veel voorzigtigheid, met zoo veel Godsdienften Vaderlandsliefde, als de drukkende omftandigheeden van Land en Volk in hen thans vereifchen.
Zonderling zij uwe zorg aanbevolen de Achtbaar» Raad en Migiftraat van deeze Stad. Geeft, dat zij ïTioedjg'en heldhaftig op het ipoor door hen gezet voorttreden om de goede en rechtveerdige zaak des verdrukten Volks voorteftaan, tekens alle dwingelandij, en willekeurig e heerszugc dezelve ten koften van alias
wat



N A G ,E B E D. §i
wat hen dierbaar ii te verdedigen, het vervallene meet en meer te helpen hertellen, tor dat Neerlandsburgers. Vrijheid eens boven alie haare lagers en verdrukkers volkomentlijk zegepraale, bewaar deeze Edelen der Vol* ken lang in uwe gunft; geeft, dat zij hunnen loop voleindigt hebbende ruften mogen, van hunnen arbeid „ en ingaan in vreede.
God van genade en van veele barmhartigheid, daai het Euangelie uwes lieven Zoons ons gebied, dat wij onze fmeekingen, zelfs voor onze Vijanden tot uwen thrcon zouden zenden: zoo vinden wij ons verpligr, daaraan te beantwoorden.
Wij leggen dan voor den throon uwer ontferming» neder, alle de Vijanden van ons dierbaar Vaderland, alle belagers van onze onfchatbaare Vrijheid, alle die Overheden en die zig Regeerders noemende de Voet zetten op den nek des Vrijgeboren Burgers, Neerland». Stadhouder Willem de 5de, die wij vet en groot gemaakt hebben, en zig nu met zijne laagbezielde mededwingelanden verzadigen wil, in het koftlijk bloed onzer , om het regt fmeekende medeburgers; verijdelt gij, ó God! die van den man des bloeds ende des bedrogseen gruwel hebt, de raadflaagen dezer bloeddorftigen; dat hun geweeten in hun eens ontwaake, dat. uwe alweetendheid. majefteid en regtveerdigheid eens zulke indrukzelen in hnnne verftokte gemoederen make.i^ dat zij hunne Euveldaden, het onregt de Godloosheid deezen Volke aangedaan, nog in tijds betreurden , U en het beledigd Volk om vergeeving fmeektea ten einde hunne zielen nog van het verderf bevrijd mogten worden.
Geeft o Heer! dat het alle ingezetenen van Nederland welga, de Burgerij van deeze Stad groeije en bloeije en zij onder hunne brave Regeerders leide een ftil en geruft leven in alle Godzaligheid 9 en eerbaarheid; dat
een-



ga N A G È B E D.
eendragtigheid en vrede hen en ons allen, welken tót hunner hulpe zijn toegefehooren, (leeds blijve beaia» len. Maakt ons, o Jehova, clie den moeden kragt geeft, die den lafhartigtten in eensheid kunt hervormen, maakt ons allen, wanneer het geweld voor deze Veiling mogt nauercn, moedig als jonge leeuwen^ voorzig ig , bedaard en (landvaftig in het ftrijden, dat wij dan niet ophouden, of rullen, voor dat wij den belager '.er Vrijheid, den honer der Majelleid eens vrijgevogten Volks den Dolk in 't hait geitoten heb* ben, op dat Neerlands Vrijheid herleve. als in de dagen van ouds; weert verder met een ieder van ons in alle onze bijzondere betrekkingen, dat Uwe voetflappen over ons allen van vettigheid druipen ; 'uwe goedgunftigheden ons blyven omringen als eene rondasfe, op dat wij tot het einde van onzen leeftijd rijke ftoffe hebben den uaam Uwer heerlijkheid met dank. Zeggingen groot te maken.
' Hoort nu Heer ons gebed , verhoor onze fmeekin* gen; laat dezelven als een liefelijk reukwerk gefield zijn voor Uw aangezigt, en de opheffingen onzer handen, als het avond offbr van den Zoon uwer 'iefde Jezus Chriftus onzen eenigen God en dierbaren Zaligmaker, op wiens bevel, wij Uaanfpreeken ais: Onze Vader, die inde Hemelen zijt, enz.
Druk-Fout.
op pag. 14 (laat 1 Cbron. s.6: i. Leesi Cbron.id: 1;