01 2«7 ,53



D E
LEVENS
VAN
PLUTARCHUS.






D E
LEVENS
VAN
DOORLUCHTIGE
GRIEKEN en ROMEINEN,
ONDERLING VERGELEEKEN, DOOR
PLUTARCHUS.
uit het oorspronkelyke grieksch, geheel op nieuw t ver.taald, en met zeer vele aantekeningen opcehelder».
door
Ev. WASSENBERGH en II. BOSSCHA,
hoogleeraaren te franeker en harderwyk.
NEGENDE DEEL.
MET P LA ATEN.
te AMSTERDAM, ey JOHANNES AL LA R T.
ND CC C V-






HET
LEVEN
VAK
ALEXANDER.






AXEXAND ER • C . J - C A. S All.






HET
LEVEN
VAN
ALEXANDER,
Daar wy nu, ïn dit gedeelte onzer Levensverhaalen, het Leven gaan befchryven van den Koning alexander, benevens dat van caesar, door wien pompejus t'onder is gebracht, zullen wy, uit hoofde der talryke door hen uitgevoerde Daaden, welke zich aan ons opdoen, geene andere vooraffpraak gebruiken, dan die, waarby wy onze Lezers verzocht willen hebben, dat zy het ons ten goede houden, wanneer wy niet alles , noch elke roemruchtige Daad, afzonderlyk, in alle de omftandigheden ten naauwkeurigften verhaalen; maar ons, veel eer, over het geheel bekorten. Ons doel was, immers, nok GeiX. deel. A 2, fchiS"



g hït LEVEN
fchUdenisfen te boek te (lellen, maar wel Levens te befchryven. Ook zyn het, doorgaans, niet de luisterrykfte Bedryven, welke overtuigende bewyzen opleveren van iemands Deugd, of Ondeugd. Veeleer heeft, vaak, eene geringe Daud: het minfte Woord ; of een of andere boertige trek, meer afgedaan (a) tot onderkenning van het Karakter, dan Velden bezaaid met duizenden vyandelyke Lyken ; of de talrykfte en fchoonst-geordende Legers; of het bemachtigen der vermaardfte Steden. Eveneens, dan, als de Schilders, ten einde hunne Beelden te doen gelyken, de trekken ontleenen uit het Aangezicht, Gelaat en Oogen, waaruit de inborst blykbaar worden kan; terwyl zy zich over de verdere Lcdemaaten weinig, of niet bekommeren; dus ook is het billyk, dat men jegens ons infchikkclyk zy , wanneer wy
liefst
(a) „ Dit is het juist, waarom men deze Levens van plut. zo zeer bewondert. Hy verftaat het zich de groote Mannen der Oudheid zo na« tuurlyk af te fchilderen s dat men zich verbeeldt hen in de daad te zien, met, hun te leeven en om te gaan." Fr. Vert.



van ALEXANDER. $
liefst verkiezen tot de kenmerken der Ziele door te dringen, en, deze opgezameld hebbende, ieders Leven naar dezelve trachten uit te beelden; terwyl wy aan anderen de Befchryvingen van Veldflagen en grootfche Heldendaaden overlaaten.
Het wordt algemeen voor eene uitgemaakte zaak gehouden, dat alexander van vaderszyde , door middel van carakus, afdamde van hercules, en van moederszyde, door neoptolemus, van achilles. Men verhaalt, dat philippus, in de eerfte jaaren zyner Jongelingfchap , wanneer hy in Samothracie, gelykelyk met olympias wierd ingewyd, (die ook zelve nog maar een Meisjen was, maar wier beide Ouders toen reeds overleeden waren) op haar verliefde ; waar van het gevolg was , dat hy haar voor zich ter Vrouwe zocht en verkreeg van haaren Broeder arymbas (b~). In den nacht, nu,
wel-
(£) Deze naam wordt verfcheidenlyk gefchreeven. Verg. de .aantekeningen van xyland. en bryane, en het Lev. v. pyrrhus in ons VI D. bl. 5, 6. waar wy zeiden, dat neoptolemus, Vader vsn olympias, de Broeder was A 3 vaa



c ■ het LEVEN
welke dien vooraf ging, waarin Bruid en Bruidegom in de Slaapzaal wierden opgeflooten (V), droomde de Bruid, dat, by het ontftaan eener Donderbui, een Blikzemftraal nederfchoot op haaren buik : dat uit dar treffen ftraks een zeer groot vuur wierd ontftooken , het welk , vervolgens, losgeborften zynde in vlammen, die zich wyd en zyd verfpreidden , eindelyk verdween. Eenigen tyd laater, na het voltrekken des Huwelyks, droomde philipl>us, op zyne beurt, dat hy op den Buik zyner Huisvrouwe het Zegel zettede. Het graveerzel nu van dat Zegel verbeeldde, naar hem dacht, een' Leeuw. Alle andere Waarzeggers nu, welke men over dit nachtgezicht raadpleegde, verklaarden hetzelve voor verdacht te houden , en oordeelden
het
van dezen arvjsas, of arymbas. Hy was dus niet de Broeder, maar dés Vaders Broeder van olympias, en de verbetering van den Text, door xylander in dien fin voorgefteld, fchynt hoven allen twyffel.
(O Wy hebben geoordeeld deze eigenaartige» fpreekwyze, by de Grieken gebruikelyk, en hun-, ne gewoonte by diergeiyke gelegenheid aanduidende, te moeien behouden.



van ALEXANDER.
het raadzaam voor philippus zyne Huisvrouw in het vervolg met meer oplettendheid gade te liaan. Alleen aristander, de Telmisfenfer QT), gaf eene geheel verfchillende uitlegginge. Hy verzekerde, naamelyk, dat 'er wierd aangeduid, „ dat de Vrouw zwanger was: aangezien men, im. mers, nooit de gewoonte heeft om iets, dat ledig is, te verzegelen! — Hy voegde 'er by, dat zy eenen Zoon ter wereld zoude brengen van onverfchrokken moed en met een Leeuwenhart! — Nog gebeurde het, op zekeren tyd, terwyl olympias te bedde lag, dat men eenen Draak zag naast haar Lichaam uitgeftrekt; en wil
men,
(i) „ Het was deze aristander, geboortig van Telmisfus, eene ftad van Lycie, of, zo andere zeggen, van Carie , die al ex ander, dea Grooten , op zyne Tochten vergezelde , en hem diende voor Wichelaar en Offeraar. Hec was, om kort te gaan, zyn calchas. De uitlegging, welke hy hier gezegd wordt gegeeven te hebben aan den droom van Koning philippus, tekent ons eenen Man van verftand, die alle de nadeelige indrukzels, welke de Uitleggingen der overige Wichelaaren in 's Vorften gemoed verwekken mog*
ten, wilde uitwisfchen." Ft: Fert.
A 4



J het LEVEN
men, dat dit, inzonderheid, de Genegenheid en Liefde van philippus beneveld hebbe: waarvan het gevolg was, dat zyne Bezoeken, by naar niet langer zo menigvuldig waren;, het zy dan, dat hy eenigfins voor Betovering, of Vergiftiging van de zyde zyner Echtgenoote vreesde: of,, dat zekere godsdienftige befchroomdheid hem belettede te doen te hebben met haar, die zich aan de verkeering met een hooger Wezen had toegewyd. (<?) — Nog is.'er een ander verhaal hieromtrent in omloop. Want men wil, dat, daar alle Vrouwen van die ftreeken (ƒ) reeds van overoude tyden zeer verflingerd zyn op de Orphifche Geheimenisfen en Geestvervoeringen by de Bacchus-
fee-
O) „ De waare reden was, veeleer, bet vermoeden dat zyne Echtgenoote hem ontrouw waj geworden. Philippus toch was niet zo onkundig van het geen ten zynen tyde in de wereld dikwyls omging, om niet te weeten , dat Draaien, Slangen en andere Uitvindingen , gewooneJyk de Bedekzelen waren , waar onder men geheime verftandhoadingen trachtte te verbergen." Fr. Fert.
Cf) De Vrouwen van Macedonië en by gelee» gene Landen. Vergel. xyund. op d. pl.



van ALEXANDER. 9
feesten gewoon, en daarom bekend zyn onder de Bynaamen van Clodones, en Mimallones (g) , zy uit dien hoofde in hun godsdienftig bedryf veel verrichten in navolginge der Edonides (h) , en van die Thracifche Vrouwen, welke omftreeks den berg haemus woonen ; waarvan daan het fchynt gekoomen te zyn , dat het woord (J) toepasfelyk is gemaakt op zo-
da-
(g) Door deze benaamingen wierden by de Ma • ced«niers aangeduid die dolzinnige Vrouwen, welke , als bezetenen , de Bacchus-feesten vierden, en by de andere Grieken gewoonelyk bekend zyn onder den naam van m^nadës en bacch«. Daar wy 'er hier met geene welvoegeiykheid breeder van fpreeken kunnen , wyzen wy hen, die gelegenheid tot verdere nafpooringe hebben, tot poiYJENus Strateg. IV B. i h. — hesych. II,
382. k u ster» ad suid. II, 562.
(fï) Een gedeelte der Inwoonders van Thracie droeg den naam van Edoni , en hunne Vrouwen heetten Edonides. Deze laatfte waren van ouds -zeer berucht, wegens het onzinnig en toomeloos vieren der Bacchus-feesten. Zie proper t. i, 3, 5- enz.
(J) Tkreeskeuein. Het verkeerde, ondertusfchen, van deze afleidinge ïs blykbaar uit eeue aantekeninge van t. hemsterh. by scheid, in Etym. hennep, p, 344.
A 5 —" '



het LEVEN
danige buitenfpoorige en onfinnige Feestvieringen. Olympias nu, die, boven alle andere Vrouwen, op dit woelend en doldriftig zwieren , waar by men zich als van de Godheid bezeten voordeed, het meest verzot was, en haare raazende Gezellinnen aanvoerde op eene wyze by de meest barbaarfche Volkeren gewoon, had, zegt men, by zich in haare woeste Optochten groote tamgemaakte Slangen (k), welke dikwerf van onder het eiloof en uit de gewyde Manden te voorfchyn kruipende en zich om de Kransfen en Bacchanten - ftaven henen flingerende den mannen fchrik aanjoe. gen.
Men verhaalt, niettemin, dat philippus, na het zien van dit verfchynzel , ch^ron , den Megalopolitaan , als Ge. zant hebbende afgevaardigd naar Delphi, van den God een antwoord ontving, waar
by
(£) Over dit foort van Slangen , die vooral té Pella , in Macedonië, (geboorteplaats van alexander) menigvuldig waren, kan nagezien worden eene merkwaardige plaats van lucianus, Alexandro, Opp. Tom. II. p. 215. en casaubon. op sueton. Tiber. cap. 72.



van ALEXANDER. ir
by hem gelast wierd aan ammon (/) eene offerhande te doen en deze Godheid boven alle andere te vereeren. Nog willen zommigen, dat hy zyn een oog verboren hebbe (m), by gelegenheid, dat hy den God, by zyne Vrouw, in de gedaante van een Draak, te bed liggende, befpiedde, en hetzelve voor de reet der deure had geplaatst. Volgens het bericht van eratosthenes, zou olympias, wanneer zy van alexander, die gereed (lond om tegen darius op te trekken, affcheid nam , en aan hem onder vier oogen het geheim zyner geboorte openbaarde, denzelven hebben aangefpoord om (leeds gevoelens te koesteren zyner herkomst waardig l Anderen fpr'eeken dit wederom tegen, verzekerende, dat zy dit (leeds, als eene beleediginge der Goden , van zich weerde,
en
m uwe» w vin : oep ,.nwtan".jfr i -••«kt
(/) jupiter ammon, VOOt Wiens ZOOU ale"
jander zich naderhand uitgaf. , (»») Veel geloofwaardiger is het verhaal, da: philippus een zyner oogen verlooren hebbe in de Belegering van Methona. Zie de Getuigenisfen der Qudeu, aangehaald door simson Chron. ad A. M. 3653,



m het LEVEN
en gewoon was te zeggen: „ Zal dan myn Zoon alexander nimmer ophouden my by juno verdacht te maaken?"
Alexander, dan, wierd gebooren op den fesden dag der maand Meeat ombaeon (n) , welke by de Macedoniers geheeten wordt Loüs. Dit was dezelfde dag, waarop ook de Tempel van Diana te Ephefus verbrandde, welke omltandigheid aan hecesias, den Magnefier (o) , aanleidinge
gaf
(») Zie ons I D. bl. 8ï. —• en over de Mn.cedonifche Maand Loüs fabric. Menolog. p. 43.
(0) ,, Deze he ge si as bloeide een tyde van ftoleMjeus, den Zoon van lagus. Het gezegde dat plu-tarch. aan hem toekent, en zo byfter koud vindt, wordt door cicero toegefchreeven aan timjeus , en geheel niet onaartig gekeurd: Concinne, zegt hy [de Nat. Deor. 11,27] vt multa, Timxus. qui quum in hiftoria dixisfet, qua noSle natus Alexander esfet eadem Diana; Ephefiaj templum deflagravisfe; adiunxit: „ minime id esfe mirandum , quod Diana, quum in partu Olympiadis adesfe voluisfet, abfuisfet do- 8 mo!" — Zie daar een tvveederlei, en wel zeer verfchillend oordeel. Wat my betreft, ik houd dat van plutarch. voer het gegrondfte en bes» te. Het gezegde is koud, van welke zyde men het ook beziet. Ook heefc lokginus ons na. «Jrukkelyk gewaarfchuwd, dat tim^us vol is van
de-



VAN ALEXANDER. *3
gaf om 'een zeggen te uiten zo koud, dat het fchier alleen in ftaat geweest zou zyn dien feilen brand te blusfcb.cn! Hy zeide, naamelyk , „ dat men zich niet behoefde te verwonderen dat de Tempel in brand was geraakt;; om dat diana van huis had moeten gaan, en zich onledig houden met olympias, by het ter wereld koomen van alexander!"
Alle de Magen (ƒ>) , ondertusfchen welke zich op dien tyd te Ephefus bevonden , oordcelende dat het ongeluk, met den Tempel gebeurd , de voorbode ware van een ander ongeluk, liepen door de ftad zich zeiven voor hunne hoofden flaande, en uitroepende , dat op dezen" dag een groote Ramp en Verderf over Afie gebooren was! — By philippus, die zo even de ftad Poridsa (?) bemachtigd had, kwamen
dezen kouden en kinderachtigen ftyl, welke door hem wordt afgekeurd. De geneigdheid, welke cicero had tot kwinkflagen , maakte hem, zo het fchynt, minder geftreng omtrent deze foort van fpottemyen,-welke by Lieden van meerderen ernst worden afgekeurd." Fr. Vert.
Q>y Afiatifche, of Perfifche Wysgeeren.
(4) Eene ftad op de Grenzen van Macedonië, «p het' Schiereiland Pallene.



'4 Ret LEVEN
men op een' en denzelfden tyd drie tydingen aan. De eerfte bracht mede , dat parmenio de Illyriers in eenen hardnekkigen Veldflag overwonnen had. De twééde gaf bericht, dat hy zelf den prys , in de Olympifche Spelen gefchikt voor het fnelst loopend paard, behaald had.' De derde betrof de geboorte van alexander. Daar hy nu, by den zamenloop van zo veel geluk, recht blyde was, gelyk men lichtelyk begrypen kan, vergrootten de Waarzeggers zyne vreugde nog aanmerkelyk , daar zy voorfpelden , dat het Kind, wiens geboorte met drie Overwinningen te zamen liep, onoverwinnelyk zou zyn!
De vorm van zyn Lichaam wordt, onder alle de Standbeelden, die men van hem heeft, het best gekend uit die van lysippus, welke ook de eenige Kunftenaar was, van wien hy begeerde uitgebeeld te worden (r). Want dat gene, het welk in zyne
CO Getyk niemand anders, dan apelles hem moge fchilderen. Zie onzen Schryver in hec Gefchrift over het Geluk van alexander, II D. »!• 335. A, B. cicer. ad Div. V. B. 12 br.
horatius Epill. II, I} 339,
Edift9



van ALEXANDER. 15
ne houding byzonder was, en na zyn overlyden door zyne Opvolgers en Vrienden wierd nagebootst, te weeten een uitgerekte hals zachtjens naar de linker fchouder overgeboogen, gelyk ook zyn week en / dryvend oog; dit was door den Beeldhouwer op eene verwonderlyk naauwkeurige wyze getroffen Apelles, integendeel, wanneer hy hem fchilderde met den Blikfem in zyne hand (j) , drukte zyne kleur niet natuurlyk uit, daar hy dezelve veel te bruin en donker maakte; want hy was, zo men verzekert, blank; en deze blankheid was met rood vermengd , inzonderheid in zyn Gelaat en op zyne Borst. In de Ge-
denk-
Ediéto vetuït, ne quis fe, prater Apellera, Pingeret, aut alins Lyfippo duceret «ra Fortis Alexandri vultum fimulantia -
Q") Dit Stuk was van ouds bekend onder deti Haam van • Ktf*w*<pipaf. Men'zeide'er van, „dat van de twéé alexanders de Zoon van philippus onverwinnelyk, en die van apelles onnavolgbaar was I" Deze Schilderye verftrekte eetiigen tyd tot fieraad van den Tempel van Diana
J te Ephefus. Zie plut. ter even aangeh. pl. en
T flinTus H. N. L. XXXV, 10.



16 hét LÉVEN
denkichriften van aristoxenus (/) Ieêzen wy, dat zyn Lichaam eenen zeer aangenaamen geur verfpreidde; ja dat de reuk, uit zynen mond en van zyn vleesch herl voortkoomende, zo liefFelyk was, dat dezelve zyne onderklederen geheel welriekend maakte. Dit wierd, waarfchynelyk, veroorzaakt door zyn Lichaamsgeftel, het welk zeer warm en vuurig was. De welriekendheid, naamelyk, ontftaat, volgens het ge* voelen van theophrastus , wanneer de vochtige deelen door de warmte aan het kooken raaken. Waarvandaan ook de drooge en heete plaatzen op het Aardryk de overvloedigfte zyn in het voortbrengen der geurigfte Speceryen. Want de vochten, waarin de aanleidende oorzaak tot verrot, ting geleegen is , worden , daar zy zich, van wegen de warmte , reeds op de oppervlakte der Lichaamen bevinden, verder opgedroogd door de Sonne. Ook maakte , fchynt wel,' dit warm Lichaamsgeftel alexander geneigd tot drinken en opvliegend.
Wan-
(0 «» Van deze vindt men ook melding by AtHEN/ausp, <5i8, E." Eryane.



van ALEXANDER. tf
Wanneer hy nog een Kind was» blonk zyne Ingetoogenheid reeds uic, daar hy in alle andere dingen zyne neigingen met drift f en vuurigheid vertoonde , maar , wanneer . het Vermaaken en Genoegens van het Lichaam gold , daar voor geringe genegen, heid aan den dag leide, en 'er met groote maatigheid gebruik van maakte. Zyne Eerzucht , integendeel , ging zyne jaaren ver te boven, en bezielde hem met eene neiging zo grootsch , als onweerftaanbaar. Niettemin was hem alle foort van Lof niet even welkom , of toonde hy zich onverfchillig , waardoor dezelve behaald wierd , zo als philippus , die 'er zynen roem in ftelde van op de wyze der Sophisten kunftig te kunnen redekavelen (#), en zyne Overwinningen, in de Olympifche Spelen met de Strydkar (v) behaald , op de
door
(«") Men weet, dat dit flag van Redenaars tet kwander faam ftond, om dat zy 'er hun hoogften lof in fielden . door bedriegelyke en fpitsvlndig; j .redenen dat gene , wat alle Menfchen voor waar hielden, als onwaar te doen voorkoomen, en hec verfland van den Toehoorder te beguichelea.
O) Met vier Paarden bifpannen. LX. deel. B



ïS het LEVEN
door hem geflaagene penningen liet afbeelden. Zelfs wanneer de Hovelingen , zyne gewoone Metgezellen, hem op de proef wilden {lellen , en afvroegen: „ Of hy geen lust had, in de Olympifche Wedloopen , in de loopbaan mede naar den prys te dingen ?" (want hy was by uitftek fnel (w) ter been) gaf by tot antwoord: „ Ja wel!— op voorwaarde, dat ik koningen tot myne mededingers hebben zal 1" Over het geheel fchynt het, dat hy met de ganfche foort van Kampvechters weinig ophad. Want hoewel hy menigmaal Wedfpelen aanrichtte, en eerepryzen uitdeelde, niet alleen aan Vertooners van Treurfpelen, aan Fluitfpelers, en Citherfpelers ; maar zelfs ook aan de Rhapfoden (#): — hoewel hy ook niet zelden allerlei Jachrpartyen aan-
lei-
(w) Ook hier in geleek alexander nsar achilles, wien hy zich al vroeg tot een voorbeeld fchynt gefield te hebben.
(ar) „ Dit was de naam van hun, die (hikken van homerus, en andere Dichters, by plechtige gelegenheden, voor het vergaderd Volk opzongen, of opfneeden. Plato heeft 'er breedvoerig van gefprooken in de Zamenfpraak ion geheetcn." Xyland.



van ALEXANDER. 19
leide, en Stokkefpelcn deed vertoonen; — vindt men, echter, niet, dat hy immermeer eenigen Worftelaar, of Pancratiast (v), ender betuiginge van genooten vermaak , bekroonde.
Het gebeurde , toen hy nog zeer jong was, dat de Koning van Perfie Gezanten afvaardigde naar philippus, die , wanneer zy aan zyn Hof verfcheenen , juist afweezig was. Zy wierden dus ontvangen van alexander, die, met hun gemeenzaam geworden zynde , hen dermaate innam door zyn beleefd onthaal, en doordien hy aan hun geenerlei kinderachtige, of weinig betekenende vraagen deed, maar ze onderhield „ over de Lengte der wegen in Afie , en de wyze van het verzorgen van Levensmiddelen voor de Legers, in de bovenlanden plaats hebbende : gelyk ook over den Koning zeiven; hoe hy gezind was omtrent zyne Vyanden? — en welke ^wel de Macht en Sterkte der Perfiaanen ware ?" — dat zy zich daarover uittermaate
ver-
(31) Het Pancratium was een der zwaarft» Kampftryden , beftaande uit de Worllelinj «n het Vuistgevecht, by een gevoegd. y B a



ip
het LEVEN
verwonderden , en de zo hoog geroemde Schranderheid van philippus niets achtten in vergelykinge met de alles beloovende Drift, en het niets, dan groote zaaken , beoogend Verfland van zynen Zoon. En zeker! deze geaartheid ontdekte zich in hem zo fterk, dat hy, zo dikwyls als 'er tydingen aankwamen, „ dat philippus deze, of die vermaarde Stad bemachtigd , of de eene , of andere luisterryke Overwinning behaald had," hy, op het hooren daarvan, zeer luttel vreugde blyken liet, maar zyne Makkers in dezer voege aanfprak: „ Myne „ Vrienden! myn Vader zal alles voor my ,, afdoen , en niets heerlyks , of uitftee„ kends voor my overlaaten, om het met „ Uwlieden uit te voeren." — Want daar hy noch naar Rykdommen, noch naar Wellust haakte, maar eeniglyk belang (telde in Dapperheid en Glorie, oordeelde hy, dat, naar maate zyn Vader deszelfs veroveringen grooter maakte, hy zo veel te minder gelegenheid hebben zou om door eigene uitgevoerde daaden uit te blinken, en dat alles, wat 'er dagelyksch aan het Vermogen en de Grootheid des Ryks wierd toegevoegd , niet anders dan nadeel toebracht
aan



van ALEXANDER. tt
*an het geen hy anders zou hebben kunnen verrichten. Hy wenschte voor zich geene fchatten, noch vermaaken, noch genietingen; maar verlangde flechts, dat zyn Vader hem een Ryk mocht achterlaaten, waarin Oorlogen, en Veldflagen, en Staatsgefchillen mochten te beflisfen zyn.
Lichtelyk valt het te begrypen, dat 'er geen gering getal van Opvoeders, en Beftierders en Leermeesters werkzaam was, om voor de opvoedinge van dezen jongen Vorst te zorgen. Het oppergezach over deze allen was toevertrouwd aan leonid A s , een man geftreng van zeden, en nabeftaande van olympias, die wel, voor zich zeiven, den naam van Pedagoog (z) in geenen deele ontweek, dewyl deze, in de daad, eene uitneemende en recht heerlyke Bedieninge is; maar die van anderen,
we-
Wy verkoozen hier het Gr. woord, als by ons genoeg bekend , te behouden. Voorts zyn wy het eens met die Geleerden, welke oordeelen, dat de ontkenning ,i hier is uitgevallen. Daar toe gaf aanleiding her byftaande .<%, dat wy , daarom, niet liefst zouden doorfchrabben. Men leeze;
B 3



het LEVEN
wegens zyn aanzien en betrekkinge toe olympias, de Bezorger der Opvoeding en Leidsman van alexander geheeten wierl De Man, die het voorkoomen had van in de daad Pedagoog te zyn, en 'er den naam van droeg, was lysimachus, geboortig uit Acarnanie, die anders in het geheel geene befchaafdheid bezat, doch zich aangenaam had weeten te maaken , doordien hy zich zeiven phoenix, en alexander achilles (a), en philippus p e l e u s noemde , en daarom de twééde plaats bekleedde.
Toen, vervolgens, philonicus, de Thesfalier, by philippus kwam met den bucephalus (F), en dien te koop aan. bood voor XIII Talenten (c), begaf men
zich,
OO Wederom een duidelyk blyk hoe fterk de yjeierye aan de Hoven werkt. Peleus was de Vader vau achilles, en phoenix zyn Leermeester.
fy) Of BCCEPHALAj. Van dit beroemd Paard wordt hier onder breeder gefprooken. Vergel. «jellius N. A. V B ah.
Cc) d. i. volgens onze rekening , 7800 Duca-
JQ»s, Zie de Anntekk. op gell. t. a, pl. ,
,, ÏH-ze prys ?a! ruaatig fehytien san hun, die by



van ALEXANDER. n
zich naar het Veld, om van het Paard de proef te neemen. Dan men vond het onhandelbaar en volftrekt niet te gebruiken, daar het geenen beryder toe wilde laaten, niemands ftetn , van die genen, welke by philïppus waren, kon verdraagen, en voor elk, die het naderde, aan het Qpm„ gen ging. Als nu philippus zich hier over zeer te onvrede toonde, en bevel gaf, dat men het Dier weg zoude leiden , om dat het geheel en al wild en ongetemd was, \ .1 . t^i-tj die 'er bv ftond:
ZCldc ALEXANDER, u«- cl J
, Helaas! welk een Paard gaat men ver* " liezen! en dat alleen, om dat men het uit onbedrevenheid en vreesachtigheid " niet te gebruiken weet!" Philippus fweeg in het eerst op dit zeggen. Maar toen zyn Zoon het zelve meermaalen herhaal»
v arr o Cde Re Ruft. L. III. c. »,) s^ez,,, hebben, dat de Romeinfehe Raadsheer £ ax.us «ns een Ezel gekogt hebbe voor 403,0^ test^ tie„, dat is 50.000 Hvres. Ja nog veel mMugef L hun, die geleezen hebben^t verhaalt , in zyne Reizen, l D. bi. 15?, dat er :n Arabie Paarden Kya, aio men op loo.ooo krooneu fchat, en daar voor verkoopt." Fr. ftrt* B 4



*4
«et LEVEN
haalde , en blyken gaf, dat de zaak hem grootelyks ter harte ging , fprak hy hem aan en zeide: „ Durft Cy ouderen van „ jaaren dus bedillen, als of Gy wat meer ,, wist, dan zy, en het Paard beter zoudt „ kunnen bellieren?" „ Zeker, gaf alp» „ x and er tot antwoord, zou ik dat be^ „ ter doen, dan iemand anders!" „ Maar, „ (was de vraag) zo Gy het nu eens niet „ bedwingen kunt, wat ftraf zult Gy ly, „ den voor uwe Lichtvaardigheid?" en het antwoord: „ Ik zal dan, zo waar ik leef,
„ den prys voor het Paard betaalen!"
Men begon over dit zeggen te Jaccheu, en Vader en Zoon maakten voorts onderling accoord over het geld: waarna alexander aanftonds naar het Paard liep. Hy vattede het ftraks by den toom, en draaide het om naar de Son, begrypende, fchynt jwel, dat het fchrikachtig wierd op het zien der van hemzelven afdaalende en op en neder dansfende fchaduwe. Vervolgens , na dat hy het lichtjens aan den hals geklopt (^),
en
(J) Men vindt hier in het Gr. een woord, dat, fplffcn* den gewerden büdsps, hetekent, »ev*nt



vam ALEXANDER. %s
en vriendelyk geftreeld had, zag hy Tiet niet zo dra trotsch en moedig worden, of hy liet zynen Mantel behendig vallen, en zich zeiven in de hoogte beurende, ging hy 'er wel vast op zitten. Straks daar op den, toom zachtelyk by de riemen naa zich haaiende, maakte hy 'er zich volkoomen meester van, zonder het eenen ilag te geeven, of met fpooren te bedwingen, Ziende, verder, dat het Paard geenerlei dreigende houding meer vertoonde, maar verlangen blyken liet pt loopen, gaf hy het vryelyk
den
ten paard loopen, terwyl men hef aap den teugel vast houdt. Dan dat zulk eene betekenis, zulk een woord hier geensfins te pas komt, leert het geheel verhaal, en dit voelde palmerius, die jn zyne t'xercitt. in Auctt. Gr. p. 207, voor «■*««iti<Ai»-«f«j geleezen wil hebben ■Kapamitkxów.i, Wat hier van zy, 'er valt geen twyffel, dat die fin hier gevorderd wordt, welken wy in onze Vertaalinge hebben aangegeeven , en dien wy reeds by xylander aantreffen, daar wy leezen „ Deinde , quum paululum palpasfet, manuque leniter ducta demulftsfet." Dat hy 'er vervolgens by doet; Vt tra repletum vidit, is niet zo wel getroffen; even weinig als de Fr. Vertaaling: „Pendant qu'it le vit encore plein de colere, rovfier et fouffier d$ {tutt fa force."



s6 het LEVEN
den losfen teugel; ja fchroomde zelfs niet, nu ook, onder het rennen, moediglyk zy. ne item , om het aan te zetten , en de fpooren te gebruiken.
Philippus en zy, die by hem ftonden, zagen in het eerst dit alles in groote benaauwdheid ftilfvvygend aan. Doch toen alexander, eindelyk , zo als het behoorde , zwenkte , en vrolyk en hooghartig op kwam ryden, vingen alle de overigen aan hem toetejuichen : maar zyn Vader , zegt men, fchreide traanen van blydfchap ; hy kuste hem, na dat hy was af. gefteegen , voor het hoofd, en zeide : „ Myn Zoon ! zoek voor U een ander „ Koningryk , dat U meer waardig is, „ want Macedonië kan 'U niet omvatten!"
Daar nu zyn Vader philippus eenen zekeren onverzettelyken aart in hem befpeurde, waardoor hy zich doorgaans wederfpannig toonde tegen hen , die hem dwingen wilden ; hoewel hy, • voor overtuiging vatbaar, door redenen lichtelyk te brengen was, waar hy weezen moest, was hy zelf gewoon hem veeleer te raaden, dan te gebieden: en daar hy zich op de Mufiekmeesters en verdere Onderwyzers in
de»



van ALEXANDER. s7
den gewoonen omvang der Weetenfchappen (e), voor zynen Zoon noodzaakelyk, niet genoegzaam dacht te kunnen verhaten , om op deszelfs Opvoedinge toe te zien, en hem te vormen; als zynde dit eene zaak , die van geene geringe moeite vergezeld ftond te gaan , (want het was, om het 'zeggen van sophocles hier te bezigen:
Geen Paard door éénen toom te teugelen; Geen Schip flechts door één Roer." (ƒ)
ontbood hy aristoteles, die toen onder alle Wysgeeren de beroemdfte en verftandigfte was (g) , aan wien hy ook
de
CO »'i irtft t» JyKuVAi* irtuhvlal zyn de Leer» meesters , welke ondervvys gaven in die Weetenfchappen , welker omvang , of cirkel ( xux^n;), gerekend wierd tot eene befebaatae Opvoedinge te behooren. Dit heette in één woord de Encyclopedie, syxvx.foirttiiïtia.
(ƒ) Tot welk Toneelftuk van sophocles deze Brok behoore is onbekend. Zie de Fragmenta a Brnnckio coilecta p. Ó85.
Cg) Aristoteles had betrekkinge tot het Hof v :) Macedonië; want zyn Vader nicomachu! pat de Lyfarts geweest van Koning amyntas, Vader van philippi'ï. volgens beiicht van phj* toporjys in het Leven van aristoteles.



ft8 het LEVEN
de uitmuntendfte en meest gepaste belooningen voor zyn onderwys wedervaaren liet. Hy liet, naamelyk de Stad der Stagirken (ft), geboorteplaats van aristoteles, die voorhenen door hem het onderst boven Was gekeerd , op nieuw herbouwen , en die genen haarer Burgeren, welke of door de vlucht hier en daar verfpreid , of als Slaaven verkocht waren, naar hunne haardfteden weder keeren. Ook bepaalde hy voor den Leerling en dezen zynen Meester tot eene School en Verblyfplaats het Nymphceum (7), by Mieza, alwaar men tot op heden gewoon is aan den Bezichtiger de fteenen Zitbanken en fchadüwryke Wandel-
(A) De Stad Stagira was geleegen in Macedoflie. Andere brengen dezelve verkeerdelyk tot Thracie. Zy zou tegenwoordig Stauros heeten.
CV) Xylander meende, dat men hier door kon verftaan een heilig Woud, aan de nympiien roegewyd. Hy twyffelde, echter, of het ook da naam van eene Plaats moge zyn. Het eerfte komt ons voor zeker te zyn, om dat wy meenen hier te moeten denken aan een bevallig oord, gefchikt voor het ftil wysgeerig onderwys. Mieza, (dus moet men fchryven, niet Myeza) geleegen ia Macedonië, wordt gemeld by stephan. byz. W pmnius H. N. IV B. i© h. XXXI B, 2 h.



van ALEXANDER. if
deldreeven van aristoteles aan te wyzen. Voorts fchynt alexander door hem niet alleen in de Staat- en Zedekunde onderweezen te zyn; maar, insgelyks, zyne Lesfen te hebben genooten over die meer geheirafinnige en zwaardere Weetenfchappen , welke de Wysgeeren toen, by uitzonderinge, de acroamatifche en epop' tifche (&), noemden, en die zy niet gewoon
(*) „ D2t is te zeggen, die men in het byzonder uit des Leeraars mond moest hoaren , en in welke men ingewyd moest worden, naar de wyze der Eleufinifcbe Geheimenisfen. In welker op- i I Zicht de naam van Epopten gegeeven wierd aan«' hun , die tot de befchouwing der binnenfte Hei-' ligdommen en kênnisfe van de dlepfte Verborgenheden waren toegelaaten. De Acroamatifcht Weetenfehappen wierden dus geheeten in onderfcheiding van die , welke men Exoterifche noemde, als gefchikt voor die genen, welke buiten af, en niet in de geheimen waren. De eerstgenoemde wierden door aristoteles niet medegedeeld, dan aan uitgeleezene Jongelingen , welker vatbaarheid en verftand aan hem gebleeken was-: terwyl hy de laatstgemelde, in het openbaar, voor elk, die 'er lust toe had om te hooren, leerde. Men vergelyke a. gellius N. Att. XX B. 5 h." Fr. Cert.
Men vindt, op deze plaat» eene breeda Aantek.
vat



$o het LEVEN
woon waren aan eenen ieder ruimfchoots mede te deelen. Want toen hy reeds naar Afie over was gegaan, fchreef hy, vernoomen hebbende , dat aristoteles hier over eenige Verhandelingen had ukgegeeven, eenen brief, waarin hy hem in naam der Wysbegeerte vryelyk eenige verwytingen doet, en waar van dit het Affchrift is:
Alexander wenscht aan aristotxles heil!
„ Gy hebt niet wel gedaan , dat Gy „ Uwe acroamatifche Lesfen, voor Uwe ,„ meer doordenkende Leerlingen alleen „ gefchikt, aan het licht hebt gebracht. „ Want waarin, toch, zullen wy boven „ anderen uitmunten, indien dat Qnder„ wys, aan my te beurt gevallen, nu ge„ meen en voor elk verkrygbaar wordt? „ Wat my aangaat, ik heb veel liever „ in de kennisfe der belangrykfie zaaken
,, uit
van den geleerden xylandee, doch welke niets uitmaakt. Wy achtten , dat 'er genoeg gezegd was in de bovenfhande , en door ons hier en «ïaar vermeerderde, Aantek. van dacier.



van ALEXANDER. £
„ uit te munten, dan ih tnagt en groot. „ held! Vaarwel" (7)
Aristoteles, die hem in deze zyne Eergierigheid te gemoet wilde koomen, verontfchuldigt zich aangaande deze Uitgave daar mede, dat hy de gemelde Lesfen voor en uitgegeeven en ook niet uitgegeeven verklaart. En zeker! die Verhandelingen, welke de Wysgeer op zyne Schriften over de Natuurkunde heeft willen laaten volgen, zyn, daar zy in het geheel geen nut tot leeringe, of onderwys voor aanvangelingen bybrengen , met geen ander oogmerk gefchreeven, dan om tot eene proeve en voorbeeld te verftrekken voor hun, die vooraf in de gronden volledig onderweezen zyn (?«)•
Het fchynt my toe, dat aristoteles
ook,
(/) Men vindt dezen zelfden Brief reet eenige veranderingen , en het antwoord van aristote* Les, by gelli us t. a. pl. - (>») Wy zyn het volkoomen eens met fabrpBius, die, Bibl. Gr. Vol. II. p. 147-, deze woorden van plutarchus aannaaiende, zegt: „ QuO' rum verborum hic est fenfus, in Metapfiy/ïcis non «océre Aristoielem rudes , fed eraditos jam , & philofophia. imbutos mcnere."'



32 'het LEVEN
vok, inzonderheid, aan alexander eene geneigdheid inboezemde voor de Geneeskunde («): want hy fchepte nier alleen vermaak in de Befehouwinge daar van, maar bracht ook daadelyk aan zyne Vrienden , wanneer zy ziek waren , hulpe toe: ook vervaardigde hy een opftel van zekere Geneeswyzen en Levensregels, zo als-men uit zyne Brieven op kan maaken. Daarby had hy eene natuurlyke neiging tot de fraaie Letteren , was weetgierig en een Liefhebber van leezen. De Ilias van homerus hield hy voor het Handboek van Krygskunde en Dapperheid , en gebruikte daarvan een Affchrift, door aristoteles verbeterd, die men gewoon is de Uitgave uit het Kistjen (o) te noemen.
Dit
(«) Smaak daarvoor en Kunde was aan arts. Toteles zekerlyk medegedeeld door zynen Vader nicomachi/s. Zie hier bov.
O) Verlh het kostbaar verfierd Kistjen, ond;r den bult van darius, alexander in handen gevallen, en waarin hy federt wilde, dat zya Affchrift van het Heldendicht van homerus bewaard zou worden. Onder anderen (welken wy hier niet aan zullen haaien) is daarvan gewag geMaakt door plini ut H. N. VII B. sp h. „ ltaq;
Ale-



van ALEXANDER. 33
Dit Boek had hy, volgens het verhaal van Önesicritus q>), akyd, benevens' den dolk, onder zytt hoófdkusfen liggen. Wanneer hy zich iri de bovenlanden van Affa bevond, alwaar, buiten zyne'n homerus, andere Boeken niet wel te bekbomen Waren, vaardigde hy bevel af aan harpalus, om 'er hem te zenden. En deze kweet zich van dien last, door hem toe te doen koömen de Werken van philis-
tus
Alexander Mngnus tnte'r fpolia D'arii PerfamtÉ regis utiguentorum scrinio capto, quod er at éiuro, gemmisq; & margaritis pretiofum . varios eitis u/us amicis demonjirantibui: ^ Imo hercule, inquit, librorum homeri custodïa dtturV
(p~) ,, Deze was geboortig van AstypaLea, eën der Sporadifche Eilanden in de Zee van Creta. Hy was alexander gevólgd op deszelfs Tocht naar Afie , waarvan hy zélfs een Gefchiedver'mal opflelde. Hy bevond zich als Stuurman op de Galei van alexander, en zou ons, niettemin, in zyne Historie wel willen doen gelooven , dat het Bevel over de geheele Vloot aan hem was toevertrouwd geweest. Het was de Waarheid geensfins, die het meest in zyne Schriften door. llraalde. Hy wilde een' Navolger heeten van xenophon; mi;r wist noch deszelfs Eenvoudigheid, nech fraaien Styl te treffen." Fr. P'ert,
IX. IJEEL. G



34 h e t LEVEN
tus een goed gedeelte der Treur-
fpelen van eüripides, sophocles en iESCHYLUs: gelyk ook de Dithyrambifche Gedichten van telestes en philoxenus (/•).
In den beginne maakte hy groot werk van aristoteles. ja hy beminde hem, zo als hy zelf te kennen gaf, niet minder dan zynen Vader. „ Van dezen, zeide hy, heb ik het leven ontvangen ; maar aristoteles leerde my wel te leeven." Naderhand geraakte de Wysgeer- by hem in eenige verdenkinge (V). Niet, echter, dat
hy
(?) Zie het Ler. van pelopidas in ons IV
D. bl. 3<5o.
(r) Telestes, of telestus, was een Seli. vuntier. uren kan over hem nazien fabricii Bib!. Gr. Vol. I. p. 598. en over philoxenus, geboortig van Cythera, denzelfden fabric. ibid. p. 636, feq.
O) „ De oorzaak , welke aristoteles by den Koning verd?cht maakte, is uiec al te wel bekend. Sommige hebben gemeend. dat hy zich meer aan de belangen van olympias, dan aan die van alexander toegedaan betoonde. Anderen willen de reden daarin vinden, dat hy hem den Wysgeer calmstiienes had aanbevoolen, een man veel te gemelyk van aart , en veel te
groo-



van ALEXANDËK. 35
hy hem eenig leed liet wedervaaren; maar' vvyl zyne gunstbewyzen niet meer vart dd gewoone vuurigheid en harceJykheid vergezeld gingen , kon men duidelyk daaraan' befpeuren, dat 'er eene verkoelinge plaats had. Ondertusfchen bleef daarom zyne ziel even zeer vervuld met die drift eri liefde tot dë Wysbegeerte, by welke hy was opgevoedj en die, als het ware> eënö tweede Natuur by hem was gewórden; Waarvan ten bewyze kunnen ftrekken dè Vereeringe van anaxarchu s (7); dè L Talenten aan xenocrates gezonden (u), en het werk $ dat hy vari
dan-
grooten vyand van vleierye, om larig te kunnen behaagen aan een Vorst, die doorgaan Wilde voor' een Zoon van jupiter." Fr. Vert.
(/^ Zie over dezen Wypgeer diogenks lAfrt,; IX B. §. 58. Wy zuilen hier beneden, in dit LeVen van alexander, meer gewag van Hem Vinden.
(#) Uit den zo even aangehaalden Dloó. l. IV B. §. 8. blykt , dat de Wysgeer xènocraté's,' wieös leven hy daar befchryft , van deze 50 Talenten niet meer dan 30 Attifche Miné naar zich! fcam , en het overige geld aan alexc. nwer ée' tng zond.
C £



|ö hét LEVEN
dandamis en calanus maakte
Ten tyde , dat p h i l i p p u s den Krygstocht ondernam tegen de Byzantiers, had! alexander den ouderdom van XVI Jaaren bereikt. Daar nu zyn Vader het bellier vart zaaken in Macedonië , geduu* rende zyn afzyn* benevens het Rykszegel^ aan hem over had gelaaten , trok hy op tegen de Maedcrt (V), die afgevallen waren; floeg hun Leger op de vlucht, en bemagtigde hunne Stad, waar uit hy ftraks de woeste Inwooners verjoeg, doende haar, vervolgens, bewoonen door eene gemengde Menigte, uit verfchillende oorden byeengebracht, eri den daam draagen var* jfllexandfopolis
Daarna was hy tegenwoordig by Chae* ronea , en had deel aan den vermaarden Veldflag tegen de Grieken. Zelfs zegt
men,
(y) Twee ïndifcheWysgeeren. Calanus wordt hier onder nader gemeld. Van dandamis is gewag byARRiANus, de exped. Alex. L. VI, p.44.3.
(w) Dat deze de waare leezing zy heeft dö soul aangeweezen met beroep op cellarius-. Zie ook livius XXVI B. 25 h. en XLli B. *r en n h. (#) d. i. de Stad van Alexander.



van ALEXANDER. 37
jnen., dat hy de eeriie was, die op de heilige Keurbende (v) der Thebaanen inviel. Men toonde daar nog, in mynen tyd, by den vloed Cephifus, eenen ouden Eikenboom, dien men den Eik van alekander noemde, onder welken hy toen zyne Tent had opgeflaagen, en de plaats, \vaar de toen gefneuvelde Macedoniers hoopsgewyzp zyn begraayen , is niet ver van daar verwyderd,
Zulke blyken van dapperheid, namen philippus, zo als natuurlyk was , ten hoogden in voor zynen Zoon ; dermaate, dat het hem zelfs genoegen gaf, wanneer de Macedoniers alexander Koning, en hem Veldheer noemden. De onrust, echter , in zyn Huis verwekt» uit hoofde zyner Minnehandelingen pn nieuw Huwelyk , gaven , daar de befmettinge van het Vrouwentimmer, om zoo te fpreeken, overfloeg tot het Ryksbeftier, aanleiding? tot veelyuldige klachten, en onderlinge twisten, welke door de ongemakkelyke in-
borst
(j) Zie het Lev. van pelopidas ia ons 17 Peel, bl. 282. enz,
C 3



38 het LEVEN
borst van olympias, eene zeer jaloers fche en gramftoorige Vrouw, die a l ex a n d e r telkens verbitterde , nog veel Verergerd wierden.
Het geen dit Krakeel nog luidruchtiger maakte, en deed uitbarsten, was het geI drag van attalus op de Bruiloft van CLEOPATRAi welke, nog eene Maagd zynde, door philippus, die boven het geen men van zyne Jaaren verwachten mogt , op het meisjen verzot was , getrouwd wierd. Attalus , naamelyk, die.de Oom was van cleopatra, noodigde, reeds dronken zynde , de Macedoniers uit, om, onder het doen van eenen plechtigen dronk , van de Goden te begeeren , „ dat 'er uit het Huwelyk van philippus en cleopatra een wetti. ge Zoon mogt gebooren worden, die zyn Vader in het Ryk op kon volgen 1" —. Alexander , door deze beleediging woedend gemaakt, riep-hem toe: „ Schurkl houdt Gy my dan voor eenen Bastaard?^ en onder dit zeggen wierp hy hem den Beker naar het hoofd: waar over p 111lip?us ftraks het Zwaard trok en tegen hem f;pftond. Dan , het geen gelukkig voor
hun



van ALEXANDER. 30
hun beiden was, hy raakte , door zyne gramfchap verward en van den wyn bevangen, aan het ftruikelen en viel. Waarop alexander, hem befpottende , zeide: „ Ziet , Vrienden , dit was de Man, die „ zich gereed maakte, om uit Europa naar „ Afie over te gaan; en hy kan niet eens „ van het eene bed naar het ander (2) overkoomen zonder te tuimelen !" Na het gebeurde in dit dronkené Gezelfchap , nam alexander zyne Moeder o l y u p 1 a s , en voerde haar over naar Epirus; terwyl hy zelf zyn verblyf nam by de Illyriers.
Zedert kwam demaratus, de Coriuthier, Gastvriend van het Koninglyke Huis, en een Man, die een verkrcegen recht had om zyn hart vry uit te fpreeken, by philippus; en, toen deze hein, na de eerfte plichtpleegïngen en bewyzen van Vriéndfchap , vroeg : „ Hoe het ging met de Grieken, en derzelver onderlinge Eendracht?
(z) Men gelieve hier te denken aan de gewoonte der Ouden van op onderl'chüidene Bedden, ieder van drie perfoonen , aan tafel niet aan t« ïitttn, maar aan te liggen.
C 4



4o
het LEVEN
dracht?" — voerde hy hem te gemoet: „ Het ftaat U waarlyk fraai, philippus, „ dat gy U bekommert Qver Griekenland • „ daar gy Uw eigen Huis vervuld hebt met
zo veele rampen en oneenjgheden!" Dit zeggen bracht philjppus tot nadenken. Hy vaardigde demaratus vqort daar op naar alexander af; en deze liet zich, op deszelfs vertoogen, overhaalen om naar zynen Vader weder te keeren.
Toen, vervolgens, pexodorus f», de landvoogd van Carie, bcgeerig om zich met philippus te yerfwageren , en zich daar door van zynen byftand te verzekeren in geval yan npod, zekeren aristocritus afgevaardigd had naar Macedonië, niet last om dc qudfte zyner Dogteren voor te (laan ter Vrouwe van arrid^t's, den Zoon van philippus, ontftond hier over op nieuw veel gepraat, en. wierd alexander wederom door zyne Moeder en Vrienden in het harnasch gejaagd , en in vermoeden gebracht, als of
P-Hf-
C«1 By anderen vindt men dezen naam kwaclyk Kexodarus gefchreeven.



van ALEXANDER- 4*
philip pus door dit luisterryk Huwelyk aan arrid^eus aanzien wilde byzetten, en hem op deze wyze voorbefchikken tot opvolger jn het Ryk. — Ook ontrustten deze gedachten alexanper in zo verr re , dat hy den Toneelfpeelder thessa? lus afzond paar Carie , om met pexodorus in onderhandel inge te treeden en hem voortedraagen, dat hy veel beter zou doen den Bastaard te laaten vaaren; die bovendien zyner finnen niet wel meester was; cn eene verbinpenisfe door Hur welyk met alexander aan fe gaan !" Dit ontwerp nu behaagde aan pexodorus, merkelyk beter, dan het voorige. Doch philippus, hier van de lucht gekreegen, hebbende, begaf zich (F) naar alexander, zich alleen hebbende d°en vergezel? lcn van eenen uit deszelfs gemeenzaamfte Vrienden, naamelyk philotas, den Zoon yan parmenion. Hy vond hem alleen jn zyne Slaapkamer, en voer daar heviglyk
te?
Wy volgden hier eene verbetering by de sneeste Uitgeevers goedgekeurd: i*v th *• «1
C 5



4s
het LEVEN
tegen hem uit, hem met groote bitterheid j voor „ eenen ontaarden fcheJdende , die I zyns aanzienlyken ftands onwaardig was, daar hy zich belust betoonde om de Schoonzoon te worden van eenen Carier; van eenen Slaaf des Barbaarfchen Konings!" Ook zond hy bevel aan de Corinthiers, om thessalus met ketenen belaaden op te zenden. Eindelyk bande hy, van de overige Vertrouwelingen van alexander, harpalus en nearchus, als ook phrygius en ptolem^us, uit Macedonië: die, naderhand, door ale" x and er uit hunne ballingfchap te mg geroepen , en by hem in groote eere gehouden wierden.
Vervolgens, toen pausanias , door overleg van attalus cVcleopatra CO» op de fchandeiykfte wyze was mis-
han-
CO De mishandeling, pausanus asnredaan I was onnstuurlyJr en beestachtig. (Zie diodor' sic. XVI B. bl.550.) plütarchus, die byden" «anvang m dit Leven nad gezegd yeene Gefcbieden» te willen fchryven, geeft flechts een ^enkwelke de Gefchiedenis aanmerkelyk opheldert' Philippus, naamelyk, beminde dezen fchooneq
Jon,



?AN ALEXANDER. 45
handeld, en, geen recht verkrygen kunnende, philippus zeiven had omgebracht, wierd de meeste fchuld daar van gelegd op olympias, die den reeds genoeg vergramden Jongeling nog meer had opgeftookt en verbitterd. Maar men vond 'er ook, die alexander zeiven niet geheel onfchuldig hielden. Want men verhaalt , dat p a u s a n i a s , na de geleedene n onteeringe, hier voor gemeld, hem ont- \ moetende, en zyn beklag by hem doende, hy de volgende plaats uit het Treurfpel MEDEA 00 §euit Z0W hebben:
„ En
Jongeling, die van eene edele Geboorte was. AU waarom attalus en cleopatra, bedrcht om zyne genegenheid van denzelven af te trekken, te rande wierden hem dronken te maaken, en op ee« ne fchandelyke wyze te doen ontecren; hoopende dat hy daar door by den Koning in verachting geraaken zoude.
(y) Uit de medea van euripides v. 288. waar creon medea verklaart gehoord te hebben, dat zy gedreigd had hem creon, die zyne pogter glauca aan jason had uitgetrouwd, te gelyk met de laatstgenoemden te zullen ftraffen Alexander zou dit toepasfelyk hebben gemaakt
Op attalus, philippus en cleopatra,



44 het LEVEN
„ En hem, die trouwde, en haar, die huwde,
rrer den tytr.n Die 't Huw'lyk floot • ■"
Niet te min, was hy het, die alle de Me« depligtigen der zamenzweeringe opzoeken deed en ftrafFen , en het zyner Moeder olympias zeer kwalyk afnam, dat zy cleopatra , terwyl hy juist afweezig was, zo wreedelyk mishandelde (e).
Alexander, dan, kwam aan de Re-; geeringe , den ouderdom van XX Jaaren bereikt hebbende, Hy vond het Ryk van alle zyden door bitteren Nyd, verlchrik* kelyken Haat en geduchte Gevaaren be* dreigd. Want aan de eene zyJe droegen de woeste Volkeren, welke het dichtst aan Macedonië grensden, en die wederom naar hunne oude Koningen , uit hunnen eigenen Landaart gekoozen , reikhalsden, het vreemde jok met ongeduld; anderdeels
had
(?) Volgens justinus IX B. 7 h. dwong zy haar, na haai Jongsken in haare armen te hebben doen doorfteekeh, zich ze've te verhangen. Doch pausanias bericht, dat zy Moeder en Zoon in eenen grooten koperen Ketel deed werpen en ver? branden, in Arcadieij p, 612.



Van ALEXANDER. 4$
had philippus; Wanneer hy Griekenland door de overmagt zyner wapenen t'onder bracht, den tyd niet gehad het zelve genoegzaam te temmen en naar zyne h-.nd te zetten. Hy had nog niets anders kunnen doen , dan den ouden Regeeringsvorm te veranderen en een nieuw beltier in plaats te ftellen} en liet de zaaken dus, by zynen dood , in eenen ftaat van brroeringe en verwarringe, veroorzaakt door nieuwigheid en ongewoonte. De Macedoniers, door dezen zamenloop van oraftandigheden bevreesd gemaakt, waren overzulks van begrip i dat alexander de Gnekfche zaaken geheel en al moest laaten loopen, zonder daaromtrent iets geweldigs ter hand te necmen. Voorts, dat hy de woeste Volkeren , die ten afval neigden , door eene zachtfinnige behandeling zoetjens aan den band moest leiden* en de beginzelen van nieuwigheden met de uiterrte omzichtigheid bedwingen. Hy zelf, daarentegen ,■ was van geheel andere gedachten, oordeelende, dat de zekerheid en bet behoud zyns Rykbeflier? afhangeil zou van zyne ftoutmoedigheid en onvertzaagdheid, zo verre zelfs, dat, byaldien men merkte, dat hy maar in
het



4ö het LEVEN
het geringde in dien heldenmoed verfiWwde , elk hem ftraks op hec lyf zoude vallen , en vercreeden. — De beweegingen, dan, by de Barbaarfche Volkeren verwekt*, cn de Oorlogen uit dien hoofde tegen dezelve te voeren, wierden door hem geltild en ten einde gebracht door eenen op het onverwachtst, en in alleryl ondernoomenert Krygstocht, welken hy tot aan den Donau voortzettede; by welke gelegenheid ook de Koning der Triballen (f), syrmus, in eenen bloedigen VeldOag door hem overwonnen wierd.
Daarnaa vernoomen hebbende , dat de Thebaanen afgevallen , en de Athenienfers het met hun eens waren (g), leide hy, zich zeiven willende betoonen een Man te zyn , zyne Legermacht met dezelfde fnelheid door de engte van Thermopyke; zeggende openlyk, „ dat hy zich aan demosthenes , die eerst, toen hy nog onder de Illyriers en Triballen vertoefde, hem
een
1 (ƒ) Hun Land heet tegenswoordig Bulgarie.
Gr) Deze vertaaling is ingericht naar eene ver. betering van bryane, leezende /rvupponi» airtis



van ALEXANDER» 4?
«en Kind} en naderhand , wanneer hy irr Thesfalie was aangekoomen , eenen Jongeling had genoemd , onder de muuren van Athene betoonen wilde een Man te zyn!" Genaderd tot voor i hebe, gaf hy den; Thebaanen nog tyd, om van hunne ge-daane flappen te rug te koomen. Alleen eischte hy , dat zy phoenix en pro* t h y t a s aan hem zouden uitleveren ; terwyl hy hun , voor het overige , openlyk deed aankond gen, „ dat zy, wanneer ze van hunne weerfpannigheid tot inkeer kwamen , van hem geen kwaad te vreezen hadden!" Toen de Thebaanen , niet te min. op hunne beurt, van hem begeerden, dathypHiLOTAs en antipater aart hun zoude uitleveren; en in het openbaar deeden uitroepen, „ dat al die genegen was de Vryheid van Griekenland met hun te heritellen, zich nevens hen in de dagorde, fchaaren moest," gaf hy, eindelyk, aan de Macedoniers het teken om de vyandelykheden aan te vangen. Men wierd dan handgemeen ; en de Thebaanen , welker t moed en heldhaftigheid toen zeer luisterryk uitblonk; te meer, dewyl zy, hoofd voor hoofd, tegen een verdubbeld aantal
van



43
iifiT LEVEN
vêtn Vyandén té ftryden hadden , vochten1 boven hunne krachten. Maar wanneer , eindelyk, de Macedonifche Bezetting uit den Cadméfchen Burg (h) te voorfchyn kwam, en hun van achter in den rUg viel, wierden zy omfingëld * en fne'uvélden de meesten van hun in dit Gevecht. De Scid zelve wierd ingenoómen, liitgeplonderd en verdelgd. Deze geftrengheid , nu, van Alex'ander was, vöornaamelyk , daar' aan toe te fchfyvén , dat hy verwachtte,dat de Grieken , met verbaasdheid getroffen over den geduchten ramp van Thebe, hunne halzen zouden krommen en zich ftil houden. Doch , buiten dat, trachtte hy ook nog aan deze daad van wraakoeffening eenigen fchyn te geeven, als óf hy .zynen Bondgenooten, die de Thebaanen by hem hadden aangeklaagd , te wille had moeten zyn. Deze befchuldiginge, nu* was in de daad gefchied door de Phoc'enfeff en Plafteenfen. Voorts deed hy uit den geheelen hoop der Gevangenen uitzonderen de Priefters, gelyk ook alle de genen, welke
door
(A) Zie het Lev. v. pel o p. in ons IV D. bl. 244,



van ALEXANDER. 49
door Gastvriendfchap met de Macedoniers verbonden waren ; benevens de N.ikoomelingen van pindarus, en die 'er tegen hadden geftemd, wanneer de meerderheid der Burgerye tot den Afval beuoor. Alle de overigen wierden als Siaaven verkocht, beloopende omtrent dertig duizend. Het getal der Gemcuvelden was boven de fes duizend.
Onder andere rampvolle gebeilfcenisfen, 1 en de veele Geweldenaaryen , welke de Stad by haare verwoesting troffen, gebeurde het , dat een hoop Thracicrs het huis opbraken en vernielden van timoclea, eene aanzienelyke en zeer eerbaare Vrou^ we. De gemeene Soldaateh verrykten zich hier fflet de gevondene dingen van waarde. Maar hun Bevelhebber fchond en onteerde de Vrouw gewclddaadig : waar na hy haar afvroeg * „ of zy ook nog, hier of daar, Goud, of Zilver verborgen had?" Zy bekende dit te hebben , en geleidde hem, daarop , afzondeflyk in den tuin, alwaar zy hem eenen Put aanwees, 'er byvoegende, „ dat zy, by het overgaan der Stad, haare vöornaamfte Kostbaarheden daar in geworpen had!" Toen nu de Thracie?"
IX. deel. D aicfa



5°
het LEVEN
zich bukte , en de gelegenheid der plaats bekeek , nam zy , die achter hem ftond, de kans waar, om 'er hem voorover in te flooten : waarna zy zo veele fteenen op hem wierp, dat hy den geest gaf. — Als zy nu, daarop, door de Thraciers gebonden naar alexander wierd geleid, bleek het al aanflonds uit geheel haar voorkoo! men en gang, dat zy van aanzienelyke ge; boorte en eene zeer kloekhartige Vrouw | was; — als die, zonder eenige vreeze of fchroom te laaten blyken, haare Geleiders rustig volgde, en toen de Koning haar, vervolgens , vraagde : „ Wat Vrouw zy was?"—- antwoordde zy, „ dat haar Broeder was geweest theagenes, die voor de vryheid van Griekenland geftreeden had tegen philippus, en in den Slag van Chaeronea , waar hy het opperbevel voerde, was gebleeven!" — Alexander, zich zo wel over dit antwoord, als haare floutmoedige daad verwonderende, gaf ftraks bevel, dat men haar met haare Kinderen vryelyk zou laaten gaan (ï).
Met
(O De lof dezer kloekmoedige Vrouw wordt aog nader door onzen Schryver vermeld, in zyn



van ALEXANDER 51
Met de Athenienfers liet alexander zich bevredigen , alhoewel deze zich den ondergang van Thebe zeer ter harten genoomen hadden. Want offchoon het Feest der Eleufinifche Geheimenisfen onder hen ƒ voorhanden was, wierd hetzelve toen, wegens de algemeene Rouw , niet gevierd. Ook beweezen zy aan de Thebaanfche Vluchtelingen , die in hunne Stad eene Wykplaats zochten, alle blyken van Menschlievendheid, die 'er te bedenken waren; Dit alles belette, evenwel, niet, dat hy (het zy dan dat zyne Gramfchap, naar de wyze van die der Leeuwen , reeds verzadigd was ; of dat hy eene daad van Toegeeffelykheid {tellen wilde tegen over het voorbeeld, door hem gegeeven, van Wreedheid en Gruwzaamheid) niet Hechts alle de Grieven, welke hy tegen de Athenienfers had, ter zyde zettede, maar zelfs beval, dat de Stad het oog gevestigd houden moest op de algemeene zaaken van Griekenland; als welke, byaldien hem iets over
mogt
Gefchrift over de Deugden der Fr ouwen, ii d. bl. 2S°> £), E.
D 2



ga het LEVEN"
mogt koomen, het oppergezach over de* Griekfche Staaten in handen ftond te krygen. Niettemin verzekert men ook , dat, naderhand, het rampzalig lot van Thcbe zyn gemoed hy tusfchenpoozen geweldig | kwelde, en aanleidinge gaf, dat hy anderen met meer zachtmoedigheid behandelde. Ook fchreef hy de fchuld zyner wandaad omtrent clitus, in dronkenfehap begaan: zo ook de Lafhartigheid der Macedoniers, die zich bevreesd toonden voor de Indiaanen, en hem, te midden van zynen Tocht en Glorie, zitten lieten, toe aan de yverzucht en Haat van bacchus Voorts was 'cr van de overgebleevene Thebaanen federt niemand, die hem naderende en iets op hem begeerende , zyne wenfehen niet
vol-
(k~) Dit verdient eenige nadere ophelderinge. Vooreerst was bacchus de Befchermgod van Thebe, en zyn eerdienst wierd nergens met meer yver behartigd. Geen wonder dan, dat zyne Gramfchap gewet was tegen den Man. die deze Stad zo deerlyk verwoestte. Ten tweeden was onder de voor. naamffé eeretiteis dezes Gods de Krygstocht naar Indie ondernoomen. Was het dan wel vreemd, das hy yverluchtig was van alexander, die ge« heel Indie trachtende te bemachtigen, zyne glorie dreigde te verdoovenP



VAN ALEXANDER. 5J
voldaan gig - » «s h« F» ™' Thebe voorviel.
T t Grieken hielden, daarna, eene groote Zatnenkomst op de Landengte van CorinL, alwaar met eenp-ge — wierd beflooten, dat men ztchby
kan der zoude voegen, tot het voeren , tesen de Perfiaanen, wor-
Van den oorlog tegen u
dende hy zelf daartoe rot <wfC ^ .
toofd verhooren.
mannen , als wysgeeicu , tin-en by hem maakten , en hem geluk tingen oy gehoopt, dat
kwamen wenfchen , naü ny g t
Wvl deze, ecwer,
l,y zelf daar henen "8"^ °™st 7j"h re „lkn Di ogen es lag toch J . «eren in de Son.
Ój „e Cynirch, «W- "«
0 3



54 "ït LEVEN
vcele menfcta I0[ hem toome
hy zich een weinio- nn ? te
wr. kV y °°k iets gebrek
K" «™g Bit de So„r _ Dft" «WB; e„ hy verwonderde Ah zo Z.
& y het hmm S™. wanneer 2y die vergezelden, onderling daarover ac
Voordat hyden Tocht ondernam, acht
^^^^^^^
OP welke „en «let gewoonst?ongeoorlofd hieU r jr ' Ja heE
ven it hMT GodrPraaken af te seeT&n, Hy zond, niero.mïn S
' nie"emin , naar de Opper-



VAN ALEXANDER. 55
perpriefteresfe, om dezelve hier toe te Ldzaaken. Daar deze, echter, een wet.erend antwoord gaf en zich beriep op de Wet, ging hy zelf Tempelwaards , en fleepte haar met geweld naar den drievoet, waarop de Pythia, het aan zyne dnft als
gewonnen geevende,zeide:„Gv^;W; termnnelyk, mynZoonr Dit woord klonk alexander niet zo dra in de ooren of hy verklaarde geene andere Godfpraak noodig te hebben; wyl dat Orakel volkooxnen was zodanig als hy het van haar ver-
langde (o)- . . ,
Op den oogenblik, dat hy gereed ftond om op te trekken, hadden 'er, ongetwyffeld veele voortekenen plaats, door welke de Goden het toekomftige voorfpeiden* Hiertoe behoorde, dat te Libethra q>)
het
(o-) Elk opmerkzaam Lezer zal hier lichteljk eene vooraf gemaakte Affpraak ontdekken welke het onnoodfg maakte tegen de Delphifche Wetten-
t%h;rTn,hetLandfchap der Odryfien, in Thr, cje! vónd, men eene Stad en Berg van dezen naam. Op den Berg Helicon in Beeotie was 'er eene andere, genoemd het Hol der Nympken, Ltbethrt* des geheeten, waaruit strabo gist, dat het de D a *br



*6 "etLËVEN
3, 1;R7ANDER bc-l den Koning
S eTl " Zyn' 2lS diG de-emrueh! *g"e en bezienswaardig^ daaden flond
ters en Zangers beiden op dapper zweer *" arbeid zou te flaan koomenl
germ cht, het geringst getal opgeven veeleren , dat dezelve beflond ufxXX en V duizend^ S' rHet hooSst g«al, waarvan de Schrv
Vo tvoIk en IV duizend Paarden (f > Tot onderhoud van dit Leger had hy,^ gens het verhaal van aristobulus, niet meer voorhanden, dan LXX Talenten; en,
naar
S2 e?70di"Dffi- Oreheus zelf wa$ van Ubetkra gebsonig." Fr. Fert
£ƒ) Niet zonder grond oordeelde'REISKE dac
■«er eene O.zettin.e vereist vyordt der £,2
P $*W fietal verhaak, niet wei fluit.



¥AN ALEXANDER. 57
mar her zeggen van duris , Wen de byeengebrachte Mondbehoeften (lechts voor XXX dagen (trekken. Onesic ritus verzekert f dat hy , by deze gelegenheid, eene fchuld maakte van CC Talenten. Dan, hoe gering en fchraal ook deze zyne beginzelen en middelen waven, hy ging, evenwel, niet eer te fcheep, voor dat hy, de omftandigheden zyner vertrouwde Vrienden onderzocht hebbende , aan den eenen gefchonken had een ftuk Lands, aan den anderen een Dorp : aan dezen de opkom, ften van cenig Vlek , aan genen die van de eene of andere Haven. Wanneer nu de Koninklyke inkomftcn op deze wyze bykans alle weg gefchonken waren en verdeeld, vroeg perdiccas: „ Maar wat laat gy nu voor U zeiven over, Heer Kouingj.? _ Alexander antwoordde van de Hoop ! - „ Zullen wy dan , hernam „ perdiccas, die met U te velde gaan, „ daar ook geen deel aan hebben?" Perdiccas zich, derhalven, van het aan* rieemèn der aan hem toegeweezene bezittinge verfchoonende , deeden , insgelyks, eenige andere zyner Vrienden hetzelfde, pic zyne' Gefchonken aannamen, of 'er j) ^ hem



53 "BLEVEN
W «danig ee„e m « over den Hellefpont «. '»- er
offerde hy " da r °Pem°klm "™ « deed 'er sel2 , M'N«'^ '»re„ der eS °>> * ^
°™de doe» beftryke„ "„r e" ^
hy 'er, geheel J,7 ' ven**«»
V.V — Wanneer hy, ver-
"ate, z»^,-, Adolefcens • ''■>"> O fortuSÜM P^conem inveneri/r ™* f***? H0M'-



van ALEXANDER. 59
vervolgens, verder rondging om het merkwaardige in de Stad te bezichtigen, vroeg hem iemand, ,, of hy lust had de Lier van paris (0 te befchouwen?" Maar hy antwoordde , „ dat hem daar aan mets geleegen was; dat hy veeleer zocht naa de Lier van ackilles, op welke deze den roem en dappere daaden van heldhaftige mannen opzong (f).
Aangezien nu de Krygsbevelhebbers van d ajuus eene aanzienelyke Legermacht by een verzameld en post hadden doen vatten ter plaatze, waar de overtocht was van de rivier Granicus, fcheen het volftrekt noodzaakelyk den vyand in dezen post, als zynde de neutel van Afie, aan te tasten, ten einde zich van den doortocht, en het goed begin der onderneeminge te verzekeren. Doch het grootst gedeelte der >Macedonifche Bevelhebberen zag aan tegen de diepte van den Vloed, gelyk ook tegen de onregelroaatigheid en ruwheid der boorden aan de overzyde, waarop men , al
vech-
(s) Ook alexander genoemd. (/) Volgens h omerus in het IX B. derlliade, v, 180.



6o «etLEVEN
-chtende , voef aan waJ m
anderen waren, daarenboven, van 51*
»■ den wee dnnrT , « geeven, dat men deze mi'ƒ ™' 71,. r ze niaand niet meer
^.heeten. Einde,yitachtI>AE7« ■fe». „ dat het reeds ,M, op ^
enderhalve„gehee,„,etma2aaP ™ fh' m gevaar te begeeyen " dan .
antwoordde, , da, „y^"fT *f » den SSlSl*
| ~ •«* °>«te„ fehaamen v^ ^ »- W dnrven '£
TT* m d" «Ww* wierp hy ziel,
eu- ^eer bezwaar vk tvs* ^„ -toeht. wan, men moesr
gel-
60 De maand Zfc^, of»***, n 9* 01WC Botmaand, en de ^ L ge'yIi'



van ALEXANDER. Gt
gelbui van pylen intrekken, en de paarden door een' foei voortfchietenden ftroom, wiens gertüsch bet gehoor verdoofde, opvoeren', naar afgebrookene en fteile plaatzen, dewelke, daarby, nog met gewapende manfchappen waren bezet. Hy fcheen, derhal ven, als een dolleman, deze onderneeminge eer met onverftand, dan overleg te hebben aangevangen. Niettemin zich ftipt houdende aan dat gedeelte , waar de Rivier waadbaar was , en met de grootfte moeite meester geworden van plaatzen, die nat en glibberig waren, door het fiyk, dat haar overdekte, zag hy zich genoodzaakt aanftonds, zonder zyn volk in orde te kunnen fchaaren , handgemeen te worden , en man tegen man te vechten tegen die genen, welke ylings op hem aanrenden De Vyanden nu vielen aan met groot c-ekrysch, en ftoocende met hunne paarden «gen die der Macedoniers, bedienden zyf zich van hunne Javelynen, en, wanneerj deze gebrooken waren, van hunne Zwaarden. Vooral drong 'er een groote drom in op hem, daar hy kenbaar was door zyn voortreflyk Macedonisch Schild, en door de pluimen van zynen Helm ; als
van



hït LEVEN
van welken zich aan beide zyden een groot wu Vederbos met verwonderde fchoot j beid omhoog verhefte. Ook wierd hy meter daad getroffen aan de benedenfte Za. , menheehting zy„sr Wapenrustinge met een Javelyn, die, evenwel, niet ge door. drong om hem te kwetzen. Wanneer daarop , twéé Perfiaanfche Opperhoofden* Rhoesaces en spithridates , gely.' kelyk op hem aanvielen, ontweek hy den laatstgemelden , om zich tegen den eerst, genoemden te wenden, dien hy ook voorkwam door zyne Lans het eerst op hem aftefchieten. Het harnasch , echter, van den PerHaan was deugdzaam genoeg om de Lans te doen affluiten en te breekenwaarop alexander {braks zyn Zwaard trok. Zy waren nu gereed om handgemeen te worden, toen spithridates zyn paard op zyde hebbende doen naderen, en zich ylings in den zadel oprichtende , aan alexander met zyne Perfifche heirbyl fuiken geweldigen fiag toebracht op den I Helm, dat hy 'er den knop, te gelyk met ' den eenen Vederbos, van affloeg; de Helm zelf bood, nochthans, hoewel ter naauwernood, genoegzaamen tegenftand, zo dat de
punt



van ALEXANDER 63
punt van de byl niet verder doordrong, dan tot op de bovenfte hairen. Wanneer nu spithridates andermaal de byl ophefte, om een' tweeden ilag te doen, wierd hy voorgekoomen van clitus den (j>) j grooten , die hem zyne Piek dwars door het lyf joeg. Op dien zelfden oogenblik ; viel ook roes aces , getroffen door het ■ Zwaard van alexander.
Terwyl de Ruitery met geen gering ge- j vaar in dit gevecht was ingewikkeld , trok de Phalanx der Macedoniers over de Rivier, en fchaarde zich het Voetvolk in flagorde. Het vyandlyk Leger bood, echter, geene moedige tegenweer, noch hield langen tyd ftand, maar floeg aanftonds op '
de
(?>) Zo heeft de gewoone. leeztng, ó en daar na vertaaien allen, die wy gezien hebben. Ondertusfchen had blancardus, op arriaNUS de Exped. Alex. p. 4>> en voor hem ande" ren, zo hy zelf getuigt, reeds uit diodorus: sicuLUsbeweezen, dat men leezen moest i ptte;, d. i. bygenaamd de Zwarte, om hem te onderfcheiden van eenen ar-deien clitus, die den. bynaam droeg van, de Blanke, i, Kvtli, Zie athen/EUS P. 539- C. De hier gemelde wordt, anders ook wel gapeten de Zoon van dropis.



H ti z t LEVÉiSf
de vlucht, uitgezonderd alleen de Griek* fche Muurbenden. Deze vertrokken zich op zekeren heuvel, alwaar zy post ratteden, tevens aan Alexander het voorftel doende van zieh over te willen geeven op voorwaarde van lyfsbehoud. Daar deze* niettemin, de eerde was, di<s op hen aanviel, verloor hy zyn Paard onder zich, datin de zyde met een Zwaard dooriïooken wierd: (dit nu was een ander Paard, niet de Bueephalus (V).) Ook was het daar ter plaatze, dat de meesten, die op dien dag fneuvelden , of gekwetst wierden , hunne wonden ontvingen en omkwamen,als vechtende met ftrydbaare mannen, en die, daarenboven, tot wanhoop waren gebracht. Men zegt, dat 'er van het Perfïsch Voetvolk toen gebleeven zyn XX duizend man; en var. de Ruiterye MMD (x\
Ale--
(V) Mèn mag deze woorden veilig voor eene' tftsfehengevoegde ophelderinge, of glosfe, houdeó Tan eene laatere hand ondergefchooven.
00 Het zal niet ondienftig zyn, bier eens vooral op te merken, dat het verhaal Van plut. hr dit Leven van alexander menigmaal afwykt van dat van diodorus sic. en arrukds. De eamgemelde brengt het verlies der Perfeanéo i»
de-



van ALEXANDER. f%
Alexander had, volgens de opgave van aristobulus, in het geheel XXXiV dooden-, waarvan X Voetknechten waren. Voor dezen beval hy kopere Standbeelden op te richten, vervaardigd door de hand van lysippus (y). Ook liet hy van deze zyne Overwinninge bericht geeven aan alle Grieken, maar aan de Athenienfers,
in
dezen Slag op io,ooo Voetknechten en sóoo Rui» ters.
(y) „ Qüintus curtius fchryft, dat hy dit eerbewys alleen wedervaaren Üet aan vyfentwintit Ruiters, die, by den aanvang van her gevecht, en pas voet aan wal gezet hebbende, door een£ jnenigte Perfiaanen omfingeld en afgemaakt waren. Deze Standbeelden, nu, wierden opgericht in eene Stad van Macedonië * genaamd Diiim. VS» waar q. metellus dezelve, tot een toe, over-' brengen liet naar Rome " Fr, l'ert.
De zwaarigheid, door dacier geopperd, hes het mogelyk zy geweest, dat lysippus zo veeIe Standbeelden binnen eenen zo korten tyd Vervaardigde, dat alexander, die pns tien jaarert na den Slag by den Granicus leefde, dezelve kort doen plaatzen ? — valt weg door het verhaal van arrianus," dat het, onder de Gefneuvelden, al* leen zyne byiondere Vrienden waren , Voor wier! hy Standbeelden op liet richten. Zie de Aanti van brYane, op d. pl.
IX. deel. E



66 het LEVEN
in het byzonder, zond hy CCC van de Schilden, welke hem in handen gevallen waren. Grootsch , vooral, was het algemeen Opfchrift, dat hy plaatzen liet op den overigen by een verzamelden buit. Hetzelve luidde aldus : alexander , de
zoon van philippus, en de grieken, behalven alleen de laced./emoniers , behaalden dezen buit, en triumf, op de barbaaren , welke asie bewoonen.
De Drinkvaten en purpere Gewaaden, met alles wat hem van de Perliaanfche Kostbaarheden meer in handen viel, deed hy, uitgezonderd eenige weinige nukken, overbrengen aan zyne Moeder olympias.
Deze gewichtige Stryd bracht al aanftonds eene groote omwendinge van zaaken te wege naar de zyde van alexander, dermaate, dat zelfs de Stad Sar des, hoofdplaats der Periiaanfche Landvoogdye van de Gewesten aan Zee geleegen, zich aan hem onderwierp, en nog meer andere Steden zyne zyde koozen. Halicamasfus alléén, en Miletus booden tegenftand. Deze Steden , dan, ftormenderhand veroverd, en alles, wat daar om henen lag, bemachtigd hebbende, ftond hy in twyffel; niet weeten-



van ALEXANDER. 67
tende , wat befluit te neemën omtrent het geen nu verder moest ondernoomen worden. Dan eens wilde hy aanftonds optrekken tegen darius en dien llag leveren, om dus de groote zaak zo fpoedig mogelyk te beflisfen; dan, wederom, dacht het hem raadzaamer zich vooraf bezig te houden en te oeffenen met het te onderbrengen en de befchikkinge van de Gewesten en Steden aan Zee geleegen : gelyk ook zich met derzelver fchatten te verryken, om, dus* verftèrkt, verder voort te rukken en aan darius het hoofd te bieden. 'Er bevindt zich in het Landfchap Lycie, niet. verre van de Stad Xanthus, eene Fontein, die toen, zo verhaald wordt, op eens, en van zelve haare gewoone werkinge veranderde, en, buiten haüre boorden gezwollen , uit de diepte haares oorfprongs eene kopere plaat opwierp , waarop men oude karakters van Letteren zag, die aanduidden , „ dat het Perfiaanfche Ryk een einde neemen , en van de Grieken zou verftoord worden." — Hier door moed gegreepen hebbende, haastede hy zich om de geheele Zeekust te bevredigen tot aaö E s Phos-



68 het LEVEN
Phoenicien (5;) en Cilicie. Zyne gezwinde doortocht naar Pamphylie , toen ook gedaan , heeft aan veele Historiefchryvers ftoffe opgeleverd tot fchilderen, en om wonderbaare en grootfche vernaaien ter baane te brengen, als of door eene zekere Goddelyke begunltiginge en kracht , die Zee , welke anders altyd zeer verbolgen uit de diepte op kwam bruisfchen , en niet dan zelden de zachtere en meer vriendelyke (a) rotshoogten onder de overhangende en fcherpe fteilten aan het gezicht ontdekte , zich nu ten gevalle van alexander gedwee betoonde. Hierop doelde
C«) Palmerius, hier aangehaald door nu soul, in Exerc. ad opt. ductt. Gr. p. a»8, heeft opgemerkt, dat men hier niet het gewoone, maar dat Phoer.ieie moet verftaan, het welk een gedeelte van Lycie, of Pamphylie uitmaakte, en gelee gen was in de nabyheid van den Berg Masfïcytus.
O?) Te recht mishaagde hier de gewoone leezing, irpHnx^» die geen' bekwaamen fm oplevert, aan veelen. Men fletde 'er, uit een Handfchrift, voor in plaats lepe^ti^. Dan ook dit wil ons niet gevallen; daar wy meenen, dat 'er moet geleezen worden ^o{))y£~?i welke gemalckelyke verandering den fin onzer vertaalinge oplevert.



van ALEXANDER. 69
de ook menander, daar hy , in- zeker Blyfpel (b~) mee die niet zeer geloofwaardig verhaal den fpot dryft:
„ Even zo 't met alexander laatst gebeurde: — en als ik zoek
„ Naar iemand, ftraks ftaat hy voor my! Moet ik ergens in een hoek
„ Hiet, of daar de Zee doortrekken, waadbaar is die ftraks voor my."
Maar alexander zelf maakt in zjne brieven geenerlei gewag van zulk eene Wondergebeurtenisfe. Hy zegt alleen, dat hy zynen weg nam langs den zogenoemden Climax (V)> en dien doortrok van de zyde
(5) By clericus, in de verzameling der overbiyfzelen van menander, bl. 270.
(e) Dit woord betekent gewoonlyk een Ladder. „ Zie hier eene plaats van strabo [L. XIV, p. 666, D], welke dit verhaal van plut. uitneemend opheldert, en doet zien , waarop men dit voorgewend wo. derwerk , aangaande de Infctiikkelykheid der Zee, gegrond heeft. „Niet verre, zegt hy , van de Stad Phafelis , heeft men eeae. Engte , kopende langs het Strand , waar door alexander weleer zyne Legermacht deed henen trekken. Het is het Gebergte genoemd de Climax, liggende vlak aan de Pamphylifche Zee ; alwaar E s aa*



1°
het LEVEN
de van Phafelis, alwaar hy zich tot dezen bezwaarlyken doortocht had toegerust. Alwaarom hy ook verfcheidene dagen in deze Stad had moeten doorbrengen. Geduurende welke hy het Standbeeld van den toen reeds overleedenen theodectes (want deze was een Phafeliter) gezien hebbende, opgericht op de Markt, daar aan, na den maaltyd, rykelyk befchonken zynde , mufiek ging brengen, en het met
eene
aan het Strand niet dan een zeer naauwe door* gang open is gelaaten, welke by flilte bloot ligt; zo dat de Reizigers daar langs hunnen weg kun. tien vervorderen ': maar by ho gen vloed door de Zeelaaren tot eene aanmerkelyke diepte overdekt is. De weg nu over het Gebergte is zeer fteil en moeielyk, en men ziet zich genoodzaakt zeer verre om te trekken; en van de Engte aan Strand kan men niet wel gebruik maakcn , dan by fraai weder. Maar alexander, & den Winter, tyd in deze oorden aankwam , en zeer veel op zyn goed geluk liet aankoomen , had geen geduld j het wegkopen van het water re verbeiden , maar 'fioeg op weg, wordende zyn Leger by dezen door. j tocht genoodzaakt eenen gehee/en dag halverlyfs 'j door het water te trekken." Zie daar het verhaal van strabo. Curtius, om zyne Gefchiedenis op te fieren, heeft de Waarheid met het Wonderbaare onderling vermengd." Fr, Fert.



van ALEXANDER. 71
eene menigte kransfen en kroonen beftrooide ; bewyzende dus, ook al fpeelende, eene niet onaardige vereeringe aan de herdenkinge van den gemeenzaamen omgang, welken hy, door toedoen van aristoteles (O, en de Wysbegeerte, met dezen Man had gehad.
Vervolgens onderwierp hy zich die genen, welke onder de Pifidier.? wederftand booden , en bemachtigde Phrygie, alwaar ook de Stad Gordium (V), de woonplaats, zo men wil, van den in de oude Fabelen vermaarden mi das, hem in handen viel. Hier zag hy den beruchten Wagen vastgebonden met de fchors van een Cornoelieboom. Hier hoorde hy het Vertelzel, waaraan alle de Ongrieken in die ftreeken geloof floegen, „ dat hy, die dezen knoop zou kunnen los maaken, door het noodlot
(V) Theodf.ctes, een fraai vernuft, was, te gelyk met alexander, de Leerling geweest van aristoteles; hoewel hy ouder van jaaren fchynt geweest te zyn. Zie verder fa bric
B. Gr. II D. bi. 3I2«
(e) Geleegen tusfehen groot en klein Phrygie. Zie justin. XI B. 7 ^e over dit voorval vry treed it. arrianus II B. 3 h.
E4



7% het LEVEN
| lot Gebikt was om over het Geheelal te [ heerichen." Het meerder deel, nu, der Schryvers verzekert, dat alexander, geenen raad vveetende om den knoop los te maaken, van welken de einden verhooien , en de banden keer op keer veelvuldig door eikanderen met fchuinfche flitïgers ingewikkeld waren, zyn Zwaard nam en denzelven doorhakte, wanneer 'er ftraks verfcheidene einden van den dus doorgefneedenen knoop te voorfchyn kwamen. Maar aristobulüs bericht ons, integendeel, dat het losmaaken hem zeer weinig moeite kostede, doordien hy eerst de : Spil uit den Disfel nam , waarmede de Disfèl aan het Juk vast zat, en vervolgens het Juk gemakkelyk daar uit trok.
Hierop van Gordium voortgerukt deed hy de Paphlagoniers en Cappadociers bukken , en vernam , daarmede bezig zynde, het ijyerlyden van memnon (d). Deze-
was
(d) Bekend onder den naam van memnon de Rhodier. Algemeen is, by de oude Schryvers, de roep van de fchranderheid en bekwaamheid van dezen Bevelhebber , die reeds eene geduchte af, wending ter Zee bad beginnen te maaken, en den Oorlog van Aüe naaf Griekenlaad dreigde te r-ug ut brengen.



van ALEXANDER. 73
was ten hoogfFen beroemd onder de Bevelhebbers ter Zee van darius , en ftond aan alexander de handen vol werk te geeven, en hem dui?;enden Hindernisfen en Moeielykheden in den weg te leggen. Geen wonder, dcrhalvcn, dat hy door deze tyding meer en meer bemoedigd wierd om zyne onderneeming tegen Opper -Afië door te zetten.
Darius , van zyne zyde , was reeds opgebrooken van Sufa, grooten moed draagende op de talrykheid zyner Legermacht (welke fesmaal honderd duizend man uitmaakte!^ en daarby niet weinig opgebeurd door zekeren droom, welken de Magen (e) veeleer hem ten gevalle, dan naar den waarfchynelyken fin verklaarden. Hy had zich, naamelyk, verbeeld „ de geheele Phalanx der Macedoniers in brand te zien ftaan; en dat alexander, bekleed met het Gewaad , hetwelk hy zelf voorhenen pleegde te draagen , wanneer hy nog aan het Perfisch Hof de waardigheid van Koning»
(O Perfiaanfche Wysgeeren.



74
het LEVEN
ninglyken Afïatides (ƒ) bekleedde , hem bediende : maar dat deze kort daarop, wanneer hy zich naar den Tempel van fiklus begeeven had, onzichtbaar wierd." De Godheid gaf, in de daad , zo het fchynt, hier door te kennen, dat de Macedoniers lchitterende en luisterryke daaden (tonden uittevoeren. Dat alexander Afie in handen (tond te krygen; gelyk hy zelf het in handen gekreegen had, toen
hy
(ƒ") Het lydt geen twyffel, of deee is de rechte fchryfwyze van dit woord, het welk de Fran. fche in de Oosterfche Taalkunde zeer bedreevene Abt renaudot, by dacier, afleidt van het Perfifche werkwoord, in de onbepaalde wyze, itaden, d. i. by ons flaan, fchoon het ook by ouds even eens Staden heette. Aan Taalkundigen is de overeenkomst tusfchen het Perfisch en Nederduitsch niet onbekend. Voorts wierden Aftanden in Perfie genoemd de Koninklyke Loopers, die van plaats tot plaats veidèéW/ïonden, Echter is het ook waarfchynelyk , dat zekere Hovelingen van Rang (gelyk darius was), die voor den Koning jïonden, gereed om zyne bevelen te ontvangen , ins^elyks dezen naam droegen. Verder kan men nazien de Aantekk. van dacier en bryane op d. pi. als ook die der Geleerden op jws-
tinus X, 3, 5. op hesych1uj, suidas, ÊHit



van ALEXANDER. 75
hy van Aftandes Koning wierd. Maar dac aan deszelfs Roem en Leven fpoedig een eind gefteld zou worden door den dood!
Nog meer groeide zyn vertrouwen, daar .hy alexander zich zo langen tyd op zag houden in Cilicie ; hetwelk hy enkel aan vreesachtigheid toefchreef. Ondertus. fchen was dit langduurig verblyf veroorzaakt door eene zwaare Ziekte , welke fommigen willen , dat hy zich op het lyf haalde door fterke vermoeienisfe;, anderen, doordien hy zich gebaad had in de Rivier Cydmis* welker wateren de koude van het ys evenaarden. By deze gelegenheid durfde niemand van de overige Geneesmeesters onderneemen hem te helpen , om dat zy waanden, dat het Kwaad erger was , dan dat het voor eenige Hulpmiddelen zou willen wyken, en vreesden, wanneer het hun mislukte, dat zy alsdan by de Macedoniers in verdenkinge en ongunst geraaken mogten. alleen philippus, de Acarnanier, die wel zag hoe gevaarlyk het geval was, maar, niettemin, op de vriendfchap, welke alexander hem toedroeg, betrouwde, en het voor onverantwoordelyk hield, terwyl de Koning zich in een zo groot
ge-



7ö
het LEVEN
gevaar bevond, ook niet mede eenig gevaar te willen loopen , door , ter zyner reddinge , het uiterst v/at de Konst vermogt te waagen; — ondernam de geneezinge, en haalde hem over om geduld te hebben (g), en vervolgens om den drank, door hem bereid, te drinken. Dit nu kostede hem te minder moeite, daar alexander het fterkst verlangen koesterde om zyne verloorene krachten te herkrygen, ten einde den oorlog zonder uitftel voort te zetten.
Intusfchen zond parmenio uit het Leger (7z) eenen Brief, waarin hy den Koning aanfpoorde , „ om zich te wachten voor philippus, als die door darius opgemaakt en met groote Gefchenken, zelfs door eene belofte van zyne Dogter aan hem uit te zullen huwclyken,
om-
(g-) Dacier plaatst hier in zyne Overzettinge dit byvoegzel, car ïl falloit trois jours pour la, préparer. „ Hy had drie dagen noodig om het Geneesmiddel te bereiden." — Buiten arrianui en curtiüs, kunnen hier vergeleeken worden Just. XI, 8. en valer. max. III, 8.
(A) Hetwelk in Cappadocit lag. Zie juit. 1. I.



van ALEXANDER. 77
omgekocht was om hem van kant te helpen!" Alexander las dezen Brief, en ltak dien , zonder hem aan iemand zyner vrienden te vertoonen, onder zyn hoofdkusfen. Wanneer, daarop, het tydftip verfcheenen was, en philippus met zyn overig Gezelfchap binnen kwam , houdende den Beker, waarin hy zyn Geneesmiddel had gemengd, in zyne hand, overreikte hy hem den Brief, en nam zelf gereedelyk den toebereiden drank, zonder eenig achterdenken te doen blyken. Men zag hier dan, in de daad, eene verwonderlyke en toneelachtige vertooninge, terwyl de een den Brief las, en de ander den drank dronk , en zy voorts gelyktydig het oog onderling op elkander vestigden. Waarin, echter , een merkelyk verfchil plaats had. Want daar alexander philippus aanzag met een vrolyk en open gelaat , hetwelk zyne onveranderde gunst en vertrouwen ten klaarden aantoonde; daar deed deze, door zodanig eene lasterlyke befchuJdiging buiten zich zeiven gebracht, niet anders, dan nu eens zyne handen ten hemel te verheffen, en de Goden tot getuigen aan te roepen ; dan weder voor het
bed-



7%
het LEVEN
bedde neder te vallen, en alexander te fmeeken om goeden moed te houden, en zich aan zynen raad en beflieringe over te geeven. En zeker! moed was hier van nooden. Want in het begin kreeg het geneesmiddel zodanig de overhand over zyn Lichaam , dat het zyne krachten geheel nederftiet, en als het ware verdelgde, zo dat de ftem hem begaf, en hy, door eene bykoomende flaauvvte, fchier als wezenloos, en bykans zonder bezef daar henen lag. Hy wierd nochthans door philippus binnen korten tyd weder op de been geholpen, en vertoonde zich, zo dra zyne krachten zulks toelieten, aan de Macedoniers , die geene rust lieten , voor dat zy alexander weder hadden gezien, wiens Ziekte hen fchier wanhoopig had gemaakt.
In het Leger van darius bevond zich een zeker Macedoniër, genaamd amynTAS (0, die voorheen uit Macedonië was
geCO » Dit was amyntas , de Zoon van anTJOchus. Hy was uit Macedonië geweefcen , siet wegens eenig kwaad onthaal, mnar eeniglyk' om dat by den Koning vreesde, en , daar hy alexander haatte, ook van hem geloofde gehaat te zya." Fr. Fert.



van ALEXANDER. f§
gevlucht, en de Inborst van alexander zeer wel kende. Deze ziende dat darius gereed was om, tegen den Vyand aanrukkende, zyn Leger te voeren in de engten van het Gebergte, bad hem „ op de plaats, alwaar hy zich bevond , te blyven ftand houden, ten einde in het vlakke en opené veld met zyn talloos Heir eene veel geringere macht te bevechten!" Als nu d ar i u s hierop antwoordde : „ Dat hy bekommerd . was, dat de Vyand hem zoude voorkoomen, en wegloopen, en dat alexander het haazenpad zou kiezen!" zeide hy : ,, Wat dat aangaat, Heer Koning , kunt gy volkeomen gerust zyn. Want niets is zekerder , dan dat hy U op zal zoeken. Ja, mogelyk, doei hy dit reeds 1" Deze redenen, echter, van amyntas waren niet in ftaat om het opzet van darius te veranderen. Hy brak op en richtte zynen tocht naar Cilicie, terwyl alexander, gelykertyd , zich wendde naar Syrië om hem te ontmoeten. Dan de duisternisfe van den nacht veroorzaakt hebbende, dat zy elkandcren misten, keerden zy beiden te rug. Alexander zeer verblyd over het geluk van darius zo
dicht



8o hèt LEVEN
dicht by zich te vinden, en zich haastende om met hem in de engten handgemeen te worden; maar darius met oogmerk om zyne voorige Legerplaats weder te bereiken en zyne Krygsmacht uit de engten, waarin ze geleid was, weder uit te redden, want hy begon reeds te begrypon, dat hy zich, geheel tegen zyn belang, begeeven had in plaatzen, welke, van wege de bygeleegene Zee , en het Gebergte , en de daar midden tusfehen doorloopende Rivier Tinarus, voor zyn menigvuldig Paardevolk ongefchikt en overal gebrooken waren , terwyl zy aan het gering aantal van het vyandlyk Leger de fchoonfte ftellinge booden. Het was , derhalven , het goed geluk, dat aan alexander eene zo bekwaame plaats om flag te leveren verfchafte : en nochthans wist hy deze begunftiging van de fortuin nog te overtreffen door het kuniïig richten zyner Slagorde, en daar door de overwinninge te beflisfen. want niettegenftaande de overmacht der Barbaaren hem zo oneindig ver te boven ging, benam hy, niettemin, aan hun alle gelegenheid om hem te omfingelen. Daarenboven ftrekte hy zynen rechter vleugel zo
ver-



van ALEXANDER. 81
verre uit, dat hy den vyandelyken linker vleugel om koude trekken; gelyk hy deed: en zich zeiven aan de fpitze plaatzende dreef hy, onder de voorlren vechtende, de Barbaarfche benden, welke tegen hem over ftonden, op de vlucht. In de hitte van dit gevecht wierd hy met een zwaard aan de dye gewond, en wel, zo chares Q) ons verzekert, door darius zeiven (zy zouden, naamelyk , afzonderlyk met hun beiden handgemeen zyn geworden). Doch alexander zelf meldt in den Brief, waar by hy aan antipater bericht geeft van den flag, geen woord wie her was, die hem wondde , fchryvende alleen dat hy in de dye gewond was met een ftootdegen; doch dat hem van die wonde geenerlei ongemak wedervoer.
Groot en küsterryk was deze overwin, ninge, Waar by meer dan CX duizend vyanden op het flagveld bleeven, zonder dat,
even-
(Jt) Onder de veelvuldige Gefchiedfcbryvers , die de bedryven van alexander den grooten te Boek (lelden, was ook deze chare», geboortig v»n Mitylene. Zie vosi. de Hiftorfe, Gr. p. 74, a. enz.
IX. deel. F



8* hït LEVEN
evenwel, darius zelf hem in handen viel, als die door zyne fnelle vlucht, vier of vyf ftadien vooruit was geraakt. Alleen bemachtigde hy deszelfs Wagen en Boog. Hy {taakte daarom het verdere vervolgen, en vond, wedergekeerd, zyne Macedoniers bezig met het plunderen en rooven van den onmeetelyken rykdom in de Perfiaanfche Legerplaats gevonden ; (hoe zeer zy hunne voornaamfte bagaadje, ten einde daar door niet belemmerd te worden in den. ftryd, achtergelaaten hadden binnen Damascus). Alleen hadden zy van den overigen buit afgezonderd en voor hem overgelaaten de Tent van darius, die bezet was met een aantal van kostelyk gekleede Bedienden , en opgepropt met de prachtigfte Huisgeraaden en overvloed van Goud en Zilver. Zyne Wapenrustinge , derhalven, fpoedig uitgetrokken hebbende, fchikte hy zich om te gaan baaden, zeggende: „ Laat ens het zweet van den /lag gaan afwasfehen in het Bad van darius!" Waarop een zyner vertrouwde Vrienden toevoegde: „ Neen toch niet! maar in het Bad van alexander." uit hoofde, dat het goed van den Overwonnenen de
ei-



van ALEXANDER. 83
eigendom behoort te zyn en genoemd te worden van den Overwinnaar.— Wanneer hy, daarop, de Badftoof ingetreeden was, en gezien had de Lampetfchotels, en Watervaten , en Schenkkannen , en Balzemflesfchcn , allen van louter goud en overheerlyk gewerkt;, en de Badkamer zelve vervuld als met eenen goddelyken reuk van de kostelykfte Speceryen en Balzemgeuren, en vervolgens over was gegaan naar de Tent, die wegens haare Hoogte en Ruimte, en de pracht der Tapyten en Tafels , *gelyk ook van den aangerichten Maaltyd zei ven verwonderenswaardig was, zag hy zyne Vrienden aan, en zeide: „ Dit mogt, als ik het wel heb, eigentlyk eens heeten Koning te zyn !" (7)
Wan-
(/) De Geleerde nu soul begreep den fin dezer woorden zeer kvvaaiyk; even als of alexander mee dit zeggen zyn medelyden met darius san den dag had gelegd , als die de Koninklyke Grootheid uit dezen wellustigen toeftel had willen doen kennen; en daarom vertaalde: Hoccine ergo erat quod regnare komines fatant! — Geheel auders, en beter, in zekeren fin, luidt de Vertaalinge van dacier. „II me femble, que cétoilia être Roi! maar deze dwaalt bier in, dat hy F 2 het



84 het LEVEN
Wanneer hy nu gereed ftond om aan tafel te gaan, bracht hem iemand bericht^ „ dat onder de Gevangenen , welke men had aangebracht, zich bevonden de Bloeder en Gemaalin van darius, benevens twéé zyner Dogters, nog Maagden zynde. dat deze op het zien van den Koninklyken Wagen en Boog zich op de borst floegen en luide jammerklachten aanheften, als zich verbeeldende, dat hy omgekoomen was." — Alexander fweeg op dit bericht eenen geruimen tyd ftil, en zond, vervolgens, meer getroffen door'haar on.
gebet zeggen in droogen ernst opneemt, en, in eene Aantekeninge, het ,, onwaardig verklaart aan alexander, als die daar door getoond zou hebben , dat hy reeds begon bedorven te worden door dc weelde der Volkeren , die hy overwonnen had" Doch naar ons inzien zyn 'er geene redenen voorhanden, om het niet voor boert te houden. De Koning van Macedonië, die nimmer zulk eene Oosterfche Koninklyke pracht had gezien, ffond 'er, zo men zegt, van te kyken. De Overwinning had hem , geen wonder ! in eene goede luim gebracht. Ook had hy wel lust, na eenen vermoeienden dag , zich wat te goede te doen. Zie daar de omlïandigheden , waarin hy zich dus al lacchend uitte.



VAN ALEXANDER 85
geval, dan opgeblaazen door zyn eigen geluk, leonnatus aan haar af, met Jast om te boodfchappen, „ dat noch darius gefneuveld was, noch zy reden hadden om voor alexander te vreezen, als die alleen tegen darius oorlogde om de Heerfchappy, en aan haar alle die eere en onderfcheidinge zoude laaten wedervaaren, welke zy van darius, Koning zynde, genootenl" - Zulke woorden moesten aan deze gevangene Vrouwen ten hoogden vriendelyk en goedertieren voorkoomen: dan de daaden gingen dezelve in menschlievendheid nog zeer verre te boven, want alexander Het haar van de gebleevene Perfiaanen begraaven allen, die zy wilden. Hy Het haar voor haare Klederen en opfchik uit den buit eene keuze doen (m). De Hofhouding en Eerbewyzingen, voorhenen by haar genooten , liet hy zonder
'er
f» Wy mogen onzen Lezer niet onkundig laaten , dat anderen deze plaats betrekkelyk hebben gemaakt tot de Klederen en Kostbaarheden , tot vereeringe der LykftatU, en verfieringe d«r HoutfiapeJs te gebruiken.
F 3



86 het LEVEN
'er iets van af te neemen. Zelfs genooten zy grooter toelagen in geld, dan re vooren. Doch de fchoonfte en aan eenen Koning het meest pasfende gunst , welke zy van hem ontvingen, en welke haar, als edele en eerbaare Vrouwen , in den ftaat haarer Gevangenisfe het aangenaamst moest zyn , was, dat zy noch iet fchandelyks hoorden, noch vermoedden, noch verwachtten; maar afgezonderd leefden, zonder van vreemden gezien te worden, eveneens of zy in geen vyandlyk Leger zich bevonden, maar bewaard wierden in eenigen Tempel ^ of het een of ander geheiligd Maagdentimmer. ■ Nochthans ging, zo men wil, de Vrouw van darius alle Koninginnen in de uitmuntendfte fchoonheid verre weg te boven: gelyk ook d arius zelf de fchoonfte en ryzigfte der Mannen was: en de Dogters geleeken naar hunne Ouders. Maar alexander, die, fchynt wel, oordeelde, dat het nog meer het werk van eenen Koning was zich zeiven , dan zyne Vyanden te overwinnen, raakte haar niet aan , noch had met eenige andere Vrouw voor het Huwelyk te
doen,



van ALEXANDER. 87
doen, behalven met Barftne («> Deze, naamclyk, na het overlyden van memnon Wéduwe geworden, raakte by Damascus gevangen. Zy had de befchaafde Opvoedinge eener voornaame Grickinne genoo. ten, was van de inneemendfte Zeden , cn had tot Vader artabazus; wiens Moeder was eene Dogter van den Koning zeiven. Alexander bcfliep haar (zo aristobulus verhaalt) op raad van p arm en 10; die hem hier te meer toe aanfpoorde, om dat zy eene fchoone , en boven (0) haare fchoonheid, eene recht edele Vrouw was. Wanneer, vervolgens, de verdere gevangene Vrouwen door hem bezichtigd wierden, die alle in fchoonheid en ryzigheid om den prys dongen , zeide hy boenende: „ Wat veroorzaaken die Perfiaanfche Schoonheden niet eene fmer-
te
fV) Vergel. het Leven van eumenes in ons VIII D. bl. .2, 83.
f» Men komt overeen, dat deze plaats verbeterd moet worden, maar verfchilt in de wyze hoe. Wy zullen eenvoudig opgeeven, hoe wy oordee. len, dat men leezén moet; naamelyk dus: x«i ™ ««Mo? ymuUi «4- — Hiernaat ie ook onze Vertaalinge ingericht.
F 4



88 hu t. LEVEN
te aan de oogen r (p) Stellende , niettemin , tegen over derzeiver bekoorlyke Gedaante de Schoonheid van zyne eigene Ingcroogenheid en Onthouding, ging hy ze voorby, even als of het ziellooze Standbeelden waren geweest.
, VM deze zy°e Ingetogenheid kunnen er nog meer andere voorbeelden worden aangehaald. Want toen eens philoxeNus , die het bevel ter Zee voerde , aan hem fchreef, „ dat zich by hem bevond zekere theodorus, de Tarentyner, die twee Jongens te koop had, van eene buitengewoone fchoonheid," en vroeg „ 0f hy dezelve koopcn moest?" nam hy zulks
zeer
00 Een diergelyk gezegde vindt men by ,J£. RODotus V B. 18 h. — die daarover berispt wordt van longinu» (de Subl, Seft. IV.). doch te onrecht. Want indien de Perfiaanfche Gezanten aan het Hof van wbtas, Koning van Ma. cedonie, indedaad deze uitdrukkinge gebruikten;— wat fehuld heeft de Historiefchryver, die Hechts verhaalt? Dat zy ze in waarheid gebruikten, blykt, dunkt ons , daar uit, dat alexander, wien deze anecdote van het Macedonisch Hof gel heugde, dit zeggen, van de Macedonifche Vrouwen gebezigd , m boertsnde o/cibr.ngt op de Perfiaanfehs.



van ALEXANDER 89
zeer kwaalyk , en riep zyne Vrienden in drift en met de hoogfte verontwaardiging roe , ben vraagende: „ Wat toch voor fchandelykhcid philoxenus immer aan hem bemerkt had , dat hy zich daar ginder in zyne ledigheid bezig hield met zulke onteerende waar voor hem op te doen?" Aan philoxenus zeiven fchreef hy eenen brief, waarin hy hem fchold voor al, wat leelyk was, en beval, „ dat hy dien THEODORUs met zyne vuile waar naar. dit en dat zou zenden!" (#) Op eenen anderen tyd beftrafte hy met den lcvendigften ernst (r) zekeren agnon, die aan hem gefchreeven had , „ dat hy eenen crobylus, van welken een groote roep uitging te Corinthe, koopen wilde en hem brengen." Nog eens , op eenen anderen tyd, vernomen hebbende, dat twee
Ma-
Eigenlyk (raat *er „ tiaar het verderf" Het is eeu Vloekwoord, dat, daar ons Taaleigen vertchilt, niet wel woordelyk vertaald kon worden.,
(»•) Deze vertaaling is ingericht naar defchnone yerbeteringe van du soul, die voor i&w'c-xó! leest
F5



90 het LEVEN
Macedoniers, damon en timotheus, welke in het Leger van parmenio dienden, Soldaaten Vrouwen van de Huurbendcn hadden verkracht, fchreef hy aanftonds aan parmenio, hem beveelende, dezelve, indien zy van de Misdaad overtuigd wierden, als wilde dieren, tot verderf van het menschdom gebooren, te doen ombrengen. Omtrent zich zeiven, fchreef hy in evcngemelden brief woordelyk aldus: „ Wat my aangaat, men zal niet bevinden , dat ik de Vrouw van darius heb gezien, of dat ik haar heb willen zien. Zelfs heb ik naar de redenen van hun, welke haare fchoone gedaante in myne tegenwoordigheid roemden, niet willen luisteren.'" Ook was hy gewoon te zeggen , „ dat hy, voornaamelyk , uit twéé dingen opmaakte dat hy fterffelyk was; te weeten uit het flaapen, en byflaapen." als ftellende, dat beiden, de Vermoeidheid en het Liefdcvermaak, uit eenerlei zwakheid onzer natuure herkomftig zyn.
Groot was ook zyne foberheid in het gebruik van Spyzen, zo als zulks uit veele andere voorvallen blykbaar wierd, maar,
in-



van ALEXANDER 91
inzonderheid, uit zyn zeggen tot ada (0» die hy tot zyne twééde Moeder aangenoomen en verklaard had tot Koninginne vart Carie. Warit als deze uit groote genegenheid hem dagelyksch overvloed van lekke? gebraad en keurig gebak liet brengen , ert eindelyk zo verre kwam van eenigen vail de voor bekwaamst gehoudene Koks ert Pasteibakkers aan hem toe te fchikken, zeide hy haar „ dezelve niet benoodigd te zyn; want dat hy zelf betere Koks by de hand had, door zynen Leermeester leonidas hem gegeeven , naamelyk , voor den Middagmaaltyd een Legertocht by nacht voor het. aanbreeken van den dageraad gedaan , en voor het Avondmaal eert
fo-
(s) „ Deze Princes was de Dogter van heca. toMnus, Koning van Carie. Na den dood vü3 UAusoius, haaren onderen Broeder, en vaa artemisia, deszelfs Gemaalin, die zonder kinderen ftierven , volgde zy op in het Ryk met haaren Broeder idrieüs, die haar huwde. Idri* eus geftorven zynde, wierd zy verdreeven door haaren derden Broeder, genaamd pexodarus. Na wiens dood zyn Schoonzoon orontobates de Kroon voor zich bewaaren wilde. Maar alexander gaf ze te rug aan ada." Fr. Fert.



p* het LEVEN
fobere Middagmaaltyd." „ Die zelfde Man, voegde hy 'er by, was gewoon mynen „ voorraad var. dekens en beddegoecl te „ doorfnufelen, en myne Klederkasfen „ open te fluiten, om te zien , of myne „ Moeder "er ook iet had bygedaan, dat „ al te gemakkelyk en verwyfd, of over„ tollig was."
Aan den Wyn was hy ook minder overgegeeven, dan men gewoonlyk van hem gelooft. In deze verdenkinge geraakte hy door den langen tyd, welken hy aan tafel fleet, doch die niet met drinken , maar met redewisfelen van hem gerekt wierd, wyl hy tusfchen eiken beker, dien men dronk , eenig langduurig Gefprek gewoon was intemengen; en dat maar alleen, wanneer hy ledigen tyd had. Viel 'er iets te doen, dan was geen Wyn, geen Slaap, geen Spel, geene Bruiloft, geene Vertooninge (dingen, aan welke andere Krygsbevelhebbers zich zo vaak vergaapten) in ftaat hem optehouden. En hier van ftrekt zyn geheel Leven tot bewys, het welk hy, hoe kort het ook in alle deelen was, met een' dichten drom van de grootfte en roemrykfte daaden heeft vervuld. Viel 'er
niets



van ALEXANDER. 93
niets te doen , dan was zyn eerfte werk, na dat hy was opgedaan, den Goden te offeren; daarna ging hy aanftonds zittende (t) eeten. Het overige van den dag bracht hy door met jaagen , of iets op te Hellen (if), of eenig verfchil tusfchen zyne Krygslieden te vereffenen, of te leezen. By eenen tocht, waarmede geene dringende haast wierd gemaakt, was hy gewoon onder den weg zich te oeffenen in het fchicten met de Werpfpies, of in het op- en affpringen van eenen voortrydenden Wagen. Somtyds joeg hy ook, al fpeelende, op Vosfen, of op Vogelen ; gelyk men uit zyn eigen Dagverhaal kan opmaaken. Wanneer
(/) Plut. duidt zorgvuldig aan het onderfcheid -dat 'er tusfchen den morgen- en avond-maaltyd door alexander wierd gemaakt, 's Morgei s gaf hy zich geen tyd; maar ging flechts aanzitten. 's Avonds, of liever in den voornacht, ging hy aanliggen, naar de bekende vvyze der Ouden: en toonde dus geene haast te maaken.
Qi) Du soul brengt hier het woord mlétlai tot, en verbindt het met het volgende. Dan is de fin : iets regelende in het Leger, iets fchikkende omtrent de inrichtinge en plaatzinge der onderfcheidene Benden, of in de te vormen Slag* arde, enz.



5>4
het LEVEN
neer zyne dagelykfche bezigheden geëindigd waren, en hy zich gereed maakte om te gaan Baaden, of zich met Olie te laaten beftryken, vroeg hy zyne Lieden, die over de Koks en Keukenbedienden het opzicht hadden: „ Of alles tot het Avondmaal in gereedheid was?" Echter ging hy zelden aanliggen, voor dat het reedt laat en donker was geworden. Verwonderlyk was zyne zorge en oplettendheid over tafel, dat niets ongelyk , of onachtzaam mogt worden uitgedeeld. Het drinken wierd door hem , gelyk gezegd is, uit praatzucht doorgaans zeer lang uitgerekt. Voor het overige, daar het hem aan geenerlei geestigheid of gevalligheid in Gezelfchap ontbrak, was 'er nimmer eenig Koning in de zamenleevinge meer aangenaam, dan hy. Alleen maakte hy zich lastig door opgeblaazene grootfpraak, en al te merkbaar Krygsmans gezwets, want fchoon zelf reeds uit zynen aart wat pochachtig vallende, liet hy zich nog meer opblaazen door de vleiers, die hem geheel aan het hollen brachten, en van welken de voortreffelykfïen onder de aanweezige Gasten meermaalen in verlegenheid wierden



van ALEXANDER. 95
den gebracht, aangezien zy zich noch gelyk wilden ftellen met deze vleiers, noch ook achterlyk toonen in hem te pryzen (v): wyl zy het een fchandelyk achtten te zyn, en het ander gevaarlyk was. By het fcheiden van het Avondmaal, ging hy nog eens in het Bad, en begaf zich, vervolgens , ter ruste , flaapende dikwyls tot aan den middag; of ook fomtyds wel den geheelen dag door (w). Voor zyne maatigheid, en geringe gezetheid op Lekkerny, (trekt nog tot bewys , dat, hoewel hem van de Zeefteden dikwerf gefch enken wierden aangebracht van het keurigst Ooft en de heerlykfte en zeldzaamfte Visch, hy
de-
(V) De leezing in den Text moet, onzes oordeels , hier op deze wyze verbeterd worden : ftijM Wirto povlcptvot rat «vtóv Ituiw^ui. „ Zy wilden de laatften niet zyn onder de genen, die hem preezen."
(»0 Hier mede zoude men gedacht hebben dat de Schryver, na van de Soberheid van alexander gewaagd, en afgehandeld te hebben, hoe hy den dag doorbracht, nu tot een ander ftuk, en het vervolg der Krygsbedryven van den Koning zou zyn overgegaan. Het volgende is dus, als het ware, een Byvoegzel, of ftaat, misfehien, cl et op de rechte plaats.



96
het LEVEN
dezelve by zyne Vrienden rond zond , zo dat 'er menigmaal voor hem zeiven niets overfchoor. Zyne Tafel was altyd overvloedig en prachtig , en de kosten , daar aan befteed , namen van tyd tot tyd toe, .te gelyk met den voorfpoed zyner Wapenen , zo dat zy eindelyk op tienduizend drachmen kwamen. Doch daar op bleeven zy ook Haan. En dit was, insgelyks, de bepaalde fom door die genen te befteeden, die alexander eens begeerden te vergasten.
Na den Veldflag by Isfus (x) zond hy een gedeelte zyner Krygsmacht af naar Damascus. Hier vielen hem in handen de Krygskas en Bagaadje, benevens de Vrou. wen en Kinderen der Pcrfiaancn. Ook bekwamen "er , vooral , de Thesfalifche Ruiters onmeetelyken buit. Het waren , naamelyk , alle zeer ftrydbaare Mannen, die zich in het laatst gevecht uitneemend dapper gekweeten hadden, en die daarom opzettelyk van alexander daar henen waren afgezonden , op dat zy zich verry-
ken
O) Eene Stad geleegen tusfchen Syrië en Cilicie. De Slag zelf is hier voor befchreeven.



van ALEXANDER. of
ken mögten. Niettemin wierd ook het overige gedeelte van zyn Leger als over* laaden met den Roof, en was het eerst omtrent dezen tyd, dat de Macedoniers recht fmaak begonnen te krygen irt het Goud en Zilver ; in de Vrouwen en Le* venswyze der Barbaaren. Ook rustten zy federt niet, wanneer zy eenmaal lucht 'er van gekreegen hadden, met, even gelyk Jachthonden, de Perfiaanfche Rykdommeri op te loopen en na te fpoorert (v).
Ondertusfchen dacht het alexander raadzaam, voor dat hy verder ging, eerst de pkatzen aan Zee geleegen te vermees* teren. Naauwelyks wierd dit Zyn voor* neemen blykbaar , of de Beheerfchers van Cyprus en Phoénicie haasteden zich om hun Gebied in zyne handen te Hellen» Het was Tyrus alleen , dat weigerde zich te onderwerpen , en eene zwaare Belege* ringe van zeven maanden uithield, niettegenftaande 'er allerlei Werktuigen tegen de
plaats
(j) „ Dit is eene Vergelykinge, waarvan, voor plutarchus, HORATius zich reeds heeft badiend." Sat. V. L. II.
Ut Canis a corio numquam abjhrribttur unSo»
IX. deel. G



?S hetLEVEN
plaats gebruikt en zwaare dyken opgeworpen wierden , en zy van de Zeekant te doen had met CC Galeien. Geduurende deze Belegering zag hy hercules (z), in den droom, (taande op den muur, die hem de handen reikte en toeriep. Ook verbeeldden zich velen onder de Tyriers, in den flaap, dat zy apollo zagen, die tot hun zeide, dat hy de Stad meende te verlaaten en naar alexander te gaan, nademaal het geen 'er in omging niet aan hem behaagde. De Stedelingen , derhalven , den God als op de daad betrapt hebbende , behandelden hem gelyk een' gewoonen Overlooper naar den Vyand. Zy omwonden zyn Colosfusbeeld met zwaare ketenen en nagelden het vast aan het Voetftuk, fcheldende hem voorts voor eenen Alexandrist! (a) Nog zag ale» xan-
f» Den Befchermgod van Tyrus.
(#) Voor iemand, die het met Alexander hield. — Quintus curtiüs zegt, dat «y het Standbeeld van apollo bonden met een gouden Keten, en dat zy dit Keten vastmaakten aan het Outer van hercules, met oograerli om den God door dit middel tegen te houden. Het denkbeeld om apollo te laaten vasthouden, door hergulïs, is vry grappig." Fr. FerU



vadt ALEXANDER. pp
xander een ander nachtgezicht in den flaap. Hy verbeeldde zich, naamelyk, dat hy eenen sa Ter zag, die zich al fpottende op zekeren afftand met hem vermaakte, en telkens, wanneer hy hem gry~ pen wilde, hem ontfnapte, doch, eindelyk, na dat hy hem lang genoeg gevleid, en heen en weder geloopen had, by de hand kwam. De Waarzeggers, daarop, den naam van satïpos verdeelende, vorm« den daar uit deeze niet onwaarfchynelyke voorfpeilinge; „tyrus zal het uw& •worden" (&). Ook toont men daar ter plaatze zekere fontein, by welke hy, flaapende, zich verbeeld zoude hebben den Sater te zien.
Te midden van deze Belegeringe ondernam hy eenen zydelingfchen Krygstochr. tegen de Arabiers, welke by den Antilibanon fV) woonen, en geraakte, by deze
ge»
(b) Satyroj betekent eenen Boksvoet, of Sater. Scheidt men het woord , het zelfïhndig Werkwoord 'er tevens onder verftaande, ri *éftts fa tyrus, dan heet bet: Het uwe zal Tyrus zyn.
(f) Een zeer vruchtbaar gebergte, doof de Vele! Abellinat van den Libanen gefcheidefl, waarlegen bet als over ligt,



ioo het. LEVEN
gelegenheid, in grooc gevaar, door toedoen van zynen Leermeester l ysi mach us. want deze begeerde hem altyd te vergezellen, zeggende, dat hy niet minder, noch ouder was, dan phoenix. Na dat men dan, al voorttrekkende, genaderd was aan het Gebergte, en alexander, afgefteegcn , de Paarden daar gelaaten had en den marsch te voet voortzettede, gebeurde het, dat de anderen, die hem vergezelden , een goed ftuk weegs vooruit geraakten , en hy zich , terwyl de avond al begon te vallen, en de Vyand dicht by de hand waé, met lysimachus alleen bevond. Tot overmaat van ongeluk kon deze van vermoeidheid niet meer voort, en begon den moed al op te geeven. Evenwei kon hy niet van zich verkrygen den ouden Man te verlaaten. Dan daar hy hem al geftaadig aanfpoorde , en half voortfleeptc , zag hy zich, eindelyk, ongemerkt met eenige weinige manfchappen afgefcheiden van zyn Leger, en genood. Zaakt eenen donkeren en geweldig kouden nacht door te brengen op eenen ruuwen en ongemakkelyken grond. 'Er ontdekten zich, inmiddels, van verre eene menigte
brah,-



van ALEXANDER. ffl
brandende vuuren , door de Vya nden hier en daar ontftooken. Dit gezicht ontvlamde zynen moed : zo dat hy , vertrouwende op de lichtheid van zyn Lichaam ÖiJ\ en daarop ook , dat hy zich ahyd aan zwaaren 'arbeid had gewend, na den Macedoniers moed te hebben ingefprooken, zich met fncllen loop begaf naar het dichtst by zynde vuur , aldaar twéé Barbaaren, die hy 'er om heên vond zitten, met zyn kort zwaard doorftak , een brandend hout van den vuurhoop greep , en daar mede ylings naar de zynen te rug keerde. Thans wierd 'er een groot vuur aangelegd en ontltooken, waar door men aan een gedeelte der Vyanden zo veel fchriks aanjoeg, dat zy zich, wel dra, door de vlucht yerw'y» derden; terwyl anderen, die hen nog dorsten naderen, fpoedig gedwongen wierdori den rug te keeren. en alzo brachten zy den nacht in deze Legerplaats zonder verdere gevaaren door. Het verhaal dezer gebeurtenis is te boek gefteld door chares.
De
(V) d. i. zyne Snelheid in het hopen.
G 3 .



103 het LEVEN
De Belegering van Tyrus wierd op deze wyze voleindigd. Op zekeren dag, wanneer alexander het grootst gedeelte zyner Legermacht uit liet rusten' van de veele en zwaare Gevechten, en arbeid, op de voorige dagen uitgedaan, en (lechts een gering getal tegen de Stad deed optrekken, alleen met oogmerk om aan den Vyand geene rust te gunnen, flachtte de Wichelaar aristander een Offerbeest, om te zien, wat de ingewanden voor goeds voorfpelden. Hy meende daar in zulke duidelyke tekenen te ontdekken, dat hy aan de omftanders met het grootst vertrou. wen de verzekeringe gaf, „ dat Tyrus voorzeker in de loopende maand zou ingenoomen wordgn." Als nu over dit zeggen een luid gefchater en fporterny ontftond (want het was reeds de laatfte dag van de Maand), en de Koning, die 'er fteeds over uit was om de eer en het aanzien der Waarzeggingen te handhaven, zag, dat zyn Wichelaar verieegen was, en niet wist, hoe zich hier uit te redden, gaf hy bevel, dat men dien dag niet voor den éertigfien, maar voor den achmuwintig-



van ALEXANDER. 103
fien van de Maand zou rekenen (e). Tevens liet hy de trompet fteeken, en begon eenen veel geweldigeren aanval 0? de muuren, dan hy in het eerst van voorneemett was geweest te doen. Spoedig wierd de ftorm algemeen; zelfs zo, dat zy, die ter bewaaringe der Legerplaats waren achtcrgelaaten , zich niet ftil konden houden, maar toe kwamen fchicten om hunne Makkers te helpen. De Tyriers, dit ziende, gaven den moed verlooren , en de Stad wierd nog op dien eigen' dag bemachtigd.
In het beleg, dat hier op volgde, van Gaza, de grootfte Stad van geheel Syrië, viel hem eene kluit aarde op de fchouder, welke een Vogel van boven uit de lucht liet vallen. De Vogel zelf zynde gaan zitten op een der Werktuigen van de Beier geraars, verwarde zich daar onbedachtelyk in het knoopwerk, uit zenuwen te zamen gefteld, het welk gebruikt wierd om de touwen over te brengen. Aristander
deed
O) Dacier heeft opgemerkt, dat dit, in de daad , eene armhartige Kunstgreep was, om da Voorfpellinge te bevestigen: daar zy dezelve vee!, eer moest iwyffelstcbtig maaken.
G 4



104 het LEVEN
deed daarop eene Voorzegginge , welke ook nakwam. Alexander wierd gewond aan de Schouder; maar veroverde de Stad.
Van den Buit, hier en elders gemaakt, liet hy aanzienelyke Gefchenken overbrengen aan olympias, aan cleopatra CO en anderen zyner Vrienden; maar aan zynen Leermeester leonidas zond hy vyfhonderd ponden Wierook , en honderd ponden Myrrhe , indachtig aan de hoop, welke deze van hem, toen hy nog een
Kind
00 Ji J- Reijke Het zich voorfonn, datPLuT hier *lch zeiven wederfpreeki , daar hy fa h' voorgaande had verhaald, dat alexander zeer verftoord was geweest op zyne Moeder, om dat ZY, «ednurende zyn afzy„, cleopatra, door ïbilippps na olympias getrouwd, op de Wreedaardige wyze had doen ombrengen. De LWche Uitgevers van PLUX. en ,h Leven WJ Alexander, hutten en joerdens, herhaa, len deze bofehuldiging. Maar geen van allen dacht •an cleopaiha, Dogter van ph.ljppus, „ Zuster van alexander; zie justin. IX B 6 h. ~ Kundiger toonde zich , in dezen , de Abt TALlemont, wiens Franfche Vertaaling der I e vens van plut. ons thans in handen vajt daar hy overzet; a cleqpatre ja soeur,



van ALEXANDER. 105
Kind was, getoond had te koesteren, want men wil , dat leonidas , op zekeren tyd, by gelegenheid eener Offerhande , wanneer alexander met beide handen toegreep en dus rykelyk van den Wierook nam, om in het Offervuur te werpen , hem bettrafte met te zeggen: ,, Wanneer gy eens het Land der Speceryen zult bemachtigd hebben , alexander, dan zult gy eerst met volk panden den Wierook onbekrompen kunnen Jlrooien voor de Goden i" Alexander dan , hier op doelende , zond hem toen den volgenden Brief: „ lk heb bevel gegeeven om aan U eenen ruimen vuorraad van Wierook en Myrrhe toe te fchikken, ten einde gy i:t het vervolg op mogt houden in uw eerbewys omtrent de Goden te kruimelen!"
Wanneer men hem, onder den overigen Buit, een zeker Kistjtn aau had gebracht, het welk aan hun, die de Schatten en toeftel van darius in bewaaring ontvingen, verre weg het kostbaarlte fcheen van alles, wat zy nog gezien hadden, vraagde hy zyne Vrienden, „ wat voor ding van waarde men liefst, naar hunne gedachten, daarin zoude dienen te bewaaren?" en als nu de G 5 een



i©f5 het LEVEN
een dit, en de ander dat aan de hand gaf, verklaarde hy, ,, dat zyn oogmerk was 'cr de Ilias van homerus in te bergen! (g) dit verhaal rust op het gezach van niet weinigen onder de meest geloofwaardige Historiefchryvers. En zeker: byaldien het g:cn de Alexandriners, geloof gcevende aan het verhaal van heraclides , zeggen, waar is, dan zou homerus in de daad geen werk- of nutteloos (/*) metgezel voor hem geweest zyn op zyne Tochten. Men verhaalt, naamelyk, dat, wanneer hy , na het bemachtigen van ./Egypte, het voorneemen had opgevat om eene groote en volkryke Griekfche Stad te ftichten , welke na zynen dood zyn' naam mogt draagen , en gereed Hond eene naar het gevoelen der Bouwkundigen reeds daar toe gekoozene plaats af te meeten en te omheinen , hy, daarop, by nacht in den fiaap een verwonderlyk Gezicht zag. want een Man , bedekt met zilvcrgryze hairen, en allesfins eerwaardig van gelaat, fcheen
by
f» Ziejhet Verhaal hier hoven en cnzj Aantek» {/>) mTttfi^cMi, liiet «ruftjS«t;,«{



van ALEXANDER. 107
by hem te ftaau , cn deze verfen tot hem uit te fpreeken:
„ Een Eiland ligt 'er voorts in de ongeftuime Zee,
„ Vlak voor jEgypte's Kust, dat Pharos wordt geheeten." («)
Aanftonds hierop verliet hy zyne Leger, ftede en begaf zich rechtftreeks naar dat Pharos, het welk in dien tyd nog een Eiland was , een weinig boven den mond des Nyls geleegen, dien men den Cancpifchen noemt, maar die nu met een Dyk aan het vaste Land verbonden is. Zo dra nu had hy de uitmuntende gelegenheid dezer plaats niet befchouwd (want het is eene lange {treek Lands, overal even breed, welke gelykelyk van een fcheidt aan de eene zyde een groot Meer , en aan de andere de Zee (F), welke in eene zeer ruime
(7) Men vindt deze plaats by homirus, Odysf. A , v. 354,, 355.
(*•) „ Het Eiland Pharus ligt op eenen affhnd van 1000 pasfen van Alexandrie, {trekkende zich in zyne geheele lengte daar tegen over,uit, en vormende dus de Haven dier Stad, welke zeer groot en dubbel is, dienende ao wel voor het
EL



i°8 het LEVEN
me Haven eindigt), 0f hy roemde homeRus , als die niet alleen in alle andere opzichten bewonderenswaardig, maar ook een zeer fchrander Bouwmeester was' Waarna hy ftraks bevel gaf het ontwerp der Stad, ingericht naar de gelegenheid van de plaats , af te tekenen. Aangezien er nu geene witte Krytaarde by de hand m non jjyj nsiit ... .; ■, ■ ■■ . Was-,
Eüand, als voor de Stad, en 'twéé ingangen hebbende van twéé zyden , waarom ook strabo l*« XVI, p. c.j haar noemt ^ft «K^7,.
W_ \tRGiLiUS befchreef haar zeer naauwkeuHg w deze weinige woorden [JEa. I, joVj:
" ' Tnfula portum
Efficit, obieclu lateijtm »
en. voor hem cvesar in het IH B. van den É¥S gerl Oorlog, Ik. m „ Hac irm ob;eaa ^ xandri* portum efficitr De wyde Waterplas wel ke zy afzondert van de Zee, is de Zee ten' Z,i. den, geheeten m«,£/« a/^, het Meer Maria of Mareotis. Aan haare andere zyde heeft men de Noord-zee, of de Zee Van /Egypte." Fr. fert Wy zullen hier, ter meerdere ophelderfnge flechrby voegen, het, geen strabo, op de aangehaalde plaats laat volgen : „ dat het ftrand aldaar een i,,-m vormt met twéé voorgebergten, afpunten,
» *'* uWo°?to&, «tam mjchen het Eiland in het lange inlig/."'
'!3



van ALEXANDER. 109
was, nam men-Meel, en bakende daarmede op den zwarten grond (/) eenen cirkelachtigen inham, wiens innerlyke omtrek van recht doorloopende Straaten in diervoege doorfneeden wierd, dat de deelen zich onderling in grootheid evenaarden, en het geheel zich vertoonde in de gedaante eens Macedonifchen Krygsmantels (m). Als nu de Koning zyn genoegen over dit Ontwerp te kennen had gegeeven, verfcheenen 'er, op het onverwachtst,
uit
(/) Deze kleur wordt hem gegeeven door de overrrroomhigen van den Nyl, en hier van daan worden ook de /Egyptenaars by de Grieken £. a«^.^4, zwartvoeten, genoemd.
O) » Dit is> a,s het ware' de uillegging der woorden van strabo [L. XVII, p 793. c-] Het plan van de Stad , zegt hy , heeft de fi. "guur eenes Mantels." - (Vergel. diodor. sic L. XVII, p. 5S»>0 Plihiüs fchryft 'er dit van , fpreekende van Alexandvie, V B. ii h. „ Met*tus est eam Dinochares (of liever Dinocrates) Archiie£tus pluribus modis memorabili ingenio , XV M pasfuum laxitate infesfa, ad effigiem Macedonica: Chlamydis, orfie gyrato lacimofam dex. tra lavaq; angulofo proeurfu." Men vergelyke cp die plaats de geleerde sanmerkinge van har»oi«." Fr. F ert.



110 kït LEVEN
Uk d£ Rivier en Meer eene talloos -emgte groote vogels, van allerlei foT
*? £ gehede W°Iken ' °P ^ be-' gooiden omtrek nederllreeken , en al hec Meel verflonden, zo dat 'er ook niet he genngst overfchot van te vinden was. Dit Teken ont2ectedeALEXANDE^doch
Wichelaars gebooden hem goedsmoeds te *vn, verklaarende deze gebeurtenisfe a]. dus, „ dat hy eene Stad ftond te bouwen
f T, 6 dC rUimftG OVervloed van alles heerfchen zoude, en die aan menfchen uit allerlei Landen tot eene Voedfter zou ver«rekken!» Aldus gerust gefield , gaf hy aan de Opzienders bevel m»t het werk ten yverigften voort te vaaren. Belangende hem zeiven , hy dacht thans niet anders ' dan op zyne reize naar den Tempel van Jupiter ammon. Dit was een verre weg, en die , om van andere veele en groote moeielykheden en ellenden niet te fpreeken, inzonderheid door twéé gevaaren bezwaarlyk wierd gemaakt, als vooreerst door gebrek aan water, het welk ook de reden is, dat het Land, geduurende met weinige dagreizen , niet bewoond wordt; ten twééden, dat de Reizigers in
ee-



van ALEXANDER. m
eene diepe en onmeetbaare Zandwoescyn niet zelden overvallen worden van eenen geweldigen Zuidenwind. Welk ongeluk men zege, dat in vroegeren tyd het Leger van cambyses bejegende , als wanneer de geheele Vlakte in eene golvende beweeginge wierd gebracht, en de hooge Zandhoopen, door den wind los gemaakt, niet minder dan vyftig duizend menfehen overdekten en verfmoorden. Alle deze gevaaren wierden door de Macedoniers genoeg berekend, en van elk ter baane gebracht; dan het was niet gemakkelyk alexander af te brengen van iets, het mogt zyn , wat het wikde , waarop hy eenmaal zyn hart gezet had. Het goed Geluk, naamelyk, dat zich voor alle zyne onderneemingen infchikkelyk betoonde , maakte hem vast in zyne befluiten \ terwyl zyne groote Stoutmoedigheid hem alle daaden deed volvoeren met eene onweerftaanbaare drift, die niet flechts over Vyanden, maar ook over Plaatzen en Tyden zegepraalde.
Dat hem nu op deze Reize, in alle de zwaarigheden, waarmede zy vergezeld ging, van de Godheid klaarblykelyk hulpe wierd verleend, vond algemeen meer geloof, dan
'de



112
het LEVEN
de Godfpraaken i welke hy federt gezegd wordt ontvangen te hebben. Zelfs kan men zeggen, dat aan die Godfpraaken door dezen byftand in zekeren fin gezach wierd bygezet. Want, vooreerst, viel 'er veel Water van den Memel («), en overvloedige Regenvlaagen benamen niet alleen de vreeze voor dorst , maar deeden ook de droogte en ftuifbaarheid van het zand verdwynen, dat daar door vochtig wierd «remaakt en zich te zamen pakte; terwyl zy, tevens, de Lucht verfrischten en zuiverden! Vervolgens, toen men gewaar wierd, dat de Bakens en Scheidpaalen, naar welke de Wegwyzers zich richtten, in verwarringe waren geraakt, waar van het gevolg was, dat de Reizenden uit onkunde van eikanderen af, en aan het dooien raakten, verfcheenen 'er Ravens, welke den post van Gidfen op zich namen, fieeds vooruit vliegende en voortfpoedende, wanneer bet Leger hen van naby volgde; of ook wel de
ach-
C») Eig. van jupiter, £ Afy Plut. fpeelt In deze uitdrukkinge , om van ter zyden aan te «luiden, dat jüpiter ah Hoi li hem op deze Reize mee Regen iegunitigde.



van ALEXANDER. 113
achteraankoomenden en craagen inwachten^ de: ja zelfs, het geen (volgens het verhaal van callisthenes) het verwonderlykfte van allen was , maakten zy by nacht een zeker geluid , waar door ze de dwaalenden tot zich riepen, en brachten ze door hun gekor weder op het rechte fpoor (o~).
Na dat hy dus de Woestyn gelukkig doorgeraakt en in de Stad was aangekoomen, begroette hem de Opperpriester (ƒ>) van ammon op naam van den God met 'de groetenisfe als van eenen Vader. Alexander vroeg, op zyne beurt, „ of ook iemand der Moordenaaren zyns Vaders zyne handen was ontkoomen ?" Waar op de Priester hem waarfchuwde , ,, geene onbetaamelyke uitdrukkingen omtrent de Goden te gebruiken: aangezien hy gee-
nen
(a) Minder bygeloovig , dan onze Schryver , toont zich strabo XVI B. bl. 814, A. waar hy zulke, en diergelyke Verhaalen van de Schryvers, die de daaden van alexander te boek hebben gefield, rechtsreeks aan Vleierye toefchryft.
(/>) Die de Godfpraaken uitfprak , en daarom hier en vervolgens sr^pami, profeet, wordt gejioemd.
IX. deel* H



ï i4 het l e v e n
jicti Vader had, die fterven konde !" Hy veranderde daarop de vraag, en vroeg, „ of hy over alle de Moordenaars va»
Philippus wraak genoomen had?" .
Vervolgens, omtrent de Heerfchappy, „ Qf de God hem begunftigde met het Oppergebied over alle Menfchen ?" De God- ° fpraak antwoordde, ,, dat ammon hem ook deze gunst toezeidevoorts, „ dat de wraak over den moord , aan philippus gepleegd, volkoomcn was volvoerd." Hier na vereerde hy den God, in zynen gewyden Tempel, met de heerlykfte verfierfels;' maar aan de Menfchen (£) deed hy gefchenken in geld. Dit is het geen omtrent de aan hem afgegeevene Godfpraaken door de meeste Schryvers is te boek gefield. Maar alexander zelf fchryft in eenen brief aan zyne Moeder , „ dat aan hem zekere geheime Orakels waren afgegeeven, welke hy aan haar, by zyne terugkomst in Macedonië, onder vier oogen zoude mededeelen." Zommigen zyn 'er, die zeggen, dat de Opperpriester, wanneer hy hem in het Grieksch met eene
(?) d. i. aan de Prieflen.



van ALEXANDER. iij
ne zekere Vriendelykheid aan wilde fpreeken , en zeggen : nAiAi'on! (f) doordien hy een Uitlander was,.in de uitfpraak van de laatfte letrer (s~) dwaalde , en her, woord uitfprak met een s, zeggende ra ïiaiai'oz, gebruikende dus den s in plaats van den n. Dat deze misflag in de uitfprtiak aan alexander byzonder wel geviel , en daarop het gerucht verfpreid wierd, ,, dat het Orakel hem had aangefprooken als den Zeon van jüpiter." Nog verhaalt men, dat hy de Lesfen van den iEgyptifchen Wysgeer psammon nu en dan bywoonende , in geene ftelling, door dezen geopperd , meer behaagen fchepte, dan in de volgende : „ Dat alle Menfchen van God geregeerd worden: want dat alles , wat regeert, en oppermacht oeffent, het mag zyn waarin het wil, Goddelyk is." Zelf, niettemin, koesterde hy een gevoelen omtrent deze zaakcn, dat meer wysgeerig was, hier in be-
ftaan-
(r) o paidion. d !. myn Zoon!
(s; De letter N in S veranderd zynde moet men daarenboven het woord van een fcbeiden. dan wordt het o pai Dios'. d. j. o Zoon van jupite&I H 2



ji6 het" léven
ftaande : „ Dat God wel de algemeene Vader is van alle Menfchen : doch dat hy de uitmuntendfte onder dezelve in het by^ zonder voor zyne Kinderen aanneemt."
Over het geheel was hy gewoon zich trotsch te gedraagen jegens de Barbaarcn, en zich voor te doen , als of hy volkoomen overtuigd -was van zyne Goddelyke geboorte en oorfprong uit ju pi ter. Maar • by de Grieken praalde hy meer ingetoogen en fpaarzaamer met deze zyne vergooding; uitgezonderd, wanneer hy eens aan de Athenienfers fchreef over het Eiland Sanaos , in welken Brief hy zich dus uitdrukte: „ Ik ben het niet, die deze vrye ü en vermaarde Stad uw Ik den in han. „ den heb gegeeven. Gy hebt haar ont„ vangen van hem , die "er toen over „ befchikken konde, en die voor mynen , vader .doorging!" meenende philippus. Naderhand gekwetst zynde met een pyl, en zwaare pynen lydende, zeide hy, onder het vloeien der wonde: „ Dit, myne Vrienden , is wel degelyk Bloed , en geen ichor (V) :
»> Zo
(O Homerus Iaat ook de Goden van Menfchen



VAN ALEXANDER. 117
„ Zo als den zaal'gen Goón uit hunne Wonden vloeit."
Wanneer het een/, op zekeren tyd, zeer zwaar Weder was, en de geweldige Donder elk verbaasde , voerde de Sophist anaxar-Chus , die 'er tegenwoordig was, hem te gemoet: „ Waarom dost gy „ zo ook niet eens; Gy Zoon van Jpvi " ter? Hy antwoordde lacchende; Om " dat
fchen wonden, zo als venus van diomedes. Doch hy noemt derzelver bloed niet , gelyk het Menfchenbloed, «>* haema: maar lxif,
340. d. i. een zeker Vocht, of Water, om dat de Goden, gelyk hy zegt, bloedeloos zyn. En is dit woord in de 'Geneeskunde nog in gebruik. Wat verder aangaat het Verhaal zeiven , waarby rtüT. die zeggen in alexanders mond legt, Veiyk hy ook doet in zyn Stuk over het Geluk van alexander, en in de Kortbondige Spreuken- wy moeten bekennen, het, met dio gen es lJrtius (IX B. §. 60), aan wien het verhaal van plut, niet onbekend was, liever toe te fchryven aan anaxarchüs, die alexander meermaaien over zyne dwaaze vermetelheid, van God te willen zyn, mat bitterheid bettrafce.- Andere Schryvers zetten dit gezegde wederom op rekeCinge van anderen. Zie de Aantek. vanMENAGR
OP Dl ogen es bl. 425, b,
H 5



H8
hst. LÉVEN
dat tk mynen Vrienden geenen fchrik Hl aanjaagen: Zo als gy wiU Mè daf ^ doen zal. Gy , die mynen Maaltyd ver. acht, om dat gy V Visfchen op tafel ziet liaan , en geene Hoofden van Afatifehe Landvoogdenr Men zegt, naamelyk, dac anaxarchus in de daad, ziende, dar de Koning eenige kleine Vischjens aan heph^stion ten gefchenke zond , dier. gelyke redenen, zo als wy Zeiden, zou hebben gevoerd, verachtende, als het wa, re, en befpottende die genen, welke met groote moeite en gevaaren naar macht en glorie jaagen ; terwyl zy voor hun Vermaak en Genot of niets , of weinig meeP hebben , dan andere menfchen (V). Het* blykt, derhalven, uit al het geen hier boven is gezegd, dat alexander zelf zich geensfins veel voor liet ftaan , noch' hoogmoedig was op dezen waan van God, delykheid; maar dat zyn oogmerk was anderen daar door te vernederen en aan zich te onderwerpen.
Ui?
tp Diogenes L. verfchilt hier, in zyn ver. haal, wederom van plutarchus. Men zje hem



van ALEXANDER
Uit TEgypte naar Pheenicie terug gekeerd deed hy plechtige Offerhanden , en ■hield ftaatelyke Optochten (>), ter èerè van de Goden. Ook liet hy naar den prys' dingen door Reien van Danfers, en Vertooningen van Treurfpelen, welke niet alleen door den kostbaaren toeftel , maar ook door de begeerte om eikanderen te boven te gaan, zeer luisterryk wierden gemaakt, want de Koningen der Cyprifche Steden droegen daar by de kosten , eveneens als zulks te Athene gewoon waren te doen, die uit de Wyken door het Lot daar tóe wierden aangeweezen fyfi en de drift en nayver, dat de een den anderen overtreffen mogt, waren verwonderlyk. Inzonderheid had dit plaats tusfchen nicocreon, den Salaminier (SfJ, cn p A s r' .crates, den Solenfer. want aan deze twéé was het te beurt gevallen den toeftel
(v-) Pompen.
O) Deze publieke Lasten (ehoregi^ vielen den gegoedften Burgeren ten deel.
r» Niet van liet Eiland Salamis , maar van «en* Stad van Cvprus, ook Salami* geheeten. £ene andere Stad van dat Eiland heette Sols, en daarvan was pa sic rat es Koning.
H 4



i2o h?t LEVEN
fel te bekostigen voor de beide voornaamfte Tooneefipeelders; te weeten m PASI, aan , " v00r a^henodorus, en
welke r11"0"^ v00rth^alus: welken laatstgemelden alexander zdf
begunftigde. Nochthans ^ y
gk? niet eerder blyken , dan toen , na
* opneetnen der Hemmen, athenodo-
U! Overwznnaar was verklaard. Want
Z T ^ hy' °"der ^t benen gan, geZegd zoude hebben,,, dat hy de
«ufpraak der Rechters niet kon laaken • doch dat hy gaarne een gedeelte van zyn' Ryk zou hebben willen misfen, liever dan Thessalus overwonnen te zien'" Wan «eer nu athenodorus , vervolgens, door de Athenienfcrs in eene boete was bellaagen , 0m dat hy rot de gewoone S,rydfpelen van het Tooneel op het Feest van Bacchus niet was opgekoomen fj),
en
O) » Deze plaats is zeer opmerkelyk, want aw *N* ons, dat de Attifche Toneelleiders ( chooï
;:n :;sFreizende)
eg-n het Feest van Bacchus, of de DiomSa Wanneer de Co.edien en Tragediën wierden ver!
Qond, *»* ^hene op te koon.en , of, zo v k«* >n ?e!„e,yk Weeven, boete tpoesten hetaa!
Jen.



van ALEXANDER. izi
en" op den Koning begeerde, dat by Brieven van voorfchryvinge aan hem verleenen wilde , weigerde hy zulks te doen , maar liet de boete voor hem betaalen. Een ander Tooneelfpeelder, genaamd lycon, geboortig van Scarphe (z) , die in den Schouwburg met groote toejuiching wierd gehoord, liet onder het uitvoeren van een Blyfpel , en het opfnyden zyner rolle een dichtregel tusfchen in vloeien , die een verzoek om X Talenten behelsde. Alexander lachte, en bevalze aan hem toe te tellen.
Hierna ontving hy eenen Brief van darius, aangebracht door deszelfs Hovelingen , welke hem , op last van hunnen Meester, baden tot losgeld voor de Gevangenen wel te willen aanneemen tien duizend Talenten. Ook bood darius aan , byaldien hy zyn Vriend en Bondgenoot worden wilde , aan hem af te ftaan
het
len. Men kan hier uit opmaaken , hoe groot de drift ware der Athenienfers voor de Schouwfpeien." Fr. Fert.
(z) Eene Stad in het Landfchap Locris , aan den mond der Rivier Bongrius,
H 5



!2* HET LEVEN
het geheele Land aan deze zyde van den Euphraat, en hem eene zyner Dogteren ter Vrouwe te geëven. Alexander deelde deze hem aangeboodcne voorwaarden mede aan zyne Vrienden. Waarop parmenio zeide : „ JVat my belangt; „ indien ik alexander was, zou ik „ dit aanbod aanneemen" Alexander antwoordde : „ Ik voorzeker ook, indien ik parmenio was!"" (a) Hy fchreef vervolgens aan darius, „ dat, zo hy tot hem overkoomen wilde , hy met alle moogelyke vriendelykheid en menschlievendheid behandeld zoude worden : zo niet , ftond hy gereed om zelf tegen hem op te trekken." Spoedig, echter, had hy berouw over het weigeren van het (haken der Gevangenen , wanneer de Huisvrouw van darius kort daarop in baa-
rens*
(*) » Longinus, aan willende toonen [over het Verhevene h. 7.] dat aan groote Mannen dikwerf buitengewoone gezegden, ook in de gemeenzaame verkeeringe, ontvallen, brengt daar toe dit zeggen van alexander by , en laat daar. op volgen: „ fs het niet zo, dat 'er een alexan. der wierd vereischt om een dusdanig antwoord te geeven ? —" fr. Vert.



van ALEXANDER. 123
rensnood geftorven was; en zag men dui-> delyk aa"n hem, dan hy zich hierover kwelde , als die hierdoor geene geringe gelegenheid tot het aan den dag leggen zyner foegeevendheid verboren had. Hy befchikte, dan, voor deze Vrouwe eene zeer heerlyke begraaffenisfe, waarby geene kosten waren ontzien. Ohdertusfchen ontkwam een der gefneedene Kamerlingen , welke te gelyk met den Vrouwenftoet gevangen waren geraakt, met naame tireos, * uit het Leger , zettede zich te paard, en fpoedde naar darius, aan wien hy heÉ overlyden zyner Gemaalin bekend maakten Als nu deze zich, dit hoorende, voor het hoofd iloeg, en een luidruchtig geween aanhefte, uitroepende : „ Helaas ! hee ongelukkig is het Noodlot der Perfiaanen. De Vrouw en Zuster van hunnen Koning moest niet alleen den Vyand in handen vallen en als Slavinne leevèn, maar ook als Slavin in haare gèvangenisfe flerveh! flerven, zonder dat haar eene Koninklykè begraaffenisfe wedervoer /" — „ Wat de Begraaffenis aangaat, Heer Koning , hernam de Kamerling , en alle vereeringe, die te bedenken was, aan haar beweezen,
en



124 het LEVEN
en de welvoegelykheid ten naauwkeurigften omtrent haar in acht genoomen, aangaande dit alles hebt gy geheel geene redenen cm U over het ongunflig Noodlot der Perfiaanen te beklaagen. Want noch aan myne Meesteresfe, statiiu, zo lang zy leefde, noch aan uwe Moeder, of Kinderen heeft immer iets ontbrooken van al dien (laat en heerlykheid, welke zy te vooren genooten; behalven alleen den luister uwer Grootheid niet te kunnen aanJchouwen, die onze God en Heer oro- • masdes (b) wederom op nieuw ten helderden zal doen uitfchitteren. In de daad, het is "er zo ver van daan , dat zy na haar afflerven geene allesfms prachtige Begraaffenisfe zou genooten hebben, dat zelfs de traanen haarer Vyanden haar daarby hebben vereerd! Want zo vreesfelyk alexa n d e r is in den Stryd ,* even zo zachtmoedig is hy na de Overwinring!" — Op het hooren dezer woorden wierd darius innerlyk beroerd , en de .hevigheid zyner aandoeninge vervoerde hem
tot
(b) Zie de Aantek. op het Lïv. van themistocles in ons If D. bi, 305.



van ALEXANDER 125
tot ongegronde achterdocht. Den Gefheedenen, derhal ven,' ter zyde afgeleid hebbende in het binnenfte der Tent, fprak hy hem in dezer voege aan : „ Byaldien gy zelf ook niet, even als de Fortuin der Perfiaanen, het met de Macedoniers houdt, eh ik darius nog uw Heer en Meester ben, zeg my, zo waar gy het onmeetelyke Licht van mithras, en deze Koninklyke Rechtehand eerbiedigt, betreur ik in den Dood van statira niet het minfte deel haarer rampen? Hebben wy, toen zy nog leefde , geen' grooteren jammer moeten ondergaan? Zouden wy niet meer overeenkom/lig met onze Waardigheid ellendig zyn geweest, zo wy gevallen waren in handen van eenen wreeden en fiuurfchen Vyand ? Want wie toch kan goede gedachten hebben van de beleeftheid eens jongen Mans jegens de Echtgenoote zynt .Vyands; en van zyne drift om haar dermaate te vereeren?" Hy fprak nog, wanneer tire os voor hem op de knieën viel, en hem fmeekte „ zich van diergelyke woorden te onthouden, en noch omtrent alexander onrechtvaardig te zyn, noch zyne .overleedene Gemaalirine en Zuster



1=6 HET LEVEN
ter te fchande te maaken: ook zich zeiven den grootften troost in zyne tegenlpoeden geensfins te beneemen , hierin beftaande dat hy overwonnen fcheen te zyn van ee' nen Man, wiens voortreffelykheid de menfchelyke natuur fcheen te boven te gaanmaar veeleer alexander te bewonderen , als die grootere bewyzen van zyne Whheid had gegeeven aan de Perfiaanm Vrou«ren, dan aan de Mannen blyken van dapperheid!" De Kamerling bevestigde dit zyn zeggen met de verfchrikkeeeden' e" weidde nog verder uit over de Ingetoogenheid en Grootmoedig hf va" a"xandeR, by alle ande% gelegenheden betoond. Waarop DARIIJS
lf ,Wedcrom beêaf ^ ^n kring zy„er I Wehngen en de handen ten Hemel «rekkende dit Gebed uitboezemde. . 0
Goden onzer Voorvaderen en Befchermers der Koningen ! fchenkt my , voor alk . du, dat ik den Voorfpoed van het Ryk derjerfen mag herflellen, en het in dien zelfden lutster, als ik het ontvangen heb achterlaate; op dat ik in {laat zy aan Alexander te vergelden die weldaaden, velke ik,'by het ongeluk myne waardfte
Pan-



van ALEXANDER. 117
Panden overgekoomen , van hem heb ondervonden1. — Doch, zo dit de fchikking is van het Noodlot : zo door der Goden Gramfchap en de wisfelvalligheid der menfchelyke Zaaien die tyd thans daar is, dat de Perftaanfche Heerfchappy moet eindigen; dat dan van alle menfchen niemand anders den Troon van cyrus (c) beklimme, dan alexander!" Dat dit dus zy voorgevallen , en daarby zulke redenen zyn gevoerd, wordt door de meeste Historiefchryvers verzekerd.
Alexander thans het geheele Land aan deze zyde van den Euphraat aan zich onderworpen hebbende, fpoedde zich nu oni tegen darius op te trekken, die af, kwam met een Leger van tienmaal honderd duizend Man. By deze gelegenheid boodfchapte iemand zyner Opperhoofden hem , als eene zeer belacchelyke zaak, aartig genoeg om 'er zich mede te verlus-
ti-
(c) Men weet, dat cyrus de Stichter was der Pevfifche Monarchie , en daarvan wordt de Perfifche Troon de Troon van cyrus geheeten. Dus zeide horatius : lied dit urn Cyri Solio Phraaten. II B. ii Lierz. 17 v." Fr. Vert.



128
het L E V EN
dgen, dat de Trosboeven, Wagenknechtea en overige hoop , die het Leger volgde, uit kortswyl zich in twéé partyen had verdeeld. Dat by elke party een Aanvoerder en Opperhoofd was aangefteld , waarvan men den eenen alexander, en den anderen darius had genoemd. Dat zy eerst met kluiten tegen eikanderen hadden beginnen te fchermutzelen, vervolgens met vuisten. Dat eindelyk de ftryd meer en meer heet geworden was, zo dat veelen naauwelyks tot .bedaaren te brengen waren , en men zelfs met Hokken en fteenen had begonnen te vechten!" De Koning gaf, op dit bericht, bevel , dat de beide Aanvoerders afzonderlyk een tweegevecht zouden houden , en wapende zelf den genen, die men alexander heette, terwyl philotas zulks verrichtte aan hem, die darius wierd genoemd. Het geheele Leger aanfchouwde dit Gevecht, en ftelde daar in, als het ware, een voorteken van het geen gebeuren moest. Na een* hardnekkigen ftryd bleef de overwinning aan den zogenoemden alexander, die tot belooninge van zyne dapperheid XII Dorpen ontving, benevens het voorrecht
van



van ALEXANDER. 129
van eenen langen Perfiaanfchen Rok te mogen draagen. Deze gebeurtenis vindt men verhaald door eratosthenes.
De beflisfende Veldflag tegen darius viel niet, zo als veelen fchryven, voor by Arbela (d), maar by Gaugamela. Dit woord betekent, zo men wil, het Huis des Kameels, om dat een der vorige Perfifche Koningen de handen zyner Vyanden op eenen (hellen Kemel (e) was ontvlooden, en denzelven, uit dankbaarheid, daar ter plaatze eene Stallinge had verzorgd , met aanwyzinge tevens van eenige Dorpen en derzelver Inkomften tot deszelfs onderhoud. 'Er viel toen eene Maansverduisteringe (ƒ) voor in de maand Boedromion,
om-
Eeue Stad in Babylonie, naar welke d; Macedoniers hunne Overwinning liever wilden benoemd hebben , dan naar het geringe Dorp Gaugamela.
(e) Of Dromedaris. De bedoelde Koning van Perfle was darius, de Zoon van histaspes. •
CO » De Sterrekundigen verzekeren, dat dezj Maaneclips te Babyion voorviel, naar de Juliaanfche Tydrekeninge , op den 20 September. Dus zou de Slag by Arbela, of wel by Gaugamela, plaats hebben gehad op den 1 O&ober." Fr. Vert.
IX. deel. I



13®
het LEVEN
omtrent den tyd , wanneer by de Athenienfcrs de geheimfinnige Feesten van Eleufis aanvang neemen. Op den elfden nacht na die Maansverduistering, wanneer de wederzydfche Legers reeds in elkanders gezicht gekoomen waren, hield darius zyne Krygsmacht onder de Wapenen, en ging zelf by fakkellicht de rangen rond. Alexander van zynen kant, was, terwyl de Macedoniers rustten , voor zyne Tent met den Wichelaar aristander bezig in het doen van eenige heïmelyke Godsdienftige verrichtingen en het (lachten van Offerhanden aan de vree ze Qg\ De oudften, daarentegen, onder zyne Legerhoofden , voornaamelyk parmenio, als zy c/z geheele Vlakte , welke ligt tusfchen
(g~) De gewoone Iezinge is hier <f«/^a-, d. i. aan phoebus, of apollo. Deze, echter koomt hier niet te pas. 'Er moet geleezen worden <pó$<fi aan de vree ze, als eene Godin; of aan dtn schrik, als een God befchouwd. Deze verbetering is breedvoerig aanbevoolen door dacier, en was voor hem reeds op- en aangenoomen door tallemont en anderen. Men gelieve te vergelyken onze Aantek. op het Lev. van thsseus,! D. bl. 131.



van ALEXANDER. 131
fchen den Niphates en het Gordiafche Gebergte (li) , aan alle zyden zagen glinfteren van de vuuren der Barbaaren , en een onverltaanbaar geluid van ondereengemengde ftemmen , gepaard met een verward geraas, en gedruis (7) , gelyk aan dar van eene onoverzienbaare Zee, tot hunne ooren doordrong , zo dat zy over de ontzachlyke menigte van dit vyahdlyk Heir verbaasd Honden , beraadflaagden onder eikanderen , hoe bezwaarlyk en gevaarlyk het zou zyn by helder lichten dag en voor de vuist eene macht zo groot te wederftaan en af te weeren! en begaven zich daarom , zo dra zy hoorden , dat de Koning .
(A) De geleerde du soul bekende niet wel te begrypen, waarom de Berg Niphates, en de Gardiaefche Bergen uit Armenië hier naar Gaugamela over worden gebracht, en liet het verbeteren dezer plaats aan meer doorzichtigen over.
(/) Wy verwonderen ons, dat niemand opga. merkt heeft, dat het woord pó/3««, vreexe, hier geenen bekwaamen fin oplevert; nademaal 'er geene bewyzen voor handen zyn , dat in dit talryk en op eigene krachten fteuuend Leger der Perfiaanen vreeze heerschte. Het woord Qófitt moet worden veranderd in -^ó^o4, d. i. gedruis, geraas. I 2



13a het LEVEN
ning zyne Offerplechtigheden had volbracht, naar hem toe , en rieden hem den Vyand aantetasten by nacht, en door de duister, nisfe te bedekken dat gene , het welk allermeest gefchikt was om, tegen den ftryd, aan zyn volk vreeze in te boezemen. Alexander gaf daarop dat antwoord, het welk federt zo beroemd geworden is; „ Ik ben geen Man, om de Overwinninge fteelswyze weg te draagen /" Dit antwoord oordeelden fommigen niet te mogen vry fpreeken van jeugdige Grootfpraak en Opgeblaazendheid , daar hy met een zo groot gevaar den fpot dreef. Anderen hielden het daar voor, dat hy, hier door, en voor het tegenwoordige eene groote ftandvastigheid des Gemoeds liet blyken, en voor het toekoomende eene zekergaande gisfing maakte, daar hy aan darius, byaldien deze de nederlaag kreeg, den fchya benam, om nu de fchuld van zyn ongeluk op Nacht en Duisternis te werpen, gelyk hy ze te vooren geworpen had op Bergengten en Zee; en dus belettededat hy weder moed en lust kreeg, om de kans nog eens te waagen : om dat darius, naar zyn oordeel, niet zou ophouden te
oor.



van ALEXANDER 133
oorlogen, uit gebrek aan Wapenen en Manfchappen , daar hy over zo veele Volken heerfchappye voerde ; maar het dan eerst opgeeven, wanneer hem de moed en hoop begaf, en hy in het open Veld en voor de vuist door een beflisfenden Veldilag overtuigd wierd, dat 'er voor hem niets meer te doen was.
Na dat de Bevelhebbers waren weggegaan, begaf hy zich in zyne Tent ter ruste , en wil men , dat hy het overige van den nacht, door eenen diepen flaap bevangen , tegen zyne gewoonte doorfliep : zo dat zyne Overften, wanneer zy met het aanbreeken van den dageraad aan de Koninklyke Tent verfcheenen , om zyne bevelen te ontvangen, zich ten hoogften daar over verwonderden , en op eigen gezach het eerst bevel afgaven , „ dat het Leger zoude fpyzigen." Vervolgens, zegt men, ging parmenio, wyl de tyd drong, naar binnen, riep hem, ftaande voor het Bed, twee- of driemaalen by zynen naam , en vroeg, toen hy nu daarop wakker was geworden: „ hoe het kwam, dat hy zo gerust fliep , even als iemand , die reeds ©verwonnen had, en niet als iemand, dien I 3 dii



tU het LEVEN
de zwaarfte van alle ftryden voor de deur ftond?" — Alexander gaf hierop lacchende ten antwoord : „ Zoude ik niet? »f dunkt U niet, dat wy reeds overwonnen hebben, nu darius den (iag niet meer ontnykt, en wy verlost 'zyn van langer om te dooien en hem te vervohen in eene wyduitgeftrekte en met opzet verwoeste Landflreek?" Ook niet flechts voor het gevecht, maar zelfs te midden van het gevaar, verhaalt men, dat hy zich zeiven groot vertoonde, en de verwonderlykfte tegenwoordigheid van geest en ftandvastigheid aan den dag leide. Want gedimrende den flag wankelde de linker vleugel, waar over parmenio het bevel voerde, en wierd eenigfins in verwarringe gebracht door de Baclrmanfche Ruiterye, welke met groot gefchreeuw en geweld op de Macedoniers inftoitede, ternyl maz^eus, daarenboven , een deel Paardevolk buiten de Phalanx om deed trekken , en op de Legerplaats en Bagaadje vallen. Het een en iander bracht parmenio dermaate van zyn fuik , dat hy booden afvaardigde naar alexander, met bericht, „ dat het Leger met al den trein verlooren ging,
zo



van ALEXANDER. *35
zo hy hem nieten alleryl , uit de voorhoede eene machtige verfterkinge tot onderfteuninge der achterften ' toefchikte. Alexander ontving deze tydinge juist op den «ogenblik, dat hy het teken ftond te geeven tot den aanval. De boodfchap dan gehoord hebbende , gaf hy tot antwoord, „ dat parmenio dwaas, en niet wel by zyne finnen was , als die in zyne bedremmeldheid vergeeten had, dat hy, die overwon, niet alleen zyne eigene goederen behield, maar daarby ook die der vvanden in handen kreeg (*) ; terwyl de overwonnene niet denken moest aan Goederen, of Slaaven, maar hoe hy al vechtende braaf en rocmryk nerven mogt. Dezen last gegeeven hebbende om aan parmenio over te brengen, zettede hy den Helm op het hoofd; als hebbende zyne andere wapenen reeds aangetrokken in de
Tent,
» Dit zeggen is van veel betekenis. Al*. xander zou al té veel gewaagd hebben indien eene aanzienelyke bende uit het front^£ gLonden, om de bagaadje te beboucten. E« £geenhy hier zegt, is een ^ srokken had uit H o M e r u s. Fr. Ytrt.
I 4



I3<5 het LEVEN
Tent, beftaande (/) in eenen'SJuitrok van Siciliaansch maakzel , omgeeven van eenen Gordel, en daar over een gedubbeld linnen Wapenkleed, uit den buit behaald in den Slag by Isfus. Zyn Helm was van yzer, gemaakt van theophilus f», die denzelven zo fraai bewerkt had, dat hy glinfïerde, als of het zuiver Zilver ware geweest. Aan dezen Helm was vastgemaakt een Ringkraag, insgeiyks van yzer , doch hier en daar met Geileenten bezet. Zyn Zwaard was van eene weergalooze getemperdheid en byzonder ligt. Het was aan hem gefchonken door den Koning der Citieërs («> Hy droeg dit,
om
(/) Buitengewoon is hier do nauwkeurigheid van onzen Schryver , daar hy niet alleen de Wa. penen, welke alexander op dezen dag aanhad , ftuk voor fluk befchryft , maar 'er ook de Werkmeesters zorgvuldig van opgeeft. Deze merkwaardige Slag, naamelyk, deed de Perfifche Mo. narchle te gronde gaan. Voorts heeft dacier zeer wel opgemerkt, dat plüt. ook hier de manier van homerus is gevolgd.
f» Van dezen Kunflenaar, zo min als van helicon, is ons elders melding voorgekoomen.
'") Inwooners van Citium , eene Stad op het Eiland Cyprus.



van ALEXANDER. 137
om dat hy doorgaans in gevechten gewoon was een Zwaard te gebruiken. De Draagband , waar aan dit Zwaard hing, was prachtiger van werk, dan zyn overig Wapentuig, zynde het werk van helicon den Ouden, en eene vereeringe van de Burgerfchap der Rhediers, waarvan alexander hem ten gefchenke ontvangen had. Ook hier van was hy fteeds gewoon zich in Veldflagen te bedienen. Voorts gebruikte hy , zo lang hy nog bezig was met het rangfehikken van de Phalanx, of het een of ander te verbeteren, of bevelen te geeven , of de Gelederen ter bezichtiging door te ryden, een ander Paard, om ° dat hy den Bucephalus , die reeds jaarig begon te worden, wilde fpaaren. Dan zo dra was men niet gereed om aan het werk te gaan, of dit Paard wierd gehaald; het welk zo ras niet door hem was beklommen, of hy gaf het teken tot den aanval.
Vooraf had hy eene lange aanfpraak gehouden tot de Thesfaliers; gelyk ook tot de overige Grieken. En als nu deze hem roeriepen, dat hy veilig op hen betrouwen mogt, en met luider Itemme eischten om tegen de Barbaaren aangevoerd te worden, 1 5 wierp



138 het LEVEN
wierp hy de Werpfpies over in de (linkerhand , en de rechtere ten hemel (trekkende, bad hy de Goden (volgens het verhaal van callisthenes) „ dat, zo hy waarlyk de Zoon was van ju pit er, zy hem wilden byftaan , en den Grieken moed inftorten!" De Wichelaar aristander, in een wit opperkleed, met eene gouden kroon op zyn hoofd, toonde, daar hy reed naast alexander, eenen Arend zich boven diens hoofd in de lucht verheffende , en zyne vlucht rechtftreeks naar den Vyand richtende. Dit teken bemoedigde grootelyks alle de genen , die het ° zagen : zo dat de een den anderen ftraks een hart in het lyf fprak, en op deze aanfpooringe het Paardevolk met vollen draf op den Vyand afging , en de rangen van het Voetvolk op derzelver voorbeeld tevens in beweegmge raakten. Dan de Barbaaren keerden reeds den rug, eer nog de voorden met hun handgemeen konden worden, wordende van de Macedoniers alom yverigvervolgd. Alexander nu drong voornaamelyk in op den middentocht des zo fpoedig overwonnenen Vyands, ter plaatze, waar darius was. Want hy zag
hem



van ALEXANDER. 137
hem duidelyk van verre, over die genen heen, welke voor hem gefchaard ftonden, diep in de Koninglyke Lyfwacht, boven welke hy uitftak : een fchoon en groot Man , gezeeten op een' hoogen Wagen, omringd van eene menigte heerlyk gewapende Ruiters, welke in fraaie orde om den Wagen gerangfcbikt ftonden , en gereed waren den vyand met geflootene gelederen in te wachten. Doch toen de verfchrikkelyke alexander zich van dichte by vertoonde , en de vluchtende benden wierp op de genen, die nog ftand hielden, wierd alles dra met fchrik vervuld en de grootfte hoop uit een gejaagd. De braafften, echter, en dapperften lieten zich op hunnen post, waar zy, ter befcherminge van hunnen Koning , geplaatst waren, doodflaan, en hunne opeengefbpel. de Lyken verftrekten tot eene hindernis in het vervolgen; daar Menfchen en Paarden zich onder de dooden en ftervenden geftaag verwarden. Darius zelf. die thans al wat ysfelyk was voor oogen had, en het Krygsvolk, ter zyner verdeediginge gefchikt, op hem zag ftorten; terwyl het hierdoor niet meer mogelyk was den Wagen



140 het LEVEN
gen te wenden , of 'er mede door te ryden, om dat het groot aantal van gcfneu* velden de raderen ftopte en te rug hield, en de Paarden, belemmerd en als het ware bedekt door de ftapels van Lyken, aan het fteigeren raakten , en den Voerman van zyn fluk brachten; — nam eindelyk het befluit zynen Wagen, te gelyk met zyne Wapenen, te verhaten, en, zo men zegt, te gaan zitten op een Merriepaard, dat onlangs een Veulen had geworpen , en waarmede hy zich op de vlucht begaf. Hy zou , evenwel , naar gedachten , op dien-tyd niet hebben kunnen ontkoomen, byaldien 'er op nieuw geene Ruiters waren verfcheenen , afgezonden door p a rmenio , om van alexander wederom hulp te vraagen, „ nademaal 'er aan zynen vleugel nog eene aanzienelyke macht der Vyanden ftand hield , welke niet aan het wyken te brengen was." — Over het geheel befchuldigt men parmenio, dat hy, geduurende dezen Slag, zeer fiaauwhartig en angstvallig te werk ging; het zy dan, dat de Ouderdom hem reeds een gedeelte zyner itoutmoedigheid had benomen, of dat hy, (zo als callisthenes om
wil



van ALEXANDER: 141
wil doen gelooven) de groote macht en overmoed van alexander ongaarne zag en hem benydde. De Koning dan , ten hoogften misnoegd over deze vertraaging, wachtte zich wel de waare reden aan zyne Krygslieden te openbaaren , maar gaf bevel den aftocht te blaazen , als wilde hy een einde maaken aan de bloedftortinge, te meer , daar het reeds duister begon te worden. Vervolgens reed hy fpöorflags naar de plaats, die hy waande nog gevaar te loopen, doch kreeg onderweg bericht, dat de Vyand volkoomen overwonnen en op de vlucht gedreeven was.
Na dat deze groote Veldflag een zodanig einde bekoomen had , hield men het daar voor , dat het Gebied der Perfiaanen volftrekt te gronde was gegaan, en alexander, voor Koning van Afie uitgeroepen, deed ftaatelyke Offerhanden aan de Goden, en befchonk zyne Gunftelingen met Rykdommen, Huizen en Landvoogdyfchappen. Vooral begeerig om eere in te leggen by de Grieken , fchreef hy aan hun , „ dat alle Dwingelandy van nu af aan was afgefchaft, en elke Staat naar eigene wetten leeven mogt!" In het byzon-
der



14a het LEVEN
der liet hy aan de Platasenfen boodfchappen „ om hunne Stad te herbouwen, uit hoofde, dat derzei ver Voorouders hunne Landeryen aan de Grieken ten besten gegeeven hadden , om daarop voor de Vryheid te vechten." — Ook zond hy naar Italië, aan de Crotoniaten, over een gedeelte van den buit : willende hiermede verceren den yver en kloekhartigheid van den Worftelaar phayllüs O), welke, ten tyde van den Medifchen oorlog , wanneer de overige Iraliaanen q>) aan het behoud van Griekenland wanhoopten, met een Schip, door hem zeiven uitgerust, naar Salamis zeilde, om op zyne wyze in het algemeen gevaar te deelen. Zodanig een Begunffiger was hy van elk dapper en edel bedryf! Zo zeer was hy de Vriend en Bewaarsman van alle loffelyke daaden!
Het
(«) Deze loffelyke daad wordt ook vermeld van iierodotus VIII B. 47 h. en van pausanias in Phocic. s. X, 9. op beide plaatzen vinden wy 's mans naam gefchreeven, als hier, by plutarch. Anderen willen, dat hy geheeten was astyalus. waaromtrent men na kan leezen de aantek. van m. du soul op d. pl.
(ƒ) Of Griekfche Volkplantelingen in Italië,



van ALEXANDER. »*3
Het geheele Landfchap der Babyloniers, dat zich ftraks aan hem onderwierp, vervolgens rondtrekkende, wierd zyne verwondering nergens meer door gaande gemaakt, dan door de Vuurkolk in Ecbatana (q), waar uit het vuur , als uit een Bron, geftadig opryst: gelyk ook door het opwellen van de (V) Naphtha, niet verre
van
(4) „ Ecbatana lag in Medie; deze Vuurkolk, daarentegen, vond men naby Arbela, in het Landfchap Artacene. Zie strabo, XVI B. bl. 737 f. Dan, volgens het gevoelen van scaliger, moet met» by strabo t. a. pj. leezen Araetene. zynde dit het zelfde Landfchap, dat in de H, S. Gene/. X, 10. Aree wordt geheeten. V/y gisfeq dus, dat men ook hier voor É» Up»r»tns verbeteren moet it 'Af>7«Kïv5), of liever 'ApavfatYt. Alles, jiaaraelyk, hier vermeld, bevond zich in den omtrek van Baby Ion. Plinius getuigt 'er van [II B. 106 h.] Campus Babihnie flagrat quadam veluti piscir.a, jugeri magnitudine. Het fchynt, echter, dat'er aan deze plaats een woord ontbreekt, en dat men leezen moet: quadam veluti ignispiscina?' fr. vert.
(r) Plut. ftelt dit woord in het mannel. Geflr.cht, i tópten. Wy hebben het liever, volgens het gewoon gebruik (zie süidas in V.), vrouwelyk willen neemen. Van deze vloeibaars en fchidyk vuurvattende floffe , by velen voor de
te



144
het LEVEN
van.die Kolk, in zulken overvloed, dat daar door een geheele poel ontdaat. Deze Naphtha gelykt, voor het overige, volkoomen naar de Joodenlym ; maar vat zo ligtelyk vuur , dat zy , voor dat ze nog daar door wordt aangeraakt, enkel door den glans, welke het ontftooken licht omgeeft, de lucht, welke zich tusfchen beiden bevindt, zeer vaak in brand zet. De Barbaaren nu de kracht en aart dezer doffe kenbaar willende maaken, Horteden eenige weinige druppelen langs de ftraat , welke naar het Verblyf des Konings liep. Vervolgens, ftaande aan het einde, naderden zy van weerskanten het befprengde met fakkelen; want het was reeds donker. Aanftonds vatteden de voorde droppels vuur , en eer men het merkte was de geheele ontfteeking volbracht. Want de vlam liep met de vlugheid van een gedachte naar het een en ander einde voort, zo dat de ganfche lïraat een onafgebrooken vuur fcheen.
On-
Peterolie gehouden, maakt onze Schryver ook gewag in de Sympopaca. V, 7, p. 681, C. waar hy ze de Naphtha der Meden noemt.



van ALEXANDER. 145
Onder de Bedienden van alexander. bevondt zich een zekere athenophanes, geboortig van Athene, en behoorende tot die genen; welke by het Badcii des Konings lichaam gewoon waren te zalven en te wryven , en zich tevens bevlytigden, om hem alle zorgen te doen vergeeten, en zynen geest tot vrolykheid të Hemmen. Deze de gelegenheid waarneemende , dat 'er zich juist in de Badftoof * onder het oog van alexander, eert Jongen bevondt van een zeer leelyk (Y) en beipottelyk uitzicht, maar die zeer bevallig zongj geheeten stëphanüs, deed onverwacht dit voorltel: Wilt Gy, Heer Koning, zeide hy, dat wy eene proef met de Naphtha neemen op dezen stepha^us? want byaldien zy op hem wil vatten, zonder uit té gaan, dan zal ik moeten bekennen , dat haare kracht onweer (laan* baar en vreesfelyk is /" — De Jongeh
ftem^
(sj Deze woorden (zéér lée/yk') zyn, als rot Volmaakinge van den fin noodzaakelyk, door henr. stephanus in den text gevoegd;
(ƒ) Dit zeggen, waarmede athenophaneï alexander vermaaken wilde, en het geen door IX. DEEL' K dé«



■i4ó het LEVEN
Hemde niet ongewillig in om deze proeve op hem te neemen. Dan naauwelyks had men hem met het vocht befmeerd, en met vuur aangeraakt (li), of het Lichaam ontvlamde -zo zeer, en Hond zo geheel en al in vuur, dat alexander volftrekt verleegen wierd, en in de grootfle vreeze geraakte. Ja, wanneer 'er niet, by goed geluk , lieden by de hand waren geweest met een aantal Watervaten tot het Bad, zou de hulp tot
uit-
den Fr. Vcrt. kwaalyk begreepen is, ziet, duidelyk, op de verregaande leeiykheid van step ha. bus, als wiens gelaat 'er zo verre af was, om iemand in liefde te doen ontvonken, dat zelfs de Naphtha op hem gefineerd geen vuur zou willen vatten. Het geval, hier verhaald, vindt men ook kortelyk opgetekend by strabo XVII B. bl. 743, ~B , C. waar hy ook breeder van de Naphtha fpreekt.
(v) Dacier ontkent, dat pi.ut. fpreekt van aanraaken van de Naphtha met vuur. Indedaad: wy vinden hier Hechts het woord eiyat, aanraaken : doch dat dit met vuur gefchied zy , leerea de omftandigheden, en strabo zegt het met zo vele woorden, t. a. pl. (irpt>t»yttyüi a^v»), Het was , derhalven , niet de eigene warmte van het lichaam , die het ontvlambaar vocht aandak ; en xylander vertaalde te" recht: i>imul v<?r#-Naph» tha inunttus est, et ignis admotus —.



van ALEXANDER. 14?
uitblusfchinge der ontftookene vlammen te laat gekoomen zyn. Nog was het niet, dan met groote moeite, dat men het vuur, over des Jongens geheele Lichaam verfpreid, meester wierd; en hy leed 'er na. derhand nog zeer veel aan.
Het is niet zonder groote waarfchynelykheid , dat fommigen, de Fabel te rug willende brengen (v) tot de Waarheid, vastftellen , „ dat dit het vergiftig vocht was van medea (w) , waarmede zy de Kroon en Sluier beltreek, welke in de Treurfpelen zo vermaard zyn. Want dat
het
(v) Wy omhelzen gaarne de verbeteringe van bryane, die hier voor mura^.Jsi, dat treemd luidt, leest «wj^^.ii, van deze Spreekwyze bediende zich plutarchus op meer piaatzen.
0*0 Het Verhaal is genoeg bekend , vooral uic de medea. Treurfpel vnn EUuiPiDE». De Kroon en Sluier wierd van haar gefchonken aan glauca, door anderen crfusa genoemd, Dogter van creon. Koning van Corinthus, welke de ontrol», we en ondankbaare iason, haar verftootende, zich ter Vrouwe nam. Hoe algemeen het gevoelen by de Ouden ingang vond, dn mêdea haare doodelyke gefchemten met de Naphtha beftreeken hebbe, blykt daaruit,'dat de Grieken dit Vocht de Olie van medba noemden. Zie s wie as In V. K a



148 het LEVEN
het vuur geensfins uit die vrouwelyke Sieraaden hervoort kwam, noch ook uit zich zeiven ontbrandde: maar dat de vlam, dicht daar by (x) gekoomen, eene zo fnelle aantrekkinge en ontfteekinge te wege bracht, dat men den tyd niet had dezelve waarteneemen. De ftraalen, toch , en uitvloeizeis van het vuur , van verre koomende, brengen op andere lichaamen alleenlyk licht en warmte over: maar wanneer zy , als met eene zekere drift tot aanfteekinge bezield , op zodanige lichaamen verzameld worden , die eene luchtige droogte, en
vet-
(*) De Fr. Vert. wil, dat ook in dit geval de ontvlamming enkel te weeg wierd gebracht door de natuurlyke warmte des lichaams: „waar, vraagt hy, kwam de vlam van daan j daar het midden op den dag was , en 'er noch vuur, noch fakkels omtrent waren?"— Plinius had hem dit, onder anderen, kunnen leeren, H. N. II B. h. 105. waar hy van de Naphtha het volgende geboekt heeft: ,, Similis est natura Naphtha;. Ita appel* latur circa Babyloniam — profluens bituminis li. quidi modo. Huic magna cognatio Ignium; trans, filiuntque protinus in eam undecunq; vifam. Ita ferunt a medea Pellicem crematam, postquam facrificaiura ad aras accesferat, corona igne rapta" Zy naderde het Outer, om te offeren , en aanllonjs vatteden Kroon en Sluier vuur.



van ALEXANDER. 149
verachtig vocht (f) in zich hebben, dan verteeren zy zulk eene ftoffe als in eenen oogenblik.
Het is eene zaak aan zeer vele twyffeling onderworpen, hoe deze ftoffe geboo-
ren wordt (y) dan, of niet, veeleer,
dit vocht, ontryzende uit eenen grond, die van natuure olieachtig en vuurmaakend is, gehouden moet worden voor het voedzel, of de oorzaak der Ontvlamming. Babylonie , naamelyk , is by uitftek heet; dermaate , dat Garstkorrels, op den grond geworpen, opfpringen, en meermaalen te rug ftuiten, doordien de inwendige Brand deze Landftreek, als het ware , doet zid.
de-
(f) Men vindt hier een Grieksch woord in den Text , het geen wy meenden weg te mo¬
gen laaten uit onze Vertaalinge, om dat het geenen fin heeft, en de door bryane voorgefiaagene leezing ons niet behaagt.
(y) Xylander, en anderen voor en na hem, nebben opgemerkt , dat hier iets uit den Text is weggevallen. Plutarchus had, ongetwyffeld, meer dan een gevoelen, omtrent het ontdaan dezer vuurige Vloeiftoffe, opgegeeven. Zulks bewyzen de Griekfche woorden £ï\,, en /*2aao» , by kern' voorkoomende, ten klaarden.
K 3



150 het LEVEN
deren. De menfchen zyn 'er, daarom-* ook gewoon, geduurende de hitte, te flaapen op Iedere fakken , opgevuld met wa-. ter. Harpalus ook, die tot Beftierder van dit Landfchap wieri achtergelaaten % een Liefhebber van al wat fchoon was* en die, uit dien hoofde, zyn best deed, om het Koninklyk Paleis en bygelegene Wandeldreeven met Criekscb Plantzoen te verzieren, daagde in alle andere Boomen, uitgezonderd alleen den Veilboom, welken de grond niet veelen kon , maar geftaadig deed uitgaan, om dat hy van eenen tegenftrydigen aart was. Want de Veilboom bemint de koude , de grond , daarentegen, van Babylonie is heet (z). — Uitflappen , als deze , zo zy maar niet te lang zyn, loopen , zo ik my niet bedrieg , minder gevaar de vitzucht van korzelfinnige Lezers op te wekken!
Ale-
(z) Onze Sehryver heeft dit ontleend uir théophrastüs Hift. Plant. IV B. 4 h. Hy geeft dit zelf te kennen in de Sjmpofiac. Ht B. 2 h. doch welke plaats en uit het einde van dat hoofd, deel, en uit de onze, waarmede zy ftrydt, verbe. «erd moet worden.



VAN ALEXANDER. *5$
Alexander zich, hierna, meester, hebbende gemaakt van Sufa , vond aldaar in het Koninklyk Paleis aan gemunt geldveertig duizend. Talenten , behalven eenen onuitfpreekelyken voorraad van andere Sieraaden en Kostbaarheden. Daaronder sde« len, zegt hy. (a), hem in handen vyfduizend ponden Herraionisch (*) Purper, het welk, hoewel federt CXC jaaren aldaar, opgelegd en bewaard , niettemin den frisfchen bloem van nieuwheid onveranderd had behouden. De reden hier van zegt men hier in te liggen, dat die purperachtig zyn, geverwd worden met Honig; maar die wit zyn, met witte Olie. want dat ook in deze , of fchoon zy even zo langen tyd bewaard blyven, dezelfde helde¬
re) Dit p,,}, (aegt kf) vinden wy overal in den Text; gelooven, echter, dat plut. zelf gefchreeven heeft <p«<r\, zegt men. In dezen is door de Affchryvers veelvuldig gedwaald.
(£) Van dit Purper vindt men ook gewag by alciphron, Epist. III. B. 46. P- 376. alwaar de geleerds bergler deze plaats van plut.. niet vergeeten heeft aantehaalen. De Stad Hersmone behoorde tot het Argolisfih Gebied, Men zie t au san. bl. 191.
K 4



ï5» het LEVEN"
dere en fchitterende glans wordt waarga, noomen. — Dinon (c) verzekert, dat de Koningen van Perfie, insgelyks ge, woon waren, onder anderen, water uit den Nyl en Donau te laaten haaien , en hetzelve in hunne Schatkamers opteleggen, om daarmede, als het ware, de Grootheid van hun Gebied en algemeene Opperheerfchappye te bevestigen.
Het doordringen in Perfie , dat nu aan de beurt lag, zeer moeielyk zynde , wegens de rotsachtigheid van het Land, en om dat het van de edelfte en kloekmoedigfte Perfiaanen wierd verdeedigd , (wane darius had derwaarts de wyk genoomen) wierd hy daarheên langs eenen niet verren omweg geleid door eenen Man , die beide taaien verliond en fprak , als zynde gebooren van eenen Lyciefchen Vader en Perfifche Moeder, en verzekert men, dat de pythia reeds, wanneer hy nog een Kind was, had voorfpeld, „ dat de wegwyzer'
van
. tV) Dit Bericht van dino,n komt by het voorlanden zynde Verhaal van plut. weinig te pas, engelykt, onzes oordeels, fterk naar een ByvoeSv mh van eene vreemde hand,



vak ALEXANDER. 153
van alexander, *op den tocht naar Perfie, een Lycier zou zyn." 'Er viel aldaar (d) eene groote flachting voor van die genen, welke gevangen raakten. Want hy fchryft zelf, „ dat hy, van oordeel zynde, dat dit voor zyne zaaken dienftig was, bevel gegeeven had de Lieden af te maaken." Hy vond 'er, in gemunt geld, omtrent dezelfde fom, als te Sufa. Al de overige voorraad van Kostbaarheden en prachtige Huisgeraaden wierd, zegt men, vervoerd op tienduizend Wagens met Muilezels befpannen, en vyfduizend Kameelen. In het doorwandelen van het Koninklyk Paleis zag hy hier een groot Standbeeld van x e r x e s , door de woestheid der indringende menigte van Krygslieden omverre geworpen. Hy bleef daar by daan, en het aanfpreekende, als of het levend was, zeide hy: „ Moeten wy U, wegens den
Krygs*
Hier is, voor het woord pó»»» in den Text, een geheel ftuk , behelzende het inneemen van Perfeppüs, weggevallen. Wy vinden niet , tot onze verwonderinge , dat dit door iemand is opgemerkt, niettegenftaande de Gaaping in het Verhaal zichtbaar is.
K5



15+
het LEVEN
Krygstocht tegen de Grieken ondemoomen, voorby gaan en laaien liggen? — Of zal ik U, uit hoofde van uwe andere Deugden en Grootmoedigheid, weder oprichten? —• Na deze aanfpraak fweeg hy eene lange poos, en bedacht zich by zich zeiven: doch eindelyk ging hy door.
De Wintertyd thans daar zynde , vond hy goed het Krygsvolk uit te laaten rusten, en vertoefde 'er (e) geduurende vier maanden. Men verhaalt, dat , wanneer hy, geduurende dit verblyf, voor de eerftemaal onder het gouden Verhemelte was gezeten op den Koninklyken Troon , demaratus, de Corinthier, die hem groote genegenheid toedroeg, en reeds de vriend was geweest van zynen Vader philippus, met de aandoeninge van een oud Man, begon te fchreien, uitroepende, ,, dat die genen onder de Grieken van een groot vermaak verftooken waren , die de dood had weggerukt, voor dat zy alexander hadden zien zitten op den Troon van darius!"
Terwyl hy, vervolgens, toeftel maakte
om
(«) Naamelyk te Perfefelis.



van ALEXANDER. 155-
om darius op te zoeken, gebeurde het, ' dat hy, op aanzoek zyner Gunftelingen, zich liet vinden op eene drinkparty, waar men voorhad zich eens lustig te vermaaken •, zo dat zelfs Vrouwen, van hunne Minnaars genoodigd , dit Nachtfeest kwamen bywoonen. Onder deze muntte , inzonderheid , uit de vermaarde thaÏs, Minnaaresfe van ptoleMjEUS, die naderhand Koning wierd , geboortig van Athene. Deze. alexander nu eens op. de bevalligfle wyze pryzende, en dan weder met hem jokkende , kwam eindelyk, onder het drinken zo ver, dat zy eene taaL begon te voeren , waaraan men , ja, de Attifche Vrouw zeer wel kon kennen , doch die van eenen meer ernlligen aart was , dan het haar pasten. Zy zeide , naamelyk, „ dat zy, voor alle vermoeienisfen, in het omzwerven door Afie geleeden, op dezen dag eene rykelyke vergoeding ontving ; daar zy het genoegen had in hec Koninklyk Paleis zelvcn de Perfiaanfche Trotschheid als met voeten te vertreeden. Dat het, nochthans , voor haar een veefc grooter vermaak zou zyn, wanneer zy het Hof van dien xerxes, die haare Vader-
ftad,



156' het LEVEN
■ ftad, Athene, in asfche had gelegd, onder geleide van het vrolyk Gezelfchap, waarin zy zich bevond , in brand mogt fteeken, en zelve, onder het oog van den Koning, de fakkel zwaaien ! op dat men door de geheele wereld zeggen mogt, dat de Vrouwen , die het Leger van alexander volgden, van wege het beleedigd Griekenland geftrenger wraak hadden uitgeoeftend op de Perfiaanen , dan alle de Bevelhebbers over de Zee- en Landmacht te zamen!" — INaauwelyks had zy deze woorden gefprooken, of 'er ontftond ftraks een groot gejuich en handgeklap, fpoorende de een den anderen aan , terwyl niemand de laatfte wilde zyn : zo dat de Koning zelf, insgelyks door dezen ftroom medegefleept, opfprong van tafel , en met de krans op het hoofd , en de fakkel in de hand voorop ging, terwyl de dronkeno hoop , die hem volgde, al danzende en zingende het Paleis omringden. Ook kwamen 'er van het Macedonisch Krygsvolk verfcheidenen , die dit hoorden , toefchieten , voorzien van fakkels , en zich niet weinig hierin verheugende, vermits zy zich verbeelden , dat djt bedryf het werk was
van



van A LE X A N D E R. 157
van iemand , die op den terugtocht naar het Vaderland zyn oog had-, dewyl zy het verbranden en vernielen van het Paleis der Perfiaanfche Koningen onmogelyk houden konden voor de daad van zulk eenen, die beflooten had om onder de Barbaaren te blyven woonen. Op deze wyze verzekeren fommigen , dat de zaak zy voorgevallen. Anderen willen , dat alexander dit voorbedachtelyk zoude hebben uitge- , voerd. Hoe het zy , dit wordt van allen erkend, dat hy oogenblikkelyk berouw kreeg en bevel gaf den brand te blusfchen.
Van natuure zeer overhellende tot Milddaadigheid, gaf hy zich aan deze geneigdheid nog zo veel te meer over, naar maate dat zyn vermogen toenam; en ging deze zyne Mildheid fteeds vergezeld van inneemende Vriendelykheid, welke de Gefchenken van de zyde der geevenden alleen aangenaam kan maaken. Ik zal 'er eenige weinigen, van de voornaamften (f), tot voorbeelden
Cf) Zo zoude men met xylander naar de gewoone leezinge dienen te vertaaien. Anderen, echter, brengen het woota 'Afttfn beter tot het
vol.



158 het L E VEN
den van uitkippen en te berde brengen. De Overfte der Pax>niers, op zekeren tyd ee•nen der vyanden verflaagen hebbende , toonde deszelfs afgehouwen hoofd aan alexander: „ Zodanig een Gefchenk Heer Koning , voegde hy 'er by, wordt hy ons met eenen Gouden Beker beloondT — „ Met eenen ledigen, denk ik, (hernam alexander lacchende ) maar ik s xal 'er U eenen met besten wyn gevuld toebrengen!" — Een gemeen Macedonisch Soldaat geleidde , op eenen anderen tyd, een Muilezel belaaden met geld voor den Koning. Als nu het lastbeest door vermoeidheid niet meer voort kon , mam hy het geld op de fchouder en droeg het zelf. De Koning zag hem nu, zo als hy •onder den zwaaren last gebukt bykans bezweek, en gereed was denzelven neder te zetten. „ Laat het U niet bezwaaren, izeide alexander, het nog voor een klein ftuk veegs uit te houden, en dit voor U naar uwe Tent te draagen!" Over het algemeen toonde hy zich meer
mis*
volgende, en houden het daar voor, dat de Peonifche Bevelhebber ariston heette. Dan ver laaie men; ariston, de Ov. d. Peau»



van ALEXANDER. 159
misnoegd op de genen, die zyne Gefchenken weigerden aanteneemen, dan op die * welke 'er hem om geene vraagden. Aan phocion (g) zond hy eens eenen Brief, behelzende, „ dac hy hem in vervolg vah tyd niet langer voor -zynen Vriend zou houden, indien hy voortvoer zyne gunden te verfmaaden.'" Onder de Jongelingen, die gefield waren om met hem te kaatzen, was 'er een, genaamd serapion. Aan dezen gaf hy niets, dewyl hy hem om niets vroeg. Wanneer nu die serapion eens wederom verfcheenen was om te kaatzen, floeg hy den bal genadig aan anderen -toe. waarop de Koning zeide J „Waarom geeft Gy my cok niet eens op? —- Wel ! antwoordde hy, Gy vraagt ""er my immers niet omV Dit zeggen hielp alexander aan het lacchen; die het hem , naderhand, aan geene Gefchenken liet ontbreeken. — Eens fcheen hy verftoord te zyn op zekeren pro te as , die geen onaartig metgezel was by den wyn,
en
(g~) De Leventbefchryvinge dezes uitmuntenden IWaus zal in ons volgend deel voorkoomen. Eene andere Latynlcke letst inea by nepos.



t6o het LEVEN
en zeer geestige trekken wist te geeven» Als nu zyne Gunftelingen hem voordezert Man vergiffenis verzochten, en proteas zelf als in traanen wegfmolt, verklaarde alexander, ,, dat hy hem weder iri gunst opnam!" h Het gelieve U dan * Heer Koning $ hernam de Potzemaaker j my vooraf hierop een pand te geeven i om 'er volkoomen op te kunnen vertrouwen P* Aanftonds volgde het Koninklyk bevel, om hem V Talenten toe te tellen. Hoe overdreeven voorts zyne zucht was , om aan zyne Vrienden en Lyfwachten Rykdommen uittedeelen, bewyst een Brief van olympias aan hem gefchreeven, waarin zy zegt: „ Betoon U toch op eene andere manier vrygeevig jegens uwe Gunftelingen , en geef niet zo zeer toe aasn uwe zucht om grootmoedig te fehynen ! Zo, als het nu gaat, maakt Gy, dat ze allen Koningen beginnen te gelyken , en ver* fchaft hun dus een aantal Vrienden; middelerwyl Gy 'er U zeiven van ontbloot!" In dien zelfden fin fchreef olympias meermaalen aan hem ; welke brieven hy altyd zorgvuldig voor zich zeiven bewaarde : uicgezonderd, dat hy eens, wanneer
he-



van ALEXANDER i5i
HEPHiESTioN , zo als hy gewoon was* eenen opengemaakten brief met hem begon te leezen, denzelven daarin niet belettede, maar na zulks zynen Ring vari den vinger trok * en hem het Segel daar van op den mond drukte. Aan den Zoon van mazjeus, die in het hoogde aanzien by darius was geweest, had hy- eené Landvoogdy gegeeven. Hy voegde 'er* naderhand, nog eene twééde, die g'rooter was , by. Maar de befeheiden Jongeling verzocht daar van verfchoond te zyn : Van te vooren, zeide hy, Heer Koning ! was het darius alléén , die regeerde. Maar Gy hebt nu velen tot alexaNdePvS gemaaktl — Aan parmenio (A) fchonk hy het Paleis van bagoAs* Waarin men zegt dat voor M Talenten aan kostbaare Kleederen (f) gevonden wierd*
Eens
(.4) Niet aarjHEPHffiSTiONj gelyk de Fr. Fert. beeft.
Men vindt hier in den Text de woorden rat ircpt Söücöjv, Daarvan maaken anderen Su/taan* fche Klederen. Anderen vatten het dns, dat het Paleis van den Gefneedenen, bagoas, een der Paleizen was in de nabpeid, of omtrek van Sufa. IX. DEEL, l wy



sfe het LEVEN
Eens aan antipater fchryvende, ried hy hem „ Lyfwachten aanteneemen , dewyl men hem laagen leide." Aan zyne Moeder zond hy onophoudelyk eene menigte Gefchenken , zonder, evenwel, toetelaaten, dat zy zich met alles bemoeide, of nevens hem over het Leger befchikte. Toonde zy haar ongenoegen daar over, dan verdroeg hy haare gramftoorigheid mee geduld. Eens op zekeren tyd, wanneer antipater een langen Brief, opgevuld met klachten tegen haar , aan hem gefchreeven had, zeide hy, na dien geleezen te hebben : „ Antipater weet niet, da. eene enkele traan van eene Moeder duizend zodanige Brieven uitwisckt.'"
Wanneer hy, ondertusfehen, bemerkte, dat zy, die hem omringden , zich geheel cn al overgaven aan Weelde en Brooddronkenheid; dat de kostbaarheid van hunne Levenswyze, de weidschheid hunner Kleedinge alles te boven ging; dat agno, de Teïer, zilveren Nagels in zyne Schoenen
Wy oordeelden het best, deze woorden, wegens de onzekerheid der betekenis, ijjt onze Vertaaliitge weg te laaten.



van ALEXANDER. 16$
hen droeg; dat 'er voor leonnatus vele Kameelen belaaden moesten worden, om Stof uit ^Egypte te haaien voor zyn Worftelperk ; dat philotas j voor het vermaak van de Jacht, Kleeden met zich voerde voor eene'lengte van honderd- ftadien ; dat de meesten onder hen veel eer Welriekende Balzemen gebruikten, wanneer zy zich wilden laaten zalven , of in dé Badftoof gaan, dan Olie; dat zy ook Bedienden hielden om zich te doen wryven^ en gemakkelyk. te bed te helpen \ — beftrafte hy ze met alle zachtfinnigheid en op eene wysgeerige wyze, zeggende: „ dat hy zich verwonderde1, dat Mannen, die zo vele, en zo groote Veldflagen hadden bygéwoond , en daarin uitgeblonken , nietï> bedachten , dat die genen, welke anderen afgemat hadden, zoeter flaap genooten, dan zy, die door anderen afgemat waren geworden:— dat ze, wanneer zy de levertswyzé der Perfiaanen met de hunne vergeleeken, niet zagen, dat niets flaafachtiger was, dan 'zich aan Wellust over te geeven, niets
edeler, daarentegen, dan te werken!
■n Hoe toch, zcide hy, zal iemand in ei' J, & g&



XÖ4 het LEVEN
genen perfoon de moeite neemen om zyn Paard te bezorgen , of zyne Lans , of Helm te polysten, die afkeerig is om aan zyn eigen lief Lichaam zyne handen te /laan?" — „ Weet Gy lieden niet, zeide hy, dat de hoofdzaak* om te overwinnen daarin voor Uwlieden beftaat, dat Gy niet dat zelfde doet , dat zy doen , die door U overwonnen worden?" Voorts beyverde hy zich, om deze reden, noch zo veel te meer in allerlei werkzaamheden , zo van Krygstochten, als de Jacht, waaromtrent hy geenerlei vermocienisfen of gevaaren ontzag. Hier van daan was het ook, dat zeker Spartaansch Afgevaardigde , die 'er by tegenwoordig was , toen hy eenen grooten Leeuw ter nedervclde , hem toeriep: „Waarlyk, alexander, Gy hebt met dien Leeuw zeer dapper gevochten om het Koningfchap.'" Van deze Jacht heeft craterus eene toewydinge gemaakt in den Tempel te Delphi, beftaande in kopere Afbeeldingen van den Leeuw, van de Honden , van den Koning, die vecht met den Leeuw , en van hem zel~ ven, die ter hulpe toe komt febieten.
Een



tan ALEXANDER. 165
Een gedeelte daar van is gemaakt door lysippus (k) , een ander deel door leochares.
Dus was het, dat alexander zich zeiven aan gévaaren blootftelde, terwyl hy zich met Lichaamsoefeningen bezig hield, en anderen door zyn voorbeeld tot mannelyke dapperheid op wilde fcherpen, Zynen Hovelingen, integendeel, die door de verkreegene Rykdommen trotsch geworden waren , en niets anders op het oog hadden , dan in weelde en ledigheid den tyd te flyten , ftond al dat omzwerven en ten oorloge trekken meer en meer tegen , zo dat zy, langzaamerhand, hem aanvingen te lasteren , en kwaad van hem te fpreeken. Mier onder was hy, in den beginne, zeer geduldig, herhaalende dikwerf, „ dat Koningen hier aan wel gewoon waren, dat zy juist van die Lieden gelasterd wierden, welke door hen met weldaaden waren opge-
(k~) Van dit Gefcbenk van craterus, in den Tempel te Delphi gewyd , vindt men onder de werken van lysippus gewag by plinius H. fi. XXXiV, 7. —• Van leochakes fpreekt dezelfde plinius, L. XXXIV, 8. en XXXVI, 5. L 3



i66 het LEVEN
gehoopt!" Indedaad ; ook de geringde Beleefdheden, welke zyne Gunftelingen van hem ontvingen, gingen met de grootfte blyken van Goedwilligheid en Vereeringe gepaard: waarvan ik eenige weinige flaalen op zal geeven. Aan peucestas fchreef hy eens-, hem befchuldigertde, dat hy , gebeeten van een' Beer, zulks aan anderen gemeld, maar 'er niets van aan hem te kennen had gegeeven: „ Maak nu, ten min ft en , voegde hy 'er by , dat ik weet, hoe gy vaart, en of 'er ook eenigen, van die met U op de Jacht waren, U verlaaten hebben : op dat ik ze fïraffe." — Aan heph^stion, die ter bezorginge van zekere zaaken afweezig was, ichrcef hy eens, „ dat zyne Vrienden , vermaakshalve, een Spiegelgevecht gehouden hadden met den Ichneumon (f), en dat craterus, het Lansjen van perdiccas ontmoet hebbende, daar door ongclukkiglyk gekwetst was in de heup!", t- Na de herftelliuge van peucestas
uijt
(0 Of Indiaesnfchen Muis. Lees aver dit Dier >;.lin. L. VIH, 24, 25. Voorts voelt elk, dat
$ez~e Brief van alexander kortswylig was.



van ALEXANDER 167
uit eene zwaare ziekte, fchreef hy, eigen, handig, aan den Geneesmeester a le kippus , om hem te bedanken. Op zekeren tyd, dat craterus zeer gevaarlyk krank . lag, zag hy in den flaap een gezicht (m), en 'offerde daarop 's morgens niet alleen zelf zekere Offerhanden voor zyne behoudenisfe, maar beval 'er hem zeiven ook te ©fferen. Aan den Geneesmeester p au sasi 1 a s , die voorgenoomen had aan c r aterus den Helleborus (») toetedienen,. zond hy eenen Brief, waarin hy, eensdeels, zyne groote bekommering te kennen gaf, en, anderdeels, aan hem een Voorfchrift mededeelde, hoe hy dat middel moest gebruiken. Ephialtes en cissus, die de eerden waren , welke hem de Vlucht en Trouwloosheid van harpalus boodfchapten, liet hy gevangen zetten, als of zy den Man valfchelyk befchuldigd had■ den. Ten tyde, dat hy de ziekelyke en
ou-
> * O) Uit het geen hier volgt, moet men opmaa-
ken, dat alexander in den droom gewnar-
fchuwd was, voor de herftellinge van craterd,*
plechtige Offerhanden te doen. (») Het nieskruid.
L 4



«et LEVEN
oude Soldaaten naar huis Jfa vertrekken, fchreef EÜRYL0CHUS? de ^
onder de eerstgemelden op; dan ftraks daar . m overtuigd, dat'er niets aan hem fcheelde, bekende hy „ verliefd te Zyn op TE. lesippa, en dat, daar deze naar Griekenland wilde keeren, hy zich dron. gen had gevoeld haar te volgen." Ale xander vroeg daarop, „ van wat fl dit Vrouwtjen was?» en verneemende, dat zy i onder de ligte Vrouwlieden , echter tot de Vrygeboorene behoorde , fprak hv den verliefden das aan: „ Gy hebt my, a eurvlochüs, tot uwen Medeminnaar Laat ons nu zien, hoe wy het Jïellen zul. kn om telesippa, door vriendelyke yg4 denen, of gefchenken, overtehaalen om te blyven; dewyl zy van vrygeboorene Ou'ders is!"
Nog moet men zich over hem verwonderen , dat zyne oplettendheid voor zyne Vnenden in zyne Brieven zich zelfs tot
klei-
0) Eig. flaat <er: Mar de Zeg, ük r_ Aiie, naamelyk, daalde tnen af naar klein Afie
?e'Zeekust- om van daar te fcheep naar Grieierjland te vertrekken.



van ALEXANDER. 169
kleinigheden nederliet, Zo fchreef hy eens, „ dat een Slaaf van seleucus wegge-» loopen was , en zich begeeven had naar Cilicien:" beveelende, „ dat men dien op zou zoeken." Dus prees hy peucestas, om dat deze eenen nicon , Slaaf van craterus, had doen vatten; en fchreef ook eens aan megabyzus, ten opzichte van zekeren Knecht, die gevlucht was naar eenen Tempel , en daar, als in eene Vryplaats, nederzat, hem beveelende, „ zo het mogelyk was, denzelven uit den Tempel te lokken , en dan te grypen; maar in den Tempel zeiven.-geene handen aan hem te Haan."
In den beginne, zegt men, was hy gewoon , wanneer hy over halszaaken moest vonnisfen, zyne hand tegen een zyner 00ren te houden , terwyl de Befchuldiger fprak, ten einde dat oor voor den Befchuldigden, wiens leven in gevaar was, zuiver en onvervuld van laster te bewaaren. Naderhand verbitterden hem de veelvuldige Aantygingen, by welke vaak eenige, waarlyk plaats gehad hebbende , omftandigheden aan de Leugen geloof deeden geeven. Vooral geraakte hy buiten zich zeiven, feL 5 derc



170 het LEVEN
dert men begonnen was kwaad van hem te fpreeken. Dit maakte hem gemelyk , en onverbiddelyk; aangezien hy zyne Eere en Roem meer beminde , dan zyn Ryk, of Leven.
Na het eindigen van den Winter geleidde hy nu zyn Leger wederom voorwaarts, in gedachten van op nieuw tegen darius te zullen moeten liaan. Doch hoorende, dat bes sus zich van deszelfs perfoon had meester gemaakt, ontfloeg hy zyne Thesfalifche Ruiters, en lietze naar huis vertrekken, na aan hun, boven de Soldye, tweeduizend Talenten tot een Gefchenk te hebben toegevoegd.
By het vervolgen zelf van darius, hetwelk zeer bezwaarlyk en van langen duur was , (want iiy reed in XIII dagen drieduizend driehonderd Stadiën af) gaven de meesten den moed op, voornaa»
me.
C/0 Fr. Vert. rekent uit, dat alexander dan zyne Ruiterye meer dan 12 Mylen op éénen dag, en dat 11 dagen lang, zou hebben laaten afdoen , in een zandig Land; en het komt hem voor, dat dit onmogelyk is. Het kan zyn , dac de Getalletters iu aen Text vervalseht zyn g«. worden.



van ALEXANDER. i/i
jnelyk, wegens gebrek aan Water, Op> die tydftip ontmoetten hem eenige Macedoniers , voerende met zich , op hunne Muilezels, water in Iedere lakken, uit de Rivier gehaald. Deze, toen zy alexander zagen op den heeten middag fmachtende van dorst, vulden fchielyk eenen helm , en brachten hem te drinken. Als hy nu hen vraagde , „ voor wie zy dit water gehaald hadden?" antwoordden zy: „ vcor onze Einders.' — Maar als Gy (lechts in het leven blyft, zullen wy 'er wel anderen teelen , of fchoon wy dezen oekemogten verliezen!" Op dit zeggen greep hy den helm in zyne handen. Dan rondziende , en opmerkende , dat alle de Ruiters van zyn gevolg met hangen dehoofden het oog op het drinken gevestigd hadden , gaf hy den vollen helm terug, zonder iets te drinken; pryzende, echter, deze Lieden voor hun aanbod. „ Want, zeide hy , byaldien ik alleen drink, dan zullen dezen geheel moedeloos worden!''' Een zo fterk bewys van Onthouding en Grootmoedigheid trof zyne Ruiters, die dit hadden aangezien , zo zeer , dat zy, hunne Paarden de fpooren geevende ,
hem



175 het LEVEN
hem toeriepen : „ Goeden moed te hou. den, en hen rustig verder te geleiden; want dat zy noch moede waren , noch dorst hadden , noch over het geheel geloofden derffelyk te zyn, zo lange zy eenen zodanigen Koning hadden 1"
Deze bereidwilligheid was by hun allen dezelfde. Nochthans zegt men , dat 'er niet meer, dan LX te gelyk met alexander binnen de Vyandlyke Legerplaats geraakten. Hier reeden zy over eene menigte Goud en Zilver, dat op den grond verfpreid lag: kwamen ook voorby een groot getal Wagens, opgevuld met Vrouwen en Kinderen, die , van hunne Voerlieden verlaaten , ginds en herwaarts omzworven ; terwyl zy de voorden lleeds vervolgden, omdat zy meenden , dat d arius onder dezelven zoude zyn. Dezen vond men, eindelyk , naar vele moeite, liggende op eenen Legerwagen, met vele fchichten over zyn geheel lichaam doorboord , en op het punt om den geest te geeven. Hy vroeg, evenwel, nog om tö drinken, en een dronk frisch water genomen hebbende, zeide hy tot polystratus? die het hem gegeeven had: „ Goe*
' èt



.-van ALEXANDER. 173
de Man! Dit koomt nu, eindelyk, nog tot bejluit by alle myne ongelukken , dat ik eene weldaad ontvang, zonder die te kunnen vergelden! Maar alexander zal U wel beloonen voor de deugd, die Gy aan my doet. En de Goden zullen het hem dom, voor de Menschliev endheid aan myne Moeder , Huis vrouwe en Kinderen beweezen. Aan hem geef ik, door tutfchenkomst van U, deze myne rech.ehand!" Die gezegd, en polystratus by de hand gegreepen hebbende, verfcheidde hy. Alexander, die kort daarop aankwam, toonde blykbaar zyne aandoening en deelneeming in dit geval , en zynen Krygsmantel los hebbende gemaakt, wierp hy denzelven over het dood Lichaam, en bewond het daarin. Bessus , dien hy naderhand ontdekte, en in handen kreeg, liet hy van een fcheuren op deze wyze. Hy deed twéé recht opgaande Boomen nederwaarts naar eikanderen toebuigen , en aan elk daar van een gedeelte van het Lichaam des Verraaders vastmaaken. Deze Boomen, vervolgens, losgelaaten zynde, en met geweld hunnen voorigen ftand herneemende , behielden ieder het ftuk,
dat



i;4 £ hét LÉVEN
dat 'er aan vast was gemaakt. Het Lyk,daarentegen, van darius liet hy met Koninklyke pracht verfieren , en fchikte het toe aan deszelfs Moeder. Den Broeder van darius, genaamd oxathres, nam hy op onder zyne gemeenzaame Vrienden.
Vervolgens daalde hy zelf, met de bloem zyer Benden, af naar Hyrcanie. Hier zag hy eenen Zeeboezem, welke hem niet kleiner voorkwam , dan de Pontus (j) \ doch die veel zoeter water had, dan 'er voor het overige in die Zeeën gevonden wierd. Hy kon, echter, geen zeker befcheid krygen, welke de vvaare reden hier van was. Dan het fcheen hem wel het waarfchynelykst, dat het een uitvloeizei was van het Mjeotisch Meer. Niettemin was de waarheid hier van reeds lang te vooren aan den Natuurkundigen niet onbekend ; als welke vele jaaren , voor dat alexander tegen darius te Velde toog, gefchreeven hebben, dat van de vier Zeeboezems , die hunnen oorfprong hebben uit de Buitenzee (r~), en in het
vas-
(ji) De Pontas Euxinus , thans de zwarte Zee* (r) Den Oceaan. „ Wie der Ouden hier over
op



van ALEXANDE*. 175
vaste Land inhammen maaken , die gene de Noordelykfte is, welken men de Zee van H.yrcanie , of anders ook de Caspifche Zee (s) gewoon is te noemen. Ter dezer plaatze gebeurde het, dat die genen, welke zyn Paard, Bucephalus, geleidden, op het onverwachtst overvallen wierden van de Barbaaren , die hetzelve hun ontweldigden en wegvoerden. Alexander ontftak hierover in geweldigen gramfchap, en liet hun door eenen afgevaardigden Bode de bedreiging overbrengen, „ dat hy ze allen met hunne Vrouwen en Kinderen zou laaten ombrengen, indien zy hem zyn Paard niet weder zonden!" Toen zy nu, hier aan gehoorzaamende, en het Paard medebrengende voor hem verfcheenen , en hunne .Steden tevens in zyne handen over-, gaven, behandelde hy ze allen met de grootfte vriendelykheid, en liet zelfs een
Los-
ep deze wyze gefchrecven hebben, betuig ik niet ie weeten. maar het is valsch. Zie cellarius 786.'' m. du soul.
(j) Welke ook wel den naam van Meer kan draagen, als geleegen tusfchen Terfie, groot Tartarie, Moscovie en Georgië, en met geene andere Zee, gemeenfchap hebbende.



t?6 \ het LEVEN
Losgeld geevetï aan hun , die het Paard! hadden opgelicht.
Van hier opgebrookën naar het Parthifche Gebied, vond hy aldaar niets te doen. Het welk aanleiding gaf, dat hy, geduurende deze ruste , voor het eerst den uitheemfchen langen Rok aantrok ; het zy dan , dat hy zich gemeenzaam wilde maaken met de zeden en gewoonten der verheerde Landen, als oordeelende, dat niets meer gefchikt was om de Menfchen gedwee te maaken , dan even deze infchikkelykheid voor hunne manieren : of ook wel, dat dit tot eene beproevinge ftrekken moest voor de Macedoniers, en voorbereiding tot de aanbiddinge, ten einde zy langzaamerhand gewend mogten worden aan zyne veranderinge , en afwykinge van de vaderlyke Zeden , zonder daar tegen te morren, Evenwel nam hy het Medisch Gewaad niet zo geheel en al aan , omdat het veel te barbaarsch en vreemd was. Hy liet de wyde hoog opgefchorte Broek CO > geJyk ook den Candys («) en hoogs
CO Bekend by den naam van Anaxyn's. C«) Zie onze Aantek. op het Lev. v. cimok» in ons Vil Ü. bi. 45, 45.



van ALEXANDER. 177
ge Muts (v) achterwege, maar koos zich eene kleedinge j die zo wat tusfchen belde, de Perfifche, naamelyk, èn Medifche, in was , welke hy aartig wist te mengen, zo dat de zyne nederiger was , (Jan dë eerst-, en prachtiger, dan de laatstgemelde. Hy bediende zich, iri Het eerst, hier van niet anders, dan wanneer hy met Origrieken fpreekert moest, of ook wel , ih het byzonder, onder zyne Vrienden. Naderhand verfcheen hy 'er ook mede in het openbaar, wanneer hy Uitreed, óf aan den gemeenen Krygsknecht, by het gehoor geeven, zyne uitfpraaken mededeelde. De Macedoniers zagen deze weidfche en vreemde vertooninge met verdriet; doch daar zy , voor het overige , zynen moed en dapperheid bewónderden , achtten zy, dat men hem in fommige dingen, welke aan zyne finnèly'kheid v'oldeeden, en zynen hoogmoed flreelden , toe moést geeven : daar hy, om van alle zyne andere kloeke
daa-
(v) De Tiara , anderé ook Cidaris geheetéri. Men kan met deze plaats van plut. vergelyken eene van xênoph. Cyrop. VIII, 3, 13; waar h'y de Kleedinge van cyrus befebryft.
JX. deel. M



178
het LEVEN
daaden niet te fpreeken, nog onlangs rriet een Pyl zo geweldig tegen het Scheenbeen was.gefchooten, dat het Been, ter plaatze waar het gekwetst was, 'er uitviel, voorts ook met eenen deen, geworpen op zynen Hals,* dermaate getroffen, da: zyne oogen 'er geheel van verduisterd wierden, en hem zulks een zeer geruimen tyd bybleef; zonder, echter, dat hy zich daardoor in het geringst liet affchrikken, of eenig gevaar ontzag. Zelfs trok hy de Rivier Oraxartes (V) over, welke hy meen ie de Tanah te zyn , floeg de Scythen op de vlucht , en vervolgde ze honderd ftadicn ver , n ie.tegen (laan de hy op dien tyd met een zwaaren Buikloop was gekweld.
Aan die oo;d zoude de amazone (V) by hem gekoomen zyn , zo als het gros der Schryveren verzeker: , waaronder zich bevinden clitarchus, en polycrïtus, en onesicritus, en antige-
nes,
0*0 „ Eene Rivier van het Landfchap Sogdia. na, anders ook geheeren laxartes." Fr. Vert.
O) Geheeten thalestris. Zie het verhaal omtrent haar breeder voorgedraagen by jüstisus» Ü, 4> *3- XII, 3, 5. cürt. VI, 5, 42.



van Alexander. i79
nes , en is te r.— Aristobulus, daarentegen , én chares, de Theangelenfer (y) , en ptolem^eus en anticlides
en
fj) ,» De Text was hier óp twee plaatzen be» dorven. Men leest 'er , in de uitgaven, xipn i tisxyyiMvs, en <PiAijr:ro5 i shxyyifavf. A m1 o t heeft dit vertaald rapporteur, dat belacchelyk is. (het zy , dat men het neemt, in den Rechterlyken fin , voor iemand , die ver/lag doet van den inhoud van een Geding; of voor eenen Overbrenger , Verklikker'). Wy weeten uit diodorus sic. [II D. bi, ii8. ald. wessel.] dat dit woord tn»yytXvii eenen Amptenaar betekende aan het Hof van den Koning van Perfie , wiens post het was by den Forst aantedienen die hem kwamen zien , öf fpreeken , en dezelven binnen te geleiden. Maar dit komt hier niét te pas. want noch chares , noch philippus hebben immer die Ampt bekleed. Ik heb , derhalven , gemeend te moeten volgen de verbetering van reinesius, [Var. Left. ï, 25] goedgekeurd door holste." nius, [ad Steph Byz. p. 134, a.] welke hebben doen zien, dat plut. gefchreeven had: x<fy«, •
tetxyyetevt, èn Qthmieoi, i Qtxyycïjui , d. i. CHA-
ron, geboortig van de Stad Theangtla: en pHrlippus, ook van Themngela. zynde dit eene Stad van Carie. Deze verbeteringe gaat zo veel te zekerder, omdat zy, die hier door plut. worden opgeteld, en waaronder hy chares en philippus noemt, nader gekenmerkt worden door bun' m 2 Va-



180 ii 2 t LEVEN
en philon, de Thebaan , en philippus, de Theangelenfer, en boven dien nog hegatsus, de Eretrienfer, en philippus, de Chalcidenfer, en du ris, de Samier , verklaaren dit voor een Verdichtzei (z). En, indedaad, alexander zelf fchynt met hun inteftemmen, daar hy
in
Vaderland, als philon van Thebe, hecatjeus van Eretrïa, duris van Samos, Wat reden was 'er, om twéé uit dezelven te kenmerken naar hun Ainpt? Dan alle twyffel wordt nog, daarenboven, weggenoomen, doordien by athenjeus, VI B„ bl. 271, deze philippus de Theangelenfer wordt genoemd, naar zyne Vaderftad. Vergelyk har-
DouiN op plinius V B. h. 29." Fr. Vert.
Onder de Schryvers, hier opgeteld, zyn 'er, die ons reeds voorhenen voorkwamen. Vergel. vos. sius, de Histor. Gr. I B. 10 h. en fabricius B. Gr. Vol. II, p. 207. feqq. waar een lange reeks van Oude en Laatere Schryvers over de Daaden en Bedryven van alexandep worde opgegeeven. Bekend is het geen onze Vaderlandfche Historiefchryver hooft ergens zegt: Alexan. der de groote — bekoorde, der voeghe , d' uit. fieekende verflanden , tot roemen zynes naams j dat, om dien onjlerflyk te maaken , zich af/loof' den (zoo men meent) oover de vyftig pennen"
fz) Vergelyk de Aantek. op het Leven vaa theseus, in ons I D. bl. 120V



van ALEXANDER. 1S1
in zyne Brieven aan antipater, van alles het naauwkeurigst verflag doende , zegt, dat de Scyth zyne Dogter aan hem ter Vrouwe aangebooden had , maar geen woord meldt van de amazone. Ook wil men, dat, wanneer onesicritus, langen tyd naderhand, het vierde Boek zyner Gefchiedenisfen eens voorlas aan lysimachus, die toen reeds Koning was, in welk Boek het verhaal gevonden wierd van de amazone, lysimachus zoetjens begon te lacchen, zeggende : „ Waar. mag ik toen wel geweest zyn ?"— Dan het zy men aan dit verhaal geloof weigert, of niet, men zal daarom alexander niet meerder, of minder bewonderen,
Vreezende, omtrent dezen tyd, dat de Macedoniers voor het vervolg zich van verdere Krygsonderneemingen af keerig zouden toonen en het opgeeven, liet hy het gros van zyn Leger in die ftreeken blyven , maar zyne beste Troepen in Hyrcanie tot zich verzameld hebbende, bedaande in XX duizend Voetknechten , en III duizend Ruiters, ondertastte hy dezelve in eene opzettelyke Redevoeringe, waar M 3 bv



l8a hetLEVEN
by hy hun vertoonde, „ dat de Earbaarerj hen tot heden toe niet anders, dan in den droom , om zo te fpreeken , gezien hadden ! dat by aldien zy vertrokken, zonder iets anders te hebben uitgevoerd, dan Afie te beroeren, de Volkeren dezer Landen hen ftraks als Wyven behandelen zouden, en op het lyf vallen." Hy liet, echter, zeide hy, aan elk, die wilde, de vryheid, om henen te gaan: doch betuigde, in zulk een geval, tegen de onwilligen, dat, daar hy bezig was de geheele wereld voor de Macedoniers te veroveren, hy zich, te gelyk met zyne Vrienden en de Welgezinden om den Oorlog door te zetten, had moeten zien verlaatcn!" Dit ftaat dus, genoegzaam met de eigene woorden, in eenen Brief aan antipater gefchreeven, met byvoeginge, dat hy naauwelyks deze woorden had uitgefprooken , of 'er volgde een algemeen gejuich: „ hy mogt hen geleiden waar ter wereld hy wilde!"
Hebbende dus op het best gedeelte des Legers eene proeve genoomen , viel het niet bezwaarlyk den gemeenen hoop over ré haaien, die zich nu, allesfins, bereidffardig toonde hem te volgen.



VAN ALEXANDER. 183
Deze Gebeurtenis gaf aanleidinge, dat hy zich in zyne Levenswyze en Klederdracht nu zo veel te meer fchikte naar de Afiatifche Zeden, welke hy met die der Macedoniers te paaren zocht, hoopende, dat deze vermenginge en vereeniging zyn Gebied veel eer door onderlinge goedwilligheid bevestigen zoude, dan het gebruiken van geweld; vooral, daar hy zich nuZo verre ging verwyderen. Dit was ook de reden, dat hy XXX duizend Kinderen; liet uitzoeken, en bevel gaf, dezelve vat de Griekfche Taal en Letterkunde te onderwyzen, en ze in den Macedonifchen Wapenhandel te oeffenen. Het toeverzicht over dezelve was aan een groot aantal Opzienders toevertrouwd. — Ook zyn Huwelyk met rqxane was wel het gevolg zyner verlieving op deze fchoone en bevallige Maagd, die zich, op zekerentyd (/)> op een Gastmaal, aan hem met.
fchi;»
<fO * *«' *•'»*■ Maar in 2eker Handfchrifï
Vindt men: h *.>7««, in da3r ln d!Ch*
ten de Engelfche U.tgeevers , brvane en du soul, dat verfchoolen lag de naam eener Stad van rlyrcanie, geheeten x*/t4*«>«, Qhortacan»,
M 4 by



ï84 HïT LEVEPJ
fchitterenden Juister vertoonde : maar mm achtte, niettemin, dat hetzelve jn d» ce genwoo-digc omdand^hcden zeer tqr fhede kwam. De Uithecmfchen, naamelyk, greepen , 0p het verneemen dezer Huwelyksverbintenisfe, moed, en vatteden nu de grootfte achdnge op voqr alexander «Is die in liefdezaaken fteeds de grqotfte Wgetoogendheid had betoond, en nu de eenige Schoonheid, die hem had kunnen bekooren, niet wilde aanraaken , zonder haar wettiglyk te huwen.
Paar hy nu zag, dat van zyne beide Vrienden, die het meest by hem vermochten, de eene, naamelyk heph.esti'on
hem
by •».... •!« XVII B. 78 h. bl. &3.~ D,n
«>■«.<!, bewa»„J bi*, de „a,helJ ' e' M«,*» z,„e MA, „p „,„■ ,



van ALEXANDER. 185
hem prees over liet aannecmen der vreem?! de Klederdracht, cn hem daarin navolgde; terwyl de andere, te weeten craterus, aan de vaderlykg gewoonten vasthield, was hy gewoon door den eerstgemelden zyne bevelen den Barbaaren bekend te maaken, en door den laatstgemelden te handelen met de Grieken en: Macedoniers. Qvec het geheel kan men zeggen , dat hy h ephjestion het meest beminde, maar; craterus het meest vereerde. Hy oordeelde en fprak 'er altyd dus van: „ heph^estion, zeide hy , was de Vriend van alexander', maar craterus de Vriend van den Koning!'''' Overzulks wa?
ren deze twee ook altyd nydig op elkan, ■
deren, en geraakten menigmaal aan het twisten. Zelfs gebeurde het eens, in den Lidifchen Veldtocht, dat zy tot daadelykheden kwamen , en hunne Zwaarden op eikanderen trokken , terwyl ook hunne Vrienden daarby wederzyds party koozen, en zich fchikten om hen te helpen : dan alexander toefchiptende, bekeef hePHiESTio.n in bet openbaar, hem uitscheldende voor „ eenen Gek en Dwaas, die niet begreep, dat, zo iemand alexM 5 an-



?85 het LEVEN
ander aan hem ontnam, hy dan niets W^s!" In het byzonder beftrafte hy craterus ook ten fcherpften. Vervolgens liet hy hen beiden voor zich koomen en verzoende ze te zamen: waarna hy zwoer, met eenen plechtigen eed, by ju m ter ammon cn alle andere Goden, „ dat hy, iidedaad, van alle menfchen hen beiden het meest beminde; en nochthans, zo hy merkte, dat zy wederom krakeelden, hen beiden zou doen dooden ; of ten minflen den genen , die het krakeel begonnen hal!" — Hier van daan kwam het, dat zy naderhand nooit, zelfs niet al boenende , iet beleedigends tegen eikanderen of zcii:n, of dceden.
Philotas, de Zoon van parmenio, had onder de Macedoniers een zeer groot aanzien ; want hy wierd gehouden voor eenen man van wakkeren moed , en die tegen allen arbeid gehard was. Ook vond men, na alexander zeiven, nfemaud, die zo vrygeevig was, of zo veel met zyne Vrienden ophad. Dus verhaalt men van hem, dat, wanneer eens een van zyne gemeenzaame Vrienden hem om geld verzocht, en de Rentmeester, op zyn bevel s



y a n ALEXANDER. i*y
vel , om het te geeven , verklaarde , dat ?er 'niet by kas was!" hy denzelven toe. voegde : „ Hoe kunt gy tooit dus fpreeken? Hebt gy niet den eenen, of anderen Zilveren, of Gouden Beker', of eenig kostelyk Kleed r Zyne opgeblaazene Verwaandheid, evenwel; de Grootheid zyner vergaderde Rykdommen , welke elk in de oogen ftaken; de Pracht en Praal in kleedinge en levenswyze, door hem vertoond, welke meer die van eenen Vorst, dan byzonderen perfoon geleeken; eindelyk; dac deze Grootschheid en Hovaardy niet met eenige Bevalligheid, of Wellevendheid gepaard ging; maar veel eer met Plompheid en OnhotTelykheid: dit alles verwekte Afgunst, en maakte hem verdacht. Waarom ook zyn Vader, parmenio, op zekeren tyd tot hem zeide: „ Myn waarde Zoon! houd U toch, wat ik U bidden mag, wat laaverT Nu was hy by alexander zelven reeds federt zeer langen tyd in verdenken gebracht. Want toen , na de nederlaag van darius in Cilicie , die onmeetelyke Schatten in Damascus bemachtigd wierden , en men een groot aantal van Slaaven en Siaavinnen in de Legerplaats



het LEVEN
Plaats aanbracht, bevond zich, onder de Gevangene, eene Vrouw van uitneemende fchoonheid, genaamd antigone, en Seboorng van Pydna. Deze viel aan lptas ten deel, die, als een Jongeling, hyzyne Beminde, dikwerf ook door den wyn verhit, veel op zyn Krygsmans fnoef*>, en fflPt groote vrypostigheid ^
opgaf: „ dat hy het was, en zyn Vader, die alle groote daaden hadden verricht •" Alexander, daarentegen, noemde hy » eenen Jongen, die het genot zyner Heerfchappye eeniglyk aan hun verfchuldigd was!" _ Het Vrouwtjen openbaarde deze redenen aan iemand van haare bekenden en deze deed zulks (gelyk het gaat) wederom aan eenen anderen, zo dat W% eindelyk, ter ooren kwamen van craterus, die antigone ftraks by zich ontbood, en, vervolgens, heimelyk inleidde by alexander: van wien zy, na oat hy haar gehoord had , bevel ontvinom haare Byeenkomften met philotas vlytig te onderhouden , en telkens , xvm, ^er zy iets van hem hoorde, te koomen en het aan hem over te brengen. Philqtas, op deze wyze, zonder heï
te



van ALEXANDER. 187
te weeten , belaagd , bleef even gemeenzaam met antigone voortleeven, en liet zich vaak, zo door Drift, als Verwaandheid, in haar byzyn op de onbefcheidenftc wyze tegen den Koning uit. — Niettemin bewaarde alexander, fchoon hy zulke fterke bewyzen tegen philotas in handen had,- het ftilfwygen , en bond zich zeiven in; het zy dan,'dat hy betrouwde op de genegenheid van .parmenio te hemwaart, of dat hy hunnen roem en groot vermogen fchroomde.
'Er was, omtrent dien tyd, in het Leger , een zekere Macedoniër, geheeten dimnus <T), eri geboortig van ChaUfira (c), die, boosaartig op het leven van alexander toeleggende', zekeren Jongeling, genaamd nicomachus, dien hy minde, aanzocht, om deel aan den aanfrag1 te neemen. Dan deze floeg. dit af, en
ver-
(¥) Zo moet deze rinam gefehreeven worden, riict limnus, gelyk de Uitgaven hier hebben: aoch dYmnhs, zo men by cürtiüs leest. Zie
WESSELING Op DIODOR. S. II D. bl. 221. e« ILA'NCARD. Op AR RIAN. p. 224..
(cl „ Eene Stad van dat Tbraeie, hetwelk onder de beheeringe der Macedoniers was.' Fr. Vert.



190 het LÉVEN
verhaalde, daarop, aan zynen Broeder balinus CV) wac 'er gaande was. Balïnus begaf zich aanflonds naar philotas, begéerende , nevens zynen Broeder , door hem ingeleid te worden by alexander, als „ aan wien zy eene zaak , daar haast by was , en van groot gewicht, open teleggen hadden!" Dan deze (zonder dat men weet, wat hem hiertoe bewoog: want daar van is geen bewys) maakte zwaarigheul hen binnen te geleiden , onder voor» wendzel , dat de Koning aan andere en meer gewichtige dingen bezig was. Zy herhaalden dit naderhand nog eens , zonder beter te flaagen. Overzulks wendden zy zich, daar philotas nu reeds by hun , om de minachtinge jegens hen betoond, in verdenkinge was geraakt, tot eenen anderen CO, die hun ftrakg by
a l e x-
Cg By biodor. s. en CüRr> VI B. 7 h worde .hy cebalinüs geheaW en 20 'wU SC"D- <■ * * *< - ook hier ^
CO wfr Utf,, pres heteron. C u r t i u s , t. a wa Edelknaap, geaaama MSTR0N> ^ ^
,• wil'



van ALEXANDER. 191
alexander gehoor verwierf, aan wicn zy dan, in de eerfte plaats, openleiden, wat 'er met dimnüs was omgegaan; en vervolgens ook, als ongemerkt, en in het voorbygaan, aan den dag brachten , wat hun ontmoe" was met philotas, en hoe deze hen , -ttegenftaande zy hem tot tweémaalen toe ^addcn aangefprooken , veronachtzaamd had. Dit bericht verbitterde alexander uL-termaate ; en hier kwam nog by, dat die gene, welke afgezonden was om dimnus te vatten, toen deze zich te weer ftelde , hem overhoop ftak. waardoor de Koning nog meer bekommerd wierd, als waanende, dat het be* wys der Zamenzweeringe nu te zoeken zoude zyn. — Daar het nu ras kenbaar wierd, tot welk eene hoogte hy tegen philotas was ingenoomen, maakte dit deszelfs oude Vyanden gaande, die nu openlyk begonden te zeggen: „ dat het eene verregaande zwakheid des Konings was , te gelooven, dat dimnus, een gemeen Man van
Cha*
wil blancard. dat men ook hier herïleüe, en fchryven *fa uïlt** , frti Metroon*. Men ziet, hoe zeer de Letters ovtrecnkoamen.



HET LEVEN
ChaUftra, uit zich zeiven een zo üout ftuk zou hebben durven onderneemeft ! Neen! hy was Veeleer de Dienaar van hun, die achter het fcherm zaten; het werktuig, Hechts* door een höoger en meer aanzicnelyk beftier gèdreeven. Dè draad der Zamenzweeringe moest by hen ■worden nagefpoord ,-• die 'er voornaamêlyk belang in hadden gefield, dat dezelve bedekt bleef!"- JNa dat men door zodanigè redenen en verdenkingen had uitgewerkt, dat de Koning zyne ooren voor alles, wat tegen philotas was, greetig open zette, kwam men nu met duizenden Befchuldigingen tegen hem voor het licht, tot dat, eindelyk , het bevel gegeeven wierd , om hem te vatten , en te pynigen ; waar by alle de Hovelingen tegenwoordig waren, terwyl alexander zelf achter een gefpannen tapyt van buiten toeluisterde: en toen philotas nu, onder het kermen, de demoedigfte beden en fmeekingen tor heph^estion richtte, wil men, dat hy gezegd zoude hebben : „ Hoe kondet gy< philotas, die U zo weekhartig en verwyfd betoont, zó groot eene zaak onderneemenF\
Na



van ALEXANDER. 193
ISa dat philotas den dood bad ondergaan, wierden 'er aanftonds van alexander lieden (ƒ) naar Medie afgevaardigd, die parmenio insgelyks van kant hielpen , eenen Man , die nevens Koning philippus aan zeer vele groote verrich" tingen deel had gehad; die, onder de oudere Legerhoofden , of de eenigfte , of, immers, de voornaamfte was geweest, die alexander had aangefpoord om naar Afie over te gaan ; die van de drie Zoonen, welke hy in de Afiatifche Veldtochten by zich had gehad , twéé voor hem had zien nerven , en nu met den derden om hals wierd gebracht. — Deze gebeurtenisfen nu delden alexander ten fchrik voor velen zyner Vrienden , voornaamelyk voor antipater, die daarom heimelyk Afgevaardigden zond naar de Mtoliers, en met dezelven een Verdrag aanging. De iEtoliers, naamelyk, vreesden voor alexander, om dat zy de Stad en het Land
der
(ƒ) Zie hier van breder verhaal by arrianus III B. bl. 225. getrokken uit de Schriften van eenen der Krygsoverften van alexander, t. w. STOLEMiEUS , de» Zoon van lagus. IX. deel. N



io4 bei LEVEN
der (Emaden (g) hadden verwoest en het onderst boven gekeerd, en alexander, na dat hem zulks geboodfchapt was, had gezegd , „ dat niet het Nakroost der CE. niaden , maar hy zelf daar over van de iEtoliers wraak zou neemen!"
Niet lang daarna viel het ongeluk voor met clitus. Deze daad, indien men ze zo eenvoudig hoort j vernaaien , heeft het voorkoomen van veel wreedaartiger en Hechter te zyn, dan het gepleegde omtrent philotas. Doch zo men ze bedaarde3yk overweegt, en op de aanleidinge en omftandigheden acht geeft, zal men bevinden (A), dat deze Manflag des Konings niet met voorbedachten raad , maar door ongeluk begaan wierd, en dat Toorn en Dronkenfchap den dood van clitus veroorzaakten. De zaak droeg zich aldus toe: 'Er kwamen eenigen van den Zeekant, die
aan
<[?) De gelegenheid dezer Stad kan opgemaakt wotden uit het Leven van pericles. Zie ons III D. bl. 83, en de Aantek. aldaar.
(a) Deze plaats is in den rext van eene onzekere leezinge; maar dat de fin hier op uit komt, zo als wy vertaald hebben, lydt geen twyffel.



van ALEXANDER. 195
aan den Koning Grieksch ooft ten gefchenke brachten. Alexander, zich verwonderende over de grootte, en fchoonheid dezer vruchten, ontbood, aandonds, clitus, om ze aan hem te laaten zien, en 'er hem van mede te deelen. Deze nu was juist op dien tyd bezig met offeren: dan hy liet aanftonds het offer flaan en ging henen, terwyl drie Schaapen, welke de plenging voor het öuter -reeds ontvangen hadden, hem volgden. Alexander, zulks verneemende, deelde het geval voort mede aan de Wichelaaren, aristan*der en cleomantes, den Lacedsemonier; en toen deze verzekerden, „ dat dit een zeer kwaad voorteken was," gaf hy bevel, „ dat men , zonder verzuim, offerhanden zoude doen voor het behoud van clitus; want hy had zelf ook , nu drie dagen geleeden , zich in den droom verbeeld, dat hy clitus in zwarte klederen zag zitten onder de Zoonen van parmenio, welke alle overleedcn waren. Ondertusfchen gaf clitus zich den tyd niet, om het eindigen zyner offerhande aftewachten, maar fpoèdde zich naar het Gastmaal, het geen de Koning gaf, na geofferd te hebben aan
N ft CAS-



i9ö het LEVEN
castor en pollux. Als nu hier de Beker wakker rond ging, wierden 'er ook eenige Gedichten gezongen van zekeren pranichus , of, zo fomraigen willen, vierion (f), gemaakt op die Bevelhebbers , welke korts geleeden voor de Barbaaren hadden moeten onderdoen, en aan het wyken waren gebracht,, ten einde dezelve te befpotten en ten toon te dellen. De meerbejaarden onder de Krygsoverften gaven hier op hun misnoegen over dit doen overluid te kennen, en voeren hevig, zo wel tegen den Dichter , als tegen den Zanger, uit. Alexander, daarentegen, cn die hem omringden, met vermaak hier naar luisterende, gebooden den laatstgemelden voorttevaaren! — waarop clitus, die reeds vry wat befchonken, en daarenboven, uit zynen aart, norsch en vermetel was , zich geweldig driftig maakte, zeggende : „ dat het niet braaf was gedaan , dat men, in tegenwoordigheid van
Bar-
(/) Beide deze Dichters zyn anders onbekend, maar het blykt, dat zy behoorden tot dien ftoet van Lieden van Smaak en Vernuft, welke het Leger van alexander volgden.



van ALEXANDER. 197
Barbaaren en van Vyanden, de Macedoni. fche Bevelhebbers dus ten toon ftelde, en befchimpte lieden, die veel" beter en dapperder waren, dan hunne Befchimpers zeiven , of fchoon hen nu onlangs eenig ongeluk was bejegend!" — Alexander beantwoordde dit met te zeggen : „ dat clitus zyne eigene zaak verdeedigde, wanneer hy Bloodheid voor Ongeluk wilde doen doorgaan!" Dit woord deed .clitus opftaan en zeggen: „ Het was, nochthans, deze Bloodheid, welke U, gy Godenkind! wanneer gy reeds den rug keerde voor het Zwaard van spithridates , heeft befchermd. Het is het bloed; het zyn de wonden der Macedo' mers, die U tot zulken Man verhoogd hebben, dat gy nu voor den Zoon. van jupiter ammon wilt doorgaan, en uwen Vader philippus verloochent!" Alexander, door dit verwyt verbitterd, riep nu : ,, Schurk! denkt gy, die zulke dingen telkens tegen ons uit, en de Macedoniers daar door oproerig maakt, dat gy 'er zo gemakkelyk af zult koomen?" „ Waarlyk, alexander, antwoordde clitus, wy kwmen 'er nu, N 3 reeds



ï98 het LEVEN
reeds niet zeer gemakkelyk af, daar wy voor alle onze moeite en Legertochten zulk eene belooninge ontvangen! Integendeel', wy rekenen die genen gelukkig, welke geftorven zyn, voordat zy Macedoniers met Medifche fokken hebben af zien rosfen, en aanfchouwd, dat wy de Perfen demoedig moesten koomen vraagen, om tot den Koning te worden toegelaaten!" Daar clitus nu, zonder zich hoegenaamd in te binden, dit alles , zo als het hem voor den mond kwam, uitftootte, en a l e x a nder op zyne beurt, al fcheldende, tegen hem in de bitterde woorden uitvoer, trachteden de oudden van het Gezelfchap , zo veel in hun was, den dorm te doen bedaaren; waarop alexander, zich wendende rot xenodochus , den Cardianer , en artemius , den Colophonier, zeide : „ Schynen Uwlieden de Grieken onder de Macedoniers niet te verkeer en, als Halve Goden onder Beesten?" (k"y
Dan
(*) Schoon wy ons gewoonelyk, en ook hier» onthouden van aanmerkingen op het Gefchiedverhaal zeiven te maaken, kunnen wy niet wel voorby iets tot ophelderinge van dit zeggen van a l e-
XA««



VAN ALEXANDER. 199
Dan toen clitus, nog al niet willende wyken, alexander uitdaagde, „ om niet zydelings, maar rechtftreeks en openlyk te zeggen, wat hy te zeggen had; of niet meer vrye Mannen, die fpreeken durfden, op zyne Gastmaalen te vraagen, maar met Barbaaren en Slaaven te leeven , die zynen Perfiaanfchen Gordel , en purperen Onderkleed met witte ftrcepcn (/) aan
mog-
x and er voor te draagen , hetgeen wy vreemd vinden door anderen niet gefchied te zyn , daar het zeker van eiken Lezer niet begreepcn is. — Het komt ons voor, dat de hier genoemde artemius, en xenodochcs, zeer befcheidene en welleevende Mannen waren, van befchaafde, echt Griekfche Zeden : dat alexander , den twist willende af breeken , eene wendinge tot hen maakte, als onderftellende , dat zy zich over die woest kyven en fchelden over tafel van twee Macedoniers , d. i. van hem zeiven, en clitus, 'ten hoogften hadden moeten ergeren. „ Schynen Uwlieden, zeide hy, de befchaafie Grieken onder de woeste en ruim Macedoniers nietje verkee-
ren, als Halve Goden onder Beesten?"^
(/) Hier wordt verftaan de xflat ^«Atux-s, of
w'oMvw, in het Perfisch Sarapis , welken nie.
mand, dan de Koning van Perfie, draagen mogt.
Zie de Aantekk. op xenophon Cyropced. VIII
B. 3 h. §. 13. BRissoN de Re£. Perf. Imperio,
I B. n. 59- N 4



2°° het LEVEN
mogten bidden 1" _ kon de Koning zyne gramfchap niet langer betoomen, maar een van de Appelen grypcnde , die voor hem Honden, wierp hy dien clitus naar het hoofd, tevens zoekende naar zyn Zwaard Maar een der Lyfwachten, genaamd ARI. stophanes (/»), xvas hem voorgekoomm , en had het weggenoomen. Toen nu anderen, hierop, hem omringden, en Imeekten, „ dat hy tog bedaaren mogt," fprong hy op, en riep luidkeels in& de Macedonifche taal zyne Wapendraagers (het welk het teken was van een geweldig oproer), gebood ook den Trompetter opreblaazën. en gaf denzei ven eenen vuistdag; toen hy marde en weigerachtig bleef. Déze Trompetter wierd, naderhand, zeer gepreezen, om dat hy, voornaamelyk, gemaakt had, dat het geheele Leger niet op de been was geraakt. Aan de andere zyde diëten de Vrienden van clitus, die nog' al niet ophield, denzelven met geweld uit de Zaal : maar hy kwam 'er door eene andere deur weder binnen, met de grootde
O) Lees, met anderen, uistokus, Zo noemen-hem arrianus en q. curtius.



van ALEXANDER aoi
fte minachtinge en ftoutheid opfnydende deze verfen uit het Treurfpel van euripides, geheeten andromaciie:
(«)
„ O Volk van Griekenland ! wat oordeelt g' onrechtvaardig ! Wen 't overwinnend Heir het Zegeteken plant, Wie eert dan 't Krygsvolk, dat den Vyand heeft
vermand ?
Neen! 't is de Veldheer, wieu al d'eer wordt opgedraagen!"
waarop alexander, eindelyk, de Spies van eenen der bydaandc Lyfwachten gry-
pen-
{«) v- °93 en vol££- ~" Wy z!en' met verbaa"
zing, h«e zelfs de Macedonifche Krygsoverften euripides fchier van buiten kennen, en wy maaken 'er uit op , hoe algemeen deze wyze en fpreuktyke Dichter, de socrates van het Tooneel, bewonderd en van buiten wierd geleerd, ten einde zyne Spreuken en Gezegden telkens te kunnen aanhaalen en gebruiken. Plutarch. maakte daarop, nog ten zynen tyde, zo veel ftaat, dat hy niet, dan het eerfte vers van de bedoelde plaats aanhaalt; terwyl het bytende , dat alexander trof, eerst in de volgende voorkomt: waarom het noodig was , in de vertaalinge, op het voorbeeld van anderen, dit "er by te neemen. JVfen vergelyke de Aantekk. van xylander en
jDU soul.
N 5



202 het LEVEN
pende, clitus, die naar hem toe kwam en het Kleed, dat voor de deur hing (0) uit den weg ruimde, daar mede doorboor.' de. Dan toen deze, daarop, onder zwaar zuchten en gebral nederviel , verliet hem op dien oogenblik zyn toorn, en wanneer hy nu, tot zich zelven gekoomen, zyne Hovelingen als verdomd en roereloos om zich zag flaan, haastede hy zich de Spies uit het doode Lichaam te rukken , en wilde zich zelven daarmede treffen -aan den hals. doch 'de Lyfwachten, zyne handen grypende beletteden zulks , en droegen hem tegen Wil en dank naar zyne Slaapkamer.
De geheele volgende Nacht wierd door hem in bittere weeklachten doorgebracht, 's Daags daar aan, wanneer hy, van gillen en jammeren geheel vermoeid, fpraakeloos
daar
O) „ Het gebruik van Gordynen voor de Denren is, derhalven , zeer oud. Uit Tekeningen, welke voorhanden zyn in 6en zeer oud Handschrift van terentius, in de Boekerye des Komngs berustende, maakt men op, dat zy, by. kans, voor alle Deuren wierden geplaatst. Dit gebruik is geduurende vele Eeuwen verlooren geweest, en het is niet, dan federt kort, dat men net m Frankryk kent." Fr. Fert.



van ALEXANDER. 203
daar henen lag , niet anders, dan zwaare zuchten Oaakende , traden zyne Vrienden, voor deze ftitte beducht, tot hem in met geweld. Hy wilde , echter , daar elk nu troost trachtte aan te brengen , naar niemands anders redenen luisteren. Maar wanneer de Wichelaar aristander hem te binnen bracht den Droom, dien hy van clitus had gedroomd, en het ongunftig voorteken by de Offerhande voorgevallen; daar uit befluiteiidc, dat deze gebeurtenisfen voorlang door het Noodlot aldus waren bepaald , fcheen hy daar naar te luisteren. Men vond daarom goed ook den Wysgeer callisthenes, die opgevoed was van aristoteles (>), benevens anaxarchus, den Abderiter, te laaten binnen koomen- Van deze twéé onderging callisthenes hem Zedekundig en met groote Zachtfinnighcid, trachtende
on-
(p) Zie beneden. „ Hy was geboortig van Olyntkus, en aristoteles zelf had hem alexander doen vergezellen. Hy was een Man van groote kunde, en van beproefde braafheid; vooral een zeer groot beminnaar van de Fryheid. ' Dit maakte, dat hy niet zeer believend was va« aart, en vooral ongefchikt voor het Hof." Fr.Fert.



2<H het LEVEN
ongemerkt en van langzaamerhand zyne droefheid meester te worden en te verbannen. Maar anaxarckus, die van meet af aan eenen zekeren byzondcren weg in zyne Wysbegeerte was ingeflaagen ((7), en den naam had van trotsch te zyn, cn al wat gemeen en gewoon was uit de hoogte te verachten, kwam zodra niet binnen , of hy riep uit : „ Dit is die alexander, op wien de geheele Wereld thans het oog met verwonderinge gevestigd heeft! En hy zelf ligt, onder■tusfchen, hier kruipende en fchreiende, als een Slaaf om dat hy vreest voor de Wet en Beris-
pin-
(tf) „ Aan de affchuwelyke redenen, welke wy hem zo aanftonds zullen hooren houden, blykt het wel, dat hy geen Volgeling was of van pythagoras, of van socrates, of van aristoteles. Ook wil men, da: hy een Leerling zy geweest van eenen di ome nes van Smyrna; of van zekeren methrodotus, beide Wysgeeren , die weinig bekend zyn. Anderen verzekeren , dat hy het onderwys zou genooten hebben van democritus. En, indedaad; men bevindt, dat hy zich niet zeer verwyderde van de gevoelens van dezen zynen onderftelden Meester, welke leerde , dat de Wetten niet anders, dan menfchelyke Uitvindingen waren." Fr. Vett.



VAN ALEXANDER. so3
pinge van Menfchen, voor welken hy zelf tot eene Wet verf rekken moest , en bepaaünge van hetgeen voor billyk en rechtvaardig te houden zy. Bit tog komt hem van wege zyne Overwinningen toe , dat hy het recht heeft om te regeeren en meester te zyn. Geensfins om zich te ge. draagen als een Slaaf, en zich door. eenen iedelen waan te laaten overmeesteren! _ Weet gy niet? (zeide hy: nu tot alexander zelven fpreekende) dat da Godinnen dice en tiiemis naast ju piter geplaatst zyn op den Troon (r), ten einde alles, wat door den Opperheer-
fcher
CA Anaxarchus ontleende dit uit de oude MYTHicA, of Fabelachtige Godgeleerdheid. Zie m. g. hermann Handb. der Mythologie, I Th. Z "93. II Th. Z. 80 volgg. De grondflag is. by
ij e s10 d. Op. & D. v. 259- - »dd. home r.
Hymn. in Jov. v. 2. Plutarch. herhaalt dit zeggen van anaxarchus in zyn nuk aan een ongeletterd Vorst. II D. bl. ?8i, A. B. welke plaats zeer bedorven is, en uit de onze moet verbeterd worden. In eene Aantek. van m. du soul leezen wy, dat dit gefchied zy door petavius, op themistius: maar het was lang te vooren gefchied door p, leopardus Emend. L. III, C 15-



20fj HET LEVEN
fcher wordt verricht, voor Rechtvaardig en Billyk gehouden worde?"— Door zult ke en diergelyke redenen verlichtte, wel is waar, anaxarchus het hevig hartzeer des Konings, maar bracht te gelyk te wege, dat hy veel opgeblaazcner en onrechtvaardiger wierd , dan te vooren. Ondertusfchen verwierf hem dit de gunst van alexander in eenen zeer hoogen graad, terwyl het den omgang met callisthenes, die buiten dat, uit hoofde van zyne ftuurschheid, niet zeer bemind was , nog meer haatclyk maakte. Men verhaalt, dat eens, op zekeren tyd, wanneer 'er, over tafel , gefprooken wierd over het verfchil der Saifoenen en Luchtsgefteldheid, callisthenes het hield met het gevoelen van die genen, welke ftaande hielden, dat hei» in dat Land, waar men zich toen bevond , kouder en guurder was , dan in Griekenland. — dan dat anaxarchus zich daar tegen verzettede ; tot dat callisthenes onder het twisten , hem te gemoet voerde: „ Gy moet wel erkennen, dat het hier kouder is, dan daar. want • daar waart gy gewoon des Winters met éénen enkelen Mantel te gaan , en hier
ligt



van ALEXANDER. 407
ligt gy met drie Tapyten overdekt aan tafel/" (f) Deze trek verbitterde anaxarchus nog zo veel te meer.
Belangende de overige Sophisten ert Pluimftrykers , welke zich in het gevolg van alexander ophielden , dezer afgunst maakte callisthenes gaande, eensdeels , om dat hy van de jonge Lieden 0) gezocht en hoog geacht wierd, uit hoofde zyner Welfpreekendheid; en nog veel meer by Lieden van jaaren , wegens zyne Levenswyze , welke zeer geregeld, deftig en maatig was; zo dat daar door de voorgewende rede en aanleidinge, waarom hy zich op reis , en naar alexander begeeven had, bevestigd wierd: hier in beftaande , dat hy trachten wilde zyne Vaderftad weder opgebouwd, en zyne Me-
de-
(0 -» Op zich zelven bewees dit zeggen ge'« noeg, dat het Klimaat van Hyrcanie kouder en ruwer was , dan dat van Griekenland. Maar hier onder fchuilde nog, daarenboven, eene fyne trek. daar callisthenes aan anaxarchus doet voelen, hoe arm hy was in Griekenland, en hoe overgegeeven aan de weelde hier!" Fr. Fert.
00 d. i. de Edelknaapen , of Pages, waarvaö. nader in het vervolg.



2.0$ het LEVEN
deburgers in hunne bezittingen herfteld te krygen (u). Daar men hem nu zo zeer afgundig was, wegens zyne beroemdheid en verkreegene achting , gaf hy, daarenboven , nog ook door zich zelven voet aan zyne Benyders : het zy , dat hy de noodigingen van 's Konings wege, om de Gastmaalen by te woonen, geftadig affloeg; of dat hy, zo hy 'er al verfchcen, door zyne achtbaare houding en ftilfwygendheid, te kennen fcheen te geeven, dat hy ze niet goedkeurde, noch behaagen fchepte in het geen 'er 'gebeurde : waarom ook alexander, van hem fpreekende , de bekende Spreuk gebruikte: (v)
„ Ik haat een' Wyzen, die niet wys is voor zich zelf."
Men
C«) Wy hebben zo even gezien , dat callisthenes geboortig was van Olynthus. Deze Stad was omgekeerd en verwoest door philippus, gelyk nader blyken zal uit het Lev. van demo«Thenes. Of alexander zyne toeftemminge gegeeven heeft tot de herftellinge der verdelgde Stad, blykt niet; maar wel, dat zy ten tyde van cicero wederom in vollen bloei was. Zie hem Orat. III in Ferr. en de Aantek. van m. du soul op d. pl.
00 » Uit de medea van euripides, volgens



van A L E X A N D Ë R 20^
Men verhaak ook, dat callisthenes, by zekere gelegenheid, wanneer 'er nevens hem een. groot aantal van Gasten tegen* woordig was , gelast zynde , onder het rondgaan van den Beker, eene Lofrede te houden op de Macedoniers, dit onderwerp zo wel , en met zulk eenen vloed van Welfpreekendheid behandelde , dat alles overeinde rees , hem met handgeklap toejuichte, en men van alle zyden de Kransfen op hem wierp: (V) maar dat a l e xander hierop zeide, „ dat het, volgens EURiPiDES, geene groote kunst was: (x)
„ By overfchoone Stof welfpreekende te zyn f*
„ Maar,
gens cic. ad Fam. XIII, 15. vergel. mét VII, 6*. waar men de Aantekk. der Uitgeeveren vergelyke. In den gewoonen Griekfchen Text wordt dit vers niet gevonden. 'Er moeten dan twee Uitgaven van dit Treurfpel zyn geweest." w. du soul.
(w~) Het was de gewoonte by de Ouden , dat de Gasten op vrolyke Maaltyden Kransfen droegen, welke zy, ten blyke van goedkeuringe en toejuichinge, fomtyds van hunne hoofden namen, en op hem wierpen, dien zy vereeren wilden.
(*) Men vindt deze plaats in het Treurfp, van EURipides, BACCH;E genaamd, v. 266.
IX. deel. O



2io het LEVEN
„ Blaar, voegde hy 'er by, toon ons nu, wat gy kunt met de Macedoniers te laaken, opdat zy in (laat gefield worden zich te verbeteren, wanneer zy verneemen welke hunne misflagen zyn!" Callisthenes begon, derhalven, al het geen hy te vooren gezegd had, wederom om ver te ftooten, en zich met groote vrymoedigheid uit te laaten tegen de Macedoniers, verklaarende, „ dat de onderlinge verdeeldheden tusfchen de Griekfche Staaten de oorzaak waren geweest, waar door philippus zyne Heerfchappye zo zeer had uitgebreid en eene zo groote macht bekoomen ; gebruikende daarby het bekende zeggen: (y)
j, Waar 't twistvuur brandt In Stad of Land, Krygt Boosheid wel 't Beftuur in hand."
dit nu haalde hem, zo men zegt, den
bit-
GQ Zie het Lev. van nicias in ons VII D. 325. gelyk ook de Vergelyk. van lysander en sylla in ons VI D. bl. 121. Plut. bedient zich ook van deze Spreuk in zyn ftuk oyer de Broederliefde, II D, bi. 479, A.



van ALEXANDER. zit
bitterden en onverzoenelykften haar. der Macedoniers op den hals; en alexander zelf lier zich uit: „ Dat callisthenes geen bewys van zyne Redenrykheid , maar van zyne Kwaadaartigheid aan dezelve gegeeven had!" Deze omdandighedcn verzekert hermippus , dat de Anagnost (V) van callisthenes, geheeten stroïbüs, verhaald zoude hebben aan aristoteles; met byvoeginge, dat callisthenes de verkoelinge van den Koning omtrent hem hebbende waargenomen, twéé- of driemaalen, by het henen gaan, tot denzelven had gezegd: (a)
„ Patroclus ftierf ook wel, die beter was, dan Gy!"
Niet te onrechte, dan, fchynt aristo-
teCs) d. i. de Vcorleener. De Ouden gebruikten dezelve, inzonderheid , om zich over den Maaltyd voor te laaten leezen. De beroemde Romein, t. POMPONius atticus, had'er verfcheidenen»: Zie zyn Leven by nepos h. XIII, XIV.
0») Men vindt dit zeggen van achilles by homerus Iliad. <i>, v. 107. De Wysgeer herinnerde alexander aan zyne fterflykheid, O *



het LEVEN
Teles gezegd te hebben: „ dat callisthenes groot en uitmuntend was in Welfpreekendheid; maar dat hy geen verftand had!" — Hy was, niettemin, die gene , welke met flandvastigheid de Aanbiddinge verwierp, en die verwerpinge als een Wysgeer handhaafde. Hy was de eenige , die in het openbaar beltraffen durfde die dingen , waar over alle de besten en oudften onder de Macedoniers zich in het geheim ergerden , en bewaarde daar door de Grieken van eene groote, en alexander zelven van nog grootere fchande; daar de Aanbiddinge door zyn toedoen ftecken bleef. Zich zelven, noch> thans, bracht hy ten verderve, om dat hy goedvond den Koning liever te dwingen, dan te overreden. Chares , van Mitylene, verhaalt, „ dat alexander, op zeker Gastmaal, den Beker, na daaruit gedronken te hebben, overreikte aan eenen zyner Gunftelingen.: dat deze, denzelven aangenomen hebbende, zich eerbiedig had gewend naar de Haardftede (b~), vervolgens
(£) Eene geheiligde plaats in alle Huizen van byzondere Perfoonen, en de Setel der Huisgodin.



van ALEXANDER. ai3
gens, na gedronken te hebben, den Koning het eerst had aangebeeden, en daarop gekust : waarna hy zyne plaats aan tafel (V) had genomen, dai , toen alle de Gasten , de een na den anderen , dit zelfde hadden gedaan , de beurt ten laatden gekoomen was aan callisthenes. dat deze, den Beker genomen hebbende, terwyl alexander daar geen acht op doeg , maar met «ephaistion koutte, na gedronken te hebben , zich aanftonds naar den Koning begaf om hem te kusfen; doch dat demetrius, bekend onder den bynaam phidon, uitriep: „ Heer Koning! kus hem niet; want hy is de eenigfte, die U niet heeft aangebeeden .'" dat alexander op dit zeggen den kus geweigerd hebbende, callisthenes daar op overluid zeide: „ Welnu! ik moet dan met eenen kus te minder henen gaan!"
Na dat 'er, op deze wyze, eene verkoelinge en afkeerigheid was ontdaan , wierd 'er, vooreerst, gereedelyk geloof
geCe) De woorden h ™ e-v^rovlai koomen hier tweem'aalen voor in den Text, maar moeten, daar sy herhaald zyn, worden doorgeflrooken. O 3



214
het LEVEN
gegeeven aan hephüstion, die verzekerde, „ dat callisthenes aan hem de plechtige belofte had gedaan , dat hy de Aanbiddinge zou verrichten , maar aan zyn woord was te kort gekoomen." Daar na wierd hy aangevallen van lysimachus en a g n o n , die zich telkens lieten verluiden, „ Dat de Sophist overal het hoofd opftak, en zich trotfchelyk verhief, als of hy de Man was , die de Dwinglandye te niete had gedaan! — dat hy alleen den toeloop had der Edelknaapen , die hem geflaag omringden , als den eenigen vryen Man onder zo vele duizenden!" Hier van daan kwam het ook, dat, wanneer herMOlaus tegen den Koning eene Zamenzweeringe had gemaakt , en dezelve aan den dag was gekoomen, die genen geacht wierden de waarheid voor te hehben, die callisthenes lasterlyk befchuldigden, als of hy aan hermolaus , toen deze hem vroeg: „ hoe hy een vermaard Man zou kunnen worden?"— geantwoord had: „ Indien gy hem , die de vermaardfïe yan allen is. ombrengt.'" ja hem zelfs tot de onderneeming aangefpoord, door te zeggen, „ dat hy niet fchroomen moest voor
eene



van ALEXANDER. ai5
eene gouden Bedftede (d); maar denken, dac hy flechts een Mensch voorhad, die ziek wierd en wonden ontving , even gelyk een ander!" Nochthans bracht hermol aus, noch iemand van zyne Medeftanders , ook niet onder de uiterfte folteringen , eenige befchuldiginge in tegen callisthenes. En alexander zelf, op heeter daad fchryvende aan craterus, en attalus, en alcetas, geeft hun bericht, „ dat de Jongelingen , gepynigd zynde , bekenden en ftaande hielden , dat zy geheel op zich zelven dit ftuk beraamd hadden, en niemand anders 'er van geweetcn had." Dan naderhand fchryvende aan antipater, draagt hy callisthenes, insgelyks, als medeplichtig voor. „ Be jonge Knaapen , zegt hy in dien Brief, zyn van de Macedoniers gefteenigd geworden. Maar den Sophist heb ik voor myne rekeninge genomen, en zal zelf hem flrafen, zo wel als die hem aan my hebben toegefluurd, en die hen, welke my
laaf
00 De aanflag moest by Nacit worde» uitgevoerd.
O 4



■ 8iö het 'LEVEN
faagen leggen, binnen de mmiren hunner Steden ontvangen /" in mkè woorden hy dmdelyk ontdekt, hoe zeer hy thans was ingenomen tegen aristoteles. want by dezen was callisthenes opgevoed ' ter oorzaake van filoedverwandfchap. Hy was, naamelyk, gebooren uit hero, eene Nieht van aristoteles. Belandende zyn uiteinde : ibmmigen zeggen , dat alexander hem zou hebben doen ophangen aan een kruis. Anderen verzekeren, dat hy, in ketenen geklonken, zou zyn omgevoerd, en in dien daat gedorven aan eene ziekte. Chares getuigt, „ dat hy , na gevangen te zyn genoomen , geduurende [even maanden in banden was bewaard; dat het oogmerk zy geweest, om hem te doen oordeelen in den vollen Raad, en in de tegenwoordigheid van aristoteles zelven; dan dat hy, ten tyde van den Indifchen Veldtocht, wanneer alexander gekwetst wierd in de Stad der Oxydracifche Mallen (e), was koomen te derven, zynde zeer zwaarlyvig
ge*
(Ö Zie bene^ei},



van ALEXANDER. m?
geworden , en aangetast van de Luizenziekte (ƒ).
Deze dingen, evenwel, zyn laater voorgevallen. Vroeger gebeurde het, dat demaratus, de Corinthier, die reeds hooge jaaren had bereikt , lust kreeg om alexander in Alle optezoeken; en, toen hy hem nu gezien had, zeide, „ dat die Grieken van eene groote. vreugde verftecken waren, die waren koomen te fterven voor dat zy alexander hadden zien zitten op den Troon van darius!'' (g) Hy had, niettemin, geen langduurig genot van de Koninglyke genegenheid te hemwaart, daar hy fpoedig aan eene verzwakkinge overleed. Alexander vereerde hem met eene prachtige begraaffenisfe , en het Leger wierp eenen Grafheuvel voor hem op , welke "zeer groot
van
("ƒ) „ Athen^bus verhaalt , ., dat men hem omdroeg in eene yzeren Kooi. dat hy aaarin wierd opgegeeten van het Ongedierte, en dat men hem eindelyk liet verfcheuren van eenen Leeuw." Fe. Feit.
■ (g) Plut. had dit zeggen van demaratus tiog eecs hier voor gemeld.
os



2i8 hetLEVEN
van omtrek was , en LXXX ellen hoogte had. De Lykbus, zyne overblyfzelen bevattende , wierd op een' kostbaar opgemaakten en met vier paarden befpannen Wagen op Koninklyk bevel afgevoerd naar de Zee (7z).
Thans gereed om naar Indie optetrekken , en ziende , dat zyn Leger door de groote menigte van Buit en Bagaadje bezwaard was, en kwalyk voort kon, gaf hy, met het aanbreeken van den morgendond, bevel om van de Wagens, die gepakt en vaardig ftonden, de voorften, waarop zyne eigene goederen en die van zyne Bevelhebberen waren , in brand te fteeken , en vervolgens deed hy ook het vuur in die der Macedoniers werpen. Deze daad was moeielyker en bezwaarlyker om 'er eerst toe te befluiten, dan zy bevonden wierd in de uitvoeringe zelve. Want weinigen toonden zich om hun verlies bedroefd. De meesten, als met eene zekere geestdrift vervuld, hieven een vrolyk gejuich en krygsgefchrci
aan.
(£) Naamelyk om naar Griekenland en Corin. thus overgevoerd te worden. Zie onze Aantek. Mer boven.



van ALEXANDER. 219
aan. Men gaf van de noodige dingen mede aan zyne Rotgezellen, die zulks behoefden: het overige, dat overtollig was, verbrandde men , of vernielde het op de plaats zelve, en vervulde daar door alexander met drift en moed. Ook had deze zich reeds gevreesd gemaakt en onverzoenelyk betoond in het ftraffen van zulken, die hunnen plicht verwaarloosden; want hy deed eenen zekeren menander, die onder het getal zyner Gunftelingen behoorde , en aan wien hy het bevel over de Bezettinge , in zekere verfterkte plaats gelegd , had opgedraagen , doch die weigerde daarin te verblyven, op ftaande voet ter dood brengen, en orsodates, een der Barbaaren , die afvallig waren geworden , wierd eigenhandig door hem met pylen doorboord.
Omtrent' dezen tyd gebeurde het ook, dat door een Schaap een Lam geworpen wierd, hetwelk op zyn hoofd iets had, dat in gedaante en kleur volmaakt geleek naar de Tiara (ï) , met twee Teelballen aan de beide zyden. Dit teken hield
ale x-
(ƒ) Of Perfiaanfche Koninklyke Muts. -



220 het LEVEN U
alexander voor iecs gruwelyks, en liet zich, overzulks, reinigen van de Babylonifche Prieders, welke hy , volgens gewoonte , tot diergelyke dienden met zich voerde. Jegens zyne gemeenzaame Vrienden fprak hy 'er dus over, „ dat hy, niet om z'ynentwille, maar om hunnentwille, hier over bekommering had, Vreezende dat niet de Godheid, na zyn verfcheiden, de Heerfchappy mogt doen vallen in handen van eenen Verachtelyken en Lafhartigen Perfoon!" Niettemin deed een ander en beter teken zyne neêrflachtigheid hier over ras verdwynen : want een zeker Macedoniër, met naame proxenus, die het opzicht had over de Tapyten en het Beddegoed, bezig zynde met het uitgraaven van eene plaats voor de Koninklyke Tent, in de nabyheid van de Rivier Oxus Qk), deed aldaar ontfpringen eene Fontein, waar uit een vet en olieachtig vocht hervoort kwam, hetwelk , na dat het bovende 'er
af
O) „ Deze Rivier, welke de Baariaanfche en Sogdiaanfche Landvoogdyen van een fcheidde, ontlast zich ten «Oosten in de Caspifche Zee," Fr. Fert.



v a « ALEXANDER. 221
af was gehaald , eene klaare en heldere Olie wierd, in reuk en fraaak niet verfchillende van de gewoone Olie , en haar in vettigheid en glans volkoomen gelykendc. En dat in een Land , waar geheel geene Olyf boomen groeien (/)! Men verzekert, ondertusfchen, ook, dat de Oxus zelve een zeer zacht water heeft, zo dat het vel van die genen , welke 'er zich in wasfchen , daar door eene vettigheid verkrygt. Hoe het zy ; dat alexander. wonderlyk in den fchik was met dit verfchynzel, biykt uit het geen hy daar over fchryft aan antipater, verklaarende, „ dat hy het houdt'voor een der gewichtigfte Aanduidingen, welke de Godheid immer aan hem had laaten wedcrvaaren." Maar de Wichelaars maakten 'er het voorteken van ,, van eenen wel glorieryken, maar bezwaarlyken en moeielyken Krygs-
tocht;".
(j) „ Strabo zegt (XI B. bl. 518.) dat die genen, welke graaven in de nabyheid van de Rivier Ochus, bronnen vinden van Olie." — Hy getuigt dus van den Ochus , hetgeen plut. getuigt van den Oxus. dan deze Rivieren loopen op zekere hoogte in een. Curtius geeft een geheel andereu draai aan dit Wonderwerk." Fr. Fert.



222 het LEVEN
tocht;» voor reden geevende , „ dat de Goden de Olie aan de Menfchen gegee ven hadden tot een hulpmiddel om haaren arbeid te kunnen verduuren." En indedaad, hy onderging in de2en K ' en de gevechten, daar in voorgevallen, Se' grootde gevaaren, en wierd ook, tengevolge zyner reukelooze doutmoedigheid Maaien zwaarlyk gewond. Gebrek aan de noodige Mondbehoeften, en de on-e zondheid van het Luchtsgedel veroorzaakten, daarby, eene geweldige derfte onder zyne Benden. Dan dit alles belette niet dat hy, deeds dreevende naar de eere om de Fortuin door Onvertzaagdheid, en Vv andlyke macht door Dapperheid te over" weldugen, vastdelde , „ dac niets onwin' baar was voor den doutmoedigen; niets te derk voor den onverfchrokkenen." en zo verhaalt men, dat hy de Rots van sisimethres f» bedormende, die on toeganklyk en onbeklimbaar was, wanneer zyn Krygsvolk den moed reeds opo-af aan oxyartes vroeg: „ Wie Sisimeth'res
was?
ïmi.vr;.!""°XIB-? ** ■ «■»



van ALEXANDER. aaj
was? of het een Man was, die hart had? en wanneer oxyartes hierop berichtte; „ dat het de vreesachtigite bloodaart der' wereld was!" antwoordde alexander: .„ Dit is even goed, als of gy zeidet, dat de Rots door ons kan ingenoomen worden , wyl hy , die Jer het bevel cp voert, niet weerbaar is!" Het gevolgwas, dat hy, sisimethres eenen fchrik aan hebbende gejaagd, de Sterkte bemachtigde. Naderhand tegen eene andere Rots, die even Heil en ongenaakbaar was , de Macedonifche Jongelingfchap aanvoerende, merkte hy daar onder eenen op , die ook alexander heette: tot dezen zeide hy: „ Van U verwacht ik vooral, dat gy U manhaftig draagen zult, al ware het (lechts om den naam, dien gy voertV"* Toen nu deze Jongeling, kloekmoedig ftrydende, fneuvelde, fpeet'hem zulks ten hoogden. Op eenen anderen tyd, wanneer de Macedoniers aarsfelden, om tegen zekere Stad, geheeten Nyfa (V), den aanval
(V) By arrian. wordt deae Stad geheeten Nysfa, en hy plaatst haar tusfchen de Rivier Co. phenus, en den Indus, by den Berg Meros. Uit ' het.



het LEVEN
val te doen (want 'er droomde eene diepe Rivier langs haare muuren); hield hy ftand aan den Oever, en riep uit: „Nietswaardige , die ik ben ! waarom toch heb ik geen Zwemmen geleerd? — ja dond reeds gereed om, met het Schild aan den Arm, over te trekken. — Als de Gezanten nu der Belegerde Steden , na dat hy het gevecht had doen ophouden, by hem gekoomen waren om zich te onderwerpen, ftonden zy al terftond verdeld, wanneer zy hem, zonder eenigen verderen opfchik des Lichaams, in eene gewoone Wapenrustinge aanfehouwden. Daarna, toen iemand een Kusfen voor hem had aangebracht, en hy den Oudden onder de Afgevaardigden
(die
hetgeen by 'er byvoegt fchynt te blylten, dat het dezelfde Stad is, die by ptolem^eus VII C. i h. den naam draagt van Diotiyfiopolis , of Nagara. De Rivier, welke langs haare muuren firoomde, kan geene andere zyn, dan de Coas van ptolem/eus. verg. justin. XII, 7, 6. en de Aantekk. ald. — Ook lubin's Tables Geogra. phiques des Vies des Homm. illujlr. de plut ar. que, p. 298. ,die zegt, dat deze Stad heden Neig wordt genoemd. Uit dezen lubin merk ik, dat de Fr. Vert. zyne geheele Aantek. op deze plaats heeft afgefchreeven.



van ALEXANDER. 22$
(die aguplus heette) gebood hetzelve te neemen, en te gaan zitten! verwonderde deze zich nog zo veel te meer over zyne Grootmoedigheid en Hoffelykheid. En toen hy, daarop, vroeg : „ Wat hy wilde, dat zy doen zouden om hem tot Vriend te hebben?" antwoordde alexander : „ Indien uw Folk U tot hun Opperhoofd mrkiest, en aan ons- honderd van de besten en aanzienelykfen tot Pandsmannen overgeeft; dan zullen wy Vrienden zyn!" Acuplus begon hier over te lacchen, en zeide: „ IFaarlyk, Heer Koning! het zou my gemakkelyker vallen te regeer en, indien ik niet de besten, maar de (lechtften aan U overgaf 7"
Onder de Indiaanfche Vorsten zegt men dat taxiles (p~) Heerfchappye voerde
ovef
(o) „ Tusfchen den Indus en Hydaspes is geleegen Taxt'Ia, eene zeer groote en welingerichte Stad. Het omliggend Land is zeer fchoon ert vruchtbaar. 'Er zyn Schryvers, die het grooter opgeeven , dan ./Egypte. Zie strabo XV B. bl. 658. Dezelfde strabo noemt, gelyk plut. den Koning van dit LandTAXiLES, cf taxilus. Maar andereu verzekeren, dat deze Hechts Landvoogd 'er van was; dat zyn waarc naam was
IX. deel. P m»>



tz6 het LEVEN
over een Landfchap , dat in grootte van iEgypte niet verfchilde , en yin de uitmuntendfte Wei. en Koorenlanden wa$ voorzien. Men voegt 'er by, dat hy een zeer verftandig Man was. Deze trok alexander te gemoet, en fprak hem op deze wyze aan-: „ Wat behoeven wy Vog eikanderen te beftryden , en te beoorlogen, indien gy, o alexa-nder, herwaarts niet gekoomen zyt om ons hes Water, of het verder noodig Levensonderhoud te ontweldigen ? want dit zyn de eenige dingen, om welke verfiandige Lieden behoor en te vechten. Wat hef overige , en dat gene betreft, het welk men
gewoon is Geld en Goed te noemen;
indien ik 'er beter van ben voorzien, dan gy, ben ik bereid 'er U van mede te deelen. doch zo ik minder heb, zal ik niet fchroomen U te bedanken, zo gy 'er my van tnededee.lt T Alexander, be. koord door deze Aanfpraak , greep aanftonds zyne hand, en zeide : „ Hoe kunt
gy
mophis, of omphis, en dat a lexander hem den naam van taxiles, te gelyk met de Koningiyke waardigheid, deed aanneemen." Fr. Feit.



v' A n ALEXANDER. aajï
gy iog denken, dat deze onze ontmoeting zonder jlryd af zal hopen , na zulke redenen , en bewyzen van goéd-willigheid ? Neen! Gy zult 'er zo zeeghaftig niet afkoomen ! want ik ga my te weer feilen, en U Op myne beurt beftryden met Beleefdheden; ten einde een zo verplichtend Man als gy zyt; my niet overtref e /" Na dan velé Gefchenken van hem ontvangen , en nog meer terug gegeeven te hebben, kwam hy èindelyk zo' ver, dat hy hem met M Talenten gemunt geld befchonk (ƒ>); welke daad, eensdeels, grooten aanltoot gaf aan zyne Vrienden (#), maar aan den anderen kant te wege bracht, dat zeer velen dezer üitheemfche Volkeren in het vervolg zich minder afkeerig van hem betoonden.
Oh-
fj>) Hier komt in den Text een woord voor, dat toedrinken, of toebrengen betekenr. Sommigen hebben deze eigenlyke betekenis ook hier wilien bewaaren. dus vertaalt dacier : Je bois et tót, & avec Cette coupe je te préfinte mille ialents.
(#) Strabo bericht ons, t. a. pi. dat zy zeiden : ,, V Schint wel, dat alexander nieS mand had óm 'er zyne weldaaden aar te Üwy* zen , en dat hy daar juist den Indus om moest tvértrékken f'
P £



12?J het LEVEN
Onder de Indiaanen waren eenige bezoldigde zeer ftrydbaare Benden, die zich. nu in deze, dan in gene Stad werpende, dezelve zeer hardnekkig en kloekmoedig verdeedigden, en by verfcheidene gelegenheden aan alexander gevoelige nadeelen toebrachten. Met deze Lieden floot hy, by de overgave van zekere Stad, een Verdrag, maar toen zy , hierop vertrouwende , henen trokken , overviel hy ze, onderwcegs , en liet ze allen doodflaan: welk bedryf aan zyne overige Krygsverrichtingen eene leelyke fchandvlek aanwreef, daar hy anders (leeds gewoon was de Krygswetten in acht te neemen, en met koninglyke edelmoedigheid te oorlogen.
Niet minder gaven hem de Indiaanfche Wysgeeren vaak de handen vol werk, daar zy den Koningen , die zich aan hem onderworpen hadden, alle mogelyke afbreuk deeden, en de vrye Volkeren van hem afkeerig maakten. Dit was de reden, waarom hy velen van dezelve, die hem in handen vielen, op deed hangen.
Wat 'er in den oorlog tegen porus voorgevallen zy , heeft hy zelf in zyne Brieven naauwkeurig opgetekend. Hy meldt
daar



van ALEXANDER. 2a9
daar in, „ dat, daar de Hydaspes tusfchen de beide Legerplaatzen invloeide, porus zyne Elephanten fteeds gericht had met de hoofden naar den Vyand gekeerd, om het overkoomen over den Vloed te beletten, dat hy, derhalven, dag aan dag een groot gedruisch en bewceginge in zyne Legerplaats liet maaken, ten einde de Barbaaren bier aan te gewennen en zorgeloos te doen zyn (r> dat hy, daarna, de donkere Maan en eenen dormachtigen Nacht waarneemende , met een gedeelte van zyn Voetvolk,
en
(f) X-ylander vertaalde hier: Suos, ne metuerent Barbaros , adfuefaciebat. Zo ook d acier: pour aecoutumcr fes troupes a ne pas craindre les cris des Barbares m. du soul tekent aan op d. pl. dat niemand der Vertaaleren de meenrage van plut. heeft aan de hand gegeeven, en hy bewyst uit arrianus V B. bl. 331. dar het alexander was , die porus op deze wy. ze misleidde en zorgeloos deed zyn. Ondertusfchen had amiot deze plaats reeds aldus begreepen-. het welk wy opmaaken uit de oude Nederd. Vert. naar die van a&iiót gemaakt, waar wy leezen : „ Hy Het alle daghen een zeer groot gherucht en ghedommel in fyn legher maec ten, om de Barbarisken ghewent te maecken, dat fy huu daar van niet verflaen zouden?
P 3



het leven
en de dapperften onder zyne Ruiterye? langs de Rivier een goed duk weegs van den Vyand voort was getrokken , en vervolgens overgegaan op een niet zeer groot Eiland, dat 'er daar een geweldige Stortregen hem overviel, gemengd met zwaaren Donder en Blikzem, waarvan het vuur en de fchichten op de zynen nederkwamen. Dat hy, niettemin, ziende, hoe fommigen yan zyn Volk door den Blikzem getroffen wierden en omkwamen, het befluit nam gemelde Eiland te verlaaten , en naar den anderen Oever overtefteeken: dan, dat de fnellyk-droomende Hydaspes, door den Storm gejaagd en tot eene buitengcwoone hoogte opgezet, eene zwaare doorbraak had gemaakt, en een goed gedeelte van zynen vloed op de Velden daar ter plaatze uitgeftort, zo dat hy had moeten landen op een' grond , die tusfchen beiden nog wel eenigfms droog gebleeven , maar dog onvast, en glibberig was, en van alle zyden door de Golven aangevallen, hem onder de voeten dreigde te begeeven.3' ~« |Iier zegt men, dat hy zoude hebben uitgeroepen 5 „ O Jtkemenfers. ! zult GyL gehpf wilisn geevsii aan dis groote.
Ge-



van ALEXANDER. 231
Gevaaren, welke ik onderga , enkel om van Uwl. geroemd te worden?" doch deze omftandigheid berust alleen op het gezach van onesic ritus (0- Zelf verhaalt hy verder, „ dat de Macedoniers, na de Vlotten, waarmede zy overgekoomen waren, te hebben vcrlaaten , de doorbraak waren doorgewaad, waarvan het water hun tot aan de Borst kwam. Dat hy , deze zwaarigheid doorgeworfteld zynde , met zyne Ruiters het Voetvolk XX nadien vooruit gereeden was, rekenende, dat, indien de , Vyand met zyn Paardevolk op hem aanviel, hy verre weg de iterkfte zou zyn, en, wanneer hy zyn Voetvolk in beweeginge bracht , dat de Macedonifche Phalanx tydig genoeg ter onderfteuninge zou kunnen aankoomen. Dat het eene was gebeurd. Want dat M Ruiters, en LX
OorCs) „ Plutarck. beneemt san deze Byzonderheid haar gezag, daar hy 'er den Auteur van noemt. Want deze onesicritus is, gelyk strabo waarfchuwt in zyn XV B. van alle Ge. fcbiedfchryvers der bedryven van alexander, die gene, die het meest in het wonderlyke en fabelachtige valt." Fr. Fert.
P 4



het LEVEN
Oorlogswagens tegen hem waren opgekoo, men, welke ftraks op de vlucht geflaagen wierden, met dat gevolg, dat alle de Wagens bemachtigd wierden , en 'er van de Ruiters CCCC fneuvelden. Dat porus, hier uit begrypende, dat alexanper zelf over de Rivier was, met zyne ganfche Macht tegen hem was opgetrokken , uitgezonderd eenigen, welke hy achter liet, om de in de Legerplaats achter gebleevene Macedoniers het overfleeken van den Hydaspes te beletten. Dat hy, alexander, voor de Elephanten , en het groot getal der Vyanden bevreesd, zich zelven had geplaatst aan het hoofd van den Linker (/) vleugel, en aan coenus («) het bevel
over
00 De gewoone leezing is hier Ka7i tó7f^ »«>s, aan het hoofd der beide Vleugels, doch dit vyas omucgelyk. Diodor. sic. en ABRU. kus vernaaien, dat alexander zich plaatste aan den linker Vleugel, en dus verbeterde „ u soul den text op hun gezach; 4p!a.lcfev ^
00 Te vooren las men hier xtn$. a!s 0f alex, ander aan alle zyne Bevelhebbers te zamen het bevel had opgedraagen over den Rechter Vleugel,
dan blancardus, op arrianus, bl. ?42,
herftelde hier de waare ieezinge en den naaiu van



van ALEXANDER. «33
ever den Rechter vleugel opgedraagen. Dat de Vyand aan beide zyden den indruk der Macedoniers niet had kunnen wederdaan , maar aan het wyken was gebracht, doch dat de wykenden zich telkens ep de Elephanten terug hadden getrokken, en aldaar dicht in een geflooten. Dat men, vervolgens, hand aan hand was begonnen te vechten , en de Vyanden ter naauwernood, na acht uuren dryds , den moed hadden opgegeeven." —■ Dit alles heeft de Beleider van dezen Veldflag zelf aldus in Zyne Brieven opgegeeven. Het grootst getal der Gefchiedfchryvers koomt , vervolgens , daar in overeen, dat porus een ipan langer was dan vier ellen, en dat hy, wegens de grootte en zwaarlyvigheid van zyn Lichaam , gerekend tegen zynen Elephant, dezelfde evenredigheid had, als een gewoon Ruiter tot zyn Paard (V). en noch-
thans
coenvs, dien men uit genoemden Schryver, en, biodorus kent als Bevelhebber onder alexani der op dien merkwaardigen dag.
(v) Op deze wyze meenen wy, dat deze inge* wikkelde en doorgaands kwalyk begreepene plaats tapet worden vertaald: zynde het verder eens met
P 5 m.



S34 'het LEVEN
thans was het een der grootfte Elephanten! Dit Dier, nu, betoonde by deze gelegenheid een fonderling verftand en zorge voor den Koning, zynen Meester; wyl hy , zo lang deze zich nog wel bevond, deszelfs beftryders moedig afweerde en ver* trad; maar merkende, dat hy, door eene menigte pylen en wonden afgemat, fkauw begon te worden , en vreezende, dat hy naar beneden vallen mogt, zyne knieën boog, en zich zelven zoetjens op den grond nederliet; waarna hy de pylen een voor een met zyne tromp vattede en zachtjens uit het Lichaam haalde.
Na dat porus, gevangen zynde gcnoo* men, voor alexander was gebracht, en deze hem vroeg: „ Hoe hy verlangde dat men met hem te werk zoude gaan?'* antwoordde hy : ,, Gelyk men met eenenKoning moet doen T en als alexander nog eens vraagde , „ of hy 'er ook iets anders had by te voegen ?" zeide hy : „ Alles is opgejlooten in het geen ik heb
ge,
u. dw soul, dat het woord ê!rsré7w geregeerd wordt van an»hht en dat de comma voor Voet worden weggenomen,



van ALEXANDER.
gezegdJ" Alexander oruflpeg hein dan, en gaf hem alle de Landen, ovef^ welke hy Koning was geweest, terug, pra ze te bellieren onder den naam van Landvoogd. Hy voegde 'er zelfs nog een geheel nieuw Gewest by, na dat hy de Heer. fchappy der zogenoemde Autonomen (V) t'onder had gebracht, waarin men zegt, dat XV onderfc heiden e Natiën, V duizend aanzienelyke Steden en eene zeer groote menigte Vlekken en Dorpen waren. Nog veroverde hy een ander Land , hetwelk nog driemaal zo groot was, en waar over hy eenen zyner Gundelingen, philippus, tot Landvoogd aandelde.
De fiag tegen porus had ten gevolge den dood van bucephalus, welke, evenwel, niet terdond, maar eenigen tyd naderhand voorviel, en wel, zo de meeden yerhaalen, geduurende dat hy van zyne
be.
£w) d. i. vrye Volkeren, die onder geenen Kq. ping Honden , maar naar eigene Wetten wierden geregeerd Voorts fchynt het getal der Steden, hier opgegeeven , ongelooflyk. Zie de Aaniek. yan m. du soul, die het tot XXXVII vermin» $erd wil hebben, op het gezach van arrianus.



236 het LEVEN
bekoomene wonden gene.ezen wierd; doch, zo oNEsiCRiTUs fchryft, afgemat door Ouderdom en uitgedaane vermoeienisfen; want dat hy XXX jaaren oud was, toen hy ftierf." Alexander had zeer veel fpyt van dit verlies , rekenende het even groot, als of hy eenen gemeenzaamen Vriend, of Gundeling verlooren had. Zelfs liet hy, ter eere en gedachtenisfe van dit Paard, eene Stad bouwen by de Rivier Hydaspes, waar aan hy den naam gaf van bucephalia. Buiten dit Paard wil men ook, dat hy eenen Hond zoude hebben opgevoed, van welken hy veel hield, en die p e r 1 t a s heette ; en dat hy , dezen verlooren hebbende , insgelyks eene Stad Het bouwen, en naar deszelfs naam benoemen. Dit verzekert sotion gehoord te hebben van potamon, den Lesbier (V).
Het gevecht met porus maakte de Macedoniers flaauwhartig, en deed hen den lust verliezen om nog verder in Indie door te dringen. Zy bezeften, hoe bezwaarlyk
het
(x) Beide deze Schryvers leefden ten tyde van Keizer tiberius. Zie vossius de Histor. Gr. II B. 7 h.



van ALEXANDER. n?
het hun gevallen was dezen Koning te overwinnen, hoewel hy in zyne Slagordeninge niet meer gehad had, dan XX duizend Voetknechten, en II duizend Ruiters, en verzetteden zich , overzulks , hardnekkig! yk tegen alexander, die hen wilde noodzaaken, om nu nog ook den Ganges over te trekken ; eene Rivier, welke zy vernamen, dat XXXII nadien breedte, en C vademen diepte had (y): terwyl men hun, daarenboven, verzekerde, dat de Oever, op de andere zyde, als overdekt was
met
(f) „ Nog ten tyde van strabo beftond 'er een Brief, gefchreeven door craterus, aan zy. ne Moeder aristopatra, waarin hy haar meldde , „ dat alexander aaDgekoomen was aan de'bo'orden van den Ganges, en dat hy zelf dezen Vloed had gezien , van welken hy wonderbaarlyke dingen vertelde , inzonderheid betrekkelyk deszelfs wydte en diepte. Men weet, dat de Ganges is de grootfte van alle de Rivieren van de d> ie vaste deelen der Aarde : dat de Indus is de tweede in rang. De Nyl de derde en de Donau de vierde. Over de wydte, echter, van den Ganges zyn het de Historiefchryvers niet eens. Sommigen zeggen , dat hy daar, waar hy de minfte wydte had, dertig ftadien, d. i. 375° Pasfen breed Anderen fpreeken maar van drie ftadien, dat is tezeggen 305 P"feo " Fr> Vert'



33$ het L È V Ê- N
met eene tallooze menigte van gewapende' Manfchappen, Paarden en Elephanten; aangezien de Koningen der Gandariten en Prcefiers hen daar verwachten met LXXX duizend Paarden tweemaal C duizend Voetknechten ,• VIII duizend Oorlogswagens- en VI duizend ftrydbaare Elephanten,,Ook was dit geen redel verhaal, noch lou. ter veiTiekfel! Want andro'cöttus, die deze' Gewesten niet lang daarna als Koning beheerschte , fchonk aan seleucus D Elephanten, en doortrok en veroverde geheel Indie met een Leger van fesmaal C duizend ftrydbaare Mannem-
Op deze weigeringe van het Kryasvolic wierd hy in het eerst als geheel vertwyffcld en verwoed, zo, dat hy' zich in zyrifr' Tent opfloot en nederwierp', zeggende ƒ „ dat hy het Leger geen dank wist vanal het geen tot heden toe was verricht indien men den Ganges niet Overtrok ; en dat hy het terug trekken hield voor eene' bekentenis , dat men overwonnen was !,v Dan toen, daarop, zyne Bevelhebbers hemde baarblykelykheid der gemelde' zwaarigheden onder het oog brachten , en deSoldaaten met groot gefchrei en misbaar
voor'



van ALEXANDER. Vft
voor de deur van zyne Tent te zamen fchoolden, en hem fmeekten, liet hy zich, eindelyk , vermurwen, en brak op. evenwel niet, zonder vooraf verfcheidene misleidende en bedriegelyke vonden te hebben uitgedacht , om een grootsch denkbeeld van hem en de zynen te verwekken, en achter te laaten. Hy liet, naamelyk, Wapenen vervaardigen , die grooter waren , dan de gewoone , en zeer hooge Paardekribben, en zwaardere Gebitten; welk alles hy ginds en herwaart deed verdrooien. Ook richtte hy den Goden (2) daar ter plaatze Altaaren op , welke de Koningen der Prafiërs nog, van over de Rivier, tot heden toe, koomen vereeren, offerende elaar op naar de Griekfche Zeden.
Androcottüs die toen nog
maar een Jongeling was, zag alexander zelven by deze gelegenheid, en zou* zo men verhaalt , naderhand vaak gezegd hebben , „ dat het niets , of weinig had
ge-
(») „Volgens rrroDOR. sic. wydde alexanser deze Altaaren aan de XII zogenoemde Groo* ie. óf Hemelgoden toe. m. dl* scut.
Dy stka'bo sandrocottus genoemd.



ö4© het LEVEN
gefcheeld, of alexander zou der zaai-* ken in deze oorden meester zyn geworden; aangezien de Koning van dat Land beide; gehaat en veracht was, uit hoofde van zynen Hechten inborst en geringe afkomst (by Alexander, thans belust om den Oceaan te gaan befchouwen, liet tot dien einde vele Roeifchepen en Vlotten in gereedheid brengen , waarmede hy , vervolgens , de Rivieren op zyn gemak afzakte, Nochthans was deze Vaart niet geheel en al bedryveloos , of zonder Oorlog, want hier en daar aan land flappende, en de
Ste-
Qé~) i, De Koning, hier genoemd, was xandrames, de Zoon van een Baardfcheerder , in wiens gedaante de Koningin zo veel welgevallen nam, dat zy hem tot haaren Gunfteling maakte, en tot de hoogde waardigheid naast den Koning verhief. Deze Onverlaat, na zynen Meester verraaderlyk te hebben omgebracht, plaatlïe zich opden Troon, in fchyn als Voogd over de Koning, lyke Kinderen, welke hy weldra van kant hielp. Van dezen was xandrames, by anderen ag« grammes geheeten, de Zoon.— CZie diodor. sic. XVII j3. bl. 612.) De Volkeren zyn ten aflen tyden zeer geneigd het juk eenes Vorsten vaa Iaage Geboorte aftefchudden , vooral zo hy onrechtvaardig en wreed is." Fr. Vert.



van ALEXANDER 241
Steden , welke hem voorkwamen , aantastende bracht hy alles onder. Echter fcheelde het weinig, of hy was in de Stad der zogenoemde Mallen (zynde , zo Verzekerd wordt , het ftrydbaarfte volk van geheel Indie) afgemaakt. Want na dat hy de vyandlyke manfchappen door een hagelbui van fchichten van den muur dier Stad verwyderd, en denzelven, daarop, na dat 'er een ladder tegen aan was geplant, het eerst beklommen had, bevond hy zich ter naauwernood boven, of de ladder brak aan Hukken. Hier ftond hy , maar van weinigen verzeld, bloot voor de wonden, die de Barbaaren , aan de binnenzyde van den muur vergaderd, van onderen aan hem toebrachten. Hy nam dan het Hout befluit, om met een flinger naar beneden midden onder de vyanden te fpringen, waar hy, by geluk, recht op zyne voeten kwam te ftaan. Deze' onverwachte verfchyning, nu, en het klinken en glinfteren zyner Wapenen, brachten de Barbaaren in den waan, dat zy eenen helderen glans en het' een of ander verfchynzel voor zyn Lichaam zagen, en dit maakte, dat zy in het eerst op de vlucht gingen, en zich IX. deel. Q ver-



24- het LEVEN
verfcrooiden. Dan zo dra bemerkten zy niet, dar hy Hechts van twee Wapendraagers was vergezeld, of zy liepen wederom op hem toe , en trachtten fommigen met hunne Zwaarden , anderen met Spicsfen t zyne Wapenen van naarby te doorbooten | doch zagen , door zynen dapperen tegenftand , hunne poogingen telkens verydeld. Een, evenwel, van hun, op eenen kleinen afdand van hem daande , fchoot van zynen fterk gefpannenen boog een pyl op hem af met zo veel kracht, dat dezelve, door zyn Borstwapen heên gedrongen, vast ging zitten in eene der ribben , omtrent den tepel van de Borst. Toen nu alexander, op het ontvangen dezer wónde, zyn Lichaam kromde, en afwendde, kwam hy, die ze had toegebracht, tocgefchootcn met zyne uitgeteogene barbaarfche Sabel. Dan peucestas en liïuX/eüs (c) plaatdert zich voor den Koning: doch wierden beiden . gewond; zo, dat de laatstgemelde het terdond bedierf; maar peucestas hield het uit, en de Barbaar wierd door alex-
a n-
GO By cuanus heet hy tim^üs.



y a n ALEXANDER. 247
ander, zelven geveld. Deze, echter^ nog verfcheidene andere wonden ontvangèn hebbende, en eindelyk gecrofFen door ëenen dag van boven op den nek , zag zich genoodzaakt zyn Lichaam té doen ftcunen tegen den muur , echter met zyn aangezicht fteeds gericht tegen den Vyand.' Zo ver was het met hem gekoomen, toen de Macedoniers van alle kanten kwamen toefchieten, èri hem omringen. ïvien ham hem aanftonds op , en droeg hem, die geene bewustheid reeds' meer had van het geen 'er met hem omging, naar zyne Tent. Ook verfpreidde zich ftraks in het Leger de maare , dat hy dood was. Aandónds ging men nü aan het werk," om den pyl; die van hout was , aftezaagen .' hetgeen | échter, bezwaarlyk en met grooten arbeid wierd uitgevoerd. Na dus' het Borstwapen met moeite te hebben los gekreegen, ging mén aan hét uitihyden van de yzere punt, ivélkè in eene der Ribben doorgedrongen was en vast zat, zynde, zo mén verhaalt, drie vingers breed, en vier lang. Hec Was ,■ derhal ven , geert' wonder, dat hy, 6'n'dèr deze behandeling, gedadig in flaauwfó' viel f en in groot gevaar was' van te
é s re



*44
het LEVEN
bezwyken. Niettemin kwam hy , na dats de punt 'er uitgenomen was, weder toe zich zeiven, en ontworftelde dus het oogenfchynelykst lyfsgevaar. Evenwel bleef hy nog een langen tyd zeer zwak , en moest zich aan een geftrengen levensregel en de beftieringe zyner Artzen overgeeven ; tot dat de Macedoniers, begeerig om hem te zien , met een groot gedruisch voor zyne Tent verfcheenen. Aanftonds wierp hy, dit bemerkende , eenen Mantel om , en trad tot hen uit. Daarna deed hy plechtige Offerhanden aan de Goden, en begaf zich, vervolgens, wederom op reis. Op deze Vaart bracht hy nog al meer uitgeftrekte Landen en groote Steden onder zyn Gebied. Ook kreeg hy , op dien tocht, van de Gymnofophisten (V), die, boven anderen , sabbas (e) tot den afval hadden
fV) Indiaanfche Wysgeeren. Zie strabo XV E. bl. (5:8.
0?) By diodor. sic. en arrianus wórdt hy sambas, of sambus genoemd. Zie den eerstgem, XVII B. bl. 614. ald. wesseling. Het was een lndiaansch Vorst, dien alexander, na zyne onderwerpinge , met een Satrapaat begiftigd had, jnaar die, federt, wederom afvallig wierd.



van ALEXANDER. 245
den overgehaald, en de Macedoniers op alle mogelyke wyzen afbreuk gedaan, tien gevangen, die den roem hadden van groote begaafdheid, in het geeven van fcherpfinnige en kortbondige antwoorden (ƒ> Aan dezen delde hy eenige zeer ongemakkelyke vraagen voor ; de verzekeringe 'er by voegende , „ dat hy den eerden, die niet goed antwoordde, ter dood zou laaten •brengen , en zo vervolgens alle de overigen." Eenen der oudden gebood hy hier over uitfpraak te doen. — De eerjie dan, ondervraagd zynde: „ Wie hy dacht, dac het grootst getal uitmaakten, de Levenden, of de Dooden ?" — antwoordde: „ De Leyenden; want dat de dooden 'er niet meer waren!" — Aan den tweeden wierd de vraag voorgedeld: „ Welke van beiden de ■grootde Bieren voedde , de Zee , of de Aarde?" Hy antwoordde: „ De Aarde 1 «a/ant dat de Zee daar een deel van was !"—
„ Wat,
.(ƒ) „ Het was by ouds eene gewoonte , aa* ,de Wyzen zekere duistere Vragen voor te (lellen, ten einde over hunne Wysheid en Verftand te kun. -nen oordeelen. Wy hebben 'er voorbeelden vas ia de Heilige Schrift." Fr. Fert.
Q 3



?4<5 het LEVEN
„ Wat, vroeg men aan den derden , h het arglistig/Ie Dier?" — Dat, zeidc hy, /fe Mensch tot hiertoe niet kent." De vierde, gevraagd, „ door welke redenen hy sabbas overgehaald had tot afvalligheid?" — antwoordde : „ Door hem de keuze voor te ftellen tusfchen eerlyk te leeven, of fchandelyk te fterven!" Den vyfden wierd gevraagd: „ Wat hy dacht dat eerder gefchaapen was, de Dag of de Nacht?" Hy zeide : „ De Dag, éénen, Dag eerder!" en voegde 'er by, (toeq de Koning zich over dit antwoord verwonderde) „ dat het niet anders konde zyn, of op ingewikkelde vraagen moesten ingewikkelde antwoorden koomen !" — Alexander dan , hierop voortgaande , vroeg aan den fesden : „ Op wat wyze iemand
zich het meest bemind konde maaken?"
en hy kreeg tot antwoord: „ Zo hy, de machtig ft e zynde, zich, echter, niet doet vreezen l" Van de overigen wierd de eene gevraagd: „ Hoe iemand van een Mensch een God kon worden?" en hy antwoordde : „ Zo hy iets doet, dat voor een-nensch niet mogelyk is te doen!" Aan den .«deren Helde men voor; „ Wat het fterkst
van



vak ALEXANDER. *47
van beiden was, bet Leven, of de Dood?" Hy zeide: „ Het Leven: aangezien hetzelve zo vele rampen verduurt!" Den laatften wierd gevraagd: „ Hoe lang het voor een Mensch wenschlyk was te lecven?" en deze gaf tot antwoord: „ Zo lang, tot dat h^niet meer oordeelt, dat ttleeven beter m dan te ferven T (g) Dit, derhalven,. aldus afgeloopen zynde , wendde hy zich tot den aangcftelden Rechter , en beval hem „ uitfpraak te doen !" Deze deed %m$ mep te zeggen „ dat de eene Slechter had geantwoord dan de andere 1" — „ Welaan dan, zeide al ex ander: zo zult gy, die zulk eene uitfpraak doet, het gerst flerven!" „ Neen voorwaar, Heer Koning! antwoordde de Indiaanfche Wyze; pn zy gy onwaarheid hebt gefprooken, zéggende, dat gy dm genen het eerst zoudt dooden, die het f echtst antwoord
'g) Dacier, dia verklaarde deze plaats niet «e begrypeiij meende, dat men hier voor j*i moest ^eezeu Gemakkelyker fchynt li et nog,voor A ntiir r»« »/"<»•» te leezen 7<,ï "tóe" "
«v»v»». op de?e wvallea alle t*mte zwar,°
righeden weg,
Q 4



B48 het LEVEN
gafr — Door deze ihedige antwoorden vermurwd liet hy ze allen los, na hen nog vooraf met gefchenken te hebben begiftigd. Naar andere Gymnofophisten, die&te huis in ftilte leefden , en by het Volk in het hoogde aanzien waren, vaardigde hy o ne sic ritus af, en liet hen ten vrien.delykfl-en uitnoodigen, om tot hem te koomen. Deze onesicritus (h) was een Wysgeer uit de Cynifche School van dio ge nes. Hy bericht ons, „ dat, wan. neer hy by calanus. gekoomen was, deze hem op eene zeer ruuwe en trotfche wyze bevoolen had, zyne klederen uit te tj-ekken, en zo naakt naar zyne redenen te luisteren : dat hy anders niet met hem fpreekeu zoude, al ware hy een Afgezant van jupiter zelven! dat dandamis,
in-
(A) Hy is dezelfde, als de Historiefchryver irj let voorgaande meermaalen gemeid. Voorts ver, dient met dit verhaal vergeleeken te worden eene bovenal merkwaardige plaats van strabo, XV B. bl. 715. waaruit de kennis van de Gefchiedenis der eerfle Wereld, volgens de heilige Schrift, die ju het Oosten zo lang bewaard bleef, ook voj. gens het oordeel van eenen casaubonus, ten. ijyidelyiiften doprftraalt,



van ALEXANDER. =49
integendeel, die zich veel zachtfinniger gedroeg , toen hy hem hoorde fpreeken van socrates en pythagoras en biagenes, gezegd had, „ dat deze Wysgeeren hem toefcheenen rechtfchaapene Mannen te zyn geweest; maar dat zy, niettemin , in hun leven veel te groot ontzach gehad hadden voor de Wetten!" (0 An"
de.
O
(«•) Het ïs niet te verwonderen , dat men ge» twjfFeid heeft, wat dandamis met deze woorden bedoelde. Dacier zegt, „ dat plut. dezelve te algemeen hebbe gemaakt ; daar de IndlIche Wysgeer niet anders wilde zeggen, dan dat de Griekfche Wyzen verkeerd gehandeld hadden, door aan de Wetten en Gebruiken den voorrang te geeven boven de Natuur, en zich, deswegens, te ichaamen om naakt te gaan, en met gering levens onderhoud te vrede te zyn." — Doch hy wordt hier over fcherp gegispt van m. du soul, die meende, „ dat hier vry wat anders achterlag: dat dandamis met dit zeggen de Griekfche Phijofophen befchuldigde , van voor hun gevoelen omtrent de Goden niet opentlyk te zyn uitgekoomen , en de kracht der Vaderlyke Zeden te veel op zich en hunne Volgelingen te hebben laaten werken." — Zê ieis, voegt hy 'er by; kon ieder pian niet licht in het hoofd koomen — Dit luidt zeker fraai! Maar dat dacier, met dat al, gelyk heeft, blykt uit strabo XV B. bl,7i6,B, C. Q5



2S» het LEVEN
deren verzekeren, dat dandamis geheel niets zou hebben gezegd, dan enkel dit: „ Om welke reden toch heeft alexanDek eene zo groote reize herwaarts ondernamen ?" Taxi les, evenwel, haalde calanus over, om zich naar alexander te begeeven. Deze Wysgeer heette eigenlyk onder de zynen sphines: maar om dat hy die genen , welke hem ontmoetten, gewoon was in de Indifche Taaie te groeten . en te zeggen Cale, in plaats van het Grieksch woord x*<)e» (&) te gebruiken, noemden de Grieken hem calanus. Het was deze zelfde Wysgeer, die, zo men wil, aan alexander het hekend Sinnebeeld voordelde van het Ryks* bedier. Midden, naamelyk, op den grond een Vel geworpen hebbende, dat wel droog en te zamcn gerimpeld was , trapte hy daar op aan het uiterst einde: het Vel nu, dus op een punt gedrukt, rees ftraks met zyne andere deelen overeinde. Hy herhaalde dit rondgaande, en het Vel aan . al-
(*) De gewoone Griekfcbe groet was Hmpe-, Verblyd U! U wcdervaare alle geluk, op dat gy reden moogt hebben ü te verblyden!



•un ALEXANDER. s§l
alle zyden drukkende; en toonde, dat ovef>, gl het zelfde gebeurde; tot dat hy zich op, het midden plaatste; wanneer alles rustig, ftil en vlak bleef. Dit Skincbecld moest alexander aanduiden, „ dat het verkeerd was , zo verre af te dwaalcn: dat hy zich veel eer in het midden zyner Heer. ichappye houden moest, om dezelve te bedwingen!" (/)
Met den tocht langs de Rivieren naar. den Oceaan wierd een tyd van VII geheele Maanden ge'flecten. Eindelyk met zyne Schepen den Oceaan ingevaaren , zettede hy koers naar een Eiland, dat hy zelf Scilloustis heette. Anderen noemen het -Psiltoakis (ni). Hier aan Land zynde geflapt offerde hy aan de Goden, en onderzocht, daarna, den aart dezer Zee, gelyk ook van de bygelcegene Kusten , voor zo verre dezelve onderzocht konden worden. Vervolgens deed hy een plechtig Gebed 'j's':"ii\[i.....~i ü;;ö3 obboöfc t'Kij&L
(/) Het blykt aan alle kanten, dat de Indifcbe, Wysgeeren maar geheel niet in den fchik waren, «jet de komst der Grieken.
(m~) „ Arrian. VI B. noemt het ïUMfJJé"
BRVANE, .... ... ..



*52 het LEVEN
aan de Goden: „ dat nimmer eenig Mensch na hem verder met zyne Legermacht mogt doordringen !" en fchikte zich daarop tot den aftocht. De Vloot kreeg bevel het Land in diervoege om re zeilen , dat zy Jndie ueeds ter rechterhand hield (n\ Tot Vlootvoogd wierd door hem aangefteld nearchus, en tot Opperfïuurman onesicritus. Zelf floeg hy den weg te Lande in , en trok door het Gebied der Oriten, alwaar hy met de uiterfle moeieiykheden te worstelen had , en een groot aantal Manfchappen verloor, dermaate, dat hy van zyn weerbaar Krygsvolk niet het vierde deel uit India terug bracht, en nochthans beftond het Leger, dat hy derwaarts leidde, aan Voetvolk, uit C duizend Kop. pen , en , aan Ruitery , uit XV duizend Paarden. Eenigen ftierven daar aan befmettelyke Ziekten. Anderen kwamen om door het nuttigen van ongezond voedzel. Sommigen doodde eene brandende drooge Hitte. Maar nog het grootst gedeelte verging
van
(«) „ d. i. hun best te doen om den Zuider Oceaan te bereiken, om vervolgens ia de Peifi» &he Golf te koomen." Fr. Vert.



van ALEXANDER. 253
van Honger, als trekkende door een onbezaaid Landfchap , dat bewoond wierd van menfchen , die een ellendig en behoeftig leven leidden , en wier geheele bezitting beftond in eenige weinige Hechte Schaapen, die, gewoon zynde met Zeevisch gevoed te worden (0), niet dan zeer onfmaakelyk en kwaalyk riekend vleesch opleverden. Het hield, derhalven, wel LX dagen aan , eer hy deze woeste dreeken, met de grootde moeite, doorgeraakte, en aankwam in het Landfchap Gedrofia ; alwaar hy zich oogenblikkelyk in den grootden overvloed van alles bevond, door de oplettende zorge der Landvoogden, en nabuurige Koningen. Na dat hy dan zyne Legermacht aldaar had doen uitrusten , en zich herdellen, maakte hy, geduurende feiten dagen, eenen Bacchanten-optocht door Carmanie. by welke gelegenheid hy zich met zyne Vrienden plaatste in de hoogte
op
O) Een gedeelte der Inwoonders van dit Land droeg daarom den naam van Ichthyophagen, d, i. Fisckeeters, om dat zy, zo wel als hunne Beesten, van Visch leefden, volgens de eigene woorden van strabo, (hier aangeh. door m. r>u sout.) XV B. bl. 720, D.



254
het LEVEN
op eene foort van langwerpig- vierkaritefï Zolder, aan alle zyden zichtbaar , welke door VIII aanèengekoppeldé Paarden get'i-aagen wierd, en waarop, aanhoudend,dag en nacht goede fier wierd gemaakt. Achter dit Gevaarte volgden eene 2eer groorè' menigte van Wagens , waarvan fommigeri overdekt waren met purperen of gebloemde Spreien ; anderen verfferd en overfchaduwd met takken van altyd groenende' Boomen, welke telkens wierden vernieuwd. Hierop bevonden zich de overige Hoffto'ety benevens de Krygsbevelhebbers, alle mee Kransfen op hunne hoofden, zich, fnsgéfi Jyks, met aanhoudend drinken vrolyk maa- ° kende. Waar henen men ook zyne öogerr wendde, nergens zag men een. Macedonische Schild, of Stormhoed, of Saris; maar dé Soldaaten fchepten , langs den geheeleri weg, den Wyn op met Fluiten, Kroefcn Qö) èn Bekers, gedompeld in Wynvaten of
grob-
O) Over de byzonderé Drinkruigen, hier in den Text genoemd, paSc her ons biet op deze p'aaiü te fpreeken. Men kan 'er over naarzien atheXI B. bf. 4y£>, 497. en XI B. bl. 470, m CiSAUBON. in de Aaae. bl. 791. lEnnep. 3(f Phaiar. p. 305; enz.



van ALEXANDER. fef|
groote Kannen, en brachten het zo aari eikanderen toe , fommigen al voortgaande en hunnen weg vervorderende, anderen al nederliggende. Middelerwyl weergalmde alles van het Mufiek van Pypen en Fluiten; van het gezang van lichtfinnige Liedjens en Deunen; terwyl-de Vrouwen als rechte Wynpaapinnen rondzwierden, Ac'hrer dezen ongebondenen en in het wild omdwaalenden hoop volgde verder, by dezen optocht, de Phales (#) en een ipel van de dartelde Brooddronkenheid , volgens het geen men in de Bacchus-feesten gewoon was , even eens als of de God zelf zich daar tegenwoordig bevond , en de milde begeleider was van dit losbandig Feest.
Ver-
Ctf) Zo Verbeterde tan. faber, op an*. creon Cap. V, p 197, de ongetwyffeld bedorvene woorden' t^t Qtux*tf. Onder de verfchillende Gistingen voldoet geene ons beter. De Phaies, Phallus, of Ptïaptis behoorde wel degelyk tot de Iiacchanalia.. Men zie aristophan. Acharn. v. 2+1 volgg. en ald. de Aamekk. zo de oud-Griekfche, als andere. Ondertusfchen is tiet reeds door anderen opgemerkt, dat alexander hier den fabelachtigen terugtgcht van bacchus, als Overwinnaar, uit Iudie te rug keerende, heeft, willen naarapen.



&56 ' het LEVEN
Vervolgens aangekoomen zynde in de Hofïïad [van Gedrofia] (r), floeg hy zich aldaar wederom neder, om zyn Krygsvolk op nieuw te doen uitrusten , en zich zeiven aan brasfen en allerlei vermaak over te geeven. Hier was het, zo men verhaalt, dat hy, dronken zynde, tegenwoordig was als aanfehouwer van het Wedyveren der Reien, waarby bagoas, dien alexander minde, aan het hoofd zyner Rei den prys behaalde; die , terftond daarop , zo opgefchikt als hy was , dwars over de Schouwplaats naar hem toe ging , en aan zyne zyde plaats nam. De Macedoniers, dit ziende, zouden aanitonds in de handen geklapt , en hem aanhoudend hebben toegeroepen , „ den Jongen eenen zoen te geeven — tot ;dat hy hem eindelyk omhelsde en kuste. Hier
(O Dacier merkt zeer wel op, dat uit het voorgaand vethaal fchynt te blyken , dat alexander het Landfchap Gedrofia reeds verlaaten had, en daarop Carmanie was doorgetrokken. Het fchynt ons toe, dat deze zwaarigheid niet wel anders kan worden weggenomen , dan door het uitwisfehen van de woorden T?5 r4«crla5, van Gedrofia, welke wy, uit. dien hoofde, tusfchen twee haakjen* hebben ingeflooten.



van Alexander. 257
Hier ter plaatze was het qok , dat n ëarchus eh de overige Scheepsbevelhebbers , zich wederom by hem vervoegden. Deze verhaalden hem het geen hun op dé Vaart bejegend was, en hy luisterde met zo veel vermaak naar dit verflag, dat dè begeerte hem beving, öm irt eigenen perfoön met éehe talryke Vloot den Euphraat met dert. droom af te zakken; vervolgens, ha Arabie en Libye te hebben omgezeild „ de binnenzee door de Pylaaren van hercules (Y) irt te ftevenen. Met dit oogmerk liet hy een aantal Scheperi van allei flag te Thapfacus (f) tiinmerën ,- eri ■van alle kanten eene groote menigtè vart Schippers eri Stuurlieden verzamelen. Doch de Krygstocht door hem tot diep in het Oosten doorgezet , welke men wist, -dat aan groote rnoeiélykhederi onderhevig was geweest; het krygsgevaar door hem uitgedaan , irt de önderneeminge tegen dé Mallen ; het groot verlies aan volk, dat hy-' geleéden had, en waarvan het gerucht zich
ai-
(j) Zie het Lev. van timol in ons IV d. 01.57. {f) Eene' groote en ryke Stad aafl den Eiiphraaf* ix. deel. r



25ö het LEVEN
alom verfpreidde; de twyffelinge zelve, of hy nog wel in leven was ; — dit alles zettede de overheerde Landen aan tot den afval ; het maakte zyne Bevelhebbers en Landvoogden dout, tot het pleegen van allerhande Onrechtvaardigheden, Knevelaaryen en Overmoed. Met een woord; her geheele Ryk was als in eenen daat van berocringe , en overal openbaarde zich de zucht tot nieuwigheid; dermaate, dat zelfs olympias en cleopatra, oneenig geworden met antipater , ■ het Gebied onder zich verdeelden , neemende olympias voor zich het Koninkryk van epirus, en cleopatra Macedonië. Waaromtrent alexander, zulks verneemende, zeide: „ dat zyne Moeder de welberaadende keuze had gedaan ; want dat de Macedoniers zich nimmer van eene Vrouw zouden willen laaten regecren f' Om deze redenen vaardigde hy ne archus wederom af naar de Zee , beflooten hebbende, de geheele Zeekust door de Wapenen in bedwang te houden. Binnenlands ging hy zelf de rust herdeden, en de gewei daadige Landvoogden draden. Van de Zoonen
des



v a isf ALEXANDER. 259
des Landvoogds abulites (u) was 'er èen, geheeten oxyartes, dien hy zelf met zyne faris doordak. De Vader> in plaats van de noodige Mondbehoeften voor het Leger byeen te brengen* kwam alleerf met III duizend Talenten Gouds, door hem byeen gefchraapt, welke alexander bevel gaf voor de paarden te wet-" pen ; en toen die daar van niets proeven, wilden, voer hy uit: „ Wat nut hebben wy toch van dezen door U verzamelden voorraad?" en daarop liet hy abulites vastzetten.-
In Perfie was zyn eerde bedryf de uit-? deelinge van geld onder de Vrouwen > gelyk de oude Koningen gewoon waren geweest te doen, aan elke Vrouw, zo dikwerf zy in Perfie kwamen ,■ eenen Gouden Penning fchenkende. En hier van daan was het, zo mén verhaalt, dat fommigen, niet dan zeldzaam in Perfie kwamen , eri.
OCHUS.
(») Deze had' de Stad Sufa voorhenen aan Alexander overgeleverd. Zie diod. s. XVII B. bl. 597. waar hy kwalyk abuletes wordt genoemd. Zie ald. wessei.ing. die zich oofc öp' deze plaat» van plittv 'had kuanen beroepen1.;'
R *



ï6a hët LEVEN
ochus (y) zelfs niet eenmaal zich daaj henen begaf; maakende zich dus , door laage gierigheid, tot eenen Vreemdeling in zyn eigen Vaderland. ■
By hec doortrekken het graf van cyrusopgegraaven vindende, liet hy den genen, die zich daar aan fchuldig had gemaakt, draden met de dood, hoewel hy met hem uit dezelfde Stad Pella geboortig was, era van geene onaanzienelyke afkomst. Deszelfs naam was polymachus. Na dat hy, voorts, het Opfchrift geleezen had, gaf hy last, dat men het ook in het Grieksch 'er onder zoude zetten. Het wasvan dezen inhoud: „ O Mensch! wie gy „ ook zyt; of van waar gy ook komt: „ (want dat gy komen zult, weet ik zei, ker~) Ik ben cyrus, die de Opperi, heerfchappye in handen der Perfen heb ,-, gebracht. Benyd my dan niet dit wei„ nigjen aarde, het welk myn lichaam ,, overdekt f — Deze woorden maakten eenen roerenden indruk op het gemoed
van
f» De opvolger van artaxerxes mnemon, en van velen voor ah as ver os gehouden, doch. zie wessel. ad Simi'. Chron. A. M. 344'



van ALEXANDER. 261
van alexander, wen hy zich daar by te binnen bracht de wisfelvalligheid en yeranderlykheid der menfchelyke zaaken.
Het was niet lang daarna, dat calanus, na Hechts eenen korten tyd met Buikpynen gekweld té zyn geweest, begeerde., dat 'er voor hem een Branddapel mogt worden opgerecht (V). Hy begaf zich derwaarts, gedraagen van een Paard , deed 'er een plechtig Gebed; verrichtte de heilige plenginge , by de Offerhanden gewoon , aan zich zelven ; fneed ook een gedeelte van zyn hoofdhaar af, om als eerdelingen geofferd te worden ; nam , wanneer hy nu gereed was, om den Houtdapel te beklimmen , van de tegenwoordig zynde Macedoniers een gulhartig affcheid, hen aanmaanende „ om dien dag vrolyk door te brengen, en met hunnen Koning eens hartelyk te drinken!" Hy voegde daar nog by, „ dat hy dezen zelven binnen korten tyd te Babyion zou zien!" Na het uiten yan deze woorden leide hy zich neder, en
o verfje') Dit waren de Gymnofopbisten by het min» le ongemak van Ziekte gewoon. Zie iïrabo, ï, a pi.
R 3



è6a het LEVEN
overdekte zich ; waarna hy, ook toen het vuur zyn Lichaam naderde, roerloos liggen bleef, zonder de houdinge, waarin hy zich neder had gevlyd, in het minst te verandereu; en volbracht dus roemryk het offer, dat de Gymn.pfophisten, naar de voorou.derlyke zeden van dat Land , van zich zelven gewoon zyn te maaken. Het zelf» de deed, vele jaaren laater, een andere Indiaan , welke te Athene met c m s a r verkeeringe had ; en men toont uog aldaar deszelfs grafdede, welke het graf van den Indiaan genoemd wordt.
Alexander, terug gekeerd van den Branddapel , beriep nu een groot aantal van zyne Gundelingen en Krygsoverden tot het Gastmaal, en delde aldaar in een Wedfpel en Eereprys voor hem , die het fterkst drinken zou. Die nu by deze gelegenheid het meest dronk was promajcHUs , welke het bracht tot vier Kannen (x). Hy wierd derhalven voor Over-
win-
(•»") „ De %U of by de Romeinen con*
'fiffft Meld vier en een halve pint. Promachus 'pronk, derhalven, iS pinten Wyn. Onze hedenjjaagfche Drinkers drinken dikwyls meer. Maar de



van ALEXANDER. 263
winnaar uitgeroepen, en ontving tot Eereprys eene goede fomrae gelds (v) ; maar overleefde zyne overwinninge niet meer,dan drie dagen. 'Van de overige Wedyveraars in dezen drinkftryd ftierven 'er, volgens :het verhaal van chares, één en veertig, die op hunne dronkenfehap van sene hevige koude overvallen wierden (z\ Te Sufa aangekoomen vierde hy aldaar de Bruiloft van zyne Vrienden , die met Perfiaanfche Vrouwen trouwden. Hy nam toen zelf voor zich ter Vrouwe de Dogter van darius, stattra, en huwde voorts aan zyne aanzienelykde Macedoniers de aanziénelykfte onder de Perfiaanfche
Maag»
Wyn van dat Land verfchilde aanmerkelyk van den onzen.' Fr. Fert.
fjy) Men leest hier t«a*»7«», verbonden met trl'tipcnoi. welke leezing , daar zy te recht geoordeeld wierd niet te kunnen beftaan, op verfchillende wyzen is veranderd; welke wy ons onthouden hier op te geeven. Zeker is het, dat d* waarde van één Taient hier veel te gering is ; •vooral "ra den tyd , dat de Milddaadigheid vai alexander grooter was, dan ooit.
O) Reiskk meent, dat zy nog aaa Tafel deS {eest gaven..
R 4



a6*4 het LEVEN
Maagden uit. Ook wierd 'er toen een ak gemeene Bruilofts-maaltyd,/rnede voor die Macedoniers, door hem aangerecht, welke reeds te vooren uitheemfche Vrouwen genoomen hadden. Op dien Maaltyd beliep, zegt men , het getal der Genoodigden, die te zamen kwamen, IX duizend, aan welke allen hy, hoofd voor hoofd, eenen gouden Drinknap geeven liet, om 'er de Wynplenginge mede te verrichten. Over het geheel fpreidde hy hier, ook in andere dingen, de fchitterendde pracht en verwonderlykde vrygeevigheid ten toon; vooral daar hy alle de Schulden , welke zyne Bevelhebbers en Krygslieden gemaakt mogten hebben, op zich nam, en voor de Schuldenaars aan derzei ver Schuldeisfchers liet betaalen, waarvan de geheele uitgave eene fom van X duizend, min CXXX, Talenten beliep. By deze gelegenheid gebeurde het, dat antigenes, d» eenoogige, zich valfchelyk op liet fchryven, als met Schulden bezwaard, en ook iemand voortbracht, die verzekerde , dat hy hem geld op retite gefchooten had. Hy ontying daarop , aanftonds, de betaalinge van het geld. Maar kort daarna
kw;yn



¥an ALEXANDER, z6§
kwam het uit, dat het een bedrog was, waarover de Koning zich zo zeer verftoorde, dat hy hem van zyn Hof verjoeg, en hem het Bevelhebberfchap ontnam. Deze antigenes nu had zich door zyne Krygsbedryven eenen luisterryken naam verworven. Want nog een Jongeling zynde , had hy zich tegenwoordig bevonden by de bedorminge van Perinthus, hetwelk door philippus belegerd wierd. Hier trof hem in zyn oog een pyl , door de Belegerden uit een Schiettuig geworpen. Hy weigerde , echter, den ingedrongenen pyl uit te laaten trekken , hoe zeer zyne vrienden daar op aandrongen , en liet niet af, voor dat hy, onder de eerden drydende , den vyand terug gedrongen , en gedwongen had zich binnen de Stads muuren te bergen. Geen wonder was het, derhalven, dat zulk een Man de fchande, Welke hem nu overkwam , met ongeduld yerdroeg. Zelfs bleek het genoeg, dat hy pit droefheid en zwaarmoedigheid zich zelven zekerlyk ;e kort zoude doen, De Koning dan, hier voor vreezende, liet af van zynen toorn, en beval, dat men hem het geld zou laaten behouden.
Rs De



ï6<$ het LEVEN
De XXX duizend Jongelingen , welke hy by zyn vertrek achtergelaaten had, ora op de Griekfche wyze geoerfend en ondcrweezen te worden , vertoonden zich nu aan hem fterk van Lichaam, en fchoon van aanzien ; laatende , daarenboven » in hunne oefeningen de vlugfte handigheid, en eene verwonderlyke rapheid blyken, Alexander zelf fchepte hierin groot vermaak : maar de Macedoniers waren 'er over te onvrede, vreezende dat de Korring van. nu af aan minder werk van bun zoude maaken. Hier van daan was het, dat zy, toen hy de zieken en verminkten afzond naar de Zee (», overluid zeiden, Ö dat bet de grootde vernederinge eu mis» handelinge was , dat «hy zich van Lieden, die hy tot alles had misbruikt, nu op eene zo fmaadelyke wyze ontdeed , en ze aan hun Vaderland en Ouders verachtelyk, als het ware , toefmeet, geheel anders , dan hy ze ontvangen had !" — Zy eischten dan, „ dat hy hen allen weg zou zenden; éui hy alle de Macedoniers voor onnut
zou
f» Naamelyk om naar Griekenland en Macedonië terug te keeren.



f A n ALEXANDER. ztj.
zou verklaaren.; en alleen maar by zich houden deze jonge Springers om 'met dezelve rond ne trekken, en de geheele Wereld aan zyne Heerfchappye te onderwerpen 1" —' Pit bitter verwyt nam alexander «gn hoogden kwalyk, vaarende, in dé eerde woede, geweldig tegen ben uit. Vervolgens joeg by zyne Mace* donifche Lyfwacht weg , en fchonk dien ,eerepost aan Perfiaanen , waarvan hy font migen aandelde tot Hellebardiers, anderen rot Roedendraagers Qf), De Macedoniers, nu , hem aldus vergezeld ziende , en dat zy verdreeven waren van zynen perzoon, en vemcht, wierden daar over ten uiterden neêrllachtig. (V) , en onderling met
mal-
<#) Eig. ftaat -'er Pyrrichisten. De Pyrrich* was eene gewapende Dans, waar by men de verfchillende beweegingen des Lichaaras , in een geyicht te pas koomende, nabootste.
(c~) Dit is de eig. betekenis van het Gr. woord. STerfta de Boden en Boodfchappers, die de Kqninklyke bevelen werwaart het noodig was over? brachten.
Men ziet voor welken goeden fin deze plaats vatbaar js. *Er was dus geen reden om «iet m. du soa* aan verbeteren te denkeu. In
het



2f58 het LEVEN
malkanderen over het voorgevallene fpreekende, overtuigden zy zich zelven, dat ze, door naaryver en gramfchap vervoerd, fchier als raazende menfchen. gehandeld hadden. Het befluit was, dat zy, nu bedaard en tot zich zelven gekoomeu , zonder eenige wapenen , en flechts met het onderkleed over hunne lichaamen , naar zyne Tent liepen , zich aldaar met groot geroep en gefchrei aan hem "overgaven, en begeerden „ dat hy hen , naar goedvinden, als fiechte en ondankbaare Lieden zou behandelen!" Hy kwam, echter, niet te voorfchyn, of fchoon toen reeds merkelyk verzacht. Niettemin weeken zy niet van de Koninglyke Tent, maar bleeven geduurende twéé dagen en twéé nachten op dezelfde wyze volhouden, nu eens luidkeels jammerende, en dan, wederom, hem hunnen Heer en Meester (e) noe!
men.
het hier op volgende leeze men uit een Hand. fchrift h*Ku, welke leezing meerder byval had moeten vinden. Wy hebben *er naar vertaald. ■ O) De Text heeft hier niet het gewoone woord B«««Ai4. maar k«(V««5) dat minder gebruikelyk was. Te recht merkt daarom de gel. du soul aan*
dat



van ALEXANDER. aóp
mende. Op den derden dag, eindelyk, trad hy uit, en vindende hen in zulk eene bedroefde en vernederde gedalte, begon hy eenen langen tyd te weenen. Voorts, na dat hy ze lichtelyk bekeeven had, fprak hy ze verder vriendelyk aan, ontfloeg alle die genen, welke niet meer dienen konden, welke hy heerlyk begiftigde, en fchreef, daarenboven, aan antipater, om hun, in alle openbaare Vermaa* ken en Schouwfpelen, de voorde plaatzen interuimen. Hy wilde, dat zy daar met Kransfen op hunne hoofden zitten zouden; en dat de Kinderen der Overleedenen in den Veldtocht, Weezen zynde , de bezol. dinge van hunne Vaders zouden trekken. Vervolgens in Medie , en te Ecbatanti
aan-
dat in dit laatfte, by deze gelegenheid door de Soldaaten gebruikt, iet vleiends moet fchuilen; iets , dat meer gefchikt was , om de verloorene Gunst des Konings te herwinnen, dan het eerfte. Wy ftemmen dit gaarne toe, maar kunnen in de reden, die hy hier van heeft trachten te geeven, niet berusten. Misfchien wist de Krygsknecht, dat alexander in dit woord, uit zynen geliefden Dichter, homeros , ontleend, behaagen fchepte: dat hy gaarne dus genoemd wierd!



&6 het LEVEN
aangekoomen zynde, en aldaar over de' zaaken, welke het meeste drongen, be-~ fchikking hebbende gemaakt, gaf hy zich wederom over aan het toeftellen van' Schouwfpelen en vermaakelyke Feesten; te meer, daar hy eene bezendinge van Wel III duizend Kunftenaars uit Griekenland had gekrecgen.'
Omtrent dezen tyd gebeurde het, dat' heph.estion door de Koorts wierd aangetast. Daar deze nu nog jong, en een Krygsman was,' kon hy zich niet wel aan1 eenen geftrengen levensregel onderwerpen. Wanneer,- derhalven, zyn Geneesmeester1 glaucus zich eens naar den Schouwburghad begeeven , ging hy aan den maaltyd^ en at een geheel gebraaden Hoen op ,■ endronk daartoe een grooten Beker gekoelden Wyn. Het gevolg hier van was, dat hy draks wederom erger wierd, en na een kort verloop van tyd overleed. Dit Sterf, geval trof alexander dermaate', dat hy zich zalven vergat , en naaf geené reden luisterde. Hy beval aanftonds* dat men de Maanen van de Paarden en Muilezels , ten teken van rouwe, af zou fchée--
rer».



van ALEXANDER.
ren C/) , dat men de uitdekende punten der Muuren van de omgelegene Steden neder zou werpen. Den ongelukkigen Arts liet hy aan een Kruis ophangen. Ook duurde het eenen langen tyd, dat zich geene Fluit, noch eenig Mufiek- of Speeltuig in het Leger mogt laaten hooren: tot dat 'er eené Godfpraak wierd aangebracht van [upiter ammon, gebiedende hep h ;e s ï i o n te vereeren, en aan hem , als aan eenen halven God, offerhanden toe te brengen. Tot het verder verzetten zyner droefheid gebruikte hy den oorlog , uittrekkende, als op eene Menfchenjagt, te- • gen de Cusdeërs (g), welk geheel volk
hy
(/) Vergel. onze Aantek. op het Lev. van peLopidas, in ons IV D. bl. 358.
(g) „ By PTOLEMiEijs VI.B. h. 3. (ook by thodor. sic. en arrianus, volgens de Aanra. van M. du soul) worden zy de Co'fisërs ge« noemd.. Hy plaatst ze in Sufiana , van de zyde, waar dit Gewest grenst aan Asfyrie. Strabo, die hen even zo noemt, als ptolem/eus, zegt in zyn XVI B. bl. 512. dat Pctfie het naast by gelegen is by de Cosfïeërs : es in zyn XI B. b!. 360 , zegt hy , dat Medie ten Oosten bepaald is. door het Land der Pannen, en de Gebergten der Cosfoërs : dat dit Volk bepaalddyk leefde van
roof,



S/2 HET LEVE N
hy uitroeide, doende alles, vari den klemden tot den grootderi, doodflaan. Dit nu wierd de verzoening der Schim van heph^estion geheeten. Aan de Tombe en het Graf van dezen zynen Gunfteling, en al de Kostbaarheid, die tot fieraad daar van verllrekken moest, Was hy voörneemens eene fom van X duizend Talenten te befteeden.- en dan moest de Kunst eri Fraaiheid van het Werk, naar zyne be^ doelinge , de Kosten nog verre te boven gaan. Uit dien hoofde wenschte hy, onder alle de Kundenaars , hiertoe niemand liever te gebruiken, dan stasicrates (iï), die by zyne Kunstgewrochten en öh*
der-
ïdof, eri dat zy bywylen in ffaat waren, öm tot XIII duizend Boogfcbuttefs op de been te bren« gen." lubin. —- In deze laatfte ömftandigheid is eenige verfchooning voor de Wreedheid vari Alexander.
(Ji) ,, Xylander merkt aan, dat vitru-' vius, in de Voorrede van zyn II Boêk, dezen Kunftenaar noemt dinocrates. Doch onzé plut. noemt hem nog eens stasicrates, in zyn Stuk over de Dapp. v. Alexander, II D. bl. 335, C. en dit, geloof ik , is zyn rechte naam* De andere Bouwmeester dinocrates had het opzicht over het bouwen Van alexandrie,
Voi*



VAn ALEXANDER. a/3
derneemingen eene zekere Grootschheid, en Stoutheid, en trotfehe Praal aankondigde. Het. was , naamelyk 3 deze zelfde stasicrates, die voorhenen, by zekere ontmoetinge, den Koning had voorgedraagen, „ dat, van alle Bergen, de Thracifche Berg At hos ten uitmuntendften ge* fchikt was om eene menfehelyke gedaante aanteneemen, en daartoe gevormd te worden. Indien hy, derhalven, daartoe bevel gaf, wilde hy stasicrates daar van voor hem een onvergankelyk, en boven al aanzienlyk Standbeeld vervaardigen , het welk, alle andere Standbeelden, wa^r van • men immer gehoord had, overtreffende, met de linkehand eene Stad omvatten zoude , bewoond van X duizend menfchen, en met de rechterhand uitgieten den Vloed eener breede Rivier , uitloopende in de Zee !" Alexander verfchoonde zich op dien tyd van het omhelzen van dit
trorsch
volgens plinius V B. io li. en VII B. 37 h. lucianus, die Ook gewaagt van het reusachtig ontwerp , om den Berg Athos tot een Standbeeld van alexander te vervormen, geelt den naam des Werkmeesters niet op." m. du soul. ÏX. DEEL. S



274
het LEVEN
trotsch ontwerp , maar hield zich nu met dezen, en andere Kuuftenaars dagelyksch Bezig, met het uitdenken en ontwerpen van onderneemingen , die nog veel ongerymder en kostbaarder waren.
Wanneer hy nu verder voorttrok naar Babyttn, verhaalde hem ne archus (die onlangs van zynen tocht door de groote Zee (/) op den Euphraat was terug gekeerd), zekere Chaldefche Waarzeggers te hebben ontmoet, die aangeraaden hadden, „ dat alexander zich onthouden mocht om binnen Babylön te koomen." Doch • hy ftoorde zich daar aan niet, maar vervolgde zynen weg. Dan tot onder de muuren der Stad genaderd , zag hy eene menigte Raavens, die onderling vochten, en malkanderen beeten, waar van 'er eenigen nevens hem op den grond nedervielen. Daarna bracht men hem aan, „ dat de Stadvoogd van Babyion, apollodorus, geofferd had, ten einde, hem aan. gaande , de ingewanden van het Offerdier te kunnen raadpleegen." Hy ontbood daar op den Wichelaar pythagoras, die de zaak geensfins ontkende, 's Konines vraa«-
was
(i) Den Oceaan.



v A M ALEXANDER. 2|f
was hierop: ■„ hóe de Ingewanden gefteld Waren geweest?" De Wichelaar verzekerde >, „ dat men de Lever zonder hoofd gevonden had! (F) — „ Is het moogelyk ! riep alexander. dat is een veelbeduidend Teken! Hy liet, niettemin, aan pythagoras niet het minde leed hiér ovëf wedervaaren; maar had groot berouw 5 dat hy geen gehoor had gegeeven aan nearéhus. Ondertusfchén was dit de oorzaak * dat hy zich doorgaans buiten Babyloh ophield , en zich roet het bevaaren van den Euphraat dagelyksch vermaakte; Dan ,'ef Waren behalven dezen , nog vele andere Voortekenen, welke hem dof tot bekommeringe gaven. Want de grootde en fchoonde van alle Leeuwen, Welke hy liet voedenj, wierd door een tam Ezel, dat op denzelven töeloopen kwam , met eenen Hoefflag gedood. Ook gebeurde het, wanneer hy zyne Klederen had afgelegd , om zich te laaten zalven , en vervolgens met den Bal te kaatzen , dat, terwyl hy nog
fpeek
(K) Van dit origunilig Teken in de Ingewanden vonden wy ook gewag hier boven, in de Levens van ci;.ion en agesilaus.
S 2



2/6
hit LEVEN
fpeelde, de Jongelingen, die met hem gekaatst hadden , wanneer nu elk zyne Klederen wederom ftond aan te trekken , eenen Mensch ftilfwygende zagen zitten op den Troon , hebbende den Koninklyken Haarband omgedaan , en den Koninklyken Tabbaard aangetrokken. Deze Man ondervraagd , wie hy was ? opende, geduurende eenen langen tyd, geenen mond. Eindelyk , met moeite als by zyn weezen ge. koomen', zeide hy: „ dat zyn naam was dionysius ; dat hy een Mesfenier van afkomst was; dat hy, uit hoofde van zeker feit en befchuldiginge , van de Zeekant herwaarts overgebracht, eenen langen tyd in de boeien had gezeten; tot dat sar a lj i s, op dit zelfde pas aan hem verfcheenen, zyne boeien geflaakt, hem herwaarts geleid en bevoolen had, den Tabbaard en Haarband aan te doen, op den Troon te gaan zitten en geen woord te fpreeken."
Alexander, dit gehoord hebbende, liet den Man, volgens den raad, door de Waarzeggers aan hem gegeeven , uit den weg ruimen (/). Ondertusfchen begaf hem
zel-
(0 Wy vinden hier het woord »p«,!^i,, dat zo
wel



van ALEXANDER. 277
zelven -de moed. Hy verloor het vertrouwen op de Goden , en wierd achterdochtig omtrent zyne Vrienden. Maar vooral vreesde hy vóór antipater en deszelfs Zoónen; van welke iolaus Opperfchenker was, en casander nu onlangs uit Macedonië over was gekoomen. Deze laatstgemelde tegenwoordig zynde, wanneer eenige Perfiaanen voor den Koning nedervielen, en aanbaden, begon, als eene Griekfche opvoedinge genooten heb. bende , en deze vertooninge nu voor het eerst aanfchouwende , daar over uitbundig te lacchen. waar over alexander, in gramfchap ontftooken , hem in de haaren vloog , en zyn hoofd , met beide handen gevat , geweldig tegen den muur bonsde. Op eenen andéren tyd wilde casander iets inbrengen tegen eenige Lieden, die van 'over de Zee gekoomen waren , om antipater aan te klaagen : waarop hy
hem
■wel onzichtbaar maaken , weg fchikken , als van kant helpen, ombrengen, kan betekenen.
(?«) „ Men moet fcbryven iolas. en zo wordt hy hier achter geheeten. Arrianus en eutitiüi noemen hem, met verdubbeling des Me«dilinkers, iollas." bryank en do soul
S 3 :



S78 het LEVEN
hem in dezer voege afgraauwde : „ IVat „ wilde t gy ons •beduiden; zeide hy, dat », deze Menfchen, die eene zo verre reize „ zyn koornen doen, nergens in veronge„ -lykt, maar valfche befchuldigers zou„ den zyn!" Toen nu casander daar tegen inbracht, „ dat juist dit een bewys van de valschheid der befchuldiginge was, dat zy zich zo verre verwyderd hadden van de plaats, waar men hen van het leugenachtige hunner aanklacht zoude kunnen overtuigen," begon alexander hartelyk te lacchen , zeggende: „ Dit zyn juist van die fpitsvindige drogredenen yan Aristoteles om eene en dezelfde zaak yan beide zyden, voor en tegen, waarfchynelyk. te maaken! — Maar wee Uw~ lieden (?/), byaldien ik bevind, dat Gyl. deze Menfchen ook maar in het geringfle hebt verongelukt!"— Over het geheel wil men, dat 'er zich eene zo fchroomelyke en onuitwischbaare vreeze voor alexan-
. der
00 0«i«»'|i7e y vptii, ca) fii> /iixpiv. . . Zo moet
men, onzes oordeels, deze in den Text zeer bedorvens plaats leezen; gedeeltelyk met du soul. De rede zelve s zo wel als de aart der Taaie ge= b.igdt zulks.



v A N ALEXANDER. 279
per gevestigd had, en ingedrongen was in het hart van casander, dat hy, vele Jaaren laater , toen hy reeds over de Macedoniers heerschte, en geheel Griekenland aan zich onderworpen zag, te Delphi omwandelende , en de Standbeelden aldaar befchouwende, toen dat van alexander zich aan zyn oog ontdekte, op het onverwachtst zodanig getroffen wierd, dat zyn geheel lichaam beefde en trilde, en hy, op dit gezicht als duizelig geworden, naauwelyks wederom tot bedaaren konde koomen (0).
Na dat alexander dan, omtrent dezen tyd, eens begonnen had toe te geeven aan het angstvallig waarneemen van allerhande Voorbeduidzels, wierd zyn gemoed door geftadige ongerustheid en vreeze geflingerd , en was 'er onder de ongewpone en vreemdfchynende dingen niets zo gering , waar van hy geen Teken, 'of Voorbeduidzel maakte. Ook was zyn Hof, ter dezer oorzaake , vol van Lieden die offerden, of wydden, of voorzeggingen
dee-
O) Deze omfteltenis van casander kon ook welaan eene andere oorzaak wordeu toegefchreevenl S 4



h e t L E V E N
deeden. Zo waar is het, dat, geIyk aan den eenen kant, het Ongeloof £ lod^ lyke dmgen , en de Verachtinge der Goden eene affchuwelyke zaak is; — Zo ook aan den anderen kant, niet minder welyk «deBygeloovigheid, welke deeds even eens gelyk het water, de laagte zoeKende, alexander tot de ongerymdde zotterny en angstvalligheid vernederde (fis Niettemin, wanneer de Godfpraaken van Jupiter ammon omtrent heph^stion waren aangekoomen, leide hy de rou we af, en fchikte zich wederom tot de Offerhanden en daaraan verknochte Gast gaaien en Drinkpartyen. Het gebeurde" dan, wanneer hy nearchus op zekeren dag zeer prachtig had onthaald, en nu *e reed was, om, nadat hy zich gebaad had naar gewoonte zich ter ruste te begeeven datMEDIUS iq) hem bad)0md£n Mch;
by
O) Dit houden wy de fin te zyn van deze Plaats. De eigenlyke verbetering van het «er bedorven oorfpronkelyke fchynt van Handfehrif ten te moeten worden verwacht.
C<?) Doorgaans, onderkenningsbalve, de Thesfo. l>er genoemd. PLUT. verzeker£ w ^ over het opderj"cheid tusfchen een Vrienden Vleier,
u



van ALEXANDER. »8i
by hem in brasferye en vrolykheid te flyten. Hy begaf zich , derhalven, hiertoe overgehaald , derwaarts , en fleet 'er niet alleen met drinken dien nacht, maar ook den geheelen volgenden dag, tot aan den avond , wanneer hy zich koortzig begon te bevinden. Hy dronk 'er noch den Beker van hercules uit (f) : noch hy kreeg 'er , onverwacht, eene geweldige pyn in den rug , even als of eene fpeer hem van achteren doorboorde! —i Zulke en diergelyke vernaaien hebben fommigen gemeend te boek te moeten zetten , even eens, als of zy aan een groot Toneelduk eene treurige en medelyden verwekkende uitkomst hadden willen verfchaffen (s). Aristobulus bericht ons, dat hy aangetast door de koorts, en ylhoofdig zynde, en grooten dorst hebbende, Wyn ge-
dron-
II D. bl. 65, C. dat deze medius onder den rei der Vleiers van alexander de hoofdrol fpeelde.
(r) Verlla een' zeer grooten Beker , om welken uit te drinken fchier een hercules wierd yereischt. Plutar'ch. ontkent deze omftandijr. heid, anders door velen verhaald.
(s) Vergelyk onze Aantek. op het Lev. van pELOPIDAS, IV D. bl.' 360.
S 5 8



s8a hei LEVEN
dronken had: dat hy daarop krankfinnig was geworden, en voorts geftorven op den XXXfteu dag van de Maand Daefius CO*
In het dagverhaal ftaat het volgende omtrent zyne Ziekte aangetekend : „ Op „ den XVIII van de Maand Dae/lus'üiep „ hy in de Badkamer, wegens koortzig„ heid. Op den volgenden dag (u) zich „ gewasfchen hebbende, ging hy over naar „ zyne Slaapkamer , en bragt daar den „ geheelen dag met medius dobbelende „ door. Des avonds zich wederom ge}, wasfchen, en den Goden, naar ge„ woonte, geofferd hebbende, at hy har„ telyk, en had daarop den geheelen nacht „ door koorts. Den XX zich gewasfchen „ hebbende verrichtte hy, als vooren, de „ gewoone Offerhande, en zich hebbende •„ nedergelegd in de Badkamer, hield hy „ zich dien dag bezig met ne archus,
» en
00 Eene Macedonifche Maand, ook onder dien naam by anderen bekend. Zy kwam gedeeltelyk overeen met Mei en Juni. Ondertusfchen meen* du soul dat men hier den Text verbeteren , es leezen moet den XXVIII,
£0 d. i. den XIX,



¥AN ALEXANDER. s83
„ en met toe te luisteren naar het geer» t, deze hem verhaalde van zynen Scheeps„ tocht, en van den grooten Oceaan, ,-, Den XXI deed hy hetzelfde ; op wel„ ken dag de koorts in hitte toenam , en „ had hy , daarop , eenen zeer kwaaden „ nacht, en den volgenden dag (V) eene I, geweldige koorts. Men bragt hem daar„ om over naar den grooten Vyver , en „ plaatste zyne Legerftede daar nevens. „ Op den XXIII (jw) fprak hy met de „ voornaamde Krygsoverften over de open„ftaande Bevelhebberfchappen , welke hy „ hun beval met Lieden , die zy daartoe „ bekwaam keurden , te voorzien. Den „ XXIV, eene zeer harde koorts hebben»
» de,
(v) d. i. den XXII,
Qw~) 'Er kan uit den Text niet anders worden Opgemaakt, dan dat dit fpreeken met de Krygsoverften voorviel op den XXII. Maar dan misfen wy uit het Dagverhaal, dat anders zo naauwkeurig is, éénen geheelen Dag. Gelukkig vinden wy de fpooren der waare Lezinge dezer plaats in de letters der bedorvene Lezing! Men verbetere
voor "m ft frti*. »•. naar de gewoo»e
•Maandrekening der Grieken, op den XXIII. On* ze Voorganger in dezen is edw. simson, in Chron. Cattj. pp het Jaar d. W. $6$!. bi. 1904.



s§4 met LEVEN
U de» wiIde niettemin offeren, en „ moest men hem daar by draagen. Op „ dienzelfden dag gaf hy bevel , dat de „ Opperbevelhebbers' hun verblyf zouden „ neemen in het Hof zelven; maar dat de „ Overften, en Hoplieden daar buiten „ «noesten vernachten. Vervolgens over„ gebragt naar het Paleis (V), aan de „ overzyde van den Euphraat, fliep hy „ op den XXV een weinig , zonder dat, „ evenwel, de koorts verminderde. En „ op de tyddip , toen de Bevelhebbers „ tot hem intraden, had hy reeds de „ fpraak verlooren. Op den XXVI bleef „ zyn toedand dezelfde : al waarom de „ Macedoniers zich verbeeldden , dat hy „ reeds gedorven was. Zy verfcheeuen „ dan voor de Poort, maakten een groot „ gefchreeuw , en bedreigden 's Konings „ Gundelingen, zo dat deze hun, einde„ lyk, niet langer konden wcderdaan. „ De Poort, derhalven , voor hun open „ gemaakt zynde, gingen zy één voor eén „ ongewapend in hunne onderklederen
„ langs
f» Of den Lusthof, want by abri anus VII B. bi. 498, wordt het, naar Perfifehe gewoonte, ^•«JVirtj, Paradys, gènofemd.



van ALEXANDER. 285
„ langs het Bed. Den XXVII (y) wierden python en seleucus afgevaar„ digd naar den Tempel van s ara pis, „ om te vraagen, „ of men alexander „ ook derwaarts overbrengen moest?" — „ de God gaf voor antwoord, „ dat men „ hem zoude laaten blyven, waar hy was!
Op den XXVIII tegen den avond dierf n hy."
Dit alles daat aldus, genoegzaam woordelyk , in het aangehaalde Dagverhaal (2) opgetekend. Ook had niemand, terdond na zynen dood , eenig het minst vermoeden van Vergiftiging. Dan fes Jaaren, zegt men , daarna, liet olympias, op zeker aanbrengen aan haar gefchied, ver-, fcheidene Lieden ter dood brengen, en de Asfche cn Beenderen van iollas, die reeds overleeden was, opgraaven en ver-
ftrooi-
(31) Eveneens , als llier boven • is de Text op deze plaats in de aangave van den dag verminkt geworden. Doch in zeker Handfchrift vindt men, volgens het bericht van du soul, voor de bedorvene lezing '^it jff *■ »7*- — de waare
**< T. fa — d* ff °P detl XXVIL
(z) Uit dat zelfde Dagverhaal heeft arrianus t. a. pl. ons breedere , doch niet zo naauwkeurige uitirekzels geleverd.



s86 h-t t leve m
ftrooien, als houdende dezen voor deti Man, die het vergif had ingefchonken. Die genen, welke zeggen, dat aristoteles aan dit bedryf mede handdaadig Zy geweest, en antipater daarby vart zynen raad gediend hebbe; ja dat voldrekt door hem het vergif zy toegefchikt, verklaaren, dar een zekere agnothemis dit verhaalt, die het gehoord zoude hebben van den Koning ant'igonus. Het Gift was (zeggen zy) een koud ysachtig water , voortkoomende uit zekere rots in Nonacris (a) , hetwelk men verzamelt * als eenen geringen daauw, hetzelve op, vangende in de hoeve van eenen Muilézel , nademaal 'er geen ander vat is, vart welke doffe ook gemaakt, waarin men het kan bewaaren , om. dat het alles, wegens zyne koude en fcherphejd, doorvreet. Anderen , evenwel, en verre weg de meesten , houdeu dit geheel verhaal vari dé
Ver*
f» In Arcadie. Dit vocht wordt by de Oti. den het Water van den Styx geheeten , en ve". len, als vitruvius, plinius, enz. — hebben 'er gewag van gemaakt, zie p. leoparbus Emtnd. IV B. 8 h.



van ALEXANDER. 287
Vergiftiging voor een Verdichtzel en het bewys, dat zy daar voor bybrengen, is niet geringl Zy beroepen zich, naamelyk , daarop, dat, doordien de Macedonifche Opperbevelhebbers , na des Konings dood, veele dagen achter één onder malkanderen oneenig waren, het Lichaam van alexander, zonder dat iemand 'er naar omzag, liggen bleef in warme plaatzen, en eene flikkende lucht, en , niettemin, geen teken , hoe genaamd , van bederf, < door vergif veroorzaakt, opleverde, maar even zuiver en frisch bleef.
Hy liet by zyn overlyden roxane zwanger , en uit dien hoofde zeer geëerd by de Macedoniers; doch bezield met de hevigde jaloersheid tegen statira, welke zy ook door eenen verfierden Brief
mis-
Zo deed , onder de laatere geleerde Historiekenners, p. wesseling, in de Aantekk. op diodor. sic. II D. bl. 252, waar hy zegt, „ dat iemand het Dagverhaal, uitgetrokken door plut., Hechts behoeft in te zien, en daar by te voegen athen^us X B. bl. 134, om overtuigd te zyn, dat alexander door zyne onmaatig. beid , en eene dronkenfciiap van vele da^en achter een, zich zyne ziekte eu dood op den hals heeft gehaald."



a88 het LEVEN enz.'
misleidde, en uitlokte, om over-te koomen. De ongelukkige , op deze wyze in den ftrik geraakt, wierd ftraks, benevens haare Zuster, op last van roxane omgebracht , en deze liet de doode Lichaamen in zekeren (c) put werpen , en denzelven voorts met aarde opvullen , onder medeweeten en byftand van perdiccas/ want deze had terftond zeer groote maox en aanzien verkreegen , doordien hy a rridjeus, als eene Lyfwacht onaffcheidbaar van de koninklyke waardigheid, geÜadig met zich omvoerde. Dezen arrid/eus had philippus geteeld by zekere philinna, eene Vrouw van laage afkomst , en die haare gunden voor eenen ieder veil had. Hy was niet al te wel by zyn verftand, door toeval van eene ziekte des Iichaams , welke hem , echter, niet natuurlyk, noch van zelven overgekoomen was. Want daar hy , nog zeer jong zynde, eene inneemende bevalligheid en edele' inborst blyken.liet, wekte, zegt men, die de achterdocht van olympias, die door het ingeeven van fchaadelyke Dranken zyn verftand wist te krenken.
HET
CO «'f t'i <Pf>*f. — niet e/V t\ <pf.



HET
LEVEN
* A N
GAJUS JULIUS CESAR,






HET
LEVEN
VAN
CAJUS JULIUS CJESAK.
(a) S u l l a 5 meester van zaken geworden
(«) Het is inderdaad opmerkelyk, dat beide suetonius en pluiarchus, in hunne levensberichten, aangaande caïsar, van het zelfde tydftip uitgaande, deszelfs eerfte jeugd met een ge. heel ftilzwygen voorbygaau, en zelfs van zyne afkomst geen enkeld woord vermelden. Ware het niet, dat deze zelfde omftandigheid in beide Le» vensbefchryvingen plaats had, er zou grond zyn voor het vermoeden, 't welk zommigen ten aanzien van suetonius , anderen ten aanzien van. plutarchus hebben opgevat, als ware het eigenlyke begin van 't ftuk verloren gegaan. Dan het is geenszins waarfchynlyk, dat zulks, toevalliger wyze, met beiden zou zyn gebeurd, waarom ook casaubonus, onder anderen op dezen.
IX. DEEL. \A 2j grond,



4
het LEVEN
den zynde, poogde caesar, zo door bedreigingen , als door beloften, te bewegen om cornelia, de dochter van cinna, die te voren het geweld in handen had gehad, te verftoten (by, doch hierin niet gedaagd
grond, zodanig vermoeden, ten aanzien van suetonius, tegenfpreekt.— Maar zou het niet mogeiyk zyn , dat de een van den ander het begin dezer Levensbefchryving hebbe overgenomen? — Deze gisfïng vervalt daardoor, vermids plutar. chus en suetonius juist in die zelfde omftandigheid, welke in 't begin des verhaals voorkoomt, van elkander verfchillen; daar de eerde meldt, dat c/es ar in het aanzoek zelve tot het Priesterfchap, door den invloed van sulla, niet is geüaagd, terwyl de lsatfte, met wien vellejus paterculus overeenltemt, te verlhan geeft, dat hy reeds tot Priester benoemd zynde, uit hoofde der Ongehoorzaamheid aan den wil van sulla, die waardigheid weder verloren heeft. Hier blyft dus, onzes acbtens, eene zwaarigheid, die moeilyk is wegtenemen.
O) Hy was reeds vroeger verloofd geweest aai cossutia, volgens de gewoonte der toenmalige Ro.neinen , die hunne kinderen meermalen reeds vroeg, uit inzichten van ftastkunde of fortuin, uithuwelykteu; doch 't welk niet zelden ten gevolge had . dat zulke verbindtenisfen naderhand weder door de verloofden zelve wierden verbroken : zo als dan ook cssar aan deze cossutia



van CAJUS JULIUS CAESAR. 5
flaagd zynde, verklaarde hy het huwèlyksgoed van die vrouw aan 't land vervallen. De vyandfchap van caesar met sulla had haren oirfprong in zyne verwantfchap metMARius. De oude marius was namelyk getrouwd geweest met j u l i a , die eene zuster was van cjesars vader ; en uit dat huwelyk was de jonge marius gefproten , welke dus een volle neef was van cezar. Het was caesar niet genoeg, door sulla, die met moorden en andere zaken de handen vol had, over het hoofd gezien te worden, maar hy deed zich opeh]yk op als mededinger naar de Priesterlyke waardigheid , fchoon toen nog naauwlyl s de jongelings jaren bereikt hebbende : dan sulla's geheime tegenwerking deed zyn aanzoek mislukken (c).
Toen
tia haar affcheid had gegeven , om zich met cornelia, de dochter van cinna, in den echt te verbinden.
(e) De Priesterlyke waardigheid, waarvan hier gefproken wordt, was die van Flamen Dialis, of Priester van ju pi ter. Dat caïs'ar, volgens suetonius en vellejus, inderdaad reeds tot dat Priesterfchap benoemd was, maar door



6
het LEVEN
Toen sulla vervolgens in overweging nam , om ook hem van kant te brengen, en eenigen hem voorhielden, dat er geene reden was om iemand, die Hechts nog een kind was, te doden, zeide hy, dat zy wel dom waren, zo ze in dat kind niet vele mariussen zagen. Na dat dit zeggen ter ooren van c;esar gekomen was, hield hy zich eenen geruimen tyd fchuil in het land der Sabynen, zwervende van de eene plaats naar de andere. Eens, als hy met een ziek lichaam zich naar een ander verblyf liet dragen® viel hy 's nachts in handen der zoldaten van sulla, welke daaromdreeks waren om rond te fnuffelen, en elk , die zich verfcholen hield , optebrengen. Dan den Bevelhebber, cornelius genaamd (V), met twee talenten bekocht hebbende , raakte hy vry. Daarop begaf hy zich terdond naar den zeekant, ging fcheep naar Bithynië, en zocht zyne veiligheid by Koning nicomedes. Na zich hier eenen tydlang opgehouden te
heb-
8ulla weder ig afgezet, hebben wy hier boven ïeeds aangemerkt (zie lett. a).
(<0 CORNKLIÜS PHRAGITAi Ff. Ftrt.



van CAJUS JULIUS C^SAR. 7
hebben, werd hy op reis vandaar, by het eiland Pharmacufa (e), door Zeerovers genomen , welke toen reeds met eene grote raagt e'n onnoemelyke fchepen de zee bezet hielden.
Als nu dezen twintig talenten eischten voor zyn ontflag , lachte hy hen uit, als lieden , die niet wisten wien zy gevangen hadden; en beloofde hun vyftig talenten te zullen betalen. Daarop zond hy van zyn gevolg den eenen naar deze , den anderen naar eene andere ftad, om dat geld optehalen, en bleef, met eenen enkelden vriend en twee bedienden, onder eene bende van by uitftek moorddadige Ciliciers, welke hy met zulk eene minachting behandelde, dat hy telkens, wanneer hy zyne rust wilde nemen, aan hun liet zeggen, dat zy zich ftil hadden te houden. Veertig dagen bragt hy by hen door, niet als of hy van hun ge. vangen gehouden, maar door hun als door eene lyfwacht beveiligd wierd , deelende in hunne fpelen en oeffeningen, met alle
geCe) Een eiland tot Afia behorende, en gelegen boven Müetus.
1^4]



3
het LEVEN
gerustheid. Ook maakte hy nu en dan verzen en andere opdeden, welke hy hun voorlas; en wanneer zy toonden daar geenen fmaak in te vinden , verweet hy hun platuit, dat zy weetnieten en barbaren waren 5 zomtyds dreigde hy hun , al lachende , dat hy hen zou laten ophangen. Zv vermaakten zich daarmede, en ichreven die domheid toe aan eene zekere onnozelheid en boertery.
Dan zodra het geld voor zyn ontflag uit Mdetus was aangekomen, en hy, na betaling van hetzelve, op vrye voeten was gefield , rustte hy terdond in de haven van Miletus eenige fcbepen uit, en ging daar mede op de rovers los. Hy vond hen noop de rede van het eiland ten anker lig! gen, en kreeg de meesten van hun in handen Het geld, dat zy hadden, maakte hy buit, hen zelven liet hy te Pergamnm m de gevangenis zetten , en begaf zich vervolgens in perzoon by JUNIUs, die Landvoogd was van Afia, begrypende, dat het.dezen, in zyne hoedanigheid, toekwam ce gevangenen te drafTen. Maar vermids deze man het oog had op het geld, 't welk eene aanzienlyke zom bedroeg, en voorgaf
das



van CAJUS JULIUS CAESAR. 9
dat hy tyd moest hebben, om aangaande de gevangenen te beraadflagen , liet caesar hem lopen, keerde naar Pergamum te rug, en liet ten fpoedigften alle de rovers kruizigen , zo als hy hun, by zyn verblyf op het eiland, meermalen, fchoon zy dit voor kortswyl hielden, gedreigd had.
Als nu na dezen tyd de magt van sull a reeds aan 't afnemen was, en cmsak door zyne vrienden te Rome genodigd wierd om overtekomen, begaf hy zich nog vooraf naar Rhodus, om het onderwys te genieten van apollonius molo (ƒ), die cicero mede tot zynen leerling had gehad; zynde een beroemd leeraar in de
Re-
(/) Eigenlyk zegt plutarchus: Apollonius Zoon van Molo, waarover hy te onrecht door dacier berispt wordt, welke ontkent, dat deze apollonius een' vader heeft gehad, met nsmy molo, en beweert dat molo de tweede nïa.ra was van apollonius zelven , omdat deze by suetonius dus wordt genoemd. Dan Apoll». nius Molo h in 't gebruik by de Romeinen het zelfde als Apollonius Molonis , of MoioV zoon; «ven als Her odes Atticus gezegd wordt voor ife* rodes de zoon van Atticus.



io hetLEVEN
Redekunst, en buiten dat bekend als een man van eer en deugd. Men zegt ook, dat CiESAR van natuur den besten aanleg had tot de welfprekendheid van eenen daatsman , en dat hy deze natuurlyke begaafdheid ook vlytig genoeg beoeffend heeft, om zonder tegenfpraak eenen tweeden rang in dat vak te bekleeden; doch dat hy, liever de eerde in het daatsbewind en in de wapenen willende zyn, daardoor afgetrokken, den eerden rang aan anderen heeft overgelaten , en door zyne krygs- en ftaatsverrichtingen, die hem de oppermagt bezorgden , verhinderd is geworden , om in de welfprekendheid die hoogte te bereiken, waartoe de natuur hem had willen voeren. Hierom verzoekt hy ook in zyn fchrift, 't welk hy vervolgens tegens den Cato van cicero fchreef (g), dat men den dyl van eenen krygsman niet in de fchaal wil leggen tegen de welfprekendheid van eenen redenaar, dien het noch aan natuurlyke begaafdheid, noch aan tyd ontbrak, om zich daarin te oeffenen. Te
fe) Volgens suetonius heeft cjesar twee ftukken over dit onderwerp gefchreven, onder den titel van Anticatones.



van GAJUS JULIUS CiïLSAR. n
Te Rome wedergekeerd'zynde, werd hy aanklager van dolabella, ter zake van knevehryen, welke deze als Lanjvoogd gepleegd had; en vele deden van Criekenland onderdeunden hem met ge.tuigenisfen. Desniettegenftaande werd dolabella vrygefproken. C^sar, ter vergelding van de genegenheid der Grieken , nam daarop hunne voorfpraak op zich, toen zypuBLius antonius by marcus lucüllüs, Landvoogd van Macedonië, befchuldigden van gefchenken te hebben aangenomen; en hy bracht het zo ver, dat a n t o n i u s zyne toevlugt tot een beroep op de Gemeentslieden moest nemen, zich daarop grondende, dat hy onmogelyk in Griekenland zelve tegen Grieken recht konde krygen. Te Rome vonden zyne pleitredenen openbare toejuiching, en zyn innemend voorkomen , zo by de genen die hem te fpreken hadden , als in de dagelykfche verkeering, maakte hem algemeen bemind ; want hy bezat de gave van te behagen boven anderen van zyne jaren. Daarby verworf hy zich door eenen rykelyken tafel, en door eene alzins pracht tige levenswyze, langfarrjerhand groten invloed



ïi hetLEVEN
vloed by het volk; terwyl zyne benyders, begrypende, dat zyn vermogen op die wyze weldra uitgeput moest worden, en deze invloed daardoor van zelfs zoude ophouden, hem ongemoeid die volksgunst lieten genieten. Dan toen zyne magt reeds te groot was geworden , en eene regelrechte ftrekking nam, om alles onderst boven te keeren, leerden zy te laat, dat men nimmer het begin van eene zaak zo gering moet achten , als kon zy niet by voordgang fpoedig groot worden, en juist daardoor, dat zy niet geacht wordt, zich eindelyk boven allen tegenfland verhelfen.
De cerile , welke het vleiende van zyn ftaatkundig gedrag, even als de bedrieglyke kalmte der zee, fcheen te verdenken en te duchten, en zynen geweldigen aard, onder het mom van menschlievendheid en vriendelykheid verborgen , ontdekte , was cicero, welke openlyk tegen de anderen zeide, dat hy in alle de overleggingen en in de geheele handelwyze van c jes ar de oogmerken van eenen Dwingeland befpeurde, „ maar, zeide hy, wanneer ik weder zie, „ hoe hy zyne hairen naar de kunst op-
„ fchikt,



van CAJUS JULIUS G/ESAR. 13
„ fchikt-, en zich met éénen vinger he» „ hoofd krabt Qi), dan wil het niet in „ my opkomen , dat hy de man is, die „ zulk een fnood ontwerp, als de omkee„ ring der Romeinfche vryheid is, in 't „ höofd kan krygen." Deze gezegden echter werden eerst lang naderhand gebezigd.
Het eerde blyk van genegenheid , hem door het volk betoond, was dit, dat hy, met cajus popilius kampende om de waardigheid van Overde over het krygsvolk, den voorrang boven dezen bekwam. Een tweede en veel fterker blyk hiervan werd hem gegeven , toen hy by den dood van julia, de vrouw van marius, als neef van de overledene , op de Markt eene vleiende lofrede op haar deed, en het waagde, om by de begraaffenis de beeldenisfen van marius ten voorfchyn te brengen , welke toen voor 't v eerst vertoond werden , federt het beduur van sulla, toen marius en zyn aanhang voor vyanden waren verklaard. Want als zommigen
bieren) Zie over deze uitdrukking onze Aanteekening by het Leven van roMPEjus, D. VUL bl. 134.



»4
het LEVEN
hierover een groot gefchreeuw tegen caesar begonden aan te heffen, fchreeuwde het volk daartegen, en gaf door een fterk handgeklap blyken tevens van goedkeuring, en van verwondering, dat hy de eeretekenen van marius zo lang daarna als uit de hel weerom haalde, en in Rome bragt.
Lykredenen op bejaarde vrouwen te doen, was van ouds by de Romeinen gebruike' lyk; maar jonge vrouwen met eene lykrede te vereeren, was tot hiertoe ongewoon 0> C^sar was de eerde, die dit deed aan zyne overledene gemalin. Ook dit verwekte hem eene byzondere gunst, en deze
zy-
(0 De oirfprong der Lykredenen by de Romeinen wordt gebracht tot den tyd van valerius poplicola, die zynen Ambtgenoot brutus daarmede vereerde. Zie D. II. bl. 156. fchoon dionysius de Halikarnasfenfer twyffelt, of dezelve niet reeds onder de koningen in gebruik zyn geweest. L. V. p. 17. In 't eerst werd deze eer alleen aan mannen bewezen, doch vervolgens ook aan vrouwen , aan welke dit als eene dankerkentenis gefchonken is voor hare vaderlandsliefde, ten tyde dat Rome door de Galliërs was ingenomen,, toen zy vrywillig haar goud opbrachten, om daarmede de ontruiming der ftad van den vyand m kopea. Zie nvius, L. V. C. 51.



van CAJUS JULIUS CiESAR. 15
zyne gevoeligheid was oorzaak, dat het volk hem als eenen zachtaardigen en by uitftek goedgezinden man lief kreeg.
Na de begraaffenis van zyne echtgenoot, vertrok hy als Quaestor naar Spanje met den Pnetor veter welken hy federt altoos in waarde heeft gehouden., en wiens zoon hy naderhand, zelf Prator geworden zynde, tot zynen Qu£estor heeft gemaakt. Van het waarnemen van dezen post terug gekomen , begaf hy zich voor de derdemaal in den echt met pompeja, hebbende by cornelia eene dochter, die naderhand de vrouw is geworden van pompejus den groten. Daar hy buitenIporig was in 't geld verkwisten, en in 't oog van velen zich voor zware kosten eene geheel onzekere en kortdondige grootheid kocht, terwyl hy inderdaad voor kleinigheden zich de grootde dingen aanfchafte, zegt men, dat hy, eer hy nog in eenig hoog bewind geplaatst was, eene fchuld ;bad opgelegd van dertien honderd talenten
(F) Antistius veter, volgens vellejus
paterc L. II. C. 43.



i6 het LEVEN
ten (7). Dan daar hy eensdeels, tot Op* ziener over het verbeteren van den Appifchen weg aangedeld zynde , in dien post grote zommen gelds van het zyne bedeed had, andersdeels als ^Edilis driehonderd en twintig paaren zwaardvechters had geleverd f», en daarenboven nog door andere zware kosten en uitgaven aan toneel, .vermaken, feesten en maaltyden, de rykelyke geldverfpillingen van allen, die voor hem geweest waren, tot niet had gemaakt, Hemde hy het volk op dien toon, dat elk fteeds bedacht was om nieuwe ambten, nieuwe waardigheden uittevinden, waarmede zyne milddadigheid vergolden kon worden.
Daar er nu twee partyen in dep daat
wa-
(0 Makende, naar onze berekening, eene zora. van twee millioen, driemaal honderd en veertig duizend gulden.
O) En echter had hy nog veel groter getal willen geven, ware hy hierin niet belet geworden door eene wet, waarby bet getal werd bepaald, 't welk men niet zoude mogen te b>ven gaans want men vreesde, dat c/esar dit volk tot andere einden mogt willen gebruiken. Zie suïtow, C io.



Van CAJUS JULIUS CAESAR. 17
waren, de eene van sulla, welke de overhand had^ en de andere van marius, welke thands uk het veld geflagen en verftrooid was, ja geheel en al het onderfpit delfde , befloot hy deze laatfle te onderfteunert en aan zich te verbinden; ten welken einde hy, die nu als ÜEdilis door zyne onbekrompen uitgaven den grootflen opgang maakte , heimelyk beeldtenisfen van marius liet vervaardigen , en zegeteekens ter eere van deszelfs overwinningen, welke hy 's nachts naar het Kapitool bragt en daar plaatfle. Zy, die 's anderendaags deze beelden zagen, geheel fchitterende van goud, en by uitflek kostbaar gewerkt, terwyl het opfchrift aanduidde, dat dezelve de overwinningen op de Kimbren verbeeldden , Honden verbaasd over de fioutheid van hem, die dezelve daar geplaatst had: want niemand twyfielde, wie deze was. Ras liep het gerucht hiervan door de Had , en bragt alle man op de been om dit te zien. Nu fchreeuwden zommigen, dat cjesar naar de oppermagt Hond, daar hy eereteekenen, die door wetten en plakkaten ter eeuwige duisternisfe gedoemd waren, openlyk weder oprichtede , en dat die eens proef was om te zien, of het volk, voorIX. deel. [B] af



i8 het LEVEN
af door hem gevleid en geftreeld, nu reeds door zyne rykelyke giften tam genoeg geworden was , om hem met dat zoort van fpelen en nieuwigheden te laten begaan. Maar de aanhang van marius , zich onderling een hart onder den riem dekende , kwam weldra met eene verbazende menigte ten voorfchyn , en deed het Kapitool weergalmen van hun gejuich en handgeklap. Zelfs waren er, welken, op het zien der beeldtenisfe van marius, tranen van blydfchap uit de oogen liepen. Cesar werd hemelhoog geprezen; hy, zeide men, was de man , die alleen voor alle anderen waardig was tot de maagfchap van marius te behooren.
De Raad hierover vergaderd zynde, rees catulus lutatius, een man, die 't meest van alle Romeinen geacht werd, van zyne plaats op om het woord te voeren, en hevig tegen caesar uitvarende, zeide hy onder anderen, 't geen byzonder in 't geheugen is bewaard gebleven: „ CiESAR zoekt niet meer bedektelyk de „ vryheid te onderin ynen , maar bedormt „ haar thands met openbaar geweld." Dan , 'nadat cjssak. zich by den Raad
op



van CAJUS JüLIUS C7ESAR. 19
Op eerte overtuigende wyze verantwoord had, grepen zyne bewonderaars des te meer moed , en fpoorden hem aan om in fierheid voor niemand te zwichten , want dat hy met 's volks wil over alles zoude zegepralen en de eerfte van Rome worden.
Irt dezen tyd kwam de Opper-Pontifex metellus te llerven , en tot mededingers naar die waardigheid deden zich op isauricus en catulus. Niettegenftaande nu dat deze mannen van den aanzienlykften rang waren , en in den Raad het meest, te zeggen hadden , wilde c ms a r hun niet toegeven , maar verfcheen mede in de Volksvergadering, en deed ook zyn best om die waardigheid te bekomen. Als nu de kans tamelyk gelyk fcheen te ftaan^ en catulus ter oirzake van zynen hogen rang des te meer voor den onzekeren Uitflag vreesde, liet deze aan ces ar eene aanzienlyke fom gelds aanbieden, om hem van zyne pogingen te doen afzien': maar hy gaf ten antwoord , dat al moest hy nog groter fomme gelds opnemen, hy zulks doen zoude, om daarmede den anderen tegen te werken. Toen nu de dag van de verkiezing daar was, en zyne moe[B 2] der



so het LEVEN
der hem, niet zonder tranen, tot aan dedeur verzelde, omhelsde hy haar, en zeide in 't heengaan: „ heden, lieve moeder! „ ziet gy uwen zoon als Opper - Pontifex , „ of als balling."
By het opnemen der demmen behield hy, na eenen hevigen dryd, de overhand, *c welk den Raad en de aanzienlykden niet weinig bevreesd maakte , dat hy het volk tot alle b uiten fporigheid zoude vervoeren. Hierom beklaagden piso en catulus zich over cicero, dat deze ces ar had gefpaard , toen hy in de zaak van catilina vat op denzei ven had gehad. Want catilina, die niet flechts ten oogmerk had gehad de daatsgedeldheid te veranderen , maar alle beduur te vernietigen , en alles onderst boven te keeren, was op zwakke bewyzen, die tegen hem ingebragt waren, zelf wel uit de dad geweken, voor dat zyn geheele aanflag ontdekt was geworden , doch hy had lentulus en cethegus , als zyne plaatsvervangers in de zamenzweering, in de dad gelaten; en of ces ar dezen niet heimelyk in hun opzet dyfde en krachtdadig onderdeunde, is nog twyffelachtig. Doch .toen in den
Raad



van CAJUS JULIUS CffiSAR. 21
Raad hun fchuld ten klaarden bewezen was, en cicero als Conful omvraag deed over de wyze, waarop zy gedraft behoorden te worden, demden allen, tot op c msar, voor den dood. Maar caesar opgedaan zynde , gaf in eene daartoe opgeftelde redevoering te kennen, dat het zyns oordeels noch met de oude gebruiken, noch met de rechtvaardigheid drookte, lieden van aanzien en geboorte onverhoord ter dood te brengen, anders, dan in geval van de hoogde noodzakelykheid. Byaldien men hen in verzekerde bewaring ftelde in zodanige deden van Italië, als cicero zelf zoude verkiezen, zolang tot dat c atilina geheel te ondergebragt was, kon de Raad vervolgens in vrede en met alle bedaardheid over ieder in 't byzonder raadplegen Qf).
Paar dit gevoelen alzins den fchyn had van menschlievendheid, en met alle kracht
van
(n) Deze redevoering van casar, ah ook de tegenrede van cato, kunnen onze lezers vinden in de vertaling van sallustius, over de zomen, pween'ng van Catilina, door jak ten brink, Wladz. 40 en volgg.
I* 3]



i% hetLEVEN
van welfprekendheid was voorgedragen , werd hetzelve niet alleen van allen, die na hem (temden, gevolgd, maar zelfs velen van de genen , die vóór hem geltemd hadden, trokken hunne Item weder in, en vereenigden zich met de zyne; tot dat eindelyk de beurt van fpreken aan cato en catulus was gekomen. Dezen bedreden dat gevoelen nadrukkelyk, en cato ontzag zich zelfs niet, van het vermoeden, waaronder c^sar lag, in zyne redevoe* ring gebruik te maken , en hevig tegen hem uittevaren; en daarop werden de beklaagden ter doodflraffe verwezen. C ^ sar werd by het uitgaan van den Raad door verfcheidene ridders , welke tot de lyfwacht van cicero behoorden, op het lyf gevallen , en met de blanke zwaarden gedreigd (V). Dan curiq, naar men zegt, bedekte hem met zyne Toga, en redde' hem dus uit het gevaar, terwyl cicero, toen die ridders hem aanzagen, een teeken yin afkeuring gaf, 't zy uit vrees voor het volk , of omdat hy aizins zulk eenen
moord
00 Dat hier door jongelingen, RidJer*
Véritaan worden, blykt uit sueton. C. 15.



van CAJUS JUL1US C/F.SAR. a3
moord als ongeoorloofd en ftrydig met de wetten befchouwde. Doch, zo dit waar is, kan ik niet begrypen, waarom cicero dit, in het duk- over zyn Confulfchap, met ftilzwygen is voorbygegaan. Naderhand echter werd het hem ten kwade geduid, dat hy van de fchoonde gelegenheid, die hem was aangeboden, geen gebruik had gemaakt om zich van cal sar te ontdoen, uit vrees voor het volk, 't welk op eene 'buitenfporige wyze met c/esar was ingenomen. Hoe verre dit laatde ging, bleek eenige dagen later , toen c m s a r in den Raad verfchenen zynde , en zich verdedigende tegen de vermoedens, waaronder hy lag, met groot gefchreeuw in de reden gevallen wierd. Want toen hierdoor de zitting langer, dan naar gewoonte, duurde, kwam het volk met groot getier toelopen, omfmgelde den Raad,, en eischte op eenen rrebiedenden toon, dat men cyesar zoude laten gaan. Cato hieruit eenen opdand duchtende van den fchamelen hoop, welke bun vertrouwen op c/esar dellende , de rest van 't volk opdookte, wist den Raad overtehalen om eene maandelykfche uitdeeiing van koren aan hetzelve te doen, h [B 4] welk



*4 het LEVEN
welk de gewone uitgaven met een bezwaar van vyf millioen, en vyfmaal honderd duizend drachmen vermeerderde Dan dit middel dempte voor het tegenwoordige klaarblykelyk die grote vrees , en verminderde en verdrooide grotendeels de macht van caesar, in een tyddip, dat hy Prajtor dond te worden , door weJk bewind by des te gevaarlyker wierd.
Dit Praetorfchap had dan ook voor den Staat gene ontrustende gevolgen; doch gedurende hetzelve bejegende cm sar in zyn
huis
00 In het leven van cato van TJtica wordt deze fom door tiumcHus nog merkelyk ho
inaal honderd duizend drnchmen; en deze f0m , ook h.er ia zommige Handfchriften uitgedrukt we ke dn, denkeiykde waSre is , bed'g n ' volgens ons geId, tweeëntwintig e„ eene halve ton goud,, Dit ,nQet echter van eene jaarlykfc e en ^ van eene maandelykfci,, „ngave word.n verfta..n. want hiertoe is die lom veel te gro.t Men moet ook uit het zeggen va„ plut.Vchu ««et beHuiten , dat deze uitdeeling tot eenen v"s! t«n post is geworden, Waarvan he. tegendeel door "üi'-Dl'S 18 ""getoond Waarfcbynlyfc heeft



van CAJUS JÜLIUS CAESAR, 25
huis een onaangenaam voorval, veroorzaakt door publius clodius. Deze, een Patriciër van geboorte, maakte daarby, door zyn geld en door zyne welfprekendheid, eene • aanzienlyke figuur, doch liet zich tevens in onbefchoftheid en balddadigbeid door niemand van de meestbefaamde ligtmisfen de loef affteken. Hy was verliefd geworden op caïsar's echtgenoot, fompeja, die mede van hem niet afkeerig was. Dan hare kamer werd zo zorgvuldig bewaakt, en c^sar's moeder, aurelia, eene vrouw van orde, hield hare fchoondochter onder zulk een naauw toezicht, dat by elkander te komen zeer fnoeilyk, ja zeer gevaarlyk was. Nu hebben de Romeinen eene Godin , welke zy de Goede noemen, overeenkomende met die, welke by de Grieken de Godin der vrouwen- wordt geheten. De Frygianen, welke beweeren, dat zy by hun te huis. hoort, zeggen, dat zy de moeder van Koning m 1 d a s is geweest; de Romeinen houden haar voor eene Dryade, die gemecnfchap hield met faaunus; en de Grieken geven voor, dat zy onder de moeders van bacchus die gene is, welke 5] niet



25 het LEVEN
niet genoemd mag worden. Van hier zou het zyn, dat de vrouwen, welke haar feest vieren, de tenten met wyngaard-loof ver. fleren, en dat, volgens de fabel, een heilige draak nevens het beeld van de Godin geplaatst is (q). By de viering van dit feest mag geen man tegenwoordig zyn, noch zelfs in 't huis zich bevinden, waar hetzelve gevierd wordt. Geheel afzonderlyk vieren de 'vrouwen dit feest, waar by men zegt dat vele dingen plaats hebben, welke'insgelyks in de Orphifche Myfterien gebruikelyk zyn. Wanneer dan de tyd van hetzelve daar is, gaat de man, van 't huis, die Conful of Prator is , met alle mansperzonen, die er zyn mogten, uit, en de vrouw blyft geheel meesteresfe van het huis, 't welk door haar in orde wordt ge. bragt : voords wordt dit feest voor het grootde gedeelte by nacht gevierd, en deze nachtpartyen gaan onder vermakelyke tydkortingen en veelvuldig muzyk voorby.
Daar nu thands dit feest door pompeja wierd gevierd, begaf zich clodius, die
nog
(?) Op welke fabel hier gedoeld wordt, ij ons niet gebleeken.



van CAJUS JULIUS G/ESAR. 27
nog geenen baard had, en daardoor hoopte niet ontdekt te zullen worden, gekleed en toegerust als eene fnarenfpeelfter, naar dat huis, geheel het voorkomen hebbende van eene jonge vrouw. Hy vond de deur geopend, en werd zonder bedenking binnen gelaten door de dienstmaagd » welke mede in het geheim was. Dan terwyl deze heenliep, om pompeja van zyne komst te verwittigen, en clodius, die zo lang niet durfde blyven op de plaats, waar de dienstmaagd hem gelaten had , intusfchen door het grote huis rondliep, en het licht fchuwde , ontmoet hem eene kamermaagd van aurelia, die met hem, als de eene vrouw met de andere, wilde kouten. Daar hy dit ontweek, trok zy hem in 't midden van de kamer, en vraagde wie zy was en vanwaar zy kwam. Clodius gaf ten antwoord, dat hy abra, de dienstmaagd van pompeja, wachtte, die ook inderdaad zo heette; doch hy werd door zyne {tem verraden. Ylings liep de kamenier met een groot gefchreeuw naar het licht, en naar het overige gezelfchap, roepende, dat zy eenen man had betrapt. De vrouwen ontitelden hiervan geweldig, en aurelia
ftaak-



*3
het LEVEN
flaakte dadelyk de feestplegtigheid, bedekte de heilige geheimenisfen, liet de deuren fluiten, en ging met fakkels het huis door, om clodius te zoeken. Men vond hem verfcbolen in 't vertrek van de dienstmaagd, met weike hy was binnen gekomen, en herkend zynde, werd hy door de vrouwen de deur uitgejaagd,
De vrouwen gingen daarop midden in den nacht naar huis , en verhaalden aan hare mannen, wat er gebeurd was. 's Anderen daags liep het gerucht door de dad, dat clodius een godloos ftuk had gepleegd, en dat hy flraffe fchuldig was, niet alleen aan de perzonen, welke hy beledigd had , maar ook aan de dad en aan de Goden. Eén der Tribunen klaagde dan clodius aan wegens fchennis van de» Godsdienst, en de voornaamden van den Raad kwamen tegen hem op , met getuigenisfen van velerhande buitenfporigheden; onder anderen, van bloedfchande met zyne zuster, die getrouwd was met lucullus. Dan het volk fprong tegen deze hevige aanvallen in de bres, en verdedigde clodius. Dit deed hem uitdekend veel goed by de Rechters, dje verlegen werden en



van CAJÜS JULIÜS CiESAR. 29
het volk vreesden. Caesar, gaf terftond aan pompeja haar affcheid; doch als getuige gedagvaard zynde , verklaarde hy, van 't gene clodius te last gelegd wierd, niets te weten. Daar dit ten uiterften vreemd klonk, vraagde hem daarop de aanklager: „ waarom hebt gy pompeja dan „ verftoten?" — „ om dat ik niet kort „ verdragen," gaf hy ten antwoord, „dat , myne vrouw zelfs maar onder kwaad „ vermoeden lag." Zommigen geloven, dat ces ar hier volgens zyn hart fprak; doch anderen denken, dat hy zo fprak om het volk te believen , 't welk clodius met geweld wilde redden. Hoe dit zy, deze werd hierop vrygefproken, daar de meeste Rechters hunne dem over deze zaak tevens in vereeniging met andere onderwerpen uitbragten, ten einde zy niet, door hem te veroordeelen, gevaar van het volk mogten lopen, noch, door hem volkomen vrytefpreken, hunne achting by het beter gedeelte verliezen (V).
Da-
(V) Plutarchu» heeft hier willen uitdrukken dat gene, 't welk de Latynen noemen ferre fen~ tenttas per faturam-, dat is, wanneer men over
eene



30 het LEVEN
Dadelyk na het aflopen van Zyn Pmof, fchap, kreeg caesar de Landvoogdyfchap over Spanje tot Zyn deel (s) ; doch daar hy ter dier gelegenheid zyne fchuldeifchers n^et van den hals kon fchuiven, die hem toen hy vertrekken wilde, geweldig lastig violen, nam hy zyne toevlugt tot Crassus, den rykften der Romeinen, welke de
drift
eene zekere Zaak (temmende, te gelyk zyne ften, over andere zaken uitbragt. Hadden de rel ters ,n her geval, hier gemeld, alleen over de zaak van clod.ü, uitfpraak gedaan, en dezen veroor. deeld, dan zouden zy het volk hebben verbitterd daar nu, door teven, uitfpraak over andere zaken te. doen , het eerde minder i„ het oog liep. Na dat men de ongemakken van deze manier van von msfen per faturam by ondervinding had leeren kennen, werd dezelve afgefchafc door de Lex Caecilia Didia, en de rechters werden verp|,vt over elk ituk afzonderlyk uitfpraak te doen \ welk men noemde dividere fententiam. fr. vert (O 't Zy dat de affchryvers hier een woord hebben u.tgelaten , of 't geen waarfcbynlyker is dat hutmchus zelf zich min naauwkeurig heeft tutgedrukt, zeker is het, dat zo hier, £ boven, het ééne gedeelte va„ Spanje, en wel Biu pama Ulterior, of Opper-Spanje, aan gene zyde van de rivier Ebro gelegen , verdaan moet worden, zo als zulks duidelyk door suetonius wordt gemeld.



van GAJUS JULIUS CMS AR. 31
drift en het vuur van ces ar nodig had, tot een tegengewigt tegen den invloed van poMi'Rjus. Cr as sus nam dan aan, de lastigfte en onverbiddelykfte fchuldeifchers te voldoen, en werd borg voor agthonderd en dertig talenten ; en dus nam c«sar de reis naar zyne Provincie aan.
Men verhaalt, dat hy, in den overtogt over de Alpen , door een klein ftedeken van de Barbaren trekkende , 't welk door een klein en ellendig hoopjen volks werd bewoond, door eenigen van zyne reisgenoten uit fpotterny en kortswyl gevraagd wierd, of men daar ook dat driftig jagen naar eerambten zoude vinden, en dat ftryden om de eerfte te zyn, en dien nyd van de Groten tegen elkander; en dat ces ar daarop in ernst en met nadruk gezegd had: „ Ik voor my zou liever de eerfte zyn by dat volk , dan de tweede te Rome." Zo verhaalt men ook, dat hy op eenen anderen tyd in Spanje in een ledig uur iets lezende uit het leven van alexander, eerst eenen tydlang daarover in diep gepeins viel, en vervolgens was begonnen te fchreien. Toen zyne vrienden,met bevreemding, naar de oorzaak hiervan vraagden, gaf
hy



3* öüf LEVEN
V ten antwoord: dunkt het u niet een* beklagenswaardige zaak te zyn , dac ALE xander in die jaren, waarin ik nu ben, reeds zo vele landen had 'vermeesterd, en dat Ik nog niets roemruchtigs heb verricht?
Hy floeg dan ook, van '£ 00genblik af dat hy in Spanje gekomen was, yverig handen aan t werk, en in weinige dagen had hy de twintig Cohorten, welke hy eerst had, met tien nieuwen vermeerderd. Hier mede trok hy op tegen de Callaïciers (Y> en Lufitaniers, welke hy overwon; en verder doordringende tot aan den Oceaan, bragt hy de inwoners van die oorden, wel. ke dus verre nog niet aan de Romeinen onderworpen waren geweest, « onder Waren dus zyne krygsbedryven roemryk" «i zaken van vrede kweet hy zich met geen'minder yver: hy herilekle de eens-e audheid in de fteden , en nam byzonder
uit
(O Zo genoemd, volgens CELr.AR,us, naar eene^oud ftad Qalle, welke thans naar haaren ! ven Porto en Port a Port genoe,nd wordc> £ de zamenlt^ing dezer beide woorden leidt by me! de af den naam van Portugal. Zie dezen fchrv. ▼er Ceogr. Ant. L. U. £ i. 7



van CAJUS JULIUS CAESAR. 33
uit den weg de gefchillen, welke er plaats hadden tusfchen de fchuldenaars en hunne fchuldeifchers. Hy maakte namclyk eene verordening, volgens welke de fchuldeifchers jaarlyks twee derden van de inkomften hunner fchuldenaren mogten naar zich nemen , en de bezitter het overige derde moest houden voor zyn gebruik, zo lang tot dat de geheele fchuld betaald zoude zyn. Hierdoor had hy zich de algemeene achting verworven, toen hy uit Spanje vertrok; tevens had hy voor zich zelven eene aanzienlyken rykdom vergaderd , en zyn krygsvolk voor de gedane veldtochten grote voordeelen bezorgd, van 't welk hy deswegen met den eernaam van Imperator werd vereerd («).
Daar nu dezulken , welke naar de eer der zegepraal ftonden, buiten de ftad moesten blyven , en daarentegen die genen , welke het Confulfchap begeerden , in de ftad moesten zyn, om hetzelve in perzoon te verzoeken , werd hy , daar deze twee wetten niet te vereenigen waren , en het
juist
(u) Zie over dit gebruik D. VII. in 't Leven van crassus, bl. 61. met de aantek. IX. DEEL. [C]



54 het LEVEN
juist de tyd was, dat de Confuls moesten verkoren worden, te rade, om aan den Raad te laten verzoeken, dat het hem vergund mogt worden, zich, fchoon afwezig zynde, door zyne vrienden als mededinger tot het Confulfchap aantegeven. Dan, toen cato, na eerst dit verzoek met de genoemde wet nadrtikkelyk bedreden te hebben , vervolgens , daar hy zag, dat vele leden door c je sak in zyne belangen waren overgehaald, den tyd rekte om het befluit optehouden , en voordging met fpreken , tot dat de dag ten einde was o-el0pen, befloot é#»A* de zegepraal er" aan * geven, om het Confulfchap te bekomen. Hy kwam derhalven dadelyk over, en nam eene daatkundige list by der hand , waardoor hy allen bedroog, behalven cato Deze hst beftond in eene vereeniging van pompejus en crassus, welke toen de rneestvermogende perzonaadjen te Rome waren. Dezen dus weder met elkander verzoend hebbende, maakte hy de Hiagt van die beiden dienstbaar aan zyne belangen, en ging ongemerkt, door dit bcdryf, 't welk uiteriyk eenen fchyn van menschhevendheid had, de daatsgedeldheid het
on-



van CAJUS JULIUS CAESAR. 35 •
onderst boven keeren. Want het is niet, gelyk de meesten wanen, de vyandfchap tusfchen caesar en pompejus geweest, die de burger-oorlogen deed ontdaan, maar veeleer hunne vriendfchap ; daar zy zich in 't eerst vereenigden , om de magt der aanzienlyken te fnuiken, en vervolgens zich verdeelden om elkander den voet te ligten. Cato, die herhaalde keeren als Profeet voorfpelde, wat er gebeuren zoude, werd toen met den naam van knorrepot en bemoeial bedempeld, maar naderhand als een wys» doch ongelukkig raadsman befchouwd.
Ces ar kwam dan tusfchen die twee vrienden, crassus en pompejus, eveö als tusfchen twee trauwanten , op de Marktplaats als Candidaat tot het Confulfchap , en werd, met eene grote meerderheid, te gelyk met calpurnius bibuLus, verkoren. Zodra hy die hoge waardigheid aanvaard had, bragt hy terftond voordellen ter bane , die veel beter voor eenen dollen Tribuun , dan voor eenen Conful pasten: daar hy, om het volk te behagen , met voordellen van landverdeelingen voor den dag kwam. Dan ziende, dat de voornaamden en besten van den [C a] Raad



3^ het LEVEN •
Raad nadrukkelyk hiertegen opkwamen, en reeds lang het een of ander voorwendfel gezocht hebbende, riep hy overluid en met fterke betuigingen , dat men hem tegen zynen wil noodzaakte hulp by het volk te zoeken , en dat hy, uit hoofde van de geweldige tegenkanting van den Raad, zich nu van die noodzakelyke hulp zoude bedienen : waarop hy dan ook dadelyk uit den Raad en onder het volk liep. Hier, aan de eene zyde crassus, aan de andere pompejus hebbende, vraagde hy dezen openlyk af, of zy de voorgedelde wetten goedkeurden. Nadat zy dit met ja beantwoord hadden , vermaande hy hen , dat zy hem zouden byflaan tegen de zulken, welke dreigden zich met het zwaard daartegen te zullen verzetten. Beiden beloofden dit; en pompejus voegde er nog by, dat hy tegen de zwaarden zwaard en fchild zoude medebrengen. Geweldig verbitterde hy hierdoor de aanzienlykden uit den Raad, die zulk eene taal drydig vonden met zyn eigen fatfoen, en geheel niet bedaanbaar met den eerbied , welken hy aan den Raad ichuldig was, maar veeleer pasfende in den mond
\an



van CAJUS JULIUS CiESAR. 37
van een' onzinnigen , en van een' jongen losbol : doch het volk was er destcmeer mede gediend.
Ten einde om zich meer en meer van deii vermogenden invloed van pompejus te verzekeren, gaf hy dezen zyne dochter julia, die reeds aan semilius c/epio verloofd was , ten huwelyk , en beloofde aan servilius de dochter van pompejus te zullen geven, fchoon die mede niet vry was, als zynde verloofd aan faustus sulla. Niet lang daarna nam caesar tot zyne vrouw calpurnia, de dochter van pis o, en benoemde piso tot Conful voor het volgende jaar. Hevig voer cato by die gelegenheid uit, en riep , dat het niet te verdragen was , dat men dus door middel van huwelyken handel dreef met het opperde bewind , en de vrouwen, tot werktuigen gebruikte , om zich onderling ftaatsambten, krygsbewind en legers te vcrfchaffen. Caesars ambtgenoot, bibulus, ziende, dat zyne tegenkanting tegen de voorgeftelde wetten niets kon baten, en dat hy en cato telkens gevaar liepen om in de vergadering des volks vermoord &e worden, floot zich op in zyn huis, eii [C 3] bleef



3* het LEVEN
bleef zich daar al den overigen tyd van ayn Confulfchap verfchuilen (y).
Pompejus, met julia getrouwd zynde , bezettede dadelyk de geheele Markt met gewapend krygsvolk , en dreef, ten gevalle van het volk, de wetten van cesar door. Aan ces ar zelven bezorgde hy het bewind over geheel Gallien , zo wel aan gene , als aan deze zyde der Alpen, voegende nog daarby IIlyrië met vier legioenen; en zulks voor den tyd van vyf jaren. Toen cato zich hiertegen wilde verzetten , liet c m s a r hem naar de gevangenis brengen, denkende dat hy zich op de Tribunen zoude beroepen. Doch ziende, dat hy zonder fpreken daarheen ging, en dat niet alleen de aanzienlyken hierover verontwaardigd waren , maar dat ook het volk, uit eerbied voor cato's deugd, hem dilzwygende en neêrflagtig volgde, verzocht hy zelf eenen der Gemeentsmannen, om cato in vryheid te dellen. Van de overige Raadsleden volgden hem flechts zeer weinigen ter
verCO Vergelyk D. VIII. Leven van pompejus, bi. 132.



van CAJUS JULIUS CiESAR. 39
vergadering; de rest, vol van verontwaardiging, verwyderde zich. Als daarop zekere considius, een van de oudften in jaren, zeide, dat zy uit vrees voor de gewapende magt terug bleven, vraagde cm sak hem: „ hoe koomt het dan , dat gy ook niet, „ uit vrees daarvoor, in huis blyft?" zyn antwoord was: „ 't gene my niet doet vrezen, is myn ouderdom: want de kor„ te leeftyd, welke my nog overfchiet, is „ zo veel voorzorg niet waardig."
Van alles, wat er vervolgens onder het Confulfchap van ces ar gefchiedde, werd niets zo fchandelyk gerekend, als dat clodius tot Tribuun verkoren wierd; dezelfde clodius, die cjesar's echtverbindtenis gefchandvlekt , en de nachtgeheimcnisfen ontheiligd had. Doch die verkiezing bedoelde den ondergang van cicero. Ook vertrok ces ar niet naar zyne Provincie, dan nadat hy, met hulp van clodius, cicero had toen tuimelen, en hem uit Italië had doen verdry ven.
Dit bovcnilaande nu betreft het gene verhaald wordt vóór zynen togt naar Gallien gebeurd te zyn. De oorlogen , die hy vervolgens gevoerd, en de veldtogten, [C 4] waar"



4 het LEVEN
waarin hy Galiië vermeesterd heeft makende als 't ware een nieuw tydperk waarmede voor hem een andere levensloop! een andere kring van werkfaamheden begint, vertonen hem als iemand, die voor de grootde, en door hunne daden 't meest beroemde veldheeren niet behoeft te wv ken. Want het zy dat men hem vergelyke met de fabiussen, de scipio's, de metellussen , 't Zy met die van zynen tyd , of die kort voor hem gebloeid hadden, eenen sulla, de beide lucullussen; ja met pompejus zelven, wiens roem in dezen tyd, met opzicht tot alle zoorten van krygsdeugden, ten hemel was opgeftegcn ; dan zal men bevinden, dat ces ars daden die van allen overtreffen. Van den eenen wint hy het in moeilykheid van plaatfen, waar de oorlog gevoerd werd; van den anderen in uitgedrektheid van land, door hem veroverd; van eenen derden in aantal en magc van vyanden, die hy overwon; van eenen vierden in woestheid en trouwloosheid, welke hy te betemmen had; van eenen vyfden in zachtheid en menschlievendheid van gedrag omtrent overwonnenen en gevan-



van CAJUS JULIUS C^SAR. 41
vangenen ; van eenen zesden wederom in beloningen en gunscbewyzen aan het krygsvolk ; van allen eindelyk in getal van gevechten , die hy gevoerd , en in menigte van vyanden, die hy gedood heeft. Want in min dan tien jaren , dat hy in Gallien oorlog heeft gevoerd, heeft hy meer dan agthonderd deden dormenderhand ingenomen, driehonderd volken ondergebragt, en in onderfcheidene veldflagen tegen drie milliocnen vyanden geftreden hebbende, heeft hy één millioen in de pan gehakt, en twee millioenen gevangen genomen fV).
De genegenheid en yver zyner zoldaten voor hem was zo groot , dat zy , die in andere veldtogt.cn niet dapperder waren dan de overigen, zodra het op caesars roem aankwam , zich onwinbaar betoonden, cn met eene woede, die nergens voor ftond, elk gevaar te gemoet liepen. Een voorbeeld hiervan gaf acilius, die, in den zeeflag by Masfilia fV), in een der vyan-
de-
f» In de opgave van dit getal, 't welk in zoortgelyke gevallen niet ongewoon is, verfcbillen de fchryvers nog al aanmerkelyk. Zie vossius by Velkj. Patere. L. II. C. 47.
(#) Marfeille.
IC 5]



4* het LEVEN
delyke fchepen gefprongen zynde, toen hem de rechterhand door eenen fabelhouw was afgekapt, met het fchild, 't welk hy in de linkerhand wel vasthiel !, den vyanden in 't gezicht floeg, den eenen na den anderen overhoop wierp, en zich van het fchip meester maakte. Een ander voorbeeld gaf cassius scmva, die in den ilag by Dyrrachium , nadat hy een zyner oogen door eenen pylfchoot had verloren, aan den fchouder met eene fpiets, en aan de dye met eene andere fpiets was doorkoken, en nadat zyn fchild door de vyandelyke pylen met honderd en dertig gaten doorboord was (v) , de vyanden toeriep , dat hy zich wilde overgeven. Als daarop twee uit den hoop hem naderden , hieuw hy den eenen met zyn zwaard de fchouder af, en floeg den anderen in 't aangezicht, dat hy afdeinsde; en zyne fpitsbroeders daarop ter zyner hulpe toefchietende,
ont-
(y) Ca sar zelf fpreekt van tweehonderd en dertig gaten. Bel. Civ. L. UI. met byvoeging dat hy deze uitftekende dapperheid met eene aanzienlyke vereering in geld, en verhoging van ramr beloond heeft.



van CAJUS JULIUS CiESAR. 43
ontkwam hy het gevaar. Ziet hier nog een derde voorbeeld. Toen in Britanje de eerfte Hoplieden O) in moerasfen, en plaatfen die vol waters ftonden, geraakt waren, en daar door de vyanden overvallen wier* den, wierp zich een der z ldaten, terwyl ces ar zelf ooggetuige was van het gevecht, midden onder den vyand, deed daar wonderen van dapperheid en ftoutmoedigheid , redde de Bevelhebbers , door den vyand op de vlugt te dryven , en begaf zich zelf het laatst van allen in die moe. rasfige plasfen, welke hy met grote moeite, en zonder zyn fchild, deels zwemmende, deels wadende, doorkwam. Als daarop ces ar, vol verwondering, hem met blydfchap en gejuich te gemoet ging, wierp hy zich geheel neêrflagtig en fchreiende voor deszelfs voeten, en vraagde verfchoning voor het verlies van zyn fchild O).
Nog
CO De Kapiteins of Hoplieden van den eerften rang, Primipili genoemd.
qVi) Welk eenen prys de Ouden er op {telde», dat zy het fchild uit den flag terug brachten , is uit het voorbeeld van epamin.qndas, en uit de gefchiedenis der Spartanen , als ook van andere votken, genoeg bekead.



4* het LEVEN
Nog eens: roen scipio in Africa een der fchepen van caesar bemagrigd had, % welk gevoerd werd door granius 'petronius, verkoren tot Quaestor, liet hy de rest van 't volk over den kling fprifis gen, doch zeide, dat hy den Quaestor het leven fchonk. Dan deze gaf daarop ten antwoord, dat .zoldaten van caesar wel gewoon waren het leven aan anderen te fchenken , maar niet hetzelve van anderen te ontfangen; waarop hy zich zelf met het zwaard doordak.
Deze geest van fierheid en eergierigheid werd door ctesar zelven aangekweekt en in werking gebragt: eensdeels door onbekrompen te zyn in beloningen en eerbewyzingen ; want hy toonde , de fchatten, door den oorlog gewonnen, niet te willen hebben om zyne eigene weelde daarmede te voeden , of om de eene of andere lust te voldoen, maar dezelve ten gemeencn nutte weg te leggen , om daarmede de braafheid te bclooncn, en dat hy niet verder op rykdom-gefield was, dan hy dien nodig had om aan de zoldaten, welke het verdiend hadden, uittedeelcn: andersdeels, door zich gewillig alle gevaren te gctroos!
ten,



van CAJUS JULIUS CAESAR. 45
ten, en zich aan geenerhande moeilykheid te onttrekken. Wat nu het verachten van gevaren betreft, daarover was men, uit aanmerking van zyne bekende eerzucht, min verwonderd ; maar over die dandvastigheid , in het ondergaan van alle moeilykheden, welke zyne lichaamskrachten fcheen te boven te gaan , daarover dond elk verbaasd. Want hy was fchraal van lichaam , bleek en fletsch van kleur , van tyd tot tyd met hoofdpyn gekweld, en onderhevig aan de vallende ziekte , waarvan men zegt dat hy het eerst te Corduba wierd aangevallen : en nogthans gebruikte hy deze zwakke gedeldheid niet als een voorwendfel om zyn gemak te houden, maar zocht in het krygsmans leven een middel om dat zwakke gedel te verderken, en verzette zich daartegen door lange togten achter elkander te doen; door zich aan eene fobere levenswyze te gewennen , en onder den bloten hemel te vernachten; en maakte dus zyn lichaam tegen alles gehard. Hy fliep meestal niet anders dan in 't rydtuig, of in de draagkoets, zodat hy rustende zelfs onledig was. Over dag bezocht hy de forten , deden en fchanzen,
by



46* LEVEN
by zich in \ rydtuig hebbende eenen van zyne bedienden, welke hy hield om onder het reizen aanteekeningen te maken, terwyl een zyner zoldaten achterop dond, met een zwaard gewapend: en op deze wyze reisde hy met zulk eenen fpoed, dat hy, by zyn eerde vertrek uit Rome, reeds op' den achtden dag de Rhöne bereikte.
In het paardryden was hy van jongs af zeer handig geweest: want hy had zich gewend, met de handen op den rug gevouwen, in vollen ren te draven. ' Gedurende dezen zynen veldtogt oeffende hy zich , om tc paard zittende brieven optegeven, en twee geheimfchryvers tevens bezig te houden; ja, volgens oppius, zelfs nog meer. Ook zegt men, dat c je sak het eerst heeft uitgevonden in geheimzinnig fchrift met zyne vrienden te fpreken, wanneer hem wegens de menigte zyner be-' zigheden , of wegens de grootte van de ftad, de tyd ontbrak, om hen over noodzakelyke dingen by monde te onderhouden (T).
Hoe
O) Dat plutarchus bier door v?au^r» gewone brieven heeft verlhan , wil niet in ons
op-



van CAJUS JULIUS CAESAR. 47
Hoe luttel hy op zynen mond gefteld was, daarvan kan het volgende ten bewyze ftrekken. Eens te Milaan te gast zynde by valerius leo, waar hem aspergien werden opgedischt, over welke vet, in plaats van goede oly gegoten was (Y), nam hy zulks voor lief, en beftrafte zyne
vrien-
opkomen. De briefwisfeling tusfchen vrienden is toch zekerlyk niet het eerst door c/esar uitgevonden : en wat de uitlegging van dacier betreft, dat hier de briefwisfeling in dezelfde plaats, of wel in 't zelfde huis, als eene uitvinding van cesar, wordt bedoeld, ook deze koomt ons niet aannemelyk voor; want de briefwisfeling eens ingevoerd zynde, zou het eene by zonderheid van luttel belang zyn, en niet waardig om gemeld te worden, dat of cesar of iemand anders het eerst begonnen had brieven aan zyne vrienden in dezelfde plaats te fchryven. Wy verdaan dus door yjaftjutsT* het geheimzinnige of zogenaamde cyfferfchriftï en hiervoor hebben wy het gezach van suetonius, die uiidrukkelyk als eene byzonderheid in het leven van cassar meldt, dat deze gewoon was zich daarvan té bedienen, zo dikwyls als hy nodig had het eene of andere geheim aan zyne vrienden mede te deelen.
(c) Het woord /«»/>«», gemeenlyk door mguen. turn , zalf, vertaald , geeft hier zekerlyk eene zoort van vet, of flechte oiy, in tegenftelling van goede olyven-oly, ie kennen.



48 het LEVEN
vrienden,, die kwalyk hierover te vrede waren. „ Wien dit niet behaagt, zeide „ hy, die moet zich vergenoegen met er „ niet van te eten, maar die zich over „ zulk eene plompheid beklaagt, begaat ,, zelf eene plompheid." Op eenen anderen tyd op reis door kwaad weêr genoodzaakt zynde in de hut eens armen mans intekeeren , waar hy geen ander verblyf vond, dan een enkeld vertrek, naauwlyks groot genoeg voor één mensch, zeide hy tegen zyne vrienden: „ de aanzienlykfte „ plaatfen moet men aan de aanzienlykften „ in rang infchikken, en de noodzakelyk„ He aan de zieken:" en daarop ftond hy aan oppius dit vertrek ter flaapplaatfe af, terwyl hy zelf met het overige gezelfchap aan de deur onder het afdak ging flapen.
Zyn eerfte oorlog , dien hy in Gallien voerde, was tegen de Helvetiers en Tigurynen. Dezen, nadat zy hunne twaalf fteden en vierhonderd dorpen in brand hadden geftoken , kwamen door. dat gedeelte van Gallien, 't welk eene Romeinfche Provincie was (V), aanrukken, even als voormaals
00 Gallia Tranfalpina , 't welk by uittrek,
wan-



van CAJUS JULIUS CiESAR. 4
rriaals de Kimbreri en Teutone'n j welken zy dan ook evenaarden beide irt moed eh in getal. Hun getal bedroeg in alles driemaal honderdduizend man, waaronder honderd en negentigduizend die' de wapenen voerden (e). Tegen de Tigurynen trok c m, s a k niet zelf op , maar liet dit ovet aan labienus, die hen by de rivier Arar aantastede ert verfloeg. Terwyl hy zelf niet zyn leger haar eene ftad der bondgenoten in aantogt was (ƒ), werd hy onderweg door de Helvetiers onverhoeds overvallen , doch nam nog intyds de wyk binnen eene verfterkte plaats, waar hy zyne
Wanneer van Gallien gefprokén wierd, Provincia Werd geheten, waarvan het dan ook eeuwen lang den naam Provencc heeft overgehouden.
(e) Ces ar zelf verhaalt, dat hy in 't leger der vyanden eeiie lyst had gevonden, in 't Grieksch gefchreVen , volgens welke het getal der genen, die uitgetrokken waren ; vrouwen , gfysanrds eti kinderen daaronder begrepen ; op driemaal honderd, agtenzestig duizend perzonen wierd begroot, Waaronder honderd en tienduizend flrydbare man* nen Bel. Gal. L. I. C. 29.
(ƒ) Deze ftad was Bibracle, naderhand /tututi geheeten. Cesar. 2ï. G. I. 23 fqq.
IX. deel. [Dl



50 het LEVEN
ne magt byeen zamelde en in dagorde fchikte. Toen men hem hier zyn paard bragt, zeide hy : „ dat zal ik gebruiken „na de overwinning, om den vyand te „ vervolgen : laat ons nu tegen denzelven „ optrekken." En zo ging hy te voet op den vyand los.
Nadat hy niet dan langfaam en met grote moeite de ftrydende vyanden had te rug gedreven , vond hy nog het langdu.riglte werk om hunne wagenburgten en verfchanzingen te vermeesteren, van achter dewelke niet alleen de mannen weerftand boden en vochten, maar ook de kinders en vrouwen zich tot den laatften adem verweerden, en zich in Hukken lieten houwen. Hierdoor nam het gevecht naauwïyks met middernacht een einde. INa dit grote werk der overwinning volbragt tehebben , deed hy een ander , dat nog ge.wigtiger was ; hierin beftaande , dat hy alle de Barbaren, die uit het gevecht ontkomen waren, uitmakende een getal van 'meer dan honderdduizend, opzamelde, en noodzaakte weder in het land te trekken, "t welk zy verlaten hadden , en in de Heden, die door hun vernield waren.
Dit



van CAJÜS JÜLIUS CAESAR. 51
Dit deed hy uit vrees, dat de Germanen , dat land ledig ziende, den Rhyn mogten overtrekken, en zich daarin vestigen.
Den tweeden oorlog voerde hy, ter befcherming der Galliërs, tegen de Germanen zelve , fchoon hy voorheen derzelver Koning ariovistus te Rome tot bondgenoot had aangenomen (g). Doch zy waren ondragelyke naburen voor de volken, die hy aan zich had onderworpen, en het was te verwachten, dat zy,, zodra ze maar gelegenheid hadden, zich, met hunne tegenwoordige bezittingen niet zouden vergenoegen, maar in Gallië vallen, ën hetzelve bemagtigen. Als hy nu memte ,
(g) Cjesar zelf befchryfc dit omftandiger £. I. C. 31. waaruit biykt, dat er onder de Galliërs twee partyen waren, van welke de eene ariovistus met de Germanen had ingeroepen, die op de vruchtbaarheid van dat land verlekkerd geworden rteeds in groter ge ale overkwamen , en daar derwyze de meester fpeelden, dat de onderliggende party aan cjesak verklaarde, genoodzaakt te zyn hun land te verlaten , ten zy de Romeinen hen van die dwingelandy wilden verlosfen.



52 h e r LEVEN
te, dat zyne. .krygsbevelhebbers uit lafhartigheid tegen dien togt opzagen , voornamelyk die genen uit de aanzienlykften en uit de jonge lieden , die zich alleen daarom by hem gevoegd hadden , om in den dienst van ces ar voor hunne weelde en fchraapzucht voldoening te vinden, liet hy al zyn volk byeen komen, en zeide, dat lieden die zo kleinmoedig en lafhartig waren, konden heengaan, en zich niet tegen hunnen zin aan gevaren moesten blootdellen: hy zou met het tiende Legioen alleen optrekken tegen die Barbaren, die toch niet meer te duchten waren dan de Kimbren, gelyk hy zich ook als veldheer niet minder achtte, dan marius. Daarop zond het tiende Legioen afgevaardigden tot hem, om hem hunne dankbaarheid te betuigen. De overige Legioenen veroordeelden het gedrag van" hunne Bevelhebbers , en vol moed en drift volgden zy hem alle , vele dagreizen . lang , totdat zy zich eindelyk iuet hem, op eenen afdand van tweehonderd dadien van den vyand, nederfloegcn.
Deze aankomst van ces ar fnuikte merkelyk de fierheid van ariovistus,
die



van CAJUS JULIUS CiESAR. 53
die in 't geheel niet verwacht hebbende, dat de Romeinen tegen de Germanen zouden opkomen, ja zelfs niet, dat zy moed hadden om eenen aanval van dezen aftewachten, nu over de doutheid van cjjsar verbaasd dond, en duidclyk bemerkte, dat zulks grote ontdeltenis in zyn leger baarde. De neerflagtigheid by zyn volk werd nog groter, door de ongundige voorspellingen van hunne Waarzegders (F), welke uit de draajingcn in de rivieren, en uit de bewegingen en het geruisch van 'c water de toekomst méenende te zien, verklaarden , dat men geen gevecht moest ondernemen, voor dat de nieuwe maan
zich
• (Ji) De Germanen fchreven aan lumne vrouwen in 't gemeen de gave van voorzeggen loc , en volgden daarom gemeenlyk derzelver raad , wan. neer zy eenen veldflag of iet anders van belang wilden ondernemen, zo als uit cjesar en tacitus blykt. Desniettemin volgen wy hier tet plaatfe de gewone lezing, willende plutarchus niet dwingen , om juist bepaaldelyk te zeggen hunne eigene vrouwen ; 't welk wy daarenboven niet geloven , dat hv in zyne taal op die xv\-7.ó zoude hebben uitgedrukt , als du thou en dacue roeenen dat hy gedaan heeft.



54
het LEVEN
zich vertoonde Ce sar hiervan kundfchap bekomen hebbende, en ziende, dat de Germanen zich dil hielden , oordeelde het veel raadfamer hen in deze moedeloosheid op het lyf te vallen , dan in dilte te wachten , tot dat het hun tyd zoude zyn. Hy begon dan hunne verfchanzingen en de hoogten, waarop zy gelegerd waren, te bedormen, en tergde hen daardoor dermate tot toorn , dat zy verwoed in de vlakte afkwamen om te vechten. Na eene volkomene nederlaag vervolgde ces ar hen vlugtende driehonderd dadien ver, tot aan den Rhyn (*), en bedekte de geheele vlakte met lyken en buit. Ariovistus zelf met eenige weinigen het eerst den Rhyn bereikt hebbende, ging dien over. Het getal der gefneuvelden wordt op tachtigduizend begroot.
Dezen oorlog gelukkig ten einde ge. bragt hebbende , liet hy zyn leger in het land der Sequanen (£), om daar te over-
win-
(O In de opgave der ftadien is zo hier by PLUtarchus, als by cmsar zelven in de onderfchsidene Handfchriften een aanmerkelyk verfchil-, 't we'k wy niet ondernemen te vereffenen.
(*) Naderhand la Franche Comti geheten.



van CAJUS JULIUS C^SAR. 55
winteren. Hy zelf, om zyne oogmerken te Rome te bereiken , begaf zich naar Gallië, dat omftreeks de Pó ligt , en 't welk nog tot zyne Provincie behoorde* want de rivier Rubico fcheidt eigenlyk het overige Italië van het Cisalpynfche Gallië (/)• Hier vertoevende was hy onledig met zich eenen aanhang te maken, fchenkende aan die genen , welke hier in menigte by hem kwamen , wat elk het meest verlangde. Niemand ging ongetroost van hem weg; dezen werden begiftigd met gefchenken , genen gevleid met hoop voor het toekomende. Al den overigen tyd van dezen veldtogt befteedde hy, zonder dat pompejus zulks merkte , om aan den eenen kant met de wapenen der burgers de vyanden onder te brengen , en aan den anderen kant, om zich met het geld der vyanden vrienden en aanhangelinèen onder de burgers te maken. . fa Dan
(7) Zie onze Aant. op het Leven van pompejus, D. VIII. bl. 166. De naam Rubico is in later tyden in dien van Pisciatelie veranderd.
\P 4]



36" het LEVEN
Dan tyding bekomen hebbende, dat de Belgen, het magtigde volk onder de Gal, liers en die een derde gedeelte van geheel Gallië uitmaakten, in opdand waren en een onnoemelyk getal gewapend krygsvolk op de been hadden gebragt, trok hy terdond met den meesten fpoed derwaards, viel den vyand op het lyf, terwyl dezelve bezig was om de Gallier,, die thans bondgenoten der Romeinen waren , te pionderen , floeg den grootden hoop , 0p ééne plaats verzameld zynde , daar dezelve zich zeer Hecht verweerde, 0p de vlugt en richtte zulk eene flachting onder hun aan, dat de Romeinen , over de lyken heen poelen en diepe rivieren konden overtrek' ken. Onder de volken, die opgedaan waren, gaven die genen, welke het naast aan den Oceaan woonden , zich zonder teo-en kanting over. Dan woester en krygshaftiger, dan-alle de overige Belgen, waren de Serviërs, tegen welke hy vervolgens onrrok f» Dezen in dichtbegroeide hos,
fchen,
O) De Nervie-rs waren de iriwqners van He„8ï gpuwen en Panjeryk. "



van CAJUS JULIUS GffiSAR. 57
fehen hunne woonftede hebbende, hadden vooraf hunne kinderen en have in het diepfte van een bosch, en zo ver mogelyk van den vyand, verftoken , en vielen nu cesar, toen hy nog bezig was met zyne legerplaats te verfchanzen , en op dat pas in 't geheel aan geen gevecht dacht, ten getale van zestig duizend man , eensklaps op het lyf. De ruitery dreven zy op de vlugt, omfingelden het twaalfde en zevende Legioen, en doodden daarvan alle de Bevelhebbers. En was niet cjesar, na van eenen der zoldaten een fchild gegrepen, en daarmede door de genen, die vóór hem ftonden in 't gevecht, doorgedrongen te zyn , op de Barbaren ingevallen , en byaldien niet tevens het tiende Legioen van de hoogten af hem in dat gevaar ter hulpe gefneld was , en de vyandelyke gelederen had verftrooid, er zou geen man van de Romeinen zyn overgebleven. Maar thands, door de ftoutmoedig. beid van cms ar aangevuurd, vochten zy, om zo te fpreken, boven hunne krachten; en met dat al konden zy de Ncrvicrs niet tot vlugten brengen, maar moesten hen al yechtende op de plaats neéïhouwen. Men [-D-5] zegt



58 het LEVEN
zegt dan ook , dat er van de zestig duizend flechts vyfhonderd het leven behielden , en van de vierhonderd Raadsheeren niet meer dan drie overbleven.
De Raad bericht hiervan bekomen hebbende, befloot tot een plegtig dankfeest van vyftien dagen ; daar nooit te voren een zoo langduurig dankfeest wegens eene overwinning was gevierd geworden (V). Men had namelyk het jongstleden gevaar als zeer groot befchouwd , daar zoo vele volken tevens waren opgeftaan ; en de perzoon van den overwinnaar, caesar, maakte door de gunst, waarin hy by'het' volk ftond, de overwinning des te luisterryker. Deze , de rust in Gallië nu herfteld hebbende, betrok weder zyn winterverblyf omftreeks de Pö, en werkte daar,
door
(») Zulke dankfeesten , wegens behaalde over. winningen , waren in 't eerst flechts van éénen dag, vervolgens van drie, vier, of ten hoogfien van vyf dagen. Zie livius, L. 30. C. 21 Cs sar verkreeg niet alleen thands zodanig dankfeest van vyftien, maar naderhand zelfs van twintig dagen, volgens zyn eigen getuigenis , de Bel. Ca!. IV. 38. Nog later werd ter eere van hibtius, pansa en octavianus, een dankfeest van vyftig dagen gevierd. Zie cic. Philip. XIV. 11.



van CAJUS JULIUS CiESAR. 59
door zynen invloed, op de zaken in de Stad. Niet alleen werden die genen, welke door hem gedreven wierden , en door zyn geld onderdeund het volk omkochten, in het bewind gedeld, en deeden alles, wat ürekken kon om zyne magt te vergroten, maar ook vereenigden zich by hem te Luca het meerendeel der aanzienlykde en meestvermogende lieden van den Staat , zo als pompejus en crassus,alsmede appius, Landvoogd van Sardinië, en nepos, Proconful van Spanje: invoegen, dat men daar honderd en twintig bondeldragers, en meer dan tweehonderd leden van den Raad by elkander zag. Men fcheidde hier niet van elkander, dan na gehouden raadsvergadering , waarin men eene overeenkomst had getroffen, dat pompejus en crassus tot Confuls verkoren zouden worden, en dat ciESAR nog vyf jaren in zyn bewind bevestigd, en van het geld, daartoe benodigd , verzorgd zoude worden. Alle verftandige lieden zagen hierin eene grote ongerymdheid : want zy, die zulke grote zommen gelds van c^sar ontfangen hadden , gebruikten c /es ars behoefte tot eene drangreden om. den Raad overtehaien,
of



°° het LEVEN
of liever zy dwongen den Raad, «ike * cbtte „ver zyne eigene **»
W me„ opzetrelyk ra„ huis a «
prus gezonden. Fon»,„
■lAvoNius, evenwpl een navolger van cato ««wei,
. , b v'tn c a t o , verzette zich « «nde, dat redenen van tegenf'i' -ets kooden baten , hep hy J
ra dzaal nu e» verhief zyoe rten, tot he v lt Doeh hy treeg by
voo ;oTm'gen tadd£" « veeionr-h
™n , op wen zy de hoop van hnn toekomende beftaan gevestigd hadden.
pj?.? "* k"" <^P tot zyn leger i„ Gaihe «rug gekeerd zynde, vond h" W geheel i„ oorlog „, ^
voo-
(O Dacier merkt aan dar „, hier uit het «friw l V Hut«chus net geichiedverhaa van CiPu», i een goed deel achterwegen heeft «. weten alles w-r ^ gebten 5 te
boek ' e C f Ze,Ven hec ^r.
hem, haast zich ?' " den'ie,yk Z^ k™*
LmT^"™ het »'»
welk hem h* de )00fdbed^ van CJESAR, * de nakomelingfchap yoornamelyk merk..



van CAJUS JÜLIUS C^SAR. 6t
vooren twee Hammen van het Germaanfche volk, om zich land te verfchaffen, den Rhyn waren overgetrokken : Ufipeten wordt de eene Ham genoemd , de andere Tenchteren. Aangaande het gevecht met dezen gehouden, fchryft c/esar in zyne Dagverhalen q>), dat de Barbaren door hunne afgezanten eenen wapen-ltilftand met hem getroffen hebbende, hem onder dien ftilftand van wapenen op weg waren aangevallen, en op die wyze met agthonderd man zyne ruitery , ten getale van vyfduizend man, dien aanval niet verwachtende, op de vlugt hadden gedreven. Dat zy vervolgens andermaal gezanten, om hem te
ver-
merkwaardig heeft gemaakt, te befchouwen. Ondertusfchen kunnen onze lezers, die de voorgaande oorlogsbedryven van caesar begeeren te kennen , te recht raken by stuart, in het XVI Deel van zyne Rom. Gefch.
(ƒ>) De Schryver bedoelt hier de bekende Gedenkfchriften van caesar , waarvan deszelfs eigenlyke Dagverhalen , die thands verloren zyn, onderfcheiden waren. Ru aldus neemt hier uit aanleiding, om, volgens zyne gewoonte, plutarchus ftrengelyk .te gispen. Aangaande het verhaal zelve van cjesar , 't welk hier bedoeld wordt, vindt men de beoordelingen der geleerden by stuart, D. XVI. bl. 149.



di het LEVEN
getrokken h ^ * B"rbara - op^ ^rrokken , begrypende Hof u
dwaasheid zyn Zoude ^J. het §rote
:»r";r^;r^t;tt;e-
v-n deze overwinning; van r, » Plegrig dankfeest ,e WeC f" >«, dat men e,,^ aa„ de behoorde „vertederen, ten einde Z voor den Staat te iaten boeten tg™ fchendmg va„ ee„ vredes-verdn,,, eT7 :;,oek daarvan op den koMeslhÏ
*« overgerrokk! "X£ * R^ gehakt, eenige weini'en ? , P!"1 omkwa™en,Se„d:X;::d;;ot:f ""■*» fch""P<™ °y de SieaXn,"
eene
(?) Volgen» DU sorrr . i
van wi,n sekeca mpr t*rvus/lJS • TpART, b. XVI h. WêlU,g '°ffpree,£t- Zi« dea verwart. '4P' die ec]"er deze bei-



van CAJUS JULIUS CiESAR. 63
eene Germaanfche natie. Dit gebruikte c/esar als een voorwendfel ten hunnen laste, fchoon hy buitendat gefield was op de eer, om het eerst van alle Romeinen met een leger den Rhyn overtetrekken. Hy floeg dus eene brug over die rivier, welke vooral hier, ter plaatfe van den overtogt, zeer breed was, en eenen Herken ftroom had, terwyl dezelve daarenboven Hammen van bomen en ander houtwerk medevoerde, welke de fchragen der brug fchokten en teisterden ; doch hiertegen maakte hy eene borstweering van zware palen, welke midden in de rivier geflagen tevens het geweld van den ftroom braken , en op die wyze bragt hy dat grote werk, de voltoojing van de brug, 't welk niemand zoude hebben kunnen geloven, binnen tien dagen tot ftand (r).
Met het leger aan de overzyde gekomen zynde , vond hy niet éénen vyand,
die
. ■■ .1 ...
(r) By c;esar zelven vindt men eene uitvoerige befchryving, en in de beste uitgaven eene afbeelding van deze brug. Stuart heeft, ter aangehaalde plaatfe, getracht zynen Lezeren een denkbeeld van dezelven te geven.



°4 hetLEVEN" die hem het hoofd durfde bieden; zeifij de Suaben, die de krygshafrigften van alk de Germanen waren, hadden zich in hun. ne d,epe valeien en bosfchen verfeholen. Na dus het vyandelyke land platgelopen en che natiën , welke den Romeinen beJcndig getrouw bleven, bemoedigd te hebben , trok hy naar Gallië terug, hebben^ z,eh agmen dagen in het land der oermanen opgehouden.
Dan J meest van allen wordt , weeën* -de doutheid der onderneming, zyn fZ m Mt^fe geroemd» Hy toch ^ •de eerde geweest, die met eene vloot ondernomen heelt den Westelyken Oeeaan te blaren, eneen leger over de Atlantifehe «c te voeren, om aan gene zyde te oorlogen.. Daar tot dus verre de grote op,ave van dat eiland een punt van%wyffelmg -m geweest, en aan zeer vele gefchiedichryvers dof tot twisten had gegeven 0f hetzelve inderdaad bedond, dan of het'een verdichte naam, en alles wat daarvan ve"
teld
tol0 ben/' V0,0rgeugeVCa be^egredeuen tot dien togt. beneven, de byzonderheden va„ denzelven by stuart, D.XVI. bl. x55en vol» *



van GAJUS JULIUS .CAESAR. 65
teld wierd, eene fabel ware, heefc c&sar, door de verovering van dat. eiland te ondernemen , het Romeinfche gebied inderdaad buiten de grenzen der toen bekende wereld uitgebreid. Tweemaal is by uit Gallië, 't welk er tegen over ligt derwaards overgeftoken, en heeft daar verfcheidene gevechten gevoerd, welke echter meer dienden om den vyand té fchaden, dan de zynen te bev'oordeclen ; want by z^lk een flecht en armhartig volk was geen buit van eenig belang te halen. Hy eindigde dus dezen oorlog geenszins met die voldoening, welke hy zich had voorgefteld; alleen nam hy eenige gyzelaars van den konmg mode , eu leide het volk belastingen op; waarna hy het eiland weder verliet.
By zyne terugkomst vond hy brieven van zyne vrienden te Rome , welke hem anders over zee zouden zyn toegezonden geworden. Dteze gaven hem bericht van den dood zyner dochter, die by pompejus in het kraambed was gedorven. Haar dood dompelde zo wel ctesar als pöm"p e j u s in diepen rouw , terwyl beider vrienden hierover in de uiterde ontdelte-
IX. deel. \EJ tik



66 je t LEVEN
nis waren, daar nu de fond , welke den vegen Staat .dus verre nog in vrede en eendracht had gehouden, verbroken lag: want ook het kind was dood , hebbende de moeder Hecht? weinige dagen overleefd. Julia was door het volk, in weerwil der Tribunen, naar het veld van Mars gebragt, en aldaar plcgtig begraven (7).
Ce sar daarop genoodzaakt zynde zyne krygsmagt , wegens het groot getal , in 'vcrfclullende plaarfen ter winteriegeringe^e leggen, en zelf weder, volgens gewoonte, naar Italië getrokken zynde , geraakte geheel Gallië van nieuws weder in opdand. Men kwam met grote legerbenden de winterlegeringen van rondsom bedormen en vernielen , en viel aan op de verfchanzingen der Romeinen. De meesten en fterkden der weerfpannelingen, met ambiorix aan het hoofd, tasteden cotta en titurius aan, en verfloegen dezelven met hunne gehele krygsmagt f». Het Le-
gj.
<f) Vergelyk het VIII Deel dezer Levens, bi. 146, in 't leven van pompejus. *#
fa) Het verraderlyke gedrag, door ambjoriy in dezen gehouden, met de v.rdere omuandighc-
den



van CAJÜS jÜLIÜS CiËSAR. éf
gioeüi waarover cicero het bevel had,inet zestigduizend man omflngeld en bele^ gerd* hebbende ,■ hadden zy byna geheel verraeesterd, daar niemand Van hetzelve ongewend was, en de weerdand, die geboden wierd j wel dapper was doch dé krachten te klein waren. Dan cïesar, die zich op een' verren afdand bevond, tyding hiervan gekregen hebbende , brak in alleryl op, en in 't geheel zevenduizend man byeen verzameld hebbende, begaf hy zich op weg om cicero té ontzetten; De belegeraars kregen de lucht hiervan; en trokken hem tegen, achtende die kleine magt zo gering, dat zy Caesars neerlaag als zeker befchouwden. Deze, orri hen te verfchalken , trok gefladig terug; totdat hy eene plaats gevonden hebbende,-' gefchikt om zich met een klein getal tegen5 eene groter magt te verdedigen,- zich daar' ging verfchanzen. Hy belette dé zyneri om zich in eenig gevecht intelaten^ maalais tonende vrees te heb oen, beval hy eenen
den van dezen oplhnd, heeft stuart (D. XVI.bl. 195 en volgg.) uit c*sar zelven 'èf&fléite men en medegedeeld.
[E 4



6 b'
het LEVEN
nen hogen wal op te werpen, en de poorten te bedammen, met oogmerk om te minder van den vyand geacht te worden; die dan ook roekeloos genoeg was om niet vereend, maar by verdrooide hopen hem aantetasten, met dat gevolg, dat- dezelve met groot verlies van volk wierd afgeflagen.
Hiermede was de opiland der Gallen in dat gedeelte meestal gedempt, terwyl cmsar gedurende den winter zelf overal rond ging, en zorgvuldig tegen alle nieuwe bewegingen waakte. Daarby zag hy zyn geleden verlies door de aankomst van drie Legioenen uit Italië vergoed. Twee derzelven werden hem door pompejus ter leen overgedaan; het derde was nieuwlings in Gallië aan de Pö geworven. Dan ver. der af openbaarden zich de voorlang in 't heimelyke geftrooide, en door magtige opperhoofden onder de krygshaftigfte volken aangekweekte zaden van eenen oorlog, die de zwaarfte en gevaarlykfte was van allen, welke daar gevoerd zyn, zo uit hoofde van het grote aantal van jong krygsvolk, en de menigte der van alle kanten byeen gebragte wapenen, als ook van de aanzienlyke zommen gelds in eene gemeene
kas



van CAJUS JULIUS CiESAR. 69
kas verzameld, en van de fterke lieden cn plaatfen, die bezvvaarlyk aantetasten waren. Vpez hierby den wincercyd , de bevrozen rivieren, de bosfchen met fnceuw bedekt, de overllroomde velden \ hier dikke fneeuw, die het voecpad verbergt en onkenbaar maakt , daar moerasfen en over/lroomde landen , die den reiziger verlegen doen ftaan : met één woord, alles fcheen cJE5sars oogmerk, om de weerfpannelingen aantetasten, te dwarsboomen. Verfchcidene volken waren tevens opgedaan, waaronder de Arvernaten en Carnuten de voornaamftcn waren. Het opperbevel was opgedragen aan vercingetorix, wiens vader door de Gallen was omgebragt, omdat hy naar eene volllrekte opperheerfchappy fcheen te ftaan (V).
Deze dan zyne krygsmagt in verfchcidene deelen verdeeld, en verfcheidenc Bevelhebbers aangefteld hebbende , haalde
het
f» Onze Schryver heef: bier weder alle die gebeurenisfen, welke bet zesde boek van c/es ars Gedenkfchritten uitmaken, overgelegen. Onze lezers kunnen deze gaping aanvullen uit stuart, XVI. bl. 223 en volgg.
3]



0 het LEVEU
liet geheele omliggende land tot aan ds polken, welke naar den kant van den Ara? wonen (V) , in zyne belangen over ; ten p'gnurk hebbende, om, terwyl Roföc tegen pasar zamenfpande , geheel Gallië in opftand te brengen." Had hy hiermede ikchts eenen korten tyd gewacht , totdat c.esar in den burger-oorlog ware ingewikkeld geweest, dan zou deze oorlog geen'minder fchrik in Italië verfpreid heb-, ben, dan voormaals de inval der Kimbrcn. Maar ces ar, de bekwaamde veldheer, pm van alles , wat in den oorlog te pas koqmt , en byzonder van het rechte tydT flip gebruik te maken , brak nu dadelyk, pp het phtfangen bericht van een opftand, met zyn leger op langs dcnzelfden weg, waar langs hy vertrokken was, cn overtuigde.da Barbaren, door de drift en fnclhcid, waar- 0 mede hy dien optogt, in het ongunüigfte jaargetyde, volvoerde, dat zy te doen zou. den hebben met een leger , 't welk noch
voor
(w) De Arar wordt hedendaags de Safaé geÏM?fen. De gewone lezing heeft de /fdriaiifche zee. welke te recht geoordeeld wordt hier niet te pas. te komen,.



van CAJUS JULIUS CiESAR. ;?j •
voor den vyand, noch voor moeilykheden zwichtte. Want waar het ongelooOyk fcheen , dat een bode of briefdrager van hem in veel langer tyd had kunnen komen , daar vertoonde hy zich met zyne geheele krvgsmagt , verwoestende hunne velden, vernielende hunne fterkten, dwmgende hunne deden tot overgaaf, en aannemende die tot hem kwamen overlopen. Dan , toen eindclyk ook de Eduers , die zich voorheen broeders van de Romeinen genoemd hadden , cn in groot aanzien by dezen waren geweest, de wapenen tegen hem begonden optevatten, en zich by de afvalligen voegden , kwam er eene algemeene moedeloosheid in het leger van ciEsAR, die daarom zich fpoedig ■ van hier begaf, en door het land der Lingonen trok, om by de Scquanen te komen, welke zyne vrienden waren, en tusictien Italië, en het overige Gallië inlagen. Hier overvallen door den vyand , die hem met duizenden omfingclde, en zelf heet zynde op 't gevecht, behield hy over het geheel
de overhand f>), en ovcrwon de BarbareQ
door
G f*> De obfpronkelyke Test kier twy.Sfeiachtig [ E 4] **n"



' <y. het leven
boorde langdurigheid van den dryd en de ^hung, die hy onder hen aanrechtede' »« t begin echter fchynt hy eenigen tegenfpoed gehad te hebben , en de Arverncrs tonen nog in eenen hunner tempel, een zwaard, 't welk daar is opgehangen f *? buiC °P c jets a r behaaL Deze' djt naderhand te zien krygende, begon te glimlachen . en toen zyne vdcr^n fe w.den laten afnemen, belette by zulks, bebouwende hetzelve als een heiligdom Dan het meercndeel der vyanden, dié W het gevecht gevlugt waren , nam met hun opperhoofd de wyk in de dad Alefia C*sar floeg daarop het beleg voor de7e" fed, welke ,o door de hoogte van hare unmren, als door het grote aantal van verdedigers, onwinbaar fehcen rc zyn Inmiddels werd hy van achteren in een o'nbefchryflyk gevaar gebragt, daar de meet weerbare manfehap, ö« alle de volken van
Gal-
zy«de, hebben wy fa de vertaling des Sehryver, meest waanchynlyke meening getracht uitdrukken, zonder daarom de verandering van rekke d-e ons zelfs met den aard der bfl kwalyk ^ itaanbaar fcheen, aastenemen-.



van, CAJUS JUL1US CiESAR. 73
Gallië byeen verzameld , gewapenderhand opkwam om Alefia te ontzetten. Derzelver getal bedroeg driemaal honderdduizend man , terwyl de drydbare manfehap in de dad zelve niet minder dan zeventigduizend beliep (jy): zodat caesar, tusfchen twee zulke magtige vyanden beklemd en ingefloten zynde , genoodzaakt was zich aan twee kanten te verfchanzen, aan den eenen kant tegens die van de dad , en aan den anderen tegen de genen , die tot ontzet waren aangekomen : want waren die beide fnagten vereenigd geraakt, dan was het gewis met hem gedaan geweest. Met' recht dus heeft dit gevaar by Alefia hem om meer dan eene reden dien roem ver* worven , dat hy nergens in eenigen anderen dryd zulke proeven van dapperheid en beleid heeft gegeven. Bovenal is dit vcrwonderenswaardig , dat de belegerden onkundig waren van de omdandigheid, dat hy van buiten met zo vele duizenden vyanden geftreden en dezelven overwonnen had \ en wat nog meer is, dat zelfs die
ge-
(y) Volgens c#sar zelven, taftbtigdwvifi, [£ 5]



74
het LEVEN
genen der Romeinen , welke by de verfchanzfogen naar den kant der ftad de wacht hadden, zulks niet wisten; want zy hadden van die overwinning niets gemerkt, voor dat zy het gefchreeuw hoorden van' de mannen en het gekerm van de vrouwen te Alefia, toen deze van beide kanten vele fchilden zagen , met zilver en goud verflerd, en ccuc menigte van harnasfehen met bloed geverfd , daar benevens drinkbekers en tenten der Galliërs, welke door de Romeinen in hunne legerplaats gebragt wierden. Zo verbazend fnel was , even "als een fehim of droom, die gehele grote magt verdwenen en uiteen gedreven, zynde het mccrendccl derzelve op het flag. veld gebleven. Die, welke in Alefia waren , na zich zelven en ces ar vele moeite gegeven te hebben, gaven zich eindeïyk over. Het opperhoofd van dien gehelen oorlog, vercingetorix, ging ' met zyne kostbaarfte wapenen, op een praclr.ig uitgedoscht paard, de dad uit, reed om cssar, in zyne legerplaats zittende , henen , fprong daarop van zyn paard, wierp zyne wapenrusting weg, en ze;tc zich aan caesars voeten, waar hy,
' znm~



van CAJUS JUUUS CiESAR. 75
eondcr een woord cc fpreken, zo lang bleef zitten, tot hy aan de wachten wierd overgegeven, om tot de zegepraal bewaard te worden (z).
Ondertusfehers had c;esar reeds lang bcfloten pompejus den voet te ligten, en even zeker had ueze hetzelfde" ten aanzien van ciESAR bcfloten. Want nu crassus by de Parthen van kant was gebragt, die anders nog als mededinger
van
f» De slzins merkwaardige belegering en veroverin^ van Alefia is zeer oraftandig befchreven door den overwinnaar zelven, in hec zevende boek zyner Gedenkfchriften ; welke befchryving onze lezers hoofdzakelyk kunnen vinden by stuart. Van de byzonderheden echter, in *t verhaal van plutarctius voorkomende, r.amelyV,' dat de belegerden geheel onkundig waren van'die geduchte raagt, ter hunner hulpe aange" rukt, met welke cisar aan den anderen kant te ftryd'en had, en dat zelfs de zoldaten van cjesar, die in de verfchanfingen naar den kant van de ftad lagen , eenen tyd lang van de overwinning aan de andere zyde niets gemerkt hadden —wordt in 't. gefchiedverhaal van caesar zelven niets ge meld, en dezelve fchynt zelft hierdoor te worden tegengefproken. Op wiens gezreh plutarcuus tleze amedote verhaald beeft, i^ onbekend.



het LEVEN
van de overwinnende party overbleef, had cvesar, om meester te worden, niets anders te doen, dan hem, die het werke. Jyk was, te doen tuimelen, gelyk deze zulks niet anders dan door den ondergang van den genen , dien hy vreesde , kon voorkomen. Het was nog maar federt kort, dat die vrees voor caesar by pompejus was opgekomen, daar hy hem tot dus verre weinig geteld had, denkende dat het hem niet moeilyk kon vallen den genen , dien hy zelf had groot gemaakt, weder toe niet te brengen. Maar cjesar,' die reeds van den beginne dit voornemen met zyne mededingers had gehad, gedroeg zich als een kampvechter, beffende op eenen afdand zyne krachten in de Gallifche oorlogen, kreeg daardoor bedreven krygsvolk, en verworf zich, door zyne dappere daden, eenen roem, welke die van pompejus evenaarde.
Voorwendfels gaven hem deels pompejus zelf, deels de tydsomdandigheden, en het flechte beduur van den Romeinfchen Staat, waar men, om ecreposten te bekomen, opcnlyk op de Markt wisfelbanken plaatfte, en zonder eenige fchaam-
te



van GAJUS JÜLIUS CiESAR. ??.
te de ftemmen der menigte tegen gereed geld opkocht ; voor welk loon het volk in de vergadering de belangen van zynen betaalsman niet met ftemmen , maar met pylen, zwaarden en flingerfteenen handhaafde. Dikwyls gingen de partyen niet eer uit elkander , dan nadat het fpreekgcr ftoelte met bloed en lyken bemorst was: en iatusfehen gaf men den Staat, als een fchip zonder roer, aan regeeringlooshctd over; zodat de veritandige lieden het voor een geluk rekenden, indien dezelve uit zulk eene woede en onftuimigheid tot niets ergers. dan tot eene Allecnheerfching kwam "te vervallen. Velen fchroomden zelfs niet openlyk te zeggen, dat de Staat, zonder een eenhoofdig bawind , onherftelbaar verloren was, en dat men eenen geneesmeester moest dulden , die dit middel op de zachtfte wyze gebruikte ; bedoelende daarmede pompejus. Deze, fchoon hy in zyne redenen zich daarvan afkeeng. veinsde, deed inderdaad zyn uiterfte best, om Diétator te worden; waarom cato, die dit zeer wel merkte, den Raa* overhaalde om pompejvs tot eenigen Conful re benoemen, ten einde hy zich vergenoegen-



?8 ö E t L E V E N
gcnde met een bewind, 't welk beter niet de wetten «rookte, zich niet met geweid tot Dicbitor mogt doen verkiezen. De Raad verlengde nog daarenboven zyn bewind in de Provinciën , waarvan hy twee behcerschte, namelyk Spanje . en geheel Africa. Dezen beiiimrde hy door itedehouders , en m beiden" had hy een leger, waarvoor hem tot onderhoud mt *s lands kas jaarlyks eene zom van duizend talenten verltrekt werd.
Nu verklaarde Cmsa% zich ook door 2yne zendelingen als mededinger naar het Confulaat, en begeerde insgclyks, dat de tyd van zyn bewind in Gallien verlengd wierd. Pompejus zelf zag dit in 't eerst met ftilzwygen aan, doch marcellüsen lentulus, die buiten dat eenen Wk tegen c^sar hadden, verzetteden zich hier tegen, en zeiden en deden by die gelegenheid 't geen te pas en niet te pas kwam, om hem m minachting te brengen en te verguizen. Den mwoneren van Novumcomum (ityl door ces ar onlangs in Gallië
ge-
f» Oirfpronkelyk Comum geheten, doch naar' de nieuwe volkplantelingen, welke door
inu



van CAJUS JULIUS C/ESAR. 79
gezet, ontnamen zy bet burgerrecht ; en marcellus Hét als Conful eenen van de Raadsheeren uit dat volk , toen dezelve te Rome kwam , met ftokken liaan, daar byvoegende, dat de ftriemen daarvan hem konden lcrekken ten blyke, dat hy geen Pvomeinsch burger was, en dat hy die aan c Ai s a r moest gaan vertonen. Maar toen • ca;sar, na het aflopen van het Confulfchap cvan marcellus , de bronnen zyner Gallifche fchatten ruimfchoots liet vloeien voor allen , die zich in de ftaatszaken mengden, zodat hy onder anderen, den Tribuun curio uit zyne zware fchulden redde, en den Conful paulus vyftienhonderd talenten fchoot, waarvan deze de Markt met die beroemde Bafiüca O),
die
invloed derwanrds gevoerd waren, Novum Cornum of Novocamum: thawjs Coma t een ftad in 't voormalige Hertogdom Milaan, nu tot de Cisalpyufche Repüblyk behoorende.
(è) Door Bafiüca verftoBd men een groot langwerpig gebouw, met colonnaden en beelden verfierd , hoedanige te Rome op elke marktplaats gedicht waren, ten dienfte derzulken, die of om hunne pleitzaken of om koophandel daar veel tyd» aioesten doorbrengen.



8o het LÉVE N
die gedicht werd ia plaats van de Bafilica van fulvius , welke daar te voren dond, verderde, begon pompejus, voor den aanhang van ces ar nu beducht geworden, openJyk zo door zich zelven , als door zyne vrienden , maatregelen te nemen , dat in de plaats van cesar een ander in dat . bewind wierd gefield. Ook eischte hy het krygsvolk terug , 't welk hy hem tot het voeren van den Gallifchen oorlog had bygezet.- Cesar zond hem dit volk te rug , nadat hy aan elk der zoldaten eene vereering had gegeven van tweehonderd en vyfrig drachmen. De hoplieden , welke dezelven aan pompejus wederom brachten, verfprcidden onder het volk zeer onbetamelyke en nadeelige geruchten van cesar, en bedrogen pompejus zelven doorydele vooruitzichten, hem wysmakende, dat caesars benden hartelyk naar hem verlangden , en dat, daar hy te Rome door den nyd en het Hecht beduur zich • bezwaarlyk flaande kon houden , hy hcc krygsvolk in Gallië tot zynen dienst gereed had , 't welk , zodra het flechts de gebergten overgetrokken en den bodem van Italië bereikt had , zich dadelyk' aap zvne
be-



van CAJUS JULIUS C&SAR. 81
bevelen zouden onderwerpen: zo ondraaglyk, zeiden zy, had cjesar zich geraaakc door zyne menigvuldige veldtogten, en zo verdacht door de vrees voor de oppermagt, die hy fcheen te bedoelen.
Deze geruchten maakten pompejus dermate verwaand, dat hy, als hebbende niets te vrezen , zich om het aanwerven van krygsvolk niet bekreunde, en zich vergenoegde met c^sar in zyne aanfpraken en door zyne Item in den Raad, in fchyn, te overbluffen; 't welk deze zich luttel aantrok. Zelfs verhaalt men , dat een der hoplieden , door c^sar overgezonden , ftaande voor het Raadhuis , en horende , dat de Raad weigerde den tyd van c^s ars krygsbewind te verlengen, de hand aan 't gevest van zyne fabel floeg, en zeide: „ dan zal deze hét doen."
Met dat alles had de eisch , dien c 2es a r deed , groten fchyn van billykheid. Hy floeg voor, dat pompejus en hy beide de wapenen zouden neêrleggen , en dan als ambteloze burgers van het volk die gunst vragen, welke zy begeerden; wanc hem (ciESAR) alle magt te benemen, en den anderen in de zyne te bevestigen, zou
IX. deel. [F] niets



Sa het LEVEN
niets anders zyn, dan den eenen te verguizen, en den anderen de dwingelandy in handen te geven. Toen curio dit namens ces ar openlyk aan het volk voordelde , volgde er een lüid handgeklap ; zommigen zelfs bedrooiden hem in 't heengaan, als eenea bverwinnendcn kampvechter, met bloemen ui kranzen. Daarop bragt de Tribuun antonius eenen brief, die van casar kwam , en over dat zelfde onderwerp gefchrevcn was , openlyk voor den dag, en las denzelven in weerwil der Confuls (P). Dan s c i p i o, de fchoonvader van pompejus , Helde voor in den Raad, onl casar, zo hy op den bepaalden dag de wapenen niet nederleide , voor vyand te Verklaren. De Confuls in omvraag brengende, of men goedvond, dat pompejus zyn leger afdankte, en vervolgens of men wilde, dat casar zulks deed, waren er Weinigen , die voor het eerde demden , doch het laatde werd byna algemeen goedgekeurd. Doch toen daarop antonius het voordel deed, of niet beiden het bewind
(cj Volgens caesar zelven werd die brief niet door antojnius, maar door fa mus vertoond.



van CAJUS JULIUS CAESAR. 83
wind moesten neêrleggen, gaven allen zonder uitzondering hunne toeftemming (d~). Maar het geweld van s c 1 p 1 o , en het fchreeuwen van den Conful lentulus, dat men eenen ftruikrover niet met ftemmen , maar met wapenen te keer moest gaan, hadden zo veel uitwerking, dat de vergadering ditmaal gefcheiden wierd, en dat de leden, ter oirzake van dezen tweefpalt, als in eenen algemeenen ramp, het rouwgewaad aantrokken.
Toen er vervolgens andermaal brieven van casar kwamen, waarin hy zich gematigder toonde, en aanbood van al het andere afftand te doen, mids dat men hem het Cisalpynfche Gallië , benevens Illyrïcum en twee legioenen liet behouden, zo lang, totdat hy een tweede Confulfchap zoude verwerven, deed de redenaar cicero, die even te voren uit Cilicië was te rug gekomen , en gaarne de gefchillen wilde byleggen, zyn best om dit voorftel aan pompejus fmakelyk te maken: doch
deCo') Vergelyk het Leven van pompejus, D. Vi.ll, bl. 163, met de Aantek,
1**1



84 bet LEVEN
deze was wél gereed om het andere toete ftaan , maar niet om het krygsvolk aan casar te laten. Toen poogde cicero de vrienden van casar te bewegen, dat zy zich met de genoemde Provinciën , en flechts met zesduizend man krygsvolk vergenoegden , om zo een einde van den twist te maken. Pompejus zelf liet zich bewegen om ook hierin genoegen te nemen (e), maar de Conful lentulus kantte zich er tegen niet alleen, maar jaagde op eene honende wyze antonius en c u r i o uit den Raad, en gaf dus aan casar het fchoonfte voorwendfel aan de hand; die zich dan ook wel voornamelyk hiervan bediende om zyne zoldaten te verbitteren , hun voorhoudende , hoe men mannen van aanzien en leden van regering noodzaakte , in gehuurde rydtuigen en verkleed als flaven, uit Rome te vlugten : want in zodanige uitrusting hadden zy uit vrees de ftad verlaten (ƒ).
Ca-
0") Deze omftandigheid wordt eenigszins anders verhaald in 't Leven van pompejus, D. VUL bl. 165.
(/) Te recht hebben du soul en bryane
reeds



van CAJUS JULIUS CiÉSAR. 85
Casar had thans niet meer dan driehonderd ruiters, en vyfduizend man voetvolk by zich : de rest van 't leger , aan gene zyde der Alpen' gelaten , moest mee de Legaten aankomen. Dan ziende, dat het by den aanvang en de opening van zyn voorgenomen bedryf nog dadelyk niet zo zeer op het getal van manfehap aankwam , als wel dat het nodig was door eenig flout bedaan ontdeltenis te verwekken en in de voorbaat te komen , (want hy dacht dat het gemakkelyker zou zyn, zyne party door eene onverwachte overkomst over daag te zetten, dan, na voorafgaanden toedel , denzei ven door eenen geregelden aanval over hoop te werpen) gelastte hy zynen Hoplieden en Overden, om , zonder andere wapenen , alleen met het zwaard, zich meester te maken van Ariminum , eene voorname Gallifche dad (g), en dit met zo weinig geweld en
bloed¬
roods aangemerkt, dat het niet curio was, die sis Gemeentsman met antonius genoodzaakt wierd , uit den Raad en uit de ftad te -vlugten, maar q. cassius longinus. (g) Ariminum was eene ftad, niet tot Gallien, [F 3! maar



86 het LEVEN
bloedvergieten, als mogelyk was , uittevoeren. Zyne benden gaf hy over aan Hortensius, en zelf bleef hy zich den gehelen dag in 't openbaar vertonen, zich verledigende om de oefFeningen van zwaardvechters in aanfchouw te nemen. Kort voor het vallen van den avond, kwam hy, na het bad gebruikt te hebben, in de eetzaal , en hield daar zyne gasten eenigen tyd gezelfchap. Inmiddels was het donker geworden , en toen ftond hy op , vermanende het gezelfchap zich verder wel te vermaken, en zyne wederkomst te verbeiden : vooraf echter had hy aan eenigen , van zyne vrienden gezegd , dat zy hem, niet alle te zamen, maar langs verfchillende wegen, moesten volgen. Daarop zich in een gehuurd rydcuig gezet hebbende, floeg hy eerst eenen anderen weg in, doch draaide vervolgens af naar Ariminum.
Toen hy aan de rivier de Rubico, zynde de eigenlyke grensfcheiding tusfchen
GaU
maar tot bet eigenlylte Italië behoorende; gelyk dezelve dan ook beter in her Leven van pompejus, bl. 166, eene voorname ftad van Italtë genoemd wordt. Thans heet zy Rimini.



van CAJUS JULIUS C.ESAR. 87
Gallia Cisalpina en Italië, gekomen was, en door de nabyheid van 't gevaar tot nadenken begon te komen, overwegende het gewigt der zake, die hy ftond te ondernemen , bleef hy ftaan, hield, voordat hy den overtogt ondernam, eenigen tyd raadpleging met zich zelven , befehouwde in ftilte zyn ontwerp van verfchillende kanten, en wankelde langen tyd in 't.nemen van een befluit. Ook fprak hy met zyne byhebbehde vrienden , onder welke
Zich asinius pollio beVOlld , hl 't
breede over zyne twyffelingen, hun voorftellende, wat al onheils deze overtogt voor het menschdom ten gevolge zoude hebben , en hoe de nakomelingfchap daar van gewagen zoude. Eindelyk met drift «ne rede als 't ware aan 't geval ten prooi gevende, borst hy uit in deze woorden , welke federt in gemeen gebruik zyn gekomen by de zulken , die een hachelyk en ftout ftuk gaan wagen : „ dat de taar__ ling geworpen worde" (h), En uaarop " 00 werd
m Zie onze Aantekening in 't Leven van pomJL, D.Vill.bl. Xèj. R-ds had de GnekLe. Blyfpel-dichter menander dit fpreekvvoord gebezigd.- ^



ss het leven
werd de reis met allen fpoed voordgezet zodat hy nog voor den dag Ariminum be! reikte, en zich van die ftad meester maakte. Men verhaalt, dat hy in den nacht voor zynen overtogt over den Rubico eenen affchuwelyken droom had gehad' dromende namelyk , dat hy zyne eigene' moeder in bloedfchande bekende 0.
Na het innemen van Ariminum was 't met anders, dan of de deuren des oorlogs wyd opengezet zynde, de oorlog te water en te lande was uitgeborften , en als of met het overfchryden van de grenzen der Provincie ook alle de wetten des lands overtreden waren : men zou gezegd hebben , dat niet mannen en vrouwen, zo als anders, in grote ontfteltenis door Italië liepen, maar dat de deden zelve hare plaats verlatende herwaards en derwaards de vlugt namen. Rome zelf, als door eene geweldige overdroming , opgevuld
met
(O Volgens suetonius «„ JuL Caf. C. 7.\ ï>ad hy dezen droom reeds te voren i„ Spanje geiW en daarvan ontroerd zynde, was hy gerust gefield „por de Droomuitleggers, welke hem zeiden, dat d.e droom hem dg heerfchappy over de mde voorfpelde , want de aarde was de gem^ se moeder vf.a allen,



van CAJUS JULIUS C^SAR. 89
met vlugtelingen uit de omgelegen volken, die hunne woonplaatfen verlaten hadden', was byna door geen gezach der overheid of door rede in bedwang te houden , en ftond op het punt om in dezen dorm van onduimige driften zich zelf te vernielen; want allerwegen werd de dad door drydige driften en geweldige bewegingen gefchokt, daar die genen , welke zich over het gebeurde verheugden , geenszins Uil zaten, maar het andere gedeelte, 't welk dit 'als een ongeluk befchouwde en geheel daarvan ter neêrgeflagen was, deerlyk kwelde en op eenen trotfchen toon beducht maakte, voor 't geen hun te wachten dond : zo als het gaat in eene grote dad , die in twee partyen verdeeld is. Pompejus zelf werd mede van verfchillende kanten verlegen gemaakt, en verdedigde zich nu eens tegen de genen , die hem verweten, dat hy casar ten koste van zich zelven en van den Staat had groot gemaakt, erV wierp dan weder de fchuld op die genen (T), welke casar,
toen
(A) Er hapert hier ter plaatfe iets aan de le* $ng: wy volgen die van reiske.
I* 5]



oo hetLEVEN
toen hy wilde toegeven en redelyke voorwaarden aanbood , aan de onbefchoftheid van lentulus ten prooi hadden gelaten. Favonius beet hem fchamper toe, dat hy nu met zynen voet op de aarde moest dampen; te weten, omdat pompejus eenigen tyd te voren in den Raad fnorkender wyze gezegd had : zy zouden maar gerust zyn , en zich over de nodige krygstoerustingen niet bekommeren ; want hy behoefde flechts met zynen voet op den grond te dampen, dan zou er volks genoeg voor den dag komen om geheel Italië te dekken.
Ondertusfchen was pompejus nog op dit pas veel derker in krygsvolk dan casar, maar men belettede hem van alle kanten zyn eigen oordeel te volgen , en bedormde hem zo zeer met allerhande geruchten , die deels verzonnen , deels door vrees ingeboezemd waren , even als ware de vyand reeds voor de poorten , en volkomen meester van alles, dat hy zich door den droom liet medeflepen. Hy verklaarde dan het vaderland door binnenlandsch geweld in gevaar, gelastte den Raad, bene.



van CAJUS JULIUS CiESAR. 91
nevens allen, die het vaderland en de vryheid boven de dwingelandy fielden , hem te volgen , en verliet de ftad. De Confuls namen daarop zo haastig de vlugt, dat zy zelfs de offeranden verzuimden, welke by eenen uittogt ten oorlog volgens de wet moesten gedaan worden. De meeste leden van den Raad vlugteden mede op zulk eene wyze, dat zy in der haast medenemende , wat hun eerst in handen viel, fchoon het hun eigen was, hetzelve van anderen, als een' roof, fchenen wegtenemen. Men vond er zelfs , die voorheen yverige aanhangers van cJEsar geweest zynde, thans, door ontfteltenis verbyfterd, zich door den ftroom der vlugtenden, buiten noodzaak, lieten medevoeren.
Deerniswaardig was thands de vertoning der ftad, zynde gelyk een fchip , dat in feilen ftorm door de wanhopende Huurlieden geheel aan 't geval wordt overgelaten (/). Dan hoe naar dit verlaten van huis en ftad
ook
(/) De lezing van het oirfpronkelyke was hier weder iwyffelachtig; doen niet de zin.



92 het LEVEN
ook was, de Romeinen befchouwden hunne vlugt, omdat zy by pompejus waren, als hun vaderland, en Rome, « welk zV verlieten, als de legerplaats van c2Esar. ^eüs labienus, een van casars grootde vrienden , die voorheen zyn Generaal was geweest, en hem in de Gallifche oorlogen met de grootde getrouwheid gediend had , verliet nu deszelfs party en gmg over naar pompejus. Desniettegenibande zond c a s a r hem zyn geld en zyn gehele uitrusting terug. Daarop floeg casar het beleg voor Corfinium , waar domitius met dertig cohorten in bezetting lag. Deze, genen kans ziende om het met zyn volk tegen c as a r uittehouden, gelaste eenen zyner Haven, die zyn ly -arts was, hem vergift te geven. Dezelve gaf hem eenen drank , dien by gebruikte, in verwachting van daaraan te zullen derven. Doch toen hy vervolgens hoorde , dat casar de gevangenen met de grootde menschlievendheid behandelde treeg hy berouw, en verwenschte zyn te' driftig genomen befluit. Maar de geneesmeester flelde hem gerust, zeggende, dat hy geen vergift, maar alleen eenen flaap-
dranfc



van CAJUS JULIUS CiESAR. 93
drank had ingenomen; waarop hy in grote blydfchap opftond, en zich dadelyk naar caesar begaf, die hem op zyne bede vergiffenis ? fchonk. Dan ondanks deze goedheid liep hy weder tot pompejus over. Het gerucht van cmsars gedrag bragt te Rome de gemoederen niet weinig tot bedaaren, zodat zommigen der genen , die gevlugt waren , weder binnen kwamen.
Casar maakte zich meester van het volk van domitius, en van alle de overige krygsbenden , in dienst van pompejus zynde, welke hy in de fteden aantrof. Zich op deze wyze fterk en geducht genoeg gemaakt hebbende , trok hy tegen pompejus zelven op. Dan deze wachtte zyne komst niet af, maar zich in Brundifium geworpen hebbende, zond hy van daar de Confuls met het leger vooruit naar Dyrrachium, en ging ook zelf, kort nadat casar voor die'plaats was gekomen, onder zeil, zo als in zyn leven omftandiger verhaald zal worden (m). Casar
(») Hieruit blykt weder, dat deze Levens niet
in



94 het LEVEN
sar wilde hem dadelyk nazetten, doch werd door gebrek aan fchepen daarin belet. Hy keerde dan naar Rome teruz zynde nu in zestig dagen, zonder een drop' pel bloeds vergoten te hebben, meester van geheel Italië geworden.
Hy vond den toeftand van de dad veel bedaarder dan hy verwacht had, en in de zelve nog een groot aantal leden van den Raaa, welken hy op eene befcheidene en mmfame wyze bejegende. Ook vermaande hy bun om afgevaardigden met billyke voorflagen tot een vergelyk aan pompe. jus te zenden; doch hiertoe kon hy nie mand bewegen, 't zy uit vrees voor pompejus, dien zy verlaten hadden , of om dat zy dachten, dat het casar gee„ ernst was, en die gematigdheid flechts in woor den bedond. Toen vervolgens de Gemeentsman metellus hem wilde belet ten om geld uit de fchatkist te nemen, en zich op wetten beriep , ga{ hy hem ten antwoord : „ de tyden der wapenen zyn „ anders dan die der wetten. Ergert u
„ het-
in dezelfde orde door plutarchu, gefchrevea zy, ais zy tkud. ia de uigaven voorkomen.



van CAJUS JULIUS OESAR. 95
„ hetgene ik doe, zo hebt gy vryheid om „ heen te gaan: het oorlog kan geene te„ genfpraak gedogen. Maar wanneer ik de wapenen uit de handen zal gelegd „ hebben , en de vrede herfteld zal zyn, „ dan zult gy als Tribuun weder vry fpre„ ken hebben. En gy moet weten , dat ',' ik dus met u Inrekende geen gebruik make van het recht, welk ik heb: want " gy , en allen , die de party tegen my „ getrokken hebbende in myne handen ge„ vallen zyn, zyn thands van my afhan„ kelyk." Op dit zeggen trad hy naar de fchatkamer, en de fleutels daarvan niet vindende, liet hy fmeden komen om de deuren optebreken. Als nu metellus nogmaals zich hiertegen kantede, en van zommigen daarover geprezen wierd, dreigde hy hem op eenen hogen toon met den dood, zo hy niet ophield hem verder te hinderen : „ en gy weet , jongeling!" voegde hy er by , „ dat bet my nog ge„ makkelyker valt deze bedreiging uittevoe„ ren, dan dezelve te doen." Dit zeggen had ten gevolge, dat metellus uit vrees heen ging, en dat aan caesar voordaan alles,



9$ het LEVEN
les, wat hy tot den oorlog nodig had zonder tegenfpraak en met den meesten fpoed bezorgd wierd.
Daarop toog hy naar Spanje, met voornemen, om eerst afranius en varro Legaten van pompejus, daaruit te dry! ven, en zich van derzei ver krygsbenden en Provinciën meester gemaakt hebbende, dan eerst, wanneer hy geenen vyand meer achter de rug had, pompejus zelven optezoeken. Niettegenftaande nu dat hy op dezen togt zelf telkens in gevaar was van in hinderlagen te vervallen , en zyn leger van door honger omtekomen, liet hy echter niet af van den vyand te vervolgen, ten flryde uittedagen en intefluiten , voor" dat hy zich van deszelfs legerplaatfen en krygsmagt volkomen meester had gemaakt De Bevelhebbers namen de vlugt naar
pompejus (ji).
Nadat hy vandaar weder te Rome was gekomen , werd hem door zynen fchoonvaderpiso geraden, om door afgevaardigden
O) De omfhndigheden van dezen togt kunnen enze Lezers vinden by stuart, D. XVII. bl. 170 ea volgg.



van CAJÜS JULIÜS C^SAR. 97
den voorflagen van vrede aan pompejus te doen; maar isauricus,- die casar. zocht te behagen, ftelde zich daartegen. Door den Raad tot dictator benoemd zynde, riep hy de gebannenen terug, herftelde de kinderen der genen , die doof sulla geprofcribeerd waren, in hunne rechten, en verligtte de ichuldenaars door eene gedeeltelyke kwytfchelding van renten (o), Hy maakte nog eenige andere verordeningen, die echter weinige in getal waren , want met elf dagen leide hy het Diftatorfchap neder, en zich te gelyk met servilius isauricus tot Conful aangefteld hebbende , maakte hy zich gereed tot het voordzetten der krygsverrigtingen. Hy gunde zich onderweg den tyd niet om zyne overige benden fntewachten, en nam alleen zeshonderd uitgelezen ruiters en vyf legioenen met zich, met dewelke hy kort na den winter-zonneftand, in 't begin van de maand Januarius, (komende overeen met de maand Pofideón van de Athenienzers) in zee dak.
De
(0) De wyze , waarop dit gefcliledde, kart (Jé Lezer weder zien by stuart, D. XVII. bl. 274. IX. deel. [G]



S'8 het LEVEN
De ïonifcbe zee overgedoken zy^dey bemagtigde hy Oricus en Apollonia' p), en zond toen de fchepen naar Brundiiium terug, om het achtergebleven krygsvolk aftehalen. Deze, wier krachten reeds waren uitgeput, en wier moed niet meer tegen die menigte van oorlogen (£)* heiland was, beklaagden zich onder weg zeer over casar. „ Waar," zeiden zy, „ en wan„ neer zal die man ons eens rust verfchaf,> fen, en ophouden met ons te flingeren, „ en te gebruiken als waren wy onver„ fiytbare en onbezielde werktuigen ? het „ yzer zelve wordt door het aanhoudend „ liaan afgefleten , en fchild en harnasch „ laat men na zo langen tyd toch eens „ rusten. Ziet casar dan niet uit de „ wonden, die wy bekomen hebben, dat „ hy over fterffelyke wezens bevel voert, „ en dat wy aan toevallen en fmerten van „ dervelingen blootdaan ? Het geweld van „ 't winter-getyde cn de dormen , welke
« in
(f) Steden op de kust van Epirus. Fr. Ven.
f?) Wy volgen hier de lezing, door de voor«aamtte uitleggers goedgekeurd, V^», in plaats van TtaXiftuti.



van CAJUS JULIUS CiESAR. 93»
„ in dien tyd op zee he erfchen, te dwin„ gen, is zelfs niet in de magt van eeni,, ge Godheid. En echter fielt hy zich „ bloot aan alle die gevaren, even als of „ hy voor den vyand vlugtte, in plaats van ,, dat hy denzelven vervolgt." Onder zodanige gefprekken zetteden zy tragelyk de reis naar Brundifium voord: doch toen zy daar komende vernamen, dat casar reeds was afgevaren, veranderden zy weldra van toon, verfoeiden zich zelven , en noemden zich verraders van hun opperhoofd. Ook fcholden zy op hunne Bevelhebbers, omdat dezen geen' meerderen fpoed hadden gemaakt. Zy gingen op de voorgebergten zitten , met het gezicht naar de zee en naar Epirus gewend , en keken uit naar de fchepen , die hen naar ciESAR zouden overvoeren.
Caesar inmiddels te Apollonia zynle, en bevindende , dat hy te zwak was in manfchap, terwyl die van Brundifium nog niet waren aangekomen , nam uit vrees en grote verlegenheid , een zeer hachlyk befluit; om namelyk buiten weten van iemand aan boord te gaan van. een vaartuig met [G 2] twaalf



ioo li et LEVEN
twaalf riemen , en daarmede naar Brundifium overtcfteken , niettegenftaande dac de zee bedekt was met vyandelyke fchepen. Na zich dan als een flaaf verkleed te hebben, kwam hy 's nachts aan 't fchip , en ging als een Hecht perzoon ftillckens in eenen hoek ncderliggen. Men moest de rivier Aöus (V) afvaren, om in zee te komen ; dan daar gewoonlyk die rivier aan den mond zeer bedaard wierd gemaakt door een morgenkoeltjen, 't welk de golven der zee terug deed deinzen , had nu de wind uit zee , welke dien nacht was opgefieken , de overhand gekregen, zodat de rivier door den vloed der zee en het oplluwen der golven zeer verbolgen geworden , en met groot gedruisch en hevige draajingen terug gedreven, het voor den ftuurman ondoenlyk maakte zulks te boven te komen. Deze beval dus zyn volk te wenden en terug te keeren. Dan caesar dit gemerkt hebbende , ontdekte wie hy
was,
Cr) Aöus is de ware naam dezer rivier van Epirns , en wy denken , dat ook hier zo moet gelezen worden, in plaats van Anitts,



van CAJUS JULIUS C^SAR. xoi
was en den ftuurman , die op het zien van 'hem ontfteldc, by de hand gevat hebbende , zeide hy : „ vaar voord, myn • vriend! fchep moed, en zet alle vrees %r zyde: gy taebtc*sAR, en tevens het geluk van casar aan boord. De bootsgezellen vergaten daarop den ftorm, gingen uit alle hunne krachten aan 't roeien en ftelden al hunnen yver in 't werk, om het geweld van den ftroom te overwinnen. Dan zulks was niet mogelyk, en casar ziende, dat het fchip vol water liep , en hy in gevaar was om aan den mond der rivier te vergaan, gaf, hoe zeer mct tegenzin, den ftuurman vryheid om te ru£ te keeren. Weder aan den wal gekomen zynde, kwamen hem zyne zoldaten te gemoet, en gaven hem hun misnoegen en
hunne fmart te kennen, dat hy ach mee vertrouwd had met hun alleen den vyand te kunnen overwinnen, maar zich in angst en gevaar had gebragt, om de genen, die afwezig waren, even als of hy htm , die by der hand waren, niet vertrouwde.
Kort daarop kwam antonius aan met het krygsvolk van Brundifium 5 en nu daagde c*sar vol moeds pompejus uit ten
[G s3 ftry"



Ie* het LEVEN
ftryde £fy jjeze had eene zeer VQordwlige ftelling, en kon, beide over land en zee, alles wat hy noodig had, bekomen, terwyl casar. zelf, die van den beginne af geenen rykelyken voorraad had gehad, eindelyk door volflagen gebrek aan 't nood! wendige zeer in 't naauw wierd gebragt. Dan zyne zoldaten beholpen zich met zekere zoort van wortelen, welke zy dampten en met melk mengden ;zomtyds kneedden zy dezelve ook tot broden, en daarmede naar de voorposten des vyands lopende, wierpen zy dezelve binnen de wallen, roepende, daarby, dat zolang het aardryk zulke wortelen voordbragt, zy niet zouden ophouden pompejus te belegeren. Pompejus vond nodig zulks te beletten , en te zorgen , dat noch die broden, noch zulke gezegden onder zyn volk verfpreid wierden : want dit maakte zyne zoldaten kleinmoedig, en zy begonden het volk van casar, wegens die woestheid en hardvochtigheid, «ven als wilde dieren te vrezen,
InCO Hetgene hier volgt, viel voor by Dyrrach, jum. Zie een breedvoeriger verhaH hiervan in 't XVII D. van ÏT.parts Rom. Gefchied. voorna»f#k Nr 335 e» Ifplgg,



van GAJUS JÜLIUS CvESAR. 103
Inmiddels vielen er dagelyks onder den wal van pompejus fchermutfelingen voor, in welke alle c je sar de overhand behield; uitgezonderd eene, waarby de zynen zodanig op de vlugt gedreven werden, dat by byna zyne legerplaats verloor. Want op den aanval van pompejus bleef niemand daan; de grachten werden gevuld met lyken , en zy werden tot onder hunne wallen en verfchanzingen in de vlugt neêrgehouwen. C ze sar kwam wel uit, hun te gemoet, en trachtte hen tot daan te brengen , doch vruchteloos. Hy zelf greep de vaandels; maar de vaandrigs wierpen dezelve weg, zodat er tweeëndertig van dezelve in handen der vyanden vielen. Weinig fcheelde het, of hy zelf had hier het leven gelaten : want toen hy eenen groten cn fterken karei, die vlugtende hem voorby liep, vasthield, willende hem dwingen om te daan , en naar den vyand terug te keeren, hief deze, door vrees verbysterd, zyn zwaard omhoog, om hem te houwen; doch de fchildknaap van casar kwanj hem voor , en hakte hem den arm by de fchouder af. Zo wanhopig ftonden op dit pas cas ars zaken, dar, toen pomp Er [G 4] jus,



104 het LEVEN
jus, 't zy uic befchroomdheid, 't zy omdat het noodlot zulks wilde, niet kon befluiten om dit zyn geluk te voltooien, maar, nadat hy de vlugtende tot binnen hunne legerplaatfe gedreven had , den af. togt beval, casar, by zyne vrienden komende, zeide: „ heden was de „ overwinning aan onze vyanden, indien „ zy maar den rechten overwinnaar had„ den." En daarop in zyne tent gegaan zynde, en zich neêrgelegd hebbende, bragt hy den bangden nacht van zyn leven door in twyffelmoedige overdenkingen, dat hy zyne zaken niet wel had overlegd, daar hy, voor zich hebbende liggen eene wyde vlakte, en welvoorziene deden van Macedonië en Thesfalië, in plaats van het to, neel des oorlogs derwaards overtebrengen, zich aan de zeekust had neêrgeflagen , Waar de vyand hem meester was door zyne vloot, en hy zelf veeleer door het gebrek geprangd wierd, dan dat hy den vyand door zyne legermagt benaauwde. Door zulke bedenkingen geflingerd, en bekommerd van wegens den nood en den hacheJyken toedand zyner zaken , brak by op, me? voornemen om naar Macedonië tegen
sci-



van cajus julius caesar. 105
6cip10 optetrekken; vastftellende, dat hy of pompejus met zich zoude lokken naar een ftrydveld, waar deze niet zo gemakkelyk toevoer uit zee kon bekomen, of dat hy scipio, alleen gelaten zynde, ligtehyk meester zoude worden.
Hier door werden de zoldaten en bevelhebbers van pompejus aangevuurd, om casar, als overwonnen en op de vlugt zynde, te vervolgen. Pompejus zelf echter aarzelde zeer om eenen dag, waarvan zo veel afhing, te wagen-, en van al het nodige voorzien zynde om het lang uittehouden, wilde hy de krachten van den vyand, die flechts van korten duur konde zyn, door dralen afmatten en uitputten. Te weten, het krygshaftigfte gedeelte van casars leger bezat in 't vechten eene handigheid en eenen moed , die onweerftaanbaar waren, maar om lange togten en veldlegeringen uitteftaan, om wallen te be-, ftormen , en 's nachts onder de wapenen te blyven, daartoe waren zy door ouder* dom niet meer gehard ; hunne lichaamen waren tot zwaare vermoeienisfen te dram geworden, en zwakheid benam hun de nodige vaardigheid. Daarenboven zeide men, fG 5] dat



io6 het LEVEN
dat er in 't- leger van ca sar eene befmettclyke ziekte heerschte , veroorzaakt door het flechte voedfel. En , wat het meest van allen afdeed, casar had noch voorraad van geld, noch van levensmiddelen , zodat hy waarfchynlyk binnen kort zich zelf zoude uitputten.
Deze gezindheid van pompejus, om, uit aanmerking van 't bovengemelde, casar niet aantevallen, vond nergens goedkeuring dan by cato, die het burgerbloed wilde gefpaard hebben , en die op het zien van de lyken der genen, welke in 't gevecht gefneuveld waren , ten getale van duizend, was heen gegaan, zyn aangezicht bedekkende en weenende. Alle de overigen befchuldigden pompejus als eenen lafhartigen, die het gevecht ontweek, en tergden hem, daar zy hem agamemnon en koning der koningen noemden, als wilde hy dat eenhoofdig gebied niet afleggen , en als ware hy trotsch daarop, dat zo vele veldheeren van hem afhingen, en dagelyks by.hem in de tent hunne opwachting kwamen maaken. Favonius, die cato in vryheid van fpreken zocht natebootfen, klaagde jammerlyk, dat men
door



van CAJUS JULIUS C^SAR. 107
door de hecrschzucht van pompejus dat geheele jaar geene vygen van Tusculum zoude "kunnen eten. Afranius , die even te vooren uit Spanje van eenen flechtgevoerden veldtogt was terug gekomen - en befchuldigd werd zyn le;;er voor geld verkocht te hebben, vraagde, waarom hy niet ging vechten tegen eenen koopman, die de Provinciën voor geld van 'hem had gekocht.
Door dit alles werd pompejus tegen zynen wil eindelyk overgehaald om flag te leveren , en dus trok hy op om casar te vervolgen (r> Deze had het grootft» gedeelte van zynen weg met vele moeite afgelegd, daar hy van niemand toevoer öntfing, en by allen minachting ondervond, ter oirzake van den jongstverlooren flag. IVlaar nadat hy zich van Gomphen (V), eene ftad van Thesfalië, meester had gemaakt, was hy niet alleen in ftaat om onderhoud
aan
(*) Dit sredrg van pompejus wordt met recht door onzen fenryver veroordeeld , in 's mans le« ven, bl. 184 VIII Deei d?s werks.
O) Het innemen van deze ftsd wordt befchreyen by stimrt, D. XVH. bl, 375.



io8 het LEVEN
aan zyn leger te geven , maar bevrydde hetzelve daardoor ook op eene zonderlinge wyze van de heerfchende ziekte'. Want het volk, nu wyn in overvloed vindende, dronk hiervan buitenfpoorig, ging dan den weg over aan het dartelen en zwierbollen, en verdreef dus de ziekte door de dronkenfchap, die in het lichaam eene andere aandoening verwekte.
Dan, nadat de beide legers in de vlakte van Pharfalia gerukt waren , en zich daar hadden neêrgeflagen , veranderde pompejus weder van befluit, en keerde tot zyne eerfte gezindheid terug; voornamelyk ook uit hoofde van kwaadduidendc verfehyningen en eenen droom, dien hy had gehad, [want hy had gedroomd , dat hy in den fchouwburg door het Romeinfche volk Wierd toegejuicht] (y). Zyne vrienden
daar-
(v) Deze droom, zo als dezelve hier wordt verhaald, kon zekerlyk aan pompejus geene reden opleveren om van belluk te veranderen, maar moest hem integendeel veel meer aanmoedigen, om in zyn laatstgenomen , fchoon niet vryWillig befluit, te volharden. Dan het andere gedeelte des drooms, vermeld in 't leven van pompejus, bl. 187, roet de uitlegging daarvan , is hier weggelaten.
Ami ot



van CAJUS JULIUS C^SAR. i*9
daarentegen waren zo opgeblazen, en hielden zich zo verzekerd van de overwinning, dat domitius, spinther en scipio reeds naar het opperpriesterfchap van casar dongen, en daarover met elkander wedyverden, terwyl vele anderen naar Rome fchreven, dat men by voorraad huizen voor hun moest houten, die voor hun als Confuls en Pretors gefchikt waren, even als of zy zo terdond na den oorlog die waardigheden zouden bekomen. Doch wel 't meest van allen waren de Ridders heet op 't gevecht, die wonder fraai in wapenrusting waren uitgedoscht, en op hunne welgevoederde paarden en fchoone lichamen zich niet weinig lieten voorftaan; vertrouwende tevens op hun groot getal, daar zy zevenduizend man derk waren tegen duizend van casar. Ook won pompejus het verre in getal van voetvolk,
Amiot en dacier hebben deze uitlating uit plut archus zelven , ter aangehaalde plaatfe, aangevuld. Wy geloven met den Engelfchen ver. taler en du soul , dn hetgene hier van d.en droom zo gebrekkig gemeld wordt, een lap u, die niet aan 'r. werk zelf behoort , en hebben daarom hetzelve door teekens afgefcheiden.



iio het LEVEN
volk, hebbende vyfenveertig duizend man, terwyl van den anderen kant flechts twee. entwintig duizend waren.
Wat casar betreft, nadat deze zyn volk had byeen verzameld, gaf hy hun in eene aanfpraak te kennen, riaj cornificius, die hem twee legioenen kwam aanvoeren , naby was, en dat er nog vyftien cohorten, onder bevel van calenus, zich omflreeks Megara en Athenen bevonden ; vragende daarop, of zy verkozen de aankomst van dezen aftewachten, dan of zy het zonder dezen wilden wagen. Met een luid gefchreeuw baden zy hem op de anderen niet te wachten , maar veeleer alle middelen in 't werk te dellen, om hoe eer hoe liever met den vyand aan den flag te komen. Toen hy vervolgens eene reinigings■ offerande voor het leger deed, gaf de Priester hem, dadelyk na het (lachten van 't eerde offerdier, te kennen, dat er binnen drie dagen een hoofdtreffen zoude plaats hebben. Casar daarop vragende, of rijt in de ingewanden van het offerdier ook iets goeds , aangaande den uitflag , ontdekte, gaf hy ten antwoord: „ die „ vraag zult gy zelf best kunnen beant-
„ woor-



van CAJUS JÜL1US CAESAR, tïi
„ woorden : wanc de Goden openbaaren „ my eene omwending en geheele veran„ dering van den tegenwoordigen ftaat van „ zaken. Bygevolg , zo gy u thands in „ gunftige omftandigheden bevindt , zö „ moet gy eene kwade keer verwachten; „ maar bevindt gy u thands kwalyk , re. „ ken dan , dat het ten goede voor u zal „ keeren." 's Nachts voor het gevecht, toen casar by de wachten rondging, zag men omtrent middernacht (w) een luchtverfchynfel, zynde een fakkel, welke gevoerd over c m s a r s legerplaatfe , met eene heldere vlam in de legerplaats van pompejus fcheen neêr te vallen. Ook befpeurde men , by het optrekken van de dagwacht, eenen zekeren Panifchen fchrik by de vyanden (x). Casar verwachtte echter zo weinig, dat het dien dag tot een gevecht zoude komen, dat hy liet opbreken, ©m voordtetrekken naar Scotufa.
Dan nadat de tenten reeds waren
af-
(V)'in 't leven van pompejus wórdt dit gezegd by het optrekken van de dagwacht plaats gehad te 'hebben.
f» Vergelyk D. VIII. bl. xS?, in 't Leven van pompejus.



na met LEVEN
afgenomen , komen de uitgezonden verfpieders naar hem toefnellen , met de tyding , dat de vyanden afkwamen ten ftryde. Hoogst verblyd over deze tyding, fchaart hy , na een gebed tot de Goden gedaan te hebben , zyn leger in drie hoopen. Over het middenfte gedeelte gaf hy het bevel aan domitius calvüs; aan den linkervleugel ftond antonius , aan den rechter c/esar zelf, die het tiende Le gioen verkoos aantevoeren. Doch ziende , dat de vyandelyke ruitery daartegen gefchaard dond , en beducht voor derzelver grootsch voorkomen en derk getal, liet hy heimelyk uit de achterde linie zes cohorten opkomen , en plaatste die achter zynen vleugel, nadat hy aan dezelve de nodige bevelen had gegeven, wat zy doen moesten, wanneer de vyandelyke ruitery kwam aanrukken. Pompejus had zich zelven geplaatst op den rechtervleugel (y), terwyl op den linker domitius,
en
(y) Van het verfchil in de opgave der flagorde by CffiSAR zelven en by ap pi anus, hebben wy gefproken in de Aantek. op het Leven van ton» péju», D. VIII. bl. 18?.



VAN ÖAJÜS JÜLIÜS CAESAR.
fen iri 't midden s c I p i o , de fchooiivader van pompejus, het bevel voerde. Zyne' gehele ruitery ftond op den linkervleugel Vereenigd , met oogmerk om den rechtervleugel der vyanden te omfingelen, en juist daar den vyand volkomen te flaan $ waar de opperveldheer zelf het bevel voer1 de; Want men rekende , dat geen Voetvolk, hoe dik ook van gelederen, "daartegen beftand zoude zyn, maar dat door heÉ geweld van eene zo (lerke ruitermagt* wanneer die in eens aanrukte , alles onder de voet moest geworpen en verpletterd worden.
Toen men van weerskanten gereed Hond bm het teeken tot den aanval te geven $ gelastte pompejus zyn voetvolk, om gereed en pal op hunne plaats blyvende deii aanval der vyanden aftewachten , totdat men elkander met pylen kon bereiken. Dan óok hierin ^ zegt casar, begong pom* pejüs eenen groten misflag, daar hy niet begreep , dat in den beginne een hevige aanval, in vollen loop gedaan, aan de (lagen meer kracht byzet ert de drift * door' allen aangevuurd, in volle vlam zet. Casar zelfj gereed om aamevallen, en alre-
IX. deee. [ƒ/] >h



U4 het LEVEN
de een begin daarmede makende, zag bei eerst van al]en, onder zyne overften, eenen die hem zeer getrouw , en een man was van kunde en ondervinding , zynde bezig met zyne onderhoorige benden nadrukkelyk te vermaanen en aantemoedigen, om zich in 't gevecht wel te kwyten. Dezen by name aanfprekende , zeide hy ; „ wat mogen wy hopen , cajus cras„ sinius? is er nog moed?" Waarop CRASsinius hem de rechterhand toerei, kende, met luider ftemme uitriep; „ wy „ zullen eene grote overwinning behalen, „ casar! en my zult gy heden, 't zy „ dood of levende , lof toekennen." Op dit zeggen rukte hy het eerst tegen den vyand in, voerende de genen, die by hem waren, ten getale van honderd en twintig, mede. Dan nadat hy de eerden, die hem voorkwamen , had neêrgefabeld, en ter. wyl hy met geweld over eenen hoop lyken door de vyanden verder heendrong , werd hy in zy nen loop geduic, daar hy met een zwaard door den mond wierd gefloten, zo, dat de punt in den nek uitkwam.
Terwyl dat dus de dryd tusfchen het voetvolk in 't middelde gedeelte hevig aan
den



van CA JUS JULIUS CiESAR. 115
den gang was, kwam de ruitery van pompejus van den linkervleugel met grote fierheid aanrennen , en breidde zich uit, om den rechtervleugel van casar te omfingelen. Dan voordat zy den eigenlyken aanval begonnen , kwamen de cohorten van casar toefchieten (z), en wierpen niet, zo als gewoonlyk, van verre met hunne fpietfen (a), noch zochten ook
met
(s) Ik weet niet, uit welke fchriften plut archus de berichten, aangaande dezen flag by Pharfalia , gehaald heeft; maar het gene hy hier zegt, dat de zes cohorten van o/esar op de ruitery van pompejus invielen, voordat dezelve tyd had om den rechtervleugel van casar aante vallen , wordt wederfproken door es sar zeiveu , welke zegt , dat die ruitery de zyne, diè 2wakker was, deed bukken, en haar éen gedeelte gronds deed verliezen, de Bel. Civ. L. III. C. 93. Fr. Fert.
(<«) Dit is , onzes bedunkens , de zin van het oirfpronkelyke , 't welk dan ook geene verandering behoeft, zo als bryane vermoedde. D* fpietfen , waarvan hier gefproken wordt, warea de pi la der Romeinen, by de Griekfche fchryvers itra-ai genoemd ; welker gebruik tweërlei was, namelyk om er op eenen afftand meae te werpen, en om er van naderby mede te ltoten. C as sar had zyue cohorten by deze gelegenheid gelast, [H 2] Mn



-i6 wet LEVÈN
met hunne zwaarden de vyanden naar de dye, of naar de beenen te daan , maar mikten op het hoofd, en wonden hen in 't aangezicht, volkomen naar het voorfchrift van casar, die wel dacht, dat deze lieden, van vechten en wonden weinig ondervinding hebbende , daarby jong en ingenomen met hun fchoon gelaat, voor zulke wonden wel het meeste bang :zouden zyn , en niet daan , zo uit vrees voor het oogenblikkelyke gevaar, als voor mismaaktheid in het toekomende. En dit was juist het geval : zy konden die pieken , tegen hun gelaat gericht , niet verdragen , noch het daal aanzien , 't welk hun onder de oogen wierd gehouden, maar keerden zich om met de handen voor de
oo-
■
om dezeWe .net als werpfpietfen, amfiar, te gebru.ken , maar die fraaie jonge Ridders van daarmede in <t aangezicht te ftote». ■vergelyk het Leven van pompejus, D. VIII W. m, waar in plaats van met werprpietfen , Hé* ver vertaald moet worden met DE verpfpietfe* en, ,„ p,Mls van het ^m i>er zwaarden, het gezicht van 't staal : want de pita waren mi breede yzercn punten.van voren voorzieu, en bragten vervaarlyke wonden toe.*'



van CAJUS JULIUS -CiESAR. tïf
oogen , om- hun aangezicht te befchutten. In 't einde, na zich zelven dus in wanorde gebragt te "hebben , gingen zy op de vlugt, en gaven alles fchandelyk ten prooi. Want casars volk, 't welk hun gefla. gen had , omfingelde daarop dadelyk. het voetvolk, 't welk van bun in den rug ge-< vallen en in de pan gehakt werd.
Pompejus ziende de ruiters aan dien vleugel- in wanorde de vlugt nemen , was van dat oogenblik af niet meer dezelfde1, en bedacht niet, dat hy de Grote pompejus was; maar even als iemand, wien de Godheid geheel de zinnen heeft verbysterd, of die door eene dem uit den hemel verfchrikt is geworden (£), ging hy.-zonder
(b) Wy volgen hier in de vertaling de lezing van eeiske, die, naar ons inzien, omwyffelbaar de waare is. 0t7«i of „^«i werden genoemd zulke Hemmen, als de verbeelding der menfchen geloofde zomtyds uit den hemel gehoord te worden, dienende om den mensch zyn aanlhatide lot te Kennen te geven. Voortreffelyk is hierover de aanteekening van den beroemden hemsterhuis, door scheidius geplaatst in van lenneps Etymologicum Ung. Cr. in v, «<r«r»v.
iH 3]



n8 het LEVEN
der een woord te fpreken C», „aar zyne tent, en bleef daar zitten, om den verde. ren uitflag aftewachten, totdat de vyand zyn gehele leger op de vlugt gefkgen hebbende, zelfs den wal van zyne legerplaatfe kwam bedormen, en met de wachten handgemeen raakte. Toen, zo 't fcheen, weder by zich zelven gekomen zynde, fprak hy, zo als verhaald wordt, niets anders , dan deze woorden: „ hoe, „ tot in myne legerplaatfe !" en daarop trok hy zyn veldheers gewaad uit, en een kleed aangedaan hebbende , dat hem in \ vlugten beter te pas kwam, pakte hy zich in dilte weg. Wat hem naderhand is overgekomen, en hoe hy van de Egyptenaars, aan welke hy zich had overgegeven, vermoord is, daarvan zullen wy in zyne levensbefchryving fpreken.
Toen
CO Alleen by de terugkomst in de legerplaatfe zerde hy tot de Hoplieden , die ter befcherming van dezelve daar gelaten waren: „ zorgt voor de „ legerplaatfe, en verdedigt die met alle getrouw. „ heid, byaldien het er op aan mogt komen: ife „ zelf zal by de overige legerpoorten rondgaan „ en de wachten bemoedigen." Cmsar, Bel



van GAJUS JULIUS CiBSAR. U9
Toen casar, binnen,de legerplaats van pompejus gekomen, daar zyne vyanden aanfchouwde, welke deels reeds gedood waren , deels nog ter dood werden gebragt, zeide hy met eenen zucht :„ daar was t hun , om te doen, en daardoor hebben zy my * tot dit uiterfte genoodzaakt (</), dat ik, " catus casar, na bet volvoeren van de ',; zwaarfte oorlogen, wanneer ik het bevel over het leger had neergelegd, zou veroordeeld worden." Deze waren de woorden , welke c M s a r, volgens getuigenis van astnius pollio, die dezelve in't Grieksch aanhaalt, in 't Latyn gefprokeu heeft. Dezelfde fchryver voegt er by, dat de gefneuve -
den
fcft Suetonius haalt deze woorden dus aan:
Imnatus esfen» nifi ab exercitu auxtUumP<"« fem. by Welke plaats casaobonüs I* eene aantekening niet twyffelt, Heilig te verzekeren, T dU tweede gedeelte.*" ^MrM^M vertalen, en daardoor hebben zy my tot dit utter0c genoodzaakt , door cssar altans er met u wevoegd, en vermoedt, dat hetzelve ook met Ïn de hand van plutakchus, vee! minder van ASlN1usPOLLIOis, maar van iemand, die het I"«e gedeelte op zyne wyze wilde verklaaren. Zie casaub. ad Stut. in >/. C. 3°[ö 4]



i2q het LEVEN
den meerendeels flaven waren, die by het in, nemen van de legerplaats waren afgemaakten dat er van de zoldaten niet meer dan zesduizend zyn omgekomen (<?). Van de gevangenen uit het volk dak casar de meesten onder zyne legioenen. Aan velen, zelfs voornamen, fchonk hy vergiffenis: onder anderen aan brutus, die hem naderhand om 't leven heeft gebragt. Ook zegt men, dat hy zich om dezen, die in 't eerst niet te vinden was , zeer bekom-" merde, en hartelyk verblyd was, toen dezelve zich behouden aan hem vertoonde.
Onder de veelvuldige voorteekenen van deze overwinning , wordt voor het merkwaardigde gehouden, 't gene te Tralies gebeurde. Daar dond in den tempel der overwinning een dandbeeld van casar,
Pe
(O C/esar zelf zegt, dat er ongeveer vyftienduizend man van de vyanden gefheuveld zyn, en &l hy meer dan vierentwintig duizend kry<4ge. vangenen heeft gemaakt; dat hy agt adelaars en bondcrdtachtig vaandels prys maakte , en dat hy. zelf niet meer had verloren dan omtrent tweehonderd zoldaten, en dertig hoplieden, onder welke Jaatften zich bevond crastinus. Fr. Vert. Voor agt adelaars moet gelaten worden nesen' Volgens CiESAR zelven, L. lil. C. pp.



van CAJUS JULIUS CiESAR. 12 j
De grond rondom hetzelve was uitteraard zeer hard, en nog daarenboven met harde fteenen gevloerd. Nogthans kwam daaruit, zo als men verhaalt, een palmboom, ner vens het voetftuk van het beeld, opfchieten. Te Padua was cajus cornelius, een man in de Wichelkunde zeer beroemd, en een ftadgenoot en vriend van den ge* fchiedfchry ver l 1 v 1 u s, op dien dag bezig om de vlugt der vogelen waartenemen. Deze ontdekte, volgens het getuigenis van livius, eerst den tyd van 't gevecht, en zeide aan de omltanders, dat de zaak thands beflist wierd, en dat men werkelyk met elkander handgemeen was. Toen hy ten tweedenmale waarnam , en de teekens ontdekte , fprong hy in verrukking op, en riep : „ gy wint het, c je s a r !" De Qmftan'ders hierover verwonderd zynde , nam hy den krans van zyn hoofd, en zwoer, dat hy dien niet eer weder opzetten zoude , voordat zyne kunst door de uitkomst bevestigd was. Dit verzekert livius, dat waarlyk zo gebeurd is (ƒ). ,
Na^-
(ƒ) Eene beoordeeling van dit geval, (\ welk UI 5 ] *



iii het LEVEN
Nadat casar aan de Thesfaliërs, ter eere van deze overwinning , den vrydora gefchonken had, trok hy voord om pompejus te vervolgen. In Afia gekomen zynde , fchonk hy mede den vrydom aan de Cnidiers , ten gevalle van theopompus, den verzamelaar der aloude gefchiedverhalen (g). Aan alle de overige inwoners van Afia fchold hy ook een derde kwyt van de belastingen. Te Alexandrea geland zynde, waar hy pompejus reed» dood vond , toonde hy zyn afgryzen aan theodotus, die hem het hoofd van pompejus kwam aanbieden, doch nam deszelfs zegelring aan, en befproeide dien
met
in de fchriften van livius, die wy overig hebben, nergens wordt gevonden, doch ook verhaald Wordt door gellius, Noclt. Alt. L. XV. C. 18. en twyffelachtig door luciAnus, L. VII. vs 192.) kunnen onZe lezers vinden by stuart, D. XVII» bl. 424.
(g) Deze theopompus van Cnidus, (onderfcheiden van theopompus van Chios, die een tydgenoot was van philippus, den vader van alexander den groten, en de daden van philippus geboekt heeft) is naauwelyks anders, dan door zyne grote vriendfchap met cjesar, bekend. Zie vossius, de Historie. Gr. L. I. C. ;.



van CAJUS JULIUS CiESAR. 123
met tranen. Jegens de aanhangers en vrienden van pompejus , zo velen er in dat land omzwervende door den koning gevangen genomen waren , betoonde hy zich weldadig , en nam hen onder de zynen aan. Aan zyne eigene vrienden te Rome fchreef hy, dat het voornaamfte en zoetfte genot van deze overwinning voor hem was, van tyd tot tyd eenige burgers, die de wapens tegen hem gevoerd hadden, te behouden. Van den oorlog, daar in 't land gevoérd, zeggen zommigen, dat dezelve niet noodzakelyk en alleen uit liefde voor cleopatra ondernomen zynde, tevens fchandelyk en gevaarlyk voor hem was; doch anderen geven de fchuld daarvan aan 's konings hovelingen, én voornamelyk aan pothinus (Ji), die het mees* te gezaeh hebbende, na eerst pompejus vermoord , en cleopatra verdreven te hebben, heimelyk eenen toeleg op het leven van casar maakte. Om die reden, zegt men., begon casar van toen af, om buiten lyfsgevaar te zyn, den nacht
aan
(ft) Eigen!yk photinus. Zie D. XVII. bU SP> in 't leven van pompejus.



124 het LEVEN
aan den disch doortebrengen. Ook was het opcnbaare gedrag van dien POtiv nus, ten aanzien van casar, onverdraaglyk, daar hy alles deed om dezen gehaat te maken en te beledigen. Aan de zoldaten liet hy het flechtde en oudde koren uitdeden , en zeide er by , dat zy dit zo voor lief moesten nemen , vermids zy uit vreemde handen gevoed wierden. Aan tafel liet hy in houten en aarden vaatwerk opdisfehen , zeggende ,. dat al het goud- en zilverwerk aan casar voor zekere fchuld te pand was gegeven. Te weten , de vader van den tegenwoordigen koning was aan casar zeventig millioenen festertien fchuldig gebleven, waarvan casar de rest voorheen aan de kin, deren had kwytgefcholden , doch thands veertig millioenen invorderde, tot onderhoud van zyn leger. Toen pothinus hem daarop ried , dat hy nu maar heen zoude gaan, om zyne meer gewigtige zaken afredoen , en dan weerom komen, wanneer men hem in dank zoude voldoen, gaf hy ten antwoord, dat hy geene Egyptenaars tot raadslieden van noden had ,& en Het daarop heimelyk cleopatra uk
den



van CAJUS JÜLIÜS CiESAR. 1=3
den oord , waar zy zich ophield, ontbieden.
Deze, zonder iemand anders van hare vrienden , dan apollodorus van Sicilië , medetenemcn , dapte in een klein vaartuig, en kwam, toen het reeds donker was, aan het paleis. Geenen kans ziende om op eene andere wyze ongemerkt bin* nen te komen , berolde zy zich , in eene langwerpige ligging, in een matras, welke door apollodorus met leder wierd toegebonden , en dus by c je sar in huis gebragt. Door dezen vond , zegt men, werd casar het eerst voor cleopatra ingenomen , zodat hy haar vernuftig vindende, en allengs meer bekoord door haren verderen omgang en bevalligheid, eene verzoening tusfchen baar en haren broeder bewerkte , onder die voorwaarde, dat zy de regeering met dezen zoude dcelen 0>
Als nu, ter gelegenheid van dien getrot-
fen
(7) Dit was letterlyk volgens den uiterften wil des overleden konings, die de uitvoering daarvan aan 't Rotneinfehe volk had opgedragen. Fr. Verf. Zie ook stuart, D. XVII. bi. 48* en volgg. '



j2ó" het LEVEN
fen zoen, een groot feestmaal wierd gegeven, nam een van c as ars flaven, zynde zyn barbier, een man die in fchroomvalhgheid nergens zyne weergade had, onop. houdelyk de moeite om alle hoeken te doorfnuffelen , en op alles wat hy zag en hoorde naauw acht gevende, vernam hy, dat er door achillas den krygsbevelhebber, en den kamerling pothinus een toeleg tegen het leven van casar gefmeed wierd. Casar hiervan onderricht zynde, liet de zaal met wachten bezetten, en pothinus ter dood brengen. Achillas ontvlugtte naar het leger, en berokkende casar eenen zwaaren en gevaarlyken oorlog, daar deze flechts een hand vol volks had , om eene zo magtige ftad en een zo geducht leger het hoofd te bieden. Het eerde gevaar, waarin hy kwam, was, dat hy jngefloten zynde J brek aan water kreeg (k)- want de 'vyan-
den
J2r f ed7°0raf had *y »** in een a„der gevar bevonden, 'c welk niet minderwas, toen hy m t pale» wierd aangevallen door achillas d.e z.eh meester had gemaakt van Alesandréa. C*sar befchryft .dit op \ dnde van het derde
boek



van CAJUS JÜL1US CAESAR. 127
den hadden de kanalen toegeftopt (/). In een tweede gevaar bevond hy zich , toen men zich meester van zyne vloot wilde
ma-r
boek des Burgerlyken oorlogs. Fr. Fert. Onze lezers wyzen wy hier weder naar stuart, D. XVII. bl. 491 en volgg.
(/) De ftad Alexandréa was onder den grond geheel doorgraven, en vol van waterleidingen, waar door zy het water uit den Nyl ontfing , en hetzelve mededeelde aan de huizen der burgeren, waar het langfamerhand in de putten en bakken bezonk en kiaar wierd. Dit water dronken de eigenaars der huizen en hunne huisgenoten: maar het gemeen was genoodzaakt het lopende water te drinken, 't welk drabbig en zeer ongezond was; want fonteinen waren er in de gehele ftad niet. Daar nu de rivier in de magt der vyanden was, begrepen dezen, dat zy ces ar het water konden benemen. Ten dien einde flopten zy alle de kanalen , waardoor hetzelve in zyn kwartier wierd gevoerd; en het hierby nog niet latende„ ondernamen zy, lioor eenen langen en moeilyken arbeid, het zeewater door raderen en werktuigen te doen ryzen , om daardoor het water , dat ia de bakken en putten bewaard wierd, te bederven. CiESAR voorzag in dezen nood, door met allen fpoed putten te laten graven. In éénen nacht kreeg hy overvloed van zoet water, 't welk alle 'de pogingen zvner vyanden verydelde. Bell.Alex, C. 4. rR. v6ut_



I2o*
het LEVEN
maken. Hem bleef geen ander middel over om die te beletten, dan dezelve in brand te deken, by welke gelegenheid de vlam vart de fchepen en 't arfenaal overfloeg naar de grote Boekery , welke dus mede verbrand werd f». Een derde gevaar onderging
hy
" f» Het gedeelte der Alexandrynfche boekver* zameling, waarvaii hier gefproken wordt, behoorde tot het beroemde Mufeum , en ftond in dat kwartier van de ftad, 't welk Bruchium genaamd Werd. Een ander gedeelte der beroemde Alexandrynfche boekery fchynt echter nog overig gebie* ven te zyn in het Serapeum, of den tempel vari Serapis , 't welk naderhand zeef aanmerkelyk is vermeerderd. Ook dit gedeelte moet aanmérke* lyk geleden hebben, toeii het Serapeum door de Christenen wierd vernield in 't jaar 391. Dat evenwel ook na dezen ramp, de Boekery te Alexandria of herfteld of met andere boeken verrykt is geworden moet men opmaken uit het gene dë Arabifche fchryver abulfaradsch , aangaande' het verbranden van dezelve door de Arabieren, Verhaald heeft. Zie heyne, Opusc. Acad. Vol! I. p. 126. Eene beoordeling van het Iaatstgemelde verhaal, en van de tegenwerpingen daartegen gemaakt, vindt men in de Nieuwe Vaderl. Biblioth. I D. Mengeld, bl. 128. Tot beter vetflatid van het gebeurde te Alexandria , byzondef Van de plaatfelyke gefteldheid dier ftad, verdienen gelezen te worden drie verhandelingen van bö.
Mik*



van CAJUS JULIÜS CiESAR. 129
hy in een gevecht by Pharus , waar hy, om de zynen , in 't gevecht zynde, te hulp te komen, van den dyk in een klein vaartuig fprong (ff), dan om de Egyptenaaren , die van -alle kanten met fchepen op hem afkwamen, te ontkomen, genoodzaakt werd zich in zee te werpen , zodat hy met grote moeite niet dan ter naauwernood zich door zwemmen uit dit gevaar redde. Ter dier gelegenheid, verhaalt men ook, dat hy verfcheidene papieren by zich hebbende, dezelve niet wegwierp, terwyl men op hem fchoot,en hy daarom moest onderduiken, maar dezelve met de eene hand boven water hield , terwyl hy zwom met .« de
namy, in FHistoire de l'Acad. des hrcript. et Belles Lettr. Tom. IX.
(n) Plutarchus verwart hier twee dingen, welke wel verdienden onderfcheiden en zelfs om. ftandig verhaald te worden. Er viel eerst een zwaar zee-gevecht voor. Na dit gevecht deed c/esar eenen aanval op het eiland, en vervolgens op den dyk , en by dezen laatften aanval was het, waar dat gene voorviel, 't welk de Schryver hier verhaalt, Fr. Fert. Onze lezeren kunnen hieromtrent weder onderricht worden by stuart, D. XVII. bl. 501 en volgg.
IX. deel. . t [/]



130 bet LEVEN
de andere. Het vaartuig , waarin hy ge* weest was , ging dadelyk te gronde. In 't einde , toen de koning zich by de vyanden had gevoegd, trok hy op dezen los., raakte handgemeen met denzelven, en behaalde de overwinning. Een aantal vyanden bleef op het flagveld; de koning zelf kwam weg, zonder dat men wist, waar hy gebleven was (o). Na dus cleopatra als" koningin van Egypte bevestigd te hebben die zwanger by hem zyn¬
de , niet lang daarna beviel van eenen zoon, door de Alexandryners c/esarion genoemd, trok hy op naar Syrië.
In Afia gekomen zynde, ontfing hy naricht, dat domitius, door ph^>rna-
ces,
00 Volgens den Schryver van den Alexandryn. fchen oorlog , was hy , by de vlugt der zynen, in eene fchuit gefprongen, die door te zwaren last zonk , en waarmede hy dus in den Nyl ver. dronk. Zyn lyk werd naderhand van onder den flyk weggehaald, kenbaar zynde aan den gouden borstharnasch.
O) Zy werd niet alleen., maar overeenkomftlg den uiterften wil des vaders , te gelyk met haren nog overgebleven broeder, die nog ean kind was, tot den troon verheven.



van Gajus jülïüs cvésAR; tgt
Ces, den zoon vart mithrId atEs geflagen zynde, met een klein overfchot uit Pontus gevlügt was ^ en dat phArnac e s , zyne overwinningen met onbepaaldé drift voordzettende * zich meester had ge. maakt van Bithynië en Cappadocië; dat hy Klein - Armenië bedreigde, en alle dé koningen en Tetrarchen van dat land tot opftand verwekt had. Dadelyk trok c msar tegen hem op met drie Legioenen3 raakte met hem by de ftad Zela (£) in een zwaar gevecht j hakte zyn gehele leger in de pan , en deed hem uit Pontus" vlugten. Om de drift en gezwindheid Vari deze overwinning aanteduiden, gebruikte hy in eenen brief aan a m i n t i ü s , zynde eerl van zyne vrienden te Rome b flechts deze drié Woorden: ik kwam, ik zag, ik Won welke woorden in 't Latyn , door de gelyk-
De naam dezer ftad was eigenlyk Zfêlat 20 als dan ook davisiüs (ad Ëel.Alex, C. 72;) bier wil gelezen hebben.
(r) Hy liet ook naderhand by zynen plegtigeri Triumf deze zelfde woorden op een bord, aart eerien langen Hok vastgemaakt vooruitdrageri, ld plaats van eene brede! lyst der krygsbedryveri., welke gewoonlyk daarop gezien werd.
U *3



13* ■ het LEVEN
lykheid van lettergrepen en uitgang , eene fraaje kortfprakigheid uitmaken.
Daarop ftak hy over naar Italië , en kwam weder te Rome, toen het jaar van zyn tweede Di&atorfchap ten einde liep, daar nooit te voren dat hoge gezach aan iemand voor een geheel jaar was opgedragen geweest. Nu werd hy voor het volgende jaar tot Conful verkoren. Dan zyn goede naam leed eenen groten krak, toen hy zyne zoldaten, die in eenen opftand twee Oud-Pretors-, cosconius en galb a , vermoord hadden , flechts daarmede flrafte , dat hy hen , in plaats van zoldaten , Quirites (burgers) noemde (V); ja zelfs nog aan ieder van hun duizend drachmen, en een goed ftuk lands in Italië ten eigendom gaf. Ook ftelde men op zyne
reCO De gewone benaming , waarmede de veldheer zyne zoldaten aanfpralc, was ntilites (zoldaten) of commilitones (krygsgenoten, fpitsbroeders, kameraden) : doch ingeval zy zich lafhartig gedragen , of aan ander pligtverzuim fchuldig gemaake hadden , noemde hy hen , by wyze van verachting, quirites, welke naam aan de Romeinen niet anders dan in de ftad , en wanneer zy geene wapenen droegen, werd gegeven. „



van CAJUS JÜLIUS CiESAPv. 133
rekening de woede van eenen dol abella de fchraapzucht van amintius, het zuipen van antonius, en de onbefchaamdheid van cornificius (0» die het huis van pompejus niet alleen voor zich kocht, maar ook hetzelve geheel liet vertimmeren, als of dat voor hem nog niet goed genoeg ware. Deze dingen ergerden het volk van Rome geweldig, en dit wist ciESAR wel, die dezelve ook geenszins goedkeurde; dan desniettegenftaande vond hy zich genoodzaakt, die lieden tot zynen dienst te gebruiken.
Dan
(T) Cornificius (zo als xylander hier zo wel aU te voren leest in plaats van corfiNIus) ftaat hier zekerlyk niet op de rechte plaats; want gelyK de uitleggers hebben opgemerkt, zo wel 'uk plutarchus zelven , in't leven van antonius, als uit cicero's tweede Philippifche redevoering (Cap. a6.) blykt, dat niet deze, maar antonius, by de verkoping der verbeurdverklaarde goederen van pompejus, het huis heeft gekocht; ja cicero, die met al de kracht van zyne welfprekendheid tegen deze fchandelyke verkoping uitvaart, zegt ultdrukkelyk , dat niemand, zelfs van de onbefchaamdMen, durfde opkomen, om de goederen van pompejus te kapen, dan alleen antonius.
U 3]



ï|4 het LEVEN
Daar nu cato en scipiq, na den flag van Pharfalia , naar Africa waren ge, weken, en daar, onderdeund door koning Juba, eene aanzienlyke magt hadden byeen verzameld, befloot ca,AR derwaards tegen hen optetrekkem Hy dak dan, omtrent den winter-zonnedand naar Sicilië over, en om aan zyne krygsoverden terüond alle hoop op uitdel en langwyligbeid te benemen, liet hy zyne tent op den oever digt aan zee neêrflaan. Met den eerden goeden wind ging hy , met drieduizend man voetvolk en een klein getal ruitery, onder zeil. Dezen ontfeheept hebbende , keerde hy in dilte weder naar Sicilië terug, ongerust zynde over het andere groter gedeelte van zyne krygsmagt. Hy ontmoette hetzelve onderweg, en kwam er- mede in de legerplaats. Als hy hier vernam , dat de vyanden veel vertrouwen delden in zekere oude godlpraak, volgens Welke het geflacht der scipio's door het' noodlot bedemd was , om altyd in Africa |e overwinnen, deed hy iets, waarvan men piet wel kan zeggen , of het gefchiedde om me? den vyandelyken veldheer scipiri ?.q wat den draak te deken, dan of hy in,
ernst;



van CAJUS JULIUS CiESAR. 135
ernst op die wyze de gezegde godfpraak zich ten nutte maken wilde. Hy had namelyk onder zyn volk iemand, die een afftammeling was uit het geflacht van scipio oen afrikaan, doch die buiten dat in geen tel was, bekend met den bynaam van scipio sallutio (a> Dezen plaatste hy, by elk gevecht, aan 't hoofd, even als opperbevelhebber van *t leger , daar hy dikwyls zich genoodzaakt zag, den vyand aantevallen en een gevecht te wagen , vermids zyn volk noch genoegfamen voorraad van leeftogt had voor zich zelf, noch voeder voor het lastvee, zodat zy uit nood zeewier, nadat het zoute water er was afgewasfchen, met wat kruiden gemengd, om hetzelve fmakelyk te maken , aan de paarden tot voeder gaven (V).
De
(m) Dien bynaam Sallutio , zegt suetonius
(in Caf. C. 59.) ëaf ,nen he!n ' a,s een verwyc van zyn fchandelyk gedrag. Het is hier de plaats niet, om ons in een onderzoek naar den oirfprong dier benaming intelaten.
(y) Plutarchus flapt hier weder, gelyk dacier wel aanmerkt, zeer vlugtig verfcheidene gewigtige voorvallen van dezen Afrikaanfchen togt voorby. Wy vertrouwen, dat onze lezers dezelV 4] V6



lZ& het LEVEN
De oirzaak van dit gebrek was, omdat de Nummers fterk in getale en vlug re paard zich telkens lieten zien, en het gehele lana afliepen. Eens, als de ruitery van casar rustdag hield, en by gelegenheid, dat zeker Afrikaan eenen dans vertoonde waarby hy tevens vcrwonderlyk fraai op de fluK.fpeelde, zeer op haar gemak ter neder zat, om zich met dat fpel re ver "laken, hebbende de paarden aan de zor* der oppasfers overgelaten , werd zy op 't onverwachtst door den vyand overvallen en omfingeid, die een gedeelte van dezelve doodde, cn de overigen, welke i„ wanorde de vlugt namen, tot in de leerplaats vervolgden , en zelfs met hun daar binnen drongen. Was toen niet casar zelf, en met hem asinius p0lli0, uit de legerplaats toegefchoten, en had hen in de vlugt gefluit, het was met den oorlog en met casar, gedaan geweest. In een ander treffen, waar de vyanden in t eerst de overhand behielden, verhaalt men, dat
CM-
ve zullen kunnen vinden in het XViri Deel van stuarts rom. gefch< ,t we]k ons (ot h.ertoe
nog niet onder de oogen is gekomen.



van CAJUS JULIUS CiESAR. 137
casar eenen arenddrager, die de vlugt nam, by den kraag vattede, en hem omkeerde met deze woorden: „ hier zyn de „ vyanden."
Scipio, door deze eerfte voordeden ftout geworden , wilde nu eenen flag wagen, en latende aan de eene zyde apranius, aan de andere tuba, op eenen kleinen afftand van elkander gelegerd, leide hy eene verfchanzing aan op het meir naby de ftad Thapfus (V) , om voor allen, die mede ten ftryde trokken, tot eene verzekerde wykplaats te ftrekken. Dan terwyl hy hiermede bezig was, kwam casar , die inmiddels met ongelooflyken fpoed eenen bqschachtigen ftreek, met holle wegen bezet, was doorgetrokken , het eene gedeelte in den rug, en het andere van voren aanvallen ; en na dezen verflagen te hebben, voordgaande zynen
kans
C» Dit is de eigeclyke naam dier Afrikaanfche ftad, welken reiske te recht in den text heeft aangenomen, in plaats van Thapfacus, zo als in voorige uitgaven gelezen werd , daar Thapfacus eene ftad was van Syrië, naderhand door de Macedoniers Amphipolh geheten, en gelegen aan den Euphraat.
U 5]



hetLEVEN
kans waarteneraen, vermeesterde hy in een oogenblik de legerplaats van afraniüs en pionderde even fchielyk die der Numi' diers, terwyl tuba de vlugt nam: zodat hy in een klein gedeelte van éénen dag drie legerplaatfen bemagtigde , cn vyfduizend vyanden door het zwaard deed vallen , hebbende zelf naauwlyks vyftig man daarby verlooren, Op zodanige wyze wordt deze flag van zommigen verhaalddoch volgens anderen, zou c^sar zelf daarby niet tegenwoordig zyn geweest, maar terwyl hy bezig was met zyn leger in flagorde te fchaaren, en de nodige fchikkingen te maken, door zyne gewone kwaal zyn aangetast, en de beginfels daarvan vóelende, voordat de ziekte hem nog . het befef had benomen, terwyl zyne leden reeds beefden, naar eenen naastgelegen toren gebragt zyn, en zich daar in rust hebben gehouden. Van de Oud-Confuls en Pretors, die uit het gevecht ontkomen waren, hebben zommigen, toen zy gevangen wierden, zich zelven om 't leven gebragt; een groot aantal, in ces ars handen gevallen, werdén op zyn bevel gedood
Daar



van CAJUS JÜL1US CESAR. 139
Daar hy er nu zeer op gezet was om cato levende in handen te krygen, trok '' hy met den meesten fpoed naar*Utica, welke ftad door dezen , die niet in 't gevecht was geweest, bezet werd gehouden. Pan hoorende, dat die de handen aan Zich zelven had geflagen, gaf hy duidelyke blyken van fpyt, zonder dat men echter Wist , wat hem eigenlyk hierin jammerde. Alleen zeide hy ; „ ik benyde u dien „ dood, cato! daar gy my de eer hebt „ benyd om u te fpaaren." Met dat al fchynt het ftuk, dat hy tegen cato, na deszelfs dood, gefchreven heeft, geen bewys op te leveren , dat hy eene toegenegene en vergeeflyke gezindheid jegens hem had. Hoe toch zou hy den man nog in leven zynde gefpaard hebben , tegen wien by na deszelfs dood zo geweldig zyne gal uitbraakte ? Dan zulks befluit men echter uit zyne goedertierenheid jegens cicero, •b r u t u s en ontelbare anderen , die de wapens tegen hem gevoerd hadden, en men denkt, dat die verhandeling, niet zo zeer uit .haat, als wel uit daatkundigen yver gefchreven is , en zulks ter dezer
oirzake. Cicero had eene loffpraak ge-
fchre-



!4o het LEVEN
fchreven op cato, welke hy onder den tytel van cato had uitgegeven. Deze lofrede maakte in 't algemeen groten opgang, zo als men kon verwachten van het werk van eenen der grootde redenaars, en van een zo treffelyk onderwerp. Zulks ergerde c/esar, die de loftuitingen van ■eenen man, door zyn toedoen om 't leven gekomen , als een verwyt op hem zelven befchouwde. Hy fchreef dus een duk daartegen , behelzende een aantal van bezwaaren, ten laste van cato, en gaf aan hetzelve den tytel van anti cato. Beide dukken vinden nog vele begundigers, het eene om c^sar, en het andere om
cato.
Nadat hy uit Africa te Rome was wedergekomen, deed hy eerst eene aanfpraak aan het volk , waarin hy zyne behaalde overwinning in het breede uitmat, zeggende , dat hy eene uitgedrektheid lands had verheerd, welke jaarlyks aan de Republyk kon opleveren tweemaal honderdduizend Attifche maten koorns, en drie millioenen ponden olie. Daarop vierde hy zyne zegepralen , wegens Egyptus, Pontus, en Africa; de laatfte niet op naam van scipio'.



van CAJUS JULIUS Ci&SAR. 141
pio, maar van koning juba (x). In deze zegepraal werd 's konings zoon, de jonge juba, nog een kind zynde, rondgevoerd, gelukkiger, dan ooit iemand, door zyne gevangenfchap , daar hy , die dus verre een Barbaar en Numidier was, federt onder de geleerdde Griekfche gefchiedfchryvers wierd gerangfchikt.
Na deze zegepralen deed hy ryke ukdeelingen aan de zoldaten, en vergastte het volk op maaltyden en fchouwfpelen. Op eenmaal gaf hy aan het ganfche volk een gastmaal van tweeëntwintig duizend tafels O»), en richtte, ter eere van zyne
on-
(V) Plutarchus beeft hier, volgens de gejonde aanmerking van au aldus, eene en wel «er aanmerkelyke zegepraal, namelyk de Gallifene, verzwegen, die echter omtrent den zelfden tyd is gevierd. Suetonius meldt uitduikkeiyk, dat c/esar in ééne maand viermaal gezegepraald beeft, van welke zegepralen de Gallifche de eer. fie is geweest. . ' (,) Aan ieder van zulke tafels waren cine bedden , en op ieder bed lagen voor 't minst drie, zomtyds vier perzonen. Volgens deze rekening moet het geul der burgers, door ca sar ter maaltyd onthaald, ten rainften tweemaal honderd duizend hebben bedragen. Hoe ftrookt dit nu
met



14* hètLËVen
onlangs gedorven dochter jüLia , veftdmngen aan van zwaardvechters > en fpiegelgevechten te water.
Deze vertoningen afgelopen Zyride, werd er eene volkstelling gehouden, en in pkats van driemaal honderd en twintig duizend burgers, welke men te vooren telde, be ïiep het getal thands in alles niet meer dan honderd en vyftig duizend, Zo zwaar was de ramp, door den burgeroorlog veronzaakt, en zo groot een deel volks was daardoor weggefleept; om nu van het verliesm de overige gedeelten van Italië, en in de Provincie.), niet te fpreken f».
Toen
tM de volgende, opgave, die HffU RCtttM van het getal der burgeren, die na den óor,0£ de volkstelling bevonden wierden te Jn 7 bleven. Men zie de
*fvlA«T° V00d 5* n'ime om PLUTARCHCs te gISpen, waarvan hy dan ooit «ierv«*uima heeft gebruik te maken! Wy wil len s mans niet ousegronde be2waare '
woorden van D,Ci„ , die dezelve korte,yk t getrokken ^ ^ ^ ^ ^
deelen. „ Men vindt hier drie aanmerkelyke mis. „ Jagen, zo nis de geleerde RüALD zeer we| „ heert opgemerkt. De eerfte is, dat ets** » gezegd wordt eene volkstelling gehouden te
m heb*



van CAJUS JÜLIÜS CAESAR. 143
Toen dit alles afgelopen, en g^sar voor de vierdemaal tot Conful benoemd
was,
„ hebben, 't welk onwaar is, fchoon hèt Epito„ me van livius, appianus en dio na plu„ tarchus het zelfde zeggen. Caesar hee-ft in 't geheel geene volkstelling (Cenfui) gedaan. „ Suetonius meldt geen woord hiervan, en augustus zegt, in de Mar mor» Ancyrana* „ dat hy zelf, in zyn zesde Canfulfchap, zynde het jaar 725 na het ftichten van Rome, de volkstelling heeft gedaan, 't welk in tweeën„ veertig jaren niet was gefchied. ' De tweede, „ misdag is, dat Re me gezegd wordt, kort voor den burger-oorlog tusfchen cmsavl en pompe* „ jus,, niet meer dan driemaal honderd en twintig duizend burgers gehad te hebben; daar lang „ te vooren reeds dit getal veel groter was, en „ federt altoos is toegenomen. De derde misflag „ beflaat hierijf, dat in minder dan drie jaren „ tyds, die driemaal honderd en twintig duizend „ burgers, door den inlandfchen oorlog, tot op „ honderd en vyftig duizend zouden verfmoltea zyn ; 't welk volkomen daardoor wederlcgd „ wordt, dat c m. s a r , korten tyd daarna, uit die „ zelfde flad tachtigduizend burgers voor de over„ zeefche volkplantingen heeft genomen. Zou hy dan niet meer dan zestigduizend man in Rome „ hebben overgelaten ? En 't geen nog veel fter» ker is, agttien jaar daarna bieid augustus, „ toen voor de zesdemaal Conful zynde, de bo* „ vsngemelde volkstelling, wanneer het getal der
„ bur-



»44 hét LEVEN
was, trok hy op naar Spanje , tegen de zonen van pompejus, die, fchoon nog
jong
„ burgers meer dan vier millioenen en drieênzes■ „ tigduizend koppen beliep: een fa civium Roma. „ norum capita quadragies centum millia et „ fexaginta tria millia. Vanwaar zou in die korte jaren die verbazende aanwasch zyn ga. ,, komen? ruald, niet te vreden met deze mis„ Hagen in onzen febryver aangetoond te hebben „ heeft ook nog de bron , waaruit zy voordge! „ komen zyn, aangewezen. Plutarchus , zegt „ hy, de Latynfche taal niet volkomen verftaan„ de, is misleid geworden door de volgende plaats van suetonius, die in 't 4Ute hoofdftuk van „ cajsars leven zegt: recenfum populi, nee mo„ re, nee loco folito, fed vicatim per dominos in» fularum egit, atque ex viginti trecentisque ac„ cipientium frumentum e publico , ad centum „ quinquaginta retraxit. De telling, waarvan „ hier gefproken wordt, is een onderzoek naar de „ behoeftige burgers, die koorn van landswege „ ontfingen ; het getal van dezen bevond hy te 5, zyn driemaal honderd en twintig duizend, welk „ getal by tot honderd en vyftig duizend vermin„ derde. Plutarchus nam verkeerdelyk recen. „ fus (eene gemeene telling) voor Cen/us , (de „ plegtige volkstelling , welke door de Centeren „ werd gedaan) en dit was de oirzaak van zyne „ overige misdagen. By deze bewyzen Kan nog „ gevoegd worden dat, 't weik zich laat ontlee„ nen uit de maaltyd van cweeëntwintigduizend



van CAJUS JÜLIUS C£SAR. 145.
jong zynde, een verbazend talryk leger byeen verzameld hadden , en eenen moed vertoonden , welke hen waardig maakte daarover het bevel te voeren , zodat c m* sar in het uiterfte gevaar wierd gebragt. De beflisfcnde flag werd geleverd naby de ftad Munda (V), waar caesar de Zynen deerlyk in 't naauw ziende, en op het punt van te bezwykcn , dwars door de zwaarden en gelederen heen liep, hun toeroepende, of zy zich dan niet fchaamden hem in de handen van kinderen overtele-
„ tafels, door Ce sar aan het volk gegeven. Zte „ de naastvoorgaande aanteekening."— De eerfte misdag van plutarchus, daarin beftaande, dat cjesar de eigenlyke volkstelling, Cenfus , zoil hebben gehouden , is reeds door torrentius en casaujionus opgemerkt, welke laatfte denzelven toefchryft aan eene verkeerde opvatting van 't woord popuhts, by suetonius, ter aangehaalde plaatfe, 't welk daar niet het geheele volk, maar het gemeen, datop *s lands kosten van koorn voorzien wierd , beteekent. Zie de aanteekeningen by suetonius. Itc. cit.
O) De naam dezer ftad, zo vermaard door detl hier vermelden veldflag , is nog overgebleven in het geringe dorp Monda , gelegen in Granada » niet zeer verre van de oude ftad, IX. deel. [tf]



U6 het LEVEN
veren. Het gelukte hem dan eindelyk ook met grote moeite en onbezweken kloekmoedigheid den vyand terug te flaan , die meer dan dertigduizend man op het -flagveld verloor, terwyl caesar duizend van zyne dapperftc krygslieden zag fneuvelen. By het wederkceren uit den flag zeide hy tegen zyne vrienden , dat hy meermalen om de overwinning, maar nu voor het eerst om 't leven gevochten had. Deze overwinning werd door c je sar behaald op het feest van lieer (b~) , zynde dezelfde dag, waarop pompejus de grote gezegd wordt ten ftryde te zyn uitgetrokken , 't welk nu vier jaren geleden was. Van de zonen van pompejus ontkwam de jongfle door de vlugt ; het hoofd van den oudflen werd weinige dagen daarna door didius aan cjesar gebragt.
De-
f» Liber was, gelyk bekend is, een der na» men van bacchus, doch de Liberalia , of het feest van Liber, hier in 't oirfpronkelyke volgens Grieksch gebruik Dionyjïa genoemd, waren onderfcheiden van de Bacchanalia, welke laatfte, ten tyde dat deze flag voorviel, reeds door een Raadsbefluit waren afgefchaft. De Liberalia vielen ia op den zeventienden van Maart.



van CAJÜS JULIÜS C7ËSAR. 147
-Deze was de laatfte oorlog, welken c ai s a r gevoerd Heeft. De zegepraal deswegens gevierd ergerdè de Romeinen , meer dan ooit eenige andere. Want men oordeelde het onbetamelyk te zegevieren', niet wegens eene overwinning op vreemde legerhoofden , of barbaarfche vorften behaald , maar wegens den geheelen ondergang van de kinderen en het geflacht 'eens mans, die de dapperfte der Romeinen was geweest, en 'alleen voor het ongeluk had moeten zwichten ; en- dus te juichen by de rampen van het vaderland, en vreugde te bedryven over iets , *i welk by Goden en' menfchen alleen daardoor kon goed gemaakt worden , dat het uit nood was gefchied : te meer , daar c m s a r nooit te vooren eenige overwinning, in de burgerlyke oorlogen behaald, door eenen bode, of door brieven openlyk bekend had ge» maakt, maar uit fchaamte dien roem had achtergelaten.
Des niettemin zich fchiktende naar c üïsaks geluk, en zich van zelfs onder het juk begevende, in het denkbeeld, dat de oppermagt van éénen het eenige middel was , om eens na die burgeroorlogen tK 2] m



148 het LEVEN
en rampen tot verademing te komen , benoemden zy hem tot Dictator voor zyn gehele leven. Dit nu was de Tiranny openlyk ingevoêrd, daar men de volftrekte oppermagt nog daarenboven bcftendig maakte. Cicero Hemde het eerst in den Raad voor eerbewyzingen, die nog eenigzins met menfchelyke grootheid beftaanbaar waren, maar anderen, zich om ftryd beyverende om hem te vereeren, floegen tot buitenfpoorigheden over, en deedcn inderdaad hun best, door geheel onmatige en ongepaste beiluiten , om hem zelfs by de meest bedaarden gehaat en ondraaglyk te maken : waarom men ook meent, dat zulks niet minder door c/esars vyanden, dan door zyne vleiers, gedreven wierd, ten einde des te beter voorwendfelen te hebben , waardoor zy hunne aanvallen tegen hem , als- gegrond op rechtmatige klachten , konden doen voorkomen, want in alle andere opzichten heeft caesar zich, na het einde van de burgeroorlogen, onberispeiyk gedragen. Het fchynt zelfs niet te wraken, dat men, ter erkentenisfe van zyne zachtmoedigheid, befloot eenen tempel voor de Goedertierenheid te ilichten.



van CAJUS JÜL1US C^SAR. 149
Immers heeft hy velen zyner vyanden genade bewezen , en zelfs zommigen in bewind en eereposten gefield, zo als brutus en cassius , die beide tot Pretors werden aangefteld. Ook kon hy niet lyden, dat de ftandbeelden van pompejus omver geworpen bleven liggen, maar herftelde dezelven : by welke gelegenheid cicero zeide, dat caesar, door het wederoprichten van de ftandbeelden van pompejus, de zyne bevestigde. Toen zyne vrienden hem rieden eene Iyfwacht te nemen, en velen zich zelve daartoe aanboden, wees hy zulks van de hand, zeggende, dat het beter was eens te derven, dan altyd in vrees te zyn. Daar hy zich dus liever door genegenheid , als de beste en zekerde wacht , wilde beveiligen , zocht hy de harten van het volk weder te winnen door het geven van maaltyden , en briefjes, waarop zy vleesch of koren konden halen , en de harten van het krygsvolk , door nieuwe volkplantingen voor bun aantcleggen. De voornaamde van deze waren Carthago en Corinthus, welke beide deden gelyktydig eerst het ongeluk hadden gehad van ingenomen , en nu het [K 3] 6*.



$d het LEVEN
geluk hadden van weder opgebouwd te Worden' (V).
Den zulken, die den meesten invloed hadden , beloofde hy voor het toekomende, deels Confulfchappen en Prsetorfchappen , deels andere waardigheden en eerambten. Allen gaf hy hoop op 'c eene of andere, zoekende hen op die wyze tot goedwillige onderwerping te bewegen. Dit ging zelfs zo ver , dat toen de Conful m a ximus geftorven was, hy voor den éénen-dag, die er flechts nog van het jaar overig was, caninjus revieius in deszelfs plaats aanftelde. By die gelegenheid, als velen volgens gewoonte naar den hieuwen Conful gingen, om hem geluk te wenfchen en in ftaatfy te verzeilen, zeide cicero: „ Wy mogen ons wel „ haasten, opdat de Conful niet weder „ afgaa , voordat wy by hem zyn ge»» weest" W Dan daar c/esars geest
zul-
(O Carthago was door scipio africanus en Corinthns door mUMMIus, toegenaamd acha'. ïcus, in 't jaar 144 voor de Cbristelyke jaartelling, ingenomen en vernield, en werden nu, houderd en twee jaaren later, beide weder herfteld.
00 Cicero, gelyk men weet, kon zynen lust
tot



van CAJUS JULIUS C/ESAR. r5i
zulke grote ontwerpen maakte, en zyne eerzucht zo ver ging, dat zyne veelvuldige grote daden , in plaats van te dienen om M ftüte de vruchten van zynen arbeid te plukken, hem veel meer als prikkels en fpoorflagen met drift bezielden, om deeds nog groter dingen te ondernemen, en, hem naar nieuwen roem deden haken, als ware de tegenwoordige reeds verlieten , was de gehele werkfaamheid zyner ziel niets anders , dan een nayver met zich zelven, even als met eenen mededinger, en een hardnekkig bedreven, om het gene reeds was uitgevoerd, door volgende bedryven deeds te overtreffen.
Hy had dan voorgenomen , en maakte
toetot fpouerny en geestige gezegden niet bedwingen. Op het ftuk van dezen ééndaagfehen Conful zei de hy onder anderen ook nog: „ wy hebben wei eenen waakfamen Conful, die in al den tyd van " zyn Confulfcbap geen* flaap in zy«e oogen ge' had' heeft." Als mede: „ wy hebben eenen on" gemeen ftrengen Conful en Zedemeester, zodat " m zyn Cenfulfchap niemand middagmaal, noch ï avondmaal gehouden, noch ook geflapen heeft." En eindelyit nog: „ Reviliüs heeft dit byzonders gehad, dat men naderhand moest vragen, " onder welke Confuls hy Conful is geweest."
4 ]



*52 hetLEVEN
toellel om de Parthers te beoorlogen, en na dezen re hebben ondergebragt, door* Hyrkame Jangs de KaspiCehe zee en den Caucafns heen te trekken , en in Scythië te vallen; vervolgens de aangrenzende landen van Germanië , en Germanië zelf af telopen; dan door Gallië naar Italië tm*
ZtTr e" Z°den kri"S der
Tche heerfchaPpy, door den Oceaan vin
rondsom begrensd, te voltoojen. Midde-
Jerwyle dat hy zich tot dezen togt bereid.
de, ondernam hy de landengte van Corin-
thus door te graven , welke onderneming
Jf LANI£HS ^rd opgedragen («o Daarby kreeg hy in 't hooit , L
m dieP kana^ ^rt hy de ftad, opte^gen, denzelven van daar naar Circéum e leden, en by Terracina in zec te doen lopen, om den kooplieden eene vedige en
ge-
CO Dac Jniew hier „iet de rivier Anio „och van eene veieeniêi„g van de2e dgn
*»va„ denman, door c*? AR in commisfi! ge! fteW is nUt waarlcbynjyk. RE1SKE iu J
°2 * d!Ze,Ve VCrbaSterd is * *n«iul of Z of zoortgeIykeD Romeinfchen



van CAJUS JULIUS CiESAR. 153
gemakkei yke vaart naar de ftad te bezorgen. Al verder wilde hy de poelen, tusfchen Pomecium (ƒ) en Setium, afleiden, en land daar van maken , waar vele duizenden landlieden wonen konden : eindelyk ook nog de zee naby Rome door dyken affluiten, de droge en gevaarlyke plaatfen van het ftrand voor Ostia laten uitdiepen, en daar havens en legplaatfen maken, welke voor eene zo fterke fcheepvaart gefchikt waren. Dan dit alles bleef by het blote voornemen.
Beter ging het met het in orde brengen
van
(ƒ) De Romeinen noemden eigenlyk de ftad, naar welke het Pomptynfche veld (Campus Pomp. tinus) en de beruchte Pomptynfche moernsfen fcliynen genoemd te zyn , Pometia; doch deze naam werd zomtyds ook al verfchilleude uitgefproken. 't Zy men hier ter plaatfe Pometia , of Pometium, of ook Pomentium leze, en er of de ftai Pometia, of het Pomptynfche veld door verfta, dit maakt geen zo groot verfchil, als elk dezer lezingen verre te kiezen is boven die vau vroeger uitgaven, Nomentinum. Een naauwkeurig verflag van deze moerasfen, en van de meermalen mislukte ontwerpen om dezelve droog te maken, vindt men in volkman's Reisboek door Italien, VU Deel, bladz. 7 en volgg.
CM



J54 het L E V. E: r
van den Kalender, en het verbeteren van de ongeregelde tydrekening , \ Welk 0p wysgeerige-gronden door hem ondernomen, en gelukkig tot ftand gebragt, uitftekendc' voordeden opleverde. Te weten, de Romeinen hadden niet alleen in de oudlte tyden eene zeer gebrekkige tydrekening, daar zy het jaar naar den loop der maan bepaalden, zodat de offeranden en feesten, allengs verlopende, welhaast in geheel andere jaargetyden vielen , dan waarvoor zy waren ingericht, maar ook thans, nu het Zonne-jaar plaats had, was de rest van 't volk in de berekening daarvan geheel onkundig, en de Priesters, die alleen kennis van den tyd hadden , fchrevcn vaak eensklaps , zonder dat iemand daarop bedacht was, eene aanvullingsmaand uit, Merkedonius genoemd, welke nu ma het eerst gezegd wordt in 't jaar te hebben ingevoegd , 't welk eene weinigbeduidende en kortftondige hulp was , door hem uitgevonden , om het te kortkomende van het Maan-jaar aantevullen , gelyk wy va zyn leven verhaald hebben (g). Maar cm sar,
; die
(gj- Zie het Eerfte Deel dezer Levens, bl. 480.



van CAJUS JULIUS CAESAR. 155
die dit ftuk aan de bekwaamde wysgeeren en wiskundigen had opgedragen-, liet, uit de reeds voorhanden zynde manieren van berekenen, eene :byzondere en veel naauwkeuriger verbetering opmaken , welke tot nu toe ih gebruik i zynde by.' de Romeinen , oirzaak is , dat dezen , minder dan andere volken , zich door ongelykheid in dë tydrekening vergisfen. Dan ook dit gaf aan zyne beriyders,. en die zyne overheerfching niet dulden konden, ftof tot bedillen. Want by gelegenheid , dat iemand zeide: „ morgen koomt de Lier op" (A), wil men dat de redenaar cicero ten antwoord gaf: „ ja, volgens het hooge be„ vel;" even als of de menfchen ook dat aannamen, omdat het bevolen was.
Dan 't geen den haat tegen hem voornamelyk ontftak, en denzelven dodelyk voor hem maakte , was zyne begeerte o«' koning te worden, welke by de menigte de eerfte oirzaak van haat voordbragt, en aan hun , die hem reeds lang heimelyk een kwaad hart toedroegenhet beste voorwendfel aan de hand gaf. Zy, die er •fóodi.nö^oixy'.vöc-':'» eb ' ' op
XJj) Te wetea, het geftetute van dien naam.



i5<5 het LEVEN
op uit waren oni cjesar die eer te bezorgen, verfpreidden een gerucht onder het volk, dat, volgens de Sibillynfche boeken , het ryk der Parthen vermeesterd konde worden door de Romeinen , indien deze met eenen koning aan het hoofd hetzelve kwamen aanvallen , maar dat zy anders daar niet zouden inkomen. Eens, toen hy van Alba terug kwam naar de ftad , had men de ftoutheid hem met den titel van koning te begroeten. Ziende, dat het volk hiervan onthutst was, gaf hy uiterlyk zyn misnoegen te kennen, en zeide , dat hy geen koning was , maar c jesar. Dit werd met een algemeen ftilzwygen beantwoord, waarop hy gansch niet vrolyk noch wel te vreden zynen weg vervolgde. By gelegenheid dat de Raad tot buitenfpoorige eerbewyzingen voor hem bad bcfloten ; en de Confuls en Pretors, gevolgd van den gehelen Raad, kwamen om hem hiervan kennisfe te geven , zat hy juist op het verheven eergeftoelte, en, zonder opteftaan, even als of hy gemeene burgers te woord ftond , gaf hy hun ten antwoord, dat de eerbewyzingen hem toegelegd veeleer verminderd , dan vermeerderd



van CAJUS JULIUS CJESAR. 157
dcrd behoorden te worden. Dit ergerde niet alleen den Raad, maar ook het volk, \ welk deze minachting, aan den Raad betoond, als eene belediging van den Staat aanmerkte, waarom elk, die niet nodig had daar te blyven, terdond geheel mistroostig been ging. C/esar dit merkende, begaf zich mede onverwyld naar huis, ontblootte zynen hals, en riep zyne vrienden toe, dat hy aan elk, die maar wilde, vrybeid gaf om hem van kant te brengen. Naderhand gaf hy voor , eenen aanval van zyne gewone ziekte gekregen te hebben , er byvoegende, dat men in zulk een geval, indien men flaande fpreekt tot het volk, zich door de aandoening der zenuwen niet &ii kan houden , maar dadelyk begint te fchudden , ylhoofdig te worden en buiten kennisfe te geraken. Dan dit was geheel bezyden de waarheid, want, naar me* zegt, had hy by de komst van den Raad inderdaad willen opdaan , maar was door eenen van zyne vrienden, of liever van zyne vleiers, cornelius balbus, tegen gehouden, welke tot hem zeide: „ be„ denkt gy niet, dat gy caesar zyt, ea „ wilt gy u niet, als den opperden, laten ,,-èerenr ^



158
het LËVEM
Deze gegeven ergernisfen werden fö£ verzwaard door de mishandeling, den Gemeentsmannen aangedaan. - Men vierde do Lupercalien, 't welk algemeen gezegd wordt van ouds een herders-feest geweest te zyn, en 't welk overeen kwam met het feest van lvc/eus , by de Arkadiers (tj By die gelegenheid liep een aantal der aanzienlykde jonge lieden en Magiflraatsperzonen naakt door de dad, met zweepen van ruige vellen in de hand, waarmede zy elk , die hun ontmoette , bid kortswyl en al lachende eenen flag gaven. Vele vrouwen van den eerden rang gingen hun voorbedachtelyk te gemoet, en hielden hun, even als de kinders den meester, de handen toe om geflagen te worden, zich verbeeldende, dat zulks goed was voor zwangere vrouwen om gemakkelyk te kramen, en voor onvruchtbare om vruchtbaar te worden. Dit fpel zag ces ar aan, zittende by de Rostra op eenen gouden zetel, en in een plegtig triumf-kleed uitgedoscht. Antonius was, als Conful, mede onder de genen, die dus feestvierende rond-
. CO Z!e h" Leven van romulus, in 'e Eerfte Deel dezes werks, bl. 243.



van CAJUS jULIUS C/ESAR. 159
liepen. Deze op de markt gekomen zynde , nadat de menigte ruimte voor hem had gemaakt, liep naar c ze sar, en bood hem een koninglyk hoofdfierfel aan , met eenen lauerkrans omvlogten. Hierop volgde wel een handgeklap , doch niet dan ilaauw en flechts van eenige weinigen, welke daartoe opgemaakt waren. Maar toen ces ar dit eercteken weigerde aantenemen, klapte het gehele volk in de handen. Als hetzelve hem ten tweedenmale wierd aangeboden , hoorde men als vooren een handgeklap van enkclde perzonen , maar by ces ars weigering, ging cr weder een algemeen handgeklap op. Na deze kwalyk gelukte proef, dond ci£^ ,\ R op, en beval de kroon naar het Kapitool te brengen. Vervolgens zag men ook de ftandbeelden van cïesar met koninglyke hoofdfierfels pronken. Maar toen kwamen twee Gemeentsmannen, flavius en maruli.us ('O, op, fcheurden die eereteekens af, en lieten de genen, welke c/esar het eerst als koning hadden begroet,
O'O De eigenlyke namen dezer Gemeentsmann,?n waren cffiSETius flavus , en epidïus marullus. Zre SüF.ton. C 79. en vehej. paterc. L, II. C. 68,



160 het LEVEN
groet, opzoeken en naar de gevangenisfe brengen. De menigte volgde dezelven met handgeklap derwaards, en noemde die Gcmeentsmannen brutussen, omdat brutus voorheen het koningfchap vernietigd, en de magt, welke de koningen hadden uitgeoeffend, aan den Raad en het volk gegeven had. Hierover werd cjesar dermate vertoornd, dat hy flavius en marullus van hunne waardigheid ontzette, de, en terwyl hy hevig tegen dezelven uitvoer, tevens het volk zelf beleedigde, daar hy hen telkens Brutusfen en Cumanen noemde (k).
Van
(Je) Brutusfen noemde hy hen in dien zin van het woord, waarin het beteekent een onnozel, $n. vys mensch, voor hoedanig die eerfte brutus gehouden werd, waarvan hy vervolgens den bynaam brutus bekwam. Wat betreft den fchimpnaam Cumanen, door ca;sar gebezigd, deze is ontleend van de inwoners van Cuma, die, zo als de burgers van meer andere fteden, by ouds en ook nog in onzen tyd , het ongeluk hadden van als by uitftek onnozele halzen te boek te ftaan. Strabo haalt Haaltjes van hunne domheid aan, die al zeer belachelyk zyn. Men denke echter niet aan Cuma in Italië , maar aan eene Griekfche ftad van dien naam in klein Afia , m het
land-



van GAJUS JULIUS CES AR. iét
Van nu af derhalven begon het volk bet oog te vestigen op brutus, die aan vaderszyde gerekend werd van dien eerilert .brutus afteftammen, en aan moederszyde van de serviliussen, zynde een ander aanzienlyk geflacht,- terwyl hy daarenboven een zusters - zoon was van cato j dien hy tevens tot fchoonvader had. Dan de eerambten en gunstbewyzen van c m sar ontfangen hinderden hem om uit zich zelven de dwingelandy te vernietigen. Niet alleen was hy zelf uit den Pharfalifchen flag, nadat pompejus gevlugt was, door; gAisar in 't leven behouden; niet alleen had zyne voorfpraak menig eenen zyner vrienden gered, maar hy genoot ook cm* s a r s volkomen vertrouwen. Thands bekleedde hy den aanzienlykflen rang onder de Prsetors, en was benoemd om over vier jaren Conful te worden (/) , zynde
daarin
landfchap ^olls. Zie è ras mus op het (preek woord: Cumani fero fapiunt. De twyffeling vari nu soul , of de Romeinen wel dezen fchimp^ naam in gebruile hadden, doet hier niets af, dewyl cmsar zich dikwyls Van Griekfche uitdrukkingen bediende. (/) C/esar, die thands alleen de oppermagt IX. DEEL. [I] »«



i6i het LEVEN
daarin voorgetrokken boven c a s s i u s , zynen mededinger: want men verhaalt, dat c«sar gezegd zoude hebben , dat cassius wel rechtmatiger aanfpraak daarop, maakte, doch dat hy evenwel brutus niet wilde voorby gaan. En toen zommigen , nadat de zamenzweering reeds tot dand was gebragt, brutus als deelgenoot by hem aanklaagden , wilde hy daar niet van hooren , en met de hand naar zyn lichaam tastende, zeide hy tot de befchuldigers : „ brutus zal de floping „ van dit lichaam wel afwachten;" willende daarmede zeggen , dat deze om zyne braafheid wel verdiende de heerfchappy te voeren , doch dat hy , om daartoe te geraken , niet ondankbaar en fnood zoude worden (vt). Zy nu, die
het
in handen had, en zich uit dien hoofde om geene grondwetten van den Staat meer bekreunde, begaf nu ook de hoogde eerambten, die voorheen jaarlyks plagten begeven te worden, verfcheidene jaren vooruit, om des te meer vrienden en aanhangers te maken. Zie sdeton. Cap. 76.
(«0 Dit fchynt ons , uit vergelyking van 't leven van brutus, waar deze woorden mede,
mee



van CAjÜS JULIÜS C7ËSAR. 16%
het op eene omwenteling toeleideii, en op hem als den eenigften, of althands als den voornaamften uitvoerder daarvan het oog hadden , waagden het niet, met hem in persoon daarover te fpreken <, maar ftrooiden 's nachts briefjens in het rechtergeftoelte en in den zetel, waarop hy als Pretor zat om het recht uittefpreken, waarop meestal gefchreven ftond : „ Gy „ flaapt, brutus!" -— en , „ Gy zyt „ geen brutus." Cassius merkende» dat dit middel de eerzucht van brutus van lieverleê gaande maakte, deed zyn best om hem nog meer aantevuuren, Want deze had eenen byzonderen haat tegen caesar, waarvan wy de oirzaak in 't leven van brutüs ontvouwd hebben: waarom ook c/esar een kwaad vermoeden op hem had, zodat hy eens tegen zyne
vrien-
Riet eenige verandering voorkomen, voor als nog toe de beste zin te zyn , dien men aan deze duistere plaats kan geven , fchoon de lezifig, waarop deze vertaling fteunt , zwaarigheid out* sioet in de woorden , welke ter verklaaring oti,ïnïddelyk hierop volgen.



364 het LEVEN
vrienden zeide : „ wat dunkt u dat cas„ sius met ons in den zin heeft; ik voor „ my heb geen groot behagen in hem, „ want hy is geweldig bleek." Op eenen anderen tyd,' als men antonius en dolabella by hem aanbragt, als ftie eene omwenteling beraamden , zou hy geantwoord hebben : voor die vette en fraai „ gekapte heeren ben ik niet bevreesd , „ maar voor die bleeke en magere lie. „ den;" meenende daarmede cassius en
brutus.
Dan het fchynt, dat het noodlot den menfchen niet zo zeer onverwacht, als wel onvermydelyk overkoomt Immers
fpreekt
O) Wy kunnen ons niet weerhouden by deze aanmerking van plut archus te voegen die van vellejus paterculus, Z. II. C. 57. Sed profeiïo ineluaabilis fatorum vis, cujascumque fortunam mutare conjlituit, conftlia corrumpit. „ In„ derdaad de magt van 't noodlot is voor nie„ mand te ontkomen: het verdwaast de raadflagen „ van den genen, dien het in 't ongeluk wil ftor„ ten-." By welke plaats de beroemde ruunkenius eenige gelykzoortige plaatfen aanhaalt, die insgelyks te kennen geven , dat de Godheid , of volgens anderen het noodlot, den menichen, die
tot



van CAJUS JULIUS CvESAPv. i6$
fpreekt men ook van wonderteekenen en verfchynfelen, welke destyds hebben plaats gehad. Wat betreft vuurvlammen in de lucht en geluiden , welke 's nachts wyd en zyd gezien en gehoord wierden , en vogels, die anders-aan eenzame oorden gewend nu op de markt kwamen vliegen, deze mogen misfehien van te weinig belang gerekend worden , om by een zo zwaar ongeval in aanmerking te komen: maar de-wysgeer strabo verhaalt, dat men eene menigte vuurige mannen tegen , elkander zag ilryden (o) , en dat de flaaf
yan
tot ongeluk beftemd zyn, vooraf liet verftand vcrbystert. Meer andere plaatfen zouden wy daarby kunnen voegen, indien zulks hier te pas kwam.
O) Volgens de algemeene lezing (want de voorgefl'agen verandering van reiïke ftennt pp geen gezach) kunnen wy deze woorden niet anders opvatten, dan van vuurige krygslcgers in de lucht, waarvan ook in later eeuwen menigmalen gew.ig is gemaakt, en die buiten twyffel*niets anders dan een (lerk Noorderlicht zyn geweest, waaraan de vreesachtige verbeelding der menfchen de gedaan, te van ftrydende legers wist te geven. Van on«levfcheidene zogeuaamde wonderteekenen vindt men gewag gemaakt by heyne, Opusc. Jcad. Vel. IIl. waaronder echter dit niet wordt gevondên. 3]



\66 het LEVEN
van zekeren krygsman veel vuurs van zyn© hand fchuddede, zodat de omftanders meenden, dat dezelve verbrandde, doch dat de inan, nadat zulks was opgehouden, geheel onbefchadigd was gebleven ; als mede, dat by eene offerande, die caïsar liet doen , geen hart in het offerdier was gevonden , 't welk een yslyk voorteeken was y daar in de -Natuur geen dier zonder hart kan beftaan Men hoort ook
nog velen verhalen , dat zeker Wichelaar hem gewaarfchuwd had, dat hy op de Idus van Maart (q) op zyne hoede moest zyn tegen een groot gevaar, 'c welk hem dreigde. Als nu c^sar op den morgen van dien dag naar den Raad ging, groette hy den Wichelaar, en zeide al fpottende 5 „ wel nu , de Idus van Maart zyn geko„ men;" waarop deze hem in 't oor flui.
der-
(f) Men begrypt lïgtelyk, dat diergclyke voorVillen, welke zomtyds verhaald wordeu'plaats gehad te hebben , niets anders dan Priester-bedrog ?yn geweest.
(?) Das heette de vyftiende dag dier maand. De Wichelaar, of Harofpex, hier bedoeld, wordt $e'urinna genoemd by suetonius.



van CAJUS JUL1US C^SAR. 167
derde: „ ja, zy m gekomen, maar nog „ niet voorby." 's Daags te voren by marcus lepidus te gast zynde, teekende hy aan tafel eenige brieven, zo als by meermalen gewoon was te doen. Als nu onder de overigen het gefprek inmiddels daarop was gevallen, welke dood wei het wenfchelykde zoude zyn, riep hy , voordat nog iemand zich daarop verklaard had , met drift uit, „ een onverwachte." Na den maaltyd, volgens gewoonte, met zyne vrouw te bed zynde gegaan , fprongen eensklaps de deuren en venflers van bet vertrek open. Hy ontwaakte verfchrikt door dat gedruisch en door het licht van de maan, die in de kamer fcheen, en bevond, dat ca lp urn ia in diepen flaap was , doch hoorde haar in den flaap onduidelyke geluiden en onverftaanbare klachten uitboezemen. Zy droomde namelyk, dat zy hem beweende, daar zy hem vermoord in haare armen hield. Doch anderen verhalen dien droom op eene andere manier. Te weten, het huis van cm sar pronkte met een' tempelgevel , die hem, volgens liviüs, door den Raad als een onderfcheidend fieraad en eerbewys ver\L 4] §U1W



ïcTS het LEVEN
gnnd was W- Dezen zag zy in den droom forten, t welk de oirzaak was van haar gekerm en geween. Hierom, toen het dag was geworden, bad zy c*sAR , zo het gefchieden kon, niet uittegaan, maar de vergadering tot eenen volgenden dag imteftelleii ; en zo by al op haren droom geen' acht wilde flaan , dat hy dan ten minden door andere middelen van voorTpelhng en door- het dachten van offerdie-
ren
CO Onder meer andere Gqddetyke eerbewyzin-
t2'J7Zede de flaaffche VJeier*om
gunst bédelde, was ook deze, dat zyn huis van andere gewone huizen onderfche.den , en op de wyze van de tempels der Goden was ingericht. En zulks beftond niet flechts hierin, dat deszelfs
M'< n aU de dak^ der tempels, en onze Jedendaag che daken, fpits opliep, daar de daken
der burgerhuizen gemeenlyk plat waren, maar ook, dat het dak of wel de gevel pronkte met teelde, en fieraden, die alleen aan de tempels eigen wa. ren. Qn toch is de zeer waarfchynlyke verklaag nng, door salmasiu» aan >t Griekfche woord ****** by plütarchus , en aan 't Latynfche fnstigimn by suetoN,us, gegeven in eene breder aanteekening op .fartiam vs , in Pefcenni» ISigro, Cap. gewoonlyk anders beteekent 'frl tigium zulk een fpi;soplopend dak, waarvan wy, zo even fpraken.



van CAJUS JULIUS GffiSAR. 169
ren zyn geluk of ongeluk mogt gaan vernemen. Dit fchynt dan ook by hem ach-, lerdocht en vrees verwekt te hebben, daar hy zag, dat calpurnia, by welke hy nooit te vooren eenige vrouwelyke zwakheid of bygelovigheid had befpeurd, thands zo uittermaten beangftigd was.
Dan nu kwam tusfchen beiden decimus brutus, toegenaamd albinus, die grotelyks het vertrouwen had van cjesar , zodat deze hem zelfs tot zynen tweeden erfgenaam had aangefteld , doch die mede behoorde tot de zamenzweering van den anderen brutus en cassius. Deze vrezende, dat, byaldien ces ar het dien dag ontkwam , de gehele aanflag te niet zoude lopen, delde de Wichelaars tot het doel van zyne fpotterny, en be. ftrafte caïsar , dat hy zelf dof tot veiv wyten en befchuldigingen gaf aan den Raad , die denken zoude , dat men den fpot met hun dreef. Want, zeide hy , dezelve was nu op zyn bevel zamengeko. men, en was eenpaarig gezind om een befluit te nemen, dat cjEsar van'de Provinciën buiten Italië tot koning benoemd ?;oude worden , en overal elders waar hy XL 5] kwam,



i/o het LEVEN
kwam , te water of te lande, de koning, lyke kroon zoude mogen dragen. Indien hy nu aan hun, die reeds vergaderd zaten, liet zeggen, dat zy voor tegenwoordig' konden heengaan, en naderhand weder by. een moesten komen, wanneer calpurnia beter dromen had gehad, wat zyne benyders dan wel van hem zeggen zouden , en wie dan verder de verdediging zyner vrienden zoude willen aanhoor°en, wanneer dezen beweerden , dat dit geene flaverny en geene overheerfching was? Wilde hy evenwel volltrektelyk dien dag voor noodlottig gehouden hebben , dan ware het nog beter, dat hy in perzoon in den Raad kwam , en denzelven aanzeide om uiteen te gaan. Na dit vertoognam brutus C/esar by de hand, en leidc hem ten huize uit, Hy was nog maar pas op ftraat gekomen , toen een vreemde (laaf met grote drift hem zocht te fpreken, welke, als hy door de menigte, die ca;sar omringde, terug gefloten •wierd, en zyne pogingen moest opgeven, met geweld in 't huis drong, en zich overgaf aan calpurnia , met verzoek, om hem in .bewaaring te houden tot c m.-
s ars



van CAJUS JULIUS CiESAR. i?x
SARS terugkomst, want dat hy gewigtige dingen aan dezen had te ontdekken.
Artemidorus, geboortig van Gnidus, die onderwys gaf in de Griekfche Letterkunde, en daardoor met eenigen der aanhangelingen van brutus in kcnnisfé was, zodat hy meest alles wist wat er omging i kwam hem een gefchrift brengen0, bevattende hetgene hy hem wilde ontdekken. Dan ziende, dat cjesar de papieren, die hem overhandigd wierden, alle aan zyne bedienden overgaf, voegde by zich zo na mogelyk by hem , en zeide : „ lees flechts dit voor u alleen , en „ ten eerden 5 want het bevat dingen van „ gewigt, en die u betreffen." C M s a r nam het, doch wrerd door de menigte van lieden , die hem telkens kwamen aanfpreken, belet om hetzelve te lezen , fchoon hy herhaalde reizen zulks trachtte te doen. Hy kwam dan met dit papier In de hand, 't welk hy alleen uit de anderen zelf had gehouden , in den Raad. Anderen echter zeogen , dat hem dit papier door iemand anders is ter hand gefteld , en dat arteihidorus hem in 't geheel niet heeft
kun-



I7i het LEVEN
kunnen genaken, zynde den geheelen weg over door den drang terug gefloten.
Dit alles evenwel heeft blotelyk by toeval kunnen gebeuren; maar de plaats, waar de moord en het geheele bedryf is voorgevallen , en waar thands de Raad vergaderd was; eene plaats, waar het dandbeeld van pompejus dond, en die door pompejus zelven als een der praalgebouwen aan zynen fchouwburg was gevoegd; deze verdrekt tot een fprekend bewys , dat hier eene Godlyke hand onder werkte , welke de uitvoering van 't duk juist daar befchikte. Ook zegt men, dat cassius, voor dat hy de zaak ter hand nam , zyne oogen naar het beeld van pompejus gewend, en in dilte deszelfs hulp had afgebeden ; fchoon hy anders gansch niet vreemd was van de leer van epicurus; doch de tydsomdandigheid,. daar het geduchte tyddip naderde , verwekte in hem eene geestdrift- en vervoering, waarvoor zyne voorige gevoelens moesten wyken, Antonius, die caesar getrouw was, en grote derkte bezat , werd buiten de Vergaderzaal opgehouden door brutus



van CAJUS JULIUS C^SAR. 173
aliunus (Y), die hem met opzet in een lang gefprek inwikkelde. Toen ciESAR binnen kwam, ftond de Raad op, om hem de gewone eer te bewyzen. Van de party van brutus plaatsten eenigen zich van achter om zynen ftoel, terwyl anderen hem te gemoet gingen , als ware het om zich met tillius cimber (O» die vergiffenis voor zynen gebannen broeder verzocht, in die voorbede te vereenigen, en dezen verzelden hem met hunne beden tot aan zyn geftoelte. Dan toen hy gezeten.
(s") Beter zegt onze zelfde fchryver , in 't leven van brutus, dat dit ophouden van antonius gefchied is door trebonius; want dat deze de man is geweest, blykt uit de brieven van cicero.
(*) Men leest hier wel in 't oirfpronkelyke Metillim Cimber, doch dit is klaarblykelyk eene vergisfing. Gemeenlyk vindt men 's mans naam gefpeld Tullius, 'c welk oudendorp verdedigt, doch wy houden het met erne sti en anderen, die hem Tillius noemen. Zie ernesti, in Clave Cicer. en ad Sueton. in Julio, C. 82. Dit gevoelen wordt, onzes bedunkens, zelfs door de verbastering van dien naam iu Metillius bevestigd, ge'yk mede door eene andere verbastering by appianus, waar Atiliuy gelezen wordt.



174 HfcT LEVEN
ten zynde die verzoeken affloeg, en op min befcheiden aandrang van den anderen kant, zyn ongenoegen aan ieder in 't byzonder liet blyken , rukte tilliUS hem met beide handen de Toga van den hals; en dit was het afgefproken teeken om den aanval te beginnen.
Casca bragt het eerst hem aan den hals eenen fteek toe , die echter niet dodelyk was, noch diep diep inging, waarfchynlyk omdat hy by den aanvang van zulk een ilout beftaan ontfleld is geweest. Althans c^ssar keerdè zich daarop omen greep naar zyn zwaard , 't welk hy van nu af in de hand hield. Tevens begonden beide te fchreeuwen, de eene, die gewond was, in 't Latyn: „ fhoode cas„ ca, wat doet gy?" de andere, die de dader was, in 't Grieksch tot zynen broeder : „ help my , broeder." Op dit begin werden allen, die geene medepligdgen waren , met fchrik en afgryzen van zulk eene daad bevangen; durvende noch vlugten, noch CjEsar verdedigen, noch zelfs een woord fpreken. Nu werd hy van rondsom door de zamengezwoorenen cmfingeld, en door elk van hun met het ont-
blo-



van CAJUS JULIÜS GtESAR. 175
blote zwaard bedreigd : naar welken kant hy zich wendde, zag hy. zich blootgefteld aan aanvallen van dolken, die op zyn aangezicht en oogen gemunt waren, tegen welke alles hy zich. als een wild dier in 'c midden van eenen troep jagers van rondsom verweerde: want volgens affpraak moest elk der zamengezworenen deel aan den moord hebben , en eenig bloed plengen; waarom ook brutus hem eene enkele wonde in de lies toebragt. Ook verhalen zommigen , dat c«sar zich tegen alle de overigen verweerde , en al brullende zich dan naar dezen , dan naar genen kant wendde, maar dat hy op het zien van brutus met het uitgetogen zwaard, zyn hoofd in de Toga bedekte, en zich liet vermoorden («) , nadat hy,
't zy
(ti) Plut archus fpreekt niet van 't gene door zommigen verhaald is, dat ca: sar tegen trutus in 't Grieksch gezegd zoude hebben: „ en gy, myn zoon, ook een van dezen." Sue. tonius maakt er gewag van, doch zo, dat hy aan de echtheid van dat verhaal fchynt te twyffelen. Het fchynt dat meermalen aan zulke buitengewone menfchen by hun fterven woorden in den . mond zyn gelegd , die zy of in 't geheel niet,
of



i;6 het LEVEN
't zy by toeval , of dat de moorders hem opzettelyk derwaards gedreven hadden, juist geraakt was; by het voetduk, waarop het dandbeeld van pompejus dond, zodat hetzelve niet weinig met zyn bloed wierd bemorst (y). Dus was het, als of pompejus zelf het oppertoezicht had over de wraakoeffening van zynen vyand, die aan zyne voeten lag te zieltogen, onder een groot aantal van wonden. Deze, zegt men, zyn drieëntwintig in getal geweest, en velen der moorders bragten zelfs eikanderen wonden toe, terwyl zy met zo vele dolken te gelyk op één lichaam aanvielen.
Nadat c^sar was afgemaakt, was de Raad niet te bewegen om brutus , die te voorfchyn trad, om 't een en ander ter
ver.
of geheel anders hebben uitgefproken. Welke twynelingen over de laatfte woorden van onzen willem den Eerften ontftaan zyn, is bekend.
(yj Toen, niet zeer lang geleden, de Franfchen iii Rome waren , en het Treurfpel van Volt aire, 't welk den dood van césar vertoont, aldaar gefpeeld wierd, werd by dat zelfde ftandbeeld van pompejus, toen nog te Rome aanwezig, de moord, althans in fchyn, verricht.



Van CAJÜS JÜLIÜS GESAR. ï?f
verdediging vari 't gebeurde bytebrengéri ï aanrehoren, maar liep overhaast de deureri uit, en verwekte door hun vlugten zulk eené ontdeltenis en verlegenheid onder het volkt dat velen hunne huizen toefloten, en dè bankiers en kooplieden hunne kantoren eh winkels verlieten: de een kwam aanlopen naar het moordtoneel om het lyk té bezien, de ander, die zyne nieuwsgierigheid voldaan had, kwam vandaar terug. A n-1tonius en LEPiDüSj getrouwe vrien* den van c m s a r , pakten zich weg, en namen de vlugt in de huizen van anderen* Brutus en de andere zamengezworcnen* nog heet van den moord, liepen, met dé blanke zwaarden vooruit, alle te gelyk van het Raadhuis, en namen dén wég naar het Kapitool, niet als lieden die vloden, maar met een vrolyk gelaat en moedige houding ^ roepende het volk tot de vryheidi, en zich in gefprek inlatende met de aanzienlykden onder de genen, dié hüii ontmoetten en aanfprakem Zömmigert gin* gen mede naar het Kapitool, en vermengden zich onder de zamengezworenén , als of zy mede deel aan 't werk gehad hadden , zynde er op gedeld om in die* IX. deel» [df] eer



«73 hït LEVEN
eer te deelen. Onder dit getal waren cajus octavius en lentulus spinther, welke naderhand door antonius en den jongen caesar omgebragt zynde, hunne dwaze roemzucht met hun leven hebben geboet , zonder zelfs den roem, die hun het leven kostte, te genieten, omdat de menfchen hun denzelven niet toekenden : want de genen, die hen ter dood lieten brengen, ftraften hen niet ora de daad, maar om hunne gezindheid.
's Anderendaags kwam brutus met zyne mededanders op de Markt, en hield eene redevoering, waarby het volk, dezelve aanhoorende , zich zo geliet, .dat het noch misnoegd fcheen te zyn over het gebeurde, noch ook hetzelve goedtekeuren ; doch echter door zyn ftilzwygen tevens medelyden toonde te hebben met CjEsar, en achting voor brutus. De Raad , om het gebeurde zo veel mogelyk te doen vergeten , en aan allen genoegen te geven, befloot, dat c&sar als een God vereerd zoude worden , en dat alles, wat door hem , gedurende zyne heerfchappy was vastgedeld , tot het geringde
toe,



van CAJUS JÜLIUS CiESAR. 17^
toe, onveranderd zoude blyven. Aan brutus en zyne medegenoten werden wingewesten en aanzienlyke eereposten gegeven : zodat elk dacht, dat de rust ge* heel herdeld was, en alles ten besten was afgelopen.
Maar toen by het openen van caesars" Testament bleek, dat aan het Romeinfché volk, man voor man, een aanzienlyk Le= gaat was gemaakt, en toen men het lyk geheel verfcheurd door dolkdeken over de Markt zag dragen , was de menigte niet meer binnen de palen van orde en betamelykheid te houden. Er werden banken» houten traliën en tafels van de Markt byeen gehaald, en op elkander gedapeld * waarop men het lyk daar ter plaatfe zelvê ging verbranden. Vervolgens greep een gedeelte van 't volk de brandende houten» en liep daarmede naar de huizen der moordenaars, om die in brand te deken. Anderen liepen door alle hoeken van de dad* om de moordenaars zelve optezoeken, en gevonden hebbende te verfcheuren : doch geen van dezen viel hun in de handen \ want allen hadden zich zorgvuldig opgefloten. Een van caesars vrienden, met



iSo Bet LEVEN
name cinna, had 's nachts te vooren eenen bedenkelyken droom gehad. Hy had namelyk gedroomd , dat hy van c je s a r ter maalcyd wierd genodigd , en zulks afflaande, door denzelven by de hand wierd gegrepen, en ondanks alle weigering en tegenkanting medegevoerd. Hoorende nu, dat het lyk van c je sar op de Markt wierd verbrand , ging hy , hoe zeer ook beducht voor dien droom , en niettegenftaande dat hy de koorts had, heenen om hem de laatde eer te bewyzen. Zodra men hem in 't gezicht kreeg, vraagde een uit den hoop , hoe hy heette. Dit werd hem door eenen ander gezegd; en hy zeide dit weder aan eenen derden. Weldra hoorde men algemeen zeggen , dat deze een der moordenaren van caesar was Er was namelyk onder de zamengezwore. nen één , die insgelyks den naam van cinna voerde : en daar men genen voor dezen nam, viel het volk terdond op hem aan, en verfcheurde hem op de plaats. Dit byzonder maakte brutus en cas* s i u s zo bevreesd , dat zy weinige dagen daarna de dad ontweken. Hoe het federt met hun gegaan is, en hoe zy aan hun
ein-



van CAJUS JULIUS CAESAR. 181
einde zyn gekomen, is door ons in het leven van brutus vermeld.
C je sar was niet meer dan zesenvyftig jaren oud, toen hy ftierf, hebbende pompejus weinig meer dan vier jaren overleefd. Van de heerfchappy en oppermagt, welke hy zyn geheele leven lang gezocht, en na het doordaan van zo veel gevaars pas deelachtig was geworden, heeft hy geene andere vrucht geplukt, dan eenen naam, en eene eer, die hem by zyne medeburgeren gehaat maakte. Maar de magtige Befchermgeest, die hem geduurende zyn geheele leven ten diende gedaan had, verzelde hem ook na den dood , om den moord aan hem gepleegd te wreken , ver volgde zyne moordenaars in alle landen en zeeën , en fpoorde dezelven zo lang op, totdat er geen van allen meer overig was, ftraffende elk, die maar in t minde 't zy deel aan de daad zelve had gehad , of bewust van den toeleg was geweest. Onder de menfehelyke byzonderheden is bovenal merkwaardig het gebeurde met cassius. Deze in den flag by Philippen doordak zich met het zelfde zwaard, waarmede hy tegen c ais ar had gewoed, On\M 3] der



ï8s het LEVEN
der de byzonderheden aan den hemel wa^ ren even zo merkwaardig eene grote ftaan. der, welke zeven nachten achtereen, na den moord van cjesar, zeer helder fchit, terde en daarna verdween ; en eene verduistering van het zonnelicht : want dat geheele jaar zag men den fchyf der zonne bleek en zonder glans, terwyl dezelve niet dan eene flaauwe en zwakke warmte van zich gaf; zodat de lucht altyd nevelig en dik was, by gebrek van genoegzame warmte, die dezelve verdunt; en dat de vruchten, door de koude van de lucht, niet tot volkomen wasdom konden komen , maar verdorden voordat zy ryp waren geworden, Poch inzonderheid ftrekte eene verfchybing, aan brutus gefchied, tot een duidelyk teeken, dat cmsars moord den Goden mishaagde. Deze verfchyning was dus. Toen hy op het punt dond, ooi met zyn leger van Abydus <V) «aar de
te-
i (W Abydus, in Afia, ligt tegen over Sestns, V? Europa , ter plaatfe waar de Hellefpont de mmfte breedte heeft. Beide plaatfen zyn verWaard, door de ongelukkige liefde yan reso ea



van CAJUS JULIUS GESAR. 183
tegenover gelegen kust over te fteken, lag hy 's nachts in zyne tent, volgens gewoonte, zonder te flapen , en peinzende over hetgene dat ftond te gebeuren ; want men Mot dat geen veldheer ooit minder geflapen'heeft dan brutus, wien het eigen was den meesten tyd wakende door te brengen, Op dat pas verbeeldde by zich eenig geraas aan de deur te hooren. By het licht van eene byna uitgebrande nacht, lamp zyne oogen opflaande, ziet hy eene vervaarlyke gedaante van eenen ongemeen .roten man, met verfchrikkelyke blikken. In 't eerst ontftelde hy; doch ziende, dat het fpook niets deed, noch zeide, maar ftil by zyn bed bleef ftaan , vraagde hy, wie het was? „ uw kwade geest, brutus"" was het antwoord, „ by Fhilip" pen zult gy my zien." Onverfchrokken hernam daarop brutus: „ wel nu, ik zal u zien:" en op ftaande voet verdween de Geest. Toen hy vervolgens by Philippen dryd voerde tegen antonius
„ rVï behield by in 't eerde en CAiSAR {x), nemeiu
ge-
f» OCTAVIANU» C*SAR, naderhand AUGUSTUS toegenaamd.
[14]



het LEVEN
frcdènde °;erhand'noe§ ******
van den vyand, waarmede hy te doen had,
corindT' de vI^nde„
tot m de legerplaats van C*SAR, welke
hy Pionderde. Dan in den naeht voor het
aangaan van het tweede gevecht verfcheen
hem andermaal de Geest, en fchoon de-
?elve niet tot hem fprak, begreep gru-
tvs evenwel hieruit, dat zyn lot beflist
was, en dortte zich, zonder eenige voor-
ÏOtg, midden in 't gevaar. Hy kwarq
echter niet in »t gevecht te fneuvelen,
maar nadat zyn leger geflagen was, vlugt'
te hy naar eene rots, wierp zich voorover
m het blote zwaard, en met hulp, naar
bien zegt, Van eenen zyner vrienden,
gnefdehy zich dermate, dat hy den geest
A L E X,



ALEXANDER
E N
G M S A R.






VERGELYKING
van
ALEXANDER
E N
C M S A R Ct>
I~Iet Romeinfche gebied is zo vruchtbaar geweest in deugden, en bovenal in krygsdeugden, dat hetzelve my verfcheidene grote Veldheeren opleverde , waardig om in vergelyking te komen met alexanPer; zelfs onder die van zynen tyd. Maar federt dat c je sar te voorfchyn is
geCI) By gebrek eencr oirfpronkelyke vergelyking van plutarchus zelven, hebben wy weder, gelyk meermalen, gebruik gemaakt van die, welke de Franfche Vertaler dacier in de plaats ■heeft gefteld.



i88 VERGELYKING van
gekomen, blyfc er geen twyffel meer over, of deze is de man , dien men met het' meeste recht tegen alexander kan overtellen. Zelfs kan ik zeggen, dat, zo ik in de overige vergelykingen der beroemde mannen, wier leven ik befchreven heb, de kampioenen heb uitgezocht, welke ik in tegenftelling konde brengen , ik by de tegenwoordige niets anders gedaan heb, dan het eeniremmige oordeel van alle menfchen te volgen. De geheele wereld is my voorgekomen, en heeft my op Cjesar gewezen , als het meest waardig om met alexander vergeleken te worden, en als den genen , die met dezen de meeste overeenkomst heeft. Inderdaad de hoofdtrekken van deze beiden zyn volmaakt gelyk: dezelfde eerzucht; dezelfde drift voor het oorlog; dezelfde blakende yver om hunne voornemens doortezetten; dezelfde moed; dezelfde onverfaagdheid in 't gevecht; dezelfde edelmoedigheid jegens de overwonnenen ; en het zelfde vertrouwen op hun geluk. Alexander deed den roem van alle voorgaande Griekfche Veldheeren verdwynen, en c^sar verduisterde even zo dien van alle Romeiniche Leger.



ALEXANDER en C^LSAR. 189
gerhoot'den, die vóór hem geweest waren* Zo dra hy verfchcen , zonk alles in het donker; even als de zon, zo dra zy zich vertoont, alle de andere hemellichten verdooft , en (om my van de woorden van pindarus te bedienen) het geheele uit* fpanfel , door haar licht, in eene barre woestyn verandert.
Doch even als in de meestgelykende aangezichten altoos toch eenig verfchil is, 't welk dezelve van elkander onderfcheidt, zo zal men ook onder de meest gelyke trekken van deze twee grote mannen byzondere trekken vinden , die een genoegfaam onderfcheid tusfchen beiden doen zien. Wy willen de eene en andere kortelyk befchouwen , en met alle mogelyke billykheid hunne gebreken en hunne deugden onderzoeken , ten einde dat de lezer, door deze vergelyking, in daat gedeld worde om gemakkelyk te beoordeelen, wie de voorkeur boven den anderen verdiene , en by wien van beiden het meest de waare en eigenlyke grootheid te vinden
zy-
Ten aanzien der geboorte, heeft de eene boven den anderen niets vooruit. A-
lex-



ipo VERGELYKING van
lexander damde , aan 's vaders zyde, van hercules af, en door zyne moeder was hy een afftammeling van achillesen dus klom hy op tot jupiter. CiEsar bragt insgelyks zyn geflacht tot jupiter, door anchisbs en venus van welke hy voorgaf afkomftig te zyn. Maar alexander onteerde eenigermate zyne geboorte, door dezelve te verbergen, en zich eenen zoon te noemen van jupiter, dien hy wilde doen voorkomen, als gemeenfchap gehad hebbende met zyne moeder; daar ces ar, blyvende by de gefchiedenis van zyn geflacht, zkh vergenoegde met te zeggen, „ dat de julius„ sen afdamden van venus, en dat men in zyn geflacht vond de majefleit „ der koningen, die boven alle menfchen „ verheven zyn, en de Heiligheid der Goh den, aan wien zelfs de koningen onder„ worpen zyn" (a).
Beide waren begaafd met eene uitflekende fchoonheid , en een verheven voorkomen, vol van zachtheid en majesteit. Het
vuur9
00 Zie süetow. ;« Julio C.6.



ALEXANDER en C7ESAR. 191
vuur , dat uit hunne oogen draalde , vertoonde den brand en de drift van hunnen moed. Echter had elk hunner een gebrek , 't welk hunne Gefchiedfchryvers niet vergeten hebben te melden. C je sar was kaal van hoofd, en alexanders hoofd hing naar éene zyde. Doch dat gebrek van c je sar werd eindelyk bedekt door zyne overwinningen, die hem het recht gaven om eene lauerkrans te dragen; en dat van alexander verdween genoegfaam door de vleiery zyner Hovelingen, menfchen, die gewoonlyk aapen zyn van hunnen meester ; want dezen , door hetzelve natebootfen , maakten dat het of geheel verdween , of althans minder gemerkt wierd. De Natuur had aan alexander een lichaam gefchonken, in ftaat om de zwaarfte vermoeienisfen te verduu. ren: dit had zy aan cssar geweigerd, wien een zwak en teder lichaam ten deele was gevallen; doch deze wist die natuurlyke zwakheid door arbeid te verhelpen, en vond in den kryg zelven een hulpmiddel tegen zyne ongefteldheden , door zich niet te ontzien , zich te harden tegen alle vermoeienisfen, en zyne rust zelve in werk-
faam-



m VERGELYKING van
faamheid te veranderen. Nu drek t het zé* kerlyk iemand veel meer tot eer, derkte van lichaam door -eigen moed en arbeid verworven te hebben, dan dezelve van de Natuur te hebben" ontfangen.
Beiden werden bezield door dezelfde eerzucht, of liever door dezelfde drift om te heerfchen en meester te worden. Alexander, nog een kind zynde, beklaagde zich by zyne jonge vrienden over de overwinningen van zynen vader philippus, die hem niets om te veroveren overliet. Caesar, in meer gevorderden ouderdom, over de Alpen trekkende, bekende tegen zyne vrienden, dat hy liever de eerde wilde zyn in een Hecht gehucht, dan de tweede te Rome; en in Spanje, by gele* genheid dat hy het leven van alex°an, der las, begon hy te fchreien, omdat hy nog niets roemruchtigs had uitgevoerd in eenen leeftyd, waarin die Vorst reeds zo vele koningryken had overheerd. Maar deze drift paste beter voor alexander, een' gebooren koning, dan voor c je sar, die, hoe aanzienlyk ook zyne afkomst was, nogtans als een gemeen burger ter wereld kwam, en bepaald zynde binnen den kring
van



Alexander en C/Esar. 193
van eene menigte grote mannen, die allen Z-yns gelyken waren, zich niet kón verheffen , en buiten de grenzen dier gelykheid treden< zonder de grootde onrechtvaardig-' heden të begaan.
Evenwel is het öök waar aan den anderen kant, dat juist dit zelfde uitloopt terf voordeele van den laatstgenoemden : want het is min verwonderenswaardig eenen Vorst* ih den fchoot van 't koningfchap gebooren ^ en onderdeund door alle dè middelen , welke die daat aan den hand geeft i zich ten toppunt van grootheid te zien verheffen , dan eenen eenvoudigen burger zich zelven die hoogheid te zien fcheppen. Het fchynt, dat er verhevener" eigenfchappen vereischt worden in hem „ die zyne verheffing alleen aan zich zelven te danken heeft, dan in eenen anderen, die dezelve grotendeels verfchuldigd is aart Zyne voorouders,' welke de eerde gronden! daartoe gelegd hebben.
Ten aanzien van dé opvoeding, had alexander een groot voordeel boven casar. Van c jé s a r s leermeesters wordt biet gefproken ; men ziet alleen , dat hy naar Rhodus gaat, om daar onder den
IX. deel. r^V] wy*



194 VERGELYKING van
wysgeer apollonius molo zyne Ietteroeffeningen te behartigen; daar alexander een aantal leermeesters en opzieners by zieh had, en door zynen vader philippus wierd overgegeven aan de zorg en het onderwys van aristoteles, den beroemdden en fchranderden wysgeer van zynen ryd. Deze opvoeding was het, welke aan alexander zulk eene derke zucht voor dc wetenfebappen en de fraaie letteren inboezemde , dat hy betuigde liever boven anderen verheven te willen zyn in kunde , dan in magt, en dut hy voor home-rus zulk eene achting had, dat by ackilles niets anders benydde , dan bet geluk van eenen zo groten Dichter tot lofredenaar van zyne daden gehad te hebben. Maar van casar kan men zeggen, dat hy, by eene meer gemeene opvoeding, geene mindere vorderingen in de letteren heeft gemaakt; waarvan de onderfcheidene dukken , door hem gefchreven tot getuigen drekken, en 't welk ons by-' zonder blykt uit zyne Gedenkfchriften, en «ut den ophef, waarmede zyne tydgenoten gewoon zyn van zyne weiiprekendbeid te gewagen.
De



ALEXANDER en C^SAR. i9$
De eerfte beginfelen van alexander fchitteren reeds op fuik eene wyze , dat men al het grote , namaals door hem uitgevoerd , kan verwachten. In den ouderdom van zestien jaren reeds als Regent van 't ryk gelaten, bragt hy weerfpannigé volken te onder, en nam hunne ftad ftormenderhand in. Twee jaren later voerde by onder zynen vader philippus het bej Vel over eenen vleugel, in den veldflag van Chseronéa, alwaar hy het gewyde legioen der Thebanen verfloeg. En in den ouderdom van twintig jaren aan het bewind gekomen door den dood zyns Vaders* vond hy het ryk flecht bevestigd; de uitheemfche natiën gereed om het juk aftefchudden, en Griekenland nog zeer weinig gewend aan de overheerfching der Macedoniers , en vol beweging en onrust. In zulk een hachelyk tydsgewricht weigerde hy den raad optevolgen van zyne vrienden* welke wilden , dat hy Griekenland zoude laten vaaren, en niet halfterrig hetzelvë door geweld trachten te behouden ; dat hy de uitheemfche volken door zachtheid .Zoude zoeken te winnen, en die beginfeis Van opftand infchikkem Hy verwierp dié [AT ij fiaattW»
<3



ioö VERGELYKING va»1
flaauvvmoedige raadgevingen, en zyne flerkte zoekende in zyne grootmoedigheid en koenheid, trok hy op tegen de Barbaaren, en veriloeg hen in een hevig gevecht. Vervolgens keerde by zyne wapenen tegen de Thebanen , en verzekerde zich van Griekenland , door bet ilraffen der weerfpannelingen.
De beginfels van casar hebben niets van dat fchitterende: men fprak fchier niet van hem voor zyn huwelyk, en de eerfte jaren, welke daarop volgden, leveren niets op, 't welk men kan overflellen tegen die grote bedryven van den Macedoniër ; ten ware dat men in rekening wilde brengen de flandvastigheid, welke hy nog jong zynde tegen sulla betoonde , benevens zyn fier gedrag omtrent de zeerovers , by welke hy gevangen was, en de flraf, die hy hun aandeed , nadat hy hen in hunne eigen haven had geflagen. Er behoorde inderdaad eene grote froutmoedigheid toe, -om. het uittehou.len tegen de bedreigingen van eenen man , zo magtig en wreed als sulla, en om zich tegen zulke woeste rovers te gedragen niet als hun gevangen, maar als hun meester. Buitendien inoe't



ALEXANDER e* CiESAR. W
cjesar, nog zeer jong zynde, reeds een groot en fchrikinboezerocnd karakter aan den dag hebben gelegd, 't welk sulla ^leiding kon geven om te zeggen , dat in dien jongen verfchcidene Manusfen Haten Maar kunnen deze flikkeringen in vergelyking komen met het grootfche begin van alexander , die zich meester Lakt van Griekenland, die Thraae^ en II, iYrië onder het juk brengt , en de Triballen noodzaakt te bukken?
De middelen , door den eenen en den " anderen aangewend, om zich groot te ^ ken, doen een zeer groot vetfehü tusfchen beiden ontdaan. In de maatregelen yan alexander vindt men niets dan ecelbeid, dan oprechtheid, dan waarheid; maar in die van casar ontdekt men vaak laagheid, bedrog en list. Hy maalt op eene lage wyze z5n hof by het volk; bv brengt zeer oproerige wetten ter bane, 2,'s volks gunst te winnen; hy bevor 0ert den grootfen guit tot de waardigheid van Tribuun , en by dryft eenen fchandelyken handel met huwelyken, om zyne oogmerken te bereiken.
De ftaatkunde is de kunst der vord-n IN 3] * en



'98 VERGELYKING VAB
en ftaatsmannen: die van cjfc.» * «Pi « gelepenfe
mIT ,f gPra!"; d0ch Ordewet
™e was, befloot hy ni f>A u ,
fliir ™ j vruchteloos ont-
% van de wet verzocht te hebben de Zegepraal er aan te seven J , rte fto^ , bc,/t;n , en kwam in
de flad om het Confülfchap te '° verkiezende als een ^ a ë ' veihVde ™ efn/unc% featsman het
si x?* »ceg /o» "?reroening te
te» »3&ï$^
m «Aft h,d va„ blote me„scWt'Je l«d, hem he, middc, m de ^'ff* vrye onderen ^
*«d 2,ch van zyne vyanden doord °J pens van zyne medeburgers „, i ^„.edebnrgersdoorC';;^ W°" v.™«en. Ten dezen ander mets, waarin hy mMr, f
fe* - eer. De fa,^
Ken,



ALEXAOTER ^ CiESAR. 199
«en lof, aan wanneer zy door de rechtgebruikt wordt tot UW»
"ten trek van C^ A,s ftaatkunde, dien ^ raa. pryzen, is deze, dat hy, na de £££2 een zwaar gevecht geflagen te hebben, allen, die uit het gevecat onttoen waren, ten getale van meer dan Ldetdduizend, byeen liet komen en delven noodzaakte om weder te naar hun land, en daar de üeden, die zy
^^^^^^ ly vreesde, dat de Germanen een x.
"d land zonder inwoners vindende, den |°byn mogten overtrekken, en zich da» toen vesdgen, k wdk boogstgevaarlyk voor Rome zoude zyn geweest. Maar mag men niet van *s gelyken pryzen de Ltkunde van aiUA»», toen hy, !m zyne zaken gedurende zyne afwezigZ i bevestigen en te ügduizend kinderen nam van de :Perman. fl Groten, en die. liet onderwin de Griekfche geleerdheid en m alle h> chaamsoefteningan der Macedoniers waardoor hy zich op eene kundige mamer vertLde zo W van de g-ouwhe.d £



«o VERGELYKING" va»
,?/„„ u e£KI Zï"e W«taB geweest te zyn hem vervolgens voor zoldaten z^ni den d,enen? Zyn huwelyfc * en naderhand met de doehter LV»,"'
Hrva„z,nH;/Itt~ P«Ee , kunnen aangemerkt »
gewroeht van eene grote wysheid, t de <wee magtigfte „atien mn de„ ^ de
door de, banden van het huwelyk, ™Z «faUe van allen zyn, „is, re ve" gentten ware da, men wilde zeggen 2 h=t vermaak en de bekoorlykheid"™' £ g™, en praehtig feest, vermengd met «llnst en ongebondenheid, die zyne™ getogenheid reeds overmeesterd hadden
Tafd /andieVeree*"g tobben ge-" bad, dan de ftaatkunde. 8
Wat belang, de oorlogs - bedryven wel ke hen beiden tyM0^ „jjg* J* * = het gemakkelyk met elkander e ver
- den .««££^2?? b°" •-*1e„z0UeenVeS;err;,:i:



ALEXANDER en CAESAR, aoi
fte kunde vereischt worden, Wy zullen flechts opgeven, 'f gene ons het meest in 't oog fchynt te lopen.
Tot eenen eigenlyk gezegden krygsheld worden verfcheidene dingen vereischt: want, zonder het lichamelyke mede te rekenen , heeft hy nodig wysheid om zyne ontwerpen wel te beraamen, en om een gepast gebruik te maken van de middelen, die hem van den gewenschten uitflag zyner ondernemingen kunnen verzekeren, bekwaamheid om de rechte plaatfen tot veldlegers uittekiezen , om zyne dagordeningen interichten volgens den aard van den grond , volgens de verfchillende gelegenheden, en met opzicht tot de vyanden, die men tegen over zich heeft, ten einde zich zelven alle mogelyke voordeden te verfchaffen , en den vyand daarvan te beroven , fchranderheid om zyne eigene voornemens voor den vyand te verbergen , en die van den vyand gewaar te worden en te very delen, of, zo als plato zegt, in navolging van homerus, om hem zyne befluiten, ontwerpen en alle zyne ondernemingen te ontfteelcn, al verder voorziening ,om zich fleeds den toevoer te [ZV 5] ver-



feö& VERGELYKING van
verzekeren, cn hinderlagen te ontwyken; moed en domheid tot het uitvoeren; vlug! heid om van alle omdandigheden voordeel te trekken , en om met een' oogenflag te zien en te verhelpen de wanorden, welke vaak te midden van eenen groten flag plaats grypen, en welke de best genomen maatregels niet zelden te Ioor dellen ; en eindelyk boven alles bedaardheid, vastheid van befluit en vryheid van geest, welke nooit te midden van de grootde gevaaren verfloord worden. Alle deze eigenfehappen werden by
ALEXANDER ZO Wel als by C/ESAR in
eenen hogen trap gevonden; doch de eerst» genoemde liet meer aankomen op de Fortuin , die eene grote magt heeft over alle menfehelyke zaken , en die deze magt op eene meer geweldige wyze aan den dag legt in de bedryven van den oorlog. Na zyne krachten tegen de Thebanen beproefd, en daden verricht te hebben , welke aan de grootde veldheeren tot eer zouden flrekken, ondernam hy zynen togt naar Afin met middelen , zeer weinig geëvenredigd aan een zo groot ontwerp. Hy vertrekt inet dertigduizend man voetvolk , vyfdui-
zend



ALEXANDER en CiESAR, 203
zend ruiters, en tweehonderd ralentën gelds, o.ra te ftryden tegen darius, die ( millioenen van zoldaten had, en onnoemelyke fchatten om dezelve té onderhouden. De ftouthcid van deze onderneming doet ons verbaasd ftaan , en de wyze , waarop hy dëzelve uitvoerde , brengt ons in verrukking. Niets fteekt meer in de oogen, dan de overtogt over den Granicus -, hier vertoont zich alexander meer als een bezetene, dan als een mensch van bedaarde zinnen : wanneer men hem ziet in 't midden van die rivier , meermalen weggefleept en bedekt door de golven, verbeeldt men zich achilles te zien, worftelende tegen het geweld der baaren van den Scamander en den Simois. Eindelyk, na oneindige moeite en te midden van eenen hagelbui van pylen, bereikt hy den anderen oever , en na een vry lang gevecht behaalt hy eene volledige overwinning. Sardes en verfcheidene andere ftëden geven zich aan hem over. Met geweld maakt hy zich meester van Miletus en Halicarnasfus ; de Pifidiers , die opgeftaan waren, brengt hy tot onderwerping, c'ri als een ftroom rukt hy Voord in Paflago-
nie



ao4 VERGELYKING van
nie en Kappado.ie , welke hy doet bukken. Ily trekt voords naar Syrië, darius ïn.'t gemoet, en wint eenen tweeden flag, waarvan hy de goeie uitkomst alleen te danken had aan zyne grote bekwaamheid, en aan de goede orde , waarin hy zyn krygsvolk rangfchikte. Daarop gaat hy Tyrus belegeren : geduurende dit beleg, doet hy eenen droop in Arabië , en na het innemen van die plaats , welke hem zeven maanden tyds en oneindige moeite kostte , onderneemt hy de belegering van Gaza, de hoofddad van Syrië , en verovert dezelve. Vandaar trekt hy op naar Egypte, om het Orakel van jupiter a m m o n te raadplegen , en overwint oneindige zwaarighedan, die men zou zeggen dat onoverkomclyk waren. Wedergekeerd zynde naar Fenicië rukt hy aan tegen darius, welke terug kwam met een leger van een millioen menfchen , en verflaat hem in een vreeslyk gevecht, waardoor hy meester wordt van Babyion, en van bet Perfiaanfche Keizcrryk.
Tegen deze grote togten van alexander kan men overdeden die, welke caesar deed in Spanje, waar hy volken
over»



ALEXANDER en C/ES AR. 005
won, die nog nooit den Romeinen hadden gehoorfaamd, en men kan er boven dellen deszelfs roemryke veldtogten tegen de Helvetiers , de Tigurynen , de Germanen en de Belgen , in welke togten hy de Galliërs onderbragt, meer dan agthonderd de* den flormenderhmd innam , driehonderd volken onderwierp , en in onderfcheidene gevechten tegen drie millioenen vyanden dreed , van welke hy meer dan een millioen in de pan hakte, een millioen krygs. gevangen maakte, in eenen enkelden veldtogt twee zwaare oorlogen ten einde bragt, en de rivieren en meiren vulde met lyken.
Tegen het ftout bedaan van alexander , om, in weerwil van 't geweld der golven , rivieren over te zwemmen , ftéft men over dat van casar, die in den Alexandrynfchen oorlog zich aan een nog groter gevaar blootdelde, met zich in eene floep te werpen, om zyn volk, dat by den aanval van pharus in 't naauw was , te hulp te komen , en met vervolgens in zee te fpringen, om de fchepen, zeer ver van daar gelegen, te bereiken;
en



ao5 VERGELYKING va*
en dat wel, blootgedeld zynde aan de py. len der vyanden. Hy was de eerde der Romeinen die met een leger over den Rhyn trok : hy deed dit , wel is waar, over eene brug, doch die brug zelf, in «en dagen begonnen en voltooid, doet elk verbaasd daan. En nog meer verdient het verwondering, dat die geheele togt in Germanië hem niet meer tyds heeft gekost dan agttien dagen.
Tegen de domheid van alexanders togt naar de Indien, kan men overdeden den togt van c^sar naar Brictanje A lexanoer voldeed daarmede zyne drift, die hy altyd gehad had, om zyne verove' nngen tot aan 's aardryks grenzen uitteftrekken en hy had de voldoening van -eemge dadien 0p den oostelykcn Oceaan re vaaren. Maar CJESAK Was de eerde der Romeinen,, die met een leger doordrong tot aan den westelyken Oceaan, en die . de Atlantifche zee overdekende. den
°lÜV.VerbragC °P een eila«d, over welks bedaan velen nog wilden twyffelen,
endoor hetzelve ondertebrengen, breidde hy de grenzen van % Romeinfche gebied
uit



ALEXANDER en CjE S AR. 207
uit tot buiten het bewoonbare gedeelte van den aardbodem (F).
Porus veroorzaakte alexander meer moeite met twintigduizend man voetvolk en tweeduizend paarden, dan darius met zyne talloze legers had gedaan; en de flag, dien alexander van hem won , was roemryker voor hem, dan alle de voordeelen , die hy op den Perziaanfchen vorst behaalde. Echter is deze flag niet te vergelyken met dien, welken caïsar won tegen ariovistus, noch met dien, welken hy won tegen de Nerviers, het krygshaftigfte volk der Belgen. Even weinig zal men denzelven gelyk Rellen met zyn gevecht tegen ambiorix, welke, gebruik makende van caesars afwezig-
heid,
(T) Niets kon onnaauwkeuriger gezegd worden, dan dat cffiSAR Brittanje heeft ondergebragt, daar hy flechts een zeer klein gedeelie heeft aangedann, •waarvan hy gyzelaars heeft n edegeuomen. Te recht zegt tacitus, in 't leven van zynen fchoonvader agricoi a, Cap. 13. Piiti.ks o.-imivm Roniant-rum D. 'Juiïus cum exercitu btitanmam ingresfus, quamquam prospera pugna Imuerit imoles . at litore petitus fit, potest videri .«/Jiendisfe f êsteris, vuu tradidis/e.



2o8 VERGELYKING van
heid , op de legerplaats van cotta eri titurius sabinus was aangevallen j dezelve had overweldigd, en vervolgens aan 't hoofd van zestigduizend man de Ie* gerplaats van cicero ging beflormem C^sar keerde op zynen weg terug met zevenduizend man, en zyne zwakheid door list vergoedende , derkte hy de Barbaaren in hunne doutheid door eene geveinsde vrees, noopte hen daardoor om zyne ver* fchanfingen aantevallen met die ongeregeldheid , welke een gevolg is van blind ver* trouwen, verzeld van minachting voor zy* Ren vyand; viel hun op het lyf, en richt* te eene vreeslyke dachting onder hen aan. Ook zal de flag tegen porus niet kunnen evenaaren dien, welken ces ar won tegen vercingetorix, toen deze den verfchrikkelykften oorlog had verwekt, welken de Romeinen ooit te verduuren had. den gehad , en opkwam aan 't hoofd van verfcheidene naden, die zich door de plegtigfte eeden hadden verbonden , even zo geducht door haren moed , als door hare menigte. C.assar toogt, midden in het barde wintergetyde , op mee eenen ongelooflyken fpoed, gelyk een postbode, verwoest



ALEXANDER en CiESAR. aö?
woest hun land, en overweldigt hunne ftad. Hy wordt op zynen togt overvallen * en van alle kanten omfingeld; overal weêr-* ftaat hy het geweld der Barbaaren, verflaat hen in een zeer hardnekkig gevecht * en noodzaakt hen binnen Alefia de wyk te nemen.
De belegering van Tyrus , ftormender* hand door alexander ingenomen; die van Gaza , welke ftad hy vermeesterde * nadat hy daar gewond was geworden; die van de rots van sisimethres ; en die van de ftad der Malliers , kunnen alle te zamen niet opwegen het beleg van Alefia, werwaards caïsar zynen vyartd vercin* getorix volgde. Nimmer vond zich een veldoverde in moeilyker omftandigheid ingewikkeld , rtoch aan groter gevaar blootgefteld. Er bevonden zich in die ftad meer dan zeventigduizend man goed krygsvolk ; en driemaal honderd duizend ftryders, van de dapperden uit geheel Gallië, kwamen ter hulpe van den vyand aanrukken : zodat caesar zich tusfchen die twee talryke heirlegers vond ingefioi ten. Zyne handigheid, zyn groot verftand* #n zyne koenheid redden ham gelukkig
IX. deel. [°] uiï



oio VERGELYKING van
uit dit geducht gevaar : hy verflaat die ontzachelyke menigte, en noodzaakt vercingetorix om Alefia overtegeven, en eenen voetval voor hem te doen, Alexander heeft niets, dat gefield kan worden tegen over dit bedryf van caïsar, noch zelfs tegen 't gene deze in den oorlog van Alexandréa heeft verricht , waar hy ten zelfden tyde aan eene grote ftad , en aan een magtig leger het hoofd moest bieden \ en 't gene zyne omftandigheden veel gevaarlyker maakte , hy had gebrek aan water, en was genoodzaakt om zyne vloot te verbranden , ten einde den vyand te beletcen om zich daarvan meester te maken. Alle die zwaarigheden wist hy door zyne kunde en door zynen moed te boven te komen. Hy brengt den koning van Egypte in de noodzakelykheid om zich by zyn krygsvolk te voegen, tast hem aan in zyne legerplaats, flaat hem met een groot verlies aan dooden , noodzaakt hem zich door de vlugt te redden, en eindigt dus dien oorlog met roem; indien een oorlog, ondernomen ten gevalle van eene vrouw., ooit met roem kan geëindigd worden. De flag 5 dien caesar won in Pontus
te-



ALEXANDER en C^SAR. *iï
tegen Pharnacès , welke domitius calvinus verflagen, en Bithynië met Kappadocië den Romeinen afhandig gemaakt had ; benevens hetgene hy in Spanje uitvoerde tegen afranius en varro, veld-overflen van pompejus, welke hy van hun krygsvolk en van hunne leger, plaatfcn beroofde ; kunnen de proef uit* ftaan tegen de twee grootfte veldtogten van alexander in Afia. Maar ik weet niet, of in alle de veldtogten van alexander wel één te vinden is, die niet moet onderdoen voor de overwinning, behaald op den groten pompejus , in de velden van Pbarfalia; voor die op scipio in Africa, waar ciEsAR, in een klein gedeelte van eenen dag, drie legerplaatfen veroverde, en vyftigduizend menfchen door het zwaard deed fneuvelen; en voor die op de zonen van pompejus, onder de wallen van Munda , waar cssar dertigduizend man van hun volk op de plaats verfloeg en die overwinning alleen te danken had aan zyne dapperheid en aan het grote voorbeeld, 't welk hy gaf aan zyne krygs* benden.
Dan men zal ten voordeele van alex[0 2] an*



feïa VERGELYKING van
ander zeggen, dat hy altoos onverwinlyk is geweest , daar ces ar integendeel zomtyds geflagen is. Doch behalven dat men eenen veldoverften nooit tegenfpoeden moet verwyten , die hy even zo ras herfteld heeft, als zy hem zyn overgekomen, zo moet zelfs dit ten voordeele van caesar gedyen ; want welk een denkbeeld moet men niet hebben van de krygsbenden , die ces ar geflagen hebben, en welk een roem is het niet die te overwinnen? Daarby kwam alexander zeer jong te fterven, midden in den ftroom van zynen voorfpoed , en eer dat de Fortuin tyd had om op verandering van party te denken. Had hy langer geleefd, misfchieu had hy eindelyk hare veranderlykheid ondervonden: want waar is de man, die geduurende den geheelen loop van een lang leven beflendig hare gunst heeft ondervonden? Was het niet zyn lang leven, Vwelk cyrus de droevigfle lotwisfeling deed ondergaan? Was het niet dit zelfde, 't welk pompejus daaraan blootftelde? Om niet te fpreken van vele andere grote koningen en veldoverften, die de treffendde voorbeelden van de wisfelvalligheid
der



ALEXANDER en CAESAR. 213
der menfchelyke zaken hebben opgeleverd.
Doch aan den anderen kant kan men ook zeggen, dat alexander, door zynen vroegen dood, het gewigt vermindert van de voordeden, welke c je s a r op hem beeft, door de menigte zyner overwinningen. Het is toch niet billyk, de zom van een lang leven te vergelyken by die van een zeer kort leven, 't welk als een blikfem verdwenen is. Had alexander zo lang geleefd als ces ar, hy had, even als deze , geflagen kunnen worden , maar hy had ook , even als deze, grote daden kunnen verrichten, waardoor hy den anderen zelfs had overtroffen.
Hetgene aan c jes ar een onbetwistbaar voordeel geeft boven zynen mededinger, is de aard der vyanden, met welke zy te ftryden hebben gehad. Alexander had byna nooit met andere krygsbenden te doen, dan dezulken, die vaak reeds vlugteden, voordat er nog gevochten was, en die zich minder opdeeden als vyand, "dan als eenen buit, gemakkelyk om te nemen; daar c ais ar integendeel altoos gedreden beeft tegen by uitdek krygshaftige men[0 3] frhen,



»i4 VERGELYKING van
fchen, die neergehouwën moesten wórden op de plaats, waar zy post hadden gevat: Alexander kon gemakkelyker geheele gewesten doortrekken en wegnemen , dan CzEsar eenen voet gronds kon winnen. C.5.sar heeft niet flechts verfchrikkelyke én ten ftryde afgerichte Barbaren tegen #ch gehad, maar hy heeft moeten flryden tegen de meest beroemde Romeinfche veldheeren , en tegen Romeinfche legers; dat Js, tegen legers en veldoverften, die over het grootfle gedeelte van den aardbodem hadden gezegepraald.
Zo men hunne gedane veldtogten niet to zeer moet beoordeelen naar derzelvef grootheid, en naar de moeilykheden, welke dezelve verzeilen, als wel naar het nut, 9t welk daaruit gebooren wordt, en naar de beweegredenen , wraruit dezelven ont. ftaan , zal men de voordellen aan weerskanten verdeeld vinden. Vyanden , zeer geducht door hunne woestheid en door hun getal , komen oP tegen Rome , en vervullen hetzelve met fchrüc. Caesar verlost zyn vaderland van alle die gevaren, Welke voor zo groot waren aangezien gefeest , dat de Priefters cn oude Jicden •



ALEXANDER en CiESAR. mS
welke toe dien tyd vry waren geweest van ten oorlog te trekken , dien vrydom in t "val van den oorlog met de Galliërs verWen Alle de tempels weergalmden van dankzeggingen, en de Senaat befloot tot vyf-
gen,omdeGodentebedanken:1Cts,twelk nooit te vooren om eenige andere overwinning had plaats gehad. De eerde tog2 van alexander waren insgelyks nuttig voor zyn land; hy delde Macedonie in veiligheid tegen de ondernemingen van deszelfs nabuuren. Maar in 'c vervolg op verafgelegen veroveringen uitgaande, weck L af v'n den hoofdpligt eens konings, welke is zyne daten te behouden: hy puttede Macedonië leeg van manfehappen en van geld, en gaf oirzaak tot alle de ver. deeldheden, welke hetzelve vaneen fcheuraen Doch het is ook waar, dat c*sa* döör de burger-oorlogen al het goede beIf, 't welk by door zyne eerde togten "■wrocht bad, en dat by groter fchnkken £ Rome verbreidde, dan die waren geweest, van welke hy hetzelve had verlost.
Ten aanzien van, de beweegredenen, welke de ziel der daden uitmaken, en naar [O 4] hel



ti6 VERGELYKING van
het oordeel van verdandigen alleen de waarde derzelven bepalen, fchynt al ex ander verre boven c*SAIl Verheven, Dat hy ondernam Afia te vermeesteren, zulks gefchiedde om Griekenland te wreken van de verwoestingen, welke de Barbaren daar hadden aangerecht; dat hy alles aan zich zocht te onderwerpen, gefchiedde ■W om flaven te bekomen , maar om de volken gelukkiger te maken. Dit is fleeds zyn heerfchende kenmerk; hy heeft niet zodra dartus verflagen, en ziet zich feester van hec pcrziaanfche KeOf Griekenland plukt de eerde vruchten van zyne overwinningen. Zyne eerde zonwas alle de tyrannyen aftefchaffen , welke zich daar gevestigd hadden ; hy herftelde alle de deden in hunne rechten, en gaf aan dezelve hare volkomene vryheid we der. Men zal zeggen: c*sar delde de Thesfaliers, na den flag by Pharfalia, insgdyks in vryheid; hy gaf aan de Knidiers hqnne vryheid terug, en bevrydde de in. jonen van Afia van een derde gedeelte der bejastingen: maar dit zyn karakter heeft hy flecht ftaande gehouden; owral Mms toont hy zich z?er vervreemd van.



ALEXANDER en C^SAR. 217
zodanige gezindheid. Hy- offert alles op aan zyne eigene eerzucht ; het kost hem niets de grootde onrechtvaardigheden te begaan, indien ze ftrekken ter bevordering van zyne grootheid* Met genoegen ziet hy catilina en zyne medepligtigen gereed, om door opftanden onder de volken en door uithecmiche oorlogen het Romeinfche gebied omtekeeren , en om Rome door de vlammen te vernielen : hy maakt zich gereed om zyn voordeel te doen met die beroerten en dien brand , en om op de puinhopen der verbrande dad te heerfchen. Een overblyffel van natuurlyke rede, welke altoos inwendig de fnode daden afkeurt, mogt hem verlegen en bekommerd maken in 't oogenblik, toen hy gereed was om over den Rubico te trekken, met oogmerk om zich meester van Italië te maken; de razende begeerte om te heerfchen overweldigt alle die vertogen, en in weerwil van de knagingen, die hy gevoelt, dort hy zich hals over hoofd in eene on» derneming, die zo veel ramps berokkenen moest. In 't gehele Romeinfche gebied is niet een enkel burger , tegen welken hy njet de hoogde onrechtvaardigheid begaat, [O 5] door



2i8 VERGELYKING VAN
door hem van 'c grootde goed, 't welk de mensch bezie, van de vryheid te beroven. Hy draagt zo fterk het kenmerk van eenen Tyran, dat onder de geveinsde zachtheid , waarmede hy zich tracht bedekt te houden, en terwyl hy fchynt zyn vaderland op de nuttigde Wyze te dienen door zynen groten voorfpoed, hy juist dan er op uit is, en maatregelen neemt om hetzelve in flaverny te brengen. Hy oeffent zich tegen zyne vyanden , om te leeren zyne medeburgers onder het juk te brengen. De aanbiedingen en voorhagen tot een vergelyk, welke hy doet, en welke tüterlyk zo billyk en edelmoedig fchynen te zyn, zyn niets anders dan een lokaas, 't welk hy uitwerpt, om zyne mededingers daarmede optehouden. C^sar fchynt gebooren ten verderve der menfchen, alexander tot derzelver geluk.
In het eigenaardige van hunne dapperheid is ook nog een wezenlyk onderfcheid, *t Welk aan alexander een oneindig voordeel geeft boven caesar. In alles, wat deze laatde doet, ziet men wel den groten mensch , maar toch altoos den mensch; ttên vindt niets, 't welk te hoog
voor-



ALEXANDER en C&SAR. si£
v"öor menfchclyke krachten is : terwyl in de grote daden van alexander dralen van goddelykheid doorfchynen: hy durft dingen bedaar., die niet eenen mensch, maar eenen God fchynen te vereifchen, en hy voert dezelve uit; even als ackille s , bevestigt hy de waarheid der befchryving , welke homerus van de dapperheid heeft gegeven , dat zy eene godéelyke werking is ; dat het een God is, die zich meester maakt van den mensch, én die in hem werkt. Ce sar.'wint onze achting, doch alexander voert ons weg in verwondering. En dit voorkomen van goddelykheid is niet alleen merkbaar in zyne oorlogsbedryven, maar draalt zelfs door in zyne burgerlyke verrichtingen. Voor zyn vertrek naar Afia , deelt hy a| zyn goed uit onder zyne vrienden, en houdt niets over dan de hoop; en na zyne behaalde overwinningen , geeft hy aali de overwonnen koningen groter koningryken, dan zy voor hunne nederlaag hadden gehad, en overlaadt hen met gefchenken. Al wie tot hem genaakt, ondervindt de uitwerkfelen van zyne milddadigheid en grootmoedigheid, Alexanders gefchën-
ken



22o VERGELYKING van
ken zyn veeleer die van eenen Heer der wereld, dan van eenen Koning. De milddadigheid van caesar is eene milddadig, heid van eigenbelang : hy koopt tot een' hogen prys onderdeuning en ftemmen. Die van alexander is het uitwerkfel van eenen weldadigen aard : even als de Godheid, zocht hy flechts het vermaak en den roem van te geven. C je sar fchraapte grote fchatten byeen , en bewaarde die als eenen weggelegden prys, ter beloning van eene dapperheid, welke dienstbaar aan zyne bedoelingen was. Maar alexander vergenoegde , zich niet met ryke gefchenken te geven aan de genen, die hem dienden ; hy drekte zyne erkentenisfe verder uit : hy liet de kinderen der genen , die in zynen dienst gefneuveld waren , geduurende hunne minderjarigheid , de zoldy hunner vaderen behouden , en terwyl hy op die wyze de loffelyke daden der ouderen aan derzelver nakomelingen betaalde, bewaarde hy tevens de gedachtenis daarvan by het nagedacht, en ftelde die ten voorbedde.
Die zelfde grootheid ging ook over in alexanders gemeenzaamde gefprekken,
Par~



ALEXANDER en C/ËSAR. aal
Parmenio ried hem de aanbiedingen van darius aantenemen , en zeide, dat hy, zo hy alexander was, die aannemen zoude, „ Dat zelfde," hernam alexander met drift, „ zoude ik ook doen, indien ik parmenio was." Zyne vrienden wilden , dat hy darius niet dan by nacht zoude aanvallen, om voor zyn volk te verbergen de ontzachelyke menigte der vyanden , tegen welke zy gingen ftryden. „ Ik deel de overwinning niet;" was zyn antwoord. Parmenio gaf hem zyne verwondering te kennen , dat hy zo vast en zo gerust fliep 's nachts voor den groten flag , dien hy darius ftond te leveren. „ Hoe!" hervatte'alexander, „ denkt „ gy dan niet, dat wy reeds zo goed als „ overwonnen hebben , nu wy den vyand „ in zyne vlugt gefluit, en genoodzaakt „ hebben om te vechten?" In deze eenvoudigheid draalt eene verhevenheid door, waarby niets kan halen: alexander vertoont zich daar niet minder als alexander, dan in zyne grootde daden. — De woorden , die men van c /e s a r bewaard heeft, leveren niets op, *t welk zo groot is: ten ware men in vergelyking
wil



222 VERGELYKING van'
wil brengen, 't gene hy tegen den Huurman zeide, die, ontdcld door het gevaar waarin hy zich bevond, en het geweld der golven niet kunnende meester worden te rug wilde keeren. „ Vrees niets, gy hebt cmsar en zyn geluk aan boord" Hy wilde , dat het vertrouwen op zyn geluk de overhand behield in 't gemoed des duurmans, over de fchrikkea van eenen oogen. bhkkelyken dood , waarmede hy bedreigd werd. Dit zeggen geeft inderdaad een groot karakter te kennen; doch om zo groot te fchynen als de gezegden van alexander, zou het misfchien nodig hebben gehad , dat het door den goeden uitflag bevestigd was geworden.
Die zelfde grootheid wist alexander aan zyn volk medetedeelen: zyne zoldaten verbeeldden zich niet meer flerfelyke menfchen te zyn, wanneer zy onder hem dienden. Doch het is ook waar, dat caesar m dat opzicht hetzelfde voordeel gehad heeft: zyne zoldaten, welke, onder andere legerhoofden, niets boven andere menfchen vooruit hadden, werden onder hem onverwinlyk en waare helden. Desniettegenffcande heeft de eene zo wel als de andere
nu



ALEXANDER en. CMS AR. 123
nu en dan gemor en mismoedigheid onder het krygsvolk ondervonden; doch beide wisten hetzelve te bemoedigen en tot hunnen pligt terug te brengen, langs dezelfde wegen, en met dezelfde grootmoedigheid.
Beide hadden zy zedelyke eigenfchappen , die hen gelyk maakten : dezelfde fpaarzaamheid in hunne levenswyze, en dezelfde oplettendheid voor hunne vrienden. Doch nooit gaf alex and er een zo fterk blyk van zorg voor zyne vrien. den, als caïsar gaf, toen hy door een onweer genoodzaakt zynde zyne toevlugt te nemen tot een armzalig gemak, 't welk naauwlyks voor één mensch genoegfaam was , hetzelve aan eenen zyner vrienden, ' die ziek was, inruimde, en zelf aan de deur onder een afdak ging flapen. Alexander behartigde de belangen van zyne vrienden , en caesar kon voor de zynen ongemak lyden.
Beiden zyn geprezen, wegens hunne t menschlievendheid en goedertierenheid; en bet is waar , dat zy daarvan by verfcheidene gelegenheden blyken hebben gegeven. Alexander fchonk vergiffenis aan de Athenienzers, welke de Thebanen in
hua-



VERGELYKING va*
hunne ftad hadden genomen , en c*sa& vergaf aan de voornaamfte Bevelhebbers van pompejus, die in den flag van Pharfalia gevangen waren genomen. Alexander by darius komende, toen'hy even te voren den geest had gegeven, toonde, hoe zeer 'hy begaan was met deszelfs ongeluk , en gaf alle blyken van de hartelykfte droefheid. Ce sar, toen men hem het hoofd van pompejus kwam aanbieden, wendde zyne oogen daarvan af, en weende. Des niettemin hebben zy beide daden van uitflekende wreedheid gepleegd. Caesar deed verfcheidene Oud-Confuls en Pretors, die in den flag van Thapfus gevangen waren geraakt, om 't leven bren-. gen, en alexander, toen hy in Afia trok, gaf bevel aan zyn krygsvolk, om alles zonder genade over den kling te doen fpringen. Doch in" dit geval is c/esar verre het meeste te befchuldigen, die deze wreedheid pleegde tegen overwonnen vyanden, van welke hy niets meer te vrezen had; daar alexander zulks deed tegen volken, die nog overwonnen moesten worden, en die tegen hem de wapenen voerden. Welk eene affchuwelyke ondeugd
is



ALEXANDER én CAESAR. 225
is toch de wreedheid, daar ze zelfs dan te veroordeelen is, wanneer ze noodzakelyk en nuttig fchynt te zyn. 't Is waar: alexander gaf zich mede aan die nodeloze wreedheid over, in de verwoesting van Theben , maar het berouw, 't welk hy toonde te hebben van die barbaarfche handelwyze, en de knagingen, die hy daar daarvan ondervond, verdienen, dat men hem dezelve vergeve. Dus is het ook gelegen met den moord van clitus, waar van hy de fchande uitwischte door zyne wanhoop en door zyne tranen. Daarby werd deze moord gepleegd in de opwellinge van eenen hevigen toorn, die nog daarenboven door den wyn werd aangezet. Maar zo was het echter niet gelegen met de draf van philotas, en die van callisthenes; noch ook met den dood van parmenio, dien hy naar Medie zond om gedood te worden , in weerwil van de grote dienden , welke hy van hem bad ontfangen. Deze wreedheden, in koelen bloede gepleegd , op zeer onwisfe en van bewys ontblote befchuldigingen , hebben eene vlek op zyn leven gelegd, die door niets kan worden uitgewischt. De IX. dèel. [P] trouw-



satf VERGELYKING van
trouwloosheid, welke hy beging, toen by eene bezetting over den kling liet fpringen , na vooraf in voorwaarden van overgaaf te hebben toegeftemd , is nog fchandelyker. Zodanige trouwloosheid heeft nooit de daden van c«sar gefchandvlekt, ten ware men met zulk een oog befchouwde de Voorgewende ontrouw , die hy pleegde, toen hy tegen de Germanen optrok , ondanks het vredesverdrag, 't welk de Ro. meinen met hun gemaakt hadden, en drie. maal honderdduizend man van hun deed fneuvelen. Maar dit gedrag van cjesar werd gerechtvaardigd door het Romeinfche volk , "t welk daarvoor eene dankzegging deed aan de Goden ; daar integendeel dat van alexander door niemand ooit verfchoond is geworden.'
Alexander, verblind door den fchitterenden roem der dapperheid van achilles, had zich dezen held ten voorbedde gekozen, en geen ondcrfcheid makende tusfchen hetgene in dat karakter waarlyk groot, en 't gene daarin onbefcboft en woest was, volgde hy hem na ook in dat gene, 't welk aan hem het allerdechtde was. Aan deze ongelukkige navolging
moet



ALEXANDER en CAESAR. 227
irioet rheri toefchryveri zyne barbaarfehü bandelwyze met de Cusféëfs * welke hy biet vrouwen eh kinders opofferde aan de fmert^ welke hy had wegens dert dood vati MEPHAtsTioNinoemende die affehuwelykö flachting eene offerande Voor zynen vriendi Ongelukkig herinnerde hy zich* dat achtlLes verfcheidene Trojaanfche Prihfen Md geofferd op het graf van PATRocLUSj en hy vergat, hoe Zeer de dichter dat gêdrag, terwyl hy hetzelve verhaalde * verfoeid heeft. Hy bedacht niet * hoe1 vei* zyne onmenfchelykheid die van den wensten cn onverzoenlyken achilles hög overtrof. Een Trojaan had patróclüs gedood * maar de Cusféërs hadden iminer§ geene fchuld aan den dood van héphjësTIon. C je sar was er verre af otii zich1 aan zulke onmenfehelyke buitenfporighëdeft over te geven* Aan den andereri kant echter heeft cjesAR ook nooit zulk eene roemruchtige overwinning behaald * als die' $ Welke alexander op zich zelveb behaalde, toen hy de gemalin en de dochters' van darius, vrouwen, die eene volmaak* te fchoonheid bezaten, in zyne magt hebbende , alleen gehoor gaf aan de rede*.
LP »] m'



228 VERGELYKING van
Deze vordinnen waren in zyne legerplaatfe even als ,n eenen Tempel , wordende geëerd en gediend met al dat ontzaeh , \ welk men aan derzelver geboorte en deugd verfchuldigd was. Nooit ontfing eenig vorst groter loffpraak , dan die welke alexander ontfing uit den mond van darius, toen deze, na zyne nederlaag, de Goden bad, dat, byaldien zy befioten hadden een einde te maken aan de heerfchappy der Perzen , dan niemand anders op den troon van cyrus geplaatst mogt worden, dan alexander; en toen de. zelve vervolgens dervende onder de menigte van pylen , waarmede hy doorboord was, aan hem de treffende blyken van zy ne genegenheid en erkentenisfe liet over brengen, en dierf in de hoop, dat de Goden hem vergelden mogten de goedertierenheid, menschlievendheid en edelmoedigheid, welke hy bewezen had aan die genen, welke hem op deze wereld het hefde waren. Dit getuigenis, gegeven dooreenen dervenden vyand, zal by\erfcndigen meer waarde hebben , dan alle gedenkteekens, voor C^SAUS roem "cht : die alleen kan alle de zegepraFen van dezen opwegen. j



ALEXANDER en CiESAR. 220
In 't Huk van wysheid , kan caïsar met alexander niet in vergelyking komen. Welke gelykheid toch is er tusfchen eenen man , zo befaamd uit hoofde van zyne Hechte zeden , dat men hem in den vollen Raad noemde den man van alle vrouwen, en de vrouw van alle mans, met eenen vorst, die een volmaakt voorbeeld was van wysheid en deugd, 't Is waar, dat beginfel, 't welk alexander door zyne opvoeding had ontfangen , had geen krachts genoeg om het ten einde toe uittehouden; het verflaauwde en verdween eindelyk geheel: in ?« laatst van zyn leven was hy niet in daat om zich te wachten van eene fnode ondeugd, waarvan hy altyd eenen afkeer had gehad; doch dit moet men alleen wyten aan den al te langduurigen omgang, dien hy met zeer verwyfde en ongebonden Barbaren had gehad. De matigheid is eene noodzakelyke deugd voor alle menfchen , maar die een vorst voldrekt niet mag ontbeeren. De tegenovergeftelde ondeugd dompelt hen in wanorden , welke , zonder te fpreken van de onheilen die dezelve kunnen dichten, hen verlagen , en hen in 't oog van anderen [P33 den



SS» VERGELYKING van
den. hogen rang, waarin zy geplaatst zyn, onwaardig maken, In dronkenfehap worden recht en onrecht verward , en men kent geene palen dan zyne drift. A le x a n d e r hield van de dischvermaken , zonder aan den wyn te zyn overgegeven : maar in de laatde jaren van zyn Keven verviel hy tot Ongeregeldheden, die hem de grootde oneer aandoen. Het was in dronkenfehap, dat hy, op aanhitfing van eene hoer, het paleis van Perfepolis in brand dak, en dat hy zynen vriend clitus doodde. Caesar integendeel was altoos matig, en dit moesten zelfs zyne vyanden erkennen, Cato, zeide van hem, dat hy de eenigde was, die volkomen nuchteren de Republyk was komen omkeeren.
De uitheemfche klederdragt , welke alexander aannam, en de vermenging d.:r Perz-a-mfche zeden met de Macedonifche, zonden misfehien gebillykt kunnen worden door flaatkundige inzichten , zo, men niet daarin ontdekte een begïnfel van verwaandheid, en zo het niet ten allen tyde to.t grote oneer van eenen overwinnaar had geflrekt, zich te vernederen om de zeden <en gewoonten der overwonnenen aantene-
men«



ALEXANDER en CiESAR.
men Doch misfchien moet men deze onachtfaamheid toefchryven aan zynen verregaanden voorfpoed. Waar zou men eenen Lgen vorst en overwinnaar kunnen vulden die altoos tegen de aanhoudende gunden van eene zo vriendelyke Fortuin
beftand ware? . „
De Bacchus-feesten , welke hy m Larmanie vierde , waar hy zeven dagen lang in optogt was met alle de ongebondenheid en brooddronkenheid van lieden, die de Thyrfen van bacchus volgen, » een vlek in dezen zynen togt. C*.vierde ook Bacchus-vrolykheden ifl Thesfahe, welk hy doortrok met een leger, geheel aan den wyn en de dronkenfehap overgegeven. Beiden zouden zich misfchien kunnen ontfchuldigen met het gebrek, 't welk hunne legers hadden geleden in de landen, die zy even te voren waren doorgetrokken. Wie weet niet, boe moeilyk het is, krygsbenden in toom te houden, die, na eenen zwaren hongersnood ondervonden te hebben , zich in een vet en van alles overvloeiend land'bevinden? Doch casaris hierin nog te meer te verfchonen, om dat zyn leger in dat uitfpatten een geneesIP 4] m*d"



as* VERGELYKING van
middel vond tegen de befmettelyke ziekte, waarmede het geplaagd werd.
Men ontdekt zomtyds in de grootde mannen eene mengeling van grootheid en van laagheid, waarover de zulken, die de menfchelyke zwakheid niet genoeg kennen, ligt verbaasd kunnen ftaan. Alexander is niet te vreden met den waaren en duurfanaten lof, welken zyne grote daden hem van de nakomelingfchap beloofden; hy wil deze nog door eene valfche vertooning bedriegen. Hy liet groter wapenen, hooger paardekribben , en zwaarder gebitten maken, dan men gewoonlyk heeft, en dezen liet hy hier en daar in de vlakte by den Ganges neêrvverpen , om by de volgende gedachten te groter verwondering te baren. Nooit gaf c je s a r 't minde blyk van zulk eene verwaandheid, of liever van zulk eene zwakheid. Wel verre van zynen roem ten koste van de waarheid te vergroten, wilde hy zelfs eene onwaarheid, die nadeelig was voor zynen roem, niet omver floten. De Arverners toonden in eenen van hunne tempels een zwaard, 't welk daar was opgehangen als een buit op c je s a r . behaald, en dit tonen zy nog ten huidigen dage,
By



ALEXANDER en C.&SAR. 233
By gelegenheid dat c m s a r eens door hun land trok, liet men hem dat zwaard zien, en zyne vrienden noopten hem om hetzelve te laten wegnemen , als iets dat daar tot zyne fchande was opgehangen ; doch hy lachte daarover , en liet het zwaard, als een heiligdom, op zyne plaats, deunende op den roem van zyne grote daden.
Grote moed is niet alleen in oorlogsbedryven zichtbaar ; er zyn omdandigheden, welke, fchoon ze min verfchrikkelyk fchynen , echter niet min gevaarlyk zyn, en nog dandvastiger en meer beraden moed vorderen. In deze laatfte zoort heeft cjesar niets, 't welk een tcgenwigt kan opleveren tegen 't gene alexander deed, toen hy, in eene gevaarlyke ziekte, bericht ontfangende van parmenio, dat zyn Arts voorhad hem te vergeven , evenwel niet^ fchroomde den aangeboden geneesdrank uit handen van dien Arts aantenemen , hem den brief, waarin de befchuldiging vervat was, overreikte, en, terwyl hy dien las, den kelk uitdronk , zonder te dralen, en zonder het minde blyk van kwaad vermoeden of ongerustheid te geven. De daat-, kunde, die altyd fchroomachtig en wan[P 5.3 ■ trou-.



534 VERGELYKING van
trouwend is, zal misfchien trachten onvoorzichtigheid in dit gedrag te vinden , maar de heldhaftigheid zal daarin altoos haaren dempel erkennen,
Cajsar had de eerzucht om zich koning te maken by een volk, 't welk eenen onveranderlyken afkeer had van koningen; alexander had de eerzucht om zich voor eenen God te doen erkennen. De eerzucht van den eenen was onwettig; die van den anderen was godloos. Echter heeft hier dit onderfcheid tusfchen hen beiden plaats, dat c je sa r koning begeerde te worden, nadat hy. den Romeinfchen Staat met eene zee van rampen had overdroomd, en dat alexander voor eenen God erkend wilde worden , nadat hy de aarde met weldaden had overladen. Hy bragt geluk en verlichting in alle de landen, die hy doortrok en die hy overwon ; alleen die, welke het geluk niet hadden om hem te zien, bleven in de duisternis, even als die landen, welke het licht der zonne derven. De eene toont, dat hy niet waardig is koning te zyn , door de rampen, welke hy veroirzaakt, en de andere vertoont zich als eenen God, door het goede, 't welk hy aanbrengt. Laae



ALEXANDER en CAESAR. 235
Laat ons nu zien, hoedanig het met den Godsdienst, welke de grondflag is der zeden, by deze beiden gefield is geweest. Alexander had zeer gezonde begrip-, pen aangaande de Godheid ; en deze had hy te danken aan zyne verkeering met de grootde wysgeeren, met welke hy altyd veel had opgehad. Hy begon eiken dag met eene offerande, en verzuimde nooit den Goden dank te zeggen, voor den voorfpoed, dien zy hem gefchonken hadden. Uit deze bron van godsdienftigheid vloeide voord de eerbied, welken hy fteeds had voor gewyde plaatfen en Priefters. Cmsar fchynt noch zo wel onderricht, noch zo godsdienflig te zyn geweest: hy doet offeranden, by gewigtige gelegenheden, en reinigt zyn krygsvolk; doch zulks doet hy flechts uit gewoonte, en 't fchynt dat hy meer zyn werk maakte van de Goden te raadplegen , dan van hun zynen dank te betuigen. Hetgene zy beiden gelyk hadden, was de kunst om de voorzeggingen, die ten hunnen nadeele waren, te veryde* len , of daarmede te fpotten , en dezelve op eene geestige wyze tot hun voordeel te doen keereu. Het eenige onderfcheid, *t
welk



236" VERGELYKING van
welk hierin tusfchen beiden plaats heeft, is, dat Cjesar altoos zich zelven gelyk was, terwyl alexander verviel in een affchuwelyk bygeloof, 't welk altoos nog meer beledigende voor de Godheid is, dan de ongodsdienftigheid zelve. Inmiddels fchynt het uit de wonderen, welke de Goden ten gevalle van alexander verrichteden , dat de Voorzienigheid op eene byzondere wyze voor hem waakte. De buitengewone regen , welke onverwachts nederviel, terwyl hy door de woestynen trok, om naar het Orakel van ammon te gaan, en welke zyn leger, byna verfmagc van dorst, verkwikkende , hem redde uiE het gevaar om bedolven te worden onder die hoopen van duivend zand, 't welk door den zuidenwind omhoog gevoerd werd, even als bergen van baaren ; midsgaders de ravens, die hem by dag toe gidfen dienden door hunne vlugt, en by nacht door hun gekras, zyn biervan duidelyke bewyzen. Nooit hebben de Goden iets dergelyks voor caesar gedaan.
Het is den eerzuchtigen eigen het verIedene niets te achten, en zich altyd te verheffen boven 't grootde dat er is, en
wan-



ALEXANDER en C^SAR. 23?
wanneer hy geenen mededinger heeft, zich zelven tot mededinger te nemen, en te trachten zich zelven te overtreffen. Zodanig is de eerzucht van c je sar. en alexander. De laatstgenoemde, na zyne veroveringen tot aan den opgang der zonne te hebben voordgezet , kreeg in 't hoofd zich te fcheep te begeven op den Euphraat, den zuidelyken Oceaan omtevaaren, en door de ftraat van hercüles naar de Middellandfche Zee te ftevenen, ten einde het Zuiden aan zich te onderwerpen , gelyk hy het Oosten gedaan had. Caesar, niet te vredcn met alles, wat tusfchen den Euphraat en de Atlantifche Zee lag, te hebben ondergebragt, maakt zich gereed om. tegen de Parthers optetrekken , door Hyrkanie langs de Kaspifche Zee en den berg Caucafus heenen te trekken, in Scythië te rukken, om vervolgens de aangrenzende landen van Germanië, en Germanië zelve te vermeesteren, en vandaar naar Rome terug te keeren , na den kring van het Romeinfche gebied voltrokken, en den Oceaan van rondsom tot grensfcheiding aan hetzelve gegeven te hebben. En inmiddels dat hy deze toebereidfelen maakte,
ont-



è& VERGELYKING vak
ontworp hy verbazende werken voor den roem en het gemak van Rome. Heeft de aarde wel ooit twee menfchen vaü zulk eene ongelooflyke eerzucht gedragen? Maar de dood, die fpot met de voornemens der menfchen , deed alle die grote ontwerpen in duigen vallen.
Beider dood was byna gelyk, door de teekenen, die denzelven voorafgingen, en door de berichten , die zy daarvan ontfingen. Alexander werd gewaarfchuwd door de Chaldeërs om niet in Babyion te komen: hy doort zich niet aan die waaffchouwing, hy gaat er binnen, en koomt er weder uit: hierom fpot hy met de voorfpellingcn der Chaldeërs. Maar die zelfde Waarzeggers verzekeren, dat het gevaar hem nogmaals dreigt, en dat Babyion dodelyk voor hem zal zyn : hy gaat er an. dermaal binnen, en hy laat er het leven, C,esar wordt insgelyks door eenen Wichelaar gewaarfchuwd om op zyne hoede te zyn tegen de Idus van Maart: die dag koomt; cassar fpot met den Wichelaar, en zegt : „ daar zyn nu de Idus van „ Maart;"— „ ja," antwoordt de Wichelaar, „ maar zy zyn nog niet voorby;" —
en



ALEXANDER. en C/ESAR. 239
en op dien zelfden dag worde casar vermoord. Dan fchoon hun dood overeenkoomt ten aanzien van de teekenen, die denzelven voorfpelden, zo verfchilt hy nogthans zeer in de wyze, en in de omstandigheden , die denzelven verzelden. Alexander derft op zyn bed aan eene ziekte , die hy zich door buitenfpoorige dronkenfehap had op dén hals gehaald-, en by derft, beklaagd en betreurd, zo wel van de Perzianen, als van de Macedoniers. Cesar integendeel wordt in den vollen Raad met dolkdeeken vermoord, door dezulken, die hy 't meest met zyne byzondere zorg verwaardigde, en zyne moorders worden dadelyk als Vcrlosfers befchouwd: men bewyst bun, volgens befluit van den Raad, de grootde eer, en geeft hun de aanzienlykfte posten van bewind. Alexander verworf zich door zyne daden de liefde en de hoog. achting der menfchen, zelfs van zyne vyanden; cjesar daarentegen haalde zich door zyn gedrag den nyd en den haat van zyne medeburgers op den hals. Daar hy zich tot Dwingeland had opgeworpen , had hy bet lot der Dwingelanden, en ftierf den
dood,



24° VERGELYKING van
dood, welke dezen gemeenlyk te beurt valt (c).
Titus livius maakt geene zwaarig> heid om den draad van zyn gefchiedverhaal aftebreken, ten einde te onderzoeken, wat er gebeurd zoude zyn, byaldien alexan* der, in plaats van tegen de Barbaren op» tetrekken , zyne wapenen naar Italië had gewend. My dunkt, dat ik my minder verwydere van het oogmerk dezer Vergelyking, wanneer ik onderzoeke, wat voordeeligst voor eenen Staat zoude zyn, eenen Opper -krygsbevelhebber te hebben als alexander, of er eenen te hebben als c je s a r , alleen in aanmerking genomen zynde hunne Krygs- en Staatkundige deug. den.
De daden van alexander fchitteren op eene wyze, die ons verblindt; zyne vervoering van dapperheid verrukt den Lezer, even zo als hy zelve daardoor verrukt
wierd;
O) Volgens juvenalis Sat. X. vs. 112.
dd generum Ceteris fine c<cde & fanguine pauci Bcfcendunt reges & ftcca morte tyramii.
vert.



ALEXANDER en CiESAR. 241
wierd. Doch in die van cmsa& vindt men meer zekerheid. Men volge alexander, en men zal zich in gedüurige ongerustheid voor hem bevinden; Wy ziert hem zich ftorten in 't verderf. Maar meri volge c m s a r , en zyne ondervinding en wysheid zullen ons gerust ftellen , .en ons meer vertrouwen geven, dan de gevaarert, waaraan hy zich blootftelt, ons fchrik kunnen aanjagen. Eene vervoering van moed is niet altoos eene góede leidsvrouw; Zy is dikwyls eene blinde drift , die roekeloosheid ten gevolge heeft, eh deze wordt vroeg of laat noodlottig. Niets fchynt gevaarlyker voor eenen Staat, dan een Krygsbevelhebber, die op wonderwerken vertrouwt; want wonderwerken zyn niet zeker; en, gelyk aristophanes zegt, de Goden worden eindelyk moede van waaghalzen te beveiligen * welke van hunnen bylland misbruik maken. Ware alexander in eenen enkelden flag overwonnen geweest, hy Zou het geweest zyn voor den geheelen oorlog, en hy had zich niet weêr kunnen herftellen. Cjjsar daarentegen vond i geflagen zynde, altyd hulpmiddelen in zich zelven , en verfloeg IX. deel. [gj zy-



»4* VERGELYKING van
zyne overwinnaars. Want gelyk het eigen is aan de onvoorzichtigheid het geluk zelf in ongeluk te verkeeren , weet de voorzichtigheid integendeel geluk te doen yoordkomen midden uit de ongelukken ; zy is de moeder van het. welgelukken; en fchoon de Fortuin zomtyds hare magt tegen dezelve gebruikt, moet zy echter ten laatften voor haar zwichten.
Schoon wy ons van tegen-aanmerkingen op deze Vergelyking, uitgezonderd in een enkeld geval, onthouden hebben, willen wy daarom niet geacht worden, door ©ns dilzwygen , alle de trekken , daarin voorkomende , byzonder .ten aanzien van alexander, goed te keuren; maar laten alles voor rekening van den 'Schryver^ en aan het oordeel onzer Lezeren over, Hoe verfchillend de beroemdde Franiche Schryvers over alexander geoordeeld hebben , kan men zien in de genoeg bekende en met recht geachte Algemeene Gefchiedenis van millot. — Terwyl wy hu weder dit Deel der Levensbefchryvin-
gen



ALEXANDER en CiESAR. 243
gen van plutarchus befluiten, nemen wy deze gelegenheid waar, om onze Lezers te verwittigen, dat ons, in het naastvoorgaande Deel, in de eerfte Aanteekening op het Leven van pompejus , uit te groot vertrouwen op het geheugen , eene onnaauwkeurigheid is ontkomen, die wy eerst na de uitgave van dat Deel ontdekten ; hierin bedaande , dat wy aan jeschylus flechts twee Toneeldukken, waarvan prometheus het onderwerp was, hebben toegekend, daar er inderdaad drie zyn geweest, waarvan het eerde ten onderwerp het grote bedryf van promeTheus , 't welk naderhand de voorname oirzaak van zyn lyden is geworden, namelyk het vuur door hem uit den hemel genomen, en onder de menfchen gebragt.