01 2123 3316 UB AMSTERDAM



VI.
TVt. ScHAIEKAMP.extud.






WYSGEERIGE
E N
STAATKUNDIGE
GESCHIEDENIS
VAN DE
BEZITTINGEN
ENDEN
KOOPHANDEL
DER
EÜROPEAANEN/
IN DE BEIDE
I N D I Ë N.
Uit het Fransch vertaald. ZESDE DEEL,
Te AMSTERDAM, By M. SCHALEKAMK MDCCLXXVIL






I N H O UB
DER
BOEKEN
E N
AFDEELINGEN
VAN HET ZESDE DEEL.
VTFTIENDE BOEK.
J^ezittingen der Franfcben in Noord-Amerika bl. 3.
Afd. 1. TVxarom de Franfclen niet dan
in laatere tyden Volkplantingen in Amerika gejligt hebben, ald.
IJ. Eerjie fcleepstogten der Fran-
fchen na Noord - Amerika. . 5. FL Deel. * ^j-d%



INHOUD dsr
Afd. III. De Franfcben wenden "t oog
na Kanada. . . . bi. 13.
IV. Regeeringsvorm , gewoonten , deugden , gebreken , oorlogen 'der Wilden, welke in Kanada woonen. . . . . jg
V. De Franfcben neemen, ontydig, deel aan de oorlogen der Wil&» 60.
VI. De Franfcbe Volkplanting maakt geen opgang. Oorzaaken deezer kzvyninge. . 65.
VII. Door welke middelen de Franfcben hunnen ft aai van werkeloosheid verlaaten. . ,
VIII. De Pelteryen zyn de grondflag van de verbintenisfen der Franfcben met de Wilden. . 81.
IX Op welke plaatzen, en op boedanig eene nyze, dc handel in de Pelteryen zoierdt gedreeven. 102,
A'. Frankryk is genoodzaakt, af-
Jland



BOEKEN en SF DEELINGEN.
fiand te doen van een gedeelte der provinciën, die met Kanada vereenigd waren. . b!. 113
ZESTIENDE BOEK.
Vervolg van de Vestiginge der Franfchen in Noord-Amerika bl 117
Afd. Xl. Om zyne verliezen te herjlellen, bevolkt en verfterkt Frank, ryk Isle Royaal, en richt aldaar eene bloeiende Visfchery °P 119.
Xll. Vestiging der Franfchen op V Eiland St. Jan. . .
XIII. Ontdekking van de Misfisf.pi, door de Franfchen. . 132.
XIV, De Franfchen vestigen zich in het gewest, dat door den Misfisfipi wordt befpoeld, en noemen het Louifiana. , . jg7>
XV. Louifiana krygt eene groote
* 2 vert.



INHOUD der
vermaardheid, ten tyde van 't ontwerp van Law. . bi. 140.
Afd. XVI. Uitgebreidheid, klimaat,vrugt-
baarheid en oorfpronklyke inwooners van Louifiana. - . 146.
XVII. Wat de Franfchen in Louifia.
na verrigt lebben. . . i59«
XVIII. Wat de Franfchen in Louifiana zouden hebben kunnen verrigten 17°-
XIX. Frdnkryk beeft Louifiana aan Spanje afgefaan. Onderzoek
of bet hier toe regt hadde. 174.
XX. Staat van Kanada, by 't fluiten van den Utrechifcben Vrede. 182.
XXI. Volkrykheid, Akkerbouw, Zeden, Regeeringsvorm, Visfcberyen, nyverheid, Geldmiddelen 'van Kanada. - . . 183.
XXII. Voordeelen, welke Frankryk van Kanada zou kunnen trekken.
Mis~



BOEKEN en JFDEELINGEN.
Misflagen, welke bet van dezelve beroofd hebben. . bl. 203.
•Afd. XXIII. Oorfprong van den oorlog tusfchen de Engelfcben en Franfchen in Kanada. . . 213.
XXIV. Verovering van Isle Royaal door de Engelfcben. . 314.
XXV. De Engelfcben doen een aanjlag
op Kanada. . . . 221.
XXVl. Verovering van Quebek door
de Engelfcben. . , 230.
XXVII. Overdragt van Kanada aan de Engelfcben. Wat zy daar mede kunnen uitvoeren. . 236.
ZEVENTIENDE BOEK.
Engelfcbe Volkplantingen, geftigt aan Hudfonsbaai, op Terra-Nova, in Nieuw-Schotland, Nieuw-Engeland, Nieuw Tork en Nieuw-Jer-
fiy . w. 241.
* 8 Jtfd.



INHOUD der
Afd. XXVlII. Eerjle fcbeepstogtén der Engelfcben na Noord-Amerika, bi. 241,
XXIX. De Godsdienftige oorlogen, viel¬
ke Engeland beroer en, bevolken het vaste land van Amerika. 246.
XXX. Fergelyking tusfcben de oude
en nieuwe waereld. . 258.
XXXI. Vergelyking tusfcben de befchaafde en wilde Kolken. 270.
XXXII. In hoedanig een fiaat de Engelfcben Noord-Amerika vonden; en wat zy daar verrigt lebben. .... 279.
- XXXIII. Klimaat van Hudfons-baai.
Zeden der inwooneren. Koop. landel, welke aldaar wordt gedrecven. . . . 281.
XXXlV. Onderzoek of Hudfons-baai een doortogt verleene na de Oost' tndian. .... 293.
XXXV. Befchryving van 't Eiland
Terra-Nova. . . . 300.
Afd.



BOEKEN en AF DEELING EN. Afd. XXXVI. Visfcberyen op Terra - Nova
gevestigd. . . . b]t3Q4>
XXXVII. De Franfchen flaan Nieuw.
Schotland af aan Engeland, waar van zy langen tyd eigenaars geweest waren. . 322.
XXXVIII. Zeden der Franfchen, die, in Nieuw - Schotland, der Engelfcbe Regeeringe ondenwrpen bh~ven 328.
XXXIX. Tegenwoordigefiaat van Nieuw.
Schotland. . . , 33^
XL. Sligting van Nieuw-Engeland. 339.
XLI. De Geestdry very vervult Nieuw.
Engeland met onheilen. . 345,
XLII. Strengheid, welke neg leden in de wetten van Nieuvi-Engeland leerscht, , . t ^52
XLIII. Regceringsvorm, volkrykleid, , akkerbouw, handwerken, Koophandel en fcbeepvaart van Nieuw Engeland . . 359> Afd.



INHOUD der EO EKEN en JFDEELINGEN.
jlfd. XLIV. Nieuw-Tork, door de Hollanders bevolkt, koomt in de banden der Engelfcben. . bl. 371.
XLV. Bloeiende ftaat van NieuwTork. Oorzaaken van deezen voorfpoed. . • • 375«
XLVh Op hoedanig eene wyze NieuwJerfey in de banden der Engelfclen is gekoomen. Deszelfs tegenwoordigefiaat. . 382-
WYS-



VI en VU Deel.






WYSGEERIGE
E N
STAATKUNDIGE
GESCHIEDENIS
van de
BEZITTINGEN EN DEN KOOPHANDEL DER EUROPEAANEN IN DE BEIDE INDIEN. ,
V T F TIENDE BOEK.
||^^||par>je was bezitter der ryke heerS S $ fchappyen van Mexiko en Peru,
ibê^lr van het Goud der nieuwe waereJd, ^ en van bykans geheel Zuid-Amerika. De Portugeezen, naa eene lange reeks van overwinningen, nederlaagen, onderneemingen, misilagen, veroveringen en verliezen, hadden de fchoonfte Bezittingen bebouden in Afrika, Indie en Brazil. Het Franfche Ministerie hadt zelf niet den inval gakreegen, dat men Volkplantingen konde ffigten, en dat het van eenige nuttigheid ware, eigendommen te bezitten, in deeze afgelegene gewesten.
Zyne eerzucht wendde zich geheel en al VI. deel. A 2 na
XV.
BOEKó



XV.
BOEK.
4 GESCHIEDENIS
na Italië. Aloude eifchen op het Milanee'. fche en de beide Sicilien, hadden deeze Mogendheid ingewikkeld in verderflyke Oorlogen, welke haar langen tyd hadden onledig gehouden. Binnenlandfche onlusten verwyaérderi haar nog verder van de groote voorwerpen eenes uitgeftrekten en afgelegenen Koophandels, en van het denkbeeld, om in de beide Indien Koninkryken op te fpooren.
Het gezag der Koningen wierdt niet openlyk betwist'; maar men wederftondt, men ontdook het. De Leenregeering hadt eenige fpooren agter gelaaten, en veele van haare misbruiken waren nog voorhanden. De Vorst was onophoudelyk onledig in het beteuge en van een woelagtigen en vermogenden Adel. Het meerendeel der provinciën, welke de Monarchie uitmaakten, wierden volgens verfchillende Wetten en gewoonten beftuurd. Alle Genootfchappen, alle Orders genooten voorregten, welke of altoos beftreeden, of altoos tot uiterften gedreeven wierden. Hec werktuig van den Regeeringsvorm was ingewikkeld. Om het te beftuuren, moest eene menigte tedere fpringveeren in werking gebra°t worden. Het Hof was genoodzaakt dikmaals de toevlugt te neemen tot de fchandelyke hulpmiddelen der zwakheid, tot kmpery en verleiding, of de haatlyke wapens van onderdrukkinge en Dwingelandye te gebruiken De Natie was onophoudelyk met den Vorst in onderhandeling. Het gezag der Koningen was onbepaald , zonder door de Wetten erkend te zyn; de Natie, dikwyls te onafhanklyk, hadt geenen waarborg voor



der beide INDIEN.
5
haare Vryheid. Van hier dat men, onophoudelyk, elkander befpiedde, elkander vreesde, elkander beftreedt. De Regeering hieldt zich eeniglyk bezig, niet met het welzyn der Natie, maar met de wyze om haar te onder te brengen. Het Volk, fleeds zyne behoeften gevoelende, cnkundig van zyne kragten en hulpmiddelen, zag zyne Rekten beurtelings, door zyne- Heeren en door de Koningen, fchenden en met voeten treeden.
Frankryk liet, derhalven, de Spanjaards en Portugeezen waerelden ontdekken, en Wetten gceven aan onbekende Natiën. Een éénig man deedt hetzelve ten langen laatfie de oogen openen. Deeze was de Admira.il de coltgny, een der uitgebreidfre, kloekmoedigfte en werkzaamfte vernuften, welke deeze magtige heerfchappy immer beroemd gemaakt hebben. Deez' groote Staatsman, een Burger zelf onder de eislykheden der Burger-Oorlogen, zondt, in den jaare 1562, jan riuaud na Florida. Deeze onmeetelyke landftreek van Noord- Amerika ftrekte zich toenmaals uit, van Mexiko tot aan het gewest, welk de Engelichen, zedert, onder den naam van Carolina, beplant hebben. De Spanjaards hadden het doorreisd, al in den jaare 1502, doch 'er zich niet gevestigd. Het is onzeker wat men meest moetc be-. wonderen, de beweegreden, welke hen tot deeze ontdekking noopte, of die, welke hen' daar «van deedt afzien.
Alle de Indiaanen van de Antilles geloofden, op het gezag eener oude overleveringe, dat de Natuur aan de vaste kust een A 3 fon-
XV
boek.



6 GESCHIEDENIS
XV.
boek.
fontein verhooien hielde, wiens wateren de kragt bezaten, om alle oude lieden, die het geluk hadden om daar van te drinken, wederom te doen jong worden. De onfterflykheid was altoos de drift der menfehen, en de troost van den afgeleefden ouderdom. Die denkbeeld betoverde de Romaneske -verbeelding der Spanjaarden. Het verlies van veelen hunner, die de flagtöflfers hunner ligtgeloovimeid wierden, deedt het vertrouwen der overigen niet wankelen. Veel eer dan te vermoeden, dat de eerften omgekoomen waren op eenen togt, op welken de dood het zekerfte was dat hun wedervoer, dagt men, dat indien zy niet wederom ten voorfchyn kwamen, de reden was, omdat zy het geheim eener altoosduurende jeugd, en die verblyfplaats der bekoorlykheden hadden gevonden, welke niemand wilde verlaaten.
Pontius de leon was de vermaardfte der fcheepvaarenden, die zich met deezen droom voedden. Overtuigd, dat 'er nog eene derde waereld beftondt, wier verovering voor zynen roem bewaard was; doch geloovende, dat het leeven, welk hem nog overig was, te kort ware tot het doorloopen van het onmeetelyk veld , dat zich voor hem vertoonde, nam hy het befluit om zyne dagen të vernieuwen, en de jeugd, welke hy behoefde , te herwinnen. Straks ngtte hy zynen koers na de klimaaten, in welke het verdichtzel de fontein der jeugd geplaatst hadt, en vondt Florida, van waar hy na Porto-Rico wederkeerde, oogenfchynlyk ouder dan hy van daar was vertrokken. Aldus
maait-



DER BEIDE INDIEN. ?
maakte het geval den naam eenes Gelukzoekers onfterflyk, die, terwyl hy flegts een harsfenfchim naajaagde, eene waare ontdekking deedt.
Bykans alles, wat het menschlyk vernuft nuttigs en gewigtigs heeft uitgevonden, is de vrugt geweest, veeleer van eene blinde woelzucht, dan van eene beredeneerde ny verheid. Het geval, welk niets anders is dan de onopgemerkte loop der Natuure, rust nimmer, en ftaat allen menfchen zonder onderfcheid ten dienfte. Het vernuft wordt afgemat, krygt een weerzin, en behoort flegts aan zeer weinige Weezens, voor eenige oogenblikken. Zyne poogingen leiden het menigmaal niet verder, dan tot op den weg des Ge vals, om hetzelve aan te grypen. Het onderfcheid tusfchen lieden van vernuft en het gemeene gros der menfchen is hier in gelegen, dat de ecrften kunnen vooruitzien en zoeken, 't geen deezen zomtyds vinden. Nog meermaalen maakt het vernuft gebruik van 't geen het Geval hetzelve heeft doen voor de hand koomen. De Juwelier ftelt den prys op de Diamant, welke de Graaver, zonder die te kennen, heeft opgedolven.
De Spanjaards hadden Florida veragt, omdat zy daar niet gevonden hadden de bron, welke hunne jeugd moest vernieuwen, noch het Goud, dat onzen ouderdom verhaast. Een weezenlyker en waardiger fchat ontdekten aldaar de Franfchen; een helderen Hemel, een vrugtbaaren grond, een gemaatigd klimaat, Wilden, vrienden des vredes en deiherbergzaamheid; maar zy zeiven kenden niet A 4 de
XV.
BOEK.



8 GESCHIEDENIS
XV.
boek.
de waarde van deezen fchat. Hadde men de voorfchriften van coligny gevolgd; hadde men de landeryen beplant, die alleenlyk wagtten op de hand des menfchen om hem te verryken; ware.de ondergefchiktheid tusfchen de Europeaanen gehandhaafd geworden ; waren de regten der Landzaaten niet gefchonden: men zou eene Volkplanting hebben kunnen oprichten, van welke de tyd den luister vergroot, en den voorfpoed zou verzekerd hebben. Maar de Franfche onbeftendighcid veroorloofde zo veel wysheids niet. Men verfpildc de leevensmiddelen. De velden wierden niet bezaaid. Het gezag der Opperhoofden wierdt door onleerzaame onderdaanen gewraakt. De drift tot de Jagt en den Oorlog verhitte aller gemoederen. Men deedt niets van 't geen men moest doen.
Tot overmaate van rampen, wendden de Burgeriyke onlusten, welke Frankryk verwoestten , de oogen der onderdaanen af van eene onderneeming, op welke de Staat nimmer zvne aandagt hadt gevestigd. De Godgeleerde gefchillen vervreemdden alle gemoederen, verdeelden alle harten. Ten zelfden tyde hadt de Regeering de geheiligde Wet der Natuure gelciionden, die aan alle menfchen gebiedt, de begrippen hunner naasten te verdraagen, en de Wetten der Staatkunde, welke verbieden, ontydig een dwingeland te zyn. De grootfte vorderingen hadt de Hervormde Godsdienst in Frankryk gemaakt, toen dezelve aldaar vervolgd wierdt. Een aanzienlyk gedeelte der Natie lag onder de
ver-



der beide INDIEN.
9
verbanning; het nam de toevlugt tot de wapens.
Spanje, niet minder onverdraagzaam, hadt de Godgeleerde gefchillen voorkoomen, door de Geestlykheid dat*volftrekt gezag te laaten aanneemen, 't welk geftadig meer en meer aangroeide, en 't welk voortaan telkens zal verminderen. De Inquifitie, altoos gewapend tegen den geringften fchyn van nieuwheid, wist te beletten, dat de Protestantfche Godsdienst geen ingang in den Staat kreeg, en behoefde, derhalven, dien niet uit te rooien. Geheel ingenomen met Amerika; gewoon om zich den uitfluitenden eigendom van hetzelve aan te maatigen; onderrigt van de poogingen van etlyke Franfchen om zich aldaar te vestigen, en van de onbelemmerde vryheid, welke hun de Regeering liet genieten, rustte philippus de II teKadix eene Vloot uit, om hen te verdelgen. Menendez, die 'er het bevel over voerde, landde in Florida; hier vindt hy de vyanden, welke hy zogt, in het' Fort Carolina verfterkt; hy tast alle hunne verfchansfingen aan, verovert ze ftormenderhand, en rigt een eislyk bloedbad aan. Allen, die der flagtinge ontkoomen waren, wierden aan een boom opgehangen, met dit Byfchrift: niet als fran-
schen, maar als ketters.
Verre van bedagt te zyn op middelen om deeze mishandeling te wreeken, verheugde zich het Ministerie van karel den IX in 't verborgen, over het te niete loopen eens Ontwerps, welk het, in de daad, hadt goedgekeurd, maar niet beminde, omdat het uitA 5 ge-
XV.
boek.



to GESCHIEDENIS
XV.
bolk,
gcdagt was door het Opperhoofd der Hugenooten, en aan de nieuwe gevoelens tot een fteunzel kon verftrekken. De algemeene verontwaardiging werkte niets anders uit, dan het te bekragtigen in het befluit, om deswegen geenerlei misnoegen te laaten blyken. De uitvoering van 't geen de Staat hadt behooren .te doen, wierdt voor eenen Burger bewaard.
Dominiqüe de gousque, op den Berg Marian , in Gasconje , gebooren, een bekwaam en ffoutmoedig Zeeman; een vyand der Spanjaarden, van welke hy perfoonlyke mishandelingen hadt geleeden; een yveraar voor zyn Vaderland, op gevaarlyke togten en op roem gefield, verkoopt zyne goederen, bouwt fchepen, verkiest medgezellen, hem waardig, tast de Moordenaars in Florida aan, zet hen naa van post tot post, met een ongelooflyken moed en voortvaarendheid; flaat hen overal, en om fchimp met fchimp betaald te zetten, laat hy hen aan boomen ophangen, op welke men dit Opfchrift flelde: niet als Spanjaarden, maar
als moordenaars.
Hadden de Spanjaards zich vergenoegd met het vermoorden der Franfchen, nimmer zou men tegen hen eene zo wreede wederwraake geoeffend hebben. De tegenflelling van het Opfchrift werkte alle het kwaad uit. Men beging eene fchrikbaarende fnoodheid, omdat men eene fchertsrede ontmoette. Meer dan één voorbeeld levert de Gefchiefenis op, waarin het te vermoeden is, dat iet niet de zaak is, welke de fchertsrede,
maar



der beide INDIEN. ii
maar de fchertsrede, die de zaak heeft voort gebragt.
Geene andere gevolgen hadt de togt van den dapperen gousque. Het zy hem de noodige leevensniiddelen ontbraken om in Florida te blyven; het zy hy voorzag, dat hem geenerlei onderftand uit Frankryk zou worden toegezonden; het zy hy vreesde, dat de vriendfchap der Wilden een einde zou neemen met de middelen om die te koopen; het zy hy dagt, dat de Spanjaards hem zouden koomen overrompelen: hy deedt de veroverde Forten in de lucht fpringen, en keerde na zyn Vaderland terug. Van alle de Burgers wierdt hy aldaar met de verwondering, hem verfchuldigd, doch van het Hof zeer kwalyk ontvangen. Dwingelandisch en bygeloovig zynde, hadt het te veel van de Deugd te vreezen.
Zedert het jaar 1567 , als de onverzaagde Gasconjer Florida hadt verlaaten , vergaten de Franfchen de nieuwe waereld. / In een Bajert van onbevattelyke Leerftellingen verward , verlooren zy de Reden en de Menschlykheid. Het zagtaartigfte en gezelligfte Volk, wierdt het barbaarschfte en bloeddorftigfte der Volken. 'Fr waren geene fchavotten en houtftapels genoeg: over en we. der misdaadig in de oogen van elkander, wierden allen Beulen, allen wierden flagtöffers. Naa elkander over en weder tot de helfche vlammen veroordeeld te hebben, vermoordden zy elkander op de ftemme hunner Priesteren, die niets dan bloed en wraak ademden. Eindelyk trof de edelmoedige
hen-
XV.
boek.



12 GESCHIEDENIS
XV.
bolk.
héndrik de ziel zyner onderdaanen. Over hunne rampen fchreiende, leerde hy hun die te gevoelen. Hy gaf hun de zoete en zagte neigingen van het gezellig leeven weder, nam hun de wapens uit de handen, en maakte hen gewillig om gelukkig te leeven onder zyne Vaderlyke Wetten.
' Straks begon de Natie, veilig en vry onder een Koning, in welken zy vertrouwen ftelde, heilzaame ontwerpen te beraamen. Men hieldt zich onledig met het ftigten van Volkplantingen. De eerfte invallen moesten eigenaartig op Florida vallen. Behalven het Fort St. Augustino, voormaals door de Spanjaards gebouwd, tien of twaalf mylen van de Franfche Volkplanting, hadden de Europeaanen niet een éénige Bezitting in dit uitgeflrekt en fchoon gewest. Men vreesde deszelfs inwooners niet. Alles kondigde deszeifs vrugtbaarheid aan. Het wierdt zelf ryk in Goud- en Zilver-Mynen gehouden, dewyl men aldaar ftukken van deeze Metaalen hadt gevonden, zonder dat men den inval kreeg, dat zy gekoomen waren uit fchepen, welke op deeze kusten fchipbreuk geleeden hadden. Het geheugen der- groote -bedryven , welke eenige Franfchen aldaar verrigt hadden, kon nog niet zyn uitgewischt. Waarfchynlyk is het dat men beducht was, Spanje te zullen verbitteren, welk niet gezind was, eenige de geringfte Bezitting in de Golf van Mexiko, of in derzelver nabuurfchap, te dulden. Het gevaar, welk men liep, door het tarten van een Volk, zo magtig in de nieuwe waereld, deedt het . be-



DER BEIDE INDIEN. 13
belluit neemen, om, zo verre mogelyk zyn zoude, zich van hetzelve te verwyderen. Óm deeze reden verwierven de Noordlykfte Landfchappen van Amerika de voorkeuze. De weg derwaarts was reeds gebaand.
In den jaare 1523, hadt francois de I derwaarts gezonden den Florentyner verazzani, die niets anders uitwerkte dan de ontdekking van het Eiland Terra-Nova, en eenige kusten aan het vaste land, zonder, egter, zich aldaar te vestigen.
Elf jaaren laater, hervatte jakob cautier , een bekwaam Zeeman van St. Malo, de ontwerpen van verazzani. De twee .Natien, die 't eerst in de nieuwe waereld voet aanjand gezet hadden, ziende dat men haar op 't fpoor volgde, klaagden openlyk over onregtvaardigheid. Wd hos? zeide francois de 1 fchertzende, de Koning van Spanje en de Koning van Portugal verdeelen in vrede onder elkander geheel Amerika, zonder te dulden, dat ik, als hun Broeder, daar aan deel hebbel lk zou bet Artikel van Adams Tes. tament wel eens willen zien, nozlk dat groot ■Erfdeel aan hun befpreekt. Cartier gin* nog verder dan zyn Voorzaat. Hy drong door tot in de rivier St. Laurens; doch, naadat hy, onder de Wilden, eenige Europifche Koopmanfchappen tegen Pelteryen hadt verwisfeld, begaf hy zich wederom te fcheep na Frankryk, daar men, door onbeftendigheid, eene onderneeming verwaarloosde, welke men flegts uit een beginzel van volgzucht fcheen begonnen te hebben.
Gelukkiglyk volhardden de Normandiers,
de
XV.
boek.



14 GESCHIEDENIS
XV.
BOEK.
de Britten en Biscaijers in de Bakkeljaauwvangst op de groote Bank, langs de kusten van Terra-Nova, en in alle de nabüürige vaarwaters. Deeze onverzaagde luiden, die ondervinding bezaten, dienden als Lootzen voor de Gelukzoekers, die, zedert het jaar 1598, het ondernamen in deeze woeste gewesten Volkplantingen op te richten. Geene van deeze eerfte Bezittingen Haagde gelukkig: dewyl zy allen aangelegd wierden door uitfluitende Maatfchappyen, die noch de noodige bekwaamheden bezaten, die tot het kiezen der gelegen fie plaatzen. vereischt wierden , noch genoegzaame middelen om te wagten tot dat haare verfchoten penningen wederom betaald wierden. De eene Monopolie verving fpoedig de andere, doch zonder vrugt; het gefchiede telkens met eene hebgraagte, zonder bedoelingen en zonder hulpmiddelen. Alle deeze onderfcheidene Genootfchappen wierden het een naa het ander bedorven, zonder dat de Staat iets by hun verlies won. Zo veele togten hadden meer menfchen, geld en fchepen verflonden, dan aan andere Mogendheden de grondlegging van uitgebreide heerfchappyen hadt gekost. Ten langen laatften voer samuel de champlain de rivier St. Laurens veel hooger op, en leide, in den jaare 1608) aan haare oevers, de grondflagen van Quebec, hetwelk de wieg, het middelpunt en de Hoofdftad van Nieuw-Frankryk of Canada wierdt.
De onbepaalde uitgeftrektheid, welke zich voor deeze Volkplanting opende, vertoonde, in den eerften opflage, voor haar oog,
don-



DER BEIDE INDIEN. 15
donkere, digte en diepe Bosfchen , wier hoogte alleen van hunnen ouderdom getuigenis droeg. Rivieren zonder tal kwamen van verre deeze onmeetelyke gewesten befproeien. De tusfchenruimte, welke zy open heten, wierdt door eene menigte Meiren afgebroken. Men telde 'er vier, die van twee honderd tot vyf honderd mylen in den omtrek haalden. Deeze foorten van binnenlandfche Zeeën hadden gemeenfchap met elkander; en haare waters, naa alvoorens de rivier St. Laurens geformeerd te hebben, verwydden merkelyk de Bedding van den Oceaan. In dit ongerept gewest der nieuwe waereld, droeg alles het kenmerk van het groote en verhevene. De Natuur flelde aldaar ten toon, eene weelde van vrugtbaarheid, eene grootschheid, eene Majesteit, die eerbied vorderde; duizend wilde bevalligheden, die de door kunst gemaakte fchoonheden van onze klimaaten oneindig overtroffen. Hier zou een Schilder, een Dichter zyne verbeeldingskragt voelen verheffen en verhitten, en vervuld worden met zodanige denkbeelden, welke in het geheugen der menfchen onuitwischbaar worden. Alle deeze gewesten ademden, als 't ware, uit en in, de lucht van een lang leeven. Deeze gemaatigdheid, die, door de ligging van het klimaat, bekoorlyk zyn moest, verloor niets van haare gezondheid, door de zonderlinge geftrengheid van eene langduurige en felle koude. Zy, die deeze byzonderheid eenigJvk toelchryven aan de Bosfchen, Bronnen en Bergen, met welke deeze landftreek bedekt
is,
XV.
BOEK.



16 GESCHIEDENIS
XV.
BOEK.
is, hebben niet alles overwoogeh. Andere Waarneemers voegen by deeze oorzaaken der koude, de verhevenheid van den grond, een volkomen zuivere en zelden met dampen vervulde lucht, de flrekking der Winden, welke, over altoos bevroozen Zeeën, van het Noorden na het Zuiden waaien.
Nogthans waren de bewooners van dit guur klimaat zeer dun gekleed. Een mantel van Buffel- of Bevervel, met een lederen gordel om den middel vastgemaakt; eer! fchoeizel van Reebokken vel: dit was hunne kleeding, voordat zy met ons gemeenfchap hadden. Hetgeen zy 'er naderhand hebben bygevoegd, heeft altoos de oude lieden onder hen doen klaagen over het verval der Zeden.
Weinige Wilden kenden den Akkerbouw; en dan nog bepaalden zy zich tot het planten van Mays, 't welk zy voor de Vrouwen overlieten, als den onafhanklyken Man onwaardig. Hunne fterkfte vervloeking over eenen doodvyand, was, dat hy mogt gebragt worden tot de laagte, om het veld te moeten bearbeiden. Zomtyds vernederden zy zich tót de Visfchery; maar de Jagt was hun roem en leeven. De geheele Natie begaf zich op dezelve alsof zy ten ftryde trok; ieder gezin, elke hut, alsof zy daarmede de kost zogten te winnen. Tot deezen togt moest men zich voorbereiden door ftrenge vasten; daar aan mogt men geen deel neemen, dan naa alvoorens de Goden te hebben aangeroepen. Men fmeekte hen niet om fterkte, om de Dieren te kunnen vellen,
maar



DER BEIDE INDIEN.
fflaar om 't geluk van hen te mogen aantreffen. Uitgezonderd de oude lieden, door den afgeleefden ouderdom verhinderd, begaven allen zich te velde, de Mannen om het Wild te dooden, de Vrouwen om het të draagen en te dröogen. Naar 't gevoelen van dusdanig een Volk, was de Winter het beste Jaargety; de Beer, de Reebok, het Hert en de Eland, konden alsdan niet met hunne gewoone fnelheid vlugten, over de fneeuw, die vier of vyf voeten dik lag Deeze Wilden, die noch voor doornheggen noch voor holle wegen, noch voor vyvers! noch voor rivieren ftonden, en die in vlugheid de meeste fnelloopende Dieren voorbv ftreefden, hadden zelden een ongelukkige Jagt. Maar by gebrek aan Wild , leefde men van Woudekels; en by gebrek aan Ekels, gebruikte men tot fpyze de zappigheid of het vléesehagtig gedeelte, welk tusfehen het hout en den dikken fchors van den Abeelen Berkenboom groeit
In den tyd, welke van de eene tot de andere Jagtparty verliep, maakte of herftelde men de Boogen en Pylen , de Schaatzen, waar van men zich bediende om op de fneeuw te löopen, en de Canoes, waar mede men over de Meiren en Rivieren voer Deeze Reistuigen, nevens eenige aarden potten, maakten al de Nyverheid, alle de kunstwerken deezer zwervende Volken uit. De zulken onder hen, die zich tot kleine Vlekken vergaderd hadden, voegden by deeze werkzaamheden de behoeften, welke een meer ftilzittend leeven vorderden; zy paarVI. deel. B *den
XV.
boek.



XV.
BOEK.
18 GESCHIEDENIS
den daar nevens de voorzorge, om hunne hutten met palifaden te verfterken en tegen vyandlyke overrompelingen te beveiligen. Alsdan gaven de Wilden, in eene diepe zorgeloosheid gedompeld, zich aan de volfiagenfte werkeloosheid over. Dat ontrustend gevoel van zyne eigen zwakheid ; die vermoeidheid van alles en van zich zeiven, welke men verveeling noemt; de behoefte om de eenzaamheid te ontvlugten en den last zyns leevens op een anderen te ontlasten, waren onbekend aan dit Volk, met de Natuur en met zyn eigen lot vernoegd.
Over 't algemeen was hunne geftalte op de bekwaamfte wyze geëvenredigd; doch gefchikter zynde om de vermoeienisfen van de Jagt, dan de lasten des arbeids te verdraagen, bezaten zy minder fterkte dan vlugheid. Nevens regelmaatige weezenstrekken, hadden zy dat woest voorkoomen, in hun, ongetwyfeld, ontftaan, door de gewoonheid aan de Jagt en de gevaaren des Oorlogs. Hun vel was van eene donker en morsfïgroode kleur. Deeze kleur ontleenden zy van de Natuur, welke alle menfchen, geduurig aan de open lucht blootgefteld, verbrandt. Zy wierdt vermeerderd, door de dwaaze zucht, ten allen tyde aan de woeste Volken eigen, om hun lichaam en gelaat te befchilderen, het zy om elkander van verre te onderkennen, het zy om zich te aangenaamer in den Liefdehandel of te verfchrikkelyker in den Oorlog te doen voorkoomen. By dit vernis, voegden zy wryvingen met het vet van viervoetige Dieren of met de Traan van Vis-
fchen:



DER BEIDE INDIEN. 19
fehëri: een algemeen en noodzaaklyk gebruik, om zich te beveiligen tegen het ondraaglyk fteeken van Vliegen en Infekten, die alle landen, welke de mensch onbebouwd laat, bedekken. Deeze zalven wierden toebereid en vermengd met zappen of roode ltoffen, welke, misfchien, het doodlykst vergif waren voor de groote Muggen. Voegt by deeze bepleisteringen, welke door de kleur van de opperhuid dringen en dezelve doen veraarten, de berookingen, welke men daarenboven tegen deeze Infekten aanwendt, of die deeze Volken inademen in.hunne hutten, alwaar zy zich den gantfchen Winter broeien, en hun vleesch rooken, en men zal reden genoeg vinden voor een kleur., in onze oogen afzigtelyk, maar fraai, of ten minften draagelyk, in hunne niet zeer kiefche oogen. Voor 't overige bezaten zy eene fynheid of fcherpheid van gezigt, van reuk, van gehoor, van alle hunne zintuigen, welke hen van verre omtrent hunne gevaaren en behoeften verwittigden. Deeze laatften waren weinig; maar nog weiniger waren hunne ziekten. Zy kenden geene andere, dan die, misfchien, ontftonden uit hunne zomtyds te fterke beweegingen, of van het overmaatig voedzel, welk zy, naa een langduurig*vasten , ten lyve floegen.
Hunne Bevolking was niet zeer talryk; en dit was, misfchien, voor hun geen ongeluk. De befcbaafde Natiën moeten na de vermenigvuldiging van menfchen verlangen: dewyl zy, beftuurd wordende door eerzuchtige Opperhoofden, zo veel te meer ten B 2 Oor-
XV.
BOEK.



XV.
BOEK.
ao GESCHIEDENIS
Oorloge geneigd als zy dien minder voeren, in de noodzaaklykheid gebragt zyn van te moeten vegten of den vyandlyken aanval af te keeren, en omdat zy nimmer gronds noch ruimte genoeg hebben voor haar onderneemvol en kostbaar leeven. Maar op zich zelve ftaande Volken, hier en daar zwervende, en befchermd wordende door wildernisfen, welke hen van elkander fcheiden, door de Jagtpartyen, die hen tegen overrompelingen beveiligen, door de armoede, die hen bevrydt voor het aandoen of lyden van onregtvaardigheden : dusdanige woeste Volken behoeven niet vermenigvuldigd te worden. Indien zy talryk genoeg zyn om tegenftand te kunnen bieden aan de verflindende Dieren, om eenen vyand, die nimmer magtig is, af te weeren, en om elkander over en weder de behulpzaame hand te bieden, is alles wel. Hoe zy talryker waren, dan ten deezen oogmerke noodig is, hoe zy de plaatzen, welke zy bewoonen, fpoediger zouden verwoesten, en hoe zy eerder zouden genoodzaakt zyn dezelve te verlaaten om andere woonfteden op te zoeken: het eenige, althans het grootfte nadeel, van hun onbeftendig leeven.
Behalven deeze aanmerkingen, die, veelligt, den Wilden van Canada niet zo duide]yk en onderfcheiden kunnen voor den geest gekoomen zyn, was de natuur der dingen alleen genoeg in ftaat om hunne Bevolking te bepaalen. Niettegenftaande zy gewesten bewoonden, overvloeiende van Wild en Visch, kwamen 'er, nogthans, jaargetyden, en zomtyds geheele jaaren, in welke dit ee-



DER BEIDE INDIEN. 21
nig hulpmiddel hun ontbrak; alsdan rigtte een hongersnood eislyke verwoestingen aan onder Natiën, te verre vanéén gelegen om elkander over en weder de behulpzaame hand te bieden. Haare kortduurende Oorlogen of vyandlykheden, maar die door een altoosduurenden haat veroorzaakt wierden, waren zeer verderflyk. Jaagérs, eeftadig afgerigt op het naazetten van hun voedzel, welk voor hun vlugte, op het verfcheuren van het Dier, welk zy op de Jagt bemagtigd hadden; menfchen, wier oor met het gefchrei des doods, en wier oog met het vergieten van bloed gemeenzaam was geworden, moesten, in de gevegten, indien zulks mogelyk ware, zich nog onmeedogender betoonen, dan onze vrugteetende Volken. Eindelyk, in weerwil van den lof, dien men aan de hardfte opvoedinge geeft, en welke peter den gkoote tot zo verre verleidde, dat hy bevel gaf, om de kinderen zyner Matroozen, niets dan Zeewater te drinken te geeven, eene vreemde proeve, die hun allen het leeven koste; het is zeker, dat een groot getal jonge Wilden door honger, dorst, koude 'en vermoeidheid omkwam. De zulken zelf, wier lichaamlyk geitel fterk genoeg was, om aan de oeffeningen, aan deeze klimaaten eigen, tegeuïtand te kunnen bieden, om de grootfte rivieren over te zwemmen, om twee honderd mylen verre op de Jagt te gaan, het verfcheiden dagen agter elkander zonder flaapen uit te houden, en zich een geruimen tyd van voedzel te onthouden: deeze menfchen B 3 wa-
XV.
BOEK.



XV.
BOEK.
22 GESCHIEDENIS
waren daar door te minder bekwaam tot de voortteeling, en voelden de leevensfprujt in zich uitdroogen. Weinigen bereikten den eindpaal, welke doorgaans bereikt wordt in onze Maatfchappyen, alwaar de gewoonten eenpaariger en bedaarder zyn.
De ftrengheid der Spartaanfche Opvoedinge, de gewoonte van een ruuwen arbeid , en het gebruik van grove fpyzen, hebben eene gevaarlyke misleiding veroorzaakt. De Wysgeeren, misleid door het gevoel van de rampen der Menschlykheid, hebben de ongelukkigen willen vertroosten, welke de Fortuin tot deeze leevenswyze hadt veroordeeld, door hun diets te maaken, dat het de gezondfte en beste was. De vermogende lieden zyn niet in gebreke gebleeven om dit ftelzel aan te neemen, 't welk hun hart in vrede verhardde, en hen ontfloeg van medelyden en weldaadigheid. Neen: het is valsch, dat de menfchen, onledig in de moeilyke kunften der zamenlcevinge, zo lang leeven als de mensch, die de vrugt van hun zweet geniet. De gemaatigde arbeid verfterkt, de overmaatige arbeid verzwakt. Een Boer is een Gryzaart op den ouderdom van zestig jaaren; terwyl de Burgers in onze Heden, die met eenige bedagtzaamheid in overvloed leeven, tachtig en dikwyls meer jaaren bereiken. Zelf tellen de Geleerden, wier bezigheden niet zeer voordeelig voor de gezondheid zyn, in hunne klasfe een vry groot getal van tachtigjaarigen. Verre van ons, veele hedendaagfche Boeken,die wreede drogredenen, waar mede men de Ryken en
Groo-



DER BEIDE INDIEN. 23
Grooten in flaap wiegt, die wellustig fluimeren op het zweet des behoeftigen, hunne ingewanden voor hunne zuchten fluiten, en hunne aandoenfykheid afwenden van hunne Leenmannen, om die geheel aan hunne Honden en Paerden te befteeden!
Drie Moedertaaien ontmoette men in Canada, de Algonquinfche, de Sioufche en de Huronfche. Men hieldt deeze voor oorfpronklyke taaien: omdat elk haarer een groot getal dier naabootzende woorden bevatte, die de dingen door de klanken uitdrukken. De Tongvallen, daar van afkomftig, waren bykans zo menigvuldig als de Vlekken [der Wilden]. Men befpeurde in dezelve geene afgetrokkcne woorden : dewyl het verftand der Wilden, nog in zyne kindsheid, zich niet zeer verwydert van de tegenwoordige voorwerpen en tyden; en men, weinig denkbeelden hebbende, zelden dezelve tot algemeene denkbeelden behoeft te brengen, en veelen door een éénig teken uit te drukken. Maar daarenboven nam de taal deezcr Volken, bykans altoos van een vaardig, oogenbliklyk en diepgaand gevoel bezield , dooide grootfche tooneelen der Natuure geroerd, in hunne zinnelyke en fterke verbeelding, een leevendig en dichterlyk karakter aan. De verbaasdheid en verwondering, voor welke hunne onkunde hen vatbaar maakte, vervoerden hen kragtdaadiglyk en met geweld tot grooifpraaken. Hunne ziel drukte zich uit gelyk hunne oogen zagen; het waren altoos natuurlyke Weezens, welke zy met zigtbaare kleuren maalden; en hunne gefprekB 4 ken
XV.
BOEK.



24 GESCHIEDENIS
XV.
BOEK.
ken wierden fchilderagtig. By gebrek aan overeenkomftige woorden, om zekere zamcngelïelde of ingewikkelde denkbeelden uit te drukken, gebruikten zy figuurlyke uitdrukkingen. De gebaarden, de houding of werking des lichaams, de buiging der ftemme, vervulden of voltooiden 't geen hun aan woorden ontbrak. De Leerfpreuken waren ilouter en gemeenzaamer in hunne dagelykfche gefprekken, dan zelf in het Heldendicht der Europifche Taaien. Bovenal waren hunne Redevoeringen in de vergaderingen des Volks opgevuld met fchilderyen, nadruk en beweegelykheid. Nimmer, misfchien, fprak een Grieksch of Romeinsch Redenaar met zo veel kragt en verhevenheid als zeker Opperhoofd der Wilden. Men zogt hen van hun Vaderland te vervreemden; Wy zyn, dus fprak hy, in dit land geboot en; onze Vaders zyn aldaar begraaven- Zullen <wy tot de; Beenderen onzer Vaderen zeggen:. Jlaat op, en, vertrekt met ons net een vreemd land?
Ligt is het te denken, dat dusdanige Natien niet zo zagtaartig noch zo zwak zyn konden, als die van het Zuidlyke gedeelte van Amerika. Men ondervondt, dat zy de zelfde werkzaamheid en kragt bezaten, welke men altoos aantreft onder de Noordfche Volken, ten minflen wanneer zy, even als de Laplanders, niet van eene foort zyn, van de onze geheel verfchillende. Zy waren nog niet verder dan tot dien trap van kunde en befchaafdheid gevorderd, welken het Inftinkt alleen de menfchen in een klein getal jaaren kan doen beklimmen; en het is
on-



DER BEIDE INDIEN. 25
onder deeze Volken, dat de Wysgeeren den Natuurlyken mensch kunnen gadeflaan.
Zy waren verdeeld in verfcheiden kleine Natiën, wier Regeeringswyze na genoeg de zelfde was. Zommigen erkenden erflyke Opperhoofden, anderen verkoozen zich, van tyd tot tyd, een Opperhoofd; de meesten wierden door de Oudften des Volks beftuurd. Het waren enkele toevallige en altoos vrye Genootfcbappen, zonder eenigen band vereenigd. Het algemeen goedvinden zelf was van geene verbindende kragt voor het byzondere. De beflisfingen waren ,bloote raadgeevingen, welke niemand onder de geringfte ftraffe verpligtten. Indien, in een van deeze zonderlinge Gemeenebesten, een mensch ter doodftraffe gevorderd wierdt, was het veeleer eene foort van Oorlog tegen een algemeenen vyand, dan een Geregtlyk bedryf, tegen eenen Burger of Onderdaan geoeffend. By gebrek aan een dwingend gezag, handhaafden de Zeden, het voorbeeld, de opvoeding , de eerbied voor de Oudften, en de liefde tot de Ouderen, den vrede deezer Genootfehappen, zonder Wetten en zonder eigendommen. De Reden, welke, gelyk onder ons, niet veraart was door vooroordeelen en gefchonden door gewelddaadige bedryven, bekleedde, onder hen, de plaats van Zedekundige Lesfen en Burgerlyke Inftellingen. De Eendragt en Veiligheid wierden 'er, zonder de tusfehenkomst van een Regeeringsvorm, gehandhaafd. Nimmer wederftreefde het gezag dien veelvermogenden aandrang der Natuure, de zucht tot onafhankB 5 lyk-
XV.
BQEK.



XV.
BOEK.
a6 GESCHIEDENIS
lykheid, die, door de. Reden verlicht, in ons de zucht tot evengelykheid verwekt.
Van hier de onderlinge believingen, welke de Wilden over en weder in agt neemen. Zy overlaaden elkander met betooningen van eerbied, uit aanmerkinge van die hoogagtinge, welke een ieder voor zich zei ven befpreekt. Openhartig en agterhoudende, wikken en weegen zy hunne woorden, en luisteren aandagtig. Hunne deftigheid, welke men voor droefgeestigheid zou aanzien, is, bovenal, opmerkelyk in hunne Volksvergaderingen. Ieder fpreekt aldaar op zyne beurt, volgens zynen ouderdom, ervarenis en gedaane dienften. Nimmer wordt aldaar de aanfpraak geftoord, noch door een onbetaamelyk verwyt, noch door eene ontydige toejuiching, 's Lands algemeene belangen worden aldaar behandeld met eene belangeloosheid, onbekend in onze Regeeringsvormen, alwaar het Staatsbelang bykans nimmer behartigd wordt, dan uit byzondere inzigten, of uit partyzucht. Niet zelden ziet men eenen Wilden Redenaar, die de meerderheid van ftemmen heeft, de zulken, welke in zyne raadgeevingen bewilligen, verwittigen, dat een ander hun vertrouwen meer waardig is.
Deeze wederzydfche eerbied, tusfcben de, inwooners van een Vlek, heerscht tusfchen de Volken, zo ras de Oorlog een einde heeft genomen. De Gezanten worden ontvangen, en behandeld met eene vriendlykheid, welke men verfchuldigd is aan menfchen , die van Vrede of Verdrag koomen
fpree-



DER BEIDE INDIEN.
fpreeken. Het is nimmer over een Ontwerp van veroveringe, noch over de belangen der heerfchappye, dat deeze zwervende Natiën in onderhandeling treeden, die zelf geen denkbeeld van Staatsbezittingen hebben. De zodanige zelf, die zich in vaste woonplaatzen nederzetten, betwisten niemand hetregt om zich in haaren oord neder te flaan, mids men haar niet ontruste. De aarde, zeggen ze, is voor alle menfchen gefchapen; niemand moet op dezelve een dubbel aandeel bezitten. De geheele Staatkunde der Wilden belïaat, derhal ven, in het aangaan van verbintenisfen tegen eenen te talryken en te vermogenden vyand, in het opfchorten van te moorddaadige vyandlykheden. Is men het eens geworden over Beftand of Verbintenis? Men geeft elkander een onderpand van porceleinen Halskraagen. Dit is eene foort van fchulp. De witte zyn te algemeen; men maakt 'er weinig werks van. De violetkleurige, die fchaarfcher, en de zwarte, die nog zeldzaamer voorkoomen, worden 't meest gezogt. Men geeft aan dezelve eene rolronde gedaante; men doorboort ze; men verdeelt ze in takken en in Halskraagen. Aan de takken , ongeveer een voet lang, zyn zekere koraalen vastgemaakt, de eene aan de andere gereegen. De Halskraagen zyn breede Gordels, op welke de koraalen , in ryen geplaatst, met kleine lederen bindzeltjes, zyn vastgehegt, van welke men een vry aartig weefzel zamenftelt. De maat, het gewigt en da kleur deezer fchulpen zyn het merkteken van de aangelegenheid der
zaa-
XV.
BOEK.



XV.
BOEK.
*8 GESCHIEDENIS
zaaken. Het is de band der Volken en byzondere perfoonen. Het is een onfchendbaar en geheiligd onderpand, welk het zegel der bekragtiginge drukt op de woorden, beloften en verbintenisfen. De Hoofden der Vlekken zyn de bewaarders van deeze Staatsregisters der Natie. Zy kennen derzelver betekenis; zy verklaaren den zin daar van. Door middel Van deeze afgefprokene Zinnebeelden, leveren zy 's Lands Gefchiedenis over aan de volgende geflagten.
Vermids de Wilden geen rykdommen hebben, zyn ze weldaadig. Dit ziet, dit gevoelt men aan de zorge, welke zy draagen voor de weduwen, weezen en zwakken. De weinige leevensmiddelen, welke zy hebben, deelen zy milddaadiglyk met de zulken, die eene ongelukkige Jagt, Visfchery of Oogst gehad hebben. Hunne tafels en hutten ftaan nacht en dag open voor de Vreemdelingen en Reizigers. Op hunne Feesten in 't byzonder vertoont zich deeze edelmoedige herbergzaamheid, welke de voordeden van eenen iegelyk in 't byzonder als het algemeene welzyn aanmerkt en behandelt. Het is niet zo zeer om te bezitten, als om te geeven, dat een Wilde op overvloed gefield is. Aldus worden de vrugten van een Jagt van zes maanden, dikwyls in ééncn dag uitgedeeld; en hy, die anderen onthaalt, geniet veel meer vermaak dan zyne genodigde gasten.
Allen, die eene fchildery hebben gegeeven van de Zeden der Wilden, plaatzen de goedwilligheid niet in hunne tafereelen. Maar heeft niet de vooringenomenheid hun een zekeren



DER BEIDE INDIEN; Jtp
ren tegenzin van wraakoeffenirige met het Natuurlyk karakter doen verwarren? Deeze Volken beminnen, egter, noch onthaalen de Europeaanen. De ongelykheid van rangen , welke zy zo noodzaaklyk agten ter handhaavinge der Maatfchappyen, is, in de oogen van een Wilde, het toppunt der dwaasheid. Even zeer ergeren zy zich, dat onder ons één mensch meer rykdommen heeft dan veele anderen gezamentlyk; en dat deeze eerfte ongeregtigheid eene andere medevoert, te weeten, dat aan meerder rykdommen meer agtinge wordt verknogt. Maar, 'tgeen zy befchouwen als eene laagheid, als eene meer dan beestagtige vernedering, is, dat veele menfchen, die van natuure gelyk zyn, zich tot zo verre vernederen, dat zy zich afhanklyk Hellen van den wil of de grillig, heden van een éénigen mensch. Den eerbied, welken wy betoonen voor Eertytels, Waardigheden, en voornaamlyk voor deri erflyken Adeldom, noemen zy eene befpotting, eene mishandeling van het menschlyk geflagt. Wanneer men een Canoe kan beftuuren , den vyand flaan, eene hut bouwen, van weinig voedzel beftaan, honderd mylen in de Bosfchen te voet afleggen, zonder een anderen Gids dan den Wind en de Zon, zonder anderen voorraad dan boog en pylen, dan is men een Mensch; en wat is 'er meer noodig? Die woelagtigheid, welke ons zo veele Zeeën doet overfteeken, om een geluk te zoeken, 't welk voor ons vJugt, befchouwen zy veeleer als het uitwerkzel van onze armoede dan van onze
Ny-
XV.
BOEK,
*



XV.
BOEK.
30 GESCHIEDENIS
Nyverheid. Zy lachen met onze künlten3 met onze gewoonten, met alle onze gebruiken, die ons meer trotsheid inboezemen, naar maate zy verder van de Natuure afwyken. Hunne eerlykheid en goede trouwe 'befchouwen met verontwaardiging de treken en trouwloosheden, die de grondflag geweest zyn van onzen Koophandel met hun. Eene menigte andere beweegredenen, zomtyds op voordeel, dikwyls op de Reden gegrond, hebben de Europeaanen by de Wilden haatlyk gemaakt. Uit wederwraake, zyn ze omtrent ons hardhartig en wreed geworden. De afkeer en veragting, welke wy hen voor onze Zeden hebben doen opvatten, hebben hen altoos van onze zamenleeving vervreemd. Nimmer heeft men iemand hunner aan de vermaaken en genietingen van, onzen overvloed kunnen doen gewennen; daar men, integendeel, Europeaanen alle de geryfiykheden van den befchaafden mensch heeft zien verzaaken, om in de Bosfchen den Boog en Knods van den Wilden mensch op te vatten.
Ondertusfchen doet een ingefchapen gevoel van goedwilligheid hen zomtyds tot ons Wederkeeren. Met den aanvang van den Winter, hadt een Fransch vaartuig fchipbreuk geleeden op de Rotzen van Anticosti. Die geenen van de Matroozen, welke, op dit woest en onbewoond Eiland, de Itrengheid der koude en van den honger waren ontkoomen, maakten, van de overblyfzels van hun fchip, een vlot, waar mede zy, in 't voorjaar, aan de vaste kust aanlandden.
Een



DER BEIDE INDIEN. 31
Een hut, die van Wilden bewoond wierdt, vertoonde zich voor hunne halfflervende 00gen. Myne Broeders, dus fprak hen het hoofd van dit eenzaamwoonend Gezin vriendlyk aan, dé ongelukkigen hebben regt op ons medelyden en onze hulp; wy zyn menfchen, en de elenden der Menschlykheid treffen ons, in anderen zo wel als in ons zeiven. Deeze uitdrukkingen eener aandoenlyke ziele wierden gevolgd van zodanige onderfleuningen, als deeze edelmoedige Wilden in flaat waren den fchipbreukelingen toe te brengen.
Een éénig geluk ontbrak den vrye Amerikaanen, dat van hunne Vrouwen driftiglyk te beminnen. Te vergeefs hebben deeze van de Natuur ontvangen, eene inneemende geflalte, fchoone oogen, bekoorlyke gelaatstrekken , zwart, lang en gekruld hair. Men is niet langer gefield op deeze bekoorlykheden, dan geduurende den tyd der onaf hanklykheid. Naamvlyks hebben de Vrouwen het huwelyksjuk ondergaan, of de Echtgenoot, dien zy eeniglyk liefkoozen en beminnen, wordt ongevoelig voor bevalligheden, welke zy vóór het huwelyk ten toon fpreidden. En, in de daad, deleevenswyze, tot welke deeze flaat haar veroordeelt, is niet voordeelig voor de fchoonheid. Haare weezenstrekken veraarten; zy verliezen tevens de zucht en het vermogen om te behaagen. Arbeidzaam, leevendig en onvermoeid zynde, ziet men haar de aarde ontginnen, den grond bezaaien en den Oogst inzamelen; terwyl haare Mannen, zich niet verwaardigende om het hoofd en den rug
te
XV.
BOEK.



XV.
SOEK.
32 GESCHIEDENIS
te krommen ónder het jük van den Akkerbouw , zich verlustigen met jaageri, visfchen j boogfchieten, op de aarde de heerfchappy van den Man te óeffenen.
De Veelwyvery is onder verfcheidén deezer Natiën gebruiklyk. De Volken, onder welke deeze gewoonte geene plaats heeft $ hebben althans het regt van Echtfcheidinge aan zich behouden. Het denkbeeld van een onverbreekbaaren band, is tot nog toe niet opgekoomen in den geest deezer menfchen, welke vry zyn tot aan den dood. Wanneer de Echtgenooten niet vreedzaam met elkander kunnen leeven, fcheiden zy met wederzydsch genoegen, en verdeelen de kinderen. Niets dunkt hun ftrydiger met de Wetten der Natuure en der Reden, dan het tegenovergefleld gebruik der Christenen. De Groote Geest, zeggen ze, heeft ons gefchapen om gelukkig te leeven; en wy zouden hem misbaagen, indien wy in een flaat van bedwang en droefgeestigheid leefden. Deeze Zedekunde flêmt overeen met de taal, welke een Miamis tot eenen onzer Zendelingen voerde. Myne Vrouw en ik konden niet meer te zanten leeven. Myn Buurman ftondt niet beter met zyne Vrouw. Wy hebben met Vrouwen geruild, en, thans zyn wy allen ver. genoegd.
Een doorluchtig Schryver, dien men moet bewonderen, zelf wanneer men van hem in gevoelen verfchilt, is van gedagten, dat, ónder de Amerikaanen, de liefde niet een beginzel van Nyverheid, vernuft en goede Zeden is, gelyk onder de Europeaanen :
om-



der beide INDIEN» 33
omdat, zegt hy, de Amerikaanen een zesde zintuig hebben, zwakker dan dat der Europeaanen. Men beweert, dat deeze Wilden de kwellingen noch vermaaken van deeze hevigfte aller driften kennen. De lucht en de aarde, wier vogtigheid den groei der planten zo zeer bevordert, geeven hun weinig drifts ter voortteelinge. fïet zelfde zap, welk de Velden met Bosfchen en de Boomen met Bladeren bedekt, doet aldaar op het hoofd der Mannen, zo wel als dat der Vrouwen, een lang, glad, dik, fterk en kleeverig hair groeien. Mannen, die niet meer Baard dan de Gefneedenen hebben, kunnen niet overvloedig voorzien zyn van vogten , ter voortteelinge dienende. Het bloed deezer Volken is wateragtig en koud. Zomtyds hebben de Mannen 'er Melk in de Borften. Van hier die langzaam voortkoomende neiging tot de Vrouwen; die weerzin, welke hen van haar afkeerig maakt, ten tyde der JVJaandJyklcbe Reiniginge, en der Zwangerheid; die zwakke en kortduurende drift, welke zich flegts in zekere jaargetyden vertoont. Van hier die leevendigheid van verbeeldinge, welke hen bygeloovig maakt, fchroomagtig in de duisternis, even als de kinders, zo zeer tot wraakoeffening genegen als de Vrouwen, Dichters en verbloemd in hunne gefprekken : in één woord, aandoenJyk, maar niet zeer driftig. Eindelyk, hier uit ontftondt, ongetwyfeld, gedeeltlyk, dat gebrek aan Bevolking, welk men ten allen tyde onder hen heeft opgemerkt. Zy heb. ben. weinig Kinders, omdat zy de Vrouwen VI. deel. C niec
XV.
boek.



34 GESCHIEDENIS
XV.
BOEK.
niet genoeg beminnen; dit is een Nationaal gebrek, welk de oude lieden aan de jonge-* lingen onophoudelyk verwyten.
Maar, zou men niet kunnen zeggen, dat de drift tot de Vrouwen niet zo zeer kwynt, uit hoofde van de byzondere lichaamsgeaartheid, als uit kragt van hun zedelyk karakter ? De vermaaken der liefde zyn onder hen te ligt te genieten, om de begeerte tot. dezelve kragtdaadiglyk te kunnen ontvonken. Ziet men, in de daad, onder ons, in de Eeuwen, in welke de Weelde der Onkuisheid meest begunftigt, de Mannen de Vrouwen fterkst beminnen, en de Vrouwen de meeste kinders voortbrengen? In welke landen was de liefde eene bron van heldhaftigheid en deugd, wanneer de Vrouwen haare Minnaars daar toe niet noopten door de weigeringen der Eerbaarheid, door de fchaamte, welke zy aan de zwakheid haarer fexe verbonden? Te Sparta, te Rome, in Frankryk zelf, heeft, in de tyden der Ridderfchap, de Liefde groote dingen doen onderneemen en verrigten. Hier was het, dat zy zich met de zucht tot het algemeene welzyn paarende, de Vaderlandliefde onderIteunde of het gebrek daar van vervulde. Dewyl het bezwaarlyker viel, altoos aan éénc Vrouw te behaagen, dan veele te verleiden, verlengde de heerfchappy der Zedelyke liefde de magt der Natuurlyke liefde, door dezelve te beteugelen, tot een zeker einde te beftuuren, door haar zelf te bedriegen, door verwagtingen, die de begeerten duurzaam maakten en de kragten bewaarden. Maar
dee-



ÖÈR BEIDE INDIEN. 35
deëze Liefde, die weinig genot hadt, droeg veele vrugten. . Beminnen was geen kunst bet was eene d ifc. Door de onfchuld zelve voortgebragt, voedde zy zich met opofferingen, in ftede van in de wellusten te wordeü uitgebluscht.
Wat aangaat de Wilden, indien zy minder dan de befchaafde Volken de Vrouwen beminnen , de reden hier van is, veelligt niet, gebrek aan fterkte of aan geneigdheid' ter voortplantinge. Maar de cerfte behoefte van den mensch verdooft onder hen den eisch der tweede. De zorge voor hun voedzel put bykans alle hunne kragten uit. De Jagt en flrooperyen laatcn hun naauwlyks de middelen noch dew tyd over om voort te teelcm Een zwervende Natie zal nimmer yrugtbaar zyn. Wat zou 'er worden van Vrouwen, genoodzaakt om huune Mannen honderd myleh Verre te volgen, met haare kinderen aan haaren boezem of op de armen? Wat zou 'er worden van deeze kinderen zelve, beroofd van 's Moeders borst, welke onder weg zon ü'"tdrooger ? De Jagt verhindert .^ derhal ven, de vermenigvuldiging van toenfeheni, en de Oorlog vernielt dezelve■ Een wilde Oorlogsman wederftaat de verleidende ftnkkenj in welke de hhge Maagden hem Zoeken te vangen. Wanneer de Natuur detze fexe noodzaakt de vhigtenden naa te Joopen, en zy de Mannen zelf tot in haar Bed lokken, laaten de zulken, die minder gefield zyn op Krygsroem dan aandoenlyk voor de bekoorlykheden der fchoonheid, zich door de ver.; jeking verleiden. Maar de.
c * recht- •
XV.
BOEK;



XV.
BOEK.
36 GESCHIEDENIS
rechtfchapen Krygslieden, wicn men al vroeg heeft ingeprent, dat de gemeenfehap met de Vrouwen den moed en fterkte ontzenuwt, laaten zich niet verleiden. Canada is, derhalven, niet woest door de geneigdheid der Natuure, maar door de leevenswyze zyner bewooneren. Even zeer tot de voortteeling gefchikt als onze Noordfche Volken , ftellen zy al hun vermogen ter zelfbehoudenisfe te werk. De honger laat hun niet toe om naar de Liefde te hooren. Indien de Zuidelyke Volken aan deeze tweede drift alles te koste leggen, de reden is, omdat de eerfte fpoedig en met zeer weinig kosten kan voldaan worden. In een Land, alwaar de Natuur veel geeft, en de menscb, weinig gebruikt, worden alle de overtollige kragten befteed aan de voortplanting, welke, daarenboven, door de warmte der lucht bevorderd wordt. In een klimaat, alwaar de menfchen verflindender zyn dan de Natuur vrugtbaar is, worden de tyd en de bekwaamheden van het menschlyk geflagt verfpild door vermoeijenisfen, welke nadeelig zyn voor de vermenigvuldiging.
Dat, ondertusfehen, de Wilden niet minder aandoenlyk zyn voor de drift tot de Vrouwen, blykt hier uit, omdat zy hunne kinders fterker beminnen. Eene Moeder zoogt haaren Zoon, tot op den ouderdom van vier of vyf, en zomtyds van zes of zeven jaaren. Zints de tederfte jeugd, eerbiedigt men in hun hunne natuurlyke onafhanklykheid. Nimmer flaat, nimmer bekyft men hen, om dien vryen en krygshaftigen
geest



DER BEIDE INDIEN. 37
geest niet te verdoovens welke, ten eenigen dage, den grondflag van hun karakter moet uitmaaken. Zelf vermydt men het, gebruik te maaken van te kragtige redenen om hen te overtuigen: dewyl dit eene foort van geweldenaarye zyn zou , welke men hunnen wil aandoet. Naardien men hun niets anders leert dan 't geen zy moeten weeten, zyn ze de gelukkigfle kinders van den aardbodem. Overlyden zy, hunne Oudere beweenen hen bitterlyk. Zomtyds ziet men twee Echtgenooten, naa verloop van zes maanden, traanen Horten op het Graf van een kind, en de Moeder aldaar Melk uit haare Borflen drukken.
Bykans alzo flerk, en nog duurzaamer banden , zyn onder de Wilden, die der vriendfchap. Nimmer wordt zy aldaar verbroken door die menigte van ftrydige belangen, welke, in onze Maatfchappyen , alle verbintenisfen, de lieflykHe en gebeiligdfte niet uitgezonderd, verzwakken. Aldaar verkiest het hart van eenen Man dat van eenen anderen, om in hetzelve zyne gedagten, zyne gewaarwordingen, zyne Ontwerpen, zyne fmarten, zyne vermaaken uit te Horten. Alles wordt tusfchen twee vrienden gemeen. Zy verbinden zich voor altoos aan elkander; zy trekken gezamentlyk ten ftryde; de een flerft altoos op het lichaam van den anderen. Worden zy, in dringende gevaaren, vanéén gefcheiden, elk hunner roept den naam van zynen vriend, den geest van zynen vriend aan. Dit is zyn Befchermgod.
De Wilden bezitten eene doordringendC 3 heid
XV.
BOEK.



38 GESCHIEDENIS
XV.
BOEK.
heid en fnedigheid van vernuft, welke eenen ieder doen verbaasd ftaan, die nier. weet, hoe zeer onze Kunften en onze Leerwyzcu onzen Geest traag gemaakt hebben : dewyl wy bykans nimmer bezet zyn met de moeite .om te leeren, en zeer zelden met de noodzaaklykheid om te denken. Indien zy ondertusfchen niets tot volmaaktheid gebragt hebben, even weinig als de Dieren, in welke wy de meeste fchranderheid befpeuren; de reden hier van is, misfchien, dat deeze Volken, geene andere denkbeelden hebbende, dan die tot de eerfte behoeften betrekkelyk zyn, de gelykheid, welke onder hen hcerscht, ieder Wilde in de noodzaaklykheid breh t om deeze denkbeelden te verkrygen, en zyn geheel leeven door te brengen in het opdoen der gewoone kundigheden. Waar uit volgt, dat de fomme der denkbeelden van elke Maatfchappy van Wilden niet groo-ter is, dan de fomme der denkbeelden van ieder Wilde in 't byzonder.
In plaats van diepe ove denkingen, hebben de Wilden gezangen. Hun zingen, zegt men, is eentoonig. Maar hadden die geenen, welke 'er dus over dagten, een goed gehoor en bekwaam om hen wel te verftaan V Wanneer wy de eerfte maal eene vreemde taal hooren fpreeken, fchynt ons alles aaneengefchakeld, met den zelfden toon, zonder eenige buiging of verheffing, te worden nitgefproken. De woorden en lettergreepen beginnen wy. niet te onderfcheiden , en te bemerken, dat de eene doffer, de andere fèherper zyn, en eene zekere uitgeftrektheid
be.



DER BEIDE INDIEN. 39
béflaan, dan naa eene vry langduurige ondervinding. Zou men ten minften niet even veel tyds noodig hebben, om een vonnis te vellen omtrent de welluidendheid der taaie van een Volk, welke aan zyne taaie altoos moet ondergefchikt zyn?
Hunne Dansfen zyn bykans altoos een beeld des Oorlogs; zy worden doorgaans met de wapens in de hand volbragt. Zy zyn zo fnel, zo verfchrikkelyk, dat een Europeaan , die ze de eerfte maal ziet, niet kan nalaaten te ziddêren. Hy verbeeldt zich, dat in een oogenblik*de aarde met bloed en geknotte Ledemaaten zal bedekt zyn, en dat van alle de Dansfers en van alle aanfehouwers niet een éénig mensch zal in 't leeven blyven. Verdient het niet onze opmerking, dat, in de vroegfte Eeuwen der waereld en onder de Wilden, het dansfen eene kunst \'an naabootzinge is, èn dat het deeze hoedanigheid verboren heeft in de befchaafde landen, alwaar het fchynt bepaald te zyn tot een zeker getal Pasfen, zonder werkzaamheid, zonder oogmerk, zonder beleid verrigt? Maar het gaat met het dansfen als met de taaien: zy worden afgetrokken, even als de denkbeelden, uit welke zy zyn te zamen gefteld. De tekens zyn zinnebeeldiger, naar gelang de Geest der Volken meer gezuiverd is. Gelyk in eene geleerde Taal één woord veele denkbeelden uitdrukt, alzo is één Pas, ééne houding, in een beredeneerden Dans, genoegzaam om veele denkbeelden te herinneren. Het is de fchuld der dansfers of der aanfehouwers, die geene v^erbeeldingskragt beC 4 zit-
XV.
BOEK



40 GESCHIEDENIS
XV.
BOEK
zitten, wanneer zy geen karakter en uitdrukking verwekken of opmerken in een zinnebeeldigen dans. Daarenboven kunnen de Wilden geene dan fterke drifcen en woeste Zeden ïchilderen; derzelver beeltenisfen moeten fpreekender zyn in hunne dansfen, welke de taal der Gebaaren zyn, de eerfte en nadruklykfte aller taaien. De befchaafdc en vreedzaame Natiën moeten zagter driften fchilderen, met fyne trekken, bekwaam om diepdoordagte denkbeelden te doen gebooren worden. Ondertusfchen zou het zomtyds van dienst zyn, den oorfprong der Dansfen naa te fpooren, de eenvoudige Zeden in de zelve op te meiken, de eerfte aandoeningen der Natuure in dezelve te doen herbooren worden, door de beweegingen, die ze vertoonen;en uit de gedag ten ftellen de aaloude en geleerde ovcrblyfzels der Grieken en Romeinen-, om weder te keeren tot de kragtige en fpreekende fchilderyen der Wilden van Canada.
Deeze Wilden, altoos eeniglyk overge. geeven aan de drift, die hen bezielt, bezitten, even als alle ledigloopers, eene foort van woedende drift voor het fpel, en voornaam lyk voor de Hazardfpelen. Deeze menfshen, doorgaans zo ftilzwygende, zo gemaatigd, zo volkomen meester van hun zeiven, zo belangeloos, worden, onder het fpeelen, woedende, hebzuchtig, doldriftig; zy verliezen daar onder de rust, de Reden en alles wat zy bezitten. Van de meeste dingen ontbloot, nieuwsgierig en begecrig na hetgeen zy zien, en hun behaagt, door een fterke
zucht



DER BEIDE INDIEN. 41
zucht genoopt om het te bezitten en te genieten , geeven zy zich geheel en al over aan de fpoedigst werkende en minst bezwaarende middelen om het te verkiygen. Dit is een gevolg van hunne Zeden; dit is insgelyks een gevolg van hun karakter. Het befchouwen van het tegenwoordige geluk verbergt altoos voor hun gezigt het kwaad, dat daarop kan volgen. Hun vooruitzicht Itrekt zelf niet van den dag tot aan den volgenden nacht. Zy zyn beurtelings zwakke kinders, en verfchrikkelyke mannen. Alles is van het tegenwoordig oogenblik afhanklyk.
Het Spel alleen zou genoeg in ftaat zyn om hen tot Bygeloovigheid te vervoeren, indien zy, door hunne natuurlyke geaartheid, aan deezen geesfel des menschlyken Geflagts niet onderworpen waren. Doch vermids zy ten deezen aanziene niet veele Geneesmeesters en Kwakzalvers hebben, lyden zy minder van deeze ziekte dan de befchaafde Vol-' ken; zy gebruiken daar tegen met meer vrugts alle de geneesmiddelen der Reden. De Iroquoifen hebben een verward denkbeeld van een Opperst Weezen, dat, naar zyn welbehaagen, den loop der waereld befchikt. Zy bekommeren zich niet over het kwaad, welk dit Weezen gedoogt of laat gefchieden. Wanneer hun eenig ongelukkig toeval overkomt, zeggen ze: De Man hier boven heeft het gewild; en 'er is, misfchien, meer Wysbegeerte in deeze onderwerping, dan in alle de Redeneeringen, alle de Vertoogen onzer Wysgeeren. De meeste andere woeste C 5 Na-
XV.
BOEK.



XV.
BOEK.
i } 1 I
\ ( ]
42 GESCHIEDENIS
Naden bidden de twee Beginzels aan, het denkbeeld van welke wel haast oncftaat in het mensehlyk veiftand, zo ras het zich onzienlyke Zelfftandigheden voorftelt. Zomtyds aanbidden zy eene Rivier, een Bosch, de Maan en de Zon: in één woord, Weezens, in welke zy eene zekere magt en beweeging hebben opgemerkt; omdat zy overal , daar zy beweeging zien, welker oorzaak hun onbekend is, eene ziel onderzeilen.
Zy fchynen eenig denkbeeld te hebben van een toekomftig leeven; maar, gelyk zy gcencriei beginze! van Zedekunde hebben, gelooven zy niet dat het moet dienen om de ondeugd te ftraffen, of de Deugd te beloonen. Zy gelooven, dat de onvermoeide Jaager, de overzaagde en onmeedogende Krygsman, de man die veele vyanden gedood en verbrand, en zyn Vlek heeft doen zegepraalen, naa zynen dood zal overgaan in eene vrugtbaare landftreeke, daar allerlei rootten van Dieren zynen honger zullen verzadigen. Maar zy, die zonder roem en in ie ledigheid zyn oud geworden, zullen voor iltoos verbannen worden na een onvrugtjaaren grond, alwaar zy tot in Eeuwigheid ran den honger en van ziekten zullen gekweld vorden- Hunne Leerftellingen zyn naar ïunne Zeden en behoeften gefchikt. Zy ;elooven in vermaaken en ftraffen, welke y kennen. Zy bezitten meer hoop dan •reeze, zy zyn gelukkig, zelf in hunne Iwaalingen. Ondertusfchen worden zy door )ro©men gepynigd. Niets is natuurlyker voor de Onkunde»
dan



der Seipe INDIEN. 43
dan Geheimzinnigheid aan Droomen te hegten, dan derzelver herkomst toe te fchryven aan het een of ander vermogend Weezen, dat het oogenblik waarneemt, in hetwelk alle onze vermogens, door den flaapopgefchort en gebonden zyn, om, in afweezigheid onzer zintuigen, over ons de wagt te houden. Het is als eene vreemde ziel, die in ons vaart, om ons te verwittigen van 't geen nog verre af voorvalt in het toekoomende, altoos tegenwoordig voor het Weezen, welk het reeds heeft gefchapen, wanneer wy het nog niet aanfchouwen.
In de fchraale en guure klimaaten van Canada, onder Volken, die enkel van de Jagt leeven, worden de zenuwen, zomwylen, op eene pynlyke wyze aangedaan, door de ongemaatigdheid der lucht, door vermoeidheid en langduurig vasten. Dan droomen. de Wilden; en hunne droomen zyn akelig en kwaadfpellend. Zy droomen dat zy om. fingeld worden van vyanden; zy zien hun overrompeld Vlek in bloed ftroomen ; zy ontvangen mishandelingen en wonden; men ontrooft hen hunne vrouwen, hunne kinderen, hunne vrienden. Ey hun ontwaaken befchouwen zy deeze gezigten als herinneringen der Goden; en de vreeze, welke dit gevoelen in hunne ziel drukt , vermeerdert hunne woestheid, door de fombere droefgeestigheid, met welke zy alle hunne denkbeelden en hun angstvallig oogsopflag verft. De oude vrouwen, onnut voor de waereld, droomen tot veiligheid van den Staat, gelyk onder ons de ledigloopers bidden en zingen.
Ee-
XV.
boek.



44 GESCHIEDENIS
XV.
BOEK.
1 I
1
: <
Eenige flegthoofden van Gryzaarts droomen nevens haar tot heil van 't algemeen, waarop zy geenen invloed hebben. Jonge lieden, onbekwaam tot de Jagt, tot den Oorlog en tot vermoeijenisfen, droomen insgelyks, om deel te hebben aan het bellier deiNatie. Te vergeefs heeft men twee Eeuwen lang getragt, zo diep gewortelde inbeeldingen uit te rooien. Gy Christenen, hebben de Wilden ileeds geantwoord, gy fpot met het geloof, welk wy aan Droomen flaan; en gy vordert, dat wy oneindig minder waarfchynlyke dingen zullen gelooven.
Zonder deeze droefgeestige gewaarwordingen en deeze Droomen, zou 'er niets zeldzaamer zyn, dan gefchillen tusfcben de Wilden onder elkander. Europeaanen, die langen tyd in deeze gewesten verkeerd hebben, verzekeren, nimmer eenen Wilde in toorn gezien te hebben. Zonder het Bygeloof, zou niets zo zeldzaam zyn, als de gefchillen tusfcben de eene en de andere Natie.
De byzondere gefchillen der Wilden worden doorgaans door het gantfche Lichaam van den Staat bygelegd. De hoogagting, welke de Natie voor den beleedigde laat blyken, bevredigt zyne Eigenliefde, en neigt zyne ziel tot Vrede. Bezwaarlyker valt het, le gefchillen te vermyden, en de vyandlykïeden tusfchen twee Volken een einde te loen neemen.
De Jagtas een zaad des Oorlogs. Zo dra .wee Benden, door. bosfchen van honderd nylen breed vaneen gefcheiden, elkander >p haare togten ontmoeten, cn de eene het
Wild



DER BEIDE INDIEN. 45
Wild van de andere vangt, lydt het niet lang, of zy wenden de pylen tegen zich zelve , welke zy voor de Beeren gefchikt hadden. Straks wordt eene ligte fchermutzeling het zaad van een altoosduurenden tweedragt. De overwonnen Bende zweert den overwinnaaren eene onverzoenbaare wraake, een Nationaalen haat, welke in haar Bloed zal leeven, en uit haaren asch zal herbooren worden. Nogthans worden deeze gefchillen zomtyds uitgedoofd in de wonden der twee Benden, wanneer, van weerkanten, flegts eene ziedende jeugd, in de onverduldige hitte haars leeftyds, verre weg eene eerfte proeve van haare wapens heeft willen neemen. Maar de woede van geheele Volken wordt niet ligt ontftooken.
Wanneer zich eene reden ten Oorloge voordoet, is het niet een eenig mensch, welke daar over oordeek, tot den Oorlog befluit, en dien verklaart. De Natie vergadert , en het Opperhoofd fpreekt. Hy ontvouwt de bezwaarnisfen en ongelyken. Men wikt en weegt de gevaaren en de gevolgen van een vredebreuk. De Redenaars koomen rechtftreeks ter zaake, zonder ftil te blyven ftaan, zonder daar van af te wyken , zonder zich zelve te misleiden. De belangen worden overwoogen met eene kragt van reden en welfpreekendheid, ontftaande uit de klaarblykelykheid en eenvoudigheid der voorwerpen , met eene onpartydigheid, voor welke de hitte der driften de gemoederen nog vatbaarder laat, dan onder ons de ingewikkeldheid der denkbeelden.
Wordt
XV.
BOEK



46 GESCHIEDENIS
XV.
BOEK.
Wordt de Oorlog met eenpaarigheid van ftemmen, en onder de algemeene toejuiching beflooten,dan worden de Bondgenooten daartoe genodigd. Zelden wyzen zy de nodiging van de hand; omdat zy altoos eenig ongelyk te wreeken, of gefneuvelden, door het neemen van gevangenen hebben aan te vullen.
Vervolgens begeeft men zich tot het verkiezen van een Opperhoofd, een Kapitein van den Krygstogt? in deeze keuze wordt Veel agt geflagen op de Gelaatkunde^ Dit middel, om over de menfchen te oordeelen, zou, misfchien, gebrekkig en belachelyk zyn onder Volken, die, van hünne jeugd af, gevormd om hünne houding en alle hunne beweegingen te bedwingen, geene Gelaatstrekken meer hebben, vol veinzerye en kunstdriften zyn. Maar de eerfte opflag van het oog bedriegt de Wilden niet, die, door de Natuur alleen geleerd, haaren loop kennen. Naast eene krygshaftige houding, zoekt men eehe fterke ftem : dewyl in de Legers, welke zonder Trommels en Trompetten optrokken, om den vyand te beter te Verrasten, ni :ts bekwaamer is om alarm te maaken, en het teken tot den ftryd te geeven, dan de verlchrikkelyke ftem van een Opperhoofd, dat tevens roept en treft. Maar het zyn inzonderhe d de volvoerde krygsverrigtingen, welke den Generaal doen benoemen, leder heeft regt om zyne overwinningen te roemen, om in den optogt tot het gevaar de eerfte te zyn; te zeggen 't geen hy gedaan heeft om te bewj^zen wat hy doen wil; en de Wilden zyn van oordeel,



DER BEIDE INDIEN. 47
deel, dat het een held, die een fneede in het aangezigt heeft, en zyne lidtekens kan toonen, fraai ftaat, zich zeiven te roemen.
Hy, die anderen langs den weg der overwinmnge moet aanvoeren, laat nimmer na om hen met eene plegtige aanfpraake aan te moedigen. „ Spitsbroeders, zegt hy, de „ beenderen onzer Broederen leggen nog » onbegraaven. Zy roepen ons toe; men „ moet hun voldoening geeven. Te wapen, „ o Jeugd; vult uwe pylkokers; fchildcrt u „ met rouwkieuren, die den febrik aanjaa„ gen. Laaten de Bosfchen van onze Kry< s. „ gezangen weêrgalmen. Laaten wy dc „ dooden door ons wraakgefchal vervroly„ ken. Laaten wy ons in het vyandlyk », bloed baaden, gevangenen veroveren, en j, zo lang vegten , als de rivieren binnen „ haare oevers ftroomen, en de Zon en de „ Maan aan het Uitfpanzel fchitteren."
Op deeze woorden, vervoegen zich de dapperen, die van begeerte branden om de krygsgevaaren te gemoete te treeden, by het Opperhoofd, en fpreeken hem aan: ik wil met u den kam wxagen. Ik ook, antwoordt hy, wy zullen het gezamentlyk waagen Maar vermids niemand ten ftryde wordt uitgenodigd, uit vreeze dat een valsch punt van Eer ^laf hartogen zou doen optrekken, moet. n 'er verfcheiden proeven worden doorgeliaan, voor en aleer iemand als Soldaat wordt aangenomen. Indien de Jongeling, welke den vyand nog nimmer heeft gezien, de genngfte onverduldigheid liet blyken, wanneer hy, naa langduurig vasten, aan de
bran-
XV.
BOES.



48 GESCHIEDENIS
XV.
BOEK.
brandende hitte der Zonne, aan de knellende nachtkoude, aan het bloedig fleeken der Infekten wordt bloot gefield, zou hy onbekwaam en onwaardig, om de wapens te voeren , verklaard worden. — Worden de Krygsbenden onzer Legers aldus gevormd? VVelk eene akelige plegtigheid! Wat een heilloos voorteken! Mannen, die, door de vlugt, het werven van Troepen niet hebben kunnen ontgaan, of door voorregten en Geld zich daaraan onttrekken, worden, met een neerflagtig oog, een verbleekt en ontfleld gelaat, gebragt voor eenen Werver, wiens amptsverrigtingen haatlyk zyn, en wiens eerlykheid by het Volk verdagt is. Mistroostige Ouders fchynen hunne Zoonen ter dood te geleiden. Een zwart papier wordt uit eene doodfpellende Bus getrokken, en wyst de flagtöffers aan, welke de Vorst ten Oorloge verwyst. In haare wanhoop, drukt en houdt te vergeefs eene Moeder tegen haaren Boezem den Zoon, dien men uit haare armen fcheurt. Den dag van haar Trouwverbond, en dat zy gebaard heeft, vervloekende, zegt zy deezen Zoon vaarwel tot in Eeuwigheid. — Neen, tot deezen prys worden geene rechtfchapene Soldaaten gemaakt. In deezen toeflel van rouwe en ontfleltenisfe, bieden de Wilden zich der overwinninge niet aan; uit het midden van Feestmaalen, van Gezangen, van Dansfen, flaan zy op weg. Een of twee dagen volgen de jonggetrouwde Vrouwen haare Echtgenooten ; maar vertoonen nimmer eenig teken van leedweezen of droefheid. Zouden Vrouwen,
die



ÖER BEIDÉ INDIEN. 49
die onder de fmarten van het kinderbaaren nimmer eenig geluid flaan, door traanen, zelf van eene tederminnende liefde, de ver deedigers, de wreekers van het Vaderland durven vervaard maaken?
Geene andere wapens hebben zy, dan eene foort van Werpfpies, aan de punt van een fcherp been voorzien, en een Hoofdbreeker. Vóór de aankomst der Europeaanen , was dit niets anders dan een kleine knods van een zeer hard hout, van eene ronde gedaante, met. eèn fnydenden rand. Tegenwoordig is het een kleine Byl, dien zy met eene verbaazende vlugheid behandelen De meesten hebben geene afwecrende wapens; maar wanneer zy de Palisfaaden aantasten, welke de Vlekken tot Vestingwerken dienen, .bedekken zy hun lichaam met een ligt hout. j Zommigen onder hen, die zich van eene foort van Schild, van een weefzel van biezen gemaakt, plagten te bedienen, hebben daar van afgezien, zo ras zy bemerkten, dat het tegen de vuurwapens niet heiland was.
Het Leger wordt in zyne optogten gevolgd van Droomers, die, onder den naam van Gochelaars, te dikmaals uitfpraak doen óver de krygsverrigtingeh. Het trekt op zonder Standaarden. Alle de Krygslieden, bykans kleederloos, om te vlugger in den llryd te zyn, bernorsfen het lichaam met houtskool, om te verfchrikkelyker te fcbynen; of met aarde, om zich van verre aan 's vyands oog te onttrekken en hem te beter te verrasfen. In weerwil hunner natuur-
VI. DEEL. D ]vke
XV.
BOEK



XV.
BOEK.
50 GESCHIEDENIS
lyke onverzaagdheid; in weerwil van hunnen afkeer van vermommingen, beftaan de Oorlogen , welke zy voeren, uit krygslisten. De kunst om zich van krygslisten te bedienen, gemeen aan alle Natiën, zo Wilde als befchaafde, hoewel zy ftrydig fchyne met de dapperheid en het vooroordeel der Eere; deeze kunst is voor de kleine Natiën van Canada noodzaaklyk geworden. Zy allen zouden volkomen uitgerooid zyn, indien men, verre van geene overwinning te beminnen dan met het bloed der over-\mnaaren geverfd , den roem der Opperhoofden niec hadt doen beftaan in het doen wederkeeren van alle hunne Spitsbroeders. De Eer vordert, derhalven, den vyand aan te tasten, zonder dat hy daarop verdagt is. Eene fynheid van zintuigen, welke op allerlei wyze 'aangekweekt en door geene oorzaak verftompt wordt, leert deeze Volken de plaatzen onderkennen, langs welke de vyand getrokken is. Door het gezigt en de reuk, ontdekken zy, zegt men, de voetftappen in het kortfte gras, op den harden en droogen grond, en zelf op fteen; uit de wyze, op welke deeze kenmerken zyn ingedrukt, onderkennen zy, welke Natiën dezelve hebben agtergelaaten. Misfchien onderkennen zy ze alleen aan de bladeren, met welke de bosfchen geduurig de aarde beftrooien.
Wanneer men het geluk heeft om onverwagt den vyand te overrompelen, doet men eene geheele vlaag van pylen op hem neder, daalen, en valt vervolgens op hem aan met den Hoofdbreeker in de hand. Indien by
op



DER BEIDE INDIEN. $1
op zyne hoede, of te wel verfchanst zy, neemt men den aftogt, indien zulks mogelyk is; indien niet, moet men vegten tot dat de dood of de overwinning 'er op volge. Hy, die de overwinning behaalt, maakt de gekwetften af, welke hy niet zou kunnen medevoeren , ontneemt den gefheuvelden geen anderen buit dan hun hoofdhair, en maakt gevangenen.
De verwinnaar laat op het flagveld zyn Hoofdbreeker, op welken hy al vooraf het merkteken zyner Natie heeft geprent, als mede dat van zyn GefJagt, doch voornaamlyk zyne afbeelding; dat wil zeggen, een Eirond , met zekere zinnebeelden op zyn -gelaat gefchilderd. Anderen maaien alle deeze tekens van Eere,, of liever van Overwintiinge, op den ftam van een Boom, of op den Schors, door middel van houtskool, in èen mengzel van koleuren geitampt. By dit Zegeteken voegt men de Gefchiedenis, niet alleen van den Veldflag, maar van den geheelcn Veidtogt, in Beeldfpraakige karakters,, Op de afbeelding van het Legerhoofd, volgt het getal zyner Soldaaten, door even zo •veele rechte flreepen ; dat der gevangenen door zo veele fpotbeelden, en dat der gefneuvclden, door menschlyke af beeldzeis zonder hoofden, aangeweezen. — Deeze zyn de fpreekende en kunsttekens, welke, in alle Maatfchappyen, de Schryf- en Drukkunst zyn voorgegaan, als mede de talryke Boekeryen, die een onnut ballast zyn in de paleizen der ryke nietsdoenders, en in het hoofd der Gtleerden.
D 2 ÓE -
XV.
BOEK



•XV.
BOEK.
52 GESCHIEDENIS
Onder de Wilden is de Gefchiedenis dar Oorlogen van niet veel omflags: in alleryl hefchryven zy dezelve. Dewyl de vlugtenden met meerder kragt langs hunnen weg zouden kunnen wederkeeren* wagt hen de overwinnaar niet af. Zyn roem beftaat in met verhaasting voort te rukken, zonder immer op den weg halte te houden, tot dat hy op zyn eigen bodem en in zyn Vlek wederom is aangekoomen. Hier wordt hy ontvangen met de aandoeningen der verrukkendHe blydfchap, met loftuitingen, die zyne vergelding uitmaaken. Vervolgens laat men de gedagten gaan over het lot der gevangenen, de eenige vrugt der overwinninge.
Gelukkig zyn zy, welke verkoozen worden om de Krygslieden te vervangen, die de Natie, in den laatften, of in de jongstvoorgaande Veldflagen, heeft verboren. Deeze aanneeming heeft men wyslyk verzonnen, om de Volken te doen duuren, welke een ftaat van altoosduurenden Oorlog wel haast zou hebben uitgeput. De gevangenen, in een Geflagt ingelyfd, worden aldaar Neeven, Oomen, Vaders, Broeders, Echtgenooten: in één woord, zy neemen aldaar de naamen aan van den gefneuvelden, dien zy vervangen; en deeze geliefde benaamingen geeven hun alle zyne regten, gelyk zy hem tot alle zyne verbintenisfen verpligten. Verre van weigeragtig te zyn in de gevoelens, welke zy veiichuldigd zyn aan het Geflagt, waar van zy Leden zyn geworden, onttrekken zy zich niet om tegen hunne Landgenooten de wapens op te vatten. Dit, nogthans, is eene
vreem-



DER BEIDE INDIEN. 53
vreemde verdraaijing van de banden der Natuure. Zy moeten wel zwak zyn, om dus met de kanswisfelingen des geluks van voorwerp te kunnen veranderen. De reden bier van is, in de daad, omdat de Oorlog alle de banden des bloeds fchynt te verbreeken, en den mensch flegts aan zich zeiven te verbinden. Hieruit ontftaat, onder de Wilden , die vereeniging tusfcben de vrienden, veel fterker dan die der bloedverwanten. Zy, die te gader vegten en flerven, zyn naauwcr aan een verbonden, dan de zulken, welke te gader of onder het zelfde dak gebooren zyn. Wanneer de Oorlog of de dood het Bloedverwantfchap heeft verbroken, welk door de Natuur bevestigd, of dat, welk door vrywilüge keuze ontftaan is, geeft hetkrygslot, dat den gevangenen Wilde ketens oplegt, hem tevens nieuwe Bloedverwanten en andere vrienden. De algemeene af braak en het gebruik hebben deeze zonderlinge Wet gemaakt, die, ongetwyfeld, uit noodzaaklykheid is gebooren geworden.
Maar zomtyds weigert een gevangene deeze aanneeming; zomtyds wordt hy daar van uitgeflooten. Een ryzig en welgemaakt gevangene, hadt, in den Oorlog, verfcheiden vingers verboren. In 't eerst hadt men dit niet opgemerkt. Myn vriend, zeide de Weduw, voor welke hy beftemd was, wy heb. ben u verkoozen om met ons te leeven; maar in den flaat, in welken ik u aanfchouwe, on^ bekwaam als gy zyt om te vegten en ons te verdedigen , wat nut zou u het leeven doen? De dood is hkr voor u Dat geloove ik ot-k, D 3 ant-
XV.
BOEK.



XV.
BOEK.
54 GESCHIEDENIS
antwoordde de Wilde. Wel nu, hervatte de Vrouwe, deezen avond zidt gy aan den Brandpaal worden vastgebonden. lot uwzn eigen roem, en tot eer van ons Geflagt, welk % hadt aangenomen, wees indagtig om uwen moed niet te verzaaken. Hy beloofde hets en hieldt zyn woord. Drie dagen lang, leedt hy de wreedfte folteringen, met eene ftandvastigheid , welke ze tartte, en eene blymoedigheid, die ze als uitdaagde. Zyn nieuw geflagt verliet hem niet, het moedigde hem zelf aan door lofbetuigingen; het voorzag hem van water om te drinken, en van Tabak om te midden der pynen te rooken. Welk een mengzel van deugden en hardvogtige woestheid 1 Alles is groot onder deeze Volken, die den hals niet gekromd hebben onder het juk der flaavernye. Dit is het verhevene der Natuure, in haare eislykheden en fchoonheden.
De gevangenen, welke niemand aanneemt, worden wel haast ter dood verweezen. Men bereidt daar toe de flagtöffers, door alles, 't geen, naar het ons fchynt, hun het verlies van 't leeven onaangenaam kan maaken. Goed cier, de zagtfte behandelingen en ftreelendfte benaamingen, niets wordt aan hun gelpaard. Zelf geeft men hun zomwylen jonge Maagden ten beste, tot op het oogenblik, dat hun vonnis zal volbragt worden. Is dit mededogen, of eene uitgeleezenheid van barbaarschheid? Eindelyk komt een Heraut den ongelukkigen aanzeggen, dat de Houtftapel op hem wagt. Myn Broeder , heb geduld, gy zult verbrand worden. Myn Broeder, antwoordt









DER BEIDE INDIEN.
55
woordt de gevangene, 't is zeer wel, ik be° dank u.
Deeze woorden worden met eene algemeene toejuiching aangehoord. Maar de Vrouwen overtreffen de anderen in de alge. meene vreugde. Zy, aan welke de gevangene wordt overgeleverd, roept de fchimmen aan van een Vader, een Echtgenoot, een Zoon, van het meest geliefde voorwerp, dat nog moet gewroken worden. Treed to >, dus fpreekt zy tot' deezen fchim, ik bereid u ein freest. Drink met langzaame teugen het Vleeschnat, welk ik voor u bereid. Deez' Krygsman zal in de ketel gelegd worden. Men zal gloeiende Bylen aan zyn gebeele lichaam Jlaan. M.n zal hem bet boofdhair afneem n. Men zal uit, <zyn Bekkeneel drinken. Gy zult gtw'k n worden en voldaan zyn.
Straks valt deeze Furie op den Lyder aan, die aan een paal naby een brandend vuur is vastgebonden; en, haar flagtöffer flaande of verminkende, geeft zy het zein tot allerlei wreedheden. Geen vrouw, geen kind is 'er in het Vlek, daar dit fchouwfpel vertoond wordt, die geen deel willen hebben aan den dood en de folteringen des rampzaligen gevangerte. Zommigen fchroeien zyn vleesch met brandende houten; eenigen fnyden het in reepen , anderen rukken hem de nagels af, terwyl anderen hem de vingers affnyden, dezelve braaden, en ze voor zyn gezigt opeeten. Niets wederhoudt zyne Beulen , dan de vreeze van zynen dood te zullen verhaasten. Zy pynigen hun vernuft, om D 4 zy-
XV.
BOEK.



56 GESCHIEDENIS
XV.
BOEK.
zyne flraffe dagen agter elkander, en zomtyds eene geheele week, te rekken.
Te midden deezer folteringen, heft de Held zyn Doodlied aan, en herhaalt het bedaardlyk verfcheiden maaien; hy dryft den fpot met de zwakheid zyn er vyanden , die den dood der Bloedverwanten, welke hy heeft doen fneuvelen, niet kunnen wreeken; hy noopt en tart hen, door zyne fcheldnaamen of door zyne gebeden, om de wreedheden te verdubbelen. Het is een gevegt tusfchen het flagtöffer en zyne Beulen; het is eene fchrikbaarende uitdaaging tusfchen de flandvastigheid in het lyden en de woede in het pynigen. Maar de glorie krygt de overhand. Het zy dat de dronkenfchap van de Geestdrift het gevoel der fmarte wegneemt of opfchort; het zy dat de gewoonte en de opvoeding deeze wonderen van heldhaftigheid werken : de Lyder ilerfc, zonder dat het vuur öf. het yzer een traan of een zucht heeft kunnen afperzen. ■ Ontftaat deeze gevoelloosheid uit het klimaat, of uit de leevenswyze? Een kouder bloed, dikker vogten, een Temperament, welk de vogtigheid der lucht en van den grond koudvogtiger maakt, kunnen, ongetwyfeld, in Canada, de aandoenlykheid van het zenuwgeilel verflompen. Menfchen , geduurig bloot gefield aan alle de flrengbeden dei' faifoenen, aan de vermoeijenisfen van de Jagt, aan de gevaaren van den Oorlog, verkrygen daar door eene ftyfheid van vezelen, eene hebbelykheid van lyden, die ït\ eene foort van onlydbaarheid verandert.
Men



DER BEIDE INDIEN. $1
Men zegt dat de Wilden bykans aan geene fluiptrekkingen onderhevig zyn, 't zy ze aan eene ziekte of bekoomene wonden fterven. Dewyl hunne verbeeldingskragt geenerlei vreeze aan dé aannaderingen van den dood noch aan deszelfs gevolgen hegt, ontftaat hier uit in hun geene aangewende aandoenlykheid, tegen welke de Natuur hen gewapend heeft. Hun geheele natuurlyk en zedelyk leeven noopt hen tot het tarten van dien dood, welken alles ons leert duchten; om die fmart te voorkoomen, welke onze weeklykheid aanzet.
Maar 't geen ons nog meer doet verbaasd ftaan, dan de onverzaagdheid onder de uitgezogtfte folteringen, is de wreedheid der Wilden onder de wraakoeffeningen. Het doet de hairen te bergen ryzen, wanneer men overdenkt, dat de mensch het wreedfte der dieren kan worden. Onder de Natiën, zo wel als onder de byzondere leden eener Natie, in 't algemeen genomen, is de. wraakvordering niet wreed by de Volken, daar goede Wetten heerfchen: omdat deeze Wetten , die de Burgers bewaaren, hen tegen ongelyken beveiligen. De wraakvordering is geene zeer fterk werkende gewaarwording in de Oorlogen van groote Volken, dewyl zy van hunne vyanden weinig hebben te vreezen. Maar onder kleine Natiën, alwaar elk Lid een groot gedeelte van den Staat in zyne handen heeft, daar de wegvoering van een' éénig' mensch de Maatfchappy met den ondergang dreigt, kunnen de Oorlogen niets anders zyn dan de wraakneeming van allen D 5 te*
XV.
BOEK.



58 GESCHIEDENIS
XV.
B.GÖSK.
tegen allen. Onder onafhanklyke lieden » die eene agting voor hun zeiven gevoelen, welke onder het juk gebragte menfchen niet kunnen bezitten; onder cfe Wilden, wier aandoeningên niet zeer uitgebreid en zeer fterk zyn, moeten de ongelyken zonder maate gewroken worden: dewyl zy altoos den perfoon op eene oneindig gevoelige plaats aantasten; de moordenaar van een Vriend, een Zoon, een Broeder, en Medeburger, moet tot aan den laatften druppel bloeds vervolgd worden. Deeze altoos geliefde fcbimmen roepen altoos om wraaka uit het diepfte hunner Begraafplaatzen. Zy waaren in de Bosfchen, onder het rouwgeklag der Nachtvogelen; zy verfchynen in de dwaallichten en blixemfchigten; en het Bygeloof fpreekt voor hun, in de beangfte of vergramde zielen.
Eene aanmerking koomt hier natuurlyk ïn. Indien men overweegt den haat, dien de eene horde van Wilden de andere toe* draagt; hun hard en behoeftig leeven; de geduurzaamheid hunner Oorlogen; hunne geringe volkrykheid; de ontelbaare flrikken, die wy hun onophoudelyk fpannen: zal men niet kunnen nalaaten vooruit te zien, dat zy, voordat nog drie Eeuwen zyn verloopen, van den aardbodem zullen verdweenen zyn. Wat zullen dan onze naakoomelingen denken, van dit geflagt van menfchen, dat niet meer dan in de Gefchiedenis der Reizigers zal voorhanden zyn ? Zullen de tyden van den woesten mensch voor het Naageflagt niets anders zyn, dan 't geen ten
on-



dee béide INDIEN. 59
onzen opzigte zyn de fabelagtige tyden der Ounheid? Zal het daar van niet anders fpreeken, dan gelyk wy thans doen van de Centauren en andere verdichtzels ? Hoe veele tegenftrydigheden zal men riet vinden in hunne Zeden en in hunne gebruiken ? Zullen de zodanigen onzer fchriften , die de verwoesting der tyden zyn ontkoomen, niet gehouden worden voor Romans, geiykftaande met dien , welken plato ons wegens het oude Atlantis heeft nagelaaten? Boe veele Wysgeerige gefchillen zullen 'er niet ontftaan over de Werken van vernuft onzer Eenwe ? Even gelyk wy heden ten dage, in weerwil van de onbeftendigheid, van welke wy de getuigen en de fpeelbal zyn, overhellen om te gelooven, dat de tegenwoordige Haat, van welk geflagt van fchepzelen het ook zyn moge, voornaamlyk wanneer dezelve zedcrt onheugelyke tyden en algemeen heeft ftand gegreepen, deszelfs noodzaaklyke en oorfpronklyke ftaat is : zullen 'er dan aan zamenftelzels geboeide Geesten opfraan, die bewyzen zullen, door een oneindig getal van redenen, afgeleid van de waardj beid van ?t menschlyk geflagt, van zyne hooge beftemmingen, van de edelheid zyns lots, geduurende dit leeven, van den verwonderlyken ftaat, welke, naa den dood, op hem wagt, van de wysheid der Voorzienigheid, die met den mensch geene dan verhevene bedoelingen fchynt te beoogen: door alle deeze bewyzen zullen zy aantoonen, dat hy nimmer naakt geloopen, een zwervend leeven geleid heeft, van befchaafdheid en Wetten
XV.
boek»



XV.
BOEK.
do GESCHIEDENIS
ten ontbloot, in één woord, tot den dieulyken ftaat vernederd is geweest. Naar gelange dit gevoelen ftrydig of eenftemmig zyn zal met de gevoelens, welke alsdan zullen beerfchen, zal het rechtzinnig of onrechtzinnig zyn. Men zal, veelligt, een Ketter, een Ongeloovige, een Wysgeerzyn, gehaat, vervolgd, mishandeld, in ketens geworpen, ja zelf verbrand worden , omdat men ten eenigen dage zal durven verzekeren, dat de mensch zodanig was, gelyk hy thans in Canada is, zelf volgens het getuigenis onzer Zendelingen. Ziet daar geestdryvers of ftaatkundigen, bedriegers of wreedaarts, om redenen van ftaat of uit karakter; ziet hier, hoe gy u zeiven wederfpreekt, tegen de Natuur, die u befchuldigt; tegen de aarde, die u doet hloozen; tegen den God zeiven, dien gy aanroept als getuige uwer bedriegeryen, als borg uwer ongeregtigheden! Toekoomende Wysgeeren; Dwingelanden onzer Naaneeven; mogten deeze regels, welke de waarheid gelegd heeft in de pen van den Schryver, die voorshands tot u fpreekt, den tyd verduuren om u te kunnen logenftraf-fen!
Het karakter der Noordlyke Amerikaanen, zo als wy hetzelve gemaald hebben, hadt zich in een helderfchynend licht vertoond in den Oorlog der Iroquoifen en Algonquins. Deeze twee Volken, de talrykfte van Canada, hadden onderling eene foort van Eedgenootfchap aangegaan. De eerstgenoemden, die de aarde bebouwden, deelden hunne voortbrengzels mede aan hunne Bondgenoo-
ten.



DEÉ BÉIDE INDIEN. 6ï
ten, die, van hunnen kant, de vrugteri hunner Jagtpartyen met hun moesten deelen. Een verdrag van onderlinge befcherminge hadden deeze twee Natiën getroffen, door haare behoeften aaneen verbonden. Geduurende het faifoen, als de fneeuw alle de werkzaamheden van den Akkerbouw verhinderde , leefden zy te gader. De Algonquins gingen te Jagt * en de Iroquoifen vergenoegden zich met de beesten te villen, het vleesch te droogen, en de huiden te bereiden.
In zeker jaar gebeurde het, dat een troep Algonquins, niet zeer gaauw of op de Jagt niet zeer afgerigt, daarin ongelukkig flaagde. De Iroquoifen, die hen volgden* verzogten verlof om eene proeve te mogen neemen, of zy gelukkiger zyn zouden. Deeze believing, welke men nu en dan hadt ingewilligd, wierdt thans geweigerd. Eene zo ontydige oninfehikkelykheid verbitterde hen. Geduurende den nacht vertrokken zy heimelyk, en keerden met eene zeer overvloedige Jagt weder. Overgroot was de bedremmeldheid der Algonquins. Om zelf het geheugen daar van uit te wisfchen, wagtten zy den tyd af, dat de lroquoifche Jaagers waren in flaap gevallen, en maakten hen allen af. Deeze moord maakte gerugt. De beleedigde Natie eischte regtsvoldoening. Zy wierdt haar trotschlyk geweigerd. Men gaf haar zelf geene hoop op de geringfte voldoening.
De Iroquoifen, wien deeze veragting frak, zwooren, te zullen fneuvelen of dezelve
wree-
XV.
30EK.



BOEK.
M GESCHIEDENIS
wreeken; maar dewyl zy zich niet fterk gë= noeg bevonden om hunnen hoogmoedigen beleediger het hoofd te bieden, gingen zy verre weg zich oeffenen en ten ftryde toerusten. Zo ras zy geleerd hadden, te koomen als Vosfen, aan te vallen als Leeuwen, te vlugten als Vogelen, (dit was hunne taal,) fchroomden zy niet meer, den Algonquins de fpits te bieden. Zy deeden dit Volk den Oorlog aan, met eene woede, evenredig aan •hun misnoegen.
In den tyd, als het vuur van deezen haat iri Canada ten dake uitfloeg, verfcheenen aldaar de Franfchen. De Montagneezen, die beneden aan de rivier St. Laurens woon-den; de Algonquins, die haare oevers befloegen, van Qj&ebec tot aafi Montreal; de Huronnen, langs het Meir verfpreid, dat hunDen haam voert; eenige min aanzienlyke Volken, hier en daar zwervende, begunstigden de vestiging deezer Vreemdelingen. Vereenigd tegen de Iroquoifen, zonder hun het hoofd te kunnen bieden, aanfchouwden dee-ze ondèrfcheiden Natiën in hunne nieuwe gasten een onverhoopt hulpmiddel, waar van zy zich een onfeilbaar gelukkigen uitflag .beloofden. Over de Franfchen oordeelende, 'éven eens alsof zy hen gekend hadden, vlei•den zy zich, dezelven in hun gefchil te zullen inwikkelen; hierin bedroogen zy zich «niet. Chaplain, die zich van de meerderheid van de kundigheden der Europeaanen boven de Amerikaanen hadt behooren te bedienen, om op middelen ter bevrediginge %edagt te zyn, ondernam het zelf niet
om



der beide INDIEN. 63
om aan een verzoening te arbeiden. Gretiglyk in de belangen zyner nabuuren treedende, ging hy nevens hun den vyand opzoeken.
Het Land der Iroquoifen ftrekte zich onge. Veer tachtig mylen in de lengte, en ruim veertig mylen in de breedte uit. Het grensde aan het Meir Ené, het Meir Ontorio, de Rivier St. Laurens, en de landftreeken, zedert vermaard geworden onder de naamen Van Nieuw-York en Penfilvanie. De uitgeftrektheid, tusfchen deeze wyd van een. gelegen grensfcheidingen gelegen, wierdt be. vrugtigd door fraaie Rivieren. Men ontmoette aldaar vyf Natiën, welke, in onze dagen, op minder dan vyftien honderd Krygsheden verminderd, toenmaals ongeveer twintig duizend telden. Zy maakten eene foort van Eedgenootfchap of vereeniginge uit, Vry Veel overeenkomsts hebbende met die der Zwitzerfche Cantons of der Vereenigde Nederlandfche Provinciën. Alle jaaren vergaderden haare Afgevaardigden, om het feest der Eenigheid te vieren, en over de belangen van het Gemeenebest te raadplecgen.
Schoon de Iroquoifen niet verwagt hadden , uitgedaagd te zullen worden door vyan den , reeds zo menigmaalen overwonnen, wierden zy, nogthans, niet overrompeld. Van weerkanten wierdt met even veel kloekmoedigheids flag geleverd. De eene party bouwde dezelve op haare gewoone overmagt, de andere op den onderftand des nieuwen Bondgenoots, wiens Vuurwapens niet konden misfen de overwinning mede te
bren-
XV. boek.



XV.
SOEK.
64 ÖÈSCflIEDEN-IS
brengeri. Eri, iri de daad, cïiAiiPLAiN en de twee Franfchen, die hem verzelden, hadden twee der Iroquoifche Opperhoofden niet met kogels geveld , en het derde doodlyk gekwetst, of het geheele Leger, even zeer verbaasd als verflagen, ham de vlugt.
Eene anderé wyze van aanrandinge deedt het van wyze van verdeediginge veranderen. Ih den volgenden Veldtogt oordeelde het Zich te moeten verfchansfen tegen wapens, welke het niet kende. Maar dit behoedmiddel was vrugtloos. In weerwil van de hardnekkigheid der tegenftandbiedinge, wierden de vèrfchansfingen ingenomen door de Wilder!, ónderfteünd door een fterker vuur, en een grooter getal Franfchen, dan in den eerften Veldtogt. Bykans alle de Iroquoifen wierdeh gedood of" gevangen genomen. De zulken, die deh ftryd waren ontweeken, wierden hals over hoofd geworpen in eene rivier, waar in zy verdronken.
Het is te vermoeden, dat deeze Natie uitgerooid, of genoodzaakt zoU geworden zyn óm ih Vréde te leeven, indien de Hollanders, diè, in den jaare i6ro, in haare nabuurfchap, de Volkplanting Nieuw-Nederland geftigt hadden , haar niet van wapens én krygsbehoeften voorzien hadden'. Misfchien fpoorden zy baar heimelyk aan om de vyandlykheden voort te zetten, déwyl de Pelteryen, welke zy door dit middel op haare vyanden vèrovérde, een voorwerp van meer aangelegenheids waren, dan de vrugt haarer eigen Jagtpartyen. Hoe het hier mede ook zy, het gewigt, welke deeze vef-
i bin-



DER BEIDE INDIEN. 6*5
bintenis in de fcbaal gelegd hadt, herftelde het evenwigt van vermogen tusfchen de twee ftrydende partyen. Men bragt elkander over en weder Veel nadeel toe; hetwelk, egter, geen ander gevolg hadt, dan eene wederzydfche verzwakking van vermogen Deeze geftadige eb en vloed van Voor- en tegenfpoeden, welke, onder Regeeringsvormen, daar het belang meer dan de wraake geraadpleegd wordt, de rast onfeilbaar zou hebben doen herbooren worden, hadt hier ten gevolge, het voeden van den haat, eil het aanzetten der verbintenisfen tusfchen een oneindige menigte kleine Volkjes, die hunne wederzydfche vernietiging ten oogmerke hadden. De zwakfte Natiën verdweenen, in de daad, van het gelaat des aafdryks , en de andere gingen ongevoelig te niete.
Nogthans wierden de Franfchen op zo veele puinhoopen niet opgebouwd. In den jaare 1626, hadden zy nog niet meer dan drie jammerhartige Bezittingen, van Schanspaalen omringd. Vyfcig inwooners, mannen, vrouwen, kinderen, maakten de grootfte deezer Volkplantingen uit. De menfchen, derwaarts overgevoerd, hadt het klimaat niet verflonden. Het was ftreng, maar tevens gezond; en de Europeaanen Verfterkten aldaar hun lichaamsgeftel-, zonder hun leeven in de waagfchaal te Hellen. Uit geene andere oorzaak nam deeze kwynende toeftand zynen oorfprong, dan uit het Ontwerp eener uitfluitende Maatfchappye, die niet zo zeer ten oogmerke hadt, het fcheppen eener Nationaale magt in Canada, als om zich te verryVI. deel. E ken
XV
boek,



66 GESCHIEDENIS
XV.
BOEK.
ken door den Pelteryhandel. Ter geneezinge van dit kwaad, hadt men in de plaats deezer Monopolie flegts de vryheid behooren te ftellen. Maar de tyd eener zo eenvoudige Koophandelkunde was nog niet gekoomen. De Regeering vergenoegde zich, met deeze Maatfchappy te doen vervangen worden door een talryker Genootfchap, uit lieden van meer aanziens zamengefteld.
Men gaf aan hetzelve de befchikking over de Bezittingen , in Canada reeds opgerecht of nog op te rechten; het regt om ze te verfterken en te beftuuren, naar zyn welgevallen ; om den Oorlog te verklaaren of den Vrede te fluiten, naar 't geen met zyne belangen best overeenftemde. Uitgezonderd de visfchery van Bakkeljaauw en Walvisch, tot welke aan alle Burgers vryheid wierdt gegeeven, wierdt de geheele Koophandel, die te lande en ter zee kon gedreeven worden, aan hetzelve afgeftaan, voor den tyd van vyftien jaaren. Den Bever- en Pelteryhandel kreeg het voor altoos in eigendom.
By zo veele aanmoedigingen wierden nog andere voordeden gevoegd. De Koning gaf twee groote fchepen ten gefchenke aan het Genootfchap, dat uit zeven honderd deelgenooten beflondt. Twaalf der voornaamflen verkreegen brieven van Adeldom. De Edellieden, de Geestlykheid zelve, alreeds te ryk, wierden ernftig aangezogt om deel te neemen aan deezen Koophandel. De Maatfchappy mogt allerlei foorten van Koopmanfchappen afvaardigen en ontvangen, zonder dat zy eenige de minfte uitgaande of inkoo-
men-



DER BEIDE INDIEN. 67
mende regten behoefde te betaalen. Hadt iemand, zes jaaren lang, in de Volkplanting, eenig bedryf of handwerk, hoedanig het ook zyn mogt, geoeffend, mogt hy het voortaan m Frankryk vryelyk Opzetten. De laatfte gunst was, de vrye invoer van allerlei werkftukken, in deeze afgelegene gewesten vervaardigd. Dit zonderling voorregt, waarvan de beweegredenen niet gemaklyk zyn te raaden, verfchafte den Werklieden van NieuwFrankryk een onvergelyklyk voordeel boren die van bet Oude j onderworpen aan Tollen, Gildebrieven, Stempelregt, èn alle andere banden, welke de Onkunde en de Gierigheid aldaar tot in het Oneindige hadden vermenigvuldigd.
Ter vergeldinge van zo veele blyken van voorkeuze, verbondt zich de Maatfchappy die een kapitaal bezat van honderd duizend Kroopen, om zedert het jaar 1Ö28, het eerfte van haar Oktrooi, na de Volkplanting over te voeren, twee of drie honderd van de meest benoodigde handwerkslieden, en vóór het jaar 1643, zestien duizend men! fchen van allerleien ouderdom. Deeze moest zy van huisvestinge en leevensmiddelen voorzien, hen drie jaaren lang onderhouden, en vervolgens onder hen üitdeelen eene uitgeilrektheid van ontginde landeryen, genoegzaam voor hun beftaan, benevens het noodige Koorn om ze voor de eerfte reize te bezaaien.
- De uitflag beantwoorde niet aan de" gunWen, welke de Regeering aan de nieuwe Maatfchappy hadt beweezen. De eerfte E 2 fche-
XV.
BOEK.



68 GESCHIEDENIS
XV.
boek.
fchepen, welke zy derwaarts zondt, wierden genomen door de Engelfchen, die, door het beleg van Rochelle,met Frankryk waren oneenig geworden. Richelieu en buckingham, vyanden uit jaloersheid, uit karakter, om belangen van ftaat, door alles, 't geen twee eerzuchtige Staatsdienaars onverzoenbaar kan maaken, namen deeze gelegenheid waar, om de twee Koningen, welke zy regeerden, en de twee Natiën, welke zy zogten te onderdrukken, handgemeen te doen worden. De Engelfche Natie, die voor haare belangen ftreedt, hadt de overhand op de Franfchen. Deezen verlooren Canada in den jaare 1629. De Raad van looewyk den XIII hadt zo geringe kennis van de aangelegenheid deezer Volkplantinge, dat hy van gevoelen was, derzelver teruggave niet te moeten eifchen; doch de trotschheid van deszelfs Opperhoofd, die den inval der Engelfchen aanmerkte als een hoon, hem in perfoon aangedaan, dewyl hy het hoofd der Maatfchappye was, deedt den Raad van gevoelen veranderen. Men ontmoette minder zwaarigheden, dan men gevreesd hadt; en het Verdrag van St. Germain-en-Laye, gaf den Franfchen, in den jaare 1631, nevens den Vrede, Canada weder.
De tegenfpoed diende niet ter hunner verbeteringe. Naa de wederom bekooming der Volkplantinge, maakten zy zich aan de zelfde onkunde, de zelfde verzuimenis fchuldig. De uitfluitende Maatfchappy kwam geene der verbintenisfen na, tot welke zy zich verpligt hadt. Deeze trouwloosheid,
ver-



DER BEIDE INDIEN. 69
verre van geftraft te worden, wierdt, otn zo te fpreeken, door de verlenging van het Oktrooi beloond. De jammerklagten, welke Canada uitboezemde, konden over de onmeetelyke uitgeflxektbeid der Zeeën niet gehoord worden; en de Afgevaardigden, gezonden om van deszelfs befchreienswaardjgen toeftand eene fchets te geeven, konden nimmer toegang verwerven tot den Throon, tot welken de vooringenomenheid de fchroomagtige waarheid niet toelaat te naderen, dan om haar, door dreigementen en kastydingen, ftilzwygen op te leggen. Dit gedrag, welk even zeer de Menschlykheid, als de byzondere belangen in de Staatkunde, hoonde, hadt zulke gevolgen, als het eigenaartig moest te wege brengen. De verwisfelingen van Koopmanfchappen begonnen zeldzaamer te worden, omdat de gemeenfehapoeffeningen te gevaarlyk waren. De Wilden, gebreklyk onderfteund door de Franfchen, hunne Bondgenooten, vlugtten geftadig voor den ouden vyand, dien zy geleerd hadden te vreezen. De Iroquoifen , hunne o vermag t hervattende, begonnen openlyk te roemen, dat zy den vreemdeling zouden noodzaaken, hun land te ruimen, naa hem alvoorens van zyne kinders beroofd te hebben , om de zulken te vervangen als zy verboren hadden. De Franfchen zelve, by hun Moederland vergeeten, onbekwaam om hunne weinigbetekenende Oogften in te zamelen zonder hun leeven te waagen , hadden het beflui't genomen om eene zo ilegtgehardhaafde Bezitting te verlaaten. Zo groot was de beE 3 hoef-
XV.
BOEK.



7o GESCHIEDENIS
XV.
BOEK.
hoefce deezer Volkplantinge, zo laag was zy beneden haaren voorgaanden ftaat gedaald, dat zy nu alleenlyk beftondt van de aalmoezen, welke de Zendelingen uit Europa ontvingen.
Het Ministerie ten langen laatften uit zynen doodflaap opgewekt, door eene algemeene beweeging, welke toenmaals de neiging der Natiën veranderde, zondt, in den jaare 1662, vier honderd Man geregelde Troepen na Canada. Twee jaaren laater wierdt deeze Krygsbende verfterkt met het Regement van Carignan. Allengskens herwon men eene in 't oogloopende overmagt boven de Iroquoifen. Drie van hunne Natien , door haare verliezen moedeloos geworden, deeden voorilagen van Vrede; door de gevolgen haarer verzWakkinge, wierden de twee andere Natiën ,• in den jaare 1668, daartoe genoodzaakt. Qp dat tydftip genoot de Volkplanting, voor de eerfte reize, een diepen Vrede. Deeze was het zaad des yoorfpoeds; de vryheid van den Koophandel deedt dien uitbotten. De Beverhandel alleen bleef der Monopolie onderworpen.
Deeze omwenteling in den ftaat der zaaken bragt de Nyverheid aan het gisten. De oude Volkplanters, zich, dus lang, uit onvermogen , in den omtrek hunner Schanspaalen onthouden hebbende, breidden hunne plantaadjen wyder uit, en bearbeidden ze met een voorfpoediger uitflag en met meer vertrouwlykheids. Alle Soldaaten, die de toeftemming gaven om zich vrywillig neer te flaan in de nieuwe waereld, verwierven ont-
flag



DER BEIDE INDIEN, 71
flag van den krygsdienst en een eigendom. Den Krygshoofden wierdt een ukgeilrekt heid gronds toegeftaan, evenredig aan hunne krygswaardigheid. De reeds gevestigde Bezittingen kreegen meer vastigheids: men richte nieuwe Bezittingen op, daar het belang en de veiligheid der Volkplantinge het vereischten. Deeze geest des leevens en der werkzaamheid vermenigvuldigde de wisielhandelirgen tusfchen de Wilden en de Franfchen; en deeze Koophandel deedt-de gemeenfchapsl oeffeningen tusfchen de twee waerelden herjeeven. Deeze beginzels van voorfpoed lcheenen meer en meer te moeten toeneemen, uit hoofde van de oplettendheid, welke de Beftuurders der Volkplantinge gebruikten, niet alleen om in vrede te leeven met de nabuurige Volken, maar ook om eene algemeene eensgezindheid tusfchen hen' te bekragtigen. In de uitgeftrektheid van vier of vyf honderd mylen, wierdt niet een éénige daad van vyandlykheid gepleegd: eene, misfchien, dus lang, ongehoorde zaak in Noord-Amerika. Men zou gezegd hebbendat de Franfchen, by hunne aankonjt, het Oorlogsvuur aldaar niet geftookt hadden, dan om het te kragtdaadiger te blusfchen.
Maar deeze Eendragt kon van geen langen duur zyn onder Volken, altoos ter Ja»t gewapend, ten zy de Mogendheid, welke dien m het tras gelegd hadt, eene groote overmagt van vermogen ter zyner handhaavinge gebruikte. De Iroquoifen, bemerkende dat men dit middel verwaarloosde, vertoonden van nieuws dat woelagtig en wederftrcevig E 4 ka.
XV.
BOEK.



rz GESCHIEDENIS
XV.
BOEK.
karakter, door de zucht tot wraak- en heer-, fchappyoeffening in hun ontdaan. Nogthans gebruikten zy de voorzorge, om zich geene dan zodanige vyanden te verwekken, die geene Bondgenooten noch nabuuren der Franfchen waren. In weerwil deezer oplettendheid, wierdt hun aangezegd, dat zy de wapens nederleggen en alle de gevangenen' terug geeven, of verwagten moesten, dat hun land verwoest en hunne wooningen zouden verbrand worden. Eene zo trotfche aankondiging tergde hunnen hoogmoed. Zy gaven tot antwoord, nimmer te zullen dulden, dat op hunne onafhanklykheid de geringfte inbreuk gefchiedde; en dat men moest weeten, dat zy geene vrienden waren, welke men behoefde te vieren, noch vyanden, die men kon veragten. Ter neer geflagen, egter, door den verbluffenden toon, dien men hadt aangenomen, bewilligden zy gedeeltlyk in het gevorderde, en men floot de oogen omtrent het overige.
Doch deeze foort van vernederinge ontfbak het misnoegen eener Natie, meer gewoon om mishandelingen aan te doen dan te lyden. De Engelfchen, die, in den jaare 166], de Hollanders uit Nieuw - Nederland hadden verdreeven, en in 't bezit waren gebleeven van hunne veroveringe, welke zy Nieuw -'York noemden, bedienden zich van de gezindheid, in welke zy de Iroquoifen aantroffen. Nevens de zaaden van afvalligheid, welke zy in hunne misnoegde ziel wierpen, paarden zy gefchenken, om hen daartoe te kragtdaadiger te noopen. Even
eens



der beide INDIEN. 73
eens tragtte men de andere Bondgenooten van Frankryk te doen zwenken. Zy, die der verleidinge wederftonden, wierden geweldigerhand aangevallen. Allen wierden genodigd, en zommigen gedwongen, om hunne Beverhuiden en de andere Pelteryen te brengen na Nieuw-York, daar zy veel beter verkogt wierden, dan in de Franfche Volkplanting.
Met ongeduld leedt denonville zo veel hoons en ongelyks; hy was onlangs na Canada gezonden, om het gezag van den fier. Hen der Koningen aldaar te doen eerbiedigen. Schoon hy niet flegts in ftaat was om zyne grenzen te dekken, maar zelf een aanflag te doen op de Iroquoifen, vermids men evenwel begreep, dat men deeze Natie niet moest aantasten, zonder haar ten eenemaale uit te rooien, wierdt 'er beflooten, in eene fchynbaare werkeloosheid te volharden, tot den tyd toe als men uit Europa de noodigs hulpmiddelen zou hebben ontvangen, om een zo doodlyk befluit te kunnen ter uitvoer brengen. Deeze onderftand verfcheen in den jaare 1687; en de Volkplanting telde toenmaals elf duizend twee honderd negen en veertig inwooners, het derde gedeelte van welke bekwaam was om de wapens te voeren.
Met deeze overmaate van fterkte , nam denonville, nogthans, de toevlugt tot de wapenen der zwakheid. Den Franfchen naam pnteerde hy onder de Wilden, door eene eerlooze meineedigheid. Onder voorwendzei van de gefchillen, door onderhandeling, te willen byleggen, misbruikte hy het verE 5 trou-
XV.
boek.



74 GESCHIEDENIS
XV.
BOEK.
<
1 <
1
] I 1 C
trouwen, welk de Iroquoifen gefteld hadden in den Jefuit lambreville, om hunne Opperhoofden tot een Mondgefprek uit te lokken. Naauwlyks waren zy ter beftemde plaatze verfcheenen, of zy wierden met ketens geboeid, na Quebec gevoerd en op de Galeien geworpen.
Op het eerfte gerugt van dit verraad, ontbooden de Oudften der Iroquoifen hunnen Zendeling. „ Alles wettigt ons, zeiden „ ze, om u als een vyand te behandelen; „ maar wy kunnen daar toe niet befluiten. ,, Uw hart heeft geen deel gehad aan den „ hoon ons aangedaan; en het zou onregt„ vaardig zyn, u te ftraffen over eene mis„ daad, welke gy fterker dan wy verfoeit. „ Maar gy moet ons verlaaten. Eene on„ bedagtzaame jeugd zou, veelligt, u kun„ nen befchouwen als een trouwloozen, die „ de Hoofden der Natie aan eene onwaar„ dige flaavernye heeft overgeleverd." Naa deeze rede, gaven de Wilden, die door de Europeaanen altoos met den naam van Barbaaren worden beftempeld, den Zendeling jenige Leidslieden, die hem niet verlieten, /oor en aleer zy hem in veiligheid gefteld ïadden. Straks vatte men van weerkanten ie wapens op.
In 't eerst verfpreidden de Franfchen chrik en vervaardheid onder de Iroquoifen, lan de Groote Meiren woonagtig; doch deionville bezat de noodige voortvaarendheid loch werkzaamheid, om deezen eerften getikkigen uitflag te doen gelden. Terwyl hy len tyd fpilde met te raadpleegen in plaats
van



PERJSeide INDIEN. 75
van uitvoeren, nam de Veldtogt een einde, zonder dat 'er een duurzaam voordeel behaald was. De ftoutmoedigheid verdubbelde hier door onder de Iróquoifche Volkjes, niet verre van de Franfche Bezittingen woonag. tig. Verfcheiden maaien rigtten zydeichroomlykfte verwoestingen aan. De Volkplanters, ziende hunnen Akkerbouw bederven door deeze vernielingen, die hun zelf de hoop benamen om dien te kunnen herftellen, zuchtten eeniglyk na Vrede. Het karakter van denonville onderfchraagde deeze verlangens; maar het viel bezwaarlyk tot verzoenbaarheid te bevveegen , eenen yyand, dien het geleeden ongelyk onverzoenbaar moest maaken. Lambreville, die zynen voorgaanden invloed pp de verbitterde gemoederen nog behieldt, deedt voorflagen van Vrede; zy wierden gehoord.
Een machiavel, in de Bosfchen gebooren, le rat, de dapperfte, de kloekmoedigfte, de kundigfte Wilde, dien men in Noord-Amerika immer hadt aangetroffen, vertoonde zich, terwyl men in onderhandeling was, voor het Fort Frontenac, met eene uitgeleezene Bende Huronnen; hy hadt vastlyk beflooten, dingen te verrigten, zyner reeds bepaalde agtinge waardig. Men berigtte hem, dat men over een Verdrag handelde; dat de Iróquoifche Afgevaardigden op weg waren om het te Montreal te fluiten; dat hy dus den Franfchen Gouverneur zou wanverpligten, indien hy zyne vyandfykheden voortzette tegen eene Natie, met welke men op den weg ter bevrediginge was.
Le
XV.
boek.



70* GESCHIEDENIS
XV.
boek,
Le rat, het ten uiterften kwalyk neemende, dat de Franfchen aldus befchikten over den Oorlog en den Vrede, zonder alvoorens hunne Bondgenooten te raadpleegen, nam het befluit om deezen hoonenden hoogmoed te ftrafren. Hy leide den Afgevaardigden hinderlaagen; zommigen wierden gedood , anderen gevangen genomen. Toen deeze de reden hunner reize meldden, fchecn hy des te meer verwonderd, vermids denonville, antwoordde hy hun, hem hadt gezonden om hen te onderfcheppen. Voortgaande met veinzen, flaakte hy ze allen op ftaande voet, op een naa, dien hy, zo als hy zeide, bewaarde, om de plaats te vervangen van een zyner Huronnen, in den aanval'gedood. Vervolgens begaf hy zich, met den Uiterften fpoed, na Michillimakinac, daar hy zynen gevangene ten gefchenke gaf aan den Franfchen Gouverneur, die , onkundig dat denonville met de Iroquoifen in onderhandeling was, deezen ongelukkigen Wilde door het hoofd liet fchieten. Zo ras hy gevallen was, ontboodt le rat een ouden Iroquois, zedert langen tyd by de Huronnen gevangen , en ftelde hem op vrye voeten, om zyner Natie kundfchap te kunnen geeven, dat terwyl de Franfchen hunne vyanden met Vredehandelingen om den tuin leidden, zy daarom niet nalieten gevangenen te maaken en hen te vermoorden. Deeze kunstgreep, der Europeaanfche Staatkunde, op boosheid 't meest afgerigt, waardig, flaagde naar den wensch van le rat. Met meer hevigheids dan voor. heen, nam de Oorlog op nieuw eenen aanvang,



DER BEIDE INDIEN.
vang. Hy was van te langer duur, dewyl Engeland, onlangs met Frankryk oneenig geworden, ter oorzaakc van de oncthrooninge van jakobus den II, het van zyn belang oordeelde, zich met de Iroquoifen te verbinden.
Eene Engelfche Vloot, in den jaare 1690 uit Europa vertrokken, verfcheen in Wynmaand voor Quebec, om het beleg voor hetzelve te flaan. Zy hadt moeten ftaat maaken op een ftoutmoedigen tegenftand, uit hoofde van de afwendinge, die de Wilden zouden maaken, door het bemagtigen van de voornaamfte Sterkten der Volkplantinge. Maar, naa het lyden van zwaare verliezen , was zy genoodzaakt, met fchande van haare onderneeming af te zien; zy was misleid in haare verwagting, door zonderlinge oorzaaken, onzer aandagt wel waardig.
Het Engelfche Ministerie, het Ontwerp beraamende om Canada onder 't juk te brengen , hadt beflooten, dat de Landtroepen en de Zeemagt aldaar gelyktydig zouden aankoomen. Met de uiterfte naauwkeurigheid wierdt dit verftandig befluit ten uitvoer gebragt. Naar gelang de fchepen de rivier St. Laurens opzeilden, rukten de Troepen te lande aan, om ten zelfden tyde met de Vloot op het Tooneel des Oorlogs te verfchynen. Bykans hadden zy het bereikt, wanneer de Iroquoifen, die hun voor Gidzen en medehelpers dienden, de oogen ontflooten voor het gevaar, in 't welk zy zichftortten, door hunne Bondgenooten ter veroveringe van Quebec aan te voeren. Geplaatst, dus fpra-
ken
XV.
boek.



XV.
BOEK.
7% GESCHIEDENIS
ken zy in eene Raadsvergadering, tusfcheti twee Europeaanfehe Natiën, ieder van welke magts genoeg heeft om ons uit te rooien, én die heiden even groot belang hebben by ónze verdelging, wanneer zy onzer hülpe riiet meer noodig zullen hebben; wat ftaat ons dan te doen, dan te beletten, dat geene van haar op dé andere de overhand verkryge? Dan zullen zy genoodzaakt zyn om na eene verbintenis met ons te dingen, of zelf onze Onzydigheid te koopen. Dit Ontwerp; welk men zou zeggen verzonnen te zyn door de diepst doordagte Staatkunde, welke over het evenwigt van Europa waakt $ deedt de Iroquoifen befluiten, om gezamentlyk, onder verfchillende voorwendzels , na hunne Vlekken weder te keeren. Hun aftogt wierdt van dien der Engelfchen gevolgd; en de Franfchen, te lande geen gevaar te vreezen hebbende, vereenigden, zo gelukkig als eenftemmig, alle hunne magt ter verdeedi-
ginge hunner Hoofdftad.
De Iroquoifen, uit Staatkunde hun misnoegen tegen Frankryk beteugelende, en meer aan den naam dan aan het belang van Engeland verknogt blyvende, was. het gevolg , dac deeze twee Europeaanfehe Mogendheden , door mededinging onverzoenbaar, maar van een gefcheiden door eene Wilde Natie, welke voor den voorfpoed van beiden even zeer beducht was, elkander niet de helft der onheilen veroorzaakten, welke zy elkander toewenschten ; en de Oorlog liep uit op eenige verwoestingen, heilloos voor de Volkplanters, maar bykans van geen belang



per beidé INDIEN. 79 lang voor alle de Natiën, die dezelve te wege bragten. Te midden der wreedheden, welke deeze Oorlog baarde onder alle de kleine vereenigde partyen der Ëngelfchen, Iroquoifen, Franfchen en Huronnen, die de verwoesting en vernieling verfpreidden honderd mylen van hünne wooningen, zag men bedryven pleegen, die de menschlyke Natuur boven zo veele Verwoedheden fcheenen te verheffen.
Etlyke Franfchen en Wilden hadden zich vereenigd, tot het doen eener onderneeminge, welke een langen optogt vorderde. Onder weg kreegen zy gebrek aan lyftogt. De Huronnen gingen ter Jagt, en doodden veel Wild, en heten nimmer na om den vangst te deelen met de Franfchen, min geoeffende Jaagers. Deezen weigerden gebruik te maaken van zo veel Edelmoedigheids. Gylieden deelt nevens ons in de vermoeijenisfen van den Oorlog, dus fpraken de Wilden; het is billyh, dat wy nevens u de behoeften des leevens deelen i wy zouden geen menfchen zyn, zo wy anders met menfchen handelden. Indien de Europeaanen zomwylen vatbaar geweest zyn voor deeze grootheid van ziel, zie hier iets, waartoe alleen de Wilden bekwaam waren.
Eene Bende Iroquoifen, kundfchap gekreegen hebbende dat eene troep Franfchen nevens derzelver Bondgenooten in aantogt was, met eene groote overmagt, nam met veel verhaastings de vlugt. ONNONTAGué, een Gryzaart van honderd jaaren, die deeze Kende aanvoerde, verfmaadde met verontwaardiging het vlugten, en verkoos liever te
val-
XV.
boek.



XV.
BOEK.
8o GESCHIEDENIS
vallen in de handen der Wilden, zyne Vyanden, fchoon hy niets dan de eislykfte folteringen van hun hadt te wagten. Welk een fchouwfpel, vier honderd woedende en op moord verhitte Barbaaren eenen Gryzaart te zien omfingelen, die, verre van eene zucht te loozen, de Franfchen met eene diepe veragting behandelende, den Huronnen verweet, zich in flaavernye te hebben begeeven van deeze veragtlyke Europeaanen! Een zyner Beulen, van gramfchap woedende over zyne verwytingen, gaf hem drie fteeken met den ponjaard , om aan zo veel hoons en fmaads een einde te maaken. Gy hebt ongelyk, voerde hem ONNONTAGué bedaardlyk te gemoete, dat gy myn leeven verkort ,* gy zoudt meer tyds gehad hebben om te leeren als een Man te fterven. En zyn het deeze menfchen , ten wier verderve de Engelfcben en Franfchen, eene Eeuw lang, hebben zamengefpannen ? Waarfchynlyk hadden zy te veel fchaamte, te leeven onder deeze Modellen van heldhaftigheid en grootheid van ziel.
De Ryswykfche Vrede maakte tevens een einde aan de onheilen van Europa, en aan de vyandlykheden van Amerika. Naar 't voorbeeld der Engelfchen en Franfchen, gevoelden de Iroquoifen en Huronnen , hoe zeer zy eene langduurige rust noodig hadden , om de verliezen van den Oorlog te herftellen. De Wilden begonnen adem te fcheppen; de Europeaanen hervatteden hun Akkerwerk; en de Pelteryhandel, de eerfte dien men hadt kunnen dryven met Volken,
die



derbeideINDIÉN. 8i
die zich met de Jagt bemoeiden, kreeg meer vastigheids,.
Vóór de ontdekking van Canada, waren de Bosfchen, die het bedekten, om zo te fpreeken, niets anders dan een uitgebreide verzamelplaats van wilde-Dieren. Zy waren 'er tot een verbaazend getal aangegroeid, dewyl de weinige menfchen, welke deeze Wildernisfen, zonder Veekudden en tamme Dieren , bezogten, meer uitgeitrektheids en voedzels overlieten aan de foortèn, welke, even als de menfchen, vry en onbelemmerd ginds en herwaarts dwaalden. Indien de natuur van het klimaat deeze foorten van Dieren niet tot - in het oneindige vermenigvuldigde, ieder foort groeide 'er ten minfteri aan door de menigte der leden. Maar ten laatfte betaalden zy fchatting aan de Oppermogendheid van den mensch, een Eernaam, zo wreed en kostbaar voor alle leevendige Weezens! By gebrek aan Kunften en Akkerbouw, voedden en kleedden zich de Wilden eeniglyk ten koste der Beesten. Zints onze Weelde het gebruik hunner vellen heeft aangenomen , hebben de Amerikaanen ' eenen Oorlog tegen hen gevoerd, zo veel te heviger, als dezelve eenen overvloed en genietingen aanbragt, die nieuw waren voor hunne zintuigen; zo veel te moorddaadiger, vermids zy onze vuurwapens hadden aangenomen. Deeze vernielende Nyverheid voerde, uit de Bosfchen vari Canada, in de havens van Frankryk, eene groote menigte en verfcheidenheid van Pelteryen, van welke een gedeelte in het Koninkryk verbruikt, en VI. deel. F het
XV.
boek.



82 GESCHIEDENIS
XV.
BOliK.
het overige na de nabuurige Staaten verzoriden wierdt. De meeste deezer Bontwerken waren in Europa bekend. Het ontving dezelve uit het Noordlyk gedeelte van ons Halfrond, maar in te kleine menigte, dan dat het gebruik daar van zeer algemeen zyn konde. De veranderlykheid der Mode en de nieuwheid der zaake hebben ze meer en meer doen in zwang koomen, zedert het belang der Amerikaanfche Volkplantingen gevorderd heeft, dat zy in de Moederlanden getrokken wierden. Van de zulke, welke nog in gebruik zyn, moeten wy met een woord fpreeken.
De Otter is een verflindend dier, dat langs de oevers der Meiren en Rivieren loopende, of zwemmende, doorgaans van viscb leeft; wanneer het daar aan gebrek heeft, eet het kruiden, ja zelf den fchors van Waterplanten. De plaats, alwaar de Otter zich doorgaans onthoudt en zyn gewoon voedzel, hebben hem onder de tweeflagtige dieren doen plaatzen, die zo wel op het drooge als in het water leeven; doch zeer te onregt, dewyl de Otter na genoeg op de zelfde wyze adem haalt als alle de Landdieren. Den Otter ontmoet men zomtyds in alle Meir- en Rivierryke landen, daar geene brandende hitte heerscht; doch de meeste en grootfte vindt men in het Noordlyk gedeelte van Amerika, Ook is aldaar zyn vel zwarter en fraaier dan op alle andere plaatzen; maar het is daarom zelf ook te nadeeliger, alzo het aldaar het voorwerp is van de ftrikken, welke de menfchen den Otter fpannen.
De



DER BEIDE INDIEN. 83
De zelfde aanloklykheid bezit de Bunfing in 't oog der Canadaanfche Jaagers. Men vindt hier drie foorten van dit Dier. De eerfte is de gemeene; de tweede wordt Vifon genaamd; en de derde Voert den naam van de ftinkende, dewyl de pis, welke het Dier, naagezet wordende, ongetwyfeld uit angst, laat loopen, de lucht, op een verren afftand, met ftank vervult. Hunne huid is bruiner, glansfiger en zweemt meer naar zyde, dan in Onze gewesten.
In Noord-Amerika is de Rot zelf, om zyn vel, van dienst. Twee foorten vindt men inzonderheid, die ftoffe tot den Koophandel verfchaffen. De eene, welke men Bosch - Rot noemt, is tweemaal zo groot als ónze Rotten. Zyn vel is doorgaans van éene grys-zilveragtige j zomtyds van eene zeer fchoon witte kleur. Het Wyfje draagt onder den buik een Beurs, die zy, paar welgevallen, kan openen en fluiten. Wanneer zy naagezet wordt, verbergt zy daarin haare Jongen, en vlugt nevens hun. De andere foort, Muskus - Rot geheeten, dewyl zyne Zaadballen Muskus bevatten, bezit alle de neigingen van den Beever, van welke hy een verkleinzel fchynt te zyn; zyn vel dient tot de zelfde einden.
. De Hermelyn, van grootte als een Eekhoorntje, maar een weinig minder langwerpig, heeft insgelyks leevendige oogen, een fyn weezen, en zülk eene fnelheid van beweeginge, dat het oog op dezelve geen agt kan geeven. Het uiterfte gedeelte van zyn langen, dikken,en zwaarhairigen ftaart, is git F 2 zwart.
XV.
BOEK.



XV.
84 GESCHIEDENIS
zware. Zyn har', in den Zomer goudgeel van kleur, wordt, in den Winter, fneeüwit. Dit leevendig, vlug en fraai diertje, is eene der fchoonheden van Canada; maar, fchoon kleiner dan de Sabel, is het 'er niet zo algemeen.
De Sabel wordt alleenlyk gevonden in koude landen, in 't midden der Bosfchen, verre van alle wooningen; het is een dier, dat op de jagt gaat, en van vogelen leeft. Hoewel het niet meer dan anderhalven voet lang is, fchynen, nogthans, de fpooren, welke het in het fneeuw agter laat, van een groot dier te zynr dewyl het altoos fpringendc voortgaat, en met twee pooten tevens den grond raakt. Zyn Vagt wordt zeer gekogt; doch zy is van oneindig minder waarde, dan het zo bekende Sabelbont. Dit is van eene helder zwarte kleur. De fraai, ite, onder andere, is die, welke den bruinHen huid heeft langs den rug, en zich van daar tot aan het einde van den ftaart uitftrekt. Doorgaans verlaaten de Sabels hunne ontoegankelyke Bosfchen niet, dan om de twee°of drie jaaren. De Landzaaten houden dit voor een voorteken van een goeden Winter; dat wil zeggen,van veel fneeuw, welk een overvloedigen Jagt moet ten gevolge hebben.
Een Dier, welk de Ouden Lynx noemden, in Siberië by den naam van Wolf-Lynx bekend, wordt, in Canada, met den verkleinenden naam van Kat-Lynx beftempeld, dewyl het aldaar kleiner is dan in ons Waerelddeel. Dit Dier, aan 't welk eene
ge-



DER BEIDE INDIEN. 85
gemeene Volksdwaaling geen verwonderlyk doordringend gezigt zou hebben toegefchreeven, indien 't niet het vermogen bezat om van verre te zien, te hooren of te voelen, leeft van klein Wild, dat het kan betrappen , en welk het tot aan den top der boogfte hoornen naazet. Deszelfs vleesch wordt voor wit en uitfteekend lekker van fmaak gehouden; doch het Dier zelve wordt op de Jagt gezogt alleen om het vel, wiens hair zeer lang en van eene fraaie grysagtig witfe kleur, maar evenwel niet zo gewild is als dat van den Vos.
Dit vleescheetend cn verflindend Dier is oorfpronklyk uit de bevroozene klimaaten, alwaar de Natuur, weinig kruiden voortbrengende, alle Dieren fchynt te noodzaaken om elkander op te ceten. In de Gemaatigde Luchtftreeken als genaturalizeerd zynde,heeft het aldaar zyne oorfpronklyke fchoonbdd niet behouden. Zyn Vagt is 'er veraart. In het Noorden is het hair lang en zwaar gebleeven, nu eens wit, zomtyds grys, en dikwyls rood van kleur, na het rosfe hellende. Het fraaifte is, buiten tegenfpraak, het volftrekt zwarte hair; doch deeze kleur is zeldzaamer in Canada, dan in Muskovie, dat Noordlyker legt en minder vogtig is.
Beha'.ven deeze kleine Pelteryen , levert Noord-Amerika op, Herte-, Dasfe- en Geitevellen; vellen van Rendieren en Elandsvellen. De twee laatstgenoemde foo; ten van Dieren, die, in ons Waerelddcel, nergens dan by den Pool-Cirkel worden gconden, de Eland aan deeze, en het Rendier aan F 3 gee-
XV.
BOEK.



86"
GESCHIEDENIS
XV.
BOEK.
geene zyde, ontmoet men, in de nieuwe waereld, op minder breedten; het zy, omdat de koude doordringender is in Amerika, om byzondere redenen, die eene uitzonde» ring zyn op den gemeenen regel; het zy, misfchien, insgelyks, omdat deeze nieuwe landen minder bewoond worden van den alvernielenden mensch. Van hunne fterke, zagte en buigzaame huiden, worden zeer fchoone kolders gemaakt, die niet zwaar zyn om te draagen. Ten dienfte der Europeaanen, wordt op alle deeze Dieren Jagt gemaakt. Maar de Wilden gaan by uitneeneemendheid op eene Jagt, welke, ten allen tyde, hunne meest geliefde Jagt was. Zy ftemde beter overeen met hunne krygshaftige Zeden, met hunne onverzaagdheid, en voornaamlyk met hunne behoeften: ik bedoel de JBeere-jagt.
In een koud en ftreng klimaat, is dit Dier doorgaans zwart van kleur. Meer wild dan wreed, verkiest het, tot eene wykplaats, in ftede van holen, een hollen en verrotten ftam van den eenen of anderen boom, op den ftam geftorven. Hierin kruipt hy zo hoog als hem doenlyk is, en brengt 'er den Winter door. Naardemaal hy aan het einde van den Herfst zeer vet, met een zeer dikken Vagt gedekt is, geene beweeging maakt, en bykans geduurig flaapt, moet hy, dooide doorwaasfeming, weinig verliezen, en behoeft zelden zyne fchuilplaats te verlaaten om voedzel te zoeken. Doch hier toe noodzaakt men hem, door vuur aan den ftam des booms te leggen; zo ras hy nederwaarts
wil



DER BEIDE INDIEN. 87
wil klimmen, wordt hy met pylen afgemaakt, voordat hy den grond bereikt. De Wilden gebruiken zyn vleesch tot fpyze, fmeeren zich met zyn vet, en dekken zich met zynen huid. Dit was het oogmerk des Oorlogs, dien zy tegen den Beer voerden, wanneer een nieuw belang hunnen natuurlyken aandrift na de Bever-jagt afwendde.
De Bever, die de hulpbiedende gaven deiGezelligheid bezit, zonder, gelyk de menfchen, aan derzelver gebreken en onheilen bloot te ftaan; de Bever, wien de Natuur met de behoefte begaafde, en het Inftinkt inboezemde om met zyns gelyken te leeven, ter voortplantinge en handhaavinge zyns geflagts; de Bever, zagtaartig, medelydend, I angstvallig van aart, wiens voorbeeld en lot I den aandoenlyken Wysgeer, die zyne zeden ) en leevenswyze befpicgelt, traanen van verwondcringe en meedogenbcid uit de oogen I perzen; de Bever, die geen leeVendig fchepzel nadeel doet, die gulzig, bloeddorftig noch op den kryg gefteld is, is het voorwerp geworden der woedendfte drift van den jagtminnenden mensch; de prooi, op welken de Wilde op het wrccdaartigst verbitterd is: dank zy des de onverzaadelyke inhaaligheid der meest befchaafde Volken van Europa.
De Bever is lang tu.fchcn de drie en vier voeten, en zo dik, dat hy tusfchen de vyftig en zestig ponden weege; deeze zwaarte is hy voornaamlyk verfchuldigd aan de grofheid zyner Spieren. Zyn hoofd gelykt naar dat van een Rot; hy laat het een weinig i hangen, en heeft den rug boogswyze geF 4 kromd,
XV.
BOEK.



XV.
BOEK.
88 GESCHIEDENIS
kromd, even als de Muis. Aan de agterfte pooten heeft hy vliezen, en hier mede zwemt hy; en aan de voprfte pooten op zich zelve ftaande vingers; deeze verftrekken hem tot3 handen. Zyn ftaart is plat, langwerpig rond, met fchubben gedekt; hier van bedient hy zich om ftofFen aan te voeren en te arbeiden; vier fnytanden heeft hy., en hier mede maakt hy houten gereedfcbappen. Alle deeze Werktuigen, welke bykans van geenen dienst zyn, wanneer het Dier eenzaam leeft, of die hem, in dat geval, van de overige dieren niet onderfcheiden, maaken hem. vatbaar voor eene Nyverheid, verre verheven boven alle natuurlyke aandriften, wanneer hy in Maatfchappy met anderen leeft.
Zonder driften, zonder een gewelddaadigen aart, zonder listigheid, durft hy zich, m den eenzaamen ftaat, naauwlyks verdeedigen. Zo hy niet aangevat worde, kan hy zelf niet byten. Maar by gebrek aan. wapenen en kwaadaartigheid, bezit by, in den Gezelligen ftaat, alle hulpmiddelen om zich t;e verdeedigen zonder Oorlog, en te leeven zonder ongelyk aan te doen of te lyden. Dit vreedzaam en zelf gemeenzaam dier, is, voor 't overige, onafhanklyk, en aan niemand verknogt, omdat het niemand behalven zich zeiven behoeft; het gaat eene gemeenfchaplyke zamenleeving aan, maar het wil niet dienstbaar zyn, ook is het 'er niet op gefteld om te heerfchen. Een Inftinkt, Welk van buiten ftom is, maar inwendig tot hem fpreekt, beftuurt zyne werkzaamheden.
De gemeene behoefte, om te leéven en
voort



P E R BEIDE INDIEN, 89
voort te planten, is als eene lokilemme voor de Bevers, en doet hen, in den Zomer, byeen vergaderen, om hunne wintervvooningen te bouwen. In de maanden Juny en July koomen zy van ginds en verre opdaagen, en vereenigen zich ten getale van twee of drie honderd; maar altoos aan den waterkant: Want in het water moeten deeze Republikeinen leeven, fchootvry tegen alle aanvallen. Zomtyds verkiezen zy de ftilflaande Mciren, in het midden van fchaars bewoonde landen; dewyl het water hier ten allen tyde even hoog is. Wanneer zy geen vyver aantreffen, graaven zy eenen, in de afloopende wateren, rivieren of beeken; en dit gefchiedt door middel van een hoogen weg of dyk. Het Ontwerp alleen van dit werk is een verzameling van zeer zamengeftelde, en zeer ingewikkelde denkbeelden, voor welke verltandige Weezens alleen fchynen vatbaar te zyn. 'Er moet een heiwerk vervaardigd worden van honderd voeten in de lengte, en twaalf voeten in de dikte aan deszelfs grondflag, welke afneemt tot op twee of drie voeten, door eene fchuinte, wier helling en hoogte evenredig zyn aan de diepte van het water. Om den arbeid te bekorten of gemaklyk te maaken, verkiest men zulk eene plaats in de rivier, daar het minfte water is. Wordt aan de oevers der riviere een zwaare boom gevonden, men moet dien omverre hakken, opdat hy van zelve over den ftroom valle. Is hy dikker dan het lichaam van een mensch, men doorzaagt of liever doorknaagt hem aan den voet, door middel van vier fnytanden.
F 5 Wel
XV.
BOEK.



po GESCHIEDENIS
XV.
BOEK.
Wel dra is hy beroofd van zyne takken, door de Werk-Bevers, die 'er een Balk van willen maaken. Eene menigte andere hoornen, kleiner dan deeze, zyn insgelyks wel haast omverre gehakt, in ftukken verdeeld en gehouwen tot het heiwerk, dat men wil vervaardigen. Zomm'gen fleepen deeze hoornen tot aan de oevers der riviere; anderen voeren ze over het water, tot aan de plaats, daar de Dyk moet gelegd worden. Maar hoe zullen ze te water gebragt worden, daar men niets dan tanden, een ftaart en voeten heefr? Dit gefchiedt op deeze wyze. Met de nagels graaft men een gat in den grond of op den bodem van 't water. Met de tanden fteunt men het dikke einde van den paal tegen den oever der riviere of tegen den balk, over dezelve gelegd. Met. de voeten regt men voorts den paal overeinde, en men brengt het uiteinde van den zeiven in het gat, waarin hy recht overeinde wordt geplaatst. Met den ftaart bereidt men kalk, waar mede men alle de tusfchenruimten vult tusfchen de paaien , die met takken doorvlogten zyn, om het heiwerk te metzelen. De fchuinte van den Dyk is gekeerd tegen den loopenden ftroom van het water, om deszelfs kragt allengskens te beter te breeken; en de paaien zyn fchuin daar in geplaatst , naar gelange van de hellinge van het Vlak. Aan den kant, daar het water moet nedervallen, worden zy rechtftandig geplaatst; en om aan hetzelve eene afwatering te geeven, welke de werking zyner hellinge en zwaarte vermindert, maakt men boven op den dyk twee of drie openingen,
door



DER BEIDE INDIEN. 91
door welke de rivier een gedeelte van haar water ontlast.
Zo ras dit werk, met vereenigde kragten, door het Gemeenebest voltooid is, is de Burger op zyne huisvesting bedagt; ieder Maatfchappy bouwt voor zich een hut in het water, op het heiwerk. Zy zyn van vier tot tien voeten middellyns, en van eene langwerpig of Cirkelronde gedaante. Men vindt 'er van twee of drie verdiepingen, naar gelang van het getal der gezinnen of huishoudingen. Eén hut bevat ten minfte een of twee, en zomtyds van tien tot vyftien. De Muuren, meer of min hoog, zyn ongeveer twee voeten dik, en hebben allen van boven de gedaante van een ver* wuift of hengzei van een mand; van binnen en van buiten zyn ze niet minder fraai dan fterk gemetzeld. De Wanden zyn met een foort van pleifter bedekt, voor'het water» en zelf voor de buitenlucht, ondoordringbaar. Ieder huis heeft twee deuren; een aan de landzyde, om lyftogt te haaien; de andere aan den waterkant, om door dezelve te vlugten op het aannaderen van den vyand; dat wil zeggen, den mensch, den vernieler van Steden en Gemeenebesten. Het vcnfter van het huis ftaat na den waterkant oocn. Over dag fchept men door hetzelve de frisfche lucht, ten halven lyve in het water gedompeld. In den Winter dient het om het ys af te keeren , 't welk tot twee of drie voeten dik vriest. Het plankje, welk belet, dat het ys dit venfter niet fluite, rust op paaien, welke in ftukken gehakt en fchuin
in
XV.
BOEK.



92 GESCHIEDENIS
XV.
BOEK.
in den grond geflagen worden, en die, een Dam voor het huis formeerende, eene opening laaten om te vlugten, of onder het ys te zwemmen. Geen andere fieraaden ontmoet men binnen in het huis dan een vloer met groente beftrooid, en met takken van Denneboomen bedekt. Men duldt 'er geene vuiligheden.
De bouwftoffen deezer gebouwen vindt men altoos naby de plaats, daar zy geftigt worden. Het zyn Elze-, Populier-ën foortgelyke boomen, die best voort willen by het water, even als de Republikeinen, die 'er zich wooningen van bereiden. Deeze Burgers genieten het vermaak, van dit hout, ten zelfden tyde als zy het bereiden, tot fnyze te gebruiken. Even gelyk zekere Wilden aan deYs-Zee, eeten zy den fchors. Deeze eeten dien, in de daad, niet dan gedroogd , geftampt en met zekere Ragouts toebereid; terwyl de Bevers den fchors kaauwen en zuigen, terwyl hy nog groen is.
Van deeze fchors en van jonge takken (laat men een voorraad op in Pakhuizen, by ieder hut behoorende, en groot naar evenredigheid van het getal der inwooneren. leder kent zyn eigen Pakhuis, en niemand zal dat van zynen buurman befteelen. Ieder [hm woont in zyn wyk, te vreden met zyn grondgebied, maar zeer gefteld op den ei» gendom, dien hy zich, door den arbeid, beeft verworven. De leevensmiddelen van bet Geuootfchap worden aldaar zamengebragt, en zonder twist genuttigd. Men bepaalt



DER BEIDE INDIEN. 93
paalt zich tot de eenvoudige geregten, door den arbeid toebereid. De eenige drift is de huwlyksliefde, die ten grondflage en eind^ paale heeft, de hervoortbrenging des Geflagts.
Twee Weezens, door een wederzydfcben fmaak en verkiezing zamen verbonden, naa elkander beproefd te hebben in eene vermaatfchapping tot een gemeenfchaplyken arbeid, geduurende de fchoone Zomerdagen, maaken eene affpraak om het ruuwe Winter faifoen te gader door te brengen. Daar toe bereiden zy zich, door het opdoen van lyftogt in Herfstmaand. De twee Echtgenooten betrekken hunne wooning reeds in den Herfst, niet minder gunllig voor de minnekoozingen dan de Lente. Indien het Bloemgety de vogelen des hemels nodigt om hun verblyf te houden in de Bosfchen; niet min kragtig, misfchien, noopt het gety der vrugten de bewooners des aardryks ter voortteelinge. Althans verfchaft de Winter ledigen tyd om te minnen; en deeze bekoorlykheid kan alle de overige des jaars wel opweegen. Dan fcheiden de KchtgenooÈen niet meer. Geen arbeid, geen vermaak maakt eene afwending, noch rooft den tyd der minne. De Wyfjes der Bevers worden zwanger, en draagen de zoete onderpanden van deezen al. gemeenen natuurdrift. Wordt het fombere jaargety door eene Zonneflikkering vervrolykt, het gelukkig paar verlaat zyne hut, doet eene wandeling op den oever van den vyver of der riviere, eet aldaar den jeugdigen fchors, en ademt de heilzaame uitwaas-
fe-
XV.
BOEK*



XV.
BOEK.
94 GESCHIEDENIS
femingen des aardryks. Midlerwyl verlost het Wyf je, omtrent het einde van dén Winter, van de vrugten der huwlyksvereeniginge, in den Herfst ontvangen; en terwyl de Vader, door de bekoorlykheden der Lente boschwaarts gelokt, voor zyne Jongen de plaats overlaat, welke hy in de enge hut bezette, zoogt hen de Moeder, past ze zorgvuldig op, en brengt ze groot ten getale van twee of drie. Vervolgens neemt ze hen mede op haare wandelingen, onder welke de behoeften om zich zelve te verfterken en hen te voeden, haar doet zoeken na Kreeften, visch, jonge fchorzen, tot aan het faifoen, dat het werk op nieuw eenen aanvang neemt.
Dus leeft dit Gemeenebest in Vlekken, welke men eenigermaate zou kunnen vergelyken by groote Karthuizer Kloosters. Maar zy gelyken daar naar flegts in fchyn; en indien het geluk in deeze beide Genootfchappen woont, moet men bekennen,'dat zy in de middelen, welke ter bereikinge daar van worden aangewend, geene overeenkomst hebben : dewyl men daar het geluk doet beftaan in het naavolgen der Natuure; hier in haar te wederftreeven en te vernietigen. Maar de mensch heeft zich verbeeld, in zyne dwaasheid, de wysheid te zullen vinden. Eene menigte fchepzeleri leeven in eene foort van Maatfchappy, welke de beide fexen voor altoos van elkander fcheidt. Beiden, opgeflooten in Celletjes, alwaar zy, om gelukkig te zyn, zich flegts hadden te vereenigen, verfpillen de beste dagen huns
lee-



DER BÉIDE INDIËN. 95
leevens met het verdooven en verfoeien eener neiginge, die hen lokt te midden door dc gevangenisfen en yzere deuren, weike de vreeze gefteld heeft tusfchen tedergevoelige harten en onfchuldige zielen. Wat is Godloosheid, indien het niet zy, de onmenschlykheid deezer fombere en wreede Inftellingen, welke den mensch veraarten om hem te vergoden, die hem ftomp, zwakzinnig en fpraakloos maaken even als de beesten, om hem den Engelen te doen gelyk worden? God der Natuure, op uwen Regtbank moeten wy ons beroepen van alle Wetten, die het heeriykfte uwer werken fchenden, hetzelve veroordeelende tot eene onvrugtbaarheid, welke uw voorbeeld wraakt! Zyt gy niet weezeplyk vrugtbaar en vermenigvuldiI gende, gy die het weezen uit het Niet en den Bajert hebt voortgebragt; gy, die onophoudelyk, uit den fchoot van den dood zelv ven, het leeven doet voortkoomen en her'J booren worden.' Wie zingt bekwaamer uwen ] lof, het eenzaamleevend Weezen, dat de ftilte van den nacht ftoort, om u onder de Graffteden te vereeren; of het gelukkig Volk, dat, zonder zich te beroemen op het Inftinkt van u te kennen, u in zyne liefdebetooningen verheerlykt , door het doen ftand houden van de opvolginge en het wonder uwer leevendige fchepzelen ?
Dit Republikeinsch, bouwkundig, nyverig, vernuftig Volk, vooruitziende en zamenftelkundig in zyne Ontwerpen van Burgerbeftuur en zamenleevinge, is de Bever, wiens zagte en benydenswaardige Zeden wy gdchetst
heb-
XV.
BOEK



XV.
BOEK.
9Ö GESCHIEDENIS
hebben. Gelukkig ware het, indien zyn prooi den meedögenloozen en woesten mensch niet wapende tot het vernielen zyner hutten en zyns geflagts! Dikwyls hebben de Amerikaanen de Bezittingen van den Bever verhield; maar deeze onvermoeide dieren hebben het vertrouwen gehad, van ze, verfcheiden Zomers agtereen, te herbouwen binnen den omtrek, uit welken zy verdreeven waren. In den Winter valt men hen aldaar aan. De ondervinding verwittigt hen van het gevaar. Op het aannaaderen der Jaagers, is een harde flag met den ftaart op het water, het alarmzein voor alle de hutten des Gemeenebests; elk tragt zich hierop onder het ys te bergen. ÏVlaar het valt bezwaarlyk, alle de ftrikken te vermyden, dit onfchuldig Volk gefpannen.
Zomtyds vangt men den Bever uit eene fchuilplaats, alwaar de Jaager zich verborgen houdt. Doch vermids hy van verre ziet en hoort, kan men hem niet met den fnaphaan fchieten aan den kant van den vyver, van waar hy nimmer zich zo verre verwydert, dat hy kan overrompeld worden. Genomen dat men hem kwetfte, voordat hy het water hadt bereikt, zou hy altoos tyds genoeg hebben óm zich daarin te dompelen; en zo hy aan zyne wonde fterft, kan men hem niet weder vinden, ómdat hy niet komt boven dryven.
Een zekerder middel, om de Bevers té vangen, is het leggen van voetangels, in de Bosfchen, alwaar zy koomen om zich met de tedere fchorzen der jonge boomen te ver-
za-



DER BEIDE INDIEN. 97
zadigen. Men bedekt deeze valftrikken met krullen van versch gehouwen hout; zo ras zy daaraan raaken, valt op hen een zeer zwaar gewigt, en verbryzelt eensklaps hun hoofd. De mensch, in eene nabuurige plaats verholen, fchiet toe + valt zyn prooi aan, maakt dien voorts af en neemt hem weg.
Nog andere manieren van jaagen zyn 'er gebruiKlyk, en deeze flaagen doorgaans gelukkiger. Zomtyds tast men de hutten aan, om de bewooners dezelve te doen verlaaten; men wagt hen voorts af, aan de randen der gaten, die men in het ys heeft gehakt, omdat zy aldaar moeten koomen om adem te fcheppen. Dit öogenblik neemt men waar, om hun het hoofd in te liaan. Op andere tyden, valt het dier, uit zyne wooning verjaagd, in netten, welke men rondom dezelve heeft uitgezet, naadat men alvoorens het ys, etlyke roeden van zyne hut, in ftukken heeft gebroken. Wil men de geheele Volkplanting gevangen neemen, in ftede van de fluizen te verbreeken, gelyk men in Holland zou kunnen doen, fteekt men den Dyk door, om het water af te tappen uit den vyver, in welken de Bevers leeven. Op het drooge gelaaten, onbekwaam om te ontvlugten of zich te verdeedigen, neemt men ze niet gemak en naar believen gevangen. Maar men draagt altoos zorge om een zeker getal Mannetjes en Wyfjes in 't leeven te laaten, om de wooning op nieuw te bevolken ; doch deeze edelmoedigheid is loutere gierigheid. Het wreed vooruitzigt des menfchen laac niet een weinig over, dan met oogmerk om
VI. DEEL. G ZO
XV.
BOEK.



98
GESCHIEDENIS
XV.
BOEK.
zo veel te meer te kunnen verdelgen. De Bever, wiens klaagende gefcbrei om zyne goedertierenheid en medelyden fchynt te fmeeken, ontmoet in den Wilde, dien de Europeaanen barbaarsch gemaakt hebben, niets dan een onverzoenlyken vyand, die niet zo zeer ftrydt voor zyne eigen behoeften, als voor de overtolligheden eener onbekende waereld.
Wanneer wy nu de Zeden, het burgerlyk befluur en de nyverheid der Bevers vergelyken met de zwervende leevenswyze der Wilden van Canada, zal men, misfchien, erkennen, dat, aangezien de voortreffelykheid der zintuigen van den mensch boven dien van alle dieren, de Bever veel verder was gevorderd in de kunften der Gezelligheid, dan de Jaager, toen de Europeaan zyne kundigheden en vorderingen in Noord-Amerika overbragt en verfpreidde.
Een ouder bewooner deczer nieuwe waereld dan de mensch; een ongeftoord bezitter deezer gewesten, voor zyn geflagt zo voordeelig, hadt de Bever eenen vrede, die veele Eeuwen geduurd hadt', ten voordeele aangewend, ter volmaakinge van het gebruik zyner vermogens. In ons waerelddeel heeft de mensch zich verzekerd van de gezondfte en vrugtbaarfte gewesten; alle andere dieren heeft hy van daar verdreeven of te ondergebragt. Dank zy des hunne kleinheid, dat de By en de Mier hunne Wetten en Regeeringsvorm onttrokken hebben aan de jaloerfche en vernielende heerfchappy van deezen dwingeland der leevendige Natuure. Aldus
ziet



DER BEIDE INDIEN. 99
ziet men zommige Gemeenebesten, van aanzien en magt ontbloot, zich, door hunne zwakheid zelve, handhaaven te midden der groote Monarcbien in Europa,- die dezelve, vroeg of laat, zullen inzwelgen. Maar de gezellige viervoetige dieren , verbannen in onbewoonde en met hunne vermenigvuldiging ftrydige klimaaten, hebben zich overal in een eenzaamen Hand bevonden, onbekwaam om zich in maatfchappy te vereenigen, en hunne kundigheden uit te breiden; en de mensch, die hen tot deezen wisfclvalligeu ftaat gebragt heeft, juicht zich zeiven toe van wegen den vernederden ftaat, in welken hy hen gedompeld heeft; hy verbeeldt zich van een verhevener natuurc te zyn, en fchryft zich een verftand toe, dat een altoosduurenden fcheidpaal ftelt tusfchen zyn geflagt en alle de overigen.
De Dieren, zegt men, brengen niets tot volkomenheid: hunne verrigtingen kunnen, derhalven, niets meer dan werktuiglyk zyn, en onderftellen geen beginzel, gelyk aan dat, welk den mensch zich doet beweegen. Om thans niet te onderzoeken, waarin de volmaaktheid gelegen zy: indien bet meest befchaafde Weezen het volmaaktfte zy; indien hetgeen hy aan eigendom van zaaken wint, niet aan eigendom van zyn perfoon verlieze; indien alle hetgeen hy by zyne genietingen voegt, niet van zyne duurzaamheid worde afgefneeden: kende niet de Bever, welke, onder ons, een zwervend leeven leidt, eenzaam leeft, onkundig en fchroomvallig is, kende hy niet in Canada het burgerlyk en G 2 huis-
XV.
BOEK.



loo GESCHIEDENIS
XV.
boek.
huishoudelyk beduur; de gctyden van arbekf en rust; zekere regels van Bouwkunde; de keurige en geleerde kunst om Dyken aan te leggen? Ondertusfchen hadt hy deezen trap van volmaaktbaarheid bereikt, docr middel van zwakke en niet zeer handelbaare werktuigen. Naauwlyks kan hy den arbeid zien, dien hy met zynen ftaart volbrengt. Zyne tanden, welke hem in de plaats van duizend gereedfchappen verftrekken, zyn Cirkelrond en door de lippen belemmerd. De mensch, integendeel, voorzien van een hand, die zich naar alles laat buigen en plooien, heeft in dit zintuig des gevoels alleen, alle werktuigen van fterkte en behendigheid vereenigd. Maar is hy aan dit voordeel zyner bewerktuiginge niet voornaamlyk verfchuldigd, de voortreflykheid zyns geflagts boven alle de overige? Hy is "niet de Koning der Diereny omdat hy zyne oogen hemelwaarts heft., gelyk alle de vogelenf maar hy is het, omdat hy gewapend is met eene zagte, buigzaame, vernuftige, verfchrikkelyke en hulpaanbrengende hand. Zyne hand is zyn fchepter. Den zelfden arm, dien hy opheft na den. Hemel, als 't ware, om daar zynen oorfprong te zoeken, ftrekt hy uit en verzwaart hy over den aardbodem, om aldaar te heerfchen door de vernieling, om haare oppervlakte het onderst boven te keeren, en naadat hy alles heeft verwoest, te zeggen: ik regeer. Het zekerfte bewys van de voortplantinge des menschlyken geflagts, is de verdelging van alle de overige geflagten. Aldus is het geflagt der Bevers, in Canada, allengskens
ver-



r/En beide INDIEN. 101
ermiriderd en verdweenen, zedert de Europeaanen het zich tot eene behoefte hebben gemaakt, zyn vel te gebruiken.
Het vel van den Bever ondergaat veranderingen , naar gelange van het klimaat, dat, het -geflagt wyzigende, de kleur doet veranderen. In den zelfden oord, daar de Volkplantingen der befchaafde Bevers zich onthouden , ontmoet men insgeïyks Wilde en ecnzaamleevende Bevers. Deeze dieren, om hunne •gebreken, wil men, uit de zamenleeving verftooten, leeven zonder huis, zonder voorraadfch'uür, in Loopgraven onder de aarde. Men noemt ze Aard-Bevers. Hun Vagt is morsfïg; hun hair is' op den rug afgeknaagd, door het wryven van hun lichaam tegen het vcrwulft, welk zy graaven. De Loopgraave, welke zy zich doorgaans baanen aan den oever van een vyver of eener gragt, die vol water ftaat, ftrekt zich zomtyds honderd voeten in de lengte uit, en ryst telkens hoo;er, om dus te beter beveiligd te zyn tegen de overftroomingen, door het wasfen van het water ontftaan. Zommige deezer Bevers zyn wild genoeg om zich teVerwyderen van alle gemeenfchap met de hoofdftofFc, aan hun geflagt eigen; zy verkiezen alleenlyk de aarde. Dusdanig zyn onze Europifche Bevers. Deeze eenzaamwoonende en in de aarde graavende Pevers hebben het hair niet zo luisterryk noch zo glad, als de zulke die <*emeenfchaplyk leeven. Hun vel gelykt naar hunne Zeden.
In Amerika worden Eevers gevonden, van den dertigften tot aan 'den zestigften G 3 graad
XV.
boek.



io2 GESCHIEDENIS
XV.
BOhK.
graad Noorder breedte. In het Zuidlyk gedeelte zeer dun gezaaid, neemt hun getal toe, en hun hair wordt bruiner, hoe men verder Noordwaarts trekt. By de Ulineezen zyn ze geel en hooikleurig, een weinig Noordlyker Kastanjebruin, in het Noorden van Canada donker Kastanjekleurig, en eindelyk volkomen zwart; deeze zyn defraaifle. Nogthans vindt men in dit klimaat, het koudfte, dat van dit geflagt bewoond wordt, onder de zwarten, eenigen, die volmaakt wit zyn, anderen wit met gryze, en eenige op den rug met roode vlekken: zo zeer lchept de Natuur behaagen om de fchaduwen van koud en warm, en de verfcheidenhcid van alle haare invloeden, te tekenen, niet alleen in de gedaante, maar zelf in de kleeding der dieren. Van de kleur van hunnen huid, hangt de waarde af, welke de menfchen aan hun leeven hegtcn. 'Er zyn 'er, welke zy dermaate veragten, dat zy zich niet verwaardigen om hen te dooden. Doch deeze zyn weinig in getal.
De handel in Pelteryen was het eerfte voorwerp van den Koophandel der Europeaanen in Canada. In 't eerst dreef de Franfche Volkplanting deezen handel te Tadousfac, eene haven, dertig mylen beneden Quebec gelegen. Omtrent het jaar 1640, wierdt de Stad der drie Rivieren, vyf en twintig mylen hooger op dan deeze Hoofdftad gebouwd, eene tweede Stapelplaats. Door den tyd trok Montreal alleen alle de Pelteryen. In Zomermaand zag men ze aldaar aankoomen, gelaaden in Canoes, van den fchors eens
booms



DER BEIDE INDIEN. I03
booms gemaakt. Het miste niet, dat het getal der Wilden, die ze aanbragten, grooter wierdt, naar maate de Franfche naam meer bekend wierdt. Het verhaal der genegene behandelinge, hun aangedaan, het gezigt van 't geen zy in betaaling voor hunne geleverde Waaren hadden ontvangen, dit alles deedt den toeloop aangroeien. Nimmer kwamen zy aldaar om 'er hun Bontwerk te verkoopen, of zy waren verzeld van eene nieuwe Natie. Dus zag men eene foort van Markt of Kermis oprechten, op welke alle de Volken van dit wyduitgebreid vast land verfcheenen.
De Engelfchen befchouwden met een nayverig oog deezen tak van rykdom; en het leedt niet lang, of de Volkplanting, welke zy in Nieuw-York hadden opgerigt, deedt een zo fterk vertier een anderen weg neemen. Naa zich van lyfeogt verzekerd te hebben, door zich, in den beginne, op deri Akkerbouw toe te leggen, waren zy op den Pelteryhandel bedagt. In 't eersc was dezelve aan het land der Iroquoifen bepaald. De vyf Natiën van deezen naam duldden niet, dat men over haar grondgebied trok, om te gaan handelen met andere Wilde Natiën, welke zy gefladig als haare vyandinnen aanmerkten, noch dat deeze op haar grondgebied, door nayver, haar kwamen betwisten, de voordeelen van een openbaaren handel met de Europeaanen. Maar naadat de tyd de Nationaale vyandlykheden tusfchen de Wilden verdoofd of liever hadt doen opfchorten, verfpreidde zich de Engelschman wyd en zyd, G 4 en
XV.
BOEK.



lo4 GESCHIEDENIS
XV.
BOEK.
en men kwam van wyd en zyd tot hem. Dit Volk bezat oneindige voordeden, ter verkryginge van den voorrang boven de Franfchen, zyne mededingers. Zyn fcheepvaart was gcreedcr, en hierom konde hy zyne Koopmanfchappen beter koop geeven. Hy alleen maakte de grove fiofFen, die met den fmaak der Wilden meest overeenflemden. In Engeland was de Beverhandel vry, terwyl dezelve, onder de Franfchen, ten allen tyde, aan de dwingelandy der Monopolie onderhevig was. Door middel deezer vryheid en gereedheid, onderfchepte het 't grootfte gedeelte der Koopmanfchappen, die Montrcal vermaard maakten, •
Zints dit oogenbük, verfpreide zich onder de Franfchen in Canada een gebruik, dat in den beginne binnen zeer naauwe paaien beflootcn was geweest. De drift om in de, bosfchen te zwerven, waarop de eerfte Volkplanters" zeer gefteld waren, was verflandiglyk bepaald binnen de grenzen van het grondgebied der Volkplantinge. Alleen wierdt eenmaal 's jaars, aan vyf en twintig perfoonen, vryheid gegeeven, deeze grenzen te overfchreeden, om met de Wilden Koophandel te dryven. De opgang, dien Nieuw-York maakte, deedt deeze veroorloovingen menigvuldiger worden. Dit waren eene foort van uitfluitende voorregten, welke men in eigen perfoon, of door anderen oeffende. Zy duurden een jaar, en zomtyds langer. Men verkogt ze, en dé penningen, daar van koomende, wierden, dóór den Gouverneur der Volkplantinge, uitgedeeld aan de Officiers,
of



DER BEIDE INDIEN.
105
of aan derzelver weduwen en kinderen, aan de Hospitaalcn of aan de Zendelingen, aan de zulken, die, door een treffende daad of eene nuttige onderneeming, een beroemden naam verkreegen hadden, zomtyds, eindelyk, aan de gunftelingen des zelfden Bevelhebbers, die de voorregten verkogt. Het geld, welk hy niet wegfehonk, of dat hy niet wilde bewaaren, kwam in 's Lands Kas; maar van zyn beftuur was hy aan niemand rekenfehap verfchuldigd.
Hier van ondervondt men zeer heillooze gevolgen. Veelen der geenen, die deezen handel dreeven, zetreden zich neder onder de Wilden, om ontflagen te zyn van de verbondene Kooplieden, wier Koopgoederen zy verhandeld hadden. Nog een grooter aantal vestigde zich onder de Engelfcben, daar grooter voordeden waren te behaalen. Op onoverzienlykc Meiren, op welke dikwyls hevige ftormen opflaken; te midden van watervallen , welke den fcheepvaart op de grootfte rivieren des geheelen aardbodems zo gevaarlyk maaken; onder het gewigt der Canoes, der leevensmiddelcn, der Koopmanfchappen , welke men op de fchouderen moest vervoeren op de plaatzen, daar de fnelheid en ondiepte der wateren de fcheepslieden noodzaaken, de rivieren te verlaaten en te lande voort te trekken: te midden van zo veele gevaaren en vermoeijenisfen, verloor men veel Volks. 'Er fneuvelden in de fneeuw of in het ys; door honger, of het zwaard des vyands. De zulken, die in de Volkplanting wederkeerde, met een voorG 5 deel
XV.
BOEK.



XV.
BOEK.
]
io5 GESCHIEDENIS
deel van zes of zeven honderd ten honderd, bragten haar daarom niet altoos te meer voordeels aan; het zy omdat ze zich aldaar aan de grootfte buitenfpoorigheden overgaven; het zy omdat hun voorbeeld eenen tegenzin tegen een .aanhoudenden arbeid inboezemde. Hun geld, fpoedig te zamen geraapt, verdween even ras; even gelyk die beweegende Bergen, welke een Draaiwind verheft en eensflags nederflaat, in de zandige Vlakten van Afrika. De meeste deezer overloopers, uitgeput door de overmaatige vermoeijenisfen hunner gierigheid, cn door de ongebondenheden van een zwervend en losbandig leeven, droegen, met behoefte en fchande, den last eenes vervroegden ouderdoms. De Regeering opende de oogen voor deeze ongelegenheden, en ftelde eene nieuwe wyze op het beftuur van den Pelteryhandel.
Zedert langen tyd arbeidde Frankryk onophoudelyk aan het bouwen van eene reeks Forten, welke het ter zyner verdeediginge, en ter uitbreidinge zyner grootheid in NoordAmerika, noodig oordeelde. De zulke welke het, deels ten Westen, deels ten Zuiden van de rivier St. Laurens, ter beteugelinge van de Eerzucht der Engelfchen, hadt aangelegd, hadden een voorkoomen van grootheid en fterkte. De zodanige, welke iet aan verfcheiden Meiren, op voordeelige plaatzen, hadt opgeworpen, maakten een eeten uit, die zich Noordwaarts duizend myen verre van Quebec uitftrekte; maar dit varen flegts onnozele Paalwerken, dienende H» de Wilden in bedwang te houden, en
zich



DER BEIDE INDIEN. IO?
zich van hunne verbintenisfe en de vrugten hunner Jagtpaityen te verzekeren. Allen hadden eene meer of min fterke Bezetting in, naar geraade der aangelegenheid van den post, en de magt der vyanden, welke dien dreigden. Aan den Bevelhebber van elk deezer Forten, oordeelde men het uitfluitend regt van te koopen en verkoopen, door de geheele uitgeftrektheid zyns Regtsgebieds, te moeten vertrouwen. Dit voorregt wierdt gekogt; maar dewyl het altoos de gelegenheid verfchafte om voordeel te doen, en dikwyls zelf om een aanzienlyk fortuin te maaken, wjerdt het alleenlyk aan de meest begunftigde Bevelhebbers afgcftaan. Wierden 'er onder deezen gevonden, die den noodigen voorraad van penningen niet bezaten, men ontmoete gereedlyk Geldzakken, die aan hunne onderneeming deel namen. Men beweerde, dat dit Ontwerp, verre van met 1 den Krygsdienst onbeftaanbaar te zyn, daar ï aan voordeelig was: dewyl het de Krygshoof]\ den in de noodzaaklykheid ftelde, een onaf; gebrokener gemeenfchap te houden met de Landzaaten, een naauwlettender oog te flaan op hunne beweegingen, en niets te verzuii men, dat ftrekken konde om zich van hunne . vriendfchap te verzekeren. Niemand zag, ; of wilde zien, dat deeze fchikking niet konde ■■ misfen, alle andere beginzels, behalven dat des belangs, te verdooven, en de bronwel eener aanhoudende onderdrukkinge zoude worden.
Deeze dwingelandy, in weinig tyds algemeen geworden, deedt zich het zwaarst ge-
voe-
XV.
BOEK,



XV.
BOEK.
1
i l {
1
( z e h
a
z
g
d ti
zi
108 GESCHIEDENIS
voelen te Frontenac, Niagra en Toronto.l. De Pagters van dëeze drie Forten, hun uit-: fluitend voorregt misbruikende, waardeerden, , 't geen hun te koop geveild wierdt, zo gering, en fielden, 't geen zy in betaaling ga-:; ven, op zo een hoogen prys, dat de Wilden: allengskens nalieten, zich derwaarts te begceven. In groote menigte trokken zy na Choueguen, aan het Meir Ontario, alwaar del Engelfchen op voordeeliger voorwaarden 11 met hun handelden. Het Franfche Hof wier-1 den de heillooze gevolgen deezer nieuwe ver- i bintenisfen onder het oog gebragt. Het hadt | het geluk, deeze ver bintenisfen te doen ver. j zwakken, zints het den Koophandel deezer | drie posten op zich nam , en de Wilden beter behandelde dan de mededingende Natie.
Wat was hier „van het gevolg? De Koling wierdt alleenlyk Bezitter der Pelteryen, lie elders wierden afgekeurd; zondereenigen nededinger, hadt de Koning de huiden der )ées'tëti , die m den Zomer of den Herfst ;edood wierden; de minst fraaie, die't minst net hair bezet, en meest aan bederf onderlevig waren, kwamen voor rekening van len Koning. Alle deeze flegte Pelteryen, onder trouwe opgekogt, wierden, zonder enige voorzorge, opeen gefhpeld in Pakuizen, daar zy een prooi der wormen wieren. Wanneer de tyd was gekoomen om ; na Quebec te verzenden, wierden ze inscheept in vaartuigen, en overgelaaten aan 2 genade van Soldaaten, Pasfagiers en Maoozen, die, geen belang hebbende by dee: goederen, geene de minfte voorzorge gebruik-



DER BEIDE INDIEN. IOQ.
bruikten om ze voor nat ,te bewaaren. Onder het oog van de Beftuurders der Volkplantinge gekoomen zynde, wierden ze verkogt voor de helft van het weinige, dat ze waardig waren. Dus gingen de aanzienlyke verfchotten, door de Regeering gedaan, bykans geheel en al verboren..
Maar indien deeze Koophandel den Koning geen voordeel aanbrengt, kan men, nogthans, het in twyfel trekken, of hy niet veel voordeeliger ware voor de Wilden, fchoon Goud en Zilver daar van niet het gevaarlyk teken waren. In betaaling voor hunne Pelteryen, ontvingen zy, in de daad, Zaagen, Mesfen, Bylen, Ketels, Vischangels, Naalden, garen, gemeene Lywaaten, grove Wollen-Stoffen , eerfte werktuigen of onderpanden der Gezelligheid. Maar men verkogt hun insgelyks, 't geen hun nadeelig zou geweest zyn, al hadden zy het om niet en ten gefchenke ontvangen, Snaphaanen, Buspoeder, Lood, Tabak, en voornaamlyk Brandewyn.
Deeze drank, het heilloosfte gefchenk, welk de oude waereld aan de nieuwe heeft gedaan, was den Wilden niet bekend, of dezelve wierdt het voorwerp hunner woedendfte drift. Het viel. hun * even onmogelyk, zich daar van te onthouden, als dien mee jnaatigheid te gebruiken. Het leedt niet lang, of men ondervondt, dat dezelve hunnen huislyken vrede verftoorde, hun oordeel wegnam , hen woedende maakte, en de Mannen, de Vrouwen, de Vaders, de Moeders, de Kinderen, de Zusters, de Broeders, aandreef
om
XV.
BOEK



iio GESCHIEDENIS
XV.
boek.
om elkander te hoonen, te befpotten, te verdelgen. Te vergeefs tragtten eenige weldenkende Franfchen hen over hunne buitenfpoorigheden te doen bloozen. Gy zythet, gaven ze tot antwoord, die ons aan deezen drank gewend hebt; wy kunnen dien niet meer ontbeeren; en indien gy Weigert ons daar van te geeven, zullen wy ons daarom by de Engelfchen vervoegen. Gy zyt het, die het kwaade hebt veroorzaakt; het is onherftelbaar.
Het Franfche Hof, nu eens wel, dan kwalyk onderrigt van de wanorders, welke een zo verdefflyke Koophandel veroorzaakten, heeft dien, beurtelings, verbooden, geduld, gewettigd, naar gelange der voor- of nadeelen, welke men deszelfs Staatsdienaars daar van onder het oog bragt. Te midden deezer Veranderingen, ging het belang der Kooplieden zelden agtcrwaarts. In alle tyden wierdt 'er bykans even veel Brandewyns verkogt. Ondertusfchen befchouwden de verftandigften deezen handel als de voornaame oorzaak van de verminderinge der menfchen, en gevolglyk van de vellen der dieren: eene vermindering, welke van dag tot dag meer in 't oog liep.
Dit verval was nog niet ten hoogften toppunte gefteegen, wanneer de verheffing des Hertogs van Anjou, op den Throon van kakel den V, Europa met onlusten en verwarringen vervulde, en op nieuw ftortte in de eislykheden eenes algemeenen Oorlogs. De vlam des algemeenen brands floeg over tot aan geene zyde der Zeeën. Hy naderde
de



der beide INDIEN. iii
de grenzen van Canada. De Iroquoifen beletteden dat hy aldaar niet vatte. Zedert langen tyd, ftonden de Engelfcben en Franfchen, als om ftryd, na eene verbintenis met dit Volk. Deeze betuigingen van agtinge of vreeze hadden deszelfs uit den aart hoogmoedig hart opgeblaazen gemaakt. Het befchouwde zich als den zegsman der twee mededingende Natiën, en beweerde dat zyne belangen haar gedrag moesten regelen. Dewyl de Vrede toenmaals met zyne belangen ftrookte, verklaarde het moediglyk, de wapens te zullen opvatten tegen den geenen der twee vyanden, die de vyandlykheden zou beginnen. Dit befluit ftemde overeen met den toeftand der Franfche Volkplantinge, die weinig Krygsbehoeften bezat, en uit haar Moederland geene verwagtte. NieuwYork, daarentegen, wiens vermogens, reeds aanzienlyk, van dag tot dag toenamen, wilde de Iroquoifen in den twist inwikkelen. Vrugtloos waren zyne opftookingen , zyne gefchenken, zyne onderhandelingen, tot in den jaare 1709. Op dit tydffip gelukte het, vier van de vyf Natiën te verleiden; en zyne Troepen, dus lang werkeloos gebleeven, trokken te velde, onderfchraagd door een groot getal Wilde Krygslieden.
Het Leger rukte moedig voort tot in het hart van Canada, een bykans onfeilbaar vertrouwen op de overwinning hellende, wanneer een Iróquoifche Overfte, die het gedrag, welke men hieldt, nimmer hadt goedgekeurd, eenvoudiglyk tot de zynen zeide: Wat zal 'er van ons vojrden, indien Let ons
ge*
XV.
boek.



112
GESCHIEDENIS
XV.
BOEK.
gelukke, de Franfchen te verjaagen ? Deeze weinige woorden, met een voorkoomen van geheimzinnigheid en ongerustheid uitgefproken, herinnerden eensklaps aan allen hun eerfte Ontwerp, 't welk was, om de fchaal in evenwigt te houden tusfchen de twee uitlandfche Volken, om dus de onafhanklykheid der Iróquoifche Natie te verzekeren. Straks wierdt het befluit genomen, om dc zyde, welke men, ligtvaardiglyk, tegen het algemeen belang, hadt gekoozen, te verhaten; maar dewyl het fchandelyk luidde, openlyk daar van af te vallen, oordeelde men een openbaaren afval door een heimelyk verraad te kunnen vergoeden. De Wilden zonder Wetten, de deugdzaame Spartaanen, de Godsdienftige Hebreeuwen, de Grieken en Romeinen, kundig en krygshaftig; alle ruuvve of befchaafde Volken, hebben, 't geen men het Regt der Volken noemt, altoos uit list en geweld doen beftaan.
Men hadt zich neergeflagen aan den oever eener kleine riviere, om 'er de Oorlogsbehoeften en het Schutgevaarte af te wagten. De Iroquois, die al den ledigen tyd, dien hem de Oorlog liet, op de Jagt doorbragt, kreeg den inval, om een weinig boven de Legerplaats in de rivier te werpen, alle de huiden der dieren , welke hy vilde. Wel haast wierdt hierdoor het water befmet. De Engelfchen, op dusdanig eene trouwloosheid geen vermoeden hebbende, bleeven, ongelukkiglyk, uit deeze bezoedelde bron fcheppen. In korten tyd ftierf 'er een zo groot getal,
dat



DER BEIDE INDIEN. II3
dat men genoodzaakt was, van de krygsverrigtingen af te zien.
Een nog veel grooter gevaar dreigde de Franfche Volkplanting. Een talryke Vloot, tegen Quebec uitgerust, cn Vyf of zes duizend man Landtroepen voerende, liep, het volgende jaar, in de rivier St, Laurens binnen. Zy fcheen zich van de overwinninge óntwyfelbaar te hebben mogen verzekerd houden, indien zy ter plaatze haarer beftemminge ware aangekoomen. Maar de vermetelheid van haaren Admiraal, en het woeden der Elementen, vernielden baar onder weg. Canada dus gelyktydig uit zyne benaauwdheid* en vreeze verlost, zo aan de iandzyde als van den zeekant, hadt den roem, van zich, Zonder hulp en zonder verlies, gehandhaafd te hebben tegen de magt en Staatkunde der Engelfchen.
Frankryk, midlerwyl, welk, veertig jaaren lang, alleen het hoofd hadt gcbooden aan alle de poogingen van het verbo'nden Europa, alle de vereenigde Natiën overwonnen of op de vlugt geflagen , en met zyne eigen onderdaanen, onder lodewyk den XIV verrigt hadt, 't geen karei, de V, met de . tallooze Troepen zyner onderfcheiden Kohinkryken, niet hadt kunnen verrigten; Frankryk, welk, uit zyn eigen fchoot, eene menigte van groote Mannen hadt opgeleverd, groot genoeg om de Regeeringen van twintig Vorften der onfterflykheid te wyen, en onder een éénige.Regeering alles, 't geen de grootheid van twintig Volken kan verheffen; Frankryk zou zo veel roems en voorfpoeds - VI. deel, H be„
XV
boek



IH GESCHIEDENIS
XV.
BÖEK;
bekroonen, met een tak van zyn Koninklyk Huis ten Spaanfchen Thraone te verheffen. In dat tydgewrigt hadt het minder vyanden en meer Bondgenooten, dan het immer gehad hadt ten tyde zyner fchitterendfte voorfpoeden. Alles voörfpelde aan hetzelve gerhakiyk te bekoomene voordeelen, eene fpoedige en beflisfende meerderheid.
Niet de Fortuin, maar de Natuur zelve maakte verandering in het lot, aan Frankryk befehooren. Moedig en kragtig onder eenen Koning, fchitterende door alle de bevalligheden en de kragt der jeugd, naadat het, nevens hem, langs alle de trappen der gloi ie en grootheid , was opgeklommen, daalde het, en nam, nevens hem, af, door alle de tydperken der verganklykheid, aan de menschlyke natuure verknogt. De geest van kweezelarye, die, nevens eene eerzuchtige neuswyze Matres, ten Hove was verfeheenen, befliste over de keuze van Staatsdienaars, Legerhoofden en Landbefficrders; en deeze keuze was altoos blind en ongelukkig. De Koningen, die, gelyk andere menfchen, zich met den Hemel verbinden, wanneer de aarde hen gaat verlaaten, fchynen, in hunnen ouderdom , eene nieuwe foort van vleiers te zoeken, die hen met hoop voeden, in het oogenblik als alle daadlykheden hen ontvlieden. Dan is het dat de huichclaary, altoos gereed om de twee kindfche ftaaten des menschlyken leeveris te verrasfen, in de zièl der Vorften denkbeelden doet ontwaaken, welke zy aldaar gezaaid hadt; en onder voorweEdxei van he» op tc leiden tot het eenig«
ge-



ï)Ett BÉIDE INDIEN. 115
geluk, dat hun nog övergeblceven is, beftuurt zy alle hunne neigingen. Maar verfnids dit laatfte tydpcrk des leevens, zo wel als het eerfte, een ftaat van zwakheid is-, hcerscht 'er eene geduurigé verandering in den Regeeringsvorm. De kuipery bezit meer magts en invloeds dan immer te vooren; de indringing heeft meer hoope, en de verdienfte verwerft minder; de bekwaamheden verwyderen zich, en de gunstfrneekingen van allerleien aart treeden toe; de bedieningen vervallen, op 't geval aan, op luiden, die» allen even 'onbekaam om ze te bckleeden, den trotfchcn waan bezitten van zich derzelVer waardig te keuren : zy grondvesten de agting, welke zy voor zich zeiven bezitten, op de veragting, die zy elkander toedraagen. Van dit oogenblik verliest de Natie haare magt nevens haar'vertrouwen; en alles gaat> gelyk alles geleid wordt, zonder oogmerk> zonder kragt-, zonder beleid.
Een Volk uit eenen ftaat van barbaafschheid te redden, in eenen ftaat van luister en voorfpoed hetzelve te handhaaveh, en het op den oever van zynen val te doen ftaande blyven, zyn drie bezwaarlyke verrigtingen; maar de laatfte is de bezwaarlykfte. Men wordt uit de barbaarschheid gered, door tusfchenpoozende fprörigé'n; men handhaaft zich in het toppunt des voorfpoeds, door de kragten, die men heeft verkreegen; men neemt af, door eene algemeene verzwakking, tot welke men zich heeft voortgefpoed door onmerkbaare toevallen. Aan de barbaarfche Natiën voegen lange, maar aan de gelukkige Ha Na-
XV.
BOEK,



ïi6 GESCHIED, der beide INDIEN.
XV.
BOEK.
WYS-
Natien korte Regeeringen. De langaanhoudende zwakheid eens kwynenden Monarchs, bereidt, voor zynen Throonsopvolger, rampen, bykans onmogelyk te herftellen.
Zodanig was het einde der Regeeringe van lodewyk den XIV. Naa eene reeks van nederlaagen en vernederingen, mogt hy het een onverhoopt geluk rekenen, den Vrede te kunnen koopen voor opofferingen, die zyne vernedering aankondigden. Maar deeze opofferingen fcheen hy voor de oogen zyner onderdaanen te verbergen, door ze voornaamlyk te doen aan geene zyde deiZeeën. Ligt kan men oordetien, hoe duur het zyner herheid te ftaan kwam, den Engelfchen te moeten afftaan, Hudfons-baai, Terra-Nova en Acadie : drie Bezittingen, die, nevens Canada, de onmeetelyke landftreek uitmaakten, onder den gloiieryken naam van Nieuw-Frankryk bekend. — Iri het volgende Boek zullen wy zien, op hoedanig eene wyze deeze Mogendheid, aan veroveringen gewend, haare verliezen zogt te vergoeden.



WYSGEERIGE
E N
STAATKUNDIGE
GESCHIEDENIS
VAN DE
BEZITTINGEN EN DEN KOOPHANDEL DER EUROPEAANEN IN DE BEIDE INDIEN.
ZESTIENDE BOEK.
\\ .gf^^&e Oorlog om de Spaanfche Opvol' O v S'nS' '"'a<^t c'e v'er deelen der wae1 t^sfis? r 'n ^cnter laaije vlamme gezet, ba^-l&w jn Europa, zints twee Eeu-
| wen, de woelende rustloosheid hadt ver1 fpreid, welke hetzelve pynigt. Men deedt alle Throonen waggelen, om elkander een al énkelen Throon te betwisten, die, onder karel den V, hen allen hadt doen beeven. Een oppermogend Huis van vyf of zes heerfchappyen hadt der Spaanfche Natie die onbefchofte grootheid verfchafc, welke haare verbeelding moest betoveren. Een nog magtiger Huis , dewyl het, aan een minder groot lichaam, meer armen hadt, dong na den roem H 3 var»
XVI.
BOEK.



Ii8 GESCHIEDENIS
XVI.
BOEK.
van over deeze hoogmoedige Natie te regee. ren. De naamen van Oostenryk en Bourbon, zints twee honderd jaaren mededingers, Helden de laatfte poogingen te, werk , om zich te verzekeren van eene overmagt, welke tusfchen hen niet meer onzeker of in. eyer^ wjgt moest hangen. 'Er moest beflist wois den, wie zich door de meeste Kroonen zou beroemd maaken. Europa, tusfchen beide Huizen verdeeld, wier eifchen eenigen grond hadden, w-jlde wel gedopgen, dat zy hunne takken verder konden uitbreiden, maar niet, dat veele Schepters, gelyk voormaals, door een éénige hand gezwaaid- wierden. Alles fchoot de wapens aan om een groot Erfgoed te verftrooïen of vaneen te fcheiden; en men vatte bet befluit op, om het.liever in ftukken te breeken, dan het te hegten aan eene_ Mogendheid, welke , met dit nieujy gewigt, het evenwigt van alle de andere onfeilbaar moest vernietigen. Een Oorlog, die van langen duur was , dewyl hy , aan' alle kanten, gevoerd wierdt met groote magt en kundigheden, door oorlogzuchtige Volken en in den kryg) geoeffende Legerhoofden, verwoestte alle landen, welke hy moest redde, en bedorf de Natiën, die 'er geen behng by hadden. De overwinning moest de Wet ftellen; maar derzelver ongeftaengheid liet niet af om het vuur des tweedragts'fterker aan te ftooken. De zelfde ftandaarden zegevierden in het eene land, maar bezwceken in een ander; gewest. De party, welke, ter zee, de zege^bevogt, ontving,, te lande, de nederlaag. Op-een zelfde oogenblik vernam



DER BEIDE INDIEN.
ito
nam men de tyding van riet verlies eener Vioote, en var, het winnen van ccr.cn Veldfjag. De Fortuin liep van de eene tot de andere Legerplaats over, om ze allen re verdelgen. Naadat, ten langen laatfte, deStnaten van Geld en bloed waren uitgeput; naa een twaalfjaarigen rampfpoeJ en geldverkwisting, was de uitflag , dat de Volken, die door hunne ongelukken kundig, en door hunne gedaane poogingen waren verzwakt geworden, zich toeleidcn cm hunne verliezen te vergoeden. In de nieuwe waereld zogt men de middelen, om de oude waereld ven nieuws te bevolken en te herfte'len. Frankryk wendde 't eerst het oog na Noord-Amerika, werwaarts de gelykfoortigheid van grond en klimaat het fcheen te roepen; het Eiland Kaap-Breton trok allereerst zyne aandagt tot zich.
Deeze Bezitting befchouwden de Engelfchen als eene vergoeding van alles, wat de Franfchen, by den Vrede van Utrecht, hadden verlooren. Hierom verzetteden zy 'er zich met veel drifts tegen, dat het eenen vyand, met welken zy maar ten halve verzoend waren, zoude vi yflaan, dit Eiland te bevolken en te verfteiken. Zy kenden geen ander middd., om hem uit te fluiten van den Bakkeljaauwvangst, en den vaart op Canada Voor zyne Zeelieden bcz'vaarlyk te miaJien. De gemaatigdheid van Koninginne anna, of, nisfehien, de omkooping hanrer 'Staatsdienaaren, beipaarde Frankryk deeze nieuwe vernedering. Deeze Mogendheid wierdt go i^gtigd, om op Kaap-Breton zodanige "fchi'cH 4 kiii-
XVL
boek.



XVI.
BOEK.
V ...
lap GES C H-I EDENIS
kingcrr' te maaken, als'haar zouden voegen.
Dit Eiland, gelegen tusfchen de vyf en veertig en zeven en veertig- Graaden Nöorl der breedte, legt aan dén Mond der Golf St. Laurens. Terra-Nova, ten Oosten, aan den zelfden Mond, ligt niet meer daii vyftien of zestien mylen van daar; Acadie, ten Westen, wordt, door eene naauwe Engte, van drie of vier mylen, van hetzelve afgefcheiden. Aldus geplaatst, tusfchen dé heerfchappyen, den vyanden afgeftaan , dreigde het hunne bezittingen, terwyl het die van zyne Meesters befchermde. In de lengte haalt het ongeveer zes en dertig, en in de grootfte breedte twee en twintig mylen. Langs zynen geheelen omtrek is het bezaaid met kleine Rotzen, door de Golven vaneen géfcheiden, boven welke veelen haare toppen uitfteeken. Alle de havens leggen aan den Zuid-Oostkant van het Eiland. Voor het overige ontmoet men, langs den gantfchen omtrek, flegts eenige Ankergronden Voor kleine vaartuigen, in Kreeken of tusfchen kleine 'Eilandtjes. Eehalven de bergagtige plaatzen, heeft de oppervlakte des lands weinig vastigheids. Overal elders vindt men niets dan ligte Mos en water. De overgroóte vogtigheid van den grond dampt uit, onder de gedaante van Nevel, welke, egter, de lucht niet ongezond maakt. Voor 't overige is het klimaat zeer koud; de oorzaak hier van moet zyn, deels de verbaazende nenigte van zedért langen tyd bevroozene Meiren, welke meer dan de helft des Eiland^.



DER HEIDE INDIEN. 121
bedekken ;* deels de Bosfchen, dié" den grond ongenaakbaar rnaaken voor "de Zonneftraalen, welke,. daarenboven, door de fteeds nedervallende fneeuw verzwakt worden.
Schoon Kaap-Breton, zints langen tyd, eenige Visfchers 'hadt gelokt, die, alle Zomers, zich derwaarts begaven, nimmer-, egter, hadden zy zich aldaar ten getale van twintig of dertig neergeflagen. De Franfchen, die 'er, in Oogstmaand des jaars 1713, bezit van namen, waren, om eigenlyk te fpreeken, de eerfte bewooncrs. Zy veranderden den naam in dien van hk- Royaal, en lieten het oog vallen óp het Fort Dauphin , om aldaar hunne Hoofdbezitting op te richten. Deeze haven bevatte. twee mylen in den omtrek. De fchepen, die tot aan de oevers naderden, konden aldaar de Winden naauwlyks gevoelen. Het Eiken-hout, welk tot het bouwen en verfterken van een groote Stad noodzaaklyk wordt vereischt, wierdt op een kleinen afftand gevonden. De aarde fcheen 'er minder onvrugtbaar dan elders, en de Visfchery was 'er overvloediger. Met geringe kosten kon deeze haven onwinbaar gemaakt worden; maar de bezwaarlykheid om aldaar binnen te loopen, welke in den beginne, minder dan de voordeden, hadt in 't oog geloopen, was de reden dat men 'er van afzag, zelf naadat men met den arbeidmerkelyk was gevorderd. Men. wendde het oog na Louïsburg, dat gemaklyker was te naderen ; de geryflykheid wierdt boven de yeiligheid gefchat.
De haven van Louïsburg, aan de Oostkust H 5 van
XVL
BOEK,



122 GESCHIEDENIS
XVI.
BOEK.
i
I
3 1 1
I 1
]
van het Eiland gelegen, ftrekt zich ten minften eene myl landwaarts in, en heeft, ter plaatze daar zy 't allernaauwst is, meer dan een vierendeel myls in de breedte. De grond is 'er zeer goed; men ontmoet'er doorgaans van zes tot-tien vademen waters; en men kan 'er, zelf by fïegt weêr, gemaklyk inen uit laveeren. Daarenboven is de haven Voorzien van eene kleine zeer geryflyke Golf, om fchepen van allerlei groote te kielhaalen; met eenige voorzorge kunnen zy 'er zelf winterlaag leggen. Het eenig ongemak deezer voortreffelyke haven, is, dat zy al in Slagtmnand door het ys geflootcn wordt, en niet vroeger dan in Bloei- en dikwyls in Zomermaand open koomt. De mond der haven, uit den aart zeernaauw, wordt daarenboven beveiligd door het Bokken-Eiland, wiens grof gefchuf; gelykswatcr fchietende, ille fchepen, zo groote als kleine, die in dezelve zouden willen doordringen, onfeilbaar in den grond zou booren. Twee Sitteryen, de eene met zes en dertig, de mdere met twaalf vierentwintigponders, verkerken dit verfchriklyk vuur.
De Stad , op eene fmalle {treek gronds jebouwd, die in Zee uitfreekt, is van eene angwerpige gedaante; zy heeft ongeveer eene ïalve myl in den omtrek; haare ftraaten zyn weed en regelmaatig. Men ziet 'er geene ndere dan houten huizen. Die van fteen [ebouwd zyn, zyn op kosten der Regeeinge geftigt, en dienen om in dezelve de [roepen te huisvesten. Men heeft 'er £aajen gemaakt; dit ?yn foorten van Bruggen,



9<E|R BEIDE INDIEN. 123,
gen, die, een end weegs ia de haven uitfrèekende, van zeer veel dienst zyn om de fchepen te losten of te laaden.
Niet vroeger dan in den jaare 1720, begon men Louisburg tc verfterken., Deeze qndcrncemtng wierdt volgens, zeer goede ontwerpen uitgevoerd; dit hadt plaats omtfent alle de Vestingwerken, dip eene plaats geducht maaken. Een ruimte- van ongeveer honderd Roeden ('Joifes) aan den zeekant, tiet men zonder Bolwerk; men oordeelde dat zy, door haare natyur-lyke ligging, ge^ Doeg verdeedigd wierdt. Men vergenoegde Zjich met dezelve enkel met een planketzel af te fluiten. De Zee was aldaar zo. laag, dat zy eene foort van Kil uitmaakte, door haare Klippen voor allerlei foort van vaartuigen ongenaakbaar, tiet vuur d£r te? zyden gelegene Bastions beveiligde voort? deeze plaats volkomen voor eene Landing^
De noodzaaklykheid, om de fteenen- ei? ^eele andere noodige Bouw trollen, tqt loet aanleggen van zwaare gebouwen, uit Eivapa aan te voeren, vertraagde zomtyds den arbeid , doch deedt dien nimmer geheel te; zyde ftellen. Men befteedde daaraan dertig Millioenen. -Deeze fomme oordeelde mer niet,.te groot,, ter befcherminge der Visfche ïwen, ter verzekeringe van de gerneenfeha-t tusfchen Frankryk cn Canada, en om ir tyd van Oorlog eene wykplaats te hebbei voor de fchepen, welke van de Zuidlyki Eilanden kwamen. De Natuur en de Staat Hunde wilde, dat de rykdo.rnme,n, van he
Zu
XVI. T
1
i
f i-



124 GESCHIEDENIS
XVI.
EOEK.
(
I t
\
r
ii a
Zuiden, door de fterkten van het Noorden» bewaard wierden.
Het jaar 1714 zag op het Eüand verfchynen de Franfche Visfchers, die zich dus lang op Terra-Nova onthouden hadden. Men' hoopte hun getal we! haast te zullen zien vergroot worden, door de Acadiers, die, door de Vredeverbonden, het regt hadden v?rkreegen om hun Vaderland te mo^en v^rlaaten, hunne roerende goederen mede te neemen, en zelf hunne wooningen te verkoopen. Deeze verwagting wierdt verydeld. De Acadiers verkoozert liever, hunne eigendommen te bewaaren onder de Engelfche heerfchappy, dan ze, om onzekere voordeelen, aan hunne verknogtheid aan Frankryk op te offeren. De plaats, die zy weigerden te beflaan , wierdt beurtlings vervuld door eenige berooide lieden, die, van tyd tot tyd, iit Europa overkwamen; en de behendige bevolking der Volkplantinge klom allengskens :en getale van vier duizend zielen. Deeze varen verdeeld tusfchen Louisburg, het Fort Dauphin, de haven van Touloufe, Nericha, :n langs alle de kusten , daar men bekwaame gelegenheid hadt gevonden om Bakkeljaauw e droogen.
Nimmer hielden de bewooners des Eilands ;ich met den Landbouw bezig. De grond ras daartoe niet gefchikt. Het Koorn, welk len aldaar, herhaalde reizen, gezaaid heeft, eeft 'er meest al niet tot rypheid kunnen eraaken. Wanneer het waardig fcheen om ïgezameld te worden, was het te zeer verut,om voor een volgenden Oogst tot zaad
te



DER BEIDE INDIEN. 125
te kunnen dienen. Men heeft 'er zich alleenlyk toegelegd om 'er eenige Moeskruiden te doen voortkoomen; deeze waren vry goed van fmaak, maar het zaad moest alle jaaren vernieuwd worden. De flegtheid en fchaarsheid der Weilanden zyn insgelyks de oorzaak geweest, dat de kudden 'er niet zeer vermenigvuldigd zyn. De grond fcheen, na Isle - Royaal , geene andere dan Visfchers en Soldaaten te nodigen.
Hoewel de Volkplanting, toen zy begon bewoond te worden, met Bosfchen geheel bedekt was, heeft men 'er, egter, nimmer handel in hout gedreeven. De reden hier van is niet, dat men 'er niet veel klein geboomte heeft gevonden, bekwaam tot brandhout; of dat zelf tot Timmerhout konce dienen; maar omdat de Eikenboom 'er altoos fchaars geweest is, en de Denneboom niet veel harst heeft uitgeleverd.
De handel in Pelteryen was 'er een voorwerp van weinig aangelegenheids. Dezelve beftondt in een klein getal vellen van WolfLynxen, Elanden, Muskus - Rotten , wilde Katten, Beeren, ^Otters en van roode of gryze Vosfen. Een gedeelte deezer vellen wierdt geleverd door een klein wild Volk, Mikmaks genaamd, die zich nevens de Franfchen op het Eiland hadden neergezet, en nooit meer dan zestig man konden opleveren , bekwaam om de wapens te voeren. De andere vellen kwamen van St. Jan, of van het nabuurig vaste land.
Misfchien zou men meer voordeels getrokken hebben uit de Kool-Mynen, in de
Volk-
XVI.
BOEK.



m
BÜfeft
m GESCHIEDE Kis
Volkplanting vry algemeen, "Ly hebben 'het voordeel van evenwydig met den Gézi^r* einder te legren, en nooit meer dan zes'of acht voeten diepte te hebben; en te kunnefi bewerkt worden, zonder dat meti genoodzaakt ÏS, in den grond tc delven of het wa* ter af te leiden. Schoon Nietiw - Engeland eene verbaazende menigte Kooien, zints het jaar 1745 tot 1740, van daar gehaald heeft, zou men, misfchien, deeze rVbynen geheel vergeeten hebben , indien de fchepen , die na de Franfche Eilanden wierden gezonden, geen Ballast hadden noodig gehad. Eén Vuur, welk men niet heeft kunnen blusfchèn, heeft eene der vooi naamfte Mynen in brand geftoken. Het brandt nog; en het is te vermoeden, dat het, ten eenigen dage, eeti trngêgemeeneti fiag zal veröorzaaken. Indien de onvoorzigtigheid van éehs éènig* mensch, met een enkelen vuurvonk, een brand ka'fl verwekken , die, zints verfcheiden jaaren, de ingewanden der aarde verteert; hoe weinig Wcrks moet het dan aan de Natuur kosten , een brandenden Berg te verwekken die eert land met zyne fnwooners verilindtl De werkzaamheden der Volkplantinge hebben zich ten allen tyde ükgeitrekt tót hét Visfchen droog Bakkeljaauw. 5e minst" vermogende inwooners gebruikten daar foe jaarlyks twee honderd floepen, -ert dé rrieer Vermogende, vyftig of zestig grooter vaartuigen, Van dertig tot vyftig tonnen. Nimmer voeren de floépén vérder dan vief óf vyf mylen van de kust, en kwamen slle avonden met dén vangst aan land; de tisch,
op



DER BEIDE INDIEN* 127
op Maanden voer. toebereid, kreeg altoos den hoogflvn trap van volkomenheid, voor welken hy var baar was. De groöter fchepen zeilden verder zeewaarts om te visfehen, en bewaarden verfcheiden dagen hunnen vangst; doch dewyl de Bakkeljaauw te veel zout ham, wierdt zy hierom minder gezogt. Maar zy wierden des fchadeloos gefteld, door het voordeel van hunnen prooi te kunnen volgen, naar gelang hy, by gebrek aan voedzel, zich van het Eiland verwyderde; en door de gelegenheid, welke zy hadden, om, geduurende den Herfst, hunnen vangst na de Zuidlyke Eilanden, of zelf na Frankryk, te kunnen brengen.
Behalven de Visfchers, die op het Eiland een vast verblyf hadden, kwamen 'er jaarlyks uit Frankryk, die hunne Bakkeljaauw droogden, deels in de huizen, met wier eigenaars zy een verdrag aangingen, deels op het ftrand, welk zy altoos onverhinderd ten dien einde mogten gebruiken.
Daarenboven zondt het Moederland, op gezette tyden, fchepen, gelaaden met leevensmiddclen, drank, kleederen, huisgeraaden, in een woord, met allerlei goederen, welke de bewooners der Volkplantinge mogten noodig hebben. De grootfte van deeze fchepen, zich ceniglyk op den Koophandel toeleggende, keerden na Europa terug, zö ras zy hunne Koopmanfchappen tegen Bakkeljaauw verruild hadden. De zulken, uïê van vyftig tot honderd tonnen laadden, naa zich van hunne kleine laadingen ontdaan tê hebben, gingen vervolgens aan het visfehen,
ert
XVI.
BOEK.



128 GESCHIEDENIS
XVI. Boek.
en vertrokken niet voordat de Vifchery een einde hadt gendmen.
Niet al zynen visch zondt Isle-Royaal na Europa. Een gedeelte wierdt gezonden na de Zuidlyke Franfche Eilanden, met twintig of vyf en twintig fchepen, die van zeventig tot honderd veertig tonnen innamen. Behalven de Bakkeljaauw, die ten minften de helft, der laadinge moest uitmaaken, voerde men uit deeze Volkplanting na de andere, zwaare Planken, Deelen, Vathout, gezouten Zalm en Makereel, Traan en Kooien. Alle deeze goederen wierden betaald met Suiker en KofFy, doch voornaamlyk met Siroop en Taffia.
Alle deeze goederen kon Isle-Royaal niet verbruiken. Canada trok flegts zeer weinig van zyne overtolligheden. Voor het grootfte gedeelte wierden de goederen, welke het Eiland te veel hadt, van daar gehaald door de Volkplanters van Nieuw - Engeland, die Boom- en Peulvrugten, Hout, Steen en Vee daar voor in betaaling gaven. Deeze wisfelhandel was hun geoorlofd. Ter fluik voegden zy daar nevens Meel, en zelf een vry groote menigte Bakkeljaauw.
In weerwil van dit vertier, welk eenigJyk en geheel te Louisburg omging, kwynden de meeste Volkplanters in eene befchreienswaardige armoede. Dit kwaad nam zynen oorfprong uit de afhanklykheid, tri welke hun bekrompene toeftand, by hunne aankomst op het Eiland, hen gefteld hadt. ïn de onmagt, in welke zy zich hadden bevonden, van zich van de noodige hulpmid-
de-



öEr B eide INDIEN. 129
delen én gCreedfchappen tot de Visfchery te voorzien, hadden zy dezelve, tegen een buitenfpoorigen intrest, geleend. Zy, die tot dit hulpmiddel de toevlugt niet behoefden te neemen, moesten, nogthans, eerlang de harde wet der leeninge ondergaan. De duurte van het Zout en de leevensmiddelen, nevens de ongelukkige Visfeheryen, dreeven hen, in korten tyd, in deeze engte. Onderfteunin.gen, welke.zy met twintig of vyf en twintig ten honderd in 't jaar moesten betaalen, bedorven ben onherftelbaar. Het is eene der onregtvsardigheden van de ongelykheid der leevensftanden, dat de mensch, zonder rykdommen gebooren, ze bykans nimmer verkrygt dan door gewelddaadigheid en bedrog, die aan het grootfte getal der vermogende familien hunne rykdommen hebben aangebragt. Slegts een flaamv hulpmiddel tegen deeze heillooze noodzaaklykheid, verfchaft de Koophandel, door de Nyverheid en den i arbeid. Nogthans waren alle de VolkplanI tingen van Nieuw-Frankryk, van den beginne I af, niet , voorbefchikt tot deezen ftaat van li kwyninge.
I Gelukkiger dan de Volkplanting van IsleI Royaal, heeft die van St. Jan haare inwoof ners beter behandeld. Dit Eiland ligt hooger I op in. de Golf St. Laurens, en haalt twee f en twintig mylen in de lengte, doch niet meer dan één myl op zyne grootfte breedte. Eene natuurlyke kromte, welke aan de einden op twee fcherpe punten uitloopt, geeft aan hetzelve de gedaante van eene wasfende Maan. Schoon deszelfs eigendom aan FrankVI. deeL. I ryk
XVI.
boek.



i3o GESCHIEDENIS
XVI.
BOEK.
ryk nimmer was betwist, fcheen deeze Kroon, vóór den Vrede van Utrecht, daar van in 't geheel geen werk gemaakt te hebben. Het verlies vari Acadie en Terra-Nova opende haare oogen voor dit gering overfchot; en de Regeering was begeerig om te weeten, wat men daar mede zou kunnen uitwerken.
Men bevondt, dat de Winter aldaar langduurig, de koude ftreng, de fneeuw overvloedig, de menigte van Infekten verbaazend groot was, doch dat een gezond klimaat en voortreffelyke havens deeze onaangenaamheden vergoedden. Men zag aldaar een effenen grond, dien de Natuur verrykt en doorfneeden hadt met vrugtbaare weiden, en een oneindig getal kleine bronnen, welke dezelve befpröeiden ; eene verbaazende verfebeidenheid van grond, bekwaam om 'er allerlei foorten van Koorn te planten; eene ontelbaare menigte van Wild en rosfe Dieren; een grooten overvloed van de beste foorten van visch; eene talryker bevolking van Wilden dan op de andere Eilanden. Dit laatfte kan alleen ten bewyze van zo veele voordeelen dienen.
Het gerugt hier van zich door Frankryk verfpreidende, gaf, in den jaare 1619, aanleiding tot het oprichten eener Maatfchappye, die het dubbel oogmerk hadt, het ontginnen en beplanten van een zo vrugtbaar Eiland, en aldaar de Bakkeljaauwsvisfchery te beginnen. By ongeluk verdeelde het belang de deelgenooten, dat hen in den beginne vereenigd hadt, zelf vóór dat zy aan de uitvoeringe hunner onderneeminge de hand gellagen hadden.



DÉR BEIDE INDIEN. 131
den. St. Jan was in vergeetelheid gekoomen, wanneer de Acadiers, in den jaare 1749, na dit Eiland begonnen over te fleeken. Door den tyd vereenigden zy zich aldaar, ten getale van drie duizend honderd vier en vyftig perfoonen. Dewyl zy voor 't meerengedeelte Akkerlieden, en voornaamlyk aan het weiden van Vee gewoon waren* oordeelde de Regeering hen aan deeze bezigheid te moeten bepaalen. Aldus ftondt de -Bakkeljaauwvangst alleenlyk vry aan de zulken, die zich op Tracadie en St. Pieter nederzetteden.
.De Nyverheid te bepaalen, door verboden of uitfluitende voorregten, is even zo veelals eene gelyktydige benadeeling van den arbeid, dien men veroorloft, en van dien, welke verbooden wordt. Hoewel het Eiland St. Jan geene genoegzaame droogeryen bezitte, om de groote menigte visch, welke aan deszelfs flranden wordt aangevoerd, te droogen, en deeze visch te groot zy om gemaklyk te kunnen gedroogd worden, moest eene Mogendheid, wier Visfcheryen niet evenredig waren met het gebruik haarer talryke onderdaanen, deeze handteering aanmoedigen. Indien zy minder droogeryen dan vangst hadde, behoorde men groene Bakkeljaauw te bereiden; dit alleen zou een voortreffelyken tak van Koophandel uitmaaken.
Door de Volkplanters van St. Jan tot den Akkerbouw te bepaalen, beroofde men hen van alle hulpmiddelen, in zulke jaaren, die te menigvuldig kwamen, als de Oogst, nog I 2 £ë
XVt
BOEK.



XVI.
BOtK.
i3a GESCHIEDENIS
te velde ftaande, door Veldmuizen en Spriafc* haanen wierdt verflonden. De Wisfelhandel, dien het Moederland met de Volkplanting kon en moest dryven, wierdt geheel vernietigd. Eindelyk ftremde men zelf den Landbouw, dien men wilde begunftigen, door de onmogelykheid, in welke men de i'nwooners bragt, om de middelen, ter uitbreidinge van denzelven dienende, te verkrygen.
Het Eiland ontving jaarlyks uit Europa niet meer dan een of twee kleine fchepen, die in de haven la Joie binnen liepen. Louisburg vervulde deszelfs behoeften. Het betaalde die met zyn Haver, Garst, Tarwe, Pculvrugten, Osfen en Schaapen. Een Bende van vyftig man hieldt de wagt over deszelfs burgerlyk beftuur, veel meer dan over zyne veiligheid. Die het bevel over deeze Bende voerde, was afhanklyk van Isle-Royaal; en dit was aan den Gouverneur van Canada onderworpen. Deez' Bevelhebber geboodt wyd en zyd over een wyduitgeftrekt vast land, waar van Louifiana het rykfte gedeelte uitmaakte.
Louifiana, welk de Spanjaards voormaals onder Florida begreepen, wierdt door de Franfchen ontdekt, niet vroeger dan in den jaare 1673. Door de Wilden onderrigt, dat ten Westen van Canada eene groote Rivier ftroomde, welke noch ten Noorden, noch ten Oosten liep, beflooten zy daaruit, dat zy zich na de Golf van Mexiko moest wenden, indien zy haaren loop ten Zuiden hadt; of na de Zuid-Zee, indien zy zich ten
Wes-



der beide INDIEN.
133
Westen ontlaste. Van genoeg aangelegenheids was de gemeenfchap met deeze twee Zeeën, om nader onderzogt te worden. Over deeze onderneeming ftelde men zekeren joliet, een inwooner van Quebec, die verftand en ondervinding bezat, nevens den Jefuit marquette, wiens deugd van alle de Natiën, langs deeze vaste kust verfpreid, geëerbiedigd wierdt.
Deeze twee lieden, die, met even eerlyke bedoelingen, altoos in de volmaaktfte eensgezindheid leefden, vertrokken te gader van het Meir Michigan, deeden de Vosfcn-Rivier aan, die zich aldaar ontlast, en voeren dezelve op tot digt aan de plaats, daar zy haaren oorlprong neemt; zy lieten zich niet affchrikken door de ftroomcn, die den fcheepvaart zeer bezwaarlyk maaken. Naa eenige dagen te lande te hebben voortgereisd, begaven zy zich op nieuw te fcheep op de Rivier Öuisconfing; en fteeds Westwaarts voortzeilende, bevonden zy zich ten laatfte op de Misfisfipi, welke zy afzakten tot aan Acanfas, gelegen op drie en dertig Graaden Noorder breedte. Hun yver zou hen nog verder gevoerd hebben; maar zy hadden gebrek aan lyftogt. Het zou eene groote onvoorzigtigheid geweest zyn, alleenlyk met drie of vier menfchen, zich te diep te begeeven in een land, welks Zeden zy niet kenden; en, daarenboven, waren zy volkomen overtuigd, dat de Rivier zich in de Golf van Mexiko ontlastte. Hierom keerden zy weder na Canada. Gekoomen zynde op de Rivier der Illineezen, vonden zy dat Volk I 3 vry
XVI. boek.



i34 GESCHIEDENIS
XVI.
BOEK.
vry talryk, en genegen om met hunne Natie eene verbintenis aan te gaan. Zonder iets te verbergen of te vergrooten, deelden zy aan het hoofd der Volkplantinge alle de kundigheden mede, welke zy hadden opgedaan.
Nieuw-Frankryk telde toenmaals onder zyne inwooners een zekeren Normandier, la salle genaamd; deeze wierdt beheerscht van de tweevoudige drift, om een groot fortuin te maaken en een luisterryken naam te behaalen. Deeze perfoon hadt onder het Genootfchap der Jefuiten , onder 't welk hy zyne jeugd hadt doorgcbragt, die werkzaamheid, Geestdrift, kloekheid van verftand en hart verkreegen, welke dit Genootfchap zo wel wist in te boezemen aan de vuunge Geesten, met welke het zo gaarne zyne aanhangers vermeerderde. La salle, gereed om zich te bedienen van alle gelegenheden om uit te munten, ongeduldig om dezelve te doen gebooren worden, onverzaagd en onderneemcnde, zag dat de nieuwe Landvoogd 'er niet op uit was, om de gewigtige ontdekking, die men gedaan hadt, voort te zetten. Hy vertrekt na Europa, laat zich aan het Hof van Verfailles aandienen, vindt 'er gehoor, doet 'er zich bykans bewonderen, in een tyd, als de zucht tot groote dingen den Vorst tevens en de Natie bezielde. Hy keert van daar te rug, overlaaden met gunstbewyzen, en met bevel om 't geen men zo ongelukkiglyk hadt begonnen, te voltooien.
Qm te beter te flaagen} gebruikte hy
midi '<



der beide INDIEN. 135
midlerwyl de voorzigtigheid om de gebeurtenisfen niet te verhaasten. Tusfchen de uiterfte Franfche Bezittingen in Canada, en de oevers der Riviere, welke men wilde verkondfchappen, lag eene groote uitgeftrektheid gronds. De voorzigtigheid eischte, dat men zich daar van verzekerde. Hy maakte ejnen aanvang met aldaar verfcheiden posten op te werpen; dit ging langzaamer voort dan men verwagt hadt, dewyl het werk, herhaalde reizen , wierdt afgebroken door ! toevallen, die onmogelyk hadden kunnen voorzien worden. Zo ras de tyd en de aangewende behoedmiddelen de dingen tot de begeerde rypheid gebragt hadden, begaf hy zich, in den jaare 1682, te fcheep op de River Misfisfipi, en zakte die af tot aan den Mond, dien men, zo als men hadt gegist, in de Golf van Mexiko vondt. 1 Thans hadt men een grooten ftap gedaan. La salltï , weetende welke flappen nog moesten gedaan worden, keerde met allen fpoed terug na Quebec, van waar hy in ' Frankryk den voorflig Het doen tot het 1 ontdekken van Misfisfipi ter Zee, en tot het 1 oprechten eener Volkplantinge, die niet j konde misfen van zeer veel aangelegenheids I te worden. Men gaf hem geloof. Men fchonk 1 hem vier fchepen van onderfcheidene groot) te, nevens honderd vyftig man Landtroepen. : Dewyl hy te veel Westwaarts hadt geftuurd, 1 miste hy zyn doel, en bevondt zich, op S den tienden van Louwmaand des jaars 1685, 1 in de Baai van St. Bernard, honderd mylen ] van de Misfisfipi. Deeze misflag kon verbe1 4 terd
XVI,
boek,



ï36 GESCHIEDENIS
XVI.
BOEK.
terd worden; maar la salle, die trotsch en niet zeer gezeggelyk van aart was, was met den Bevelhebber van zyne kleine Vloot in een zo hevig gefchil geraakt, dat hy, herri deeze verpligting niet willende verfchuldigd zyn, hem liet vertrekken. Overtuigd zynde, daarenboven, dat de Rivier, welke hy hadt aangedaan, niets anders zyn konde dan een arm der Riviere, welke men hadt bevolen te verkondfchappen, vleide hy zich, zonder andere hulp, zyne onderneeming te zullen volbrengen. Doch zynen misflag eerlang bemerkende, verloor hy zyne- Zending uit het oog. Jn plaats van onder de Wilden om te zien na Gidzen, die hem ter bedoelde plaatze zouden gebragt hebben, wilde hy, zegt men, de Spanjaards naderen, en de berugte Mynen van Ste. Baiba verkondfchappen. Met dit dwaas denkbeeld was hy geheel ingenomen, toen hy vermoord wierdt door eenigen zyner togtgenooten, wien zynè flrengheid, hoofdigheid en trotsheid ondraag3yk waren geworden.
De dood des hoofds verftrooide de leden. De fchelmen, die hem vermoord hadden, kwamen door de hand van eikanderen om. Veelen vereenigden zich met de Landzaaten. Honger en vermoeijenisfen verflonden een vry aanmerkelyk getal. De Spanjaards van' Nieuw - Mexiko, die, door deeze onderneeming ontrust, de wapens hadden opgevat om haar te dwarsboomen, namen eenigen deezer Gelukzoekeren gevangen ; zy eindigden hunne dagen in de Mynen. Dezulken, die zich hadden opgeflooten in het kleine Fort,
dat



PER BEIDE INDIEN. I37
dat men hadt opgeworpen, wierden het flagtöffer der Wilden. Niet meer dan zeven man ontkwamen het; deeze zich te fcbeep hebbende begeeven op de Misfisfipi, welke men, ten langen laatfte, te land hadt ontdekt, landden in Canada. Zo veele rampfpoeden waren oorzaak, dat Louifiana in Frankryk wierdt vergeeten.
D'yisErville, een Canadaansch Edelman, die in Hudfons-baai, in Acadie en op TerraNova, zeer ftoute en gelukkige flagen hadt gedaan, deedt, in den jaare 1697, de aandagt van het Ministerie herleeven. Hy vertrok van Rochefort met twee fchepen, en, óp den tweeden van Hooimaand des jaars 1699, liep hy in de Rivier Misfisfipi. Hy zeilde de Rivier hoog genoeg op, om door eigen ondervinding van de fchoonheid en vrugtbaarheid haarer oevers overtuigd te worden. Zich ondertusfchen vergenoegd hebbende met een klein Fort op te werpen, 't i welk niet lang ftand hieldt, vestigde hy alIj daar zyne kleine Volkplanting, voornaamlyk I beftaande uit Canadaanen.
Tusfchen den Mond van de Misfisfipi en het Fort Penfacole, door de Spanjaards op. 1 Florida opgeworpen, legt eene kust, welke 1 eene uitgeftrektheid heeft van veertig mylen. ! Zy is overal zo laag, dat de Koopvaardyfchepen dezelve niet nader kunnen koomen dan op een afftand van vier mylen, en de ligtfte Brigantynfchepen niet nader dan tot 1 twee mylen. Haar grond, overal zandagtig, is even weinig gefchikt tot de Veefokkery : als tot den Akkerbouw. Hier en daar ontI 5 moet
XVI.
soek.



138 GESCHIEDENIS
XVI.
BOEK.
moet men flegts eenige Ceder- en Pynboomen. Het klimaat is 'er zo brandend heet, wanneer de ftraalen der Zonne deezen zandgrond hebben befcheenen, dat de hitte, in zommige jaargetyden, ondraaglyk zyn zoude, indien zy niet getemperd wierdt door een zagt koeltje, die 's morgens tusfchen negen en tien uuren opfteekende, meest met den avond gaat leggen. In deeze groote uitgeftrektheid gronds ligt eene plaats, Biloxi geheeten, naar den naam eener Wilde Natie, die 'er voormaals eenigen tyd haar verblyf hadt gehouden. Deeze plaats, de onvrugtbaarfte en ongelegenfle der geheele kust, verkoos d'yberville tót het verblyf van het klein getal manfchap, welke hy, onder het verlokzei der ftreelendfte uitzigten, derwaarts hadt gevoerd.
Tien jaaren Iaater kwam 'er eene nieuwe Volkplanting aan. Zy wierdt gevestigd dertien mylen ten Oosten van Biloxi, niet verre van het Fort Penfacola. De oevers van de Mobile, die nergens bevaarbaar is dan alleen van Praauwen, fchoon zy vry verre flioomen , _ wierden waardig geoordeeld om bewoond te worden. De middelmaatige vrugtbaarheid der landen wierdt voor geene genoegzaame reden gehouden, om dit denkbeeld uit den zin te Hellen. Men maakte zich diets, dat de verbintenisfen, welke men zoude aan-Taan met de Spanjaarden en nabuurige Wilden, alle deeze nadeelen zouden vergoeden. Een Eiland, tegenover la Mobile, vier mylen van daar gelegen, verfchafte een haven, die men konde aanmerken als
de



der beide INDIEN. I3Q
de haven der nieuwe Volkplantinge. Men noemde 't het Eiland Dauphin. Niets was gemaklyker, dan de Franlche Koopmanfchappen aldaar aan land op te flaan; dus lang hadt men dezelve met Sloepen rïa de kust moeten zenden. Dit was de reden, dat het Eiland, in weerwil zyner fchraalheid, bevolkt en de algemeene verzamelplaats der Volkplantinge wierdt, ten tyde toe dat de Winden, die het opeen gehoopt zand geformeerd hadden, hetzelve, in den jaare 1717, zo hoog op elkander jaagden, dat 't het eenige voordeel, welk het eenige vermaardheid hadt gegeeven, geheel verloor.
Geen merkelyken opgang kon men met reden verwagten van eene Bezittinge, op deezen grond opgericht. De dood van d'yberville, die, in den jaare 1702, zyne dagen eindigde, voor de Havana, terwyl hy met veel roems zyn Vaderland ter Zee diende, leidde de laatfte hand aan de verydeling der hoope, welke den Volkplanteren nog overig was. Frankryk was te zeer belemmerd met een rampfpoedigen Oorlog, dan dat men van dien kant eenige hulp kon verwagten. Ieder een oordeelde zich op het punt te zyn van geheel verhaten te worden; gn de zulken, die zich vleiden elders een fèhuilplaats te zullen vinden, maakten allen mogelyken fpoed om dien te zoeken. Het klein getal, dat 'er uit noodzaaklykheid bleef, hieldt het leeven by een weinig peulvrugten, of 't geen zy van de Wilden roofden. De Volkplanting was gefmolten tot op acht en twintig huisgezinnen, het een armoediger
dan
XVI.
boek.



XVI.
boek. v
d
140 GESCHIEDENIS
dan het ander, wanneer men crosat, in den jaare 1712, den uitfluitenden Koophandel van Louifiana zag verzoeken en verkrygen.
Deeze was een dier menfchen, gebooren pm groote Ontwerpen te beraamen en uit te voeren. Hy bezat die verhevenheid van kundigheden en begrippen, die, in den dienst van den Staat, niets voor zich te hoog of te gering agt, en die geenen roem verwagt, dan van den luister, dien hy den Vaderlande verfchaft. De grond van Louifiana was niet het voorwerp der onderneemingen van dit werkzaam vernuft. Van deszelfs armoede kon hy niet onkundig zyn, en zyn geheel gedrag toonde, dat hy niet ten oogmerke hadt, dien te verbeteren. Zyn doelwit was, te lande en ter zee eene gemeenfehaphouding tusfchen oud en nieuw Mexiko te baanen, illerlei foort van Koopmanfchappen derwaarts :e voeren, en eene groote menigte Planters van daar te haaien. De vergunning, om ivelke hy verzogt hadt, befchouwde hy als le natuurlyke en noodzaaklyke bemiddeling lyner uitgeftrekte onderneemingen; en de >edryven zyner Agenten wierden volgens dit jrootsch Ontwerp geregeld. Doch verfcheilen aanflagen, allen even vrugtloos uitgevaïïn, hem de ongegrondheid zyner hoope ebbende doen zien, kreeg hy een tegenzin i zyn voorregt, en ftondt het, in den jaare 717, af aan eene Maatfchappy, wier uitag alle Natiën deedt verbaasd ftaan. Zy wierdt opgericht door jan law, diep ermaarden Schot, omtrent welken men, in ien tyd, geene bepaalde denkbeelden hadt,
en



der beide INDIEN. 141
ên wiens naam heden ten dage wordt aangefchreeven onder het gros der gemeene Gelukzoekers, en onder het klein getal groote Mannen. Zedert zyne kindsheid hadt dit ftout vernuft zich bezig gehouden met alle de Mogendheden van Europa, met een weetgraag en doorziend oog, te befchouwen; haare fpringveeren te doorgronden; haare kragten te berekenen. De Bajert, in welken de Eerzucht van lodewyk den XIV Frankryk hadt gedompeld, trok inzonderheid zyne aandagt. Hy oordeelde het zyns waardig, <Jien te ontwarren, en vleide zich daarin te zullen flaagen. Zyn Ontwerp moest behaagen, zelf door zyne grootsheid, aan den gelukkigen Stuurman, die aan het roer van Staat zat, zints den dood des Monarchs Europa in Vrede hadt gelaaten. Door eene fpoedige aflosfing der fchulden, moesten 's Lands inkomften ontheven worden van de onnoemelyke Intresten, welke die verflonden. De invoering van het geftempeld Papier kon I alleen eene omwenteling te wege brengen, | welke het ongeluk der tyden fcheen te vorderen. De fchuldvorderaars van den Staat moesten te gereeder het oor leenen aan dee; ze nieuwigheid, dewyl zy het altoos in hunne magt zouden hebben, om de papieren, I' welke men hen genoodzaakt hadt te ontvan! gen, in Aktien van de nieuwe Maatfchappy te veranderen. Deeze konde het nimmer ontbreeken aan middelen om aan zo veele I verbintenisfen te voldoen: dewyl zy, behal' ven den opbrengst der belastingen, welke j zy, als Finantie-Maatfchappy, in handen
moest
XVI.
boek,



XVI. Boek.
i
T42 GESCHIEDENIS»
moest krygen, als eene Koophandeldryvende Maatfchappy een nieuw Kanaal hadt, langs 't welk onmeetelyke rykdommen haar moesten toevloeien.
Zints de Spanjaard, ferdïnand de soto, omtrent den jaare 1538, aan de oevers van de Misfisfipi was omgekoomen, was het een algemeen aangenomen gevoelen gebleeven, dat deeze gewesten onmeetelyke fchatten bevatteden. Waar deeze rykdommen mogten verborgen zyn, wist men niet; doch men fprak daarom met geen te minder verwondering van de vermaarde Mynen van Ste. Barba. Indien ze van tyd tot tyd vergeeten fcheenen, het was alleen om de gemoederen in 't vervolg te ernftiger bezig te houden. Law oordeelde met deeze fchraapzieke ligtgeloovigheid zyn voordeel te doen, haar te voeden en door geheimzinnige geruQten aan te zetten. Men verfpreide, doch heimelyk, dat deeze, en veele andere Mynen, eindelyk gevonden waren, maar dat zy veel ryker waren, dan het gerugt deswegen hadt vermeld. Om deezer valschheid, die reeds te veel geloofs vondt, nog meer gezags by te zetten, vaardigde men de werklieden af, beftemd om eene kostbaare ontdekking ten voordeele aan te wenden, als mede de noodige Troepen om hen te befchermen.
Onbefchryflyk is de indruk, welken deeze ist maakte op een Volk, zonderling op nieuwigheden gefteld. Alle gemoederen wierden Dntftooken door eene buiten 't fpoor holende drift na de Aktien der nieuwe Maatchappye. De befpiegelingen, de Ontwerpen,
de



DER BEIDE INDIEN. 143
de uiczigten, alles liep hierop uit. De MisfLfipi wierdt de eindpaal en het dryfVad van alle verbintenisfen. Eerlang bepaalden zy zich niet meer tot eene enkele vermaatfchap. ping met het Genootfchap, welk de befchikking over deeze fchoone .Landftreeke hadt verworven. Van alle kanten kwam men hetzelve verzoeken om uitgebreide Velden, om in dezelve plantaadjen op te rechten, die, gelyk men zeide, binnen weinig jaaren het I honderdvoud der eerst verfchootene penningen moesten opbrengen. Het zy uit belang, het zy uit overtuiging, het zy uit vleiery, die menfchen onder de Natie, welke voor de kundigfte, de vermogendfte, de meest geloof verdienende wierden gehouden, fcheenen j zich 't meest te beyveren om dusdanige on] dcrncemingen aan te gaan. Hun voorbeeld ( fleepte de anderen mede; en de zulken, die uit gebrek aan middelen deezer Eerzucht niet konden bot vieren, dongen na het voordeel om de plantaadjen te beftieren, of zelf daarin te mogen arbeiden.
Gedunrende de toevallen deezer brandende i koortze, wierden, zonder eenige oplettend! heid of keuze, alle Vreemdelingen en Burgers, die zich aanbooden, in fchepen ingei laaden. Zy wierden aan land gezet op de zandgronden van Biloxi, alwaar zy, by duizenden, van honger, hartzeer en verdriet, omkwamen. Men zou ze de Misfisfipi hebben doen binnenloopen, en ze zelf plaatzen op de landen, welke.zy moesten ontginnen; doch nimmer kwam het op in het verftand der geenen, welke over deeze onderneeming
het
XVI
BOEK.



144 GESCHIEDENIS
XVI.
BOEK.
het bewind,, voerden, de.fchuiten, hiertoe noodigi te bouwen. Zelf naadat men overtuigd was, dat.de fchepen, die uit Europa kwamen, de Rivier konden opzeilen, bleef het Graf de algemeene vezamelplaats deezer elendige en menigvuldige flagtöffers van een itaatkundig bedrog. Niet' eerder dan naa verloop van, vyf jaaren, wierdt zy overgebragt na Nieuw - Orleans; dat wil zeggen, toen 'er bykans niemand meer in leeven was van de ongelukkigen , die zo ligtvaardiglyk het. Vaderland verlaatcn hadden.
Maar op dit tydftip, dat te laat aanbrak, . hadt de begocheling opgehouden; de Mynen waren verdweenen. Niets fchoot 'er over, dan de fchaamte dat men harsfenfchimmen hadt naagcjaagd. Louifiana onderging het lot dier buitengewoone lieden, van welke men zich een te voordeelig denkbeeld heeft gevormd, en die men over deeze vermaardheid ftraft, door hen beneden hunne weezenlyke waarde te vernederen. Dit land der betoveringe kwam in vervloeking. Zyn naam wierdt een fchandnaam. De Misfisfipi wierdt de fchrik van vrye lieden. Men vondt voor denzelven niet meer Volkplanters, dan in de Gevangenisfen, en in de plaatzcn der ontuchtigheid. Het was een Modderpoel, in welken alle de onreinheden van 't Koninkryk uitliepen.
Wat kan men hoopeh van een gebouw, van dusdanige bouwftoffen getimmerd ? De ondeugd bevolkt niet, arbeidt niet, en houdt geen vast verblyf. Veele der ongelukkigen, welke men na deeze woeste klimaaten hadt
over-



DER BEIDE INDIEN. 145
byergevperd, begaven zich na de Engelfche of Spaanfche Bezittingen, om aldaar het fchouwipel hunner naaktheid ten toon te fpreiden. Andere kwamen zeer fchielyk om aan het vergif, welks fpruit zy uit het hart van Europa hadde medegevoerd; het grootfte getal dwaalde in de bosfchen, tot dat honger en vermoeidheid een einde maakten aan hun rampzalig lot. Niets was nog in de Volkplanting begonnen, en nogthans hadt men 'er reeds vyf en twintig Miilioenen fchats begraaven. De beftuurders der Maatfehappye, die dit buitenfpoorig groot verfchot gedaan hadden, durfden zich nog belachclyk maaken door voor te wenden, dat zy in de Hoofdftad van Frankryk het Ontwerp der onderneemingen beraamden, welke voor deeze nieuwe waereld voegden. Parys, dat zelf de provinciën niet kent, welke het verfmaadt en uitput, wilde alles onderwerpen aan de werkzaamheden zyner voortvaarende en beuzelende berekenaars. Uit het midden der vergaderplaatze der Maat. fchappye, fchikte, vormde en beftuurde men ieder inwooner van Louifiana, door middel van banden en ftrikken, altoos ten besta van het uitfluitend voorregt. Geringe aanmoedigingen , vergund aan Burgers, welke men na de Volkplanting zou gelokt hebben, door hen tc verzekeren vaii de vryheid, welke ieder mensch verlangt, den eigendom, dien hy regt heeft van zynen arbeid te verwagten, en een befeberming, die ieder Maatfchappy aan haare Leden is verfchuldigd; dieze aanmoedigingen, vergund aan EigeVI, DESt. K naars.
xvr.
BOEK,



XVI.
BOEK.
146 GESCHIEDENIS
naars, die geleid wierden door de voorkoopmende omftandigheden, en verlicht door perfoonlyk belang, zouden oneindig grooter en duurzaamer uitwerkzels voortgebragt, uitgebreider, vaster en nuttiger ftigtingen gevormd hebben, dan alle de zulke, welke de Maatfchappy konde 'uitwerken met haare fchatten, die beftuurd en uitgedeeld wierden door Agenten, die noch de noodige kundigheden tot zo veele verfehillende verrigtingen , noch zelf een onmiddelyk belang by den goeden uitflag konden hebben.
Nogthans oordeelde het Ministerie het van veel diensts te zyn voor den Staat, Louifiana in de handen der Maatfchappye te laaten blyven. Deeze hadt al haar Crediet noodig, om verlof te verwerven tot het vervreemden van dit gedeelte van haar voorregt. Zelf liet men haar, in den jaare 1731', deeze gunst koopen, door het betaalen eener fomme van veertien honderd vyftig duizerid Livres: want 'er zyn Staaten, in welke het regt om zich te bederven, zich te vryen, en zich te verryken, even zeer te koop geveild wordt: dewyl het goed en het kwaad, zo het algemeene, als het byzondere, aldaar een voorwerp van Geldwinninge kan worden. Maar, om kort te gaan, wat moest 'er worden van dit zo zeer geroemde, en zo , zeer befchimpte gewest, wanneer men daarvan eene in de daad Nationaale Bezitting hadt gemaakt?
Louifiana is een uitgebreid Landfchap; het grenst ten Zuiden aan de Zee; ten Oosten aan Carolina; ten Westen aan Nieuw- J
Me- 1



DER BÉIDE INDIEN. 147
Mexiko; ten Noorden aan dat gedeelte van Canada , welks onbekende landen zich tot ton. Hudfons-baai moeten uitftrekken. Deszelfs lengte kan onmogelyk naauwkeurig bepaald worden; maar tusfchen de Engelfche en Spaanfche Bezittingen, fchryft men het eene breedte toe 'van ongeveer twee honderd mylen.
In eene zo groote uitgeftrektheid, kan het klimaat onmogelyk overal gelyk zyn. Ner-, gens vindt men het zodanig, als men zou verwagten van de breedte, op welke het legt. Neder - Louifiana, fchoon op écne breedte leggende met de kusten van Barbarye, is niet warmer dan de Zuidlyke provinciën van Frankryk; en die landeryen, welke op vyf en dertig en zes en dertig graaden breedte leggen, zyn niet minder koud dan de Noordlyke provinciën van het Moederland. De digte Bosfchen, welke den Zonneftraalcn het verwarmen van den grond beletten; ontelbaare Rivieren, die 'er eene geduurige vogtigheid doen heerfchen; de Winden, die 'er over eene lange ftreek lands Uit het Noorden waaien, zyn voor de Natuurkenners eene voldoende oplosfing, van dit voor het algemeen zo verwonderlyk verfchynzeh
Zelden is de lucht 'er met wolken bedekt. Het geftarnte, dat aan alles het leeven geeft, fchynt 'er bykans alle dagen. Het regent 'er zeer weinig, en dan nog altóós by onweersbuien; maar een overvloedige daauw Vergoedt ryklyk dit nadeel.
Over 't algemeen genomen, is de lucht K 2 al.
XVL
BOEKi



XVI.
BOEK.
I4g GESCHIEDENIS
aldaar zuiver*; doch veel zuiverder in Opperdan in Neder-Louifiana. De Vrouwen, in dit gelukkig klimaat gebooren, ontvangeneene bekoorlyke geftalte; en de Mannen, zyn 'er aan minder ziekten in de kragt van hunnen leeftyd, aan minder zwakheden inden ouderdom onderhevig, dan in onze gewesten.
Voor dat men van de natuur des gronds eene proef hadt genomen, moest men dien voor uitmuntend houden. Hy was bedekt; met wilde vrugten, die zeer aangenaam van fmaak waren. Eene verbaazende menigte vogelen, en roskleurige dieren vonden 'er overvloedig voedzel. De weilanden, door de Natuur alleen aangelegd, waren bedekt met Reebokken en wilde Osfen. Misfchien zou de geheele Aardkloot geene boomen kunnen opleveren, welke met die van Louifiana in hoogte, verfcheidenheid en grootte kunnen vergeleeken worden. Indien 'er geen gekoleurd hout wierdt gevonden, de reden was, omdat het alleenlyk tusfchen de Keerkringen groeit. Zedert men in verfcheiden Oorden deezer Landftreeke proeven heeft genomen, is men overtuigd geworden, dat allerlei zaaden, planten en gewasfen aldaar voortkoomen.
Tot nog toe heeft men de bron niet ontdekt van die vermaarde Rivier, welke deeze onmeetelyke Landftreeke, van het Noorden iia het Zuiden, in twee bykans even groote deelen doorfnydt. De ftoutfie Reizigers zyn n'et hooger opgeklommen, dan honderd mylen boven het Meir St. Antony, welk, op
zes



DER BEIDE INDIEN. I49
zes en veertig graaden breedte, door een vry hoogen Waterval, zynen loop ftremt. Van hier tot aan de Zee, dat wil zeggen, in een uitgeltrektheid van ongeveer zeven honderd mylen, wordt de vaart niet afgebroken. De Misfisfipi ftroomt onverhinderd na den Oceaan, naa alvoorens ontvangen.te hebben de Rivier der Uhneezen, de Misfouri, •de Ouabache, en duizend andere kleinere Rivieren. Alles fpant te zamen om te bewyzen, dat de Rivier zelve haare bedding tot op eenen afftand van bykans honderd mylen heeft verwyderd; deeze bedding beilaat uit eenen nieuwen grond, dewyl men daarin niet een éénigen fieen vindt. Vermids de Zee te rugge dryft die verbaazende menigte flyk, bladeren van Riet, takken en ftammen van boomen, welke de Misfisfipi met zyne golven geftadig medevoert, wordt uit alle deeze ginds en herwaarts voortgeduwde ftofièn byeen verzameld en zamen verbonden, een vaste en harde klomp, welke dit uitgeftrekt vast land telkens doet aangroeien. Eene nog meer in 't oogloopende byzonderheid, en die, misfchien, nergens op den geheelen aardbodem, behalven op deeze plaats, wordt opgemerkt, is deeze, dat de wateren deezer groote Riviere, wanneer zy eenmaal hunne bedding hebben veriaaten, nimmer binnen dezelve wederkeeren. Zie hier de reden.
De Misfisfipi wast jaarlyks, door het fmelten van het fneeuw in het Noorden; dit neemt eenen aanvang in Lentemaand, en duurt ongeveer drie Maanden. Diep binK 3 neri
XVI.
BOEK.



i5o GESCHIEDENIS
XVI.
BOEK.
nen zyne oevers beflooten, aan het bovenfle gedeelte , loopt hy niet vroeger over dan zestig mylen van Zee, aan de Oostkust, en honderd mylen aan de Westkust; dat wil zeggen, in de laage landen, die wy voor nieuw land houden. Deeze flykerige "landen, even gelyk die, welke hunne volkomene vastigheid nog niet hebben verkrecgen, brengen eene verbaazendc menigte hoog Riet voort, 't welk, de vreemde lichaamen, welke de ftroom medevoert, in hunnen voortgang belemmerende, zelden misfen dezelve vast te houden. De verzameling van alle deeze ftoffen, wier tusfehenruimten, van tyd tot tyd, met modder worden opgevuld, formeert, door den tyd, oevers, verhevener dan de randen. De wateren, door deezen hinderpaal, in de onmogelykheid gefteld zynde om tot hunnen natuurlyken loop weder te keeren, zyn genoodzaakt zich eene opening na de Zee te baancn, door zagtjes voort te rollen over de zandgronden.
Wanneer men de wydte en diepte van den Misfisfipi alleen in aanmerking neemt, zou men gereedlyk overhellen om'te gelooven, dat dezelve gemaklyk kan bevaaren worden. Dit is een misdag. De vaart gaat 'er zeer langzaam voort, zelf wanneer men de Rivier afkoomt, dewyl men niet zonder gevaar, by nacht en donker weder, dien zou kunnen voortzetten; cn men, in ftede van de ligte Canoes, van Boomfchorzen gemaakt, welke elders zo gemaklyk kunnen gebruikt worden, zich hier zou moeten bedienen van zwaarder Praauwen, die, by gevolg,
log-



i5ER BEIDE INDIEN. 151
ïogger en moeilyker zyn te beftuuren. Dewyl de Rivier geftadig eene groote menigte boomen medevoert, welke van haare oevers nedervallen, of die haar worden toegevoerd door de Rivieren, welke zy in haare bedding ontvangt, zou men, zonder deeze voorzorge, ieder oogenblik, in gevaar zyn van te ftooten op de takken of de wortels van den een of anderen boom, onder het water vast zittende. De zwaarigheden neementoe , wanneer men de Rivier op vaart.
Op een zekeren affland van het land, moet men, voor dat men den Misfisfipi binnen loopt, zich ontdaan van het dryvend hout,, 't welk uit Louifiana is afgekoomen. De kust is zo vlak, dat men haar naauwlyks twee mylen verre kan zien, en zy bezwaarlyk is aan te doen. Zeer menigvuldig zyn de Monden der Riviere. Zy veranderen elk oogenblik, en de meeste zyn zeer ondiep. Wanneer de fchepen zo veele hinderpaalen gelukkig zyn te boven gekoomen, hebben zy, tien of twaalf mylen verre, een ftillen vaart, midden door een zandagtig en open land. Vervolgens ontmoeten zy, aan beide oevers, Bosfchen, digt genoeg om den Wind geheel en al te doen dood waaien. De ftilte is zo volkomen, dat men doorgaans eene maand noodig hebbe om een weg van twintig mylen af te leggen; en dit zelf gelukt niet, dan door van tyd tot tyd touwen aan zwaare boomen vast te maaken, en dus de fchepen voort te winden. De zwaarigheid neemt toe om uit her Bosch te koomen, 't welk, by den Engelfchen hoek, eindigt met K 4 een
XVI.;
BOEK.



152
GESCHIEDENIS
XVI.
BOEK.
een bykans gefloocene halve Maan. Het overige van den fcheepvaait, op eene zo fnelvlietende Rivier, gefchiedt met Roei- en Zeilfcbepen, die van punE tot punt moeten voortzeilen, en die, met het aanbreeken van den dag vertrokken, verre gevorderd zyn, wanneer zy, met het vallen van den avond,, vyf of zes mylen hebben afgelegd. De Europeaanen , die deezen fcheepstogt doen, worden gevolgd van Wilde Jaagers, welke voor hunnen lyftogt zorgen, geduurende den tyd van drie en eene halve maand: want zo lang duurt deeze'fcheepstogt, van het een einde der Volkplantinge tot aan het ander.
Deeze plaatslyke zwaarigheden zyn.de eenige, welke Frankryk heeft moeten te boven koomen, in de oprichting zyner Bezittingen, in het uitgebreid gewest van Louifiana. Te zeer zyn de Engelfchen, in 't Oosten gevestigd, ten allen tyde bezet geweest met hunnen Akkerbouw, om dien op te offeren aan de woede, om in eigen perfoon afgelegene landftreeken te verwoesten; en zeer zelden en voor een korten tyd is het hun gelukt, de kleine Natiën, tusfchen de twee Volkplantingen zwervende, te verleiden. Stouter in onderneemingen waren tot hun ongeluk de Spanjaards aan de Westkust. De begeerte om van Nieuw-Mexiko te verwyderen, eenen nabuur, wiens rustloosheid, ten eenigen dage, nadeelig kon worden, deedt hun, in den jaare 1720, het Ontwerp beraamen, om eene aanzienlyke Volkplanting te ftigten, verre van het gewest, daar zy, dus lang, hunne grensfcheidingen hadden gevestigd. De
tal.



DEK. BEIDE INDIEN. I53
è talryke Caravane, welke die moest uitmaa| ken, vertrok van Santafc, voorzien van alle 1 hulpmiddelen, tot een vast verblyf noodig.
Zy nam haaren weg na de Ofagiers, welke i: men wilde overhaalen om zich nevens haar I te voegen, om gezamentlyk eene landeigene } en nabuurige Natie, eene vyandin der OfaI giers, uit te rooien, wier plaats men begeer* j de te vervangen. Het geval wilde, dat de ■1 Spanjaards eenen verkeerden weg infloegen. { Zy kwamen regelrecht by de Natie, welker j; ondergang zy hadden gezwooren; en mee.1 nende dat zy gekoomen waren daar zy zyn I wilden, ontvouwden zy, zonder agterhouj dendheid, de reden, die hen derwaarts hadt I gedreeven.
Het hoofd der Misfouris, door deeze zoni dcrlinge misvatting, verwittigd van het ge< vaar, welk hy en de zynen geloopen had' den, verbergde zyn misnoegen. Hy beloof$ de, 'met blydfchap het zyne te zullen toeI brengen tot den goeden uitilag der onder: neeminge, welke hem wierdt voorgeflagen, ; en verzogt flegts een uitftel van twee dagen, c om zyne Krj'gslieden byeen te verzamelen. Zo ras zy, ten getale van twee duizend, de wapens hadden aangefchooten, vielen zy aan op de Spanjaards, die men, midlerwyl, vermaakt hadt met feestmaalen en danspartyen, i en welke zy in een diepen flaap gedompeld I vonden. Mannen, Vrouwen, Kinderen, alles wierdt over den kling gejaagd. De Aalmoezenier alleen ontkwam der flagtinge; zyne behoudenis was hy eeniglyk verfchuldigd aan de byzonderheid van gevvaat. Toen K 5 dee-
xvr.
BOEK.



154 GESCHIEDENIS
XVI.
loek.
deeze ramp de rust van Louifiana hadt verzekerd, aan dien kant, welke meest gevaar fcheen te loopen, konde zy door 's Lands inboorlingen alleen ontrust worden; doch deeze waren niet zeer te duchten.
Deeze Wilden waren verdeeld in verfcheiden Natiën, die niet zeer talryk waren, en daarenboven geftadig met elkander overhoop lagen, hoewel zy, door onmeetelyke Wildernisfen,wierden vaneen gefcheiden. De meescen hadden eene vaste woonplaats, en bykans allen aanbaden de Zon. Dooreen gevlogten bladeren, door middel van paaien onderfchraagd, maakten hunne wooningen uit. Beestenvellen waren de kleedy der Stammen, die niet geheel naakt liepen. De Jagt, de Visfchery, Mays, eenige wilde Vrugten, maakten hunnen lyftogt uit. Men ontmoete onder hen de zelfde gewoonten, als onder de Volken van Canada; doch zy bezaten minder fterkte en moed, minder nadruk en vernuft. Om thans niet te onderzoeken de natuurlyke oorzaaken, welke invloed konden hebben op dit onderfcheid, merken wy daarbenevens aan, dat de Wilden van Louifiana onderworpen waren aan Opperhoofden, die een bykans willekeurig gezag oeffenden.
De eenige onder deeze Natiën, welke ec* nige opmerking verdiende, was die der Natchez. Zy gehoorzaamde eenen Man, de groote-zon genaamd, dewyl hy op zyne borst het beeltenis droeg van dat Geftarnte, waar van hy voorgaf afkomftig te zyn. De burgerlyke Regeering, de Oorlog, de Godsdienst, alles was van hem afhanklyk. Op
den



DER BEIDE INDIEN. I55
3cn gantfchen aardbodem, misfchien, leefde liet dusdanig een oppermogend Heerfcher. [3e Vrouw deezer Zonne bezat een even ïroot gezag. Zo ras een deezer flaaffche Wilden het ongeluk hadt gehad van aan een ieezer beiden te mishaagen, was hun zeggen: LWn ontjlaa my nan deezen hond; ftraks tvierdt hun bevel door hunne Lyfwagt ter uitvoer gebragt. De arbeid gefchiedde géïykerhand, en altoos ten voordeele des Opperbeerfchers, die de voordeden naar zyne willekeur verdeelde. Wanneer hy, of zyne Eqhtgenoote, ftierf, lieten hunne Lyfwagten nimmer na zich insgelyks van het leeven te bcrooven, om hun in de andere waereld ten dienfte te ftaan. De Godsdienst der Natchez, ten aanzien van het Leerftellige na genoeg de zelfde als die der andere Wilden, hadt meer plegtigheden, en daarom meer nadeelige uïtwerkzels. Nogthans hadt de geheele Natie niet meer dan één Tempel, Op zekeren dag raakte dezelve in brand; hier uit ontftondt eene algemeene verflagenheid. Men deedt vergeeffche poogingen om den brand te blusfehen. Eenige Moeders wierpen haare kinders in de vlamme; en het vuur wierdt eindelyk gebluscht. 's Anderendaags hieldt de overheerfchende Opperpriester eene lofrede over deeze barbaarfche Heldinnen. Dus regeerde hy. Men ftaat verbaasd, dat eene zo armoedige, zo woeste Natie, onder een zo wreed juk zuchtte. Maar het Bygeloof verklaart alles, 't geen der Reden onbegryplyk voorkoomt. He) Bygeloof alleen kon de vryheid ontroover
aan
XVI.
EOEK.



156 GESCHIEDENIS
XVI.
BOEK.
i <
3
< \ i i
aan Volken, die, behalven de vryheid, niets hadden te verliezen.
Ondertusfchen was de landftreek, welke de Natchez, aan de oevers van de Misfisfipi bewoonden, vermaaklyk en vrugtbaar. Zy trok de aandagt der eerfte Franfchen, welke deeze Rivier opvoeren. — Verre van gedwarsboomd te worden in het Ontwerp, welk zy beraamd hadden, om zich aldaar neder te flaan, wierden alle middelen, daartoe dienende, hun gemaklyk gemaakt. Wederkeerige voordeelige uitwisfelingen, leidden tusfchen de twee Natiën, eenen band van vriendfchap, die op een vasten grondfiag fcheen te rusten. Zodanig zou zy hebben kunnen worden, indien haare banden, door de hebzucht der Europeaanen, niet dagelyks verzwakt waren. In 't eerst kogten deeze Vreemdelingen de voortbrengszels des lands voor eenen prys, dien men, met wederzydsch genoegen, beraamde. Vervolgens fielden zy daarop eenen prys, die hun zeiven goed dagt. Ten laatfte aordeelden zy het dienftiger, dezelve om niet te hebben. Hunne ftoutmoedigheid nam lermaate toe, dat zy de oude inwooners verlaagden van de velden, die zy ontgind nadien.
Deeze dwingelandy verbitterde de Wilden, re vergeefs namen zy de toevlugt tot fmeeüngen en geweld. Alles mislukte hun, of del ten hunnen nadeele uit. Eindelyk deedt le wanhoop hen beproeven, om in hunne vraakoeffening te doen deel neemen alle de Dostlyke Volken, wier neigingen hun bekend /aren; op het einde van het jaar 1729, gelukte



DER BEIDE INDIEN. I57
lukte het hun, een algemeen vloekverwantfchap te verzamelen, welk ten oogmerke hadt, alle de onderdrukkers op het zelfde oogenblik uit te rooien. Dewyl de Schryfkunst den zamengez\yorene Natiën onbekend was, wierden zy het eens om een zeker getal kleine houtjes te tellen. Eiken dag moesten zy een daar van verbranden; het laatfte zou het zein tot den moord zyn.
De Vrouw van bet Opperhoofd kreeg kundfchap van de zamenzweering, door eenen Zoon, welken zy by een Franschman hadt verwekt. Drie- of viermaalen gaf zy 'er een breedvoerig berigt van aan den Officier dier Natie, welke in haare nabuurfchap het bevel voerde. Men veragte dien raad; doch zy volhardde daarom niet te min by het befluit om vreemdelingen te behouden, welke haar de liefde in haar hart als Landgenooten deedt befchouwen.' Schoon zy voor de geheele Natie een zo fterk belang niet hadt opgevat, dan alleenlyk uit genegenheid voor de Franfchen, in haar Vlek gevestigd, wilde zy die geenen behouden, welke zy nimmer hadt gezien, zelf ten koste der zulken, welke zy kende. Dewyl de waardigheid, van de Gemaalin der Zonne te zyn, haar het regt gaf om in den Tempel te mogen gaan, haalde zy, dag aan dag, van daar een of meer Rysjes, welke aldaar waren nedergelegd; zy waagde dus het gevaar, dewyl zulks noodig was, om het verderf haarer nabuuren te verhaasten, om zich van de behoudenisfe der overigen te verzekeren. Ailes 't geen zy voorzien hadt, wierdt bewaar-
heid.
XVI.
BOEK.



f5 8 GESCHIEDENIS
XVI.
boek.
heid. De Natchcz, overtuigd dat het Treurtooneel, welk zy zouden aanrigten, onder hunne Bondgenooten insgelyks zou geoperd worden, overvielen, op den dag, door het vastgeftelde teken beraamd, de Franfchen cn deeden ze over den kling fpringen; doch vermids men elders de Rysjes niec hadt weggenomen , bleef aldaar alles in rust; en deeze misrekening alleen redde de opkoomende Volkplanting. In een verrasfïng kon zy tegen zo veele vyanden niets aanvoeren, dan eenige halfverrotte Palifaaden, die flegt verdeedigd wiérden door een klein getal Landloopers, zonder krygstugt en bykans zonder wapenen.
Maar peruier, in wien het gezag berustte, verloor de gelykmoedigheid van geest niet, welke de dapperheid inboezemt. Hoe hy minder middelen bezat om zich te doen gelden, hoe hy meer fierheids liet blyken. Déeze dapperheidsvertooningen veroorzaakten een zo groote omwenteling, dat veele der zamengezwooren, het zy uit vreeze van onder kwaad vermoeden te zullen vallen, het zy uit hoop öp vergiffenis, zich by hem voegden, om de Natchez te verdelgen. Deeze Natie wierdt over den kling gejaagd; men verbrandde de wooningen, en 'er bleef niets meer dan de ledige grond over.
Ondertusfchen hadden eenige oveiblyfzels van dit ongelukkig Volk, hier "tn daar verfpreid, zich van het middelpunt de? heerfchappye verwyderd ziende, den tyd gehad om de toevlugt te neemen by de Chicachas, de onverzaagdfte Natie van Louifiana.
. Dce-



der beide INDIEN. 159
Deeze was, mee meer drifts en vuurs, dan eenige andere Natie, in het Eedgenootfchap tegen de Franfchen getreeden; haar ontembaar en edelmoedig karakter deedt haar als geheiligder befchouwen, de regten der herbergzaamheid, welke onder de Wilden onfchendbaar zyn. Hierom durfde men haar in 't eerst den voorflag niet doen om de Natchez over te leveren, welken zy eene fchuilplaats hadt verleend. Maar biainville, die eerlang de plaats van perrier vervulde, hadt de ftoutmoedigheid om dit overfchot der vlugtelingen op te eifchen. Men was moedig genoeg om deezen eisch van de hand te wyzen. In den jaare 173Ó, deedt hy alle de Troepen der Volkplantinge aanrukken. Zy maakten twee Benden uit: voor het voornaamfte Fort der Chicachas, wierdt de eene met groot verlies te rug gedreeven; de andere wierdt in een geregelden Veldflag geheel en al verflagen. Vier jaaren laater wilde men het onderneemen om alles te onder te brengen, door middel van nieuwe Troepen, uit Europa en Canada overgezonden. Het lot der wapenen was den Franfchen niet meer gunftig, wanneer een zamenloop van gunftige omftandigheden een vergelyk met de Wilden te wege bragt. Zints dit tydftip, wierdt de rust van Louifiana niet meer geftoord. Laat ons zien, tot welk een trap van voorfpoed deeze langduurige Vrede de Volkplanting heeft doen klimmen. De kusten van Louifiana, allen aan de \ Mexikaanfche Golf gelegen, zyn doorgaans Taag, worden dikwyls overflroomd, en zyn
over-
XVI.
boek.



ï6o GESCHIEDENIS
XVI.
«OEK.
overal bedekt met een fyn zand, zo wit als fneeuw, eri volilrekt dor. Zy worden niet bewoond en zyn ook onbewoonbaar. Nimmer is men bedagt geweest om 'er eenige Vestingwerken aan te leggen, dewyl 'er onmogelyk een vyandlyke inval of landing kan gefchieden.
Geenerhande Bezitting heeft Frankryk aan deeze kust, ten Westen van de Misfisfipi, opgerigt. Men hadt, in de daad, in den jaare 1721, des eenig oogmerk ten aanzien van de Baai St. Bernard; maar de poogingen , ten dien einde aangewend, mislukten, door het flegt gedrag van den Officier, wien de volvoering van dit oogmerk was aanbevolen. In ftede van de bevelen te volbrengen, welke hy hadt ontvangen, deedt hy de Rivier Magdalena aan, welke hy in zynen weg ontmoette, voer dezelve vyf of zes mylen op, nam aldaar eenige Wilden weg, en keerde weder na de plaats, van welke hy vertrokken was. Wanneer men* in het volgende jaar, den begaanen misflag wilde vergoeden, was de post reeds bemagtigd, door de Spanjaards, van Vera-Crux aldaar aaugekoomen.
Ten Oosten van de Misfisfipi, ontmoet men het Fort la Mobile, opgeworpen aan de oevers deezer Riviere, die niet minder dan eene uitgeftrektheid van honderd dertig mylen doorfixoomt. Het dient om in het verbond met de Franfchen te houden, de Tc* hatas, de Alimabous, nevens eenige andere min talryke Volken, en zich van hunne Pel' teryen te verzekeren. De Spanjaards van
het



der beide INDÏÈN. 16*1
: hét Fort Penfacola ontvangen uit deeze Bezitting eenige leevensmiddelen en Koopmanfchappen.
De Mond van de Misfisfipi levert een groot getal overtogten op, die geene beftendigheid hebben. Veele derzelven zyn Zomtyds van water ontbloot. Eenigen ontmoet men onder dezelve, die flegts van SloeI pen of Canoes kunnen bevaaren worden. i Eene is 'er onder dezelve, welke bevaarbaar is voor fchepen van vyf honderd Tonnen. ; Aan de Kil, welke zy genoodzaakt zyn door ; te zeilen, heeft men een foort van Kasteel j gebouwd, ld Jialife genaamd. Twintig mylen hooger op , bewaaren twee Forten de beide oevers dér Riviere, erï beveiligen dezelve tegen alle vyandlyke aanflagen. Schoon in zich zelve Zeer flegt, zouden zy meer dan bekwaam zyn om den voorbytogt van honderd fchepen te beletten : te meer, dewyl niet meer dan één tevens de Kil kan doorzeilen , en geen derzelven gelegenheid heefc om het Anker te laaten vallen , of zich met eèn kabeltouw aan land vast te maaken.
Nieuw-Orleans is de eerfte Bezitting, welke men hier ontmoet.- Zy legt dertig mylen van Zee. De grondfiagen van dezelve wierideft gelegd in den jaare 1717; doch niet vroeger dan in den jaare 1722, kreeg zy eenige vastigheid, en wierdt de Hoofdplaats der Volkplantinge. Toen wierdt het plan beraamd van eene vry fchoone Stad, welke ongevoelig is aangegroeid. Alle haare flraaten loopen lynrecht, en fnyden elkander VI. deel. L met
xvr.
boek.



IÖ2
GESCHIEDENIS
XVI.
BOEK.
met rechte hoeken. Zy maaken vyf en zestig Eilandtjes uit, ieder van welke vyftig Roeden (Joifes) in het vierkant groot is; zy zyn verdeeld in twaalf perken, om even zo veele inwooners te huisvesten. De hutten, welke in den beginne deeze groote uitgeftrektheid gronds bedekten, hebben plaats gemaakt voor gemaklyke huizen, voor het meerengedeelte van fteen gebouwd. Zy allen worden omringd van Kanaalen, die gemeenfehap hebben met elkander, cn welke men onvermydelyk noodzaaklyk heeft geoordeeld ten tyde van overftroomingen. Aan den Oostlyken oever der Riviere heeft men deeze Stad gebouwd, aangelegd om te verftrekken tot een Middelpunt van alle de verbintcnisfen, welke het Moederland met de Volkplanting zoude aangaan. De grootfte fchepen kunnen 'er zo digt aan land koomen, dat zy flegts een kleinen Brug behoeven te maaken van hun Rondhout, om hunne goederen langs dcnzelven te ontlaaden. Alleen zyn zy by hoog water genoodzaakt hun vertrek te verhaasten, dewyl de groote menigte hout, welke de ftroom alsdan medevoert, zich op hunne Legplaats zou op elkander ftapelen, en de zwaarfte touwen in ftukken breeken.
Aan de beide oevers der Riviere, ziet men eene reeks huizen, meest overal digt aaneen gebouwd. Beneden Nieuw-Orleans ftrekken zy zich niet verder uit dan tot den afftand van vyf mylen; ook hebben zy aldaar niet veel aanziens. Nog laager begint de grond binnenwaarts te wyken, en neemt tot
aan



DER BEIDE INDIEN. 163
aan de Zee geftadig af. Op deeze fmalle ftreek lands ziet men niets dan zand of beweegende moerasfen, onbekwaam om tot eene fehuilpJaats voor menfchen te verfïrekken, en eeniglyk geichikt voor Water-vogelen of groote Vliegen. Den Misfisfipi opzeilende, ontmoet men plantaadjen, tot op den affland van tien mylen boven de Stad. I De meest afgelegene zyn aangelegd door Duitfchers, wier onvermoeide arbeid twee P Dorpen heeft Vervaardigd, in welke deeze menfchen woonen; zy zyn de arbeidzaamfte in de geheele Volkplanting. Langs deeze gantfche uitgeftrektheid van vyfcien. mylen 1 beplanten grond, loopt een Dyk of Kade, noodig orri de landeryen te beveiligen tegen 3 de overftrooming, die geregeld in de Lente ij voorvalt. Deeze Dyk zelve wordt bewaard ê door diepe en wyde Gragten, van welke | ieder' Akker omringd is, om het afloopen i van het water, dat deezen Dyk zou kunnen omverre fpoelen, te bevorderen.
Langs deeze geheele uitgeftrektheid, is de ■grond, overal flykerig, zeer gefchikt tot het 1 voortbrengen van allerlei vrugten, die een 1 vogtigen grond vereifchen. Wanneer men dien wil bebouwen, wordt het hoog Riet, waar mede hy bedekt is, by den grond afgefneeden. Zo ras het droog is, wordt het in brand geftooken. De grond vervolgens een weinig omgefpit wordende, opent een vrugtbaarcn fchoot voor de Ryst, Mays, allerlei foorten van Koorn en Peulvrugten; doch de Tarwe tiert 'er niet: zy wordt uitgeput omdat ze te veel ftroo fchiet.
L 2 Mis-
XVI.
BOEK.



IÓ4 GESCHIEDENIS
XVI.
BOEK.
Misfchien zouden ' de plantaadjen , langs de oevers der Riviere verfpreid, met meer oordeels en nuts geplaatst zyn, vier of vyf honderd fchreden, of zelf een halve myl van daar, op kleine hoogten, die 'er vry menigvuldig zyn. Hier zou men gevonden hebben , eene zuivere lucht en een vasten grond; en waarfchynlyk zou het Koorn aldaar weeliger getierd hebben , naadat de boomen zoude zyn weggenomen. Niets zou evenaard hebben der vrugtbaarheid van landen, overgelaaten aan de jaarlykfche overftrooming der Riviere, welke ze orophou lelyk zou bemest hebben met een nieuw flyk, welk de wateren, zakkende, mot sten a*terlaaten. Door den tyd zou men op de beide oevers der Riviere niets anders gezien hebben, dan uitgeftrekte weilanden, met ontelbaare kudden bedekt; dan eene aaneenfchikcling van Boomgaarden , Tuinen, Ryst-Akkers , bekwaam om eene talryke bevolking te fpyzigen. Dit pragtig fchouwfpel zou zich kunnen uitftrekken, van Nieuw-Orleans tot door geheel Neder-Louifiana; Frankryk zou, om zó te fpreeken, op nieuw voortgebragt zyn in de nieuwe waereld.
In ftede van dit - aanloklyk verfchiet, begint, tien mylen boven Nieuw-Orleans, eene onmeetelyke Wildernis, in welke men niets ontmoet dan twee kleine Vlekken van Wilden; deeze Wildernis ftrekt zich dertig mylen verre uit; aan het einde van dezelve koomt men aan de zo genaamde Pwnti-Cou■ pée. Dit is een gewroet van Furopeaanfche Nyverheid. De Misfisfipi maakte hier een
groo-



DER BEIDE INDIEN. 16$
grooten bugt. Heilige Franfchen , zich der moeite getroostende om ten kleine Beek, die agter een uithoek lands lag,'te vermyden, deeden het water der Riviere daarin loopen. Het liep met zo veel gewelds in dit nieuw Kanaal, dat, naa verloop van tyd, de uitfteekende hoek wegipoelde; dit befpaarde zedert den fcheepvaarenden eenen Om^eg van veertfn mylen. Het leedt niet lang, of de oude. bedding was geheel uitgedroogd ; wel haast wierdt zy bedekt met hoornen, groot genoeg om die geenen te doen verbaasd ltaan, die ze hadden zien uitfpruiten. Deeze gelukkige verandering gaf leeven, vastigheid en vermaardheid aan eene der beste Bezittingen van deeze gewesten.
De inwooners, langs de beide oevers der Riviere verfpreid, hebben hunne verblyfplaats verfraaid met allerlei Europifche Vru^tboomen; geen derzelven is veraart. Tot hun eigen gebruik bouwen zy Ryst en Mays.; en om te verzenden, Katoen, en voornaum]yk Tabak. De handel in Timmerhout doet hunnen welvaart toeneemen.
Twintig mylen bjven den afgebroken hoek (Homt"-', oupée), ontvangt de MisfLfjpi de Roode Rivier, aan welke de Franfchen, vyf en dertig mylen van haaren Mond, een Fort gebouwd hebben. Onder de Natchitoches was de grond van magt en Koophandel gelegd. Het ontwerp was, om langs dit Kanaal in de Volkplanting te doen koomen, -het Goud en Zilver van Nieuw-Mexiko, waar van eenige takken zich vry naby tot aan dezelve uitftrekten. Doch de armoede L 3 der
XVf,
BOr.K.



ï66 GESCHIEDENIS
XVI.
koek.
der inwooneren, en hunne geringe gemeenfchap met ryker landen, deeden deeze hoop verdwynen. Het eenig voordeel, welk men uit deeze nabuurfchap trok, was, dat men aldaar de Osfen en Paerden vondt, die" Louifiana ontbraken. Zedert dit landfchap deeze nuttige dieren zo zeer vermenigvuldigd heeft binnen zyne eigen grenzen , dat het, ten deezen opzigte, vreemde hulp kan ontbeeren, leedt het niet lang, of een post, die den Akkerbouw niet ten grondflage hadt, begon met fnelle fchreden agterwaarts te gaan: een verlies zo veel te heilloozer, dewyl het verval van de Volkplantinge der Natchez nog grooter en naadeeliger is.
Haare ligging, honderd en tien mylen van de Zee, was de voordeeligfte, welke d'yberviixe , de Rivier opzeilende, ontmoet hadt. Hy vondt 'er geene, die fraaier was, of daar de Hoofdftad der Volkplantinge, welke men voorneemens was te ftigten, beter kon geplaatst worden. Allen, die haar, naa hem, bezogten, waren even zeer bekoord over de voordeden, welke zy opleverde. Het klimaat was gezond en gemaatigd; de grond gefchikt voor Tabak, Katoen, Indigo, voor allerlei foorten van aardgewasfen; de grond was hoog genoeg om beveiligd te zyn voor de overftrooming; het land open, wyd uitgebreid, wel befproeid, en bekwaam voor alle Bezittingen, welke aldaar zouden kunnen opgerecht worden. De afgelegenheid van den Oceaan belette niet dat de fchepen aldaar konden aan-
koQ-



DER BEIDE INDIEN. 167
toornen. Een zo uitlokkende toeftand hadt,x binnen korten tyd, eene Volkplanting van vyf honderd menfchen aldaar tot ftand gebragt; doch hunne ondraaglyke Eerzucht deedt hen allen wel haast fneuvelen, dooide hand der Wilden, welke zy getergd hadden. Zy, die zich daar heen begaven om hunne plaats te vervangen en hunnen dood te wreeken, deeden deeze Bezitting niet beter bloeien; het zy dat het ontftondt uit hunne eigen verwaarloozing, of dat ze nieuwe zwaarigheden ontmoetten.
Honderd twintig mylen boven de Volkplanting der Natchez," legt de Volkplanting der Acanfas. Zy zou van zeer veel aanziens zyn geworden, indien de negen duizend Duitfchers, welke men in de Paltz hadt geworven, om dezelve te ftigten, aldaar waren ■aangekoomen. Dit was een goedaartig en arbeidzaam Volk. Het kwam om, vóór dat het den eindpaal zyner reize hadt bereikt. De Canadaanen, welke, de Rivier afkoomende, zich aldaar vestigden, vonden 'er een zagt en aangenaam klimaat, een vrugtbaaren grond, overvloed en rust. De gewoonte, in Canada hun eigen geworden, om onder de Wilden te leeven, deedt hun gereedlyk befluiten om de Dochters der Acanfas te trouwen; deeze verbintenïsfen hadden de heilzaamfte uitwerkzels. Nimmer zag men de geringfte verkoeling tusfenen twee zo zeer verfchillende Natiën, door den Huwlyksband vereenigd. Zy hebben geleefd in deeze gemeenfehap en wederkeerige dienstbetooningen, welke de wisfeivailigheid L 4 der
XVI.
BOEK,



i68 GESCHIEDENIS
XVI.
BOLK.
der omftandigheden, door bet verloop der tyden veroorzaakt, vorderde,
Eene afbeelding deezer Eensgezindheid, maar met veel minder evengelykheid, ontmoet men insgelyks onder de Ulineezen, drie honderd mylen van de Acanfas gelegen» want de Volken in Amerika zyn niet zo gelykflagtig als in Europa, doch zy zyn daarom te onafhanklyker, zo wel van binnen, als van buiten. Zy hebben geene Opperhoofden , aan elkander verbonden, om ze over en weder elkander te ontrukken, beurtlings aan elkander op te offeren , en ze zo ongelukkig te maaken, dat zy, van Vaderland of Heer wisfelende, niets hebben te winnen of te verliezen. De Illincefche Natie, in het Noordlykfle gedeelte van Louifiana woonagtig, wierdt geduurig geflagen, en ftondt geftadig op het punt om verdelgd te worden door de Iroquoifen, en andere Natiën, die haar aan den Noordkant aanrandden, wanneer zy de Franfchen uit Canada zag aankoomen. Deeze Europeaanen, wier dapperheid vermaard was in dit gewest der nieuwe waereld, wierden met opene armen ontvangen, als het beste Bolwerk, dat men kon opwerpen tegen eenen ouden, altoos verbitterden vyand. Deeze Vreemdelingen zyn zo fterk vermenigvuldigd, dat zy zes aanzienlyke Dorpen uitmaaken, terwyl de inboorlingen, voormaals zeer talryk, ger fmolten zyn tot op drie Vlekken, wier inwooners te zamen genomen geene twee duir zend zielen uitmaaken. Beiden hebben de Rivier vejlaaten, naar welke het Landfchap
ge.



der beide INDIEN. 169
genoemd wierdt, om zich vervolgens neder te zetten aan den Mond langs de vrugtbaarer en ftreetender oevers Van den Misfisfipi. Deeze Bezitting, welker vrugtbaarheid niet te hoog kan geroemd worden, is de Koornfchuur geworden der geheele Volkplantinge, en zou haar ten overvloede van Koorn kunnen verzorgen, zelf wanneer zy tot aan de Zee bevolkt was. Maar hoe verre is zy nog af van deezen bloeienden toeftand!
In zynen grootften luister, bezat Louifiana nimmer meer dan vyf duizend Blanken, de twaalf honderd man, die deszelfs Krygsmagt uitmaakten , daar onder gerekend. Deeze bevolking was verfpreid langs de oevers van de Misfisfipi, over eene uitgeftrektheid van vyf honderd mylen, en wierdt bcfchermd door twee of drie kleine Forten, meer of min vaneen gelegen. Nogthans was zy niet voortgeteeld door dat fchuim van Europa, welk Frankryk, ten tyde van law, in de nieuwe waereld hadt uitgebraakt. Alle deeze elendigen waren, gelukkiglyk, omgekoomen, zonder huns gelyken te hebben voortgebragt. De Volkplanters van Louifiana waren fterke en kloeke lieden, uit Canada gekoomen, of afgedankte Soldaaten, die het Akkerwerk waardeerden boven een ledigloopend leeven, waarin het vooroordeel hen hoogmoediglyk liet kwynen. Beiden verkreegen van de Regeering, niet flegts genoegzaame landeryen, en Koorn om ze te bezaaien, maar daarenboven een Snaphaan, een Byl, een Houweel, een Koe met haar Kalf, een Haan en zes Hoenders, nevens een gezond en L 5 over-
XVI.
boek,



XVI.
BOEK.
i
ï C (
I \
170 GESCHIEDENIS
overvloedig voedzel voor drie jaaren. Krygs, bevelhebbers en eenige vermogende lieden hadden deeze beginzels van bevolkinge verfterkt, door aanzienlyke plantaadjen, die aan zes duizend SJaaven werk verfchaften.
Van weinig belangs was ondertusfchen de vrugt van hunnen arbeid. De waarde van de verzendingen der Volkplantinge bedroeg jaarlyks niet meer dan twee honderd duizend Kroonen. De verzendingen beftonden in Ryst, Planken, Maysen Peulvrugten, voor de Suiker-Eilanden; in Katoen, Indigo, Tabak en Pelteryen, voor bet Moederland.
Misfchien zou deeze Bezitting, voor welke de Natuur een bloeienden voorfpoed fcheen bereid te hebben, niet gekwynd hebben, hadde men, al van den beginne, den misflag niet begaan, van de landeryen weg te fchenken op het geval aan, en naar de grilligheid der geenen, die 'er om verzogten. Volkplanters, op zich zelve leevende, en door wildernisfen van verfcheiden honderden van mylen van elkander gefchciden, zou men iet niet hebben zien onderneemen, zich ee, ne plantaadje te bereiden, die in Europa eenen Staat zou uitmaaken. In een gemeen Middelpunt gevestigd, zouden zy elkander Dver en weder hulp hebben kunnen bieden; ;n onder de zelfde Wetten leevende, alle ie voordeden eener geregelde en wel aanlegde Maatfchappye genieten. Naar maate le bevolking zou toegenomen zyn, zou men !en kring der landbeplantingen hebben uitebi-eid. In plaats van etlyke horden van Vilden, zou men eene bloeiende Volkplanting



DER BEIDE INDIEN.
Ifl
ting hebben zien voortkoomen, die, mis. fchien, eene vermogende Natie zou zyn geworden. Wat al voordeelen zouden hier uit, zelf voor Frankryk, ontftaan zyn!
Dit Koninkryk, welk jaarlyks van den uitlander zeventien Millioenen ponden Tabak koopt, zou gemaklyk dit voortbrengzel uit Louifiana hebben kunnen ontleenen, Twaalf of vyftien duizend bekwaame Akkerlieden zouden het geheele Koninkryk van deezen tak van vertier voorzien hebben. Aldus dagt en dit hoopte de Regeering, toen zy, in Guyenne, alle de Tabakplantaadjen liet uitrooien. Overtuigd dat de landeryen in deeze provincie gefchikt waren voor beplantingen van de eerfte noodzaaklykheid, voor ryker en aangelegener voortbrengzels, oordeelde zy, het Moederland en der Volkplantinge tevens te zullen dienst doen, door aan het opkoomend Louifiana een middel te bezorgen ter verzendinge van een voortbrengzel, dat, minder tyds, ervarenheids en kosten vorderende, aldaar beter zoude tieren, en meer opbrengen. De wanagting, in welke law, de uitvinder van dit Ontwerp, verviel, deedt zyne redelykfte bedoelingen mislukken en vergeeten, neven de zodanige, die niets dan eene ongeregeld* verbeelding ten grondfiage hadden. De Pag ters, wien deeze veragting ftreelde, ver zuimden niets om haar duurzaam te maa ken; en het moet eenen Burger geoorlofi zyn te zeggen, dat dit niet een der gering fte onheilen is, welke het Finantie weeze der Monarchie heeft berokkend.
XVI.
boek.
I
1
e



1^2
GESCHIEDENIS
XVI.
BofcK.
] 1
i
h ó ó
De rykdommen, welke de Tabak in de Volkplanting zou he bben doen koomen, zouden- haare oogen geopend hebben omtrent de nuttigheid der uitgebreide en fchoone weilanden, met welke zy vervuld is. Wel haast zo'Hen zy bedekt zyn geworden met talryke kudden, wier huiden het Moederland zouden hebben ontflagen van de noodzaaklykheid om ze van andere Natiën te moeten koopen, en wier behoorlyk toebereid en ingezouten vleesch op de Eilanden de plaats zou bekleed hebben van het lerfehe Osfenvleesch. De Paerden en Muilezels, aldaar in de zelfde evenredigheid vermenigvuldigd zynde als het Hoornvee, zouden de Franfche Volkplantingen beVryd hebben van de ifhanklykheid, in welke zy, om dit onöntbëerlyk voorwerp, zich, ten allen tyde', ten lanzien van de Engelfchen en Spanjaarden, nebben bevonden.
De gemoederen, eenmaal in beweeging jebragt zynde, zouden van den eenen tak /an nyverheid tot den anderen zyn op^e:lommen. Den Scheepsbouw zou men niet lebben kunnen nalaaten. De bouwftofren, laartoe dienende, lagen voor de hand. Het md was bedekt met bosfchen, het noodige out voor het hol van 't fehip opleverende. Iet Mast- en Vathout vondt men aan de 'ynboomen, die langs de kusten in menigte roeiden. Het ontbrak 'er niet aan Eikenout tot plankwerk buiten om het fchip: en it zou hebben kunnen vervangen worïh door het Cypresfehout, dat minder on:rhevig is aan fcheuren, buigen of breeken;
en



der beide" INDIEN. tê§
en hetgeen aan hetzelve aan fterkte en hardigheid ontbrak, zou door de dikte kunnen vergoed worden. Met geringe moeite zou men 'er Hennip kunnen teelen, tot de Zeilen en het Touwwerk. Misfchien zou men niets anders dan Yzer derwaarts hebben behoeven te voeren; fchoon het meer dan waarfcbynlyk is, dat in Louifiana Yzer-My. nen zyn. Met reden mag men gisfen, dat de Regeering, door het gelukkig flaagen van byzondere Kooplieden onderrigt, niet zou verzuimd hebben om Timmerwerven aan te leggen voor haare eigen fcheepsmagt; en dat zy in haare Volkplanting Arzenaalen zou gehad hebben, bekwaam om in Amerika zelve Vlooten uit te rusten.
De Bosfchen, dus zonder kosten, en zeil met voordeel, omverre gehouwen, zouden den grond vry gelaaten hebben voor Koorn. Katoen, Indigo, Vlasch, den Olyfboom, ja zelf voor de Zy Je, wanneer een talryker be volking zou gedoogd hebben dat mzn ziel: toeleide op eene bezigheid, tot welke de zagtheid van het klimaat, de menigte var Moerbezieboomen, en eenige welgelukte proefneemingen onophoudelyk uitlokten. Wa zou men niet al hebben kunnen uitregter met eene Bezitting, alwaar de Hemel gemaa tigd, de grond effen, ongerept en vrugtbaai is; en die dus lang niet zo zeer bewoont als doorloopen was van eenige Landzwer vers, zo onoplettend als onbekwaam!
Indien Louifiana was gefteegen tot dei trap van vrugtbaarheid, welke de Natuur al daar van de hand der menfchen fcheen t
vei
XVL
BOEK.
t [ 1



XVI.
BOEK.
i74 GESCHIEDENIS
verwagten, zou 't niet lang aangehouden hebben, of men zou de landing aldaar gereeder en gemaklyker gemaakt hebben. Door geduur i ge oplettendheid, zou men, zonder groote kosten, hier in hebben kunnen flaagen. Genoeg zou het zyn, door middel der dryvende boomen, welk de Rivier medevoert, die menigte van kleine overtogten te floppen, welke den fcheepvaart meer belemmeren, dan zy dien fchynen te bevorderen. De geheele kragt van den Aroom, in een éénig Kanaal vereenigd zynde, zou noodwendig voor hetzelve eenen Mond gegraaven$ en, misfchien, de Baai weggenomen hebben, welke den Mond bykans geflooten houdt. In dat geval zouden de grootfte fchepen, met meer veiligheids, den Misfisfipi zyn binnen geloopen, dan de fchepen van middclbaare grootte immer hebben kunnen doen. Vervolgens zou men de traagheid Van hunnen voortgang na Nieuw - Orleans hebben weggenomen, door het omverre hakken der Bosfchen, welke, tot heden toe, de kragt der Winden onderfchept hebben. Alle kunften ^ alle voordeden zouden, de eene uit de andere, zyn gebooren geworden, ter inftandbrenginge eener bloeiende en magtige Volkplantinge, in deeze groote vlakte van Amerika.
Doch Frankryk heeft de oogen geflooten voor zo veele en groote voordeden, wanneer het een Landfchap , welk de laatfte toevlugt, onder zyne geleedene nadeelen, fcheen te moeten weezen, heeft afgeftaan aan Spanje, dat 'er niet anders dan door bezwaard



DER BEIDE INDIEN. 17$
Étvaard kan worden. Misfchien zal het nog lang, in de oogen der Staatkunde, een bezwaarlyk op te losfen voorftel zyn, te bepaalen, of dit Verdrag van Overdragt niet even heilloos zy voor de beide Kroonen, die zich even zeer verzwakken : de eene door het verlies van 't geen zy heeft afgeftaan; de andere door het aanneemen van hetgeen zy niet kan bewaaren. Maar zal het, voor de Vierfchaar der Zedekunde, geene misdaad zyn, Burgers verkogt of gegeeven te hebben aan eene uitlandfche Mogendheid? Met wat regt, in de daad, befchikt een Vorst over een Volk, dat niet zyne toeftemming geeft om van Heer te wisfelen ?
Zyn de Natiën alles aan de Koningen verfchuldigd? en zyn , de Koningen niets verfchuldigd aan de Natiën? Wat betekent dan het Regt der Volken ? Is het niets anders dan het Regt der Vorften? Deezen, zegt men, ontleenen hunne magt van God alleen. Deeze grondregel, uitgedagt door de Geestlykheid, die de Koningen met geen ander oogmerk boven de Volken verheft, dan om, uit naam der Godheid, over de Koningen zelve te regeeren, is, derhal ven, niets anders dan een yzeren keeten, welke eene geheele Natie onder de voeten van een éénig mensch geboeid houdt? het is, derhalven, niet langer een wederkeerige band van liefde en deugd, van belang en getrouwheid , welke een geflagt, te midden eener Maatfchappye, doet regeeren? Indiende gehoorzaamheid der Onderdaanen eene Wet
van
XVI.
BOEK.



\j6 GESCHIEDENIS
XVI.
JJOEK.
van het Geweeten zy, door God-alleen voor* gefchreeven, zo kunnen zy, derhalven, zich daar van beroepen op de verkondigers van deezen Eeuwigen Wille, tegen het misbruik ces gezags, aan dit verhceven Weezen onderworpen? Indien men de Lydelyke Gehoorzaamheid tot eene Godsdienftige Wet maakt, dan is zy, gelyk alle andere Godsdienftige Wetten, onderworpen aan de Vierfchaar des Geweetens; en in eenen Staat, in welken de Wet van God voor de eerfte en hoogfte Wet wordt erkend, moet men afwagten, tot dat de uitfpraak der Kerke de Geweetens verlichte en beftuure, wegens de natuur en uitgeftrektheid van de magt der Koningen. Te vergeefs zal men zeggen, dat de gewyde Boeken zelve gebieden, de Aardfche Magten te gehoorzaamen. Het is de Kerk f*), aan welke de letter en de mecning deezer Boeken geopenbaard is, en door de Kerk aan de Natiën, die ze hebben aangenomen. Zy alleen kan, derhalven, weeten, tot hoe verre, en tot wat einde, God zyn gezag aan de Aardfche Magten vertrouwd hebbe. De Koningen, zich beroepende op getuigenisfen der Schiftuure, begeeven zich daar door onder de voogdyfehap van de Bedienaars des Èuangeliums. Wanneer zy dan de wapens van de Geestlykheid ontkenen, om de Onderdaanen in flaaverny te houden, kan de Geestlykheid haare eigen wapens te rug neemen, en zich daar van tegen de Koningen
be-
(*) Men herinnere zich, ebt de Schryver deezes Werks eetf hbtj een Lid der Roomfche Kerke is.



Dër beide INDIEN. 177
bedienen. In het Euanjelie zelve, waaruit zy het regt om te regeeren ontleend hebben, zal zy een Schild vinden om het tegen den Degen, en het Zwaard tegen het Zwaard te kanten.
Vergeefs, derhalven, neemen de Vorften de toevlugt tot den Hemel om hunne Regten te wettigen, wanneer zy in hunne pligten nalaatig zyn. De Wet, op welke zy zich beroepen, ftaat tegen hen op. Zy dondert , en banblixemt hen door den mond der Priesteren. Zy verheft haare femme in dé harten van een Volk, welk onder zyn lot zucht. Aldus is hunne magt niet te minder voorwaardelyk, wisfelvallig en aan uitlegging onderhevig; zy is niet minder bepaald door het Godsdienftig Wetboek, waaruit zy dezelve ontleend hebben, dan zy zyn moet door het Natuuriyk Wetboek der Natiën: want de Godsdienst, de eenige teugel der Overheerfchinge, de eenige magt zynde, welke zich door God zeiven ingefteld agt, ën de grondflagen deezer magt niet klaarblykelyker zynde, dan de Leerftellingen en beginzels van den Godsdienst, welke haar tot een voetftuk verftrekt, zo vervalt de Dwingeland in de handen der Geestlykheid, indien het Volk door de Priesters beftuurd wordt, of aan de befcheidenheid zyner Onderdaanen, dewyl, by gebrek aan Priesters, zy zeiven de Regters der Wet zyn.
Maar waarom zoekt het Oppergezag den fchyn aan te neemen, dat het niet van de menfchen afkomftig is? De natuur, de ondervinding, de Gefchiedenisfen, het inwendig
VI. deel. M ge-
XVI.
boek,



XVI.
BOEK.
J78 GESCHIEDENIS
gevoel, overtuigen de Koningen overvloedig, dat zy van de Onderdaanen ontleend hebben alles wat zy bezitten, het zy ze het door de wapens veroverd, of door Verbonden verkreegen hebben. Daar men van het Volk alle de vrugten der gehoorzaamheid ontvangt, waarom zou men niet van het Volk alleen alle de vrugten des gézags aanneem en? Wat heeft men te vreezen van eenen Wil, die zich van zelve onderwerpt, en wat wint. men by het misbruik eener magt , welke men overweldigt? Moet men dezelve niet met geweld bewaaren, wanneer men zich by yerrasfing daar van heeft verzekerd ? En welk geluk geniet een Vorst, die alleenlyk. door geweld regeert, en uit vreeze gehoorzaamd wordt? Zit hy gerust op den Throon, wanneer hy, om te regeeren, zich genoodzaakt, ziet te zeggen, dat by van God alleen zyne Kroon heeft ontvangen? Ontleent niet ieder mensch, met nog grooter regt, van God zyn vryheid en leeven, het onverjaarbaar regt. van alleenlyk door de Reden en de Geregtigheid geregeerd te worden?
Maar waartoe den geheiligden naam van, God aan te roepen, die zo ligt kan misbruikt worden? In de ongelukkige Eeuwen van Godsdienftige dweepery, konde men, met dubbelzinnige woorden, voeden de gemoederen, door eene heerfchende Geestdryvery van 't fpoor gebragt. Maar in den bedaarden ftaat van den Vrede en de Reden, wanneer een Staat befchaafd, groot geworden en bevestigd is, door den geest van onderzoek en berekeninge, door de naafpooringen
ea



DER BEIDE INDIEN. I/f?
en de ontdekking der heilzaame waarheden, welke de Natuurkunde der Zedekunde, tot onderfchraaging der Staatkunde, aan de hand geeft: moeten dan nog, in de duisternisfen der onkunde en dwaalinge, de grondflagen van een wettig gezag gezogt worden ? De welvaart en het heil der Volken, dit is de Opperfte Wet, van welke alle de overige afhangen, en die geen Wet boven zich erkent. Deeze is, ongetwyfcld, de waare grondregel van alle Maatfchappy en. Volgens deeze moeten alle byzondere Wetten verklaard worden,' die allen uit dit beginzel moeten Voortvloeien, daar van de ontwikkeling en het fteunpunt zyn.
Wanneer men deezen Regel toepast op de Verbonden van Verdeelinge en Overdragt, welke de Koningen onder elkander aangaan, blykt het dan, dat zy het regt hebben om de Volken te koopen, te verkoopen en te verruilen, zonder hen raad te pleegen? Hoe, zullen de Vorfren zich het barbaarsch regt aanmatigen om hunne provinciën en hunne Onderdaanen te vervreemden en te verpanden, even als roerende en onroerende goederen; terwyl de eigendommen van hun huis, de bosfchen hunner landeigendommen, de kleinoodjen hunner Kroone, onvervreemdbaare en geheiligde góederen zyn, welke men, m de dringendfte behoeften van den Staat, niet durft aanraaken? - - - Ik hoor eene itemme, uit het binnenfte van Amerika roepende; het is de ftemme eener talryke Volkplantinge 2 zy fpreekt haar Moederland düs aan ï
Ma „ WaÉ
XVI.
BOEK.
I



iSo GESCHIEDENIS
XVI.
T30EK.
„ Wat heb ik u gedaan, dat gy my aan „ een vreemdeling overlevert! Ben ik niet „ uit uwen fchoot voortgekoomen ? Heb ik „ niet voor u-alleen gezaaid, geplant, ge,,. kweekt en gemaaid? Wanneer uwe fche„ pen my overbragten na deeze kusten, zo „ verfcbillende van uw gelukkig klimaat, „ hebt gy toen niet my beloofd, my met „ uwe wapens en met uwe fchepen altoos „ te zullen dekken? Heb ik niet geftreeden „ voor uwe regten, en den grond, dien gy „ my hebt gegeven, verdeedigd? Naadat ik „ dien met myn zweet vrugtbaar heb ge„ maakt, heb ik hem toen niet met myn „ blóed befproeid, om hem voor u te be„ waaren? Uwe kinderen zyn myne Vaders „ of myne Broeders; uwe Wetten maakten ,, mynen roem, en uw naam myne eere uit. „ Deezen naam heb ik zoeken doorluchtig „ te doen worden, zelf onder de Natiën, „ welke dien niet kenden. Onder de Wil„ den heb ik u Vrienden en Bondgenooten „ verworven. Ik ftreelde my met het denk„ beeld, dat ik, ten eenigen dage, tde „ mededinger van uwe mededingers, en de „ fchrik uwer vyanden konde worden. Maar „ neen, gy hebt my verlaaten. Gy hebt, „ buiten myn weeten, my verkogt, door „, een Koopverdrag, welks geheim zelf eene „ verraadery was. Ongevoelige, ondank„ baare Moeder, hebt gy, tegen de flemme „ der Natuure, de knoopen kunnen verbree„ ken, welke my, zelf door myne geboorte, „ aan u verbonden? Wanneer ik, doormid„ del der fchattinge van mynen zwaaren ar-
„ beid,



DER BEID E INDIEN. l8l
„ beid, u het bloed en de melk wedergaf, „ welke ik uit uwe aders had ontvangen, „ dong ik alleenlyk na de vertroosting om „ onder uwe Wet te mogen leeven en fter,, ven. Dit hebt gy niet gewild. Gy hebt „ my myn Gezin ontrukt, om my te fchen„ ken aan een Meester, die niet van myne „ verkiezinge was. Geef my mynen Vader „ weder, o vvreede; geef my weder aan „ hem, wiens naam ik, zedert myne teder„ fte kindsheid, heb leeren ftamelen. Gy „ kunt wel, tegen mynen dank, my onder„ werpen aan een juk, welk myn hart ver„ foeit; maar dit zal flegts een tyd duuren. 5, Ik zal kwynen, ik zal van pyn en zwak„ beid fterven; of zo ik het leeven en de ,, kragten wederom bekoome, zal het zyn *„ om my te onttrekken aan de banden, die ,, ik vervloek; al moest ik ook my aan uwe „ vyanden overleveren."
Louifiana, met 'er daad onderdrukt door zyne nieuwe meesters, heeft een juk willen affchudden, welk het verfoeide, toen 't het nog niet gedraagen hadt; maar door Frankryk bedwongen, toen het zich wederom in zyne armen kwam werpen, is het op nieuw vervallen in de boeien, welke het ondernomen hadt te verbreeken. De wreedheden, welke een te veel gezag hebbende Regeering tegen hetzelve heeft gepleegd, hebben niets anders uitgewerkt, dan eenen haat te vermeerderen, te diep geworteld om uitgerooid te kunnen worden. Onder dusdanige fchikkingen, kan de Volkplanting zich niet met de hoop op eenigen voorfpoed ftreelen. Schoon M 3 Ca-
XVI.
BOEK.



18* GESCHIEDENIS
XVI.
BOEK.
Canada van Moederland veranderd is, het zal niet de zelfde hinderpaalen tegen zyne beterwording ontmoeten.
Omtrent den tyd, als het Utrechtfche Verbond geflooten wierdt, bevondt zich dit gewest in eenen ftaat van onbefchryflyke zwakheid en armoede. Dit was het gevolg van den misflag der eerfte Franfchen, welke men zich aldaar veel meer hadt zien nederwerpen dan vestigen. Het meerengedeelte hadt zich vergenoegd met in de Bosfchen te ftroopen. De weldenkendften hadden eenige plantaadjen begonnen; doch zonder keuze en gevolg. Een landftreek, alwaar men in haast gebouwd en gezaaid hadt, wierdt zo onbezonnen verlaaten als ontgind. De onkosten, evenwel, welke het Moederland in deeze Bezitting deedt, en de handel in Pelteryen, verfchaften, by tusfchenpoozen, den inwooneren eenige ruimte. Doch zy verlooren'die wel haast, in eene reeks van ongelukkige Oorlogen. In den jaare 1714, bedroegen de goederen, welke uit Canada wierden uitgevoerd, niet boven de honderd duizend Kroonen. Deeze fomme, gevoegd by die van drie honderd en vyftig duizend Livres, welke de Regeering derwaarts overmaakte, waren het eenig middel voor de Volkplanting, om de Koopmanfchappen te betaalen, welke zy uit Europa ontving. Van hier dat zy zo weinig goederen ontving, dat de inwooners vry algemeen genoodzaakt waren, in naavolging der Wilden, zich met Beestenvellen te kleeden. ~ Zodanig was de befchreienswaardige toeftand van een getal van twintig duizend Franfchen,
wel-



BEK. BEIDE INDIEN.
Ï83
welke men in deeze onmeetelyke landftreeken telde.
Het gezond verftand, dat zich toenmaals over een groot gedeelte van den aardbodem verfpreide, verloste Canada uit den ftaat van dofgeestigheid, in welke het zo lang gedompeld hadt gelegen. Uit de Volkstellingen, in de jaaren 1753 en J758, gedaan, welke na genoeg het zelfde getal opleverden, blykt, dat dit Landfchap bevatte een en negentig duizend zielen, behalven de geregelde Troepen, welke, naar vereisch der omftandigheden, meer of min talryk waren.
Onder deeze optelling waren niet begreepen , de talryke Bondgenooten , verfpreid door eene uitgeftrektheid van twaalf honderd mylen in de lengte, en door eene vry groote breedte; noch zelf de zestien duizend Indiaanen, in het middelpunt of de nabuurfchap der Franfche plantaadjen gehuisvest. Geene van beiden waren immer onder het juk gebragt. Te midden eener groote Europifche Volkplantinge, handhaafden dekleinfte Volkjes hunne onafhanklykheid. Alle menfchen fpreeken van Vryheid; de Wilden alleen bezitten dezelve. Niet alleen de geheele Natie, maar ieder mensch, daar toe behoorende, is waarlyk vry. Het gevoel zyner onafhanklykheid werkt op alle zyne gedagten, op alle zyne daaden. In het Paleis van een Afiatifchen dwingeland zou hy met de zelfde aandoeningen treeden, als in de hut van eenen Landman; hy zou door de rykdommen, noch door de magt verbluft worden. Het is het geflagt, het is de mensch, het is zyn NatuurM 4 ge-
XVI.
BOEK.



XVI.
BOEK.
i
:
184 GESCHIEDENIS
genoot, dien hy bemint en eerbiedigt. Eenen Meester alleen zou hy kunnen haaten en dooden.
Een gedeelte van de inwooners der Franfche Volkplantinge hieldt zyn verblyf in drie lieden. Quebek, de Hoofdilad van Canada, legt vyftien honderd mylen van Frankryk, en honderd twintig mylen van de Zee. Halvemaanswyze gebouwd op een Schier-Eiland, door den ftroom St. Laurens en de Rivier St. Karei geformeerd, heeft zy het gezigt op uitgebreide velden , die haar verryken, en op eene zeer veilige Ree, welke aan meer dan twee honderd fchepen legplaats verleent. Twee derde deelen zyn met Water en Rotzen bedekt; deeze befchermen haar kragtdaadiger, dan de Vestingwerken, opgeworpen Dp Bolwerken, die het Schiereiland doorfnyden. De huizen der Stad zyn in een goeden hiaak gebouwd. In het begin des jaars 17*79, telde men aldaar ongeveer tien duizend zieen. Het was het middelpunt des Koophandels, en de Zetel der Regeeringe.
De Stad der Drie-Rivieren, tien jaaren ïaa Quebek gebouwd, en dertig mylen hooier op gelegen, was haare opkomst verfchulligd aan de gereede gelegenheid, welke de Vilden uit hec Noorden aldaar ontmoetten, >m hunne Koopmanfchappen te verruilen. )och deeze Bezitting, die, in den beginne,' eer bloeide, heeft haare Bevolking nimmer looger kunnen brengen dan op vyftien honerd inwooners: dewyl het niet lang leedt, >f de handel in Pelteryen wierdt van deeze
Markt-



DER BEIDE INDIEN. 185
Marktplaatze afgetroond, om vervolgens geheel en al*zich na Montreal te begeeven.
Dit is een Eiland, tien mylen lang, op 't meest vier mylen breed; het wordt geformeerd door de Rivier St. Laurens , zestig mylen boven Quebek. Van alle landen, die- het omringen, is 'er geen, daar het klimaat zagter is, de Natuur een bekoorlyker aanzien heeft, en de grond vrugtbaarer is. Eenige hutten, die, in den jaare 1640, om zo te fprecken, aldaar nedergeworpen waren, veranderden in een regelmaatig gebouwde en wel bewaterde Stad, die vier duizend inwooners bevatte. In 't eerst lag zy bloot voor de aanvallen der Wilden; maar zy wierdt omgeeven van een Muur, van Schietgaten voorzien, en ongeveer vyftien voeten hoog. Zy raakte in verval, toen de invallen der Iroqucifen de Franfchen noodzaakten , verder af Forten op te werpen, om zich van den Pelteryhandel te verzekeren.
De overige Volkplanters, die binnen de Bolwerken deezer drie fteden niet beflooten waren, woonden niet in Vlekken; maar waren Jangs de oevers van den. St. Laurens verfpreid. Naby zynen Mond zag men geene Volkplanters. De grond is 'er bergagtig, onvrugtbaar, en brengt het Koorn niet tot rypheid. De plantaadjen wierden eerst aangelegd , aan den Zuidkant, vyftig mylen, en aan den Noordkant, twintig mylen beneden de Stad Quebek; zy waren wyd van elkander gelegen, en op eenen grond, die geen zeer ryken Oogst voortbrengt. Niet eerder dan in de nabuurfchap deezer Hoofdftad, M 5 be-
XVI.
BOEK.



XVI.
EO£K.
I
] I
1
I
i
2 \
e z
4
186 GESCHIEDENIS
begonnen de velden waarlyk vrugtbaar te worden; doch hunne vrugtbaarheid nam toe, naar gelang men nader aan Montreal kwam. Niets fraaier of bekoorlyker konde men aanfchouwen, dan de ryke Zoomen van dit lang en wyd Kanaal. Bosfchen hier en daar verfpreid, verfierd door met ruig begroeide bergen, en weilanden met kudden bedekt; Akkers met Koornhalmen bekroond; beekjes, die zich in de Rivier ontlastten; Kerken en Kasteelen, welke men, midden door de boomen, hier en daar ontdekte : dit alles maakte eene aaneenfchakeling van Landgezigten uit, in wier bewondering het oog zich niet kon verzadigen. Nog veel treffen deisou dit fchouwfpel geweest zyn, indien men liet Bevelfchrift van den jaare 1745 ware naagekoomen, welk den Volkplanter verboodt, zyne eigendommen te verdeden, zo zy geen inderhalve morgen in de breedte, en dertig jf veertig in de diepte hadden. Traage Erf'enaamen zouden het Erfgoed hunner Vade•en niet meer van elkander gerukt hebben. £y zouden genoodzaakt geweest zyn, nieuwe jlantaadjen aan te leggen: en onoverzienlyke mbebouwde velden zouden dyken en bedante Vlakten niet meer vaneen gefcheiden ebben.
De Natuur zelve regelde den arbeid des Ujkermans. Zy hadt hem geleerd, af te ien van de wateragtige en zandige landeryen; an alle de zulken, in welke de Pyn-, Denncn Cederboom eene eenzaame fchuilplaats ogten. Maar wanneer hy eenen grond beekt zag met Masthout, met Eikenboomen,
met



PER BEIDE INDIEN. IS?
jnet Beuken-, Booghouten- en Kriekeboomen, kon hy verwagten, zonder bemesting, twintigvoud Tarwe, en dertigvoud Indisch Koorn van dezelve te zullen inzamelen.
Alle deeze Bezittingen, fchoon allen niet even uitgeftrekt, hadden, nogthans, uitgebreidheids genoeg ter vervullinge van de behoeften der Volkplanteren. Weinige waren 5er, die niet, zonder eenig onderfcheid van vrugtbaarheid, voortbragten, Rogge, Mays, Garst, Vlasch, Hennip, Tabak, Peulvrugten, en eene menigte en voortreffelyk foort van Moeskruiden.
De meeste Planters bezaten een twintigtal Schaapen, wier vagt voor hun van groote waarde was; tien of twaalf Koeien, die hun Melk verfchaften, en vyf of zes Osfen, die tot den Landbouw gebruikt wierden. Alle deeze dieren waren klein, maar leverden zeer fmaaklyk vleesch op. Zy maakten het gedeelte uit van eene onbekrompenheid, den landlieden in Europa onbekend.
Dit flag van rykdom ftelde de Volkplanter? in ftaat, om een vry groot getal Paerden te bezitten, die niet fraai, maar tegen vermoeid heid gehard, en bekwaam waren om ovei de fneeuw een zeer verren weg af te leggen Van hier dat men 'er vermaak in ftelde on ze in de Volkplanting aan te fokken; er deeze lief hebbery ging zo verre, dat men geduurende den Winter, Koorn aan hun ver fpilde, waaraan de menfchen, in anden jaargetyden, zomwylen gebrek leeden.
Zodanig was de toeftand van drie en tact tig duizend Franfchen, langs de oevers va
de
XVÏ.
BOEK.
L
:
|
a 11



i88 GESCHIEDENIS
XVI.
BOEIC.
i (
A l t t
e v
V
p F rr P le
b(
den ftroom St. Laurens verfpreid of te zamen vereenigd. Boven de plaats, daar hy zynen oorfprong nam, en in de landen, onder den naam van Boven-land bekend, ontmoette men acht duizend Franfchen, zich veelal meer op de Jagt en den Koophandel, dan op den Landbouw toeleggende.
Hunne eerfte Bezitting was Cataracoui, of het Fort Frontenac, in den jaare 1Ó71 gebouwd, aan den Mond van het Meir Öntario, om de invallen der Engelfcben en Iroquoifen te beteugelen. De Baai daar ter plaatze diende tot een haven voor de Koop. raardy- en Krygsvloot, welke men op deeze ileine Zee hadt opgericht, alwaar de ftornen niet minder veelvuldig en niet min gelucht zyn, dan op den Oceaan.
Tusfchen het Meir Ontario en het Meir Erié, die ieder drie honderd mylen in den >mtrek hebben, ligt een vast land van veerien mylen. Deeze hoek lands wordt in het aidden doorfneeden door den berugten Waerval van Niegra, welke om zyne°hoogte, reedte en gedaante, als mede de menigte n het geweld zyner wateren, met reden oor den verbaazendften Waterval der geheele aereld wordt gehouden. Boven deezen ragtigen en fchroomverwekkenden Val, hadt rankryk Vestingwerken aangelegd, metoogerk om den Wilden het vervoeren hunner ïlteryen na de mededingende Natie te betten.
Aan geene zyde van het Meir Erié ligt ne landftreek, by den naam van de Straat ïkend. Zy overtreft geheel Canada in zagt,
heid



DER BEIDE INDIEN. l8o
heid van klimaat, in fchoonheid en verfcheidenheid van landverfchiet, in vrugtbaarheid -van den grond, in overvloed van Wild en Visch. Om deeze landftreek tot eene bekoorlyke verblyfplaats te maaken, heeft de Natuur alles aangewend. Maar het was niet de aangenaamheid des verblyfs, welke, in het begin deezer Eeuwe, de Franfchen bewoog om zich aldaar te vestigen. Veel kragtiger noopte hen de nabuurfchap van verfcheiden Wilde Natiën, van welke zy veele Pelteryen konden ontvangen. Deeze handel maakte een vry fpoedigen opgang.
Het gelukkig flaagen deezer nieuwe Bezittinge deedt de post te Michillimakinac vervallen; dezelve was honderd mylen verder gelegen , tusfchen het Meir Michigan, het Meir Huron en het Boven-Meir, alle drie , bevaarbaar. Het grootfte gedeelte van den Koophandel, welke aldaar met 's Lands Inboorlingen wierdt gedreeven ,. gefchiedde in de Straat, alwaar hy zich vestigde.
Behalven de Forten, van welke wy geil fproken hebben, ontmoette men eenige van ï minder aangelegenheid, hier en daar opgejfj worpen aan.de Rivieren of in de Engten ij der Bergen. Want de eerfte aandoening des $ belangs, is het wantrouwen; en deszelfs eerI "fte beweeging is, de aanval van anderen of J de verdeediging van zich zeiven. Ieder dee!3 zer Forten hadt eene Bezetting in, die de Franfchen, in de nabuurfchap gevestigd, met :| haare wapenen dekte. Gezamentlyk maakten zy een getal uit van acht duizend zielen, I welke men in het Bovenland telde.
Alle
XVI.
BOEK.



XVI.
BOEK.
190 GESCHIEDENIS
Alle de Volkplanters deezer Natie, in Canada gevestigd, bezaten geene Zeden, het klimaat, welk zy bewoonden, waardig. Die het platte land bewoonden, bragten den Winter in ledigheid door, met veel deftigheids by een kachel zittende. Wanneer de Lente hen tot den onvermydelyken arbeid der landen noopte,' bewerkten zy dezelve oppervlakkiglyk, zonder ze te bemesten, bezaaiden ze zonder overleg, en keerden vervolgens weder tot eene volkomene ledigheid, den tyd, dat het gezaaide ryp wierdt, afwagtende. In een land,, welks bewooners te hoogmoedig of te lui waren, om zich tot dagwerk te verhuuren, was ieder Gezin genoodzaakt voor zynen eigen Oogst te zorgen; en nimmer befpeurde men aldaar die leevendige vrolykheid, welke, in de lieflyke Zomerdagen , de zamen vergaderde Maaiers noopt om het Koorn van hunne uitgeftrekte Akkers af te maaien. De Oogst der Canadaanen beftondt altoos flegts in een weinig Koorn van ieder foort, een weinig Hooi en Tabak, eenige Appelboomgaarden, tot het bereiden van Ciderdrank dienende, Kool. en Uijen. Dit was het alles, dat eene van hunne plantaadjen uitmaakte.
Van waar ontftondt deeze overmaate van agteloosheid of luiheid ? Hit verfcheiden oorzaaken. De overmaatige koude der Winters, die den loop der Rivieren ftremde, deedt alle de werkzaamheid der menfchen ópèhorten. Eene langduurige gewoonheid aan Ie rust, welke, geduurende den tyd van acht naanden, als het gevolg was van een zo
ftreng



DER BEIDE INDIEN. IQÏ
fireng klimaat, maakte, zelf in de aangenaamfle en fchoonfle dagen, den arbeid ondraaglyk. De menigvuldige Feesten van eenen Godsdienst, die door de Feesten zelve is voortgeplant, bcletteden de voortkomst, en ftremden den voortgang der nyverheid. Het is zo gemaklyk, zo natuurtyk, Fyn te zyn, wanneer men daar door van den arbeid wordt ontflagen. De zucht tot den wapenhandel, cindelyk, welke men voordagtelyk verwekt hadt onder deeze kloekmoedige en fiere menfchen , maakte hen voorts van het Akkerwerk geheel afkeerig. Eeniglyk op Krygsroem gefteld, beminden zy niets zo zeer als den Oorlog, hoewel zy dien zonder foldy voerden.
De bewooncrs der fteden , voornaamlyk van de Hoofdftad, bragten den Winter even eens als den Zomer door, in eene algemeene en geftadige verwydering en verflrooidheid. Geene de geringfte aandoenlykheid befpeurde men in hun voor het fchouwtooneel der Nataure, noch voor de vermaaken der verbeeldingskragt; geenen fmaak voor de Weetenfchappcn en Kunften, geen Lees- noch Leerzucht. Verlustiging was hunne eenige drift; en in hunne gezelfchappen was het dansfen het geliefde vermaak van lieden van allerleien ouderdom. Deeze leevenswyze verfchafte eene oppermogende heerfchappy aan de Vrouwen, die allerlei bekoorlykheden bezaten, behalven die zagte aandoeningen der ziele, die alleen de waarde en de bekoorlykheid der fchoonheid is. Leevendig, vrolyk, op tooi van kleederen en minnehandel gefield, Haagden
XVL
IIOÉK.



lp* GESCHIEDENIS
XVI.
BOEK.
den zy gelukkiger in anderen de Liefdedrift in te boezemen, dan zelve die te gevoelen. In de beide fexen befpeurde men meer Devotie dan Deugd, meer Godsdienfligheids dan Vroomheids, meer zucht tot Eer dan waare Eerbaarheid. Het Bygeloof verzwakte aldaar het Zedelyk Gevoel, gelyk overal gebeurt, daar men zich diets maakt, dat de Godsdienstplegtigheden de plaats der Goede Werken vervullen, en dat de misdaaden door Gebeden worden uitgewischt.
De ledigheid, de vooroordeelen, de beuzelaary, zouden in Canada niet zo zeer de overhand hebben genomen, indien de Regeering aldaar de gemoederen met heilzaame en weezenlyke zaaken hadt bezig gehouden. Maar alle Volkplanters, zonder uitzondering, moesten aldaar eene blinde onderdaanigheid betoonen aan een gezag, dat geheel op het Krygswcezen ruste. Het langzaam en zeker beloop der Wetten was aldaar onbekend. De Wil des Opperhoofds, of zyner Stedehouderen, was eene Godfpraak, welke men zelf niet konde verklaaren, een fchroomverwekkend Bevelfchrift, welk men zonder onderzoek moest ondergaan. De verwylingen, de fchaêverhaalingen , de eereverfchooningen, waren misdaaden in de oogen eenes Dwingelands, welke de magt hadt overweldigd, om door zyn bloot'woord te ftraffen of vry te fpreeken. In zyne handen hieldt hy de gunstbetooningen en de ftraffen, de belooningen en de verfteekingen, het regt om zonder fcbyn van misdaad in de gevangenis te werpen, het nog geduchter Regt, om alsdaaden
van



Ser beide INDIEN. 193
van Geregtsóeffeninge te doen eerbiedigen, alle de ongeregeldheden Zyner grilligheid.
In de vroegfteïtfden was deeze volftrekte tnagt niet bepaald aan de dingen, den Oorlog en het Staatkundig Beftuur betreffende; zy ftrekte zich uit tot het Burgerlyk Regtsgebied. De Landvoogd deedt willekeurig, én zonder verdere beroeping, uitfpraak over alle pleitgedingen , welke tusfchen de Volkplanters ontftonden; Gelukkiglyk reezen deeze gefchillen zelden in een land, alwaar, om zo te fpreeken, alles gemeen was. Ken zó gevaarlyk gezag hieldt ftand tot in den jaare 1663, het tydftip, wanneer in de Hoofdftad een Regtbank wierdt opgericht, ter beflisfende vonnisvellinge over alle pleidooien der Volkplantinge. Het Paryfche gebruik 3 gémaatigd door dé, plaatslyke omftandigheden, maakte het Wetboek deezer Wetten uit.
Dit Wetboek was verminkt noch misvormd; door een mengelmoes van GeldWetten. De Gaarders van 's Lands middelen vorderden in Canada niets, behalven een weinig Schot en Lot, eene geringe belasting van de inwooners van Quebek en Montreal, tot het onderhoud der Vestingwerken deezer plaatzen; inkoomende Regten, maar die al te zwaar waren, als mede uitgaande Regten van de Goederen en Koopmanfchappen. Dit alles te zamen genomen, bragtj in den jaare 1747, flegts een inkoomen op van twee honderd zestig duizend twee honderd Livres.
De landeryen waren door de Regeering niet belast, maar zy genooten daarom géene
VI. DEEL. ' N Vül-
XVI.
BOEK.



XVI.
.BOEK.
194 GESCHIEDENIS
volkomene fchattingvryheid. Zedert de eerfte oprichting der Volkplantinge, hadt mem een grooten misflag begaan,door aandeKrygs. bevelhebbers en Edellieden te vergunnen een grondgebied van vier mylen in de breedte, en van eene onbepaalde diepte. Deeze groote_ Eigenaars, door de geringheid hunner middelen en weinige ervarenheid in den Landbouw , onbekwaam om de uitgebreide Bezittingen ten voordeele aan te wenden, waren eenigermaate genoodzaakt, dezelve uit te deelen aan Soldaaten en Akkerlieden, onder voorwendzel van een altoosduurenden huur. Dus wierdt in Amerika ingevoerd, eene afbeelding der Leenregeeringe * die langen tyd het verderf van Europa was. De Leenheer ftondt negentig Morgens af aan elk van zyne Leenmannen, die, van hunnen kant, zich verbonden om op zynen Molen te maaien, en hem jaarlyks te betaalen een of twee ftuivers van liet Morgen, en anderhalven Schepel Koorn voor de geheele vergunning. Deeze regten, fchoon middelmaatig, verzorgden eene groote menigte ledig loopers van onderhoud, ten koste van dien rang van Burgers, met welken alleenlyk eene Volkplanting behoorde bevolkt te worden,Haare waare inwooners, de arbeidzaame lieden, zagen, daarenboven, den last van eenen Adel, die van zyne Renten leefde, grooter worden, door de afperzingen der Geestlykheid. In den jaare 1667, wierdt het regt der Finantie ingevoerd. Het wierdt, in de daad, gefteld op het zes en twintigfte gedeelte van den Oogst, ondanks het geroep
van



der beidé INDIEN. 195
van dit inhaaiig Genootfchap ; maar het bleef niettemin eene knevelaary, in een land, al waar de Kerkelyken een eigendom bezaten, toereikende tot hun beftaan.
Zo veele ftrikken, by voorraad den Akkerbouw gefpannen, maakten het der Volkplantinge onmogelyk om tebetaalen, hetgeen zy uit het Moederland moest ontvangen. Het Franfche Ministerie was 'er, ten laatfte j zo zeer van overtuigd, dat het, naa, ten allen tyde, het invoeren der Fabriken iri Amerika hardnekkig verbooden en te keer gegaan te hebben, in den jaare 1706, zich verpligt oordeelde, dezelve aldaar te moeten aanmoedigen. Doch zyne te laat koomende uitnodigingen hadden flegts eenige geringe gevolgen. Aan eenige gemeene Lywaaten, en eenige flegte grove Wollen Stof fen, befteedden de Volkplanters alle hunne nyverheid.
Niet meer treks hadden zy tot de Visfchefyen dan tot de Fabriken. De eenige Visfchery, welke goederen ter verzcndinge opleverde, was die van den Z?e-Welf. Dit' Dier heeft men onder de Visfehen geplaatst, hoewel het niet ftorri is, en altoos op het land gebooren wordende, aldaar meer tyds dan in het water doorbrengt. Zyn hoofd heeft eenige overeenkomst met dat van een Dog. Het heeft vier zeer korte pooten; doch de agterfte zyn de kortfte: zy dienen hem veeleer om /te kruipen dan om te loopen. Van ; hier dat zy de gedaante hebben van vinnen, terwyl de voorfte pooten van nagelen voorzien zyn. Hy heeft een harden huid, me!
N 2 kon
XVI.
boek.



XVI.
BOEK.
196* GESCHIEDENIS
kort hair bedekt. Hy wordt wit gebeuren, maar, opgroeiende, wordt hy rosagtig of zwart. Zomtyds heeft hy alle deeze drié kleuren te gader.
Men onderfeheidt de Zee-Wolven in twee fóörten. Dié van de grootfte foort weegert zomtyds twee duizend ponden, en fchynen een fcherper Neus te hebben dan de andere. De kleine, wier vel doorgaans zwart en wit gevlekt is, zyn leevendiger, en beter gefchikt om zich uit de ftrikken, hun gefpannen, te redden. De Wilden weeten ze in Zo verre te temmen, dat zy hen naaloopen.
Op de klippen, en zomtyds op het ys-.;paaren deeze beide foorten, en werpen de Moeders haare Jongen. Doorgaans draagert zy twee tevens; zy zoogen hen dikmaals in het water, doch meestal op het drooge. Wanneer zy hen willen leeren zwemmen, draagen zy hen, zegt men, op den rugy laaten ze van tyd tot tyd in het water loopert, vatten ze vervolgens op, en houden met deeze oeffemng aan, tot dat Zy in ftaat zyn om alleen de golven te tarten. De meeste kleine vogelen huppelen van den eenen tak op den anderen, voör dat zy in de lucht vliegen. De Arend draagt de jonge Adelaars, om hen te gewennen de Winden te tarten. Is het te verwonderen , dat de Zee-Wolvin, op het land gebooren, haare Jongen leere in het water te leeven?
De manier,- om dit tweeflagtig dier te visfehen, is zeer eenvoudig. Hy heeft de gewoonte, wanneer hy zich in Zee onthoudt, met vloeiend water na de Kreeken
te



D E B. BEIDE INDIEN. 197
$e zwemmen, Zo ras men de plaats heeft opgemerkt, alwaar zy in groote menigte te gamen koomen, omringt men dezelve met Netten en ftokken , zonder eenige andere voorzorge te gebruiken, dan dat men eene kleine ruimte open laat, daar zy kunnen binnen koomen. Wanneer het hoog water is, wordt de opening geflooten; en naadat het water is weggeloopen, blyft de prooi op het drooge leggen. Voorts behoeft men geene andere moeite aan te wenden, dan hem af te maaken. Zomtyds agtervolgt men ? in Canoes, deeze visfehen na hunne verzamelplaatzen, alwaar men ze met den fnaphaan doorfchiet, zo ras zy, om adem te haaien, den kop boven water ftecken. Indien ze flegts gewond zyn, worden ze ligt gevangen; maar zyn ze dood gefchooten, zo zinken zy na den grond; doch zekere groote honden, 'er op afgerigt om hen op eene diepte van zeven of acht vademen waters te yangen, zoeken ze en brengen ze op.
In 't eerst wierdt het vel der Zee-Wolven tot Moffen gebruikt; vervolgens heeft men zich daar van bediend om Koffers te bekleeden, en 'er Schoenen en kleine Laarsjes van te maaken.- Wanneer het behoorlyk bereid wordt, heeft het na genoeg den zelfde korrel als het Marokein. Indien het, van den eenen kant, minder fyn is, het behoudt, aan de andere zyde, langer zyne frischheid.
Het wordt in 't algemeen geloofd, dat het vleesch van den Zee-Wolf niet kwaad van fmaak is, maar hec is voordeeliger,. het N 3 £0Ê
XVI.
BOEK»



198 GESCHIEDENIS
XVI.
BQJ2K.
tot Traan te kooken. Ten dien einde behoeft het flegts, in een koperen of aarden; vat, op het vuur gezet te worden. Dikwyls zelf vergenoegt men zich met het maaken van groote vierkanten van planken, op welke het vet deezer Dieren wordt uitgefpreid. Het fmelt aldaar van zelf, en de Traan loopt door eene opening, daar in gemaakt. Langen tyd blyft dezelve klaar; zy beeft geen reuk; zy laat geen droesfem op den grond leggen; zy wordt gebruikt om ze te branden, of ook om daar mede huiden te bereiden.
Canada zondt jaarlyks op den Zee-Wolf Vangst, die in de Golf St. Laurens gefchiedde, vyf of zes kleine fchepen, en vaardigde een of twee ten minnen van dezelve af na de Antilles. Het ontving van de Eilanden, negen of tien fchepen, gelaaden met Taffia, Melasfen, Koffy en Suiker; en uit Frankryk ongeveer dertig fchepen, wier laading te zamen genomen negen duizend vaten konde uitmaaken.
Geduurende den tusfchentyd, tusfchen de twee jongstverloopen Oorlogen, welke de bloeiendfte tyd der Volkplantinge was, bedroegen haare verzendingen niet meer dan één Millioen, twee honderd duizend Livres aan Pelteryen; acht honderd duizend Livres aan Beverhuiden; twee honderd vyftig duizend Livres aan Traan van Zee-Wolven, even zo veel aan Meel of Erwten; en honderd vyftig duizend Livres aan allerlei foorten van Hout. Alle deeze goederen te zamen genomen, maakten jaarlyks eene fomme



DER BEIDE INDIEN. IQQ
sne uit van twee Millioenen zes honderd vyftig duizend Livres: eene fomme, niet toereikende ter betaalinge der Koopmanfchappen, die uit het Moederland kwamen. De Regeering betaalde 't geen 'er te kort kwam.
Kort naa den eerften aanleg der Bezittinge van Canada, zagen de Franfchen 'er bykans geen Geld. Het weinige, dat de zulken, die 'er zich van tyd tot tyd kwamen vestigen, aanbragtcn, vertoefde 'er niet lang: dewyl de behoeften der Volkplantinge het fpoedig buitenlands deeden gaan, Dit was een ongemak, 't welk den Koophandel, en den voortgang des Akkerbouws, vertraagde. In den jaare 1760, deedt het Hof van Verfailles, voor alle zyne Amerikaanfche Bezittingen, een munt flaan, aan welke het een byzonderen (tempel en eene ingebeelde waarde gaf, een vierde hooger, dan die der Muntfpecien, welke in het Moederland gingen. Maar dit hulpmiddel verfchafte het voordeel niet, welk men zich daar van, ten rninften voor Nieuw-Frankryk, hadt beloofd. Hierom wierdt het, omtrent het einde der jongstverloopene Eeuwe, voegzaam geoordeeld , in Canada Papier in de plaats van Metaalep te Hellen, tot het betaalen der Troepen, en andere Lands onkosten. Deeze uitvinding hadt een goed uitwerkzel, tot in den jaare 1713, wanneer men gebrekkig wierdt in het naakoomen der verbintenisfen, door de Beftuurders dei Volkplantinge aangegaan. De Wisfelbrieven. welke zy op 's Lands Kas van het MoederN 4 land
XVI.
30EK.



XVI.
BOES.
29Q GESCHIEDENIS
land trokken, wierden niet betaald, en raakten, zints dien tyd, in kleinagting. ïn den jaare 1720, wierden ze betaald,maar met een ve/lies van vyf achtfte deelen..
Dit voorval deedt in Canada het Geld wederom in gebruik koomen; doch dit duurde 11 ;g.ts omtrent twee jaaren. De Kooplieden, en alle die geenen onder de Volkplanters, welke penningen na, Frankryk hadden over te maaken, vonden het bezwaarlyk, kostbaar en gevaarlyk, gereed Geld derwaarts te zenden ; zy waren de eerften, die om de Jerftelling van het gemunt Papier verzoeten. Men maakte Kaarten, die met de Wapens, van Frankryk en Navarre heftempeld, en door den, Gouverneur, den Intendant en den Contrarolleur getekend waren. Men hadt er van vier en twintig, van twaalf, van zes en van drie Livres; als mede van dertig, van vyftien, van zeven Huivers en zes penningen. Al dit Papier te zamen genomen, bedroeg met; meer dan de waarde van één Millioen. Wanneer deeze fomme niet toereikende wierdt bevonden ter vervullinge der behoeften, wierden dezelve aangevuld door Ordonantien, door den Intendant alleen getekend; dit was de eerfte misflag; en zy waren, ten aanzien van het getal, niet bepaald; dit was een nog fchreeuwender misbruik. De klemfte waren van twintig ftuivers, en de grootfte van honderd Livres. Deeze verfchillende Papieren waren gangbaar in de Volkplanting; zy bekleedden aldaar de plaats van Geld, tot in Wynmaand. Dit was het uiterfte tydftip, dat de fchepen uit Canada
moes-



}B E R BEIDE INDIEN. 201
poesten vertrekken. Toen wierden alle deeze Papieren veranderd in Wisfelbrieven, die in Frankryk moesten betaald worden door de Regeering, die geoordeeld wierdt, de waarde daar van gebruikt te hebben. Doch derzelver getal was dermaate toegenomen, dat 's Vorften Schatkist, in den jaare 1745, niet meer in ftaat was dezelve te voldoen, en derzelver betaaling moest uitftellen. Eenoivgelukkige Oorlog, twee jaaren daarnaa ontftaan, deedt hun getal nog wel zodanig toeneemen, dat zy niet meer geagt wierden. Welhaast hegonnen de Koopmanfchappen boven haare waarde te klimmen; en dewyl, ter oorzaake van de overgroote onkosten van den Oorlog, de voornaamfte verbruiker de Koning was, was hy het alleen, die het wancrediet van het Papier en het nadeel der duurte droeg. In den jaare 1759, was het "Ministerie genoodzaakt, de betaaling der Wisfelbrieven op. te fchorten, tot den tyd toe, dat men derzelver bron en weezenlyke waarde hadt naagefpoord. De verzamelde menigte was verbaazende.
De jaarlykfche onkosten, welke de Regeering aan Canada befteedde, die, in den jaare 1729, niet meer dan vier honderd duizend Guldens beliepen, en die, vóór het jaar 1729, nimmer hooger waren geloopen dan zeventien honderd duizend Livres, kenden, naa dit tydftip, geen paaien. Het jaar 175c kostte twee Millioenen honderd duizend Li. vres; het jaar 1751, twee Millioenen zeven honderd duizend Livres; het jaar 1752, viei Millioenen negentig duizend Livres; het jaai N 5 1753:
XVI.
BOEK.
1



XVI.
BOEK.
J J ]
i < i
202 GESCHIEDENIS
1753» vyf Millioenen drie honderd duizend Livres; het jaar 1754, vier Millioenen vier honderd vyftig duizend Livres; het jaar 1755» zes Millioenen honderd duizend Livres; het jaar 1756, elf Millioenen drie honderd'duizend Livres; het jaar 1757, negentien Millioenen twee honderd vyftig duizend Livres; het jaar 1758, zeven en twintig Millioenen' negen honderd duizend Livres; het jaar 1759, zes en twintig Millioenen; de acht eerfte maanden van het jaar 1760, dertien Millioenen vyf honderd duizend Livres. Van deeze verbaazende fommen, moesten, by het fluiten van de Vrede, nog betaald worden tachtig Millioenen.
Men klom op tot de bron deezer onzuivere fchuld; en de fpoorlooze knevelaryen, welke den grond daar van gelegd hadden, wierden ontdekt, in zo verre de afgelegenheid van tyden en plaatzen konde gedoogen. De meest fchuldige overtreeders, en die zulks waren geworden, door de onbepaalde magt en gezag, door de Regeering hun opgedraagen, wierden geregtelyk veroordeeld tot janmerkelyke fchaêvergoedingen, maar die riog te gering waren. Alle de eifchen der chuldvorderaaren wierden onderzogt. Geukkig voor hun en voor de Natie, belastte iet Ministerie met deeze even noodzaaklyke ils aangelegene verrigting, menfchen, die de )edreigmgen van het Credit niet vreesden, lie de aanbiedingen des geluks verfmaadden, lie door de kunftenaaryen verrast, noch loor zwaarigheden konden afgemat worden, tfet eene vaste en regtvaardige hand de
Schaal
\



derbeide INDIEN. 203
Schaal in Evenwigt houdende, tusfchen het algemeen belang en de Regten der Ingezeetenen, verminderden zy de geheele fomme der fchulden tot op acht en dertig Millioenen.
Verdiende Canada de opoffering van hetgeen het aan 't Moederland koste? Neen; maar dit was de fchuld der Mogendheid, welke haar de Wet ftelde. Zedert langen tyd leverde deeze onmeetelyke landftrèek aanzienlyke Oogften op; en men plantte 'er niet, dan ter vervullinge van het fober beftaan der inwooneren. Door middel van een middelmaatigen arbeid, zou men in ftaat geweest zyn om de Amerikaanfche Eilanden te voeden, en zelf een gedeelte van Europa te fpyzigen. Het is bekend, dat de Volkplahting, in den jaare 1751, twee Laadinger Tarwe na Marfeille zondt, die van eene zeei goede foort was en met voordeel verkogl wierdt. Dit beginzel van verzendinge ver diende te meer voortgezet te worden, dewy de Oogften aan 'weinige toevallen onderhevij zyn, in een land, alwaar het Koorn ir Bloeimaand gezaaid, en vóór het einde vai Oogstmaand ingezameld wordt.
Indien de Akkerbouw uitgebreider gewoi den en tot grooter volkomenheid gebrag was, zouden de kudden insgelyks vermeng vuldigd zyn geworden. De overvloed va Ekels en de menigte van weilanden zoude de Volkplanters in ftaat hebben gefteld, 01 een genoegzaam getal Varkens en Osfen t kunnen aanfokken, om op de Franfche E landen de plaats te vervullen van het gezoi ten vleesch, dat Ierland hun verzorgd
Mi
XVI.
BOEK.
h
» I L
t
1 1
e i[-
U



XVI.
BOEK.
(
i <
1 ]
ï I
d I | x
g' Jc \ w
d(
F; A St w va
ry
ge
204 GESCHIEDENIS
Misfchien zou zelf hun getal, door den tyd, dermaate zyn toegenomen, dat zy de fcheep! vaarenden van het Moederland konden fnvzigen. ^
Geen minder voordeel zou het getrokken hebben van het Woldraagend Vee, welk getnaklyk in Canada kan worden aangekweekt Indien hun geflagt niet zeer algemeen verjpreid was m een land, alwaar de Moeders ioorgaans twee Jongen draagen, de reden is, omdat men de Schaapen ten allen tyde 3y den Ram liet; omdat de meesten in sprokkelmaand werpende, de ftrengheid van iet faifoen veele Lammeren deedt omkoonen; omdat men genoodzaakt was, Koorn an de Lammeren te geeven, en de duurte an het voedzel de inwooners van deeze leesten afkeerig maakte. Eene Wet, geiedende den Ram van de Schaapen te fcheien, van Herfstmaand tot aan de volgende prokkelmaand, zou met de bedoelingen der latuure eenftemmig geweest zyn. De Lamïeren, in Bloeimaand gebooren, zouden :ene kosten veroorzaakt, noch gevaar gespen hebben; en in korten tyd zou de olkplanting met taJryke kudden bedekt geeest zyn. Hun Vagt, wier fynheid en !ugd bekend zyn, zouden, in de Franfche ibriken, de plaats vervuld hebben van de ndalufifche en Castiliaanfche Wolle. De aat zou zich verrykt hebben door dit lardig voortbrengzel, en de Volkplanting n haar Moederland duizend nieuwe geflykheden, in betaaling, hebben ontvani.
Voor



EffR BEIDÉ INDIEN. 205
Voor beiden zou de Gin-feng van veele waarde geweest zyn. Deeze plant j welke de Chineezen uit Gorea of uit Tartarye ontvangen, én die zy tegen Goud opweegen , wierdt, in den jaare 1720j door den Jefuit lafitau , gevonden in de Bosfchen van Canada, daar zy zeer algemeen is,. Wel haast bragt men haar na Canton. Zy wierdt aldaar zeer hoog gefchat en duur verkogt. Deeze goede uitflag waa oorzaak, dat het pond Gin-feng, 't welk in den beginne te Quebek niet meer waardig was dan dertig of veertig Huivers, aldaar klom tot vyf en twintig Livres. Jn den jaare 1752 , wierdt 'er voor vyf honderd duizend Livres uitgevoerd. De gretigheid ^ waar mede dit gewas gezogt wierdt, was oorzaak, dat de Canadaanen al in Bloeimaand plukten, 't geen niet eerder dan in Herfstmaand moest geplukt worden, en in de oven droogden, • 't geen in de fchaduw en langzaam moest gedroogd worden. Deeze misflag deedt de Canadaanfche Gin-feng in veragting koomen by het eenigfte Volk des aardbodems, onder 't welk zy getrokker was; en de Volkplanting wierdt over haan uitfpoorige hebzucht gevoelig geflxaft, dooi het volkomen verlies van een tak van Koop handel, die, wel beftuurd zynde, eene broi van rykdom hadt kunnen worden.
Een nog zekerder ader boodt zich de nyverheid aan. Dit was het bewerken de Yzer-Mynenj zo algemeen in deeze gewes ten. De eenige Myn, welke de aandagt de Europeaanen immer tot zich heeft getroli
ken
XVL
BOEK*
! I
: r
s



m GESCHIEDENIS
XVI.
BOEK.
ken , legt naby de Drie-Rivieren. Men heeft haar op de oppervlakte der aarde ontdekt; nergens vindt men ryker Mynen; en de beste in Spanje zyn niet zagter. Een Yzerfmid, in den jaare 1739, uit Europa overgekoomen, vermeerderde ën verbeterde den arbeid deezer Myne, die dus lang traaglyk was voortgegaan en kwalyk beftuurd wierdt. Dei Volkplanting kende niet meer ander Yzerj zelf wierden 'er eenige ftaaven van uitgevoerd; maar Frankryk wilde niet zien, dat dit Yzer het bekwaamst gefchikt was tot heÉ bereiden van zyne vuurwapens. Het ontwerp om het te gebruiken, zou eene fterke onderfchraaging geweest zyn van hetbcfluit, welk men, naa eene langduurige befluiteloosheid, hadt genomen, om eene Scheepsmagt in Canada op te regten.
De eerfte Europeaanen * welke in deczë onmeetelyke landftreeke aanlandden, vonden dezelve met bosfchen bedekt. De boomen, die 'er meest groeiden, waren Eikeboomen van eene verbaazende hoogte, en Pynboomen van allerlei grootte. Dit hout kon gemaklyk vervoerd worden, langs de ftroom St. Laurens, en de ontelbaare Rivieren, welke zich daarin ontlastten. Het is onbe; kend, door welk eene noodlottigheid zo veele rykdommen langen tyd verwaarloosd of veragt wierden. Eindelyk leide het Hof van Verfailles te Quebek Timmerwerven aan, om aldaar Oorlogfchepen te bouwen; Ongelukkiglyk ftelde het zyn vertrouwen iri Bedienden, die alleenlyk hunne eigen byzondere belangen bedoelden.
Meri



DER BEIDE INDIEN. 20?
Men moest de boomen hakken op de hoogten, alwaar de koude en de lucht, hunne veesfels doende ineen krimpen , het hout harder maaken; men haalde ze geduurig uit de Moerasfen en van den oever der Rivieren, alwaar de vogtigheid hen grof en week van draad maakt. In plaats van dezelve te vervoeren in Barken, liet men ze op Vlotten dryven tot aan de plaats hunner beftemminge, alwaar zy vergeeten en in 't water gelaaten wierden; hier groeide op dezelve een fchimmel, een foort van Mosch, welke hen aan 't broeien bragt. Men moest ze op het land haaien en in Droogfchuuren opflaan; men liet ze bloot leggen voor den zomerfchen Zonnefchyn , voor de Winterfneeuw, voor den Lente- en Herfst-regen. Van daar na de Timmerwerven overgebragt, ondervonden ze aldaar, nog twee of drie jaaren lang, de ongemaatigdheid van alle faifoenen. De verwaarloozing of kwaade trouwe vermenigvuldige de kosten dermaate, dat men de Zeilen, het Touwwerk, Pik en Teer uit Europa liet koomen, voor een land, 't welk, met weinig moeite en arbeid, geheel Frankryk van alle deeze goederen zou hebben kunnen voorzien. Een zo flegt bewind hadt de Bosfchen van Canada geheel en al doen vergeeten, en de hulpmiddelen, welk dit gewest voor de Scheepsmagt opleleverde, vernietigd.
Voor de Fibriken van het Moederland leverde de Volkplanting eenen tak op van bykans uitfluitende nyverheid. Dit was de bereiding van het Beverhair. In 't eerst
zucht-
XVL
BOEK.'



XVI.
.BOEK.
208 GESCHIEDENIS
zuchtte deeze Waare onder het.juk ért de ftrikken der Monopolie. De Ihdifche Maatfchappy maakte, en kon niet anders dan een heilloos gebruik maaken van haar Oktrooj. Hetgeen zy van de Wilden kogt, wierdt voornaamlyk betaald met Engelsch Scharlaken j eene Wolle Stoffe, Waar mede deeze Volken een zonderling vermaak fchepten zich te kleeden en op te tooien. Doch vermids' hun voor hunne Koopmanfchappen j in de Engelfche Bezittingen, vyf en twintig of dertig ten honderd meer gebooden wierdt, dan de Maatfchappy Voor dezelve betaalde ^ bragten zy daar heen alles, 't geen zy aan dé naafpooringen der Opzieneren konden onttrekken^ en namen, in betaaling van. hun Beverhair, Engelfche Lakens of Oostindifche Lywaaten. Door het misbruik eener Inftellinge, tot welker naaköominge geene reden Voorhanden was, beroofde zich Frankryk öp deeze wyze van het dubbel Voordeel : het verzorgen der oorfpronklyke Stoffen aan zommige van zyne Fabriken; en zieh den weg te kunnen baanen ter verzendinge der voortbrengzelen van andere handwerken. ~ Niet beter kende deeze Mogendheid de middelen j welke zy in handen hadt, om den Wal visch vangst in Canada te vestigen;
De Straat-Davids en Groenland zyn dé rykfte bronnen van deezen Visch; In het eerfte genoemde deezer gewesten ziet men jaarlyks vyftig, in het ander honderd vyftig fchepen aankoomen. De Hollanders hebben daarin een aandeel van ruim drie vierde deeien. De overige fchepen worden te Hamburg ,



DÉR BEIDE INDIEN. 2or>
Burg, Bremen en in de havens van Engeland uitgerust. Men rekent dat de geheele uitrusting van deeze twee honderd fchepen, welke, door elkander gerekend, drie honderd vyftig Tonnen laaden, tien Millioenen Livres kost. De gewoone opbrengst van ieder fchip wordt doorgaans gerekend op tachtig duizend Guldens, en gevolglyk moet de geheele Vangst beloopen drie Millioenen twee honderd duizend Livres. Wanneer men van deeze fomme aftrekt 't geen de Zeelieden op deeze moeilyke en gevaarlyke togten verdienen , blyft 'er weinig voordeels voor de Reeders over.
Dit was de reden, welke de Biskaaijers, allengskens, afkeerig heeft gemaakt van eene Visfchery, welke zy eerst begonnen hadden. Andere Franfchen nebben hunne plaats niet vervangen; het gevolg hier van is geweest, dat de Natie, welke de meeste WalvischTraan en Baarden gebruikte, van deeze Visfchery ten eenemaale heeft afgezien. Dikmaals heeft men den voorflag gedaan, om dezelve in Canada wederom te beginnen. De Rivier St. Laurens leverde deezen visch in menigte op, en met minder gevaars en onkosten, dan de Straat-Davids of Groenland. Het ongeluk deezer Volkplantinge heeft altoos gewild, dat de beste ontwerpen aldaar geene beftendighcid hadden; en de Regeering heeft geene poogingen gedaan, om in 't byzonder den Walvischvangst aldaar aan te moedigen, die den Volkplanteren veel werks verfchaffen, en een nieuwen zwerm van Zeelieden konde aankweeken.
VI. DEEL. O De
XVI.
BOEK



2io GESCHIEDENIS
XVI..
130EK.
De zelfde onverfchilligheid heeft het zo dikmaals beraamd, en eens of tweemaal zelf met 'er daad begonnen Ontwerp, doen mislukken , om naamlyk Bakkeljaauw tc visfehen langs de beide oevers van den ftroom St. Laurens. Misfchien zou de uitflag niet volkomen hebben beantwoord aan de opgevatte verwagting: dewyl de visch aldaar middelmaatig van foort, en de noodige droogeryen, om dien te droogen, niet zeer algemeen zyn. In dit geval zou de Golf eene zekere toevlugt hebben aangebooden. De overvloed van visch, die men aldaar zou gevangen hebben, zou men hebben kunnen brengen na Terra-Nova of Louisburg, om dezelve met voordeel te verruilen tegen de voortbrengzels der Antilles of de Europifche Koopmanfchappen. Alles fpande derhalven te zamen tot den voorfpoed der Bezittingen in Canada, indien zy gehandhaafd waren door de lieden, welke daar by het meeste belang fcheenen te hebben. Maar uit welke oorzaak ontftondt de onbegrypelyke werkloosheid en vadzigheid, welke haar in het eerfte Niet liet kvvynen?
Het kan niet ontkend worden, dat de Natuur eenige hinderpaalen ftelde tegen de onderneemingen der Staatkunde. De "Rivier St. Laurens is zes maanden..van het jaar door het ys geflooten. Het overige van het jaar, maaken dikke Nevels, fnelle ftroomen-, Zandbanken, Klippen gelyk met het water, leggende, den fcheepvaart by nacht onmogelyk, en over dag gevaarlyk. Van Quebek tot aan Montreal neemen deeze zwaarighe-
den



DER BEIDE INDIEN.
211
den dermaate' toe, dat de Roeifchepen, de eenige, welke deezen weg kunnen bevaaren, het geweld van den ftroom, van de DrieRivieren af, alwaar de vloed ophoudt, niet kunnen te boven koomen, dan met behulp van een zeer voordeeligen wind, en dan nog een maand en zomtyds zes weeken werk hebben. Tusfchen Montreal en het Meir Ontario ontmoeten de fcheepvaarenden zes Watervallen, welke hen in de droevige noodzaaklykheid brengen, om hunne Canoes te ontlaaden, en ze nevens hunne Koopman* fchappen een goed ftuk wegs te lande te Vervoeren.
Verre van den mensch tot het overmeesteren der Natuure aan te fpooren, verzon eene kwalyk onderrigte Regeering niets dan verderflyke ontwerpen. Om meester te zyn van de Engelfchen in den handel van Pelteryen , wierp men drie en dertig Forten op, op eenen verren afftand van elkander. De zorge om ze te bouwen en van het noodige te voorzien, trok de Canadaanen af van den eenigen arbeid, die hen moest bezig houden. Deeze misvatting deedt hen vervallen op eenen weg, met klippen en gevaaren bezaaid.
Niet zonder ongerustheid zagen de Wilden Bezittingen oprichten, welke hunne vryheid konden in gevaar brengen. Hunne vermoedens deeden hen de wapens opvatten, en de Volkplanting was zelden buiten Oorlog. De nood maakte alle de Canadaanen tot Sol'daaten. . Eene ftrenge en geheel krygshaftige Opvoeding maakte hen al vroeg tegen de O 2 ver-
XVI.
BOEK.



212 GESCHIEDENIS
XVI.
BOEK.
vermoeijenisfen gehard, en gemeenzaam met de gevaaren. De kindsheid naauwlyks verlaaten hebbende, zag men hen eene onmeetelyke landltreek doortrekken, des Zomers in een Canoe, 's Winters te voet, midden door de fneeuw en over het ys. Dewyl zy niets dan een fnaphaan hadden om zich van lyftogt te verzorgen, liepen zy geduurig gevaar om van honger te fterven; doch niets .fchrikte hen af, zelf niet het gevaar van te vallen in de handen der Wilden, welke al hun vernuft hadden uitgeput, om voor hunne vyanden ftrafoeffeningen uit te denken, de zagtfte van welke de Dood was.
De zittende handwerken van den Vrede, de aanhoudende arbeid van den Akkerbouw, konden geene bekoorlykheden hebben voor menfchen, aan een werkzaam, maar zwervend leeven gewoon. Het Hof, welk de zoetigheden en voordeelen van het Akkerwerk ziet noch kent, vermeerderde den afkeer, dien de Canadaanen daar tegen hadden opgevat, door de gunften en Eerampten, by uitfluiting, te befteeden aan de Krygsverrigtingen. De Adeldom was de onderfcheidende eerbetooning, welke men meest verfpilde, en die de heilloofte gevolgen te wege bragt. Niet alleen dompelde dezelve de Canadaanen in de ledigheid, maar boezemde hun daarenboven een onvervvinbaare geneigd, heid in tot alles, wat een luisterryk vertoon maakte. Voortbrengzels, welke ter verbeteringe der landeryen hadden behooren aangewend te worden, wierden in ydele optooi-



oer beide INDIEN. 213
tooizels verfpild. Eene verderflyke Weelde bedekte eene weezenlyke armoede.
Zodanig was de ftaat der Volkplantinge, wanneer, in den jaare 1747, het bewind derzelver wierdt opgedraagen aan la galissoniere, die, nevens uitgebreide kundigheden , een werkzaamen moed paarde, te onverfchrokkener, naar gelang dezelve meer beredeneerd was. De grenzen van NieuwSchotland of Acadie wilden de Engelfchen uitbreiden, tot aan den Zuidlyken oever der Riviere St. Laurens. Deeze eifchen be. fchouwde hy als onregtvaardig, en hy nam het befluit om dezelve te beperken binnen het Schiereiland, binnen 't welk hy meende dat ze, volgens de Verbonden, bepaald waren. De Eerzucht, welke hen na het binnenfte gedeelte des lands deedt voorttrekken, in 't byzonder na den kant van de Ohio of de Schoone-Rivier, befchouwde hy als niet minder buitenfpoorig. De Apalaches moesten, zyns oordeels, de grensfcheidingen van hunne Bezittingen zyn; en hy ftelde zich voor, hen deeze Bergen niet te zullen laaten overtrekken. De Opvolger, dien men hem gaf, terwyl hy zelve de middelen verzamelde ter handhaavinge van dit groot Ontwerp, tradt in zyne maatregels, met al den yver, dien zy konden inboezemen. Aan alle kanten zag men Forten oprichten, die vastigheid moesten geeven aan een Ontwerp, welk het Hof hadt aangenomen , zonder, misfchien, de gevolgen daar van voorzien, veelligt zonder ze gewikt en gewogen te hebben.
O 3 Toen
XVI.
boek.



214 GESCHIEDENIS
XVI.
boek.
Toen namen, tusfchen de Engelfchen en Franfchen, in Noord-Amerika, de vyandlykheden eenen aanvang, die door hunne Moederlanden eer gewettigd, dan erkend wierden. Deeze ftomme Oorlog voegde zeer aan het Hof van Verfailles, 't welk, zonder zyne zwakheid in de waagfchaal te ftellen, allengskcns de verliezen vergoedde, welke het hadt gcleeden van de Verbonden, in welken het de Wet hadt ontvangen. Herhaalde mislukkingen openden ten laatfren de oogen van Groot-Britannie, omtrent de Staatkunde zynes mededingers. George de II was van gevoelen, dat een twyfelagtige toeftand niet ftrookte met de overmagt zyner Zeemagt. Zyn Vlag ontving bevel om den Franfchen Vlag op alle Zeeën te hoonen. Alle fchepen, welke hem ontmoet waren, hadt hy genomen of op de vlugt gedreeven, wanneer hy, in den jaare 1758, zich na IsleHoyaal fpoedde.
Al in den jaare 1745, was deeze haven van Canada aangetast; en deeze gebeurtenis verdient, om haare byzonderheid, een weinig omftandiger verhaald te worden. Te Boston was het ontwerp van deezen eerften vyandlyken aanval beraamd, en Nieuw-Engeland hadt de kosten gedaan tot het volbrengen van denzelven. Een Koopman, pepperel genaamd, die den Geestdrift der Volkplantinge ontftooken, gevoed en beftuurd hadt, kreeg het bevel over een Leger van zes duizend man, welk men, tot deezen ■togt, verzameld hadt.
Schoon deeze Legerbenden zelve, begeleid
door



DER BEIDE INDIEN. *%S
door een Eskader, uit Jamaika aldaar aangekoomen , te Isle- Royaal de eerfte tyding bragten van het gevaar, welk het dreigde; fchoon het voordeel eener overrompelinge haare landing, zonder eenigen tegenftand, zou verzekerd hebben; fchoon zy te ftryden hadden tegen flegts zes honderd man geregelde Troepen, en acht honderd inwooners, die in haast de wapens hadden opgevat: kon men, nogthans, aan den goeden uitflag der onderneeminge twyfelen. Welke Krygs' verrigtingen, in de,daad, konde men verwagten van eene Landmagt, met verhaasting byeen verzameld; die nimmer eene Belegering hadt gezien ; die zelf nimmer in den Oorlog hadt gediend; en waarover, eindelyk, geene andere dan Zee-Officiers het bevel voerden? De onervarenheid deezer Troepen hadt eenige gunften van het Geval noodig. Zy wierdt daar van zonderling bevoorregt.
"Dé Bezetting van Louisburg was by aanhoudenheid bezig geweest met het aanleggen en herftellen der Vestingwerken. Te gereeder gaf zy zich aan dien arbeid over, dewyl zy dien befchouwde als een beginzel van veiligheid , als een middel van overvloed. Wanneer zy bemerkte, dat de zulken, die haar moesten betaalen, zich de vrugt van haar zweet toeeigenden, eischte zy regt. Men durfde het haar weigeren; en zy fchroomde niet, het zich te verfchaMen. Dewyl de hoofden der Volkplantinge, nevens de ondergefchikte Krygsbevelhebbers, den prys deezer ontroovinge gedeeld hadden, wierdt O 4 'er
XVI.
BOEK.



2i5 GESCHIEDENIS
XVI.
BOEK.
'er niemand gevonden, die de goede orde konde herftellen. De verontwaardiging der Soldaaten tegen deeze inhaalige knevelaars, deedt hen allen gezag veragten. Zedert zes maanden hadden zy in openbaare oproerigheid geleefd, wanneer de Engelfchen zich voor de plaats vertoonden.
Dit was het oogenblik om de gemoederen tot een te brengen. De Troepen deeden den eerften ftap; doch haare Bevelhebbers wantrouwden eene Edelmoedigheid, voor welke zy zeiven niet vatbaar waren. Hadden deeze lafhartige Onderdrukkers in den Soldaat eene genoegzaame verhevenheid van ziel kunnen onderftellen, om zyn byzonder misnoegen aan het heil van 't Vaderland op te offeren, zy zouden zich van deezen yver bediend hebben, om op den vyand aan te vallen, terwyl hy zyne Legerplaats opwierp, en zyne verfchansfingen begon te openen. Een'Belegeraar, die geene beginzels van Krygskunde bezat, zou overhoop zyn geworpen, door geregelde en kloekmoedige aanvallen. Dc eerfte mislukkingen konden hem moedeloos maaken, en van zyne onderneeminge doen afzien. Maar men bleef halftarrig by de verbeelding, dat de Bezetting ten geenen anderen oogmerke uitvallen begeerde te doen, dan om tot den vyand over te loopen; en haare eigen Opperhoofden hielden haar als gevangen, tot dat eene zo flegte verdeediging de Stad noodzaakte om van overgave te handelen. Het geheele Eiland volgde het lot van Louisburg, zyn eenig Bolwerk,
Eene



DER BEIDE INDIEN. 21?
Eene zo waardige Bezitting, door den Akenfchen Vrede aan Frankryk terug gegeeven, wierdt, in den jaare 1758, van nieuws, door de Engelfchen aangetast. Eene Vloot, beftaande uit drie en twintig fchepen van Linie en achttien Fregatten, aan boord hebbende zestien duizend man geregelde Troepen, liet, ,op den tweeden van Zomermaand, het Anker vallen in de Baai van Gabarus, eene halve myl van Louisburg. Dewyl het eene beweezene waarheid was, dat eene landing op een grooter afftand geen nut konde aanbrengen, vermids het onmogelyk zyn zoude , het grof gefchut en de andere dingen, tot een gewigtig beleg noodig, te vervoeren; hadt men zich bevlytigd, om dezelve, inde nabuurfchap der Stad, ondoenlyk te maaken. De Belegeraar zag de wysheid deezer maatregelen, welke hem gevaaren en zwaarigheden voorfpelden. Doch hy liet daarom den moed niet zakken. List te baate neemende. terwyl hy, door eene verlengde Linie, de geheele kust dreigde en dekte, deedt hy met geweld eene landing aan den oever van de Cormoran - Kreek.
Deeze plaats was uit den aart zwak. De Franfchen hadden die bekleed met eene goede Borstweering, verfterkt door Gefchut. welks vuur elkander onderfchraagde, en dooi ,eene menigte groote fteenen. Agter dii Bolwerk lagen twee duizend dappere Soldaa ten en eenige Wilden. Van vooren hadl men eene verfchansfing van omverre gehakte boomen opgeworpen, zo vast in een gedrongen» dat men bezwaarlvk daar door zoi O 5* heb
XVI.
BOEK.
:



218
GESCHIEDENIS
XVI.
hebben kunnen trekken, alfchoon zy niet verdeedigd ware geworden. Dit flag van paalwerk, agter 't welk alle middelen van tegenweer verborgen waren, vertoonde zich van verre niet anders dan eene groene vlakte.
Dit zou het behoud der Volkplantinge geweest zyn. indien men den Belegeraar den tyd hadt gelaaten om zyne landing te voleindigen, en aan te rukken in het vertrouwen van flegts een geringen tegenftand te zullen ontmoeten. In dit geval zou hy, eensklaps aangetast door het vuur van het grof en klein Gefchut, onfeilbaar gefneuveld zyn op den oever, of in de overhaasting om zich wederom te fcheep te begeeven : te meer, daar de Zee toen zeer onftuimig was. Dit onverwagt verlies zou den draad van alle zyne Ontwerpen hebben kunnen breeken.
Maar de Franfche driftige voortvaarendheid, deedt alle de behoedmiddelen der voorzigtigheid mislukken. Naauwlyks hadden de Engelfchen eenige beweeging gemaakt om den oever te naderen, of men haaste zich om den ftrik te ontdekken, in welken zy moesten gevangen worden. Uit het geweldig en overhaast vuur, dat men op hunne floepen maakte, en nog meer.uit den aangewenden vlyt, om de takken der boomen te verplaatzen, die de flerkte vermomden, om welke verborgen te houden men zo veel belangs hadt, gisten zy het gevaar, waarin men zich zou ftorten. Zints dit oogenblik, langs den zelfden weg wederkeerende, zagen



der beide INDÏEN. 21^
zy geene andere plaats, daar zy konden landen, dan een enkelen Rots, welke dus lang ongenaakbaar hadt gefcheenen. Wolf , fchoon yverig, bezig met de zorge om zyne Troepen in te fcheepen, en de vaartuigen van het land te verwyderen, gaf een zein aan den Majoor scott om zich derwaarts te begeeven.
Straks begeeft deeze Officier zich daarheen, met de Soldaaten, over welke hy het bevel voert. Zyne floep aldaar de eerfte aangekoomen, en op het oogenblik, als hy voet aan land zette, gezonken zynde, klautert hy geheel alleen op de Rotzen, Hier hoopte hy honderd van de zynen te zullen vinden, welke men, etlyke uuren geleeden, derwaarts hadt gezonden. Hy vindt 'er niet meer dan tien. Met dit klein getal laat Iry niet naa de hoogte der Rotzen te vermeesteren. Tien Wilden en zestig Franfcher dooden twee van zyn Volk, en brengen drie doodlyke wonden toe. In weerwil zynei zwakheid, handhaaft hy zich op deezen gewigtigen post, onder begunftiging van eer digt kreupelbosch. Zyne onverzaagde Land genooten, ten langen laatfte, de woede dei Zee en het vuur van het grof Gefchut tar tende, om zich by hem te voegen, maakei hem volkomen meester van den eenigei post, die hunne landing kon verzekeren.
Zo ras de Franfchen den Belegeraar we vast gevestigd zagen op den oever, deedei zy den eenigen ftap, die hun nog overfchoot -zich in Louisburg op te fluiten. Deszelf Vestingwerken waren gebrekkig, dewyl he
Zee
XVI
boek
[
l l
[ 1 ,
5 t



22© GESCHIEDENIS
XVI.
boek.
]
] i
Zeezand, waar van men, tot het aanleggen van dezelve, genoodzaakt was geweest zich te bedienen, in geenen deele gefchikt is tot Metzelwerk. De bemantelingen van verfcheiden gordynen waren ten eenemaale ingeftort. Men ontmoette 'er .flegts een Kazemat en een klein Magazyn, tegen de Bomben beveiligd. Uit niet meer dan twee duizend negen honderd man beftondt de Bezetting, welke deeze plaats moest verdeedigen.
In weerwil van zo veele nadeelen, befïooten de belegerden tot den hardnekkigften wederftand. Terwyl zy zich met zo veel kloekmoedigheids verdeedigden, konde de kragtige verfterking, op welke men hun uit Canada hoop gaf, aankoomen. Wat 'er ook gebeurde, zy zouden deeze groote Volkplanting bewaaren tegen allen verderen aanval, geduurende het overige van den Veldtogt. Wie zou gelooven, dat zo veel onverzaagdheids onderfchraagd wierdt door de dapperheid eener Vrouwe? Mevrouw drucourt, zich geduurig op de Bolwerken onthoudende met de Beurs in de hand, en eiken dag driemaal het Gefchut losbrandende, fcheen den Gouverneur, haaren Echtgenoot, den roem zyner amptsverrigtingen te betwisten. Niets benam de belegerden den moed, noch de Olegte uitflag der uitvallen, welke zy verfcheiden maaien tragtten te doen, noch de becwaamheid der Krygsverrigtingen, door den Admiraal boscawen en den Generaal amtorst beftuurd. Niet vroeger, dan toen Ie Belegeraar op het punt ftondt om eenen anval te doen, dien de belegerden onmogelyk



HER BEIDE INDIEN. 221
!yk konden wederftaan, fprak men van zich over te geeven. Het Verdrag was eerlyk; de overwinnaar wist zynen vyand, en zich zeiven genoeg te waardeeren, om zynen behaalden roem door geen enkelen trek van wreedheid of gierigheid te bezoedelen.
De verovering van Isle-Royaal baande den weg na Canada. In 't volgende jaar bragt men den Oorlog derwaarts over; of liever, men vermenigvuldigde aldaar de Moordbedryven, van welke dit uitgeftrekt gewest langen tyd het Tooneel geweest was. Laat ons zien, wat daar van het beginzel ware.
De Franfchen, in deeze oorden gevestigd, hadden aldaar hunne Eerzucht uitgebreid na het Noorden, hetwelk een grooter overvloed van fraaie Pelteryen opleverde. Toen deeze ader van rykdom begon op te droogen of traager te loopen, wendde zich de Koophandel na het Zuiden, alwaar men de Ohio ontdekte, die den naam van de Schoone-Rivier verdiende. Zy opende eene natuurlyke gemeenfchap tusfchen Canada en Louifiana. In de daad, hoewel de fchepen, die de Rivier St. Laurens aandoen, te Quebek blyven leggen, wordt, nogthans, de fcheepvaart met Barken voortgezet tot aan het Meir Ontario, welk van het Meir Erié flegts door eene Engte is afgefcheiden, op welke de Franfchen al vroeg het Fort Niagra opwierpen. Hier in de nabuurfchap van het Meir Erié ontmoet men den oorfprong van de Ohio, die het fraaifte gewest des aardbodems befproeit, en, door verfcheiden Rivieren verIterkt, de fchatting zyner wateren betaalt
aan
XVI.
BOEK,



222 GESCHIEDENIS
XVI.
boek.
j (
1
(
1
ü C i t
c
g
aan de Misfisfipi, wiens Majesteit hy vergroot.
Nogthans maakten de Franfchen geen gebruik van een zo heerlyk Kanaal. De geringe verbintenisfen, welke tusfchen de twee Volkplantingen plaats hadden, wierden fleeds onderhouden door middel der Noordlyke gewesten. De nieuwe weg, veel korter en veel gemaklyker dan de oude, begon eerst gebruikt te worden door eene Bende Krygsknegten, uit Canada, in den jaare 1739, te hulp gezonden na Louifiana., dat in een openbaaren Oorlog met de Wilden was. Naa deezen togt, raakte de weg door het Zuiden in vergeetelheid; niet vroeger dan in den jaare 1753, begon men daaraan wederom te denken. Omtrent deezen tyd wierp men verfcheiden Forten op aan de Ohio, wiens loop men zedert vier jaaren was begonnen *ade te flaan. Het aanzienlykfte deezer For:en ontleende zjmen naam van den Gouverneur duquesne, die het hadt laaten itigten.
Niet dan met leede oogen konden de Engelfche Volkplantingen agter zich den 'rond zien leggen van Franfche Bezittingen, lie, gevoegd by de oude, haar fcheenen in e fluiten. Zy vreesden, dat de Apalaches, lie als natuurlyke grensscheidingen voor de >eide Natiën moesten verftrekken, een on;enoegzaame fcheidmuur zyn zouden, tegen mderneemingen van een rustloozen en oorjgzuchtigen nabuur. Onder dit wantrouwen, rokken zy zeiven dit vermaard gebergte ver, om der mededingende Natie den eiendom der Schoone-Riviere te betwisten.
Dee-



D e r beide INDIEN.
223
Deeze eerfte ftap.flaagde niet gelukkig. De afgevaardigde Benden, die elkander, volgden, wierden gefiagen, en de Forten vernield, naar gelang zy wierden opgeworpen.
Om den loop deezer wederfpoeden te Ruiten, en den hoon, dien de Natie daardoor leedt, af tc wisfehen, zondt het Moederland eene aanzienlyke Krygsmagt na de nieuwe waereld, onder het ópperbevel van braodock. In den Zomer des jaars.i755, maakte deeze Generaal toeberéidzels, om het Fort Duquesne aan te tasten met zes en dertig ftukken Gefchut en zes duizend man, wanneer hy, vier mylen van daar, overrompeld wierdt door twee honderd vyftig Franfchen en zes honderd vyftig Wilden, die zyn Leger verdelgden. Deeze onoplosbaare wederfpoed wederhieldt den optogt van drie talryke Benden, welke Canada zouden gaan beftormen. Door fchrik wierden zy genoodzaakt weder te keeren; en in den volgenden Veldtogt verzelde de fchroomvalligfte omzigtigheid alle hunne onderneemingen.
Deeze beteuterdheid maakte de Franfchen ftoutmoedig. In weerwil der in 't oogloopende minderheid hunner Legermagt , waagden zy het, in Oogstmaand des jaars 1756, zich voor Oswego tc vertoonen. OorfpronkIyk was dit een verfterkt Magazyn, aan den Mond der Riviere Choueguen, aan het Meir Ontario. Bykans in het middelpunt van Canada gelegen, hadt deeze voordeelige ligging, van tyd tot tyd, aldaar verfcheiden Werken doen aanleggen, welke het tot een der voordeeligfte posten in deeze oorden gemaakt
' ' ;had-
XVI.
TSOEK.



XVI.
BO£K.
224 GESCHIEDENIS
hadden. Het wierdt verdeedigd door acht* tien honderd man, die honderd een en twintig ftukken Gefchut, en eene groote menigte van allerleien Krygsvoorraad hadden. In weerwil deezer hulpmiddelen, gaf het zich over, naa een hevigen en kloekmoedigen aanval, die etlyke dagen duurde, aan drie duizend man, die het beleg rondom de Vesting geflagen hadden.
Vyf duizend vyf honderd Franfchen en achttien honderd Wilden, rukten, in Oogstmaand des volgenden jaars , aan tegen het Fort St. George, aan het Meir St. Sakrament gelegen; het wierdt, met reden, aangemerkt als het Bolwerk der Engelfche Bezittingen, als de ftapelplaats, alwaar de Krygsmagt, na Canada beftemd, moest verzamelen. Natuur en kunst hadden alles gedaan, om de wegen, welke na deeze plaats leidden, ongenaakbaar te maaken. Troepen, op zekere afftanden van elkander geplaatst, op de voordeeligfte posten, waren der Natuure en Kunfte nog te hulpe gekoomen. Nogthans wierden alle deeze hinderpaalen overmeesterd, met een beleid en onverzaagdheid, welke niets dan een bekender Toneel vorderden om de Gefchiedenis op te tooien. Naa een groot getal hunner vyanden Pelotonswyze afgemaakt, of op de vlugt geflagen te hebben, verfcheenen de belegeraars voor de plaats , alwaar zy twee duizend twee honderd vier en zestig man noodzaakten zich aan hun over te geeven.
Deeze nieuwe ramp deedt de Engelfchen ontwaaken. Geduurende den Winter, be-
vly-



dér eéidè INDIEN. 2251
vlytigden zich hunne Generaals om de onderfcheidene Legerbenden aan de Krygstucht te onderwerpen; zy gewenden hen, naar de wyze der Wilden, in de Bosfchen te ftryden. Met den aanvang der Lente, vergaderde het Leger, beftaande uit zes duizend drie honderd man geregelde Troepen, en dertien duizend man uit de Volkplantingen verzameld, op de puinhoopen van het Fort St; George. Het begaf zich te fcheep op het Meir St. Sakrament, dat de Volkplantingen der twee Natiën vaneen fcheidde, en zeilde na Carillon, niet meer dan vier mylen van daar gelegen.
Dit Fort, in het begin van den Oorlog gebouwd om Canada te dekken, hadt geene genoegzaame uitgeftrektheid, om de Krygsbenden, welke het gingen belegeren, Hand te doen houden. Hierom wierp men in haast, onder befcherming van het Gefchut derplaatze, verfchansfingen op, van Hammen van boomen op elkander gelegd, en voor dezelve plaatfte men groote omverre gehakte boomen, wier afgehouwene en naast elkander gevoegde takken de plaats van Friefche Ruiters bekleedden. De ftandaarden waren geplant boven op de Bolwerken, die drie duizend vyf honderd man inflooten.
Deeze fchroomverwekkende toeltel vervaarde de Engelfcben niet; zy hadden het vast beiluit genomen om de fchande af te wisfehen, die zo langen tyd den roem hunner wapenen befmet hadt, in een land, alwaar de voorfpoed van hunnen Koophandel aan den goeden uitflag hunner dapperheid
VI. deel. P ver-
XVI.
BOEK.



226 GESCHIEDENIS
XVI.
BOEK. i
verknogt was. Op den achtften van Hooimaand des jaars 175 8, vielen zy,met de hevigfte woede, op deeze verfchansfmgen aan. Te vergeefs wierdt op hen gedonderd boven van de Borstweeringe, zonder dat zy zich konden verdeedigen. Te vergeefs raakten zy verftrikt en ingewikkeld in de takken der boomen, midden door welke hunne woede hen hadt gedreeven. Zo veele verliezen deeden hunne toomlooze woede flegts toeneemen. Vier uuren duurde dezelve, en kostte hun meer dan vier duizend van hunne dapperfle Krygslieden, voordat zy van eene zo onbezonne als dolle onderneeminge afzagen.
Niet minder heilloos vielen voor hun de geregelde gevegten uit. Niet een éénigen post tastten zy aan, daar zy niet te rug gedreeven wierden. Niet eene Bende vaardigden zy af, die niet geflagen, niet een Geleide, dat niet opgeligt wierdt. De ftrengheid zelve des Winters, die hen moest bewaaren en befchermen, was het jaargety, dat de Wilden en Canadaanen de grenzen, en zelf het middelpunt der Engelfche Volkplantinge, te vuur en te zwaard verwoestten.
Alle deeze rampfpoeden namen hunnen oorfprong uit een valsch beginzel van Regeeringskunde. Het Hof van Londen hadt zich altoos diets gemaakt, dat het, om in de nieuwe waereld te heerfchen, niets behoefde dan de meerderheid zyner Zeemagt, welke de hulpbenden gemaklyk derwaarts overvoeren, en de Krygsmagt zyner vyanden kon onderfcheppen.
Schoon de ondervinding dit ydel voorgee-
ven



DER BEIDE INDIEN. 227
ven genoegzaam hadt gelogenftraft, was het Ministerie zelf niet bedagt om de heillooze gevolgen daar van te verminderen, door de keuze zyner Legerhoofden. Bykans allen, welke het verkoos om zyne maatregels uit te voeren, ontbrak het even zeer aan beleid, wakkerheid en voortvaarendheid.
De Legerbenden waren niet gefehikt om de misdagen der Opperhoofden te verbeteren. De Troepen bezaten wel die fierheid van aart, dien onverwinnelyken moed, welke de Regeeringsvorm, meer dan het klimaat, den Engelfche Soldaaten inboezemt; maar deeze Nationaale hoedanigheden wierden opgewoogen of uitgeput, door eene overmaate van vermoeijenisfen, wélke niets konde verpoozen, in een land, ontbloot van alle Europifche verkwikkingen. Wat aangaat de Landmagt der Volkplantingen, deeze beftondt uit vreedzaame Akkerlieden, die niet op het moorden waren afgerigt door de gewoonte van te jaagen, en door de krygshaftige leevendigheid van het meerendeel der Franfcha Volkplanteren.
By deeze nadeelen, Uit de n'atüur der din* gen ontftaande, kwamen nog andere, die eeniglyk uit de misdagen der menfchen den óórfprong namen. De Posten, ter beveiliginge van verfcheiden Engelfche Bezittingen Opgeworpen, konden elkander over en weder niet die wederzydfche hulp en befcherming aanbrengen, en maakten niet zulk eene verzameling uit, zonder welke geene weezenlyke fterkte kan plaats hebben. De provinciën, die allen verfchillende belangen hadden, en P 2 door
XVÏ.
BOEK.



228 GESCHIEDENIS
XVI.
BOEK.
door het gezag van een éénig Opperhoofdniet aan elkander verbonden waren, werkten niet te zamen tot het algemeene welzyn 5 met die zamenfpanning van poogingen en die eensgezindheid van gevoelens, die alleen den goeden uitflag kunnen verzekeren. De tyd om te werken wierdt gefpild met ydele gefchillen tusfchen de Volkplanters en de Landvoogden. Ieder Ontwerp van Krygsverrigtingen, dat door de eene of andere Vergadering wierdt afgekeurd, wierdt verworpen. Wierdt men het eens omtrent een Ontwerp, het wierdt rugtbaar voordat het kon volvoerd worden; en dit rugtbaar worden was dikmaals de oorzaak , om welke het mislukte. Eindelyk lag men met de Wilden onherftelbaar over hoop.
Deeze Volken hadden, ten allen tyde, eene in 't oogloopende voorkeuze aan Frankryk gegeeven. Dit was eene foort van vergeldinge, welke zy oordeelden fchuldig te zyn voor de oplettendheid, hun betoond, in het zenden van Zendelingen, welke zy veeleer befchouwden als Ambasfadeurs van den Vorst, dan als Gezanten van God. Deeze Zendelingen, de taal der Wilden leerende, zich naar hun karakter en naar hunne neigingen voegende, en allerlei bekwaame middelen te werk ftellende om hun vertrouwen te winnen, hadden, door dit alles, eene volftrekte magt over hunnen Geest verkreegen. De Franfche Volkplanters, verre van hun de Zeden van Europa te doen aanneemen, hadden die van het land, welk zy bewoonden, aangenomen y als mede de werkeloosheid
dee-



«ER BEIDE INDIEN. 229
deezer Volken geduurende den Vrede, hunne werkzaamheid geduurende den Oorlog, en hunne aanhoudende geftcldheid op een zwervend leeven. Zelf hadt men verfcheiden Krygshoofden van aanzien zich als Leden deezer Natiën laaten zien aanneemen. De haat en jaloersheid der Engelfchen hebben dit gedrag gelasterd, tot zo verre dat zy gezegd hebben, dat deeze edelmoedige menfchen de Bekkeneelen hunner vyanden voor Geld gekogt hadden; de eislyke Dansfen, welke, onder deeze Volken, de halsftraffe der gevangenen vergezellen, hadden aangevoerd; hunne wreedheden naagevolgd, en aan hunne barbaarfche Feestmaalen hadden deel genomen. Maar deeze overmaate van eislykheid zou veeleer het werk zyn der Nationaale woede eens Volks, welk den Geestdrift voor het Vaderland in de plaats van den Godsdienftigen Geestdrift heeft gefield, en bekwaamer is om de andere Natiën te haaten, dan om zynen eigen Regeeringsvorm te beminnen.
Uit de ontwyfelbaare verknogtheid aan de Franfchen, ontftondt, onder deeze Natie, de onoverkoomelykfte afkeer voor de Engelfchen. Van alle de Wilden van Europa, indien men den Wilden van Amerika moge gelooven, waren zy 't moeilykst om te betemmen. De haat der Amerikaanen veranderde wel haast in woede, in bloeddorftigheid, wanneer zy hun hoofd op prys gefteld zagen; wanneer zy zich, in het land hunner geboorte, verbannen zagen door uitlandfche Moordenaars. De zelfde handen, die, zo F 3 lan"
XV l
BOES.



5>3o GESCHIEDENIS
XVI.
BOEK.
langen tyd, de Engelfche Volkplanting met den Pelteryhandel verrykt hadden, vatteden den Byl op om die uit te rooien. De Wilden maakten jagt op de Britten, even eens als op de Beeren. Men dong niet meer na roem in de gevegten, maar na bloedftorting. Zy vernielden Legers, welke de Franfchen alleenlyk zouden hebben willen overwinnen. Zo hoog was de woede gefteegen, dat een gevangen Engelschman, na eene eenzaame wooning geleid zynde, de Vrouw hem terftond eenen arm liet afhouwen, en het bloed, dat 'er uit gudsde, aan haar Gezin te drinken gaf. Ik wil. gaf zy tot antwoord aan een Jefuitfchen Zendeling, welke haar de fnoodheid van dit bedryf verweet; Ik wil dat myne kinders Krygslieden worden; zy moeten, derhalven , met het vleesch hunner vyanden gevoed worden.
Zodanig was de toeftand der dingen, wanneer eene Engelfche Vloot, in Zomermaand des jaars 1759, in de Rivier St. Laurens aankwam. Naauwlyks hadt zy by het Eiland Orleans het Anker laaten vallen, of acht Branders wierden op haar afgezonden om haar in brand te fteeken. Hadden zy de bevelen gevolgd, die hun gegeeven waren, menfchen en fchepen, alles ware verboren geweest. Maar de Kapiteins, welke dit werk moesten volvoeren, wierden van vreeze bevangen. Zy ftaken te vroeg den brand in hunne fchepen, en haastten zich om met 'hunne Canoes wederom aan land te.koomen. De Belegeraar, die van verre het gevaar gezien hadt, wierdt, door deeze overhaasting,
daar



DER BEIDE INDIEN. 531
daar tegen beveiligd; en zedert dit oogenblik konde de verovering van Canada hem niet ontftaan.
Het leedt niet lang of de Engelfche Vlag vertoonde zich voor Quebek. Het was te doen om aldaar te landen, en zich te vestigen in de nabuurfchap deezer plaatze, om het beleg rondom dezelve te flaan. Maaide oevers der Riviere wierden zo wel verIchanst bevonden, zo wel verdeedigd door Troepen en Redouten,' op bekwaame afftanden vaneen geplaatst, dat de eerfte poogingen vrugtloos afliepen. Ieder landing kostte den Belegeraaren beeken bloeds, zonder hun een weezenlyk voordeel aan te brengen. Deeze ongelukkige onderneemingen duurden zes weeken, wanneer zy, eindelyk, het zonderling geluk hadden om hunne ontfchecping te volbrengen, zonder gezien te worden. Dit gefchiedde op den twaalfden van Herfstmaand, een uur voor het aanbreeken van den dag, drie mylen boven de Stad. Hun Leger, zes duizend man fterk, ftondt reeds in flagorde gefchaard, wanneer het, 's anderen daags, wierdt aangecast door eene Krygsbende, een derde minder in getal. De dapperheid vergoedde eenigen tyd het getal. Ten laatfte ftondt de Franfche vuurigheid de overwinning af aan den V37and, die den dapperen wolff , zynen Veldheer, hadt verlooren , zonder zyn vertrouwen en kloekmoedigheid te verliezen.
Hier door hadden de Engelfchen een aanmerkelyk voordeel behaald; doch het konde nog niet beflisfende genaamd worden. Niet P 4 meer
XVI
boek



XVI.
boek.
j j I
I
232 GESCHIEDENIS
meer dan twaalf uuren waren 'er noodig om de Troepen te verzamelen, eenige mylen van het flagveld verfpreid, om dezelve met het geflagen Leger te vereenigen, en op den vyand aan te trekken met een fterker magt dan die hy hadt verflagen. Dit geichiedde op raad van den Franfchen Generaal m0nt£alm,*die, in den aftogt doodlyk gewond, den tyd hadt gehad, vóór dat hy den geest gaf, om voor het heil der zynen te zorgen, door hen aan te moedigen om hun verlies te vergoeden. Een zo edelmoedig gevoelen wierdt van den Krygsraad niet gevolgd. Men trok tien mylen verre af. De Ridder de levy, uit zynen post voortgetrecden om de plaats van montcalm te vervullen, berispte dit bewys van zwakheid. Men bloosde deswege; men wilde langs den zelfden weg wederkeeren, en de overwinning behaalen. Maar de tyd was verloopen. Quebek, tot op' drie vierde deelen door het Gefchut der Vloote vernield, hadt zich al op den zeventienden der maand overeegeeven. . °
Geheel Europa geloofde, dat de verovering deezer plaatze een einde zoude maaken ian het groot gefchil in Noord-Amerika. Niemand kreeg den inval, dat een handvol Franfchen, die aan alles gebrek hadden, men ae Fortuin zelf de hoop fcheen te verdeden , het zouden durven in het hoofd ïeemen, een onvermydelyk lot te vertraa'en. Doch men kende hen niet. In alleryl voltooide men verfchansfingen, welke men, :enigen tyd geleeden, tien mylen boven
Que,



DER BEIDE INDIEN. 233
Quebek, hadt begonnen. Men liet aldaar een genoegzaam getal Troepen, om den voortgang der veroveringe te beletten; en men begaf zich na Montreal, om aldaar te raadpleegen over de middelen om de fchade en fchande daar van uit te wisfchen.
Hier wierdt het befluit genomen, dat men met den aanvang der Lente zoude aantrekken op Quebek, om het by verrasfmg, of, by gebreke daar van, door eene belegering, te herwinnen. Men bezat nog niets van 'c geen men noodig hadt om een geregeld beleg der plaatze te onderneemen, maar alles was dermaate beraamd, dat deeze onderneeming niet zou begonnen worden, dan op het oogenblik, dat men zeker wist, dat de hulp, welke men uit Frankryk verwagtte, onfeilbaar moest aankoomen.
In weerwil van het fchroomlyk gebrek van alles, welk de Volkplanting, zedert geruimen tyd, hadt geleeden, waren de toebereidzels reeds gemaakt, wanneer het ys, welk de geheele Rivier bedekte, omtrent het midden haarer breedte breekende, aldaar een klein Kanaal maakte. Men trok de vaartuigen over het ys, en bragt ze dus te water. Het Leger, beftaande uit Burgers en Soldaaten, die flegts één Lichaam uitmaakten, en die ééne Ziel waren, begaf zich, op den twintigften van Grasmaand des jaars 1760, in deezen ftroom der Riviere, met eene onbegrypelyke wilvaardigheid. De Engelfcben waren vast in het denkbeeld, dat het vyandlyk Leger nog gerust in zyne Winterkwartieren lag; maar reeds geheel P,5 ont-
XVI.
BOEK.



XVI.
KOEK.
234 GESCHIEDENIS
ontfcheept, bevondt het zich naby eene Bui, tenwagt van vyftien honderd man, welke drie mylen van Quebek hadt post gevat. Deeze Bende ware gewisfelyk in ftukken gehouwen, zonder een dier zonderlinge voorvallen, welke het der menschlyke voorzigtigheid niet gegund is te kunnen voorzien.
Een Kanonier, uit zyne Sloep willende flappen, was in het water gevallen. Zyne hand ontmoette een ysfchots; hy klautert'er op, en geeft zich aan de genade van den ftroom over. Defchots, afdryvende, fpoelt te Quebek aan den oever. De Engelfche Schïldwagt, op deeze plaats ftaande, ziet een mensch in lyfsgevaar, en fchreeuwt om hulpe. Men fpringt toe om den ongelukkigen te redden, dien de ftroom wegvoerde, en men vindt hem zonder beweeging. Zyn Livrei, welk hem voor een' Franfch' Soldaat doet kennen, doet zyne redders het befluit neemen om hem by den Gouverneur te brengen, daar hy, door middel van fterke dranken, voor een oogenblik tot zich zeiven wordt gebragt. Hy verkrygt kragts en ftems genoeg om te zeggen, dat een Leger van tien duizend Franfchen voor de poorten der Stad is, en geeft ftraks den geest. Terftond wordt aan de Buitenwagt bevel gezonden , om in alleryl ftadwaarts te keeren. In weerwil van haaren fpoed, hadt men den tyd om haar in de agterhoede te vallen. Eenige oogenblikken laater, zou de nederlaag deezer Bende van het verlies
der



der beide INDIEN. 235
der plaatze ontwyfelbaar zyn gevolgd geworden.
Nogthans rukte de Belegeraar derwaarts aan, met eene onverzaagdheid, die alles van de dapperheid, niets van de verrasfing fcheen te verwagten. Tot op één myl na was hy de Stad genaderd, wanneer hy eene Bende van vier duizend man ontmoette, uitgetrokken om hem te doen ftand houden. Hevig was de aanval, hardnekkig de tegenftand. De Engelfchen wierden binnen hunne muuren te rug gedreeven, naadat zy achttien honderd man van hunne dapperfte Soldaaten op het (lagveld, en hun Gefchut in 's vyands handen gelaaten hadden.
Straks wierden de Loopgraaven voor Quebek geopend. Doch vermids men niets dan Veldftukken hadt, geene hulp uit Frankryk aankwam, en een fterk Engelsch Eskader de Rivier opzeilde, was men genoodzaakt, op den zestienden van Bloeimaand, het beleg op te breeken, en van post tot post na Montreal te rug te trekken. Drie geduchte Legers, waar van het een de Rivier was afgekoomen, het ander tegen den ftroom was opgezeild, en het derde door het Meir Champlain was gekoomen, omfingelden deeze Troepen, die reeds van den beginne niet zeer talryk, en zeer verminderd door veelvuldige gevegten en aanhoudende vermoeijenisfen, daarenboven gebrek hadden aan Mond- en Krygsbehoeften, en zieh in eene opene plaats vonden ingeflooten. Dit elendig overfchot eener Bende
van
XVI.
boek.



236 GESCHIEDENIS
XVI.
BOEK.
! I
3 <
I <
1
<
i
a a
1l E
n
g I v
van zeven duizend man, die foimmer was aangevuld, en, geholpen door" een weinig Landmagt en eenige Wilden, zo groote zaaken hadt verrigt, was eindelyk genoodzaakt in onderhandeling te treeden; dit gefchiedde uit naam der geheele Volkplantinge. De Verbonden van Vrede bekragtigden de verovering. Deeze vergrootte den hoop der Engelfche Bezittingen in het Noorden van Amerika.
Ondertusfchen is de overwinst eener onneetelyke landftreeke niet de rykfte vrugt, velke Groot-Britannie moet plukken van len voorfpoed zyner wapenen. Een veel langelegener voordeel, is de talryke bevolcing, welke het aldaar heeft gevonden. In le daad, zommigen deezer talryke inwooneen zyn eene nieuwe heerfchappy ontwee:en, welke tusfchen de menfchen geen anIer onderfcheid erkende, dan dat van perbonlyke hoedanigheden, van opvocdinge, ^an onbekrompenheid, van het vermogen >m nuttig te zyn voor de zamenleeving.. ilaar heeft men de verhuizing deezer verr gtlyke fchepzelen, wier aangelegenheid geen nderen grondflag hadt dan barbaarfche gewoonten, moeten aanmerken als een ongeik? Zou de Volkplanting niet veel gewonen hebben by de bevryding van alle deeze ietsdoende Edelen, welke haar, zints lan;n tyd, tot een last verftrekten; van die oogmoedige Edelen, die 'er de veragting oor allerlei foort van arbeid voedden? Het noodig dat haare Landeryen ontgind, haare



DER BEIDE INDIEN. 237
re Bosfchen omverre gehouwen, haare YzerMynen geopend, haare Visfcheryen uitgebreid worden, haare nyverheid en verzendingen nieuwen wasdom ontvangen; dit alleen wierdt 'er vereischt.
Canada heefc deeze waarheid begreepen. In weerwil van de doorgaans zo fterke banden van bloed, van taal, Godsdienst en Regeeringsvorm; in weerwil van die menigte verbintenisfen en vooroordeelen, welke een zo overheerfchenden invloed op het verftand der menfchen verkrygen, hebben de Canadaanen wel vergenoegd gefcheenen onder de groote vaneenfcheuring, welke hen van hun oud Vaderland hadt afgefcheiden. Zy hebben gereedlyk berust in de middelen, door het Hof van Londen in het werk gefteld, om hun geluk en vryheid op een vasten grondflag te bouwen.
Vooreerst heeft men hun de Wetten der Engelfche Admiraliteit voorgefchreeven. Doch deeze nieuwigheid hebben zy naauwlyks bemerkt: dewyl zy geene anderen dan verove. raars betrof, die in het bezit van den geheelen Zeehandel der Volkplantinge waren.
Meer agts hebben zy gegeeven op de invoering der Lyfftraffelyke Wetten van Engeland. Dit was een der gelukkigfte gefchenken, welk Canada konde ontvangen. Op de ondoorgrondbaare verborgenheden eener barbaarfche Inquifitie, volgde een bedaard, beredeneerd en openbaar onderwys; een verfchrikkelyke en aan bloed gewoone Regtbank, wierdt vervangen van meuschlie-
ven-
XVI.
BOEK.



2§# GESCHIEDENIS
XVI.
BOEK.
vende Pairs, meer geneigd om de orifchüld te erkennen dan de misdaad te vermoeden.
. Nog flerker zyn de veroverde Volken getroffen , ziende hunne perfoonlyke vryheid voor altoos verzekerd, door de beroemde Wet Babeas Corpus. Te lang flagtöffers geweest zynde van den eigendunkelyken Wil der zulken, welke hen regeerden, hebben zy de weldaadige hand gezegend, die hen uit de flaaverny verloste, om hen onder de befcherming der Wetten te Hellen. , De zorge, om Canada van een Burgerlyk Wetboek te voorzien, heeft vervolgens het Britfche Ministerie onledig gehouden. Dit groote werk, fchoon aan kundige, arbeidzaame en billykheidlievende Regtsgeleerden opgedraagen, heeft tot nog toe de ftaaving der Regeeringe niet verworven. Indien de üitflag aan de vervvagtingen beantwoorde, zal 'er eindelyk eene Volkplanting geVondert worden, die eene Wetgeeving heeft, gefchikt naar haar klimaat, haare bevolking en haare werkzaamheden.
Behalven deeze Vaderiyke bedoelingen, is Groot-Britannie van oordeel geweest, dat het voor de belangen zyner Staatkunde voegde , door verborgene fpringveeren, zyne nieuwe Onderdaanen de zucht voor de gebruiken, de Taal, den Eerdienst, en de begrippen van het Moederland te doen aanneemen. Deeze eenftemmigbeid is, in de laad, over 't algemeen genomen, een der (lerkfte banden, die eene Volkplanting aan
haar



öÉR Éêïdë ÏNDÏËN. 239
haar Vaderland kunnen verbinden. Doch wy vermoeden, dat de tegenwoordige toeRand der dingen aan een ander Ontwerp de voorkeuze hadt moeten doen neemen. Engeland heeft tegenwoordig zo zeer te duchten den geest van onafhanklykheid, welke in Noord-Amerika heerscht, dat het, misfchien, voor hetzelve voordeeliger zou geweest zyn, Canada in eene foort van verwydering van de andere provinciën te doen volharden , dan ze dezelve te doen naderen door verbintenisfen, welke haar, ten eenigen dage, te naauw kunnen vereenigenWat hier van zy, het Hof van Londen heeft in Canada den Engelfchen Regeeringsvorm ingevoerd, in zo verre zulks beftaanbaar was met een louter Koninklyk gezag, en zonder eenig inmengzel van Volksbeftuur. Zyne nieuwe Onderdaanen, gerust gefteld tegen de vreeze voor toekoomende Oorlogen, ontflagen van de verdeediginge van afgelegene posten, welke hen van hunne wooningen verwyderden, beroofd van den Pelteryhandel, die zynen natuurlyken loop hervat heeft, leggen zich nu eeniglyk en geheel toe op hun Akkerwerk. Naar maate dit toeneemt, worden hunne verbintenisfen met Europa en de Antilies bloeiender, en zullen wel haast het eenig hulpmiddel worden van een uitgeftrekt land, werwaarts Frankryk voorheen onnoemelyke fommen overmaakte, dewyl 't hetzelve befchouwde als het fterkfte Bolwerk zyner
Zijid-
XVI.
boek.



XVI.
boek.
WYS,
140 GESCHIED, der beide INDIEN.
Zuidlyke Eilanden. — De waarheid deezer Staatkundige zamenvoeginge, welke zo veele handelaars niet bemerkt hebben, zal klaar* blyklyk worden, naar gelang wy zullen ontvouwen , de voordeden der Bezittingen 5 door de Engelfchen, aan de vaste kust van Noord-Amerika, opgericht.



WYSGEERIGE
É N
STAATKUNDIGE
GESCHIEDENIS
van de
BEZITTINGEN EN DEN KOOPHANDEL DER EUROPEAANEN IN DE BEIDE INDIEN.
ZEVENTIENDE BOEK.
j^^^ngeland was in de nieuwe waereld V niet bekend, dan door dikwyls ge$ ^JÊ, lukkige en altoos veel vertoonmaa*G$£l£W jjencje Zeerooveryen, wanneer walter raleigh het ontwerp beraamde, om zyne Natie te doen deel hebben aan de verbaazende rykdommen, welke, zints bykans eene Eeuw, uit dat waerelddeel na het onze ftroomdèn. De Oostkust van Noord-Amerika trok de aandagt diens Mans, gebooren om ftoute dingen uit te denken. De bekwaamheid, die hy bezat, om de verftanden te overbeeren, door aan alles, 't geen hy voorftelde, een voorkoomen van grootheid te geeven, deedt hem, aan het Hof en önVI. deel. q. dér
XVII.
boek.



XVII,
BOEK.
242 GESCHIEDENIS
der de Kooplieden, gereedlyk medeftanders vinden. De Maatfchappy, welke, onder het verlokzel zyner grootfche beloften, wierdt opgericht, verwierf, in den jaare 1584, van de Regeering, de onafhanklyke en opperfte befchikking over de ontdekkingen, welke men doen zoude; en zonder eenige andeje aanmoediging, vaardigde zy, al in Grasmaand des volgenden jaars, twee. fchepen af, welke het Anker lieten vallen in de Baai yan Roenoque, welke tegenwoordig een gedeelte van Carolina uitmaakt. De Bevelhebbers deezer fchepen, eens vertrouwens waardig, waar mede zy zich vereerd vonden, betoonden eene onbepaalde believing, in een land, daar het te doen was om hunne Natie te vestigen, en gaven den Wilden de keuze over de verruilingen, welke zy hun voorftelden, in den nieuwen Koophandel, dien men met hun wilde beginnen.
Alles, wat deeze gelukkige Zeebeden, by hunne wederkomst in Engeland, verhaalden, wegens de gemaatigdheid van het klimaat, de vrugtbaarheid van den grond, het karakter der inwooneren, welke zy ontdekt hadden , moedigde de Maatfchappy aan, die hen hadt te werk gefteld. In de volgende Lente, zondt zy zeven fchepen, die te Roenoque honderd acht vrye lieden aan land zetteden, beftemd om aldaar eene Bezitting op te richten. Een gedeelte deezer eerfte Volkplanteren liet zich vermoorden door de Wilden, welke men mishandeld hadt; het overig gedeelte , verwaarloosd hebbende, door den Akkerbouw, voor zyn beftaan te zorgen,



der beide INDIÉN. 243
gen, ftierf van honger en gebrek, wanneer een verlosfer ter zyner hulpe kwam.
Deeze was francois drake, beroemd onder de menigte van Zeevaarenden, omdat hy, naa magellaan, de eerfte was, die den Aardkloot was rond gevaaren. De bekwaamheid, van welke hy, op deezen gewigtigen fcheepstogt, blyken hadt gegeeven, deedt de keuze van Koninginne elizabet op hem vallen, om philippus den II te vernederen, in dat gedeelte Zyner uitgebreide Bezittingen, welke hy misbruikte om de rust van andere Volken te verftooren. Weinige bevelen wierden immer beter volbragt. Sint-Jago, Karthagena, Sint-Domingo, verfcheiden andere gewigtige plaatzen, nevens een groot getal ryk gelaaden fchepen, wierden een prooi der Engelfche Vloot. Zyn Lastbrief behelsde, dathy, naa zyne gedaane verrigtingen, zich na Roenoque zou begeeven, om aldaar den onderftand te verfebaffen, dien men mogt noodig hebben. Dc wanhoop deedt dien van de hand wyzen door het klein getal ongelukkigen, die allerlei foort van wederfpoeden en rampen waren ontkoomen. Zy verzogten geene andere gunst, dan te mogen wederkeeren na het Vaderland: en des Admiraals inwilliging van hun verzoek maakte de kosten nutteloos, welke tot op dit tydftip gedaan waren.
Door dit onverwagt voorval lieten de Deelgenooten zich niet affchrikken. Van tyd tot tyd deeden zy eenige geringe togten na de Volkplanting. In den jaare: 1589, telde men aldaar honderd vyftien perfoonen van Q 2 bei-
XVII.
boek.



XVII,
boek.
244 GESCHIEDENIS
beiderlei fexe, aan een geregelden Regeerings-. vorm onderworpen, en overvloedig voorzien van alles, 't geen zy ter hunner verdeediginge, tot den Akkerbouw en den Koophandel noodig hadden. Dit begin gaf eenige hoop; doch dezelve ging verboren in den bajert en den rampfpoed, in welken raleigh zich Hortte, weggefleept door de grilligheden eener verhitte verbeeldingskragt. De Volkplanting , van de onderfteuning haarer grondleggers beroofd, raakte in volkomene vergetelheid.
Twaalf jaaren waren 'er verloopen, zints men haar geheel uit het oog hadt verboren, wanneer gosnold, een der eerfte Deelgenooten, in den jaare 1602, het befluit nam om baar te gaan zien. Zyne bedrevenheid in de Scheepvaartkunde deedt hem vermoeden, dat men,-du& lang, den koers, welken men derwaarts moest houden, niet gekend hadt, en dat men, langs de Canarifche en Caraïbifche Eilanden ftevenende, den weg, zonder nut, meer dan duizend mylen gerekt hadt. Zyne gisfingen deeden hem het befluit neemen om zich van het Zuiden te verwyderen, en Westwaarts te ftevenen. Deeze onderneeming Haagde hem gelukkig; maar toen hy de Amerikaanfche kusten was genaderd, bevondt hy zich Noordlyker, dan allen , die vóór hem de reize gedaan hadden. De Landftreek, daar hy aanlandde, zedert onder Nieuw-Engeland begreepen, verfchafte hem eene groote menigte Pelteryen, met welke hy na Europa wederkeerde.-
De fpoed en goede uitflag deezer ondernee-



der beide INDIEN. 245
#)eeminge maakten indruk op de Engelfche Kooplieden. Veelen derzelven vereenigden zich, in den jaare 1606, ter oprichtinge eener Bezittinge in het land , welk gosnold hadt ontdekt. Hun voorbeeld vernieuwde, by eenige anderen, het geheugen der Volkplantinge van Roenoque. 'Er waren toenmaals twee bevoorregte Genootfchappen. Dewyl het vast land, daar zy hunne Monopolie moesten oeffenen, in Engeland alleenlyk bekend was onder den algemeenen naam van Virginie, kreeg de eene den naam van de Maatfchappy van Zuid - Virginie , de andere dien van de Maatfchappy van NoordVirginie.
De drift, welke zich in de eerfte dagen hadt vertoond, begon eerlang te verkoelen. Tusfchen de twee Genootfchappen heerschre meer jaloersheid dan nayver. Schoon hun de onderftand was toegeftaan van de eerfte Lotery, welke in Engeland getrokken is, hadden zy zo weinig opgangs gemaakt, dat men, in den jaare i<5i4, in de beide Bezittingen, niet meer dan vier honderd perfoonen telde. De ruimte, welke de eenvoudige Zeden dier tyden vorderden, was toenmaals in Engeland zo algemeen, dat de zucht om het Vaderland te verlaaten, om zyn fortuin te maaken, niemand bekoorde. Het gevoel der elenden maakt de menfchen meer afkeerig van hun Vaderland, dan de zucht tot ï-ykdommen. 'Er was eene ongemeene gisting noodig, om zelf een voortreffelyke landftreek te bevolken. Deeze gebéurde. Het Bygeloof deedt haar uit de ftrydigheid 0. 3 van
XVII.
boek.



246 GESCHIEDENIS
XVII.
BOEK.
van Godsdienftige begrippen gebooren worden.
De eerfte Priesters der Britten, waren de Druïden, zo vermaard in de Jaarboeken van Gallie. Om een begochelend denkbeeld te verfpreiden over de Plegtigbeden ecnes woesten Eerdiensts, wierden deszelfs verborgenheden nimmer gevierd, dan in donkere^ vertrekken; en meestal in fombere Bosfchaadjen, alwaar de vreeze fpookzels en verfchyningen baart. Slegts een klein getal Ingewyden waren in de heilige Leer onderweezen; en deeze hadden geene vryheid om iets te fchryven over dit aangelegen onderwerp, opdat deszelfs geheimen voor de oogen van het onheilig graauw niet zouden ontvouwd worden. De Altaaren eener geduchte Godheid wierden bezoedeld met het bloed van menschlyke flagtöffers, en verrykt met den kostbaarften Oorlogsbuit. Schoon de vreeze voor de wraakoeffeningen des Hemels de eenige bewaarderesfe deezer fchatten was, wierden ze altoos geëerbiedigd door de begeerlykheid, welke men hadt weeten te beteugelen door het Leerftuk der altoosduurendc Zielsverhuizinge. Het voornaaroe Burgerlyk gezag beruste in de Dienaars van deezen verfchrikkelyken Godsdienst: dewyl de heerfchappy des bcgrips van allen de magtigfte en de beftendigfte is. De Opvoeding der Jeugd was in hunne handen; en door middel van deezen vroegften ouderdom verzekerden zy zich van 's menfchen geheelen leeftyd. Zy namen kennis van Burgerlyke en Lyfftraffelyke zaaken, en deeden eene
even



DER BEIDE INDIEN. 247
«ven beflislende uitfpraak over de Staats- als Bar .ei !\ ke gefchillen. Alwie hunne uitfpraaken durfde tegenftaan, wierdt niet flegts uitgeflooten van alle gemeenfchap aan de Godsdienftige geheimenisfen , maar ook uit de zamenleeving der menfchen gebannen. Het was eene misdaad, een fchandvlek, hem te bezoeken. Onherftelbaar beroofd van de befcherming der Wetten, kon de Dood alleen een einde maaken aan zyne rampfpoeden. De Gefchiedenis der Bygeloovigheden levert geene op, welke zo kragtdaadig de oppermagt hadt verkreegen, als die der Druïden, Zy was de eenige, welke verdiende, dat de ftrengheid der Romeinen tegen haar de wapens aanfehoot: zo veel gewelds fteK den de Druïden tegen de magt deezer waereldveroveraaren.
Nogthans hadt deeze Godsdienst veel van zyn gezag verlooren, wanneer de Christïyke Godsdienst, in de zevende Eeuw, dien geheel deedt verdwynen. De Noordlche Volken, die, van tyd tot tyd, de Zuidlyke provinciën van Europa overftroomd hadden, vonden aldaar de fpruiten van dien nieuwen Godsdienst, gezaaid onder de puinhoopen en overblyfzels eener heerfchappye, die aan alle kanten waggelde. Het zy uit onverfchilligheid voor "hunne afgelegene Goden, het zy door eene gemaklyk te overrcedene onkunde , gercedlyk hadden zy eenen Eerdienst aangenomen, dien de menigte der plegtigheden, voor plompe en woeste menfchen, beminnelyk maakte. Hun voorbeeld wierdt gevolgd van de Saxen, welke zich van ErrgeQ 4 land
XVII
BOEK



XVII.
BOEK.
248 GESCHIEDENIS
land meester maakten. Zonder tegenkanting omhelsden zy een Leer, die hunne verovering regtvaardigde, derzelver misdaaden uitwischte, eh de beflendigheid daar van ver» zekerde, door de uitrooijing der oude Eerdien ften.
Het leedt niet lang, of deeze Godsdienst droeg de vrugten, welke men daar van moest verwagten. Wel haast vervingen ydele befpiegelingen de wer-kzaame en gezellige deugden. Eene flompe eerbied voor onbekende Heiligen wierdt gefield in de plaats van den Eerdienst van het Opperde Weezen. Het wonderbaare der Wonderwerken verdoofde de kennis der natuurlyke oorzaaken. Gebeden of offeranden verzoenden de onmensch-lykfle euveldaaden. Alle de zaaden der Reden waren veraart, alle de beginzels der Zedelykheid bedorven.
Zy, die ter invoeringe deezer wanorde eenigzins hadden medegewerkt, wisten zich daar van te bedienen. De Priesters verwierven een ontzag, welk men den Koningen weigerde; hun perfoon wierdt heilig. De Burgerlyke Overheid verloor allen toezigt op hun gedrag; zy onttrokken zich aan de waakzaamheid der Burgerlyke Wet. Hun Regtbank ontweek alle de andere; of ligtte hun den voet. Zy vermengden den Godsdienst met allerlei Regtsgeleerde gefchillen, mee allerlei zaaken van Staat; zy wierden de Zegsmannen of Regters over alles. Wilde men redeneeren? Het Geloof fprak, en allen, luisterden, flilzwygende, naar deszelfs onuitlegbaare Godfpraaken. Zo groot was de • • • • ver-



ïjer beide INDIEN. 249
.verblindheid in deeze Eeuwen, dat de aanöootelyke ongebondenheden der Geestlykheid haar gezag niet verminderden.
De reden hier van was, omdat dit gezag op groote rykdommen was gebouwd. Zo ras men hadt gepredikt, dat de Godsdienst, die van offeranden leefde, voor alle andere dingen de opoffering van de bezittingen en goederen deezer aarde vorderde, gebruikte de Adel, die alle de eigendommen in handen hadt, de handen zyner Slaaven, tot het ftigten van Kerken, en zyne landeryen om deeze fligtingen te begunfligen. De Koningen fchonken aan de Kerk alles wat zy den Volken ontroofd hadden; zy ontblootten zich tot zo verre, dat zy niets overhielden om de Krygsdienften te betaalen, of de andere Regeerings- onkosten goed te maaken. Nimmer wierdt dit onvermogen onderfteund door de zulken, die het veroorzaakt hadden. De handhaaving der Maatfchappye ging hun niet aan. Iets toe te brengen tot de Staatsbelastingen, door middel van de goederen der Kerke, was eene heiligfchennis, eene ontheiliging van gewyde zaaken aan ongewyde gebruiken. Dus fpraken de Geestlyken; dus geloofden de Leeken. De bezitting van het derde gedeelte der Leengoederen van het Koninkryk; de vry willige offeranden van een blind Volk; de prys, op welken alle Priesterlyke verrigtingen gefield waren: dit alles kon niet verzaden de altoos werkzaame fchraapzucht eener Geestlykheid, op haar belang afgerigt. In het Oude Testament vondt zy, dat de Tienden van alle Q_ 5 voort-
XVII.
boek'.



XVII
BOEK.
250 GESCHIEDENIS
voortbrengzels, door een Godlyk en onbetwistbaar Regt, haar toebehoorden. De gereedheid, waar mede haar deeze eisch wierdt ingewilligd, deedt haar dezelve uitftrekken tot de Tienden der nyverheid, der voordeelen van den Koophandel, van den arbeidsloon der werklieden, van de foldy der Soldaaten, ja zomwylen zelf* van het inkoomen der Hofbelastingen.
Rome, dat zich in 't eerst vergenoegd hadt met, in een hoogmoedige zelfvoldoening, een aanfchouwer te zyn van het gelukkig flaagen zyner ryke en pragtige Zendelingen in Engeland, beving wel haast de zucht om deel te willen hebben aan den roof deezes ongelukkigen Koninkryks. Het maakte eenen aanvang met aldaar den Koophandel van Overblyfzelen te beginnen, die fteeds hun gezag handhaafden door groote wonderwerken, en altoos verkogt wierden naar evenredigheid van den prys, dien de Ligtgeloovigheid daarop ftelde. De Ryksgrooten, de Monarchen zeiven, wierden genodigd om in Bedevaart te trekken na de Hoofd Had der waereld, om aldaar eene plaats in den Hemel te koopen, gefchikt naar den rang, dien zy op aarde bekleedden. Ongevoelig maatigden zich de Pausfen aan het begecven der Kerklyke Ampten, en verkogten ze, naa ze eerst gefchonken te hebben. Door dit middei trok hun Regtbank alle Kerklyke zaaken tot zich; en hunne Schatkist wierdt, door den tyd, verrykt met de Tienden van de inkomften der Geestlykheid, welke de Tienden van alle de goederen des Koninkryks hefte.
Toen



DER BEIDE INDIEN. 251
Toen deeze Godvrugtige knevelaaryen in Engeland zo hoog gefteegen waren, dat zy niet hooger konden klimmen, dong het Christen Rome aldaar na de hoogfte magt. De bcdriegeryen zyner Eerzucht wierden onder een geheiligd dekkleed vermomd. De grondflagen dor vryheid ondermynde het, op gene andere wyze, dan met de wapenen des begrips. Dit was den mensch tegen zich zeiven aanvoeren, en zyne rcgten door zyne vooroordeelen overheeren. Men zag het zich zeiven opwerpen tot een willekeurigen Zegsman tusfchen het Altaar en den Throon , tusfchen den Vorst en de Onderdaanen, tusfchen een Monarch en de Koningen zyne nabuuren. Met zynen Geestlyken blixem ontftak het 't Oorlogsvuur. Maar het hadt Zendelingen noodig, om den fchrik zyner wapenen te verfpreiden. Het riep de Monniken te hulpe. De waereldlyke Geestlykheid, in weerwil van haaren ongehuwden ftaat, welke haar van de verbintenisfen deezer waereld afzonderde, hieldt haar daar aan verbonden, door de banden des belangs, dikwyls veel fterker dan die des bloeds. Een Rang van menfchen, afgefcheiden van de Maatfchappy, door zonderlinge inftellingen, welke haar tot Geestdryvery moesten vervoeren, door eene blinde onderwerping en overgegeevenheid aan de bevelen van een uitlandfchen Priester, waren de gefchikte werktuigen ter bevorderinge van de oogmerken diens Oppervorsts. Deeze veragtlyke er ongelukkige werktuigen des Bygeloofs kwee ten zich van hun heilloos beroep. Dooi
dee<
XVII.
BOEK.



XVII.
boek.
I
25* GESCHIEDENIS
deeze treken, onderfchraagd door een gelukkigen zamenloop van gebeurtenisfen, wierdt Engeland, om hetwelk te veroveren de oude Romeinen zo veele moeite hadden moeten doen, leenroerig aan het hedendaagfche Rome.
De gewelddaadige driften en grilligheden van hendrik den VIII floopten, eindelyk, deeze fchandelyke af hanklykheid. Reeds hadt het misbruik eener zo byster groote magt de oogen der Natie geopend. Met een éénigen ftag beftondt het de Vorst, zich aan het gezag der Pausfen te onttrekken, de Kloosters te vernietigen, en zich de Opperhoofdigheid zyner Kerke aan te maatigen.
Deeze veel gerugtsmaakende fcheuring wierdt van nog andere veranderingen gevolgd, onder de Regeering van eduard den VI, den Opvolger van hendrik. De Godgeleerde begrippen, welke toenmaals de gedaante van Europa veranderden, wierden uitgeploozen. Van elk derzelven behieldt men iets; men behieldt verfcheiden Leerftellingen, verfcheiden plegtigheden van den ouden Eerdienst; en uit deeze onderfcheidene brokken, vervaardigde men eene nieuwe Kerkgemeenfchap, onder den hoogklinkenden naam van de Engelfche Kerk bekend.
Elizabet, die aan dit groote werk de laatfte hand leide, vondt het befpiegelende gedeelte van hetzelve te fyn uitgeploozen, :n oordeelde eenige plegtigheden daar nevens :e moeten voegen, om de verftanden door Ie zintuigen te verbinden. Haar natuurlyke Snaak voor het pragtige, de begeerte om de
ge-



I>"ER BÈÏDÊ INDIEN. 253
gefchillen over het Leerllellige een einde te doen neemen, door te vermaaken door middel van de vertooningen des Eerdiensts, deeden haar na eene grooter vermeerdering van plegtigheden overhellen. Maar de Staatkunde beteugelde haare neigingen, en noodzaakte haar, die op te offeren aan de vooroordeelen van eenen Aanhang, die, haaiden weg ten Throone gebaand hebbende, haar op denzelven kon bevestigen.
Verre van te vermoeden, dat jakobus1 de 1 zou ten uitvoer brengen, 't geen elizabet zelf niet hadt durven beproeven, zou men hem veel eer geneigd geoordeeld hebben ter verminderinge der Kerkelyke plegtigheden. Deez' Vorst was opgevoed in den fchoot des Presbyteriaandoms, eene hooghartige Gezinte , welke de eenvoudigheid haarer kleedye, de deftigheid haarer Zeden, de ftrengheid haarer grondbeginzelen, eene geduurige gewoonte van Schriftuurlyke fpreekwyzen, en de gemaaktheid zelve om haare Doopnaamen alleenlyk uit het Oude Testament te ontleenen, een onverwinnelyken afkeer fcheenen te moeten inboezemen voor de pragt des Roomsch-Katholyken Eerdiensts, en voor alles, 't geen het beeld daar van kon vernieuwen. De geest van Zamenftelsgezindheid kreeg, by den nieuwen Koning, de overhand boven de beginzels zyner Opvoedinge. Getroffen door het Bisfchoplyk Regtsgebied, welk hy in Engeland gevestigd vondt, en dat hem overeenkomfb'g fcheen met de denkbeelden, die hy zich, wegens den Burgerlyke Regeeringsvorm, hadt gevormd,
XVII.
boek.



2$4- GESCHIEDENIS
XVII.
boek.
I
i ] <
vormd, liet hy, uit overtuiging, de eerfte indrukzels vaaren, welke hy verkreegen hadt; en wierdt driftig ingenoomen met eene Kerkelyke heerfchappy, gerigt naar de Staatkundige huishouding eener wel ingerigte heerfchappye. In zynen Geestdrift, wilde hy Schotland, zyn Vaderland, aan deeze verwonderlyke Kerktucht onderwerpen; hy wilde daaraan verbinden een groot getal Engelfchen, die zich daar van afkeerig hielden. Zelf hadt hy het voorneemen, om den luister der ftaatlykfte plegtigheden by de Majesteit des Plans te voegen, wanneer de tyd zyne groote Ontwerpen tot r}'pheid hadt gebragt. Maar de beweeging, welke het al in den beginne veroorzaakte, veroorlofde hem niet om verder te gaan in zyn Ontwerp van Hervorminge. Hy vergenoegde zich met zynen Zoone het hervatten van den draad zyner uitzigten aan te pryzen, wanneer hy de omftandigheden daar toe bekwaam zoude oordeelen; hy maalde hem de Presbyteriaanen als even gevaarlyk voor den Godsdienst en den Throon.
Gereedlyk leende karel de I het oor naar lesfen, die niet dan te zeer overeenElemden met de beginzels van Overheerfchin*e, welke hy hadt ingezoogen van buckingham, zynen Gunsteling, den verdorvendften ier menfchen, den grootften verderver der Hovelingen. Om van verre den weg te mnen tot de Staatsomwenteling, die hy n den zin hadt, verhefte hy verfcheiden 3isfchoppen tot de eerfte waardigheden in len Staat, en bekleedde hen met de meeste
Amp-



OER BEIDE INDIEN. 255
Ampten, die een vermogenden invloed op de Staatsbefluiten gaven. Deeze Eerzuchtige Kerkvoogden, eenigermaate meester geworden van eenen Vorst, die de zwakheid hadt van zich door eens anders inluisteringen te laaten beftieren , vertoonden de eerzucht, zo gemeen aan de Geestlykheid, om het Kerklyk Regtsgebied onder de fchaduw van het Koninklyk voorregt te verheffen. De plegtigheden der Kerke zag men hen tot in het oneindige vermenigvuldigen, onder voorwendzel dat ze van eene Apostolifche inftellinge waren, en, om dezelve te doen onderhouden, de toevlugt neemen tot de handelingen van 's Vorffcen willekeurig gezag. Het Ontwerp fcheen gefmeed, om'in al zynen luister te herfteïlen, 't geen de Protestanten Roomfche Afgodery noemden, al moest men, om hier in te flaagen, de gewelddaadigfte wegen inflaan. Te meer omflags veroorzaakte dit Ontwerp, dewyl het onderfchraagd wierdt door de vooroordeelen en kuiperyen eener floutmoedige Koninginne, die uit Frankryk hadt medegebragt, eene bovenmaatige zucht voor het volflrekt gezag en voor het Pausdom.
Bezwaarlyk kan men zich een denkbeeld vormen van de verbitterdheden, welke zo zwaare vermoedens in de gemoederen oncllooken hadden. Eene gewoone voorzigtigheid zou der Gemoedsgistinge den tyd gegund hebben om tot bedaaren te koomen. De geest van Dweeperye deedt deeze donkere dagen verkiezen, om alles te brengen tot de Eenheid van den Anglikaanfchen Godsdienst,
XVII.
BOEK.



XVII.
BOEK.
256 GESCHIEDENIS
dienst, welke by die Non-Conformisten te haatlyker was geworden, zedert zy dien belaaden zagen met gebruiklykheden, welke zy als bygeloovig befchouwden. In de beide Kohinkryken wierdt bevel gegeeven, zich te fchikken naar den Eerdienst en Kerktucht der Bisfchoplyke Kerke. Aan deeze Wet ónderwierp men de Presbyteriaanen, die begonnen zich Puriteinen [Gezuiverden] te laaten noemen: dewyl Zy belydenis deeden van niets, behalvert het zuiver en eenvoudig Woord van God, tot een Regel van hun Geloove en wandel te Hellen. Aan deeze zelfde Wet wierden ook onderworpen de uitlandfche Calvinisten, die zich in het Koninkryk bevonden, hoedanig ook het verfchil hunner begrippen zyn mogt. Men fchreef deezen Kerkheerfchenden Eerdienst voor aan de Regementen, en aan de handeldryvende Maatfchappyen, dié zich in de ónderfcheiden gewesten van Europa bevonden. Eindelyk, de Engelfche Gezanten zagen zich genoodzaakt, 2ich overal van de Kerkgemeenfchap der Hervormden af te zonderen, én dus hun Vaderland te berooven van den invloed, dien het, in de hoedanigheid van hoofd en handhaaver der Hervorminge, buitenslands gehad hadt.
In deezen hachelyken toeftand, verdeelden zich de meeste Puriteinen tusfchen de onderwerping en de tegenkanting. De zulken j die de fchande niet wilden ondergaan van te wyken, noch de moeite neemen van te be-" ftryden, wendden het oog na Noord-Amerika, om aldaar de Burgerlyke en Godsdien-
ftige



der beide INDIEN. 257
ftige Vryheid te zoeken, welke een ondankbaar Vaderland hun weigerde. De vyanden hunner ruste, om hen op hun gemak te kunnen vervolgen, ondernamen het om deeze fchuilplaats te fluiten voor de voorvlugtige Devooten, die God op hunne wyze wilden aanbidden in een woest land. Acht fchepen, die, gereed om onder zeil te gaan, . op den Theems ten Anker lagen, wierden aldaar in beflag genomen: en kromwell, ,zegt men, wierdt, by die gelegenheid, van de voorgenomene reize te rug gehouden, door den zelfden Koning, dien hy zedert na het Schavot leide. De Geestdryvery, ondertusfehen, nog vermogender dan de vervolgers , overkwam alle hinderpaalen; en dit gewest der nieuwe waereld wierdt eerlang met Presbyteriaanen bevolkt. Het genoegen, welk zy in hunne afzondering fmaakten, lokte, van tyd tot tyd, alle de geenen van hunnen Aanhang, die de ziel niet fnood genoeg bezaten, om vermaak te fcheppen in de verfchriklyke omwentelingen, die, kort daarnaa, Engeland tot een Tooneel van eislykheid en bloed maakten. In bedaarder tyden, deeden redenen, van het belang ontleend, het getal hunner Deelgenooten toeneemen. Eindelyk bragt geheel Europa veel ter bevolkinge toe. Duizenden van ongelukkigen, onderdrukt door de dwingelandy of de overdraagzaamheid hunner Opperheeren, tartten de gevaaren van den Oceaan, om het leeven en de behoudenis te zoeken in dat ander Waerelddeel. Laaten wy het niet VI. deel. R ver-
XVII.
boek.



xvu.
KOEK.
2.58 GESCHIEDENIS
verbaten ; laaten wy het niet doorloopen, zonder het te leeren kennen.
Hoe langen tyd bleef de nieuwe waereld, om zo te fpreeken, onbekend, zelf naa dat zy ontdekt was ? Het was het werk niet van barbaarfche Soldaaten, van hebzuchtige Kooplieden , regtmaatige en wel doorwrogte denkbeelden te geeven van deeze helft des Heelals. De Wysbegeerte alleen moest zich bedienen van de kundigheden , hier en daar verfpreid in de verhaalen der Reizigers en Zendelingen, om Amerika zodanig te zien als de Natuur het gemaakt heeft, en om deszelfs betrekkingen met het overige gedeelte des aardbodems te bemerken.
Men houdt het heden ten dage voor eene uitgemaakte waarheid, dat het nieuwe vaste land niet de helft der oppervlakte van het onze bevat. Deszelfs gedaante, daarenboven, levert zonderlinge gelykhedcn op, die aanleiding zouden kunnen geeven tot verleidende gevolgtrekkingen, indien men den geest van Zamenftelsgezindheid niet moest wantrouwen, die ons menfgmaalen doet ftilftaan ter halver wege van het pad der waarheid, en ons belet, den eindpaal te bereiken.
De beide vaste kusten fchynen twee ftreeken lands uit te maaken, welke haar begin neemen by den Noordpool, en eindigen by den Keerkring van den Steenbok, ten Oosten en Westen vaneen gefcheiden door den Oceaan, welke haar omringt. Hoedanig ook het maakzel deezer beide ftreeken zyn moge, en de opweeging of evenredigheid, welke
in



DU BEIDE INDIEN. 259
in derzelver gedaante heerscht, het is klaarblyklyk, dat haar evenwigt niet van haare ligging afhanklyk is. De onbeftendigheid der Zee maakt de vastigheid der aarde uit. Om den aardbol op zynen grondflag te vestigen, was 'er, naar het fcfrynt, eene hoofdftoffe noodig, die, onophoudelyk, rondom onzen Planeet vloeiende, door haare zwaarte, alle andere zelfstandigheden, kan opweegen, en door haare vloeibaarheid dat evenwigt herftellen, welk de ftrydigheid en de botzing der andere hoofdftoffen zouden hebben kunnen verbreeken. Het water is, door zyne natuurlyke beweegbaarheid en door zyne zwaarte tevens, oneindig beter gefchikt ter onderhoudinge deezer eenftemmigheid en opweeginge der deelen van den Aardbol, rondom zyn middelpunt. Dat dit Halfrond in het Noorden een zeer breeden klomp aarde heeft, en by onze Tegenvoeters een even zwaaren klomp water, kan niet nalaaten aldaar een evenwigt te veroorzaaken. Indien wy, onder de Keerkringen, een ryk landfchap hebben, met menfchen en dieren bedekt; Amerika zal, op de zelfde breedte* befpoeld worden van eene Zee, met visfehen opgevuld. Terwyl de Bosfchen van boomen, met de grootfte vrugten belaaden, de gew Aagten der grootfte dieren, de talrykfte Natien, de Elefanten en de menfchen op de aarde weegen, en alle haare vrugtbaarheid in den omvang der Verzengde Luchtftreeke fchynen te verzwelgen ; zwemmen , by de Poolen, de Walvisfchen met ontelbaare Volkplantingen van Bakkeljaauwen en HarinR 2 gen,
XVII.
BOEK*



2Ó0
GESCHIEDENIS-
XVII.
BOEK.
gen, nevens de zwermen van Infekten, als mede de oneindige en verbaazend veele inwooners der Zee, als 't ware om den As der Aarde te onderfchraagen, en te beletten dat hy niet na de eene of andere zyde overhelle: indien anders de Walvisfchen en de Elefanten, en de menfchen eenige zwaarte hadden op een Aardbol, alwaar alle leevendige Weezens flegts eene kortduurende wyziging zyn van het flyk, waaruit hy is zamengefteld. In één woord, de Oceaan rolt om deezen Aardkloot, om dien te vormen, volgens de algemeene Wetten der zwaarte. Nu eens bedekt en dan ontdekt hy een Halfrond, een Aspunt, eene Luchtftreek; maar in 't algemeen fchynt hy gefield te zyn op den Cirkel van den Evenaar, en wei zo veel te meer, als de koude der Aspunten eenigermaate ftrydig is met de vloeibaarheid van het water, welke zyn weezen uitmaakt, en daaraan zyne werkzaamheid geeft. Tusfchen de Keerkringen breidt de Zee zich uit en beweegt zich; hier ondergaat zy de meeste beurtwisfelingen, deels in haare omloopende en geregelde beweegingen, deels in die fchokken, welke de ftormwinden aldaar by tusfchenpcozen veroorzaaken. De aantrekkingskragt der Zonne, en de gistingen, welke de aanhoudendheid haarer hitte in de Verzengde Luchtftreek veroorzaakt, moeten een verbaazenden invloed op den Oceaan hebben. De beweeging der Maane voegt eene nieuwe kragt by deezen invloed; en de Zee, om aan deezen dubbelen aandrang te gehoorzaaroen, moest, naar 't fchynt,
haare



'15 E R BEIDE INDIEN. 2-61
'haare wateren na den Evenaar voortftuwen. Niets anders dan de platheid van den Aardbol omtrent de Poolen, levert eene genoegzaame reden op voor die groote uitgeftrektheid van water, welke tot heden toe de Zuidlyke Landen voor ons verborgen heeft. De Zee kan in geenerlei maniere zich van den omvang der -Keerkringen verwyderen, -indien de Gemaatigde en Bevroozene Lnchtftreeken niet nader by het Middelpunt der aarde zyn dan de Verzengde Luchtftreek. De Zee, derhalven, maakt het evenwigt der aarde uit, en beftelt over de plaatzing haarer ftoffen. Dat de twee elkander opweegende ftreeken, welke de twee vaste kusten des Aardbols in den eerften opilage vertoonen, niet noodzaaklyk tot haar maakzel behooren, blykt hier uit, dat het nieuwe Halfrond, veel laager dan het oude, onder het water der Zee is begraaven. Daarenboven, indien 'er in 't oogloopende gelykheden tusfchen de twee Halfronden plaats hebben, 'er worden, misfchien, geene mindere gelykheden gevonden, die de gewaande eenftemmigheid vernietigen, die men zich vleit aldaar op te merken.
Wanneer men, de Kaart des Aardryks -voor zich leggende, de plaatslyke overeenkomst ziet, welke gevonden wordt tusfchen de Landengte van Suez en die van Panama., tusfchen de Kaap de Goede Hoop en Kaap Hoorn, tusfchen den Archipel der Oostindiè'n •en dien der Antilles, tusfchen de Bergen van -Chili en die van Monomotapa, wordt men 'getroffen door de wederkeerige opweeging., E 3 wel-
XVII.
BOEK.



2Ö2 GESCHIEDENIS
XVII.
BOi K.
welke in de gedaantevertooningen van dit Tafereel heersent: overal verbeeldt men zich te befchouwen, landen tegen landen overgefteld, wateren die een evenwigt maaken met de wateren, Eilanden en Schiereilanden, door de handen der Natuure als tegenwigten hier en daar gezaaid of verfpreid; en overal de Zee, door haare beweegingen en helling, het evenwigt onderhoudende in eene onmerkbaare ilingering. Maar, van den anderen kant, vergelykende de wyde uitgeftrektheid der Stille-Zee, welke de beide Indien vaneen fcheidt, met de kleine ruimte, welke de Oceaan bevat tusfchen de kusten van Guinee en van Brazil; de groote uitgebreidheid bewoonde landen in het Noorden, met de weinige bekende Zuidlyke landen; de ftrekking der Bergen in Tartarye en Europa, die van het West na het Oost loopen, met die der Cordeliers, welke zich van het Noorden na het Zuiden ftrekken; dan ftaat het verftand ftil, en ziet met leedweezen verdwynen het Ontwerp van fchikkinge en evenredigheid, waar mede het zyn zamenftel des aardryks hadt opgefierd. Nog meer te onvrede over zyne droomeryen is de befchouwer, wanneer hy de overmaatige hoogte der Bergen van Peru gade ftaat. Dan ziet hy met verbaasdheid een vast land, zo hoog verheven en zo nieuw, de Zee zo verre beneden deszelfs toppen, en zo onlangs nedergedaald van de landen, welke deeze trotfche bolwerken tegen haare aanvallen fcheen te beveiligen. Nogthans kan het niet ontkend, worden, dat zy de beide vaste kusten
van



OER BEIDE INDIEN. 263
van het nieuw Halfrond heeft bedekt. De lucht en de aarde, alles draagt hier getuigenis van.
Wyder en langer Rivieren in Amerika; onmeetelyke Bosfchen in het Zuiden; groote Meiren en uitgeflrekte Moerasfen in het Noorden; een altoosduurende fneeuw tusfchen de Keerkringen;. weinig van dat zuiver zand, welk de droesfem fchynt te zyn van de uitgeputte aarde; geene volftrekt zwarte menfchen; zeer blanke Volken onder de Linie; een frisfche en zagte lucht, op eene breedte, alwaar Afrika verbrand en onbewoonbaar is; een ftreng en bevroozen klimaat op de zelfde breedte als onze Gemaatigde klimaaten; eindelyk, een onderfcheid van gemaatigdheid van tien of twaalf Graaden, tusfchen het oude en nieuwe Halfrond: deeze zyn zo veele indrukzels eener eerst opkoomende waereld.
Waarom zou de vaste kust van Amerika, naar evenredigheid, veel warmer, veel kouder zyn dan die van Europa, indien het niet ontftondt uit de vogtigheid, welke de Oceaan aldaar heeft agter gelaaten, toen hy dezelve verliet, lang naadat onze vaste kust is bevolkt geworden? De Zee alleen heeft kunnen beletten, dat Mexiko niet zo vroeg ij bewoond geworden als Afie. Indien de wateren, die nog de ingewanden van het nieuwe Halfrond befpoelen-, deszelfs oppervlakte niet overftroornd hadden, zou d< mensch 'er al vroeg de Bosf:hen uitgerooid en een pappigen grond vastigheid hebbei doen verkrygen, door dien om te roerei R 4 ei
XVII.
BOEK.
I 1
1



XVII.
UOEK.
\
1
] 1
] ( I
c
2
264 GESCHIEDENIS
en als te kneeden, en aan de ftraalen der Zonne bloot te Hellen, een vryen uittogt aan de Winden gegeeven, en de Rivieren van Dyken voorzien hebben; het kümaat zou 'er reeds veranderd zyn. Maar een onbebouwd en volkloos Halfrond kan niets dan eene nieuwe waereld aankondigen, wanneer de Zee, aan haare kusten grenzende, nog ongemerkt in haare aders kruipt. Een min fterke Zonnefchyn, overvloediger regens, dieper fneeuw, dikker en meer ftilftaande dampen, openbaaren aldaar, of de puinhoopen en het Graf der Natuure, of de wieg haarer kindschheid.
Het verfchil van klimaat, ontftaan uit het verblyf der Zee op de landen van Amerika, moest noodwendig een aanmerkelyken invloed hebben op de menfchen en dieren. IJlt deeze verfcheidenheid van oorzaaken, moest eene verbaazende verfcheidenheid van uitwerkzelen ontftaan. Van hier dat men in de oude waereld twee derde deelen meer Poorten van dieren dan in de nieuwe waereld tdndt; onder de gelykfoortige geflagten onrergelyklyk grooter dieren; woester en jloeddorftiger Gedrogten, naar evenredigheid ran eene grooter menigte menfchen. Hoe :eer, in tegendeel, fchynt de Natuur de ueuwe waereld verwaarloosd te hebben! De nenfehen zyn 'er minder fterk, minder dapper; zonder baard en hair; in alle de tekens Ier Manbaarheid vernederd; weinig bedeeld set dat leevendig en kragtig gevoel, met !ie aandoenlyke liefde, welke de bron is van He liefdebetooningen, het beginzel van alle
aan-



DER BEIDE INDIEN. 2Ö5
aankleevingen, het eerfte Inftinkt, de eerfte band der zamenleevinge, zonder welken alle andere naagemaakte banden kragt noch duurzaamheid hebben. De Vrouwen, nog zwakker, worden 'er door de Natuur en door de Mannen mishandeld. Deezen, niet zeer gevoelig voor het geluk van haar te beminnen, befchouwen haar niet anders als de werktuigen van alle hunne behoeften; zy wyden haar minder aan hunne vermaaken, dan zy ze aan hunne luiheid opofferen. De hoogfte wellust, het opperfte geluk der Amerikaanen is gelegen in deeze luiheid, van welke hunne Vrouwen de flagtöffers zyn, door den aanhoudenden arbeid, waar mede zy bezwaard worden. Nogthans kan men zeggen, dat in Amerika, gelyk op den geheelen aardboden, de Mannen de billykheid gehad hebben, terwyl zy de Vrouwen ter bearbeidinge van het land doemden, om zeiven de gevaaren van de Jagt, van de Visfchery, als mede van den Oorlog te ondergaan. Maar deeze onverfchilligheid voor de Sexe, aan welke de Natuur het onderpand der herv'oortbrenginge heeft gefchonken, onderftelt eene onvolmaaktheid in de lichaamlyke werktuigen, eene foort van kindsheid in de Volken van Amerika, even gelyk in de byzondere perfoonen van ons vast land, die den volwasfenen ouderdom niet bereikt hebben. Het is een grondgebrek in het ander waerelddeel, welks nieuwheid door deeze foort van onmagt wordt aangekondigd.
Indien de Amerikaanen een nieuw Volk zyn, maaken zy dan een geflagt van menR 5 fchen
XVII.
BOEK.



XVII.
BOEK.
! 1
266 GESCHIEDENIS
fchen uit, oorfpronklyk verfchillende van die, welke de oude waereld bewoonen ? Dit is eene vraag, die niet haastig moest beflist worden. De oorfprong der bevolkinge van Amerika, is met onoplosbaare zwaarigheden bezet. Zegt gy, dat de Noorvvegers eerst Groenland bevolkt hebben, en dat, vervolgens, de Groenlanders na de kusten van Labrador zyn overgeftoken; anderen zullen u zeggen, dat het natuurlyker is, dat de Groenlanders afkomftig zyn van de Eskimaux, naar welke zy meer dan naar de Europeaanen gelyken. Indien gy California uit Kamtfchatka bevolkt, zal men u vraagen , welke beweegreden of wat toeval de Tartaaren na het Noord - Westen van Amerika gedreeyen hebbe? Ondertusfchen verbeeldt men zich, dat de bewooners der oude waereld, door Groenland of Kamtfchatka, na de nieuwe waereld hebben moeten trekken: dewyl door deeze beide gewesten de twee waerelddeelen aan een verbonden zyn, of ten minften naast aan elkander grenzen. Daarenboven, hoe kan men onderzeilen, dat de Verzengde Luchtftreek der nieuwe waereld bevolkt is geworden door eene van haare Bevrozene Luchtftreeken ? De Bevolking trekt wel van het Noorden na het Zuiden; maar eigenaartig moet zy een begin hebben genomen onder den Evenaar, alwaar het leeven met de warmte uitfpruit. Indien ie Volken van Amerika uit ons waerelddeel Met kunnen afkomftig zyn, en zy evenwel rieuw fchynen, moet men de toevlugt neeBen tot den Zondvloed, die, in de Gefcbie-
de-



DER BEIDE INDIEN. 267
denis der Natiën, de bron en de oplosfing is van alle zwaarigheden.
Men zal onderllellen, dat, de Zee het ander Halfrond overftroomd hebbende, deszelfs oude bewooners zullen gevlugt zyn op de Apalaches en de Andes, gebergten veel hooger dan onze berg Ararath. Maar hoe zullen zy geleefd hebben op deeze klompen fneeuw, van water omringd? Hoe zullen menfchen, die onder een zuiveren en bekoorlyken Hemel geleefd hadden, hebben kunnen overleeven het gebrek, de ongemaatigdheid eener bedorvene lucht, alle de geesfels, welke het onvermydelyk gevolg van eenen Zondvloed zyn? Hoe zal het geflagt zich gehandhaafd hebben en vermenigvuldigd zyn in die dagen van onheil, gevolgd van Eeuwen van kwyninge ? Laaten wy, in weerwil van alle deeze zwaarigheden, erkennen, dat Amerika op nieuw bevolkt is uit het beklaaglyk overfchot zyner venvoestinge. Alles wyst het fpoor aan van eene ziekte, van, welke het menschlyk geflagt nog gevoel heeft. De ondergang deezer waereld ftaat nog geprent op het voorhoofd haarer bewooneren. Het is een geflagt van menfchen, vernederd en veraart in zyn natuurlyk lichaamsgeftel, zyne geHalte, zyne leevenswyze, in zyn verftand, weinig gevorderd in alle kunften der be> fchaafdheid. Een vogtiger lucht, een moerasfiger grond, moesten zelf den wortel, alle de fpruiten befmetten, *t zy van d< zelfftandigheid, 't zy van de voortplantingc der menfchen. 'Er waren Eeuwen noodig
voor
XVII.
BOEK.



263 GESCHIEDENIS
XVII.
BOEK.
!
1 <
r i I
1 \ li g
voordat de Bevolking kon herfleld worden en haare verliezen vergoeden; en 'er wierden nog meer Eeuwen vereischt, voordat de aarde, opgedroogd en handelbaar, haaren fchoot opende voor het ftigten van gebouwen en het beplanten der velden. De lucht moest gezuiverd worden, voordat de Hemel helder wierdt; en de Hemel moest helder worden, voordat de aarde bewoonbaar was. De onvolmaaktheid der Natuure in Amerika, bewyst derhalven niet, de nieuwheid van dat waerelddeel, maar deszelfs wederopkornst. Het heeft, ongetwyfeld, op den zelfden tyd als de oude waereld moeten bevolkt worden; maar 't kan zyn dat het laater onder het water gezet is. De groote beenderen, web ke in Amerika uit den grond worden opgedolven , ftrekken ten blyke, dat het voormaals bewoond wierdt van Elefanten, Rhinocerosfen en andere groote viervoetige dieren, vier geflagt uit dat gewest verdweenen is. De Goud- en Zilver-Mynen, die aldaar bykans jelyk met den grond ontdekt worden, getuigen eene aloude omwenteling des Aardkioots, loch laater dan die, welke ons Halfrond rerwoest hebben.
Genomen zelf dat de nieuwe waereld, len weet niet op hoedanig eene wyze, op lieuw bevolkt ware door onze zwervende lorden, zou dit tydftip van een zo afgelegen datum zyn, dat het den bewooneren an Amerika eene zeer hooge oudheid overet ? Drie of vier Eeuwen zouden niet meer enoeg zyn voor de grondlegging der Ryken an Peru en Mexiko: dewyl men, in deeze
ge-



DER BEIDE INDIEN. 269
gewesten, geene handgreepen van onze kunften, geen fpoor der gebruiken en begrippen ontmoetende, overal elders op den aardbodem verfpreid, nogthans aldaar gevonden heeft eene befchaafde Maatfchappy, uitvindingen en gebruiklykheden, die, zonder eenig merkteken te vertoonen van tyden vroeger dan de Zondvloed, nogthans eene vry lange reeks van Eeuwen onderftelden, laater dan deeze omkeering. Want, fchoon in Mexiko, even als in Egypte, de omtrek van een land, omringd van wateren, bergen, of bezwaarlyk te overkoomene hinderpaalen,de menfchen, welke binnen denzelven beflooten waren, heeft moeten noodzaaken, zich te befchaaven en zich te vereenigen. naadat zy zich alvoorens, dooreen bloediger cn langduurigen Oorlog, vaneen gefcheurc en verdeeld hadden; konde men, egter niet, dan langzaamer hand, een Eerdienst ei Wetgeeving uitvinden en bekragtigen, welk men onmogelyk kon ontleend hebben, 't z] van de tyden, 'tzy van de afgelegene gewesten De kunst om te fpreeken en te ichryven zelf met Beeldfpraakig fchrift, vordert mee Eeuwen om eene op haar zelve ilaandi Natie te vormen, welke deeze twee kunftci moet gefchapen hebben, dan een kind dagei noodig heeft om zich in beide kunften t voimaakcn. Eeuwen zyn niet zo lang voor he geflagt, als jaaren voor ieder mensch. H( eene moet een vry groot veld beflaan in e duurzaamheid en ruimte; de andere hee flegts oogenblikken en Happen te vervuiler of liever te doorloopen. De gelykheid c
ee;
XVIE
BOEK.
I 1 t
r
»
r
1 1
t t
e ft , n
31-



27o GESCHIEDENIS
XVII
BOEK.
eenpaarigheid , welke in de trekken en' Zeden dér Amerikaanfche Natiën heerschen, bewyzen wel dat zy minder oud zyn dan de Natiën van ons waerelddeel, zo zeer verfchillende onder elkander; maar zy fchynen tevens te bevestigen, dat zy niet zyn voortgefprooten uit een vreemd waerelddeel , waarop zy geene betrekking hebben, welke eene in 't oogloopende afftamming aankondigt.
Hoe 't ook zy met haaren oorfprong en oudheid , welke beide zeer onzeker zyn, een ftuk, misfchien, van meer aangelegenheids, 'is, te weeten, of te onderzoeken, of deeze Natiën, tot nog toe half wild, meer of min gelukkig zyn dan onze be« ïchaafde Volken. Of de ftaat van een ruuw mensch, aan het bloote dierlyk InftinkC overgelaaten, van welken één dag, doorgebragt met jaagen, eeten, zynsgelyken voort te brengen en te rusten, het Model is van alle zyne dagen, beter of erger zy dan die van dat verwonderlyk Weezen, dat de Dons uitkiest om zich'er op neder te leggen, het Katoen van den Zydeworm fpint om zich te kleeden, de hut, zyne eerfte wooning, in een paleis heeft veranderd, zyne behoeften en geryflykheden op duizend verfchillende wyzen heeft weeten te verfchikken? J Uit de natuur des menfchen moeten de middelen van zyn geluk worden opgefpoord. Wat heeft hy noodig om zo gelukkig te zyn als hy zyn kan? Lyftogt voor het tegenwoordige ; en, indien hy op het toekoofciende denke, hoop en verzekering van dit
eer-



DER BEIDE INDIEN. S?I
eerfte goed. Maar heeft de wilde mensch, dien de befchaafde Maatfchappyen niet hebben te rug gedreeven na, of opgeflooten houden in de Bevrozcne Luchtftreeken, gebrek aan dit volftrekt noodzaaklyke? Indien hy geene leevcnsmiddelen oplegge , de reden is omdat de aarde en de "Zee Voorraadichuuren en Bewaarplaatzen zyn, welke voor zyne behoeften altoos open ftaan. De Visfchery of de Jagt duurt het geheele jaar, of vervult de onvrugtbaarheid der doode jaargetyden. De Wilde heef? geène wel geflootene huizen , geen gérrraklyke haardftédcn; maar de Pelteryen dienen hem tot een dak, kleeding en kachel. Hy arbeidt alleen ten zynen eigen nutte, flaapt wanneer' hy vermoeid is, kent de nachtwaaken noch de fhapbosheid. In den Oorlog begeeft hy zich vry willig. Het gevaar, even als de arbeid, is eene voorwaarde zyner natuure, en niet een beroep zyner geboorte-, een pligt der Natie, en niet een. flaaverny des Gezins. De Wilde is ernsthaftig, en niet droefgeestig ; zelden ziet men op zyn gelaat het merkteken der driften en ziekten, welke zo afzigtelyke en heillooze fpooren nalaaten. Hy kan geen gebrek hebben aan 't geen hy niet begeert, noch begceren 't geen hy niet kent. De geryflykheden des leevens zyn meestal geneesmiddelen tegen ongemakken, welke hy niet gevoelt. De vermaaken zyn eene verligting der begeerlykheden, welke nergens door in zyne zintuigen verwekt worden. De verveeling bekruipt zyne ziel niet; deeze ondervindt noch deofltblootingen,
noch
XVII.
BOEK.



a72 GESCHIEDENIS
XVII
boek.
noch de behoefte om te gevoelen of te werken, noch dat ydele, door de vooroordeelen des hoogmoeds gefchapen. In één woord, de Wilde lydt niets dan de rampen der Natuure.
Maar, wat heeft de befchaafde mensch, dat hem gelukkiger maakt? Zyn voedzel is gezonder en fmaaklyker dan dat van den Wilden mensch. Hy draagt zagtér kleederen, en heeft eene fchuilplaats, beter beveiligd tegen de ongemaatigdheid der faifoenen. Maar het Volk, w^elk den grondflag en het voorwerp der gezellige befchaafdheid moet uitmaaken; die menigte menfchen, welke, in alle Staaten, den moeilyken arbeid en de lasten der Maatfchappye draagen: leeft dit Volk gelukkig, het zy in de heerfchappyen, in welke de agtereenvolgingen des Oorlogs en de onvolmaaktheid der befchaavinge hetzelve in flaaverny gebragt hebben, het zy in de Regeeringsvormen, alwaar de aangroei der Weelde en der Staatkunde het tot flaaverny geleid heeft? De gemaatigde Regeeringsvormen vertoonen eenige ftraalen van geluk in een fchaduw van Vryheid; maar tot welk een prys wordt dit geluk gekogt? Voor ftroomen bloeds, die voor eenige oogenblikken de Dwinglandy beteugelen , om haar, met te meer woede en woestheid, te doen nederdaalen op eene vroeg of laat onderdrukte Natie. Herinner u, hoe de caligula's, de nero's'de uitdryving der tarquiniussen en den dood van cesar gewroken hebben.
De Dwinglandy, zegt men, is het werk
der



der beide INDIEN. 273
der Onderdaanen en niet der Koningen. Waarom duldt men haar? Waarom verzet men zich niet met zo veel yvers tegen de aanflagen der Overheerfchinge, als zy zelve list en gewelddaadigheid gebruikt, om zich van alle de bekwaamheden der menfchen tc verzekeren? Maar is het geoorlofd, te klaagen en te murmureercn onder de roede der onderdrukkinge? Tergt en lokt men haar dus niet tot flaan, tot dat het flagtöffer de laatfte zucht uitboezeme? In haar oog, is het gefteen der flaavernye oproerigheid. Men verflikt het in de Gevangenis, dikmaals zelf op een Schavot. De mensch, die zich op de Regten van den mensch zou beroepen, zou verlaaten of met fchande fterven. Men is derhalven genoodzaakt, onder de Dwingelandy, met den naam van gezag bekleed, te lyden ?
Aan welke mishandelingen is dan niet de befchaafde mensch bloot gefteld? Indien hy eenigen eigendom bezitte, tot hoe verre is hy daar van verzekerd, wanneer hy verpligt is, deszelfs opbrengst te verdeden, tusfchen den Hoveling, die zyne bezittingen kan aantasten , den Regtsgeleerde, die hem de middelen verkoopt om ze te bewaaren, den Krygsman, die ze kan verwoesten, en den Financier, die aldaar fchattingen heft, altoos onbepaald in de magt, die ze vordert? Hoe kan men, zonder eigendom, zich een duurzaam beftaan belooven? Welke is de nyverheid, beveiligd voor de beurtwisfelingen des geluks en de aanflagen der Regeeringe?
VI. deel. S In
XVII.
boek.



XVII.
BOEK.
274 GESCHIEDENIS
In de Bosfchen van Amerika, indien 'er gebrek in het Noorden heerfche, keert men zich na het Zuiden. De Wind en de Zon leiden een zwervend Volk na de minst geftrenge klimaaten. Tusfchen de poorten en grenspaalen, welke onze befchaafde Staatcn tocfluiten, indien de Honger, of de Oorlog, of de Pest, de fterfte algemeen maaken binnen den omvang eener heerfchappye, is men als in eene Gcvangenisfè opgeflooten, daar men noodwendig moet omkoomen in de kwyningen der elende, of in de eislykheden der flagtinge. De mensch, die aldaar tot zyn ongeluk gebooren is, ziet zich aldaar veroordeeld om alle de kwellingen, alle de ftrengheden te lyden, welke de ongemaatigdheid der faifoenen en de onregtvaardigheid der Regeeringsvormen aldaar kunnen aanrigten.
In onze Velden, ploegt de Leenroerige Volkplanter, of de vrye daghuurder, het gantfche jaar, landen, wier grond en vrugten hem niet toebehooren; by moet zich gelukkig rekenen, wanneer zyn aanhoudende arbeid hem een gedeelte verfchaft van de Oogften, die hy gezaaid heeft. Gade geflagen, gepynigd door een woelzieken en hardhartigen Eigenaar, die hem zelf het ftroo betwist, waarin de vermoeidheid een korten en ontrusten flaap zoekt, ftelt deeze rampzalige zich dagelyks bloot aan ziekten, die, gevoegd by de behoefte, tot welke zyn ftand hem brengt, hem eer om den Dood doen wemchen, dan om eene kostbaare geneezing, die zwakheden en den arbeid ten
ge-



DER BÉIDE INDIEN. 275
gevolge heeft. Landhuurder of Onderdaan, een flaaf in tweederleien opzigte, indien hy eenige Morgens lands hebbe, koomt een Heer aldaar maaien 't geen hy niet gezaaid heeft: al hadde hy flegts een fpan Osfen of Paerden, men doet ze hem, als een Heerendienst, in het gareel flaan; heeft hy niets dan zyn eigen lichaam, de Vorst neemt het weg, om het in den Oorlog te doen dienen. Overal meesters, en altoos knevelaaryen.
In onze fteden ondergaan de Werkman en de Kunftenaar zonder werkplaats de Wet van inhaalige en Iedigloopende Opperhoofden, die, door het Oktrooi der Monopolie, van de Regeering de magt gekogt hebben, öm de Nyverheid om Niet te doen werken, en haare Werkftukken ten duurfte te verkoopen. Het Volk geniet niets dan het Vertoon der Weelde, van welke het tweezins het flagtöffer isj door het nachtbraaken en de vermoeijenisfen, die zy hem kost, en door de ongebondenheid van eenen Pragt, die hem vernedert en verplettert. .
Genomen zelf dat men onderftelde, dat de arbeid en de gevaaren onzer vernielende handwerken, der Steengroeven, der Mynen, der Smeederyen en alle de Kunften, die door het vuur gedreeven worden, van den fcheepvaart en Koophandel in alle de Zeeën, minder pynlyk, minder nadeelig waren dan het zwervend leeven deezer jaagefide en visfchende Wilden; genomen dat men geloofde, dat menfchen, die kermen over lasten, beleedigingen en rampen, alleenlyk aan hetbeS 2 grip
XVil.
BOEK.



XVIJ.
KOEK.
276 GESCHIEDENIS
grip verbonden, minder ongelukkig zyn, dan Wilden , die zelf onder de folteringen en ftrafoeffeningen niet een traan ftorten: zou 'er nog een oneindige afftand overblyven tusfchen het lot des befchaafden mensch en van den wilden mensch; een onderfcheid, geheel en al ten nadeele van den gezelligen ftaat. Ik bedoel de onregtvaardigheid, welke 'er heerscht in de door kunst gewrogte ongelykheid der bezittingen en ftanden: eene ongelykheid, ontftaandeuit de onderdrukking, en die voortbrengende.
Te vergeefs verbeesten de gewoonte, de vooroordeelen, de onkunde en de arbeid het Volk tot zo verre, dat het daar door belet worde zyne vernedering te gevoelen: de Godsdienst noch de Zedekunde kunnen hem de oogen fluiten voor de onregtvaardigheid der verdeelinge van de rampen en voordeden des menschlyken toeftands, in de Staatkundige Orde. Hoe menigmaalen heeft men een gemeen mensch den Hemel hooren afvraagen, welke zyn misdaad ware, dat hy op aarde moest gebooren worden in een ftaat van de uiterfte behoefte en afhanklykheid? Al waren 'er grooter zwaarigheden aan yerhevene rangen onaffcheidbaar verknogt, 't geen, misfchien, alle de voordeden en de voortreffelykheid van den Burgerlyken ftaat boven den ftaat der Natuure vernietigt, de geringe en laagkruipende mensch, die deeze zwaarigheden niet kent, befchouwt in een hoogen rang niets dan een overvloed, die zyne armoede uitmaakt. Den rykdom benydt hy de vermaaken, waar
van



DER BEIDE INDIEN. 277
van de gewoonte zelve het gevoel beneemt aan den rykaart, die ze kan genieten. Waar is de huisknegt, die zynen Meester kan beminnen ? En wat is de verknogtheid der knegten? Waar is de Vorst, die waarlyk geliefd wordt van. zyne Hovelingen, zelf wanneer hy van zyne Onderdaanen wordt gehaat? indien wy onzen ftaat boven dien deiwilde Volken fchacten, het ontftaat uit de onmagt, tot welke het Burgerlyk leeven ons heeft gebragt, om zekere rampen der Natuure te verdraagen, aan welke de Wilde meer dan wy is bloot gefteld; bet ontftaat uit de verkleefdheid aan zekere vermaakiykheden, welke de gewoonte ons tot eene behoefte heeft gemaakt. En nog zou, in de kra t des leeftyds, een befchaafd mensch nevens de Wilden zich gewennen, om zelf tot den ftaat der Natuure weder te keeren: getuige die Schot, die op liet Eiland Fernandez aangefpoeld en alleen gelaaten, niet ongelukkig was, dan tot den tyd toe dat zyne lichaamlyke behoeften hem werks genoeg verfchaften om hem zyn Vaderland , zyne taal, zyn naam en zelf de verftaanbaare uitfpraak der woorden te doen vergeeten. Naa vier jaaren, gevoelde deeze Europeaan zich van den zwaaren last des gezelligen leevens ontheven, wanneer hy het geluk hadt van verlooren te hebben de gewoonte der overdenkinge en der gedagte, die hem tot het voorleedene deeden wederkeeren, of over het toekomftige bekommerd zyn.
Eindelyk, het gevoel der onafhanklykheid een der eerfte van 's menfchen Inftinkten s 3 zyn-
XVII.
BOEK.



XVII.
boek.
578 GESCHIEDENIS
zynde, is hy, die nevens het genot van dit oorfpronklyk regt, de zedciyke zekerheid omtrent het toekoomende ieevensonderhoud voegt, onvergelyklyk gelukkiger, dan een ryk mensch, omringd van Wetten, Mees* ters, vooroordeelen en Moden, die hem, ieder oogenblik , het verlies zyner vryheid doen gevoelen. Beflist men niet, door de vergelyking van den ftaat der Wilden en dien der kinderen, het verfchilftuk, tusfchen de Wysgeeren met zo veel hevigheids bepleit, raakende de voordeden van den ftaat der Natuure en van den Gezelligen ftaat? .Zyn niet de kinderen, in weerwil van de banden der Opvoedinge, in den gelukkigften leeftyd des menschlyken leevens? Is niet hunne aanhoudende vrolykheid, zo lang zy door de roede van den Schoolvos niet geftreept worden, het zekerfte merkteken van het geluk, dat hun eigen is? Om kort te gaan, één woord kan dit gewigtig pleidooi beflisfen. Vraag aan den befchaafden mensch, of hy gelukkig zy? Vraag aan den Wilden mensch, of hy gelukkig zy? Indien beiden u neen antwoorden, is het gefchil beliegt.
Befchaafde Volken, deeze vergelyking valt u, ongetwyfeld, fmartlyk; maar gy moet geen te leevendig gevoel hebben van de rampen, onder wier gewigt gy zucht. Hoe fmartelyker u deeze gewaarwording valle, hoe zy bekwaamer zyn zal om u oplettend te doen worden op de waare oorzaaken uwer onheilen. Misfchien zult gy u ten langen laatfte overtuigen, dat zy hunnen grond nebben in de onregelmaatigheid uwer begrippen,



DER BEIDE INDIEN. 279
-pen, in de gebreken uwer Staatkundige Inzettingen, in de grillige Wetten, door welke die der Natuure onophoudelyk gefchonden worden.
Laat ons, naa deeze fchets, van den Zedëlyken ftaat der Amerikaanen, het oog vestigen op de natuürlyke gefteldheid van hun land. Laat ons zien, wat het ware, vóór de komst der Engelfchen, en wat het onder hunne handen geworden zy.
De eerfte Europeaanen, die de Engelfche Volkplantingen ftigtten, vonden onmeetelyke Bosfchen. Hooge boomen, welke de aarde aldaar tot aap de wolken hadt doen uitloopen, waren verward in kruipende planten, wélke derzelver aannadering verhinderden. Wilde dieren maakten deeze Bosfchen nog ongenaakbaarder. Men ontmoette 'er niets dan eenige Wilden, met het hair en den prooi deezer Monfters behangen. De ver» fpreide ftervelingen vlugtten voor elkander * of beminden malkafider niet dan om de eene den anderen te verfcheureu. De aarde fcheen aldaar nutteloos voor den mensch, en zich minder te bemoeien om hem te voe* den, dan om zich te bevolken met dieren, ïeerzaamer aan de Wetten der Natuure. Zy bragt alles naar haar believen voort, zonder hulp en zónder meester; zy ftapelde alle haare voortbrerigzels op elkander mét eene onafhanklyké verkwisting; zy wilde fraai noch vrugtbaar zyn alleen voor haar zélve, en niet tot vermaak én geryf van een éénig geflagt van Weezens. De Rivieren droomden nu eens onbelemmerd in 't S 4 mid-
XVII.
BOEK.



28o GESCHIEDENIS
XVII
BOEK.
midden der Bosfchen, dan fliepen zy en breidden zich ongeftoort uit in den fchoot van onoverzienlyke Moerasfen, van waar zy, zich langs verfchillende Kanaalen verfpreidende, de Eilanden aan elkander hegtten, in eene menigte armen opgeflooten. De Lente wierdt uit -de puinhoopen van den Herfst herbooren. De bladeren , aan den voet der Boomen verdroogd en verrot, verfchaften hun een nieuw zap, die de bloemen deedt uitfpruiten. De ftammen, door den tyd uitgehold, verftrekten tot eene wykplaats voor ontelbaare vogelen. De Zee, bonzende tegen de kusten en in de Golfen, welke zy verkoos te knaagen, braakte aldaar tweeflagtige Monfters uit, lomp groote Walvisfchen, Schilpadden en Kreeften, die op woeste oevers kwamen fpeelen, en zich aldaar aan de vermaaken der vryheid en deiliefde overgeeven. Hier oeffende de Natuur haar fcheppend vermogen, door onophoudelyk hervoort te brengen die nieuwe geflagten, welke zy, in de afgronden van den Oceaan, uitbroedt. De Zee en het land waren vry. \
Eensklaps verfchynt aldaar de mensch, en Noord-Amerika verandert van gelaat. Hy brengt aldaar Ry, Pasfer en Meetfnoer, nevens de Werktuigen van allerlei Kunften. Straks openen zich de ontoegankelyke Bosfchen , en ontvangen in hunne ruimte gemaklyke wooningen. De verflindende dieren maaken plaats voor tamme huisdieren; en de dorre ftammen voor overvloedige Oogften. De wateren verlaaten een gedeelte
van



DER BEIDE INDIEN. 28l
van hun gebied, en loopen af in den fchoot der aarde of der Zee, langs diepe Kanaalen. De kusten krielen van Heden, en de Kreeken van fchepen; en de nieuwe waereld kromt, naar 't voorbeeld der oude, den hals onder het juk der menfchen. Welke vermogende Springveeren hebben dit verwon, derlyk gebouw der Europifche Nyverhcid en Staatkunde gefligt? Laaten wy dit Tafereel fluks wyze befchouwen. In 't verfchiet vertoont zich een voorwerp, geheel op zich zelve ftaande, dat geen gedeelte van het groot geheel uitmaakt: dit is de Hudfons Haai.
Deeze Straat of Engte, die tien Graaden binnenwaarts ftrekt, wordt geformeerd door den Oceaan, in de afgelegene gewesten, in het Noorden van Amerika. Haar Mond is zes Mylen breed. Zy kan niet aangedaan worden, dan van het begin van Hooimaand tot aan het einde van Herfstmaand; en nog geduurende dien tyd kan het niet zonder gevaar gefchieden. De fchepen moeten 'er op hunne hoede zyn tegen de Ysbergen, aan welke de Zeelieden eene dikte hebben toegefchreeven van vyftien of achttien honderd voeten, en die geformeerd zynde door een aanhoudenden Winter van vyf of zes jaaren, in kleine Golfen, altoos met fneeuw opgevuld, door den Noord-Westen Wind, of eenige andere buitengewoone oorzaak, daar van zyn afgefcheurd. Het zekerfle middel, om dit gevaar te vermyden, is, zo naby als mogelyk is langs de Noordkust te zeilen, die, door de ftrekking der Winden en der S 5 loop
XVII.
BOEK.



XVII.
BOEK.
]
aga GESCHIEDENIS
loop der ftroomen, ongetwyfeld, meer vry of minder belemmerd blyft.
De Noord-Weste Wind, die, geduurende den Winter, bykans altoos, en in den Zomer zeer dikwyls waait, veroorzaakt in de Baai zelve fchroomlyke ftormen. Zy zyn te meer te duchten, dewyl de ondiepten aldaar Zeer algemeen zyn. Gelukkiglyk ontmoet men van afftand tot afftand Groepen van Eilanden, die hoog genoeg zyn om den fchepen eene fchuilplaats te verleenen. Behalven deeze kleine Archipelen, ziet men in de ruimte deezer Golf op zich zelve flaande klompen van naakte Rotzen, zonder boomen. Uitgezonderd het Zeewier, levert deeze Zee even weinig Plantgewasfen op als de andere Zeeën in het Noorden.
In de landftreeken, die aan deeze Baai grenzen, gaat de Zon nimmer óp of onder, of zy wordt verzeld van een grooten Lichtkegel. Wanneer dit Verfchynzel verdweenen is, wordt het vervangen van het Noorder-Licht, welk het Halfrond wit verft door gekleurde en zo glansryke ftraalen, dat derzelver luister zelf niet door de volle Maan cerdoofd wordt. Nogthans is de Hemel zelien klaar. In de Lente en den Herfst is de ucht geftadig vervuld met dikke dampen; ;n geduurende den Winter met een oneinlige menigte Ys-pylen. Schoon de Zomerlitte, geduurende twee maanden of zes wee:en, 'er vry groot is, dondert of blixemt iet aldaar zelden. De zwavelagtige uitwaasêmingen zyn 'er, ongetwyfeld, te zeer verbreid. Nogthans worden zy zomwylen, doof
het



DER BEIDE INDIEN. 283
het Noorder-Licht, in brand geftoken. Deeze ligte vlamme verbrandt den fchors der boomen , zonder nogthans den ftam aan te tasten.
Een der uitwerkzelen van de ftrenge koude of van de fneeuwvlaagen, welke in dit gewest heerfchen, is, dat daar door de Dieren in den Winter wit worden, welke uit den aart bruin of grys van kleur zyn. Allen hebben van de Natuur een zagten, langen en dikken Vagt ontvangen; maar welks hair uitvalt, naar maate het weder zagter wordt. De pooten, de ftaart, de ooren, alle de lichaamsdeelen, in welke de omloop des bloeds minder fterk is, omdat zy van hel hart afgelegcner zyn, zyn zeer kort by de meeste deezer viervoetige Dieren. Indiër by zoramigen deeze verfte deelen langei zyn, zyn ze zeer dik van hair. Onder dee zen droevigen en fomberen Hemel, worden alle de vogten, zamenftremmende, vast, er verbreeken hunne vaten, van welke ftofft zy ook zyn mogen. Zelf verliest de Bran dewyn 'er zyne vloeibaarheid. Het is niel ongewoon, brokken van Rotzen, door de kragt der vorst, van grooter klompen t< zien affcheuren. Daarenboven heeft mer waargenomen, dat deeze uitwerkzels, ge duurende den geheelen Winter vry algemeen veel verfchrikkelykcr waren by nieuwe ei volle Maan, die, in deeze gewesten, op he weêr eenen invloed heeft, waar van de oor zaaken niet bekend zyn.
Onder deeze Bevrozene Luchtftreek heef men ontdekt, Yzer, Lood, Koper, Mai mer, en eene Zelfftandigheid naar Steenkoc
XVII.
BOEK
[
•
l E
t 1



XVII.
BOEK.
i i »
< 1
( ] ] ( < t
284 GESCHIEDENIS
gelykende. Voor 'c overige is de grond 'er boven maate onvrugtbaar en fchraal. Uitgezonderd de kusten, die doorgaans moerasfig zyn, daar een weinig gras en eenige zagte boomen groeien , vertoont het overige gedeelte des lands niets dan een zeer hooge Mosch, en kleine ftruwellen, dun gezaaid.
Alles heeft aldaar deel aan de onvrugtbaarheid der Natuure. De menfchen zyn 'er weinig in getal, en zo klein van geftalte dat ze niet hooger zyn dan vier voeten. Even als de kinders, is hun hoofd, in vergelyking van het lichaam, zeer groot. De kleinheid hunner voeten maakt hunnen gang waggelende en onvast. Kleine handen en een ronde mond, die in Europa een fieraad zyn zouden, worden by dit Volk bykans als ïene mismaaktheid befchouwd : dewyl men laarin niets opmerkt dan het gevolg eener wakheid in de lichaamlyke werktuiglykheid, /an een koude, welke den fpringveer der »roeijinge, den voortgang van het dierlyke ;n groeiende leeven vernaauwt en in beiwang houdt. Schoon van hair en baard ontbloot, hebben alle menfchen, zelf de onge lieden, een voorkoomen van ouderlom. Deeze wanftalligheid ontftaat gedeeltyk uit het maakzel der beneden-lip, die zy ;rqot, vleeschagtig en meer uitfteekende ïebben dan de hoven-lip. Zodanig zyn de Sskimaux, die niet alleen het Land Labralor bewoonen, alwaar zy hunnen naam •ntvangen hebben; maar ook de gewesïn, ftrekkende van de punt van Belle-
Isle



b er beïde INDIEN. 285
Isle tot aan de Noordlykfte ftreeken van
Amerika.
De bewooners van Hudfons - Baai, even gelyk die van Groenland, hebben het aangezigt plat, de Neus klein, maar niet ingevallen, den Oogappel geelagtig, en den Regenboog zwart. Hunne Vrouwen bezitten kentekens van lelykheid, aan haare Sexe byzonder eigen , onder andere, lange en zagte borften. Dit gebrek, dat niet natuurlyk is, ontftaat uit de gewoonte om haare kinders tot op den ouderdom van vyf of zes jaaren te zoogen. Dewyl zy ze menigmaalen op de fchouders draagen, trekken deeze Zogelingcn zeer fterk met hunne handen aan de borften, en hangen bykans aan dezelven.
De Eskimaux hebben, noch volftrekt zwarte Horden, gelyk men het getragt heeft te beweeren en te verklaaren, noch wooningen onder den grond uitgegraaven. Hoe zouden zy eenen grond kunnen uithollen, die door de koude harder is geworden dan fteen? Hoe zouden zy kunnen leeven in ondcraardfche holen, daar zy, wanneer de fneeuw eenigzins begon te fmelten, onder water zouden gezet worden ?
Zou men gelooven, dat deeze Volken den Winter doorbrengen in hutten, in alleryl vervaardigd van Keifteenen, zamenverbonden met een Kalk van Ys , zonder ander vuur dan dat van een lamp, in het midden der hutte ontftoken, om aldaar het Wild en de Visch te braaden, welke zy tot fpyze gebruiken ? De warmte van hun bloed en van hunnen adem, gevoegd by den damp
dee-
XVII.
boek.



S86 GESCHIEDENIS
XVII.
BOEK.
I
j i
3
i
( É
2 2 t
ê
6 e
k
f x
V
h k
k k b
deezer kleine vlamme, is genoeg om huriné' hutten in ftooven te veranderen.
De Eskimaux leeven altoos in de nabuurfchap der Zee, welke hen van alle hunne behoeften voorziet. Hun bloed en hun deesch, de kleur en de opperhuid van hun irel, worden aangedaan door de hoedanigheid van hun voedzeh De Walvisch-traan, He zy drinken, het vleesch van den Zeewnd, dat zy eeten * geeft hun een Olyfdeur, eene Vischreuk, een dik en kleeVerig :wcet, zomtyds eene foort van fchubagtige Melaatsheid. Ook likken de Moeders, even ils de Beeren, haare jonggeboorene kindeen.
Deéze zwakke en door de Natuur vernelerde Natie, is onverzaagd op een altoos evaarlyke Zee. Met fchuitjes, gemaakt en enaaid, om zo te fpreeken, als Lederen akken, zo digt geflooten, dat het water elf van boven 'er niet kan indringen, agervolgen zy de Volkplantingen der Harinen, in alle hunne verhuizingen omtrent en Noord-pool; zy tarten de Walvisfchen q de Zeehonden, in eenen Oorlog, in welen het met de ftrydenden om 't leeven is ewaagd. De Walvisch kan, met éénen flag an zynen ftaart, een honderdtal zyner aanalleren onder den vloed begraaven; de Zeeond heeft tanden, waar mede hy de zulken m verfcheuren , die hy niet kan verdrin;n. Maar de honger der Eskimaux is fler:r dan de woede der Zeegedrogten. Zy •anden van een verflindenden dorst na de Walvisch-traan. Deeze drank voedt de
warmte



DER BEIDE INDIEN. 287
warmte hunner Maag, en befchermt hen tegen de ftrengheid der koude. De menfchen, de vogelen, de viervoetige dieren en de visfehen van het Noorden, zyn allen door de natuur voorzien van een vet, dat hunne fpieren voor het bevriezen, en hun bloed tegen het zamenftollen fchynt te beveiligen. Alles is oly- en gomagtig aan deeze Noordpools-landen. Zelf zyn de boomen 'er van harst voorzien.
Ondertusfehen hebben de Eskimaux twee zwaare geesfels te duchten: het verlies van het gezigt en de Schorbut. De aanhoudende fneeuw, en de terugkaatzing der Zonneftraalen op het ys, verblinden hunne oogen dermaate, dat zy genoodzaakt zyn, bykans altoos Gezigtfchermen te draagen, van twee dunne plankjes gemaakt, waarin men, door middel van een vischgraat, twee kleine openingen maakt, om doortogt aan het licht te geeven. Deeze Volken, van eenen langduurigen nacht van zes maanden omringd, zien het geftarnte des dags in eene fchuinfche rigting. En nog fchynt het hen te verlichten alleen met oogmerk om hen te verblinden. Het aangenaamfte gefchenk der Natuure, het gezigt, is voor hun een heilloos gefchenk. De meesten worden 'er al vroeg van beroofd.
Een nog wreeder kwaad verteert hen langzaamerhand. De Schorbut zet zich in hun bloed, veraart, verdikt en vermindert deszelfs klomp. De zwaare Zeedampen, die zy inademen; de dikke en van veerkragt ontbloote lucht,, welke heerscht in het bin-
nen-
XVII.
BOEK.



288 GESCHIEDENIS
XVII.
boek.
nenfte gedeelte van hunne hutten, voor allé gemeenfchap met de buitenlucht geflooten; de geftadige werkeloosheid geduurende hunne lange Winters; een beurt om beurt zwervend en ftilzittend leeven: alles verwekt in hun die Schorbutike ziekte, die, tot overmaate van kwaadaartigheid, befmettelyk wordt, zich door de zamenwooning, en, misfchien, ook langs de wegen der voortteelinge, voortplant.
In weerwil deezer nadeelen, is geen Volk driftiger gefteld op zyn Vaderland, dan de Eskimaux. Niet met zo veel leedweezen verlaat een inwooner van het gelukkigfte gewest zyn Vaderland, als een van deeze Noordfche Wilden gevoelt, wanneer hy vervoerd wordt verre van een land, alwaar de flervende Natuur geene andere dan zwakke en ongelukkige kinderen heeft. De reden is, omdat deeze Volken, in een zagter en warmer lucht, met moeite adem haaien. Londen, Amfterdam, Koppenhage, Heden met ltinkende dampen. en nevels bedekt, zyn eene te aangenaame verblyfplaats voor de Eskimaux. Het kan ook zyn, dat de Zeden der befchaafde Volken nog meer dan hun klimaat nadeelig zyn voor de gezondheid der Wilden. Het is niet onmogelyk, dat de zoetigheden van een Europeaan een vergif zyn voor de Eskimaux.
Zodanig waren de bewooners des lands, 't welk, in den jaare 1610, ontdekt wierdt door hendrik hudson. Deeze onverzaagde leeman, in het Noord-Westen een doortogt na de Zuid-Zee zoekende, vondt deeze
Straat,



der beide- INDIEN. 289
Straat, door welke hy hoopte voor Europa een nieuwen weg na Aüe, over Amerika, te zullen baancn. Hy beflondt het om in het onbekend Kanaal door te dringen; hy maakte zich gereed om het ten einde toe door te vaaren; maar zyne lafhartige en trouwlooze togtgenooten wierpen hem en zeven anderen in een floep, en fielden hen, zonder leeftogt en wapenen, bloot aan alle de gevaaren van Zee en land. De barbaaren, die hem de hulpmiddelen des leevens weigerden, konden hem de eer der ontdekkinge niet ontrooven. De Baai, in welke hy de eerile binnen liep, is en zal altoos zyn de Hudfons-Baai.
De rampen, aan de Burger-Oorlogen onaffcheidbaar verknogt, deeden, in Engeland, uit het oog verliezen een afgelegen gewest, dat niets aanlokkelyks bezat. Gelukkiger dagen hadden het geheugen daar van niet vernieuwd , wanneer groseillers en radisson , twee Canadaanfche Franfchen, op hun Vaderland te onvrede, kennis gaven aan de Engelfcben, bezig om, door den Koophandel, de wonden des Tweedragts te geneezen, dat 'er groote voordeden waren te behaalen op de Pelteryen , welke zy konden haaien uit een land, waarop zy regt hadden. Zy, die den voorflag deeden tot deeze onderneeming , gaven zo veele blyken van bekwaamheid, dat de zorge, om die te beginnen, hun wierdt opgedraagen. De eerfle Bezitting, welke zy oprichtten, overtrof hunne verwagting en beloften. Deezen goeden uitflag aanfehouwde FrankVI. deel. T ryk
XVII.
boek.



xvir.
BOEK.
290 GESCHIEDENIS
ryk met leéde oogen; het was bedugt, êÉ met reden, ete fraaie Pelteryen, welke de ' Noordlykfte gewesten van Canada hetzelve verichaften, na Hudfons-Baai te zullen zien overgaan. Deszelfs ongerustheid was gegrond op het eenpaarig getuigenis van zyne Boschloopers, die, zedert het jaar 1656, viermaal tot aan den oever deezer Baai waren doorgedrongen. Men zou wel gewenscht hebben, de nieuwe Volkplanting te kunnen aantasten langs den zelfden weg, als deeze handelaars gehouden hadden; maar, in weerwil der goede gelegenheid, welke de Rivieren veffchaften, wierden de afftanden te groot geoordeeld. Het wierdt vastgefleld, dat de togt ter Zee zou ondernomen Worden ; het bevel daar over wierdt opgedraagen aan groseillers en radisson, wier onftandvastigheid men hadt doen zwenken; het zy dat elk mensch gaarne wederkeert tot zyn Vaderland, of dat een Franschman het zyne flegts hebbe te verlaaten om het te beminnen.
In den jaare 1682 , vertrokken deeze twee rustlooze en ftoutmoedige lieden van Quebek, op twee flegt uitgeruste fchepen. By hunne aankomst zich niet flerk genoëg bevindende c-m den vyand aan te tasten, vergenoegden zy zich met het opwerpen van een Fort, in de nabuurfchap van het Fort, welk zy zich gevleid hadden te zullen bemagtigen. Toen zag meri tusfchen twee Maatfchappyen, van welke de eene in Canada, de andere in Engeland was opgericht, tot den uitfluitenden Kóof&andel Ih de Baai,
ee-



der beide INDIEN. 29!
eenen nayver ontftaan, die fieeds moest toenéemen onder de ftrydigheden deezer heillooze jaloezye. Haare wederzydfche Komptoiren wierden genomen en hernomen. Deeze befchreienswaardige vyandlykheden zouden , ongetwyfeld, geen fland hebben gehouden, indien de Regten, dus lang verdeeld, niet vereenigd waren ten voordeele van Engeland, door dén Utrechtfchen Vrede.
Hudfons-Baai is, óm eigenlyk tefpreeken, niets meer dan een Stapelplaats van Koophandel. De flrengheid van het klimaat doet 'er al het Koom, herhaalde reizen aldaar gezaaid, fierven, en beneemt 'er den Europeaanen alle hoop op den Akkerbouw, en gevolglyk op de Bevolking. Langs deeze onmeetelyke kusten ontmoet men niet meer' dan negentig of honderd Soldaateh of Faktbors, opgeflooten in vier flegte Forten 4 van Welke het Fort York het voornaamfte is. Hunne bezigheid beflaat in het ontvangen der Pelteryen, welke de nabtiurige Wilden aldaar koomen verruilen tegen eenige Koopmanfchappen, wier gebruik men hun heeft doen kennen en beminnen.
Schoon deeze Pelteryen veel beter zyrt dan die, welke uit minder Noordlyke landen koomen, worden ze, egter, beter koop gekogt. De Wilden geeven tien Bevers voor een Snaphaan; twee, voor een pond Buspoeder; een Bever, voor vier ponden Lood; een, voor een Byl; een, voor zes Mesfen; twee Bevers, voor een pond geflooten glas; zes, voor een Lakertfchen Overrokj T 2 vyf,
XVIL
EOEKi



XVII.
SOEK.
a92 GESCHIEDENIS
vyf, voor een Vrouwerok; een Bever, voor een pond Tabak. Voor Spiegels, Kammen, Ketels, Brandewyn, worden, naar evenredigheid, geen minder getal Bevers gekogt. Dewyl de Bevers de algemcene munt der verruilingen is, vordert een tweede Lyst, niet min bedriegelyk dan de eerfte, twee Otter- en^drie Sabel-vellen in de plaats van één Bever-vel. By deeze gewettigde dwingelandy koomt eene andere, welke voor 't minst geduld wordt. Men bedriegt altoos de Wilden in de maat, het gewigt en de hoedanigheid van hetgeen hun wordt geleverd; en deeze bedriegery bedraagt na genoeg een derde gedeelte.
Deeze regelmaatige knevelaary verfchaft grond om te vermoeden, dat de handel op Hudfons-Baai aan eene Monopolie onderworpen is. De Maatfchappy, welke deezen handel dryft, hadt in den beginne flegts een kapitaal van twee honderd een en veertig duizend vyf honderd Livres; van tyd tot tyd is deeze hoofdfomme vermeerderd tot twee Millioenen drie honderd tachtig duizend vyf honderd Livres. Dit kapitaal verfchaft haar jaarlyks veertig of vyftig duizend Bever- of andere Vellen, van welke zy een buitenfpoorig voordeel trekt, zodat het den nyd en de klagten der Natie gaande maake. Twee derde deelen van deeze fraaie Pelteryen worden ongemerkt in de drie Koninkryken gefleeten, of in de Nationaale Fabriken verwerkt. Het overige derde deel gaat na Duitschland, welks klimaat een voordeeligen weg ter verzendinge baant.
Maar



der beide INDIEN. 293
Maar het is niet het af haaien deezer wilde rykdommen, noch de aanwas, welken deeze Koophandel zoude kunnen ontvangen, indien hy vry wierdt, welke de aandagt van Engeiand en van geheel Europa op dit bevrozen gedeelte der nieuwe waereld hebben gevestigd. Hudfons-Baai is langen tyd aangemerkt, en wordt nog befchouwd, als de kortfte weg uit Europa na de Oostindiën, na de rykfte gewesten van Afie.
Carot was de eerfte, die den inval kreeg van een doortogt door het Noord-Westen na de Zuid-Zee. Zyn fcheepstogt hadt alleenlyk ten gevolge, de ontdekking van het Eiland Terra-Nova. Men zag hem op het fpoor volgen van een groot getal Engelfche Zeelieden, veele van welken de eere hadden , dat zy hunnen naam gaven aan de woeste kusten, welke niemand vóór hen hadt aangedaan. Deeze merkwaardige en ftoute togten maakten meer gerugts, dan zy nuttigheids aanbragten. De voorfpoedigfte verfchafte niet de minfte gisfing omtrent het oogmerk, welk men zich voorftelde. De Hollanders konden, met minder herhaalde, min wakkere poogingen, daarin niet gelukkig flaagen. Men geloofde eindelyk harsfenfchimmen naa te jaagen, wanneer de ontdekking van Hudfons-Baai de bykans uitgegebluschte hoop deedt hcrleeven.
Omtrent dit tydperk doet een nieuwe gemoedsdrift den arbeid op nieuw een aanvang neemen. Terwyl oud Engeland door zyne binnenlandfche Oorlogen verflonden, of door herhaalde aanflagen wordt afgeT 3 fchrikt,
xvn.
boek.



294 GESCHIEDENIS
XVII.
BOEK.
fchrikt, vervangt Nieuw-Engeland deszelfs plaats in de naajaaging van een Ontwerp, op 't welk 't voordeel zyner ligginge liet ,te frerker doet toeleggen. Midlerwyl groeit het getal der kundigheden niet toe naar gelang van dat der fcheepstogten. De tegenflrydigheid der Zeelieden, verdeeld tusfchen de mogelykheid, de waarfchynlykheid en de zekerheid van den gezogten doortogt, houdt de gantfche Natie in eene angftige twyfeling. Verre van licht te verfprciden, doen de vernaaien, des verfpreid,, de nevelen nog donkerder worden- Zy zyn zo verward, zo geheimzinnig, zo zeer opgevuld met agterhoudenheid, onkunde of kwaade trouwe, dat zy, die zich genegenst toonen om hun gevoelen te uiten, geen uitfpraak durven doen over zo verdagte getuigenisfen. Eindclyk gebeurt de vermaarde fcheepstogt vsn den jaare 1746, die eenig licht verfpreidt, naa eene dikke duifternis, die bykans twee Eeuwen hadt geduurd. Op wat grond bouwen laatere Zeelieden beter verwagtingen ? Op welke ondervinding durven zy hunne gisfingen bouwen? Laaten wy hunne redekavelingen uitfehryven.
Drie waarheden moeten voortaan in de Natuurlyke Historie voor beweezen gehouden worden. — De eerfte is, dat de eb en vloed pit den Oceaan koomt, en meer of min in de andere Zeeën doordringt, naar gelang de onderfcheiden Kanaalen gemeen-fchap hebben met deeze groote bewaarplaats ffer wateren , door middel van ruimer of •naauwer openingen; waar uit volgt, dat deeze



DL'R jJÊlDElNDIEN. 295
ze regelmaatige beweeging geene plaats heeft, of bykans niet kan opgemerkt worden, in de Middelandfche- en de Oost-Zee, en andere Zeeboezems, daar naar gelykende, -r De tweede waarheid, op de ondervinding rustende, is, dat de eb en vloed laater voorvalt en minder is op de plaatzen, op een merkelyken afftand van den Oceaan gelegen, dan die nader aan denzei ven grenzen. — De derde waarheid is, dat de fterke Winden, die met den vloed waaien, denzelven boven zyne gewoone hoogte doen klimmen, en dat zy dien verminderen en vertraagen, wanneer zy in eene tegenoverftaande ftrekking waaien.
Volgens deeze beginzels is het onbetwistbaar, dar. indien Hudfons-Baai een Zeeboezem ware, rondom in het land beflootcn, en alleen aan de Atlantifche Zee eene opening hadde, de vloed aldaar hooger moest loopen; dat dezelve moest minder worden, naar gelang hy van zynen oorfprong afweek, en dat hy veel van zyne krast moest verliezen, wanneer hy tegen de Winden hadt te worftelen. Maar, het blykt uit waarneemingen, met de grootfte omzigtigheid en naauwkeurigheid genomen, dat de vloed, langs de geheele uitgeftrektheid der Baai, zeer hoog klimt. Het is beweezen, dat dezelve hooger klimt in het agterfte gedeelte van de Baai, dan in de Straat zelve, of in haare nabuurfchap. Het is beweezen, dat deeze hoogte nog toeneemt, wanneer het in de Straat een laager wal is, en de Winden daarin opwaaien. Het moet, derhalven, beweezen T 4 zyn,
XVII.
BOEK,



XVII.
BOEK.
296 GESCHIEDENIS
zyn, dat Hudfons-Baai nog eene andere gemeenfcbap met den Oceaan heeft, behalven die men reeds heeft ontdekt.
Zy, die zo in 't oogloopende waarheden hebben zoeken te verklaaren, door de onderftelling eener gemeenfchap van HudfonsBaai met Baffin-Baai, of met Staat-Davids, zyn klaarblykelyk het fpoor der waarheid byster. Zy zouden niet in beraad Haan om hunne gisfing te laaten vaaren, die, daarenboven, geenen grond heeft, indien zy in opmerking wilden neemen, dat het Gety veel laager is in de Straat - Davids en Baffin Baai dan in Hudfons-Baai.
Indien de vloed, welke in de Golf, van welke wy thans handelen, wordt opgemerkt, niet kan afkomftig zyn uit den Atlantifchen Oceaan, noch uit eenige andere Noordlyke Zee, daar dezelve altoos veel geringer is, moet men noodwendig op de gedagte vallen, dat dezelve zynen oorfprong moet hebben in de Zuid-Zee. Dit gevoelen moet kragtdaadig onderfteund worden door eene onbetwistbaare waarheid, te weeten, dat het hoogfte gety, dat op deeze kusten wordt opgemerkt, altoos wordt veroorzaakt door den Noord-Westen Wind, welke regelrecht tegen deeze Zeeëngte waait.
Naa dus, zo veel de natuur der zaake toelaat, het daadlyk beftaan van een zo lang en vrugtloos gewenschten doortogt beweezen te hebben, moet vervolgens nog bepaald worden, in welk gedeelte der Baai dezelve moet gezogt worden. Alles geefc jrond om te gelooven, dat de Welkom aan
de



DER BEIDE INDIEN. 297
de Westkust het doelwit der poogingen zyn moet, welke, dus lang, zonder keuze en regelmaat, na alle kanten gerigt zyn. Op eene diepte van elf vademen waters, kan men aldaar den bodem der Zee zien; een duidefyk teken, dat het water aldaar uit den een of anderen Oceaan koomt: dewyl dusdanig eene doorfchynendheid onbefbaanbaar is met de ontlastinge der Rivieren, van gefinolten fneeuw en regen. Loopende ftroomen, wier geweld niet kan verklaard worden, dan door dezelve uit deeze of geene Westlyke Zee te doen voortkoomen , houden deeze plaats zuiver van ys, terwyl het overige gedeelte des Zeeboezems daar mede bedekt is. Eindelyk, de Walvisfchen, die altoos in het naajaar de wyk tragten te neemen na warmer klimaaten, worden, in het laatst van den Zomer, aldaar in groote menigte gevonden; 't welk eenen weg fchynt aan te kondigen, langs welken zy zich, niet na den Noordlyken Oceaan, maar na de Zuid-Zee begeeven.
Met reden wordt het gegist, dat de doortogt kort is. Alle de Rivieren, die zich aan de Westlyke kust van Hudfons-Baai ontlastten, zyn naauw en klein; dit geeft grond om te vermoeden, dat zy niet van een grooten afftand koomen, en, gevolglyk, dat de landen, die de twee Zeeën van elkander fcheiden, weinig uitgebreidheids hebben. Dit bewys wordt onderfteund door de hoogte en regelmaatigheid der Getyen. Overal daar de eb en vloed bykans even lang duuren, met het onderfcheid alleen, 't welk veroor.
T 5 zaakt
XVII.
BOEK.



xvii.
BOEK.
i
4
j « j
3 \
298 GESCHIEDENIS
zaakt wordt door de vertraaging der Maaue in haar wederkeeren tot de Middaglyn, kan men verzekerd zyn van de nabyheid des Oceaans, van welken deeze Getyen afkomftig zyn. Indien de doortogt kort zy, en zich niet na het Noorden ftrekke, gelyk alles aanwyst dat het geene plaats heeft, moet men vermoeden dat hy niet bezwaarlyk is. De fnelheid der ftroomen, welke in deeze gewesten wordt opgemerkt, en die niet toelaat dat het ys zich aldaar vastzette, moet deezer gisfinge kragt byzetten.
De nuttigheid en voordeden der ontdekkinge, welke nog moet gefcbieden, zyn zo klaarblykelyk, dat men tegen zich zeiven zou weezen, indien men daar van afzage. Indien de gezogte doortogt geopend °wierdt, zouden 'er terftond verbintenisfcn ontftaan tusfchen de Janden, welke de Natuur, dus lang, fchynt vaneen gcfcheiden te hebben. Wel dra zouden zy zich uitftrckken tot de vaste kust der Zuid-Zee, en tot de ontelbaare Eilanden, in deezen onmeetelyken Oceaan verfpreid. De gemeenfchap, zedert bykans drie Eeuwen geopend, tusfchen óq handeldryvende Volken van Europa en de rfgelegenfte landen der Oostindiën, van haare ^erre afftanden gelukkiglyk ontflagen , zou aloeiender, aanhoudender en grooter worlen. Hee lydt geen twyfel, of de Engelèhen wierden door de Eerzucht gedreeven, >m het uitfluitend genot te hebben van hunic moeite en kosten. Deeze zucht is op de jatuur der dingen gegrond, en zy zou door ;rootheid van magt onderfchraagd worden.
Ver-



DER BEIDE INDIEN. 299
Vermids evenwel dit voordeel niet behoort tot de zodanigen, wier eigendom ten allen tyde kan bewaard worden, mag men voorfpcllen, dat alle Natiën, door den tyd, daar aan zouden deel verkrygen. Dan zouden de Magellaanfche Straat en Kaap-Hoorn ge, heel vcrlaaten, en de Kaap de Goede Hoop minder bezogt worden.
Hoedanig ook de gevolgen deezer ontdekkinge zyn mogen, het belang zo wel als de waardigheid van Groot-Britannie vordert, zyne proefneemingen verder voort te zetten, tot dat het daarin gelukkig flaage, of de onmogclykheid eens goeden uitflags beweezen zy. Het befluit, welke het, in den jaare 1745, heeft genomen, om eene aan* zienlyke belooning te belooven aan de Zeelieden, welke in dat groot Ontwerp mogten flaagen, vertoont zyne wyshcid zelf in zyne Edelmoedigheid; maar dit is nog niet genoeg ter bereikinge van het oogmerk, welk het Zich voorftelt. Het Engelfche Ministerie kan niet onkundig zyn, dat de poogingen van den Staat of van byzondere perfoonen daarin niet zullen flaagen, tot den tyd toe dat dc Koophandel van Hudfons-Baai volkomen vry zy. De Maatfchappy, welke, zedert hel jaar 1670, dien heeft gedreeven, zich niel vergenoegende met de verwaarloozing van het oogmerk haarer oprichtinge, geenerle: poogingen doende om den doortogt door het Noord • Westen te ontdekken, heeft uit alle haare magt de zulken den voet dwars gezet. die uit zucht tot roem, of uit andere begin' zelen, in deeze groote onderneeirjj.ng werk
zaan
XVII.
BQEK.
t



3oo GESCHIEDENIS
XVII.
BOEK.
1
i
i ]
3 ]
3
1 1 C \
\
d
zaam waren. Niets kan deezen geest van onregtvaardjgheid verzetten; dezelve is aan het weezen der Monopolie verknogt.
Het uitfluitend voorregt, welk in HudfonsBaai heerscht, en aldaar den weg tot de kundigheden zo wel als de rykdommen der Natiën fchynt af te fnyden, breidt, gelukkiglyk, zyn juk niet verder uit dan tot op Terra - Nova. Gelegen tusfchen de zes en veertig en twee en vyftig Graaden Noordcr breedte, wordt dit Eiland van de kust van Labrador afgefcheiden flegts door een Kanaal van middelbaare lengte, by den naam van de Straat van Belle-Isle bekend. Zyn driehoekige gedaante bevat iets meer dan drie honderd mylen in den omtrek. Niet verder Jan by gisfmge kan men van deszelfs binnenfte gedeelte fpreeken, omdat men nimmer zeer diep daarin is doorgedrongen, en, ïvaarfchynlyk, niemand daarin zal doordrin* ;en, uit hoofde van de moeilykheid der oi?lerneeminge, en de ten minften fchynbaare ïutteloosheid van het gelukkig flaagen. Het veinige, dat 'er van bekend is, is bedekt net fcherpe Rotzen, Bergen met flegte boonen begroeid, enge en zandagtige Valeien. Deeze ongenaakbaare plaatzen zyn vervuld net rosfe dieren, die 'er tg gereeder en meligvuldiger voortteelen, omdat zy aldaar liet kunnen vervolgd worden. Nimmer leeft men 'er andere Wilden gezien, dan enige Eskimaux, in den Jagttyd van de aste kust aldaar gekoomen. De kust is veruld met Kreeken, Reeën en Havens; hier en aar is zy bedekt met Mosch, doch meestal
met



PER BEIDE INDIEN. 3OI
met kleine Keifteenen, welke beftemd febynen ohi den visch, die hier omftreeks wordt gevangen, te droogen. 'Er heerscht eene vry fterke warmte op alle opene plaatzen, alwaar platvormige fteenen de ftraalen der Zonne te rug kaatzen. Het overige gedeelte des lands is uitermaate koud, niet zo zeer uit hoofde van zyne ligginge, als ter oorzaake van de hoogten, de Bosfchen, de Winden, en voornaamlyk die wanftallig groote Ysbergen, die, uit de Zeeën in het Noorden afkomftig, door de oevers worden aangehouden , en zich aldaar vastzetten. De oorden, in het Noorden en Westen gelegen, genieten altoos den zuiverften Hemel; veel minder helder is het ten Oosten en Zuiden, te na gelegen aan de Groote Bank, op welke een altoosduurende Mist heerscht.
De ontdekking van Terra-Nova gefchiede in den jaare 1497, door den Venetiaan cabot, die voor Engeland voer. 'Er wierdt geene Bezitting opgericht. De reistogten, van tyd tot tyd ondernomen, om te onderzoeken, welke voordeden men zou kunnen trekken van dit Eiland, deeden befluiten, dat zy beftaan zouden in het vangen van Bakkeljaauw, die aldaar zeer menigvuldig was. Kleine vaartuigen, in de Lente uit Europa vertrokken, keerden derwaarts weder in den Herfst met geheele laadingen van visch, deels gedroogd, deels ingezouten. Het gebruik daar van wierdt bykans algemeen, voornaamlyk in de Roomschgezinde landen. De Engelfchen bedienden zich van deeze zwakheid der Roomsch - Katholyken,
om
XVII.
BOEK.



3c2 G E S C H I È D È N I §
XVII.
BOEK.
1 I
1 <
om zich te verryken ten koste der Geestlykheid , die zich voormaals met het zap vari Engeland hadt gemest. Zy waren 'er op* bedagt om vaste wooningen op Terra-Nova pp te richten. Die men hier en daar aanleidde, hadden geenen opgang. Kort naa haare ftigting, wierden zy allen verlaaten. De eerfte, die eenige vastigheid kreeg, is riiet ouder dan zedert het jaar 1608. Deeze: goedé uitflag boezemde zulk een nayver in, dat, veertig jaaren laater, de geheele uitgeftrektheid langs de Oostkust, van de Baai der Ontvankenisfe tot aan Kaap Raz, van vier duizend zielen wierdt bewoond. De Visfchers, door de natuur des gewests en hunne bezigheid, op eenigen afftand van elkander woonagtig, vonden eene gemaklyke onderlinge gemeenfchapsoeffening uit, doof middel van wegen, in de Bosfchen uitgehouwen. Het algemeen middelpunt hunner verseniginge, was St. Jan. In eene voortreffefyke haven, die haaren Mond hadt tusfchen twee Bergen, een fteenworp van elkander jelegen, en bekwaam om aan meer dan twee honderd fchepen legplaats te verfchaffen, vonden zy handelaars, uit het Moederland, die hunne behoeften vervulden, in setaaling der voortbrengzelen van den visch/angst.
De Franfchen hadden deezen goeden uitlag van den Engelfchen handel niet verwagt, ;n waren hierom nimmer bedagt geweest op rerra-Nova. Zints langen tyd, hadden zy" iet Zuidlyk gedeelte des Eilands bezogt; en lie van St. Malo, in 't byzonder, kwamen
iaar-



DER BEIDE INDIEN. 303
jaarlyks in grootcn getale op eene plaats, die zy met den naam van de Kleine-Noord benoemd hadden. Zommigen hunner zettede'n zich hier en daar neder, langs de kust, tusfchen Kaap Raz en de Roode Hoed; zelf wierdt 'er ongevoelig een foort van Vlek opgericht in de Baai Plaifance, die alle voordeden bezat, welke tot eene gelukkige Visfchery konden begeerd worden.
Tegenover deeze Baai legt eene Ree; zy heeft eene uitgefrrektheid van anderhalve myl, doch is niet genoegzaam beveiligd tegen de Noord-Noord-Weste Winden, die met veel hevigheids waaien. De opening, welke den toegang tot de Baai verfchaft, is, om de Rotzen, waar mede zy bezet is, Zo naauw, dat 'er niet meer dan één fchip tevens kan doorvaaren; en dan nog moet het gewonden worden. Aan het verfte gedeelte Van de Baai, die achttien mylen diep Is, legt eene zeer veilige haven, welke honderd vyftig fchepen kan bevatten. Schoon deeze gelegenheid zeer bekwaam was, om Frankryk de gantfche Visfchery van de Zuidkust van Terra-Nova te verzekeren, liet het Hof van Verfailles 'er zich weinig aan gelegen zyn. Niet eerder dan in den jaare 1687, bouwde men, aan den Mond der openinge, een klein Fort, waarin eene Bezetting van vyftig man gelegd wierdt.
Tot op dat tydftip, waren de bewooners, die, uit behoefte, zich op deezen onvrugtbaarcn en woesten grond hadden nedergcflageh, in eene gelukkige vergeetelheM gebleeven. Toen ham -een aanvang een
ont-
XVII.
BOEK.



XVII.
BOEK.
304 GESCHIEDENIS
ontwerp van onderdrukkinge, 't welk geiladig ftand houdt, en bekragtigd wordt door de geldgierigheid der Bevelhebbers, die elkander opvolgen. Deeze dwingelandy, die den Volkplanteren nimmer veroorloofde, den trap van onbekrompenheid te bereiken, die vereischt wierdt om hunnen arbeid met een goeden uitflag voort te zetten, moest insgelyks beletten, dat zy 'er niet vermenigvuldigden. De Franfche Visfchery kon daarom niet tot de zelfde hoogte als de Engelfche klimmen. Nogthans vergat GrootBritannie te Utrecht niet, dat deeze onderneemvolle nabuuren, onderfteund door de Canadaanen, op ftrooperyen, de Jagt en den kleinen Oorlog afgeleerd, honderd en honderd maal de verwoestingen verfpreid hadden in zyne onderfcheidene Bezittingen. Dit was genoeg om hetzelve den geheelen eigendom van Terra-Nova te doen eifchen; en de rampen van het uitgeputte Frankryk deeden het befluit neemen tot deeze opofferinge. Nogthans hieldt deeze Mogendheid aan zich, niet alleen het regt om in een gedeelte van het Eiland te visfehen, maar ook op de Groote Bank, welke geoordeeld wierdt daartoe te behooren.
De visch, welke deeze vaarwaters zo beroemd maakt, is de Bakkeljaauw. Nimmer is hy langer dan drie voeten, en doorgaans veel korter. Geen visch voedt de Oceaan, die wyder keel heeft naar gelang van zyne grootte, en die zo gulzig is. Men vindt zomtyds in zyn lichaam potfeherven, yzer en glas. Zyn Maag verteert deeze ftoffen
niet,



der béide INDIEN; 305
niet, gelyk men langen tyd geloofd heeft; zy fluit zich als een Beurs, en ontlast zich aldus van alles wat haar belemmert.
De Bakkeljaauw vertoont zich in de Noordlyke Zeeën van Europa. Zy wordt aldaar gevischt door dertig Engelfche, zestig Franfche en honderd vyftig Hollandfche fchepen; zy zyn Veelal van tachtig tot honderd Tonnen groot. Hunne mededingers zyn. de Yslanders, en voornaamlyk de Noorwegers. Deeze laatften, voordat de visch tyd is verfcheenen, houden zich bezig met, langs de kust, Bakkeljaauwkuit te verzamelen * een noodzaaklyk aas om Sprot te vangen. Het een jaar door het ander gerekend , verkoopen zy twintig of twee en twintig duizend Tonnen, de Ton tegen negen Livres. Indien men ze konde flyten, zou men nog meer kunnen vangen: dewyl een ervaren Natuurkundige, die het geduld heeft gehad van de Eijeren van één Bakkeljaauw te tellen, ten getale van negen Millioenen drie honderd vier en veertig duizend heeft gevonden. Deeze milddaadigheid der Natuure moet nog grooter zyn op Terra- Nova , alwaar de Bakkeljaauw oneindig menigvuldiger is.
Ook is zy hier fmaaklyker, fchoon niet zo blank; maar versch is zy geen voorwerp van Koophandel: in deezen ftaat dient zy alleen tot voedzel voor de geenen, die ze vangen. Gezouten of gedroogd, of alleenlyk gezouten, is zy van waarde voor een groot gedeelte van Amerika en Europa. Die niet ingezouten is, wordt groene Bak-
VI. peel. V kei-
XVIL
boek-



3oö GESCHIEDENIS
XViï.
BpEK.
keljaauw genoemd, en wordt op de Groote Bank gevangen.
Deeze .ftreek land, is een dier Bergen, die onder' de wateren geformeerd worden van de brokken vast land, welke de Zee wegfcheurt en opeen ftapelt. De beide uiteinden deezer Bank loopen dermaate in een punt uit, dat het niet gemaklyk valle, derzelver fchcidpaalen naauwkeurig aan te wyzen. Haar wordt doorgaans eene langte toegefchreeven van honderd zestig,en eene breedte van negentig mylen. Omtrent het midden van de Europifche zyde legt eene foort van Baai, waar aan men den naam van de Gragt heeft gegeeven. Langs deeze geheele uitgeflrektheid is de diepte zeer-ongelyk. Zy is van vyf tot zestig vademen waters. Bykans nimmer koomt de Zon 'er ten voorfchyn, en de Hemel is meestal met een dikken en kouden Mist bedekt. In haaren omtrek is de Zee altoos zeer onftuimig, en de Winden hevig: de reden hier van moet zyn, dat de Zee, onregelmaatig bewoogen doordeftroomen, welke zich nu eens na deezen dan na den anderen kant ftrekken, met groot geweld ftoot tegen de randen der Bank, die overal gelyk met het water leggen, en met het zelfde geweld wordt terug gedreeven. Deeze oorzaak heeft te meer waarfchynlykheids, omdat op de Bank zelve, en op. eenigen afftand van haare randen, de fchepen: zo ftil leggen als op eene Ree, ten rainften by een doorgaanden Wind, die verder weg ïoomt.
De Bakkeljaauw verdwynt altoos van de
Groo-



DER BEIDE INDIEN. 307
Groote Bank en van de kleine nabuurige Banken, van het midden van Hooimaand, tot aan het einde van Oogstmaand. Deezen tusfchentyd uitgezonderd, duurt de Visfcbery het gantïche jaar. De fchepen, daar mede bezig, zyn van vyftig tot honderd Tonnen groot, en worden nimmer van minder dan twaalf en meer dan vyf en twintig koppen bemand. Deeze Visfchers, die met hoeken visfehen, doen, by hunne aankomst in deeze oorden , een voorraad op van een zekeren visch, Caplan genaamd, welke tot een aas dient om de Bakkeljaauw tc vangen.
Voordat men begint te visfehen, maakt men een Gaandery of Tent, van den grooten Mast tot aan den Agterfrevcn, en zomtyds langs het geheele fchip. Deeze buitenfte Gaandery is voorzien van vaten, wier bodem van boven is ingeflagen. 'De Matroozen plaatzen zich daarin, hebbende het hoofd befchut tegen de ongemakken van het weder, door een geteerd Zeil of Dak, aan de Vaten vastgemaakt. Zo dra zy een Bakkeljaauw vrmgen, fnyden zy haar de tong uit, en geeven ze vervolgens over aan een Zwabber , die ze den Kaakcr brengt. Deeze fnydt haar het hoofd af, neemt 'er de lever en de ingewanden uit, en laat ze, door een Luik, tusfchen het Dek vallen, alwaar de Bereider 'er de graat uithaalt tot aan den navel, en laat ze, door een ander Luik, in het Ruim vallen. Hier wordt zy gezouten en ingepakt. De Zouter gebruikt de voorzorge om in agt te neemen, dat 'er, tusfchen de laagen, zouts genoeg zy, dat zy elkander V 2 niet
XVII.
BOEK.



XVil.
BOEK.
308 GESCHIEDENIS
niet raaken, maar alleen zo veel ruimte alls noodig is. Te veel of te weinig Zout is even gevaarlyk: de overmaate in een van beiden doet de Bakkeljaauw bederven.
Volgens het regt der Natuure, zou de Visfchery op de Groote Bank aan alle Volken moeten vryftaan. Nogthans was het de beide Mogendheden, die de Volkplantingen in Noord-Amerika hadden opgericht, gemaklyk genoeg gelukt, om zich dezelve toe te eigenen. Spanje, welk alleen daarop eenige eifchen maakte, en, om de menigte zyner Monniken , daarop regt fcheen te hebben , op derzelver behoeften gegrond, heeft, by den jongften Vrede, daar van afftand gedaan. De Engelfehen en Franfchen alleen bezoeken deeze vaarwaters.
In den jaare 1768, heefc Frankryk derwaarts gezonden honderd vyf en veertig fchepen, welke nieuw gekost hadden, twee Millioenen vyf honderd zeven en veertig duizend Livres. Deeze fchepen, te zamen groot acht duizend acht honderd dertig Tonnen, waren bemand met zeventien honderd koppen, die ieder zeven honderd Bakkeljaauwen hebben moeten vangen. Volgens deeze rekening, wier naauwkeurigheid uk herhaalde ondervindingen blykt, heeft de geheele Visfchery moeten opbrengen één Millioen honderd negentig duizend Bakkeljaauwen.
Men onderfcheidt deeze Bakkeljaauw in drie klasfen. Onder de eerfte zyn begreepen de zulken, die vier en twintig of meer duimen lang zyn. De tweede bevat die, welke



DER BEIDE INDIEN. 309
ke eene lengte hebben van negentien tot tot vier en twintig duimen. De derde behelst zodanige, welke korter zyn dan negentien duimen. Indien, gelyk doorgaans gebeurt, twee vyfde deelen roede visch worden gevangen, twee vyfde deelen middelmaatige, en een vyfde deel flegte visch, en deeze visch verkogt wordt voor den gemiddelden prys van honderd vyftig Livres het honderd Koopmans Waar, zal de geheele vangst hebben bedraagen, één Millioen vyftig duizend Livres.
Het honderd Koopmans Waar bedraagt honderd zes en dertig Bakkeljaauwen van de eerfte klasfe, en twee honderd twee en zestig Bakkeljaauwen van de tweede klasfe. Van deeze beide foorten wordt doorgaans het honderd Koopmans Waar verkogt voor honderd tachtig Livres. Honderd zes en dertig Bakkeljaauwen zyn 'er flegts noodig om een honderd Koopmans Waar Bakkeljaauw van de derde klasfe uit te maaken; maar deeze wordt niet duurder dan voor het derde gedeelte der andere Bakkeljaauw verkogt; dat wil zeggen, voor zestig Livres, wanneer de andere honderd tachtig Livres waardig zyn. Eén Millioen honderd negentig duizend weezenlyke Bakkeljaauwen, op de wyze zo als wy verklaard hebben, tot honderden Koopmans Waar gebragt, maaken niet meer uit dan zeven honderd duizend Bakkeljaauwen, die, gerekend op honderd vyftig Livres het honderd, den gemiddelden prys der drie klasfen, opgebragt hebben één Millioen vyftig duizend Livres. Van deeze fomme heeft aan V 3 het
XVII.
BOEK.



XVII.
BOEK.
310 GESCHIEDENIS
het Bootsvolk, voor hun vyfde portie, moe. ten uitgedeeld worden twee honderd tien duizend Livres. Voor de Reeders zyn, derhalven , overgebleeven flegts acht honderd veertig duizend Livres. Deeze fomme is, klaarblyklyk, niet toereikende. Zie hier het bewys.
Van deeze fomme moet afgetrokken worden de uitrusting, die, voor de honderd vyf en veertig fchepen, niet minder kan gerekend worden dan op acht duizend zeven honderd Livres. De Asfurantie van twee Millioenen vyf honderd zeven èn veertig duizend Livres, tegen vyf ten honderd, moet bedraagen honderd zeven en twintig duizend drie honderd vyftig Livres. Daarenboven nog eene gelyke fomme voor de Intrest van het Geld. De waarde der fchepen moet twee derde deelen van het kapitaal der uitrustinge uitmaaken, en gerekend worden op een Millioen zes honderd acht en negentig duizend Livres. De jaarlykfche afneeming deezer fchepen gerekend zynde op vyf ten honderd, moeten nog van het gewin afgetrokken worden vier en tachtig duizend negen honderd Livres. Men trekke alle deeze {ommen te zamen, en men zal een verlies vinden van drie honderd zeven en vyftig duizend drie honderd Livres , 't welk verdeeld over een kapitaal van twee Millioenen vyf honderd zeven en veertig duizend Livres, uitmaakt een verlies van veertien Livres en zes penningen ten honderd.
Zy, die eene Ichaêvergoeding van dit verlies zouden willen zoeken in de Traan, welke



DEK BEIDE INDIEN. 311
ke de Bakkeljaauw-Lever oplevert, en in de tong en ingewanden, die ingezouten bewaard worden, zouden om over hunne onderflelling voldaan te zyn geene reden hebben. Zy zouden bevinden, dat deeze minwaardige voorwerpen naauwlyks toereikende zyn zouden ter betaalinge van het Maandgeld der Schippers, en van de Commisfiegelden by de verkooping.
Het Franfche Ministerie zal noodwendig afftand moeten doen van de Visfchery der groene Bakkeljaauw, die in de Hoofdftad en in de Noordlyke provinciën der Monarchie gebruikt wordt, of de buitenfpoorige belastingen affchaffen, welke van deezen lyftogt worden geheeven. Het minst dat het draalt met dit klein gedeelte van 's Lands inkomften aan een zeer waardigen tak van nyverheid op te offeren, zal het de fmarte ondergaan , van de belasting nevens den rykdom, welke dezelve opbrengt, te zien te niete gaan. De gewoonte eens Koopbedryfs, de hoop op deszelfs verbetering, het leedweezen van de fchepen en gereedfehappen met fchade te moeten verkoopen: deeze beweegredenen , die de Kooplieden den Bakkeljaauwvangst doen aanhouden, zullen, ongetwyfeld, een einde neemen; en de algemeene weerzin toont, dat dit einde niet verre van de hand is.
Niet de zelfde reden hebben de Engelfcben om af te zien van deeze Visfchery, welker Voortbrengzel aan geenerhande belastingen onderhevig is. Nog een ar.der voordeel, welk zy genieten, is, dat zy niet, gelyk hunV 4 ne
XVII.
BOEK.



3i2 GESCHIEDENIS
XVII.
JBQEK.
ne mededingers, uit Europa, maar flegts van Terra-Nova, of andere bykans even naby gelegene gewesten koomende, zeer kleine fchepen hebben, zeer gemaklyk te behandelen, weinig verheven boven het water, die hunne Zeilen op het Dek nederftryken, en weinig Windvang hebben, zelf wanneer het fterkst waait, zodat hun arbeid, door de beweeging der Golven, zelden wordt afgebixh ken. Daarenboven flyten zy den tyd niet, gelyk de andere Zeelieden, met het zoeken na aas, 't welk zy uit hunne wooningen medebrengen. Eindelyk zyn hunne Matroozen beter tegen de vermoeidheid gehard , meer aan de koude gewoon, beter in de behandeling onderleid.
Ondertusfchen leggen zich de Engelfchen weinig toe op het vangen van groene Bakkelr jaauw, dewyl het hun ontbreekt aangelegenheid om die te verzenden. Hunne nyverheid gaat ten deezen opzigte niet verder dan tot de helft van hetgeen de mededingende Natie flyt. Dewyl hunne Bakkeljaauw min zorgvuldig wordt toebereid, maaken zy zelden eene geheele Laading uit. Uit vreeze van deeze visch te zien bederven, verlaaten zy doorgaans de Groote Bank met twee derde deelen, dikwyls zelf met de helft der LaaT dinge. Zy worden verkogt in Portugal, in Biskaaije en in de Britfche Koninkrykep. De fchade van hunnen geringen uitvoer van groene Bakkeljaauw vergoeden zich de En? gelfchen, door de meerderheid, welke zy, ten opzigte van de gedroogde Bakkeljaauw, op alle Markten hebben verkreegen.
Op



PER BEIDE INDIEN. 313
Op twee wyzen gefchiedt de bewerking van deezen tak van Koophandel. De zogenaamde zwervende visch wordt gevangen'van de fchepen, die, alle jaaren, omtrent het einde van Lentemaand , of geduurende de geheele Grasmaand , uit Europa na Terra Nova worden gezonden. Dikwyls ontmoeten zy, in de nabuurfchap van het Ejland, eene menigte ys, 't welk, door de Noordfche ftroomen, na het Zuiden wordt gedreeven: door het tegen elkander ftooten verbryzelt, en vroeger of laater fmejt, naar gelang der warmte van het faifoen, Deeze ftukken y' hebben zomwylen eene myl in den omtrek, verheffen zich tot de hoogte van groote Bergen in de lucht, en hebben beneden het water eene diepte van zestig tot tachtig vademen. Vereenigd met andere minder groote Ysbergen, beflaan zy eene uitgeftrekthek van honderd mylen in de lengte, en van vyl en twintig of dertig mylen in de breedte Het belang, dat de Zeelieden noopt zo dr; mogelyk land te kiezen, om de bekwaamftf havens tot de Visfchery te zoeken, doet hei de ftrengheid der faifoenen en der Elemen ten, tegen de menschlyke Nyverheid zamen fpannende, tarten. De geduchtfte Bolwerkci der Krygskunde, het geweldig vuur eener bc legerde Stad, de behandeling van den krygs kundigften en hardnekkigften Scheepsftryd bevatten niets dat zo veel ftoutmoedigheids ervarenisfe en onverzaagdheids vordert, a] de onbefchofte groote dryvende Bolwerken welke de Zee tegen deeze kleine Visfc'iei Vlooten ftelt, Maar de raazcndfte van alle V 5 hor
XVIL
BOEK.
I
l l
l
» ,
S
,
s n 1-



XVII.
BOEK.
i
]
i
2 l d Z d O
314 GESCHIEDENIS
honger, de fmagtendfte van allerleien dorst, de Goudhonger en Gouddorst, doorboort alle deeze hinderpaalen, verbryzelt deeze Ysbergen; en men koomt ten laatfte aan het Eiland, alwaar de fchepen eene laading visch moeten inneemen.
Naadat men voet aan land heeft gezet, moet 'er hout gehakt, een ftellaadjen worden opgericht. Aan deezen arbeid flaat ieder een de hand. Naadat dezelve volbragt is, fcheidt men van elkander. De helft van het Bootsvolk blyft aan land, om de Bakkeljaauw in de vereischte gedaante te fchikken. De andere helft begeeft zich wederom te fcheep. Ieder fchip, welk Caplan vischt, leeft vier, en 't welk Bakkeljaauw vangt, drie man aan boord. De laatfte, die het grootfte getal uitmaaken, vertrekken met het krieken van den dag, en zeilen drie, vier af vyf mylen diep in Zee; met het vallen van len avond keeren zy weder, om op de ftelaadjen, aan den oever der Zee opgericht, :ich van de vrugt des arbeids van den geïeelen dag te ontdoen.
Naadat de Kaaker de Bakkeljaauw het loofd afgefneeden, en het lichaam ontwyd leeft, geeft hy haar over aan den Bereider, ie haar opfnydt en in het Zout legt; hier 1 blyft zy acht of tien dagen leggen. Naadat y afgewasfehen is, legt men haar neder op et Zee-zand, daar men haar laat leggen tot at zy wel gedroogd is. Vervolgens wordt f op hoopen geftapeld, daar zy eenige igen uitzweet. Hierop wordt zy'nogmaals p het zand geleid, daar zy voorts volkomen



DER BEIDE INDIEN. 315
men droog wordt, en die kleur aanneemt, die zy in Europa heeft.
Geene vermoeijenisfen kunnen vergeleeken worden by die, welke aan dit werk vast is. Naauwlyks vergunt dezelve, eiken nacht, vier uuren flaapens. Gelukkiglyk befchermt de frischheid van het klimaat de gezondheid tegen de zwaare proeven. Deeze moeite zou niet gerekend worden, indien zy, door derzelver vrugten , beter beloond wierdt.
Maar 'er zyn havens, alwaar de Droogeryen, te verre van de Zee gelegen, veel tyds doen verliezen. 'Er zyn 'er, wier grond, uit leevendigen. Rots beftaande en van Varech ontbloot, geen visch lokt. 'Er zyn 'er, daar de visch, door het zoete water, welk zich aldaar ontlast, geel wordt; en nog andere, daar dezelve verbrandt, door de te rug ftooting der Zonneftraalen, van de bergen wederomgekaatst.
Zelf geeven de voordeeliglte. havens niet altoos volkomene zekerheid omtrent een goeden vangst. De Bakkeljaauw kan niet overal even overvloedig zyn. Nu begeeft zy zich eens na het Noorden, dan na het Zuiden, en zomtyds na het midden van de kust: zy wordt gelokt of voortgedrecven door de ftrekking der Caplan en der Winden. Ongelukkig zyn de Visfchers, die zich bevinden verre van de plaatzen, die de Bakkeljaauw verkiest. Zy hebben vrugtlooze moeite en kosten gedaan, van wegen d< onmogelykheid om haar met al den toeftel dien deeze Visfchery vordert, te vervol gen.
Di
XVII.
BOEK.
1



XVII.
BOEK.
]
3
< t <
i i li I l v e d
g k b
3iö GESCHIEDENIS
De Visfchery eindigt omtrent het begin van Herfstmaand : omdat de Zon vervolgens geene kragt genoeg heeft om de Bakkeljaauw te droogen. Wanneer de vangst gelukkig geweest is, wordt het vertrek van daar niet zo lang uitgefteld. Men haast zich om na de Antilles of de Roomsch - Katholyke Staaten van Europa te vertrekken, om de voordeden van den nieuwen tyd te genieten, dien men * onder eene te groote menigte van mededingers, gevaar zou loopen te verliezen.
Frankryk heeft, in den jaare 1768, tot leeze Visfchery uitgerust honderd veertien chepen, te zamen groot vyftien duizend vyf londerd negentig Tonnen. Nieuw hadden iy met de eerfte uitrusting gekost, vyf Milloenen zes honderd een en zestig duizend livres. Zy wierden bemand van acht dui:end twee en twintig koppen. De eene helft leezer Manfchap wierdt gebruikt om de visch e vangen, de andere helft om dezelve op Ie vereischte wyze toe te bereiden. Ieder /isfcher heeft zes duizend Bakkeljaauwen loeten vangen, en gevolglyk heeft de gant:he vangst opgebragt vier en twintig Miloenen zes en zestig duizend Bakkeljaauwen. >oor de ondervinding blykt het, dat een wintaal honderd vyf en twintig Bakkeljaauwen bevat. Vier en twintig Millioenen zes ti zestig duizend Bakkeljaauwen hebben, jrhalven, uitgeleverd, honderd twee en ne:ntig duizend vyf honderd acht en twintig ivintaalen. Door elkander genomen wordt Jt kwintaal verkogt voor zestien Livres,
ne-



ÖËR BEIDE INDIEN. 317
negen Huivers, negen penningen; dit bedraagt, voor de geheele verkooping, drie Millioenen honderd vier en zeventig duizend, drie honderd vyf Livres en acht Huivers. Dewyl honderd kwintaalen Bakkeljaauw een oxhoofd Traan uitleveren, hebben honderd twee en negentig duizend vyf honderd acht en twintig kwintaalen Bakkeljaauw moeten geeven negentien honderd vyf en twintig oxhoofden Traan, die, het oxhoofd gerekend op honderd en twintig Livres, opgebragt hebben twee honderd een en dertig duizend Livres. Men voege by deeze twee fommen die van honderd acht en negentig duizend Livres, welke de fchepen aan vragt verdiend hebben, te rug keerende uit de havens, in welke zy hunnen verkoop gedaan hadden, na die, alwaar zy uitgerust waren; en men zal bevinden, dat de ruuwe opbrengst der geheele Visfcherye niet meer bedraagen heeft dan drie Millioenen zes honderd drie duizend drie honderd vyf Livres, acht Huivers.
Wy moeten den Leezer de optelling van de kosten der uitrustinge befpaaren. Zy zyn moeilyk te berekenen, zo om haare kleinheid als groot getal. Met het grootfte geduld heeft men deeze berekeningen naagegaan, en zy zyn bewaarheid geworden, door zeer kundige en zeer belanglooze lieden, die, uit hoofde van hun beroep, daar over de natuurlyke Regters zyn moeten. Deeze kosten beloopen zes honderd vyf en negentig duizend zes honderd tachtig Livres, zeventien ftuivers, zes penningen. Dus bedroeg
XVII.
BOEK.



318 GESCHIEDENIS
XVII.
BOEK
i
j
l
i i e r t
8
E
droeg de zuivere ontvangst der Visfchery niet meer dan twee Millioenen negen honderd zeven duizend zes honderd vier en twintig Livres, tien Huivers zes penningen.
Van deezen ontvangst moet betaald worden de premie van Asfurantie, die gerekend op zes ten honderd, van een'kapitaal van vyf Millioenen, zes honderd een en zestig duizend Livres, moet bedraagen drie honderd negen en dertig duizend zes honderd zestig Livres. Daarenboven moet van het kapitaal worden afgetrokken de intrest van het Geld, 't welk gerekend tegen vyf ten honderd, bedraagen moet twee honderd drie sn tachtig duizend en vyftig Livres. Ook moet men niet vergeeten het fiegter worden Jer fchepen, die de helft van de waaide der geheele uitrustinge uitmaakende, moeten geèhat worden op twee Millioenen, acht honierd dertig duizend, vyf honderd Livres; devyl dat fiegter worden niet minder kan gerecend worden dan op vyf ten honderd, moet iet beloopen honderd een en veertig duidend, vyf. honderd vyf en twintig Livres. Mie deeze onderflellingen toegefiaan zynde, [eene van welke in twyfel kan getrokken morden, zo volgt hieruit, dat de Franfchen, p den jaare 1768, by hunne zwervende Visbhery. verloeren hebben zes honderd zeven n tachtig duizend, honderd tien Livres, egen Huivers, zes penningen, en gevolglyk waalf Livres, twee Huivers, negen1 penninen ten honderd van hun kapitaal.
Dusdanige verliezen, die, ongelukkiglyk, leer dan één jaar gebeurd zyn , trekken
da-



DER BEIDE INDIEN. 319
dagelyks deeze Natie af van een zo verderflyken tak van nyverheid. De byzondere handelaars , welke dien nog aan de hand houden, zullen 'er eerlang insgelyks van afzien. 'Er is zelf grond om te vermoeden, dat zy, in naavolging der Engclfchen, 'er reeds van afgezien zouden hebben, indien zy, even als deeze, zich hadden kunnen bepaalen tot de aan een vaste plaats verbondene Visfchery.
Door deeze Visfchery moet die verftaan worden, welke de Europeaanen dryven, die zich gevestigd hebben op de kusten van Amerika, daar de Bakkeljaauw zeer menigvuldig is. Deeze is oneindig voordeeliger dan de zwervende Visfchery, dewyl zy minder kosten vereischt-, en langer kan voortgezet worden. De Franfchen genooten deeze voordeden, zo lang zy vreedzaame bezitters waren van Acadie, Isle-Royaal, Canada en een gedeelte van Terra-Nova. De misflagen der Regeeringe hebben hun deeze waardige Bezittingen, de eene naa de andere, doen verliezen: en van de puinhoopen van zo veele rykdommen hebben zy niets overgehouden, dan het regt om hunne Bakkeljaauw te mogen zouten en droogen ten Noorden van Terra-Nova, tusfchen Kaap Bona-Vista en Poinre-Riche. De vaste Bezittingen, welke de Vrede van den jaare 1763 hun heeft gelaaten, beftaan in het Eiland St. Pierre, en de twee Eilanden van Miquelon, die zy zelf geene vryheid hebben om te mogen verfterken.
St. Pierre bevat acht honderd inwooners. Op het groote Eiland Miquelon telt men
'flegts
XVII.
BOEK.



XVII.
BOEK.
$2ö GESCHIEDENIS
flegts honderd bewooners, en op Klein-Miquelon niet meer dan één huisgezin. De Visfchery, die zeer gemaklyk is aan de twéé eerstgenoemde Eilanden , is onmogelyk aart het derde. Maar het Verfchaft hout aan de twee andere Eilanden, voornaamlyk aan St. Pierre, 't welk geenerlei hout heeft. Doch de Natuur heeft het des fchadeloos gefteld, door middel van eene voortreffelyke haven, de eenige, die in deezen kleinen Archipel wordt gevonden. Iri den jaare 1768 heeft men aldaar gevangen vier en twintig duizend drie honderd negentig kwintaalen Bakkeljaauw. Deeze hoeveelheid nam niet veel toe: dewyl de Engelfchen den Franfchen het regt weigerden om te mogen visfehen in het naauw Kanaal, welk deeze Eilanden fcheidt van de Zuidlyke kusten van Terra-Nova, en zy zelf de floepen, die zulks durfden ondernecmen, hebben verbeurd verklaard.
Deeze oninfehikkelykheid, die door de Verbonden niet wordt gewettigd, en geen anderen grondflag heeft dan het geweld, is te haatlyker, omdat Groot - Britannie zyne heerfchappy uitftrekt over alle de kusten, en over. alle de Eilanden, die van de Bakkeljaauw bezogt worden. De Engelfchen, overal verfpreid, daar deeze visch overvloedig is, zyn nog fterker vermenigvuldigd op Terra-Nova. Men te't 'er ongeveer acht duizend, die zeiven visfehen. Niet meer dan negen of tien fchepen vertrekken jaarlyks uit het Moederland alleen ten deezen oogmerke. Eenige anderen paaren den Koophandel met de Visfchery. De meesten vertrekken derwaarts
om



der beide INDIEN. 321
om de Europifche Koopmanfchappen tegen ; visch te verruilen, of om de vrugt van den . arbeid der Volkplanteren, voor hunne eigen rekening, van daar te haaien.
Vóór het jaar 1755, was de opbrengst der Engelfche en Franfche Visfcberyen bykans even groot: met dit onderfcheid, dat Frankryk meer gebruikte en minder verkogt, uit hoofde van zyne Volkrykheid en Godsdienst. Zedert den tyd, dat deeze Kroon haare Bezittingen in Noord-Amerika heeft verlooren, trekt zy, het een jaar door het ander gerekend, van de zwervende en plaatslyke Visfcheryen te zamen genomen, niet meer dan twee honderd zestien duizend negen honderd achtien kwintaalen gedroogde Bakkeljaauw, die naauwlyks toereikende zyn tot den lyftogt der Zuidlyke provinciën van het Moederland, en, gevolglyk, van geen nut kunnen zyn ter vervullinge van de behoeften der Volkplantingen.
Men mag beweeren, dat de mededingende Natie, zedert haare veroveringen, heeft gevangen twee derde deelen meer, of zes honderd een en vyftig duizend honderd veertien kwintaalen Bakkeljaauw, die, het kwintaal gerekend op veertien Livres, dewyl deeze Bakkeljaauw niet zo goed wordt toebereid als de Franfche, moeten waardig zyn negen Millioenen, honderd vyftien duizend, vyf honderd zes en negentig Livres. Het vierde gedeelte van deezen vangst is genoegzaam voor de Engelfche Bezittingen in de oude en de nieuwe Waereld. Dus moet hetgeen daar van verkogt wordt in Portugal, Spanje,
VI. deel. X Ita-
XVJJ.
boek.



XVII
BOEK.
322 GESCHIEDENIS
Italië, op de Suiker-Eilanden van alle Volken, in het Britfche Gebied, aan Metaalen of Koopmanfchappen, opbrengen de waarde van zes Millioen, acht honderd zes en dertig duizend , zeven en negentig Livres.. Nog aanmerkelyker zou deeze verzending zyn geworden, indien het Hof van Londen, toen het de Eilanden Isle-Royaal en St. Jan veroverde, niet de onmenschlykheid hadt feegaan van de Franfchen van daar te verjaagen, die zich aldaar gevestigd hadden, en die niet vervangen zyn, en, vvaarfchynlyk, nimmer vervangen zullen worden. Eene zo verkeerde Staatkunde wierdt insgelyks gevolgd in het beftuur van Nieuw-Schotland: want "het is de natuur van de jaloezy der Eerzucht, te vernielen om te bezitten.
De naam Nieuw - Schotland, welke tegenwoordig aankondigt de kust van drie honderd mylen, begreepen tusfchen de grenzen van Nieuw-Engeland en den Zuidlyken oever der Riviere St. "Laurens, fchynt, in de vroeglre tyden, niets meer te hebben aangeduid, dan een groot Schiereiland van eene driehoekige gedaante, omtrent het midden deezer groote uitgeftrektheid gelegen. Dit Schiereiland, welk de Franfchen Acadie noemden, is, door zyne ligging, zeer bekwaam om te ver (trekken tot eene fchuilplaats voor de fchepen, die van de Antilles koomen. Het vertoont hun van verre een groot getal voortreffciyke havens, daar men, met alle Winden, kan uit- en inloopen. Veel Bakkeljaauw vindt men op deszelfs oevers , en nog meer op de kleine Banken,
fiegts



DER BEIDE INDIEN^ 323
llegts eenige weinige mylen van daar gelegen* Het nabuurig vast land trekt Koopers, door het verlokzel van eenige Pelteryen. De dorheid zyner kusten levert zandplaaten op om de visch te droogen, en de vrugtbaarheid van het binnenfte gedeelte des Eilands geeft plaats tot allerleien Akkerbouw. Deszelfs bos* fchen zyn tot veelerhande gebruiken gefchikt. Schoon het in de Gemaatigde Luchtftreeke legge, heerfchen 'er langduurige en ftrenge Winters, die eensklaps gevolgd worden van eene geweldige hitte; waar uit dikke nevels ontftaan, die, zelden of ten minften langzaam opklaarende, het verblyf aldaar niet ongezond, hoewel niet zeer aangenaam maaken.
In dèn jaare 1604, vestigden zich de Franfchen op Acadie, vier jaaren vóór dat zy de kleinfte hut in Canada hadden opgericht. In plaats van zich neer te flaan aan den Oostkant van het Schiereiland, 't welk uitgeftrekte Zeeën, een gemaklyken fcheepvaart, en een grooten overvloed van Bakkeljaauw opleverde, gaven zy de voorkeuze aan eëne enge Baai, die geene van deeze voordeden bezat. Zy wierdt zedert de Franfche Baai genaamd. Men heeft gewild dat zy misleid waren door de Koninklyke haven, die duizend fchepen, tegen alle Winden beveiligd, kan bevatten, wier grond overal voortrëffelyk is, cfie overal vier of vyf vademen waters, en achttien vademen aan haaren ingang heeft. Eigenaartiger is het te denken, dat de ftigters der Volkplantinge deeze ligging verkoozen, omdat zy hen nader bragt aan de plaatzen, daar X 2 zy
XVII.
BOEK.



XVII.
BOEK.
324 GESCHIEDENIS
zy overvloed van Pelteryen vonden, wier uitfluitende handel hun was toegeftaan. 't Geen deeze gisfing bekragtigt, is, dat de eerfte Monopolisten, en derzelver Opvolgers, 'er altoos op bedagt waren om van de uitrooijing der Bosfchen, het fokken van Vee, de Visfchery en den Landbouw te vervreemden, alle die geenen hunner landgenooten, die door onbeftendigheid of behoeften na deeze oorden wierden gedreeven; zy verkoozen liever de werkzaamheid deezer Gelukzoekeren na de Visfchery en den handel met de Wilden te wenden.
Eene wanorde, uit een verkeerd Ontwerp van Regeeringswyze ontftaan, deedt, eindelyk, de oogen openen voor de heillooze gevolgen der'uitfluitende voorregten. Het zou eene overmaate van goede trouwe en waarheidliefde zyn, die de ziel eens Gefchiedfchryvers zyn moeten, indien ik zeide, dat het gezag, in Frankryk, de regten der Natie begon te eerbiedigen, in eenen tyd, als zy oogenfchynelykst gefchonden wierden. Nimmer heeft men aldaar dat geheiligd woord gekend, welk alleen het heil der Volken kan verzekeren, en kragt geeven aan de magt der Koningen. Maar onder de volftrektfte Regeeringsvormen doet men zomtyds uit een beginzel van Eerzucht, 't geen de regtvaardigfte en gemaatigdfte Regeeringsvormen uit een beginzel van billykheid verrigten. De Staatsdienaars van lodewyk den XIV, die hunnen Meester eene groote rol wilden doen fpeelen, om zelve met eenige waardigheid op het Tooneel te verfchynen,
be-



DER BEIDE INDIEN. 325
begreepen, dat zy, zonder het fteunzel der rykdommen, daarin niet zouden flaagen; en dat een Volk, 't welk door de Natuur niet met Mynen was bedeeld, geen Geld konde magtig worden, dan door middel van den Landbouw en den Koophandel. Beiden waren, dus lang, in de Volkplantingen, verdoofd, door ftrikken, welke aan alles worden gefpannen, door zich met alles te willen bemoeien. Gelukkiglyk wierden zy gebroken; maar Acadie konde of wist geen gebruik te maaken van deeze vryheid.
De Volkplanting lag nog in de wieg, toen zy, in haare nabuurfchap, eene Bezitting zag gebooren worden, die zedert tot zo bloeienden ftaat opgroeide, onder den naam van Nieuw-Engeland. De fpoedige voortgang van de beplantinge deezer Volkplantinge trok flegts flaauw de aandagt der Franfchen. Deeze foort van voorfpoed deedt geenerleien nayver tusfchen de twee Natiën ontftaan. Maar zo dra zy konden vermoeden , dat zy wel haast een mededinger zouden hebben in den Bever- en Pelteryhandel, zogten zy een' middel om 'er alleen meester van te worden, en zy hadden het geluk van het te vinden.
Toen zy op Acadie aankwamen , waren het Schiereiland en de Bosfchen der nabuurige vaste kust opgevuld met kleine Wilde Natiën. Deeze Volken droegen den algemeenen naam van Abenaquis. Schoon even oorlogzuchtig als de andere Wilde Natiën, waren zy, nogthans, gezelliger. Den Zendelingen , naa alvoorens, met geringe moeite, X 3 zich
xvrr.
BOEK„



326 GESCHIEDENIS
XVII.
boek.
zich in hunne gunst gedrongen te hebben, gelukte het, hen hunne Leerftellingen te doen aanneemen, tot zo verre zelf dat zy tot Geestdryvery overfloegen. Nevens den Godsdienst, dien men hun predikte, namen zy den haat aan voor den Engelfchen naam, zo gemeen aan deszelfs Gezanten. Het was dit grondartikel van hunnen nieuwen Eerdienst, 't welk kragtigst tot hunne Zintuigen fprak, het eenige, welk hunne drift voor den Oorlog begunftigde; zy omhelsden dien met de woede, die hun natuureigen was. Zich 'er niet mede vernoegende, dat zy allen Wisfelhandel met de Engelfchen weigerden, ontrustten en verwoestten zy menigmaalen de grenzen deezer Natie, ' De aanvallen wierden menigvuldiger, hardnekkiger en regelmaatiger, zedert zy tot hun Opperhoofd hadden verkoozen saint-casteins , Kapitein van het Regiment van Carignan, die zich onder hen hadt neergezet, een van hunne Vrouwen getrouwd hadt, en zich in alles naar hunne gebruiken fchikte.
De Regeering van Nieuw-Engeland, de Wilden niet hebbende kunnen te onder brengen door gefchenken , noch hen vernielen in hunne Bosfchen, in welke zy zich verbergden, en uit welke zy dikmaals ten voorfchyn kwamen, wendde alle verontwaardiging tegen Acadie, welk zy, met reden, befchouwde als het eenig dryfrad van zo veele onheilen. Zo ras de minfte vyandlykheid de twee Moederlanden begon te verdeelen, wierdt het Schiereiland aangetast. Het wierdt altoos veroverd: dewyl zyne eenige veilig.
heid



©er beide INDIEN. 327
Leid beftondt in de Konings haven, flegts van eenige Palisfaaden omringd, en het te afgelegen was van Canada, om van daar hulpe te ontvangen. Het was, ongetwyfeld, eene zaak van eenige aangelegenheid in de oogen der nieuwe Engelfchen, deeze Volkplanting te verwoesten en derzelver opgang te vertraagen; maar dit was niet genoeg tot het doen verdwynen van 't vermoeden, welk eene Natie inboezemde, altoos meer geducht door 't geen zy vermag, dan door 't geen zy doet. Tot bun leedweezen genoodzaakt , om by het fluiten van ieder Vredeverbond hunne verovering terug te geeven, wagtten zy met ongeduld het oogen' blik af, dat de overmagt van Groot-Britannie tot die hoogte was geklommen, dat zy hen van deeze teruggave ontfloeg. De gebeurtenisfen van den Oorlog, om de Spaanfche Opvolging, deeden dit beflisfend oogenblik gebooren worden: en het Hof van Verfailles zag zich voor altoos beroofd van eene Bezitting, van wier aangelegenheid het geen vermoeden hadt gehad.
De yver, dien de Engelfchen vertoond hadden in de bemagtiging deezes gewests, hieldt geen ftand onder de poogingen, die zy aanwendden om het te bewaaren of ten voordeele aan te leggen. Naadat zy de Konings haven een weinig verfterkt hadden, die zedert den naam kreeg van Anwpdis [Annaftad], ter ecrc van Koninginne anna , vergenoegde men zich met eene kleine Bezetting derwaarts te zenden. De onverfchilligheid der Regeeringe flo?g tot de Natie X 4 over;
XVII.
boek.



XVII.
BOEK.
328 GESCHIEDENIS
over; dit gebeurt niet dikwyls in de landen, alwaar de vryheid heerscht. Niet meer dan vyf of zes Engelfche huisgezinnen vertrokken na Acadie. Het bleef gefladig bewoond door zyne eerfte Volkplanters. Zelf konde men hen aldaar niet doen blyven, dan door hun de belofte te doen, hen nimmer te zullen noodzaaken, de wapens tegen hun oud Vaderland te voeren. Zodanig was de zucht, welke de eer en glory van Frankryk toenmaals alle zyne kinderen inboezemde. Geliefd van hunne Regeering, geëerd van de uitlandfche Natiën, verknogt aan hunnen Koning, door een reeks van voorfpoeden, die hen doorluchtig en groot hadden gemaakt', bezaten zy die Vaderlandliefde, welke uit den voorfpoed wordt gebooren. Het was heerlyk, den Franfchen naam te voeren; het zou te vernederende geweest zyn, dien af te leggen. Ook wierden de Acadiers, die, het nieuw juk ondergaande, gezwooren hadden, nimmer tegen hunne Vaderlyke ftandaarden te zullen ftryden, onzydige Franfchen genoemd.
Twaalf of dertien honderd van dezelve hadden zich in de Hoofdftad neergezet: de overige wierden door de velden verfpreid. 'Er wierdt geene Wethouderfchap aangefteld om hen te beftuuren. Zy kenden de Engelfche Wetten niet. Nimmer wierdt van hun tol, fchatting of Heerendienst gevorderd. Hun nieuwe Opperheer fcheen hen vergeeten te hebben; en hy zelve was hun ten eenemaale vreemd.
De Jagt en de Visfchery, die voormaals
het



DER BEIDE INDIEN.
329
het vermaak der Volkplantinge geweest waren, en die haar nog konde voeden, vielen niet meer in den fmaak van een eenvoudig en goedaartig Volk, dat niet op bloed gefield was. De Landbouw was zyne bezigheid. Men hadt dien gevestigd in de laage landen, door kragt van Dyken, de Zee en de Rivieren afkeerende, waar mede deeze vlakten bedekt waren. In de vroegfle tyden droegen deeze Moerasfen vyftigvoud, en in 't vervolg ten minflen vyftien of twintigvoud. De Tarwe en de Haver waren het Koorn, welk 'er het best tierde; doch de Rogge, de Garst en Mays groeiden 'er insgelyks. Ook zag men aldaar een grooten overvloed van Aardappelen, wier gebruik algemeen was geworden.
Uitgeflrekte Weilanden waren met talryke Kudden bedekt. Men telde 'er zestig duizend Hoornbeesten. De meeste gezinnen hadden eene menigte Paerden, fchoon de Akkerbouw met Osfen wierdt verrigt.
De wooningen, bykans allen van hout gebouwd, waren zeer gemaklyk, en van huisgeraaden voorzien, met geen minder netheid, als zomwylen by onze welgefleldfle landlieden wordt opgemerkt. Men kweekte aldaar eene groote menigte van klein gevogelte van allerleien aart. Het diende om eenige verandering te maaken in het voedzel der Volkplanteren, dat doorgaans gezond en overvloedig was. Cider en Bier waren hun drank. Zomwylen voegden zy daar nevens gezuikerden Brandewyn.
Hun Vlas, hun Hennip, de Vagt hunner X 5 Schaa-
XVII.
BOEK.



XVII.
boek.
j
<
t
S
c
33° GESCHIEDENIS
Schaapen dienden hun gewoonlyk tot kleeding. Zy bereidden daar van gemeene Ly. waaten, en grove Lakens. Indien iemand hunner eenigen fmaak voor de Weelde hadde, ontleende hy daartoe de ftoffe van Annapolis of Louisburg. In betaaling ontvingen ^deeze lieden, Koorn, Vee en Pelteryen,
Niets anders konden de onzydige Franfchen hunnen nabuuren medcdeelen. Van nog minder aangelegenheid was de Wisfeibandel, dien zy onder elkander dreeven, dewyl ieder Gezin de gewoonte en gelegenheid hadt om voor alle zyne behoeften te zorgen. Ook kenden zy niet het gebruik van gemunt Papier, door Noord-Amerika zo algemeen verfpreid. Het weinige Geld, dat als ter fluik in de Volkplanting was gekoomen, veroorzaakte 'er het vertier niet, dat deszelfs eigenlyke waarde uitmaakt.
Zeer eenvoudig waren hunne Zeden. Nimmer wierdt 'er eene Burgerlyke of LyfftrafFelyke misdaad gepleegd van genoegzaame langelegenheid, om voor het Gerigtshof, te r\nnapolis gevestigd, getrokken te worden. De,kleine gefchillen, die 'er, van tyd tot yd, tusfcben de Volkplanters mogten onttaan, wierden altoos, door de Oudften, in t vriendlyke bygelegd. De Leeraars van den Godsdienst fielden alle openbaare Gefchrifen op, en bewaarden alle uiterfte Willen, /oor deeze waereldlyke dienften en voor 11e Kerkelyke verrigtingen, wierdt hun vry/illig gegeeven het zeven en twintigfte geleelte der Oogften. Deeze waren overvloedig genoeg, om der
Edel-



DER BEIDE INDIEN. 331
Edelmoedigheid meer vermogens dan gelegenheid ter oeffeninge te verfchaffen. Men kende de armoede niet; en de weldaadigheid voorkwam de bedelaary. De rampen wierden, om zo te fpreeken, vergoed, voordat zy gevoeld wierden. Het goede wierdt gedaan, zonder verwaandheid aan de eene, zonder vernedering aan de andere zyde. Het was eene Maatfchappy van Broeders, even zeer genegen om te geeven als om te ontvangen , 't geen zy geloofden allen menfchen in 't gemeen toe te behooren.
Deeze dierbaare Eensgezindheid verdreef zelf die verbintenisfen der Galantery, die zo dikmaals den vrede der huisgezinnen ftooren. Nimmer zag men in deeze Maatfchappy eene ongeoorlofde gemeenfchap tusfchen de twee fexen. De reden is, omdat niemand in eer echtloozen ftaat zuchte. Zo ras een jonge ling den ouderdom, voor het huwelyk voe gende, bereikt hadt, bouwde men voor herr een huis, beploegde en bezaaide de lander rondom zyne wooning; men voorzag dezelv< van zo veele leevensmiddelen, als hy eer jaar lang noodig hadt. Hier ontving hy de medgezellin, die hy verkooren hadt; zy brag hem Veekudden tot een Bruidfchat. _ Di nieuw Gezin wies op en vermenigvuldigde naar het voorbeeld der overigen. Allen t< zamen maakten, in den jaare 1749, een< Bevolking uit van achttien duizend zielen.
Omtrent deezen tyd bcgreepen de Enge fchen, van hoe veel voordeels voor hunne Koophandel het bezit van Acadie zyn kond< De Vrede, die veele handen ledig moes
la;
XVII.
BOEK.
|
\
I
»
1
t l-



XVII,
BOEK.
1
]
< 1 ( < < i \ 1
€
332 GESCHIEDENIS
laaten, verfchafte, door de vermindering der Krygsbenden, een middel, óm een uitgeftrekt en vrugtbaar land te bevolken en te beplanten. Aan ieder Soldaat, aan ieder Matroos, aan ieder Werkman, die zich in Acadie wilde gaan nederzetten, boodt het Britfcbe Ministerie vyftig Morgens land aan, en tien Morgens voor ieder perfoon, dien elk hunner van zyn huisgezin zou medebrengen: tachtig Morgens voor de Onder-Officiers, en vyftien voor hunne Vrouwen en Kinderen; twee honderd voor de Vaandrigs, drie honderd voor de Luitenants, vier honderd voor de Kapiteins, zes honderd voor de hoogere Officiers, als mede dertig voor ieder der perfoonen, die zy in dienst hadden. Niet eer dan naa verloop van tien jaaren, zou het ontginde land aan eenige belasting onderhevig zyn; en ieder vyftig°Mor*ens zouden, ten eenigen dage, niet hooger runnen belast worden dan met één Livre, :wee Huivers en zes penningen. Daarenboven verbondt zich 's Lands Kas, om de rosten der reize uit te fchieten of te vergoelen; om wooningen te bouwen; alle de noolige gereedfchappen tot de Jagt en Visfchery e leveren; en om voor den Jyftogt van het erfte jaar te zorgen. Deeze aanmoedigingen leeden, in Bloeimaand des jaars 1749, drie luizend zeven honderd vyftig perfoonen beluiten om Europa te verlaaten, daar zy ge■aar liepen van honger te fterven, om in Amerika' te gaan woonen.
De nieuwe Volkplanting was beftemd om ene Bezitting op te richten, in het Zuid-
Oos-



der beide INDIEN. 333
Oosten van het Schiereiland Acadie, op eene plaats, welke de Wilden voormaals Chibouctou, en de Engelfchen vervolgens Hallifax noemden. Om aldaar de beste haven van Amerika te verfterken, en in derzelver nabuurfchap eene voortreffelyke Bakkeljaauwvisfchery op te richten, verkoos men deeze ligging, boven alle die geenen, welke zich: op eenen vrugtbaarder grond , aanbooden Maar vermids dit gedeelte des lands best ge legen was tot de Jagt, moest het betwis worden aan de Mikmaks, die hetzelve mees bezogten. Met groote hardnekkigheid ver deedigden deeze Wilden eene landftreek welke zy van de Natuur hadden ontvangen en het gelukte den Engelfchen niet, dai naa alvoorens vry aanmerkelyke nadeelen t hebben geleeden, deeze wettige bezitta van daar te verjaagen.
Deeze Oorlog hadt nog geen einde gene men , wanneer men eenige beweeging b< fpeurde onder de onzydige Franfchen. Dei ze eenvoudige en vrye lieden hadden reet bcgreepen, dat men zich niet met ern konde toeleggen op de landftreeken, die 2 bewoonden, zonder in gevaar te zyn v£ een gedeelte hunner onafhanklykheid te ve liezen. By deeze vreeze kwam nog eei andere, die van hunnen Godsdienst in geva te zien. Leeraars, aangezet door hunn eigen Geestdrift, of door de opftooking der Landbeftuurders van Canada, maakt hun alles diets, wat zy wilden, aangaande Engelfchen, die zy Ketters noemden. I woord, dat altoos van zo veel kragts w;
c
XVII.
boek.
t
, » 1
S
is >t y
n rïear ;n
31
in de )it
[S,
im



XVII.
BOEK,
<
1
. ] 1
"j (
334 GESCHIEDENIS
om den haat ingang te doen vinden in de verleide zielen, deedt de gelukkigfte Volkplanting van Amerika befluiten, haare Wooningen te verlaaten, om zich met der woon te begeeven na Nieuw - Frankryk, alwaar men hun landeryen beloofde. Op heeter daad bragten de meesten dit beiluit ten uitvoer, zonder eenige voorzorge te gebruiken ten aanzien van het toekoomende. Het overige gedeelte maakte zich gereed om hen 'te volgen, zo dra het zich daar toe zou in ftaat gefteld hebben. De Engelfche Regeering wilde, uit grilligheid of Staatkunde, dit verloop voorkoomen, door eene foort van verraad, altoos lafhartig en wreed in de zulken, wien het gezag de middelen van zagtmoedigheid en gemaatigdheid verfchaft. De onzydige Franfchen, die nog niet vertrokken waren, wierden byeen verzameld, onder voorwendzel van den Eed te vernieuwen, dien zy voormaals, aan den nieuwen Heer van Acadie, gedaan hadden. Zo dra zy vergaderd waren, wierden ze geplaatst Dp fchepen, die hen overvoerden na andere Engelfche Volkplantingen; alwaar het meerendeel, eer door hartzeer dan door gebrek, >mkwam.
Dit is de vrugt der Nationaale jaloezy, ;n van de inhaaligheid der Regeeringen, weite de landen en menfchen verflindt. Men •ekent voor verlies alles wat een nabuur vint, en voor winst, alles wat men hem ioet verliezen. Wanneer men eene Stad liet kan veroveren, hongert men haar uit, >m dé inwooners van gebrek te doen fter-
ven$



der beide INDIEN. 335
ven; indien men haar niet kan bewaaren,; legt men haar aan kooien, of flegtze. Veel liever dan zich over te geeven, laat men, door het fpillen van Buspoeder en Mynen, een fchip of Vesting in de lucht fpringen. De willekeurige Regeerinsvorm ftelt uitgebreide wildernisfen tusfchen zyne vyanden en zyne ftaaven, om den inval van de eene en het verloopen der andere te beletten. Spanje heeft liever verkoözen zich zelve te ontvolken, en Zuid-Amérika tot een Graf te maaken , dan deszelfs rykdommen met de Europeaanen te deelen. De Hollanders hebben allerlei openbaare en heimelyke misdaaden gepleegd, om voor andere handeldryvende Natiën het planten der Speceryen te verbergen : dikmaals hebben zy liever geheele Laadingen in Zee willen werpen, dan ze voor een laagen prys te verkoopen. De Franfchen hebben Louifiana den Spanjaarden overgeleverd, uit vreeze dat het in de handen der Engelfchen zou vallen. Engeland deedt de onzydige Franfchen op Acadie omkoomen, opdat ze niet na Frankryk zouden wederkeeren. En dan zegt men nog, dat de Staatkunde en de Maatfchappy tot 's Menfchen heil beftemd zyn! Het is zo, van den vermogendén mensch-; het is zo, van den ondeugenden mensch.
Zints de verhuizing van een Volk, dat 'zyn geluk en zyne deugden aan zyne onvermaardheid was yer'fchuldigd, telt Nieuw-Schot. land weinige Vólkplanters. Het fchynt dat de Nyd, welke dit land ontvolkte, het bezoedeld hebbe. Ten minften daalt de öraffe
der
SVII.
boek.



336 GESCHIEDENIS
XVII
BOEK.
, der onregtvaardigheid aldaar neder op de werkmeesters der ongeregtigheid. Men ontmoet 'er niet een eenigen inwooner aan de uitgebreide kust, flrekkende van de Rivier St. Laurens tot aan het Schiereiland; en de Rotzen , de Zandbanken, de Moerasfen, welke dezelve bedekken, laaten geen grond tot hoope over, dat zy immer flerk zal bevolkt worden. Het voornaamfle is, dat de Bakkeljaauw, die in eenige Kreeken krielt, geduurende den vischtyd, een klein getal Zeelieden derwaarts lokt.
Het overige der provincie telt niet meer dan drie Bezittingen. Annapolis, de oudfte van drie, verwagt, aan den Mond eener lange Baaie, landlieden, om de ongelukkige Franfchen te vervangen, welke een vrugtbaar en woest land aldaar fchynt te verlangen. Het belooft overvloedige Oogften aan de handen, die deeze opene plaats zullen aanvullen.
Min voordeelig heeft de Natuur Lunenburg behandeld, 't welk, eenige weinige jaaren geleeden, gebouwd wierdt door acht honderd Duitfchers, van Hallifax aldaar gekoomen. Nogthans maakt deeze Volkplanting dagelyks nieuwen opgang. Zy is dien verfchuldigd aan die fpaarzaamheid, die liefde tot den arbeid, onderfcheidende kenmerken eener verHandige en oorlogzuchtige Natie, die, te vreden met de verdeediging van haar eigen land, niet buiten hetzelve gaat, dan om zulke velden te beplanten, op wier verovering zy niet gefield is. Alle de ftreeken der Engelfche heerfchappye, werwaarts zy
zich



der beide INDIEN. 337
zich heeft begeeven, heeft zy vrugtbaar gemaakt.
Hallifax is altoos de aartgelegenfte plaats der Volkplantinge; dit voorregt is zy verfchuldigd aan de aanmoedigingen, welke het Moederland, by aanhoudendheid, daar aan heeft te koste gelegd. Zedert de eerfte ftigting tot in den jaare 1769, hebben de gedaane kosten jaarlyks bedraagen ruim negentig duizend Livres. Minder kon niet te koste gelegd worden aan eene Stad, die* door haare ligging, de natuurlyke Stapelplaats is der Land- en Zcemagt, welke Groot-Britannie oordeelt, zomtyds te moeten onderhouden in Amerika, ter verdeediginge zyner Visfcheryen, ter befcherminge zyner SuikerEilanden, en ter onderhoudinge zyner verbintenisfen met de Noordlyke Volkplantingen. Hallifax heeft meer aanziens en verders ontvangen van de beweeginge, welke zyne beftemming op zyne Reeën veroorzaakte, dan het konde hoopen van zyne beplantingen , die van weinig belang zyn; en van zyne Visfcheryen, die niet veel uitgebreidheids hebben ontvangen, fchoon zy de Bakkeljaauw, Makreel en de Zee-Wolf bevatten. Zelf is de Stad niet 't geen zy behoorde te weezen, als eene plaats van Oorlog aangemerkt. De trouwlooshcden, die alle de Vestingwerken, door het Moederland bevolen en betaald, hebben doen beftaan in flegts eenige Batteryen zonder Gragten rondom de Stad, ftellen haar in gevaar om, zonder eenigen tegenweer, te vallen in de handen van den eerften aanvaller. In den jaare 1757,
VI. deel. Y fchat-
XVII.
boek,



XVII.
BOEK.
338 GESCHIEDENIS
fchatteden de bewooners van het Graaffcharj Hallifax, de waarde hunner Huizen, Beesten en Koopmanlchappen, op zes Millioenen ,zeven honderd vyftig duizend Livres. Die kapitaal, welk niet meer dan een vierde gedeelte is toegenomen, maakt twee derde deelen van de rykdommen der Volkplantinge nit.
Zal deeze ftaat van kwyninge nog lang duuren? Zou het niet zyn, om daaraan een einde te maaken, dat het Britfche Ministerie , in den jaare 1763, te Hallifax, een Admiraliteits Hof, voor geheel Engelsch Amerika, heeft opgericht? Tot op dit tydftip-, hadden de Vrederegters het vonnis geveld over alle misdaaden, die eene inbreuk maakten op de Akte van Scheepvaart. Doch de partydigheid deezer Overheden voor de Volkplanting, in welke zy gebooren waren, of die hen verkoozen hadt, maakte bun Regterampt nutteloos of nadeelig voor het Moederland. Men hoopte, dat kundige en met gezag bekleedde Mannen, welke uit Europa derwaarts zouden gezonden worden, meer eerbied of vreeze zouden inboezemen. De ondervinding beeft deeze Staatkunde geregtvaardigd. Zints deeze fchikking, zyn de Wetten van den Koophandel beter onderhouden; maar 'er zyn groote ongelegenheden ontftaan uit den verbaazenden afftand, op welken veele provinciën zich van den nieuwen Zetel des Gebieds bevinden. De Regtvaardigheid en noodzaaklykheid zullen de Regtbanken van dit Landbeftuur doen vermenigvuldigen, en ze, voor de Volken,
die



der Béide INDIEN. 339
die tot dezelve de toevlugt moeten neemen, op bekwaame afftanden verdeelen. Dan zal Nieuw-Schotland het kortftondig voordeel verliezen, van alle gefchillen, het Zeeweezen betreffende, aan zich te trekken; maar het zal in zynen eigen boezem de bronnen van voorfpoed zoeken, waar mede de Natuur het heeft begiftigd. Zommige voordeelen zyn aan hetzelve byzonder eigen* Zyne bevoegdheid, om zeer fchoon Vlas voort te brengen, welk de drie Koninkryken zo zeer noodig hebben, moet den voortgang zyner verbeteringe verhaasten. Nogthans moet Nieuw-Schotland zich niet vleien, NieuwEngeland immer te kunnen evenaaren.
Nieuw-Engeland, even als het Oude, heeft zich berugt gemaakt door bloedige woede. De Dochter hadt gevoel van den zwymelgeest, die de Moeder folterde. Zyne geboorte was het verfchuldigd aan beroerde tyden; en in zyne kindsheid wierdt het geplaagd van de eislykfte ftuiptrekkingen. In den aanvang der jongst verloopene Eeuwe ontdekt, onder den naam van Noord-Virginie, begon het, niet vroeger dan in den jaare 1608, van Europeaanen bewoond te worden. Deeze eerfte Volkplanting, zwak in getal en kwalyk beftuurd, raakte al by haare eerfte grondlegging te niete. Vervolgens zag men, by tusfchenpoozen, aldaar eenige Gelukzoekers voet aan land zetten, die, geduurende den Zomer, hutten timmerden, om eenen Wisfelhandel met de Wilden te dry» ven, en, even als deezen, het overige gedeelte van het jaar verdweenen. De Geestdryvery, Y 2 wel-
XVII.
boek»



34ó GESCHIEDENIS
XVII.
BOEK.
welke liet Zuidlyke gedeelte van Ameriks ontvolkt hadt, moest deszelfs Noordlyke gedeelte bevolken. De Engelfche Presbyteriaanen, welke de vervolging hadt byeen verzameld in Holland, die algemeene haven van Vrede en Vryheid, het moede geworden zynde dat zy niets waren in de waereld, naadat zy in hun Vaderland Martelaars geweest waren, namen het befluit om in een ander waerelddeel, voor hunnen Aanhang, eene Kerk te ftigten. Ten dien einde kogten zy, in den jaare 1620, de Regten van de Engelfche Maatfchappy van Noord-Virginie : want zy waren niet arm genoeg om hunnen voorfpocd van hun geduld en deugden te verwagten.
Een en veertig huisgezinnen, uitmaakende een getal van honderd twintig perfoonen, Vertrokken onder de ftandaarden der Geestdry verye, die, 't zy op de dwaaling of op de waarheid gegrond, altyd groote, dingen verrigt. Zy zetteden voet aan land met het begin van eenen Winter, die zeer ftreng was. Het land, geheel met Bosfchen bedekt, leverde geenerhande hulpmiddelen op voor menfchen, uitgeput door de vermoeidheden der reize, welke zy gedaan hadden. Bykans de helft ftierf van koude, Scorbut en gebrek. Het overige gedeelte bleef in weezen door die wakkerheid van geaartheid, welke de Godsdienftige vervolging verwekte in flagtöffers, het Geestlyk Zwaard der Bisfchoplyke Kerkregeeringe ontkoomen. Doch deeze kloekmoedigheid begon te verzwakken, wanneer het bezoek van zestig Wilde Krygslie-
den,



DER BEIDE INDIEN. 341
(den, die zich in dc Lente, met een Bevelhebber aan hun hoofd, vertoonden, alle hunne verwagtingen deedt herleeven. De vryheid juichte over de vereeniging van deeze twee zo verfchillende Volken, uit de verfte einden des aardbodems te zamen gebragt. Zy vereenigden zich door plegtige beloften van dienstvaardigheid en vriendfchap. De oude bewooners ftonden, voor altoos, aan de nieuw aangekoomene af, alle de landeryen, grenzende aan de Bezitting, welke de laatften hadden opgericht onder den naam van Nieuw-Plymouth. Een Wilde, die een weinig van de Engelfche taal verftondt, bleef onder de Europeaanen, om hun het planten van Mays te leeren, als mede de wyze van visfehen langs de kust, welke zy bewoonden.
Deeze Menschlievendheid ftelde de eerfte Volkplanters in ftaat om te wagten op de komst van deelgenooten, tamme dieren, Koorn, in één woord, van alle hulpmiddelen , die uit Europa moesten worden aangevoerd. In 't eerst kwamen deeze hulpmiddelen langzaam over; maar de vervolging der Puriteinen, in Engeland, verhaastte derzelver. aanwas in Amerika. Het bloed der Martelaaren was, in alle tyden en op alle plaatzen, het zaad der opkoomende Kerke. In den jaare 1730, was de nieuwe Aanhang dermaate vermenigvuldigd, dat hy in verfchei. den Volkplantingen moest verdeeld worden. Die van Boston wierdt wel haast de aanzienlykfte., Zy beftondt niet flegts uit Kerkelyken, om hunne begrionen van hunne beroeY 3 pen
XVII.
BOEK.



342 GESCHIEDENIS
XVII.
BOEK.
pen beroofd, noch uit die Sektarisfen, wek ke, door de nieuwe Leerftellingen, eene menigte uit het Graauw aan hun ihoer trekken. Heeren van aanzien, die uit eerzucht, grilr ligheid, of zelf Geweetenshalve, de zyde der Puriteinen hadden gekoozen, voorzagen zich by voorraad van eene fchuilplaatze in die afgelegene gewesten. Zy lieten aldaar huizen bouwen en landeryen bewerken, met oogmerk om derwaarts te vertrekken, indien zy mislukten in het oogmerk om de Burgerlyke vryheid te vestigen onder de befcherming der Hervorminge. De Geestdryvery, die de Regeeringloosheid in het Moederland verfpreidde, voerde de ondergefchiktheid in de Volkplanting in; of liever, geftrenge Zeden bekleedden de plaats van Wetten in een woest land.
Langen tyd leefden de bewooners van Nieuw-Engeland in vrede, zonder een geregelden vorm van Beftuur. De reden hier van was niet, dat hun Handvest hen niet volmagtigde om zulk een Regeeringsvorm in te voeren, als hun best zou voegen; maar deeze Geestdryvers konden het niet eens worden omtrent het Ontwerp van hun Gemeenebest; en het Ministerie ftelde geen belang genoeg in hun lot, om hen tot het verzekeren hunner veiligheid aan te zetten. Eindelyk begreepen zy de noodzaaklykheid eener Wetgeevinge. Dit werk, waaraan het vernuft en de Deugd nimmer zonder wantrouwen de hand hebben geflagen, wierdt, door de blinde Dweepery, ftoutmoedig ondernomen. Alles droeg aldaar het kenmerk der
bar-



EER BEIDE INDIEN/ 343
barbaarfche vooroordeelen, die ze hadden ] ingegeeven. De Staatkunde der Jooden was 'er de grondflag van.
Een zonderling mengelmoes van goed en kwaad, van wysheid en dwaasheid, maakte dit Wetboek uit. Niemand konde deel hebben aan de Regeering, of hy moest een Lid van de vastgeftelde Kerke zyn. De Doodftraffe was gefteld op de Tovery, de Godslastering en Meineedighekl; op het Overfpel, en op het flaan of vloeken zyner Ouderen. Van den anderen kant moest het Huwelyk door de Burgerlyke Overheid worden ingezegend. De prys van ieder Schepel Koorn was bepaald op drie Livres, zeven Huivers en zes penningen. Tevens wierden zulke Wilden van den eigendom hunner landeryen verhaten, die ze niet bebouwden; en den Europeaanen wierdt, op eene zwaareboete, verbooden, fterke dranken of Krygsbehoeften aan hun te verkoopen. Die op leugen, dronkenfehap of het dansvermaak wierden betrapt, wierden veroordeeld om openlyk gegeesfeld te worden. Het vermaak was, even als de ondeugd, verbooden. Voor 't overige konde men, voor eene boete van één Livre^, twee ftuivers en zes penningen, zweeren, en voor zeven en zestig Livres en tien ftuivers den Zondag fchenden. Daarenboven wierdt het vergund, het verzuimen van een Gebed of een onbetaamelyk vloekwoord met Geld te kunnen boeten. Maar st geen men bezwaarlyk zal kunnen gelooven, is, dat de Beeldendienst, op doodflrafte , den Puriteinen wierdt verbooden, Y 4 even
ÏVU.
BOEK.



344 GESCHIEDENIS
XVII.
boek.
even gelyk moses eertyds den dienst der vreemde Goden het Hebreeuwfche Volk hadt verbooden. De zelfde ftraffe wierdt gedreigd aan de Roomsch-Katholyke Priesters, die in de Volkplanting zouden wederkeeren, naadat zy daaruit gebannen waren; als mede aan de Quakers, die zich wederom vertoonden, naadat zy gegeesfeld , gebrandmerkt en gebannen waren. Zo groot was de afkeer, dien men hadt opgevat tegen deeze nieuwe Sektarisfen, vyanden van alle wreedheid, dat men niemand in het land konde brengen, of hem een uur lang fchuilplaats verkenen, zonder in gevaar te zyn van in eene zeer zwaare boete beflagen te worden,
Gantsch Europa ftondt verbaasd over eene zo affchuwelyke onverdraagzaamheid. Maar heeft niet ieder Aanhang van Christenen, ten allen tyde, het woord van onregtvaardigheid, geweldenaary en vervolginge gehegt aan de ftrengheden, van welke hy het fiagtöffer was?\Heeft dezelve niet op de lyst zyner Leerfteïlingen of vooroordeelen gefteld, dat de ftraffe en ballingfchap der zulken, welke hy ongeloovigen noemde, eene hulde was aan de hemelfche wraake, een regt van Gods uitverkoorenen tegen zyne vyanden? De meeste werkzaamheid heeft deeze woede laaten blyken tegen de Aanhangers, van welke men zich zag verlaaten worden. In de Godsdienftige gezinnen, even gelyk in alle de andere, is de Broederhaat de bloedigfte van allen. De afvalligen worden 't eerst aan de verfoeijing en vervloeking der Fynen overgegeeven.



DER BEIDE INDIEN. 345
Dit ondervonden de ongelukkige Volkplanters, die, minder verwoed dan hunne Broeders, zeegen durfden, dat de Overheid, irj Godsdienftige zaaken, geen dwingend regt of gezag bezit. Dit was eene Godslastering, naar het oordeel van Godgeleerden, die liever hun Vaderland hadden willen verlaatcn, dan eenige toegeeflykheid gebruiken omtrent de Bisfchoplyke Kerktucht. Uit kragt der geneigdheid van het menschlyk hart, dac van onafhanklykheid tot gebiedvoeren overflaat, waren zy, van Luchtftreek veranderende, tevens van grondregel veranderd; de vryheid van denken fcheenen zy zich ten geenen anderen oogmerke te hebben aangemaatigd, dan om die aan anderen te verbieden. Dit ftelzel der Onverdraagzaamheid wierdt onderfchraagd door het zwaard der Wetten, dat zich met de begrippen wilde bemoeien, door de Disfidenten [anders denkenden] met halsftraffen te trefferj. De menfchen, overtuigd of verdagt van verdraagzaame denkbeelden, wierden aan zo wreede mishandelingen bloot gefteld, dat zy zich genoodzaakt vonden, hunne nieuwe fchuilplaats te verlaaten, om eene andere op te zoeken. Deeze vonden zy aan de zelfde vaste kust. Eene eerfte vervolging hadt Nieuw-Engeland geftigt; eene tweede vervolging diende ter uit breidinge deezer Volkplantinge.
Deeze Godsdienstziekte breide haare ftreng heid uit tot dingen, in hunnen eigen aarl volftrekt onverfchillig. Ten bewyze hier var dient een openbaar befluit, uit de Register! zelve der Volkplantinge getrokken.
Y 5 » He
XVII,
BOEK.
!
t



346 GESCHIEDENIS
XVII.
BOEK.
„ Het is eene algemeen erkende zaak, dat „ de gewoonte van lang hair te draagen, „ naar de wyze van luiden zonder Zeden „ en der barbaarfche Indiaanen, in Enge„ land niet heeft kunnen ingevoerd worden, „ dan met eene heiligfchendende veragting „ van Gods uitdrukkelyk bevel, inhoudende, ,, dat het fchandelyk is voor eenen Man, „ die eenige zorge voor zyne ziel draagt, 9, lang hair te draagen. Deeze verfoeilyL,, heid, de verontwaardiging van alle God„ vrugtige menfchen verwekkende, verklaa,, ren wy Overheden, met yver aangedaan „ voor de zuiverheid des Geloofs, uitdruk-
kelyk en geregtelyk, dat wy het godloos „ gebruik, van zyn hoofdhair te laaten was„ fen, veroordeelen; een gebruik, dat wy „ als eene klaarblykelyk onbetaamelyke en „ oneerbaare zaak befchouwen, welke de „ menfchen vtrfchrikkelyk ontfiert, en de „ maatige en zedige gemoederen even zeer „ ergert, als het de goede Zeden bederft. „ Met reden te onvrede over dit ergerlyk ,, gebruik, bidden, vermaanen en nodigen „ wy uitdrukkelyk alle de Oudften van onze „ vaste kust, hunnen yver te betoonen tegen „ eene zo haatlyke gewoonte, dezelve door „ allerleie middelen af te fchaffen, en vooral „ zorge te draagen dat de Leden hunner , „ Kerke daar mede niet befmet worden; „ opdat de geenen, die, in weerwil van „ deeze ftrenge verbooden, en de middelen „ ter verbeteringe , welke ten deezen op„ zigte zullen aangewend worden, zich niet „ zullen haasten om dit gebruik af te fchaf
»> fen,



der beide INDIEN.
347
„ fen, God en de menfchen tevens tegen .„ zich hebben."
Deeze ftrengheid, die den mensch wreed maakt tegen hem zeiven, daarnaa ongezellig, vervolgens een flagtöffer, en eindelyk een Dwingeland , vierde zich den teugel tegen de Quakers. Zy wierden in de Gevangenis, fen geworpen, gegeesfeld en gebannen. De eenvoudige dapperheid deezer nieuwe Geestdry vers, die den Hemel en de menfchen zegenden, te midden der folteringen en der fchande, boezemde eerbied in voor hunne perfoonen, deedt hunne gevoelens beminnen, en vermeerderde het getal hunner Geloofsgenooten. Deeze gelukkige uitflag verbitterde hunne vervolgers, en vervoerde hen tot de bloedigfte uiterften. Vyf deezer ongelukkigen, die ter fluik uit hunne balling fchap waren wedergekeerd, deeden zy by hei hoofd vatten. Men zou gezegd hebben, dai de Engelfchen met geen ander oogmerk n; Amerika waren overgeftoken, dan om teger hunne Landgenooten alle de wreedheden te oeffenen, welke de Spanjaards tegen de In diaanen gepleegd hadden: het zy dan dat d< verandering van klimaat de Europeaaner wreeder maakte; het zy dat de Godsdienftigi woede geen eindpaal kan vinden, dan in d< verdelging zyner Apostelen of zyner Marte laaren. De vervolging wierdt eindelyk ge Ituit door het Moederland zelve, waar ui zy afkomftig was.
Cromwell was niet meer. De Geestdrj very, de Geveinsdheid, de Dweepzucht, i zyne ziel, als in één Brandpunt verzaa;/. i
ei
XVII. boek.
i ' i
t
n 5
e



XVII.
boek.
i
J
< £
j )
i c
b
34* GESCHIEDENIS
de partyfchappen, de oproerigheden, de verbanningen : alle deeze wangedrogten waren met hem in het graf gedaald. '£r ging over Engeland een helderder licht op. Karel de II, het bewind aanvaarende, hadt onder zyne onderdaanen ingevoerd, den Geest van gezelligheid, den fmaak voor Tafelpragt, voor Galanterie, verkeering, Schouwfpelen, voor allerlei vermaaken, welke hy door Europa hadt verfpreid gevonden, toen hy van het eene Hof na het ander omzwerfde, om eene Kroon te herkrygen, die zyn Vader op het Schavot hadt verboren. Niet minder dan dusdanig eene omwenteling in de Zeden was 'er noodig, om de rust zyns Ryksbeftuurs op eenen bebloeden Throon te verzekeren. Deeze Vorst was een dier kiefche wellustigen, welke de zucht tot zinnelyke vermaaken zomwylen menschlievend en aanloenlyk voor het medelyden maakt., Getroffen door de ftraffen der Quakers, deedt hy lezelve in Amerika een einde neemen, door ;en Bevelfchrift van den jaare 1661; maar ten Geest van vervolginge konde hy aldaar liet volkomen uitblusfchen.
De Volkplanting hadt tot haaren Beftuurler verkoozen hendrik vare, Zoon van lien vare, die zich in de onlusten van zyn /aderland zo berugt gemaakt hadt. Deeze ongeling, dweepziek, heethoofdig, zynen /ader in alles waardig, zelve niet in vrede unnende leeven, noch anderen daarin laaten :even , vernieuwde de Gefchillen over de Jenade en den vryen Wil. Met veel drifts egonnen deeze duistere en beuzelagtige Ge-
fchil-



Der beide INDIEN. 349
fchillen gevoerd te worden. Misfchien zouden zy een Burgerkryg hebben doen ontftaan, indien eenige Wilde Natiën, met vereenigde kragten op de Engelfche plantaadjen aanvallende, niet een groot getal menfchen hadden afgemaakt. Dank zy des hunne Godgeleerde gefchillen, de Volkplanters hadden in 't eerst weinig gevoel van een zo zwaar verlies. Maar ten laatfte wierdt het algemeen gevaar zo dringende, dat men te wapen liep. Naadat de vyand verdreeven was, keerde de Volkplanting weder tot haare oude gefchilzucht. Deeze openbaarde zich, in den jaare 1692, door fnoodheden, van welke de Gefchiedenis weinig voorbeelden oplevert.
In eene Stad van Nieuw-Engeland, Salem genaamd, woonden twee jonge Dochters, onderhevig aan ftuiptrekkingen, die van ongewoone toevallen verzeld gingen. Haar Vader, Leeraar der Kerke, hieldt haar voor betoverd. Eene Indiaanfche dienstmaagd, die by hem woonde, verdagt houdende, dit ■onheil over zyn Gezin gebragt te hebben, deedt hy haar, door menigvuldige kwaade behandelingen, bekennen dat zy een Toveres was. Andere Vrouwen, verleid dooi het vermaak van het onderwerp te zyn van het algemeen gefprek, geloofden, dat ftuiptrekkingen, die zy alleenlyk aan de gefteldheid haarer Sexe verfchuldigd waren , den zelfden oorfprong hadden. Drie Burgers, die toevallig genoemd worden , wierden insgelyks in de gevangenis geworpen, van Tovery befchuldigd, veroordeeld om gehangen
tc
XVII.
boek.



XVII.
BOEK.
j
I
C d
i
V
d d
n
2So GESCHIEDENIS
te worden, en hunne Lyken voor de wildé Dieren geworpen, en aan de Roofvogels ten beste gegeeven. Weinige dagen daarnaa ondergingen zestien perfoonen het zelfde lot, nevens eenen Regtsgeleerde, die, weigerende om tegen hen te pleiten, daardoor overtuigd en veroordeeld wordt, een van hunne deelgenooten te zyn. Deeze eislyke en treurige Tooneelen ontfteeken de verbeeldmgskragt der menigte. De onmagtigheid der jeugd, de zwakheden des ouderdoms, de eer der fexe, de waardigheid der bedieningen, de rykdom, de deugd: niets Krekt ter beveiliginge tegen een haatlyk vermoeden , in het verftand van een Volk, bezeeten van de harsfenfehimmen des Bygeloofs. Men offert kinderen van tien jaaren 3p; men ontkleedt de jonge Dochters; men soekt, met eene oneerbaare nieuwsgierigïeid, over haar gantfche lichaam na tekens ran Toverye; men neemt de Scorbutike gekken, welke de ouderdom in het vel der jryzaarts drukt, voor merktekens der helche magt. De Geestdryvery, de boosaarïgheid, de wraaklust kiezen flagtöffers naar laar welgevallen. By gebrek van getuigen, •edient men zich van pynigingen; en de ieulen zelve zeggen de bekentenisfen voor, ie zy willen" afperzen. Indien de Overheen weigeren, met deeze eislyke Regtspleeingen te volharden, worden zy befchuldigd an ingebeelde misdaaden, welke zy ophouen te ftraffen. De Dienaars van den Godsenst bezorgen bun aanbrengers, die hun iet hun hoofd de te laat koomende wroe-
gin-



DER BEIDE INDIEN. 35Ï
gingen doen betaalen, welke de Menschlyk-; heid hun afperst. De fpookzels, de verfchyningen, de fchrik en ontfteltenis vermenigvuldigden deeze voorbeelden van dwaasheid en afgryzen. De Gevangenisfen worden opgevuld, de Galgen blyven fteeds opgerecht. Alle de Burgers worden in een verfchrikten rouwe gedompeld. De verftandigfle verhaten , zuchtende, een vervloekten en met bloed bemorsten grond; en zy, die 'er blyven , begeeren 'er niets dan een Graf. Men was in de verwagting van eene geheele omkeering deezer befchreienswaardige Volkplantinge, wanneer, in het woedendfte van den ftoim, de golven ftil worden en bedaaren. Aller oogen gaan eensklaps open. De overmaate van het kwaad doet de gemoederen ontwaaken, welke het verftompt hadt. Op deeze flrenge ongevoeligheid, volgt eene knaagende en fmartlyke gemoedswroeging. Een algemeen vasten , openbaare Gebeden , fmeeken vergiffenis van den Hemel, dat men hem aangeroepen hadt over dusdanige flagtöffers, dat men geloofd hadt, zyne gunst te kunnen verwerven door het bloed, welk hem vertoornt. Men befproeit met zyne traanen eenen grond, die onfchuldig en zuiver was, voordat hy bezoedeld wierdt door den heiligfchendenden en moorddaadigen Eerdienst der Europeaanen.
Nimmer, ongetwyfeld, zal de naakoomelingfchap weeten, welke de oorfprong, wat het geneesmiddel deezer ziekte ware. Misfchien hadt zy haaren grond in de droefgeestigheid, welke de vervolgde Geesdryvers
uit
XVII.
BOEK.



3^2 GESCHIEDENIS
XVII.
BOÈK.
uit hun Vaderland hadden medegebragf. Deeze droefgeestigheid was gevoed door de Scorbut, welke hen op Zee hadt aangetast; zy was Verflikt door de dampen en uitwaasfemingen van eenen onlangs ontginden grond, door de ongemakken en zwaarigheden, aan de verandering van klimaat en leevenswyze onaffcheidbaar eigen. Deeze befmetting, gelyk alle Landziekten, bedaarde, door de mededeeling zelve, die haar uitputte; gelykende dus naar alle de kwaaien der verbeeldinge, die door de vervoeringen der dolzinnigheid uitdampen. De bedaardheid volgde op de heete koorts; en dit fomber toeval van Geestdryvery vertoonde zich niet wederom onder de Puriteinen van Nieuw-Schotland.
Maar, den geest van vervolginge afleggende , die alle de aanhangen met bloed geverfd heeft, hebben de bewooners deezer Volkplantinge, indien niet een overblyfzel van onverdraagzaamheid, althans eene foort van flrengheid behouden, gelykende naar de fombere dagen haarer opkomfle. Te flrenge Wetten houden 'er nog fland. Men kan 'er over oordeelen uit een aanfpraak, welke, niet lang geleeden, tot de Overheid deedt, eene Dochter, overtuigd, dat zy, voor de vyfde maal, eene onwettige vrugt hadt ter waereld gebragt.
„ Ik durve hoopen", dus begon zy haare rede, „ dat de vergadering my zal veroorloo„ ven, een woord ter myner yerdeediginge „ te fpreeken.
„ Ik ben eene arme, ongelukkige Doch„ ter, die naauwlyks myn brood kunnende
„ win-



DER BEIDE INDIEN. 353
„ winnen, geen vermogen bezit om ter be„ pleitinge myner zaake Advokaaten te be„ taaien. Hierom zal ik de Reden laaten „ fpreeken. Vermids deeze alleen regc heeft „ om Wetten voor te fchryven, kan zy al. „ leen ze allen toetzen. De Wet, die my „ voor den Regtbank heeft getrokken, heeft
my reeds veroordeeld. Ik verzoek daar„ om niet, dat men daar van afwyke, om „ my genade te bewyzen. Maar ik bid u, „ myne Heeren, myne voorfpraaken te „ zyn by de Regeering, dat zy my verwaar-
dige, my de boete te rug te geeven, in „ welke gy my beflaan zult.
„ Het is thans de vyfde maal, dat ik,
om de zelfde misdaad, voor ulieden ver„ fchyne. Twee maaien heb ik eene zwaare
boete betaald, en tweemaal, te behoeftig 5, zynde om myne misdaad, door eene geld„ boete, uit te wisfchen, heb ik eene pyn„ lyke en fchandelyke ftraffe ondergaan. „ Deeze ftraffen, dit weet ik, worden door „ de Wet bevolen. Maar indien men Wet„ ten moet affchaffen, wanneer zy onrede„ lyk zyn; indien men ze moet verzagten, „ wanneer ze te ftreng zyn, durve ik zeggen, „ dat de Wet, die my vervolgt, ten mynen „ opzigte tevens onregtvaardig en wreed is. „ Op de misdaad na, van welke deeze Vier„ fchaar my befchuldigt, en van welke de „ Hemel my vryfpreekt, heb ik, tot heden „ toe, een onberispelyk leeven geleid. Ik „ tarte myne vyanden uit, indien ik onge„ lukkig genoeg ben, vyanden te hebben, „ fchoon ik het niet verdiend heb, my van
VI. DEEL. Z j, de
XVII
BOEK.



354 GESCHIEDENIS
XVII,
BOEK.
„ de geringde onregtvaardigheid te befchul„ digen. Ik beproef myn Geweeten en myn „ gedrag; beiden, dit zeg ik onbefchroomd, „ fchynen my zuiver als de dag, die my ,, verlicht; en wanneer ik na myne misdaad „ zoek, vind ik die alleenlyk in de Wet.
„ Met gevaar myns leevens, heb ik vyf „ kinderen het licht doen aanfehouwen. Ik „ heb ze met myne Melk en met mynen „ arbeid gevoed, zonder het algemeen of „ iemand tot last te zyn. Met al den moed „ der moederlyke tederhartigheid, heb ik my Ü toegelegd op de moeilyke zorgen, welke „ hunne zwakheid en hunne jeugd vorder. „ den. Ik heb ze tot de Deugd, welke ,, niets anders is dan de Reden, gevormd. „ Reeds hebben zy hun Vaderland zo lief „ als my zelve. Zy zullen Burgers zyn ge„ lyk gy zelve: althans zo gy niet, door „ nieuwe boeten, hun den grond van hun 3, beftaan beneemt, en hen noodzaakt een „ gewest te vlieden, dat hen, van hunne ,j wieg af, verftooten heeft.
„ Is het dan eene misdaad, vrugtbaar te „ zyn of voort te planten, naar het voor,, beeld der aarde, onze algemeene Moe„ der? het getal der Volkplanteren te ver„ meerderen in een nieuw land, dat niets „ dan inwooners noodig heeft? Ik heb den „ man van geene vrouw verleid; nimmer „ heb ik een Jongeling in myne ftrikken „ gelokt. Niemand heeft reden om zich „ van my te beklaagen, uitgezonderd, mis„ fchien, de Leeraar en de Vrederegter, „ die te onvreden zyn over het verlies der
„ be-



der beide INDIEN. 355
„ befoldinge hunner amptsverrigtingen, omdat ik kinderen heb gehad, zonder door „ hen in den echt te zyn verbonden. Maar is dat myn fchuld?' Ik beroep my op ulie,, den, myne Heeren. Gy erkent, dat het „ my niet aan oordeel ontbreekt, . Zou het „geene dwaasheid, geene lompheid zyn, ,, indien ik, my tot de moeilykfte pligten des „ huwelyks bevlytigd hebbende, niet gezogt „ had, de eere, daar aan verknogt, te ge„ nieten? Ik ben altoos genegen geweest, ,, en ben nog genegen tot het huwelyk; en „ ik vleie my, een zo eerwaardigen ftaat „ waardig te zullen zyn, met de vrugtbaar„heid, naarftigheid, zuinigheid en fpaar„ zaamheid, waar mede de Natuur my heeft „ begiftigd: want zy hadt my verordend om „ eene eerbaare en deugdzaame vrouw te „ zyn. Ik hoopte het te worden, wanneer „ ik, nog Maagd zynde, de eerfte liefde ver,, klaaringen niet aanhoorde, dan onder het ,, zegel van den huwelyksëed. Maar het „ onbezonnen- vertrouwen, dat ik ftelde in ,, de oprechtheid van den ecrften Man, ,, dien ik beminde, heeft my myne eer doen „ verliezen, my op de zyne verlaatcnde. ,, Ik kreeg een kind by hem; en toen verliet hy my. Deeze Man is by u allen ,, bekend; hy is, even als gy, een Lid der „ Wethouderfchap geworden. Ik had reden „ om te gelooven, dat hy weder in deeze „ vergadering zou zyn verfcheenen, om de ,, ftrengheid van myn vonnis te verzagten. ,, Ware hy verfcheenen, ik zou niets gezegd „ hebben. Maar hoe konde ik nalaaten, Z 2 ,, myn
XVII.
BOEK.



356 GESCHIEDENIS
KOüK
, „ myn lot van onregtvaardigheid te befchal„ digen, welk wil, dat hy, die my verleid' „ en bedorven heeft, naa alvoorens de oor,, zaak geweest te zyn van myn bederf, met „ eere en magt bekleed is, en zitting heeft „ in de Vierfchaar, alwaar myn ongeluk met „ roeden en eislykbeid geftraft wordt? Hoe„ danig moet de barbaarfche Wetgeever „ zyn, die, het vonnis vellende tusfchen de „ twee Sexen, de fterkfte begunftigde, en „ tegen de zwakfte woedde; tegen die on„ gelukkige Sexe, die, tegen eene geneugte, „ duizend gevaaren en duizend zwakheden „ telt; tegen de Sexe, aan welke de Natuur, „ voor eenen prys, bekwaam om de on„ betoomdfte driften te verfchrikken, die „ zelfde vermaaken verkoopt, met welke „ zy ulieden zo milddaadig heeft bedeeld!
„ Ik heb, om de Natuur niet te verraa„ den, niet gefchroomd my bloot te geeven „ aan onregtvaardige oneere en fchandelyke „ ftraffen. Liever heb ik alles willen lyden, ,., dan meineedig te zyn aan den wensch „ der voortteelinge, dan myne kinderen te „ verflikken , vóór of naadat ik dezelve ont,, vangen had. Ik zal, dit beken ik, naa „ myn Maagdom te hebben verboren, den „ ongehuwden ftaat niet kunnen bewaaren, „ in eene heimelyke en onvrugtbaare ten ,, beste geeving myns lichaams; en ik ver„. zoek nog liever om de ftraffe, die opmy „ wagt, dan de vrugten der vrugtbaarheid ,., te verbergen, welke de Hemel aan den „ man en aan de vrouw heeft gefchonken, ;, als zynen eerften zegen.
„ On-



DER BEIDE INDIEN.
357
„ Ongetwyfeld zal men zeggen, dat ik, „ behalven de burgerlyke Wetten, de ge„ boden van den Godsdienst heb overtree„ den? Maar 't is de zaak van den Gods„ dienst, my te ftraffen, indien ik tegen „ denzelven gezondigd hebbe. En is het „ niet genoeg, dat deeze my geflooten heeft „ buiten de gemeenfchap myner Broederen-, „ die voor my eene vertroosting zyn zou? „ Ik heb, zegt gy, den Hemel beleedigd, „ en ik moet ftaat maaken op het eeuwig „ vuur. Indien gylieden dit gelooft, waar„ om word ik dan in deeze waereld geftraft? „ Neen, myne Heeren: de Hemel is niet „ onmeedoogende en onregtvaardig, gelyk „ gylieden. Indien ik geloofde, dat hetgeen „ gylieden eene zonde noemt, eene misdaad „ ware, ik zou de ftoutheid en boosaartig„ heid niet gehad hebben, dezelve te plee„ gen. Maar hoe zou ik durven denken, „ dat God vertoornd wordt, ziende my kin„ ders ter waereld brengen, wanneer hy hun
een fterk en gezond lichaam fchenkt, welk „ het hem behaagt met eene onfterflyke ziel „ te begiftigen ? Regtvaardige en goede God; „ God, vergelder der rampen en onregtvaar„ digheden, op u beroep ik my thans van „ het vonnis myner Regteren! Wreek my „ niet; ftraf hen niet; maar het behaage u „ hen te verlichten en tot medelyden te be„ weegen! Indien gy den man der vrouwe
tot een medgezel hebt gegeeven, op dee„ ze aarde , met distelen en doornen be„ groeid, laat hy dan niet met fchande be.,, laaden eene Sexe, die hy zelve heeft beZ 3 „ dor:
xv:i.
BOES.



XVII.
BOEK.
358 GESCHIEDENIS
„ dorven; laat hy geene fchande en elende » zaaien in het vermaak, aan welke gy de „ vertroosting haarer fmarten hebt ver„ knogt; laat hy niet ondankbaar en ontaart „ zyn, zelf in den fchoot des geluks, door , de flagtöffers zyner wellustigheden ter „ ftraffe over te leveren! Laat hy in zyne „ begeerten de Eerbaarheid eerbiedigen, „ welke hy eert, of naa dezelve in zyne „ vermaaken gefchonden te hebben, die ten „ minften beklaagen in plaats van ze te hoo-
nen; of liever, laat hy in geene misdaa„ den veranderen, bedryven, welke gy zelve „ veroorloofd of bevolen hebt, toen gy tot „ zyn geflagt zeide: wast op en vermenig„ vuldigt!"
Deeze aanfpraak veroorzaakte eene treffende omwenteling in het gemoed der Rcgteren. De Regtbank onthefte polly baker , dit was de naam der befchuldigde, van de boete of kastyding; en, tot overmaate van zegepraal, een der Regteren trouwde haar: zo veel vermag de Reden boven de kunftenaaryen eener beftudeerde welfpreekendheid. Maar het algemeen vooroordeel heeft zyne heerfchappy hervat; het zy dat het Staatkundig en gemeenfchaplyk welzyn de ftemme der op zich zelve ftaande Natuure dikwyls doet zwygen; het zy dat onder den Engelfchen Regeeringsvorm, daar de Godsdienst niet het ongehuwde leeven vordert, de ongeoorlofde gemeenfchap der beide Sexen minder verfchooningen vindt, dan in de Staaten, alwaar de Geestlykheid, de Adel, de Weelde, het ergerlyk voorbeeld van het Hof en de
Kerk,



DER BEIDE INDIEN. 359
Kerk, het Huwelyk bederven, belasten, vernederen en afraaden.
Nieuw-Engeland heeft ten minften hulpmiddelen tegen de flegte Wetten in de Regeeringsgefteldhcid zelve van het Moederland, alwaar het Wetgeevend Volk ligtelyk misbruiken kan verbeteren, van welke het gevoel heeft; het heeft daarenboven hulpmiddelen in zyne plaatslyke ligging, welke een ruim veld open laat voor de Nyverheid en de Bevolking.
Deeze Volkplanting, grenzende ten Noorden aan Canada, ten Westen aan NieuwYork, ten Oosten en Zuiden aan NieuwSchotland en den Oceaan, heeft langs den oever der Zee eene uitgebreidheid van niet minder dan drie honderd mylen, en ftrekt zich ruim vyftig mylen landwaarts.
De landen worden hier niet, gelyk in de andere provinciën, op 't geval aan ontgind. Zints de vroegfte tyd, zyn zy onderworpen geweest aan Wetten, die zedert onveranderlyk zyn gebleeven. Een Burger, wie hy ook zyn moge, heeft geene vryheid om zich zelf in een onbemagtigd oord neer te flaan. De Regeering, die gewild heeft dat alle haare Ingezeetenen veilig waren tegen de invallen der Wilden, en gelegenheid hadden tot het genieten der hulpe van eene wel ingerigte Maatfchappy, heeft bevolen, dat op een en den zelfden tyd, geheele Dorpen zouden gebouwd worden. Zo dra zestig huisgezinnen aanbieden eene Kerk te fti ten, een Leeraar te onderhouden , en een Schoolmeester te befoldigen, wyst de algemeene Vergadering Z 4 hun
XVII.
BOEIC.



XVII.
BOEK.
360 GESCHI'EDENIS
hun een plek gronds aan, en fchenkt hun het regt om twee Afgevaardigden te zenden in de Wetgeevende vergadering der Volkplantinge. De oord, die hun wordt aangeweezen, grenst altoos aan reeds ontginde landen, en bevat doorgaans zes vierkante Engelfche mylen. Dit nieuw Volk verkiest eene voegzaame plaats voor eene wooning, die gemeenlyk eene vierkante gedaante heeft. De Kerk ftaat in het midden. De Volkplanters verdeden den grond onder elkander, en elk omringt zynen eigendom met eene leevendige Haag. Eenige Bosfchen worden voor een gemeenfchaplyken grond bewaard. Dus groeit Nieuw-Engeland geftadig aan, zonder op te houden een wel ingerigt reheel uit te maaken.
Schoon in het midden der Gemaatigde Luchtftreeke gelegen, geniet de Volkplanting geen zo zagt klimaat, als dat der provinciën van Europa, die op de zelfde breedte leggen. Zy heeft langer en kouder Winters, korter en warmer Zomers. De Hemel is 'er doorgaans helder, de regen is 'er meer fterk dan aanhoudende. De lucht is 'er zuiverder geworden, naar maate men derzelver vryen omloop heeft bevorderd, door het uit. rooien der Bosfchen. Niemand klaagt meer over die kwaadaartige dampen, welke, in de eerfte tyden, eenige inwooners wegfleerjten. b ^
.Het Iand is verdeeld in vier provinciën, die, by haare eerfte opkomst, bykans niets gemeen, hadden. De noodzaaklykheid, om de wapens te voeren tegen de Wilden, deedt
haar



der beide INDIEN. 361
haar befluiten, om, in den jaare 1643, een Eedgenootfchap op te richten, waardoor zy den naam aannamen van Vereenigde Volkplantingen. Uit kragt deezer vereeniginge, moesten twee Afgevaardigden van ieder Bezittinge zich bevinden op eene vastgeftelde plaats, om aldaar uitfpraak te doen over de zaaken van Nieuw-Engeland, volgens de voorfchriften der byzondere vergaderinge, welke zy vertoonden. Dit Bondgenootfchap benadeelde in geenerleien opzigte het regt, welk ieder deezer Leden hadt, om zich in alles naar zyn eigen goeddunken te gedraagen, zonder de toeftemming of goedkeuring van het Moederland noodig te hebben. De geheele onderwerping deezer provinciën beftondt in eene algemeene erkentenis der Koningen van Engeland, als hunne Opperheeren.
Eene zo geringe afhanklykheid mishaagde aan karel den II. Masfachufet-Baai, de vermogendfte en volkrykfte, hoewel de minst uitgebreide der vier provinciën, maakte zich aan eenigen misflag tegen de Regeering fchuldig. In den jaare 1648, bediende de Koning zich van deeze gelegendheid om de voorregten deezer provincie te herroepen. Zy bleef zonder Handvest tot aan de omwenteling. Toen wierdt haar een Handvest toegeftaan; doch het beantwoorde aan haare eifchen noch verwagtingen. Het Hof hieldt daarin het regt aan zich om eenen Gouverneur te benoemen; als mede alle Krygsampten, en de voornaamlte bedieningen in het bewind der Geldmiddelen en in de Regtbanken, te begeeven. De Wetgeevende magt Z 5 des
KVII.
boek.



362 GESCHIEDENIS
XVII.
BOEK.
1 t 1 <
]
des Volks handhaavende, verleende men eene weigerende ftem, in het bevel over de Legers, aan het hoofd der Volkplantingen; hier door herkreeg hy een genoegzaamen invloed , om het voorregt van het Moederland ongefchonden te bevvaaren. De provinciën Connecticut en Rhodus-Eiland, door haare onderwerping de ftraffe voorkoomen hebbende, terwyl Masfachufet-Baai beroofd wierdt, bleeven in het bezit van het oorfpronklyk Verdrag. Wat aangaat de provincie Hampshire, deeze wierdt, ten allen tyde, na genoeg, volgens het zelfde plan "van Regee» ringe beftuurd, welk ten aanzien van Masfachufet-Baai beraamd was. Een éénig Gouverneur beftuurt de geheele Volkplanting, maar volgens grondregels, voor den toeftand van ieder provincie voegende.
Volgens de naauwkeurigfte volkstelling, beftaat thans het getal der bewooneren van Nieuw-Engeland uit vier honderd duizend zielen; zy zyn talryker in het Zuidlyke dan in het Noordlyke gedeelte der Volkplantinge, alwaar de grond minder vrugtbaar is. Ónder zo veele Burgers, worden zeer weinige Eigenaars gevonden, die ryk genoeg zyn om de zorge voor hunne plantaadjen lan Opzieners of Pagters over te laaten; de neesten zyn wel geftelde Landlieden, die op ïun vaderlyk Erfgoed woonen , zich met len Akkerbouw bezig houdende. De geykheid van vermogen, gepaard by de Godslienftige beginzels en de natuur van den legeeringsvorm, verwekt in dit Volk een neer Gemeenebestgezinden geest, dan in
de



DER BEIDE INDIEN.
3^3
de andere Volkplantingen wordt opgemerkt..
Geene der vrugten, die den wellust onzer Tafelen uitmaaken, is in Nieuw - Engeland veraart. Zelf wil men, dat de Appel aldaar beter wordt. Ten minften is hy 'er ftcrk vermenigvuldigd; en de Cider is 'er een algemeener drank geworden dan op eenige plaats des aardbodems. Alle de Europifche kruiden en planten tieren 'er verwonderlyk wel. Ons Koorn heeft 'er niet altoos den zelfden uitflag gehad. In de Tarwe komt ligtelyk de brand; de Garst verdroogt menigmaal ; en de Haver geeft meer ftroo dan Koorn. Maar in vergoeding hier van, is de Mays, waar van meestal Bier wordt gebrouwen, een hulpmiddel van 't gemeen. Uitgebreide en vrugtbaare Weilanden geeven voedzel aan talryke kudden.
De Nyverheid, fchoon in deeze Volkplan. ting veel verder dan in de andere gevorderd, heeft 'er op verre na niet den zelfden opgang gemaakt als de Landbouw. Men ontmoet 'er flegts vier of vyf Fabriken van eenige aangelegenheid.
De eerfte, welke aldaar wierdt opgericht, was de Scheepsbouw. Langen tyd was dezelve vermaard. De fchepen, die op deeze Werf wierden getimmerd, wierden zeer gezogt. Men bevondt dat de Bouwftoffen vaster en digter, en minder aan fcheuren onderhevig waren, dan die de Zuidlyker provinciën opleverden. Zedert het jaar 1730, nam hun getal zigtbaar af: dewyl het Timmerhout niet genoeg gefpaard, en tot andere gebruiken verwerkt wierdt. Men
heef!
£vn.
BOEK,



304 GESCHIEDENIS
XVII.
BOEK.
i
è fc c
I d
v n
heeft den voorflag gedaan, om het hakken van Timmerhout te verbieden, van den oever der Zee tot op tien mylen landwaarts in.^ Deeze Wet, wier noodzaaklykheid zo in 't oogloopende was, is niet aangenomen. De reden hier van is onbekend.
Langer dan de Scheepsbouw heeft het ftooken van gezuikerden Brandewyn ftand gehouden. Dit was zynen oorfprong verfchuldigd aan de gereede gelegenheid, welke de nieuwe .Engelfchen ontmoetten, om eene groote menigte Melasfen van de Antilles te ïaalen. In 't eerst wierden ze raauw tot rerfcheidcn oogmerken gebruikt. Wel haast eerde men dezelve af te trekken en te ftooien. Tot Rhum gemaakt, dienden zy ten jebruike der nabuurige Wilden, der Visèhers van Terra-Nova, der andere Noordyke provinciën, zelf der Zeelieden, die de :usten van Afrika bezogten. De onvolmaaktheid , in welke deeze kunst in de Volkilanting is gebleeven, heeft derzelver voort>rengzel niet doen in verval koomen: devyl zy deezen gezuikerden Brandewyn altoos roor een zeer maatigen prys heeft kunnen erkoopen.
De zelfde reden heeft de Hoedemaakery oen ftand houden en uitgebreid. In den eginne, door de fchikkingen van het Moeerland, aan het binnenlandfche vertier der Volkplantinge bepaald, is het haar gelukt eeze grenzen te overfchreeden. Ter fluik 'ordt een vry groot getal hoeden na de abuurige Bezittingen verzonden.
De Volkplanting verkoopt geen Laken,
maar



DER BEIDE INDIEN. 365
maar zy koopt ook weinig. De Vagt haarer Schaapen, zo lang, doch niet zo fyn, als die der Engelfchen, levert Stoffen uit, wier grof en vast weefzel zonderling voegt voor zedige lieden, die het land bewoonen.
Eenige Presbyteriaanen, door de onderdrukking der Regeeringe of der Geestlykheid, eertyds uit het Noorden van Ierland verdreeven, gingen den nieuwe Engelfchen het planten van Vlas en Hennip leeren, als mede om dezelve te verwerken. Door den tyd zyn deeze Lywaaten een der voornaamfle hulpmiddelen der Volkplantinge geworden.
Het Moederland, wiens Staatkundige berekeningen niet altoos hebben beantwoord aan het verheven denkbeeld, dat men wegens deszelfs kundigheden hadt opgevat, heeft niets verzuimd om deeze handwerken te dwarsboomen. Het zag niet, dat, dooi deeze onderdrukkende handelwyze der Regeeringe, de zulken zyner onderdaanen, welke dit uitgeftrekt gedeelte der nieuwe waereld bewerkten, in de noodzaaklykheid gebragt waren, om zulk een vrugtbaar land te verhaten, of zich zelve te voorzien van dingen, die in algemeen gebruik en volftreki onontbcerlyk waren. Het zou der Volk planteren niet gelukt zyn, zich door deeze middelen alleen te handhaaven, indien zj niet het beleid en geluk hadden gehad on zich een groot getal Kanaalen van onderhout te delven, van welke wy den loop moetei nagaan en de bronnen aanwyzen.
He
XVII.
BOEK.
I 1 l
Ü



XVII.
BOEK.
366 GESCHIEDENIS
Het eerfte hulpmiddel, dat zy buitensland? vonden, was de Visfchery. Deeze heeft men zo fterk aangemoedigd, dat men eene Wet heeft gemaakt, inhoudende, dat ieder huisgezin, welk onder Eede verklaarde, geduurende, het gantfche jaar, twee dagen in de week van gezouten visch geleefd te hebben, van een gedeelte zyner belastingen zou ontheven worden. Dus nodigt de Koophandel de Protestanten zich van vleesch te onthouden, gelyk de Godsdienst hetzelve den Roomsch-Katholyken verbiedt. De Makreel wordt alleenlyk in de Lente gevangen, aan den Mond van de Pentagoet, eene aamerkelyke Rivier, die zich in de Franfche - Baai, aan het einde der Volkplantinge, ontlast. In het middelpunt der kust, en naby Boston, wordt de Bakkeljaauw altoos in zulk een overvloed gevangen, datKaap-Cod, in weerwil van de onvrugtbaarheid van haaren grond , eene der volkrykfte flreeken des lands is. Niet te vrede met de Visfchery op zyne eigen kusten, zöndt Nieuw-Engeland na de Groote-Bank, na Terra-Nova en Kaap-Breton, ongeveer twee honderd vaartuigen , van vyf en dertig tot veertig Tonnen, die gemeenlyk, in hetfaifoen, drie reizen doen, en ten minften honderd duizend kwintaalen Bakkeljaauw aanbrengen. Andere 2n grooter fchepen, in de zelfde havens uitgerust, ruilen Koopmanfchappen tegen de visch der Engelfchen, die zich in deeze lorre en beVrözene gewesten hebben neergezet. Alle deeze Bakkeljaauw wordt vervol-



der beide INDIEN. 367
volgens na de Zuidlyke landen van Europa ; en Amerika verzonden.
Dit is niet het eenige voortbrengzel, welk de Britfche Eilanden der nieuwe waereld uit Nieuw-Engeland ontvangen. Het levert hun, daarenboven, Paerden, Osfen, Varkens, gezouten vleesch, Boter, Smeer, Kaas, Meel, Biskuit; Indifche Tarwe , Erwten , Fruit, Cider, Vlas, Hennip, allerlei foort van Hout. Het meerendeel deezer Koopmanfchappen wordt verzonden na de Eilanden van andere Natiën, nu eens openlyk, en dan ter Huik; maar altoos in minder hoeveelheid in tyd van Vrede, dan van Oorlog. Honduras, Suriname, en andere oorden der Amerikaanfche vaste kust, openen diergelyke wegen ter verzendinge voor Nieuw-Engeland.
Van Madera en de Vlaamfche Eilanden haalt het Wyn en Brandewyn, die het met Koorn en Bakkeljaauw betaalt.
De havens van Italië, Spanje en Portugal ontvangen jaarlyks zestig of zeventig van zyne fchepen. Zy brengen derwaarts Bakkeljaauw , Timmerhout, Scheepsbehoeften, Koorn en Traan; veelen vertrekken van daar met Oly, Zout, Wyn, en Geld, na NieuwEngeland, daar zy zich heimelyk van hunne laadingen ontdoen. Aldus ontwyken zy de Regten, welke zy in Groot-Britannie zouden moeten betaalen, indien zy met hunne laadingen deszelfs havens aandeeden, waartoe zy, volgens eene uitdrukkelyke Wet, verpligt zyn. De fchepen, die niet wederkeefen na de havens, uit welke zy eerst zyn
ver-
KViï.
boek.



368 GESCHIEDENIS
XVII.
BOEK.
I 3
: <
vertrokken» worden gekogt, in de havens daar zy hunne laadingen verkoopen. Dik. maals worden zy zonder onderfcheid door alle Kooplieden en na alle plaatzen bevragt.
Het Moederland ontvangt uit zyne Volkplanting Mast- en Rondhout, voor de Koninklyke Scheepsmagt, Planken, Pik, Teer, Terbentyn, eenige Pelteryen, en, in fchraale jaaren, zelf Koorn. Deeze goederen worden overgevoerd met fchepen, welke de Engelfche Kooplieden hebben laaten timmeren, of die ze gekogt hebben van Reeders, die op de koop bouwen.
Behalven den handel, welken Nieuw-Engeland in zyne eigen voortbrengzels dryft, heeft het zich een gedeelte der Koopmanfchappen, zo van Zuid- als Noord - Amerika toegeëigend , door den ruilhandel tusfchen leeze twee gewesten, door zyne handen te doen gaan. Van hier dat de nieuwe Engelfchen aangemerkt worden als de Makelaars of Hollanders van Amerika.
In weerwil van deezen zo bloeienden en ïanhoudenden handel, is de Volkplanting timmer zonder fchulden geweest. Nimmer beeft zy volkomen kunnen betaalen, 't geen 3root-Britannie haar leverde, deels van zyne eigen, deels van de uitlandfche Nyveraeid, deels van die der Oostindiën : voorwerpen van Koophandel, welke jaarlyks •uim negen Millioenen Livres bedraagen.
Nogthans is haar fcheepvaart in een genoegzaam bloeienden ftaat, om by aanhoulenheid aan zes duizend Matroozen werk te
ver-



dér beide INDIEN. 369
verfchaffen. Behalven de kleine vaartuigen, die ter visfchery vaaren, of den kusthandel dryven, en die zonder onderfcheid uitloopen van alle Reeën, in grooten getale aan de kusten open, beftaat haare Scheepsmagt in vyf honderd fchepen, die te zamen veertig duizend Tonnen laaden. De meeste neemen hunne laadingen in te Boston; de meeste ontlaaden aldaar insgelyks.
Deeze Stad, de Hoofdftad van NieuwEngeland, legt op een Schiereiland, dat vier mylen in de lengte heeft, aan den agterkant «der fraaie Masfachufet-Baai, die ongeveer acht mylen binnenslands ftrekt. De opening deezer Baaie wordt verdeedigd, tegen het geweld der golven, door eene menigte Rotzen, die boven het water uitfteeken, en door een twaalftal kleine, meestal vrugtbaare en bewoonde, Eilanden. Deeze Dyken, deeze natuurlykeBolwerken, laaten flegts voor drie fchepen tevens een vryen doortogt open. Aan dit eng Kanaal, wierdt, omtrent het einde der laatstvoorgaande Eeuwe, een regel* maatig Kasteel aangelegd, Fort-William genaamd. Het is voorzien van honderd ftukken Gefchut twee en veertig ponders, derwyze geplaatst, dat ze een fchip van vooren en van agteren kunnen befchieten, voordat het zich kan in ftaat ftellen om de laag te geeven. Een myl verder ftaat een zeer hooge Vuurtoorn, welks vuur uit het Fort kan gezien worden, dat insgelyks een vuur brandt ten behoeve der kust; terwyl Boston zyne eigen vuuren heeft, die, op den zelfden tyd, in het binnenfte gedeelte der nabuurige
VI. deel. Aa lan-
XVÏT,
boek.



S-o GESCHIEDENIS
XVIi.
BOEK.
landen, den fchrik verfpreiden. Behalven de oogenbiikkcn van een zeer zwaaren nevel, van welke eenige fchepen zich zouden kunnen bedienen, om tusfchen de Eilanden heimelyk binnen te fluipen, heeft de Stad altoos vyf of zes uuren tyds om zich gereed te maaken tot het ontvangen van den vyand; verwagtende midlerwyl tien duizend man Landmagt, welke zy in vier en twintig uuren kan op de been brengen.
Genomen zelf dat eene Vloot het Gefchut van het Kasteel veilig voorby zeilde, zouzy, ten Noorden en Zuiden der plaatze, twee Batteryen ontmoeten, die, de geheele Baai overfchietende, haar, ongetwyfeld, den verderen voortgang zouden beletten, en aan alle de vaartuigen, aan alle de Koopmans Pakhuizen den tyd zouden verleenen, zich in de Rivier Charles tegen het Gefchut in veiligheid te ftellen.
De Ree van Boston is groot genoeg, voor zes honderd fchepen, om 'er veilig en gemaklyk ten Anker te kunnen leggen. Men heeft 'er eene pragtige Kaai gebouwd, die verre genoeg uitfteekt, dat de fchepen, zonder dat zy behoeven gelige te worden, kunnen ontlaaden worden in de Pakhuizen, welke men aan den Noordkant heeft getimmerd. Aan het einde der Kaai, vertoont zich de Stad, in de gedaante van eene halve Maan rondom de haven gebouwd. De Geboorteen Sterflyst, die, met reden, de eenige regel is geworden der Staatkundige berekeningen, bewyst, dat de Stad moet bevatten ongeveer dertig duizend inwooners, Doopsgezinden,
Qua-



der beide INDIEN.
371
Quakers, Franfche vlugtelingen, Episkopaalen en Presbyteriaanen. De huisvesting, de huisgeraaden, de kleeding, de fpyze, de verkeering, de gebruiken, zeden: alles gelykt zo zeer naar het leeven, welk te Londen wordt geleid , dat men 'er naauwlyks een ander onderfcheid kan ontdekken, dan 't geen de overgroote volkrykheid van groote Hoofdlieden altoos medebrengt.
Nieuw-Engeland, door zo veele overeenkomilen naar het oude gelykende, heeft in zyne nabuurfchap Nieuw-York. Dit gewest, ten Oosten grenzende aan deeze Hoofdvolkplantinge, en ten Westen aan Nieuw-Jerfey, beflaat eene geringe uitgeflrektheid van twintig mylen langs den oever der Zee, wordt ongevoelig breeder, en ftrekt in het Noorden meer dan honderd vyftig mylen landwaarts.
In den jaare 1619, wierdt dit gewest ontdekt door hendrik hudson. Deeze vermaarde Zeeman, naa, onder het bewind der Hollandfche Oostindifche Maatfchappye, vrugtlooze poogingen te hebben aangewend, ter ontdekkinge van eenen doortogt door het Noorden na de West-zee, week na het Zuiden langs de vaste kust, in de hoop van, door de eene of andere nutte ontdekking, de Maatfchappy, die hem met haar vertrouwen hadt vereerd, fchadeloos te zullen Hellen. Hy deedt eene groote Rivier aan, die hy naar zynen naam noemde, en zich vergenoegende met het verkondfchappen van den grond en de bewooners van haare oeAa 2 vers,
XVII.
boek*



XVII.
boek.
372 GESCHIEDENIS
vers, keerde hy terug na Amfterdam, van waar hy vertrokken was.
Volgens het ftelzel der Europeaanen, die de Volken der nieuwe waereld als niets rekenen , moest dit land den Hollanderen toefohooren. Een man, die in derzelver dienst was, hadt het ontdekt. In hunnen naam hadt hy 'er bezit van genomen, en aan hun ftondt hy alle de regten af, welke hy in eigen perfoon daarop mogt hebben. Zyne hoedanigheid, van een Engelschman te zyn, benadeelde deeze onbetwistbaare eifchen niet. Men kon derhalven niet nalaaten, verbaasd te liaan, wanneer men vernam, dat jakobus de I zich deeze landftreek aanmaatigde, omdat hudson zyn gebooren onderdaan was: even eens alsof het Vaderland niet het land ware, dat leeven doet. Van hier dat deeze Vorst niet zeer fterk drong op eenen zo kwalyk gegronden eisch. Naa eenige raadpleegingen, deedt het Gemeenebest, al in den jaare 1610, eene bezending, om de gronden van den Landbouw en Koophandel te leggen , in een gewest, welk het zich toeëigende, onder den naam van NieuwNederland. Alles bloeide aldaar. Een gelukkig begin voorfpelde nog grooter voorfpoed, wanneer de Volkplanting, in den jaare 1664, een onweder op zich zag nedervallen, tegen welk zy in geenerhanden opzigte op haare hoede was.
Engeland, welk toenmaals met Holland geene zo naauwe verbintenisfen hadt, als de Eerzucht en voorfpoed van lodewyk den XIV naderhand tusfchen de twee Mogendheden



der beide INDIEN. 373
den bevestigden, zag met een jaloersch oog een kleinen Staat in zyne nabuurfchap, -naauwlyks gevormd, de takken van zynen voorfpoed door het gantfche Heelal uitftrekken. Het meende in 't heimeiyke, dat het niet tot evengelykheid konde geraaken met eene Mogendheid, welke aan hetzelve zelf zyne meerderheid niet behoorde te betwisten. Deeze mededingers, in den Koophandel zo wel als in den fcheepvaart, verpletterden dezelve door hunne werkzaamheid en fpaarzaamheid op de groote Markten der geheele waereld, en deeden haar overal een ondergefchikten rol fpeelen. Elke pooging, die Engeland aanwendde, om den nayver te herftellen, viel ten zynen fchande of fchade uit; en de algemeene Koophandel was klaarblykelyk bepaald aan de Moerasfen van het Gemeenebest. De Natie was misnoegd over de nadeelen haarer Kooplieden, en nam het befluit om hen door geweld in 't bezit te {tellen van hetgeen , zy van hunne nyverheid niet konden verkrygen, Karel de II, in weerwil van zyne onoplettendheid in Staatszaaken, in weerwil zyner toomlooze zucht tot vermaaken, omhelsde gretiglyk een Ontwerp, welk in zyne handen kon doen vallen de rykdommen van afgelegene gewesten, nevens de heerfchappy ter Zee in Europa. Zyn Broeder, voortvaarender en onderneemender dan hy , verfterkte hem in deeze neigingen; en met gemeene affpraak, deeden zy de Hollandfche Bezittingen en fchepen aantasten, zonder voorafgaande Oorlogsverklaaring.
Aa 3 In
XVII. boekJ



374 GESCHIEDENIS
XVII.
BOEK.
In Oogstmaand vertoonde zich eene Engelfche Vloot voor Nieuw-Nederland. Zy voerde drie duizend man Landtroepen. Deeze Krygsbenden flooten allen inval, nevens alle hoop op tegenftand uit; by de eerfte opeifching, onderwierp zich de geheele Volkplanting. Deeze verovering wierdt den overwinnaar verzekerd, door den Bredafchen Vrede; doch hy wierdt daar van beroofd door het Gemeenebest, in den jaare 1673, wanneer de listen van Frankryk deeze twee Zee-Mogendheden oneenig maakten, die, om haare eigen belangen, nimmer onderlinge gefchillen moesten gehad hebben. Een tweede Verdrag maakte de Engelfcben andermaal eigenaars van Nieuw-Nederland, 't welk, zedert, onder hunne heerfchappy is gebleeven, onder den naam van Nieuw-York.
Deezen naam hadt het aangenomen, al in den jaare 1664, wanneer de Hertog van York van den Koning, zynen Broeder, den eigendom da ar van hadt verkreegen. Zo dra hy bet andermaal in bezit kreeg, voerde hy aldaar die overheerfching in, welke naderhand hem van' den Throon nederitortte. Zyne Stedehouders, die uit zyne handen alle de gczamentlyke magt ontleenden, niet te vreden met aldaar het openbaar gezag te •oeffenen, hadden zich tot beflisfers van alle burgerlyke Regtszaaken opgeworpen. Het land wierdt toenmaals bewoond van Hollanders, die hunne plantaadjen boven hun Vaderland waardeerden,, en van Volkplanters, uit Nieuw-Engeland afgezonden. Aan de vryheid gewoon, moesten deeze Volken niet
lang



DER BEIDE INDIEN. 375
lang een volftrekt en eigendunkelyk gebied ; dulden. Niets anders was 'er te voorzien dan een opftand of eene volksverhuizing, wanneer de"Volkplanting, in cun jaare 1683, wierdt genodigd, Afgevaardigden te kiezen, om haar Landbeftuur te regelen. De tyd deedt nog andere veranderingen gebooren worden; doch niet vroeger dan in den jaare 1691 wierdt 'er een Ontwerp van Regeeringe beraamd, waar van men zedert niet is afgeweeken.
• Aan haar hoofd is een Landvoogd, die door de Kroon benoemd wordt. Zy voegt hem twaalf Raadsheeren toe, zonder wier toeftemming hy geene Akte kan ondertekenen. Zeven en twintig Afgevaardigden, door de inwooners verkooren, verbeelden de Gemeente. De geheele magt is bepaald aan de Vergadering, uit haare onderfebeidene Leden zamengefteld. In den beginne was de duurzaamheid haarer zittinge onbepaald. Zedert wierdt zy op drie jaaren gefield. Tegenwoordig is zy geregeld op zeven jaaren, gelyk die van het Parlement van Engeland, welks omwentelingen zy gevolgd is.
Gegrondvest op eenen grondflag van beftuur, zo beftendig, zo wel voegende voor de vryheid, die alles doet voorfpoedig worden, gaf de Volkplanting zich zonder bekommernis over aan alle foorten van arbeid, welke haar toeftand kon toelaaten en aanmoedigen. Een zagter klimaat dan dat van Nieuw-Engeland, een veel bekwaamer grond tot het planten van Koorn, en even Ar, 4 be-
SVII. B; <VX.



376 GESCHIEDENIS
XVII.
BOEK.
bekwaam voor alle andere Eetwaaren, verfchaften haar een fpoedigen en fterken nayver met eene Bezitting, die haar vooruit geweest was ten aanzien van allerlei voortbrengzelen, en op alle Markten. Indien zy haar niet evenaarde in de handwerken, dit nadeel wierdt vergoed door de meerderheid in den Pelteryhandel, dien zy twintigmaal fterker dreef. Deeze middelen van voorfpoed, onderfchraagd door eene uitgeftrekte Godsdienffige Verdraagzaamheid, hebben haare bevolking doen klimmen tot op honderd vyftig duizend inwooners, vyf en twintig duizend van welke, bekwaam om de wapens te voeren, eene Nationaale Landmagt uit: maaken.
Nog meer zou deeze Volkplanting gebloeid hebben, zonder de Geestdryvery van twee Landvoogden, zonder de knevelaaryen van eenige anderen, zonder de overmaatige vergunningen, gedaan aan Burgers, die te veel lanziens hadden. Maar deeze ongelykheden zyn van korten duur onder den Engelfchen Regeeringsvorm. Deeze hebben opgehouden, en de andere worden minder. Dus zal Ie provincie, ten eenigen dage, haare voortbrengzels zien verdubbelen, indien de twee derde deelen van haaren grond, die nog onbebouwd liggen, zo veel moeten opbrengen lis het reeds bebouwde derde gedeelte.
Het valt niet onder het bereik van het menfchelyk vooruitzigt, welk een invloed deeze rykdommen zullen hebben op den *eest en het lot der inwooneren; dit kan men zeggen, dat zy de reeds verkreegene
tot



DER BEIDE INDIEN.
377
tot nog toe niet misbruikt hebben. De Hollanders, de eerfte ftigters deezer Volkplantinge, voerden aldaar dien geest van orde en fpaarzaamheid in, welke het karakter hunner Natie uitmaakt. Vermids zy, zelf naa de verandering der Regeeringe, fleeds het grootfte gedeelte der inwooneren uitmaakten , maakte het voorbeeld hunner goede Zeden den heerfchcnden aart uit deinieuwe Volkplanters, welke de verovering hun toevoegde. De Duitfchers, door de Godsdienftige vervolging, die hen uit de Paltz, of uit andere provinciën van het Keizcrryk, verjaagde, na Amerika gedreeven, vonden zich uit den aart geneigd om zich naar dit voorbeeld van zedige eenvoudigheid te vormen; en de Franfchen of de Engelfchen, aan zulk eene fpaarzaamheid niet gewoon , fchikten zich, uit een verftandig overleg, of door nayver, naar deeze leevenswyze, die minder kostbaar was en gemaklykor viel, dan het opvolgen der Mode en Weelde.
Wat is hier van het gevolg geweest? De Volkplanters hebben zich by het Moederland niet in fchulden geftooken; zy hebben eene volkomene vryheid behouden in hunne in en verkoopingen; en zy hebben hunne zaaken altoos aangelegd op zulk eene wyze, als hun meest dienftig en voordeeligst was Hadden hunne Afgevaardigden de zelfde be ginzels in het Landbeftuur gevolgd, de pro vincie zou zich niet begeeven hebben ii ver bintenisfen, van welke zy de zwaarte ei den overlast reeds gevoelt.
Aa 5 All
XVII.
BOEK,
t l



378 GESCHIEDENIS
XVII.
BOEK.
i i
j
Alle de plantaadjen der Volkplantinge geeven bloei en fieraad aan de oevers van den Hudfonftroom. Nacht en dag, en in alle jaargetyden , is deeze Rivier bevaarbaar. Men kan haar op- en afzeilen met eb en vloed, welke zich honderd zestig mylen landwaarts ftrekt. Aan dit pragtig Kanaal wordt, in vaartuigen van veertig tot vyftig Tonnen, alles ingefcheept, wat na de algemeene Markt moet gebragt worden.' Deeze ftapelphats, aan den Oceaan gelegen, is, door haare ligging, bekwaam om te ontvangen en te verzenden alle de Koopmanfchappen der provincie, als mede die van het Lange - Eiland, 't welk flegts door een eng Kanaal van de vaste kust is afgefcheiden.
Dit Eiland, 't welk van zyne gedaante zynen naam ontleent, heeft honderd twintig mylen in de lengte en twaalf in de breedte. Voormaals was het inzonderheid beroemd, loor de menigte Walvisfchen en Zeekalveren , die aldaar gevangen -wierderi. Maar 't sy dat de Visfchery deeze Zeedieren, die lille Zeeën en woeste kusten opzoeken, ntgeput cf van daar gejaagd hebbe, zy zyn ilthans vcrdwcenen. Een andere tak van Nyverheid heeft haare plaats vervangen. De ï-oortreffelykhcid der Weilanden heeft de :amme dieren, voornaamlyk de Paerden, allaar doen vermenigvuldigen; doch men heeft laarom den Akkerbouw niet verwaarloosd. 3e voortbrengzels deezer rykdommén firoonen na de groote ftapelplaats. Zy worden /ergroot door de voortbrengzels, die verder veg koomen. Eenige ftreeken van Nieuw-
£n-



DER BEIDE INDIEN. 379
Engeland en Nieuw -Jerfey doen haar voordeel met haare Koopmanfchappen in dit Magazyn zamen te voeren.
Deeze 'algemeene Markt 'is eene aanzienlyke Stad, heden ten dage, gelyk de geheele Volkplanting, by den naam van NieuwYork bekend. Eertyds wierdt zy door de Hollanders gebouwd, onder den naam van Nieuw-Amfterdam, op het Eiland Manahatan, dat veertien mylen lang, 'en van eene middelmaatige breedte is. in den jaare .1756, beftondcn haare inwooners uit tien duizend vier honderd acht en zestig Blanken, en twee duizend twee honderd vyf en zeventig Zwarten. Misfchien is 'er geene Stad, daar eene gezonder lucht wordt ingeademd, en een onbekrompen beftaan. algemeener en gelykmaatiger verdeeld is. Haare openbaare gebouwen en, Burgerwooningen zyn fterk en gemaklyk. Doch indien deeze Stad met ernst wierdt aangetast.,. zou zy •naauwlyks vier gn twintig uuren tegenftand kunnen bieden, met haar ftegt Fort en de fteenc verfchansfingen, welke de Ree en de Stad befchermen.
Nieuw-York, twee mylen van den Mond des Hud&nftrooms gelegen, heeft, om eigenlyk te;fpreeken, geene haven, noch kom; maar ze heeft ze ook niet noodig. Haare Ree is genoeg. Van daar worden jaarlyks meer dan drie honderd fchepen, na de verichillende oorden van Amerika en Europa, afgevaardigd. Engeland ontvangt het klein fte getal; maar deeze zyn de rykfte, deWy zy gclaaden zyn met Beverveiien en Pelte
ryen
XVII.
BOEK.
[



XVII.
BOEK.
<
3 I » <
380 GESCHIEDENIS
ryen. — Hoe en op hoedanige wyze krygc de Volkplanting deeze Pelteryen? Dit zullen wy aanwyzen.
Zo dra de Hollanders Nieuw-Amfterdam gebouwd hadden, op eene gelegene plaats, om gemeenfchap te hebben met Europa, waren zy bedagt op middelen om aldaar den Koophandel te beginnen. Men zogt toenmaals in Noord-Amerika niets anders dan Pelteryen. De Wilden, naby de Stad woonagtig, leverden weinig Pelteryen, en die zy leverden, waren niet van de beste foort. Men moest zich Noordwaarts keeren, om meer in getal en beter van foort magtig te worden. Men beraamde het ontwerp van eene Bezittinge aan de oever van den Hudfonftroom , honderd vyftig mylen van de Hoofdftad; en de omftandigheden wierden gunftig bevonden, ter verkryginge van de toeftemminge der Iroquoifen, die eigenaars waren van de landftreeke, op welke men het oog hadt laaten vallen. Deeze dappere Natie was toenmaals ingewikkeld in een hardnekkigen Oorlog tegen de Franfchen, onlangs in Canada aangekoomen. Men boodt baar wapens aan, gelyklöortig met die des /yands, tegen welken zy kryg voerde. Tot leezen prys veroorloofde zy het bouwen ran het Fort Oranje, welk zedert zynen iaam in dien van het Fort Albany verwisèlde. Nimmer ontftonden 'er vvandlykhelen, nimmer reezen 'er gefchillen tusfchen le Iroquoifen en Hollanders. Voor BuspoeIer, Lood, en Snaphaanen, welke delaatstenoemden gaven in betaaling voor de Pel.
te-



6ÉRBÊÏDE INDIEN. 38ï
teryen, verwierven zy, zonder eenige medegenootfchap, de geheele Jagt van vyf gewesten, ja zelf den buit, dien de Iróquoifche Krygslieden op hunne togten behaalden.
De Engelfchen, zich van de Volkplanting verzekerende, onderhielden de eensgezindheid met de Wilden; maar zy waren niet met ernst bedagt op de uitbreiding van den Pelteryhandel, dien zy op eenen vasten voet gevestigd gevonden hadden, voor dat de herroeping van het Edikt van Nantes, in den jaare 1685, de kunst om Beverhoeden te bereiden tot hen hadt doen overgaan. Langen tyd hadden hunne poogingen geen gevolg. Twee hinderpaalen lagen hun voornaamlyk in den weg. De Franfchen kreegen van Albany zelve Dekens, grove Wollen Stoffen, yzeren en koperen Werkftukken, Wapens en Krygsbehoeften,v welke zy aan de Wilden met te grooter voordeel verkogten, dewyl deeze Koopmanfchappen, te Albany gekogt, hun langs deezen weg een derde minder dan op eene andere wyze kostten. Daarenboven konden de Amerikaanfche Natiën, die van Nieuw-York afgefcheiden waren door het land der Iroquoifen, daar men fchroomde handgemeen te worden, alleenlyk met de Franfchen handel dryven.
Bürnet, die, in den jaare 1720, als Land. voogd, de Engelfche Volkplanting beftuurde, was de eerfte, die het kwaad ontdekte, of het in zynen grond durfde aantasten. Door de Algemeene Vergadering deedt hy alle gemeen-
fchap
XVII.
boek.



382 GESCHIEDENIS
XVII.
BOEK.
fchap tusfchen Albany en Canada .verbieden; hy deedt de Iroquoifen hunne toeftemming geeven, om op zyne eigen kosten te mogen aanleggen en verfterken het Komptoir Oswego, aan het Meir Ontario, op eene plaats, welke de meeste Natiën, na Montreal gaande, moesten voorby trekken. Naa deeze twee verrigtingen, wierden de Bevervellen en andere Pelteryen na genoeg gelykelyk verdeeld tusfchen de Engelfchen en de Franfchen. Het verlies van Canada moet noodwendig, heden ten dage, het aandeel van Nieuw-York vergrooten, als zynde tot den handel beter gelegen, dan het land, dat dien betwistte.
Indien de Engelfche Volkplanting gewonnen heeft door de verovering van Canada, zy fchynt niets verlooren te hebben by de afzondering van Nieuw -Jerfey, dat voormaals, onder den naam van Nieuw-Zweeden, aan Nieuw - Nederland was verbonden.
De Zweeden waren, in de daad, de eerile Europeaanen, die zich in deeze landftreek nederzetteden, omtrent het jaar 1639. Maar de ftaat van vergeetelheid, in welken zy gelaaten wierden door hun Vaderland, te zwak om zyne handen zo verre uit te ftrekken, noodzaakte hen, naa verloop van zestien jaaren, zich over te geeven aan de Hollanders, die deezen overwinst aan NieuwNederland hegtten. De Hertog van York fcheidde dien daar van af, toen hy in het bezit deezer twee provinciën gefteld wierdt; de minst gewigtige provincie verdeelde hy
tus-



der beide INDIEN. 383
tusfchen twee zyner gunftclingen, onder den naam van Nieuw - Jerfey.
Carteret en beu.keley, van welke de eerfte het Oostlyke, en de andere het Westlyk gedeelte bezat, hadden dit uitgebreid gewest met geen ander oogmerk begeerd, dan om het te verkoopen. Eenige lieden kogten hun, voor een kleine fomme, groote brokken af, die zy by kleine Hukken verkogten. Te midden van alle deeze fmaldeelingen, bleef de Volkplanting verdeeld in twee provinciën , die door de Erfgenaamen der eerfte Eigenaaren afzonderlyk beftierd wierden. De zwaarigheden, welke hun Landbeftuur ontmoette, deeden hen een weerzin opvatten tegen deeze foort van Opperheerfchappy, die niet aan onderdaanen voegde. In den jaare 1702 droegen zy hun Handvest aan de Kroon op. Zedert dit tydftip zyn de twee provinciën in een gefmolten, die, gelyk de meeste andere Engelfche Volkplantingen, beftuurd wordt door een Gouverneur, Raad en algemeene Vergadering.
Nieuw-Jerfey, tusfchen de negen en dertig en veertig Graaden Noorder breedte gelegen, grenst ten Oosten aan Nieuw-York, ten Westen aan Penfilvanie, ten Noorden aan onbekende landen, ten Zuid-Oosten aan den Oceaan, die deszelfs kusten befpoelt in eene uitgeftrektheid van honderd twintig mylen.
Vóór de jongfte omwenteling, telde men in een zo uitgebreid land niet meer dan zestien duizend inwooners. Deeze waren de naakoomelingen der Zweeden en Hollanders,
des-
XVII.
boek.



384 GESCHIEDENIS
XVII.
BOEK.
deszelfs eerfte beplanters. Eenige Quakers'^ eenige Episkopaalen, en een nog grooter getal Schotfche Presbyteriaanen, hadden zich by de Volkplanters deezer twee Natiën gevoegd. De gebreken der Regeeringswyze Vertraagden den voortgang, en veroorzaakten de behoefte deezer geringe bevolkinge. Het tydftip der vryheid fcheen, voor deeze Volkplanting, het tydftip des voorfpoeds te moeten zyn; maar bykans alle de Europeaanen, die in de nieuwe waereld eene fchuilplaats of hun geluk zogten, de voorkeuze geevende aan Penfilvanie en Carolina, werwaarts de zagtheid van het klimaat en de vrugtbaarheid van den grond hen kragtdaadig lokten, kon Nieuw-Jerfey van zyne eerfte kwyninge niet op zyn verhaal koomen. Nog heden ten dage telt men 'er niet meer dan vyftig duizend Blanken, in eenige Vlekken woonagtig of door de plantaadjen verfpreid, nevens twintig duizend Zwarten.
Dewyl de armoede deezer provincie, in den beginne, niet toeliet, een onmiddeJyken Koophandel te beproeven met uitlandfche of verre afgelegene Markten, koos zy de zyde om haare goederen te verkoopen te Philadelphia, en voornaamlyk te Nieuw-York, werwaarts zy langs gemaklyk bevaarbaare Rivieren'gevoerd worden. Den zelfden weg neemen nog haare meeste voortbrengzels. In betaaling leveren haar de beide fteden eenige Koopmanfchappen uit het Moederland. Verre van zich van de voorwerpen der Weelde te kunnen voorzien, kan zy naauwlyks alle de volftrekt noodige dingen koopen 5
zy



der beide INDIEN. 385
zy is genoodzaakt, het grootfte gedeelte haa- j rer klecdye zelve te vervaardigen.
Van hier dat 'er weinig Gelds in de Volkplanting wordt ingevoerd. Zy is genoodzaakt zich te bedienen van geftcmpeld Papier, dat flegts een wisfelvallig teken van Geld is. De hoöfdfomme van haare Papieren bedraagt één Millioen, drie honderd vyftig duizend Livres. Dewyl dit Papier een gelyken koers heeft in Penfilvanie en Nieuw-York, die geen Papier van elkander ontvangen, genieten zy een premie van de Wisfclbrieven deezer twee Volkplantingen, wanneer zy gebruikt wor'den tot alle de betaalingc-n, welke zy onderling doen.
Doch een zo gering voordeel zal NieuwJerfey nimmer opgang doen maaken. Uit zynen eigen boezem, uit de ontginning zyner onmeetelyke Wildernisfén, moet het kragt en voorfpoed ontkenen. Zo lang het tusfchen beiden koomende Agenten noodig heeft, zal het nimmer uit zynen kwynenden ftaat herfteld worden. De Volkplanting is hier van overtuigd; en haare gantfche Eerzucht beftaat tegenwoordig in uit haare eigen oogen te kunnen zien. Reeds heeft zy eenige gelukkige poogipgen .gedaan. In den jaare 1751, vaardigdé' Zy acht. en dertig van haare eigen fchepen af riav Europa, en de Zuidlyke Eilanden van Amerikar Deeze fchepen bragten derwaarts honderd acht en zestig duizend kwintaalen Biskuit, zes duizend vier honderd vier en twintig vaten Meel, zeventien duizend een en veertig Schepels Koorn; drie honderd veertien vaten gezouten Vleesch en
vT. deel. B b Spek;
ÏVIÏi
BOEK.



xvn.
boek.
CLAD-
386 GESCHIED, der beide INDIEN.
Spek; veertien honderd kwintaalen Hennip; een vry aanzienlyk getal Hammen, Boter, Bier, Lynzaad, Staaven Yzer en Timmerhout. Men wil dat-deeze onmiddelyke verzendingen een derde gedeelte toegenomen zyn.
Dit beginzel van rykdom moet nayver, naarftigheid- hoope, ontwerpen en onderneemingen inboezemen aan eene Volkplanting, die, dus lang, in den Koophandel, den rang en den rol niet heeft kunnen vertoonen, tot welken haare gelegenheid haar nodigde. Indien 'er behoeftige en onmagtige Staaten zyn, die hun onderhoud en veiligheid ontleenen uit de nabuurfchap van vermogende en aanzienlyke Staaten; nog grooter is het getal der zulken, die door deeze zelfde nabuurfchap verzwakt of verpletterd worden. Zodanig is misfchien het lot van Nieuw-Jerfey geweest. Dit zullen wy. zien in de Gefchiedenis van Penfilvanie, dat, te na grenzende aan deeze Volkplanting, haar, dus lang, door zyne fchaduw verdonkerd, en zomtyds door zynen luister verblind heeft.



BLADWYZER
DER
VOORNAAMSTE ZAAKEN.
A.
Abenaquis, verbinden zich met de Franfchen tegen de Engelfchen, 325. Acadie, door Lodewyk den XIV aan de Engelfchen afgcftaan , 300 ; befchryving van dit Schiereiland, 322; de Franfchen vestigen zich aldaar, 323; hunne Oorlogen met de bewooners van Nieuw-Engeland, 325:, env. Frankryk is genoodzaakt, Acadie, met deszelfs onderhoorigelanden, aan Engeland af te ftaan, 327.
Acadiers, weigeren zich te Louisburgte vestigen, 124; zy flaan zich neder op het Eiland St. Jan, 131; ftrikkcn , door de Regeering, hunner nyverheid gelpaftnen, ald.
Acanfas, (Volkplanting der) haar tegenwoordige ftaat, 168.
Admiraliteits-Hof, te Hallifax opgericht, 338.
Algonquins, hun Oorlog tegen de Iroquoifen, 60.
Amerikaanen, zyn een ge-
B
flagt van menfchen, dat nog in zyne kindsheid is, 265, env. welke hunne oorfprong zy, ald. Amerika, is een nieuw land, 263 , env. of liever een land, onlangs door het water verlaateri, ald. (Noord-) in hoedanig een ftaat de Engelfchen het vonden, en wat zy daar mede verrigtten, 279. Amborst, (de Generaal) verovert Louisburg, 220. Anglikaanfche Godsdienst, hoe dezelve wierdt ingevoerd , 252. Annapolis, Port-Royaal door de Engelfchen dus genoemd, 327.
Augustm, (het Fort) de eenige plaats, welke Frankryk op Florida bezat, zedert den Moord, door de Spanjaards aldaar aangerigt, 12.
5.
Baai, QFranfcbe') de eerfte post, alwaar de Franfchen b 2 zich



BLADWYZER der
zich in Acadie vestigen , 323-
Baker, (JV/y) aanfpraak deezer jonge Doehier, overtuigd dat; zy vyt onechte kinders tev waers'd hadtgebragt, 352. Bakkeljaauw, Visfchery, welke men van dezelve by Canada zou hebben kunnen beginnen, 2ïo; befchryving van deez.cn Visch, 304; deszelfs gulzigheid, ald. wyze, op wélke deeze Visfchery gefchiedt, 307 ; welke Natiën dien op TerraNova koomen vangen , 308 ; •verdeeling der Bakkeljaauwen in drie foorten, ald. de belastingen, door Frankryk op den handel in groene Bakkeljaauw gelegd, bederf denzelven ,311; deeze zelf de Koophandel, die voor de Engelfchen voordeelig zyr zou, kwynt onder hen, Bj gebrek aan wegen van ver. zendinge,- 312; gedroogde Bakkeljaauw, wyze hoe dé zelve toebereid worde ,314 de Franfchen behaalen. geer voordeel met deezen han del, . 3'6
Balije, (/#) ccne foort vai Kas^teer aan . den Mond vai de Misfisfipi, 163
Barba, (MyneH van St.) al gemeen begrip wegens der zeiver,rykdom , 142 ;■ gebruik-Luw van dit alge. meen vooroordeel maakte ald
Beeren, Jagtpartyen op err' gebruik van deeze dieren # 86.
Belle-Isle, (JStraatvari) tusfchen de kust van Labrador cn hei Eiland Terra - Nova , 300.
Berkeley, Gouverneur van a het Westlyk gedeelte van Nieuw- jerfey, 383. Bevers , befchryving, zeden, arbeid van dit rweeflagtig dier, 87, env. verfchiilendo wyzen om. jagt op hetzelve te maaken, 9c', env. Bever-vellen, Frankryk verliest , door zyn eigen fchuld, den handel, dien het, met de Wilden van Canada, daar in dreef, 207, env.
Biainville, Opvolger van Perrier, door do Chi'cachas ge' flagen, 159. Biloxi, eene onvrugtbaare
plaats in Louifiana, daar zich ' de Volkplanting val; Yberville nederflaat, 13 3.
: Biskaa'jers, de oorzaak die : hen afkeerig heeft: gemaakt van denWalvisehvangst,209. 1 Büscawen, (de Admiraal) verovert Louisburg', 1 220. BfsJon. grondlegging en ftfg1 ring deezer Stad, 341; der1 ;;elver haven, Vestingwerken en volkrykheid, 369. • Eraddock, zyn Leger vernield , door twee hónderd ; vyftig' Franfchen, . 223. ■ Brandewyn, rampen, welke deeze drank den Wilden heeft berokkend, 109.
Bre-



VOORNAAM ST E Z A AKEN.
Breton, {Kaap-} zie IfZeRoyaal.
Bron (gewaande) op Florida, wier water eene leeven vernieuwende kragt bezit, 5,6.
Bunfmg, befchryving en verfcheiden foorten van dit dier, 83.
Cabot, krygt den eerften inval van een doortogt door het Noord-West, na de ZuidZee, 293; hy ontdekt het . Eiland Terra-Nova, ald. .
Canada, eerfte Bezittingen , door de Franfchen aldaar opgericht , 13; befchryving van dit landfchap, '14; Regeeringsvorm, gewoonten, deugden, gebreken en Oorlogen der Wilden, die het-zelve bewoonen, 16, env. de Franfchen verbinden zich met de Algonquins en andere Wilden tegen de Iroquoi-, fen, 62, 63 ; de Franfche. Volkplanti ng i n£an ada ma a k t Reen opgang, 011 waarom , 65; Canada, door de Engelfchen, op de Franfchen veroverd, en aan hun te rug gegecveu , 68 ; Oorlogen der Franfchen tegen-de Iroquoifen, door de Engelfchen gevoed, 73, env. de Rys-' wykfche Vrede maakt een ■einde aan alle vyandiykhe-; den, 80; de Pelteryen worden de grond llag van den
B
Koophandel der Franfchen in Canada, 81; ftaat deczes lands, ten tyde van het fluiten van den Utrechtfehen Vrede,. 182; Volkrykheid, Akkerbouw , Zeden , Rcgeenngsvorm, Visfcheryen en nyverheid van Canadp, ged$rt dit tydftip, 183, env. zyn Koophandel ten tyde van zynen grootften voorfpocd, 198; uitgaven van Frankryk tot onderhoud deezer Volkplantinge, 201; voordeden, welke Frankryk daar van z>hi kunnen trekken , 207,. ■ env. ■ oorfprong van .den Oorlog tusfchen de Engelfchen en Franfchen in Qariada ,213; overdragt van Canada aan de Engelfchen, 236; wat zy met deeze Volkplanting kunnen uitregtcn-, ald.
Carillon,- ecu Fort, door de Engelfchen, vrugtloos aangetast, 225.
Carteret., Gouverneur van het Oostlyk gedeelte van Nieuw-Jerfey, 383^
Cartier, QJakob) doer de Rivier St Laurens aan ,13; deeze fcheepst ogt is vari geen . Kevolg,- ' ald.
Casteins, (.St') Kapitein vaa het Regement van C.istignan , door de Albênaqtiis tot Opperhoofd verkoozen, 326.
Cataraeoni, beter bekend bv den naam van Fort Efonte. .•nac:, ... . . i3r.
b 3 Champ.



BLADWYZER der
Champlain, (Samuel) legt den grond van Quebek ,14; flaat de Iroquoilén , 02.
Chibouctou, zedert, door de Engelfchen, Hallifax genaamd, 333.
Cbichacas, (de) verdaan de Franfchen, en maaken een einde aan den Oorlog door een Verdrag, 158,env.
Coligny, zendt Jan Ribaud na Florida, 55-
Connecticut, eene provincie ' van Nieuw-Engeland, 362.
Cr of at, verkrygt den uitfluitenden handel van Louifiana, • 140; hy flaagt niet in zyne oogmerken, ald.
Daupbine, (bet Eiland) tegen over het Eiland la Mobile gelegen, 139.
Dauphyn, (bet Fort) waarom de Franfchen het verlaaten hebben, 121.
'J)enonviUe, zyne trouwloosheid omtrent de Iroquoifen, 73, env.
Drake, (Francois) voert na Engeland het qverfchot der Engelfche Volkplantinge van de Baai Roenoque, 243.
Drie-Rivieren, (de Stad der) de tweede fiapelplaats van den Pelteryhandel, 102.
Drucourt, (Mevrouw) haare dapperheid in het beleg van Louifiana, 220.
Druïden % de vroegfïe Pries¬
ters der Britten, hungezarr, 246,
E.
Eduard de F"l, de Anglikaanfche of Bisfchoplyke Godsdienst wordt, onder
i zyne Regeering, gevestigd, 252.
Eiland, (het Lange) welk gebruik de Engellchen van Nieuw-York daar van maaken, 300. Eland, op welke breedte dit dier, in de nieuwe waereld, worde gevonden, 85, 86. Elizabeth, (Koningin) wat zy doen wilde, ter Hervorminge van den Godsdienst, 252, 253. Engeland,- (Nieuw-) grondlegging deezer Volkplantinge, 339; woeste Wetgeeving, door de nieuwe Volkplanters ingevoérd, 343, env. onheilen daar uit volgende, 344; de vervolging houdt ten laatflen op; doch de Wetten deezes lands behouden nog de overblyfzels van haare oude ftrengheid, 352; Aanfpraak eener jonge: Dochter, die overtuigd wierdt, vyf onechte kinders ter waereld gebragt te hebben, ald. uitgebreidheid en klimaat van Nieuw- Engeland, 359, env. Regeeringsvorm, 360; Volkrykheid, 362 ; Akkerbouw, 362 ; nyveiheid, ald. onder-



VOORNAAMSTE ZAAKEN.
derfcheidene Visfcheryen , 366; Koophandel, 367; fchulden, 368; fcheepvaart, ald.
Engelfchen, voegen zich by de Iroquoifen tegen de Franfchen van Canada, 72 ; voordeden der Engelfchen van Nieuw-York boven de Franfchen , ten aanzien van den Pelteryhandel, 103.
Eskimaux, kleine geftal te en mismaaktheid deezerVolken, 284; hunne Zeden, ald.
F.
Fabriken, zonder een goeden ujulag in Canada begonnen, 195-
Florida, Coligny zendt Jan Kibaud derwaarts, 5; uitgebreidheid van dit landfcbap, ald. waarom de Spanjaards het verlieten.en de Franfchen zich aldaar vestigden , 7, 8; de laatstgenoemden worden vermoord, door eene Vloot van Philippus den II, van Kadix tegen hen gezonden, 9; zy hebben op Florida , niets meer dan het Fort St. Augustin behouden, 12.
Franfchen , hurme eerfte fchoepstogten na Noord Amerika, 5; zy vestigen zich op Florida, en worden aldaar door de Spanjaards vermoord, 9; zy wenden het oog na Canada, 13;
verbinden zich met de Algonquins tegen de Iroquoifen , 62, 63; in weerwil hunner overwinningen, mankt de Volplanting in Canada geen opgang, 65; de reden hier van, ald. zy verliezen en henvinnen Canada , 68 ; verlaaten ten laatfte hunne werkeloosheid, en door welke middelen, 70, env. hunne Oorlogen tegen de Engelfchen en iroquoifen neemen een einde door d;n Vrede van Ryswyk, 80; de Pelteryen zyn de grondflag hunner verbintenisfen met de Wilden, 81; nayver en voordeden der Engelfchen in deezen handel, 103 ; om daar in te voorzien , geeft men , meermaaien verlof om de greiazen der Volkplantinge te overfchreeden, 104; misbruiken deezer veroorloovingen, 105. Frontenae, (het Fort) eerfte Bezitting der Franfchen boven den oorfprong derRiviere St. Laurens, 188.
G.
Gal'anus, eene-Baai eene halve myl van Louisburg gelegen, _ '217. Galisfoniere, (la) de wyze, • op welke hy zich tegen de overweldigingcn der Engelfchen,. in Canada, wil verzetten, 213. <b 4 Gei.



BLADVVYZER der
Geitea-Eilmd, in den Mond der haven van Louisburg,
122.
George , (bet Port St.) door de Franfchen bemagtigd, 224.
Gin-feng, handel in dit Plantgewas , dien Canada met China begint tc dry ven, 205; de gierigheid doet dien mislukken , ald.
Gosnold, ontdekt een gedeelte van Nieuw Engeland, 244-
Gousque , ( Dominique de) dapperheid, met welke hy wraak neemt van zyne land • genooten , door de Spanjaards op Florida vermoord,
Grofeillers en Radisfon riehten eene Engelfche Volkplanting op by HudfonsBaai , WO.
I?.
glallifax, voormaals Chibouetou.genaamd, 333; tegenwoordige ftaat deezer Bczittjn^e, 3 3 ?•
Jlalskraagen, (Porceleinen) der Wilden, wat gebruik zy daar van maaken , 27.
Hampsbire , eene provincte van Nieuw-Engeland, 3.62.
flendrik de VIII, maatigt ' zjch de Qpperhoofdigheid der Engelfche Kerke aan, 252,
llermeljyi, befchryving van è« dier, 83.
Hudfons-Baai , door Lode. wyk den XIV aan de Engelfchen afgedaan, 116; befchryving van deeze Baai, 281; gcvaaren , aan welke men aldaar onderhevig is, ald.. klimaat van het gewest, ,283; overmaatigc koude, ald. wc ke üix'wei Icing dezelve heBbé op het vel der dieren , 283 ;; or,vrugtbaarheid van dén grond , 284; kleinheid en mismaaktheid der Landzaaren, 284;'lange en' zagte hortten der VroiH wen, 285 ;' Hutten, voedzel , Visfchery en ziekten deezer Wilden, ald. env. hunne liefde tot het Vader-
' land, 288; eerfte Bezitting der Engelfchen aan HudfonsBaai , 290 ; vyandlykheden tusfchen hen en de Franfchen, in dit gedeelte van Amerika, ald. 291 ; •Peiteryhandel, dien de Engelfchen aldaar dry ven, 291; onderzoek, of in Hudfons Baai een doortogt na de Oostmdiè'n zy, 293, env. nuttigheid der ontdekkinge "van deezen doortogt,' 298.
Hudfon, (Hendrik) ontdekt Nieuw-York, ' 37 <• (de Rivier, in NieuwYork, 378.
Huronnen, Wilden in Canada, 62.
%
fakibas de I, wat hy doen J wil-



VOORNAAMSTE ZAAKEN.
wilde, ter Hervorminge van den Godsdienst, 253. Jan, (St.) gedaante en klimaat van dit Eiland, 129; deszelfs vrugtbaarheid doét eene Franfche Maatfchappy het befluit neemen om zich aldaar te vestigen, 130; door belang ontftaat onder dezelve verdeeldheid , ald.
■ <ek Acadiers vestigen zich aldaar, 131; ftrikken, door de Regeer ing, hunnen Koop handel gefpanncn , ald. dit Eiland is het algemeenemid-
« delpuiit van verzamelinge der Visfchers van Terra Nova, 302.
jerfey, (Nieuw-) de Zweeden vestigen zich aldaar, en zyn genoodzaakt zich aan de Hollanders over te gee-
■ ven, 382; de Hertog van York fcheidt het af van
•1 Nicuw-Nederland, en maakt 'er eene afzonderlyke provincie van, ald. uitgebreidheid en grenzen van dit p;west, 383; flegte ftaat ykn deszelfs bevolkingeen Koophandel, atd. hoe het ifil deezen kwynenden ftaat
■ kan verlost worden, • 384. \jf"ie, (la) een haven op het
Eiland St. Jan , 732. ■yoliet, ter ontdekkinge van den Misfisfipi uitgezonden , 133-
Iroquoifen, hunne Oorlog met de Algonquins, 60, env.
■ befchry ving van het gewest,
welk zy bewoonen, 6"3; hunne Oorlogen tegen del Franfchen, 71; zy zyn de fcheidslieden tusfehende Engelfchen en Franfchen ,111; vergiftigen de Rivier, waar uit de Engelfchen .drinken, 112.
::! < " •- 30' ••:3nocv/nt
Kaap-Breton, (let Eiland) naderhand Isle-Royaal genoemd, I2!I.
Karei de IX, verblydt zich over den moord zyner Onderclaanen, door de Spanjaards op Florida gepleegd, 9.
Kat , ( Herte- ) de HerteWolf, in Noord - Amerika dusgenaamd, 84.
La Fitau, Cde Jefuit) vindt de Gin-feng in de bosfchen ■ van Canada, 205.
Lambreville ; (de Jefuit) edelmoedigheid, met wélke de Iroquoifen hém behandelen , 74.
Leenregeering, eene gelykenis deezer Regeeringswyze op Canada ingevoerd, 194.
Leon, (Pontius de) na eene harsfenbeeldige bron zoekende , ontdekt hy Florida, . 6.
Lodewyk de XIV, genoodzaaktHiidfons Baai, Terra• Nova en Acadie aan de Engelfchen af te ftaan, 116. Bb 5 Louis-



'BLADWYZER der
Louisburg, in de plaats van : het Fort Daupbyn gefteld, -:i2i, 122; voor en na; deelen van deszelfs haven,
• ald. befchryving der Stad . en haarer Vestingwerken, . ald. 123; het getal haarer
inwooncren, 125; in den jaare 1745 wordt zy door ' Pepperel veroverd, 214, opftand van haare Bezettinge, 215, 216"; de Engelfchen maaken 'er zich meester
. van; 218.
Louifiana, in wat tyd het door de Franfchen ontdekt wierdt, 132; de rampfpoedige fcheepstogt van la Salie, doet deeze Bezitting uit het oog verliezen, 134, 335» d'Yberville doet vrugtlooze poogingen om de Franfchen aldaar te vestigen,' 137; Crpfat verkrygt daar van den uitfluitenden Koophandel, 140 ; Law niaakt dit Landfebap zeer vermaard, ald.
■ ■ wreede dood der ongelukkigen , die zich door zyne list laaten misleiden, 143; wanagting, waar in Louifiana hierop ver vak, 144; ho» het bevolkt wordt, ald. uitgebreidheid , klimaat, vrugtbaarheid en oorfpronk-
7 lyke béwooners van dit gewest, 146, env. wat de Franfchen aldaarverrigt hebben, 160; groote misilag, in de ftigting deezer Volk-
• plantinge begaan, 170;
voordeel, welk Frankryk daaruit zou kunnen trekken, 171; onderzoek, of Frankryk het regt hadde om Louifiana aan de Spanjaarden af te ftaan, 174, env.
Lunenburg, door acht honderd Duitfchersgeftigt, 336.
Lynx, de Herte-VVoff, door de Ouden dus genaamd, 84.
m.
Maatfchappy en, (twee Engelfche) de eene van Noord-, de andere van Zuid-Virginie; geene van beiden fJiagt gelukkig, 245.
Marquelte, (de Jefuit) ter ontdekkinge van den Misfisfipi uitgezonden, 133.
Masfacbufet-baai, de Volkrykfte der vier provinciën van Nieuw-Engel and, 361.
Menendez, vermoordt de Franfchen op Florida, 9.
Micbigan, een Meir, van waar Joliet en de Jefuit Marquette zich op weg begeeven ,133.
Micbillimakinac , deszelfs Pelteryhandel raakt in 't verval, 189.
Mikmaks, een woest Volk, nevens de Franfchen op IsleRoyaal gevestigd, 125.
Miquelon, tot wat einde de . Franfchen zich van de twee Eilanden, dus genaamd, tot den Bakkeljaauwvangst bedienen, 3i9> 320.
Misfisfipi, ontdekking deezer Ri.



VOORNAAMSTE ZAAKEN.
Riviere door Joliet en den Jefuit Marquette, 132,133; en van deszelfs Mond, door la alle, 135; haaroorfprong is onbekend, 148; byzonderheid deezer Rivieré, 149; mocilykbeid om dezelve te bevaaren, ' 150, 151.
Mis fort, eene Rivier, die zich in den Misfisfipi ontlast, 149.
Mis jour is , vermoorden de Spanjaards, 153.
Mobile , (la) eene Rivier van Louifiana, die alleen van Praauwenkan bevaaren worden, 138.
Montagneezen , Wilden van Canada, 62.
Montcalm, een Fransch Generaal , raad, dien hy op zyn fterfbedde gaf, 232.
MO'it-Real, lokt alleen den geheelen Pelteryhandel, 102; bcfchryving deezer" Stad , 185.
Munt, (eene byzondcre) voor de Franfche Volkplantingen gellagen, 199.
Mynen, (Tzer.) in Canada, 205.
N.
■ Ndtcêez, hunne Regeeringsvorm, 154; onregtvaardig gedrag der Franfchen ten hunnen aanzien, 156; Eedgenootfehap der Natchez om alle de Franfchen te vermoorden, 156,157; mislukt door de loosheid hunner Koninginne, ald. Per-
rier doet alle deeze Wilden over de klingfpringen, 158.
Nederland, {Nieuw-') naadat de Hollanders, door de Engelfchen , van daar verdreeven vt^aren, krygt het den naam van Nieuw York, 72.
Niagra, (Waterval van) 188.
Noord, (de Kleine) de plaats, alwaar de Malouins zich op Terra-Nova vestigen, 303.
O.
Onnontague , zyne . kloekmoedigheid in het midden der folteringen, 80.
Orleans, (Nieuw-) befchryvi ng deezer Stad, 16 r.
Oswego, de Franfchen vermeestéren deeze plaats, 223.
Otter, befchry ving en gebruik van dit*dier, $2.
Quabdcbè, eene Rivier, die zich in den Misfisfipi ontlast, 149.
Outscoufing, "een Rivier, die aan Joliet en rden Jefuit Marquette' den weg na den Misfisfipi baant, 133.
êö« P.
Papier, in Canada in de plaats van gemunt Geld ingevoerd, 199; trouwloosheid derRegeeringe, 200.
Pausfen, hunne aanflagen op Engeland, welk zy fchattingfchüldigaan den Heiligen Stoel maaken, 250.
Pel-



BLAD WYZER der
Pelteryen, handel in dezelve, by uitfluiting aan de Gouverneurs derForten inNoordAmcrika vergund, 107; de misbruiken van dit voorregt doen den Koning befluiten om dien handel aan zich te trekken, 108 ; fchade, welke hy daar by lydt, ald.
Pentagoet, eene Rivier, aan wier Mond de Makreel gevangen wordt, 363.
Pepper el. een Engelsen Koopman, verovert Louisburg, 314»
Perrler, zyne vaardigheid van geest in de zamenzweering der Natchez tegen de Franfchen, 158.
Pierre, (St.) tot wat einde de Franfchen zich van dit Eiland in den Bakkeljaauwvangst bedienen, 320.
Plymoutb, (Nieuw-) deszelfs ftigting, 341.
Prtesters, onmeetelyke rykdommen, welke zy in Engeland , ten koste der Natie, verzamelen, 248 , 249.
Punt, (Afgehouwen-) eene Franfche Sterkte in Louifiana, 165
Puriteinen, in Engeland ver volgd wordende, vlugten zy na de nieuwe waereld, 256.
q-.
Quakers, in-Nieuw-Engeland vervolgd, 346; Karei de II doet deeze vervolging ophouden^,' 348.
Quebek, befchryviug de«zcr Stad, 184; zy wordt door de Engelfchen bcmagtigd, 230; vrugtlooze aanflag der Franfchen om dezelve te
, herwinnen , 232.
-1 l 1 '' *• , o» w3tf.
Radisfon en Grofeillers, richten aan Hudfons-baai eene Engelfche Volkplanting op, 290.
Rat, (le) trouwloosheid van deezen Wilde, . 75, env.
Rendier, op welke breedte het, in de nieuwe waereld, gevonden wordt , 85.
Rbodes-Eiland, eene provincie van Nieuw - Engeland , 362.
Ribaud, (JW)doqr Coligny na Florida gezonden, 5.
Rivier, (de Roode) de Franfchen ftigten aan dezelve een Fort, 165.
Rivier en,(de Stad der Drie) haare clendige toeftand, 102.
Roenoque, eerfte en ongelukkige Bezitting der Engelfchen aan deeze Baai, 242.
Rot, het Vel van dit dier wordt, in Noord Amerika, als eene Peltery gebruikt, 83.
Royaal, (Port-) door de Engelfchen Annapolis genaamd, 327.
Royaal,(Isle-) de Franfchen verwerven van deEngelfchen de vryheid om het te verhei--



VOORNAAMSTE ZAAKEN.
ftérken, 119 ; befchryving, uitgebreidheid, aangelegenheid van dit Eiland voor de Franfchen, 120; zyn geheele Koophandel beftaat in den Bakkeljaauwvangst, 126; clendc der Volkplanteren, 128 ; het Eiland wordt door dc'Engelfchen veroverd, . 214.
; _. s.'- ; .
Sabel, befchryving van dit l dier, 84. Salem , vervolging tegen de Toveraars in deeze Stad, 349-
Salie, (ja) verkrygt, op eene iistige wyze, van het Hof van Verfailles, een Lastbrief om den Mond van den Mislislipi te verkoudfchappen, 't welk hem den weg na de Golf van Mexiko baant, 134; tweede fcheepstogt, om ter Zee deezen Mond op te zoeken, 135; ciitkost hem het leeven , 136'
Schotland, (Nieuw-) wat heden ten dage hier onder begreepen 'worde, eri wat 'er voormaals onder begreepen wierdt, 322; Frankryk . wordt daar van. door Engeland beroofd, 328 ; op wel. ke voorwaarde de Franfchen van Nieuw-Schotland zich aan Engeland onderwierpen, ald. eenvoudigheid hunner Zeden ,330; de Engelfchen richten ouder hen eene
Volkplanting op, 331, env. de meeste Franfchen wyken na Nieuw-Frankryk, 333, env. verraad der Engelfchen tegen hen, die 'er bleeven, ald. tegenwoordige ftaat van Nieuw-Schotland, 335.
Spanjaards, door deMisfpuris vermoord, 153.
Straat, (de) eene vrugtbaare landftreek aan geene zyde van het Meir Erié, 188.
T.
Tabak, Frankryk behoorde het piantcn van dien in Louifiana in te voeren, 171.
Tadousfac, de eerfte haven, alwaar Frankryk den Pelteryhandel dryft, 102.
Terra-Nova, (het Eiland) eerst door Verazzani den Florentyner ontdekt, wordt, door Lodewykden XIV, aan; de Engelfchen afgeftaan, 116; befchryving van dit Eiland, 300; Bakkeljaauwvangst, dien de Engelfchen aldaar beginnen, 301; de Franfchen beflaan het Zuidlyk gedeelte van het Eiland, en bouwen'er een Fort, 303,
. 3°3 ; by den Vrede van' Utrecht, ftaan zy den eigendom van het geheele Eiland aan Engeland af, 304.
■ (de groote Bank van)'
befchryving daar van, 306.
Tienden, de Canadaanen worden onder de verpligting ge,



BLADWYZER der
gelegd om dezelve te betaald! , ï 94.
Vare, (Hendrik) doet, in ISlieuw-Engeland , de gefchillen over de Genade en den Vryen Wil, hërleeven, .300.
Vast-Land, vergelyking tusfchen het Oude en het Nieuwe, • 258, env.
Verazzani, door Francois den 1 uitgezonden, ontdekt het Eiland Terra-Nova, doch vestigt zich aldaar niet, 13.
Virginie, (Noord-) NieuwEngeland m 't eerst aldus genaamd, 339.
Vifon, eene foort van Bunfing, 83.
Volken, (befcbaafde) derzelver rampen en nadeelen, 272.
Vos, zyn Vel is in Canada niet zo fraai als in Muskovie, 85.
Vosfen-Rivier, ontlast zich in het Meir Michigan, 133.
W.
Walter-Raleigb, recht eene Maatfchappy op voor de Oostkust van Noord-Amerika, 300.
Walvischvangst, het Franfche Ministerie heeft deeze Visfchery by Canada verwaarloosd, 208.
fVilden van Canada, hunne Kegeeringsvorm , gewoonten, deugden, ondeugden, Oorlogen, 16, env. dienftön, welke zy den Franfchen , tegen de Engelfchen, bewyzen, 228; oorzaaken der voorkeuze* welke zy aan de eerlTen geeven, ald.
1 van Louifiana, hunne
Zeden en gewoonten, 154.
— — vergelyking tusfchen deeze en de befchaafde Volken, 272.
Wolf', dood van deezen Engelfchen Generaal in het Fort van Quebek, 231.
Wolf, (Herte-) befchryving van dit viervoetig dier, 84.
(Zee ) befchryving, foorten , Zeden en vangst van dit tweefiagtig dier, 195; gebruik van deszelfs huid, 197; Traan,-welke uit deszelfs Vet wordt getrokken, 198.
Y.
Tberville, (d") werpt een Fort op, aan de oevers van' den Misfisfipi, 137; zyn dood, 139.
Vork, ( Nieuw - ) Nicu w Nederland , naa de verdryving der Hollanders, dóór de Engelfchen , dus vernoemd, 72 ; door Hendrik Hudfon ontdekt, 371 ; de Hollanders beplanten het, 372; Engeland ontzet hca daar van , zonder - voorafgaande



VOORNAAMSTE ZAAKEN.
gaande Oorlogverklaaring, • 373 ; verliest het wederom, en herwint het zedert, 374; willekeurige heerfchappy, welke de Hertog van York aldaar invoert, ald. tegenwoordige Regeeringsvorm, 375; bloeiende ftaat deezer Volkplantinge , ald. oorzaaken van deezen voorfpoed, 376. Tork, (Nieuw-) Hoofdftad der provincie van dien naam, 379 ; befchryving der Stad, haven en Koophandel, ald. Vork, (het Fort) het voornaamfte der vier Engelfche Vestingen aan Hudfons-baai, 291.
Z.
Zee (de) is het tegenwigt der vaste kusten, 258.
Zeemagt, Ontwerp om eene Zeemagt in Canada op te richten , 206 ; gebrekkig beftuur, welk zulks doet mislukken, 207.
Zegepraal der Wilden van Canada, 50.
Zon, (Groote-) een Eernaam , dien het hoofd der Natchez voerde, I54«
Zweeden, (Nieuw-) de vroegfte naam van Nieuw-Jerfey, ' 382.
Zvoeeden, (de)vestigen zich op Nieuw Jerfey, 38a.