01 1886 0154 UB AMSTERDAM  DU lm öcL.ièlfiai.3. , l&pimm.-priicie-H'aaa?ÜL , IfaaxioAw xx^-yejAti^en.; TDniaT -ie Jip-m JataTier na zijnen. -w-ranuCek -voldaan. ; Genevcr, Zeevaa-ïï,'t "Vlas , mei fteme "balck.o*iirax , JEu Zalm.-v-an.gfft , £cka.A dit Pond een. ^ijkdufk1- Tjeflaaoi. . teAznJteldajn.^n A3rSE.ii2 afe Stil/teeg". 1191- * '■     INLEIDIN G. ■KORTE BESCHRYVINO VAN' SCHIEL AID E N CIL IMP EIST EU.» W A A'B. D, IN 'T ALGEMEEN. Het Boekdeel, 't welk wy het genoegen hebben onzen Leezers meede te deelen, bevat het Hoog - Heemraacifchap van Schieland, en dat van de Krimpenerwaard, van welk wy zoo veel in ons vernioogen was, het nette en juiste hebben zoeken op te fpeuren. Wy erkennen gaarne (te meer dewyl ons daar over gefchreeven is) dat in het zelve hier en daar onnaauw. keurigbeeden gevonden worden; dan, daar van moet de reéden werden gezogt, by de Correspondenten van dit Werk die Je A  tt I NLEIDING. verre met *er woon van den anderen verwydert waren, en dikwils opgaaven buiten elkanders weeten gedaan wierden; dan, ydaar het zeker is dat alle menfchen dwaalen kunnen, en wy meede menfchen zyn, zoo zal de Leezer ons wel willen verfchoonen, zoo 'er iets in mogt zyn, 't welke niet naauwkeurig genoeg was daargcfteld, of door verkeerde en duistere opgaaven ontworpen was. Het volgende <5de Deel zal nu door zeekere tusfchen gekoomene reedenen alleen onder ons oog gedrukt en uiigegeeven worden, waarmeede wy hoopen meerder naauwkeurigheid te zullen kunnen oefFenen, dan dat het zelve door twee byzoudere pennen befclireeven werd. Wy zullen trachten door dit Deel te vergoeden het ongenoegen dat door zommigen tegens het Werk is opgevat , en welk ongenoegen dikwils in kleine en niet noemens waardige zaaken gelecgen is, terwyl ds groote misflaagen door Aanhangzels en Byvotgzels zyn weg. genoomtn. Wy recommandeeren ons dan in een gunftig Ean<3enken van onze Leezers, en eene gunflige onderfteuning ea meedewerking van onze Correspondenten; terwyl wy over gaan om eerst Schietend, en daar na de Krimptnerwaard ia bure Heemraadfchappen te leeren kennen, en beginnen met De !L I G G I N G. Van Sthitland, welke vah leeuwen Bat. itl. Bladz. m ons aldus befchyfe: „ Schieland flrekt zich langs Deïfsa, land van Schiedam,met het water de Schie tot aan Roden„ rys over de Schie, en zoo voort, agter Berkel, midden „ door Waddingsveen tot in de Gouwe en wederom aan de „ Maaskant van Schiedam naar Delfshaven en Rotterdam, tot „ aan den Tsfel, en van daar wederom tot de Gtwve to* ,i aan Zxid Wi&gsYeen.."  INLEIDING. Iti Meer duidelyk word ons de Ligging van dit Heemraadfehap bepaald; (trekkende het zelve ten Noorden aan het Heemraadfehap van Rhynland, omtrent 'L'.gwaart; ten Öos. ten voor een gedeelte aan Het Land van Ter Gouds, waar van het ten Noorden van de Stad Gouda gefcheiden word, door een water de Gouwe genaamt; bet ander gedeelte en wel ten Noordoosten langs den Tsfel, welke Rivier aan dé eene zyde tegen de Dyken van de Krimpenerwaard en aart de andere zyde, tegen die Vah dit Heemraadfehap aanftoot; ten Zuiden paalt het aan de Maas, ddör welke Rivier hét Heemraadfehap van Rhebn, en Tsjelmönde géfcheiden werd; ten Westen paalt het geheel aan Delfsland; werdende dit Heemraadfehap door een water, te Rotte, fomwylen ook de oude Lee of nieuwe diep genaamt, in twee ongelyke deelet van het Zuiden niar het Noorden, verdeeld. De Ligging zelfs is geheel fliet onaangenaam, noch on« Vrugtbaar; de weegen , zóó wel die door Heernraaden, als door de byzöndere Ambagten werden onderhouden, zyn alle in een gereegelde ordre. Langs den Tsfel en de Ato.word dit Heemraadfehap befchermd door goede en fterke Dyken, waarvan de Tsfeldyk, als zynde voor een groot gedeelte met eene fteene voet voorzien, en aan welkers onderhoud zoo van de Maas als Tsfeldyk grotelyks geleegen is, zeer veel opmerking verdiend. Aan de Rivieren de Gouwe, de Rotte en dé Schit word het döor goede Kaadens befchermd. De gronden aangaande, zöo veelen 'er nog gevonden werden, zyh zeedert eenige Jaaren merkelyk verbeetert;zynden dezdve meest Veenagtig, en zeer weinig zwaareklei; wordende de geeHen die tusfehen den TsfeHyk, eh'sGtaversmght liggen, Veelal voor Plaizierthuinen en Buitenplaatsen gebeezigd. Met binhen-waters en Boezems is dit Heemraadfehap zeêf «el doorfneeden, waar door de bewooners een groot gemak A a  a INLEIDING. bekoomen.om haarêGoederenen Koopmanfchappen zoowel per fchuit, als per as te kunnen aan krygen, en vervoeren; zoo dat men uit dit opgegeevene genoeg ziet,dat ditHeemfaadfchap een goede geleegtnheid heeft. Den NAAM. Van dit Heemraadfehap moet men toefchryven aan een ■water, de Schie genaamt, dewelke zyn begin neemt aan de Stad Delft, en van daar tot Ovcrfchie loopt , alwaar dezelve zich verdeelt; gaande een gedeelte van daur op Schiedam, v aar van die Stad den Naam voert, een ander gedeelte op Delfshaven, en een derde gedeelte tot aan de Stad Rotterdam, ■welke Van een laater oorfpiong febynt te zyn , zoo dat met dien Naam word aangetoond, dat het aan het water de Schk geleegen is, om door dien Naam het van andere Heemraadfchappen , tusfehen welke het ligt, te onderscheiden. OUDHEID en GROOTTE. De ouderdom derzelve, is zeer aanmerkelyk. Wanneer wy den Bodem van dit Heemraadfchup in aanfehouw neemen, zoo ontmoet men veele fpooren des aangaande : ben'yzen daarvan zyn , zoo te Moordrecht als te Zeevenhui. zen ontdekt, door het vinden van zoodaanige oudheeden , als waar raeedn men kon zien dat of de Romeinen, of eenige haarer Nabuuren haare voeten op deezen Bodem moeten gehad hebben, en waar aan men niet behoeft te jwyffelén; offchoon zommigen dikwerf van meening zyn, dat die Goederen aldaar by toeval onder die Gronden aouden geraakt zyn; dan, om dien twyffcl weg te neemen,  INLEIDING' ♦ feest men by matthsus van der houvs. Hantvest Crenycq, 8 Boek, Bladz. 32 en 33 , d« <*n volk, bekend onder den Naam van Sicambriers, de moerasilge gronden en quartieren van Dordrecht, Holland, Z«land en Vriesland bewoonden , en dat het dezelve volken zouden zyn die de ftranden langs de Noordzee bewoont hebben. Wy weeten nu meede hoe Baby de grond van dit Heemraadfchap, aan de quartieren, waar van van der houvk (preekt, liggende is, zoo dat men daar uit mag vastftellen, dat dezelve voor de laatere Bedykin£; ja. zelfs nóg lang daar na uit Moerasfen beftaan hebbende, al van overoude ty den is bewoont, en misfchien wel met Kasteelen, enz. V bebouwt geweest, en van spaan, in zyne Befchryving van Ro'terdam Bladz. 30, «gt te meenen, dac het Slot Homngen, als meede het Kasteel te Hilgersberg of het Reuten* huis door de Romeinen zouden gebouwt zyn. Dit nu veronderfteld zynde, zoo moet deeze grond het algemeen ne lot Van verwoesting met andere quartieren van ons Vaderland , die van Overftroomingen naamelyk, ondergaan heb. ben- dan, de tyd daar van is onbekend. Wy vermeent^ intu'sfchen te moogen vastftellen, dat zulks ten tyde van de groote Boomftorting deezer Landen , welke volgensveldenaars Cronycq , gedrukt tot Utrecht, in den Jaare ,480 Bladz. 247, ™Erent den ^ 695 Z°U T gefchied, heeft plaats gehad; dan, naar van someren ia In Batavia Bladz. .8, volgens de meening van mmula. zoude dezelve omtrent den Jaare 857 W freest. lulS ^nzeekerenBrief,gefchreevenaandenBisfehopllF8imoM. door den Aartsbisfchop cuntharibs van «ulen.dewelke ,n 8/ Zaamen 12037 * 59.63 5?*ï 82823 Zynde deeze begrooting gefteld, zoo als die in den Jaar© ï 732 op de verponding Lysten gevonden word; dan, vaa welkedoor de verveeningen in Huizen, wel eenig getal vermindert is. Hier moet echter noch onder de waare grootte va» SMeland genoomen worden, de beide Mathenesfen en de Hoogenban, die een getal van 67 Huizen, 450Mergen, 23. Roeden, als meede een gedeelte van Overfchie, welke in ons 2de Deel van dit Werk gevonden word, uitmaaken. Nbg komt onder Schieland een gedeelte van Waddingsveen , hei wslke wj; om presfante. reedenen tot het Deel v*&. Ai  viii INLEIDING. Rhynland bewaaren. Wanneer wy nu alles te zaamen neemen dan zal men na genoeg 17000 Mergen Lands bekoouien. De Polders, als meede de Droogmaakeryen, worden door omtrent festig Watermoolens, eenigen meer of min* der, droog gehouden, zonder dat men daar by teld de Moolens, die onder- Moolens genoemt worden, en welke twee en drie hoog maaiende, eene zwaare onkosten veroor. zaaken; gelyk meede de Sluizen een groote onkosten heb'ben; want om het water eerst Maas en dan Zee-waarts te brengen, zoo heeft men behalven de Sluizen van Rotterdam, Schiedam en Delfshaven , waar van het water door dat van de Moolens aan de fchiezyde ftaande, word afgeleid, en welke haar eigen onkosten genoeg opbrengen, nog de volgende Sluizen, *Is 2 te Gouda, 1 te Dordrecht, 1 te Kortiand, 1 aan den Esch , r aan Blaardorp, 1 aan de Mïddelmoolenfche, en 1 aan de Keetenfche Polders, dewelke alle tot onderhoud van dit Heemraadfehap ftaan; wor* dende Schieland in het Politique en Kerklyke geheel on« derfcheiden, vermits meerder Kerken onder Schieland behooren, dan het Rechtsgebied van het Heemraadfehap zich uitftrekt. Wy moeten hier in dit Articul nog invoegen, dat de Moolens aan de Schie uitwaaterende, op dezelve Boezems als Delsland loopen; dan, daar dezelve in haare Peilen geheel onderfcheiden zyn met die van Delsland, en alleen op de Schielandfche Peil, die 233 Duim verfchilt, maaien, zoo gebeurt het, dat meenigmaaltn de Delslandjche Moolens lang üil leggen, en de Schielandfche op denzelveij Boezem nog voortmaaleu, tot voordeel van Schieland, maar merkelyk nadeel voor Delsland? Het W APE N. ^an dit Heemraadfehap beflaat uit een Goud Schild, bè  ï N L E I D ï N G. S laaden met een roode ftaande Leeuw, vastgehouden door twee Arenden GEBOUWEN. Zyn het voornaamfte het Heemraads Huis, ftaande op den Dyk binnen de Stad Rotterdam , 't welk men in onz« Befchryving van die Stad vinden zal, en door een Cas-. telein bewoond word; De REGEERING. In Crimineele zaaken over dit quartier, zoo verre geen Hooge Jurisdictiën gevonden worden, itaat het onder een Balluw, 6 Scheepenen, 6 welgeboore Mannen en I Secre-, taris', dewelke haar Vergadering op het Stadhuis te Rotter, dam houden, en voorts ten haaren dienftcn hebben I Bode, i Doctor, i Chirurgyn en verdere Bedienaars der Juftitie. Het Dyk recbterlyk of het Heem-beduur bedaat thans uit I Dyk-rechter of Dykgraaf, 5 Heemraaden, 1 Penningmeester, 1 Secretaris, i Landmeeter, Bodens en andere Ampjenaaren meer. Aangaande den tyd der oprechting van het Dyk- of HeemCollegia is niets wel bekent, doch echter komt ons voor, dat al voor den Jaare 1281 een Befluur moet hebhen plaats gehad. Men vind een Handvest van GraveFLOiiiê, gegeeven op den dag der zalige Geboorte der Maaged maria, van den Jaare 1281, raakende eenige opdykingen, waarin niet onduister van eenig Beltuur voorkomt. Zeekerder is het dat in den Jaare 1302 een Dykgraaf bekent was met naame vriese de mey, en in den Jaare 1347 was Dykgraaf ,tlqkis van den rouckhorst, en Heemraden daniel van roden- ■fcïSB, 5erst/1nt van oen bergen, willem van pe vw, A 5  jk INLEIDING. HEN, FRANCÏSE SGHRFEVELS Cll WILLEM VAN PER DUTS; 200 dat dit Heemraadfehap een aanzien el yken ouderdom heeft. Hef Dyk-Collegie heeft meede nog een reeks Tan Jaaren uit 6 Heemraaden beftaan; haar toezigt en werking, is als by alle Dyk- en Water-Coliegien; en voorts is 'et meede een Collegie van Hoofd ingelanden , welke meede 'haar werking en toezigt als andere Coliegien van Hoofdingelanden hebben, en heeft iedere Polder en Moolen zyn eigen beduur. Voomaame GESCHIEDENISSEN, Vinden wy niet sangeteekênt en zyn ons mede niet opgegeeven; doch moet hier met een woord worden gemeld » dat het fchynt dat tusfehen Dykgrgave en Heemraaden van Delft en Schieland, als meede weegens het Balluwfchap ; heevige gefchillen ontdaan geweest zyn, om welke reeden de Stad Delft van den Jaare 1512 tot 1571 het Dykgraaf en Bailluwfcbap van Schieland zelve in pacht bezeefen heeft, wanneer die gefchillen zyn bygelegt; en heeft de Stad Rotterdam in den Jaare 1576 de posten van Aarftelling van een Dykgraaf en Bailluw van Schieland, van de Staaten van Holland en iVestfrieslmd gekogt, voor eene fomma van 4000 Gulden , uit kragte van welke koop dp Stad Rotterdam tegenwoordig nog een Dykgraaf en BaiV luw aanfteld, zqo als nog in den Jaa-e 1796 op den 22 Juny n;et die Post vereert eri aangelteld is, de Burger chjustj • £AN BEVERMAN' Het tweede gedeelte in dit Boekdeel voorkoornende, is de Befdjryving van de Knmpenei waard. Ons zoo vriendeljk  INLEIDING. *l daar van een Voorreeden mesdegedeelt zynde door den Burger c. weggeman guldemokt, aan wien wy het Aanhangfel op Ouderkerk , en de volleedige Befchryving van Krimpen aan den Tsfel, Stompolder enz. verfchuldigt zyn, waarom wy hefn opentlyk voor zyn welmeeneaheid en genoome moeite in deeze bedanken, en ons en ons werk verder in zyn gunftig aandenken aanbeveelende, dezelve. Voorreeden zoo als hy die aan ons gezonden heett, doen volgen; alleen voegen wy tusfchen beiden, i», datgene ■wat wy nodjg oordeelen ter Rangfchikking van dit gedeelte des Werks, en beginnen dan met Pe LIGGING. De Krimpenerwaard is een gedeelte van Zuidholland, geleegen tusfchen de Rivieren de Lek, Maas en den Tsfel, als meede de Vlist; uitgezonden een klein gedeelte, dat beoosten de Vist is liggende; zynde Zuidwaarts de Rivieren de L'k, Westwaarts de Maas, Noordwaarts den Tsfel, Oostwaarts de Vlist, of wel Oudewater, Polsbroek, Loopwk, èn de Stad Schoonhoven, welke Stad, als daar aan verbonden, doorgaans word gereekent als de Hoofdplaats van deeze Waard. De Landeryen zyn alle laag, zo dat de grond Broekagti~ is waar van de Naamen Zuid en Agterbruk bewyzen opleeveren. Dit nietteegenftaande, is deeze Waard zeer vrugtbaar in goed Wey, Hooy, Hennip en Houtgewas, waar door derzelver bewooners veele winften trekken. Met dit al heeft men hier ook ftreeken zeer flegt Land: Betuigen hier van het Oudeland van Ouderkerk met de zoogenaamde Loete; fchoonde nyvere hand van den Bouwman ileeds bezig is met de maagere Landen door't aanbrengen van Mistteveibeetereniverowzaakendede geduurig toeneemende  *n INLEIDING*. voordeelen van het houden van Koeijen, dat fteeds meer en meer Houtlanden worden uitgeroeid, en de Hennipteeld verbaazend vermindert: men graaft ook bier nog wit de grond veele Boomen en overblyffels der Bosfchadfen ,^ waaruit oudtyds ons Vaderland bcftond. De grond beftaat meest uit Veenland, waarom men zeedert eenigen t'yd fterk aangedrongen heeft om Octrooy tot het Veenen; can, 't zelve is tot heeden niet gelukt. NAAMSOORSPRONG. Voor eenige Eeuwen voerde een gedeelte aan de VV'éstzyde van deeze Waard den Naam Crempene, gelyk blykt uit een Brief van hekorik de vierde, gegeeven Anno 1064.; «aar welke dreek in 't vervolg de geheele Waard , Crempene of Crimpenerwaard genaamt zal zyn; de oorfprong intus* ifthen van dtn Naam Crempene is wyders onbekent. OUDHEID EK GROOTTE. Wat het eerfte aangaat, zoo kan men aanmerken, dat dezelve zeeker reeds vroeg bewoond geworden is: de Batten of Katttn hebben nog een teeken van hun verblyf in deeze Waard nagelaaten in den Naam Kattendykspolder. Deze een van de Iaagfte Landen in Batavia zynde , en dus van zeer veel overftroomingen moetende lyden,zoo houd men het daar voor, dat deeze Waard; zoo niet de oudde, ten minden één der oudde dreeken is, welke teegens het water is bedykt geworden. Leid de opgemelde naam Kattendykspolder ons niet tot de gedagten, dat de Batavieren hier reeds Dy ken hebben opgeworpen ? — hoe het zy, het Handvest aan Oirderkerk van den Jaare 1097, wel ingezien, overtuigt ons, dat het maaken van Dyken, te dier tyde hier reeds iang  I . N. L E I D I N G. XUX had plaats gehad; dan, dewyl deeze Landeryen ook van Sneeuw en Regenwater dienden verlost te worden , zoo heeft men van tyd tot tyd Vlieten en Sluizen gemaakt, ten einde dit Water by laag gety te loozen. Veele Oftroojen eB Handvesten en zyn daar van nog voor handen : onder anderen kreeg Lekkerkerk Anno I3*3, 'sdaags na Smte Mi RiÈN, van peter heer van de Lek, een voorrecht tot het ïeggen van een Waterfchap: „ door Cnrnpmi op die Tfele, en de Crbnpen op de Merwede, tot in Vdetzinger Waak, ' en door de Waal, en door den Dyk ter halven Tsfel toe." Evenwel door het verhoogen der Rivieren begon men merkelyk gekweld te raaken met het loozen van 't binnenwater op bovengemelde wys; zoo zelfs.dat in dien Zom.r de Landeryen nog onder water (tonden; dan, 't Menfchelyk vernuft vond ook bier een hulpmiddel , door 't uitvinden van Moo-, lens, welke het water van de Landeryen in eea Kom of Boezem by elkander maaiende, dus door de Sluizen in de Rwieren botften, 't welk groote voordeelen aan de Inwoonders verfcbafte. Zulks is onder anderen daar uit afteneernen, dat even voor het (lichten der Moolens, de Tienden in den Lande van belois geen geld waardig zynde , hondert Ta-ren daarna, voor meer dan duizend Guldens iedere Zo mer verkogt wierden. Het (lichten deezer Moolens is in deeze Waard zoo oud als de uitvinding; in zeeker Piacaat van den Jaare 1520 werd gefprooken van de Watermoo. lens, als onlangs uitgevonden. Dat dit onlangs niet m een naauwe zin genoomen moet worden, blykt, dewyl reeds in een Handvest van karei, de V, van den 18 Maart i549, aan den Lande van Belois te kennen gegee;en werd, dat de Waterinnolens aldaar voorioo Jaaren, anders 1449, geftigt zyn. Verder vind men in een Handvest voor de Polders Cromme Geer, en Zyde , onder Ouderkerk in den ^ks 1*7». van daar aanweezige Watermoolens gefproo  vix INLEIDING. ken. Eene oude Overleevering wil, dat op de Polder de Nesfen, meede onder Ouderkerk, de eerfte Watermoolen in deeze Waard zoude geftaan hebben: men weet dat dezelve eerst altoos naar het Westen gekeert ftonden; naderhand vond men uit, dezelve naar alle Winden ie draaien; th.ms is men verp'igt op de meeste Polders twee hoog te naaien, en dan ook is fneenigmaalen het Land nog met te veel water bezet. Wat de grootte dezer Waard belangt, dezelve bedraagt omtrent 14ÓC0 Mergen; offchoon dezelve in de Gemeenewaards Lasten maar voor 10586 Mergen betaalt. Wy volgen hief weder de grootte, zoo als dezelve Sn dit Werk voorkoomen, op gelyke wyze als wy by Schieland gedaan hebben , daar meede dit gedeelte bthoorlyk rangfchikkende; zynde alzo geiteld met naare Aanhangfels Cn Byvoegfels. Huiz. Merg. Roeden; Zielen; Haastrecht. . . 286 1564. roo 1180 VliA en Bonrepas. . . 53 699 S75 307 Stolwyk. . . . 214 2672 293 1055 Gouderak. , . . 169 840 537 1087 Berg-Ambagt met 's Heeraartsberg en klein Ammers of'Ammerstol, 295 2300 - 1535 Lekkerkerk. . 4 287 1228 170 1353 Berkemvoude, 1 . 89 1052 450 Krimpen aan de Le\. . 130 521 1874 7085 Ouderkerk aan den Tsfel. . 281 1693 - 1313 K:impen aan den Tsfel. . 92 605 375 538 Stompolder. . < 18 59 587 163 zaamen 1915 13233 7ii 9286  INLEIDING. iv Zvtide de grootte en het getal der Huizen geflelt volgens 7 i i,.Arf. ,-11 en de Vokslyst vol. de quohieren Van den JaJre 1,32, en ac , gens de telling van den Jaare t795; behalven die van B*. Lwoude welke niet is opgegeeven. Betreffende een WAPEN, Daar van geeft ons onze geëerde Correspondent mede „iets op. en onze geraadpleegde Schryvers maaken 00 d ar van geen het minst gewag ; weshalven wy onzen Contsp. volgen met de befebryving van de REGEERING. Wat de Regeering belangt-, dezelve beftond Dykgraave en Hoog Dyk-Heemraaden ,n teder Ambag bvzonder «angefteld. welke belast werden te zorgen Voor ovXt van Buitenwater en ontlasti.g door SU zerm« binnenwater, als blykt dat voor den Jaare ,41* deHeercri van de Lek over haare Atingen, Dorpen, en Parochiën een Dykgraaf lubben gefield. Volgens Brieven van verleg wee«na de Vrye Hooge Heerlykheid van Lekkerkerk, door wille* Grare van Holland den jaare 1 ai 3 .blykt ook, dat het zelve In Haastrecht heeft plaats gehad. Vdgent, B,»ven van nog ouder datum . ten opzlgte van die ónderfcheidene Dykgraave der Knmpnerwaard, kan men nog zeggen dat, vermits door het drabbig Opperwater de Beddingen'der Rivieren hoe langs hoe hoger werden en de Landen geduurig overürooinden, waar door veel Menfchen en Vee verongelukten, het zelve noodzaakelyk maakte, dat daarin door het opwerpen van Dyken, Kaden, Dammen, en 't lrggen van Spenen en Sluizen voeden werd, zoo  vxi INLEIDING. om den aandrang des Waters van buiten, te weeren, als om het Sneeuw en Regenwater by ieder laag gety van deeze Landeryen te loozen. De maaking, onderhouding, en geftadig opzigt over deeze Dyken , Dammen, Speuen e» Sluizen, was' ten tyde der Franfche Koningen toebetrouwt aan den Graaf,- door deezen wederom aan den Baüluw van 'tGraaflyk Heim (welke Heimen of Rechtsgebieden reeds ten tyde der Salers zyn ingevoerd , en gemeenlyk uit hondertHüisgézinnen bdtonden.) Deeze Bailluwen nu eensdeels Graven plaats beklecderade, anderdeels om dat zy de bezorging over Dyken hadden, werden te recht Dyk-graaven genoemt. Aan deeze Dyk-graaven werden verfcbeidene Perfoonen toegevoegt, als Raaden, wegens het onderhouden der Dyken, het diepen en zuiveren der gemeene Wateren, het gebaand houden der wegen van ieder Heim en daarom Heem-raaden genaamt;dan, naderhand door de tocneemende verhaogiHg van de Beddingen der Rivieren , en door het lyden der Dyken van den Oorlog, de byzondere beheeringen derzelven aan zeer veel nadeden onderworpen zynde, is deeze gcheele /Waard gebragt onder éénen Dykgraaf, met tot voeging van zeeven Heemraaden , uit wy-. zens de Handvesten van Hertog jas vam bkyesf.n van de;i Jaare 1422; werdende Heer jam van naaltwyk, Heers van Lekkerkerk en Dykgraaf altiaar aangefteld tot eerfte Dykgraaf der Krimpencrwaard. Wegens de Regeering der Krmpenerwaard voor de omwenteling van 1795, heft men niets te voegen by het geen de Staat van alle Volkeren pag. 453 'ot 4S6, Deel 7 opgeeft: alleen 'er ftaat pag. 455 dat de Dagen van agting gehouden werden te Ouderkerk; dan , dit heeft thans plaats te Stolwykerjluis. Na de Omwenteling van 1795 , heeft men ook een begin gemaakt om de Krimpentrwaard een Reglement te geeVen omtrent deszelfs Regeering, en vooral om de onrecht- vaar;  INLEIDING. xvn vaardige Rechten, welke de Steeden Gouda en Dordrecht bezitten, te veranderen; dan, tot heeden heeft dit het gewenscht gevolg niet gehad. In het Crimineel behoord een groot gedeelte onder den Hove en Hóoge Vierfchaar van Zuid - Heiland, als Krimpen aan de Lek, Krimpen op den Tsfel, Ouderkerk, vaet Berkoude, den A terbroek, een gedeelte van Stolwyk en Stornupolder. Hetzelve Hof en Hooge Vierfchaar heeft ook het algemeen civil recht over deezen Ambagte , 't welk echter door de Krygsraad der gewaapende Burgeruiagt van Ouderkerk en Krimpen aan den Tjel is ontkent, by geleegenheid van de zoo vee! gerugts gemaakt hebbende oppofnie van den Bur. ger corkelis weggeman ouldemo.nt, weegens de geëntameerde parate Executie van Contributie door dezelve Krygsraad uitgefchreeven; doch na gehoudens Proceduures voor het Hof van Holland, is de Vierfchaar van Zuid-Holland in 't laatst van 't afgeloopcn Jaar (1796) in haare eivile Jurisdictie bevestigt. — De andere zyn Hooge Heerlykheeden , als: Heeraartsberg met Berg- Ambagt en Ammerfïol, Lekkerkerk met Zuidbroek. Het Hooge Rechtsgebied van Haas* trecht-, de Vlist en Bonrepas, behooren onder de Bailluwfchappen van Belois : Gouderak behoort ten aanzien van het Hooge Rechtsgebied onder het Bailluwfchap van Gouda. in 'i Kerkelyke behaoren alle Dorpen in de Krimpcner* waard, onder de Clasfis van Gouda en Schoonhoven. ünd.-r het Articul VOORRECHTEN, Kan niets gebragt worden, als dat deeze Waard by ovefftroómingen foins wel remislle van verpondingen voor e»« nige Jaaren bekomen heeft. S  SVin INLEID! NC. De GESCHIEDENISSEN, Van deeze (treek zyn van een droevigen aart; dezelve Ss rneenigwerf door overftroomingen, welke niet dan verwoes» tingen agter lieten, gedrukt geworden. In de midden Eeuwen waren deeze innundatien wel het fterkst; in den Jaare 1570 op Allerheiligen dag brak deeze Waard op 7 onderfcheidene plaatzen door, terwyl het water 7 volle Jaaren de Landeryen overdekte ; naderhand is zy meer dar» eens doorgebrooken. Vooral is bekent de Overftrooming van 1726, waar van de fchaaden op omtrent 700,000 Guldens gefchat wierd : in den Jaare 1751 trof ook haar weederom een droevig lot; de Lek zeedert eenigen tyd hooggaande met Opperwater, zoo bezweek de Dyk met een opene Rivier by Jaarsveld den 23 Maart, en overftroomde de Lopikker enhrimpsnenvaarden, verwoestende onze fchoone Landsdouwe. Van deeze onheilen naauwelyks herfteld, deed de Goddelyke Voorzienigheid deeze Landftreek wederom zyne tuchtc-nde roede ondervinden, door dien in den Jaare 1760 een Ysdam zich by Schoonhoven vastzette, welke van dat gevolg was, dat in de Maand February van dat zelve Jaar de Dyk by Berg/loep even onder Schoonhoven bezweek , en deeze Waard weder met een verwoestend water bedekte, 't Is ongelooflyk,hoe veel de Landlieden in deeze Jaaren leeden; niet alleen de boven gedagte overftroomingen, maar de ftcifte onder de Runderen leedigden de (tallen , zoo dat veclen te vooren welgeftelde Lieden tot krytende armoede vervielen. De Landeryen w aren in dien tyd geen GcLt waardig ; men kon die, zelfs zonder' prys, niet kwyt worden. Inden Jaare 1795 flond het ook gevaarlyk met het doorbreeken der Lekdyk; dan, gelukkig wierd laea door 't Oppervveezen daar voor bewaart.  £N LEIDING. Sis Wy wyzen onze Leezer, ten opzichte van de een «a andere Gebeurtenis van minder aanbelang, als meede va» alle andere zaaken naar de Stad- en Dorp Befchryver zelfs. Ook zy de Leezer verdagt, dat agter het Aanhangzel op Delfshaven, gevonden word Broek, Thuil, en het Weegt, t welk eigentlyk agter Moordrecht moest geplaatst zyn: hebbende men dezen misilag aan den Steller, toe te fchryvea, R. BAKKER»  INHOUD. • Schitdam. i. Delfhaven. ï. Aanhangfel en Sckoonderloo. Broek, Thuyl en 't Weegjt. Botterdam. 3. ■Kralingen. /j. rCapellc aan den Tsfel. 5. \siot Capelle. Nieuwer Kerk aan den Tsfel. 6ƒ Moordrecht. 7. L Broekhuizen. Moer Capelle enWildeVecncn.%. Zeevenhuyzen. 9. Bleyswyk. 10. Hiüegtndsbergh, 11, f Bergfenhoek. 12. \ Terbreggen. 1 Scléelroek. {Cool en Beukelsdyk. Haastrecht. 13. r Aanhangzel. \ Vlist en Bonrepas, gtolkwyk. 14. Gouderak. 15, IC Berg. Ambagt. iff. \'/ Heer - Aartsbergen. Kleyn Ammers of AmmersI tol. 17. I- f Lekkerkerk. 18. «j Bakkerswaard. ^Zuydbroek. Berkenwoude met Agtorbroek. 19. Krimpen aan den Lecq. 20. Ouderkerk aan den Tsfel. 21. Aanhangfel. Krimpen aan den Tsfel. Stormpolder. De Plaatzen dewelke met het No. geteekend zyn, zyn Kerk. fteden of Dorpen,  SCHXEMM, op eere en oudheid trotseli, Map', lioe '8 jLarids grootheid ook -moog' baaien, Jn vollen glans en li lifter praaien, Is Ae.n roor ^Neèrlands eer een rots: SCfflEBrAM wordt thans door elk geroemd, Een perel aan dé kroon der llepiAliek genoemd.   D Ê S T A B SCHIEB A M* Ten e oie goedkeuring is aan onzen kant vrij van allen ftfaijnj "'"j h, andere gevallen niet altijd is; hoe zouden wij ons Ï^CW. claarwij het geluk hebben, dat ons werk ook de aandacht van onderfcheidene Magidraaten tot 5 nee t getrokken, en deezen ons geenen toegang wegeren, tof die voorraadkamer, welken in ons geval zo onwaardeer. 11Sta» dit niet alleen, maar ook ervarene mannen, kundig L l.aken en gelegenheden des Vaderlands, willen z.g wel ïer edig - « vouLginge en verbeteringe van ons plan de Irevat-eir waarvan deeze belchryvmg van Schiedam een ^VuÏS1 'tjen oplevert, als in zijn geheel niet ons, maar v werk zijnde van één der bekwaamde en kund,gfte mannen \n riid dien wij bij deezen hartlijk danken voor zijne ym-°Tè^S. ™« verzoek van verder in zii11 S gunfljSSenta. en vermogende aanbeveeling te mogen leien - dus luidt zijn Eds. beichr.jvmg van Schiedam Deeze ftad verdient thans in veele opzichten als eene der voor£5* deden va ons Gemeenebest geacht te worden en b» S ten aanzien haarer welvaart, prachtige zo openbaare a s lere gebouwen , gelegenheid, ja zelfs, (naar evenred.gbetd haarer grootte,) contributie in '. Lands fchatkist, voor geen ftad in ons vaderland te wijken. A  2 DE NEDEÜLANDSCHE STAD- en Wij zullen, zo veel de kortheid van ons beftek toelaat, des lezer met dezelve zoeken bekend te maaken , en beginnen reet deszelfs LIGGING. De Stad ligt tusfchen de Hoogheemraadfchappen van Delf-en Schieland, een uur gaans ten westen van Rotterdam, twee uuren ten zuiden van Delft, een groot half uur van Delfshaven en Flaardingen, en een half uur van Overfchie. De vaart De fchie, van Delft komende, vereenigt zig hier door middel van een fluis, in den dam, of zeedijk gelegd, en een lange haven, met de Maas: aan deezen dam fchijnt de ftad haar begin en naam verfchuldigd te zijn: de haven is, in 'tjaar 1336 midden door het Frankenland gegraven en vereenigt zig door een' arm, de nieuwe haven genoemd, aan het einde van het nieuw werk, met de ftads gracht aan de westzijde; deeze beide grachten hebben onderling wederom gemeenfehap, bij de Vlaardinger poort, door middel van een doortogt, en fchuif, die door een rad, waarin menfchen rondloopen, wordt opgewonden; door het ophouden van dit buitenwater wordt de binnenhaven zo dikwijls men verkiest van alle onreinheid gezuiverd, of gelijk men het noemt gefpuit: dit laatfte is zo wef voor de ftokerijen, ais voor de inwooners van het allergrootst belang, wijl zij dus geduurig van goed water voorzien worden, het welk zo veel te noodzakelijker is, daar het regenwater door den rook ten eenenmaale onbruikbaar wordt: hoenuttig en onontbeerelijk deeze haven is, kan men hier uit befluiten, dat geladene fchepen hunne vracht reebtftreeks in de pakhuizen kunnen losfen: thans (*) telt men in dezelve honderd vijf en twintig zeefchepen van onderfcheidene natiën. NAAMS OORSPRONG. Schiedam heeft zijnen naam naar den dam, in de Schia ge» (*j 1792.  DORP-BESCHRIJVER. {Schiedam.-) 3 Iegd, (zie hier boven) ai vroeg vind men van een ambagt 'van >ci;e en inwoonden der Riviere gewag gemaakt.- m 1264 omftond een gefchil tusfchen vrouw al bi da, befchermfter van de Kerk te Nieuw Schiedam, en philippus, Plebaan van Out. Schiedam, thans Ouwerjchie: in de 14de eeuw komt het echter meest voor onder den naam van Nieuwendam. In 1271 verkocht. dirs van WASSENAAR aall ALEIDii VAN HENEGOUWEN zijn' ambacht en gerechte te Nieuwendam; en 111 ia?» fchonk flore ns en zijne Moei aan die van Nieuwendam vrijheid van verfcheidene tollen, jurt oppidanorum) volgens het recht der ftedelingen; dus fchijnt zij in dit jaar ftads rechten verkregen te hebben: in 1274 gaf vrouw aleida aan haare nieuwe ftad Schiedam wetten en rechten enz.: in de voorrechtbi el' aan '1 gasthuis, in 1286 gefehonken, leest men, dat de poorte noch geen' gemeene zegel had. GROOTTE. Schiedam is in zijn verften afftand, het nieuwwerk en hoofd hier meue onder gerekend, een half uur gaans, en cmirent half zo breed: oudtijds was de ftad met muuren en wallen omgeven , en bij verfcheide gelegenheden door de Graaven van HoU Jan/verfterkt; ook was het hoofd en nieuwwerk door de hoofdof vrouwe-poort van de ftad afgezonderd. De muuren, welke dezelven plachten te omringen, naar de gewoonte dier tijden met kleine ronde torens voorzien , zijn reeds lang afgebroken, zo dat men aan de l'laar dingjche en Rotterdamfche poorten flech'ts eenige geringe overblijffels van dezelven kanbefchouwen; de aarden wallen zijn ook ten eenenmaale ge. ■flecht, en nog in deeze eeuw in aangenaame wandelplaatze.i veranderd: van de ftads poorten zullen wij onder de wereldlijke gebouwen ftraks nader gewag maaken. De rtad zelve is fchoon en welgebouwd, men heeft in dezelve vrij aanzienlijke ftraaten cn fteegen ; in de gemeenfte heerscht eene netheid, die men in vee e zelfs voornaame fteden onzer Republiek te vergeef zoude zoeken r het nieuwwerk, het hoofd, en de ftads vesten zijn eerst binnen kort aangebouwd, A 2  4 DE NEDERLANDSCHE STAD- in en pronken, f de eerfte inzonderheid zo wel als de haven,) met een genoegzaam aantal aanzienlijke gebouwen: door de menigte fteerien Koornmoiens op haare vesten geplaatst, zoude de ftad zig deftig en ftout voordoen, werd dit niet ontluisterd door een' dikken nevel van rook, waarin zij zig, op zekere tijden van den dag, als geheel verbergt; deeze , door de branderijen veroorzaakt , dringt bijna door alles heen, en vertoont zig in de gedaante van een fijn zwart ftof: hoe zeer dit voor een* vreemdeling lastig voorkome , zijn de inwooners hier aan zo gewoon, dat zij dit naauwlijks zouden bemerken, indien de zindelijke Schiedamfche vrouwtjens hier over niet zo zeer klaagden; verder fchijnt het voor de gezondheid geene nadeelige invloed te hebben; ziekten uit een rotachtige gefteldheid der lucht zijn hier zeer zeldzaam. De toegangen tot de ftad of voorlieden, zijn door de menigte varkenshokken, die binnen de ftad geen plaats mogen hebben, voor al buiten de Ouwerfchiejche poon, niet zeer welriekend. Van den aanwas der ftad, kan men uit de volgende berekening oordeelen: bij het opneemen der haardfteden in den jaare 1515 waren er 470; in 1Ó32 werd zij in de verpondinglijsten begroot op 1504 huizen, en omtrent 8,000 inwooners, thans wordt het getal der huizen gefchat op 1850 en der inwooneren op ruim 10,000: de grootfte helft derzelven zijn den Hervormden Godsdienst toegedaan, terwijl de Roomsch Catholijken, Luterfchen, en een zeer klein getal Jooden, die hier binnen kort ter inwooninge zijn toegelaaten, de andere helft uitmaaken. 'r WAPEN. Is twederlei: het oude, of dat van Nieuwendam, zijnde dri« zandloopers op een goud veld, is thans buiten gebruik; het tweede is een zwarte leeuw, niet een dwarsbaar van rood ea wit, op een goud veld.  DORP-BESCHRIJVER. (Schiedan.; J KERKLIJKE en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN. De grooïe Kerk, thans de eenige waarin de Nederduitfche Gereformeerden hunnen Godsdienst verrichten , is aan st. jan gewijd: zij fchijnt omtrent het jaar 1271 gedicht te zijn, doch is volgends fommigen in de vijftiende eeuw vernieuwd en voltooid: het gebouw is groot en deftig, rust op 21 pijlaaren, en is door 27 glazen, allen met de wapens van Dekens en Hoofdlieden der gilden, en van den krijgsraad befchilderd, verlicht: in het choor der Kerke Honden eertijds twee kapellen; in de eene was een prachtige marmeren tombe, ter eere van de H. Maagd ludwina, alhier in'den jaare 143 3 overleeden: zij was begraven, aan de voet van een altaar aan de H. Drievuldigheid gewijd, onder een zerk met haar beeldenis, en de vier zinnebeelden der Euangelisten in de hoeken, verfierd : de tombe is reeds lang vernield, en de kapel in een Confistoriekamer veranderd; terwijl de zerk om redenen in een ftads loots is verplaatst: men had alhier vier vicarijen. De Kerk is van binnen met eene menigte wapenborden behangen; ookiser een ïnferiptieop toetsfteen, ter gedachtenisfe van corn. hagü, eerfte afgezant van den Staat bij de Porte, alhier benevens deszelfs Gemaalin in den jaare 1655 begraven: de geltoeltens der regeering zijn fraai, en na den hedendaagfeben fmaak gemaakt en gebeeldhouwd; gelijk ook de ingang der kerk: het orgel is zeer goed, en plagt met twee zeer fraai befchilderde deuren genoten te worden. De gemeente wordt door vier Predikanten, onder de Clasfis van Schieland behoorende, bediend. De toren is, even als ook de kerk, van moppen gemetzeld, en met een fraai fpeelwerk onlangs vercierd; zij heeft een, fpits en gaanderij, welke eerstdaags met eene ijzeren in plaats van eene vervallene fteenen balustrade zal omgeeven worden: in dezelve hangen drie klokken , onder welke een in grootte uitmunt: het kerkhof achter hetzelve word thans niet meer gebruikt , hebbende de ftad een ftuk gronds op den achterweg tot een nieuw kerkhof aangelegd. Aan de (f'alfche Gereformeerde gemeente , alhier, in 't jaar 16S4 opgericht is, Ktoor ilurgtmeestersn een Zaal in 't gasthuis ingeruimd, en te? A 3  6 DE NEDERLANDSCHE STAD- en GodsdienstoerTening gefchonken; thans hunne kerk in 't nieuwe ga«thuis nog niet voltooid z:jnde, verrichten zij hunnen godsdienst in de oefteningisal van het weeshuis: zij wordt door één' Predikant bediend. De Lutherfche gemeente is niet zeer talrijk, en verricht hunnen godsdienst in een' kleine kerk, weleer door de vereenigde Vlaamfche en Waterlandfche Doopsgezinden tot het zelve oogmerk gebruikt; deeze ten eenenmaale vervallen zijnde, is dezelve in 17^6 aan de Lutherfchen toegedaan, en ten d;en einde vernieuwd: zij wordt mede door één' Predikant bediend. De Poomfchen hebben hier twee kerkhuizen, de ééne gemeente volgt de (tellingen van janzenius cn heeft één' Pastoor, hunne kerk heeft de naam van het huis te Poon; de andere heeft een Pastoor en Kapellaan van de Dominicaner orde; deeze laaide is zeer talrijk, zo dat de kerk . fchoon reeds dikwijls, vergroot, nog veel te klein is: beide kerken zijn met een orgel voorzien. Het klein getal Jooden hebben een huis, tot een Synagoge bekwaam gemaakt, in bet Broersveld. Het St, Jacobs gasthuis ftaande op de hoogftraat, is veeleer dan de ftad gedicht; in den jaare 1286 fchonkenSchepenen, met goedvinden van florents van Henegouwen, aan het zelve een recht op het beste kleed der.poorteren, het zij zij binnen of huiten de ftad kwamen te derven; dit recht wordt nog onderhouden, en gemeenlijk voor een geringe fom afgekocht. Het nieuwe, nog niet geheel voltooide gasthuis, is prachtig, ria de Cormthifche orde gebouwo; het hoofdgebouw is de Franfche kerk , cn de zijvleugels de zaaien en vertrekken van het huis; het open plein tusfchen de zijvleugels en voor de kerk is door een ijzeren hek aan dehoogflraat geflooten,en dient tot een wandelplaats voor de oude I ie-en en zieken: in de kerk wordt door de Nederduitfche gereformeerden, geduurende den zomer, op zondag morgen vróegpredikatie gehouden; zij is met een orgel , aan de M alfchc gemeente behoorende, voorzien. .Het Weeshuis, in'den jaare 1605, op den achterweg, op de plaats van bet convent van Lüienthal, (een nobneklooster ' die ria de derde regel van st. franciscus leefden) gebouwd, rut, het voordcel eener loterij, is afgebroken, cn in 1779 geheel  DORP-BESCHRIJVER, (Schiedam) 7 „ieuw opgebouwd; fchoon niet zo prachtig als het gasthuis, oordeelcn&dcs kondigen, dat het van binnen beter aan teoog merkzijner ftichtinge voldoet; déza^ Eefchikt; achter het zelve is een groote tuin: m de kamer van Regenten is een fraai fchilderij, de vier Regenten en binnenvalervan 'thuis verbeeldende, in den jaare ! 7co ^ jan p\tijn genaamd, gefchildcrd: het getal der weezen en beftedelingen is omtrent honderd, het huis is met een toren en uurwerk voorzien. _ De Roomfchen hebben een wees-en arrn-huis op AsHoogUraat. Over de Groote kerk is een oude mamenhuis in de zestiende eeuw p-efticht door servaas p.eterz. Fabr. van de hoogwerf, tot onderhoud van twaalf oude behoeftige mannen thans kan men in het zelve voor een geringen pr.js zijn kos^ k°Bui"en de Quwerfchiefche poort ftond weleer het Leprooshuis, in 't laar 1758. in een fraai Proveniershuis veranderd: de buisjens ten getale van 35 zijn rondsom een tuin gebouwd, in welks midden een fraaje pomp ftaat, het huis neet een vermaaklijk uitzicht over de Schie en rijweg. Het Heffen van belois voert den naam naar den Snchter, is in 't jaar itfti gebouwd, voor ,0 behoeftige oude vrouwen, die hier, behalven vrije inwooning, eemge levensmiddeen-, turf, enjaarlijkseenkleinefommegelds genieten; de binnenp-aats is luchtig en met een' arduinftecnen pomp voorzien: in dc Krat,ej/IrflfltftaaneenigehuisjenS, dezelve voordeelen genietende-, en gemeenlijk het buitenhofjen genoemd. Het Pesthuis, in de Prinfefiraat, aangelegd in 1649, bevat twee ziekenzaalen, en wordt thans gebruikt voor beftedelingen van * armkamers; achter het zelve is een klein kerkhof, dienende thans tot een tuintjen voor de binnenmocder. In vroegere eeuwen had men hier ook een H.Geestbuis, waarin oude en jonge arme lieden hefteed en onderhouden werden, net ftondt cp den Raam en werd beftuurd door H. Geestmees- "^Ookhad men hier verfcheidene kloosters, als (behalven het Convent van Lilienthal) het St. Anna zusterhuis bij de tenjlraat, bewoond door Augustijner- nonnen, Bierhand gejcMK  g DE NEDERLANDSCHE STAD- es tot een Pesthuis, en in 1640 tot een vrouwe Verbeterhuis, zijnde thans van geen gebruik; ais ook achter de kerk een klooster, gedicht in 1414 aan st. ursula gewijd , en in 1429 afgebrand ; digte bij hetzelve een Bagijnhof, welke plaats dien naam nog heden heeft behouden. Ook is hier een klooster geweest van Kruisheren, welk fchijnt gedaan te hebben'tusfchen de Broèrvest en Broêrsveld, waarvan gemelde draaien hunnen naam waarschijnlijk bekomen hebben. Behalven de Diaconijen, heeft' men hier een Magiftraats armkamer, die de bedeeling in de Conlistorie kamer van de Groote kerk doet; de inrf wordt uitgedeeld in een huis op den Raam,wasa in ook de jeugd viermaalen 's weeks door de Predikanten in den Godsdienst wordt onderwezen. Onder de WERELDLIJKE GEBOUWEN Komt het Stadhuis in de eerde plaats voor: het zelve is op de groote markt, op de plaats van het oude (in 1604 afgebrand) in ■t jaar 1606 gebouwd; van buiten is het zeer aanzienlijk . in 1782 met harddeene fchuifraamen en borstweeringen voorzien; de voorgevel is met een dubbel bordes, in dezelve ftaat het wapen der ftad, en boven het zelve het Keizerlijke wapen, omhangen met de ridderorde van het gulde vlies, tusfchen twee colommen. Beneden hebben de militairen hunne hoofdwacht, en 's nachts waakt de fchutterij in de kamer van weesmeesteren; verders zijn er verlcheidene aanzienlijke vertrekken, ten gebruike der Coliegien; hoven is een oude gijzelkamer en crirriineele gevangenisde benedevertrekken zijn ten dienfte der Secretarij, wordende' in eene derzelve de ftads rekenkamer gehouden: voor het ftadhuis ftaan twee harddeenen Jantaarnpaalcn. De Beurs in 1786 aangelegd is een prachtig gebouw, naar de jonifche en Dorifche bouworde, en heeft door het wegkoopen. van huizen een aanzienlijke fomme gelds gekost, boven zijn rujme vertrekken, in dezelve, is, beneden bij den ingang, een klein eomptoir waarin boek van de markt van den moutwijn gehouden wordt, en de verkochte ftukken worden aangetekend, ai  DOR P-B ESCHR1JVER. (Schiedam.) $ wordt door vecleKooplieden bezocht, en is meteen torenen uurwerk voorzien. Tie Stads ot' StJoris Dode is een aanzienlijk huis, ftaande op da Schie, voor en acnter met een groot plein voorzien, zij is gebouw'd in het jaar 1742: in 1598 ftond reeds op dezelve plaats een ,oele, doch kleiner dan de tegenwoordige; zij wordt tot een Logement verhuurd, en heeft het voorrecht, dat aldaar alle publieke yerkoopingen van vaste goederen gehouden worden; de groote zaal is ten diende der Regeering, doch wordt aan Krijgsraad en Clasficaaie vergaderingen of maaltijden bijna altoos vergund: ook is er een kamer ten diende der dads heerlijkheden, gemeenlijk het Matltenesfe kamertjen genoemd; verder heeft men een civiie gijzelkamer voor fatfoenlijke lieden. De St. Sebastiaans of Handboogsdoelen ftond bij de Rotterdamfche poort, en is in 1610 reeds afgebroken. In't jaar 1346 fchonk Keizerin margaretha aan de ftad het voorrecht eener Latijnfchefchoole, zij wordt dooreen' Rector bediend, en daat onder het beduur van drie curatoren; het huis ten gebruike van den Reöor is vrij aanzienlijk in S734 opgetimmerd , en ftaat achter de kerk digt bij de Bank van Leening, deeze is hier gelijk in zeer veele fteden van een' ouden oorfpronk , men vindt van dezelve reeds gewag gemaakt in 1316, zij wordt, tc gelijk met een deftig woonhuis, door de ftad verpacht. In 1770 heeft de ftad in 't Bnirsveld een aanzienlijk ftads armfchool doen oprichten; en naast her zelve een naai en fpinJchool, waarin arme meisjes door een vrouw, op dads kosten, in 't r.aajen en fpinnen worden onderwezen. Het zogenaamde Uaauwe of vrouwen verbeterhuis ftaat op het nieuwwerk, en is een zeer fraai gebouw, met een toren en flaguurwerk voorzien; het behoort aan de ftad, die er Regenten en een' binnenvader over aanftelt: in vroegere tijden had men in het zelve aanzienlijke commisfaalen. Dc vischmarkt, ftaanae op de haven over de ftads kraan,\s niet onaartig vernieuwd, in 1730, en met wilde castanje-boomen beplant; zij heeft het recht, dat elk doorrijdende vischwagen één of twee vislchenvoor haar moet afgeeven: ieder burger kan aldaar mijnen. A 5  10 DENÈDERLANDSCHE STAD- m De ftads waag was eertijds onder het Hadhuis, thans vcfplaatst tegen de groote kerks toren; zij is in 1748 met een fraajen voorgevel vernieuwd. Verders heeft men er een yieescl.hal waar boven de Chirurgijns hunne gildekamer hebben; een beterhuis waar achter de fiads graan-ijk; een fraai zakkedraagers huisjen met een torentjen en luiklok voorzien, waartoe behooren 120 zakkedraagers; een ruim exercitiehuis, ten d;enfle der fchutterij, in 1775 gebouwd, met een coupel voor de Officieren-, en een groot plein, dient thans tot barakken voor de foldaaten. De ftads timmerwerf is bij de Vlaardinger Toert, en in het Frankenland heeft zij een kruidmagazijn. De fladheefc thans vier poorten, als de Ouwerfchiefche, waarboven een civiele gevangenis, die voor de foldaaten tot een Provoost gebruikt wordt, met een torentjen en flaguurwerk voorzien; deRotterdamfcke; de Vlaarding[che, gebouwd in 1580, vernieuwd in 1719; en de Ketelpoort, in 1725 mede geheel vernieuwd: de Hoofd- of Frouwe-poort is toegemetfeld, en in een woning voor den fluiswachter veranderd. Ook beeft zij drie fluizen, degrootfle is op den'dam, in 1778 niet ver van de oude, die men zegt in 't jaar 1311 gegraven te zijn, aangelegd; men roemt haar als de voortrefiëlijkfte die in ons Land gevonden wordt, en heeft de ftad, zo door het wegkoopen van aanzienlijke huizen, als anderzins, een aanmerkelijke fom gekost; bij het graaven heeft men een gemetfelde doortogt, en zelfs een anker met een touw gevonden: ook heeft men er een menigte zogenaamde Jacobas kannetjens, dolken, penningen enz. uitgehaald; op het hoofd heeft men mede een fchoone fluis, en een bij de Rotterdamfch» poort: door middel deczer fluizen is Schiedam zodanig voor hooge vloeden beveiligd, dat die van Rotterdam, meermaals, een aanzienlijke premie beloofd hebben, aan hem, die hunne ftad even eens voor©verftrcomiEgen konde behoeden. REGEERING. Dezelve beflaat uit 24 Vroedfchappen, één Baljuw, Schout, drie Bursemeesteren, en zeven Schepenen; ook heeft zij cea  DOR P-B ESCHRTJVER. (Schiedam.') ti Penfionaris en twee Secretarisfen. Het getal der Vroedfehappe» is bij verfcheidene oftrooien dan eens vermeerderd, en dan weder verminderd, tot het in 1748 "P 24 bepaald is: zij behooren te zijn, van de redelijkfte, regtvaardigfte, rijlfte, verjlandigfle en vreedzaamlte poorters; lief hebbers van het vaderland, belijdenis doende van den Gereformeerden godsdienst. Ingevolge het privilegie van Henc" philips van eourgondie, hadden zij het recht, om "bij aflijvigheid of vertrek een ander te kiezen, doch fedèrt 7748 worden zij door den Stadhouder uit een door hun gemaakt drietal gekooren. De Baljuw had eertijds de aanftelling van Burgemeesteren, Schepenen én Theiaurièrs, doch in 146.-! maakte hij een verdrag met de Vroedfch&ppen dat zij de Burgemeesteren, en hij de Schcpens uit een door hun gemaakt drietal zoude kiezen: ledert de ftai in 1576 het Baljuw- en Schouts-amt van de Staaten van Holland gekocht heeft, wordt hij door de \ roedfehap voor den tijd van drie jaaren aancefteld. De Burgemeesteren waren eertijds twee in getal, en plagten door de roedfehap te worden aangefteld; in 1650 werd hun geral tot drie vermeerderd, cn in 1748 de EJedie uit een dubbel getal aan den Prins van Oranje opgedragen. Schepenen zijn zeven in getal, en werden eertijds door den Baljuw, naderhand door de Vroedfchap, thans door den Stadhouder uit een dubbel getal geëligeerd : het co'legie van «-e *«M» aancefteld uit Schout, Burgemeesteren en Schepenen. De Magiftraatsbeftelling plagt te zyn oP den 3 Nov. doch is m 1650 op den 30 April bepaald. , Dz Weeskamer \s ingefteld in 1579 z'j wordt beftuurd, door 3 Weesmeesterep, die daags na de Magiftraats verandering door de Wet te gelijk met de Regenten der Godshuizen worden aangefteld of gecontinueerd: ook heeft zü een Secretaris die om de drie jaaren'door de Vroedfchap, en een fubjlitut Secretaris, die door Burgemeesteren wordt aangefteld. _ De Itegeering committeert om de drie jaaren een Lid in de rekenkamer , en 'in Gecommitteerde Raaden: en jaarlijks in den Raad ter Admiraliteit op dc Maze: ook is zij een der vier fteden waar asm het beftuur over de groote visfeherij is toevertrouwdeen der  12 DE NEDERLANDSCHE STAD-in Hoogheemraaden van Schieland moet ook in Schiedam woonachtig zijn. VOORRECHTEN en BEZITTINGEN. De ftad is door verfcheidene Graaven met bijzondere Voorrechten befchonken, wij zuilen de voornaamften kortlijk opnoemen. Graaf flor es en zijne Moei a lei da verleende haar 1270 het recht eener jaarmarkt, en nog in 't zelve jaar vrijheid van zijne tollen te Ammers, Niema?isvrien, Moerdrecht, Dubbelmonde» Dordrecht. Geervliet en Striemunde. In 1339 verkregen zij van willem van Henegouwen de bier-accijns, de waag, de penningmaat, korenmaat, en (luis. In 1346 van Keizerin margaretha, dat een Poorter wegens doodflag niet meer verbeuren zoude, dan zijn lijf en de helft van zijn goed; in 1390 van albrecht in erfpacht, den overtogt met de windafe en *t fcrode geld: in 't zelve jaar van denzei ven het klerk-en bode-ambacht, de fchool, kosterij, het recht om vijftig gaarden in de Maas mogen rechten, en 300 roeden buiten de poorten te mogen bannen: in 1395werd zij vrij verklaard van 't ftapelrecbt te Dordrecht: in 1495 verkreeg zij van maxi mi li aan hooge en laage jurisdidie in het Franken land , en vijf jaaren daar na het recht van exue. De Heerlijkheden der ftad zijn de volgende: Oud en Nieuw Mathenesfe welke laatfie hooge enlaagejurisdiöie heeft, Nieuwland, Kortland en V Graveland: ook heeft zij van de Staaten van Holland in den Lande van Puiten gekocht in 1731, de Heeilijkheden van Hoogvliet, Pernis en Poortugahl voor ƒ; 7,000; en in 1739 die van Lokhor/Ierland of Oud en Nieuw Engeland] Langebakkersoord en Drijffelsbroek voor ƒ38,000. GILDENS en SCHUTTER IJ. De Gilden», onder welken het Branders Gild het voornaam.  DOR P-B ESCHRIJVER. (Schiedam.") IS De Schutterij beftaat thans uit 600'man, die in 4 vaandels verdeeld zijn, en federt 1787 onder het bevel ftaan van een' Golonel uit de Regeering, en verdere Burger Officieren: zie desaangaande verder Bladz. 16. BEZIGHEDEN en VERMAAKEN. Voorheen beftond de ftad bijna alleen van de haringvisfeherij, die thans alhier ten eenenmaale te niete is gegaan, de vrouwen breidden netten, of fponnen in de baanen, ook had men er verfcheide tijkwerkers. De zuinigheid en arbeidzaamheid der Schiedammers gaf toen ftof tot fpreekwoorden en fcbimpnaamen > als praaien en breien zeggen de Schiedammers, en Schiedammetje Droogbreed enz. Thans bloeit de koornwijnftookerij, en door deezen de handel inzonderheid in graanen en kooien: het getal der branderijen is thans 210, die elk met twee ketels daags ruim iS lasten graan verftooken, waarvan 175 ('tukken of omtrent 31,000 ankers moutwijn gemaakt worden: hiertoe worden bijna 160 hoeden fteenkoolen gebruikt, terwijl van de fpoeling in de zomer meer dan 30,000 varkens kunnen gemest worden. Men rekent, dat de branderijen alleen aan impost en ronde-maat op de kooien en graanen meer dan 210,000 guldens jaarlijks aan 't Land opbrengen; terwijl de ftad alleen aan penningmaat en impost op de kooien bijna ƒ 45,000 heeft. Ten dienst der branderijen zijn er isfteenen windmolens en een watermolen: ook beloopt het getal der mouterijen thans ruim 40. Vervolgends heeft men 2 bakkers- 2 zaag en één fnuifmolen, één bierbrouwerij, azijnmakerij, witloodmolen, ééne groote en zeer veele kleine lijnbaanen. De kopermolen en plateelbakkerij benevens een zeildoek weverij die men hier had opgericht, zijn niet gedaagd. Ten vermaake der inwooners heeft men op 't nieuwwerk een plantaadjen, die zeer bevallig met flinger en andere laanen is aangelegd, de wandelingen hier door naar het hoofd, in 't Bankenland enz. als ook naar eenige herbergen buiten de ftad (onder welke de vijf fluizen, halverwege Flaarding, een verrukkend uit»  14 DE NEDERLANDSCHE STAD- en zigt heeft) benevens 's winters eenige Sociëteiten, zijn tot nog toe bijna de eenige uitfpanningen ; het is echter te wenfchen en te verwachten, dar de aanhoudende welvaart den finaak voor de fchoone kunlten en wetenfchappen ook hier ter ftede zal opwakkeren. GESCHIEDENISSEN. Veelmaals had Schiedam gefchil over het grondgebied met de Heeren van Mathene.fe; ook fchijnt zij eertijds meer dan éénen eigenaar gehad te hebben; want in t;,56 verkocht willem van beieren de helft in 7 morgen lands gelegen binnen der ftede veste; in 13-59 ftond Dirk van wassenaar af van alle rechten antalling, die hij en zijne voorvaders daar in plagtente hebben In i3'02 wierd door jan den tweeden een leger binnen Schiedam verzameld; en in 1303 hielpen de Schiedammers, door hunne vrouwen kloekmoedig bijgedaan, de Vlamingen verdrijven: in 1417 deed vrouw ja co ba Schiedam verfterken, en met krijgsvolk bezetten: in den Hoekjehen en Kabbeljaauwfchen oorlog hield Schiedam de zijde van maximiliaan: in 14^8 fmeedden de Hoekjehen, die onder fhans van brederode, Rotterdam inhielden, een* aanflag om de ftad bij Verraad inter.eemen; dat echter, door dien de aanval der omgekochte krijgsknechten één uur te vroeg gefchiedde, en de hier in bezetting liggende poorters van Haarlem. Leiden, Delft en Amftddam z\g dapper verkeerden, mislukte. In 't laatstgemelde jaar leb >nk Keizer maximiliaan aan Amfteldam, hier ter ftede, het voorrecht om de Roomsch koninglijke kroon boven het wapen te voeren. In 1495 verkreeg de ftad van m aximil i a a n het recht van hooge en laage jurisdictie in 't Frankenland, even als hetzelve binnen de ftad werd uitgeoefend. In 1560 werd salomon van der houven, Bailluw der ftad, om den godsdienst van zijn amt ontzet; die echter na een zevenjaarige gevangenis, onder lumei den Briel hielp bemagtigen, en naderhand Baliuw van den Haag werd. In 1572 ligte ïoledo de Spaanfche bezetting uit Schiedam, waardoor de ftad van zelve aan's Prinfcn zijde overging.  DORP-BESCHRIJVER. (Schiedam-) 15 1111576 kochten Burgemeesteren voor een zekere Ibmme gelds van de Staten van Bolland de ftads Bailuagie, benevens de jaartollen van de varken-en paarden-markt. In 1585 werden vijf vrouwsperfoonen wegens toverij ter dood' gevonnisd , waarvan twee levendig verbrand, twee anderen eerst geworgd werden, en de laatfte zig in de gevangenis om het leven bragt; beter liep het in 1592 at, met ma*ijtje arends die, mede van toveiij befchuldigd, ter dood veroordeeld werd; welk vonnis door den Hoogen Raad vernietigd werd, en deBailluw m. w. van wel hou k benevens den Procureur Generaal in de kosten verwezen. In 1586 nam de ftad om zig voor het verraad van lei cester te behoeden, honderd man Waardgelden in haar' dienst: in 1384 protesteerde zij met Amfteldam tegen de werving van 16000 man krijgstroepen.' In de oproeren van 1672 en 1748 heeft de ftad mede haar dee! gehad: in de jongstledene trouNes hield &7«"«todePatriotfche zijde, waarom de burgerij na de omwenteling niet weinig heeft moeten lijden — waarvan wij niet meer zullen zeggen; aangezien de geëerde Zender deezer befchrijving van Schiedam, desaangaande het zwijgen verkiest. Intusfchen kunnen wij niet voorbij aantetekenen dat ook Schiedam, als andere fteden, in 1782. den Prins Erfftadhouder deed weeten , hoe zij eenè fchikking gemaakt had, waardoor ieder lid van de Regcering, volgends de balans van eene wettige evenredigheid , en wel naar tourbeurten, het genot zou komen te erlangen , van alle die douceurs en beneficiën, die aan het corps der Regeeringe vastgehecht, of daartoe betrekkelijk waren; „ zonder dat zijne Doorl. Hoogh. zig in het vervolg zoude be„ hoeven te fatigueeren, of zig in Hoogsrdeszelfs gewigtige be„ zighedeh te zien interrumpeeren , door het ontvangen van folli„ citatiën, ot" 't geeven van recommandatiën. ten behoeve van ee-„ nige hunner medeleden." Ten volgende jaare arbeidde Schiedam ter inftandhoiidinge van haar Vaderlandsch ontwerp, om naamlijk geene vreemdelin-. gen te admitteeren in nationaale regimenten ter repartitie van haare provincie ftaande; vervolgends om geene politieke armen of bedieningen te geeven, dan aan inborelingen der zeven vereénigde Provinciën, of der Genéraliteits Landen, en de résfor-  i* DE NED. STAD- in DORP-BÈSCHRIJV. (Schiedam.) ten van dien — Zijne Hoogh. deed daarop eene propofitie, om nog verder'te gaan, en de gezegde armen, enz niet te geeven dan aan ledemaaten van de waare Gereformeerde Christelijke kerke. Toen onlangs de zucht tot den wapenhandel door geheel het Land heerschte, oefende de Schiedamfche Schutterij zig daarin zo fterk, dat zij zelfs van de militairen bewonderd werden; men lag ter deezer ftede ook een vrij.corps aan, onder handtekening van in tijde van nood, ten dienfie van Stad en Land te zullen uittrekken, gelijk zulks ook gefchiedde b.j gelegenheid van de plundering in Oud-Beiërland, waarvan wij in ons blad over Dord reeds gefproken hebben: wind en tij deeden de Schiedammers te laat komen; de dappere Dortenaaren hadden de lauweren reeds geplukt, echter hebben de Schiedammers deezen afgelcst, en ee. nigen tijd aldaar post gehouden:met de algemeere omwenteling, zijn zij mede ontwapend en op wachtgeld gelteld. 8 IJ ZONDER HEDEN; Onder de bovengemelde gebouwen, inzonderheid de beurs en het gasthuis, benevens dé Huizen; verders heeft men buiten da ' Overfchiefche poort, de ruïne van het huis te Mathenesfe, van ouds hethuis teRiviere; en den burg waar van de tuin tot een Jooden kerkhof gebruikt wordt: een weinig verder bij de heer.ijkheid Starrenhurg heeft men een' muur van het Huis te Spangen, in de Hoekfche en Kabheljaauwfcfie tijden verwoest. REISGELEGEIS HEDEN en POST EN. Maandag, Woensdag, Donderdag, Vrijdagen Saturdag vaaren er 3 pakfchuitep op Rotterdam, Dingsdag 4, en Zondags één; op Delft alle dagen 1, doch Zondags één; alle weeken 1 op Leiden, en 4 op Amfteldam, naamlijk Dingsdag, Donderdag, Vrijdag en Saturdag: alle dagen pasfeert de postwagen, van Maaslandjluis op Rotterdam, heen en weder: verder vindt men er verfcheidene reisgelegenheden op al'e de vournaamlle (leden der Republiek, 's avonds ten 6 uuren kan men de brieven op alle plaatfen afzenden. LOGEMENTEN. De Doelen en de Hollandfche Tuin, of het Koffijhuis. Van minderen rang. De Goude Wagen, Vifcherij, Keizerskroon en het Hof van Brusfel. Uitfpanningen of Stalmeesters. De beide eerstgemelde logementen.  "Was'!aangenaam engroiirt DELFTSHAVEN , Een voorwierp Tan «Le «unit tlerl^iiei^anilftieGraaven , Twas't ©oI-vajiGisiirles (öiuisl'.iaworwien t een blo ex irfen© Voorfpelde deezen hein, den zeefchrik van Delfshaven, Die 't al ve overt wat Wessindisn kan'graaven: 't Vereenigt Neérland vrees voortaan voor geen beleg ; tilippus ligt in zwym en heeft den doodileek weg. Een beknopt verhaal van zyne onnavolghaare bedryven luid: dus: < Deeze voortrefTelyke zeeheld, te Delfshaven, uit een  B O R P . B E S C H R Y V E R. (Delftshaven.) ? „ .burger-geflacht geboren, hechtte, door zyne onverfchrokkene daaden, eenen fchakel aan den keten onzer dierbaas, re vryheid: m het j:.ar 1624 werd hy met een vloot, naar „ Angola gezonden, en richtte aldaar groote verwoestingen. „ aan, gelyk ook op de Ckaribifche Eilanden; ook behaalde. „ hy groote voordeelen in de Noordzee, en op dê kusten „ van Afrisaea Atwrica, die zeer aanzienlyk waren: in't jaat „ 1627 behaalde hy eene overwinning op.dg Spanjaarden, l, welke zynen naam by het nagedacht onftervelyk maakte:, i hy was in het voorgaande jaar 1626, met agt groote en „ vyf kleine Schepen uitgelopen; tot tweemaalen toe zag „ hy onder weg de zilvervloot, maar vond zig te zwak Oir* „ dezelve te belpringen, zo dat hy naar de kusten van Af„ rica zeilde om zig te ververfchen en zoet water optedoen; ,, van daar zeilde hy naar Brazil, en nam orlder weg een „ Portugeefchen Slaavenhaalder met 300 negers; yervolgends „ kwam by in 't begin van Mei in de baai van Alle Heill: „ gen, voor het kasteel van st akthohio , alwaar hy na „ een hevig gevecht, zeer veel voordeelen behaalde, op de. ,, vyandlyi.e Schepen, ten getale van 26 aldaar geankerd , ,, welken alle op één na in den brand geftoken werden*. hy veroverde op dien togt nog verfcheide andere Schepen» „ welk voordeel wy met ftilzwygen voörbygaan, om de gt« „ wigtigften van allen aanteftippen - hy werd, nasl|tjk«l „ het volgende jaar ,met 24 Schepen naar Zee gezon-.eii, eh „ als Admiraal van dat EsquaJer aangefteld: hy liep dèö ib „ Mei uit Texel, om , ware het mogelyk. de zilvervlootaari„ toasten en te veroveren, het geen Spanje een gevoelige „ neep kon toebrengen, door dien dat Ryk toenmaals zeer ge„ breit aan geld had: een zyner. Schepen, een klein Spaansch„ Schip genomen hebbende, yerftond de Hollanifche Adrht,, raai door hetzelve, dat de lang verwachte'Vloot weldra. , ftond-optedaagen, en den Hollanderen niet zoude kannen 1 ontsnappen; op den 9 September werden er.:io zeilen ge* A 4  * DE NEDERLANDSCHE STAD- ek zien, die piet hein deed aantasten, en in een korten tyd ,, vermeesteren: omtrent den middag zagen zy nog 8 of g „ groote Schepen, 3 pf 4 mylen van hun af: de Hollandjche „ Admiraal zettede alle zeilen by om dezelve intehaalen; „ maar de Spaanfchen befloten terug te kecren en de kust te „ behouden, gelyk hun zulks, ondanks de vlyt der Hollan„ deren gelukte: zy liepen in de baai Matanka, alwaar zy de „ Galjoenen op ftrand zetteden, die den volgenden dag door „ de Hollanders zo fel befchoten werden, dat zy zig overga" „ ven: alle de Spaanfche Schepen wajen zo verbazend vol geladen, dat zy hun gefchut niet konden gebruiken, 'zy „ werJen voor een groot gedeelte ontladen, 4 galjoenen, „ en een nagelnieuw Koopvaardyfchip werden mede geno,, men: de overigen verbrand, en de vyandjyke equipagie „ aan land gezet, en aan dezelve de vryheid gefphonken: „ met deeze tpuic zeilde de zeeheld naar Holland, alwaar hy, na eenige ftormen te hebben doorgeüaan, in b(_hou„ den haven aankwam, hebbende zo in ondeifcheidene ge„ vechten, als door ziekte niet meer dan 150 mannen ver,, Ioren, terwyl het veroverdzilver, goud, enandeiekoop- goederen meer dan elf millioenen//ö//anorpas-, feerénde wagens, een zeker gedeelte moeten algeeven, ten einde die by den aiflag verkocht worden.  ja DE NEDERLANDSCHE STAD-bn r* Het zakkedraagers huisjen , meestal de kraan genaamd, om dat in hetzelve een groote val- of fchotdeur, tot de fluis behoorende gevonden wordt, en door middel van raderen wordt Opgewonden, als ook een raam met vyf fchooten, geeft een zeer goed aanzien, te meer daar op hetzelve een torentjen en klok geplaatst is — dit gebouw dient ook ter gevaDgenisfe der geenen die zig aan ongeregeldheden fchuldig gemaakt hebben, en welken, indien hun misdryf zulks medebrengt, van daar naar Deljt overgevoerd worden , om aldaar hunne ftraf te ontvangen — in dit zelfde huisjen wordt ook, des winters, de burger - nachtwacht gehouden. In den jaare 1768, lag de Regeering er een Bank van Leening aan, die zo ongemeen groot en fraai gemaakt is; dat hy ten minften 40,000 guldens heeft gekost, zy Helde er eenen Bankkier in aan , onder opzicht van de Redering zJve; dau zulks was van flechte gevolge; want in weinige jaaren had die Bankkier zig zo fchoon weeten te bedienen van het ftads bankgeld , dat de Regeering uegreep het voor zig beter te zyn, geheel daarvan aftezien: de bank is derhaiven in 1790 verkocht voor eene aanzienlyke fom; %n de eigenaar heeit tr vervolgends eene brandcry van gemaakt. De Ambachtslieden, en alle ande en, voor. zo verre die ender etnig gild betrokken kunnen worden, behooren allen onder de Reipe&ive Delfjche gilden, en betaalen derhaiven, even als de Deivenaars, aan dezelven hun jaarlykt gilde-of contributie geld, terwyl ieder, Baas of Meester in eenig ambacht, of handwerk willende worden, ook gehouden is, dezjelfdé proeven, als die van Delft te doen. ? Deeze heiraat thans uit 240 man, die verdeeld zyn,in vyttien rotten, ieder beftaande, behalven den Officier, en Onderofficier uit 14 gemeene Schutters, en ftaande ondtr het bevel van een' Capitein, een' Lieutenant, een' Vendrig, vier Sergeanten, en agt Corporaals. In den jaare 17S5 en 1786 , verzamelden zig eenige dier Schutters, tot een byzonder rot , dat het Capiteins rot genaamd werd., om fiat het Ly/.onderlyk ftond onder den Capitein F. ii. 1'casooiss , Lid. van de Oeconcniifchen.. tak tc Hén~ G l L D E N S. SCHUTTER Y.  DORP-BESCHRYVER.' (Delftshaven.) IS hm: deeze lieden oefenden zig in de nieuwe exercitie, en groeide wel dra tot een gezelfchap van 50 man fterk aan: het had ten zinfpreuke Pro mes et focis; deezen zyn vervolgends uitgetrokken naar Utrecht en Gaardingen : eenige zyn ook in 't vliegende legertje geweest: by de beruchte omkeering van zaaken zyn zy allen ontwapend, en vry vari wachtgeld gefield. REGEERING. Delftshaven, zo als gezegd is, een gedeelte der Stad Delft uitmakende wordt door de Regeering dier Stad geheel beftuurd; dan deeze in den i'aare 1725 begrypende dat het in veele opzigten noodig was, dat *er eenige bewindvoerende Perfoonen werden verkooren om , by fpoedig opkomende gevallen befchikkingen te kunnen maaken, vonden goed vier, uit de gegoedfte, en vreedzaamfte Burgeren aanteltel» len die de naam, of titul van Commisfarisfen van de wetdef Stad Delft droegen , terwyl de Stads Castelein voorheen Stads Rentmeester genoemd, die hier, als eerfte nmtenaar verfcheide posten bekleedt, als vyfde Cómmisfiris, ad vi~ tem, werd aangefteld en welke Commisfarisfen vier maal in het jaar eenen Rechtdag houden, waatby één uit de wet vari Delft prefuleert. Buitengewoone rechtdagen mogen te Delftshaven, zonder kennis Van meergemelde Leden van de wet niet aangelegd worden, behalven over kleine zaaken die geen uitftelkunnen lyden, over welken de eerfte Commisfaris Vergadering mag beleggen: Commisfarisfen geeven op de rechtdagen verlof om te Delftshaven te mogen woonen, neemen nieuwe Schutters aan, en beëedigen dezelveu: ook begeeven zyde amteri in de Schuttery, en tot rietwerk der brandfpuiten : nog ftaan zy over de bevestiging der huwelyken buiten de kerk, enz., van de boedels, te Delftshaven vallende, en in welken onmondige kinderen Zyn , houden Commisfarisfen aantekening; zo de weeskamer niet uitgefloten is , en da boedel naar waarlchynelykheid 2000 guldens of meer beloopen zal, moeten zy die aan de weeskamer te Delft wyZeft; doch geringer boedels, volgends ordonnantie op de weeskamer, zeiven redden: Commisfarisfen hebben, geduuremle hunnen dienst ram; voor alle de inwooners van Delftshaven. en zitting in de bank der Leden van de Regeering in d<; kerk; ook zyn zy vry van wachten en ftads eïteynzen. ! Sedert de revoltie heeft Delftshaven getracht zig van Delft  i* NEDERLANDSCHÊ STAD- ïh aftefckeuren, fiellende ten dien einde aan een Batlluw, , Schout , Schepenen , Secretaris; en verdere leden zo vari criiiiineele als civile juftitie : dan deezfe.zaak hangt by . Bolland nog in deliberatie. BEZIGHEDEN. In vroeger tyd beftond deeze plaats, zo als bereids gezegd Is, voornaamlyk, en genoegzaam alléén van de Haringvisfchery, fchoon dè vaart op Groenland, echter dok niet wordt .'■iiitgeflooten, dan', deeze voornaatne tak van negotie, thans genoegzaam geheel geknakt zynde, hoewel dezelve zederc korten tyd weder eenigzins fchynt te herleven, maaken thans de koofnwyn-bfanderyen en kolenhandel , het voornaamst beftaan der meeste Inwooneren uit, vermits derzelver getal •tegenwoordig met de dubbelde Stookeryen daar onder gerekend , reeds 34 bedraagt, welk getal waarfchynelyk nog .ftaat vermeerdert te worden, en die dus te zamen genomen jaarlyks eene aanmerkelyke fom in 's Lands casfa opbrengen: .ér wordt te Delftshaven naar'evenredigheid van het getal der Branderyen, meer gist gewonnen dan te Schiedam, men rekent 13000 ft 's weeks, die voor een goed gedeelte te Amflelidam gebruikt wordt: 60 last rogge per 25 last mout, en ico hoed kooien, geevende 2500 ankers genever; voeg hier by .3100 vaten fpoeling voor varkens en koejen. Ten dienst dier Stbkeryen vind men hier drie fteenén Windmolens , waarby eerlang nog een tierde ftaat ge.bouwd te worden, en welken alléén dienen tot het maaien van Mout en Rogge, tot dezelve trafiqüen benodigd. Vervolgends heeft men een koren, een zaagmolen, een papiermolen, twee zeer vermaarde zoutketen, zamen van .agt zoutpennen, en twee groote Lynbaanen, als mede zeer greote Scheeps-werven. GESCHIEDENISSEN De Hoekfehen, onder Jonkheer frans van brederods , in den iaare 1488, Rotterdam ingenomen hebbende, trokken naar Delftshaven, en maakten deeze plaats mede ten prooje hunner woede; zy legden dezelve naamlyk geheel in de asfehe; zc werd echter weldra weder opgebouwd — in 1572 hadden de Watergeuzen zig, na 't inneemen van den Briel, te Delftshaven nedergezet; doch de Spanjaards kwamen, onder bevél van bossu, de plaats, by nacht, uit Rotterdam overvallen, en  DORP-BESCBRYVER. (Delftshaven.) 15 richtten er grouwelyke wreedheden aan. By brieven van deu 29 luly des volgende jaars, kregen die van Delftshaven van den Hove van Holland bevel, óm de plaats, met allen vlyt, vast en fterk te nraaken: wat het gevolg hiervan geweest zy, Vinden wy niet aangetekend; ook niet wat deel de plaats na gemelde tyd in de algeméene omftandigheden van den Lande gehad heeft; wat zy in 1775 van den zwaaien vloed, toen gewoed hebbende, heeft moeten lydea, hebben wy boven (bladz, 1.) reeds aangetekend: aanmerkelyk is het volgende , by deeze gelegenheid gebeurd : een groote Schiedammer Scholfchui't kwam van daar over den dyk dry ven, Riet vervolgends zo geweldig tegen een tuinhuis aan dat hetzelve geheel verbreifeld werd; voords dreef de fchuit tot in een vruchtboom, tusfchen de takken van welken hy bleet zitten, en is naderhand niet dan met gtoote moeite, *C geen ligt te begrypen is, over het ys, dat toen by geluk vry fterk was, van daar en weder in de Maas gebragt; zynde een afitand van ten minden 600 roeden. — in de jongstledene troubies heeft Delftshaven mede eenig deel genomen, gelyk reeds gebleken is: by de omwenteling van 1787 is er niet geplonderd; echter dorst de Manh. Captein ruRsoons, boven reeds geméld, het niet waagen aldaar te blyVen, maar vertrok niet zyn Neef naar Frankryk. BYZONDERHEDEN. De gebouwen en fluis, hier voor befchreven, verdienen gekerlyk bezocht te worden: de Reiziger vraage voords ook naar het huis waarin piet hein, (zie hier voor) geboren werd, hy befchouwe het, en zegehe 'smans nagedachtenis. REISGELE GEN HEDEN en POSTEN. Een aantal Beurtfchepen, te veel om in dit kórt bedek te worden opgenoemd, pasfeeren dagelyks van en naar Delft, 's Haage en LeydM, door deeze haven, waar door men menigvuldige gelegenheden heeft óm naar diverfe ftedéh te reizen: alle dagen vaart ooit van hier des morgens een markfchuit op Delft, en 'savonds vari daar terug, terwyl het nab/ gelegen Overfchie, waardoor alle uuren de trekfchtiiten van Delft op Rotterdam, en öök van Rotterdam op Delft pasfeeren , overvloedige gelegenheid verfchaft, om naar de binnenfteden te kunnen vaaien: ook pasfeeren (althans in  16 DE NEDÈRL. STAD en DORP BES. (Delftshaven.) den zomer) hier alle dagen de Postwagens van Rotterdam op Vlaardingen en Maasfluis heen en wedet, en kan men naar alle plaatzen van hier brieven afzenden, mits die 's avonds vr5fjr,"zes uuren aan 't Postcomptoif bezorgd zyB. LOGEMENTEN. De reeds lang vermaarde Herbergen het Melkmeisjen en de Vergul k Zwaan, ("eene uitfpanning,) . de eerfte in de zogenaamde Kolk , by de Sluis, en de Iaatfte op deri Schielandfchen dyk, mede by de Sluis (taande, zyn zeer gefcbikte en fatzoenlyke Logementen, en ftaan byzonder gelegen voor de geenen die met Scheepen doorpasfeeren, en zomtyds , uit hoofde van contrariewinden , of onvaarbaar weêr, moeten blyven liggen; van mindere rang vindt men een groot getal herbergen, die ook in hunne clasfe tot logementen dienen, Er is mede nog een ftalmeester, die allerleie foorten van ïytuig vethuurt.  bxvöeg-sejl O P ï delishaveb', RAAKENDE DE AMBACHTSHEERELYKHE1D ^/^LIs men den dyk van Rotterdam afwandelt, naar DelftH haven, ontmoet men , omtrent ten halven wege gekomen zynde, een buurtjen, beftaande uit eenige huizen by elkander gebouwd, zynde hetzelve bekend onder den naam var? Schoond?tlo. De LIGGING Van deeze buurt , welke in haar geheelen bevang ook den naam van Ambachtsheerelykheid draagt, is in het Hoogheemraadfehap van Schieland, paaiende ten noordwesten aan Beukelsdyk, en ten noordoosten aan Oost- enWest-Blommersdyk, genaamd Kool; ten zuidwesten heeft men aldaar den Maasdyk, en ten zuidoosten ftrekt de Ambachtsheerelykheid tot aan Delftshaven. Over het algemeen is de ligging van het Ambacht zee« A  S DE NEDERLANDSCHE STAD- eh aangenaam , door de verrukkelykc wandel- en ry-wegen welken er gevonden worden; behalven den ftraks genoemden dyk die van Rotterdam naar Delftshaven loopt, heeft men er den zogeraamden binnenweg, liggende rondsom tusfchen fchoone weilanden, en loopende langs dé ruïne van de gewe?ene kerk of capel , zo dat een wandelaar vari ^Rotterdam afkomende, naamlykde Schiedamfche poort uit, e« langs den dyk gaande, tot aan Schoonderlo , voords terug' Jangs den binnenweg, de Delftshavenfche poort weder in, het genoegen van land- en water-gezichten heeft, en irj één uur wandelens, weder te Rotterdam kan weezen, NAAMSOORSPRONG, Wat deezen betreft, wy hebben er niets van kunnen onf>' dekken, het welk voor voldoende gehouden zoude kunnen gorden ; ook de gisfingen desaangaande zyn weinigen —i zeker is het ondertusfchen dat de Ambachtsheerelykheid van Biet ouder datum is dan Delftshaven zelve, zo als de reeds gemelde ruïne van de gewezene kerk of capel, aldaar nog voor handen, duidelyk aanwyst. Van de stichting van Schoonderlo, kan intusfchen mede, jliets met zekerheid gezegd worden — van de GROOTTE, Die niet zeer aanmerkelyk is weet men meer — op een oud manufcript vindt men voor hetzelve aangetekend 249 morgen 45 roeden, op welke grootte het in den jaare 1731 mede ftaat aangetekend; hiervoor werd van ouds betaald, a^in jaaïlykfche verponding eene fomma van I6pi ponden IS fchellingén en 3 deniers — in den jaare 1632 ftondei^ ander geheel deeze Ambachtsheerelykheid flechts 48 huizen }  DORP-B ESCHRY VER. (Schoonderlo.') % fa 1732 beliep dat getal 55 en a molens — by de. jongstte» dene volkstelling, in I79S, werd het getal der bewooners. bevonden te weezen 34.3 zielen, waaruit is optemaaken, daê het getal der huizen federt 173a gcenzins is verminderd. Het W A F E N, Van Schoonderlo, is hetzelfde, als dat de ftad Delft, eS Delftshaven voert. kerklyke gebouwen zyn alhier geheel niet voorhanden <*• Schoonderlo behoort kerklyk onder Delftshaven voornoemd —t Reeds vóór den jaare 1416 of 1417? moet naa«alle waar* fchynelykheid de kerk, indeezen AmbacVtegeftaanhebbende, verlaten weezen, en federt is er geene andere kerk gebouwds het welk zekerlyk ook geoordeeld is niet noodig geweest, te zyn, om reden Van den nabygelegenheid van de Amfcachtshe.erelykheid aan Delftshaven. Wat de reden is dat de Capel van Schoonderlo verlaten is geworden , zo als de Schryvers van den Tegenwotrdigen Staat, van Holland, Deel 7, Bladz. 20, zig uitdrukken, is nitfc gemaklyk te gisfen -— Hefst zouden wy willen denken, dat het gebouw in diepen verval gekomen was, en de beurs des Ambachts niet toereikende geweest is, om fpoedig genoeg de noodige reparatiën daaraan te kunnen doen, waar door het derhaiven, van tyd tot tyd meer vervallende, ein-delyk tot een ruïne is geworden, zö dat de noodzaakelykheid daar was om het gebouw verder geheel aan zyn noodlot overtelaaten — daarna, het genoegzaam getal van pennin-, gen bekomen hebbende, aal men zeer waarfchynelyk hebben verkozen , liever een kerk te Delftshaven, als naait by j„ u™i,„„!,foi,nor«i,Ti-t,n gebouwd, dat naar deszelfs (lichter den naam voert van Ilufjen van Koker WERELDLIJKE GEBOUWEN. Veels aanzienlijke wereldlijke gebouwen worden in Rotter dim gevonden,- wij zullen van dezelven aantekenen zo veel ons bellek toelaat, en voor den Reiziger genoeg is om dezelven te lee. ren kennen. 't Stadhuis is het eerfte dat ons hier voorkomt: het zelve ftaat op de Hoogftraaf, \ is een oud geoouw, hebbende eenen opgang van twintig fteenen trappen, met vier leeuwen vercierd; het gebouw pronkt met eenen fpitfen toren; deezen ftond weleer op zig zeiven ter zijde van den opgang; doch werd in den jaare ÏÖ07 met een dikken muur van onderen gedijfd en aan het gebouw gehecht. — Rotterdam heeft voorheen een ander Stadhuis gehad, het welk. naar de meening van fommigen, op het fVestnieuwland gedaan heeft; ten bewijze hier van voert men aan, dat men in het gebouw op gezegd Westnituv/land, het welk men voor het oude Stadhuis geweest te zijn houdt, nog lang na dat het reeds in handen van particulieren gekomen was,d;uren heeft ontdekt, met de opfchriften Schepen. Kamer enz. ook ijzeren tra-  DOR P-B ESCHRIJVER. (Rotterdam ) 9 lien, en andere tekenen van eene gevangenis; behalven dat men m oude geichriften gemeld vindt, van het Stedehuis, ftaande op 't (Vest - Nieuwlard; des niet tegen ftaande beweeren anderen, dat het Stadhuis altoos op de Hoogftraat geftaan heeft, of liever in de Waagfteeg', die nu nevens het Stadhuis loopt — Wanneer het tegenwoordige Stadhuis gebouwd zij is onzeker; zo veel weet men, dat het in den jaare ióoö en 1665 van achteren en vooren is vernieuwd: voor 2 jaaren is het weder gerepareerd en zelfs vergroot. — De kamers van hetzelve zijn meest alle ruime vertrekken, en fraai behangen. Naast aan het Stadhuis komt ons voor de Beurs, die in 1595 aangelegd , en in of omtrent den jaare 1720 te klein bevonden zijnde, merkelijk vergroot en verbouwd werd, op die prachtige wijze , gelijk wij het gebouw nog heden zien — De korte befchrijving van hetzelve is deeze: ,, Van binnen beftaat „ het uit eene ruime vierkante plaats, omringd van breede ,, gaanderijen, welken op witte hardfteenen pijlaaren rusten, en ,, boven weiken men verfcheide nette vertrekken heeft: het ge,, bouw heeft van vooren eenen deftigen ingang; van binnen is het aan alle kanten, en van buiten ten Oosten en ten Wes„ ten, van gehouwen Benthemer• Hardfteen opgericht: de noor„ der gaanderij is laatst gemaakt, en eerst in 1776 volbouwd „ geworden: de gedachtenis van het ftichten deezer aanzienlijke „ Beurs wordt op eenen fraajen gedenkpenning bewaard." Er is te Rotterdam ook nog een overdekte Koornbeurs — voords zijn er drie IVaagen: de Groote Waag, de Hennip.Waag, en de Boter-Waag; de eerstgemelde is een deftig nieuwerwets gebouw, dat van vooren pronkt met de Wapens der Stad, weleer ook met die van Burgemeesteren, en Fabriekmeefteren; doch in gevolge de zalige leere van onzen tijd, zijn de beide jp-jK-to-emelden weggenomen. Het zogenaamd Prinfen, of Admiraiiteits - huis of Hof, is een zeer deftig gebouw, met verfcheide ruime vertrekken; in 't midden heeft het eene opene plaats; het is een gebouw van den jaare 1644: vóór dien tijd ftond het Admiraliteits-huis, op de Nieuwe Markt, omtrent alwaar nu het Turfdraagers huis ftaatt het Committé te Marine , houdt alhier zijne gewoone vergadering: hetzelfde Collegie heeft hier ook een zeer goed Magazijn A 5  10 DE NEDERLANDSCHE STAD. en es een Scheepstimmerwerf, waarop voor 7 a 8 jaaren een der fraaifte gebouwen van Rotterdam is gefticht geworden. Het Gemeenelands huis van Schieland, is een ongemeen prachtig gebouw, het ftaat op den Schiedamfchen Dijk, en is in 1663 volbouwd: den 31 Oftober van 't jaar 1662 is er den eerfien fteen aan gelegd; van vooreo is het van witten hardfteen opgehaald; „ Het heeft een Balkon,'" dus luidt de befchrij. ving welken wij verder daarvan aangetekend vinden; ,, vercterd „ met het wapen van Schieland, rustende op vier colommen, „ en hebbende aan de muurzijde vier platte pilasters. In den ,, voorgeve! telt men in 't geheel 32 pilasters, of colommen, „ van de Jonijehe en Corinthifche orde: de gevel is uitwaards ge„ bouwd , en deszelfs frontefpies met kindertjes en lofwerk „ fraai vercierd: onder het balcon ziet men een kunftig gefineed „ traliewerk, hetwelk met bloemen, vruchten, kindertjes en „ andere cieraaden , doorwerkt is : langs een deftige opgang komt men in 't voorhuis van 't gebouw, welks zoldering met „ gefneden lofwerk pronkt, en door fraaje colommen en pilas„ ters onderfteund wordt: rondsom heeft men de ingangen van ver„ fcheide fchoone vertrekken, welken deftig behangen zijn: in „ het vertrek alwaar de Vierfchaar van Schieland geïomner) wordt, is een fchoorfteen van rood marmer, en een kostbaar uurwerk : „ men heeft meer dan 250 vengfters in dit gebouw geteld: voor „ hetzelve is een ruim plein, 't welk rondsom met een ijzeren ,, hek is afgefchoten; ook is er eene ruime opene plaats ach„ ter, die met een hoogen fteenen muur omvangen, en met „ lindeboomen bezet is." • Het oud Gemeenelands huis, het welk men vóór dit plagt te gebrui. ken, ftaat nog op de Hoog[iraat: men wil dat er vóór dit nog een ' ander geweest zij, dat op het Rooie Zand zoude gedaan hebben. Te Rotterdam zijn voords twee Magazijnen of Wapenkuizen, 'die achter elkander zijn gebouwd; zij zijn van de jaaren 1660en 1662: voor het eerfte ftaat een kroon; en in den Voorgevel van het andere een Neptunis , tusfchen 'sLands wapenen, die met veelerleie Scbeeps- en Oorlogs-gereedfchappen omringd zijn — In ióf>3 werd op de plaats alwaar het Kloofler der Predikheeren weleer geweest is, een deftig Gefchut- giethuis aangelegd: fe' ?mgen of oproei' aanrichten, volgends hunnen aart; maar evenwel is de fchoone ftad, over welken wij thans fpreeken, niet van haare beroerenisfen verlost; de vrienden des Vaderlands zijn onderling verdeeld; Volk en Reprefentanten zijn tegen el« kander in het harnas gejaagd — God betere eenmaal het lot van deeze aanzienlijke ftad, en doe dezelve in de aangenaarnfta vrede deeiep,  24 DE NEDERL. STAD- en DORP-BES. (Rotterdam.') VERMAARDE MANNEN. Rttterdam heeft een aanzienlijk getal vermaarde mannen uitgeleverd, waaronder de beroemde e rasmus, reeds genoemd, de eerfte plaats bekleedt: voords kunnen wij op de lijst daarvan zetten, jacob brassica, of kool huibert duifhuis — joachim oudaan, fchoon te Rijnsburg geboren, heeft echter den meesten tijd zijns levens te Rotter' dam doorgebragt — david van hoogstraaten benevens een groot getal van vermaarde Dichters en Schilders, zijn meda te Rotterdam geboren, of hebben er ten minften gebloeid — steven tracij, maaker van de Sphwra, die op de Leidfcke Boekzaal geplaatst is, heeft ook, tot zijn' dood toe, in deeze ftad gewoond. B IJ ZONDERHEDEN. De genoemde openbaare gebouwen — Het beeld van eras« Mus, (zie bladz. 4.) REISGELEGENHEDEN. Deezen zijn menigvuldig, ja men kan met recht zeggen, dat men van Rotterdam op verfcheiden tijden ovetal heen kan komen. LOGEMENTEN, en HERBERGEN. Deezen zijn mede allertalrijkst, en Van allerleie qualiteit, gelijk gemeenelijk in de Kooplieden plaats heeft; de Doelen is ondertusfchen, gelijk wij reeds gezegd hebben, het voornaamfte Logement.  BitWlt luldsqjeatnl l&JKJO^ÏirtïJïB^eert^fls fledits. Keer ^exbag, ZEÏui tligt en JBujom. lb A a  4. DE NEDERLAND SCHE STAD- en flechts weinige jaaren vóór de dichting van de Dorps-Kerk, welke dichting men fielt gebragt te moeten worden rot den jaare 1550; doch hieraan meenen wij reden te hebben te mogen twijfelen, als zeker weetende, dat reeds in den jaare 1482, te Kralingen een Capel gedicht is, hoewel niet ter zelfde plaatfe daar wij nu de Kerk zien ; maar omtrent het veer» alwaar toen het Kerkdorp of een buurt zal geweest zijn: daarna is het zeer waarfchijnelijk tot een grooter dorp uitgedegen, tot en in den omtrek van de plaats, alwaar nu de kerk gevonden wordt; de gronden , welke wij hiervoor hebben, zullen wij ftraks onzen leezer mededeelen. Wij gelooven ea dellen vast, met van spaan, reeds gemeld, in zijne befchrijving van Rotterdam, daar hij op bladz. 175 zegt, dat de Oudendijk, in het jaar 900, door of onder graaf diederik den tweeden gelegd is, en dat, volgends bladz. 30. reeds lang te vooren het kasteel Kralingen, nu bekend onder den naam van Honingen, door de Romeinen zal zijn gedicht, ter bewaaringe van de rivier de Maas; dat voords dat zelfde Kasteel of Slot Kralingen, nu Honingen, het begin zei van het Ambacht zal geweest zijn. Zeker althans is het dat, in den jaare 1374, net genacht van Fan Kralingen, in groot aanzien was, en welk gedacht op dien tijd het dot Kralingen, (mogelijk naar den gezegden geflachtsnaam toen zo genoemd,) nu Honingen, bezeten heeft; zo dat wij vastftellen dat Kralingen zeer oud is, ja zeer waarfchijnelijk veel ouder dan de flad Rotterdam, Wat nu de grootte betreft; wanneer wü daaromtrent onzen van spaan, in zijne meergemelde befchrijving van Rotterdam, raadpleegen, (zie zijn biadz. 166.) zuiien wij vinden dat et ongemeen zeer in grootte is toegenomen: de leezer verunne ons hier de woorden van disn fchrijver ovtrteneemert; dus zegt hij: „ Kralinger,, is een dorpjen van zindelijke we' gen, tot de itad Rotterdam toe, voorzien; *t is omtrend „ anderhalf honderd jaaren geleden, det er de voorouders „ van aart michielsz. groenewoud, eigenaars van ,, waren, (taande toen ter tijd aldaar niet meer dan twee huizen en een varkensfehot; ja het was er toen ter tijd „ zo flecht gedeld, dat men er"(gelijk wij reeds, in navolging van deezen fchrijver, zeiden ,)„ een geheele kamp land*  DOR P-B ESCHRIJVER, (Kralingen) 5 „ voor een ftuk boters kocht; het zelve draagt er nu nog den naam van, en wordt Het Beterland genoemd: dat het „ land alhier, in oude tijden, geen geld waardig was, kwam „ daarvan daan, dat de boeren, op dien tijd, nog geen }, kennis hadden van het land te mesten, en toetemaaken; „ maar federt dat de boeren menfchen zijn geworden, en ,, dat men begon het land te mesten, en turf te baggeren, „ weeten het die knapfchinkels wel anders uittapolfen; zij zijn nu zo gek niet": tot dus verre van spaan. —— Deeze fchrijver, gerardvan spaan, was geboren te Rotterdam, den 12 Februarij 3651 , en is aldaar overleden op den 28 Augustus 1711 •— wanneer wij nu de woorden van hem eenigzins trachten optehelderen, dan zullen wij dien aanwas zeer gemaklijk ontdekken —- hij zegt, fpreekende van het Dorp Kralingen, over anderhalf honderd jaaren, was iet aldaar zo flecht gefield, dat er niet meer dan twee huizen, met een varkensfchot Jlonden: het is zeer waarfchijnelijk dat hij zijne befchrijving, ten langften genomen, met het jaar 1700 zal hebben uitgegeven; om reden dat hij. in zijne gedenkwaardige gefchiedenisfen, uitgegeven in den jaare 1701, op bladz. 113, van zijne befchrijving van Rotterdam, melding maakt; wanneer men nu van i;oo jaaren 150 jaaren, (van spaan zegt, het is omtrent anderhalf honderd, dat is 150 jaaren, geleden,') afneemt, dan komt men juist op het jaar 1550, zijnde het jaar, waarin men gemeld vindt, dat de kerk gefticht zoude weezen, en dan kan het niemand vreemd voorkomen dat van spaan fpreekt van maar twee huizen en een varkensfchot; daar de leezer tog zeer ligt zal begrijpen, dat overal en op alle dorpen, niet ten eerften die getallen van huizen zullen gevonden weezen, welk* er, in laatere tijden, zijn aangebouwd; want wij gelooven liefst, gelijk wij ook elders reeds zeiden, dat, op alle dorpen na de ftichting der kerken, zig eenige weinge lieden zulleu hebben beginnen neder te zetten, om en bij dezelve kerken, ten einde hnnnen handel en affaire te oefenen; op die wijze denken wij dat het met Kralingen ook zal zijn geweest, en hier mede komt het ons voor, dat het zeggen van van spaan aanneemelijk gemaakt is; zijn zeggen naamlijk dat, ten opge». melden tijde, ter plaatfe alwaar nu het dorp gevonden A 3  6 DE NEDERLANDSCHE STAD. en wordt, niet meer dan twee kuizen met een varkensfchot zouden geftaan hebben ;en meenen fommige leezers het onwaarfchijnelijkte zijn, dat men een kerk zoude gebouwd hebben, op eene plaats alwaar zo weinige huizen fionden, dan behoeft men de uitgaave vnn van s p a a n's befchrijving van Rotterdam, Hechts eenige jaaren vroeger tc ftellen dan boven gefchied is; want het is niet zéker dat hij dezelve in 'r jaar 1700 heeft uitgegeven: ftel eens dat die uitgaave gefebied zij op des |"chrijvers ouderdom van 30 jaaren, (hij was in 1651 geboren,) d*s op 't jaar i63i; hier van nu 150 jaaren afgetrokken, (om reden als vooren, naamlijk, om dat hij, zijn werk fchrijvende, zegt; Voor omtrent anderhalf honderd jaaren, fionden aldaar niet meer dan wie huizen en een varkensfchot,) dan komt men op het jaar 1531, t welk dan het jaar zoude zijn, waarin ter plaatfe, alwaar nu het dorp Kralingen gevonden wordt, niet meer ftondeu dan twee huizen en een varkensfchot; masr in 1550 zoude de kerk gebouwd zijn, des nog 19 jaaren laa» ter, in welke 19 jaaren het getal der woningen genoeg toegenomen kan weezen, om voor de bewooners derzelven, die nu reeds eene toereikende gemeente uitgemaakt kan heb» pen, een kerk te bouwen. Dit alles is echter nog niet voldoende voor de oorzaak van den goedkopen prijs der landerijen, welke te Kralingen plaars gehad heeft, zo dat men een geheels kamp lands voor ten ftuk bote:s koek: wegens de oorzaak hiervan moeten wij dan onze gedachten den leezer nog mededeelen : zij z jn deezen — s. van leeuwen, Bet. ill. bladz, 924 zegt, dat het geflacht van Van Kralingen, voor omtrent 140 jaaren was UitgeGcrven: gemeld zijn werk, Batavia Illuftrata, nu werd jn den jaare 1684 ter persfe gelegd; indien wij nu van 1684 jaaren, 140 jaaren aftrekken, dan krijgen wij het jaar 1540, xijnde 10 jaaren vroeger dan de ftichting van de kerk: zq. veele jaaren vroeger dan die ftichting, zou dan het ge. flacht der bezitteren van het Ambacht uitgeftorven zijn geweest, derhaiven is het zeer w.iarfqhijuelijk dat er eenigen tijd daarna, veele landerijen oi.beheerd zullen gelegen hebber,, of wel, ca dat komt in geene geringe aanmerkiflge, «Ss? de gronden rnoerasfig zullen geweest zijn, zodanig dar fcijj «Ugees kamp daarvan wilde aanvaarden, teil «enigen ge.-  DORP BESCHRIJVER. (Kralingen.') 7 bruike, zulks voor Hechts een prefent. (in boter, waarfchijnelijk ook wel in iet anders,) konde gedaan krijgen* dit zal van spaan, die altijd vrolijke invallen had, hebben doen leggen, dat, ten gemelden tijde, te Kralingeneen geheele kamp lands voor een ftuk boters verkocht werd. Het geen van spaan zegt van twee huizen en emvartav/^TzaTook alleen betrekking hebben, op de plaats, alwaar „u het dorp Kralingen zelfgezien wordt, maar geenzni*, op het geheele Ambacht-, want wij gelooven, en ™1 op goede gronden, dat, zo als wij reeds zeiden, het dorp, of de eieenliike kerkbuurt, tot omtrent den bedoelden tijd zal zija few est, ter pl at e alwaar nu het Kralinger of IJsJelrnonder S iï om reden dat aldaar, in den jaare 148,, reeds een Cnpel gefticht was, gelijk wijmedereeds gezegd hebben, u.t vrees voor water, of mogelijk andere ons onbekende redenen, zal het dorp, van tijd tot tijd, meer landwaard* in gebragt zijn geworden, en wel ter plaatfe alwaar wij het thans nogbefchouwen, en alwaar toen ook een keik, voorde toeneemendebewooners zal gefticht weezen : wij mcenen zelfs te mogen vastftellen, dat ter plaatfe alwaar nu het meergemelde veer is, weleer het Dorp gelegen heeft, om dat hetzelve thans nog als een kerkbuurt voorkomt: dat voords, tot dien tijd toe,'de ligging van het Dorp geweest zal zijn, even als die van het nabij gelegen dorp Capelle aan den IJsjel: in dat ons gevoelen worden wij te meer verfterkt, indien wij nagaan, dat de eigenaars van het flot Kralingen, hunne onderhoongen zullen gehad hebben, welken onder het rechtsgebied van die eigenaars zullen hebben gewoond: met dat alles blijft het tevens zeker, dat zo wel het Dorp als het Ambacht, van tijd. tot tijd, in hoeveelheid van wooningen zal zij 1 toegenomen » vooral federt men de nijvere hand zal gelegen hebben aan het bekwanmmaaken der landerijen» Wat katers tijden betreft; in 1732, wierd Kralingen op o.e lijstender verpondingen orageftagen, voor 154° morgen, en cos roeden lands, van welken tegenwoordig, volgends zekere berichten, omtrent de helft verveend en derhaiven m water veranderd is: In watet! dat ons land zo onbarmhanig dreigt, Zo dat de zwaarfte dijk vaak door zijn woede heigt; A 4  DE NEDERLANDSCHE STAD- en In water! dat, helaas! om voordeel word geboren, Poch waardoor ligtelijk meer fcnats kan gaan yerloren; T gaapt ons in heel het land van alle kanten aan; En zo 'taan 't woeden (Iaat, wat kracht zal 't wedeïftaan? ; Geen dijken zijn btftaiid als zo veel zeeën woeden —— Cod wille 't vaderland voor zulk een' nood behoeden! Op dezelfde lijsten, van den jaare 1632, (taan voor Kralirr gen niet meer dan 119 huizen aangeflagen; waarregen men op die van honderd jaaren laater, ("1732,) 389 huizen vindt; een verfchil van 270 huizen; voorwaar zeer aanmerkelijk, en een duidelijk bewijs van den bloei des Ambachts en Dorps: federt is dit getal niet verminderd. Onder de gemelde wooningen telt men een fraaje koornmolen, drie watermolens, drie branderijen, twee lakmoesmaakerijen, inuifmolens, houtzaagmolens, lootwitmaakerijen, glasblazerijen, enz. voords eene menigte uitmuntende gebouwen, zo op het Dorp als onder het Am. bacht -—- Het dorp zelf is net beftraat; het is wel op Zig zelf niet groot, echter blijkt, uit het geen wij reeds gezegd hebben, dat het niet gering van aanzien is: het getaj der t^ewooneren was in 1795, groot 2872 menfchen:. 't WAPEN. Van Kralingen is een roode fter met agt punten, op een gouden fchild. KERKLIJKE en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN. Aleer wij overgaan om van de tegenwoordige kerk te fpreeken, oordeelen wij het raadzaam te zijn aantemerken hoe men in de Schielandfche Oudheden, bladz. 543 leeft, dat onder Krahngen, san de Maas, recht tegen over IJsfelmonde, des ter plaatfe waar nu het veer is, van ou Js een Capel geltaKn neeft, (gelijk wij boven ook reeds aantekenden,) van ouds St. Jibrechts Capel genoemd, en dat, volgends oude brieven Joris, Bastaart van Brederode welke Overfte van de fteden Dordrecht, Rotterdam en Gouda was, op St. Aelhrechts, of A.>idlerts avond van den jaare 1481, aan deeze Capel den eer. ften .leen gelegen zoude hebben; en, zegt die fchrijver: ,, Het „ geen mij, in deeze mijne g; »"•> If'fel betreft, mp"  DORP-BESCHRIJVER. (Capelle aan den IJsfel) 5 ftelt denzelven gelijk aan dien van Kralingen, en wel om reden, dac men gelooft, Capelle zoude in zijnen eerden tijd, aan /Tratingen annex geweest zijn, en zo veel als één Ambacht uitgemaakt hebben; dan, het komt ons voor,dat zulks ook niet meer dan een punt van geloof genoemd mag worden; want de grond waarop men bouwt draagt geenig blijk van vastheid: men zegt naamlijk: „ In de Schielandfche Oudheden, op bladz. 544, leest „ men: „ Digt bij Kralingen, aan den Nederijsfel, is gelegen, „ „ het Dorp de Capel, daar het Slot Honingen, de Heeren „„van Asfendelft toebehoord hebbende, gellaan heeft:" „ Nu," vervolgt men, ,, omtrent dat geflacht van Afendelft, „„weeten wij, dat barthout, eerde Heer van Asfendelft, „„die in den jaare 1444 is overleden, zonder kinderen natekw „„ten, in zijn vierde huwelijk ter vrouwe gehad heeft, barta „„van kralingen, en dat zijn broeder dirk van as„sendelft, in huwelijk had de Erfdochter van den Am. „„bachtsheer van Kralingen, bij Rotterdam, genaamd chris„„tijne, wier Zoon, g er rit, ook a's Heer van Kralingen genoemd wordt, en wiens Dochter catharina van ,„ assendelft, tot een tweeden man heeft gehad, joost „„van halewijn, overleden in 'sHaage, op den 15 Au,,„gustus 1449» welke Heer van Capelle genoemd wordt; des ,,„ziet men," dus wordt het befluit opgemaakt, „dal Capelle, „ „ zo wel als Kralingen, aan het geflacht van Asfendelft heeft „„behoord:" dit is eene zekere waarheid; maar wat kracht heeft dezelve om te betogen , dat Capelle annex aan Kralingen geweest is, cn beiden zo veel als een zelfd Ambacht uitgemaakt hebben? — naar 't ons voorkomt, bewijst het juist het tegendeel" want, dus redeneeren wij, heeft joost van halewijn, als Heer van Capelle, dat Capelle, door zijn huwelijk met een dochter uit den Huize yan alewijn, aan welk genacht Kralingen behoorde , aan het Stamhuis van alewijn gebragt, can moeten Kralingen en Capelle, vdór en op den tijd A 3  6 DE NEDERLANDSCHE STAD- en van zijn huwelijk, wel degelijk twee afzonderlijke Ambachten geweest zijn, dewijl er twee afzonderlijke Heeren van waren. Even weinig doet het in deezen uit te zeggen, 't geen men echter ook als een bewijs voor het tegengeltelde wil aanvoeren, dat de Stompolder, (een Ambachtsheerelijkbeid, gelijk wij hier vóór reeds zeiden , aan de overzijde van Capelle gelegen) mede nog wel met den naam van Kralingen benoemd gevonden wordt, en dat derhaiven waarfchijnelijk dat Ambacht weleer mede onder het Ambacht Kralingen behoord heeft, dit zoude wel bewijzen, dat naderhand het gedeelte gronds, nu onder den naam van Stormpolder bekend, van het Ambacht Kralingen is afgefcheiden, en tot een bijzonder Ambacht verheven is geworden, maar in het geval van Capelle doet het niets, geheel niets, af: konde men betoogen dat de grond, nu Capelle genoemd, weleer een buurt onder Kralingen was, dan zoude de voorgaande fcheiding dier buurt, en het verheffen van dezelve tot een afzonderlijk Ambacht, veel fchijns hebben; dan kwam ook het flichren van een Capel , voor de nu van de Kerk van Kralingen gefcheide buurt goed op zijne plaats — wat ondertusfehen van dit alles zij, dat, gelijk wij zeiden, dit Ambacht zijnen naam ontleed zal hebben van het aldaar ftichten eener Capelle, wanneer, of bij welke gelegenheid zulks dan ook moge gefchied weezen, kan men als eene hooge waarfchijnelijkheid aanneemen. Wat nu verder het tweede gedeelte van dit ons artikel betreft, paamlijk de pr oott e van Capelle aan den IJsfel, deeze is door den tijd vrij aanzienlijk toegenomen; in de quohieren der Verpondingen van den jaare 1632 ftaat hetzelve omgedagen, op niet meer dan 85 huizen, doch honderd jaaren laater, vindt men er ééns zo veel huizen voor aangetekend, en behalven deezen, nog drieSteenplaatfen met één Korenmolen; deezen aanwas moet voor? naamlijk toegefchreven worden aan den meerderen arbeid, welken nicn aan het toemaaken der landerijen ten koste heeft gelegd: het Ambacht is voords omgeilagen voor 1213 Morgen, ep 528 Roeden lands ,eri de huizen worden bewoond door 1205 menfchen.  DORP-BESCHRIJVER. (Capelleaan den IJsfel) 7 Het dorp op zig zelf is niet groot: het is aan beide zeiden van den Ijsfeldijk gebouwd, behalven eenige huizen, welke bij wijze van buurt bij de Kerk gevonden worden. De huizen zijn te Capelle meerendeels in eenen eenvoudigen fmaak gebouwd, echter voor de bewooners zeer aangenaam gelegen, vooral die, welken aan den Dijk (laan, wegens het gezicht dat zij op de geduurige fcheepvaart door de Rivier de IJsfel hebben. »T WAPEN. Dit is zamengedeld uit twee zilveren visfchen, welken den naam van Bermen draagen, (zij worden in de Maas gevangen;) men vindt ze geplaatst op een melkwit veld, dat zig derhaiven niet zeer van haare kleur onderfcheidt; ze worden ook wel eens .oud, ja zelfs zwart gekleurd; ook vindt men het wapen, en dat wel de natuurlijklte en onderfcheidendde vertooning maakt, uitgebeeld door twee bovengemelde zilveren visfchen , op een %wart véld. , KERKLIJKE en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN. Onder dit artijkel komt ons weder eerst voor de Kerk der Gereformeerden; trouwens die van andere Gezintheden worden te Capelle aan den IJsfel niet gevonden. - Nergens vinden wij aangetekend, wanneer de gewezene oude Kerk, of de Capel, van welke wij reeds meermaals gefproken hebben, gedicht zij; ook niet aan wie dezelve was toegewijd, en even weinig, welke Priesters aldaar den dienst verricht hebben; dit is meer dan waarfchijnelijk,dat zij bij de beruchte beeldftorming, welke,in 1572, zo wel als te Kralingen en te HMegondsberg ook hier plaats zal gehad hebben, veel heeft geleden; voords weet men , dat zij twee jaaren laater, op den 30 Mei van den jaare i574 geheel tot asfche is verbrand. De tegenwoordige Kerk is een langwerpig vierkant gebouw, A 4  | DE NEDERLANDSCHE STAD-ek hebbende geene pijlaaren, zij fchijnt volgens het geen te leezen ftaat op zeker glas van dezelve, cn dat wij ftraks nader zullen befchrijven,eerst 19 jaaren na den brand voornoemd, naamlijk in 1593» herbouwd of voltooid te zijn: volgends het opfchrift op *t zelfde glas, is zij in 1665 met een choor vergroot *- De Kerk pronkt met verfcheidene fraai befchilderde glazen, van welken echter fommigen, of wel van welke het meerderdeel zeer vervallen zijn, niettegendaande zij nog de fpeuren van hei kundig glasfchilderen der ouden duidelijk aanwijzen — onder dezelven vindt men, nevens het Choor, tegen over de Pastorjj, het glas van *t welke wij zo even fpraken; op hetzelve wordt f tusfchen een kundig bijwerk, dit versjen gelezen: Voor jaaren agtmaal agt en agt, ln 't bloeijen van mijn eerfte kracht. Als dees kerk eerst rees uit den asch, Vereerde ik ze met een glas; Nu doe ik weêr gelijk als voor, Tot cieraad van het nieuwe choor; Voords wacht ik 'c huis, dat i ?st genaakt, 'T welk zonder handen is gemaakt. DIRK JANSEN» fa 7 veld, 1665. De Predikdoel en het Doophek, flaan tegen den muur aar» de zuidzijde der Kerk; de geftoelten en verdere zitplaatfen Stijn allen in eene geregelde orde gefchikt, en wel zodanig, dat het ruim der Kerke door die orde, eene menigte toehoorers kan bevatten; Predikdoel, Doophek, en verdere Gedoelten, zijn allen van eene ongemeene bruine kleur — Naast den Predik-» ftoel, in den muur, zag men weleer het wapen van de te Cafelle aan dm IJsfel zeer in aanzien zijnde familie van hogev»iï k; doch hetzelve is na de gezegends Revolutie, volgends de nieuwe en betere orde der zaaken weggenomen moeten worden 1 ja deeze kerk is geen orgel, hoewel de plaats daartoe zeer we?  DORP-BESCHRIJVER. (Capelle aan den IJsfel) 9 tc vinden zoude weezen, naamlijk tegen den toren, ter plattze alwaar men nu een, met de Wet des Heeren , extra fraai befchilderd bord ziet pronken: het gemelde bord is vervaardigd inden jaare 1656, door den bekwaamen Penceelfcbrijver roos, en aan de Kerk vereerd door ariaantje zeeuw. Het choor is met een laag, doch zeer net hout bek , van de Kerk afgefcheiden. Wat het uitwendige van dit gebouw betreft, het geheele dak is met leien gedekt; de toren, die van eene tamelijke hoogte is, is voorz;en van uurwerk en klok; het Kerkhof is mede in eene zindelijke en nette orde, en wordt, dat men niet veel aantreft, voor een gedeelte bebouwd — Voor nog maar weinige •jaaren werd aan de zuidzijde van de Kerk, eene nieuwe Kerkenraads kamer aangelegd. De Pastorij ftaat ter zijde, achter de Kerk, en is een fraai gebouw, allezins der bezichtiginge waardig; het is van eene ruime en wèl aangelegde Kof voorzien. De weinige Roomschgezinden, welken te Capelle aan den IJsfel gevonden worden, hebben er geene Statie; zij moeten zig naar een van de nabuurige dorpen begeeven ter verrichtinge van hunrjen Godsdienst. Verdere Gebouwen liaan ons onder dit artijkel niet te belchrijven; Wees- of Arm huis is er niet, en 't School wordt in 't Ambachtshuis gehouden. Onder ons artijkel WERELDLIJKE GEBOUWEN, Kunnen wij het Ambacht en Dorp Capelle aan den IJsfel betreffende, niets anders brengen dan het gezegde Ambachts-, huis , bet welk een zeer ruim en hecht gebouw is, en be^ woond wordt door den Schout; de civile rechtsvergaderingen Worden in hetzelve gehouden, KERKLIJKE REGEERING. Dezelve befiaat uit den Predikant in der tijd, zijnde federt A S  lo DE NEDERLANDSCFIE STAD-iv den jaare 1784, de weleerwaarde zeergeleerde Burgerjohannis philippo — voords uit twee Ouderlingen en twee Diaconen, van welken jaarlijks één Ouderling en één Diacon afgaat. WERELDLIJKE REGEERING. Capelle aan den IJsfel is in het crimineele, in zo verre het binnen de fcheidingspaalen van het flot Capelle ligt, begrepen onder de Hooge Jurisdictie van hetzelve flot; en het geen buiten de gemelde fcheiding ligt, behoort het crimineele, onder den Bailluw, Schepenen en Welgeborene Mannen van Schieland. Met het Water- of Heem-recht behoort het geheel onder Schielands Dijkgraaf en Hoogheemraadsn. De Ambachtsbeerelijkheid is een eigendom van de Stad Gouda, en plagt vóór de Revolutie daarom ook verheft te worden, ten naame van één der Vroedfchappen dier ftad. Tot op de Revolutie werd de Dorpsregeering geadmini. ftreerd, door den Schout, twee Ambachtsbewaarders, en zeven Schepenen; thans beftaat de Regeering uit een gelijk getal van leden; doch welken nu door de burgers worden verkozen, in plaats van door Ambachtsheeren; de ampten van Schout en Secretaris worden thans bekleed door den Burger pieter van k a p e l l e. De verdere Amptenaaren welken op dit Dorp aanweezig zijn beftaan in twee Kerkmeesters, welken met den Schout het opzicht hebben over alles, wat het onderhoud der Kerk aangaat , voords twee Armmeesters, vier Brandmeesters , vijf Kroosheemraaden, en anderen minderen meer — Deeze bovengemelden Collegiè'n zijn één algemeene Secretaris toegevoegd. Dat Capelle aan den IJsfel bijzondere voorrechten zoude hebben , vinden wij nergens aangetekend, ook draagt men er ter plaatze zelve geene kundfchap van, alwaarom wij dat ons ar» tijkei verder met ftilzwijgen pasfeeren.  DORP-BESCHRIJVER. (Capelle aan den IJsfel) l J BEZIGHEDEN. Deezen zijn hier minder bloejend dan op het nabuurig dorp Kralingen : er worden ondertusfehen allerieie handwerken geoefend; voords is er eene zeer florifante Grutterij; in vroegere jaaren waren er ook twee Korenwasfcherijen; doch dezelvm zijn met er tijd geheel te niet geloopen, en vervolgends verdweenen; men vindt nog vier bloejenda Iteenplaatfen , op welken den geheelen tijd, weleer bij Refolutie van de toen zo genoemde Edele Groot Mogenden, tot het vormen oer fteenen bepaald, naamlijk 'sjaarlijks van 20 April, tot den 12 September wordt gearbeid, het welk mede aan verfcheidene harden werks verfcbaft — Er is verder te Capelle aan den IJsfel één Lijnbaan of Touwflagerij; drie Scheepmakerijen en vijf Mattemaakerijen, op welken Rietmatten worden vervaardigd j Hoepelfnijderijen; verders Timmerlieden, Metzelaars, Smeden, Schilders en Glazemakers, Bakkers, onderfcheidene Winkeliers, en andere beroepen meer; daarenboven wordt er de Landbouw en Veenhandel, als in den omtrek, in vrij groote uitgebreidheid ter hand gehouden ; uit al het welk blijkt, dat alfchoon wij zeiden, dat de bloei van Capelle aan den IJsfel niet was als die van Kralingen, de inwooners echter reden kunnen vinden, orn vergenoegd in hunne ftand te weezen. Aangaande de GESCHIEDENISSEN Van dit Ambacht en Dorp , daaromtrent vindt men weinig berichts; men behoeft intusfchen niet te twijfelen, dat het in de Hoekfche en Kabeljaauwfche verfchillen, zo wel zijn deel gehad heeft als Kralingen, en maar zeldzaam leveren plaatsjens zo nabij elkander gelegen , in hunne gefchiedenisfen eenige verfcheidenheid op, ten ware eenig voorval met een of ander bijzonder perfoon — Dat het Dorp door den brand heeft ge» Jeden, hebben wij hiervoor reeds bezien.  U DE NEDERLANDSCHE STAD- en Wat de jongstledene gebeurtenisfen aangaat, voornaamlijk de omfmijting vin zaaken in 1787 , en onze heilrijke Revolutie tot herkrijging onzer dierbaare Vrijheid , betreffende , daaromtrent is in dit Ambacht niet veel merkwaardigs voorgevallen ; alleenlijk zijn door eenige van buiten doorpasfeerendc lieden, in den jaare 1787, bij den braaven Predikant eenige ongeregeldheden gepleegd. De reiziger treft te Capelle aan den IJsfel geene B IJ ZONDERHEDEN Ter bezichtiginge aan; dan geheel het fchoone Dorp zelf, voords het flot Capelle , over het welk wij hier achter „ ten flotte van deeze onze befchrijving breeder fpreeken, en in de Kerk de overblijffels van de kunflïg gefchilderde glazen , (zie hier vóór, Art. kerklijke en godsdienstige gestichten;; verders roemt Capelle aan den IJsfel, op de volgende overheerelijke Lusthoven; als: v redenhof — buiten rust — WèL te v r eden— veenzicht, en meer anderen. REISGELEGENHEDEN. Deezen zijn hier twee veeren, om over de Rivier de IJsfel te vaaren; als één met een Pont voor rijtuigen, en één met een Schouw voor den voetganger. Van \Graavenwtg kan men, onderfeheidene maaien daags, met de postwagen van Rotterdam naar Gouda , die vife verfa rijdt, vertrekken, om zijne reize over die lieden voordtezetten. Alle marktdagen vaart er een fchuit op Rotterdam, die ook ten zelfden dage terug keert. De HERBERGEN en LOGEMENTEN, Zijn, behalven nog anderen van minder aanzien, zo in het Ambacht als op het Dorp:  DORP-BESCHRIJVER. (Capelle aan den IJsfel.) ï3 Het Rechthuis, van het Slot Capelle. De Nieuwe Herberg. Het Truweel. De Roode Leeuw. De Ruiter. Het Baarsjen: deeze allen zijn goede en fatfoenlijke Herbergen en Logementen, bü >eH»r dezelven is ook eene Uiïfpanniug.  AAKTHAB"GrSE]D O P D E BESCHRIJVING VAN CAPELLE AAW dei ijssel; BEVATTENDE EEN AFZONDERLIJK VERSLAG WEGENS HET SLOT CAPELLE. ICDaar dit flot mede tot de claslè der Buitenplaatfen of liever Hoflieden behoort, hadden wij er zekerlijk gereed!ijk onder ons Artikel bijzonderheden van kunnen fpreeken; can, om dat hetzelve ook in veele opzichten buiten oen rang der Hoflieden kan gefloten worden , hebben wij verkozen, onzen leezer er hier afzonderlijk over te onderhouden — De volgende aantekeningen omtrent dat flot, zijn woordlijk die, welke wij van een' onzer waardigfte Correspondenten hebben ontvangen; zij zijn gegoten in onzen gewoonen vorm, om mij dus eens uittedrukken, en daarom begint gemelde onze Correspon. dent ook met het artikel LIGGING, Zeggende : dezelve is in het Hoogheemraadfchap van Schieland; ruim één en een half uur van de Stad Rotterdam, tusfchen dezelve Stad en het Dorp Capelle aan den IJsfel, aan die rivier, komende met zijne laanen aan Jen 's G+aavenweg* Van leeuwen, in zijn Batavia Illuftrata , uoet uit aiot voorkomen als in Zhidkolland litgende, daar hij zegt: (bl. 1214)  DE NEDERL. STAD- en DORP-BES. (Het Slot Capelle) 1$ „ 'T huis te Capelle, eertijds met de Heerelijkheid van Capelle ,, op den IJsfel, toegekomen hebbende den Graave van a„ remberg, heeft, vermits de voorige oorlogen, lang verval. „ len gelegen ; doch is naderhand door hans van der „ veeke, die de Heerelijkheid van den Graave van areM« „ behg gekogt heeft, cierliik gedaan opmaaken;" waarop hij, bladz 1293 laat volgen : „ 't Huis te Capelle, is van ouds een „ fterk (lot geweest; werd bij van der houve gebragt „ onder de Au'elijke Huizen en Sloten , liggende onder het „ Bailluwfchap van Schieland , doch is bij ons gefield onder „ de Huizen, liggende onder ZuidhoUand" (over dit verfchil hebben wij hier voor reeds breedvoerig genoeg gefproken, al• waarom wij het hier verder met een gepast ftilzwijgen voorbij gaan.) De OUDHEID Van het Slot is waarfchijnelijk zeer aanmerkelijk: men wi£ dat op hetzelve nog een gedenkteken , bef taande in een fraajen zil -eren beker , bewaard wordt van 't verblijf van Vrouwe jacoba van beiSren aldaar; welke ongelukkige Graavinne in fchijn geregeerd heeft van den jaare 1417 tot 1436 —Het juiste jaar der ftichtingeis mij niet gebleken, maar het draagt verfcheidene blijken dat het van een zeer hoogen ouderdom moet weezen. De GROOTTE, Van het Slot Capelle is onderfcheiden; wanneer men hetzelve neemt binnen zijne laanen en grachten, is het reeds van een aanmerkelijke grootte, befiaande veele morgen lands, alle welke zeer aangeraam bepoot en beplant zijn, en ongemeen fraai tot een aanzienlijk Buitengoed zijn aangelegen ; doch befchouwt men het in zijne Hooge Jurisdictie, dan is hetzelve nog veel meer uitgeftrekt, vermits die zig verre uitbreidt buiten zijns laanen, volgends aanwijzing der jurisdictlepaalen. 'T GEBOUW. Dit is van eene aanzienlijke grootte , draagende in alles de kenmerken van den ouden bouwfmaak: het pronkt met een  ï6 DE NSDERL. STAD- bn DORP-BÉS. (Het Slot Capelle) fraajcn Coupeltoren , welke van eene aanzienlijke hoogte is, aan dien toren is voor eenige jaaren eenen nuttigen afleider geplaatst, langs welke de blikfem Jn ééne der vijvers van het flot wordt afgeleid: gezegde toren is ook voorzien van uur1 werk en flagklok; bij het gebouw is voords eene ruime ftalIing, meer dan één Koetshuis; groote Tuinmans wooning, eri andere benoodigde huizingen meer. 't WAPEN, Dat dit Slot op zig zelf voert, is hetzelfde als dat Van het Ambacht en Dorp Capelle, (zie hier vdór,) met dit onderfclïeid, dat de Bermen of Visfchen , met negen kruisièn zijn omgeeven. Wat betreft de REGEERING Van dit aaloude Landgoed, hetzelve is federt den jaare 1764 een eigendom van Vrouwe elisabeth maria van nick, huisvrouw van den Burger willem prins, te Rotterdam. Er is voords over bet goed aangefteld een Bailluw , die, met zeven Welgeborene Mannen, de Hooge Jurisdictie admi. niftreert; tot dit Collegie is gevoegd één Secretaris, verders heeft de Regeering onder zig een' Bode, en een* Gerechtsdienaar : deeze Regeering is na de revolutie zo gebleven ; zij houdt haare Vergadering op het Rechthuis van Capelle aan den IJsfel, ftaande dit Rechthuis kort bij het Slot, naamlijk nevens de laan van het gemelde Huis, om naar'sGraavenveg te gaan. Op zeker ftuk lands is de Gerechtsplaats van het Slot en deszelfs Jurisdictie; er ftaat een houten galg op. Eindelijk behoeven wij hier alleenlijk nog bij aantetekenen, dat daar aan dit Slot veele achterleenen behoorende zijn , dat hetzelve daarom ook eene Leenkamer heeft , hebbende een Stadhouder, Rentmeester en Griffier, welke drie posten weJ eens door den Bailluw zeiven bediend worden.  jBeass^amti wak niet alWiL daai? irrmtf^ lixistei» ]paalt Het Wjea Traclt jJhraak 3imB©*4d»aKric Zoul Legaal!   HÉT DORP, m AMBACHT , HIEITWE3LKE1LB: AAST BE» XS5EL. Ï^r is geen twyfel aan, óf het gezegde Ambacht, de bei fchryving van welke wy thans ondemeemen zamenteitelien, is van eene vroegere datum, dan men gemeenlyk fielt, offchoon de béwyzen daarvoor niet voldoende voorhanden 2yn ; wy zullen 't echter waagen ohzegisfingen desaangaande den Leezer medetedeelen — alvoorens moeten wy weden eerst fpreeken van deszelfs LIGGING. Deeze is ongetwyfeld in Schieland, offchoon wy by ?aiï leeuwen, in zyn Batavia Ilhtsirata, Bladü. 215, op den ly?t der Schielandfche dorpen, niet een dorp met den naam van Èieuwirkerk geplaatst vinden; wel is by dien zelfden Schryver, op genoemde Bladz. tweemaal dien naam onder de dorpen van Kennemerland aangetekend; alwaarom men zoude mogen vefonderftellen, dat aldaar óf door den Authêür des werks, of door den Zetter deszei ven , een' misflag begaarj is: aan den anderen kant zouden Wy ve-rmeenen grond te hebben van te Hellen dat vahiêeuwek, geene zeer juiste ópgaave vah het Heemraadfehap van Schieland heeft gehad j men weet tóg,- by voorbeeld, dat hy het' Slot Capelle iri Zuidhslland plaatst, daar" wy in onze befchry • &  a DE NEDERLANDSCHE STAD- en ving van het Ambacht van dien naam , onwederfpreekelyfc bewyzen dat het onder Skieland behoort; zo dat hier ligtlyk weder dergelyke misflag door hem kan begaan weezen — meer verwondeHen wy ons, daarover, dat men ook *n de Oudheden van Schieland, geen enkel woord -van dit Ambacht of Dorp goeboekt vindt; door gisting evenwel zoude- dat verwonderen gedeeltelyk weggenomen kunnen worden , door naamlyk te ftellen, dat dit Nieuwerkerk aan den Tsfel, aan Capelle ingelyfd kan geweest zyn, naamlyk ten opzichte van het Kerklyke, waarvoor die grond is , dat de fchryver van de Kerklyke Oitiheden , welke in deeze taak een goed nafpoorder is geweest, dit Dorpjen Nieuwerkerk, met Capelkn en Kralin«en, na de omwenteling van den Godsdienst in deeze Landen, als zamen vereenigd doet voorkomen, gelyk men in dat werk, Bladz. 554 kan naflaan; zo dat, offchoon die fchryver niets van dat Ambacht en Dorp, vóór den tyd van gezegde omwenteling meldt, men echter niet zou mogen veronderftellen, dat hy dat Ambacht niet Vbör in Schielajid liggende zoude gekend hebben; integendeel toont hy wel duidelyk aan dat het in Schieland gelegen is, daar hy, gelyk gezegd is,■ Kralingen, Capellen, en Nieuwerkerk zamen, als onder Schieland behoorende , vereenigt. Wat nu de eigenlyke Ligging van het Ambacht cn Dorp betreft, uit deeze zal mede Wyken dat het wal degelyk onder Schieland behoort; het welk ook nog nader blykt uit het geen wy gezegd hebben van nét Hoogheemraadfchap van Schieland, in onze befchryving van Capelle; voords zullen wy by het completteeten van dit Deel onzes uitgebreiden werks, in onze gewoone Inleiding voor hetzelve, daarover nader handelen. Nieuwerkerk aan den Tsfel ligt dan in het Hoogreemraadfchap van Schieland; ten opzichte van het Ambacht aan de gezegde rivier den Yfel, maar ten opzichte Van het Dorp, !s het op eenigen afftand van die rivier gelegen; het Am-  DORP-B ESCHRYVER. (Nieuwerkerk aan den'Tsfel.) g fc'acht, over het'geheel genomen , is niet onaangenaam, maar in een groot gedeelte van hetzelve, zo wel als in het Dorp is het zeer ftil — Het Ambacht paalt ten Noordoosten aan Moordrecht, ten Zuidoosten aan de Rivier den Tsfel, ten Zuidwesten aan Capellen aan den Tsfel, en ten Noordwesten aan Zevenhuizen — de gronden in het Ambacht, zo veel niet als die elders in Schieland liggen, uitgeveend zynde, offchoon zy eyen veenachtig zyn, zyn redelyk vruchtbaar; de wegen zyn aangenaam en gemaiUyk, voornaamlyk de 's Graaven weg, en de Tsfeldyk, welke beiden van Rotterdam op Gouda loopen, en zeer verlustigende zyn — Het Dorp op zig zelf, ligt voords twêe uuren gaans van de Stad Rotterdam, en een groot uur gaans van Gauda. NAAMSQORSPRONG. Deeze zal het Ambacht z;-er waarfchynelyk aan de i'tïchting der Kerk hebben ontleend, gelyk Ouderkerk aan den Tsfl, dat aan de andere zyde van die Rivier wordt gevonden ; Nieuwerkerk zal dit Ambacht genoemd weezen, om dat de Kerk of Capel, welke aldaar voorheen mogt geweest zyn, laater gebouwd zal weezen dan de Kerk of Capel, te Ouderkerk aan den Tsfel voornoemd — Dac meerdere Nederlandfche Ambachten hunnen naam aan hunne Kerken ontleend hebben , behoeft geen bewys, gelyk wy reeds meermaals hebben getoond —Dat men hetNe^wérkerk, met byvoeging van aan den Tsfel genoemd beeft, is zekerlyk aileenlyk gefchied, om dit Ambacht en Dorp van anderen, den zelfden naam van Nieuwkerk draagende , te onderfcheideq , tot welke onderfcheidings bynaam de ligging des Ambachts, aar* 4en Tsfel naamlyk, goede gelegenheid aan den hand g-af. STICHTING en GROOTTE. Wat de ftichting van Nieuwerkerk aa-i den Tip betreft, Al  « DE NEDERLANDSCHE STAD- is desaanga,nde vindt men nergens eenig bericht; zo wy de ligging in aanmerking neemen, komt het ons niet onwaar■fchynelyk voor, dat het van een vry hoogen ouderdom moet weezen: indien het waar is dat, gelyk wy b^ven zeiden, dit Nieuwerkerk aan den Tsfel dezelfde Itichter gehad hebbe als Ouderkerk aan de» Tsfel, zou men de ftichting reeds vódr den Jaare ipoo moeten ftellen; echter zyn daarvoor ook geene voldoende gronden van zekerheid voorhanden; men zoude ook, en wel om reden van hooge waarfchynelykheid, kun» rie ftellen, dat eenige huisgezinnen,- even als wy omtrent Kra.ingen zeggen , alhier met er woon gezeten zynde, of zig cm eene of andere beweegoorzaak, nedergezet hebbende, een foort van Dorp, of by hunne wooningen een Capel zullen hebben gebouwd en die buurt den naam van Nieuwerkerk zullen hebben g< geven, ter or;derfcheidinge van het verblyf hunner QV.rbeuren , dat den naam yan OuCerkerk droeg, of dat mogelyk ooi. toen eerst, ter zelfde onder, fcheidinge dien naam aannam: men zoude voords kunnen ftellen dat de bedoelde eerfte bewooners tot het geflacht van Ondingen zullen behoord hebben; gelyk men ook mag vastftellen dat Moordrecht aan dat geflacht heeft behoord, gelyk wy ter zyner plaatfe trachten te be en 'H den jaare 173a, werd dat getal bevonden toegenomen te zyn tot 300, waarby alsto.n gevoegd konden werden 5 fteepplaatzen , en één korenmolen; echter mag men als zeker ftellen, dat bet gemelde getal van huizen federt niet vermeerderd is — Het getal der ingezetenen bedroeg in de jongstledens volkstellirg, (1795.) 1327, naamlyk de bewoor.er.* van geheel het Ambacht. Het Dorp is zeer zindelyk en net in ftraaten verdeeld; de voornaamste déezer ftraaten is de Ke'kflraat, aldus genaamd om dat zy op de Kerkftraat uitloopt De overige huizen, onder het Ambacht behoorende, zyn even.als elders onder andere Ambachten', Hechts nier' en daar gebouwd. • Het WAPEN. Van Nieuwerkerk aan den Tsfel', is een wit veldt» rapt een goude lièuw, ter zyden het fchili, twee wind hordeiy KERKLYKE EN GODSDIENSTIGE GEBOUWEN. Van deezen zyn in dit Ambacht geene anderen voorhanden, dan alleen de Kers; wart het Schoolhuis kan , . ftrikt genomen, onder dit artykel niet gebragt worden, aangezien het in *t Rechthuis geplaatst is. Of vóór den tyd van de bouwingeder tegenwoordige kerk, alhier eene andere Kerk of Capel geweest is , daarvan-zyn geene blyken voorhanden; ondertusfehen is het wel te denken , dat zulks plaats zal gehad hebben. De tegenwoordige kerk is van eene langwerpig vierkante gedaante; in dezelve zyn geene pylaaren; de breedte is zeer ■■gering, doel» de lengte is van meerder aa-imens; .intusfcb.cn A 3  6 DE NEDERLANDSCHE STAD- en kan het geheele ruim een vry groot getal toehoorder be« vatten; te meer, daar in dezelve, gelyk wy zeide , geene pylaaren gevonden worden. Uit de overblyffels der kerlglazen kan men befpeuren dat dezelven, voorheen, zeer fraai moeten befchilderd geweest zyn — De Predikftoel en hetDoophe. ftaan vast tegen het Choor aan ; recht tegen over dezelven, tegen den torenmuur aan, hangt een bord, zeer aartig met de wet des Heeren befchilderd — Het ruim w ordt onder den avond-godsdienst door twee koperen Kaarskroonen verlicht — in het midden van 't gezegde ruim ftaan de gewoone ftoeltn tot zitplaatzen voor de vrouwen; voords zyn de manneng.ftoelten en banken , zo openen als gefloten. in de langte ter wederzyde tegen den munr geplaatst; deezen zyn allen zeer net. Het Choor is flechts, (het geen echter ook op eene menigte andere Dorpen plaats heeft,) met een houten hd; afgefchoten; in hetzelve wordt het nachtmaal gehouden; dekerkenraadsAamer is een net cn luchtig vertrek, met fchuifraamen vercierd; het heeft voords een aangenaam uitzicht over de uitgeveende plasfen. Het dak der Kerke is met leien gedekt, gelyk mede de fpifze toren , welke aan den ingang der Kerk uit het dak uitryst: In gezegden toren is een goed uurwerk, (dat zyne bukenuurwyzers heeft,) benevens eene weiluidende klok. Het Kerkhof is net en zindelyk, ofijchoon met geenen fteenen muur omgeven zynde; in de plaats daarvan is het met fchoone hoopopgaande boomen omzet, het welk een aangenaam gezicht oplevert. De Pastory of Predikants wocming, is een zeer wèl gefchikt gebouw, waarachter een goede tuin. Verdere Godsdienftige Gebouwen zyn, gelyk wy geztgd hebben, alhier niet voorhanden; de Roomschgezinden, welken echter onder dit Ambacht niet veele in getal zyn, behooren onder Moordrecht — Wees- of Arm-huis wordt mede te Nieuwerkerk aan de Tsfel niet gevonden. WERELDL YKE GEB OU WEU. ' Van deezen zyn almede, onder dit Ambacht, geen andere voorhanden, dan het Ambachts- of Recht-huis, ftaande in het dorp; het is een gebouw-, zeer gefchikt voor het houden der Raadsvergaderingen — Het fchool wordt, gelyk wy reecis gezegd hebben, ook in dit gebouw gehouden, even als te Capelle aan den Tsfel, in tegenftelling van de gewoon,.  DORFBESCHRYVER. (Nieuwerkerk aan den Tsfel.) 7 te die op eene groote men'gte andere Dorpen plaats heeft, alwaar de rechthuizen gemeenlyk voor berbergen worden gebruut — Ingevolge van het gezegd Schoolhouden, wordt het Rechthuis alhitr ook door den Schoolmeester bewoond. KERKLYKE REGEERING. Deeze beftaat uit den Predikant in den tyd, zynde thans zedert den Jaare 1790, de Wei-eerwaarde Burger, cornelis kumlius, behoorende onder de Clasfe van Gouda en Schoon"hoven , benevens vier Ouderlingen, en twee Diaconen, van welken ieder Jaar twee Ouderlingen en één Diacon afgaan 4 en door anderen vervangen worden. WERELDLYKE REGEERING. Deezen aangaande kan men zeggen, dat Nieuwerkerk aan den Tsfel tot heden toe, in het crimineele behoort, onder den Bailluw, Schepenen en Mannen van Schieland, alv.airom ook op den tour van dit Ambacht, een welgeboren man uit hetzelve, by dat Collegie zitting heeft. Met het Water- of Heem-recht, behoort Nieuwerkerk aatt den Tsfel, onder Dykgraaf en Heemraaden van Schieland. De Ambachtsheerelykheid behoort in eigendom aan de ftad Gouda, dewelke voor dezelve ook een Serf heer benoemt. Voorheen werd de Regeering over het Ambacht verkozen door die van Gouda, in hoedanigheid van Ambachtsheeren, naamlyk uit eene aan hun overgeleverde nominatie-» thans gefchiedt zulks, als overal elders, door de Stemgerechtigde Burgers — De Municipaliteit alhier beftaat uit een* Schout, zeven Schepenen, twee Ambachtsbewaarders, en twee Kroosheemraaden, benevens een' Secretaris — Thans is Schout en tevens Secretaris, de Burger cornelis vaïj capellen — voords zyn hier de behoorelyke Wees- Arm- en Brand meesters, ('t Ambacht heefteen goede Brandfpuit, die alle Jaaren, op Hemelvaartsdag, wordt geprobeerd;) verder een Bode, enz Het onderhouden van de Kerk, ben evens derzelveraanhooren, ftaat onder het opzicht van den Schout met twee Kerkmeesters. Betreffende de GESCHIEDENISSEN Van dit Ambacht, desaangaande vindt men nergens iet aangetekend, niets anders dan dat geheel het Ambacht, in den Jaare 1400 en vervolgends niet weinig heeft geleden, door de Hoekfche en Caheljaauwfche verdeeldheden.  S DE NED. STAD- esDQRp=BES. (Niéuwerk. aandenTsfel.') la i68ï werd Niiuwerkerk aan dun Tsfel, grotiwzaam geteisterd door de veelvermogende kracht des waters, t.oen het, wegens het doorbreektn der. dyken, in ontzachlyke Vloeden, op hetzelve losborst. In de gebeurtenisfen van 1787 en 1795 , heeft, ingevolge onze inge wonne berichten, het Ambacht weinig of niet geleden. De BEZIGHEDEN. Der inwoon» ren, zyn hier, naar gelang der ftilhfid van de p'asts, vry ;jroot van beweeging; als beftaande dezelvefi vi ornaamlyk in het lteenbakken, rietmatten maakc-n, hoepelfnyden, enz. alle well en eene menigte van handen doorgaandtn arbeid verfchaffen; de veenderyen brengen voords dtn inwooneren mede geen gerii g voordeel toe; voor het overige worden alhier ook alle die bezigheden geoefend, weken voor de zamenleeving onmisbaar zyn, als daar is bet houden van allcrleie foorten van winkels , broodbakken, timmeren, molenmaaken, metzelen, fchilderen, fmeden, febepenmaaken, enz. — Er woont onder het Ambacht een' Chirurgyn, of, gelyk men zegt, Dorpdoftor; er is ook een korenmolen — Van alle deeze bezigheden trekken de bewooners een genoegzaam voordeel, en des kunnen zy gerangfehikt worden, onder de dorpelingen, of wel bewooners van het platte- land, die het wèl gaan. BYZONDERHEDEN. Onder ditartykel zouden wy kunnen brengen, de uitmuntende Buitenplaats Fischvreucd, alsmede de gewezene herberg Het l uis te- half wege, het w'elk voor een aanzienlyk buittnverblyf word aangelegd. De REIS GELE GEN HEDEN. Zyn, de Postwagen, die van en naar Rotterdam en Gtudé rvdt, en hier door p: sfeeft — alle maandagen en vryd3geit vaart hier ook een marktfehuit Op Rotteraam, en op donderdag een op Gouda. HERBERGEN. Op het Dorp; de Roskam, zynde mede eene uitfpanning. Aan Konenoord, over de Korenmolen, eene extra fraaje herberg en Uitfpanning. Aan 's Graavenweg, by het tolhek, de Roode Leeuw, zyn* de mede eene uitfpanning. Verder zyn onder bet Ambacht nog eenige herbergen vsig minderen aanzien voorhanden.  HEI 'A M B A € H I E N JLDft aanzienlyk en vermaakïyk Ambacht, verfchaft ons de gelegenheid, om, alvoorens wy ons gewoon plan van orde weder afwerken, iet ter iuleidinge ter neder te ftellen, daarover naamlyk, dat veele dorpen en Ambachten in dit ons vaderland van ouds her, door de Romeinen, zo al niet bewoond , evenwd door hen zyn bezocht gewerden — getuigen daarvan de menigte van antiquiteiten, penningen, huisderaadjen,- enz, welken van tyd tot tyd, hier en daar, d'o'or A'  s DE NËDERLANDSCHE STAD- en graavingen in onzen bodem zyn gevonden — hieruit volgt dat de meeste van onze vaderlandfche phatzen, zo niet allen, het lot der verwoestingen, zo van volk tegen volk, als van eenen anderen, en nog geweldiger vyand, naamlyk het water, hebben ten doel gedaan; want niets is zekerder dan de inhoud van het volgende versjen : Wel is Nederland geteisterd , door 't verwoestend oorlogszwaard, Wel Is Nederland geteisterd , door den twist die gruwlen baart) Meest is Neerland tog geteisterd, door den wreedeii watersnood, Die in zyn gevolg fteeds meévoert, i jammer, artnoed, angst, en dood. Van de gezegde waarheid zyn in ons Land zo vêele oa- wederlpreekelyke bewyzen voorhanden , dat men desaangaande niets meer ten bewyze behoeft bytebrengen, jrelyk ieder weet, die niet volflrekt een vreemdelinj in dit zyn vaderland is. Dat veelen der Nederlandfche plaatzen, na de hoven gedoelde verwoestingen het hoofd ook weder met meerder glans en luisters opttal en, daarvan zyn de in de gefcbiedenis huns lands ervarene Nederlanders mede ten vollen overtuigd een voorbeeld van die grootfche verryzing, om dit woord thans eens te gebruiken, vinden wy in de gefchiedenis van het Ambacht, het welk wy by deezen nader aan onzen Leezers zullen leeren kennen. In den Tegenwoordigen Staat van Holland , 7de Deel Bladz. 2ö, vinden wy aangetekend, dit aldaar,naamlyk in het gezegde Ambacht, by ingraavinge gevonden zyn, eene  DORP-BESCHRYVER. (Moordrecht.) $ menigte Romeinfche penningen, én huisgeraad van denzelfde» tyd, alles ten bewyze dat ook op den bodem van Moordrecht de Romeinfche volken moeten gewéést, ja zeer waarfchyne. lyk moeten gewoond hebben, gelyk wyby den ervaren colym leezen, dat op het nabuurig Zeevenhuizen mede heeft plaats gehad, het geen wy in onze befchryving van dat Ambacht mede zullen toonen. Men weet tevens dat gemelde volken binnen deeze Landen ook zwaare kasteden hebben gebouwd, en aanzienlyke lterkten hebben aangelegd; of dit intusfchen mede op Moor* drechtfchen hodem plaats gehad heeft, is ons by onze voorgangèren niet gebleken — dat verder onze Laudgenooten, in navolging der Romeinen, ook op den Vaderlandfchen grond» fterkten en kasteelen hebben aangelegd , daarvan is men mede met alle volkomene zekerheid overtuigd; nu heeft onze waardige correspondent in deeze,- uit de penne eens bewooners van het Ambacht Moordrecht, aan hem van wegen den waardigen Prefident der Municipaliteit aldaar, gezonden, het bericht, dat ook in dit Ambacht, een dergelyk kasteel of zogenaamd adelyk huis zoude geftaan hebben, naamlyk in het veen; doch desaangaande vindt men niets aangetekend, noch by van leeuwen, noch byeenigander befchryver van de thans veréénigde Nederlanden, evenwel erkennen wy gaarne te gelooven, dat de laatere bezitters van het Ambacht Moordrecht , mede ter hunner verzekeringe , aldaar, zo wel hunne fterkten hebben gehad, als andere dezelven elders hadden, en dac die fterkten het lot der verwoestinge hebben ondergaan, zonder dat desaangaande eenige aantekeningen zyn nagelaten. Boven zeiden wy dat veele Nederlandfche Ambachten en Dorpen, na ten prooje der vefwoestinge geweest te zyn, het hoofd met meerder luisters weder hebben opgedoken; zulks nu vindt men door de gefchiedenis van dit Ambacht,, A a  4- DE NEDERLANDSCHE STAD- eu ten duhielykflen bewaarheid; want men kan als iet onbetwistbaars vastftellen, dat na dat de Romeinen hier ter plaatfe geweest zyn, het geheele Land weder door water verwoest is geworden, en dat alhier, tot het bedyken der Landen toe , het water over geheel onzen grond zal hebben geHaan; na dat het water nu door dyken is bedwongen ge. worden, is de bevolking, wegens de aangenaamheid en wélgelegenheid des Lands, aannierkelyk toegenomen ; na het vervolgends weder de rampen van de binnenlandfche verdeeldheden had ondervonden, is het van tyd tot tyd tot dien top van luifter geftegen, waarop h»t lange jaaren heeft geftaan, en met er daad nog zoude ftaan, ware het niet dat eene bende van binnen- en buitefilaiïdfche onverlaateri , hetzelve hadden bedorven, en ten prooje der tiende hadden gegeven, alleenlyk om hunner eigene grootheids wille: Ja , bedervers onzer Landen, Gy laagt onzen bloei aan banden ; Gy vertrad ons aller heil; Üw geweld ging boven peil: Door de trotschheid aangedreven, Deed gy bato'S kindren beeven, Slorptet hun onfchuldig bloed, Stiet hun welvaart met den voet, Heuldet gy met vorften-hoven, Liet Hen Itrafloos ons berooven, Ja, tirannen! tot uw fchand, Kwynt thans 't rrye Nederland: Dan Gods eeuwig welbehaagen, Deed de zon der vryheid daagen,- Onze kluisters vielen af, Ons ten zegen, u ten ftraf —«s  DORT-BESCHRYVER. (Moordrecht.) S Die, een volk dorst onderdrukken , Moest ook voor de gramfchap bukken Van het volk, dat, fchoon verdrukt D'eisch der volken was gelukt. Verders tot de befchryving van den Ambachte overgaande zullen wy daarin duidelyk zien, dat Moordrecht, in ae td t bef veel had geleden, vooral In de CMjauwfche verdeelden , *** M ™ ***** ™ 0t vercierd heeft opgeftoken, als wy het thans nog metop getto'en hoofde voor ons zien , en wel met zulk een n Sister, dat maar weinige Nederlandfche dorpen daarby vernvHf-r — nog vleiend komt, deezen aan- zulks den algemeenen itaat oer t**^ voordeels zal aanbrengen. moeten Om nu tot de uitwerking onzes plans overtegaan, moeten wy weder eerst fcreeken van de LIGGING. Van het Ambacht Moordrecht in het algemeen - De, JZZnl Schieland, en alleraangenaamst, by3onderlyk zelve is t-pCTpn over Goude- aan den kant van de Riv.er den 25/M , te. n ove . ». het milt ten noorden en noordoosten met de uitg geveende, van «^f^* het door in gemeenfehap «J^g*^ van noordoosten paaiende aan de tleereiy* Thuil, en het JFeeg/m. A 3  e DE NjEDERLANDSCHE STAD. esj In den Jegenweordigen Staat vnn Holland , 7de Deel, Bladz. 25, leest uien dat het Ambacht Moordrecht, mede aan Broekhuizen is gelegen, het geen waar is, wanneer dat Broekhuizen als een byzonder Ambacht wordt aangemerkt; «Joch hierna zal ilraks blyken dat Broekkuizen als by Moordrecht is ingelyfd. Ten oosten paalt dit Ambacht aan den Rivier den Tsfel, en ten westen aan Zeevenhuizsn; wordende deeze gelegenheid zeer veel verbeterd, door dien alle goederen en koop. manfchappen alhier, te water af- en aan-gevoerd kunnen worden. De wegen en paden door dit Ambacht looopende, worden allen in eene fchoone en goede orde onderhouden , waardoor depasfage, zo met rytuigen als te voet, door het dorp, dagelyks zeer drok is, zo van Gouda, langs den in ons werk reeds zeer dikwyls genoemden Graaven iveg, welke met de Vtenweg en de Jonkershede, de voornaamfte wegen uitmaakt. Midden in het dorp vindt men het veer , alwaar men op Gouda overvaart, en van welk veer , onze voorgenoemde geëerde begunftiger zegt, dat het van eenen onheugelyken ouderdom is. Uit al het voorgaande kan men dan geredelyk befluiten dat de ligging van dit Ambacht zeer vermaaklyk moet weezen. Wat aanbelangt de NAAMS-OORSPRONG. Desaangaande zeggen de Liefhebbers van beuzelaaryen, dat dezelve gezocht moet wdrden, by de toewyding van de oude afgebarnde kerk , aan de nagedachtenis der ont" hoofding van johaknes den Dooper, die, gelyk men weet.  DORP-BESCHRYVER, (Moordrecht.) ? door den Koning berodes vermoord is; der kerke: *oude, ge'd e nagedachtenis toegewyd weezen, om de fchanddaad an hlrodes of lieve* de beminnelyke deugd van Johante meer voor oogen te houden; die het ge; Sé gevoeien aanneemen, wilien tevens dat het Ambacht daarom meermaals voorkomt onder den naam van Moord alleen, waarop ondertusfchen ook zelfs het kerklyke zege hynt te zingen, want oP hetzelve ziet men eene Laagd, zittende op eenen grondfteen; hierdoor wordt af- gebedd het geloof in de verdienden van p» Christus; :y leest in de Heilige bladeren, terwyl zy omringd wordt 'van drie móordenaaren, die op haar willen aanvallen ;>n den rand leest men, in Capitaale letters, een latynfche fpreuk, betekenende Veilig onder de móordenaaren. Men behoeft zig echter met de gezegde en dergelyke voorwendfels niet optehouden, om den oorfprong van den naam Moordrecht te vinden ; want die naam is eigenlyk niet de rechte die het Ambacht toekomt, wel Moerdrechf, en deeze naam zoude zynen oorfprong verfchuldigd weezen aan de li-ging van den veengrond aldaar, by het veer; want het woord Moor betekent hetzelfde als Veen, en Drecht, (dit hebben wy in den loop van ons werk reeds meermaalen aangetekend,) betekent eene overvaart, of Veer, gelyk men dan ook verzekert, dat alhier, federt onheugelyke tyden een veer of overvaart is geweest; indien men nu geogde beide woordjens Moer en Drecht zamenvoegt, bekomt men Moudrecftt, en de betekenis van datzamengettelde woord zal weezen Het veen, of De veengrond by den Drecht, (by het veer) gelegen - Het is zeker den weetgierige onderzoeker, zo, wel als ons dok gebleken, dat debtóttexs van dit Ambacht den naam van Moordrecht hebben A +  8 DE NEDERLANDSCHE STAD e» gevoerd; dan, het is wederom een werk van de klankverbastering , dat het Ambacht en Dorp Moordrecht, thans Moordrecht genoemd wordt; reeds in de 14de eeuw was het geflacht van Moordrecht bekend, en dat de leden van dat geflacht als bezitters van dit Ambacht mogen befchouwd worden , en de gelykluidendheid van hunnen naam, met dien van het Ambacht niet flechts eene loutere toevalligheid is, gelyk men zoude kunnen vermoeden, blykt daaruit , dat hun geflachtswapen 't welk zy plagten te voeren, noghede^ ,'t wapen van Moerdrecht, of Moordrecht is. «STICHTING en GROOTTE. De ftichting van dit Ambacht is even als die van veele anderen niet te ontdekken , nergens vindt men fpeuren, ten bewyze dat het eenen ftichter , of ftichteres zoude gehad hebben — Sommigen meenen te mogen vastftellen "dat het Ambacht eigenlyk uit dat van Cralingen zou voordgefproten weezen, in dier voegen naamlyk, dat één der jongere zoonen uit het geflacht van dien naam , zig op dit gedeelte gronds zal hebben nedergezet, en het den naam van Moerdrecht zal hebben gegeven, naar de gelegenheid en eigenfchap van den grond, dien hy kwam bewoonen, even gelyk Wateringen , Starrenlurgh , Alphen en anderen uit het gezegde geflacht van Cralingen voordgefproten , gedaan hebben. Dat het Ambacht reeds een vry breed getal van jaaren heugt, is in tegendeel zeer gemaklyk te bewyzen — dat het reeds vóór den jaare 1300 beftaan heeft, weet men met zekerheid , en zelfs was het toen reeds in aanzien, vermits in den jaare 1304 , de Heer soeteman van bleyenburgh , Schildknaap, overleden zynde , ter weduwe naliet eene bertha van moerdkecht, en die ook uit dén huize van Cralingen geboren was, alwaarom gezegde van bleïkm-  DORP-BESCHRYVER. {Moordrecht.) 9 burch, deeze Ambachtsheerelykheid, door 1-elyMng zal verkregen hebben; vrouwe bertha voerde ook het wapen verkregen neDuw , ouereenkomende met het tegen- | van Mcerdrecht, volmaakt overeenkomen | woordisre wapen van het Ambacht. va„ Heemraaden van dien tyd, noemd wordt; alle de gemeldsn voerden ook het wapen rterweegende zal men zekerlyk me, Cchroomen tsZL dat het Ambacht van vry ouder£ van den jaare ,*><. alzo het ^^^^ en als een huwelyksgift aan voornaame dokters werd öe "honken ; maar ook komt ons ten gezegden jaare (r 300,) reeds eene dochter van dien^a* voor ^ ^ Nog nader wordt men bevest^m het S ' aanzrenlykcn ouderdom ^J**^^*.»* !„»•<, dat in hf zdfJe f1' „d„c6t reeds genoemd weid, te ^bet minst een quartier uurs van het te- huizen en fchuuren gevonden MM),,.(cte, of Men vindt fommigen welken meene J^rdr^f, reeds bevolkt zoude geweest zyn, ten tyde de eerfte bedyking gedaan »• ditAmbacht- Wat nu verder aangaat de grootte * ' * AS  ïo DE NEDERLANDSCHE STAD- » den wy aangetekend dat de grond van Moerdrecht 844 morgen, en 283 roeden bedroeg, waarvoor eene jaariykfche ibmme van 3001 ponden 7 fchellingen 3 deniers werd opgebragt — In dequohieren der verpondingen van den jaare 1732,,ftaan voor Moordrecht 100 roeden minder, dan het bovengemelde getal aangetekend; dan hier moet men in het oog houden dat de grootte der opgaave van de Morgentaaien, niet bepaaldlyk de grootte van Moerdrecht opgeeft, want onder dat getal zyn ook begrepen , de landen onder Broekhuizen gelegen; welk Broekhuizen op zig zelf een Ambacht fchynt te weezen , en waaromtrent , gelyk mede omtrent de huizen daar onder behoorende, de plaatslyke Regeering van Moordrecht, aanfpraakiyk is, en daarvoor inftaan moet, naamlyk ten op. zichte der verpondingen, enz. — de grootte dermorgentqalen van Broekhuizen nu, wordt bepaald, op 72morgen, 103 roeden lands, en derhaiven is de grootte van Moordrecht niet meer dan 774 Morgen, en 213 roeden lands. Wegens deeze landen is by ons het volgende bericht ingekomen : „ De landen in deeze Ambachtsheerelykheid liggende, zyn „ meest uitgeveend, en men heeft dikwyls gefproken,' om „ de daaruit ontftaane plasfen droog temaaken; dan daar„ van is tot nog toe niets gekomen — zo veel evenwel 'is „ zeker dat die zaak in ernftige overweeging is genomen, „ gelyk hlykt uit de onderfcheidene coroparitien, die men „ deswegens, en zelfs nog niet lang geleden heeft gehou. „ den; op welke comparitiën ook tevens werd gefproken, van de uitgeveende landen der nabuurige dorpen." Het Dorp aangaande dat men tegenwoordig aan den Tsfel. dyk vindt, daarvan wordt ons het volgende medegtdeeid. „ Voorheen was het grootfte gedeelte der wooningen in het „ Moordrech'.fe veei geplaatst; dan door het verveenen der „ Landen aldaar, zyn de meeste weggebroken, en de irj.  POB.P-BESCHB.YVER. (Moordrecht.) " gezetencn meer naar den Tsfeldyk vertrokken, waardoor ; het dorp aldaar van tyd tot tyd «oreerde, en m deeze y praalt het met zeer aanzien.yke Hulzen dre men ze in op andere Dorpen aantreffen zal; er » doord.t Dorp een magtige pasfage van Rytuigen van Rotterdam n ar GoudZ lft^m: Utrecht en verfcheide andereP aatfen vi e yerfa - Langs het Dorp van achteren loopt de rl" v Z Tsfel, door welke een continueele pasfage van " vaartuigen is, moetende alle fchepen en vaartu.gen dre ' van Rotterdam, Dordrecht , en van de gantfche Lel< of Mer„ede afkomen, om naar Amfteldam, Haar em L don en het geheele Noorderquartier te gaan, als oo.naar » aen c * b .', a Pn rerua alhier pasfeeren. „ Friesland, Groningerland, enterug, aimer p ' In den jaare l63* waren te Moordrecht maar 67 h»«e». doch 100 jaaren daarna vind men er 310 hu.zen, « fteen aarzen voor aangetekend, waarvan de eene nogmaar on; lanKS geleden openbaar verkocht zynde, nu gehecht en verS is\ voorts is er een korenmolen. Onder de gezegd "ui en zyn veele uitmuntende: het getal der tegenwoord.ge £ en wordt (in den jaare I795) bewoond, door een ge; al van X5S5 -nfchen , „ zynde er," zegt onze begunJU eer , vóór dat de Landen verveend waren een groter Aantal ingezetenen geweest" - voorts U^W« 'zindelyk met ftraaten belegd, er zyn ook ™ ^ l ten het Dorp, nette en goede huizen gebouwd zo dat men mag zeggen dat Moordrecht een pronk der Nederlandfche Dorpen is. Het WAPEN. Van Moerdrecht of Moordrecht , is een zilvcre Jler met agt punten, op een rood veld.  }x DE NEDERLANDSCHE STAD-en Aangaande de GODSDIENSTIGE GEBOUWEN, Daarvan komt ons eerst voor de hooÊdkerk van deeze plaats, zynde die der Gereformeerden , welken er thans worden gevonden — het was in den jaare 1574, toen de Oude kerk alhier afbrandde — of dezelve geflaan heeft, daar de tegenwoordige gezien wordt, vind ik niet gemeld, doch denk dat zy veeleer mede in het zogenaamde Moordrechtfe veen, alwaar ter plaatfe toen de meeste huizen Ronden zal geflaan hebben — aan wie de kerk is toegewyd geweest, daarvan geeven ons de Schielandfche Oudheden geene ophelderingen, maar dit is zeker wel te gelooven, dat zulks zal gefchied zyn ter gedachtenisfe van de onthoofding van johankus DiïN dooper, en dat de jaarlykfche gedenk, dag van die kerkwyding zal zyn gevierd, op den 20 Augustus, waaruitzo als wy hier voor zagen,de beuzelredeneering van den Naamsoorfprong van dit Ambacht, zal zyn voordgekomen. Al mede vindt men niet genoemd, welke Priesters aldaar gediend hebben — na het afbranden der kerk, tot aan den jaare 1657, werd er de Godsdienst verricht in een groote houte Loots, waarop in 't gezegde jaar 1657, een aanvang werd gemaakt met het bouwen van de tegenwoordige fraaje fieenen kerk Dezelve heeft drie onderfcheidene gevels, als één vdór , één achter, en één in de midden , zo dat dezelve een kruis vertoont; deeze drie gevels maaken uit, de voorfte en de achterfte het ruim der kerk, en de middenfte het choor , dat met een houten hek is afgefloten, en binnen met onderfcheidene zitplaatzen, zo ter viering van het H= Avondmaal, als voor de Catechifatien is voorzien Dit choor zo wel als de ruimte der kerk, is van een een fcho$j-  DOR P-B ES CHRYVER. (Moordrecht.') ï$ ne grootte, en zeer luchtig de kerk die op geenepy- laaren rust, is zeer gefchikt om een menigte toehoorders het genoegen van' het gehoor te geeven, vermits alle dezelven den Predikant niet alleenlyk kunnen hooren, maar ook werd döör hem te kunnen zien, hunne aandacht te meer opge- fcherpt ■ voords is het kerkruim in alles zeer wèl geap- propriëerd, zo van geftoelten, als andere onderfcheide zitplaatzen , voor meerdere en mindere rangen — Over het choor, is tegen den muur, de Predikftoel en het doophek geplaatst — De Sacramenteele bedieningen worden hier ter plaatfe geheel uit zilver verricht; de groote of broodfchotel, by het Heilige Nachtmaal gebruikt wordende, is buitengewoon , zynde van Diameeter groot 24 duim Rhynlands, en zeer kunftig bewerkt, pronkende met de afbeeldingen van de seboorte en helleven van den Zaligmaaker, en de bekers met de afbeeldingen der twaalf apostelen. Het dak der kerke is met leien gedekt, uit welk dak een fraaje fpitfe toren , die met lood gedekt is, uitryst, en van buiten zeer fchoone wyzerplaaten heeft, van binnen is er een goed uurwerk in geplaatst, benevens een groote klok. Het Kerkhof, dat rondsom de kerk ligt is zindeiyk en net, zynde aan de zuidoost zyde, met plat gefchorene lindeboomen beplant. Onder de voornaame gebouwen van dit dorp, munt voornaamlyk uit de Pastory, of Predikants woning. Het Dorpfchool, ftaat binnen het dorp, en is mede eene fchoone woning, wordende deeze zo wel als andere kerklyke gebouwen, zeer goed onderhouden. Binnen her dorp vindt men nog een zeer ruime en welgefchikte kerk der Remonjlrantfche Gemeente ; by dezelve is een goede, ja zeer fraaje woning, die door den Predikant bewoond wordt, zynde thans de eerwaarde burger laurens MAAS. Buiten het dorp, ftaat de kerk der R(amsgezinden , zjn-  *4 DE NEDERLANDSCHE STAD-es de mede een aanzienlyk gebouw, dat, benevens de woniïfg van a stoor, voor weinige Jaaren zeer fterk is verbeterd — De Leeraar deezer gemeente is de weiSerwaatde Burger , reinerus KXjèL — De beftuuring van deeze Gemeente ftaat aan den Pastoor, mer Arm- en Kerk-meesters: verders zyn bier geene GödsJieiiftige geftichten meer voorhanden.Wat aangaat de WERELDLYKE GEBOUWEN. Deezen zyn hier niet te Vinden ; des niettegenflsande moeten wy hier, ten opzichte van het rechthuis, hoewel maar eene ordinaire herberg zynde, datgeefi zeggen, hetgeen dc Municipaliteit aldaar 0113 heeft gelieven optcgeeven : dus luidt het i ,, De vergaderplaats der Regeèring is in eene herberg, ,, ftaande op het dorp , alwaar die federt verfcheidene jaaren „ is geweest; voorheen was het in het Moordrechtjche veen „ alwaar to;.n ook het grootfte gedeelte van de ingezetenen „ van Moordrecht woonden; dan, door het verveenen van „ de Landen aldaar gelegen zynde, vertrokken de meesten „ van hun van daar, en de huizen werden afgebroken; en „ vermits het dorp van tyd tot tyd floreerde, is het recht,. huis ovcrgebragt in de herberg voornoemd , waar uithangt „ Rotterdam; federt is hetzelve tot heden toe aldaar ge„ bleven." KERKLYKE REGEERING. De Gemeente alhier wordt bediend door één Predikant, zynde federt den jaare 1764, de eerwaardige Borger p hitir-rus vebmaat — De Kerkenraad heüaat u'itgemelden  DORP-BESCHftYVER. (Moerdrecht.) 15 Predikant, met twee Ouderlingen en twee Diaconen , van welken alle jaaren één van ieder afgaat, en door een ander opgevolgd wordt. De WERELDLYKE REGEERING. Beftaat te Moordrecht als volgt *- In het crimineele bei hoort het onder den Bailluw, Schepenen en Mannen van Schieland, wordende op de tour van deeze plaats, mede een welgeboren man voor Moordrecht verkozen — Met het Water- of Heem • recht, is het behoorende onder Dykgraaf en Heemraaden van Schieland. Dat het Ambacnt voorheen zyne byzondere Heeren heeft gthad, is ongetvvyfeld; dit echter is mede zeker dat de Am» bachts-heerelykheid, federt veele jaaren een eigendom van de ftad Rotterdam is, zynde nog laatst aldaar als fterfheer benoemd, d3 Burger cregokius vam oort, op dien tyd Raad in de vroedfchap der ftad Rotterdam; echter wordt by veele verkeerdlyk gedacht, dat de Ambachtsheerelykheid aan de ftad Gouda behoort. Voorheen werd de aanftelling der plaatslyke Regeering, gedaan door Arabachtsheeren; maar tegenwoordig door de ftemgerechtigde burgers; beftaandï tot heden toe de Municipaliteit, uit een' Preiïdent, die provifioneel ook de post als Schout waarneemt, zynde de Burger isaak vroombkouk; verder uit twee Ambachtsbewaarders en zeven Schepenen; voords uit twee Weesmeesters. Er zyn te Moordrecht drie Brandmeesters, benevens dei Prefident der Municipaliteit die Opper brandmeester is — Vyf Kroosheemraden, twee Armmeesters, en drie Schatzetters, zynde aan alle deeze Collegiên éénen Secretaris tosgevoegd , welke post federt eenige jaaren bekleed wordt door den Butger ad riaan guekejllbm; er is voords een Gerechtsbode,  1(5 DE NEDERLANDSCHE STAD- ej* De Kerk, met deszelfs aanhooren, wordt onderhouders Onder opzicht van twee Kerkmeesters. De BEZIGHEDEN. Der Inwooners zyn hier veéïen , en bloejen allen zeer voordeelig; als daar is voornaamlyk de koophandel in graanen , wefk alhier zéér fterk wordt gedreven , en waartoe Moordrecht ook byzonder voordeelig is gelegen — De wolkammeryen worden er met kracht doorgezet — veele handen vinden ruime bezigheid aan de lynbaanen, of touwflaageryen; verder geeft de fteenplaats die alhier is, aan eenige mede een aanmerkeiyk beftaan — door alle gemelde zaaken vinden weder veelerleie foorten van handwerkslieden hunnen arbeid, als daar zyn fcheepenmaakers, timmerlieden ;' metrelaars, fmids , en véelè anderen — Het ontbreekt te Moordrecht vooral niet aan winkels van allerleie koopmanfchappen en Ievensbsnoodigdheden. BYZONDERHEDEN. Deezen aangaande, mag de vreemdeling, zig in de fteden Rotterdam, of Gouda bevindende, wel een uitftapjen van daarnaar dit vermaarde dorp doen, want gehêel hetzelve zoude men eene byzonderheid mogen noemen. Omtrent een quartier uur gaans van de dorpen aan den Tfeldyk, vindt men een fraaje en groote Buitenplaats, genaamd De Snelle; dezelve fs voorzien van eén buitengemeen fchoone, en federt eenige jaaren geheel vernieuwde hu'izinge, voords ftallinge, koetshuizen, broejeryè'n, en tuinmans wooningen, Zynde de plaats op eene alleraangenaamfte wyze aangelegd, zo met laanen graften en vyvers als fchoone bosfehen, waaronder een allerufcmuntendst transch besch, voords een heremitagie, en andere fraaiheden'  DÖRP-BESCHRYVER. (Moordrecht.) I? den ineer, allen overbeziens waardij; met één woord, een pronk van Natuur en Kunst — Deeze overheerelyke lusthof, indedaad eene byzonderheid van Moordrecht, is een eigendom van de Weduwe jacob herman vingerhoed, in leven Oud-Raad Vroedfchap en Burgemeester der flad Rotterdam , die met de omwenteling of liever omfmyting van zaaken in 1787, uit gemelde zyne waardigheden is geremoveerd. GESCHIEDENISSEN. Deezen aangaande vinden wy ruimer ftof dan ergens». Behalven dat geene wat in de Hoekfche en Kabeljauwfcht verdeeldheden hier is voorgevallen ; behalven de zwaare. brahdféhatlingen in welke bet dorp Moordrecht met andere Dorpen te gelyk deelden, kwam deeze plaats een ander onheil over, hierin beftaaode: het was in de Maand Juny, van den jaare 1489, dat de ingezetenen der ftad Rotterdam meer en meer hun ongenoegen begonnen te toonen, over de duurte van, en 't gebrek aan leevensmiddelen, waarom de Stadvoogd, of het hoofd der Hoekfchen, alles aanwendde wat eenigzins noodig was, om de Stad van levensmiddelen te voorzien; waarop rsyer van broekhuvzeN en hendrie van BREDEitoDE, zig naar Woerden begaven , ten einde levensmiddelen en wyn, zo te Utrecht als elders optekoopen — ftaande deeze uitvojring van zaaken , kreegen de Kabel-, jaauwfehen daarvan bericht, waarom de Stalmeester van den Koning Maximiliaan, alle voorzorg gebruikte, om alles te, water en te land te bezetten — na dat bjioekhuyzen en brkderode hunne oogmerken hadden bereikt en een goede voorraad van koorn en wyn hadden opgekocht, deed ziggeene kleine zwaarigheid op, om die goederen binnen Rotterdam pinteWnjèni langs de Lek konde zulks niet gefchiedcB, B  18 DE NEDERLANDSCHÈ STAD- en vermits het op die Rivier vol Schepen der Kabeljaauwfchen was; de Maas was mede bezet door Krygsvolk, dat van Dordrecht ap Tsfelmonde gekomen was; waaropbeflotên werd den toevoer door de Veenen, en binnenwateren anntebreng.m — broïkhuyzën en brederode zonden desaangaande bericht over, en geboden alle de Roti er dammers, geheel hunne krygsmagt, en alle de platboomde vaartuigen, welken zy flei.hts konden bekomen , byééntebrengen , en daarmede door de Veenen, en langs onbekende wegen naar Boskoop te koiiien afzakken, ten einde aldaar circa honderd lasten koarn, en een menigte wyns overteheemén. De Rotterdammers, deeze blyde tyding vernomen hebbende , waren, gelyk ligtlyk te denken is, zeer fchielyk gereed; zy bngten omtrent honderd, ::o groote als kleine vaartuigen byéén, en daarenboven omtrent 12 honderd dappere weerbaaré mannen , welken flonden onder het bevel van de Heeren jan van naaldwyk , cornelis van tres. lojüg, FRfDRIK van ZWJtNDEB, HENDRIK van wyts , en klaas de leeuw; deeze zetteden het des nachts, tusfchen den 17 en 18 Juny, met alle ïr.ogelyke ftilte, op Boskoop heèn, langs de bovengenoemde wegen. Op deezen hunnen uittogt, ontaioetteden zy aan het dorp' 't welk wy thans befchryven, (Moordrecht,') tweekadens, welden voor hen geene kleine zwaarigheid maa.uen, vermits de fchuiten over dezelven moesten worden heen getrokken , of de kaden aTgegraaven, welk laatfte het beste werd bevonden, om' redenen dat by de terugkomst zyalsdai een doorvaart konden vinden , en welk werk met allen fpoeJ verricht werd; alzo kwamen zy, na het doen van dien arbeid, op den bepaalden tyd, ter plaatfe der bcflemminge, aan den dyk Van de Rivier dé Gouwe, naby h.t Dorp Boskoop: ondcrwyle kwamen de Heeren van broekhuyzen en van mondfoort, langs den Rhyn af naar Weerden met hunné fchuiten met graanen en wyn, ©nder een bedekking van 70o ge-  DORP-BESCHRYVER. (Moordrecht.) 15 wapende manhen : deeze vonden aan de Goudfche Sluis mede geen kleinen tegenftand, alzo door broekhuyzen zelveri de doorvaart door gezonken Schepen was toeged«npt, eri dezelve fluis met 200 man der Kabeijaauwfche bezet was: men weet "dat naarüigheid veel te weeg brengt, en veelheid van handen den arbeid verligt; zulks zag men in deeze mede : de bezetting van de fluis zag zig overrompeld, en nam in haast de vlugt, die van broekhuyzcnopenden degeflopte doorvaart en kwamen toen onverhinderd langs de Gouwe aï tot 33n Boskoop aan den dyk, alwaar de Rotterdammers hun lagen aftewachien ; vervolgends was weder %verktn de boodfehap, van beide zyden werden de goederen van hst eene Vaartuig in het andere ©vergefcheept, arop de ledige vaartuigen weder terug na2r Woerden, en devolgeiadenen langs denzelfden weg door de Veenen weder naar Rotterdam meenden te vertrekken; dan, het ging zo voorfpoedig niet in zyn werk, als men te vooren wel gedacht had; want aan de Moordrechtfche kade komende, welke zy in de voornacht hadden doorgefloken, werden zy aldaar zo onverwacht als onvriendlyk ontvangen, vermits de Stadhouder des Konings er zig met eene magt van 2400 man bevond» deeze kwamen, op het zien naderen der vloote, uit de huizen en fchuuren van de bewooners, alwaar zy zig verborgen hadden, voor den dag, en vielen als leeuwen op de Hoek^ htien aan; deezen evenwel deeden de Kabeljaauwfchen fpoedig terug trekken, welken zig echter ook rasch herftelden., en zig verfterkt ziende, vielen zy de Hoekfchen op hunne beurt weder aan, en bragten ze, na echter grooten tegen,, fland gevonden en veej bioeds vergoten te hebben, eenen zwaaren nederlaag toe : niettegenftaande de ongelykheid der magt, was het gevecht aan beide zyden zeer hardnekkig, zo dat er volle vyf uuren verliepen, eer de kans desoorlogszig zichtbaar aau éène of andere -zyde verklaardede Hoekjcheif. ycrloren ter dee/er plaatfe, twee van hunne voornaamfte Üp» 11 2.  ao DE NEDERLANDSCHE STAD- en perhoorden, met nsame cornelis van tbeslong en corbelis de leeuw, waarna de Kaieljaauwfchenhm, totzo verre behaauwden, dat zy genoodzaakt werden, of hunne krygsgevangenen overtegeeven, of zig dood te vechten. De Heer jan van r* aaldwyk het groot getal derdooder, en het dreigend en dringend gevaar der nog leevenden ziende, nam, door het water heen, de vlu^t in de Veenen, en trachtte op die wyze zyn leven te bergen; doch de Kabel' jaauwfehen volgden htm na, kreegen hem gevpngen, met fredriK van zevenaar, en hendrik vvyts , benevens nog omtrent drie honderd en vyftig gemeene foldaaten; er werden naderhand ter plaatfe des gevechts, van de Hoekfche zyde ruim vyf hondetd en vyftig man die gedood of verdronken waren gevonden, en waarby dezelven nog daarenboven alle hunne fchuiten en voorraad verloren, welke door de Kabeljaauwfehen in triumph binnen Gouda werden gebragt, en is om deeze gebeurtenis in gedachtenisfe te houden, tot opdee'zen dag de kade, alwaar dit treffen is voorgevallen, nog geraamd De Jonkers kade. ' Inden jaare 1574 brandde de Oude Kerk aandeezeplaatze af. - In vervolg van tyd heeft dit dorp nog een en andermaal ten prooje geweest zo van huishouiielyke als ftaats ongenoegens. y Wat de gebeurtenisfen in 1787 betreft, de tegenwoordige wethouderfchap aldaar heeft ons het \olgend btricht daar van wel willen inededeelen: „Eris," zegt dat bericht, „ vóór, ,\ in, en na den jaare 1767 niets, merkwaardigs gebeurd, ,, kunnende men met roem van Moordrecht zeggen, dat niet ; tegenftaande verre de meerderheid der verfchillende fenti„ menten, de Anti-Patriotfche party toegedaan waren, 'er j, echter, vooral in vergelyking van andere Dorpen, weinig „ van belang is voorgevallen."  DORP-BESCHRYVER. (Moordrecht.) H Wat ds REISGELEGENHEDEN, Aangaat, deezen zyn te Moordrecht zeer veelen, men kan dagelyks langs den tsfel af, met veer- en andere Schepen , naar alle plaatfen binnen deeze Republiek, niet alleen,maar mede naar Vlaanderen, Braband enz. vertrekken. Van Gouda pasfeert alhier de Postwagen onderfcheidene kecren daags, naar Rotterdam en terug. Op de "gewoone marktdagen, vaart van Moordrecht een. fchuit op Rotterdam en Gouda en weder terug. De voomaamfte LOGEMENTEN, Op dit Dorp, zyn Rotterdam, 'l Rechthuis. Het Fortuin, en De Posthoorn: alle drie zyn mede uitfpanningen.]  AAN HAIKTGSEE OP DE BESCIEYVING VAN M00M)]HEC1ST$ Bevattende eenige aantekeningen, wegens de Heerelykheid. BROEKHUIZEN. eeze is een Heerlykheid welke voorkomt als op zig zeiven te zyn geleegen; de tegenwoordige Staat van Holland, 7de Deel, Bladz. 26, toont hec mede alzo aan, dan wy zyn van de waarheid daar van nog niet ten vollen overtuig 1, niet tegenftaande wy v/eeten dat de Stad Gouda, het als een Heerelykheid van die Stad aanmerkt: dat die Stad, volgens aan ons medegedeelde berigten, de bewooners daar van alsj tot dui Regtban van die Stad behoorende, vóórhaar doet te recht ttaan , zo is het evenwel med? zeker dat het nooit van Moordrecht door de voorgaande Staaten van Hel-  DE NEDERL. STAD- en DORP-BES.(M>flnfr£cR) 2$ land, alsmede riiet door het laatfte Provifioneele Befluur van Holland, zo min als nog tegenwoordig door het Intermediair Beduur, is onderfcheiden geworden , om redenen dat alle Publicatfën , Decreten , enz. aan die van deeze plaats , zo wel voor Broekhuizen als voor Moordrecltt zelf, gezonden wórden , ja dat meer is, de Municipaliteic van Moordrecht is aanfpreekelyk voor aile Verpondingen en binnenlandfche oniflaagen, zo van de Huizen als Landen in Broekhuizen gele* gen * en welke als Landen van Moordrecht by de opgenoem de tegenwoordige cn vooiledene Hollandfche Beftuurders , worden erkend en dus wel degelyk met Mo,rdrecht als ingeIyfd wórden : dat de Heerlykheid aan Gouda behoort, daarin vind ik geen zwarigheid , dan hoe het komt Jat de Regeering der plaats" van Moordrecht daarvan afgefcheiden is, daarvan kan ik ae reden niet ontdekken, liefst zoude ik denken , d.it de Stad Gouda het zy door aankoop, of het zy door medewerking in de Bedyking , het zal hebben bekomen, en dat toen by onderlinge fchikkingen,om allequest'ien yooftekümeu, de Regeering aan die van Gouda gelaaten is. De LIGGING. Is gelyk wy zeiden by onze Befchryving van Moordrecht, gelegen aan het Noordoosten van den Ambagten van Moor* drecht — Den NAAM. Daar van mag men vastftellen dat dezelve mede van de Gronden zyn oorfprong bekomen heeft, vermist nic-n op meer plaatfen binnen deezé Landen den naam van Broek gebezigt vind, alwaar de gronden Moeraslig en Veenagtig zyn bevonden: dat het Broekhuizen word genaamd,zal aanduiden, dat aan die Broek- of Veen-grond eenige huizen  .24 DE NEDERL. STAD- Én DORPBES. (Moordrecht.} zullen zyn aangebouwd,en daarom Broekhuizen genaamd zal zyn. DE OUDHEID en STICHTING. Daarvan kan men niets melden, men moge vastftellen het ZO oud als Moordrecht te zyn, de GROOTTE; Was ïn den jaare 1732 op de Verpondingslysten aangetetèkend, op 7a Morgen, 100 Roeden Lands, en niet meer dan 8 huizen, waarvan de bewooners by die van Bloemendaal enz.gefteld worden. Het WAPEN Van deeze Heerlykheid is niet bekend, dan ons wordt bericht dat het zoude beftaan in 9 Koren-airen, op een ordinair wapenfchild. 1 KERKLYKE- of WERELDLYKIÏ GEBOUWEN, Zyn hier niet te vinden, de Regeering heeft men reeds Jeeren kennen, behoorende de bezitting der Heerlykheid aan de Stad Gouda, en de uitoefFening van het civile recht aan de Municipaliteit van die Stad: voorts wyzen wy onze Leezers naar Moordrecht.  HET Ambacht ÉN dorp MGE3LCAPEEEE EN t> È W1EBE VEENEN* j£3uicen twyfel is het Dorpjen, het welk wy in deezen tot het onderwerp van onze bjfebryvinge [tellen, één der léc vendigfte van paslage, welken in gehtel het Heemraadfehap van Schieland wordt gevonden.; tevens mogen wy veronderftcllen dat het één der jongden en , wat vroegeren tyd betreft, één der leven digft en van geheel den boven bedoelden kring, (het Heemraadfehap van Schieland,) mag genoemd worden; thans, helaas! is het echter veel verminderd, en op verre na niet in dien ftaat, waarin het weleer 't oog van den vreemdeling bekoorde: uit dé volgende befchryving van het zelve, zal blyken dat het zeer zichtbaar is vervallen. Om onze gewoonè orde te blyven volgen, moeten wy weder eerst uit de by ons ingekomene berichten wegens dit Ambacht en Dorp, die geenen ligten, welken betrekking hebben, óp deszelfs LIGGING. Dee^e is bepaaldelyk in het Heemraadfehap van Schieland,' in een goed en welgelegenen oord, voorzien van fchoone vruchtgeevende Wei- en Bouw-landen , zynde alo.n zeer fchoon en gemaklyk voor den Bewooner, met . waters en A  2 DE NEDERLANDSCHE STAD kn wel onderhouden wegen doorfneden, van welke wegen Aé voornaamlttn zyn, die van Rotterdam en 'sHaage, door de Veenen, zo als het genoemd wordt, op Go«Ja en elders heen loopen : voords ligt het paaiende ten Noorden aan Hoogeveen, (de Leezer verwarre dit Hoogeveen niet met hec Ambacht van Hoogeveen in Delfland gelegen * zie onze Dorp» befchryver, 2de Deel, de litfehryving van Nootdotp, vermits dit Hoogeveen dat hier bedoeld wordt, in Rynland gelegen is;) de verdere ligging van Moercapelle, is paaiende ten oosten aan Noord-waddingsveen , en den gerechte van St. Huiben, en ten westen aan Zegwaard, welke alle in Rynland! gelegen zyn; en waaruit men des ziet dat het dorp Moercnpelk aan het uiterfte van Schieland moet gezocht worden, terwyl men het ten westen aan Bleyswyk en Zeevenhuizen paaiende vindt. Aangaande den NAAMSOORSPRONG. Is ons het volgende van één der oudfte ingezetenen aldaar , door hulp van de Municipaliteit der plaatfe medegedeeld; [naamlyk, dat'erby den aanvang van dit Ambacht, voor en aleer er het tegenwoordig Kerkgebouw geplaatst werd, een noodkerkje gefticht was , bekend onder den naam van de Capel , waarvan wy ftraks de overblyffelen nog na Ier zullen leeren kennen ; en dat voords deeze Kapel aan een Moer- , Meir- of Waterplas gebouwd zynde, den naam aan deeze plaats gegeven heeft, met het ftellen van't voorwoord Moer, en byuoord Capel zamen vereenigd,daarom Motr-Capel genaaml.als aanduidende dat deeze Capel aan een Moer óf Waterplas gebouwd was , 1 indien nu zulks waar zy, waaraan weinig te twyftelen valt, zo ziet men dat het begin niet vroeger kan genomen worden dan op die tyd dat aldaat een aanvang met het maaken vaneen Waterplas, en des "met de verveening gemaakt is-  PORP-BESCHRYVER. (Moercapelle.) 3 Andere mondelings aan ons medegedeelde berichten meenen, d.:t Mo'rcapelle reeds van ouder herkomst zoude zyn , en dat het uit htt gedacht van Moer- of Moor-dr~ cht zoude zyn voortgekomen , daar men' tog weet, dat het Dorp van Moordrecht niet eigenlyk alzo genoemd is, maar wei Moerdrecht, en dat daarom de naamsoorfprong van het eene was htt voorwoord Moer, en bywoord Drtcht, en die van het andere mede het voor voord Moer en het bywoord Capel, (naamlyk ter onderfcheiding,) aan welke Helling wy ons echter niet durven bepaalen, uit aanmerking dat men te wèl weet dat de woorden Moer en Drecht een en dezelfde betek enis hebben; en daarom zouden wy liever het gevoeld) van den voorbedoelden ouden Burger van Mocreapel aanneemen, en als zeker hpïiden Den naam van Wilde veenen welke dit Ambachtmede draagt, komt ons voor zynen oorfprong te ontleenen, daaraan, dat die geheele Polder en aanhooren lange jaaren woest, enonbebouu d zal hebben gelegen , gelyk wy weeten dat in Schieland zo wel als elders dikwyls heeft plaats gehad, tn daar de gronden veenachtig waren, zullen deeze Veenen met den naam van vilde of cnlebtuwde benoemd zyn geworden. ]n een octrooi van de Staaten van Holland in den jaare 1646 verleend, aan den Ambachtsneer van deeze plaats, vindt men het aangetekend met den naam van Wilde veenen, weke Wilde veenen genaamd worden Moerkapd; uit welk zeggen men te meer gronds vindt, om den oorfprong des naams aan de Stichting der Capel toetepasfen, en des dien naamsoorfprong voor waarfchynelyk te houden. STICHTING en GROOTTE, Wat de ftichting betreft, daarvan vin ien wy nergens iet gegronds aangetekend; niet onwaarfchynelyk is het ondertusfehen wanneer mea vastftelt dat het Ambacht cn Dorp A 3  4 DE NEDERLANDSCHE STAD- en zyn beftaan verfchuldigd is aan het uitbaggeren van de zogenaamde wilde Veetien, en dat htt derhaiven niet meer dan drie eeuwen oud zal v eezen ; dit evenwel is Hechts eene loutere gisfing, niettegenftaande dezelve uit ons laatstvoorgaand artykel, nog eenige kracht i'chynt te bekomen. Wat de grooite betreft: deeze vinden wy in een oud manufcript bepaald op Ö47 morgen, 53 roeden, waarvoor werd betaald eene fomrna van 40; ponden, 14 fchellingen, 5 deniers: dezelfde grootte vindt men mede op de lysttn der Verponding van den jaare 1632 en 1732 aangetekend, in welk eerstgemelde jaar naamlyk 1632, aldaar waren 70 huizen, jn deezen jaare i7pE>. (.Moercapelle.) G E S C H 1 E D E N I S S E N. isf ahi?eS '< - bekend begonnen is; dan° SS .S.T/ T^6 arbeid °<* maakte Landen eene inundatie don, i 5 ; °f deeze dro^ge. * zogenaamde S^SSZ^ ^^^1^^^ and té gelyk met de zogenaamdePo iX f °ver(lroo^e m den jaare i7/7 meer^S er Va" ï00 Morgen, Awhfaii, is bedjkt ên Ser Ion r Van d& Stad Wat verder de hdS^£^ KT? geW°rdendaarvan kan worden naeezien w f , e p,aats aanS3at, Vaderlandfche Históri fider o„T'^ V3" *A'<-™Wi Van deGebeurtenisfen inTe„ aar'e ^f6,1785 °f onze correspondent in deezen ZIJ7*7' daar van «ff iézweegéu worden, verStfv-r're Tr ^T* M"^apelie ingelanden, op dien iyd?éetan£ f00t(le S^eite der gezind waren. } 'g yk no& hede», zeer Stadhouder* REIS gelegen heden. ^rdeStl^f^^ °P Dingsdag ^erdag terug kom? ZZflp^l ?r G„*^ d* -W? Post van iï^enfea öp JoiJa\1-1 a"e avomien de zo dat men er ook brievï L mJ°rgens teruS W, zenden. 'even °P gemelde plaatfen kan ver- herbêrgen. Anliw MLcSmt», dè rï>lïaa:r> IJsLeipe iandeTi , OffAajoailiet usask-^rcleienas !aai> jfttinme luetaV "geils«H? J»   r HET DORP EN AMBACHÏ ZEVESTHUIZEST. C3"unflig zyn wy in ftaat gefield onzen leezer de volgende zeèc uitvoerige en naauwkeurige befchryving van, dit aanzienlyke Ambacht te kunnen geeven. Deszelfs L I G G I N . G,, 'Is in bchielani z uuren gaands van de'fteden Rotterdam en Gouda; ten zuiden en westen wordt het omringd van zeer vruchtbaare kootrivelden, die het zweet hunner bearbeideren ryklyk beloonen , ten veele huisgezinnen 'stevens ondérhöud verfchaffen; voords van grazige weiden .waarin het so nuttig hoornvee, des zomers, overvloed van voedzel kan vinden -— 't is ligt te bégrypen welk een aangenaam gezicht deèze ligging moet opleveren, maar ook .vindt de bouwman, de daglooner, de ambachtsman en winkelier daardoor zyne dagelykfche bezigheid; ook trekkende velden des zomers vesie werklieden van elders derwaards, A  a BE NËDERLANDSCHESTAD-eh om het te velde ftaande graan , te maajeu en inteoog^ ften. Ten zuid oosten en ten noorden wordt de Heerelykheid Zevenkuizen omfpoeld van een groot water, bekend onder den naam van de ï.evenhuizenfcke plas, hebbende dit ambacht in zyn bevang meer dan i roo morgen waters, waardoor ook veele vlsfchers aldair, zo des winters als des zomers hun brood kunnen winnen; en waarvan het gevolg is dat de inwooners hun disch kunnen voorzien van blanke baars, welgevoede fnosk, en vette paling; veel der visch die men hier vangt, wordt ook naar elders verzonden en termarlit gebragt. Ten noorden komt men van het dorp Moerkape.'le , tot het dorp Zevenkuizen, zynde drie vierde uuren gaands, alwaar dit ambacht zyn begin neemt, loopende |a!s met een tak -of fprong, naby Muerkapelle heen , tot de zo^eimzmde Holvccterfihe 'brug, alwaar dit ambacht zig fcheidt van het ambacht van lileiswyk. Ten zuiden komt men tot dit Ambacht en Dorp , van Nieuwerkerk op den Tsfel, zynde een uur gaands, ftrekkende het Ambacht zig uit, als met eene tak, achter het Dorp Nieuwerkerk been, alwaar nog een huis ftaat, bekend onder den naam van het Sckolleyaarfche Eiland, welk huis geheel'en een gedeelte van deszelfs land en akkers, tot dit Ambacht behoort: men 'kan tot hetzelve niet komen dan dat men er aangezet wordt — ten westen gaat men dit Ambacht, iangs A". rivier de Rotte, en komt men langs een kade, Huismans kade genaamd, hebbende aan de linkerhand een uitgeveend water , Wolle fobbe polder genaamd, mude ged jeltelyk behoorende tot Zevenhuizen ; en aan de rechter hand heeft men de drooggemaakte polder De Eendragt; mogelyk zo genoemd, om dat de Droo^maakers dezer polder, de oude üollandfche fpreuk hebben behartigd, Cu deze waterpoel «et eendragt, en net magt, van water t».  DORP-BESCHRYVER. (Zevenhulzen.) 3 land hebben gemaakt — Met deeze droogmaaking begon men in den jaare 1757; dan den 2 December des jaars 1760, brak de polder weder in , toen men reeds begonnen had eenige wooningen te bouwen ; en is men n jaaren bezig geweest eer de droogmaaking volkomen vruchtbaare grond is ge ^orden. Dte/!3 polder is in zyne dyken groot, 1164 morgen lands — langs de kade hiervan komt man tot het Wolk' fobbevcrlaat — In deezen ftreek heeft men e;n plek , Ktkkerskoek genoemd, alwaar 3 a 4 huizen ftaan ,] die ook tot het Ambacht behoor211 — In 1786, (dit kunnen •wy hier als ter loops aantekenen ,) daalde alhier neder eene luchtbol met twee luchtreizigers, het welk niet weinig aanfchou vers dsrwaards lokte , allen nieuwsgierig om dit volitrekt zeldzaam verfchynfel in oogenfchouw te neemen. Het verlaat behoort niet tot het Ambacht van Zeven' huizen, maar descelfs kuizen enbocrderyen, welken noord* waards op liggen, en het Oude verlaat genoemd worden, behooren tot deeze Jurisdictie — dit was weleer, toen de veendery hier in volle bloei v> as, eene volkryke buurt, doch thans is dezelve tot zo verre verminderd, dat ec flechts weinige huizen ftaan. Langs deeze la ie komt men, hebbende aan den eenen kant de rivier de Rotte, en aan een anderen ds Eendragtspolder , tot het Nieuwe verlaat, alvootens den middenweg voorby gepasfeerd te weezen deeze weg loopt door den Eendragtspolder, tot den weg, dien men van den kant van 't zuiden, dit dorp inkomt; en hier ontmoet men da zogenaamde Vyf'huizent dnr aan den anderen kant de rivier de Rotte, in de zogenaamde Meeren invloeit , welke zig hier zo verwydt dat het eene kleine plas, of meir gelyk is, waaruit 's jaarlyks nog eenige turf wordt geba^« gerd; men kan by dit Nieuwe verbat bsfehouwen, daj A t  t DË TfEDERLANDSCHE STAD- en het water van de Rotte , tegen het water der ZevenhuifcJie plas opfchut , door dertien watermoLns, die in de Een- dragts- of' Twee-mans polders ftaan ook heeft men by deeze fluis een gezicht op de ftad Rotterdam , en veele omliggende Dorpen al verder gaat men langs de ri¬ vier de Rotte de koornmolen deezer p'aats voorby, tot is Hellevoeterfche brug , alwaar de Rivier de Rotte dood loopt — op deeze kade heeft men een gezicht over de landen , in de Twtemans polder — deeze polder, alzo genoemd , om dat dezelven door twee mannen , of voor tekening van twee mannen is droog gjmaa^t , is niet zeer groot , bedraagende in deszelfs bedyking Hechts 500 morgen. Door het Dorp loopt een vaart, die de pol-Iers deEendragt en Tweemanspolder van den anderen fcheidt , en de Kennipjloot genaamd is ; aan het einde van deeze is hen Nieuwe verlaat, waardoor men in de Meiren en Rotte komt, en voords tot de ftad Rotterdam vaart — In deeze Kennipjloot komt men met een vaart welke door dit dorp loopt, uit de Zevenhuifche pies , waardoor eene menigte vaartuigen pasfeeren , zo naar en van de fteden Gouda , Rotterdam, als naar elders. NAAMSOORSP RONG. Deeze is zeer moejelyk te vinden ;. in de oude kaarten van Holland vindt men het niet eens aangetekend; Op dezelve ftaat alleenlyk het Hof Verdun aangeftipt., en op deszelfs grond wil men dat Zevenhuizen gebouwd is — mogelyk heeft de Heerelykheid haaren naam wel gekregen van 7 huizen of woningen, welken hier gedaan hebben, iüat hy het Hof Verdun, waarin de knechts van den Heer  DORF-BESCKRYVER. (Zevenhuizen.) $ woonden, en welken als een wacht rondsom dit huis warm. STICHTING en GROOTT E. Wilt de ftichting van Zevenhuizen aangaat, daaromtrent ftaat het gelyk met veele andere plaatfen van Nederland, naamlyk dat men er byna niets van kan zeggen ; denkelyk is de grond van Zevenhuizen reeds van eeuwen herwaards bewoond; het zy dan , gelyk men wil, dat er lïeilevfche volken in tenten zouden gehuisvest fjebbèn , naamlyk de beruchte Kutten, en deeze gedachte gron.lt men daarop, dat men er een polder vindt, die de Ki'jes polder genoemd Wordt; gaat dit door , dan is die plas zekerlyk al zeer vroeg door woeste volken bewoond gewerden — aekerder is het dat hier al in 1282 bewooners waren , die wetten moesten gehoorzaamen , om dat het ambasht toen fteèds by pkicaate is genoemd. Het heeft eenigen tyd in het gedacht van voofc^ouT behoord : na héNdrik van voobhoüt , die lirusjel ter woor.plaatfe verkoos, is de Heerelykheid overgegaan aan den Huize van ounm-usDEN , dat zyn oorfpremg genome» heeft, uit de aloude gedachten van are el en brederodb; de Weduwe van aatolnus theodorus van oudheusden, is nog tegenwoordig vrouwe deezer Heerelykheid ; zy bevindt z'g met er woon te Bresmm , cn is eene dochter uit het geflacht van orts. Wat de grootte byzonderlyk betreft, deeze is zeer aanmerkclyk , als zullende deeze Heerelykheid met haare wateren weinig minder gronds befiaan dan 4000 morgen — een oplettead wandelaar heeft 6 a 7 uuren noodig, wil hy de velden en wateren deezer Heerelykheid met aaftdachc befchouwen. A 3  Ö DE NEDERLANDSCHE STAD- en Op de quohieren der verpondingen van den jaare 1632, fs Zevenhuizen aangeflagen, voor 2320 morgen, en werden tr toen op de Iyst der verpondingen gebragt 338 huizen ; dan, in 1732 , werden er 459 huizen en één korenmolen Voor aangeflugen, Van het getal der huizen fpreekende kunnen wy hier aantekenen , dat één der Heeren van der duYn hier weleer een huis gefticht heeft onder den naam van De oude mannen-huizen, mogelyk om dat de (lichter het gebouw tot dat einde had aangelegen , naamlyk om het door oude mannen te laaten bewoonen; 't is gebouwd in den jaare j 592, het brandde op den eerften mei 1699 af, en werd in 1705 herbouwd, door Mevrouw ceeriruid pieterson : in den voorgevel ziet men een' fteen, waarin het wapen van de van der duynen is uitgehouwen, als mede eene korte befchryving van de historie des geftichts. Het is verdeeld in 6 woonhuizen, die verhuurd worden; omtrent het midden is een poort of ingang , waardoor men op de plaats komt. Het WAPEN Van Zevenhuizen is, een groen veld, met eenjlaanden wit* ten talk, KERKLYKE GESTICHTEN. Achter de voorgemelde oude mannen huizen, door 't geflacht van van der duvn gefticht, ftond, vóór de reformitie , etne fraaje parochie-kerk , pronkende met een aan2ienlyken hoo„en toren , en behoorende onder de Abten  ©ORP-BESCHRYVER. (Zevenhuizen.') ? van Utrecht, die er een Pastoor in beriepen; in 1529 werd1 dat amt bekleed door wiiïem pirksz. In deeze kerk werd eene vicary gevonden, gefticht aati Jiet Outaar van de H. Maagd ; deeze Vicary is in 1574. open gekomen door den afval van zekeren frans, en als toen opgedragen , aan arent janszoon , die mogelyk de iaatfte Roomfche Priester in deeze kerk zal geweest zyn; men vindt wel nier aangetekend , wanneer hier de beruchtebeeldftormery heeft plaats gehad ; nmr dit is zeker, dat MicHiEL amdeiessen in den jaare 1580 hier al van Dirkslant beroepen is als Predikant, zo dat toen ter ijd deze kerk niet meer door de Roomfchen is gebruik». Zy brandde afin het jaar 1699, den Iaatfte 1 April, desavonds , met eenige daar naast ftaande huizen; na dat ongeluk verrichtte men den Godsdienst in eene houten loos. die ten zuiden op het kerkhof werd opgefagen; de eerfte Godsdienstoefening echter die men na den brand hield, gefchiedde onder den biooten hemel, en de Predikant berin-, nerde zyne toehoorders om met Judaas volk te gedenken, hoe haar heerlyk Godshuis verwoest lag, neemende hier toe tot zyne textwoorden , de woorden van Jezaias 64, vs. 11- Ons heiligen ons heerlyk huis, daarin onze vaders U loo Fden, is met vier verbrand, en alle onze gewenschte dingen , zyn tot woestheid geworden - den 5 July daaraan volgende was de loots voornoemd reeds voltooid, gelyk er op diea dag ook reeds in werd gepredikt. De tegenwoordige kerk van Zevenhuizen is een raitn en zeer aanzienlyk gebouw; het heeft twee kappen, of mtn, zak in den midden, en is geheel met leiën gedekt; het zelve dak rust op zeven ronde houten pylaaren , en zeven andere, ook ronden, die van fteen zyn opgemetfeld; deeze H pylaaren ftaan aan de oost en west-zyde verdeeld — Aan het west-einde ryst een tamelyk hooge toren boven het dak uit -y deeze is vierkant en heeft een agtkant fpits> met A*  8 DE NEDERLANDSCHE STAD- en de met lei gedekt: in den toren hangt één flag- en tvves lui klokken , zynde alle drie die klokken op het kerkhof aldaar gegoten, en waartoe de inwooners zo veel zilvers aanbragten , dat er grooter voorraad van was dan men noodig had, zo dat die goedhartige lieden , met het geen er te veel was dankbaarlyk weêr naar huis gezonden werden — aan den toren zyn twee wyzerplaaten , zo dat men op het geheele dorp kan zien hoe laat het is. In den jaare 1700 begon meni deeze fchoone kerk te hou-' wen ,>en zy was reeds in 1701 voltooid — 'niet alleen de klokken , gelyk gezegd is., maar ook geheel de kerk is gemaakt uit de liefdegiften der inwooneren, zonderonderscheid van Gezinte. Wat het inwendige van de kerk betreft, boven de torendeur , (er is behalven dêeze riüg een noord- een zuiden een Choor-deur,) ziet men een wyzer-bord, Waar opmen des ook in de kerk kan zien hoe laat het is: hieronder is een bord waarop de wet flaat uitgefebreven. Deprcêkftoei is zeer fraai van bruin hout, met twee koperen Lesfenaars, en een doopbekken aan dezelve vast; hy Raat tegen een pylaar een weinig van de zuid-zy-muur af, rondsom is ee* hek waarin de Voorzanger een Lesfenaar heeft, mede van koper, en ter wederzyden zitten de Kerkenraaden — Vooraan in het midden der kerk, ftaan de ftoelen voor de Vrouwen, en rondsom, de zitplaatfcn der mans — De gefloelten der Regeering waren vóór onze gezegende Revolutie zeer aanzienlyk.,.zynde dezelven van bruin hout; doch hebben nu-, -dat echter te pryzen is, al hunne aanzienlykheid verloren , en worden verhuurd. . Het kerkruim wordt ouder den avond-Godsdienst verlicht door zes koperen kaarskroonen, well en almede door inwooneren aan de-kerk vereerd zy::, wier naamen derhal. ven in de kroonen zyn tregraveerd. • ■£e;fchotcls- die by hethouden van het avondmtal gebrufk  DORP-BESCKRY VER. (levenhuizen) 9 vorden zyn van zilver, en zyn mede een gefchenk van c:nige vermogende ingezetenen. Aan het bost-einde van de kerk is de confiflorie, waarin de: kerkenraad vergadert; deeze kamer is zeer net. Aan het noorden van de kerk vindt men 't choor; hetzelve is een weinig boven den grond der kerk verheven, en van vooren met een bruin houten hek omzet — de vloer van geheel het gebouw is belegd met kleine zerkfteenen. Nog pronkt het ruim deezer kerk met zestien zeer fraai befchilderde glazen , wier gelyken ir.ert •waarfchynelyk op geenig Hollands dorp aantreft — op fommigen zyn afgebeeld de handwerken , bezigheden of verrichtingen der geevers of fchenkers dier glazen , waarom dan ook hunne naamen en wapens 'er zeer eigenaartk- op ftaan afgebeeld : de noord-zy van deeze glazen trof in den jaare 1790. de s avonds, eene zwaare hagelbui, waardoor veelen van dtzelvtn werden ingefiagen, doch door de toenmaalige kerkmeesters weder herfteld zynde , heeft ze niets van haar eerfte aanzien verloren; zy zyn meestal', in 1701 gegeeven, en gefchilderd door de Glasfchilders te Dordrecjii , adrianus van well , en joris lover ; ten zuideu v,;n den toren heelt men een van fteen gemetfeld huisjen , waar in men de lykbaaren zet; ten noordwesten 'van de kerk op eenen kleinen afftand heeft men het Sckool, en het huis waarin de meester woont , zynde aanzienlyk en wel ingerigt tot een fchoolgebruik : aldaar is ook let Gemeene Lands Cpmptoir;.m 1680 was te Zevenhuizen voorzanger, koster, fcboolmeester, enz. jacob kroondeustein , en vóór hem leekdert versteeg; in 1729 keter zeemam: thans wordt die post bekleed ,'door deszelfs zoon, teukis zeeman, die tevens ook gaarder is van 's Lands collective middelen. Het kerkhof is omgeven van een lteenen muur, waarin twee ingangen zyn; in het midden van dien muur is een ' overdekt gewelf gebouwd , waaronder de publikaües, en A S  io DE NEDERLANDSCHE STAD- en het geen den volke moet bekend gemaakt worden, word* afgekondigd , en waarom 't het afleeshwjen £encemi v ordt. Van het zuidwesten tot het noordwesten is het kerkhof afgefloten met een water of floot, en met boomen omciugeid — nog worden hier, naar het aloude en zeer aftekeuren gebruik de lyken op bet kerkhof niet alleen, maar zelfs in de kerk begraven. De pastory ftaat aan de zuidwestzyde van het dorp, een weinig vaa de l.erk af: van vooren is dit huis niet zeer aanzienlyk, doch van binnen vol gemakken, 10 wegens ftudeerkaraer als andere vertrekken, die allen met goudleder behangen zyn; de wooning is ten zuidwesten en ten zuiden omgeven van een aangenaamen tuin, waar achter een fraaje koepel, zyn uitzicht hebbende, over de eendragtspolder, en tot aan de ftad Rotterdam. Men heeft te levenhuizen ook een Remonfirantfche kerk deeze gemeente heeft ter deezer plaatfe eerst een kerk gefticht in 1668 , echter heeft zy er reeds vroeger aanweezig geweest; want in den jaare 1624 droegen de leden reeds in de lasten van haar algemeen kerkgenootfchap, en hadden reeds een erf aangekocht, om er een kerk op te ftichten ; dan h3ar , by mandement van den Hove van Holla> d zulks verboden, ten minften voor alstoen niet toegedaan zynde, is dit werk eenigen tyd blyven fteeken; zektrlyk zullen de kerklyke verfchillen welken ten dien tyd pla its gthad hebben , daaraan niet weinig hebben toegebragt ; want reeds waren die verfchillen in 1617 zo hoog gelopen , dat Bailluw en Schepenen van Schieland, geraden vonden twee fterke keuren te maaken, tegen die geenen, die zig veroorloofden zig van de kerk aftezonderen ; di» zag op een getal van vyftien of zestien perfoonen, welken een proponent van Amfttldam ontboden , ten einde voor hun te prediken, het welk in een fchuur zoude gefchieden;  DORP-BESCHRYVER. (levenlmheru) il deeze perfoonen werden by gemelde keuren verklaard van het ambacht vervallen te weezen ; dan , in 1620 prefenteerden de Gereformeerden request aan de Staaten van Hollaid, om vrye Godsdienst-oefening ; doch dit werd van de hand gewezen : de predikant welke ten dien tyde hier ftond, hield zig ftil, zig met de zweevende verfchillen niet inlaatende ; dan eenigen leden vielen onder verdenking van de vergadering der Remonftranten bytewoonen, met naame klaas Michielszoon bontebal,.adeiaan ÏIETERSZOON HOOGEVEEN , jacob ADRIAANMOON matroos^; deezen werden daarom ook in de gyzeling gezet , offchoon men niet bewyzen konde het geene waarmede zy befchuldigd werden ; zy werden verder in boeten heilagen , en kwamen niet los voor dat deeze betaald was. De tegenwoordige Remonftrantjche kerk is zeer net, en tot het Godsdienftig gebruik allezins voldoende ingericht: zy is geheel van fteen gemetfeld , met rooJe pannen gedekt , en met blaauwe zerktegels bevloerd De pre- dikftoel is eenvouwig maar net, hebbende een houten en een koperen leezenaar voor denzelven ftaat een hek, waarop een koperen leezenaar ten gebruike van den voorleezer : men gaat met twee ingangen door dit hek , (waarover twee boogen ftaan ,) tot den preêkftoel ' De kerkenraaden zitten ter rechter en ter linker zyde van denzelven ; op de linker hand ftaat een geftoelte waarin de predikantsvrouw eene zitplaats heeft ; in het midden van 't kerkruim ftaan de ftoelen voor de vrouwen , en aan wederzyden banken voor de mans : door drie koperen kroonen wordt het gebouw onder den avond-godsdienst verlicht ; de fchotels en bekers die by het Nacht; maal gebruikt worden, zyn van zilver. Dit gebouw ftaat achter het huis van den Predikant: men komt door twee ingangen voor van de ftiaat af,  12 DE NEDERLANDSCHE STAD- en achter in de k i: ; ter zyde van den prêêkflod is een deur tvaarmede m n in den tuin gaat De »erk is ti. melyk van g:ootte , zo dat toen deeze plaats meer bei volht , en de Fe-novftrmtfche Gemeente in haar bloei was, (zy. niet te groot zal geweest zyn, doch de gemeente is thans tot zo verre verminderd , dat dezelve maar uit weinige kden beflait. Ket Fredikants huis ftaat voor aan de ftraat, en is ee» zeer r.et, vry 'aanzienlyk vierkant gebouw , waarin zeer veele ruime en nette kamers gevonden worden; ajles zodar-ig tot aangenaamheid en gemak ingericht , als inen ze- kerly. elders ckfars zal aantrelTen De Predikant, (zynde thans de weleerwaarde burger jacob bruin ,) .gaat ackter uit zyn kuis in den tuin bovengemeld , en welke tuin ryk n et vruchiboomen beplant is: van achteren heeft zy, een fraai tuinhuis, uitzicht hebbende ever deneendragts polder, en tot het Nieuwe Verlaat. De Doopsgezinde Gemeente had , in vroegere tyden, alhier mede esne kerk , doch dezelve was al federt langen tyd niet meer gebruikt, en is vervolgends weggebroken voor aan de ftraat ftaat nog het huis , waalachter de kerk geftaan heeft. Die van den Roomfchen Godsdienst hebben te Zevenluizen geene kerk ; ook zyn in geheel het Ambacht thans r. et meer dan vyf of zes huisgezinnen tot dien Godsdicmt behoorende ; deezen gaan naar Waddinxveen of elders ter kerke. De Gereformeerde Gemeente heeft te Zevenhuizen een Diaconie huis , het welk gebouwd is in den jaare 1686: 't ftaat ten zuidwesten van 't «lorp af, op de Lange zyde. genaamd : zeer zeker is het gebouw gefticht ter beworninge van die Itkqn en weezeft , v, eiken uit de kas der diaconie onderhouden en groot gemaakt worden, «venwel wordt het thans daartos niet gebruikt ; allecnljk  DORP BESCHRYVER. (Zevehhutem.) ï3 Kirden vvf '.vooningen dis in het gebouw gevonden worjen , bewoond door huisgezinnen , welken eenigen onderftand noodig hebben — In de zymuur van het ge. bouw is een fteen gemetfeld waarop drie wapens zyn uitgehouwen , benevens het volgende rymtjen: Dat afgf flsofden troost alt armoê zelfs kan ryzen , ïs dit gebouw bekwaam den wysen aantewyzen, Ea dwauzen dat s'haar jeugd in arbeid brengen dejr, Op dit s'naar dagen niet tindi^cn in getreur, Nog leest men op dien fteen deeze woorden: Hiervan heeft den eerflen fteen gele/d, jan snoek jacobszoon, den 6 Mey 1686, en daaronder; 't diakeny armen-huis. WERELDLYKE GEBOUWEN. • Deezen aangaande hebben wy nift anJers aantetekenen, dan dat de Regeerings-vcsgaderi- gen , als naar een vry Ögemeén gebruis, in een herberg worden gehouden , atw:arom die herberg ook den naam van Rechthuis draagt. Verders is te Zevenhui en , nog een gebouw voorbanden , het welk den naam van Secretary draagt, wordende daarin alle de papieren en boeken dit Ambacht aangaande bewaard ; het ftaat bykans recht tegen over de Remonftrantfche kerk. Wy zouden hier ondertusfehen no% kunnen aantekenen dat er midden in het derp een van fteen opgemetfeld wachthuisjen gevonden w ordt ; in het zelve houdt de klapperman by tusfehenpozir g zyn verblyf, doch eigenlyk is het gefchikt voor de nrchtlyke. v. acht die door de ingezetenen des winters woidt gehouden , zjnde d.tn aldaar de hoofdwacht.  ï4 BE NEDERLANDSCHE STAD-ds KERKLYKE REGEERING. Kerklyk behoort Zevenhuizen onder de Clasfe van Schieland; als weleer hier de predikantsplaats vacant was , verzocht men handopening hy den Heere van Zevenhuizen; want deeze had met de Regeering der plaatfe desaangaande de ap- of improbatie, doch de kerkenraad had eene vrye verkiezing zonder te behoeven eene nominatie te maaken. De Kerkenraad beftaat uit den Predikant in der tyd, benevens 4 Ouderlingen, en 2 Diaeonen. WERELDL YKE REGEERING. Voorheen was te Zevenhuizen een Schout en Secretaris, die ook te gelyk Penningmeester van alle de Ambachtskasfen was — voords 2 Ambachtsbewaarders, 5 Gezworenen , welken de zaaken , het Ambacht betreffende, waarnamen , en uit eene nominatie , door geheel het ligchaam van Regeering gemaakt , door den Ambachtsheer verkozen werden : 7 Schepenen , en 5 Brand-Heemraa. den. Verders waren er 2 eik- en juist-meesters, 2 Turfmeesters, 2 Kerkmeesters, 2 Armmeesters, en een Bode. In vroegeren tyde had men alhier twee Sc'iotgaardcrs, dan, ter oorzaake van een proces, plaats gegrepen hebbende tusfchen de ingezetenen en die Schotgaarders-, zyn zy afgefichaft, en is by fententie van den Hove van Holland, dato 4 April 1527 bepaald, dat welgeboren Mannen van deeze Heerelykhe.d vry zouden weezen van Schot en Lot; zulk  DORP-B ES CHRYVER. (Zevenhuizen) IJ «en welgeboren man had zitting in hét Collegte van Schieland , trok ƒ 36:18 ftuiv. en was vry van Hek-geld in Schieland, ook had hy vrye zitting in Sckieianfo hank, in de groote kerk te Rotterdam — dan , by de bovengemelde reuiotie in 1795, werden er 5 Raaden aangefteld, welke de Municipaliteit of plaatslyke Regeeringuitmaaken; voords is er ook thans een Schout, Secretaris en Bode. Tot het collegie van Schepenen werden 5 burgers benoemd , om dat het getal der perfoonen die regeerings posten kunnen en mogen waarneemen, hier zeer klein zyn ; de Brand-Heemraaden zyn hier ook niet weder tot het bovengenoemde volle getal; maar de Eik- en Juist-meesters, be. nevens de Arm- en Brand-meesters zyn er nog in gelyken getale als weleer. De Regeering over de polders beftaat uit eenen Dykgraaf , welke post tot heden toe is waargenomen door den Heer van Zevenhuizen; voords uit een' Penningmeester, drie Heemraaden, drie Laag-of Kroo;-Heeinraaden ; alle deeze coliegien worden door denzelfden Bode bediend. Crimineel behoort het Ambacht onder de Hooge Vier» fc aar van Schieland, en wordt desaangaande beftuurd door Bailluw cn mannen van Schieland, welken hunne vierfchaar fpannen op het üa^huis te Rotterdam. B.E Z I 6 H E D E N. Deez.n zyn li^ 'vk optemaaken , .ranneer men weet dat er thans te Zevenhuizen 5 turffchippers vaaren ; dat er 2 Scheepsirmtuerwerve- zyn, 1 Bierfteekery, 4 Broodbakkeryen , 1 Gruttery , 1 Wagenmaakery , 1 Zeüemaakery, 2 Smeed er yen, 2 Loojeryen , van w<-,»e beiden laatstgenoemden ondertussen maar èèn is, die gezegd kan worden te floreeren.  ;en viier, de Snelle genaamd, in de rivier de Rotte doorfchutten , waardoor de koopman fchappen *an het koorngewas, enz. niet alleen van deezen Ambachte* maar ook van ïoetertheer voornoemd, naar elders kunnen worden vrrvoerd; deeze vaart is te gelyk met de voorgemelde droogmaaking der polders gemaakt, en heeft de Heerelykheid veel voordeels aangehragt. Alle de vegen en paden ueiken in deeze Heerelykheid! worden gevonden, worden zeer w^I onderhouden, inzonderheid de ryweg naar Rotterdam, en die federt de meergemelde droogmaaking veel is vèrbeterd. NAAMSOORSPRONO. Desaangaande kan men op goeden gronde ze?gen, dat er niets met zekerheid van wordt ceweeten: alleeniyk tekenen wy aan dat deeze Heerelykheid, of het dorp afzonderlyk, mede voor eene Wykplaats van een of ander gedacht of volk zal hebben gediend, gelyk wy weeten dat menig ande-re plaats of dorp, naar de Wyk van eenig volk genoemd Zal weezen; Bleiswyk zat waarfchynelyk op die wyze zynen naam verkregen hebben. t Het was met deezen zynen naam reeds bekend in den jaare rzoo , want ten dien tyd was jacob, zoon van jacob, Burggraaf van Leiden, en Heer van Bleiswyk , voerende deezen ten wapen een goud fchild, waarop een blaauwe haar: en daar wy weeten het dikwyls gebeurd te zyn, dat de families zig'hier en daar op de hoog. Re gronden, ter beveiliging voor de overitrootning van dé rivieren , nederzetteden ; de gronden aldaar omdykten, en er daarna nog eene goede fterkte maakten, om zig tegen den vyand te kunnen verdedigen, zo krygtonzegisfing  DORP.BESCHRYVER. (Bleiswyk.) $ hier grond , ten opziebte van het flot Craanenlurg , d%t voorheen mede in dit Ambacht te vinden is geweest. Wat de STICHTING en GROOTTE Aangaat, uit veele ornHandigheden blykt, dat de Heere* lykheid Bleiswyk onder de gryze Dorpen en Ambachten van Nederland mag geteld worden, om reden, gelyk wy boven zagen, dat zy reeds in den jaare 1200 bekend was — Wy vinden eene handvest, gegeven aan die van Schieland en Ter Goiuie, door Graave uo.sis van Hollan in den jaare izgi, waaruit blykt dat op dien tyd de dyken reeds om Bleiswyk doorgebroken moeten weezen: met veelgronds Kunnen wy vastftellen dat het zelfs reeds vóór of in den jaare 1 ico bekend was, daar ontrent dien tyd het flot Craanenburg gebouwd is; doch hier van nader — wy blyven intusfchen van den waartn ouderdom in het onzekere, even als van den naam des gtenen die men voor den ftichter, (zo de Heerelykheid kan gezegd worden een ftichter gehad te hebben,) zoude kunnen houden. Wat de grootte aangaat, deeze mag zeer aanzienlyk ge», rjoemd worden, offchoon ten opzichte der huizen waarfcnyaelyk zeer verminderd zynde, gelyk men weet dat in alle Ambachten, naar maate er minder geveend wordt, mindere huizen ter bewooninge noodig zyn. By de jongstledene volkstelling (i795) bleek, dat er in de Heerelykheid 1131 menfchen gevonden werden, welk getal geenzins is te vergelyken met het getal der huiden van 1632, §n ookmet.dat vanhonderdjaareu vroegeri(i732.) wtntin 1632 •was het getal der huizen 313, en in 1731-, beliep het 434; des zou het gezegde getal van menfchen in 1632, Hechts 7 menfchen, en dat van 1732, ruim 5 aienfchen in J;wee huiA 3  i DENEDERLANDSCHESTAD- ek zen geeven, daar men gemeenlyk ieder huisgezin, door elkander op 5 menfchen begroot; in gevolge dien regel, zouden in Bleiswyk, ware het getal van huizen zedert 1732 , «iet aanmerkelyk verminderd, 2170 menfchen moeten gevonden worden, het welk met het bovengemeld eenverfchil maakt van niet minder dan 1039 menfchen: naar de zelfde ..Helling van 5 menfchen in een huisgezin, zoude men, op gronde van de volkstelling van 1795 , het tegenwoordig getal der huizen kunnen begrooten op na genoeg 226 , want dat getal verkrygt men, als men 't getal 1131 door 5 deelt. ' In een oud manufcript vindt men voor de grootte van Bleiswyk aangetekend , 2312 morgen , 200 roeden lands, waarvoor in dien tyd aan verponding werd betaald, eene fomma van 7176 ponden, 4 fchellingen, n deniers; in den jaare 1732 was het getal der morgentaaien flechts 2 morgen minder dan het getal zo even uit het oud manufcrip: opgegeven. Onder de gebouwen op het dorp munten uit de kerk der Remonflrantfche Gemeente, met de wooning van denPredikant die dezelve bedient, aan de kerk aangebouwd; voords de huizinge, Zeerust genaamd , en de beide herbergen. . Het dorp is net en zindelyk beltraat; de voornaamfteftraa» ten zyn de Groote en de Kleine Kerkftraat. Buiten het dorp ftaat de koornmolen; voords ishetAm= bacht alomme met bóeren-woningen bebouwd. Het WAPE N, Van Bleiswyk : desaangaande hebben wy van onze begunftigers de volgende berichten ontvangen , naamlyk dat het beltaat, in een gouden wapenfehild, in 't midden van ondeiren naar boven doorfoeden; de rechter helft is weder met  DORP-BESCHRYVEB, &Bkiswyk) | «en balk en des in twee quartieren afgedeeld: bet bovenfte deezer quartieren pronkt met zeven roode ruiten, als drve boven, één in het midden, en drie onder; het onder fte quar, tier is beladen, als boven reeds gezegd is, met di.e zwarte, zogenaamde donderdooten, als twee boven en één onder: op de linkerzyde van bet doorfneden fcbild ziet men een zwarte dubbelde arend, die gedekt is ujeteengepaerldeHar{oglyke kroon. KERKLYKE is GODSDIENSTIGE GEBOUWEN- Van deezen komt de kerk der Gereformeerden weder in de «erfte plaats voor — Het jaar der ttichtinge van dezelve is ons niet te weeten gekomen, zo min als welke leeraars dezelve bediend hebben; alleenlyk vinden wy dat zekere tacob jansz borger, omtrent den jaare 157-1 lf ren dienst als Pastoor hy de Gemeente van Bleiswyk heeft nedergelegd, zynde in deszelfs plaats gekomen eene tohan van zugtelen — De kerk was weleer to gewyd aan d* gedachtenis der onthoofding van johankes4 adriaan, zoon van gesard, één der Schouten van Bleis, wïfc had aan deeze kerk befproken en gegeven, eene weeklykfche misfe, welke gifte door gregorius vmEgmont, Bisftbop van Utrecht is goedgekeurd geworden: de begeevm£ van de kerk, ftond aan den Abt van de St. Paulus &** Utiecht. , Of het tegenwoordige kerkgebouw het allereerst is, dat in de Heerelykheid Bleiswyk gefticht is, dan of het een van laater datum is, daarnaar hebben wy ons te vergeefse* eeinforméerd - hetzelve is een wèl onderhouden gebouw, zo wel van binnen als van buiten, zynde van binnen , zo ten opzichte van den predikftoel, het doopheic, & de geRoelten* A 4t  4 DE NEDERLANDSCHE STAD en verdere zitplaatfen, enz. zodanig gefcbikt als tot een goed cn wél ingericht kerkruim behoort. Wat het uitwendige betreft, het dak is met leien gedekt: uit hetzelve ryst aan de westzyde der'kerk een fraaje fpitfe toren, binnen denzelven is geplaatst een goed uurwerk én Mok; aan -de oostzyde van het gebouw ryst mede uit hét dak, nóg een kleine fpitfen toren, in dewelke mede een Hok hangt. ■ ; Het kerkhof is al mede in eene goede orde, zynde wel met geene muuren omvangen, maar aan de zyde van de groote Kerkftraat, is het met lindeboomen , die zeer netjes gefchorcm zyn, en daar tusfchen met een haag omplant — san den hoek van de Kleine Kerkftraat is een lantaarn ge-" phatst, welke, als er avonddienst enz. gedaan wordt, wordt aangeftoken. 1 .- De Gemeente wordt bediend door éénen Predikant, zynde federt den jaare r 7fcp, de Wei-eerwaarde Burger henïdricus de koe : zyn Wèl - Eerwaarde is beroepen in de jilaats van den ouden Burger willem Hendriks jaCob, die -sildaar in den jaare 1754 het leeraars-amt aanvaardde, eb jiu zyne dagen in ruste binnen de ftad Delft doorbrengt. De Pastory, of wooning van den Predikant is in eene zeer goede orde aangelegd; . Het Schoolhuis ftaat nevens de kerk; voords vindt men er nog een ander, zynde het buitenfchool, ftaande aan deri Kruisweg; beiden zyn zeer goede gebouwen , én beantwoorden in alle deeien aan de oogmerken hunner ftichting. 1 De Remonftranten hebban hier eer plaatfe binnen het dorp gelyk reeds gezegd is, een fraai 'kerkgebouw: boven deii ingang van de deur leest men in groote , in een fteen uicgehouwene c'apitaale letters, de volgende woorden: EgHfc des anciens amis de latiberti et de la conscience, dat is. Kerk der •kitte vrienden van ee rryheid en van het geweten; onder deeï  DORP-BE SCHRY VER. (Bleiswyk.) $> %e woorden ftaat, Gereformeerde Remonjlttmtjche Kerk . - Het gebouw is van binnen en buiten zeer net en zindelyk, zynde even ais de Gereformeerde kerk van binnen propér j> zo van Predikftoel.geftoelteen verdere zitplaatfen gefeaikt — de woning van den Predikant is mede in eene goede orde, zo dat dit gebouw niet weinig klisters aan het dorp byzet— Deeze gemeente wordt bediend door éénen Predikant, zynde de Burger , gerbrahd bouninüh. De Roomschgezinden welken alhier gevonden worden, hebben er geene eigene keek; moetende zy zig, ter uitoefening van hunnen Godsdienst, naar elders begeeven. ' Verder heeft men in deeze Heerelykheid geene Godsdienltige gebouwen; ook is er geen Wees- of Armen-huis voorhanden. WERELDLYKE G EB Q UW EN, Deezen zyn te Bleiswyk het Raad of Dorp-huis, zynde een oud en deftig gebouw, aan het welk echter niets byzonders te zien valt : in hetzelve wordt mede de Waag gehouden Het Rechthuis is een alleraangenaamfte royaale herberg > en één der fraa'ifte gebouwen van het dorp. KERKLYKE REGEERING. Deeze beflaat uit den Predikant voornoemd, welke behoort onder de Clasfe van Seitieland, benevens twee Ouder, lingen en twee Diaconen, van Welken ieder jaar één Ouderling, en één Diacon afgaat, eu door een gelyk gaal anderen worden vervangen. A 5  io DE NEDERLANDSCHE STAD- r ■ De WERELDLYKE REGEERING. Deezer Hooge Heerlykheid , beftaat, volgends de cox pyen van koopcedullen , ter Secretary van Bleiswyk bes rustende, als één van den jaare 1557, en een andere van den" j?are 1582, uit eene Hooge, Middenbaare, en laage Juris, diftie De Hooge Jurisdictie, of crimineele rechtsban , wordt bediend , en geadminiftreerd door den Bailluw, of Schout Crimineel, met welgeborene mannen, wier getal beftaat uit zeven leden, zynde dezelven geadfifteerd dooreen' Secretaris; de Bailluw is thans de braave Vaderlander geurt Quint; een man die in den jaare 1787 , om zyne Republikeinfebe gevoelens, niet alleen deeze zyne woonplaats, maar te gelyk geheel zyn Vaderland heeft moeten verlaten , zynde hy alstoen overgegaan in dienst der Franjchen, met welke dappere helden van Europa, hy drie veldtogtcn heeft bygewoond; daarna, inden jaare 1795, by de heuchelyke revolutie, in zyn Vaderland, en oude verblyfplaats wedergekeerd zynde", werd hy door de als toen in hunne rechten herftelde ftemgerechtigde Burgers , niet alleen tot Bailluw», of Schout, crimineel, maar tevens tot Schout-civil verkozen. De Ambachtsheerelykheid is thans een eigendom van de ftad Rotterdam; zy werd in den jaar 1200 bezeten door, den reeds gemelden jacob, Zoon van jacob , Burggraaf van Leiden ; in 1557 werd zy verkocht door Philips Koning van Spanje als Graaf van Bolland, aan joost van bronkhorst, van welke zy gekomen is , aan laurentius van bronkhorst , die haar in 158a verkocht aan de ftad Rotterdam, en welk daarom altoos een' fterfheer over de Heerelykheid benoemt, gelykdaar*  pORP-BESCHRY'VER. (BleiswjL) is mede nog laatst verleid is de Burger Mr. d. l. van cattekburgh , voorheen Raad in de Vroedfchap , en Burge* meester der ftad Rotterdam, zo dat die ftad nog werkelyk de Ambachtsheerelykneid bezit. De plaatslyke beftuuring, of regeering, beftaat, behalven in de zo even genoemde Crimineele Regeering, m de volgende Coliegien, als dat van de Muuicipaliteit, zamengefteld zynde uit den Schout - civil, Ambachtsbewaarders, Agtemanuen , en Kroosheemraaden, met den Secretaris, die het Collegie van de wet uitmaaken. Ter afdoening van clvile zaaken , beftaat het Collegia uit' den Schout , met zeven Schepenen en een' Secre- taris. Het beftuur over de Armen, is gedragen aan den Schout, met twee Armmeesters en den Secretaris. Het opzicht der weezen , ftaat aan den Schout, met twee Weesmeesters , mede geadiifteerd zynde door den Secretaris. De kerk en al het geene aan dezelve behoort, wordt onderhouden , onder opzicht van de Rent- en Kerkmeesters. In de Heerelykheid zyn twee brandfpuiten; de boofd-direftie over de eene ftaat aan den Schout, en over de andere aan den Secretaris, welken worden geadiifteerd door drie brandmeesters. Van alle deeze Coliegien is Schout de reeds genoemde ' Burger geurt quikt, de Secretaris, lambertus van kouwenberoh , welke die zyne post reeds federt den jaare Ï766 heeft bediend. Hst beftuur der drooggemaakte polders, ftaat aan eenen Dykgraaf, zynde thans de Burger eeelaarts", woonende te Rotterdam, benevens vier Heemraaden , en een* Penningmeester, die tevens Secretaris is, en allen uit Ingelanden der bedykinge verkozen worden.  is. ÜE NEDERLANDSCHE STAÖ. ÏN BEZIGHEDEN. Deezen zyn hier zeer veelei); men had te Bleiswyk voorheen gelyk wy reeds zeiden , veel te doen met den handel der veenderyen , thans, federt' de droogmaking der polders, k dt veenbeugel in het ploegyzer veranderd: men heeft er thans eenen ry.doni van graanenteelt. maar inzonderheid van vlas, dat lier zeer wel voord wil, fcn des met der graanenteelt' een toed voordeel oplevert - voords' worden hier die bouu netringtn welken overal ten platten lande by de hand gtmomen vt orden geoefend - de ambachten van molenmaaken, timmeren, mctielert, fmèedén, wagenmaaken , enz. zyn hier mede zeer florifant ; voords oefent men er alle de overige handwerken, welken der zamenleeving onontbeerelyk zyn , als fchilderen, glazeninaaken, fchoen- en kleere-maaken, enz. - Te Bleiswyk zyn ook een voorraad inkels, waarin de Opgezetenen aan alm' lerleie noodwendigheden geholpen kunnen worden. BYZONDERHEDEN. Hier onder zouden wy, mogelyk kunnen betrekken, de plaats alwaar het aloude flot Lraanenburg, reeds meermaals genoemd, geitaan heeft: hetzelve werd gefticht door zekeren alewyn, tweede Castelein van Leiden, in den jaare. 1106, wiens afftammelingen het veele jaaren hebben bezeten, met 200 morgen lands, daar om-en aan-gelegea, en Uit welk gefacht het is overgegaan, aan dat van asseivaak, ayaarvan bartholomeus van wassenaar getrouwd was, met v*» muiswxjl , van welke afftammelingen een" tajs,  DORT-BESCHRYVER. (.Bleiswyk.-) 13 den naam van Cranenburg heeft aangenomen; dan, dit flot heeft waarTchynelyk ten tyde van de Ho'kfche en Kabeljauw* fche verdeeldheden, den (rnrtn der verwoestingen moeten Ondergaan , en door de verveeningen zyn daarvan geene de minfte overblyffels meer te vinden, zo dat wy deezen aan. gaande o.ize leezers niet verder kunnen heenwyzen , dati gelyk ge/egd is, Hechts in aandenken te befchouwen, de plaats alwaar hetzelve gedaan heeft. Voords kan'men hier voor eene byzonderheid houden, de in en a_n het dorp gelegene buitenplaats, Zeerust, reeds genoemd, v or 'enle thans in eigendom bezeten , en bewoond, door den Burger jurriaan willem grevelink — gelyk mede nog de aangtnaame en wèl aangelegen? buitenplaats , Snippenlüst , thans een eigendom van den Burger1 CHRISTIAAN EKGELIKO. De GESCHIEDENISSEN, Déezen Atubachte aangaande, kan men over het algemeen zeggen, hoe niet bekend is, dat het immer door zwaafs iffanlen, om op deezen eerst onze aandacht te vestigen, is geteisterd geworden. Volgends de hier voor genoemde handvest, van Graave floris van Holland, mag men vastftellen, dat dit Ambachtusfehen den jaare noo en 1300, niet weinig door het water heeft geleden. Wat de Heerelykheid in de Hoekfche en Cabeljaauwfche verdeeldheden heeft uitgeftaan, d.iarvan zyn berichten genoeg voorhanden; ten bewyze brengen wy , desaangaande , alleenlykby, dat zy ,met andere omliggende dorpen, in den beginne van 1589» door Jonker frans van erederode, als het hoofd der Hoekfchen werd gefield op brandfchattin.g, waarop den 11 Febraary eerstvolgende, het Ambacht be!e«  I4 DE NEDERLANDSCHE STAD- en gen werd met 7 vaandels voetknechten , en 6 ftanda'irts ruitery, onder beleid van den Stadhouder van Holland, jan van egmond, zynde het Hoofd der Èabeljaauwfche party, 20 dat daaruit genoegzaam blykt, dat Bleiswyk het lot der tweedragt meer dan te veel heeft ondervonden. Onder dit artykel van ons plan kunnen wy niet voorby aantetekenen, dat in den jaare 1610 , te Bleiswyk, tot Kerkleeraar beroepen,' en, op den 17 Oct-ober daaraan volgende bevestigd werd , de vermaarde , en Hooggeleerde simon Erisconus; hy werd op den 15 February 1612 van l ier naar Leiden beroepen, tot Hoogteeraar in de Godgeleerdheid ; daarna is zyn Wei-eerwaarde geworden, Hoogletraar in het Remonftrantsch Seminarium, of Leerfchool, te Amfleldam, de ftad zyner geboorte; als voorftander van de Remonjïrantfche gevoelens heeft hy niet weinig moeten uit» ftaan, gelyk zulks in zyne levensbefchryving, overgenoeg blykt — Onder zyn afbeeldfel leest men : Dit's Bisfchop , die , getrouw, zyns Heeren Schaapenweidde j En leerde luisteren alleen naar Christus mond , Die waar en vals, en nuc van noodig wist te fcheiden, En niemands vry gemoed, aan menfchen-woorden bondj Dord zag hem, als een held, voor waare vryheid ftryden, Getroost in ballingfchap de flaaverny te lyden. Het fchynt uit de omftandigheid van het geene naderhand omtrent Bleiswyk gebeurd is, zo in de dagen van den braaven oldenbarneveld , als vroeger, dat de vryheid vari geweeten, hier door dien waardigen leeraar aan zyne gemeente wèl geleerd was; doch wy zwygen van het gebeurde van dien tyd, en moeten voords veele jaaren overftappen, oin dat ons niets meer voorkomt, 't welk wy onder dit artykel kunnen plaatfen. Het was, gelyk wy reeds gezegd hebben, in den beginne van deeze eeuw, dat de gronden van een aaamerkelyk voor-  DORP-BESCHRYVER. (Bleiswyk.) ij deel alhier werden gelegd, naamlyk het droogmaaken der Uitgeveende polders. In den jaare 1769, was behalven de voorgenoemde begonne droogmaaking, geheel het Ambacht in water veranderd, en de veenhandel nam een einde, waarop toen met den jaare 1778 de verdere droogriiaakinj gefchiedde. Met de omwenteling van zaaken in 1787 » heeft odze Heerelykheid en dorp, wel zo zeer geene openbaare plondering moeten ondervinden, doch evenwel hebben daarom de rampen van dien tyd, zig aan den een en ander der In', bezetenen wel duidelyk doen gevoelen; de tegenwoordige Bailliuw en Schout, moest, gelyk reeds gezegd is, om de mishandelingen der aanhangers van Oranje teontwyken, zyne woonplaats verlaten , en anderen, waaronder de Preclikant der Remonftranten, moesten dagelyks allerleie befpottingen en mishandelingen ondervinden, om welke redenen veele inwooners mede naar elders de wyk hebben moeten neemen — van de Remonjlrantfche kerk en veele huizen vari particulieren werden de glazen ingellagen ; op den 30 November , werd zelfs ih gezégde kerk, de openbaare Godsdienst geftoord; de Predikant, alstoen van Rotterdam gekomen zynde, om den dienst waarteneemen , werd gedwongen den predikftoel te verlaten ; en in verfcheidene weeken werd, uit vrees voor de geweldenaars, uit vrees voor de mannen des bloeds en des bedrogs, by die gemeente, geen openbaare Godsdienst verricht. In 1795, ter gelegènheid vaa onze gezegende revolutie, ging het te Bleiswyk vry ru^ser toe: de Stemgerechtigde Burgers, het voorbeeld van andere plaatfen en dorpen volgende , veranderden , zo rasch de gelegenheid zig daartoi Hechts aanbood, de Regeering, en de rust bleef volftrekc èngeftoord;  i6 DE NEDERL. STAD- en DORPBES. (Bleiswyk) REISGELEGENHEDEN. Deezen zyn in de eerdé pfaats, dat 'er fe Bleiswyk eet gemaklyke weg op Rotterdam gevonden wordt; voords dat men de Vaart van Zoetemeer naar Rotterdam voornoemd, per fchuit kan gébruiken ; verder vaart van Bleiswyk alle dingsdag en faturdag twee fchuiten op Rotterdam en terug■ Alle avonden ten 10 uure pasfeért 'er de Post van Rotterdam op Alphen, en des morgens ten 8 uure keert de zelve mede door deeze Heerelykheid terug. HERBERGEN en LOGEMENTEN. j Deezen zyn binnen het dorp, Rome, 't Rechthuis, logement en uitfpanning. De Zwaan, mede logement en uitfpanning — de relzj. ger wordt in deeze beiden aangenaamst en gemaklykst, bediend en verzorgdBuiten het dorp zyn nog twee herbergen; doch van' minderen aanzien.  Biet lustig BLIX. GOMSSBEJRÖ-, datw delykals de voorgaande duister; de naam van Rof.eban betekent naamlyk niet "anders, dan dat dit gedeelte van het Ambacht, tegen het rechtsgebied van de Stad aankomt. Het Ambacht pronkt, gelyk gezegd fs met twee dorpen, Hulegondsbcrg en Bergjchenhoek; van de gegiste oorfprong des eerstgemelden naams, is boven breedvoerig genoeg ge-' waagd, en het tweede dorp ontleent zynen naam aan deszells ligging, zynde naamlyk als in een' hoek aan defchciding van het Ambacht, waarin gelyk wy reeds zeiden, ook neg tene aanzienlyke buurt, Tnbregge genaamd, voorhanden is; deeze naam i> de buurt gegeven naar een brug weike aldaaj' over de Rotte ligt. Gaan wy nu over tot het artykel, OUDHEID ek GROQTTE. Het ambacht is zekerlyk van vroegen datum, offchoon de voorhanden zynde fchryvers , niet weinig in de bepaaïii g daarvan verfchillen; fommigen willen deszelfs naam reeds in de tierde eeuw hekend doen veezen; melis stoke, zegt op A aeno ut, den derden» Graaf, van 'Holland, dat deeze, benevens deszelfs vrouw, het 'klooster van Egmond mtt veele inkomfien heeft beginigd, en dat onder die gig.  BORF-BESCBRYVER. (Hillegondsberg m Rottehm.y f ten mede Drie-Manfen in het Dorp Bergen begrepen waar h grevelius, in zyn Oud Batavia, en Chroryk der Hollandjcke Graaven, bladz. 85. z?gt na §eno?g hetzelfde, bepaalt den dood yan gemelden Graave 4arn.0U d, op den 12 Odtober, 903; doch noemt liet.Dorp by mjïlis sia: ke Bergen geheten., Bergan; en voegt er by: gelegen bewesten den Rhyn:. dezelfde woorden leest men hy caspaStus nemius, in zyn Chronyk van Holland. Zeeland en Friesland,, Bladz. 04, Coll. 1, en Bladz. 75» Coll. 3J n* Wil alkemade in zyne Aantekeningen op melis stojc e , dat uees CüïQ,nykfcbryver, met het woord Bergen, Hillegondsberg bedoelt; doch wy meenen dat zulks geheel on. gegrond is; 't is waarfchynelyker dat stoke, de eene qf andere plaats in Rhyn- of Kennemer-land bedoeld zal hebben; (in Kennemerland, over zyn geheel genomen, ligt nog heden een plaatsje, Bergen geheten;) iaat ons den Schryvej; aelveu hooren: dus zegt hy , ter bedoelde plaatze; „Aarnout des andere DlsdrS K Zonea „ Werd Grave van Holland, als de Goae „ Dient van regter geboerten anquara „ Als ik eer zeyde; die een wyf na» „ Die Lutgard biet en moye was „ Des darden Otto, zyt feker dass „ Deefe twee goede ock meede „ 't Egmond 't Cloester en tie Iteedej In Thofa, en in Castrichem „ In Velzen en in Sasfenem , „ In Voorboute en in Nortilike meede „ In Lopfen en in andere Steedea, „ Eene watren dat men de Marne Seydeo „ En ook in de poert tote Leyden. „"En te berghen bewesten Rine „ Vlaerdinghen die kerke fine s, Gaf hi hem en den tienden meede „ Tusfchen Mattinghe en Durlede»*^ A 4  S I>E NEDERLANDSCAE STAD- én Hoe kan me» uit deezen tezt een enkel woord, mei grond, op Hillegondsberg toepasfen? 's grivelius ter boven aangehaalde plaats, de giften van Graave aarnoud, aan het Klooster van Egmond optellende, noemt de plaatfen Th/a, Castrichem, Fellojon, 'Vomenlmt, Moriga, Lopfen, Leytjen, en gelyk wy reeds zeiden, beroan, gelegen aan de westzyde vandenRhyn, ook hierin ligt dahalven geene reden om aan Hulegersberg Ce denken. .n. van spaan in zyne Befchryving van Rotterdam, Bladz. 30, zegt te meenen, dat het Kasteel van Hillegondsberg, reeds door de Romeinen zoude gebouwd zyn; hiertegen kan, met grond, niets ingëbragt worden. Dat het Ambacht voor 't minst ruim drie eeuwen heugt, bewyst van leeuwen, in zyn Bataria Bluftrata, Bladz, 041, daar hy zegt, dat eene wtllem van des duyn, in den jaare 13.79 verleid werd, met zekere landen ,' in Hildegaardsberg gelegen — en dat het Ambacht ook nog ruim een eeuw'vroeger geheugt, toont a. pars in zyne Rynsiurgfche Oudheden, Bladz. 392, zeggende dat in de Handvestkist van de Abtdye van Rynsburgh, een brief gevonden wordt, van den jaare 1258, ten opfchrifte voerende: Jn nomine fanBa et individnee Trinitatis, dat is: ln den naam der heilige en onverdeelbaarer Dieéènheid, en op den kant van welken brief ftaat: „ Van de tienden en van de Veenen, in „ Hillegonderbrouck;" waarmede wy gerecdlyk geloovendat' bedoeld wordt, in den fireek van het tegenwoordig Hillegondslerg gelegen. h Medegedeelde berichten zeggen , dat het Kasteel en Anibacht van Hillegondsberg zoude gefticht zyn, door cenfpruit uit het geflacht van mat hen es; doch daarvoor vinden wy alweder geene genoegzaame zekerheid, 'óf zelfs 'waarfchyne-ly.heid; wej vinden wy by van leeu wen; meer-' gemeld, Bladz. icoi, dat één der Zoonen van'den Burg-  DOB.F BESCHB.YVEP.. (Hillegondsberg en Rotteban.) 9 graaf van Leyden, hieromtrent zyne bezitting heeft gehadj doch hy meldt niet een enkeld woord van 't genacht van ma the nes, en even weinig van eene ftichting. Tot'dus verre in eene chaos van onzekerheden gewroet hebbende, flappen wy van dezelve af, om te zien wat er wegens het tweede gedeelte van *t artykel dat wy thans onderhanden hebben, naamlyk wegens de grootte van het Ambacht Hillegondsberg, te zeggen valt. Dezelve Is zeer aanzienlyk; wy vinden in zeker oud manuscript, daarvoor opgegeven, 4067 morgen, en 536 roeden , en dat ter dier tyd voor verponding daarvan betaald werd, eene fomma van f1734' Ponden ,3Schellingen, 8 De*, niers: in 1632 Honden voor Hillegtndsberg aangetekend, Si>4 huizen; en in 1732» een getal van 620, welk getal federt niet veel zal verminderd weezen; zeker is het dat d» wooningen, na dien tyd, zeer in fraaiheid van bouwing zyn verbeterd; op de Quohieren der verpondingen van het iaatstgemelde Jaar, (1732,; ftaat Hillegondsberg en Rotteban aangetekend voor 4068 morgen 35 roeden lands, derhaiven èechts' 99 roeden meer dan op het bovengemelde oude manuscript daarvoor gevonden wordt; by de jongfte volkstelling is het getal der bewooneren bevonden te weezen 3005 De huizen boven opgegeven zyn door het geheele Ambacht, zo wel als op de beide Dorpen, Hillegondsberg en Btrgfchenkoek.en in de buurt Terbiuggegebouwd .waarvan wy hier achter nog ten en ander nadér zullen zeggenHet J WAPEN- Dat door het geheele Ambacht heen gebruikt wordt, is ontleend aan de voorgemelde vertelling van de reuzin; het beftaat naamlyk in een vrouwtjen, draagende een voorJchoot met zand. AS  IP DE NED, STAD- enDORPB. (Hillegendshergen Rotteban) REGEERING. In het Crimineele , behoort het geheele Ambacht, onder den Ba.llu ;, Schepenen en Welgel;oiene Mannen vant SckielanU, gel/k daarom, van tyd tot tyd , wegens dat Ambacht een Welgeboren Man in dat CoIIegie zitting heeft Aai g< ande het Heem- of Water-recht behoort Hidega dat het uit zyn asfche, in welke het in dat jaar gelegd was, herreêzen is , is het tot een Dorp met «en fraaije Kerk, zoo als wy zien zullen, aangelegd, zoo dat men den ouderdom als Dorp niet hooger kan doen opha .len, als van gezegde jaar af; genoeg wegens het begin-; gaan wy over, en befchomven De . XERKLYKE en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN. En bezien eerst de Kerk der Gereformeerden. Dezelve *een fraai en net Gebouw, zynde federt den jaare 1659  DORP - BESCHRYVER. (Bergfctenhoel:.) 3 geheel nieuw opgebouwd, en federt dien tyd zeer wel onderhouden , even gelyk nog heden de hand daar wel aangelegd wordt. Of hier voor den brand van den jaare 1659 een Kerk geweest zy, zoo als uit den tegenswoordigen Staat van Holland, 7de Deel, Bladz. 34, gefneent werd, wordt by veelen in twyffel getrokken, maar raadpleegen wy vari spaan, Befchryving der Stad Rotterdam, Bladz. iga dan zon men daaraan niet meer twyffelen, om redenen aldaar een Prédicant en op Bladz. 191 Predieant en Kerkenraaden genoemd worden; maar, waar zalmen dan heen mti den ftraks opgegeeven Ouderdom ? Ik meen, dat het aldus zal moeten worden verftaan , dat naar maate voor dien brand, het Dorp of Buurt, zoo als het tot dien tyd genoemd word, in volkrykheid was aangewasfen, die Buursn aldaar haar eigen Kerk zullen hebben gebouwd, en haare Gemeenten hebben uitgemaakt > en dan vervalt de Helling, dat het tegenwoordige Dorp, nitt ouder dan van dien tyd is, in geenen deele. De Kerk dan is zeer net, voorzien van Doophek , PreJikftoel , Zitplaatfen en Geftoeltens , zoo' voor Mannen als voor Vrouwen. Dezelve pronkte voorheen met allerfraaist befchilderde glazen, door de vermaarde glafenfchilders van kleef en lover, waarvan de overblyfzèls nog te zien zyn, en welke oude fraaiheid de£ Vergetelheid moet onttrokken worden. Het lfte verbeet.ie een gezicht van de Stad Rotterdam,zoo als die langs de Maaskant zich vertoond, en was omringd met de Wapens van de Heeren Burgermeesters , Penfionaris, Fabrieken, en Secretaris van de Stad Rotterdam van dien tyd. Het 2de glas verbeelde het Wapen vin voorfz. Stad Rotterdam, omringd met de Wapens van dezelve Heeren Bur* germeesteren, als die, welke het eerfte gl-is vercierdem Het 3de glas verbeelde het Wapen van het Edel Mogend-  4 DE NEDERLANDSCHE STAD ei? Collegie ter Admiraliteit op de Maas , en was oinringd met de Wapens van de Raaden ter Admiraliteit, Advocaat Fiscaal en Secretaris van dat Collegie, ten tyde der befchildering. Het 4de glas bevatte de Wapens van Dyk-Graaf en Hoogheem - Raaden, mitsgaders Rentmeester en Secretaris van her Heemraadfehap van Schieland. Het 5de glas verbeelde het Wapen , waarmede Bailiuw en Scheepenen der Stad Rotterdam in den Jaare 10*96. zeegelden, omringd met de Wapens van Bailluw, Scheepenen en Secretaris van de Stad. Het 6de glas bevatte de Wapens van den Bailluw, Scheepenen, en Secretaris van Schieland. Het 7de glas bevatte de Wapens van den Schout , Am bngtsbewaarders, Kerkmeesters, en Secretaris van den Bergfchenheek en Rotteban. Het 7de glas verbeelde de uitzending der Apostelen door jesus christus , om aan alle volkeren het Euangelium te verkondigen; met het Byfchrift: Predikt het Euangelium allen Creaturen ; zynde wyders omringd met de Wapens derPredicanten van de Clasfis vin Schieland. Het 9de glas vertoonde een Staatig Beeltenis, houdende in de eene hand een Bybel, en in de andere een Olyvtak; met het Byfchrifc: hebt de Waarheid en den Freede lief; zynde meede omringd met de Wapens van de Predicanten van de Clasfis van Schieland. Het 10de glas verbeelde de Historie daar chrisTus aan de Waterput met dc Samaritaanfche Vrouw fpreekende is; met bet Byfchrift: O alle gy Dorfiigen ! komt tot de Wateren, en is omringt met de Wapens van den Prédicant, Ouderlingen , en Diaconen ; mitsgaders van Oud Ouderling en Diacon van Hillegondsberg. Het 1 ide glas verbeelde een Herder, weidende zyne Schaa.  DQRP3ESCHRYVER. (Bergjehenkoek.) s pen; met het Byfchrift: Zoo hebt dan acht op u zeiven en op de geheele Kudde; meede omringd met de Wapens van den Prédicant, Ouderlingen, en Diaconen; mitsgaders van Oud Ouderling en Diacon van den Bergjchenhoek. Het 12de glas bevatte de Wapens van den Ambagtsheer» Schout , Ambagtsbewaarders , Mooleraeester en Secretaris yan Schiebroek. welke het Wapen van dat Ambagt omringen. Jammer is het, dat al die fraaije Konstftukken zulke duidelyke kenteekeuen van verval draagen. De Kerk is zeer net met Leijen gedekt ; uit het Dak ryst een fraaije Tooren, voorzien van l uitwerk, Klok, en Wyzerborden. Het Kerkhof rondsom de Kerk liggende, is gedee-Itelyk met een Muur omvangen en aan den ingang met een yzer hek afgeflooten. De Pastorie en. Schoolhuizingen zyn fchoone en aan hst oogmerk voldoende gebouwen. Buiten het Dorp, naar de zyde van Hillegondsberg, heeft «jen, eene fraaije en ruime Roomfche Kerk, voorzien met eene wooning voor den Heer Pastoor, hebbende Thujne.n. Boomgaarden enz. aan dezelve, en is in alles wel aange. legt; behoorende alle de Roomschgezinden van deezen Ambagte aan deeze Kerk als Parochiaanen- De Kerk der Gereformeerden en al wat daar aan behoort, ftaat aan de Beftuuring van den Rent- en Kerkmeester, endie der Rooinfchen aan den Heer Pastoor en Kerkmeesters. Andere en meerdere Godsdieaftige Gedichten komen ons niet voor ;, alzo kunnen, wy djt Arsicul be=. fluiten. A 3  $ DE NEDERLANDSCHE STAD ïk WERELDLYKE GEBOUWEN. Daar van behoeven wy niets te zeggen, aizo die hieï niet voorhanden zyn; waarom wy den Leezer wyzen naar de Befchryving van Hillegondsberg, gelyk wy meede doen met de WERELDLYKE REGEERING. Vermits die dezelve is als die van Hillegondsberg en Rot' teban. De KERKLYKE REGEERING, Beflaat uit den Prédicant, zynde zee'ertden Jaare 1782 de Wel Eerwaarde Heer jacobus hoogstad, behoorende onder de Clasfis van Schieland; beneevens twee Ouderlingen en twee Diaconen, van de welke ieder Jaar op Pinxter een Ouderling en een Diacon afgaat, en door andere vervangen worden. BYZONDERHEEDEN. Daar omtrent wyzen wy den Leezer naar de overblyfiels der Kerkglaazen, en zeggen voorts, dat al wat men, daar ziet, het zelve door den aanleg van dit Dorp als eene byzonderheid mag worden aangemerkt. REISGELEGENHEEDEN. Zyn hier even als van Hillegondsberg; naamlyk: Dings. dag, Donderdag, en Saturdag een Marktfchuit op Rotterdam en terug.  E50RPBESCHRYVER. (Bergfckenhoeh) 7 HERBERGEN. Daar van is de voornaamfte alleen de Roozeloom, in welke de openbaare veilingen gehouden worden , en welke daarom als een Rechthuis mag worden aangemerkt; zynde voorts eene |oede uitfpanning en Logeraenti A4  TE HEILE G GE 17, ! ^tfynde eene Buurt van veel aanzien, en, zoo als wy in da Befchryving vsn Hillegondsberg zagen, zynen Naam voeren, den van zeekeren Brug, over de Rivier de Rotte leggende en waarom het gevoeglyker Terbrugge zou genoemt zyn. Deeze Buurt heeft een en andermaal het Lot van Brand ondergaan, zoo als men by de Gefcbiedenisfen zien zal. Dezek ve legt zeer aangenaam en vermaakelyk , zynde voorzien van nette en zindelyke Gebouwen, als meede een fchoon Schoolhuis, waaraan een fraaije Thuin, met een Coupel of thuinkamer vercierd. Het Wapen, Godsdienflige en We-  DORP-BESCHRYVER. (Terbreggen.) s ïgldlyke Gebouwen en Regeeringen zyn dezelve, als die van Hillegondsberg en Rotteban. Men mag , om dit gedeelte van het Ambagttezien, wel een byzonderuitftapje maaken; ten einde het zelve als eene geheele byzonderheid in aanfchouw te neemen: jammer is het, dat alhier geene Reisgeleegenheeden voorhanden zyn; doch men vind alhier een fchoo* ne Herberg, de Baars genaamd. Het geheele Ambagt van Hillegondsberg en den Rotteban, onder welke benaaming wy dit geheele Distriéf. 'n deszelfs byzondere gerleeltens als Helle^ondsberg, Bergfchenhoek en Tcrbreggen, ieder afzonderlyk, hebben doen kennen, zoo ver in ons was befchreven hebbende, gaan wy thans over tot de Gefchiedenisfen, zo veel dezelve aan ons bekend geworden zyn, GESCHIEDENISSEN, Beginnen wy vooreerst met de Hoekfche en Cabellatiwfche verdeeldheeden in ons Vatlerland, by welke dit Ambagt niet, weinig geleeden heeft, en het Kasteel van Hilgersberg, het Reuzenhuis enz., waar van de overblyfzels nog te zien zyn, het Lot der verwoesting hebben moeten onder^ gaan. In den Jaare 1659. brandde de geheele Bergfckenkoek af; tych werd fints dien tyd veel bseter, dan te vooren, herbouwt. In den Jaare 1746 onflond een zwaare brand in de Buurt Ttrbregge, in de Huizingen, bewoond door eenen Bakker, w'aar door eenige Huizen en Schuuren in de Asfche wierdea gelegd. Een diergelyk Lot onderging lerbregge, omtrent 20 Jaa» ren geleeden , weder in de Huizingen van eenen Bïkker, v;aar door verfcheidene Huizen, als: deeze Bakkery, Moe A5  ïo DE NEDERLANDSCHE STAD i» ltnmaakery,en anderen, beneevens eenigeSchuuren op nieuw in den Asch gelegt zyn; doch waar door telkens de Gebou. ven ih ten veel beteren ftaat zyn herbouwt. Andere Branden en Watersnooden overfiaande, zeggen wy met één woord, dat alhier in deezen Ambagte by de omwentelingen van de Jaaren 1787 en 1795. weinig van aanbelang is voorgevallen. De BEZIGHEDEN. Welke zeer voordeelig zyn , beftaan voornaamelyk in den Veenhandel of Turfmaakeryen, Visfchery, het houden van jMaaltyden in de Herbergen, Bakkeryen en Winkels van alle noodwendigheeden , Timmeren zoo van Moolenmaaken, Huis- als Scheepstimmeren, Metzelaars, Smits, Wa. gemaakers , en voorts van alles, wat ten Platten Lande geoeffend word; zoo, dat de Bewooners een foed befiaan Vinden.  S C Hl EB ULO EK. jL&yw&n eene Ambagtsheerlykheid, geleegen in Schieland, paaiende ten Noordoosten aan Bleiswyk, ten Oosten aan Hillegondsberg, ten Zuiden aan Overfchie, en ten Westen langs de Landfcheiding van Delfsland aan Benkel en Rodenrys in het Hoogheemraadfchap van Schieland, in gean onaangenaamen oord. Den NAAMSQORSPRONG. Kan men 'gemaklyk afneemen voorttekoomen uit de ligging van de nabyheid van de Schie, tusfchen den Dorpe  Si DE NEDERLANDSCHE STAD- zn Overfchie en de Stad Rotterdam, en van de Broekagtigê of Veengronden, waar uit het zelve beitaande is, en daarom Schiebreek genaamt is geworden. GROOTTE en STICHTING, De grootte, welke, volgens de verpondings-Iysten van den Jaare 1632, ons word opgegeeven, beftond in een getal van 54 Huizen, en in den Jaare 1731. was het getal der Huizen tot 91 vermeerdert; dan, het zelve is zedert weder vermindert, om reedenen, de Veenderyen aldaar veel zyn afgenoomen, zoo als duidelyk blykbaar is by de Volkstelling van den Jaare 1795. wanneer er niet meer, dan een getal van 221 zielen aldaar gevonden werd. Het getal der Mergen vind men in den Jaare 1732. op 74Ï Mei" gen 239 Roeden Lands bepaald te zyn geweest, zoo ajs het aelve ons meede op zeeker oud Manufcript voorkomt en waar voor eene fomma van 1928 Ponden 3 Schellingen 8 Deniers, betaald werd. De Hulzen, welke alle zeer eenvoudig in Bouwordre zyn, ftaan niet Dorpsgewys , maar als eene Buurt,hier en daar verfpreidt gebouwt, en van allen dezen valt er niets aanmerkelyks te zeggen. Wanneer of op welken tyd het zelve zyn oorfprong bekomen heeft, daar van weet men niets, zoo min als van hem die Richter daar van geweest is; maar, wanneer wy de ligging naargaan , zoo mag men vast ftellen, dat Hillegonrisbergs en de Rotteban het zelve niet in Oudheid Sc boven gaan.  DORP-BESCHRYVER. (Schiebroeï.) 13 Het W A P E N, Van Schiebroék beffaat uit een Blauwe Star, op een Goud Wapen - Schild; uit welk Wapen men wel zoude kunnen gisfen, dat het voorheen aan het Geflacht van Cralingen behoort heeft. KERKLYKE GEBOUWEtt Worden hier in dit Ambagt niet gevonden; vermits de Gereformeerden zich naar Overfchie en Hillegondsberg, en de Roomfchen naar den Be-gfchenhoek, ter hunner Gods-* dienstoeffening moeten begeeven; niettemin vindt men hier een Buurt-School , 't welk nevens het Rechthuis ftaat en een volkomen aan het oogmerk voldoende gebouw h. [WERELDYKE GEBOUWEN, Vind men hier meede niet; ten ware men het Rechthuis 't welk echter niet meer dan een Herberg is, daartoe nee; men wilde. De REGEER ING, Beftaande in het Crimineel onder den Bailluw, Scheepe rien, en Maanen van Schieland.  34 DE NEDERLANDSCÏÏ STAD- bh Met het Heem- of Waterrecht behoord dit Atubagt onder' het Heemraadfehap van Schieland. De Ambagtsheerlykheid is een Eigendom , voor eenige Jaaren door de Refpective Ingelanden gekogt en is daar meede verleid de Burger bernard de lafaiixk, Subftitut .Secretaris van Hillegondsberg en Rotteban. De plaatfelyke Regeering of de Municipaliteit beftaat uit den Schout, Ambagtsbewaarders en Schepenen; welk Collègie door eenen Boode word bedient, en nu /.eden de Omwenteling van den Jaare 1795. door de Stemgerechtigde Burgers verkooren werd. BEZIGHEDEN, r De beezigheeden zyn hier dezelve, als die van Hillegondsi Itrg en Rotteban. GESCHIEDENISSEN. Deezen Ambagte aangaande, worden ons geenzints meede g:deelt, zoo min als alhier eenige Byzonderheeden pl^'s Sebben. RE TS GELEGENHEDEN. c/SagiD§SdSS e" SatUrd3g M3r'ktfchttit °P Verdam,  DE NEDERL. STAD- en DORP-BES. (Sshiebroek.) 15 HERBERGEN. Zyn hier geene anderen, dan het Rechthuis, zynde van ouds genaamt de Vleespotten van Egypten, waar in meede Bakkefy en Vleeshouwery gedaan word.  OOST- EIT WEST BE0MME3ISDXK, ekt beitxeesbxk: GENAAMD C O O E. Billyk moogen wy dit Ambagt, ten minften een groot gedeelte van bet zelve, de Voorilad der Stad Rotterdam noemen , gelyk het ook, in veelen opzichte, als een gedeelte van die Stad moet worden aangemerkt, en een 13 Wykvan dezelve Stad uitmaakt. De LIGGING. Van deze Ambagtsheerlykheid ftrekt zich meest ten vVesten van de Rivier de Rotte en de Stad Rotterdam af en komt met de Beukeldykfche Polder tot teegens den Ambagte van Oud Matenes, 't welk agter de Befchryving van . 1 Ovir»  DE NEDERL. STAD- en DORP-BES. (CM.) i? Qverfehïe, in ons 2de Deel, befchreeven word, en is zoo naauw aan Overfchie en Schoonderko geleegen, datnaauwlyks eenige fcheiding daar van te ontdekken is; zynde voorts ia het .Heemraadfehap van Schietend geleegen. Den NAAM. Belangende -, daar omtrent worden veele gistingen gemaakt cn opgegeeven, doch men wil liefst denken dat de Naam van eenige Bedykers deszelfs oorfprong ontleent heeft: GROOTTE EN STICHTING j Dezelve vind men aangeteekent, volgens een oud Manufcript, te bedraagen een getal van 455 Mergen 35 Roeden, waar voor op dien tyd aan verponding betaald wierd eene fomma van 3540 Ponden 11 Schellingen 12 Deniers, welk getal van Mergcntaalen in den Jaare 1732 'aldaar meede gevonden wierd. Op de verpondingiysten van den Jaare 1632. zyn aangeteekent niet meer dan 78 Huizen; doch in den Jaare 1732. waren reeds 404 Huizen 1 Lynbaan 22 Bleeksryen en 8 Moolens aangeteekent. Dit getal is zedert niet vermindert - en onder dezen telt men eenige uitmuntende Gebouwen , geleegen tusfchen de zoogenaamde Hoogeheul, en de Stad Rotterdam, het Proveniershuis daar tegen over, by de Befchryving van Rotter* d:m genoemd en anderen meer, alle welke Gebouwen', die, zoo aangenaam en vermaakelyk zyn liggende, dat geenp Buitenplaatzen daar tegen kuurten evenaaren; te jne«r'i t  -3 DE NED ERLANDSCHE STAD- kw daar niet alleen de dagelykfche pasfagie van Sefceepen en Schuiten, welke dpor de Schie, die aldaar te midden door ftropmt het zeer levendig maakt; maar daarenboven alle dag door eene meenigte van Wandelaars en Rytuigen bezogt word by de Volkstelling van den Jaare 1795. een getal van 4298 bewooners, beliepen. Voorts vind men een'. ge meenigte plaizier tuinen enz. Het WAPEN. Van deezen Ambagte beftaat in een blaauwe Balk op een jzilver Schild. KERKLYKE GEBOUWEN, Vind men in dezen Ambagte niet ; alzo alle de bewoq. ners, van welke gezindheid die zyn, te Rotterdam behooren; Ook dus is het meede met de Wereldlyke Gebouwen geleegen die men alhier geenzints aantreft. De REGEERING, Van deezen Ambagte beftaat Crimineel of met het Hooge Rechtsgebied onder den Bailluw, Scheepenen en Mannen van Schieland, cn met het Heem- of Waterrecht onder Dyk. graaf en Hoogheemraaden van Schieland. De Ambagtsheerlykheid is eene bezitting van de Stad Rotterdam, dewelke altyd verheft ftaat ten Naame van een dtr Regeeririgsleeden van die Stad,  DORP-BESCHRIJVER. (Cooh) 19 De Municipaliteit werd tegenswoordig bekleed door- deïfenicipaliteit der Stad Rotterdam, om reedenen.dat dit Am. bagt als een 13 Wyk van die Stad bekent ftaat; doch ande, re ons nieede gedeelde berigten zeggen, dat "er evenwel nog een Collegie van Schout en Scheepenen beftaat, de wélke uit de Burgers daaronder woonende verkooren, worden. Het Rechthuis of de Vergaderplaats van deezen Aak bagte is in de Stads Doelen te Rotterdam, De BEZIC-HEEDEN, Zyn hier zeer aanmerkelyk, (wy wyzen den Leezer direct daar meede naar de Stad Rotterdam,) en is hier nog in veelen opzigte onderfchen den door de Moolens, Bieekeryen , Thuinen, en de Bouwneering die hier geoeftend werd, en den welvaart der bewooners uitmaakt; moetende de geene , welke bier zich als Meester van eenig handwerk needer zet, zoo wel als de Bewooners van Rotterdam haai» Proeven by de Gildeos afleggen. B Y ZONDER PI EEDEN, Zyn hier zoo meenigvuTdig , dat men dezelve nauwtyks kan anderfchetden. Wy ftippen als met dm vinger aan de vermaarde Azyn plaats, de Eendracht en det het Proveniers huis, beide aan de Schiekade hadt gelegen. £ 2  20 DE NEDERL. SDAD- en DORP-BES. REISGELEEGENHEEDEN, Zyn dezelve als te Rotterdam, gelyk meede de Gefchie. demsfea. HERBERGEN en LOGEMENTEN. Zyn 'er versheiden ; maar de voornaamfte is de Romhi op bet Delftfche Veer.  Dat ia»osi" adjjjri iSelmiicEHTi JkcT: aatug^ ~Lce]k.(H>(is:i?l- , DfX'iLtj'LlLl juij'^e'^c HLMr,L©i.<ü , rail ^feiï©It tI© aLie^jpirite •-vrir,cf?(rl,c »   D E HAASTRECHT.. I N % Ë t D l N O. 33Tet kan den Nederlander niét onbekend weezen, hos het in onze Republiek* geen vreemd verfchynfel is, wanlieer hein in hetzelve een ftad voorkomt onder den naarn van dorp, terwyl zulk een ftad ondertusfchen wel degelyk'behoort geplaatst te worden in den rang der oudfte en, aanzienlykfte fteden des Lands , en ook voorheen haarö plaats in' dien rang hekleed hebbe , gel/k zy ook , teri. opzichte van haare crimineele en civile Jurisdictie nooit anders dan als gewóonlyk omtrent de fteden plaats heeft, is beftuurd geworden: in net 2de Deel vari dit ons werk, zyn ons desaangaande reeds voorbeelden voorgeko-^ men in de fteden Vlaardingen, en 's GraaVenzande, welken ondertusfchen b/ veelen onzer Landgenoeten niét anders , zyn békend dan onder den naam Van dorp, niettegenftaande dezelven, gelyk ter bedoelde plaatfe wordt aangetoond, begiftigd waren inet allerleie ftedely^e réchten cn privilegiën; dit ons 5de Deel,in 't welk het thans te befcbryvene Haastrecht gerariglchikt 'is, bevat mede, behalven dit plaatsjen zelf, nog het vermaarde Delftshaven, 't welk wel, &\Ü> A  i DA NEDERLANDSCHE STAD-*» tot het platte land van Schieland behoorende, daarin voofkomt, niettegenftaandehetin oudetyden als een gedeelte der ïlzd Delft is bekend geweest, en het ook nog onlangs, naamlyk in de maand September dee2es jaars, (1796,) by uit* fpraak van het Provinciaal beftuur van Holland, als zodanig aan de ftad Delft is toegewezens het moet derhaiven ook billyk, voortaan, niet als een Doïpopzig zelf, maar als een gedeelte van meergemelde ftad befchouwd worden: het heeft ons niet ongepast toegefchenen, dit deswegen alhier nantetekenen, daar gemelde uiffgraak door Holland gedaan, is, langen, tyd na dat onze befchryving van. Delfishaven ia het licht gebragt is geworden : wy voegen, ter bevestiginge der uitfpraak van 't gezegde Beftuur, hier nog by, dat ook, ten allen tyde, door de bewooners van Delftshaven, dezelfde rechten en previlegiën zyn genoten,, als medf dezelfde lasten zyn gedragen, die door de bewooners der ftede Jpelft gedragen en genoten zyn geworden. Het zelfde ontmoeten wy thans , omtrend het plaatsjen, (Haastrecht,) dat wy thans moeten befchryven; tegenwoordig komt het niet anders voor dan als een Dorp, waarVoor de bekende s. van leeuwen 't ook heeft gehouden, (zie het 5de Capittel van zyn werk, getyteld Batavia IIluflrata,) want hy heeft het geenzins onder, het getal van Neêrlands fteden geteï.d; dit echter is omtrend van leeuwen voornoemd rjitt zeer te bewonderen , dewyl wy in den loop van djt ons 5de deel hebben aangetoond. dat hy met ons Vaderiand niet in allen deeje, is. bekend ge. >"*eest — romvn de hooge, en de vermaarde mahifl; van. der hoüve doen beide het nlaatsjen Haastrecht ons kennen als een Dorp,; doch op de. regeeringsl yften van de Provincie Holland, wordt het een, ftad of fteedjen genoemd _ de tegenwoordige Baijiuw, de Burger ad. va» der dussen.. zegt 'er ons 'het volgende van: „' Haastrecht, « of Haastrecht^ gelyk. dfsgUfs, na^ri met beide fptldir^en  DORP-BESCHRYVER. (Haastrecht.) % wordt uitgedrukt, was eertyds een ftad, voorzien van „ poorten en drie kasteden," enz. — dan hiet misfen wy weder alles wat noodig is, om te weeten, winneet het met ftedelyke voorrechten is befchonken geworden, dewyl wy ook by onze geraadpleegde fchryvers desa uigaande niets ontmoeten; van het een en ander intusfchsn ftraks iet naders. Dit vooraf gezegd hebbende, gaan wy over om de befèhryving van Haastrecht, in gevolge ons bepaald plan, ter nederteftellea, moetend;; des eerst weder fpreêken van detüeils, LIGGING. Deeze is, om de woorden van onzen geeerden begunftiger, den Bailluw voornoemd, te gebruiken, „ in een aan„ genaam oord, aan den Tsfel, tusfchen de fteden Gouda „ en Oudewater, hebbende eene uitgeftrektheid van omtrend 2 uuren gaans" — In den Tegenwoordigen Jlaaü van Bolland, D.el 7. Bladz. 4.77, leezen wy , dat Haastrecht is, eene uitgeftrektheid lands, ten noorden aan den Tsfel, over het Land van Stryen, en de Willins; het beeft de Valst, of derzelver boezem ten oosten, over het Land, van Oudewater, ten zuiden btolwyk, en ten westen het Beyerfclie en Gouderak — Meer bepaaldlyk kan men zeggen, dat de ligging van Haastrecht is in de Krimpener Waard, hebbende fchoone vruchtgeevende landeryen, de wegen zyn er in eene wèl onderhoudene orde, en het geen de ligging nog meer veraangenaamd , en gemaklyk maakt, is dat alle goederen alhier per fchuit of wagen, af«n aan-gevoerd kunnen worden. Wat betreft de NAAMSOORSPRONG. Deeze is geheel onbekend ; by geenig fchryver vindes A a.  4 DE NE.DERLANDSCHESTAD- ik m desaangaande iet aangetekend, gelyk wy door e,V-rl0 hdfpooring er ook niets van hebben kunnen ontdekken- in. tusfchen kunnen wy niet nalaaten onzen Leezer meqete* dcelen eere vertelling uitde fchoole der aloude beuzelaary, dus luidt die vertelling _ onze geëerde Correspondent , welke ons in het zamenftellen van dit ons werk een onver, moeide hand leent, ontmoette, nu omtrent twee jaaren geleden, binnen de ftad Delft, een oud man, en kwam met denzelven in gefprek over de fchaarsheid van aantekeningen , wegens afkomst van naamen, wegens ouderdom, en ftichting van veele onze Nederlandfche Steden en Dorpen; onder de aanmerkingen welke de oude man, naar zyne wyze, daarop te berde bragt, betreffende eenige Dorpen, zeide hy, zig nu by ons Haastrecht bepaalende : ,, Voor eenige eeuwen geleden had de Bailluw een crimineele gevange. ' „ ne gekree-en , en wel juist omtrent de tyd van den „ hooibouw, als wanneer de rechters, dat boeren waren, ,, hunne handen vol werks hadden; evenwel hadden zyzo' „ veel ryds uitgefpaard, als'noodig was orn een vonnis „ des doods over den misdaadiger tc fiaan; dan,nugebrak „ het weder aan tyd om Üat vonnis uittéroeren, en om „• het uitteftellen en den gevangenen tot nader gelegenheid „ te bewaaren, daarin deed zig weder eene zwaarigheidop, „ naamlyk de kosten welken daarmede verknocht waren;' ,, dit ailes in aanmerking genomen zynde werd befloten den „ gevangenen voorteflaan, om ftaande den tyd dat hy naar „ den dood moest wachten, zig by zyne vrienden en be„-kenden te gaan ophouden, ten einde behoorelyk affebeid „ van hun te neétoeh, en dan, op zekeren bepaalden tyd „ wedertekomt-n, om opgehangen té worden; (want vól. „ gens het geflagen vonnis zoude hy met den koorde worden „ ëeüraft ï) de gevangenen zeide dac voorftel we! te willen „ aanneemen, doch bragt zyne rechters onder het oog»  DORP-BESCHRYVER. (Haastrecht.) 5 „ dat hy geen geld had, en zyn famielje hem niet'konde ,, onderhouden, dat hy derhaiven Jigtlyk genoodzaakt zoude „ kunnen worden te fteelen, en dan gevaar liep elders iit „ handen van de juftitie te komen, waardoor hy zyn thana „ gegeven woord van eer, van te zullen wederkomen om gehangen te worden, niet zoude kunnen geftand doen: „ de rechters, deeze aanmerking gegrond vindende, lagen „ onder elkander iet voor den gevangenen om, genoeg om „ reis-en kost-geld te hebben; de fuppliant deeze pennin„ gen ontvangen hebbende vertrok , doch- vergat op den „ bepaalden dag \veder te komen om zig te laaten hangen » waartoe op dien dag intusfehen alle de nqodige toebs„ reidfelen gemaaakt waren. " „ Omtrent een jaar daarna viel andermaal een crimineele' „ gevangene in hunne handen, ('t was nu eene vronw,) en wel, gevallig., juist weder in den tyd der drukte van hunné bezigheden; waarom zyrefpl veerden, ten einde niet we-„ dei- bedrogen te worden , de misdaadige-, onverwyld, „ zonder forme van proces te hangen, het welk dan ook ,, gefchiedde; dan, weinige dagen daarna, ontdekte meii „ veel te fpoedig met het opknoöpen geweest te zyn, al„ waarom Haastrecht niet alleen deszelfs halsrecht zoude „ verloren hebben; maar ook zoude het toen, tenfehande„ den naam van Haast recht, dat is te overhaast recht ge- • „ geven weezen'" — Zie daar iet dat men, zonder teovert. haast vonnis te wyzen, eene beuzel-vertelling mag noemen. De plaats is niet alleen bekend onder den Haam van Haas- • trecht, zo als het in de Tegenwoordige Staat van 'Holtana\ ook genoemd wordt, maar mede, gelyk reeds gezegd is, onder de fpelding van Haasdrecht; daar wy nu in den loop" van ons werk reeds meermaals hebben aangerekend dat in' onze verouderde moedertaal-, het woord Trecht, of Drecht' etn overvaart betekent, waarvan ook Dordrecht» Moor*. A 3  6 DE NEDERLANDS CHE STAD- in drecht, Utrecht, Duhendreckt en andere fleden en plaatfe» hunne naamen ontleenen, komt het ons als zeker voor dat Haastrecht onder datgetal gefield moet worden; er kan daar tei plaatfe een overvaart geweest zyn , en zeer ligt iet met een haas of met haazen voorgevallen weezen, of plaats Rehad hebben. Dat Haastrecht voords van eenen hoogen ouderdom ia lydt geen tegenfpraak; in het meergemelde werk, JW vaardige Staat van Holland , word™ wy gewezen op het jaar 1254; by,. van rekum, in zyne Befchryving der Had Schoonhoven, lezen wy dat opDingsdag den j 2 Juny vaa den jaare 1x19 de Heer dirk van Amersfoort, aan huco botter die een zoon was van jan, Heere van ArM, een ftuk lands ter leen gaf, om des te gemaklyker uit de Lek naar Haas. trecht te kunnen komen , uit welk gezegde blykt , dat deeze plaats reeds ten gemel den jaare r 119, bekend moet geweest zyn; 't is volgends van leeuwen, Bladz. 975 zeker, dat in den jaare 1265, by opene brieven van albert van Haas. trecht, melding wordt gemaakt van het Kasteel van Hanstrecht, zo dat daaruit mede blykt dat het toen niet alleen reeds bekend, maar zelfs in groot aanzien moet geweest, zyn : 't gemelde kasteel werd door Heer otto van ahkel ter leen gel ouden van de Proostdye van St. Sahators Mun* fier te Utrecht, in den jaare 1291: dit alles bewyst genoeg tot Haastrecla op ee.en zeer hoogen ouderdom mag roemen. STICHTING en GROOTTE. Wie Haastrecht zoude gefticht hebben, Is geheel onze ker; mtusfehen mag men dien onzes oordeels, zo hy ge' zocht moet worden, in het geflacht van van areel zoeken," temeer daar men weet dat hier omheen veele goederen, aan dat huis behoorende, hebben gelegen ; 't zoude daarom niet vreemd zyn, dat de Heer «uoo Botwu, bovengenoemd,  DORP-feESCHRYVER. (Zevenhuizen.) J> By de Revolutie ito 1795 is hier niét een eehig mehseh, leed gedaan} zeventien weeken fcèèft Weh er m'qüaTtiering gehad, van HoUandfclte Militairen, die 't echter zèkérïyfc' eenige inwooners, voornaauilyk door de langheid van tyd». lastig maakteü. Op den 24 uly 1795, viel te Zevenhuizen de verandering iei Règëering voor, top last 'èér Prö\lil'ónefciè Representanten van het volk vari Hottêtd, döör het ten dien tydebéftaaW5e Committé v«.B vóórlichting! dé oude Regénteh wfTdendóöfr hetzelve van httóné 'po'stéh ontzet, eh ahde'rc huilers m derzelver plaaffen aangefteld: by deeze gelègenheiï viéiè|. intüsfch'en eenige wanordes voor; fommigen naamlyk ter» zettedcn zig teg'êtt deeze aanftelling, en dit wérd toot anderen toegejuicht, alwaarom men ook , voordat oögüïblik, met de aanftelling niét vbordging; dan terftond daarna wer& gepubliceerd, dat zy die zig andermaal zouden ve^rftöxftln •, de voorgénomenê verandering van Rege'ering te do'en ftat-i ken, als verftoorders der algemeene rust-, volgends *o1§ wïfe. ten deezer Landen, geïtrait zouden Worden; danfóp" rukt^ eenig ge wapen dkrygs volk ,het welk te khh^jk lag, birmeh, en in den middag vah den zelfden dag werd iife verandérrrrg der Regeering örtgeftoord daargeftêié' fcS. Hetgfezegéêkr|is-> vólk bleef zo lang, töt het vervangen Mrd dóör 24 fiaiv van dè Zwit/erfche -garde tè voer, dié er follfe zés weekea gebleven zyn — verder hébbfen hier geene Öhaar%eriaamhè» dén vah dien aart plaats géhaft. Onder «Jit artykel mogen wy mei recht riög aantekenen, dat Zevenhuizen weleer den 'tyd beleefd hééft, 3at êr 4cfe'd inwon* Bérs, (thans zyn ei flechts 133Ö) eh, 459 huizéh warén», (thans niet meer dan 2ié.) als toèh bloeiden ér vièfe handwérken , tranqüèn, én néèr-ingën» *<&r nog niet langer 'dm 50 jaaren, waren tè Zevènhüizèh soado türffcbipperi, fes toèh de vëendefy aldaar, irt haatèfi voorhaamftén bloei wasi zullen erzêer zeker m*èr éêwèelt Iflï ten gezé|3eh tytiet  ?8 DE NEDERLANDSCHE STAD- is waren er 9 Scheepmaakeryen , en , naar men zegt, ook een.gelyk getal Eierfteekeryen i vergelyk. hier mede ons arf, SEzi'OHEDiK. B Y.2 O N D E R H E D E N. Onder de Heerelykheid Zevenhuizen ftond weleer een oud Heerenhuis , zeer kort by het dorp , zynde het Hamhuis van de toenmsalige Heeren van der duyn, en uit dat ge-(lacht is gefproten de.Heer willem van der nvm, die in I34&» by uiterften. wille, 30 fchellingen 'sjaars maakte aan de Heilige Geest-armen, deezer plaaife ,• deeze van de* Düvn is afkomftig van de Graaven Fan Verdun in-Lotharingen, die door huwelyk aan dit huis gekomen zyn, het welk dan ook naar hunnen naam genoemd.werd, Verdun, of't hof van Vcrduyn, gelyk het ook met dien naam in de oude kaarten aangetekend ftaat — Eer doezen van dee boymn het bezeten hebben , was het een Leengoed , toebehoorende aan het aloude geflacht van Brederode J. het werd in de Hoekfche en, Kabeljaauwfche verdeeldheden geheel geplonderd en afgebroken , door. welke party (zegt onze begunftiger- in deezen,) is my niet gebleeken , maar het is kort daa;-, na uit zyiie.puinhoopen verreezen, en herbouwd, doch niet op deszelfs eerfte .plaats , maar omtrent honderd roeden zuidwest van .het beftraaten dorp, ter-zyde af, zynde het zelve in zynen ftand zeer. aanzienlyk groot, rondsom beplant met boomen en met graften omcfngeld , kopende ten zuidwesten achter dit Dorp nog eene vaart, welk-men de Boschgraft noemt — rondsom dit H.of . was-een groote Bofehaadje, die zig wyd uitfirekte, en waarin zig, naar men wil, eenig wild gedierte onthouden zoude hebben; de echtheid hrervan bh/kt wei r,jet ovgrtuigend, echter kan men niet Ontkennen dat er. veel gevogelte in gevallen moet weezen i ym men vindt aangetekend dat .de Heer. adam van de-,  DORP-BESCHRYVER. (Zevenhuizen.} . 19 puYN, in den jaare 1608, eene ordonnantie van den Stadhouder, Prefident en Raade van Holland verkreeg, waarby. aan ieder verboden werd eenig leed of hinder te doen aan, of te vangen, of te verjaagen het gevogelte, in dat Bosch, buiten kennis en toeftemming van den Heer, als aan de.Rygers, Kwakken, Lepelaars, Schollevaarzèn, of ander gevogelte. Men ging tot dit Hof van het dorp af over een brug, die over de Bosch-graft voornoemd lag, en er was rondsom het gebouw nog een cingel, die men mede over een brug moest, overgaan, aleer men tot het huis konde komen; mogelyk had de ondervinding den bouwer van het zelve doen bedacht veezen , ©p alle mogelyke voorzorg, om niet, als'weker door de Hoek/de of Kabelj aauwfche party, gepionierd , of doo; eene of andere woeste nabuur overvallen te worden, als' hebbende zig nu in dit Luis eene veilige fehuilplaats voorbehouden. In het zelve Hof was alles zo gefchikt, dat de bewooners als op een vry en eigen goed alles konden verrichten : zynde in het zelve een plaats voor Godsdienftig (naar den Roomfchen Godsdienst gefchikt ,) gebruik , dan ef de bewooner van dit Hof het zelve maar alleen hield tot zyn gebruik , dan of ook andere hier ter kerk konden komen , is roy nier. gebleeken, dit is zeker dat het alzo geweest is, want het geheugt oude lieden, dat er. de preekftoel nog ftond, maar het zelve is nu geheel en al weggebroken , en de grond verveend, zo dat er niets meer van over is dan de laan waarmede men naar het Hof ging, en welke laan derhaiven als eene byzonderheid van Zevenhuizen mag aangejnerk worden. REISGELEGENHEDEN. Alle dagen kan men van hier, met dedoorvaarendefchuit van Rotterdam en Gouda, vertrekken; behalven dat vaart nog  « DÈ NÉD. STAD- EWDORP llÉSCHR. (Zevenhuizen.). ^gsdags Èn zomers ook faturdagS) een km *m> en don^gs een op Gouda, diedeSrnorgen/ven k ken, en des avonds weder van de ™jt 1Z V Jomen hl»» i „ v. , faezegdt plaatfen terug H E R B E R G E N> thans vrndt men er maar twee ,. naamlyk: * gefoLt VCefc — *■ reiger . doch dczelv»is weggebroken.  DORP-BESCHRYvÊR. (Haastrecht.} ï dit goed bezeten hebbende, het aan een zyrser zooneh zal hebben afgeftaan , en deeze den naam van Haastrecht zal hebben aangenomen ; zo als vak -leeuwen mede tooht dat het geflacht van haastrecht uit dat van van arkel is voordgefproten, en, met eenige verandering, het wapen van Van arkel heeft gevoerd. Wat de grootte betreft, In gevolge eenige by ons ingeko» mene berichten, is Haastrecht voorheen grooter, en meer bebouwd geweest, want nóg voert het eigenlyk den naam van De ftede en Lande van Haastrecht', volgends! een oud en in onze handen gefteld zynde manufchript, bragt het < voorheen aan verpondigen op; eene fomma van 4597 pon' ' den, 19 ftbellingen, en was de grootte der landen begroot op 1564 morgen, 100 roeden , (en daarvoor ftaat het ook nog op de lysten van 1732 aangetekend;) het getal der huizen in den jaare 1632, is 134-i '» J73i» vi"dt nlen dat ëeial bepaald op 286, des meer dan ééns zo veel; uit het getal der tegenwoordige bewooners blykt dat het gezegde getal iedert niet is verminderd; want de volkstelling van 179S geeft voor Haastrecht op .1082 zielen — onder het getal der huizen is betrokken eene bloejende fteenbakkery , en een korenmolen, ftaande aan de westzyde der plaats —* voor het overige kan men van deeze plaats zeggen, dat zy in alles zeer net en zindelyk is. 'T W A P E N. Dit is een gewóón wapetïfchild, waaropeen Burgt öïdrie torentjes, zinfpeelende op de oude kasteelen of fterkten van dit fteedjen; ook anderen meenen dat zulks een Wit fchild is, met een rooele balk doorfneedeh. KERKLYKE- en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN. Volgends juniüs, in zyn Batavia, zyn hier ter plaatfe weleer twee Klooster geweest , gelyk er nog heden ffefi dage éene plaats vindt, welke den naam van yiKlu6ittr draagt. A 4  8 DE NEDER LAN DSC'HE STAD- EN Het tegenwoordig kerkgebouw der Gereformeerden is éèn , kruiskerk: wy vinden nergens blyken dat hier weleer eene .andere kerk'gedaan heeft, ook geene bepaalimj dat de tegenwoordige, nog de eerfte Haastmhtfihe Ktrk 'is; even vin, den Wy niet aan welk Heilige zy toegewyd is geweest, en mede niet welke Pastoors haar, vóór de reformatis, bediend hebben. De kerk is zeer net, en wordt by uitneemendheid wèl onderhouden: zy pronkt van binnen met een fraai choor, verder met opene en beflote):e zitplaatfen, en gefioelten, zynde bet ruim raar, gewoonte, met ftoelen voor de vrouwen bezet: 't -geen het cieraad van deeze kerk vermeerdert, is een uitmuntend orgel, als mede een fchoon doophek en fraajen predikftoei, aan de kerk gefchonken door de milde Land van den Burger adsiaan jaoos bisdom , en jonkvrouw makia theodora eioi' zijn lekIo?e ïaas Zijn -wel-raaït.xnel- 3em ^leel, ^e^eliig 3om.eleIIe]pem.;   B E HEERELYKHEIDl OF OOK. GENOEMD, STOLEWI XDeeze Heerelykheid behoort aan de Ingelanden , welke», dezelve van de GraaBykheid gekocht hebben; uit krachte van deeze . oop zyn de Inwooners ook b'ev'ryd van het opbrengen der tienden , uitgezonderd de zogenaamde krsüemU tierden , welken ook nog werkelyk jaarlyks te Dordrecht verpacht worden, LIGGING. Stohvyk , of gelyk het doorgaands genoemd wordt, Stolk wyk, paalt, dus leezen wy elders, met Beyer/e. eene ftreek lands, welke onder den Gerechte van dit Ambacht behoort, ten Noordwesten aan Gouderak , ten Noord-oosten aan de Vlist. ten zuidoosten aan Berg-ambackt, en ten zuidwesten aan' Btrkoude'— Het ligt ten grootllen deele onder het Hoe. A  2 DE NEDERLANDSCHE STAD- eh ge Rechtsgebied Van den Hove en Hooge Vierfchaar van Zuidholland, en voor het overige onder het Baiiluwfchap van Blois — Onze berichten' zeggen : de ligging deezer Heerelykheid is tusfchen Brg ambacht, Gouderak, Berkow én Haastrecht, één uur ten zuiden Gouda, byna 2 uuren, noordwesten Schoonk .oven — De ligging is voords zeer aangenaam , het is rondsom voorzien van veele boerderyen, v, eiken ons de- overal geroemde Stolkfche kaas verfchafTen. Men heeft alhier veele en fchoone wegen, welken rondsom die dorp hunne toegangen hebben tot alle de overige dorpen in den Krimper-waard — alle de gezegde aangenaams Wegen zyn aan 'beide zyden met boomeji beplant. v Van
  • „ neeskundig;.n langen tyd bezig hield, over den toeftand „ van een' boer, of eigenlyk eth rietdekker van zyn air.» „ bncht, waarvan getuigd wordt dat hy eerige maanden, „ of immers veele weeken achter één fliep, zonder eenig „ voedfel te nuttig.n — veelen , zelfs van afgelegene ,, plaatfcn, gingen hem zien, en menigmaal werd hy be„ waakt, ja proeven genomen , of hy gevoel had van het ,, fteeken met fpelden en naalden , 't welk hy , zonder ,, merkelyk bewys van eenige aandoening te geeven , „ \'eelal kon doorftaan — Het aanhouden van deezen „ langduurigen flaap , ging echter zo zeker niet , of men „ hoorde verharden , dat hy , verlokt door het toebcrei„ den van eenige fpy^en i.kt verre van zyne bedlisde,  DORP-BE SCHR Y VER. (folkwyk} 7 a's half fluimerencle hiervan geëischt en hartig gegeten „ had; doch zonder volkomen wakker te worden weder „ voordüiep — voor vadzig was hy bekend, en men fprak „ van zyne inborst niet zeer voordeelig; ja-, fominigen zei„ den , dat hy by den aanvang van zynéri Jangduurigen „ llaap , uit ftyfhoofdigheid , naar geen wakker rnaaken j, wilde luisteren , en veele pynlykheden doorftond, waar„ van zyne huisgenooten , by ontftentenis van zy.ien dage„ lykfchen arbeid , door de nieuwsgierigheid der vreem„ den, eene kostwinning maakten; waartoe hy zig nader„ hand gewillig liet gebruiken — aldus gingen de geruchten „ na dat de eerfte verwondering bedaard was; maar veelen „ beweerden dat men aan de waarheid van deezen lan^duu„ rigen flaap niet behoorde te twyfelen." De BEZIGHEDEN Welken hier de voornaamften genoemd kunnen worden , b.liaan in het bereiden van de beroemde StoUJche kaas , de hennip- en land-bouw; voords wordt de veefokkery er mede zeer fterk ter hand gehouden — eenige andere fabrieken vindt men hier niet; wel worden er verfcheide ambachten , voor de zamenleéving onontb^erelyk , geoefend. REISGELEGEN HEDEN, Zyn te Stolwyk nist, geene anderen dan met particulier rytuig.  » DE NEDERL.STAD-enDORP-BESCHR. (Sdkwyk.) LOGEMENTEN, Zyn er geene anderen , dan het rechthuis reeds gemeld , het welk tevens eene zeer goede (litfpanning is.  Iji qulÜ-KT alle ie essen ,   8 1? O O 8. '9 GOUD ElAEt 3D. L i e q t ür és / Vaa dit aangenaame Dorp, is in den Krlmper-waard, cp m aan den dyk vai den Ti/W, recht tegen over Moerdrecht waarvan hec door die rivier alleen gefcheiden i» —f hes is geheel met klinkerfteenen beftraat , is niet zeeE jroot, maar be\at aan wederzyden en aan de binnenkant veele huizen en hoerenwooningen ten westen ftrekt fcet zig een half uur gaans uit, en grenst aan het gebied vaa Ouderkerk ean\ den Tsfel, ten oosten is bet een uur gaan* 4  • DE NEDERLANDSCHE STAD- en lang, en loopt voorby Gouda, tot aan de Stohvykerfluis Elders [wordt de ligging dus befchreeven : „ Het ligt ten „ westen, of liever ten Noordwesten aan den Tsfel, en f, ftrekt zig uit, tot aan den Achterbroek, en Beiërf;he\ ten ,, Noord-oosten heeft het Haastrecht,'' Wat aangaat de NAAM 0^0 R S P R O N G. % I 1 Onza geëerde Correspondent in deeze zegt, dat Goudera*zynen naa^verfchulirgd is aan ^. fehipper^ die dat ge-' deelte van Sen Tsfel het welk naar de ftad cZda liep, genoemd hebben, 't Goudfihe Rek, yan welke benaaming de veel vermogende klaakverbastering nadsrhand GsiiArafc heeft weetërl te maaken. ' " J STICHTING en GROOTTE. Van de Sticbtrrrg hebben wy niets kunneü opfpooren, maar wat de grootte betreft, in de quohieren der verpondingen ftaat het begroot, op 840 morgen, S37 roeden lands $ in de lasten yan den Krimpner- Waard, betaalt het tegen 8 r s motgen:_.in den jaare 7732, waren, 'er, volgends de nieuwe ' W' l6P !?uïzen», 8 fteenplaatjen en 1 Korenmolen; de lystvanden jaaj-e 1632 meldt niet van mee^dan van óohiOzgi  DORP-BES CHR YVER. * (Gouderal.) $ Het , , . • w A r ' Ê N. Etri\goudenfter met agt pnnten, op een Rood veld, KERKLYKE GEBOUWEN. ' Tot op öf even na het midden vah de voorgaande eeuw, was de gemeente van Goüderdk vereenigd met die van Moor'drecht; dan, na dat hunnè Eedele Grootmogenden, (toen aizo genoemd,~) aan de Gemêenrè van Gouierak het trafteinent van een eigen Predikant hadden toegeftaan, hebban de ingezetenen der plaatfe op eigene kosten een kerk laaten bouwen, van welken de eerfte fteenen gelegd zyn, door drie kinderen van den toenmaaiigen Schout johan broük, op den 25 Mei, 1658, gelyk blykt op éën der glazen van de znidzyde der Kerk; waarop men dseze rytn- regels leest: ' In 't bouwen van déez' kerk tot Codes eer en glorie, Leiden drie kinderen van Schout ïrouk, tot èen memorie^ Yder drie fteenen van het eerfte fundament 5 Zyn .zoon lEendeut begon aan 't noorder end., . Tin anne brouk die lei den grondfteen van den torens Corneus brouk heeft de zuiderzy verkoren >, Waarop alzo dit werk' volkomen is volbragt, Dit dient tot heagenÏ3 d*Ji , van hun en hun gêflïgt. tfeeze fteenen zyn geleid j Slajisi ij, Ar.nóim. Tót het verkrygen' vnn het traétament bovengemeld, heeft in st byzonder geyverd, de Burger (.ten zynen tyde g» nóemd, WeiEd. Gefit. Beer,) Mr. VifXJM Van BB» èRBKfc ' - ■ -'■ ''■ A *  jt ©E NEDEULANDSCHE STAD a3 Heer van Hogeveen, Raad en Oud- Burgemeeijler te Gouda $ mi Gecommitteerde Raad van de Heeren Staaten van Holland en Westfriesland, Het wapen van dien Heer, en dat van zyn vrouwe, zvtn* tu te leros, is, achter den Fredikftoel ineen glas ge* fchilderd, met dit opfchriftr Dit is de dappre held, wiens yver tot Cads Kerk , Èy 't opperfle gezach en macht heeft voordgefloawd deez' tempelf Wi< ns onvermoeide drift, tot vordring van dit werk , Alleen de oorzaak is, dat van detz' zuivren drempel, Het Godlyk zaad gelukkig wordt gezaaid : Gy Gouderaks Gemeent die bier de vrachten maait, Cier maar di'. deftig hoofd mst puik van lanerM*êrenj In laat nooit zulfcen een uit uw geheugen vasren, Jh ieder gïas ?*n de zuidzyde van de kerk leest mert de «aamen der vier Predikanten, welken in deeze Gemeente het Euangelie verkondigd hebben — de eerfte is geweest «UALïENS WU.DVA;i6. De tweede CASfartjs van zuuren, beroepen uit Nieuw Nederland, De derde, johakkes van jotukes , zoon van den laatstToorgaanden. De vierde, jacob cerard stariks , var. Hummel, onder ét Clasfis van Zutphen, beroepjn , en te Gouderak bevestigd don 20 February 1741, en die» fchoon hy eerstdaags in zyn tagtigfte jaar zal •treden, .alle de deelen van zycen dienst no^ met lust en yver waarneemt. De kerk , die oek een toren heeft, is ruim en groot gjj. fiojg voor de Gemeente; zy is een fraai en luchtig gebouw, van boven befehoten, en vertierd met befchilderde glazen*  DÖRP-BESCHRYVEfc. (Gmderak.) 5 sy wordt ook zindelyk onderhouden, en ftaat in 't midden *an het dorp, san dé zuidzyden, even beneden den dyk. De pastory, waarby een goede tüin is, ftaat aehter ctó Kerk. Het Kerkhof is aan de zuidzyde vaïi de kerk. Aan derzelver noordzyde ftaat het brandfpuitsbuisjen. De fchool en het fchoolhüis, zyn aan het oogmerk hüfii her aanlegping allezins beantwoordende; men vindt dezelven öp het dorp, aan den dy!u De Roomfchen hebben hier geen kerk; zy gaan hunnen Godsdienst verrichten te Moerdrecht, ofte Gouda. Wegens de WERELDLYKE GEBOUWEN. Hebben wy, Gcüderak betr.frende, niets aantetekenen% aangezien de rechtkamer, nair een vry algemeen gebruik op fet platte land van onze republiek, gehouden vordr, in eene herberg, die tegen over de ftad Gouda gelegen is. De KERKLYKE REGEERING, Beftaat uit den Predikant in der tyd, voords twee Ouderlingen, en twee Diaconen , die, mede naar gewéopte, jaarlyl.s verwisfelen. Wat betreft de WERELDLYKE REGEERING, Hier omtrent moet in'toog gehouden worden, d&tGcuderdk. eene Ambachtsheerelykheid van de ftad Gouda is, en Hooge sa Lange Jurisdictie heeft- A 3  6 DE NEDERLANDSCHESTAD-kh De Bailluw en Schout van Gouda, bekleedt ook doorgaands die post wegens Gouderak • -- De Secretaris wordt door de Huis- of Land. bezittende inwooners verkozen. De Schepensbank beftaat uit zeven perfoonen, welken in Crimineele zaaken ook mansmannen zyn. Verder zyn alhier, tot medebczorging der armen, twee' Artnmeefters, en tot opzichters over de kerk en derzelver inkömften, worden tweeKerkmeefters beroepen, die, even als de Diaconen en Armmeeflers, alle jaaren, in 't Openbaar, rekening en verantwoording moeten doea. Byzondere VOORRECHTEN. Heeft Gouderak niet, ten ware men daar onder wilde tellen 't recht op het veer, om, naamlyk, met fchuitentn ponten te mogen overvaaren, naar en van Moordrecht: dit voorrecht intusfchen is zo gering niet als men zig mogelyk zal verbeelden; want het Ambacht trekt van datzelfde veer een notabel inkomen — de laatite keer is het veer ver. huurd voor ƒ 900:-: - VERPLIGTINGEN. f' Elders leezen wy: „ De Burgers óf Ingezetenen van G01. t, dtrak zyn verpligt, zo dikwyis als'er lyfftraffen te G >uda, „ wegens de ftad gcfchied, by het fchavot met pieken te verfebynen, en er wacht te houden, 't welk hen door den AHrbachtsbode wordt aangezegd — fn Jien zy zig by „ het lezen hunner naamen aldaar niet tegenwoordig bevin- „ den , verbeuren zy drie gulden boete." „ By'de uitvoering van lyfftraffen, in de ftad Gouda, 3-, 'wegenS het Land van Stan, of andere plaatferi , onelef  DÖRP-BESCHRYVER- (Goüderdk.) 7 i, dezelve behoorende, zyn die van Gouderak. des ongehouden; ,, de reden deezer verpligting is duister — De gemeene vertei„; lingen zeggen, dat er voorheen een Burger van Gouierak, by „ zyne terechtstelling voor hef rechthuis, 't welk, te dier s, tyd te Guuda gehouden werd, door zyne medeburgers, den „ Gerechte werd ontweldigd, en in vryheid gefteld; waar „ voor hun en hunnen nazaaten-deeze wacht, t«r RrarTe a f, is opgelegd." BEZIGHEDEN, Waarvan de bewooners deezer Ambachtsheerelykheid zig geneeren zyn het weiden , en de teelt van flagtvee, het maaien van boter en kaas, en het verkoopen van melk: daaglyks brengen zy eene ruime hoeveelheid van deeze vruchten huns arbeids naar de ftad, ter Gouda, cn het volkryk Moordrecht. Behalven eene neringryke~gruttery, zyn er te Gouderak veele kleine garenfpinneryen; ook zyn'er, en hetgeen men zelden in eeltig dorp zal vinden agt Steenbakkeryen, welke beide foorten van tronken veele handen en monden. Van de fmalle gemeente werk en onderhoud verfchafren» waarvan ook het natuurlyk gevolg is, dat deeze Ambachtsheerelykheid zeer fterk bevolkt is. Van de Gefchiedenisfen des Ambacht* hebben wy geene,. ppgiave hoegenaamd bekomen. De REISGELEGENHEDEN, Zyn de volgenden; Een overvaart naar Donk, het welk op Hechts gering  8 DE NEDERL. STAD es DORPBESCH. (Gtmderah) geld komt te (taam aldaar heeft men als dan onderfcheideci reisgelegenhedea,. Tweemaal daags pasfeert ook een post door Qc^demk^ die brieven afgeeft en medeneemt. HERBERGEN plet wapen, of't Wtlvaaren van Geuderak. £>e Bataaf.  Be mijvre lamïbnria"inL, wrae^t, » flaadft , JDaax° XijUcaarf- tajs aijjjiL JèlnalrTkist zit -te Ise eren.; SJxeïfl: mans liel" "snel Tam 'Ir lrami'1"eix lee^eu-„   D E HOOGE HEERLYKHEID VAN BEl.GoAMBAGT E N BEE.G. üMCen onderfcheide deeze gedeelten van ons Vaderland welke wy alhier den Leezer raeededeelen , in Ambagts- en Hooge Heerlykheeden, de welke hoe wel op een en dezelve plaats, nochthans geheel van den anderen onderfcheiden zyn, en vooraf wel diend gekent te worden, naamelyk- de Ambagtsheerlykheid is beftaande, alleen uit de Ambagten van Berg-Ambagt en 's Heer-Aartsbergen, en dat van Klein-Ammers of Ammerftol, de welke ieder op haar zeiven genoomen eene byzondere Ambagtsheer hebbende , dog doorgaands gelyk heeden nog door een en denzelfden Perfoon°bezeeten word. en ieder ten opzigten der Civiele Juftitie haar eigen Schout en Geregten hebben, en Vierfchaari Spannen, maar dat in het Crimineel de Hooge Jurisdiftie geheel anders werd bezeeten, en de Vierfchaar desaangaande gefpannen door die van Berg-Ambagt, 's Heer-Aartsberg en Klein-Ammers of Ammerftol te zaamen gecombineert en welken te zaamen een enkeld Bailluwfchap uitmaaken, zoe A  2 DE NEDERLAND SC HE STAD- z» dat iedere Ambagtsheerlykheid volgens gewoonte op zig zeiven moet bezien worden; dan uit aanmerking dat BergAmbagt en Klein-Ammers, ieder een byzonder Kerkdorp zyn, zoo geeven wy van ieder eene byzondere Befchryving, en doen een klein byvoegzel volgen, weegens 's Heer.Aartsberg, fchoon wy indien wy ons plan niet wilden volgen, zoo als eenmaal aangenoomen is , het zelve gemakkelyk door de naauwe aan een verbondenheid in eene cnkelde Befchryving zouden hebben kunnen uitgeeven, hoewel een en ander in deeze zoo van Berg-Ambagt, als 's Heer Aartsberg te zaamen zal voorkoomen en wel al ten eerften met De l> I GG ï NG, Welke de tegenwoordige ftaat van Holland , 2 Deel, Bladz. 470. ons aldus befchryft, dat de „ Ligging v/m Berg- Ambagt, waaronder meeden is 'sHeeren Aartsberg, ge„ reekent word, op zig zeiven aangemerkt, zonder Klein„ Ammers is, ten Noord-Ooften met 'sHeer-Aartsberg aan „ de Vlist, en Schoonhoven; ten Zuid-Ooften aan Klein„ Ammers, en ten Zuid-Westen aan de Lekkerkerk," en bepaalt het te vooren in de Krimpenerwaart geleegen te zyn , moetende de Ligging ten Zuid-Ooften, zoo als hier is opgegeeven, alleen van de Ambagtsheerlykheid maar geenzinds van de Hooge Heerlykheid verftaan worden, alzo dezelven. zich uitftrekt over Klein Ammers, zoo als wy by de Befchryving daar van zien. Van der eyk, Befchryving van Zuidholkmd, Bladz. 85. zegt als volgt, „ Berg-Ambagt, daar „ van 't boven einde genaamt, is 's Heer-Aartsbergen , zyn„ de Belois, en 't beneeden einde Berg-Ambagt, zynde „ Zuidholland, uit den Zuiden uit de Leek, ende ftrekken„ de Noordwaards op tot de StolwykfcheLandfcheidingtoe , „ belend ten Ooften met de Stad Schoonhoven en de West, u en ten Westen Biet Lekkerkerk en de Zuidbroek." De LU-  DORP-BESCHRIJVER, ('sHeer-Aartsberg.) 3 ping dan van deezen Ambagte, is gedeeltelyk in de Krimpenenvaard, en volgens van der eyk een gedeelte van, en dat wel 964 Morgen onder Belois; de tegenwoordige ftaat zegt uieeiie dat eenige Huizen onder het Bailluwfchap van Belois geleegen zyn, Leggende verder ten opzigten van de Kerkbuurt omtrent een klein uur gaans van Schoonhoven en een quartier uurs binnen den Lekdyk, heeft Schoone Weegen en Paden , voor al de Weg van Berg-Ambagt op Schoon-' hoven, die de naam van Kerkweg voert, en heeft voor alles een goede gelegenheid, door de nabyheid der Stad Schoonhoven; de gronden zyn hier even als door de geheele Krimpenerwaard, dien wy ,in onze Voorreeden den Leezer heb; ben doen kennen. Den NAAMS OORSPRONG Aangaande, vind men in de oude Brieven en Befcheiden daar van zynde bekent, dat het genaamt was Alinger Parochie , het welk zoo veel te kennen geeft, als een vervreemde of vreemde Wyk of Buurt, onder welke naam meede 't nog in den Jaare 1396, by geleegenheid van het Stigten van het Kloofter Hem fchynt te zyn bekend geweest, dog was te vooren al onder den naam van Berg-Ambagt bekent, zoo dat de oudfte naam Aling^r Parochie geweest is; dan van waar die oorfprongelyk is, vind men niet vermeld. De naam, welken het teegenwoordig voert, is Berg-Ambagt. Men wil, dat in oude Brieven gevonden word, dat de Heeren van deezen Ambagte alleen bekent waaren onder den naam van Heeren van den Berg; men leeze dus by van Leeuwen , Bat. Hl. Bladz. 1212, de volgende woorden , „ zulken Huis cn Slot als 's Heeren van den Bsrg te „ weezen plagt enz: " Waaruit men dan duidelyk ziet, dat de tegenwoordigen naam Ber^ - Ambagt moet afgeleid worden, uit den naam of titu! van de lieer cn vak dë» berg, A %  /J. DE NEDERLANDSCHE STAD- en welke om deeze plaats Bezitting als haare'te doen kennen, het woord Ambagt, als eene aantooning van regt bezit, a"ter haar Geflagtnaam gevoegt en dus Berg-Ambagt doen noemen hebben. Genoeg weegens den naam, bezien wy De STICHTING en GROOTTE; Het eerfte aangaande, hier zyn wy weder dezelve, als wy met de meeste -Ambagten en Dorpen zyn; te weeten: dat men ondanks alle naarfpooringen, den allereerften Snebter en grootfte ouderdom niet ontdekken kan, en hier in deeze vooral niet. Wanneer ik den alleroudden Naam Alinger Parochie naargaa, dan kan ik geen tyd van Stichting nog Stichter bemerken , nog ontdekken, dog meenen hier eeven wel veel zekerheid te hebben vast te ftellen. dat de ouderdom zeer hoog ophaalt, blykens zeeker Handvest, gegeeven door jan van Henegouwen, Heer van Beaumond, waarby Berg-Ambagt, Schoonhoven en Stolwyk, fchot vry verklaard worden , welke gifte gefchieden op Zondag na St. NicoJaas Dag, in den Jaare 1323, waaruit men befluiten mag dat het in dat Jaar al een aanzienlyk Bewoondgoed moet geweest zyn, dog wanneer den aanvang of Stichting begonnen, en door wie, is en blyft onbekent, en zegge ten befluite, daar van niets te vinden. Wat het tweede, namentlyk de Groette betreft, dezelve geeft den teegenswoorugen ftaat van Holland, Deel 7, Bladz. 470 en 475, aldus op: „ in de Quobieren der Ver! „ pandingen, word Berg-Ambagt, ten aanzien der Lands„ ryen en Huizen, begroot en voor beide opgegeeven met Klein-Ammers , te zaamen op 1289 Morgen , 550 „ Roeden Lands , met ac8 Huizen , volgens de oude „ (1632) en maar x66 Huizen en 1 Koorenmoolen, in de .» nieuwe Lyst der Verponding. (1732;" Wy twyffelen  DORP-BESCHRYVER. ('xHeer-Aartsberg.) 5 geenzints, of alhier hebben wy een Letterfout In den teegenwoordigen ftaat ontdekt. In de Helling der Lysten, dient aldus geleezen te worden : in den Jaare 1632, waaien aldaar met Klein-Ammers, te zamen 166 Huizen en in den Jaare 1732, een getal van 208 Huizen en 1 Koorenmoolen. De reeden waarom wy het alzo meenen, is daarop gegrond, dat het zelve een go=d Gebouwt Dorp, volgens denzelven tegenswoordigen ftaat is. Verder zegt de tegensweordige ftaat aldus, „ 's Heer-Aartsberg en „ Berg-Ambagt, waaronder ook Ammerftol betaalen in de „ Gemeene Lasten van de Krimpenetwaart, op den voet „ van 2233 Morgen, dog de nette grootte deezer Ambag„ ten, word ons opgegeeven op 2274 Morgen. Wanneer „ men de hier boven opgegeeven 289 Morgen, 55 Roe luners, aar. de Klootterhngen "l den H.m , verlof gaf, om aan baar Klooster een Capel en Kerkhof tc mogen hebben, daarop fe moogen begraven alle die daarin de kost fiierven, cn die Capel tot den Godsdienst te laaten inwyden, ftaande.aan de Broeders af, alle Pastoneele Regten over hun, mits zy alle Jaaren, in de PaaschWeek, aan de i Heer.Jartherg) ? van Utrecht, op den 14 Juny van den Jaare 1407 bevestigt, met confent om de Capel en Autaaren te doen Jnwyden onder den Naam van den Aards-Engel michael ; zynde de Inwyding daar van gefchied op den 23 Juny 1409» op welken dag jan geruit dyk, Paftoor van Berg-Ambagt verjof geeft, om in die Kerk, of op liet Kerkhof te begraaven alle de geenen die hier zouden verzoeken begraaven te worden, mits zoo het Parochianen waaren van Berg Amba>--t, zy het regt van Paftoor, en Kerk van Berg-Ambagt zouden betaalen, en welk verlof den volgenden Dag, zynde den 24 Juny 1409 bekragti't is, door fredkik van blankenheym, Bisfchop van Utrecht; zynde deeze Kerk in den Jaare 1494 afgebrand. Verdere Pricfters welke deeze ParochieKerk bedient hebben, vind men niet gemeld, zynde de oude Parochie-Kerk, in den Jaare i5'3. met het Dorp, door de Gclderfche verbrand. De tegenwoordige Kerk, die oud, doch teevens nog al redjlyk in fterkteis, fciynt aan alle teekenen dezelven te zyn, die na het afbranden der oude alhier herbouwd is, namentlyk na den Jaare 1513. Onzen berigter wegens Klein-Ammers of Ammerftol zegt, te meenen dat deeze beide Kerken, die beide teekenen van oudheid dragen, zoo wat om eenen tyd moeten gebouw.1 zyn, dan men kan evenwel daar uit van geen van beide het waare jaar aes ouderdoms befiuiten : alleen moeten wy ons maar bepaüeh by en na de afbranding der oude Kerk zelfs. De tegenswoordige Kerk is een vry groot Gebouw en ten dienften der Gods diens toeffening in alles zeer wel ingerigt, heeft weinig of geeii Kerkcieraaden van Borden, met Iafcriptien of dergelyken. De Tooren van dezelve is dik, dog niet hoog, en draagt meede bewyaenvan ouderdom:, c/tegenwoordigen ftaat van Holland, 7 Deel, Bladz. 471» zegt dat gemeent word, dat de Grond van deeze Kerk zoo hoog is, dat de Vloer derzelven met de Hoogte vaa den A 4  8 t»E NEDERLAND SB HE STAD- en Lekdyk zou overeenkomen; voorts is alles aan en om deeze Kerk in een tamelyke ordre. De Pastorie en Schoolhuizen zyn meede goede en aan de oogmerken der Stichting, voldoende Gebouwen. Kerken van andere Godsdienstgezinden zyn hier niet: de Roomfchen zoo veele hier zyn moogen, mot ten zig naar Haastrecht of elders begeeven. Wees- nog Armhuizen worden ons niet vermeld, alsmeede geen WERELDLYKE GEBOUWEN. Alzo hier niet ander? dan een ordinaire Herberg', voor Rechthuis gehouden word. De KERKLYKE REGEERING, Beftaat uit een Prédicant, met 2 Ouderlingen en 2 Diaconen, van welke ieder Jaar 1 Ouderling en 1 Diacon afgaan en door andere vervangen worden, behoorende de Prédicant van deeze plaats onder de Eerwaarde Clasfis van Gouda en Schoonhoven. De WERELDLYKE REGEERING. Daar van be?it deeze plaats het regt van Hooge Jurisdictie of Crimineele Rechtsvorderingen , met 's Heer-Aartsberg en Klein -Ammers of Ammerstol te zaamen; wordende thans de Crimineele Rechtbank gefpannen door eenen Bailluw, 2 Gezwoorenen van BergAmbagt, 3 van 'sHi.tr Aartsiergen, 2 van Klein- Ammers of Ammerstol, te zaamen zeeven Gezwoorenen en 1 Secretaris, dewelke haare noodige Bedienden hebben. De Crimineele Jurisdictie van deezen Ambagte ftond  DORP-BESCHRIJVING. (_'s iïeeraartsberg.) 9 in don Jaare i539, »°3 onder de Beituuring van den Bailluw van belois, blykens zekere klagten, door die van Haastrecht, Stolwyk, Vlist en Berg-Ambagt, aan de Koningmne Regentesfe gedaan, dat de Bailluw geen goede ordre hield, in het nomineeren van Mans Mannen van belois, waarop een Ordonnantie gevallen is, gegeeven te Brusfel, den 21 April 1539- „ , , e, . He' komt ons voor, dat het van ouds af, onder den Slotvoogt van Schoonhoven geftaan heeft, althans zeeker is het , dat het in den Jaare 1*36. onder dac Slot - Voogdyfcnap gedaan heeft, en daar onder wierd geteld. Met het Water- of Heemrecht, behoort het onder het Dyksbeltuur dsr Krimpenerwdart. De tegenwoordige Ambagtsheer is de Hoog Edele Gebooren Heer ovsbzrt jan baron van haudenbroek, Heer van 's Heer-Aartsberg en Ammerstol, enz. enz. enz. Voorheen beftond de Regeering uit een Schout Civil en zeeven Scheepenen: volgends meedegedeelde Berigten, i's de Regeering thans meede beftaande uit 7 Scheepenen, die ook Burgermeefters genaamt worden, en is meede een goede zor* der Beftuuring, voor Kerk-Armen, Weezen, Brand en al het geene nodig is, gelyk ook van Boden en andere Bediendens. Onder de oude VOORRECHTEN. Mogt deeze plaats vooral tellen dat dezelve in den laar- 132.3 febat-vry• wierd verklaard op Zondag na St; Nieolaas Dag, door jan van heenegouwen, Heer van Beattmond. Op den 31 December 1548, wierd by uitfpraak van den Hove van Bolland, aan den Heer van Berg. Ambagt, een Voorregt verleent, om de Vierfchaar van Berg-Ambagt, binnen Schoonhoven te fpannen. A S  ïo DE NEDERLANDSCHE SDAD- en Den 20 Jüly 1550, wierd met toeftemming van ca*u, de vyfde, als Graaf van HoHand, een accoort aangtgaa», tusfchen de Stad Schoonhoven, en den Fleer van Btrg-Amlagt, waarby aan Schoonhoven, een voorregt werd gegunt, om van zeekere Huizen, ftaande onder Berg-Ambagt", dezelve Accynfen te heffen, als van de Bewooners na Schoenheven; dan, dat daarentegen de Heer van Berg-Ambagt koude genieten van de Stad Schoonhoven, op Allerheiligen 1550 een fomrna van iro Caroli Guldens en op den 1 Aley 1551, een gelyke fomrna van 100 Caroli Guldens, en voorts zyn ordinaire Actynfe op den wyn , en een duit van elk vat of tonne Bier?, die in die Huizen vertapt werd: alle welke voorregten by herhaalde reizen geconfirmeert zyn. GESCHIEDENISSEN. Vinden wy hier ter piaatze veeten die waardig zyn der vergeeeelheid onttrokken te worden. Den aanvang van het Klooster in den Hem, naauwelyks 1396, wierd door den Arkelfcheu Oorlog met dé weinige Huisjes daar ftaande in Augustus 1401, of weinig tyd laater, afgebrand; de gevlugtte Broeders wierden weder herfteld, en bouwden haar Huisjes weder in den Jaare 1407. Hoeveel dit geheele Ambagt in dien Oorlog geleeden heeft, is rnikkelyk te gisfen. Een ander noodlot trof dit Klooster, want deBlixem iloeg inden Jaare 14941-1 de Kerk van het zelve, waar door die geheel afbrandde , en de Kloosterlingen naar elders vertrokken; de Leezer gelieve te letten dat dit alles op den bodem van dit Ambagt gefchnd.le. In de Hoekfche en Cabdjauwfche vetdeeldbeeden heeft fet meede genoeg uitgeftaan , vermits in het begin der Maand December des Jaare 1499, Hejj^an van naaltwvs Har van Berg-Ambagt, 2jnde een Hooft der Hoekfchen  DORPEESCHRYVER. ('s Beeraaitsberg,) it onder jonker frans van breederodf. , alhier aan kwatn, met een Vloot Schepen, bemand met iooo Krygsknegten om in den donkeren avond de Stad Shoonhoven te overvallen, dan wierd door de Schoonhovenaars dapper terug geflagen.zoo dat deeze bezitting van dien Veld-Overde veel geleden heeft* In den Jaare 1513, wierd dit Dorp- en Kerk door de Gelderfchen verbrand, welke zig rondsom Schoonhoven geleegert hadden. lu den Jaare 1518, en wel eenige tyd te vooren was in deezen Ambagte met verfcheide andere Ambagten een veifchil over de ontlasting van water 't welk op den 20 April door een Commis fie van den Hove van Holland werd bygelegd. Omtrent den jaare 1519 , was o;> klagten v«n eenige Landpagters een verfchil ontdaan tusfchen deezen Ambagte en 's 'Heeraartsberg, met de Stad Schoonhoven over de Landtaxatien, 't welk meede op den 6 February 1959 bygelegt, en vereffent werd. In de Kerkelyke gefchillen tusfchen Gereformeerden en Bemondranten heeft dit Ambagt al weeder meede gedeelt; aizo in den Jaare 1617, de eerstgenoemden uit Schoonhoven en elders een home Loots oprigtten ter ocffening haarer, Godsdienst, voor welker doorenis niet weinig gevreest wierd Andere gefchiedenisfen van laatere tyd meld men niet, alleen voegen wy hier by ,dat dit Ambagt ten minden een gedeelten daar van, in alle Watersnoden vry veel geleeden heelt, en dat ons van de omwenteling van den Jaare 1787 nog 1795 niets word medegedeelt. BEEZIG HEEDEN, Zyn hier behalven winkels en noodwendige handwerken J de Landbouw en Henniptceld, dieneffens andere Beezighee? den , alhier een goed beftaan opleeveren.  ,2 DE NEDERL. STAD en DORP-BES.^ Heer. Aartsberg.) REIS GELEGENHEEDEN, Zyn de weekelykfche Marktfchuiten op Gouda, Schoonhoven, én Rotterdam. HERBERGEN en LOGEMENTEN, Is behalven eenige minderen , voornaamelyk het Regt; buis, aan welke uitfpanning, enz. gevonden word.  •D E HOOGE-HEER.L YKHEID VAN BE JLG-9 XX LIGGING. Van deeze Hooge Heerlykheid dewelke op zich zei» ven eene Ambagts-heerlykheid uitmaakt, hebben wy by Berg«mbagt reeds genoemd en doen kennen.  14 DE NEDERLANDSCIiE STAD- eh De NAAMSOORSPRONG. Daar van werd gemeent, dat zeekere Heer aart, en zoo hem anderen noemen arent, en nog weer anderen arnold van arkel , op zeekere hoogten of Berg een Kasteel bouwde, en naar hem genoemd is 's Heeraartsberg. OUDHEID en GROOTTE, Het eerfte aangaande, vind ik geen andere reeden voor om den Ouderdom te bev.yzen, clan de Stichting van het Kasteel en Slot van dien Naam ; dan, hier doet zig eene zwaarigheid op: men vind by van leeuw en Bat. III. Bladz. 1212, gemeld, dat arnold van arkel, het Huis of Slot 'sHecraartsberg , bouwde op eenen Berg; waarom het 'sHeeraartsberg genoemd is. De tegenwoordige Staat van Holland, 7 Deel bladz. 470 noemt den Stlgter arend var arkel; doch men vind nergens op de Genealogifche Lyst in het zelve •werk van van leeuwen, eenen arend genoemt, maar wel op bladz. 849 , alwaar genoemt werd een arend van arkel, wiens vader johan van arkel in den Ja;re 1355, overleeden is. Zyn moeder was elisabeth, gravinne vas CLEViï. Ily word vermeld in den jaare 136.5 overleden te zyn; nalaatende een Broeder robbert van arkel , waar van het volgende meld , dat hy was Ridder Heer van Bergambigt, 's Heeraartsberg, i\o/wyk, Vlist, Moimboir, ol'Ruwaart van 't Sticht van Utrecht', (en let nu wel.) by abfentie van zyn Broeder, zonder dat men een woord van de Stichting deezer gemeld vind. Daa dit waar zynde dut arend de Stichter van dit Slot of  DORP-BESCHRIJVER, ('s Heeraartberg.) 15 Kasteel zy geweest, dan moet men vastftellen dat rob bert by de abfentie van arend als bezitter, maar niet ais Stichtor voorkomt, en zoo arend daar van Stichter geweest heeft, dan moet men de Stichtfng vastftellen tusfchen den Jaare 1300 en 1347; om reedenen dat kobbürt in den Jaare 1347, in een flag voor Luik verflaagen is, en hier uit weet men dat het reeds zelfs in Naam en dus in daad voorden Jaare 1347, bekent was, Het twecde.de Grootte namelykvind men aldus aangetee. kend dat 'f Heeraarsbergm de oude Quohieren op 2280 Mergen , 100 Roeden vermeld ftaat, maar in de nieuwe 1014 Mergen, 50 Roeden, Land. In den Jaare 1632ftonden daar 45, en ia den Jaare 1732, een getal van 88 Huizen vermeld. De Inwooners alhier zyn by 'Bergambagt vermeld. Van der zïk's Befchryving van Zuidholland bladz. 85,doet de groot-, te voorkoomen, op 964 Mergen, een oud Manufcript geeft ons dezelve grootte zoo als de oude quohier op, en voegt daar by dat 'er- van betaald wierd een fomrna van 3449. Ponden 5 Schellingen 4 Deniers. De teegenwoordige betaalipg in de gemeene Waardlasten hebben wy by Bergambagt aangeteekend; alleen het Slot daar van moet men zeggen dat het thans nog aanweezig is, en een goede bezitting is, behoorende aan den teegenwoordigen Ambagts Hetr. Het zelve ftaat omtrent een uur gaans van de Stal Schoonhoven, is van een oude bouworde zoo als men uit de Stitichng kan afleiden , voorzien met een Toorentje, heeft Thulnen, Laanen, enGragten, en is in alles een fraai buiten goed.  16 DE NEDERL. STAD en DORV-BES.rsHeir-Mrtsberg.) Het WA P EN. Van 's Heeraartsberg is het zelve als vai Berg.ambagt, nataelyt: een enkekle züvere Arend op een Rood veld. Kerkelyk bebooren de Bewooners onder Berg-ambagt: met de Waereldiyke Regeeriiv . zie men daar over in 't Crimineel ons voorige gefielde en verdeelde by het zelve , zoo meede met het Water of HÜmreeht, Ambagtsheer enz. 't welk alles beneevens de Gefchiedenisfen, Beezigheeden en Reisgeleegenheeden, by Betg-ambagc kan worden naargezien; doch voeg hier alleen by, dat alhier altoos zoo als nog, een eigen Civiie Regtbank plaats heeft, doch waar van al weeder niet anders als by Berg-ambagt te noemen is.  Be me:nffi!]L inuiagaal aigmiA im't^OTimem^aaii si|m^ramfcken: Bit JiKrjpjen. «re een. Jtai .  BH  t> E IHOOGE HEERLYKHBIB lEXIXST °AMMEiS MEEDE GENAAMD AMMEESTOL. JQ)eeze Hooge Heerlykheid moet wel In aanmerking worden genoomen, op zich zelve geheel geen Hooge Heerlykheid uit te maaken , maar alleen door Combinatie mee het naby geleegen Bergambagt en 's Heeraartsbergen , aani welke het met het eenen ander zeer naauw geannexeerd is, zoo als ftraks by het Articul Grootte gezien zal worden; anders zoo is het zelve eene Ambagtsheerlykheid van kleine uitgeftrektheid. A  2 DE NEDERLANDSCHE STAD- es Waar van de Li I G G I N G, Is aan de Filst en Schoonhoven, en aan de Rivier de Lek, door de zoo aangetoonde Combinatie; maar meerder bepaalt is de ligging ten Zuiden aan de Rivier de Lek , en ten Noordwesten aan den Ambagte van Bergambagt , teegen over Groot Ammers , binnen den Lekdyk geleegen , ten Zuidoosten, omtrent 3 uuren gaans van Gouda en ten Westen 1 uur gaans van Schoonhoven, zee;- bekwaam voor de Zalmvisfchery , en vooralle Neerirgen, welke kunnen worden uitgedacht, om van daar niet alleen door de geheele Provincie van Holland maar zelfs naar eJe andere Provinciën Braband enz. vervoerd te worden, tn 't welk in voorige dagen de reeden was, dat andere Nabuuren alhier haar Burger' recht kochten, om van zeeker nader te melden Privilegie ge. bruik te maaken en waarom meede gedagt is in vroegere tyden, om hét tót een Steedje aan te leggen. Zoo ziet uien dan uit dit gezegde dat de Ligging zeer goed is. Den N A A M. Belangende,daar van vind men geene duidelykebewyzen; alleen is ons meede gedeeld, dat de Naam Ammers zónde afdaaien van eene Rivier, dewélke hier langs zou gettroomt hebben cn de Ammer genaamt geweest zyn ; dat hét dus by zyn eerfte benaaming daarom Ajime^flce zou zyn genoemt geweest; en dat na dat de Tol, welke vervolgens naar Schoonhoven wierd verplaast, alhier gekomen en deer ees  D O R P-B E S C H R IJ V E R. (Ammerstol) 3 der Graaven van Holland hier geordonneert was, Ammerstol is genaamt geworden , welke gisfing ons niet onduidelyk en met de waarheid drookende voorkomt, om reeden wy weeten dat veele Rivieren den Naam aan Steeden en Dorpen gegeeven hebben, en ons ook bewust is dat veele Rivieren verland zyn , en door andere de ontlastinge is vervangen word, zoo als wy zien zullen, wanneer wy het Brielfche Land zullen befchryven. Wy vinden deeze gisfing te meer gegrond, daar aan ons bekend is, dat hiernaby, buiten de Lek-dyk meede een Ambagt met de Naam van Ammers gevonden werd, en zoo zal dan op dien tyd den Naam gegeeven zyn Tol te Ammerjlee, en welke met 'er tyd om een zoogenaamt gemak verandert is in de tegenswoordige nog bekende benaaming Ammerstol; dan, de eigentlyke en gepaste Naam is Klein Ammers, ter onderfcbeiding, van het daar overliggende Groot - Ammers, 't welk buiten den Lek-dyk geleegen is. Genoeg van de Naam. Bezien wy de STICHTING en GROOTTEN Het eerde aangaande: ons meede gedeelde Bericht zegt, dat de Stichting niet bekent is: wy hebben meede na onze nafpooringen vruchtteloos gedaan te hebben, geen tyd der Stichting noch Naam des Stichters kunnen ontdekken; evenwel dunkt ons niet vreemd, dat het zyne Stichting aan het Geflacht van arkel zal verfchuldigd zyn, het welke alhier zoo binnen als buiten den Lekdyk veele goederen zoo door Gifte, Is door Koop bezat, en zelfs in den Jaare 1347. wanneer robbert van arkel , die in een dag voor Luik in dat Jaar fneuvelde door hem als Keer nog bezeeterj wierd. Het Jaar der Stichting is A 2  4 DE NEDERLAND SB HE STAD- es rtieede niet bekent; maar zeeker is het van een hoogen Ouderdom , zoo als wy i'eeds 2agen by Heer robbert vAn arkel. Zoo vind men meede teegenwoordig nog een Jaartal van 1321. voor zeeker Huisje buitensd/ks (taande, weikalles voor den ouderdom pleit en daarom durven wy vast ftellen dat het nog veel ouder ais van dien tyd is; temeer, daar men Vind,dat inden Jaare 1223. door GiLKANUs.zoon van gilkamjs ' Van ammers in opene Brieven vermeld word, dat joiian ammers iu den Jaare 1286. borg bleef voor niDERtc van Wankaan ; doch wy blyven hier gelyk dikwils omtrent de ' Stichting in het onzekere. Het tweede gedeelte van dit Articul, naamlyk de Grootte, daar van vinden wy geen bepaalde aanteekeningen, noch ih een Voor óns zynde oud Manifcript, noch by den tcgenwoordigen ftaat van Holland. De reeden daar van is, orh dat de Verpondingen met Bergambagt en 'sHeefasrtsbergen ep één quohier ontfangen worden , zonder dat 'er eenige aparte bepaaling van dit Ambagt, zoo als evenwel by 's Heeraartsbergen gefchied is. Dan ons word meede gedeeld, dat het op zich zeiven circa ?o Mergen Lands beflaat, en geen getal van Huizen ons opgegeeven zynde, zien wy van zelfs dut het zelve niet veel in getal weezen,kan, dewyl het getal der ingezeetenen in den Jaare 1795 by de Volkstellinge niet meer bedraagende was dan 398 zielen , het welk doch al fterk is voor een hoek Gronds van niet meer dan 80 Mergen Lands, waar van de reeden is dat het meest uit Dorpeiingen, die zich met Visfchen en Hotpelfnyden geneeren, beftaat, en de Bouwhandel aldaar zeer weinig geëxerceerd v, ord. Het fchynt ons evenwel toe, dat het in voorige Eeuwen grooter zal geweest zyn , ten minften meerder bebouwd; alzo wy vinden aangeteekent!, dat in den Jaare 1300 alhier tweemaal ter week Markt gehouden wierd, en wy twyffekn geenzintf, of na dat de Graavelyke  D O R P - B E S C H 1J V' E R. (.Ammerstol:) j To! van hier naar Schoonhoven vervoert of verpiaatst wierd in den Jaare 1401, dezelve plaat»,in aanzien door den Koophandel , moest verminderen ; zoo als wyftraks Articul voor, rechten zien zullen. Ons meede gedeelde Bericht zegt, dat van de daar zynde Huizen niets byzonders te zeggen valt, en wy desaangaande mee Je niets byzonders weeten , als dat het Dorpje in een goede en geregelde ordre is, en zoo als wy zagen, binnen den Lekdyk geleegen, op welken Dyk meede nog eenige Huizen hier toebehoorende gebouwt zyn, en dat binnen het Dorp nog een goede. Haven gevonden word Wy rrioogen vast ftellen dat de. opkomst van Schoonhoven den ondergang van deeze plaats veroorzaakt heeft, en dat indien de Handel Eldaar fterker. had kunnen werden voortgezet, het wel tot een Steedjezouj zyn aangèwasfen, gelyk het nog een,Steedjc genoemt word. Ha W A P E N, Is een ordinair Wapcnfcbild , in twee Af deelingen, op welks eene zyde men een ftaande Leeuw , en ter andere zyde een Zalm afgebeeld ziet. KERKLYKE EN GODSDIENSTIGE GEBOUWEN, Daar van zyn geene anderen, dan die de'r Gereformeerden voorhanden. De Kerk dan word ons, door ons gegeeven Bericht, en den tegenWOordig'en Staat van Hoüan' Bladz. 471 opgegeeven, te zyn als ten Kruiskerk met een kleine Tooren gebouwd ; de Berichter zegt- aldus: „ Ü*. „ Kerk is een kleine Kruis Kerjic welke van buiten een* A 3  6 DE NED F. RLANDSCHE STAD- es „ een Hechte vertooning maakt , bencevens den Tooren „ die op dezelve ftaat, welke is zonder Werk (waarfchynlyk Uurwerk) of Wyzers, het geen met den ande„ als ook uit de Nisfen waar in voorheen eenige Heili» ,, gen hebben geftaan , een Cezigt opleevert, dat ons de „ tyd, in welken dit Kerkje gebouwt is, voorkomt van zeer ,, ouden datum te zyn; maar van binnen ziet het veel be» ,, ter uit, terwyl daar meer de hand aan gehouden is. „ Men vind In dezelve vanbinnen, buiten denPredikftoel „ en eenige Banken , nog drie koopere Kroonen be„ nevens noch een die kleinder is ; ook vind men in da „ zeiven eenige Schilden of Borden met diverfe Incri„ ptien, beneevens het Gebed des Heeren, welke alle door „ een liefhebber der Pennekonst vervaardigd, en doorhem „ aan de Kerk vereert zyn." Zeeker is het dat wy geene aanteekeningen weegens de Stichting der Kerk, no<.h aan welke Heiligen dezelve is toegewyd geweest, zoo min als wie of welke Priesters daar in geleert hebben , vinden, De genoemde Berichter zegt meede: „ De Kerk van dit Plekje, zynde voorheen „ altyd gecombineerd geweest met Bergambagt ; naamlyk: „ van de Reformatie, 1578 tot het jaar 1658. zyn in deezen tusfchen tyd de beide Kerken door eenen Prédicant be,, dient geweest, het welk een getal van zes Predicanten „ uitmaakte ; maar na den. Ja3re 1658. heeft dit plaatsje „ zyn eigen Prédicant gehad." Hy zegt verder : „ De „ Laan by deeze Kerk word heeden nog genaamt de Cap„ pel-laan, en zoo men die uitgaat, komt men in een andere ,, welke de Kerslaan genaamt werd, om dat dezelve op de „ Kerk in Bergambagt uit komt: dus denkt men daar uit, dat deeze Kerken (naamlyk van deeze plaats en Bergambigt) zoo „ wat om eenen tyd moeten gefticht zyn," en zegt al meede dat de teegenwoordige Prédicant de dertiende is, die  DORP-BESCHRIJVER. (Ammerstol') 7 deeze Gemeente bedient, zouder dat hy bepaalt , of de voorheen genoemde zes Predicanten die de Gemeentens Gecombineerd bediend hebben, daar by begreepen zyn; gaande „ hy voort in deeze woorden: ,, ook is in deeze Kerk een Brandfpuit. Om deeze Kerk is nu aangeleegen , een „ Kerkhof, het welk met Ypenboomen omzet is. De doo„ den moogen nu niet meer in de Kerk worden begraaven: „ ook is aan deeze Kerk een Gemetzeld Beenenhok." Naby deeze Kerk is de wooning van den Prédicant, het welk eene goede wooning is, gelyk meede het Schoolhuis; werdende door den Schoolmeester meede bedient de Posten van Koster, Voorzanger, Klokkeluider en Doodgraaver. Verdere of andere Godsdienflige Gebouwen zyn hier niet voorhanden, zoo min als Wees- of Armhuizen. Ook zegt men, dat WERELDLYKE GEBOUWEN. H'er niet te vinden zyn; alzo het Rechthuis maar een ordinaire Herberg is , en daarom inditArticul niet te pas komt. De KERKLYKE REGEERING, Beflaatuit den Prédicant, zynde zeedert den Jaare 17S9, de Wel Eerwaarde Heer de re ratting, hehoorende onder de Eerwaarde Clasfis van Gouda en Schoonhoven ; moetende by Vacatuure van, een Prédicant alhier, gelyk meede op eenig Dorp in den ring der Crimpener Waard geleegen, de vacante beurten door de Predicanten van dien Ring werden waargenoomen ; alzo de Clasfis van Gouda en Schoonhoven in de volgende drie Ringen als i. Oudewater, 2. Krimpe. A 4  8 DE NEDERLANDSCHE STAD- en \&rvmard, 3. Vinnen, verdeeld is. Voorts beftaat de Ker> ker.iaa.1 uit twee Ouderlingen en twee Diaconen, van wélke ieder Jaar een Lid afgaat en door een ander vervan* gen word, WERELDLYKE REGEERINGEN, De Regeeringen in deezen Ambagte moet men onderfcbeidemlyk leeren kennen. Wy hebben aan het hoofd gezien dat dit Ambagt eene Hoogheerlykheid is, waar van de Jurisdictie bekleed werd door een Bailluw, met zeevea Gezwoorenen. De Bailluw heeft altoos zyne aanftelling gehad direct van Staaten van Holland; maar uit aanmerking van naauwe en aan etn verbondene Ligging, zoo maakt dit Ambagt met Bergambagt en 's Heeraartsbergen te zaamen eene hooge Heerlykheid uit, en hebben dus denzelfden Bailluw ; en in Crimineele gevallen , dan hebban van deezen Ambagte by dezelve zitting, 2 gezwoorenen , 3 van Bergambagt, en 2 van 's Heeraartsbergen, welke dan zaamen den Crlmineélen Regtbank fpsnnen. Ten opzichte van het Water Heemrecht, behoort het zelve aan de Be Huurders van de Krimpener Waard. De Ambrgtsheerlykheid is thans eene bezitting van den Hoog Edelen Gebooren Heer gysbert , Baron van Hardenbroek, die te gelyk Ambagtshee*van Bergambagt en 'sfleeraarttberg is. Voorheen belfond de Regeering uit een Schout en zeeven Scheepenen; dan, tegenwoordig zeedert de omwenteling van den Jaare 1795, beftaat dezelve alleen uit zoeven JMunicipaliteitslceden, die zo men ons bericht, ook Burgermeesters genoemt werden ; zonder dat 'er tegenwoordig een Schout is, welke post dcor den Prefident bekleed  • DORPBE SCHRYVER. (Èergfchm! ó;},) p wórd , en welke Prefidents Post by alle de Münicipaaien, ieder op zyn tour, maandelyks verwisfeld. Voorts beeft men een Sectetaris en Bode; terwyl overigens voor de Armen en Weezen, het onderhoud der Kerk en aanhooren j als ook het Ambagt, by tyde Van brand enz., de nodige voor zorge plaats heeft. VOORRECHTEN. Wy zagen hier vooren, dat de tol , welke daarna ts Schoonhoven is overgebragt , alhier vooihecn geweest is< Wy hebben des aangaande htt volgende Bericht bekomen, waarin onder anderen gezegd word : „ Dat de Tol hier be„ taalt moest worden van alle Scheepen , welke deeze Rivier „ (denkelyk de Bivier de Ammers) pasfeerden , gelyk nog „ blykt uit zeeker Huisje het welke buitensdyks ftaat, xvaar „ men het Jaartal van 1321, voor vind en het welk ge„ fticht was voor de Commifen tót den ontfangst der To!„ len; echter weet men geen bepaaling van tyd, wanneer „ deeze Tol alhier zou gekoomen zyn, en hoe en op wat „ manier eigentlyk dezelve betaalt wierden." Uit deeze berichten kan men meede niet ontdekken, in welk jaar de voor fchreeven Tol aldaar geplaatst is; dan , het is niettemin billyk, dat men den Lezer doe weten, wat al Tol onderhevg ware en op welke wyze dezelve betaald wierde. —* Men leest in zeeker Handvest, gegeeven door Hertog albrecht van beyeren, Graave van Holland, aan de Stad Schoonhoven, by welke den Tol van Ammers werd overgebragt naar die Stad, van dato 25Augustus rAOi, waarby blykt, datvan aÏÏe Goederen en Koopmanfchappcn, dewelke binnen de Stad Schoonhoven ter Koop wierden aangebragt, als meede van de geene welke onverkogt weder vervoert wierdén, zeekeren daartoe bepaalden Tol moest worden betaalt, doch alle zulA S  io DE NEDERLANDSCH STAD- en ke Goederen en Waaren, welke door de Inwoonders van Schoonhoven wierden gekögt, en niet naar elders weder getranfporteert, waren vry van dien Tol te betaalen. Ook walen van het betalen van dien Tol meede uitgezonderd de bewoners der ommeftreeken van Schoonhoven, welke haare Goederen en Koopmanfchappen op de weeklykfche Mark. ten te koop bragten en van daar onverkogt vervoerden. Dus ziet men dat die Tol de reeden van aanvoer van Koo;inanfchappen op dit Plaatsje geweest zy, en het daardoor, door dien de handel beftond in Hout, Banken, Kooien Graanen, Wyn, Kalk, enz. dewelke langs denRhynopgefcogt wierden, merkelyk gebloeid heeft. Nog word in het aan ons meedegedeeld bericht ge2cgd, dat aan deeze plaats, van Vrouw jacoba .van bzyjj. ken een Handvest verleent is van Tol-vryheid door eenige Tollen in Heenegouvmi het luid aldus; „ Ook heeft „ dit Plaatsje een uitfluitend Privilegie gehad vcji Vrou„ we jacoba vak beyerek met die van Schoonhoven, „ waar in zy vry Maart 16S8 , in be$t gekregen; doch Ook weder in verkocht heeft ( ) (*) Naamlyk op ie» 14 September , ** »W eieéUti* *•««" de; fomrna van ƒ 15800 : - A  2 DÈ NEDERLANÖSCHE STAD- en aan martinus van barneVelD, Burgemeester vari Gorinchem, van wien dezelve door huwelyking, met deszelfs dochter, in den jaare 1759 gekomen is op abraham del court, Schepen , en Commisfiris der Zeezaaken te Amflelda-n , en by liet oveilyden van deezen , Op zynë weduwe Anna van barneveld, die de Ambachtsheerelykheid van 1759 tot 1779 heeft bezeten, in welk jaar de Heerelykheid geworden , en tot dus verre gebleven is, een eigendom van Mr. martinus gerak» selcoürt, Oud-Raad der ftad Delft. Dg L I G G ï N Ö. Van deeze Ambachtsheerelykheid en Dorp , ie by lift. neeWendheid aangenaam , als zynde midden tu?fchen de fteden Gouda , Schoonhoven , Dordrecht en Rotterdam ; her dorp ligt van de twee eerstgemelde fteden 4, van Dordrecht 2 en «en half, eh V&n Rotterdam 2 ünren gaans f de aangenaamheid deezer ligging vermeerdert door de nabyheid der Rivieren, loopenJe de M.v.s en Lcrq Iantrs dit dorp in elkander, terwyl tegen over hetzelve de Maïs en. Lecq met de Merwe zig vereenigen; dit geeft aan de bs. wooners van Krimpen, gelyk men denken Kan , behalVen een genoegelykeook nog een fn'sfc'ie, gezonde en luchtige woonplaats — De welgelegenheid deezes dorps pryst zig ook aan door de veelvuldige pasfage van vaar- en ry-tuigen, als mede van posten, waardoor men van ên op dit dorp zeer gemaklyk fan corresponieeren ; clke.i morgen komt er de post door, van Gouda op Dordrecht, en alle avonden van Dordrecht op Gouda, gelyk er no^tweemaal per week een post van Gercum op 'sHaa-e en teru^ «feorpasfeert,  DORP-BESCHRYVER. (Krimpen aan den Leeft 3 Elders vinden wy de ligging dus befchrevén : „ Het 4, heeft de Lek ten ruiden; ten oosten de Hee-relykheid „ van Lekkerkerk, ten noord-westen Krimpen op den Tsfel? Uit de nevensgaande, ons gunftig medegedeelde Memorie blykt, dat Krimpen op den Leen in vroegere tyden al vry welvaarende moet gewéést zyn r het gezegde Ons medegedeelde luidt dus; M E M Ö R I E Van aÜejchaiensi geleien te Krimpen op den Leci, vtii den jaare 1S72, tot 6 Juny 1753. Èerftelyk is van <;oo morgen lan Is, van 72 tot 75; weinig voordeels getrokken, door toedoen der foMaaten,' zb vrienden als vyanden : die landen hebben van St. Ja: 'eob 75, tot 6 Juny 1578, onder water geftaah 1 ; i , fchade opgegeven ƒ' 6000 : i \ ^ïB. Vóór liet jaar 72, waren de Landen1 in huur waard' 4 guldens per morgeit. hooi de foldaten twee watermolens vernield,' en afgebroken; fchade ;;:.'ƒ 20QQ Voor eèn nieuwe molen, voor kade , bruggen en/, omgeilagen 7 guldens per morgen : ; 3500 • i No; voor ee 1 moleri .' ƒ 3000 i • 3De fchaderi door de Ingezetenen geleden; ~o van de vrienden als vyanden , aan (ch'aden, kosten, plundering en veriieiéra , is meer dan . • f 25°°°' Dé fchaden aan alle de huizen in Krimpen, zyndè 140, allen verbrand of geheel vernield,1 Ttan'spbïtécïC ƒ &3*>*"  4 DE NEDERLANDSCHE STAD- e» Per Transport / 40500 i daaronder 4r tweemaal, en 3 rosmolens, zonder dat een huis, fchuuf of berg is blyven ftaan, beloopen, . , ƒ 50470": - Schade aan io~o roê d/ks, daar land voor ligt, 6 gulden de roê , . . ƒ s000 . . Schade aan ioo roê, daar geen landen aan zyn, . * 2 guMen . . . . ƒ 400 : - De geheele fomrna ƒ 97376:- NAAMSOORSPRONG: Gelyk de oorfprong der naamen van veele IToUandfehi Steden en Dorpen voor ons ree.ls zeer duister is geworden , even zo is het ook met de benaaming van deeze Ambachtsheerelykheid gelegen — men vindt by isaac tE Lotve, in zyn Cabinet van Nederlndfcha .en Cleeffche Oudheden, Bladz. 245, aangetekend, dat dit Krimpen zeef oud is, en reeds op den jaare 1064 voorkomt, onder den naam van Crempene: „ dar zo verre," zegt onze geëerde bcgumtiger in deeze, „ dm zo vtrre my bekend is, zyn hier„ van ter deezer plaatfe geene de mïnfte bewyzen voor„ handen, waarom de Naamsoorfprong, ook deezen a*n„ gaande , in het duister blyven moet — Het byvoegfr! „ van, Op of Aan den Lecq, is zekerlyk geko/.en , om dit „ Krimpen te onderfcheiden van het nabuurig Krimpen Op „ of Aan den Tsfel, ee.i uur gaa:is va:i hier geleegen." STICHTING en G R O O T T E. Van de Stichting heiben v/y even weinig ais van den  DORP-BESCHRYVER. (Krimpen aan den Lecq.) 5 Naamsoorfprong kunnen ontdekken , ook zyn die beide poinéten zo na aan elkander verknocht dat men meestal, het eene bekend zynde, het andere kan bepaalen. Wat vertier de grootte aangaat, de Polder van Krimpen heeft vyf honderd en elf morgen lands in de ordinaire verponding, terwyl de dyk-morgens 118 beloopen, (deeze laatfïen befchryfc le long alleen, zonder van de eerfte te melden 5) dc polder wordt van overbodig water ontlast , en 'tevens van noodig water voorzien, door twee molens, die het water door eere fluis, uit en in de Lecj brengen. De huizen in dit Ambacht zyn 146 in getal, en. het getal der bewooners bedraagt volgends de Volkstelling, ijl het voorledene jaar op order der Provilioneele Reprefentanten van Holland gedaan, 785 zielen — raen zoude zig mogelyk kunnen verwonderen ,. dat het getal van wooninsen en inwooners in dit Ambacht-niet geëveivedigd is aan het getal morgen lands dat de grootte der polder uitmaakt; dan onder ens artykel bezig 11 eden zal. biyi.en dat fleebts een gedeelte der bewooneren tot den boerenftand bekoort., De Schryvers," leest men in den Tegmwoordtgen Staat van Hoilani, „ welken van de zuidhoHandfchc land',, fireeken gewaagen, geeven aan dit Ambacht geene groo„ ure uitgeftrektheid, dan van u8 morgen lands., voor „ welk getal het in de waardslasten draagt ; doch in den „ polders omflag betaalt het voor 508 j morgen, enindequo„ bieren der verpondingen wordt bet. begroot op 52,1 morgen 1875 roeden. „ Volgends de oude lysten ftonden er in dan jaare 1632, „ maar 72, en in de nieuwen van honderd jaaren laater, „ zyn er 130 huizen, en 2 molens aangetekend; tegen„ woordig, (1748) zyn, er. drie molens, één zaagmolen ^ „ één olymolen, en één korenmolen»'* A 3  4 DE NEDERLANDSCHE STAD- m Het WAPEN Van de Ambachtsheerelykheid Krimpen op den Lecq ', bft ftaat in 3 liggende halve maanen ; hetwelk gezegd wordt bet wapen yan de Heeren van de lecq te zyn. KERKLYKE en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN Alle de bewooners van het Ambacht behooren tot den Ge. reformeerden Godsdienst- men vindt er des ook maar ééne kerk: deeze ftaat buitensdyks, en heeft, naar het getal dtf ingezetenengefchat, eene genoegzaame grootte, is vry cier lyk en wordt wèl onderhouden — zy pronkt metecnaartigen toren waarin een flag-uurwerk , dat aan drie zj den van den t.oren een uurwyzer-plaat heeft. Wees- of arm-huis wordt hier niet gevonden. Het Schoolhuis tegen over de pastory, aan de binnen.-y. de des dyks ftaande, is een zeer goed gebouw, en in alles aan het oogmerk van deszelfs aanleg beant\< oordende, voornaamlyk wegens de ruimte die het bevat. De pastory is een allerfchoonst huis, in den jaare 1740 geheel nieuw gebouwd; het ftaat in 't midden van het dorp, aan de buitenkant van den dyk, en heeft van achteren een yitneemend fraai uitzicht op de Lecq en Menve, als ook op het Veer, tusfchen Krimpen en Lekkerkerk; achter de pastory vindt men een tamelyk groote tuin , die zig tot aan den Lecq uitftrekt, en aan deszelfs einde, by de voorbyftroomende rivier een tuinhuisjen heeft. wereldlyee 6eeo' wen zyn in het Ambacht, ïprimpen op den Lecq niet voorhanden; zie wegens het rechtss, hier achter, het artikel herbergen,  DORP-BïïSCHRYVER. (Krimpen aan den Lecq} f Wac betreft de KERKLYKE REGEEIUNG. Deeze beftaat uit den Predikant in der tyd , twee Ouderlingen , en even zo veele Diaconen; van welken ieder jaar een 0uJerlil!S > en een Diacon afMaat > en QC)0r een nieuw verkozenen vervangen wordt — De broederen Dja* conen hebben hier ,niet alleen de arme leken, maar ook de zogenaamde Buiten- of H. Geest-armen te bezorgen, zynde de fondfen voor beiderleien onderhoud voormaals onderfcheiden» doch fedtrt euiige jaaren daartoe vueenigd ge?. Vieest. De WERELDLYKE REGEERING* Beftoud onder het voorraaalig beftnur; in, 1. ) Een Schout, Secretaris en Bode-, welken door dea Ambachtsheer weiden aangefteld Somtyds hebben drie onderfcheide perfoonen deeze drie posten bekleed; fomtyds echter werd het Schout- en Secretar-is-amt door een zelfde perfoon, waargenomen, en fomtyds ook bekleedde een zelfde perfoon alle drie de posten, of trok er voor het minst de voordeelen van. 2. ) Zeven Schepenen ; deezen gingen niet xegutief alle jaaren af, maar gemeenlyk dan, als de Ambachtsheer het goedvond in dit geval gaf elk der afgaande Schepenen, eene nominatie van drie perfoonen op, welken zamen de nominatie uitmaakten, waarvan de Ambachtsheer dan zeven, en weluit eens ieders o,>gegevene drie één, moest verkioeenc 3. ) Twee Burgemeesters wier post byzond^r was het vi. fiteeren van fchoorfteenen, enbrandoyten in den winter,, als «ok het examineeren en goed- of af- keuren van ellen, inaa, A 4  * DE NEDERLANDSCHE STAD- EN ten en gewigtenj deezen maakten des zo als wy thans zóu- den zeggen een Committé van algemeene veiligheid uit de Burgemeesters die te gelyk met de Schepenen moesten afgaan , verkoozen zelve hunne opvolgers. 4. ) Twee Kerkmeesters die het beftuur hadden over de kerk en pastory, welke ook by verwisfeling hunne opvolgers aanftelden. 5. ) Twee Waardslieden of Poldermeesters, welke de beJangens der ingelanden, en alle de poldcrzaaken, alsook het beftuur over het Schoolhuis , htt weik de ingelanden toebehoort, moesten waarneemen; ook deezen ftcldenhunne Opvolgers aan zodanig was de ftaat der Regeering pnder het voorig beftuur, en uit deeze opgaaf blykt dat op de enkele wenk van den Ambachtsheer dit gantfche Ligchaam in werking was, om zig zelf tc distrueertn, en ten ander in, deszelfs plaats te vormen, ofte helpen vormen thans, na de omwending van zaaken in oimaderland, beftaat in deeze Amkac htsheerélykheid eene Municipaliteit, door de fternrerechtigde Burgers verkozen , zynde zamengtfteld uit een' Prefident en 6 Leden, benevens etn' Secretaris en een' Bode. De Kerl befluurders worden thans rhede dcor de Stemgerechtigde Burgers verkozen De amten van Burge. meester en Waarrisman , zyn thans vereenigd, en worden door drie perfoonen waargenomen , welke niet alleenlyk door de ftemgereebtigde Burgers maar ook door de Ingelanden verkozen worden. Deeze Regeering beftaat rog maar, gtlyk veele andere fphikkingen van onzen tyd, provifionetl, tot dat eene nadere inrichting daaromtrent zal gemaakt worden VOORRECHTEN Weken door den Ambachtsheer geno^n worden, beftaan  DQRP-BESCHRYVER. (Kr impen aan den Lecq.) 9 in de tienden, zo hoorn- vlas- haver- hennip. als kreitende tienden ; alle welken echter hier niet zeer aanmerkelyk zyn, om dat de bewooners geen vl as of hennip bouwen, en men er even weinig haver- of koornvelden aantreft: de var. ens- teelt i? er ook niet zeer groot: ten einde hier van een gefchikt denkbeeld te kunnen maaken, heb ik, zegt onze correspondent, onderzocht wat de tiende-verpa cl, tin zes jaaren na elkander heeft opgcbragt, en heb daarvan de volgende opgaave gekregen, als In den jaare 1791 .....ƒ 21 : 2 : • 1792 . , . ■. . - 28 : 15 - —— 1793 . , . ■. . - 21 : 10 : ■ 1794 37 '• - '■ ' ■ 1795 - 29 5 5 7 * Des in 6 jaaren . . . . ƒ 211 : 12 : - Dat is, door elkander, ieder jaar niet meer dan ƒ33 :12. In vroegere jaren evenwel moeten de tieudens teter zyn geweest, aangezien in het infhument van verkooping der Heerelykheid Krimpen aan de Lecq, by executie, in den jaare 1722 , v ordt opgegeeven, dat de tiendcns 10 jaaren door eilander, naamlyk van 1708 tot 1717 ingefloten, hebben opgebragt een fomrna van ƒ 147:4:4 'sjaarlyks , zonder dat daarin nog gemeld wordt van kreitende tienden, die des hier van een later oorfprong fchynen. Niet onsartig zegt onze begunftiger hier: „ Kreitende 3, tienden! welk een naam! wat mag de reden deezer be„ naaming zyn, zou het weezen het k^eitend okrscht, , 't welk er in is? . dan is het te wenfehen, dat het „ door de leere van onzen tyd opgeheven worde." Behalven de gezegde voorrechten, geniet de Ambachtsheer nog van de houtzagenmolen alhier, ƒ 6:-:- van de fnuifmolen insgélyks ƒ 6:-:- en van de korenmolen/ 3:-^ 45  p DE NEDERLANDSCHE STAD. en 'sjaars, het welk Wirdgüi genoemd wordt — zeker geen mind_r aanliote-ljk woord, in de verlichte IEde eeuw vat mens'h heeft het recht van den anderen mensen geld te vorderen voor het gebruiken van den wind, dat algctneene £oed van geheel het menschdom ! — hoe ver is in voorigo tyden de heersch- en heb-zucht niet gegaan ! —— en hoe gelukkig zyn wy van den tyd der vernietiginge aller deezer dingen te mogen beleeven ! Nog heeft de Ambachtsheer van Krimpm op den Lecq, fa den jaare 1780, want van vroegere datum worden deswegeu geene papieren ter Secretarie van het Ambacht gevonden, pen veer van hier op Ricterdam, Dordrecht sa Gouda aangelegd, waarvan hy ƒ 30 'sjaars trekt. Dan, het grootfle voordeel aan de waardigheid van den Ambachtsheer gehecht , beftaat in de inkomften van het Pontvetr, het wellf de Heeren van Krimpen eii Lekkerlani met eh ander deelen; voorheen waren er twee veeren, 't eene van welke den Heere van Krimpen, en't ander 'dien tan Lekkcrland toebehoorde, en wanneer de veerlieden zig om ftryd bevverden, om reizigers en rytuigen meest gemaklyk en mint kostbaar overteyoeren ,• dan, federt eenige aaren hebben gemelde Heeren zig vereenigd, om maar één veer te hebben, en daarvan zamen de inkomften te genieten — Voor zo verre nu Krimpen betreft, is het ongelukkig zekér, dat de Ambachtsheer van dit Pontveer alleen de voordeelen , maar het Dorp grootlyks nadeel heeftt hebbende , uit hoofde van dit veer en deszelfs ligging aan het. zelve , zeer veel last van inkwartiering federt veele jaaren, en voörnaamlyk in den laatften Oorlog moeten draagen: deeze voorde tien die er voor het dorp uit yoordgevloeid zouden weezen , kunnen niet worden nagefpoord, dewyl van dit veer geene openbaire Verpachting , maar eene ad' miniftratie plaats heeft. Boven dei-ze pecui.ieele voordeelen , en behalven den  EQB.P-BESCHRYVEBL. (Krimpen cm den Leca.y 's* fnvlped op, het Burgêrlyk beduur, welke in het voorige artykel gebleeken is , had de Ambachtsheer weleer ook zyn hand in het beroepen vaneen' Predikant, en in deaanftellfng van een' Schoolmeester — vanneer er een Predikant beroepen zoude worden, moest de kerkenraad een drietal ter ap. of im-probatie prefeuteeren , eerst aan de plaatslyke fe§eering van Schout en Schepenen, en dan aan den Ambachtsheer ; viei er by de eerstgemelde irnprobatie, dar kwam het aan den Ambachtsheer niet eens toe; maar. yond de plaatslyke regeering goed te approbeeren, dan ha i de Ambachtsheer daarna nog vol om tie vr heid, om naar welgevallen te handelen , en wanneer, nu alles wèl afgelopen zynde, uit de drie genomineerde Predikanten één was beroepen , dan moest deeze alléén nog eerst op dezeltde wyze voornoemd, van vooren af aan door de fpitsgarda, en liep daarin alles weder wèl voor hem af, aan had men langs, den korUi mogelyken'weg een' Predikant bekomen. Was de Schoolmeesters plaats vacant „ dan deed zig gemeenlyk weldra een groot getal van follicitanten op, gelyk ook meestal op het platte land plaats heeft uit alle de follicitanten maakte de Ambachtsheer een zestal; en deezen andermaal hunne gaaven en bekwaamheden hebbende doen hQOten, werd door htt gecombineerd collegie vau Magiftraat en Kerkenraad, met meerderheid van fteumun, de vacature vervuld. Hoe het ten aanzien van deeze twee Iaatfte artykelen ra onze Staatsverandering zal g?,au, moet de tyd keren; zeker, is het, dat in het gepasfeerde jaar alhier een Schoolmeester door de ftemgtrechtigde burgers is verkozen, uit een nominatie van 4 perfoonen, die gemaakt was door de gecombineerde Coliegien van Municipaliteit en Kerkenraad. onder den naam van Cammitté ter Verzorging van Schoolbelangm, zonder dat de Ambachtshetï, voor zo veel, wy w«l  ï* DE NEDERLANDSCHE STAD- e* ten, eenig recht daartegen, ingeworpen of zig daar te-er» verzet heeft. De BEZIGHEDEN, Der bewooners van Krimpen op den Lecq, zyn zeer on. derfcheiden, fömmige der bewooners, tot den boertnftand behoorende, leggen zig toe op den verteelt, en vooral op het maaken van boter en kaas, die hier zeer goed valt; de een of ander heeft ook wel etn enkel ftukjen lands, waarop hy haver of rogge teelt, dan dit verdient geene aanmerking; ook zal het geeo Kqk ? hj 2yn ^ lands Woordenboek , gunftig omtrent dit Ambacht heeft gelieven aantetekenen , wegens deszelfs graanhandel , zeer waarfchynelyk aan een verkeerd bericht toegefchreeven motten worden, dewyl hier, zo als die fchry\ernaar waarheid meidt , niet meer dan ééne korenwasfcherjjf wordt gevonden: deeze ja, ligt voor den handel zeer wél gelegen ; doch is tevens ook maar de eenigfte plaats alwaar in dit Ambacht handel wordt gedreven; behalven dat vindt men hier nog een pakhuis , alwaar men het koorn uitftyt , dan .beitien zyn niet genoeg om het getuiger.is voornoemd , dat te Krimpen op den Lecq naamlyk een zeer uitgébreiden koornhandel zoude worden gedre. ven, eene waarheid te doen bevatten. Eenige I ewooriers van dit Ambacht vaaren ook van hier uit ter Kcopvaardye , en ter Viscbvangst; anderen wederom Ie , gen zig toe op de Zalmvangst, op dien van fteur , elft , en andere visfchen, welken in de rivier de Lecq gevonden worden . ie Krimpen worden ook veele hoef tl| gtpsaju,. waarvan de geringe burger inden  DORP-BSSCHRYVER. (Krimpen aan den tjt winter , wanneer de vaart ea visfchery belemmerd zyn,; zyn beftaan moet trekken.. GESCHIEDENISSEN. In ou,1e tydeh fchynt KrimpéA eene aanmerkelyke fterk te van Bolland gewéést te zyn; althans in en omtrent den jaare ^72 , en vervolgends een niet gering deel gebad te hebben, in den Oorlog welke alstoen plaats had: ,, gelegenheid van Krimpen*' leezen wy elders, „ was „ in den oorlog tegen de Spanjaarden , van zo groot een „ gewigt, dat de Prins van Oranje, in den jaare 1576, ,, toen de Spaar/chen hier twee fchanfen bezet hadden4 ,, en den doortogt op de Ln\ ei de Merwe geheel ftop„ ten, flrie honderd paarden en agt Vendels voetknech„ ten, naar den Zwyndtechtfchen waant zond, en by Rie„ der'erk tegen over Krimpen een fchans deed opwerpen „ waaruit de vyand kon worden belemmerd, cn tot overj „ gatve gedrongen , hetwelk op den 21 February des„ zelfden jaars gelukte; na dat de dyk aan den Riederwaari „ in den voorgaanden jaare was doorgeftoken , en de „ Spanjaarden , door het affnyden van toevoer waren „, uitgehongerd" Laatere jaaren leveren niet veel aanmerkelyks in de gefchiedenis van dit Ambacht op , en het heeft in onze jorgstledene en nog plaats hebbende gtbeurtenisfen mede geen zeer groote deel gehad.  f4 DE NEDERLANDSCHE STAD- ei» BYZONDER HEDEN, Ónder dit artikel begeert onze geëerde begnhfliger iri deezen , aangetekend te hebben, dat men te Krimpt71 op den Leek, een koornwasfehcry vindt, die in den jaare 1700 gebouwd is —— voorns een koornmolèn, een houtzaagen een fnuif-molen , als mede twee Scbeeps-timmerwerven , op welken binnenvaartuigen gemaakt 'en gerepareerd werden en nog twee visfchersfehuiten welke van hief ter zee ukvaaren — in dit opzicht is Krimpen merkelyk verachten!, dewyl men by de hiergemelde byzonderbedeti voormaals nog gehad heeft , een andere kóornwasfchery; een oly-molen, twee ftyffel en een blaauwfei-fabrie'c, en toen de vischvangst in bloei was, heeft men te Krimpen op den Lecq , den tycï beleefd , waarin 13 vischfehuiten van daar uitvoeren, waarvan het treurig verval, helaas ! Hechts de twee gemeldcn heeft doen overblyven — „ Ik móet" gaat onze begunftiger voord', „ oo.c niet ver„ geeten hier nog eene andere byzonderheid van deezè ,, Ambachtsheerelykheid aantetekenen , èn welke aan de." „ zelve in het algemeen, maar voornaarnlyk aan het dorp „ in 't byzonder , niet weinig levendigheids byzet, ik ,, meen de affiag van de Zalm eri Steur, welke achter „ de kerk aan het veer wordt gehouden : al de Za'm „ en Steur die gevangen wórdt van Slrfefkérk af (btStorni „ polder toe , moet op deezen affiag gebr3gt, en aldaar „ verkocht worden ; van dien affiag berekent men dat ,, jaarlyks wel dertig a veertig duizend guldens voordeels ,, komt , waarvan de vyfde penning voOr de Heeren erf  DORP-BËSCtïRYVER. ■ (Krimpm aan den Lecq} i«f ,» Vrouwen van den Lecq, en de negende penning met dé „ tiende verhooging aan' den Lande betaald wordt. De RÈISGÈLE GEKHEDEN/ Zyn in deeze Ambachtsheerelykheid de vólgende. Drie.naa! per week, naamlyk DingsJags, Donderdags, efi Saturdsgs vaart een Schuit, met goederen en passagiers naar Rotterdam], die ook óp dezelfde dagen terug keert; nu en dan vaart er des vrydags ook éen op Dordrecht en op Gouda ; naam'yk v.anneer er vracht is men kan te Krimpen voords altoos rytuig bekomen , oin zich té Jastefi brengen v aar men verkiest, of wéèzen moet, behalven dat men fomtyds nog gelegenheid heeft, om met pasfeerende r'ytd! -en ?ëcr gemaklyk . en met weinige kosten, zyne reis te kun' en bevorderen : ook kan men alle öogenblikkeri van hier overgezet worden naar de A'Masjcren Ridderketiifchi -1'/aarden. HERBERGEN, Zyn hier twee; de eene is de Frimp-Zalm , ftaande over den Vesrdaw, dair men var het veer komende recht■Lt ingaat de andere is het oude Rechthuis , ftaande  Ï6 DE NED. STAD- in DORP B^.(Krimpenian den Lecq.J een weinig verder oostvvaards op het Dorp De kechtkarner was in vroegere tyden boven hef Schoolhuis, naderhand in laatstgetnelde herberg, vervolgends in de Krimp.Zalm, en nu, na onze gezegende revolutie, weder boven het Schoolhuis, waarom men thans ook aan dit huis het bord vindt, waarop de huweiyksproclamaties gefchreven worden.  Bit drarjpjejnL daf aLpnn-ljiDei ~vsaa. ^erarlamtls Graaveii- Imeu^l; l^era.lr IxasH'ot mrlbeil, © roïe tlem^l ; HfeTt loet de iieeiJL ïhl ^tonud Terteerwi , Wiczmui iau- Oudïukihje aau ijsSKL niet -vraccren. ,   oudexlkexlk; aan bek x5see. egens dit zeer aangenaamé dorp, kunnen wy onzen Leezer de volgende aantekeningen mededeelen , zynde daartoe in ftaat gefteld.door onze waarde begunftigers, die, het onbetwistbaar nut van ons werü inziende, niet verflaauwerj met ons hunne hulp te blyven verleeneu. De LIGGING Van dit dorp is in de lengte ftrekkende aan de rivier den, Tsfel, byna vyf quartier uurs gaans lang, bepaaldlyk 2 uuren ten oosten van Rotterdam , even zo ver ten westen van Gouda , en 34 uur ten noord-oosten van Dordrecht — geheel het dorp ligt voords op den Raar- of Zee-dyk, gemeenlyk ge* naamd, de Ouderkïrker-dyk: in de fchouwinge wordt hy ook de Tsfeldyk genaamd. Het Ambacht Ouderkerk aan den Tsfel is verdeeld in drie polders, zynde naamlyk de polder De Hooge en Laage Esfe; de Polder die genaamd wordt De Kromme en Geer, en de Polder De Zyde; door de beide eerstgenoemde Polders loopt de boezem van Berkenwoude, welke zyn water niet anj ders kan losfen: voor deeze uitwatering moet het dorp Bert kenwoude jaarslyks eene zekeie fomme aan Ouderkerk aandem Tsfel opbrengen, A  5 DE NEDERI.ANDSCHE STAD- p Het dorp van vooren gezien, doet zig alleraangenaam^ op, en heeft een verrukkelyk uitzicht over den rivier de Tsfel i van achteren heeft het in tegendeel een aangenaam gezicht, over veele hooilanden, henniplanJen en moesvelden, alle welken zeer mild in hunne voordbrengfelen zyn , waarvan bet gevolg is, dit men de bewooners van Ouderkerk aan den Tsfel niet zo zeer als thans gemeenlyk elders gefchiedt, over den fleehten' tyd hoort klaagen, zo dat van dit Am* bacht niet kan gezegd worden, het geen zeker dichteron* langs van Nederland in 't algemeen zeide: *T Bauaftch gewest, weiger de troon van O-ervlaed, Thans *t voorwerp waar de tand van het gebrek op woedt 3 PT Sataafsch gewest weergalmt van bittre burgerklagten. N AAMSOORSPRONG. Deeze is uit de betekenis van deszelfs naam, vergeleken met die van Nieuwerkerk aan den Tsfel gemaklys optemaaken — in dit Ambacht was reeds een kerk, toen dat van Nieuwerkerk er een kreeg, waarom dit Ambacht zeer gefchikt Ouderkerk, en het andere Nieuwerkerk genaamd konde wórden — dat het voords den toenaam Aan den Tfel draagt, is om het te onderfcheiden van het andere bekende Ouderkerk het welk aan den Amflelhgt, alwaarom dat ook Ou, derkerk aan den Amflel wordt genoemd. Men wil dat het dorp in de negende of tiende eeuw meer ep zyde af heeft gelegen; omtrent dien tyd, zegt men, werd de kerk buiten het dorp gebouwd, en wel op den dyk, het geen ten gevolge had dat de inwooners van tyd tot tyd nader by dat gebouw gingen woonen, tot zo lange dat zy aj!en daaromtrent gezeten waren, het geen gevolglyk een@ geheele verplaatfing van het dorp ten wege bragt. STICHTING en GROOTTE. Nopens het eerfte gedeelte van dit artykel zyn geene aan*  DORPÈESCHRYVER. (Ouderkerk aan den Tsfel.') \ tekeningen by ons ingekomen ; 't moet ondertusfchen vah ouden datum weezen ; althans op een fteen welke in de oude Confiftoriekamer gevonden werd, bleek, dat dezelve in den jaare 1014 gebouwd was; de kerk zelve brengt men tet nog vroeger tyd, en wel volgends de meening van fommigen, tot het midden van de negende eeuw: „ Dit Ambacht;" leszen wy elders, heeft de oudfte handvest die er van eenige J, der Graaven van Holland bekend is; naamlyk van 10971 „ die van floris den tweeden, bygenaamd de vette S De oudheid van Ouderkerk en rleszelfs kerk kan, gelyk i, men wil, nog byna 200 jaar vroeger bewezen worden uit „ een jaartal aan den buitenmuur van de Confiftorie-kameraj „ naar de onderftaande letteren, met hlyk van zeer oud? j, tydén gevonden wordende. Anr.o v. i. C. M. I. X. s, 't welk 't jaar des Heeren 909 beduidt; waaruit befloton „ wordt, dat deeze confiftorie-kamer in het gemelde jaar ge- i, bouwdis De grootte wordt bepaald op 1701 morgen gronds; 't is voorheen ook voor i693> en 1635 morgeiuoO roeden berekend 1 de huizen beloopen na genoeg 280. Het WAPEN Beftaat uit drie halve wasfende maanen, fabelkleur, of esn zilveren veld. KERKLYKE en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN. Onder dit artykel is alleenlyk te brengen de Gereformeerde kerk, welke, gelyk wy reeds gezegd hebben, gebouwdis vóór den jaare 1014: het is eene vry aanzienlyke kruiskerk, van welke de drie vleugels by uitneemendheid gefchikt zyn voor de toehoorders — in \ midden van dezelven ftaat de A 2  4 DENEDERLANDSCHESTAD. bm predikftol, die met zeer fchoon lof- en ander beeld-houtf. werk vercierd is — naast den predikftoel, hangen twee borden, waarop de wet des Heeren met goudene letters gefchreven is — verder leest men in de ingangen, alsmede om en voorden predikftoe!,verfcheide infcripties, in bybeltesten bcftaande — veele banken , als ook het doophek, zyn mede met fraai uitgehouwen basldwerk vercierd. Onder den avond-godsdienst wordt het ruim der kerk© verlicht door vier groote koperene kaarskroonen. De vierde vleugel van het kruis is toebereid tot een choor, dat met een gjpot houten hek van het ruim der kerk is afgefloten.— achter in het choor, en wel over geheel deszelfs breedte, ziet men eene uitmuntende fraaje begraafplaats, aan* gelegen in den jaare 1753, door den Schout D. A. A. de ■Haas, dienende ter begraavinge van dett gewezen Ambachtsheer jas floius , Graave van iVasfau la Lek, en deszelfs familie (*) - deeze fraaje tombe is gemaakt van blaauwe arduinfleen, en vercierd met veel lof- en zinfpcelend beeldwerk, uit wit marmer gehouwen: zy heeft eene breedte van byna 20, en eene lengte' of diepte van nagenoeg. 24 voeten, en is met etn fraai yzeren hek afgefloten. De kerk van buiten, benevens den toren, is in den jeare 1795 geheel vernieuwd; en de toren, die zeer fcheefftoni, ■weder recht gezet; het geheele dak is 'er, by die ver! aieuwing, nieuw opgelegd. Nog werkelyk is men bezig met rondsom de kerk een* muur te zetten , ter affcheidinge, of omvanginge van het kerkhof. De kerk is voords voorzien van eene fchoone , ruime kerkenraads kamer. (*) Niettrgeujlaande de verkoop des Ambacht 1, (r.U art. GEi schiebenis ,) btyft deeze begraafplaats echter aan het geflacht i>3tl nassau fcA LïKT,  DORP-BESCHRYVER. (Ouderkerk aan den tsfel.) f De pastorie ftaat naast het kerkgebouw, en is mede eens zeer ruime en aangenaame wooning. Het fchool is ook een gebouw dat allezins aan désselfs oogmerk beantwoordt. Wees- of arm - huizen zyn hier niet; de weezen worden by de burgen hefteed. De kerk wordt onderhouden voor de twee derden doo^ dit dorp, en voor de overige derde, door de dorpen Grimpen aan den Tsfel, en de Stompolder, beiden, kerklyk,onder Ouderkerk aan den Tsfel behoorende. WERELDLYKE GEBOUWEN. Deezen zyn hier niet voorhanden; het Rechthuis is', alï byna doorgaands op de dorpen , een Logement, dat bewoond wordt door den burger a. roggeveen — voorheen was 't gebouw de wooning of 't huis van den Ambachtsheer; doch voor eenige jaaren is het door denzelven verkocht, en alstoen tot een Logement aangelegd. KERKLYKE REGEERING. Deeze beftaat uit den Leeraar in den tyd , zynde thans de; by zyne gemeente hooggeachte, weleerwaarde burger Hendrik donker; benevens drie Ouderlingen en twee Dkconen — Er is onder deeze altoos een Ouderling en een Diacon uit het Ambacht Crimpcn op den Tsfel — zy wisfelen jaarlyks af, naamlyk het eene jaar twee Ouderlingen van Ouderkerk, en de Diacon van Crimpen op den Tsfel, en het andere jaar de Ouderling van Crimpen, en een Diacon van Ouderkerk. De WERELDLYKE R2GEERING; Van Ouderkerk aan den Tsfel beftaat , naar onze nieuws en verbeterde ree,eerine,sform , uit eene Municipaliteit van - A 3  e DE NEDERLANDSCHË STAD- M zeven leden, die een' Secretaris en een'boden tot hunnen dienst hebben. In 't Crimineele behoort het Ambacht onder den Bailluw van Zuidholland, zynde thans dè burger hóovjnk vai! TAPEIf DEBCHTi Vóór onze gezegende revolutie beflond de Regeering uit twee Burgemeesters en zeven Heemraaden. Voords zyn er drie Kerkmeesters, en twee Armmeesters i waarvan er ook jaarlyks afgaan j en door anderen vervangen worden. De BEZIGHEDEN. Der inwooners van het Ambacht, Ouderkerk alm den Tsfel, beftaan meestal in het bakken van fteen; zes zull en bakkeryen zyn er voorhanden, en die meer dan 250 menfchen het béftaah verfchaiTen: thans Sorteren deeze fabrieken echter minder dan voorheen; voords is er eene koornwasfchery, waarin het graan wordt gezuiverd j benevens een korenmolen, en twee grutteryen. De hennipbouwery, veefok kery, en het wolkammen wordt hier méde met ongemeenen yver ter hand gehouden 7- het ambacht levert zeer goede boter cn kaas op. GESCHIED ENIS. Dteze aangaande kan weinig gezegd worden. Van zeer veele jaaren herwaards, heeft deeze Ambachrsheerelykheid behoord aan de Graaven van Nassau la lek; doch in den jaare 1782, by het overlyden van jan flokus', Graave van Natfou la Lek, en HootJofficier der ftad Utrecht, is dezelve publiek verkocht, en daarby een eigendom geworden van zekeren jan smits Ja'sszoon," die het Ambacht in 1793 weder verkocht heeft aan den tegenwoordigen Ambachtshcer, jan mvn lief.  DORP-BESCHRYVER. (Ouderkerk am den Tsfel.) 7 Vóór de in ons vaderland jongstledene ommekeerin. gen van zaaken, (in den Jaare 1787») was er een genootfchap van wapenhandel aanweezig, hetzelve bevond zig in eene zeer goede orde , maar werd, gelyk ligt te denken is, door de komst der Pruisfen gedefolveerd: veel hebben de braave Vaderlanders welken leden van d.it Genootfchap geweest zyn, moeten lyden van de baldadigheid der aanhangeren van Oranje, die hier eene allerfchuldigfle rol gefpeeld hebben , zynde in hunne k ölyk geplaatfte vreugd tot het pleegen van allerleie buitenfpoorigheden overgeflagen — Thans is er wel weder een gezelfchap van wapenhandel aanwezig, het welk zyne behoorelyke Officieren heeft, doch het getal der leden is zeer gering, ook heeft order dat gezel fch.ip, geenzins de beste orde plaats, waarvan het gevolg is, dat het gezelfchap veeleer vermindert dan aanneemt, vernvts er in dat ambacht nog geene wet betreffende den wapenhandel bepaald is. In het rechthuis hangt nog heden eene groote kaart van het ambacht, waarop de volgende woorden te leezen ftaan: ,, rttlippus, Hertog van Bcurgqndiên, en vrouwe jacoba, „ Gravinne van Holland, enz. hebben de landen van den „, Krimpener-waard, op den 13 Mei, ïf3o, et verfchei» „ dene privilegiën begunfligd." REISGELEGEN HEDEN. Deeze zyn alhier de volgende: Driemaal per week vaart vife verfa een fchuit op Rotterdam, en donderdags een, mede heen en weder, op Gouda -Er is ook een overvaart over d-n Ysfel. LOGEMENTEN Het Rechthuis voornoemd, zynde mede een zeer goede uitbanning weleer heeft er de Prins van Oranje uitgehangen.  EMMPEF OP DES" XSSEIL, jDit Ambacht behoort kerklyk onder Ouderkerk vootbe. fchreven Het heeft zyne eigene Rechtbank , worcen- de thans beftuurd door vier Municipaliteits - leden, dieeenen Secretaris hebben. 'T ligt zeer aangenaam op denzelfden Dyk als, en ten westen van, Ouderkerk voornoemd, in het midden tusfchen dat Ambacht, en Crimpen aan den Lek, waaraan het paalt, zynde door de landen van dat Ambacht omvangen.— het wordt begroot op 52c morgen Lands. Het wapen is 't zelfde als dit van Ouderkerk aan denTsfeh Men vindt hier ook een Rechthuis, en 't welk geen Her« berg is. Hier voor hebben wy reeds gezien dat Crimpen op den TsJel, een derde draagt in de kerkkosten, naamlyk voor zo verre aangaat het tractement van den Schoolmeester, dat van de Vroedvrouw, onderhoud van het Schoolhuis, enz. Onder dit Ambacht zyn 4 Steenbakkeryen, welken ongemeen fioreeren; men vindt onder hetzelve ook aRietmattemaakeryen, welken mede bloejend genoemd mogen worden; er is voords een Scheepmaakery — Van Krimpen op den Tsfel vaaren ook Schol, of Visch fchuiten ter vangst af. Er is een zeer goede Herberg en Logement, naamlyk aas het veer, alwaar de pasfagiers, hetzy te voet ofte paard, met een fchouw of pont over de rivier worden gezet — er is daar ter plaatfe eene zeer drokke pasfage, doch ander* reisgelegermcden zyn er 'niet voorhanden.  AAOTAHGrSEE AAN DE BESCHRYV1NG VAN OÜDE3LKE3LL. AAI Dim Y.SSEL* J^Ta dat gezegde onze.befchryving reeds afgedrukt was, omvingen wy van een onzer waardigïte begunftigers noeene veel breedere, die wy zonder de wezenlyke waarde Tan ons werk te benadeelen , en zonder den yver onzes b-gunftigers voorbedoeld te hoonen, niet mogen laaten jfeg-n zonder er het behoorelyk gebruik van te maaken? bet Ven wy dan gemeend hebban op de volgende wyze te kunnen doen.j Wegens den NAAM SOORS PROlts* Leezen wy in gezegde nadere befchryving, dat dezelve afgeleid wordt van den naam, welke deeze ftreek lands weleer voerde, en waarvan een klein gedeelte voor ais nog dien zelfden naam draagt, naamlyk , dien van Oude- of A  a DE NEDERLANDS CHE STAD- en Quwe-lavd, in tegenfteJIing van eene andere flreek lands, welke aan de noordzyde van den Tsfel ligt, en Nieuwland, nu Nieuwerkerk, genoemd wordt — in onze befchryving van Nieuwerkerk, Bladz. 3. zeiden wy te meenen dat dit Am„ bacht den naaai van Ouderkerk had bekomen, naar de flichting van de Kerk of Capel, even gelyk Nieuwerkerk zelve; dat naamlyk de kerk van Ouderkerk van eene vroegere ftichting dan die yan Nieuwerkerk zynde, de plaats daarom Ot<» derkerk zal genoemd zyn geworden: onze begunftiger in deeze bevestigt ons niet weinig in dat gevoelen , daar hy zegt; „ Toen nu hier een kerk gefticht iverd, zal men het Am„ bacht in plaats van Ouderland, Ouderkerk genoemd heb?, ben; eveneens als Lekkerkerk, vóór de ftichting der .Kerk ,, aldaar, Oud - Lekkerland genoemd is geworden, blykens eenige voorhanden zynden handvesten." i; STICHTING EN, GROOTTE, | ; Gelyk wy ih""önze befchryving zeiden, zyn geene aantekeJiingen van de eigenlyke ftichting van dit Ambacht, dat is van 't eigenlyke Oude of Ouwe land by ons ingekomen — dat het Ambacht van hoogen ouderdom is, blykt onder anderen ook nog daaruit, dat het in een' Handvest van Graave FLOEis ben yyrDEN, van den jaare iopö reeds genoemd wordt; nog is vóór den 1793, nog een jaarmerk aan de kerk te zien geweest, waaruit bleek dat dit gebouw in den jaare 909 reeds sanwcezig was : opk fchynt dé geheele Krimper waard, al vroeg door de Batavieren bewoond te zyn geworden, want men vindt in dezelven nog den fietten.tfykfche polder, ook de Katjens polder genoemd, en welke naam men afkomftig fielt van de Kiten of Batten, die gewpp» neïs yafl 0:>J Butayia wafen>  , DÓRB-BESCHRYVER. (Ouderkerk aan den Is, el.) 3 In bovengemelde nadere befchryving wordt de grootte vah Ouderkerk aan denfsfil kpaald op 1616 morgen : cn het te* genwoordig getal der huizen op 304, met 6 Stcenplaatzen j fen êén korenmolen .- by de jongstledens volkstelling, zyn voor dit Ambacht 1323 zielen opgetekendVoor eenige eeuwen ftonden ook veele huizen, aan den Oudenlandfchen weg, ctnbleinhaK uurtjeh ten zuid oosten van het dorp, gelyk blykt uit de öpgedolvene muuren, paai Jen, enz.: de hennipwerven aldaar liggende wórden nog buit* werven genoemd, en zyn mede. vry van het betaalen der tienden: thans zyn alle die huizen ver^weenen, nlleenlyk is nog overgebleven een vogelkooi, ftaande een weinig fee* zuiden den Oudenlandfchen weg voornoemd; KERKLYKE GEBOUWEN. Öudtyls hebben in dè Kerk alhier verfcheidene altaaren geftaan: ook zyn by de vernieuwing van het gebouw, verfcheide fteenen kisten uitgegraven,' van een rooden kleur",' op de hoeken vari dezelven waren kruisten getekend:, nog heeft men by dezelfde gelegenheid verfcheiden vostftukken met gefchriften van Roomfche beelden gevonden; alle deeze Rukken van oudheid, hebben in ;de toeft afgebroken ConÊstöriekamer geftaan, eri zyn vervolgends in handen van onkundigen gekomen * waarover onze Correspondent in deezen , zig van harten beklaagt-het was in zyn afzyn gebeurd. De preêkftoel is gemaakt in 151?- ' Een' der kaarskroonen, waardoor het kefkrtfirri onder den avondgodsdienst verlicht wfLrdt, is aan de kerk vereerd,"» door een' kleêremaaker, gelyk dien mildén geever ook, in het koper met een fchaar in de hand, aan de kroon *$ A  4 DE NEDERLANDSCHE STAD-en De andere kroonen zyn vereerd, één door de famielje Weggeman, één door de famielje van 'van Senten, en do vierde door die Van Foppen. In het choor vindt men ook nog, behalven de prachtige nieuwe, de oude en eenvoudige grafplaats der Graaven van Nasfau; de nieuwe is gemaakt onder toezicht van den kunst kundigen wappeuom, vermaard Architect, en (leenhouwer In 's Haage: zy draagt het volgende opfchrift. Gulielaub Mauritius Nossoria Comes Ouwerker';a? etWoudenburg* Dynastes Reipublicas Bulgarum Polemarchus Pre-; vincis Flandricte prases casteliorum quas Adscaldim pofita funt Atque urbis et arcis flusanaj-prafechis equitum alas Chiliarcha Comitiorum Nobilitatus Batavics. Part leeps Cibi ac fenti fuse — Hoe Monumentum vivus Fieri jusfit QuodAuum fato functus A. D. VUL Cal Jun A.croroccLm. Reliquisfet imperfectum. HenricusNasfoviaet Granthamenfis comes vice comes Bostomenfis Magn» Britannicte Nobiüs feirator Frater Eius Lucens Mcerensque Abosolvi' Curavit. Beha'veft met deeze Graftombe, Was vóór anze gezegende revolutie, dit chcor nog vercierd met zeer fchoone wapenborden, der fzmielje van Nas/au, waaronder dat van den Veldmaarfchalk der vereenigde Nederlanden , in drn jaare 1708. in het leger te Rcufelaar overleJen, hy was Heer van Ouderkerk. In den kerktoren is een goed uurwerk, ook hangt er een klok, om welken gefchreven ftaat.  BQRP-BESCHRYVER. (êuJerkcrk am den Tsfel.) i Maria is myn name , Myn gheloit is voor God bequame, Den levenden roep ie, De doden overlud ic WILHELMUS DE wou, Melerit, dnni Domino MCCCCCCI. REGEER ING» Teder polder beeft voor zo veel de molens, fluizen en kaden aanbelangt, eene byzondere rcgeering, te weeten in de polder de hooge en laage Nesfe, een Pref.den twee Municipalen en twee Waardslieden, de laatstgemelden verandaren alle jaaren. In de Polder Crtmme Ceerenalleenlyk twee Waardsheden, van weiken ieder jaar een afgaat. in de polder de Zyden, mede fiechts twee Waarashede , die als vooren veranderen. VOORRECHTEN. Het Rechthuis heeft het voorrecht, dat, in hetzelve; ten eeuwigen dage, reent en juftltie zal moeten worden geadmimftreerd' • ro- beeft deeze Ambachtsheer iykheid het voorrecht der vrvbeid van geene tollen, tribuiten noch fchattlngen te betaaien^ (echter onder eenige bepaalingen,) biykens de handvest van Graave Florus, op den 15 Jmy, 10j6, aan deeze plaats gegeven. . Het recht der waag, dan het we k na hevtge procedures, tusfchen de pachters der waag van Schoten, en die van dee. ze Ambachtsheerelykheid in den jaare 1001, verniet.gd te A 3  * BE NEDÈRLANDSCÜE STAD-bi? BYZONDER HEDEN. Een weinïg bewesten het dorp vindt men een ftuk dyk, genaamd het Heilige fcheor, in welks binnenfte een zwaaien fteenen muur ftaat, die men voorgeeft een overblyffel te zyn eener Kapel, toegewyd aan st. vincent, althans men vierde voor honderd jaaren, hier nog de inwying deezer Kapel, op St. Vincentsdag, naamlyk den 22 January, even gelyk nu nog de zogenaamde Kermis., op St. Michielsdag, of op' den laatften zondag in September: oudtyds hebben onder dit Ambacht eenige Kloosters gcftaan, waarvan, „ voor zo verre ik weet," zegt onze begunftiger, nog maar één overig is, welke thans gedeelte, lyk in een boerdery is veranderd. GESCHIEDENISSEN. In den jaare 1585, werd hier, even als op andere dorpen , ter tekening ge[egd een papier van den volgenden inhoud : „ Alzo eenen yg.art 1795. is alhier met groote ftatie het plinten van den Vryheidsboom gefcbied: de boom werd door B.itaaffche maagden in 't wit gekleed over het dorp gedragen , en vervoigends geplant, terwyl een kind e-ea duif uit een kootjen liet vliegen, ten blyke der herkr^gjDe vryheid.  VOLLEDIGE BESCHRYV!N<& OP, of A A 1% BEST XSSEE» jf^eeds hadden wy dé voorgaande ons mëdegédeelde korte fchets der befchryving van deeze Heerelykheid , onder onze ftukswyze afleveringen den leezer medegedeeld, niet verwachtende iet nader desaangaande te zullen ontvangen, toen de volgende volledige befchryving by ons inkwam j waarvoor wydengeëerden zender van gantfcher harte dank» zeggen. Het zoude onverfchoonelyk weezen onzen Leezer van d6 gezegde volledige befchryving verdoken te houden , wy aouden daardoor de volkomenheid van ons werk benadeacn; ook zyn zulke aanhangfels of verb«eriKgen , als &«A  2 DE NEDERLAND SC HE STAD- en volgen van nader onderzoek, of uitgebreideren kring van correspondenten , niet ftrydig met den aart van zulk eer» werk, waarvan andere gelykfóortigen , die werkeiyk voorhanden zyn, ten voorbeelds en getuigen verftrekken j ook hebben de fchryvers of zamenftellers van die hoogstnuttiga werken, 't zich niet gcfchaamJ, dizelven met zulke aanbaógfe, len te verbeteren; 't ware zelfs te wenfchen dat ook fchryvers in andere takken van weeten fchappen, dat ff oor volgden , en in aanhangfels op hunne werken verbeterden, het geen zy by nadere overdenkingen of ondervindingen begrepen verkeerd gefield te hebben, indedaad, menig boek zoude alsdan niet weinig in waarde %gen; dan, helaas! meest* al blyft men liever de dwaaling voei?n, dan dat men bekent gedwaald te hebben ; zeker een voornaame oorzaak van de geringe vorderingen welken door veelen gemaakt worden: zyne gebrekkige werken niet te willen verbeteren * is ingewikkeld te vorderen geen mensch , dat is niet aar» menschlyke zwakheden onderhevig- te weezen, daar wy tos allen weeten dat ook onze beste werken altoos nog gebrekkig zyn; Tog Is de menscb van znfken 'aart, Dac alles wat hy hier vergaêrt, Van Kunst of Weetenfchap , een mengtVl is van deeieni En fchooq dat mengfel vas.k als esn geheel kaa ftreelen a Bat's meer niet dan *t bewys dat ons kortzichtig zyn, Ons ligc yergaapen aaneen* fchyn. Zie hier dan de bovengemelde volledige befchryving van de Heerelykheid Krimpen aan dm Tsfel, nader by ons ontvangen. Wat eerstlyk L 1 6 G I N G, Betreft, deeze is in d?n Krimper Waard, en paalt t^n  DORP-BESCERYVER. (Krimpen aan den Tsfel} % noorden aan den rivier den Tsfel , tegen over het flot van Kapellen , ten noordoosten aan Ouderkerk, ten zuidoosten aan Storrnpolder, en ten zuidwesten aan Krimpen op den Lek. naamsoorsprongj Deeze is geheel onbekend* aueehlyk tóoeten wy hieffey aanmerken, dat de Heerelykheid genoemd wordt KHm* penaan, of op den Tijd >oiii dezelve te onderden van pen op den Lek, Nopens ons artykel , stichting en grootte, «ebben wy, wat het eerfte gedeelte deszei var, de ftiéli- naamlyk,betreft,het volgde oruingent " Om veele redenen, wordt gedacht dat Knmpen op den al vroeg bevolkt zal zyn geweest ; het komt reeds * ond tfcheiden van Krimp* aan den Lek voord m een " hand st aan die van Lekkerkerk gegeven in den ja re " ! 3 betreffende het loozen van water, en utt welke hlndv'est derhaiven blykt, dat het reeds eenen hoogen " üUdeI 0mr hTdetSter, of Stichters vah dit Krimpen Wie ntusfehen de stichter, " ^ 5, 0f zyn geweest, wordt geheel ".et geweeten, echter t' Vmen te mOgeii vastftellen dat de (lichter in het hülS " r^oufvan de Heerelykheid fcftffi *» ^ A 2  #• DE NEDERLANDSCHE STAD- en vinden wy in een oud manufcript bepaald even als men dezelve op de verpondifigslyst van den jaare 1732 aangetekend Vindt, naamlyk op een getal van 605 morgen 375 roeden, waarvan volgends het genoemde manufcript jaarlyks betaald wordt, eene foinma van 1394 ponden 6 fchelliegen, en % deniers. Van der eyk geeft niet meer op den 507 morgen, jco roeden; en ons wordt bericht dat de grootte tegenwoordig dus is: 599 morgen voor den Polder in 't geheel,- Waaraan zyn 372 morgen Langeland. 227 — Kort land. Dus zamen 599 morgen , als boven. Waarvan volgends den Tegenweordigen Staat van Holland 5C0 morgen ,inde gemeene lasten van de Krimpener Waard» betaald worden; in den jaare J632, waren in geheel de Heerelykheid niet meer dan 50 huizen, en in den jaare 1732 bedroeg dat getal 92; tegenwoordig vindt men 'er maar 00. benevens 4 florifante Steenbakkeryen , welke huizsn door 538 zielen bewoond worden, vo!gends aauwyzing van do opgaave der volkstelling ia 1795. In de voorgaande eeuw ftond aan de westzyde van di* Ambacht.een Korenmolen; en een Kalkoven, d^n beiden zyn reeds voor veele jaaren afgebroken, Het W A P E N. Is gelyk wy in ouze voorgaande, korte fchets gezegd hebben. KERKLYKE GEBOUWEN. Komen hier niet te pasfe, alzo; gelyk wy in onze gemelde korte fchets zeiden, deeze Heerelykheid kerkelyk onder Ouderkerk aan /ien T.-fd behoortj de jeugd word mede aldaar ter fchook iMifcld.  DORP-BESCHRYVER. (Krimpen aan rlen Tsfel) $ WERELDLYKE GEBOUWEN. Zyn hier mede geene andere dan her Rechthuis» Omtrent ons artykel. KERKLYKE REGEERING» Kunnen wy, deeze Heerelykheid betreffende, aantekenen , dat om het andere jaar, by de Gemeente van Ouderkerk aan ien Tfel één Ouderling, en één Diacon wordt verkozen. Wegens ds WERELDLYKE REGEERING, Bericht men ons nader het volgende: Voorheen beftond de redering uit een' Schout , zeven Heemraaden, en één Secretaris; dan, federt de regeermgs. verandering in den 1795, ^eft men hier geen'Scnout; allecnlyk een' Prefident, zynde thans de Burger heter va* vliet , benevens nog drie Municipaliteitsleden , en één Secretaris, welke post thans bekleed wordt door den Bur eer corkelis herfst. Voor de beftuuring der beiden polders, heeft men by ie' deren polder twee beftuurders, bekend onder den naam van Waardsmannen. r -, 0pZicht over het onderhouden van de^.erk te Oukr ik vm *H Tsfel. te houden, wordt jaarlyks uit deeze Heerelykheid één Kerkmeefter verkozen. De Heerelykheid Krimpen op den Tsfel, moet menden tormpolder, een derde deel draagen, in alle lasten, zo van den Predikant, als Scboolmecfter, enz. A 3  6 DE NEDERLANDSCHË STAD iN De VOORRECHTEN. Waren vóór ofize gezegende revolutie» voor den Ambachtsheer, dat hy had de aanftelling van den Schout, de verkiezing der 7 Heemraaden, uit een nominatie van upef-, foonen, door Heemraaden en Ingelanden gemaakt, als me-' de de aanftelling van een' Secretaris; De Ingelanden hadden voords, ieder voor hunne polder de verkiezing van W.ardsmannen - andere voorrechten ko men wegens deeze Heerelykheid niet voor. Betreffende de BEZIGHEDEN. Deezen zyn hier vry kloejende: zy beftaan voornaamlyk In de Steenbakkeryen, in Bberderyen, enz. terwyl erin de winter veele handen genoegzaam werk vinden, zo in hc* bearbeiden van 't riet, als anderzins. Overgaande tot ons artykel GESCHIEDENISSEN, Zullen wy, daar de plaats *t ons hier veroorlooft, eeri kleinen uitflap doen, naamlyk over de Wielen of Waaien, wel* ken men hier en elders, langs den Tsfeldyk aantreft: desaangaande hebben wy dan 1 et volgende ontvangen „ onder dit „ Ambacht, (Krimpen op den Tsfel,) heeft men vier zodani„ ge waaien , welke benevens veertien anderen die men „ van hier tot Oudewater aantreft, niet anders haar oor„ fprong hebbende, dan van overftroomingen van vrot e „ eeuwen, en wel voor den jaare 1285 gebeurd, naamlyk , „ door dien de gemaakte fcheiding van cobsulo, tusfeheri „ den Tsfel ende Lek gemaakt, door claudius civilis we. „ derom vernietigd was, en des de Ysfel op nieuw een af3, loopende rivier werd; zo begrypt men dat toen by hoog  ©ORP-BESCHRYvER. (Krimpen aan den Tsfel) ? , gety deeze Landen welken zeer laag zyn, moesten onder. '„ watcrloopen; van daar is het, dat men reeds in den Hand. , vest van Ouderkerk, van den jaare 1096. van de dyken „ als daar lang aanwee dg geweest hebbende, gefproken vind:. „ dan deeze dyken hebben niet altoos b.eftand geweest ,te„ gen de woede van het water, maar het zy door ysdavn. "s men, het zyltormen moeten bezwyken; het water nu, „ door deezen bezweken. Dyk over de Landeryen ge, ftroomd, heeft natuurelyk door deszelfs drift ter plaatze - van den doorbraak de aarde weggefpoeld, en gaten ge „ maakt, welken gaten thans onder den naam van Waaien , zyn overgebleven , zynde fommigen zeer diep; onder an' deren heeft die aan Krimpen aan den Tsfel, tegen over „ Stormpolder gelegen is, nog eene diepte van omtrent 40 „ voeten, dan gelukkig voor de Bewooners deezer Landen» „ dat men in den jaare laüs een dam boven Tsfelflein ge„ legd heeft, blvkens het navolgende: „„ Wy johan , by de Gratie Gods Bisfchop t" Uitrecht K ,„' 'doen condt ende weeten, maken conJig. allen den gee',„ nen die onze Brieven zulten zien of hooren leezen, hoe ',"', dat wy openlyk protefixeren dat om profytelykheid en ','„, beeternisfe van onze Landen, ende des Bisdoms, ende ,'„' van de Graaflykheid van Holland, daar toe gebracht ende by Rade van Prelaten , ende onze getrouwe Die. "„', naaren, ende by confenten van den Welgebooren Man *"„[ Heere Floris Graave van Holland, hebben wy oorlof gegeeven de voorsz. luyden om te maaken een Dyk over ',',, die Tsfel, om te floppen , die loop van den Ysfel, in ',",', onze Landen , in al zulke plaatzen die men noemt ftqp„„ penes fe by 't Geyn, enz. "" „ Door deeze Dam nu word het water, van boven koo. „'mende belet om door den Ysfel heen te loopen, en dus s, den oorfprong der overtlroomingen van de zyden des Ys* 0 fels weggenomen."  8 DE NED. STAD. Ëg DORP-BES. (Krimpento denTsfel} „ Men moet hier om de Waaien houden reeds vóórdien „ tyd ontdaan te zyn, dewyl den Ysfel zoo ras derztlver „ loop by Ysfelfteyn geftuyt was haar water alleen uit de „ Maas ontrangenkan, 't welk zelfs by heevige ftorinwinden ,, niet inftaat is dykbreuken, ten minflen van eenig belan-,te veroorzaaken." De omfmyting van zaaken in den jaare 17S7, is hier even als te Ouderhrk aan den Tsfel, met veele baldadigheden vergezeld gegaan. In 1795, had men aan het Pasveer alhier zeer veel door jogt, zo van Hoilandfche als F^fche Militairen, en niet minder van vlugtelingen - vervolgend* is alhier op den 20 Maart deszelfden jaars, de Vryheidsboom geplant, hetgeen Ongemeen plechtig gefehied is; ook werd er gelyktydig de Regeering veranderd. RE1SGELE GENHEDEN. Zyn hier niet, behalven dat er driemaal ter week naamlyk Lmgsdag, Donderdag en Santo-dag, van Kapellen een marktfehuit op Rotterdam vaart, met welke men, ook met go.deren.van Krimpen aan den Tsfel naar Rotterdam en terug kan medekomen. fe HERBERGEN. tiT' ïmtmtr iS £r miar iéh> mlyk dic waarin vajrheen het Rechthuis gebonden is.  D E AMBACHTSHEERELYKHEID1 Schoon deeze Heerelykheid een der kleinfte zy van geheel de Krimpcr waard, kan men er evenwel van zeggen, dat zy met betrekking tot haaren bloei en welvaart, vwnoam mag genoemd worden. De LIGGING Van Stormpolder betreffende , zegt ons van der Eyk, in zyne befchryving van Zuiiholland, Bladz. , dat het helend is ten oosten en ten zuiden aan Krimpen op den Tsfel, ten westen aan de Rivier de Merwtde, en ten noorden aan de Rivier den Tsjel; beter bericht desaangaande vinden wy in den legenwoordigen Sta'at van Holland, Deel 7 , Bladz 465, daar de ligging aldus wordt bepaald; naamlyk, „ dat da „ Heerelykheid Stormpolder ligt , ten zuidwesten aan den „ Krimpener waard , langs Krimpen op Aen Tsfel, waarvan h^t door een water, de Slikfloot genaamd, wordt afge„ fcheiden; ten westen wordt het bepaald door den Tsfel, s, en ten zuidwesten door de Merwe, of de Nieuwe Maas A  S DE NEDERLANDSCHE STAD- EK „ in het gezicht van Tsfelmende" aan het eigenlyke einde van deeze Polder, begint van deeze zyde af de rivier dén Tsfel, waarnaar de dorpen aan dien rivier gelegen tunnen naam draagen. ' De Slïjl ot, 70 even genoemd, is geen water van eeniaanbelang , hebbende by ordinair water , geene grootere ffiepte, dan dat men met paard en rytuig daar door heen lydt , gelyk wy meer dan éénmaal aan de fteenpla'ats aldaar gezien hebben. De ligging is voords geheel en al voor de fcheepvaart s-eer gemaklyk, als overal, gelyk wy zo even «gen , aan bet water gelegen zynde. Van de wegen en paden , valt zeer weinig te zeggen vermits dezelven van geen aanbelang zvn — alleenlyk kunnen wy hier nog byvoegen dat de Stormpolder zeer vél bedylh is; doch niet t»eftem% voor byzonder hoo-e vloede»,- . De Heerelykheid ligt voords omtrent één en een half unt gaands van Ro terdam, moetende zy die te Stormpolder willen komen, aan den Tsfel, ain de nieuwe Herberg, alwaar een pontveer is, (zie onze belchryving van Capdh aan den Tfl} worden overgezet; en over zynde, aan de fleenplaars daadlyk weder, met een daartoe gereed liegend fchuitje.j e< er de SUkflm worden gebragt. De OUDHEID. Van deeze Polder fchynt in veele onhandigheden niet inmd.-r dan het flot Ysfelmoide te weezen : onze ge eerde be." richter, aldaar bekend, en zyne nabéftaanden aldaar woonènde, zeggen: „ Het fchynt in onderfcheidene opzichten, • - .t voor veele eeuwen dit tegenwoordige eilandjen waarV  DOB.P-BESCHE.YVER. (Stormpolder.1) 3 r, fcbynelyk aan de Krimpenerwaard is vastgehecht geweest; - doch dat het door watervloeden en overftroemingen daar„ van is afgefcheiden geworden : wy achten het voor „ meer dan waarfchynelyk , dat men de op dit eilandjen voorhanden zynde overblyffelen van een kasteel moet „ houden voor die van het Kasteel Ysfelmond, door Bis„ fchop willem Anno 1076 begonnen te ftichten, en welk „ kasteel daarna eene merkwaardige belegering heeft onder „ gaan; hiervan nader. Uit van leeuwen , Batavia Ilbtstrata , Bladz. 1224, blykt ook dat het beleg waarvan hier gefproken wordt reeds in den jaare 1O76 heeft plaats gehad; gelyk wy zulks mede kunnen nagaan , Uit scrivelius , Chronyk der Hollandjche Graaven, bladz. 118, en om het gevoelen van onze geëerds* berichters boven bedoeld meerder kracht van waarfcbynelykheid bytezetten, wyzen wy onze Leezers naar onze befchryving van Tifelmondé, Bladz. 4. alwaar wy dus gezegd hebben : „ Het kasteel waaraan Isfelmon le zyne geboorte verfchuldigd is, was reeds vóór den tyd van Graave diede„ rik den weden aanwezig — 't was een waterflot, op „ eenen hoek lands gelegen, daar 't water omheen liep; „ ten tyde van den eerfien aanvang der ftad Delft was het, „ reeds bekend." Nu meenen wy dat onze begunftigers niet zo zeer op het oog zullen hebben, het beginnen, bouwen, of ftichten des Kasteels, maar wei het jaar der belegeringe zelf? want het was wel door Bisfchop willem begonnen, maar het is door zynen opvolger Bisfchop coenradus , ten wiens tyde d/e belegering moet voorgevallen weezen, voltrokken ; zo dat hier niets meer dan een abuis in het jaartal plaats heeft. ■ Laaten wy voords Veldenaar's Chronyk der Utrechtfche lisfchoppen, gedrukt te Utrecht, in den jaare 1480, eens  4 P.E NEDERLANDSCHE STAD- en hooren; die fchryver zegt aldaar op Bladz. 576: „ wil„ helmus vat* Gelee, was den een-en-twimiglten Bisfckob „ van Utrecht, 22 jaaren: hy was een grootmoedig man, ,; en een ftoutmoedig vechter — deeze Bisfchop hsd veele „ Oorlogen, met Hertog godi.vaart van Lotharingen, met „ den hult, tegen den jongen Jonker diek van Holland, en „ tegen Graave ïobsert van Vlaanderen; Jonkheer diede„ riks ftiefvader, van Holland, en de Bisfchop willem „ timmerde een Kafteel tot Tsjelmonde, in den jaare onzes „ Heeren 107^, op den vyfden Calender van Mei, ftarf „ Bisfchop williams, en Werd met groote waardigheid be„ graven te Utrecht in den Dom" —- Bladz. 257, leezen wy: „ Bisfchop coenkadus voltimmerde het Kafteel te Ts« „ felmonde met Kerkeren en fterke VVykhuizen, en bezette» „ de het met zyne mannen" — Volgends het Batavia iacra 2de Deel Bladz. 3 , zou blyken dat Wilhelmus de B'sfchop dit Kasteel niet zou hebben beginnen te timmeren, maar te verflerken: men lees, daarna dat Hje fchryver het ongenoegen tusfchen den Bisfchop den jongen Graaf, en anderen gerezen, heeft aangetoond, ,, dat toen door den Bisfchop „ het Kasteel van Tsjelmonde, tegen den Graaf en tegen den „ Vlamingwcri gebouwd; of men moest liever willen zeggen, „ dat het verfterkt is geweest, om dat 11 skooy en janus „ douza , getaigen, da; het té vooren reeds gebouwd was, „ en dat de Bisfchop adelb^ldus, toen hy in de handen' ,, der Hollanderen v as gevallen aldaar gevangen heeft geze,, ten." Het zal genoeg zyn dit een en ander wat nader te heblen aangetekend; indien wy nu fiechts zien wat onze berichters wegens Tsjelmonde hebben gezegd: naamlyk dat ait flot gelouwd was op een' grond, waar rondfom het water jlroomde, dan behoeven wy niet te twyfelen, dat wy als nut den vinger gewezen zyn, daarop dat bat oude Kasteel vaa Tst  D O R P. B E S C H R Y V E R. (Stonnpoldeu') 5 fsjdmondfi op deezen hoek gronds gcftaan heeft, en zeggen derhaiven o.-.ze geëerde begunttigers in deezen hart ij* dan1.; , voor 't licht dat zy ten deezen opzichte, aan de Historie vah ons Vaderland hef ft bygezet; daar wy by allen de door ons geraadpleegde Schryvers, nergens een, enkel woord van dit aloude gefticht gemeld vonden , maar'die als uit éénen monde getuigen, ciat geene oteiblyïfèlen van het zelve voorhanden zyn, en wy ooa by niemand melding vinden gemaakt , dat op dit hoekjen gronds voorheen een kasteel leftsan zoude hebben ; alle twyfel desaangiande wordt zekerlyk weggenomen, wanneer wy d.: ligging hiervan, en van dat Tsjelmonde 't welk tegenwoordig aanwezig is gadéflaan; zo dat men dan van deeze Heerelykheid,hoe g ring ze zy, mag zeggen dat zy eenen ouderdom van veele teu en draagt. Het volgende van eene andere hand ons toegekomen, jno.ten wy hier nog byvoegen , dus luidt het: De vermaarde Oudncid- en Letter-kenner Mr. gt.kakd van laan zegt in zyne Taal- en Oudheid-kundige aante' eningen, op den. Rym-C. icnyck van claas colyn , in dieder:k den vyfden, „ dat Bisfchop willem h.id gebouwd, een vaste bur, t te „ Tsfelmonde; verfta niet op dezelfde plaats waar nu het flot , „■ of't Heeren-huis van Tsjdr.urJ: ftaat, maar op den noord„ hoek der Krimpenerwaard; alwaar zig de Tsjcl in de Mer,, we, welke thans de Maas genaamd wordt, als nog ont,, last: deLzehoek, ais door eene watering," (waarfchynelyk de S.ikfl :ct,) „ van het vaste land gefcheiden, was des te ongenaakbaarder , en die watering werd tot dat „ einde in dien. tyd, aldaar, by aldien zy er te vooren niet ,, geweest ware, waarfchyneiyk ook gegraven; hoe 't zy, „ deeze afgefneden hoek of polder, is om de zedtrt aldaar „ voorgevallene ftormen, tot den huldigen dag toe als nog ,, onder den naam van Stormpolder in dien oord bekend, 3, ai waar coeeeaad , in dien tyd op was, ttr oorzaake y B  6 DE NEDERLANDSCHE STAD- en ,, dien begonnen burg, mits de onverv achte dood van zy„ nen voorgaDger willem , nog geenzins volbouwd was"— dit zyn de woorden van dien vermaarden van loon ; men leest dezelven in de folio Rym-Clirmyk van claas colyn , Bladz. 403. Belangende den NAAMSO ORSPItONG: De Stormpoldtr komt voor onder de ber.aaming van een eilandjen, om reden dat het zo als wy uit de ligging hebben gezien, rondsom, aan de tene zj de meer, aan de andere minder, van het vaste land is afscheiden: onze begunftiger in deezen zegt; „ De tegenwoordige naam van dit Ei,, landj'en is Stormpolder; men mtent het heeft zynen oor„ fprong bekomen, van het geweldig normen, dat byhet „ beleg van het testeel van Tsjelmonde gefchiedde" dit gevoelen behoeven wy geenzins in twyfel te trekken, wanneer wy raadpleegen m. van der houwe , HandvestChronyk 6de Boek, Bladz. 225, alwaar die geleerde fchryver ons aantoont cat verfcheide zo in deezen oord als elders gelegene goederen, cn plaatfcn, l aaien r.2am, aan flagen en ilormen veifckuldigd zyn: men leest in de Beknopte Historié van htt Vaderland, ijle titel, Bladz. 76, dat roiseut van Vlaanderen, een vloot verzamelde , met behulp van zyn' Schoonbroeder den Koning van E celand, eene vloot met welke hy de UtrechtfcheSchepen verdreef, en na een vrees'yk' ltormloopen van 16 dagen het fiot innam — Het heeft voorheen bekend geweest onder dtu naam van de Kralinger polder, waarvan de reden is dat het budtyds door de famielje van Kralingee bezeten is geweest, htt welk wy onder ons art. hegeebing zullen trachten te bewyzen. Er zyn er welken meenen dat de naam van Stormpolder eorfpronglyk zoude weezsn van de geweldige ftormwinden welke telkens van rondsom daarop aanvallen.  DÖRF-BESCHRYVER. (Stormpolder.) 7 De G R O O T T E, Van dit Ambacht wordt aldus opgegeven: in zeker oud manufcript leest men dat dezelve bedroeg een getal van 59 morgen 587 roeden; dat voor het zelve aan verponding werd betaald eene fomrna van 287 ponden, 4 fchellingen , 8 deniers: in den jaare 1632 waren aldaar ióhuizen , en in 173Z een getal van 18 huizen, met eene fteenplaats, op de verpondingslysten aangetekend : wy voegen hier thans by dat er mede een polder-watermolen is, en dat het getal der huizen federt niet is verminderd, terwyl gebleken 1s, bydejongtte volkstelling, in 179S, dat deeze polder bewoond wordt door IS7 zielen: op de quohieren der verpondingen ftaan aangetekend 56 morgen, 587 roeden, zynde 3 morgen minder dan ons opgegeven is," uit het bovengemelde manufcript, het geen met de opgegevene berichten in den Tegenwoordtgen Staat van Holland nagenoeg overéénkomt, daar de grootte wordt bepaald op 59 morgen 286 roeden Het WAPEN Van Stormpolder beftaat uit drie wasfende zwarte maanen, twee boven en één onder, op een zilveren fchild; zynde het wapen van de Heeren Tan de lf.cq, waarom ook meer dorpen en ambachten in deeze ftreek hetzelve voeren. KERKLYKE GEBOUWEN, Of Schooien zyn hier niet voorhanden — De bovengemelde Tegenwoordig Staat van Holland, Deel 7 Bladz. 465, zegt dat het in \ kerklyke gemeenfehap heeft met Ouierkerk aan den Tsfel, en dat het ten dien opzichte aan Krimpen op, den Tsfel, het welk een derde deel in de kerk-lasten van Ouderkerk draagt, een tiende gedeelte daarvan terug geeft, het geen onze begunftiger in deezen zegt als nog plaat» te hebben. 1 %  8 DE NEDERLANDSCHE STAD- eh Zo weinig men des van kerdyke gebouwen denSteréptUèf betreffende kan zeggen, zo weinig meldt men ons iet van zyne WERELDLYKE GEBOUWEN, Al o er oo'- vr,n deezen geene andere voorkomen dan het Rechthuis hetwelk een Herberg is. RÈGÉERING. Deeze beftaat daarin dat de Hooge of Crimineele Jufh'tie, xrordt g( adaiiniftresrd door den Bailluw en Mannen van Zuidholland Met het Water, of Heem-recht is lut annex aan Dykgraaf rn' Heemraaden van de Krimbener-waard. Aangaand* de Ambachtsheerelykheid, desaancaande moeten wy, om aan Onze bovengemelde belofte te voldoen kt meerder aantekenen aldaar zeiden v.y naamlyk dat wy zoudtn trachten te be^yzen, dat dit roed aan het geflacht van Cralingen zou 'e hetb.n behoord, en vinden daaromtrent dat de Ambachte van West Tsjelmonde, waarvan dit Ambacht niet vsrrê gelegen is, heeft behoord aan ooter van Kralingen ; dit de?elve het naar zyncn naam Ogiers-ambacht heeft doen noemen; dat dezelfde zyhe dcc'iter uittrouwde aan diederik van de Lecque, Ridder, in den jaare 133., zo dat men hiéiuit duidtlyk ziet, dat het op dien tyd aan den gefkchte van de lecq is gekomen, en daar men nu weet dat het Ambacht federt aan het gefbcht' van lecq" heeft behoord, zo mag men vrylyk denktitphen\ lammert, Troost van 'Deventer 5 volkmaar, Priester té St, Bonifaas; weuemhalt en gysbert, Ridders, en anderen meer; door welk verlies het geheele Stichtfche leger zodanig uit elkander geraakte, dat de overgeblevenen, zig, zonder orde, op de fchepen begaven, waarby niet weinigen verdronken: hierdoor bekwamen de Hollanders en Vlamingen veel ruimte. en een doortogt door de Schepen der Utmhtjchen: de Bisfchop zyn zwaar verlies van zo veele dappere mannen ziende, deed de voormuuren en de poorten van 'tflor van Tsfe'fjionds Verfterken,en met bosfen en andere mltrumc-nten beleggen , ten einde eene zwaare belegering te kunnen afwachten; d.-.n «lt alles was vruchtloos, alzo de Holla .dm, met den &;:ad der  fi DE NEDERL. STAD- es DORP-BES. (Stcrmpelderd) Edelen, en Ridd.rs het kasteel ra een zestiendaagfche beftormirig, ter ne.ier wierpen, en Bisfchop cgenüaad . door de Hollanders cn Vlaamiu^ers gev angen werd; dan, de jonge Graaf dieperich, ontfl ieg r.iet alleen den Bisfchóp, maar ook alle andere Stichtjche gtvan* ricn, en zond dezelven naar Utrecht, zond.r eenig los- of fantzoén-géld te begeeren,en dus kvia n-hy aan zyne wettige bezitting van het Graaffcbap Holland, Zeda ii eri Vriesland, zynde'by de belegering van 1 et kas etó aan de zyde der Hollanders, behalven meer andue manrjeii van moed . gebleven, Jonker evert vak dpn BiHEHppH met Veele'wapenkeckten; Jonker jan van arkï-L werd daadlyk gekwetst, aan wek e wo.de hy op den 7 January 1077, overleed — Zie daar üeezers! den Jongen d edekich , 'aan zyn Graaffchap ge- omen , en te gelyk den onder, a.g van htt oude flot Tsjelmonde, dat men, met alle reden op dit eil .;.d zoekinu.oet, geboren: de vermaarde ouoAAN, doet onzen diedcrich aldus voor..omen: Ce Trecfitfcbe Myterdrig, op 'c flot van Tifelmonde; Dat met zyn nederlaag Itort plotzelyk te gron.x , l''y optr.c das de poort, en eer. geruime baan, Oüi zegepralend eens myn vaders lof te oritfaên, Veel .lagen citgettaan , leert harjen het verliezen , Verwinnen ftreelt den fmaak, des vyfden dir::s, o Prirfe» Uw wederfpanniglxid wierd eindïyk met veel bioed En ïilver, na 't beleg van Stavoren geboet. Verder is van de Historie deezes Ambachrs niets meer te ze;een : Jan alk-enlyk dat htt by z.vaare fiormtn eh hooge watervloeden .vevl geleden heeft^ en nog lydt — Eigenlyke itEiSGELEGENHE DEN, Z n hier niet,'echter kan men iflt-t rytuig, tot aio de INétivfc Hetfierg, -tegen over dit eiladd', kOmen, ' wanneer, inen vau,Rotterdam en Gouda komt. — De - • " H E R B E R ' G. Van Siofmpoïdérl is hst Rechtmi&