01 1886 0113 UB AMSTERDAM



JU) O OM M.f JB^JKJKJEJK.
-yX.TBJETEIi.
menig lo3?p im. «ijmnm. o on^vo-ng T" ieAmftelduua "bij SE •mfl'e Stilll e eg.






DEN BURGER
JOOANN3S VAN JL0CKBOR5T,
REPRESENTEEREND LID VAN DE GI CONSTITUEERDE VERGADERING
'A N Hl
BATAAFSCHE VOLK,
MITSGADERS PREDICANT TOT GEERVLIET,
Werd bet VI Dec! van de al-jerneene STAD en DORP•BE.SCHRYVER, met alle Achting Opgedraagen
Door deszelfs Medeburger
Rs. B A K K E R.
GEACHTE MEDEBURGER!
Bet was met uwe VoorKennis dat wy met de Uitgaavs - van dit ons VI Deel een aanvang maakten, en niet« tegenftaande wy met zeer veel moute uwe toeftemming verkreege, om het zelve aan U te moogen Opdraagen, zo gefchietle zujks dan doch eindetykmede met uwe Voorkennisfe, en daar wy hier met zekeren Schryver toepasfelyk raeenen te kunnen zeggen : dat groote zaaken , ook groote Berchermtrs vereifchen;" zo durven wy ons dan ook betreffende dit ons Werk, ons gerust op uwe Befeheiming vertrouwen, te meer daar het voor een Schryver een byna A



jr o P D R A G T.
or.moogelyke Taak zoude zyn om in het B.fcnryven van 70 veel Steeden , Dorpen en Ambachten alles naaukeürig aftemeeten, niet hier of daar, indien hy alies volgens zyneigèn oordeel wilde ter neder (tellen, eene mistastin.^ te konneh do~n, waar door hy zich wel dra het ongenoegen van d< n een of den ander op den hals zoude baalénï geen wonder dan, dat het ons dus niet alleen tot een byzonder genoegen manr zelfs tot eene vétzekering verftrekt. Het hoofd v?n dit ons.Werk te doen pronken met de naam van een M m, wiens kunde niet alleen in het Vak voor welke hy was opgelegd , maar ook in de Staatkundige Gefchiedenisfe van ons geliefJ. Vaderland'over het algemeen, en voor al in dat gedeelte het welke dat ons VI Deel bevat, zo algemeen bekenc! is en uitmunt, en die zints ruim drie Jaaren opentlyk Wyken heeft gegeeven, dat het Eigenbelang by hem voor -het algemeene welzvn moet werden ter zy-de gefteld.
Ontfangt dan G.achte Medeburger! dit ons VI Deel, Befcherm h:t tegens alle aanvallen welke zoude het kunnen ondervinden , ter,vyl wy hartelyk wenfehen dat gy fteeds voort -moogt gaan met uwe nutte poogingen tot Heil van Bato's Volk aan te wenden; verlicht ons verder door uwe kunde en Ra-id, leef tot welzyn'en genoég'en van U Huisgezin, en geniet voor U zelfs de beste zegen , en de kalmte van e;n getust gewesten, op dat er ten allen tyde van u gezegt mag mag werden.
Mameer het nagfflagb den naam van Lock' orst noemd. Dan werd met Dauklaaneld, zyn Burger Trouw geroemd,
Rs. B A K K E R.
Aan het Tolhek onder RyxwyS by den Haag, den I Jpril 1798, A° 4-









INLEIDING,
TOT DE BESCHRYVING VAN DEN h A N B JE VAN
V O O 11 l.E,
E N
PUTTEN.
30Tet .Boekdeel het welke wy thans onze Leezeren aanbieden, bevat in zich d. Bcfchryving van dat gede«ite van ons Vaderland hst welk algemeen onder den naan van den Lande van Voome en Putten bekend is, en d;.t om deszelfs vsuchtbaare Gronden in het voortbrengen van Vhs, Hennip , Meekrap , Graanen en verdere Aardvruchten, als ouk om deszelfs welgeleegene fituatie ten opzichten van den Koophandel en Visfchery wel dtibbeld waardig is om be. fchreeven en opgemerkt, te worden; wy hebben daar om alles wat in ons vermogen was aangewend clles wat tot op. helderingen in deezen dienen kon, rtaauwkeurig op te fpop. ren, en wy veilig zeggen mogen dat men in den t. gen • oordigen Staat van Holland, of by andere'Scbryvers desaangaande die ophelderingen te vergeefs zoude zoeken, wy Rebben zo veel mcgelyü ook getracht aüe Partyfchappen in



ïv INLEIDING.
dït ons Werk te vermeiden, en vooral geene bele igingen onze Pen te laaten ontflippen , waar o;n wy van oordeel zyn hier te moeten aanmerken, dat by de Befcbryving v an den Brtelli, inzonderheid op Pag. 17 en 18 eenige uitdrukkii gen zyn ter neder gefield, welke aan zominige orzer Lezeren aanftctoteljrk zyn voo'rgekoomen, dan daar de gebee'fè bewerking van deezen ons voorgenoomeh Taak niet geheel door ons alleen kon werden verricht, kan het ligt mo« gelyk zyn., dat den Overziener'of Corrcétor hier of daar wel een fterke Vadtrla: fche of Geestige trek uit de Pen is gevloeid, welke wy ter zyner Rekening en verantwoording overlasten; —. en hier meede gaan wy ter zaake over, en daar h t noodzaakelyk is dat ieder Stad- of Dorp in het byzonder werde befc!ion.vd , zullen wy hier voor f eene Befchouwing van den Lande van Voune en Putten ter nedefüellen , en een aanvai;g maaken met deszelfs
ï. ïggihgen,
Zynde 't Land van Vaarni,
In het Zuidelyke gedeelte van de Provincie Holland, erj vel tusfeben de .Provinciën van Hcllai.d&a Zeeland geleegen, om welke redenen hit zelve ook nog wel als onder het Zeeuws Grondgebied befchouwd werdende, 7,celand werd genaamd.
De belending van hc t zeke is ten Noorden aan D Ifiland, waar van l et door de Rivier de Mans gefcheiden werd, — ten Oosten , voor zo vene sis her quartier van Onstvcorn betreft, aan den Lande van Putten, — ten Zuiden aan Zednnd, en een gedeelte v an Staats Btaband, en ten Wes. ten aan de JSioouizte.
Men kan van het zelve met recht zeggen dat het een fcloone ftreek Lr.nc's is, welke in verfcheide Eilanden verdeeld is, ais: in Oustvoom, zjnde dit het gedeelte hetwelk



INLEIDING. ▼
aan de Oos'zyde van Flacquse werd gevonden; in Westveom h twek het Land van de Goeds-Rhe. de of Goe - Rhi in zich bevat, en in liddvoorn het welk den Lande van Over- Flacjtt/e uitmaakt, wy hebben achter ieder deezer gedeeltcns een. byzon ier. Aahangfcl gevoegd in het welke wy alle de byzonderheeden van ieder gedeelte naax.vkeurig hebben aan» getoond:
Het Land van Putten het welk binnen de Provincie van Holland is geleegen, (trekt zich ten Oosten geheel langs het Land-van Voorr.e met zyn Grondgebied, en ten Zuiden langs de Rivier de Luie en Ni uwe-Maas, van waar het zich verder, tot in den Lande van Óver- Fiacraée uitftrekt; men kanyaa, het zelve even als van den Lande van Veorne zeggen, dat. liet zich in verfcheide Afdeeli.-gen verdeeld, als in Fsfer,
birneu den Ring, Putten buiten den Ring, •
Pu-ten over-d-? Maas en Putten Over - Flacquée, wy hebben müi-de achttr ieder- deezer Afdeelingen een Byvoegzel ge. pkW in het welke wy de byzondere Ligging hebben v;rd,evlJ.
B' HAAMS-OORSPR;ONG.
Van den Lande van Voome\ werd. algemeen afgeleid uit dev*d."s Ligging welke vcor aan de Noor-dzee is, en dat wel juist ter plaatze alwaar men de eetóe Hoilandfche Haaven
0l ta-oit. D* N-iams-Oorfprcng van Puiten wiLmen
dat alkomftig zoude z,\ n vm de Puttin en Kuilen welke tot begraaf plaatzen dimde van de \ eiflaagene Lvken, inden Oorlog wrtfce ten tjde van Bggobtrt Koring der Frsnfchcn of -o andere willen ten tyde van den Kranfchen Koi ine, Clo*. tardus, met de Saxengen Is gevoerd; en waar van wy inde byzbridere Befcbryving van Putten bjeeder gehandeld, hebben.
A 3



vt INLEIDING.
Den
STICHTING
Zo wel van den Lande van Voorne als Tui'.en, l om* ons Voor al van een vroegen dTum te zyn , voor al wanneer wy die willen afleiden uit de hier bovengenoemde Oorlog tusfchen d ; Franfche Koningen en de Saxengers. — Ook blykt uit alles zeker dat den Lande van Voome en Putten al zeer Vroeg onder hunne byzondere Heêren en Vrouwen ftonden, alzo wy vinden aangetekend dat in dtn Jaare 1140 eene Pelgrim van Holland, broeder van Graave Floris de III, als eerfre Hter van Voome, voorkomt; en in den Jaare 1043 vinden wy reeds eene Geuit van Putten , Ridder , enz* genoemd.
Deszelfs
GROOTS
Is ons volgens de naauwkeurigfte opneeming aldus op. gegeven:
Oos,t voou.n, is groot 1147 Morgen, igo Roeden Rhynlandfche maat, en bevat in zich 1993 Hui. zen m 964.5) B.v. ooners. Zuid voorn, of het Land van Ov r- Flacquée, is groot, 6187 Morden, 191 Roeden Rbynrands en heeft 205 Huizen, en 4020 Bewooners. WestVOOIin, of het Land van Goede -Rhecêe, is groot -(544 Morgen, 301* Roeden, heeft 243 Huizen en 2218 Bewooners. Het geen over het geheele Land van Poorne een groote Uitmaakt, van 2c68o Morgen 72* Roeden, 2441 Huizen en 15890 Bev oor.ers uitmaakt, zjnde de groote en set ge. tal der Huizen-volgens de Veipondings-Lyst van den Jaare 173a en htt getal der Bcwconers volgers de Lyst dtrlaaste Volkstelling van den jaare 1795 cpgegeeven.



ï N L E I D I N G. vu
De groote van Putten werd ingevolge der Afdeelingen
gefield als volgt ,.voor
Putten, binnen den Ring, W Morgen 3»9I Roeden ; 373 Huizen en 176 j Bewooners, voor
Putte», buitm den Ring, Morgen *rSi Roden, 153 Huizen en 900 Bewooners, voor
Putteïi-1 over.de. Maas, of het genvene Land van Porta-
^ „aaiwRhoon, 3S^ Morgen 233Roeden, 437
Huizen en 3246 Bewooners; dan hier moeten v7 onze Lezeren doen opmerken dat de Dorpen Korendsk, PietshU.Charhis en Catendrecht, ;ceds door oss in het 1 Deel Befchreeve», 7vn, voor
f 0II-», O^r- Ffae^e, 5*66 Morgen goeden, 80* Fuüen en 4459 Bewooners. Het .een over het geheel genoomen voor den Lande van jJL' uitmaakt eene groote van i.*5 Morgen 15 » BoeJ Rhvr.lar.es, *.et een getal van I767; Hu.zen eri *f elwocnc» ; zynde de groote en het getal der Huizen Zms volgens de Verponding* • Lyst < an den Jaare 1732, tJt «tal der Bêwooners volgens- de laaste Volkstelling ' Lven- warneer men nu deeze groote gecombineerd lülhou.d .'dan Wy! t de groote van den Lande van Vo. no vmm met eikanderen zamen g^o.men te zyn; 33524 trLZn liA Koeden Rhynhnds, makende het getal der A708 en dat der Bewooners 262*2, buiten en beh^tde Gorzen en Aanwasfen van dewelke'wy geeneaan1 pn!n»en gevonden hebben.
De Hoofdllad van den Lande van Voome is den Brielle,,, ,. va„ den Lande van 'Putten is Geervliet. ^^'ar^y by ieder Byvoegzel de naamen der Steeden l , n Heerlykheeden of Gehuchten gevoegt hebben v.n^I"Ut „óedzaakelyk hier weder een Lyst derzelve ia te lasfen.
** 4.



vut INLEIDING.
Den Lande van Voarne en Pu'tcn werd door verfch.ide. Stroom* n en Rivieren befpoeld , als de Oude en Nituwe Maas, de Ked'jot, de Rivier van Fincquie of het, Hatiitg. Vliet, en andere meer, zo als by.de Bcfchryving van ieder gedeelte nader zal blyiten, ook werden in het Land van Voorns r.og t.veeZeegaaten gevonden, als 1 et Goere"fche Gat, en het Gat van de Maas — Men vind voodrs overal tot gemak der Zeelieden de noo üge Ba;ens, Vuurtoorens en Tonnen gefield volgens welke dezelve zo wel hunnen Cours by den nacht als by den da,; kunnen richten; zo als wy nader by de BeJ fchryving zuilen-trachten aan te wyzen.
Dj
W A A P E N S
Van den Lande van Voorr.e befiaan, over het algemeen uit een rood Schild op het welke een Gouden Burcht en op welke Burcht weder een Leeuw lrgt, en die van den Lande van Putten bellaan uit een Goud Schild op welke 3 z/.arte Si. Andrits Kruizen liaan.
Van de
KERKELYKE en WAERELBLYSE GEBOUWEN
Zullen wy ter zyner tyd en plaatze fpreeKen, ahoergeêne apparte Gebouwen binnen den Lande van Voome nog Putten werden gevonden.
Betreffende het Artikel der
EERKELYKE REGEERINGEN
Moeten wy hier alleen aanmerken , dat alle de Kerken welke in dee^en Lande gevenden worden onder de Clasfis van Foorne eo Puiten behooren , except die van Putten over de Maas welke onder de Clasfis van Sthkland behoor«ide zyn.



INLEIDING. bè
De
WAERELDLYltE REGEERING
Van den Lande van Voome is tegenwoordig zeer veel verfcbiilende van die welke in vroegere dagen B1*its heeft gehad • men leezen deswegens Jlkemaa:>es Befchryving Vao de' Stad lithlie in zyn I D-el Pag. 181 werwaards wy onze Lezeren ten deezen opzichte heen wyzen, als zynde or.s beftek te bepaald om hier over verder uit te w.yden. — Meri vind aangeteekend dat het zelve noch in den faire 1540" op den 26 September en 4 October van dat Jaar als een byzondenn Staat ter Dagvaard was befchreeven, en dat bet zelve door Philips, 2de Koning van Span/en, by zeker OÉlioy door hem in dén Jaare 1570 verleend, aldus iserkend «worden ; werdende in dit Qétroy gezegd , ,, dat de breedlle Gtërfdens de Scl oüten en Scheepenen van den I andevan " Voome met de Stad Brielle, de gemeene Staaten van " Voome 'verbeeldende v aare ; werdende by dat ÖÉrroy Ce " Staaten van Holland afzonderh/k genoegd." — Zowierd ook in den Jaare 158.1 by gelegendheid van de Oyer^fte van de Hooge Overigheid van den Lande, Willem den l, Prins van Ownge door de Staaten van Holland aangetoond dat de «-•ad BrHh en den Lande van Voorm rlrops een Vryehïeerlyi beid was.g weest., welke in het geheel n.et van de Graaflykbèid van Holland, afk.angi.nde was; op webe vqorwaarJe als dan ook door den Prins den Led aan den Lande op den 4de Oftober 15&I is gedaan ; dan zo als wy reeds hier boven gezegd i ebben, ors htflek laat ons niet toe hierover verder uit te weiden, aileenlyk moeten wy hier noch by voegen dat niet tegc-nftaande men op veifchillende wyze heeft getracht, den Lande van Voome aan de Provincie van Zeeland te 'biengen,, het zelve doch eindelyk aan de Provincie van Holland gekomen is.
Wat de tegenwoordige Regeringsfqrm of het Recbtsge. A 5



x INLEIDING.
bied betreft, dit werd in zo vérre bet de Crimineele Jurisdictie van Dorpen, HeerUkaeeden of Gehuchten , weke geen byzondcr Hoog of Crimineel Rechtsgebied hebben, betreft, door den Baiüuw en 10 Leenmannen van den Lande van Voome, gcaefifbeerd met een Secretaris, Boode en verdere daar toe benodigde Bedienaars, op het Raadhuisin den Brielle, uitgeoefend. — Westvo'orn is hier e;hter van uitgezonderd , als hebbende het zelve noch een byzondere Crtmineele Rechtbank , welke echter aan de bovengenoemde Rechtbank ondergefchi:t is.
Ten algemeene nutte en belang der Dyken heeft men in den Lande van Voome een Collegie van O; per-Dyk graaf en zes Hoog-HeemraaJen, welker werkzaamheeden wy in de byvoeg/.els op ieder gedeelte befchreeven hebben, voorts werden hier noch verfcheide andere Dyk - Collegien en Polder - Beftüuringen gevonden. — lp den Lande van Bieten werd even als in den Lande van Voome de Crimineele Rechtsck'fening door den Biilluw, bekend or.der den naam van Ruavt van Putten, met Leenmannen uitgeoefend, welke meede door derzei ver Secrëtari fen, Boode, en Bedienden geadfilteerd werden.
Voor den Jaare 1795 wierd den Runnn gemeenelyk uit de Ridderfchap »an Holhnd of uit de Vroedfenappen der Steeden , en de Leenmannen uit de g;ene welke eenige Leengoederen in den Ring bezaaten, en ga voonlyk meede Regterings P^rfoonen uit de Steede Urie'.li en andere Steeden waaren, genoomen, g. lyk zulks nog in den Jaare 1795 in den Perfoon van den Graave van Bentfcek, Heere van Rhovi, welke tedieriyd Ruaartvan Putten was gefebteden. In den Jaare 1795 v. ierd den Burger H. Htogendyktot Ruasrtaangefteld, clan deeze een Collegie van Leenmannen willendeforaaeereu konde men hier toé geen genoegzaam getal van Burgers welke Leengoederen bezaaten, vinden; zo dat- hy genoodzaakt was zich by de Provilïoneele Reprekntanten van het Volk



INLEIDING. xi
Vsn Holland te moeten ndresfeeren met venoek omgeaut>o. iSfeerd te werdén om uit .die Burgers, welkers Kunde, Deugd en Vaderlands liefde algemeen bekend was het Collegie van Leenmannen te moo^efi formecren, bet geen aan derizelven door de Reprefentauten wterd geaccordeerd. — Deeze Verga» dering van den Ruaan en de Leenmannen van' Patten, werd op den Hcove en Sloote van de Steede var Geervliet gehouden} tot in bovengemelde Jaar 1795 behoorde Ge rvliet, zj verre het Crimineele betreft, ónder den P.ua rpvan Putten, dan Sedert dien tyd is het daar van afgefcheiden; zo als wy te zyner plaats nader zullen trachten aan te wy'enDen Lande van Pp/ten heeft meede vjorderz.Jfsalgemeen Dyk-B ftuur, een Opper-Dykgraaf en Hoog Heemraaden, benevens nog veifeh. ide mindere Dyk en Polder- Cobfgien ^ zo als meede door ons nader aangetoond Zal werden.
Ten Opzkhte van de Scheepvaart werd hier ook de noodige voorziening gevonden , zynde hier altoos 38 buiten Lootzen ger ed, welke op 4 Scheepen of Booten verdeeld zyn, om de Scheeptn welke dieper dan 7 voet gaan, na binnen en buiten uit te 1 oo/tn Deeze Lootzen liaan onder hf t opz cht van het Collegie d< r Lilotagie op de- Maas. — Te Hellevoeijluis heeft men 1 sgefyks 24 binnen Lootzen f-n8 Noodhulpen , om de- binnen Vaartuigen do jr de Mcas &c. te Lootzen, dan deeze ft aan onder opzicht van de.n Lande van Voorre. —— Be verdere byzofiöcre Artikelen kunnen wy bier pasfetren, un einde plaats te winnen voor de \ olgende
GESCHIEDENISSEN
Voor' al die in den Jaare 1795 plaats hebben gehad, en die wy letterlyk zulién overneemen.
O.der alle de Distrclen van Holland, is er naauw'ykj. „ ee'n, waarin de voorige Confiitutte alaernecnzoo-, eele aan. it kleevers vor.d als in het District \an Voerue, ea Putten*



xti INLEIDING.
7.00 dat van 17 Plaatzen en eenige Gehugfen (den Leezer ,, letten dat onzen Opgeever de groote zoo uitgeftrekt fiut „ neemt als ons Deel inhoud) uit welke het beftaat, naur „ wel/ks 120 te vinden wTaren die den naam van PatrioC ,, verdiende te draagen, hier en daar was een <mke!d Vry. ,, beids Minnaar in het verbo-gen, behalven te Geervliet en
Oostvcom, alwaar de meeste Patriotten waaren, zo vond„ men er hjer 6 daar 3 daar 1 en op z.ommige Dorpe geen „ een, djt was de natuurelykeReeden, dat op dezelve Plaat-
zen de Regeering bleef even als onder het voorgaande „ Beduur.
,, Die van Oostvoorn en Geervliet, bcgreepe dat het voor ,, dit District ten hoogft nuttig zoude zyn , dat alle welden„ kende in bet zelve zich vereenigde, en de Banden van ,, Broederfchap nauwer toe trokke1, zy tefchreeyen totdat „ einde een Vergadering van alle weldenkende voor zoo „ veele bekent waren, te Geervliet op den 28 April 1795.
,, Deeze Vergadering beftond uit,45 Leelen die of voor ,, zich zelve, of als Gedeputeerde van hunne Refp.cdcve
Piaatzen aldaar verfcheenen , den Burger J. van Lockhorst. y, op-nde deeze Vergadering met de volgende Aanfpraak.
VRYHEID, GEL TK HEI D , BROEDERSC LIJP.
MEDEBURGERS!
„ Daar het wéldaadig Albefruur eencr Goddelyke Alre. ,, geering, die eene verbazende samenloop van omflandig,, heeden , zoo Goedertieren voor ons befchkae, Zyn wy
vry geworden, wy zyn herfteid, in die onvervreen.baare „ Rechten, welke ons als Meiifchen, <n Burgers zo toebef, hooren, dat zy Ja, onderdrui t, maar ons nimmer ont. ,, nomen kunnen worden, maar vat voordeel zou het zyn „ vry tc weven, wanneer wy de Rechten der VrjLeid niet



INLEIDING. «ii
-„ dadelyk op onze emrtandigdi Jd toepasten, en toonden „ dat dat wy ons niet doör eene bloote naam lieten verblin„ den, maar dat hy het weezen der Vryheid zedert kende, „ deszelfs voorrechten, waardeerden, deszelfs plichten be-
„ trachten. Medeburgers ! wy zyn gJyk , wy
,[ alle hebbe even veel aanfpraak op de Gulde Vryheid — ■„ wy alle motten dus in deszelfs Voorrechten deelen —«• ;, alle onderfchcidingen die de Heersclvucht der Menfchen
' immer uitdagt, zy des voor Eeuwig v.rbannen ! maar
deeze Gelykheid van Voorrechten, brengt de Gelykheid
„ van Plichten van zelve met zich, wy alle moeten in
■„ onze Kring htt onze toebrengen, om'waare Vryheid te „ bevorderen, geene gevaare, geene omflandigheede moe», ten ons af fel i rikken, integendeel hoe meerder debezwa,, Veb zyn ,'met zoo veel temeer Gelyke yver, Trouw , Een„ dracht, en Standvastigheid moeten wy werkzaam zyn , „ en nroit nalaaten den Standaert der Vryheid onder ons te Planten , tn daar ze Geplant is , onder ons te bevestigen — en dit alles Medeburgers! dit alles moet uitloopen, ter „ bevordering van Brotderfchap , wy moeten ons, en onze „ Medemenfche voortaan als Kinderen van het zelve Huis-
„ gezin befchouwenj en behandelen ■ wy die Vryheid,
,', en Gelykheid beminnen , moeten als Broeders zaarrien
„ woonen alle vuig eigen belang voor altoos verfo ij en,
„ en elkanders onderling welzyn ter bevordering van de ab ,, gemeer.e belangens des lieve Vaderlands op allerlei wyze
,' behartigen Medeburgers ! om deeze Broederfchap
, a.m te Kweeken, om de grond tot een onwankelbaare „ Broederliefden tot zulk een heilryk einde te leggen, zyn
„ wy thans by den andere Vergadert Geervliet, en
„ Oostvoorns weldenkende Burgers , hebben u gew igtige Voorftelbn te doen, dan zal dit in ordre gefchieden, deze Vergadering behoort behoorelyk Geconllitueerd te zyn "t het is nodig dat wy een Voorzitter uit ons verkie»



xiv INLEIDING.
>, ze, en dat iemand onzer de Pen voeren, o.n de hande-
„ lingen deezer Vergadering cpteteekenen ten einde
i, het altyd blyke wat wy geilaan hebben duit het myn
, ten goede Medeburgers! dat ik uliedcn den Burger Ru wt, ■ die ons deeze plaats ter houding deezer Vergadering, ons
, zoo Edelmoedig toeftond tot Voorzitter deezer Ver-
„ gadering vco fla — ik twyfFel geen oogenblik of gy a!le ,,'keurd dit goed.
„ De Vergadering sam deezen Voorflag, aan, en den „ Burger H'jgcndyk, aarvaarden het' PraefiJiutn.
,, Tot Secretaris werd verkoore den Burger van Lock* ,, htrst, tn den Voorzitter deed in naam van Geervliet, era „ Oustioorns Isurgerye de navolgende Propcficie.
VRTHEID, GELTKHEID, BROEDERSCHAP.
ME DEBWRGERS!
,, De Burgerye van GeervliH, en die van Oostvoe-m, web „ ke Vryheid, Gelykheid, en Broederfchap beminnen, h b„ ben in de verandering hunner Bertuurders, naar deGron,, de van de Rechten van den Mensch, en des Burgers, dair „ van de duidelykfte bewyzen gegecven , en badde gehoopt „ hun voorbeeld door ulteden in uwe Refpectieve Piaatze „ zoude gevolgt zyn — zy hebben dit met verlangen te ,,gemoet gezien, in hcope dat men eerlang eene Distriets ,, Vergadering zou ! usnen bele-gen , en daar in Gec m:::ie„ tecrde: s benoemen , cm ook ons in de Vergadering der „ Provicfieoneele Reprezentante van Holland te verteeen„ v oordigen, en daar de Algcmeene belangens des lieve „ Vaderbnds zoo wel als het heil van dit byzonder District
te bevorderen.
„ Dan daar tot nog toe deeze hcugelyhe gebeurtenis niet daar is — daar die van Gscrviüt en Qwtveör«, zeerwel



INLEI DING.
begrypen. welke dereede van dit venraaien is, namelyk het gering getal van weldenkende in ufieder byzondere Plaatzen, niet in (laat o:n zulk eene voor ons, en den
„ Vaderlande zoo hei'zame verandering daar te (tellen >
„ hebben wy gpzaamentlyk noJig geoordeeld, ulieden Vry. , beid minnende Burgers zaam te roepen, .om gezaament„ lyk over de belanger.s van dit ons District te raadp'eegen.
„ Het is verre van ons Medeburgers! dat wy ulieden zou^ den willen voorfchryven wat Gyiieden te doen of te laa.
„ ten hebt dan om deeze belegde Vergadering orden-
„ lyk, en ter bevordering van wezentlyk heil te doenftrekken', meene wy het nodig te zyn, ulieden, onze beden-
„ kingen voor te draagen en ingevalle dat Gyiieden
dezelve goedkcurd, willen wy gezaamentlyk medewerken om het wezentlyke der Vryheid tegen alle bezwaareaan, l, die uit de Plaatzelyke omftandigheeden voortvloajen, in
„ dit Eiland te Planten opdat onze naköomelingfchap,
., met genoege aan ons hunne Voorvaderen denken, en de „ vruchten tmaaken van die Boom der Vryheid, welkers „ Wortels wy met kommer en zorg, voor net veifterve „ hebben zoeken te bewaaren. „ Dan ter zaaken, Gyiieden zult bet met ons eens zyn Mede-
'„ burgers! dat het tyd, meer dan tyd word dat er ook
„ in de Vergadering van Hollands Volk, eene vertegen,° woordiging van dit District plaats heeft, wat doch/.oude „ bet ons baten, indien andere Distriétevoordfiele derVry-
heid Jmaakten en wy dan het zy om welkereede ook
, dezelve verzuimde? hoe veel is er niet byzonder in
'„ het doen van Requtfjetien voorgevallen , waar van veele „ bezwaarende omftandigheede , jndien ook wy in Hollands „ Vergadering verregenu oord'gd waren, mogelyk zeer verlicht zoude geweest zyn.
„ Maar hoe kunnen wy vertegenwoordigd worden, zco a) lang in elke Plaats de Regeering niet op gronde van de



svr INLEIDING
„ RecMsn van den Mensch en Burger verandert zyn ? -
„ indedaad zo .lang het Volk hunne byzondere B.ftuurders „ niet kiest, kan het ook geen ReprefeBtante ter bevorde-
„ ring van de algemeene belangens hebben en alle de
,, onheile welke hier uit moeten voortvloeijen , die zich tot ,, de naköomelingfchap zelfs uittrekken zoude, en ter on„ zer verantwoording (laan, zonder dat wy ons zoudekun.
„ nen verantwoorden Gyiieden gevoelt dit alle! Gy.
„ lieden wenscht, ach! dat die verandering zo nodig als „ heilzaam1, reeds daar was! maar hoe zu'Ien wy zoo klein
„ in getal op o ze byzondere p'aatze 't daar (lellen? -
„ ook wy Medeburgers ! die de Jammerlyke toeftand, der » denkwyze onder de In rooners van dit District maar al te
„ veel kennen, ook wy gevoelen dit bezwaar en om
„ dit waar bet mogelyk weg te neemen r- zyn wy thans „ by den andere vergadert.
,, Wy dragen ulieden ten dien einde voor — of het nfet „ goed zoude zyn dat Gyiieden een Commisfie benoemde — ,, om aan het Commjttè ter voorlichting rer verandering der „ Regeeringen ten Platte Lande niet alleen mondeling, maar , „ óok door .eene Memorie voort te draagen — denzon„ dere bmftandighëede van elke plaats in dit District gelee.
,, gen uli.den begeerten te kennen te geeven, dat op
„ elke Plaats de Regeering behoorlyk verandert worde, ten „ einde men binnen kort eene Districts Vergadering zoude „ kunnen houden — om daarin onze vertegenwoordigd „ onder de Provifiorieele Reprezentante van Hollands Volk
„ tebepaalen zou bet niet goed zyn Medeburgers! dat
„ elk uwer in zyne plaats, ten dien einde een Lyst der zich „aldaar bevindende Vaderlanders formeerde, om te „ zien, of dezelve tot het daar (lellen der Regeeringen ge. „ noegzaam z n, en zoo er te weinig daartoe waren, dan „ de beste en eerlykïte, der geene die aan het voorgaand»
„ Beduur vtrknogt waren daar by te voegen deeze aart
>j hst



INLEIDING. xvii
„ het Commiti'é van Voorlichting voor te draagen, met ver„ zoek 'om d?e/e aan het Volk van iedere Plaats als haare
„ Regenten voor te draagen , en te Beëdigen ten eïnde
„ het hier óók zo na mogelyk tot een Gelykheid koómen
m eR ei^j. Regeering uit den haare Gecommitteerden ter
„ houding ceher Districts-Vergadering , er. beraming van „ het nodige daartoe nomineeren.
„ Vóór als nog weeten wy geen beter middel, indien „ iemand uwer hier een beter aan de ha..d weet te wyzeft „ niets zal ons aangenamer zyn.
„ Intusfchen blyft het nodig dat er fpoedie, op de een of „ andere wyze in dit (tuk redres plaats heeft — zoo lang „ er geene byzondere Regeeringen uit den Boezem des Volks
„ zyn kan men niet iraadpleegen, nog befluiten tot 1et
„ beleggen van een Districts - Vergadering tot het dra-
„ gen van de onkoste, welke daartoe nodig zyn, zé wel als ter betaaling van hem, die ons in de Vergadering van
„ Hollands Volk R■ prezentcere zal waartoe na ons in-
„ zien elke Plaats, als daar van het voordcel zullende genie„ ten , een ieder naar ayne geilcidhetd zal moeten toe„ brengen.
„ Z:e daar Medeburgers! onze bedenkingen aan ulieden „ voorgedraagen —- Gyiieden alle gevoelt te zeer het ge„ wigl van dezelve, dan dat wy ulieden tot een ernitige, „ en ordenlyke Deliberatie zoude behoeve op te fpcuren.
„ Het heil des Vaderlands, en van District, en van onze "„ byzondere Plaatzen, zy het doel, en de belooning onzer
„ arbeid en het beste zyn Zegeningen onzer poogin-
5, gen, ter bevordering van waare Vryheid, Gelykheid; en
Eröederfchap "
„ Dit werd tot de volgende week in Advies gehouden j „ er. ais toen de Burgers J. van Lockhoist, en ƒ. Steenwyk Gal' „ la's, in Cdtausiie benoemd, om aan heL Comtniué van „ Voorli^ting den toedragt der zaaken in dit Disu.ct voas S



fviu INLEIDING.
„ te draagen, en hunne overkomst te verzoeken , on de no„ dige veranderingen, of Modiefietien in de Rederingen, „ naar de onderfchcide omftandigheede van dit District, in
derzelver Refpectieve Plaatze daar te Hellen.
„ D.eze Commiffie vertrok terftond, en bragt in eene „ Vergadering daartoe belegt den 8 Mey 1795 het voigende
Raport uit.
„,Raport der Commisfie, naar 's Ha?e gedaan aan de -,, Burger Vergadering te Geervliet op den Hove en Slote aldaar „, den 3 Mey 1795 het 1 Jaar der bataaffche Vryheid.
MEDEBURGERS!
„ Ingevolge de Commisfie door ulieden aan ons opgedra. 9, gen, hebben wy ons by het Committé van Voorh'gtinge, „ ter veranderinge van de Regeering, ten Platte Lande ver!
,, voegt wy zyn daar vriendelyk ontfangen, en wier-
„ den op een aan^enaame wyze verrast, nadien het Coin„ mitté ons beri0te, dat men reeds voor dat men van ons „ verzoek wist, een Commisfie uit hun midden benoemd „ was, cm ook in den Lande van Vcórne en Futten, de
Regeeringen ten Platte Landen te veranderen, ofte Mo. „ diefieceeren , dat die Commune voor het tegenwoordige „ in Naordholknd was, en zodra ze van daar zou geretouN „ neert zyn ziel: naar dit Küand zoude begeeven, zullende „ zy vooraf i,og aan den Burger van Loclhont, de tyd haarer „ aankomst per Misfive rrfclden — wy hebben by deeze „ geleegenbeid niet geipamjueert, om eene Memorie, die „ ja , gemadkt was , met oogmerk om het Committé ter „ Vdorligring tebeweegen, eene Commisfie tot ons te zen. „ den, en dus in zo ver inmu! was, maar naar ons inzien 9 z*en'»fl zith behelsden, welke de aanilaande Commis-
„ fie van nut kon zyn over tc geven zy was vandee-
s, ze inhoud;



INLEIDING. xii:
Memorie van een Burger Commisfie uit den Lanle " "an Voome en Putten, aan het Committé van Voorligting t-r verandering van de Regee.ingen ten Platte " " Lande in 'sHage overgegeven den » Mey i79S, het ifte jaar der Bataaffche Vryheid.
MEDEBURGER SI
Wy zyn door eene Vergadering van weldenkende " Boreers uit den Lande van Voome en Puiten en
J« 0^ - - «
" /aniJ _ o»Arnto«* - Ad*»*/** ~ Zwar" ^ " —BtMUS* - Geervliet - ZuidlandSimwite" " vm - en flwWfeg» (zynder er uit den
" : meüwenUorn - Heb»* - BrieU
" " nis, niemand gecompareerd) Gecommitteerd, om met " l'denover de belangens van ditDistnccteraadp.ee. „ g,n , uliedef nodige Voo.lig'ing, en kragtuadnge hu,?
ernflis in te roepen. " " Ten dien einde Medeburgers! vinden wy ons ver-
'pUgt.uliéden de gefteldheid van ons Distridvoorte dra" In tot nog is de Rcgeerirg op geene Plaats ver-
" " b ,' =„v«m"r>iB de Reeten van den Mensch en
„ „ atidert overeenkomltig ae
«arte* dan alleen te Oostvoorn en Geervliet te " " Zuïdland ja, is er ook zoo iets dat na verandering ge" " daar gefield, maar draagt geenzints de goedkeu" ï 'd r weldenkende weg — en zo wy ter zyde " " z 1 geïnformeerd, is er voorleede week, eene veran" " ÏÏ* of Modiefiecatie in de Regeering van Blanke*„ „ dennö « e piaa[zen u nog
" "fi^^SS tegenwoordige 0»ai«aden«. " " w 1 Ms wettige beftuurders kunnen worden aangeroerd



Xx INLEIDING,
„ ,, Die van O'stroom, en Geervliet, ja, alle weldeÜfci „ „ kende in dit Eiland verlangen ten fterkfte, dat op élke
., Plaats de Regeeiinge verandert worde, overeenkomltig „ ,, de tegenwoordige gefteldheid van zaken , overeenkomt, ,, ïlig de Regten van den Menscb, en Burger, en dit zp
„ veel te meer, daar zy deeze verandering nodig oordeelt „ „ zal men immer in ftaat zyn om ook hier Districts-Vér■ , gadering'e houden, en Gecommitteerdens benoemen, ' - om ook ons in de Vergadering der ProWcfieonetle Re% "> prezentanten van het Vólk van Halland te vertegen-
',' woordige, en daar de algemeene belangeiis, zo van
" het Lieve Vaderland, als het Heil van dit byzonder ,, ,', District, te bevorderen.
' " , De reden om welke dit tot nog niet gefchied is, is " eenvoudig het gering aantal weldenkende in de byzon' dere Plaatsen van ditDistret, zynde niet iniiaat ooi " " ieder in den haren zulk eene voor ons en den Vadet. " " lande zoo beilzaaihe verandering daar te Hellen. " '.' Uit de onderfcheide Ly.-te d r weldenkende in de byzondere Flaatze van dit District, wélke wy hier neH \, yens overleggen , moet gy van de waarheid van dit ons
,' ,] gefielde overreedt zyn terwyl wy er na on-e bes-
V» V, te wetenfehap, nog byvoegen , dat in die Plaatze, uit . \\ weke er getn op onze Burger Vergadering gecompa-
' ' reerdzyn, hetgetal van Vaderlanderszeergeringis
" ',' zynde 'in die ilegts i andere die maar 2 of 3 weid, liftende tJIen kunnen o-der haare lnwboners. " " , Dit gering aantal «(eed ors, ons onvermogen geeoelen, en met elkander raadpleegen., over de beste wy" ze> 'om eene gewenschte verandering allervveege daar ,, te fteliem
,, „ Het is ja, niet mogeIyk,«!at op de Refptdtieve Plaat,, ze alle webknkendc tot de Regeering kunnen geroepen worden, vy ayn dus genoodzaakt daarin zulite toe te ,] ,' laaten . welker deni wy e a iri bet voorig Beltuur ver-
ki.ogt is ; dan wy vertrouwen, dat er onder dee-
'* " ze nog we! eenige z}h zullen die vry zyn van wandaa. " den -— \oor deeerlykfte kunnen gehouden worden, en aan wien niet anders dan het Beftuur d^r byzon„ „ dere Plaatze kan v. orden toevertrouw d, mits /y hnnne „ ,', aanftelfing erlangen uit den Boezem des Volks, en zich „ „ plegtig verklaaren de tegenwoordige Conftietutie te
„ ,, zulle handhaven wy twyffelen niet, of in zulk
„ „ een geval zou er eene zamewetuug komen ea



ï, N L E I D, I N, G. xxj
„. .. onze Rf'pïezentatie , onder de Proviefieoneele Repre.
.. .. zcrttanten van Hollands Volk kunne daar Hellen, *
,,. .. in de daad het is ons algemeen doel, de anders den. •• kende li» vér te winnen, en hun te leere wat hun be-
.. '.. lang zy dan verder de Partyzugt aan te kweeken »,
.. .. welke vooral in ons District de Funeste gevolgen hcb»e .. .. ben zou
.. .. Maar hoe r,u deeze verandering crsargedeld ? hier .. .. Medeburgers! bier vinden wy ons verlegen bet
.. klein aantal weldenkende tegens de menigte die anders; .. .. denken, Hel 1 ons.buiteu ftaat om ze behporelyk op elke .. .. byzondere Plaats daar te Hellen maar ook deeze.
.. on/e verlegenheid doet ons tot ulieden om uwe Voor.. .. ïigting den toevlugt neemen —— wy neernen de vry• • .. beid om uir Naam van onze Committenten , ulieden .. .. om uwe ons'zoo nodige Voorligtingen te verzoeken — .. .. h .t z:d ons die huiten dit geen ander middel kennen .. .. om onze Piaatzelyke zwawghèede weg te nemen ; hst-
.. zal ons ten hoogde aangenaam zyn, Medeburgers! dat.. ., GylieJen, uit ulieder midden,, een Commisfi.3 decer-neert om o;.. elke Plaats met de weldenkende
..' Burgers, aldaar te Confereeren en de zo nodigs
'. verandering in de Regsering daar te.-dellen»—— wy .'. .. twyiFelen geen oogenblik, of indien zodanigen Co ntais'., .. fie uit ulieden mogelyk is, en zich van Plaats tot Plaats,
.. !au vinden, of alle z..var igheeden zullen oogenblikke-
.. lyk weggenomen zyn aan uwe goede wil te twyf-
felen, zou zyn uwe/Vanderlarjdsliefden te verdenken,,
.'. en u ten hoogde beledigen alleen Medeburgers!
., .. doet uwe kragtdadige hulp ons fpoedig.bykoomen, op
.. dat de onzekerheid , en de daar uit voortfpiuiténde.
.. .. verwarringen , in ons District:,, verdwynen en
'.. .. ook eenmaal onze Representatie, in de Vergadering. .. .. van Hollands Volk geregeld worden.
.. .. Dit verzoeke in Naam der Refpectieve weldenkende.
.. Burgers in de Lande van Voome en Putten, ais. daartoe,. ,o .. behoorlyk Gecommitteerd.
de Burgers
(Was Getekend)
f. STEEN W Y K GALLAS,
e h
| van LOCKHOS.SXL
B 3,



Xxii INLEIDING.
.. By deeze Memorie hebben wy over eegeeven, een aan .. ons gefchreeven Brief van die van Rockanje, benevelde
.. I.vste ontfarge van Rugge en Oósterland Ou >«■
.. hoorn He'.veifluts Zwarte H'ail Heen-
.. vüet Zuidtand en Hekelingen. Wy bad-
.. den het gi-noegen Medeburger i dat het Committé ter .. Voorügting ons Louë:rde, van wegens onze ordeJyke .. uerkzaamheede, en betuigende wel te wenfche, dar men
.. haar allerwegen zoo Geöludecrd had waar door zy
.. bevrydt zoude geweekt zyn van In t begaan vee'er misfloa<.. gen, die zyde by-ondere Distriète niet kennende , gaar,. ne erkende nu tri dan begaan te hebben.
.. Zie daar Medeburgers! onze handeling en wedervaaren, wy vertrouwen daar meede aan onze CommiS.. fie te hebben voldaan, en vleien ons met ulieder goed.. keuring."
J. van LOOKHORST, F. STEENWYK GALLAS
.. Door een menigte beletzelen, verfcheen de Commisfie .. uii hec Committé van Vcoiligtirg bellaande uit de Bur.. eers J. Vei veer en j. Ondorp, niet dan op den 10 Sep« .. tcnib.r 1795 >■ elke i omnffie op de Refpeftieve Plaat/-n .. de Regelingen gebed verandert, of naar de tegenwooN .. di^e ordre van zaaken Gemodi. ficceert hel ben, zoo als .. dit V3ii weeën bet guing aantal wtldenkende, het best ,. heeft kunnen gcfeh;et*en
.. Zo dra de verandering daar was ; heeft de Vergadering .. van weldenkende Burgers, in dit District, de Mimiecie.. palieteit van Oostvoorn, Geervliet en Helvoetfluis per Mis.. fieve verzoet, om een Vergadering van alle Muttieflepa; " .. lieteiten , tegen een zekere tyd te befchryven.
.. Dtc.e voldeeden aan dit verzoek, en de Mur.ieciera-
liteiten in dit Disrrül, lieten zich alle behalven de IVIunicie.. pkli teit van gpykeni* , ha Eiland Rozenlurg, en eJci: .. Oudenhoorn te Heenvliet vinden, op den loüctober 1795.
.. bene Commisfie uit de Vergadering van weldenkende „ Burgers vertelleen en op hun verzoek in die Vetgsdering, .. en deed in dezelve de naar volgende Aanfptaak, en , .. Voorfielldri



inleiding. xxiiï
VRTHEID, GELYKHEID, BROEDERSCHAP.
medeburgers!
- Het is de Ondergetekende, zynde Gecommitteerdens,. uit de Vergadering van weldenkende Burgers, m detv Lande van Voome cn Putten, ten hoogde aangenaam dat zv ulieden , als zynde voor zo verre de omftandigbeeden van» L* dit District toelieten als Reprezentanten van de Refpeetie.. ve Plaatze in den Lande van Voome en Putten verkooren..
.. mogen begroeten. Harteiyk wenfchen zy ulieden Geluk
. mer! dien Post, en daar zy van ulieden .yerwagten, dat *' Gvlieden, als Mannen van Eer, gedag'ig aan uwe plegtig * bezwoore Trouw, om de onvervreembaare Rechten vin den Men«cb en Burger, te handhaven, dat gy alles zuif •;. aanwenden om de Plichten daar aan verknogf te betrag.
tef Bidden wy den Ahegeerder dat hy ulieden Wys-
^ held, Trouw, en Kloekmoedigheid febenken, om in difr moei .dyk tydgewrigt , de algemeene belangens van het ESï Vaderland, het welzyn van dit Distrrjb, en het He,* uwer Refoi ftivs Plaatzen te betragten , dat hy ulieder? *' Po-in-cn, tot dat einde Zeegené; en het algemeen welü zyn , fte- d« het doel, zoo wel als de belooning uwer web " meende Arbeid maken!!! * .
Na de zo eewenschte omwending Medeburgers! na de zo gewenschte omwendig in Am begina* v-an d,t Jaar,, zoo zichtbaar door de Hand van God» Albeftuurende•• voorzienigheid daargefteld , zyn de weldenkende ,n dit " Dbtria bedagt-en werkzaam geweest, om met Jleen de " moeijelykheeden, altyd asn eene omwendig, ze mogen dan zoo zagt zyn als ze wil verknogt, maar ook de voor" deele welke daar uit voortvloeijen te fmaaken. " Na dat de weldenkende in Geervliet en Oostvoorn, van bun rest hadden gebruikgemaakt, om hunne Refgcft.eve " Reeeerineen, naar de tegenwoordige ordre van zaken te
" vM mderen ■ hebben zy een Convocatie gehouden,
: van weldenkende in dit District op denrt April deeze*
,aars in die Vergadering is voorgemeld.
J Dat er niets noodzalyker was, dan dat alle de Re. " seeringen op alle Plaatzen in dit District, werden ver; " " andert of Gemodiefieceert, dat men zeer wel wist dat " " het klein getal van weldenkendein de onderfcheld^ b 4



xxiv I N L E I D, I N G.
•• .. Plaatze, de ernige reden was, waarom dit rot dusverre
.. Biet was gefchied dat het. intmfchen tyd werd ct,
.. ., in Vergadering van Hollands Volk eere vertegenv oor.
.. .. diging van dit District plaats had — daar het O' s
.. . niet kan baten, indien andere Distrifte.", de voordeelen • ■ . der Vryheid (maakten, en wy om welke reede ooi; de.. .. zelve, verzuilde, terwyl het zeer wa-rfcbynelyk was, .. dat indien V y een Reprezentant in de V< rgèder'ing van' .. .'. Heiland: Volk gehad hadden, veele bezwarende cm.,'.. fiandigheede , vooral in de gedaare Requifinen zeer
«. ., verligt zoude geweest zyn ; dat wy intusfehen niet
.. . konde Gereprezenteerd werden, zoo "lang als de Ge.. .. meentens in de byzondere Plaatze hunne by.ondere Be.. .; Huurders niet kozen.' en om dit te effecbueeren, be.. .'. floot men een Corprnisfle te benoemen, om aan bet
.. Committé van Voorlietiug ter verandering der Regeer in..' .'. gen , de byzondere omttandig! eede van elke Plaats .. .. in dit District voor te draagen -— eene Commisfie
.'. uit hun midden te verzoei en, om op elke Piaats met .. .. de weldenkende Burgers aldaar te Confereercn, en de .. .. zoo nodige verandering in de IU geeringen daar te (lel-
.. .. leh op dat ook eenmaal onze Keprezertatie in
.. .'. de Vergadering van Hollands Volk geregeld wenle.
.. Dan hoe zeer, en met wélk lur' aa'd Compn sfrinent .. er van wegen cn/e Vergadering g .-arbeid is, om die ver-
..' andering te verkrygen heeft het ons niet dan eerst.
.. onlangs moogeo gelu ken deeze verandering dadelyk të .. Pffi étueeren, en wy zyn vcrblyd Medeburgers /. dat wy
ulieden thans hier vergadert zien , als Mannen rtie de .: Rechten van den Mensch en Purger bezwooren hebben.
.. Het Hoofddoel onzer werkzaaruheeden is dus geweest, .. om de Reprezenta'tie van dit District re bevorderen in de
Vergaderii g der Proviefl oneele Reprezentanten van HoU
,." Idnds Volk en nü'daar wy het mindere bereh.t heb-
„. ben, en tevens (riaar ons inzien) de grond hi.r toegelegt .. hebben, in de verandert; gof Modufiecatien der Reipecbe.. v'e Rcgeeringt n , raa de tegenw oordige ordre van zaken, r'. meenen wy verpikt te zyn onze werkzaamheede tot dit .. einde voort te zétten, in die verwsgting dat er eerlarg ,. aan dtnHvensch der braven in dit Disrnct'zal voldaan zyn.
.. De Vergadering van weldenkende Burgersin den Lande' ,. van Voome tn Fuiven t die ordre en eemgezindheidbemin,'.'rneri, en tot de grond haare'r'werkzaamheid ligt,beeftbe.. flooten de Muniecfepaiittektn van Geervliet, Qostvoom



INLEIDING. x%v
; en Hdvonfluis te verzoeken, om e-n Comparitie van alle Mificiëpalieteit n van dit District, te,en een nader te . bepaald én tyd, en op zulk een plaat, als hnnb-K rgk te belegen , en bet (trekt ons tot geno-gen Medeburgers» dat Gyiieden wel aan dat verzoek hebt billen voldoen .. bet koesterd by ons de aangenaame hoop,, dat d? I' tt . Jyke Eendraat. ons waarl.yk verbroederen, en ten. ï.u.te 1'. van dit District werkzaam zal doen zyn,
Wv zvn gelust om thans aan ulieden voort te draden : t Dat daar de werkzaamheid der weldenkende Burgerên'in dit Disnift. het hgü van de byz ndete Plaatzen , zoö "el als van dit geheel Ditrift heeft ten doel gehad l een doel aan de Revo'utie verknogt» en dat onmogelyk te bereiken was. voor dat de nodige veranderingen in da Ref >< ftreve Plaatze waaren voor gevallen , en in welkers " SarLlMng. de Refpeftieve Burgeryen als hunne Rechten, en Plieten miskennend ; nalaatig zyn geweest ; zoo " dat infien de welden! en de in dit Distrift, zich met dee-
ze zaak niet bemoeit hadden men . og to o^ t
oogenblik in die verwarring, en onzekerh^.udep^^ ieeren ris of de Uevouiüi e eerst was daar gelteld, en dit D1s riet over het algemeen, een verfchrikkelyk Mom er *' S &eer"glo<^held, of een eifchelyk Cflpïrast m t.het •' overige gedeelte van Holland zou hebben uttgem-a u " daar■ d't volkomen zeker is, en wy ons hi-r veilig op " ulieder wetenfehap in dit fluk moten beroepen—- zoo meent de Verea Wring van weldenkende Burgers dat de " Sten deswegens gemaakt door het algemeen behooren gedraagen te worden — z.- kan met gelooven , dat er iemand zal gevonden werden , dip van het kh m aantal weldenkende zal kunnen ve.gen, niet alleen dat zy. ten " nutte van andere alle moeiten en arbeid hebben moeten " aanwenden , maar boven dien nog de kosten zuilen dra" een , welke ter uitvoering van haar oo;me-rk vo.:tre,t
" loodzaakelyk waaren en waar van zy niet vóór haar
" Particulier, neen. maar het algemeen , en de Refpect.e ve " P'aatzen het nut, het welk. uit die werkzaamheede n oet " voortvloêijen genieten zal — Zy vertrouwt van ulieden " Sburgersr'dat Gyiieden dij zelve gevoelen zult, en en dien einde dragen wy in Naam van onze Comm.etente ulieden voor om de onkosten , die wy geduuren-
" de den tyd van 6 Mastoden gedaan hebben —— en met wel de zomma van 5oo Gulden bedragen zullen brengen over elke Pkats in uit Distrift — waar door.elke Plaats. B'5



xxvi INLEIDING.
. maar weinig zal bezwaard werden ,en de Verga lering van .. vi-Idei kei de Reftietutie zullen erlangen , van onkosten
.. dia zy ten nutten van het nigetneen gemaakt hebben
.. en in die verwagting hebben voorgefchooten , dat dit .- haar wanneer zy het doel h arer werkzaatnheeden bereikt .. had zoude Gereuibourfeerd worden.
.. 2. In de tweede plaats zyn wy gelast, uiieden voor te ,. dragen, dat het naar ons inzien, de lier zoo wel als het .. heil van dit District vordert, dat er een of meer Repre.. zcntanten, uit dit District gekoozen h erden, om in on,. zen Naam, in de Vergadering van Huil mis Volk zitting. .. te necmen , en daar onze b-langeus zoo wel als die des .. Gemeene Vaderlands te behartigen.
.. Dit te betoogen, agt de Commisfie noodeloos, zy ver.. wagt van ulieder Kunde en Doorzigt. dat Gyiieden ge.. makkelyk begrypen kunt, dat het voor dit District niet dan .. fchandelyk zyn l an, wanneer men verzuimt, om alsBur.. gers haare vrye ftem in de Vergadering ven Hollands Na.. tie uit te brengen, en daar door eene Eere te aanvaarden,, .. welke in voorige dagen, docr eene zogenaamde Ridder-
.. fchap, zoo Wetteloos was ingenoomen. Wy ver-.
.. trouwen Medeburgers dat Gyiieden gevoelt dat het belang
.. van dit District dat vordert. Dat wy niet langer
.. Decreten onrfangen , en gehoorzaame, welke wy als i.iet .. Gereprefenteerd in de Hollandf. he Vergadering des Volks
.. meede nier. heipen maaken en waar over onze vrye
.. Stem niet is uirgebragt, in de daad het is niet te geloo. .. ven, dat iemand uwer vrywiilig fl.vin zoude willen bly*
,. ven en de Voorrechten aan het tegen*oor lig Be-.
.. ('uur "erbondtn, als met voeten treeden zou — ja, even .. zoo blyven voortleeven, als of net yzuejuck van bet
.. \oorig beftuur or.s op den hals gedrukt lag. Neen
.. Medeburgers! wy vertrouwen dat pas omlooke Vryheid, .. ulieder Boezem reeds met edeler gevoelens zal bezield .. hebben.
.. Dan Medeburgers! en dit is het
.. 3. Stuk, het welk wy gelast zyn ulieden voor te draa. .. gen , eer wy koomen tot het kiezen van een of meer Re.. prezentanten uit ons midden, zal het nodig zyn, dat er
.. een Plan beraamd werde zo 0111 de kosten van
.. zodaanigen Reprezentant , of Keprezentanten , en het .. houden van Districts-Vergadering; n, welk daartoe nodig
.. zyn te voldoen als om de verkiezing zelfs te ree.
.. kn wygeven dainoê ia bedenkingen ten



j w L E I D I N G. xxvi.
T Of het niet best zy dat roorw en Putten,
voor zoo vetre dit District als d.or de Natuur vereent t, " ooi ini dit ftuk vereenigt blyve, en daerin.een belang,
" r "^'Srb'fzyTarïy dan voorat ee^e enve,
.. Vergadering vereenigd, zyne ereaenucii
" ?Tof bet niet ten dien einde het gefcn.Me zy, dat • daar veeie LeSe v» zoomige Mn. ieiepal ete,.en, reed.
: Sttt *ïïtt"AXl "■■ts Ire'k' s
li K «l"ïn dé Batget Vergad.ing — toj. ov, r rp.1p der Munic epa teteiten zynde daar in p.y.e,
•• Sb^tf ^^^«^ -sfchen hec " vit en blre Beftuurderi gelegd worde °» ^
- "ieS.an Representanten, in het beraamen «an toten,
" Saartoe nlaatt heb'.tnde voor te toornen
" " m de ,k is de (Mtk van goeder hand ge nfor-
" a w lk vy nog°hans niet verwagten kunnen) ot andere
'• Prov-elieoneeic , weetün dle moel.
„ te maaien aie ^ccl "v
ïïrSrled'Ssi het geen wy uit Naatn onzer



Xxvnr INLEIDING,
.. Cotnnr't'enten ulieden hadden voor te draagen. UTy
.. gee»'fn het aai uw- Vrve Delieberatie over en zien
deswegens ulieder befiuit met verlangen te gemoet —* ,. terwyl wy ulieden nog berïgter), dat wy ook Gecommit.. teerd zyn over het voorgedr-ag-nen nader met ulieden te .. Conf reeren ulieder bedenkingen desweegens tehooren, .. rn zoo het mogelyk is, in fraam onzer Ccmmittente eene ., Coxlufie, hierover te helpen !■> 'vorderen.
. De Goede God Zegenen ulieden, in uwe gewigtige be-
.. trekkingen en miake uwe werkzaamheede, dienst-
.. baar tot heil van het Lieve VaderLnd !
.. Leeve de Vryheid, Leeve het Bataaffche Volk, Leeve .. het. Land van Voome en Fu:ten' i • (Was Getekend;
J, vak L O C K HORS T,
J. van DUUREN,
A. J. FOÜACHE.
.. Op den T4 November, werd dnor de Vergadering der .. Refp-.ctieve Municiepalieteiten , den Burger !J« van Look.. horst verkoo en, om dit District in de Vergadering der .. ProviefiVoneele Reprszentanten des Volks van Holland te .. vertegenwoordigen, op een da; Geld van 5 Gulden, dan
d-jeze bedankten beleefclelyk daar voor. waar na de Bur.. gersJ. Harrenroth, Predicart te Briels Nieuwland, en .. W. C Hooi;, Predicnnt te Rockanje, Alternatievelyl; dien .. Post hebben waaraenoomen.
.. Fr ontftond iritusfehen over deeze benoeming vm een .. Reprezèntant, zeer veel verfekil, tusfehen de Burger -Ver.. gaderingen , en die der Mnniciepalieteiten, deeze iaaste .. maatigde zich het Recht aan van benoeming, en de eerde .. meende, dat ook zy daar haar invloed moesten hebben, om .. dat niet de belangens der Muncb palieteiten alszoodaanig .. maar die des Volks in Hollands ■ Vergadering moest be.. hartigd worden. en zy de onkosten zouden moeten be.. taaien, dit Different, bragt een groote vervydering te .. weeg, de Vergaderlrge der Municiepalieteiten werden ... verdeeld, de meerderheid vtre-roederde zich met deBur.. ger- Vergaderingen , en men was reeds werkzaam, om . elkander weegens het ongenoegen te bekladen , toen in .. Janujry 1796 het Reglement, waarby een nieuw Beituur .. in Holland gf grond op de Popolatie «astgeitcld werd, die .. raoeiten noodeioos maaiite,;, naa welken tyd men zich op



INLEIDING. sxnf
v" nieuw vereer.igd , en de gefcWIlen uit de weg gedimd
he,.ft zynde roen de Distriéts Vergadering öpge-
\ gehouden, en alles tot de Gr'önd vergadering bepaald."
ï'n dit zeg»en wv ten Slotte van al dit ge! eutden by den omwending van zaaken in ons Vaderland dat Geervliet < n öostveorn ; ha Fundament voor den Lande van Voome en Putten gelegt hebVn.
Wat de GefChiedenisfen van den Lande van roome en Tutt.fl. van vroegere jaaren betreft, hier var. kunnen wy met recht zeggen dat hier vooral in den Lande van/o»^ veitcheide maaien tusfehen Holland en Zeela id hevige verfchillen over bet Grondgebied hebben plaats gehad; en da. het zelve ook zeer veel aoor Oveiftrooommgen als ander•fints heeft geleeden.
DRUKFEILEN.
Niettegenftaande alle onze zorg hebben wy by de naleezing van dit ons VI Deel verfcheide ïn het oogloopende fouten Ontdekt welke wy npodzaakelyk hebben geoordeeld — door deeze volgende L.yst, te verbeteren — als m rie feefchrvving van den
Brie l ï. e , -flaat Pag. 8 op de 8 Regel vanboven, H. van
Kust, leett H van kast. Rugge, Pag. 23 de icde Regel van onderen ftaat 3632 en 1632,'leest 1632 en 17.32, ook werd een en andermaal in deeze Befchryving den Naam van MaasUnd gevonden, moet zyn Maaria.d. RoozïMBUJtG, Pag- n de 5de Regel van boven, (laat
1747, leett 1774 , ,
OosTvoóUN, (Aabhangfcl on) Pag ïl ^ ^ «3«le van boven, ftaat 1 Huizen, moet zyn 8 Huizen.
Goede-Rheeue, Pag. 12 de 15de Regel van boven, uo ibat gecombineerde Raaden,moazyn
Gecommitteerde Raaden. c; tft ld am, Pag. 16 de 3deRegel van ondere, (laat hnan STSLLDAM, ^g moeLzyn Ifan Cau • het Waapen
op bet Plaatje van Óudorp is niet in üter voegen als het door ons op Pag, 4 van de Befchryving zelfs is opgegeeveil.



xxx DRUKFEILEN.
ZuiDLAND, Pag. 5 öaat op de nde Regel van onderen en vervolgens , in den Jaare r793 werden ons vorrr Zuidhólland en Volgersdyk te zatien dpgegeeven , 2654 gemeeteu, dat is 8327 Morgen, leest voor het laaste 13 17 Morgen , ook fla t op die zelfde Pag. de 6de Regel van onderen niet vermeerderd, moet zyn niet verminderd , en op Pag. 9 van die zelfde Befchryvii);;e op de 15de Regel van onderen, ftaat Leeuwyk moet zyn Sleeuwyk; op Regel 10 (laar volkryke Stad, lees volkryk Dorp , Pag. 10 Regel 5 van boven, ftaat twee Ouderlingen, lees 3 Ouderlingen , Pag 16 Regel 13 van boven , ftaat lïertogelyke Kroost, lees Hertogelyke Kroon.
Geervliet, moet op Pag. 4 tusfehen ieder woord van het Latynfche vaers een punctum ftaan. Pag. 8 van onderen, ftaat Bierfrokery, lees Bierftekery-
In de Befchryving van Rhoon, welke niet naar onze Copy is gedrukt zyn . meede verfcheide fouten ingefloopen welke wy meede ;o verre ons dezelve in het oogzyngeloopen, zullen veranderen.
Pag. 2 op de 3de Regel van het 2de Couplet van het vaersje,
moet het « oordje as werden weegelaaten. liet 3de Couplet moet aldus werden geleezen:
Dit 's H°t>ere Gouden Hof vol gullen Fruit gewas; JJiei is etn brèedtn Ring van C-res Morgenthalin Vol Ta'w . Vlas en Zand, om Schuwen vol te haaien liekoorel)ke fir.ek om heel des iVaerelds As,
Pag 3 Regel 4 van boven, ftaat Landhouder, lees Leen* houder.
Regel 3 en 4-van onderen, ftaat 1135 Morgen 39 Rosden, lees 35 Morgen 39 Roeden.
• 15 ftaat voor de Zondvloed, lees meer dan een Eeuw
voor de Sc. Elijabeths Vloed.
. ió ltaat by de watering, lees by 't water.
——— 20 en 21 ftaat, en dat dit tegenwoordige Slot omtrent dtn Jaare 1432 een Jaar vroeger of laater onbegretpen, lees in den Jaare 1508 ishettegenswoordipe Slot get ouwd, en de Glazen, of de op Glas gefcbildertie Waapens , die raen daar in vind uit Ui%



DRUKFEILEN.
x>:si
Oude, cn door een Doorbraak, in den daar voorleggende D/k , daar nu de Waal is, weggefpossld Cast, el, hier boven gemeld, in 't tegenswoordige over. gebragt; het oude Waapen dat thans daar in nog tevinden is, is het Waapen van Vrouwe Alvereda v%n WildernisJ'e, Vrou we van Rooden, Pendrecht en Wild'ernisfen, Annb i34a-
Pag. 5 Regel 14 van boven, ftaat Poortlands, lees Portlands.
Kegel 16 ftaat 35, lees 39.
—— 18 ftaat 430. lees 431.
Pag. 6 Regel van boven, ftaat Zuidzyde, lees Ootszvde. Regel 5 en 6 van onderen, ftaat in het zelfde Jaar 68. lees in 't Jaar 1715,
Pag. 7 Regel 6 van boven ,ftaat obiet 1710 ,lees obiet 1683. Regel 11 van onderen, ftaat en den Tooren, lees in den ïoore.T
Regel 9 ftaat binnen de Kerk. lees buiten de Kerk.
Pag. 8 Regel 1 en 2 ftaat Paris fecit, lees J. Pari* mè fecit.
Regel r5 van boven, ftaat J. Mol, lees 'f. van Drunen-
—— 21 ftaac Kerke Armen Kas, lees ff. Geest Arme Kas.
Pag. 9 Regel 4 van onderen, ftaat Gornelis Kyzer,lees Hend'ik Cornelis Kyier.
io R.-gei 15 van boven en vervolgens, ftaat by welke
gelegendhèid het geflagt van Duiveland in een Erfelyk Leen, aan zyn Exelentie, den Heere Willem Bentinck, Heer van Drimmelm, en naderhand Graave van Portland is overgedaan enz., lees daar voor dat Rhoon en Penc.rct.ht in een Erfelyk Leen uit het gedacht van Duyveland aan den Heere Willem Bentinck enz. is overgegaan.
— 12 Regel 9 en 10 van boven, ftaat door aankoop aan Rhoon gekoómen, lees ook als rechten aan te merken.
Regel 7 van onderen, ftaat cartels, lees dartels.
3 ftaat Brandlteyn, lees Brandejleyh.
Pag. 13 Regel iz van boven, ftaat Ru tingen, lees Kustingen
■— 16 Regel 4 van onderen, ftaat Huis t% Rhoon, lses
Huis te Pendrecht. Pendkccht, Pag. 2 Regel 7 van boven , ftaat Tatels lees Tafels.
Portugal, Pag. 7 Regel 8 van boven, ftaat Willem van Walgheeren, lees Willem van Walcheren.



INHOUD,
ï Brielle.
Rn'ge , Khn Oosttri md,
Ouden Nieuw Kleiburg,
Me: uwenoord. S Oostvoorn.
3 Rockanje. .
St, Anna Polder en Schapen- GorsNa'e>s en Pancras- Gors. De Quack.
4 NieUw ■ Helvoer.
5 Helvoitfluis. S'renten.
6 Nieuwt Hoorn. Nieuwe Gnote. Brieh Nienwland.
i Zwarts Wa-A.
8 Heenvliet. Koolwyks- P' lder. Nieuwe Sluis van Heenvliet.
9 Roozenlu'gh. jo Mbwïroek.
11 Oudenhoorn. Aanhamjel op Oostvoorn.
12 Oude Tonse. J3 Nieuwe Tonge.
Klinkerlaha\
14 Hcrkv gen.
15 Dirksland. Onwaard.
O- 'e Kraijer. Nieuwe K aijer. Kr ijenisjè. 36 Meïiszand. A Ukleen.
St Elifabiths - Polder. H olie Stryppe Roxenisfe.
Aanhangsel op Zuidvoorn.
De Plaatzen dewelke met het Jieedsii oj DorpM.
17 Goede Rhe^k. Ouden Oostdyk. Stellendam.
18 Ondorp.
Oh le Nieuwland. Wat Nieuwland. Aankant fel op Westvoorn.
19 Zuidland. Pclgersdyt.
ao Geervliet, ii Spykenis.
Br banf. 2 2 Heekelingen.
Frieiimd.
Ouden en Nieuwen Uïtjlag van Putten.
23 Simonsh 'ven. Sr.hüddebeurs.
24 Bkrt.
Oude en Nieuwe Stempaard.
25 R:ioon. Pfwlrecht.
Alhavlswvatd en Kyvelanden.
26 Porlugaal. Rozanie. Elf >laat.
27 Hoogvliet.
28 Pernisje.
Graven Ambngt en Hèjde. Oud en Nieuw Engeland. Aanhangfel op het gemeene Land van Poitugaal, 92 Oeltgensplaat.
30 Den Bonmei.
31 Stad aan '£ Haringvliet.
32 Middelharnasch. Aanhang,fel op Putten Over*
Flacq;.ée.
NQ. geteékend zyn, zyn Kerk-



Jffan^t inmua- Öial ©p zijn ^ei^maaa'tlieil ratrmem. , "lïie aal dam «nier 1<b£ 1» BKIELIS mfmea ,
JWt? VatcT^Tiawa 'al era- MCTayjjl l^cderlaaxS. ?






D Ê
$ T A ®
B 1 1 E L H
LIGGING »
Xs aah twee Ströorrien öf Rivieïen, de Maas eh de Geef regenaamf, waarvan de laatfte , al zedert den Jaare 1470 veriand en bedykt is* zö als men by de befchryving van dat Ambacht opmerken zal. Meerder bepaald is de ligging in den Lande vah Voome, fchuins tegen over de Noord-Westhoek van het Eiland Roo/enburg, drie eri een hülve uurerj Van de Stad Rotterdam gelegen, en vier miren van de Stad
^De Maas, welke hier langsheenen vloeïd word vóór de Stad door twee hoofden gefcheiden öf verdeeld , en waardoor in dezelve eeh zeer bekwaame Haven word gevormd; als vart de rechterzyde der Waterpoort afkomende, en zig everi Voorbv deeze Poort in twee takken verdeelende, Waarvan dé eene» Zynde de Rechter-tak door een gedeelte det Stad, het Maarland genaarrit, beenen ftroomd. Dit gedeelte van den Vloed is van een langwerpig vierkant Dok voorzien * en vörmt eigenlyk de Haven of Legplaats voor de Schepen , die met den naam van -Kostverlooren beftempeld
W De' Linker-tak, met de Maas gemeen liggende, vloeid bv hoog water, voor een groot gedeelte döor het zogenaamde Zuiderfpui in 's Stads - vesten; zo als het water door uiub del van het zelve Spüi, in het gemelde Dok wordt inge* 1-aten t deeze twee verfchlllende waterloozingen, veroorzaaken eene iterke fchuuring, en doen de Haven eene tarnde ke diepte behouden»



a NEDERLANÖSCHÈ STAÜ- ia
Over het algemeen is men van gevoelen, Hat de tegenwoordige Haven . eerst omtrent den Jaare 1570 gemaakt zy j ien dat voorheen een andere Haven aldaar zoude geweest Eyn.
Voorts is deeze Stad, om derzefrer byzondere gunftige ligging en nabyheid aan de Noordzee, zeer gefchut voor de Zeevaart.
De
NA'AM&OORSPRONO
Is zeer duister, dewy! zig daaromtrent veele gistingen opdoen, van welke wy geen gewag zullen inaaken; het gevoelen van Alkemade komt ons echter zeer waarfchyniyk voot; ■Wanneer by zegtJ' alhoewel veele Scbryvers zig te ver,, geebch afgerlooft hebben; om den Oorfprong en derl is Naam der Stad Bri.dte uit te vinden, is hétnogthanswaar. „ fchyn!yk,dat deeze Stad, als op dein -en uitvaarende Scbe-
pen op en- toezicht hebbende, daarom den Naam vari
BrUl ofÉril fegeeven ij, naar zeker werktuig, waaivërf j, men zig voor hei gezicht bediend, en een Bril genaamt „ w ord." ' Fa.i der Schel.ing in zyne aantekeningen op Alktmaie , heldert dit gevoelen zeer vee! op, daar hy zégl i it het komt my zeer waarfchyniyk', dat de Naams - oorfpronk „ af te leiden is v.n bet Nederduitfche wcofd Bril, niet „ alleen om de góéde gelegenheid dér Plaatze als ook her ge„ bruik i welke als de Bril des Lands kan verftrekken < ,, om in Zee te zien; maar zelfs, óm dit in de oudfte
brieven toen den Briel nog etn Dorp was , het Brielle „ en Bril genaamt werd, volgens de Zuid - Hollandfche Ouda, heden; bladz. 259." Zo dat men ten aanzien v.ln den Naams„ Öorfprong, deeze gevolgtrekking maaken mag, dat uit aanBlerkinge van de ligging deezèr Plaatze, ais een Éde» of opzicht op de in- of uitvaarefide Schepen hebbende, dezelve Bril, zal gefia3m< zyn; terwyl hst mede niet onwaarfc'hynlyk is, dat"met den verloop dés tyds, dien naam in die vaat Btielle of Briel zal veranderd , en iri gebruik gekotoeii zyn ; immers worden hier omtrent veele voorbeelden in «hs Vaderland gevonden.
STICHTING IH GROOTE. Omwent 5»f esrfte, daarna ka» r^en de juïsee fyd Si»



D O K P- B E'S C H R Y V E R. (Brielle.) $
wel ontdekken; vooral van de tegenswoordige Stad; zêer zeker is het, dat dezelve van een hoogen Ouderdoui is, ert 'door bet Gedacht van Voome zal zyn géfticht. Wylen de SeCrer taris Éoyer meend, dat de tegenswoordige plaats van eene laatere {lichting is, dan het oude Brielle, welke hy van gevoelen is, daar ter plaatze geftaan te hebben, alwaar Alkemade meend , dat omtrent den Jaare 1729 de baakens (tonden, en dus nader aan het Hof .der Heeren van Voome % doch denzeive Alkemade, fchvnt dit tegen te fpreeken, wanneer hy te kennen geeft, dat Brielle, reeds in den Jaare 1280, 'een aanzienlyk en welbewoond .Dorp. moet geweest zyn; dit afleidende uit eene historiefche gebeurtenis, van welke ïnen geboek (laaft vind, dut AWerts, Heere van Voome, aan de bewooners zekere tolvryheid fchonk, eh aan de Kerk het recht, om twee Vutirbaakën te ftellen.
Meerder zekerheid echter is er omtrent dé in den beginne toegenomene, doch daarna, weder afgewisfelde groote deezer Plaatze. In den Jaare 1280 komt het ons voor als een zeer aanzienlyk Dorp, en reeds in A°. 1330 als eene Stad. In den Jaare 1632 werden er 1082'huizen geteld, terwyl een oud Manufcript van het zelve tydvak, het getal daarvan op 1080 bepaald ,.. waarvoor toenmaals aan verponding opgebragt werd, 6655 Ponden 15 Schellingen. Iii het jaar 1732 was het ge tal der huizen tot 942 verminderd, web* kers Bewooners op 5000 zielen gefchat wierden, en in 1740 voor verponding aangetekend waaren , ter fomme van 22561 Ponden 10 Schellingen : na dien tyd is den Brielle nog al ineerder afgenomen , invoegen dat er in den Ja-Te 179S. niet meêr dan 3170 zielen gevonden wierden.
De Stad op Éig zelfs, is regelmaatig bebouwd. Devoornaamfte Markten zyn, de groote Markt, tegen, over het Raadhuis; de Viscla-markt in dé Vischftraat. en voor¬
zien van een overdekte vischftal; achter, het Raadhuis is
de Groen-markt; eenigzints -ter zyden ontdekt meri
een Markt-veld, waarop een (teene pomp is geplaatst, en in de Lange- Straat vind men de Kooren - Markt. De voornaamfte Straaten worden genoemd: de Voordraaf, — de Notoel-ftraat, de Koopman ftraat, ■'. het Zuid¬
einde, Noord-einde, en het Maasland. Aan de Oostzyde van het Zuid-Spui loopt een langwerpig Plein, beplant met een dubbele rei boorrien, iri welks midden een befchulpt Wandel pad, en woid het Slagveld genaamt; -—- tegel» óver het zelve legt eèn ibortgèlyk plein, waarop eenbynStéan * ch wörd genaamd het verkeerds Slagveld, tiet Dcfe i A t



* DE NEDERLANDSCHE STAD- ttt
fkaks genoemd legd, ten einde het Maarland. Het Noord- ■ Spui fchynd al zédert den Jaare 1395 gemaakt te zyn. 13e» balven de Haven, is de Stad nog met verfcheide grachten; doorfneeden , over welke goede bruggen gelegt zyn, en ■waar onder vier Val op Wip-bruggen gevonden worden, het geen zeer ten gemakke der Scheepvaart verftrekt.
Voor 't overige is de Stad Brielle, een der Sterktens en Vastigheden aan de zyde der Noord-Zee, en heeft uit dien hoofde, vooral in de laatfte Eeuw, den aandacht van 's Lands Overheid naar zig getrokken. Zy is eerst met aarde wallen verfterkt geweest, doch vervolgens met Waltoorens en Poorten, (van welken ftraks nader) verbeterd geworden ; nog zyn deeze Wallen in laater tyden verzwaard en verbreed, tot dat eindelyk op een bevel der Stasiten van Holland ge-, dagtekend den 13 July 1702, de Stad, ten kosten van den Lande met Stecnen Wallen, naar de regels der Vestingbouwkunde vercierd is', die van tyd tot tyd zeer wel onderhouden zyn. In de Jaaren 1781 en 1782 werd echter aan . deezer Stads Fortificatie- verken delaatlle hand gelegt, en zo veel mogclyk tot volkomenheid gebragt , zo dat deeze Stad thans voorzien is van Bob. erken, Grachten en al hec geene
tot den Staat van defenfie behoord; in een woord:
Briele is een allezints net en bezienswaardig Steedje , weiks publieke Gebouwen wy hierna bezien en befchryven zullen.:
Het tegenwoordig
VV APEN
Is een witte of Zilvere Paal op een rood Schild, werdende gehouden door een Centaurus, zynde een Hond met een Menfchen-aangezicht. Plet bygeloof heeft door overlevering ter onzer 1- ennisfe «ebragt, dat dit zogenaamd gerdocht, welk in den kring der gefchapene wtzens op onztn Aardbol niet beflaat, ter deeze plaatze toen het Land nog Bosch en Wildernis was, zou gevangen zyn.
KERKLYKE en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN.
Zyn hier voorheen in grooter getale geweest dan tegenwoordig ; om hier een ftaaltje van te geeven. zullen wy maar eeniglyk aanftippen; dat dezelve hebben beftaan: in 6
Kloosters, als van St. Klam, van Brigatta,
t»h de Cellenbroeders, —— van de Regulieren, —— vtn



DORP.BESCHRYVER. (flrft/fc) J
St. Catlwha, en van St. Andrits; hebbende nog
daarenboven op het Maarland,* een Bagyn - Hof gedaan.
Onder de Kerken en Kapellen, werden twee ParochieKerken gevonden , waarvan de jongde is de Maarlandfche of St. Pieters Kerk , zynde in den Jaa*e 1440 gedicht door den Heer Francq van Borjelen ; boven den deu* iees men;
Sinte Piters, Koor en Kerk ,
He>.r Francq van Borfelens werk, _ m
Byna vervallen alzo men mogt zien,
Is weder gerepareerd in 't Jaar MDCXVII»
- Waaruit af té neeraen is, dat deeze Kerk door Francq vm. Borfclen is gedicht, en aan Sï. Pieter, docbm'et aan Ss, Lam'^ef' 'tas, geiyk zomroigemeenen, was toegewyd. Binnen dee-
, ze Kerk wierden verfcheide Vicarien en Altaaren gevonden, In den Jaare 1685 den 6 April heeft deeze Kerk eenen ge.
, luimen tyd, tot een van 's Lands Magazynen moeten dienen, waarvoor de Stad 150 guldens aan huur genoot; et* zedere, is dezelve niet weder ten Godsdiendigen gebruike ingerigt; voorts pronkt dit Gebouw met aen fraaie fpitae^
, Tooren.
Het is niet onwaa-rfchynlyk, dat alhier ter Plaatze, voorden Jaare iï8o een Kerk of Kapel gedaan heeft, zo als wy volgens het voorrecht der Baakens mogen vastftellen; da» biervan afdappende , zullen wy overgaan , om de tegen- woordige Kerken in aanfchouw te neemen ; ksmende onder .dezelve, als de eerde in aanmerkinge: , De tegenwoordige groote Kerk, toegewyd geweest zynda aan St. Catharina. De tyd der dichting is niet bekend; dan». of het in deeze, of in een andere Kerk is geweest, dat der» Heer Gerard van Voome een Kapittel van agt Knnonnikken oprichttede, is niet zeker, maar. wel, dat deezen Gerard Sr» den Taare 1337 overleeden is. Zommige, fchoon met geene zekerheid, meenen, dat dei zeiver dichting met de Tooien , moet gedekt worden plaats gehad te hebben in 't Jaar Ï217. Dit gebouw, hoewel ruim. en groot, fchynd evenvi el volgens den aanleg van eene groote uitgebreidheid ge. veest te zyn; want indien hetzelve aan de Oost-en Noord2yde volgens het bedek, vvaare voltrokken geworden, zon dit Gedicht een volmaakt Kruis vertoond hebben. De orj. gsmesne booste waartoe deeze Kerk is opgetrokken, ttsktj A %



6 BE NEDERÏ.ANDSCHE STAD° eh
$1 ras by het eerfte gezicht, den aandacht van den aanfcbouwer naar zig, als zynde volgens eene juiste berekening Jitt middeldak hoog 1S0 Rhyn-Landfche'voeten. zo dat dë Tooren , niet dan voor een vierde hoven het dak gezien word. Voorheen waaren in dezelve verfcheide Vicarien en Altaaren; thans treft eenecierlyke en nette fchikkingnog
het opmerkzam oog. Tegen de Tooren, van binnen
óp vier Coiommen rustende ftaat een fraai Orgel, terwyl jnen tegtu de Westermuur der Kerk, een allerfrVoonfte Graf tombe ontdekt, opgericht ter gedachtenbfe van den roemryken Admiraal Philips van Almonde , in- den Jaare 37II. overleeden op deszelfs Hofftede Baaswyk, by Oegstgeest. Nog werden alhier eenige andere begraafplaatzen gevonden, als, van den Huize van Leyden en anderen. >
ïn de Noord - Oosthoek tegen de Noordmuur ligt een fchuins oploopende Zerk, in de gedaante van een Kruis, waarop jnen de volgende voorden leesd: „ hier legt begraaven
Matthys Witte, die flierf in 't jaar onzes Heeren 14U2 ; „ drie en twintig dagen bid voor die ziele." Men is vry ab gemeen van gevoelen, dat dit een Grafflede van Priesters aal geweest zyn; orn welke reden dan ook in :t begin van deeze Eeuw twee Priesters, op hunne uitdrukkelyke begeerte, in dit graf begraaven zyn.
Door de meer' dan gewoone hoogte der Kerk, zo als wy ftraks aantoonden , heeft de Tooren minder aanzien,dan dezelve, het gebouw laager zynde, in de daad bthben zoude. Een bord, beneden in den Tooren geplaatst, fchynd te willen aanduiden, dat dezelve op den 23 Mey 1,1.17 is gebouwd geworden, op den'14 Augustus 1456 is ingeftort , en toenmaals 300 voeten is hoog geweest ; wat er van zy , dit fcnynd zekerder gaan, dat met de herbouwing van deezen Tooren eenen aanvang gemaakt werd, in 't Jaar 1462. Vol* gens de beste berichten beftaat deszelfs hoogte in 4 deelen , ieder deel van 60 voeten, het geen de gcbeele hoog. te tot 240 voeten brengt ; doch waarvan niet minder dan j8o voeten tot aan het dak gerekend word. Wat de ge-' daante van deezen Tooren betreft, dezelve vertoond een. ftompachtig vierkant, dat van boyen kort by den anderen loopt. Eenige willen dat deeze Tooren 318 Rhynlandfche voeten zoude hoog geweest zyn, fchoon dit weder door Altarnde en anderen in twyfiel getrokken word ; verzekerende deeze Schryver onder anderen, dat dezelve in zig 320 trappen , ieder '9 duimen hoog, zoude bevatten, het geen alzo' de hoogte wedtr op. 240 Voeten brengt. Voorts u deeze Tooren voorzien van een fraai Uurwerk en Klok-



DORP-RE SCHRYVER. (Briellt.)
f
kenfeel Onder de Klokken is er één die door zyn uitnee, mende zwaarte, van 8 mannen moet geluid worden.- BovefiB op den Tooren is een houten WagthuU, alsmede een Vuurbaaken ten éienfte der Schepen gepla itst.
De Waalfche Kerk, die aan de Oostzyde van het Noor*, einde ftaat en van een lpitze Tooren voorzien is, was weleer voor een Engelfcbe Kerk aangelegt. De Nedeïduitfch* Gemeente heeft dezelve mede tot haar gebruik, alzo er drie - maal ter week, de avond Godsdienst in gehouden word. Voor 't overige word de dienst der Waalfche hervormden d >or één Leeraar waargenomen.
De Remonftranuche Kerk, is omtrent den Jaare 1700 ge-bouwd, ftaat aan de Zuidzyde van het Maasland, en woi($ de Gemeente door één Predikaat bediend.
De Roomfche Kerk ftaande in de Nobelftraat, behoorda, wekêr aag de zogenaamde Janfem.sten % dan door dé merkelyke vermindering dier Gemeente, is dit Gebouw ter* Godsdicnftigen gebruike aan dje van de Roomfche overgedaan, die door één Pastoor bediend word. *»— Voor om. trent 40'Jaaren, toen deeze overgang pb-ats vond, zag d» 'aatfle Priester der Janfenisten aldaar, zig genoodzaakt» laar Eikenduinen te Vertrekken,, en de verminderde Gemeente ns van dit Dorp, met die van ft.ysw.yk te vereenigen. Deeze vernrnderirg evenwel nog al van tyd tottydioeneemende^ io heeft dit Kerkgenootfchap in de beide Dorpen in de Jaa-^ re i794. tot het befluit moeten komen, om zig verder meedie van den Baag, in een te fmelten. ' Hét Weeshuis ftaat ten Westen van de Groote Kerk, eni| eefticht uit een gedeelte der Nalaatenfchap van den waardieen Hervormer der Godsdienst varj den Lande van Voome er*, Wxea.Engï Meruta,geboren te Brielle, en in leven Pastoor te Beenvlie:, by welks befchryving , wy van dien waardiger* Man iets naders zullen gewaagen. Boven de Poort van.m Qefticht, leesdmen:
iVy Weeslens. ootmoedig, Die van ons Ouders a,eedig;^ TmoistlMs zyn verhaten; Cy Vrooraen voarfp.oed.ig », Zyt ons doch behoedig, Qis liefde t'onznr baaten*
Be beftuuring van dit Huis ftaat ajn 4 Rqpïe&a. 4 gtiMsfen at Rent#esfer.



li DE NEDERLANDSCHE STAD- e»
Het Pesthuis is niet verre van het Weeshuis gelegen i en word thans ter inkwartiering van het Garnifoen gebruikt.
Op het zogenaamde Slagveld, vertoond zig het Militair Hospitaal.
Het Gasthuis is een Gebouw met een fpitze Tooren vercierd, ftaat in het Zuid-einde naby de Zuid-poort, en werd door den Pastoor van Baarland, Hsndrik van Kust, in den Jaare 1293 gedicht. Dit gebouw, is in den tyd van 52 Jaaren tweemaal afgebrand, blykens het volgend vaarsje:
Ao. 1293 by H. van Kast gefondmt;
Daar na in 52 jaaren tweemaal door brand gerafeert.
Staat onder de beftuuring van 4 Regenten 4 Regentesk fen, en 1 Rentmeester.
Het oude Vrouwen - buis werd voorheen gevonden op 't Maarland, en was in den Jaare J443 geflicht, doch is daarna , en wel in 'f. Jaar 1541, op het Bagyn-Hof overgebragt; wordende hetzelve door 3 Regenten, 2 Regentesfen en 1 Rentmeester beftuurd.
Nog is de Stad Brielle vercierd met een Latynsch. School, in den Jaare 1593 gedicht, en ftaande achter het Raadhuis. De Leerlingen in hetselve zyn in fes klas fen verdeeld , en de beheering van bet een en ander behoord aan 4 Curatoren.
Het Stads Franfche School , ftaat aan de Qostzyde van het Noord-einde, en het Neder duitjche aan het Oosten van 4e Groote Kerk.
WAERELDLYKE GEBOUWEN.
Het Raadhuis deezer Stad, in welke ten dienfte der Stel delyke Regeering niet alleen de byzondere vertrekken en al, het geene daar verder toe behoord gevonden worden, maar qok degefchikte Vergaderzaal als anderzints, ten gebruike van Bailluw en Leenmannen van den Lande van Voome, is van een ouden herkomst, doch werd in den Jaare 1791 en vervolgens, merkelyk vernieuwd en tot bovengemelde einden, verbeterd. In's Scheperis of de Juftitie-Kamer, hangt een fchoon Schilderftuk, de inneeming der Stad, door de Watergeufen verbeeldende. Voorts is dit Gebouw, dat op de Vqorftraat nevens de Koopmans - ft raat ftaat, met een fpits, .$%or,enieje vercierd, waarop het Jaartal van 4(53,4 gezien, word».



DORP-BESCHRYVER. (fl/ielfc.) *
Tegen over het Lytynfche School, ontdekt men de Stads Waag, en ,waar boven de Gevangenis der Stad- en Lande van Voome gevonden word. Dit Gebouw is eene dichting van den Jaare 1623. _
Zuidwaards , nevens het Raadhuis word de Burgerwagt gehouden, en tegen over hetzelve de Militaire Hoofdwagt. Het eerstgemelde verblyf is zedert den Jaare 1790 geheel vernieuwd, en by welke gelegenheid in den grond veele aarde kannetjes, even als de Vrouwe Jacoba's kannetjes gevon-
^De^Militaire Gevangenis, waarin mede de Provoost» ?yn verblyf houd; ftaat aan het St. Catltarina's Kerkhof.
De Vléeschhal, is in de Boterflop gelegen.
'sLands Magazyn ftaat in de Roozenmaryn- ftraat , uit-' kamende op het zogenaamde Slagveld, en is in den Jaara 1700 gefticht.
Op het Slagveld , tegen over het Militaire Hospitaal ontdekt men een groot Gebouw, hetwelk tot een.Turffchuur voor het Garnifoen dienen moet.
A"ter deeze Turffchnur na de Wal, vind-men een Kruidhuis0, rondsomme met Grachten omvangen.
Ten Noorden van dit Kruidhuis op een Bolwerk, vertoond zig aan 't oog, 'sStads Kooren-Molen; die door de Stad niet gebruikt, maar verhuurd word.
De Bank van Leeniug is gelegen op het Maarland, op den hoek van de Peper-ftraat.
De Sc. Joris ■ Doelen, ftaat aan de Zuid- zyde van de Langeftraat; boven een der deuren van dit Gebouw, vind men het Jaartal van 1^24, en in een der vertrekken ziet men eenige Burger-Officieren en Schutters, iu volle Wapenrusting levensgroote in 1662 afgebeeld, door M. Fuik. in hetzelve word goed' Logement gehouden, en ftrekt mede ter Vergaderplaatze der Doctors en Chirurgyns Gilden. .
Op de Noord wal tegen over het Dykflop op een Bolwerk, word een Kykpaal gevonden , dienende tot gebruik der Lootzen, om naar Zee én de Rivieren te zien.
's Stads Timmerwerf, is op het Slagveld naby deKaai-ftraat gelegen.
De Stad heeft tegenwoordig vier Poorten , waarvan de voornaamfte is de Water-poort, wordende nog wel eens de Noorder-poort genoemd, uithoofde, datdeoude, meerder Noordwaards gellaan heeft. In den Jaare 157», werd deeze Poort door een der Hoofden van de Watergeufen, RooiM genaamt, in brand gefteken, en met den top. van esn A 5



jo DE NEDER LANDS CUE STAD-
piast opgeloopen ; dezelve fchynd in 1625 heibouwd en ves> Ipeterd te zyn.
De twede of de lange-Poort genaamt, is met het ver-
J.IV...V.... ... ...... J-...W ^Wm.t,
De derde, zynde de Zuid-poort, heeft mede in denjaara 1572, het lot der verbrandinge moeten ondergaan, eu is in 1705 meer Stadswaards ingebragt.
De vierde p,f de Kaai-pooit is eerst in het Jaar 1700 2e«
bpuwd; voorts hebben alle dezelve een zeer fehoofj
aanzien.
KERKLYKE REGEERING
Der her\'ormde Gemeente , beflaat in drie Leeraaren, vier Ouderlingen en fes Diaconen, wordende de Ouderlin¬
gen en uiaccnen jaariyks voor de helle verandert; voort t oyerige word binnen deeze Stad gehouden, de Clasitcaale Vergadering van den Lande van Vuur:.e tv, Putten; terwvd
men ten opzichte der Kerkclyke Gelchiedenis aangetekend vind, dat in den Jaare 1572, de herwaarde An.rcai Curr.tlius Haguis, alhier als eerfte hervormde Lteraar, beroer, pen wietd.
WAERELDLYKE REGEERING.
Deeze Stad de elfde in rang der Stemhebbende Steden vaa Holland geweest zynde, zond naar de Vergadering der geweezene itaaten deezer Provincie , als mede naar andere Regeerings - Collegien inden Haag, haare Gecommitteerden af. Het Stedelyk Beduur beftond 'toenmaalig uit 15 Vroed ' fchappen, de Bailluw, 2 Burgemeestcren, 7 Schepenen a 2 Pcniïonarisfen, 1 Theforier en 2 Secretarisfen.
Tegenwoordig beflaat de Regeering uit eeu Raad of Municipaliteit van 12 Leden, waarvan by afwisfeling maandelyks een der Leden, het Voerzitterfchap,waarneemt; hebbende tot hunnen dienst 2 Secretarisfen , en 1 Clerk ; voorts één Bailluw en 10 Leenmannen by het Water- en Dyk-gericht, é;n Opper - Dykrichter en 6 Heemraden; gelyk verder de nodige Collegien, tot opdicht der Weeskamer, Kerken als a: dere, dewelke alle derzeiirer Bpdens.en ïïediendens hebber.; als mede Brandmtesteren enz., en alle welke. Regeerings-Leden zedert den Jaare 1795, op eeneordeulyks; Y'yse deor volk verkopren worden.



BORB-BESGHRYVER. (Jrfelfe.) ff
VOORRECHTEN.
Daat van vind man by Jlkemade een breed verflag, en, van welke wy dus maar eenigen zullen aanroeren.
In Ao. 1280, veakreeg deeze Stad van floris V, Oraat van Holland, Vrydom van tollen door Bolland, Zeeland en, Friesland; als mede van ai,brecbt Heer van Voome, het recht om twee baakens te (lellen. _. /_.\. .
' in Ao. 1285, verleende eduard II Koning van E,ngelani>Vrvdom van Arresten over perfoonen, en Goederen van,. Perfoonen in den Brielle woonende , door geheel het
^In A°. 1306, ftelde gebakd Heer van Voorn», de Stad op. een bepaald fchotgeld 's jaars, van 2<5 pond Hollands en
7 lnhAo'"i33o, verleende dezelve aan Brielle, alle StedeJyke voorrechten , als mede bet recht van Hooge Juns-
'tn A" n38, Üond piedeuik van Voome aan de Stad, onder zekere'bepaalingen; het recht toe, tot het maaken van
ètln" VA°^n;342 - begiftigde dezelve Brille , met ver. feheidene voorrechten, zo ten aanzien van de Vryheid de? Stad, als Magifttaats beftellingen, Recotspleegingen, Bureerrechten, enz. „ „
'In A° 1551 , beloofde wil«m. Hertog van Bjyim aan de Vrouwe van Voome, de Stad Brielle* ten allen tyde,Jjet volk te zullen beleggen , en de§ noods met al zyn, macht te befchermen. ,
In A° 1368., verleende albiïict Koning van Zweden aan Bnelle b'ehalven andere voorrechten, in het Land Schoone in. Deenemarken, ook het recht van Poorterfchap. ' In Ao. 1389, deed alehecht van Beyeren aan de Stact Brielle, eene belofte, om geen Schout nog B.ode aan te ftellen , dan de zodanige die hunne posten zelve zouden willen waarneemen. , . . „
ln A°. 1394, verleende dezelve Vrydom, tot het maaien, van een Spui , en het leggen van een Haven op 't MaaS.-
^°ïn A«». 1407, fcbonk jan van eeyeeïn aan de Stad het voorrecht, dat geen van derzelver Poorters wegens uoodflag meerder aan tlem verbeuren zoude, dan 50 ponten Hollands, en den Moorder verzond zyn, met de vnen^



ji DE NEDERLANDSCHE STAD- en
van den verflagenen; terwyl als dan 50 gelyke Ponden me. de door den doodflager zoude gegceven worden, om Land aan te winnen. [Een fraaije Prewlegie van de Goedertierenheid der Vorflen!]
- In A°. 1414 , verkreeg de Stad Brielle , weder ondere Vorftelyke Gunstbewyzen , van willem van beyeren, het voorrecht van Vrydom van tollen te Spaareniam, BeverWik en tVyi op Z'e; als mede van de Markttollen, te Heufelen, Woudrichen en Gornichem.
In A°. 1425» verleende philips v&n bourgondien aan de Stad eenige voorrechten in Vlaanderen.
In A°. 1437, fchonk francs van borselen, Heer vaa Voome aan de Kerk in Brielle , tot het onbezorgd onderhoud der Geesteiyken, eene belasting op de Vischvangst.
In A°. 1443, gaf chkistoffel Koning van Denemarken. aan Brielle, een vrye Koophandel te Bergm in Noorwegen, en te Koppenhagen in Denemarken.
In A°. 1494» bevestigde fkilips van Oostewv';, de oude en nieuwe Keuren, raakende de bereiding der Meede en derzelver Keurmeesters.
In Ao. 1521, vond karei. V soed, dat aan geene Bank. breukigen binnen de SlolA Brielle, brieven van Cesfie zouden werden verleend, ten zy dezeben bevooren? drie dagen agtcr den anderen, zig twee 3 drie uuren op de vierde trap van het Raadhuis, in hun onderklederen hadden vertoond.
In Ao. i55r, verleende dezelve Keizer aan deeze Stad* het houden van twee Jaarmarkten; en befloot mede onder anderen, dat in den Lande van Voome, geene nieuwe Brouweryen zouden mogen aangelegd worden.
In Ao. 1555, gaf denzelve een Octrooi, dan niemand eenige Viscli in den Lande van Voome, zoude mogen leveren, dan wanneer dezelve alvorens in den Briel ter afflag was geweest.
In Ao. 1642 , vergunden de toenmaalige Staaten van. Holland aan de Briellenaars een Jaarlykfche Paarden - Markt van fes dagen , beginnende met de 1 Juny; gelyk nog ten huidigen dage , op dien dag de Paarden es Koeien aldaar, rer Markt worden gebr3gt.
In Ao. 1652 , gaaven dezelve Staaten van Holland, aan deeze Stedelingen , een Handvest, van de voormaals toegeftaane Jaarmarkt agt dagen te mogen houden, en dat dezelve voortaan zoude beginnen met den 20 Ns« vemfeer,



DORP-BSSCHRYVËR. {Brirtle.) 'S
Verfcheide andere Voorrechten meêr, zouden wy kunnen opnoemen, dan, wy vergenoegen ons , met de reeds opgegeevene, en er nog by te voegen, dat er nog één is, tot het houden van een Week- Markt, gelyk die ook alle Maandagen, binnen Brielle plaats heeft.
GILDENS en SHÜTTERY,
Van bet eerfte zyn er verfcheiden, zo van Handwerken, Konften als Weeringen, en die alle haare byzondere innch. tingen, Wetten en Beftuurders hebben. De Schuttery plagt verdeeld te zyn in drie Compagnisn of.Vaandels, als, Oranie, Wit en Blaauw; dan , na de laatlle omwending van zaaken in 1705 , heeft dezelve eene geheele verandering , volgens Republikeinfche beginzelen , ondergaan. Van de
B E Z I G H E E D E N
In deeze Stad plaats hebbende, kan gezegt worden dat defcelveeven als van de meeste Steden in ons Vaderland, hoe welvaarendeen neeringryk die ook voor eenige Eeuwen mogen geveest zyn, nogthans zeer veel zyn verminderd. Trouwens, wanneer m<m in zeker Octrooi, door Keizer Karei V ver* leend, opgetekend vind, dat omtrent den Jaare 1440 veele Hulken en andere , zo Oosfrfche als Schotfche van hier öf- en- aanvoeren, dan kan de Briellenaar in 'tbyzonder, wanneer hy 't oog op zyn Vaderftad werpt, en de Nederlander in 't gemeen , wanneer hy zyn Vaderland in deszelfs tegenwoord e.en toaftand befchouwd, zig niet ontbonden, van eene diepe zucht >te ioozen! Wylen de
Secretaris Hoysr gewag maakende van 'sStads voormaaligen welvaard, geeft onder anderen te kennen, dat er in de'15de en 16de Eeuw niet minder dan 40 Scheeps• Tbnmerwerven in volle werkzaamheid waaren, en dat door de Ingezetenen ruim 50 Haringbuizen naar Zee gezonden
wierde-n; • dan van deeze bloeiende Scheepvaart, Ha.
ring - rederye en Scheeps-timmerwerven , is genoegzaam niets dan de bloote en treurige nagenachtenis overig ge-
bleeven. Even vel is het Lot deezer Stad in veele
©-""zichten minder betreurenswaardig, dan dat van veele



H i)E' NEDERLANDSCHE STAD- in
andere en groötere Steden in ons Gemeenebest; want be* halven de beb.ffening der Konften en Handwerken dooi Jjekwaame Meesters , en waarmede veele Lieden alhier hun beftaan hebben , zo worden alhier ook nog verfcheide aanzienlyke winkels, voorzien van allerltie waaren en Koopmanfchappen , met veel iever en voordeel aan den gang gshouden ; wy zéggen, met voordeel, aangezien het beftendlg doorreizen zo van Zeevaarende Lieden als andere. Van- en- naar Heller'oetjiuis, veel vertier te weege brengt. Daarenboven geneeren zig veele Ingezeten onk met het houden van Logementen en Herbergen . het geen den Reiziger nog ai dikwerf doet befluiten, de Stad llrieüe tot zyn pleisterplaats boven ande-ren, die hem in den weg leggen, te verkiezen ; het geen dok al zeer veel tot den weUland dee. zer Stad toebrengt. Ook geeft de Handel in Giaanen erf Meekrap, in. den Lande van Voome flerk geteeld war, dende , geene geiinge bezigheid aan de Ingezetenen, als welk laatfte Product binfen de Stad werd gedroogd, bereid, gedampt en gevaat; ten welke einde, men alhier vier Mee-frooven vind.; en waar door veele handen werk krygen , en veele huisgezinnen gevoed worden. Nog vind mén alhier ter Stede ,, een Bierbrouwery, ftaande op'
de Turfkaai; een Brandery op de Binnenhaven en een
Zout-Keet: terwyl het in- en- uitlootzen der Schepen, mede aan eenige Ingezetenen eene goede kostwinning terfcbafd.
byZondërhèden
Dienaangaande zal den Lezer in aanfehouw moeten neemen, de Vestingwerken, de Spuien, —— de Groote Kerk, en daarin geplaatife Graf- toru'-e van den Dappt~
reu Admiraal Almohdt, het vernieuwde Raadhuis,—3
de Hoofdwagt en andere publieke Gebouwen. — . Aangaande da
GESCHIEDENISSEN
Doei zig een ruim veld van gewichtigè Gebeurenisien
aan het geschiedkundig , oog op. In den Jaare
1308, werd, by gelegenheid van eenige roveryen der Erir



ÖRP-BÈSCHRYVÉl (Èriiïle.) " if
fee1f"heh ter zee op de Haringbuizen, (geen gering bewyS dat deeze Eilanders zeer vroeg in bet Handwerk der Zeefchuimerv derzelver beftaan vonden; in de Stad Brielle eens klagte ontworpen, en naar willeM lil Graave van Holland, verzonden; die dan ook een plechtig gezanriichap naar <*duard' II Koning van Engeland zönd, ten einde deeze Roveryen te doen -beteugelen , en waaruit mede komt te Blyken . dat deeze Gfaaf de welvaard van deeze Stad, zeer tef barre nam. , , , , , . ,. M
ln Ao. i3jo, wierd den SHel mede in de lOebmaaligë binnenlandlche verdeeldheden en onlusten ingewikkeld, hef geen Aan den bloei én wdvaard deezer, Stad geene gering nadeel toebragt.
In Ao. 1370 , verviel door het overlyden van Vrouwé machteld van Voome, laatfte telg van gekard van Voome j de Stad Brielle en den Lande van f'bptne, aan den Graave Van Holland. . ,,
In Ao. 14.17. nam Jan, Hertog van Beyeren den Bnedt Br' tn lag eehefterke bezetting in dezelve, met welke hy Vervolgens , een gedeelte van* Holland veroverd.? , en da bewooners zo der Steden als het platte Land, zeer hard
~\TTl%tii ondernamen de Briellenaars, die de partyg van ï*n van Reytfèh tegen Vrouwe jac'oba toegsdaan waijen ,' eenen tocht tegen 'S Qtavehzande , dezelve helpende plunderen eh verbranden. , ,:.„„.
Tot in den jaare 1471, zvn om en in de?*; Stad, verfcheide Gevechten tusfehen de'Hoekfchenen Cabeljaauwfchen voorgevallen. . , ,
ln Ao. Uit, Ontving de Stad Brielle een onaangenaam b»zo«k van ee'nlge ZêetchuitHèrs, die de Zee een geruimen t?d onveilig'gemaakt hebbende, mede de pröef naaroen bi zy hunnen buit alhier konden vermeerderen; ten dlep emdé lieten zy hunne Schepen buiten de Stad liggen, en kwamen vervolgens, om hun vöorneemen ter uitvOer te brengen, als Kooplieden gekleed binnen, dan al ra. ontdekt z»nde, werden eenige vart hfflj by den kóp gevat en naar den Haag -geVöerd , alwaar zy hunne zozeer gewaagdecmderderneeming, inetden hals moesten boeten ; terwyl burme makkers zigdooï een overhaaste vluc'-it hadden gered.
In Ao. 1489, nanï de Stad Brelle deel ih de partye de# Stede Goe.teieede, n't ho -ide dat dezelve dot»r Jonkheer *Js.«?s van Brede; e't wieid ea*tetast,<



15 DE NëDERLANDSCHE STAD- Êf» 1
In Ao. 15ti, heerschte in dezelve eene volmaakte neétingloosheid, waar door de Ingezetenen in een beklaagenswaardigen toeüaud van armoede en gebrek, gedompeld wierden.
In Ao. I52r , verbrandden alhier aan de Buiten Haven } verfcheide Huizen en Pakhuizen , waarvan de gronden daarna voor Boomgaarden werden aangekogt.
ln Ao. 1566 en 1567, deelde deeze Stad mede in de be« ruchre beeldftorming, die toen als in een oogenblik het geheele Land doorliep.
In Ao. 1568, werden verfcheiden voornaame perfoonen» waaronder Willem van Treslong, de Bailluw Sandyk en ande* ren by Vonnis van den befaamden Hertog van Alba uit den Lande gebannen, en hunne Goederen ten voordeele des Konings van Spanje verbeurd verklaard.
Maar, allergedenkwaardigst is de dag van den 1 Aprit 3572 voor den Btiel geweer.t, als op welke deeze Stad teger.s de gedachten der Spanjaarden, door de Watergeufeftroemruchtig ingenomen, en alzo degrondflag tot de Neder» landfche Vryheid gelegd werd; terwyl ter zelfder tyd verfcheide Schepen dier Vyanden des Vaderslands, op de Maas verbrand wierden.
In Ao. 1575, werd in deeze Stad, het huwelyk tusfehen WILLEM I, Prins van Oranje, en de Princes Charlotte van Bourbon voltrokken.
ln Ao. 1583, vereerde die zelve Prins deeze Stad, met zyne tegenwoordigheid, by zig hebbende, Zyne toenmaaüge bruid Louïja oe Coligny.
In Ao. 1585, werd de Stad Brielle met derzelver onderhoorige Forten aan de Kroon van Engeland verpand, en tot een Engelsch Garniloen - plaats ingericht , doch welk pandfehap weder in den jaare 1619 vernietigd , en de Stad en Forten , ten tyde der ftilftand van Wapenen met de Kroon van Spanje , aan de Staaten van Holland en West-Friesland , als dcn Souverein deezer Provincie, ingeruimd wierden; en de Republiek alzo verlost wierd, van een gevaarlyke Nabuur, die onder het voorwenzei, Van haar tegen de Spaanfche Overmagt te zullen befchermen, niets vuuriger verlangde, dan de Nederlandfche Na ■ üe in eene verachtelyke af hcngelykheid te houden ; efl waartoe Konifiginne Elizabeth geen gefchikter voorwerp had konnen kiezen, dan den vuiaaderlyken en laaghartigen Lticuter.
Il



DORP-BESCHRYVER. (Brielle:) Ir?
. In AG. 1598, zyn van voor de Stad Brielle, de eerfle Nederlandfcbe. Schenen naar de Oost- Indien , vertrokken» en alzo den grondflag g.Jcgc van eene Maatfchappy, die naderhand door haar verbaazend vermogen, Koningen eri Volken aan haar cynsbaar maakte.
ln A°. 1610, en de volgende Jaaren, deelde deeze Stad plet minder dan eenige andere voornaame Steden in ons Va. derland, in dé haatelyke Kerkelyke gefcbillen tegen de Reinonftranten, door eenen maürits arglistig aangevuurd , om des te beter zyne Staatknndige inzichten te bedekken, . Het Jaar 1624, zou als een Wonder, Jaar voor ons Vaderland konneh befchou wd worden, indien het geloof in Wonderwerken , zedert de laatfte Omwending van.zaaken in 1795, niet rnerkelyk onder ons waare verflaauwd gewórden; immers, men vind in de Gefchiedenis van Brielle aangetekend j dat de Maas Op den ifte February van dat Jaar, nog vast toegevrooren lag, en op den volgenden dag weder opera was, zo dat op den middag van den 2de February twee Schepen konden binnen loopen; met foortgelyke wonderen is de Historie pnzes Vaderlands, in naarvolgihg van die der Israëliten, tot walgens toé Opgevuld. . , ,
ln Ao. 1628, wierd.in deeze Stad zékere MaarijeWillems i wegens het pleegen van 13 moorden, levendig verbrand.
In A°. 1651, nam denBriel deel in het bekostigen en uiêhisten van zeven Oorlog Schepen, teneinde die tegen het! Roofziek Engeland, ónder de Regeering van dén fcheinheiligen Cromwel te gebruiken; , , .,
In A°. 1606, wierd binneri Brielle, een Lotèry getrokkenï ter onderfteuning der Gasthuizen aldaar.
In A°. 1703, woedde in en omtrent deeze Stad, zulle feen hevigen ftorm, dat het Wagthuisje,, waarvan wy gewag gemaakt hebben, en flaande op de Noordwesthoek van de groote Kerks - Tooren, met de daarin zynde Wagters vanboven neder ftorteden. , , ij
In È°. 1767, üoeg de Blixem in bet Gasthuis, én deed er zonder brand te veroorzaaken, of eenig Mensch te beschadigen of ie kwëtzen, vreemde üitwerkzeien, ydornaainelyk aan de Meubelen; gelyk ook in den Jaare 1787, in den niicht van den 9de en 10 Augustus de groote Kerk, zeer veel gevaar heeft geloopen, van door het t>n weder vernield té worden, als wanneer de Bliiem op de Tooien .van dat Gebouw neêrgefchooten, de zogenaamde Maakèlaar verbran«3ë, en het Kruis' van boven, neder wierp;, de brand eyen7 wel i werd door de vlyt der Burger/ è'n de fioüia.Öedigh'è!<S M



if DE NE 15ÉR L ANDSCHE STAD Èrf
van zoinmigen, no? fpoedig gebluscht, en waarvoor aan d{? éerile beklimmers der Tooren, ook een' aanzienlyke belocPing gefchonken werd.
En daar , door het misdaadig gedrag van het voorig Beftuurig , ten voordeele der Roofzieke Britten van den Jaare 1780 tot 1787 gehouden , genoegzaam de geheele Nederlandfehe Natie, in het harnasch gejaagd was, en do fchandelykfte verdeeldheden onder het volk gezaaid waaren, zo deelde de Stad Brielle in dezelve ook rykelyk mede. Om eChter dc rust zo veel mogelyk, ongclchonden td bewaaren-, en van verder nut te zyn, werdreedsin 'tJaar 1784 binnen deeze Stad, een Gencotfchap van Wapenhandel opgericht, ten zinfpreiike voerende: Getrouw a n S'tod en Vaderland; en waarop kort daarna nog volgde de oprichting eener Burger-Sociëteit, ten einde elkander omtrent de wezenlyke belangen van het zo zeer gefolterd Gemenebest, te verlichten, en welke Sociëteit voor zig ten idnfpreuke verkoos:
Het Staats - Gebotiw, Eischt Burger - tronw.
Daarvandaan ook , dat de oprichting Van zodanige ÜCbaamen , voornaamelyk in den Briel, niet door alle Burgeren, uiteen en bet zelve oogpunt befchouwd weid, totdat eindelyk de Omwenteling van 1787, aan de voerbranders *an het gehaat Stadhouderfchap, het vermogen in hadden gaf, om de zaaken naar hunnen zin te fchikken, en hunnen ÏVledeburgeren, met hun in Staatkundige begrippen verfcbillende te hoonen , te mishandelen en te Vervolgen; waarVan wy eenige Haaltjes ten opzichte van den Briel zouden Xunnen aanvoeren , indien ons beftek daartoe ingericht waare, of wy niet liefst verkoozen, deeze fchsnuelyke gebeurefiisfen , in eene diepe vergetelheid te begraav.én; iets, waardoor de Eendracht in ons gefolterd Vaderland herleeven kan.
Deeze verandering in het Staatkundig ftelzel den Republ'ek, motst dus ook, gelyk elders, van eene afzetting der Patriottifcbe Regeerings - Leden der Stad Brielle gevolgd worden, gelyk dit dan ook onmiddelyk naar de Omwenteling akiaar plaats vond, werdende er agt Leden def Vrosdfchap van derzelver posten ontzet, eri door anderen, inecrtkr n-aar den fmaak der ilofpartye, aangefteid.



DQRP-BESCHRYVER. (Britlle.) ïg
Ban dia zegepraal duurde niet lange; het Jaar 1795 Veranderde de geheele orde van zaakerun ons Vaderland, era aldus moesten de Liefhebbers van het Stadhouderlyk Staatsgrbonw, weder plaats voor hunnt Vryheidlievende Medeburgeren maaken; — aldus veranderen de ondermaandfcn© dingen, eh verwisfelen eikanderen beurtelings 1 :
MANNEN vis NAAM".
Daarvan moet den Êriel gedenken, en ieder regtgeSarê Nederlander behoord dezelve,te kennen. », De beroemde Zeehelden en Vlootvoogden MARten ha*.
h«fê TROMP, WITTE de wit, en PftlLIPS almonde, dl*
peêr dan eens Engeland en Frankryk deeden beeven, aanfchouwden in deeze Stad, het eerfte Levenshiht! -—■ hunne ohfterflyke naamen zullen nog lange op, de: tounen der
Vrygewordene Bataaven zweeven! Ook Je Vaderland-
fche daaden va.» eenen jak piettesz koppelstok en rocus ËeS floutmoedig bedreeveri, ter gwM™* Snneemen deezer Stad in den Jaare 157-, W met uitgewischt uit het geheugen der Briellenaars. ^
Nog zyn in deeze Stad geboren, den menschheveide mekola in fèven Priester te Heenvliet, en Richter van het Wee?buis gelyk wy ieeds gemeld hebben; (dan van dien waardijen man iets nader, wanneer wy van Heenvliet gewag mag ken ,) als roede de beroemde Rechtsgeleerde cohiwli*
3S1ÉUWSTAÖ.
REI S-A AFGELEGENHEDEN. I
7vn bier veele en gemakkelyk.; alle maandagen komen van Se omleggende Steden.en Dorpen, Marktwagens ofMark* fcnuiten aan, welke 's namiddags weder vertrekken. _
's Maandags en Vrydags vaart er éen S:hip op Rotterdam, •D 's Woensdags en Vrydags te rug.
Alle veertien dagen één Vaartuig op Schiedam.
's Dinidagséén op den Haage , en.'< Zaturdags te rug
Op elkes Woensdag één op Delft, en op Vrydag
*ë D^Relziger verkiezende te Land te reizen , kaa dit rt* E 3



Sd DE NEDËRL. STAD en DORP-BES. (JJrielle.J
het Rytuig doen; woonende de Commisfaris daartoe aangefteld, op het Maarland over de Wipbrugge, alwaar men al* toos binnen het uur geholpen word.
Alle avonden vertrekt de Post met de Binnenlandfche Brieven.
HERBERGEN en LOGEMENTEN.
De voornaamften zyn, de doelen; het Koffyhuis, êé Morgenzon, 't schippershuis, depkins, de komng van ingeland, aau de Zuid-poort, en het Engelsen KofFyhu»
be zon-



AMB ACHTS •»HEERX YKHEIjÖ
B, V & G
HVaarvan dl
L I G G I « Ö
■Is in den Lande van Voorneten de Oostzyde van ttft< kee, paaiende ten Zuid-Oosten aan de Polder van VOorn, zig voorts uitttrekkei.de tot aan de ^Brielle, en de zogenaamde Oostvoornfche Vaart; terwyl voof t overige de aangenaame en goede gelegenheid van dezelve, hrt oog van den befchouwer naar zig trekt. D.t Ambacht is voorheen in het onderhond der evengenoemde Vaart* émgeöaagen geweest, op 4-0 gemeeten Land», B 3



'üi fii NEDEË.LANÖSCHE STAÖ- ek
NAAMSÖORSPRONö
bienaangaande vind rhen het volgend bewysdat na» rnelyk in den Jaare 1257, eenige Landen üitgegeeven wierden aan zekeren Dirk Rugge , eh. van wisn deeze Polder j, haaren naam bntteend heeft.
STICHTING eh GROOTEï
De juiste tyd der hedyking van deeze Polders , zal zé. ker onder zyn, dan van den jaare 1257, en wet om deeze reden, dat namelyk by de Uitgifte gezegt word, dat die Landen , in de Oude Polder gelegen waaren.
• Volgends het Veld-boek van den Jaare 1697 » beftond derzelver groote in 1118 Gemeeten en 19(3 Roeden, waar van 591 Gemeeten 271 Roeden onder Oostvooni, verponding betaalden ; dog anders wat hel Rechtsgebied aan; gaat , ónder dit Ambacht behooren. Volgens éen oud Manufcript word de groote opgegeeven te beftaan in 506 Gemeeten en 159 Roeden, waarvoor aan verponding betaald wierd, eene fonime van 1272 Ponden, 6 Schellingen , 3 Deniers; eb welke groote mede op de Verpondings-Lysten Van de Jaafen i632 en 1652 gevonden word, fen dus toemaalig gerekend was op 250 Morgen en is8 Roeden Rhynlahds. In den Jaare 1632 waaren er 25, en in 1732 een getal van 30 Huizen en een Meêftoof. ïri 1791 werden de bewooners, met die van Kiein-Oostfrlar.d mede gerekend, op 24.1 zielen gefekat. Omtrent de Gebouwen en Wooningen valt niets byzonders aan te mer» ken, ais dat dezejve, zo als doorgaands ten Platten Lande plaats vind , onregelmaatig hier en d-ir Gebouwt zyfc



DÖRP-BESCHRYVER. (RnggèO ' *f
Het
WAPEN
Beftaat in een blaauw Schild, waarop eene groene Verhevenheid , de gelykenis hebbende van een Rugge< ett waaruit een plant met onderfcheidene Bladen, voorfchiet.
KERKLYKE en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN.
Vind men hier thans niet, voorheen echter, werd alhier een Parochie-Kerk gevonden, aan de Heilige Maagd roegewyd. Uit het een en ander wil men afgeleid kV* ben, dat dezelve in 't jaar 1403 zoo gefticht geweest syri door Hertog AlWeCHT Graave van Holland ; dan hieraan1 twyiTelen wy; in den Jaare 1514 was Regent van deeze Kerk Mr michiel. Zeker is het ondertusfeheö, dat in deti «rsteemelde jaare, op het Kerkhof van dit Godsdienftig Ge^ bouw , een Klooster van Reguliere Kanunnikken, behoorende tot de orde van St. Augustinüs , en toegewyd aar St. Elïzabeth, geftiebt werd, er. dat deszelfs ftichting een jaar daarna, namelyk in 1404, door Frederik B.sfchöp van Utrecht is bevestigd geworden. Dit Klooster is ver. Volgens ook befchonken geweest met aanzienlyke InkomRen en Kykdommen ; dan van hetzelve nog van de Keft is niets meer, dan de nagedachtenis overig gebleevefr Voorheen zag men hier nog een huis, beftempeld met den naam van Ziekenhuis, doch hetzelve is thans in een boeten-wooning herfchapen. Voor 't overige behooren de Inwooners, zo veel het Kerkelyke aangaat mdenBneL
R E G E E R I N G E N.
De Hoüge of Crimineele Jurisdictie , Behoor.' aan den jgailkw en Leenmannen van Am Lande van I wn s bel



U NEDERL. STAD- en DORP-BES. (Rngge.^ ,
Heem- en Waterrecht aan den Dyk-Rechter en Heemraaden van denzelven Lande.
De Ambachts-Heerlykheid werd in den jaare 1724, uit de Graaflyke Domeinen gekögt, doör èif.deriK van iïtden , en aan welk geflicht het zedert gebleeven is, zynde thans Vrouwe van Rugge , Vrouwe maria sibilla du Tóurs, Weduwe wylen helenus van leyden.
Voorheen (lelde de Heer of Vrouw , den Gerechte aan, dan zedert dat de Batazffche Natie, haare Souvereiniteit Weeft hernomen; dat is, zedert den Jaar 1705, gefch'ed deeze aanftelling door het volk zelve; heftaande de tegenwoordige Regeering in 't Burgerlyke , uit één Schout, vyf Schepenen en een Secretaris; en zynde thans tot Schout en Secretaris aangefteld* de Burger h. n. van andel.



HIXIST - OÖSTEJL*
,i~kjzo genaamt ter onderfcheinding van Greot-Oosterlandl zynde een Polder van Ocostvóorn, verkreeg den naam naar derzelver Ligging, ai* zynde gelagen ten.JSoord - Oosten van, Omtvoom in'den Lande van Voome, en bepaald tusfehen do Rollaarts- en Heindyken , naby de Stad Brielle. Deeze Pok • der is voor 't overige omgeflagen in het onderhouden van de Oostvoornfche Vaart op. 285 Gemeenten. Reeds in dei» Jaare 1321, fqhynt dezelve bekend geweest te zyn, blyken* zekere uitfpraak, door Gerard van Voome op St. Pancras-J dag van dat Jaar gedaan. Volgens een by ons berustend, Manufcript, word de groote bepaald op 368 Gemeeten en 275 Roeden, gelyk dezelye groote mede in de Jaaren 163a en 1732 gevonden word. In het Veldboek van 169? Ha»» Jet op 346 Gemeeten en 9oi Roeden. In het Jaar 1632 be-, rtond het getal der Huizen in deeze Polder in elf; terwyle* in 1732 niet meêr dan vyf wooningen gevonden wierden. Oud, tyds werd voor debepaa'd; 3é8 Gemeeten 27S Roeden,dl© Ï84 Morgen 275 Roeden Rhynlands uit.naaken, eenefomm* van 681 Ponden , *3 Schellingen en 6 Deniers aan ver, BOjiding betaald.
Mi) denhoek derHeyndyk, omtrent het midden der Sta* %Tielle en Cwtvoorn, vind men de fteene Raaken, door di% van Brielle, ten gemakke der. Zeevaarenden aldaar opgericht,.
Het Wapen is een groen Schild, waarop een Rugge of Hoogte, torsfehende een vierkante zilvere Tooren. De be*. wooners behooren wat her, «eikelyke aangaat, tot Qostveom* Wat de Regeering zo van het Ambacht, als de Vrouwe». §phout en Secretaris betreft , met dezelve is het even als met. die van Rugge gelegen ; alleen heeft men hier twee Schepen. j»en, die altoos met die van het gemelde Ambacht yeseeni^l. Vergaderen,,



Q V * P
E N
N ï E V W.
jCfigt aan JB«mj • QcsterlancL ten Noord Oosten, ea is een langwerpige Polder, zig uittrekkende van het Oude Hoofd der Stad Rrielle, tot aan de zogenaamde put of diepte der Maas, wel verftaande, met derzelver Gorzingen, Grondwinningen en Duinen , in welk laatften men een houte Baaken vind. De groote word bepaald , op 315 Gemeeten 215 Roeden , dat is 157 Morgen 515 Roeden Rhyn* lands. Het Wapen is een blaauw Schild, waarop drie Krabben, de Regeering is eveneens ingericht, als die vat}t $u£gt en Kkin- Qostcrland.



M E E Ü W E I-
JLs een klein Poidertje naby de Stad Brielle, buiten den. Ringdyk, even als Oud en Nieuw Kleiburg gelegen, en be-. hoorende onder het Gerecht der Stad Brielle. Voor dat d« tegenswoordige Noord- of Water - Poort verplaatst was, liep de Have» deezer Stad , »Jdden door deeze Polder tot aan het. oude Hoofd. Op een aiawas óf buiten Gorzen van dit Poldei-, je, weid voorheen dc StUlfifo Gerechiplsats of het Gal» gen-Veld gevonden; dan dit der Menscbbeid onteerend Schouwfpel, is met de Revolutie ln even gelyk alb&
andere, op hoog bevel » dooï geheel iloliaiU TCRlttijb pmtremt de
GESCHIEDENISSEN
"Deezer Polders tekenen wy, aan, dat in den Jaare het Klooster Vau Rugge is in den brand geüeke» en afgebrand i gelyk mede, dat in een Schuur dit Klooster toebe* bobrénde, in dat zelve jaar, 19 Burgers door den berochV jen lumeY, van Gornichem gev.angelyk dervvaards overgs-. bragt en gevangen gehouden zynde, op eene gruwelyke wyZe zouden zyn gemarteld geworden. Nog kunnen wy betrekkelyk de gefebiedenis der. Polders, van Oud en NieuwKlHburh melden, dat dezelve jaaren agter den anderen, vso, het water heeft ondergeloopen gelegen, en dat de eigenaar door onvermogen is genoodzaakt geweest, die te verbaten;, afs wanneer dezelve, in den Jaare 1743 aapgekogt zynjif* piet een Zomer-Kade is bedykt geworden.
De Bezigheden , zyn Landbouw en Graanteeld. Reisg^ l-^enhcden nog Herbergen zyn hier niet te v.is,4ja» A &



HET
AMBACHT of de POLDERS, EN HET
P Q R P
VAN
OQSTVOOll,
M en onderfcheide hier daadelyk, dat met de befchryving yandit Ambacht enz. niet gemeend word hetgebceleQuartier, dut onder den naam van Oistvoorn bekend ftaat, maar wel die van bet Dorp en deszelfs aanhoórigheden; zynde dit Dorp «Is de Hoofdplaats van het Waterfchap van dien naam aan te merken ; en alzo wy, ingevolge ons Plap, ieder Dorp e? Ambacht op zig zelve bezien, zo heeft mén altoos met eeri opilag van 't oog dat geene, wat in iedere afdèeling van ons Yaderland voorkomt: en om by wyze van inleiding, den Lezer dit Ambacht of Dorp dat den naam Oostv^orn voerd, geheel beknopt te doen kennen, zullen 'wy eerftelyk gewaginaaken van deszelfs
LIGGING.
Dezelve is in den Lande van Voorns en wel a3n de Oostzyde vin het Land van Fhkkée, paaiende ten Noord Oosten aan Oosterland; ten oosten aan het Rechts ■ gebied der Stad Brielle, dog ftellen liever ten Oosten van de Polder de Rug-
fe genaamt; ten Zuiden aan Rackange, en ten Westen der Juinen en zogenaamde Gorzirgen van Kruiningen aan Zee, of de diepte van hét Gat van de Maas, en de Put genaamt. De zo evengenoemde Gorzingen, worden gefebeiden door die van Oud en Nieuw Kleiburg. Van de gelegenheid kan meji óver het geheel'zeggen , dat dis zeer aangenaam is, hoewel de winden door de nabyfceid der Zee, eenig/.mtsfcherp zyn.
De vcornaamfte Dyken zyn, de Riei-dyk, Noord- dyl. en Hein-dyk.
De Bewooners vonden voorbeen veel gemak, doerdiea alles te water kon- af- en aangevoerd worden, en zulks door middel der zogenaamde Ov.tvoornfche Vaart, gaande van de dj Stad Brielle af, langs den zogenaamden.üollaarts-Dyk



£bdua<EB- 01© ©IK? ©(K-TEL ^XffliE>i_e Zt^ i?nt^ STJDL © © al „
Uil © <D>S!T"V"CD> CLSTE/IT , -veel Joucefl- maaL-lcoi. lifulieiL , Énm deltu Sieiiil lanólOTLam , in. zijn--v-slvaefiïl aig1 "wa-blijdiaii , 33) a air 3 ffl ^a?Jdjlts sijim. "L-lmei "v<e:k°^it? «s«»1" » 'IMel "vip gVii lasnï iitim "Vim ©"je ie cJL ï<e sis?til luaaxuKtu , De ar 'föJBckevii , ls.83t.3el S». ile Gvaavieia. -






B GRP-B E SCHRYVER. (Gmémwh.) $
tot aan den Heindyk en van daar zig uitilrekkende tot niet verre van het Dorp zelve, omtrent den ouden Bur?t; alwaar men meend dat het Hof der Heeren van V-oom zal hebben geftaan; om welke reden veelen deeze Vaart nos met den naam van Hofvaart beftempelen; doch welke, fchoon voorheen door onderfcheidene Polders , en Bedykingen onderhouden? waartoe voor her aandeel van oostvoorn alleen uaoQ Gemeeten gerekend wierd, thans echter geheel Verland is. Voorts is deezen Oord zeer Houtryk , waardoor, als mede dooi de nabyheid der Duinen , zig alhier eene menigte van gevogelte en wild ophoud; en wat de Dyken en Wegen betreft, dezelve worden zeer wel onderhouden, en. pyn in een goeden ftaat.
NAAMS-QQRSPRONG
Ts niet verre te zoeken; men bepaale zig daaromtrent ab leen, maar by de 'legging, die zo als wy te vooren zagen in het Oosten van het Eiland Flaklée ss, en waardoor ïnen aldus de naam van Omtyoorn aan dit Ambaent en Dorp sal gegeeven hebben; betekenende dezelve eigenlvk, d^t deeze de voorst aan Zee gelegene Landen waaren.
STICHTING en GROOTE. De juiste tyd der Stichting, en de waaren ouderdom, van. dit Dorp in het byzonder', is niet wei te bepaalen: waarfchyniyk is'het dat de Burgt van Oostvoorn, een overoud geftigus, en •waar mede het oogmerk zal geweest zyn , om een uhkyfc op Zf-e te hebben; waarom ook door zommigen, de Oude S'ad Brielle alhier geplaatst word: dan, zekerder is het geene men van diederik VI Graaf van Holland aangetekend vmd, hierin beftaande, dat hy by zyne Huisvrouw, zynde. eene Dochter van der. Paltz-Graaf van den Rhyn, verwekt had vier Zoonen, waarvan dejongfte Pelgrim genaamt, volgens de u.terfte wille zyns Vaders, die in 1163 overleed, tot BurgGraaf van Zeeland, en Heer van l^r»'aangefteld werd. Deeze zou dan vervolgens op zyn verkreegen Goed, een Hof of Slot, in de nabyheid van zyn Burg - Graaffchap Zeeland, hebben doen bouwen, waardoor hy als het waare, zyne gebede Bazitting" onder 't ooge had, en hetzelve Oostvoorn zal genoemt hebhen; gelyk wy dan ook op grond deezer Ge» fchiedkundige zekerheid veüig gelooven mogen, dat ingevolge dit beiluit, zyne onderhoorigen , zig in de nabyheid van dit Slot zullen hebben ter neder gezet, en waardoor dit Dorp^ öan ook zeden zal aangewasfehen zyn.
A3



4 BE NEDERLANDSCHE STAD- i»
Betreffende de Groote, daaromtrent leezen wy in het fa voorcn genoemde Manufcript, dat dezelve beftond in 2520 Gemeeten 46 Roeden , en waarvoor aan verponding betaald vierd, eene fommr; van 5106 Ponden 18 Schellingen en 8 Deniers. Volgens het Veldboek van den Jaare. 1697, werden de Verponding.draaiende Landen gerekend op 2654Gemeenten r68i Roeden, waarvan 591 Gemeeten 271 Roeden pnJer het Rechtsgebied van Rugge gebleeven zyn. Op de Ly.t der Verponding van 't Jaar 1632 (taan 71 bjuhen; en op dié van 1732 vind men 2604 Gemeeten 46 Roeden, dat is 1302 Morgen a6 Roeden Rhynlandsch, met 74 Huizen en een Koorn-Molen; werdende de aanweezende Huizen in den Jaare 1795 door 479 Zielen bewoond. ILt Dorp fchoon niet groot, is echter zeer aangenaam gelegen, alzo het zeeg net met bpomen beplant en byna vierkant gebouwd is: Het
WAPEN
Van dit Dorp, vertoond een Burgt, en een GoudeLeeuw «iet een gekrulde Staart, de voorpoot aan de rechterzyde opgeheevcn houdende, op een rood Schild.
KERKELYKE en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN.
De Kerk der Hervormden te Oostvoorn, is ongetwyffeld zeer oud, aangezien van het tydftip van derzelver Stichting, nergens eenige fpooren te ontdekken zyn; het eenige dat men van dezelve ten deezen aangetekend vind .beftaat hierin, dac mmelyk Vrouwe machteld. van Voome aan dit Godsdienftig Gebouw, dat te vooren een Kapel, waarfchyniyk de Kapel ▼an het Hof der Heeren van Vemie was geweest, een Kannonnye Stig te, van een Deken en ag+ Kannumnjkken; en welke Stichting zy gedaan heeft tusfehen de J'aaren 1349 en 1372 uit de Domeinen van Voome, zo als dezelve ook daarna door haaren Opvolger Hertog albrlcht van Bt-yeren, itu-' waart van Holland is bevestigd geworden. Volgens Alkema4e, zouden ia deeze Kerk aan St. Pai.cras toegewyd , de pudfte Heeren en Vrouwen van Voorns begraaven liggen.
De Kerk, is van eene fchoone ruimte en werd zeer wel onderhouden. In de Jaaren 1744 en 1745 werden allede glaazen, zeer Iraaibefchilderden vercierd met de Wapens der Ambachts-Heeren, enz. Nog pronkt deeze Kerk met een Tooren, die door zyne aanzienlyke hoogte, ten Baaue aan de Zeelieden ditnd; om welke redenen cie Staaten van Holled en West Friesland in 1^27, dan opk goedvonden.



SiORP-BESGHRYVER. (Owfvaonj,) %
aan die v'an Oostvoorn, ter opbouwing en verbetering va* den Tooren eene fomrae van ƒ 1500:-:- te fchenken; en welken onderltand in 't volgend Jaar nog met ƒ 500: ■ • vermeerderd werd. Boven deeze Tooren die vierkant opgebouwd is, ryst een rond bol, waarboven de windwyzer. «plaatst »• S voorts is dezelve van een goed uurwerk en Klok voorzien, en pronkt het vierkant met de nodigs Uur - Wyzers* , ■ ^
Het Kerkhof welk eene ronde gedaante heeft, en me» een van Steen gemetzelden Muur omringd en een yzeren Hek afgefchooten is, ligt met de Kerk midden m het Dprp,
De Pastorve en Schoolhuizingen zyn mede goede Gebouwen ; andere Godsdienflige geftichtcn , worden bier nift gevonden.
WAERELDLYKE GEBOUWEN. Daarvan zeggen wy. dat van het Hof der Heeren en Vrouwen van toomt «iets is oyerig gebleeven, en dat van den vermaarden Burgt, niet dan de overblyfzelen te zien zyn. ■ Buiten Oostvoom tegen het Duin , hehben de Opper, I)ykr cht-r en Heem-Raadeo een Keet of Bergplaats van Sswerken en andere Dyk-behoeften. Aan dezelve was vSSf een houten Koepeltje, dienende tot derzelver Vergaderplaats; dan in Stede daarvan is in den Jaare 1741 onder den naam van Zee-Burgt op een Hoog en effen gemaakten Duin , een ruime Steene Koepel , buiten eenige fo'ten der Ingelanden, gebouwd; en waaruit men zo ovet ff mond dèr Maas, als. het Land, een aangenaam en ve* fAikkelyk gezicht heeft.
KERKELYKE REGEERING, R hoorende onder de Clasfis van Voorn-en Putten, beflaat ui» een Leerraar, twee Ouderlingen en twee Diaconen , van welke Jaarlyks de helft afgaan , en door anderen vervangen worden, WAERELDLYKE REGEERING. De Hooee Heerlykbeid . of het Crimineele Rechtsg* bied, word uitgeoefend door den Bailiuw en Leenuau,_ aen 'van den Lande van Voome. , 'W',t>ljr
Het Water- of- Heemrecht, behoord aan den. Dyk-Rechr ter en de Heem - Raaden. van denzelven Lande. _
De Ambachts- Heetlykheid werd in den Jaare 1724 rut de Ciaajiyke Domeinen verkop, aan Diederik van Lqdm, en *».



| DE NEDERL. STAD- en DORP -BES. (Ow*tw« )
*iens Nakomelingen het nog behoord; zynde thans daarvan Jugenarisfe Vrouwe Maria Sjlilla du Tours, Weduwe wyJtn Htl riius van Legden.
Dé tegen woordige Regeering, welke zedert den Jaare 17g«. volgens RepublLeinfche Gro.idbeginzelen, door het Volk verKOoren en aangefteld word, beftaat uit een Schout, Secre' jfaris, en voorts in eene Municipaliteit, enz.
Onder de
VOORRECHTEN.
Vind men geen ander, als eeniglyk het recht, dat door den tydelyken Heer of Vrouwe in de aanftelling van Schout Schepenen, enz., eertyds uitgeoeffend werd; doch het welk na de laaifte Omwenteling tot het volk daar het ebrenlykbetoord , is wedergekeerd, ■ 1 '
De
BEZIGHEDEN.
Beftaan behalven gewoone Handwerken en Neeringen ia de Visfchery, en Landbouw, brengende de Graanhandel hier zeer veele voordeden aan.
De
GESCHIEDENISSEN.
O: Gtbeurenisfen immer in dit Quattier voorgevallen, zvn van te wtimg aanbëlanV, om daarvan eenig gewag te maaken; het eenige dat in aanmerkinge zoude konnenkomen ' fceflaat m het gevaar tfaadn het Dorp Qfljtve»» inden jaare •J421, door Watersnood geraakte.
Onder de
BY4 0NDEHHEDEN.
Verdienen zekerlyk de door de Natuur gevormde Duinen en de mtc kunst en onnoemelyke kosten aangelegde Dvken tp deev.cn oord, m aanmerkinge te komen; verder vraact men naar de overblyfzels van den ouden vermaarden BurerT fnneeme in aanfehouw de Kerk, en het Koepel Zee- Burjp.'
(REIS. GELEGENHEDEN
Zyn hier i. iet te vinden, als. alleen 's Maandags van eea MafAtwag.n op din Brkl. *
HERBERG en LOGEMENT litt i>eq..::hi;is ds Valk genaakt,.



"Was eertijds ^ÏWt ±n. ie* akc-li^Ü ^«ê Sax Tbijma "ten PjpmariJ «Ier -v-pit^ot ©rivale 2©e , Soipy -wale:rs:ntn>©al in. xijme Lmeze.ErL ^eLIcp-rcn. —
jNii Is.WiA ï.eï «Lome La-JiftM-r, meeleeft- tae -ro™»^.






DEN
t) OP PEN, enAMBACHTEN V A N
R Ö | - A BJ I
met de aan- en omleggende polders
STRXPE, 1*0 D-
E N
ÜD^eeze gezauiëntlyke Polders, dewelke ieder op haar zelve befchouwd afzönderlyke bedykingeri zyn, maaken echter niets meer dan één Ambachts-Heerlykheid uit; hebbende meede niet meer dan één Schout en Rechtbank — wordende dezelve altoos ieder afzonderlyk genoemd, gelyk wy zulks öp de Kaart van den Jaare 1701 insgelyks aangemerkt hebben ; dus om dezelve nauwkeuriger te kennen, zulten wy eerst nafpeuren, wat van de
LIGGING
Van het geheele Ambacht deezer vermeld Is, eri dan leider gedeelte op zichzelven; wy zullen ons dan vooreerst by het
feheel bepalen, en zeggen: dat het belendende is teft ioord-Ooosten aan den Ambachte van Oostvoorn; ten ZuidOosten , aan de Vrye Hcerlykheid van Naters en Pancras Gors; ten Zuid - Westen, met de Duinen aan de zogenaamde fpleet * A



2 l)E NEDER L AND SC H E STAD- en
of wel het Kwaks Diep, en ten Noord Westen meede met de Duinen, en buiten Gorfingen aan de Noord-Zee; zynde dit nu de gecombineerde ligging.
De byzondere ligging is als volg::
Ro'x-Anje, welk onderfcheidcn is in bedyking, in oud,en. nieuwd Rok-Anje. hebben tezamen een eironde gedaante, en legt omflooten in de navolgende Dyken, als : — deRo. canfendyk, eigentiyk den Moolendyk genaamt; Middel verkenftraat en Hein-Dyk, de Duinen, 't Kleine Dykje , en de nieuwe Rokanfendyk Dyk, huiten welke bedyi.ingen men onder Rok-Anje r.og vind de zogenaamde Waal, welke men begrypt dat voorheen een arm der Maas is geweest, welke zich van hier in de Noord - Zee ontlasten ; waar nevens de Vleerlandfche Dyk legt, gaande van het Dorp tot aan de Rokanfe Heeveringen, of aan wasfen over welke men aan de Duinen, en de Westplaat komt; wordende deeze Heeveringen van Oostvoorn gefcheiden , (trekkende verders langs de Strype tot aan den Strypfendyk, binnen welke men de Polder Cloosterhoek , een water welk maar een arm is, en de Merre-Vliet genaamd gevonden wordt, en by nituwRok-anje den zogenaamden omloop.
De Strype legt omfloten tusfehen de Strypfcbe,en Lodderlandfebe Dyken, gaande van de g'ond van Rok • anje, met de achrer Stryp, tot aan de bovengenoemde Rokanfe Hee-
Veringen.
Loddcrland wordt omvangen met de Lodderfchen Dyk, en den Rietdyk, aan den Ambachte van Oosteoorn-, vanwaar men al meede op de genoemde Rokanfe Heeveringen komt.
De Struyf- achr naby het Dorp gelegen, legt binnen den Vleeriandl'chen Dyk laags welke men weder op dezelve komt, en voorts binnen den Hein-Dyk en den Noorddyk tot aan dezelve Heeveringen, neevens de i Noorddyk zynde Gorzingen bekent onder de naam van Gorziugen van den Heer van Obdam, waar achter de Duinen en de St. Pietersdyk gelegen zyn, en van waar weder aan de Westplaats.
De geheele gelegendheid is uitneemend vruchtbaar in voorbrengfels van Graanen , en Meekrap, en zeer aangenaam van ügging. Men vind hier veel gevogelte, en wild; inzonderheid Conynen door de menigte van Duinen die hier gevonden worden. De Lucht is hier doorgaans feherp en Loud, door de nabyheid der Noord ■ Zee, alzoo het meeie atn de Ocstzyde van de kant van den Lauden vaa



DORP-BES CHR.Y VER. (Rok-anjs.) 3
Flaquée gelegen is; de Dyken en andere binnen wegen en paden zyn doorgaans in goede orde, ook wordt hier veel Houtgewas gevonden. De
NAAMS-OORSPRONG
Is zeer duister, ja geheel onbekent. —- ZommJge bei meren dat met de naam Rok-anje 2oude bedoeld worden, dat den bewoonder daar het hier een koud luc.it geitel zynde, den Rok aan het lyf moet houden, ten einde zvn ligchaam tegen de fcherpe luchtte beveiligen, en daar. om het den Stichter Rok-an zoude genoemd hebben —en dit zoude eigentlyk den oorfprong der naam zyn. wee wordt ook meede genoemt Rokkanje, Rokaane, enz. dan de eigentlyke naam is zo als wy die hier Rellen Rok-anje, echter volharden wy met te zeggen: ——dat wy den waare oorfnrong niet kunnen ontdekken. -——
De naamen Strype, Lodderland en Struif- acksr , neemt men, en komt ons niet onwaarlchynlyk voor, dat dezelve oorfpronelyk zouden zyn van de namen der Bedykers van ceze-de Polder, zo als men weet dat mamgmalen gebeurt fc; dan hoe het zy, wy zyn van dit alles in het onzekere. De
STICHTING en GROOTE.
Daaromtrent zyn wy ten opzichtê van het eerrte gedeelte zo wel als van den oorfprong des naams weder in het onzekere Stellig kunnen wy verzekeren dat het van een hoogen ouderdom moet zyn, en waarfchyniyk door de Heer van Voorn is gedicht; het geen wy verneeiuen om de nabyheid des Hofs van gemelden Heer welk te Oosrvoorn placht te zyn — echter kan men dit alles niet dan als gisflngen aan-
perken. . Beter kunnen wy over de groote oordeeien..
Rok-anje was in het onderhoud der Oostvoornfe Vaart omgeüagcn op 382 gemeeten, Strype en LoddenUndIn 24 d°. zynde zamen 1506 gemeeten, zonder dat Strwf- Acker, daar by genoemd wordt, om reede dat dezelve daar in niet behoefde te contribueeren.
Ons oude Manufcript, geeft de volgende groote op naamlyk voor Rok-anje, met Strype en Lodderland, 1766 gemeeten 189I Roeden ■ waar voor betaald wierdt aan
verpondingen eene zomma van 2963 ponden, 17Schellingen, r A 2



4 DE NEDËRLANDSCHE St AD- fe»
12 Deniers. Voor Sc ruif-acker 3 5 r gemeeten 226 Roeden* aan verponding 517 ponden r Schelling 4 Deniers. Zyrdé dus de geheele groote voor Rok anje, en aanhoorende Polders 2118 gemeeten, H5é Roeden — en de geheele betaling aan verpouding, een zomma van 3480 Ponden 17 Schellingen.
Volgens de verponding lyst van den Jaare 1732, vind men eene gelyke groote der Landeryen, dewelke uitruaaken T059 Morgen, us§ Roeden Rhynlandfche maat.
Het Veldboek van den Jaare 1692 > geeft een getal opvat! 2311 gemeeten, en 168 Roeden. Op de verponding lyst van den Jaare 1632 vind men 69 Huizen geplaatst — en op die van 1-32 dat van 85 — met een Kcorftmolen voor de gecombineerde Polder?. Hier moet men meede aanmerken, dat in de tegenswoordige Staat van Holland éde Deel,
bladz. 81 gemeld wordt: dat te Oostvoorn eenKoorn-
molen was, zo als wy by die befchryving gevolgd hebben — dan een onzer begunftigers, zegt ons: dat 'er thans geen Koorn-
molen is en de bewooners van daar, te Brielle hunne
Graanen moeten doen maaien.
Het Dorp welk niet groot is, heeft een zeer goed aanzien, zo door de hier en daar geplanten Roomen, als de fraaije Kerktoren welke van rondsom gezien kan worden. De plaats daar men de Kerkbuurt vind, is naby de Duinen gelegen, en wordt oud Rok-anje genaamd, zynde verdeeld in twee Polders; als den Kerkboek waar het Dorp is, en den Zuidhoek. Nieuw Ro'c ■ anje Is mede verdeeld in twee Polders; als den Moolenhoek, en den Langenhoek. De Rokanfcbe Molendyk is als een Buurt van de Rok-anfche Nietiwendyk af, tot aan het Dorp met Huizen bebouwd, waar door het Dorp nog meer aanzien bekomt. Van de Huizen en gebouwen kan niets byzonders gezegt worden, alzo dezelve alle zeer eeuvondig, en na den aard des platten Lands gebouwd zyn. Het getal der bewoners was in den Jaare 1795—572 zielen. Het
W A P E N,
Is een zwart Schild* waar op twee bloeij'ende tweelingen, zynde een Eiesgewas, van Zilver, de fteeien kruis wyze over elkander te zaïnen gevoegd met een ftrik van zilverlint.
KERKLYKE zn GODSDIENSTIGE GEBOUWEN. Men UVj ffcld zeer of alhier voorheen een Klooster zoudi



DORP.BESCHRYVER. (Rok-anp.) 5,
geweest zyn — althans is het zeeker dat men aan de fcheiding van Rok-anje, en de Strype een polder vind. die den Klooster hoek genaamd wordt. In dezelve Polder ftaat ook een woning welke het Klooster wordt genoemd. Nu vind men by de Heerlvkheid Rugge, hier naby gelegen, dat aan hes zelve een Klooster is geweest van Monniken der order van den Heilige AugusHnus, zonder dat wy byeen derStichtmgs confirmatie-baieven in de ZuidhoHandfche oudheden vinden % nog een woord melding van een tweede Klooster gemaakt
wordt ; op pag. 277 , tot 337 leezen wy; ;
. verder ftaat te weeten dat 'er te Rugge een lusters huis van St Augusiyns orde, en St. Andries convent genaamt gei " ftaan 'heeft. Dit hebben wy uit tweeBrieven van hetKloorterboek gefchreeven , in welke Brieven de Prior, en het Con'! vent van Rugge aan de eene kant, en de Pater en Materen' de Susters van St. Andries Convent aan de andere kant be" kenne, en verklaaren dat ze tegen malkander vergrondha» ", velt hebben, zulken en zulken Landeryen." Nu komt het 'ons voor, hoe wel op gisfingen gegrond, dat in de nabyheid van Rugge daar den Kloosterboek legt, dit Vrouwe Couvert zalgeftaan hebben, zynde het Zusterhuis van St. Andries- en dat in de bedoelde brieven zal geftaan hebben het Sustcrfchan Rugge, en dat daar voor gefchrec-ven is i» Rugge , . om reede 'dat van Rw, den Schryver van gezegde Oudheeden, anders daar van op pag. 277-, of 278 - melding zoude, hebben gemaakt-
De tegenwoordige Kerk is klein van eenereedelyke
hoosten, en binne ruimte; wanneer dezelve gedicht is, daar vind men geen bericht van, ook niet aan welke Heilige zytoeeèwvd is géweest. Men vind hier meede geen Pastooiswclke ck-n diénst verricht hebbe, dan alleen den Heer Robertvan der Beek, welke alhier in den Jaare 1514 Pastoor was. De. be-eeving van deeze Pastory ftond eertyds aan de Graave van Holland. Verders, wordt de Kerk van, binnen zeer zindelyk onderhouden. ' '
' De '1'oren is onder vierkant opgaande tot aan het Dak, van, waar dezelve als een agtkante Coupel tot een tamelyke hoogten opryst. Zynde dezelve verciert met een uurwyzer.en veih
ders van binnen een uurwerk, en klok.
De Predicants wooning. als mede de Schooïhuizmge zya, go-de gebouwen, doch van welke niet* byzonders vermeUfc w ordt; gelyk geene andere gebouwen tot dit Artikel behoore* de genoemd worden; r ea
A I



« DE NEDERLANDSCHE STAD- en
WERELDLYKE GEBOUWEN.
Worden 'er niet gevonden, vermits het Rechthuis, niets dan een gewoone Herberg is.
KERKLYKE'REGEERING
Beflaat uit den Predikant den eerwaarden Burger Willem ChristoffA Hoog, zedert den Jaare 1791 aldaar beroepen, onder de Clatfis van Voorne en Putte; benevens t.vee OuderJirgen, en twee Diakünen, van dewelke ieder Jaar de helft afgaat, en duor andere vervangen worden.
VVERELDLYKE REGEERING.
Den Bailluw en Leenmannen van den Lande van Voome,
otffcnen alhier het hoogde, of crimineele Rechtsgebied. •
Het Water of Heemrecht wordt door den Opperdyk - Graaf, en Heemraaden van denzelve Lande beftuurt. De Ambachts» Heeriykheid dewelke in den Jaare 1724 uit de Domeinen der Staaten van Holland verkogt is, behoord thans in eigendom aan Vrouwe Maria Sybiila, Gravinne du Tours, Weduwe nu wylen Helenus, Baron van Leydcn.
De verdere Regeering beflaat uit een Schout die te ge lyk
Secretaris is zynde den Burger Hugevan Andel, Schout
en Secretaris van den Nieuwenhoorn; benevens de verdere Leden der Municipaliteit, dewelke uit haar midden alle Coro.piittés voor de Civiele bediening formeeren.
VOORRECHTEN.
Vind men geene melding vanjdan dit weet m°n, datHeer of Vrouw, in den tyd behalve andere Voorrechten tot den Jaare 1795 bezaten, het recht van aanftelliog van alle Amptenaaren als Schout, Secretaris, Schepenen en verdere Regenten en bedienden. Dan deeze Voorrechten zyn alle in den boezem des volks weder terug gekeert, zedsit de heugejyke. omwenteling des gemelden Jaars,



DORP-BESCHRYVER. (Rok-anje.) 1
B E Z I O H E E DEN,
De Landbouw , Graan- en Meekrapteelt gaat hier zeetvoordeelig , fchoon het laatfte eemgzints fch/ut te vetHauwen.
GESCHIEDENISSEN
Worden hier geene gemeld; dan wy weeten dat het byhoog water altoos in gevaar is. In den Jaare 1421 heeft h-t
door de Watersnood veel geleeden - dan in den Jaare
l665 was het gevaar nog grooter, wanner op St. hwlms avond het windgat overlopende , den St. P.etcrsdyk wegfpoeldèn, en de geheele Struif-acker onder water geraakte. Verdere omftandigbeden die artieul betreffende met vindende* "aan wy over ter befchouwing der
BYZONDER HEDEN-
Tot de Natuurlyke Historie behoorende vindt men onderander aangetekend het volgende, in de tegenwoordige Staat van Holland 17de Deel, pag. 85' — „kts zeer aanmerkelyk,,a zeker water de Waal genaamd, voorneen zo men wil een " arm van de Maas die zig hier in Zee ontlasten, (zie voo" rb artieul ligging,) en m een Vaart naar den Briel is. In deeze Waal is zedert 80 of 90 Jaaren een Rots aangegroeid, " enz " welke woorden en het geen volgd uit Alkemade zyn • overgenomen. Waarom wy deeze Schryver dewebe toch in niet veele handen is, alhier zullen na febryven, in het eerde Deel pag. 176 by zyne befchryving van den Snelle-
hï. - , Onder de zeldzaame cn aanmerkenswaar-.
" 'dijbyzonderheden van den Lande van Voorneniet alleen , " ,n!ar Holland, Zeeland en de naburige Provinc.Sn mag " men wel tellen zekere aanwasfende Rots in den Lande van. " Oostvoorn , by het Dorp Rok- anje. By dit D^pnamW lyk zietmen zeeker.water, of Kreek genaamt de \vaa wel eer een arm van de Maas die daar beenen plagt in Zee " te loonen, en zeer Vischryk geweest zynde. —— Indee" ze Waal heeft zig (ik fchryf dit na mondelinge bochten
omtrent 60 of 70 Jaaren berwaards, opgedaan zekere Rota. li uit een ftoffe eerst lymagtig, daar re (leenhart en vaneen.



8 DE NEDERL. STAD- en DORP-BES. (Rok-anje.
„ grauwe Couleur wordende., met menigvuldige Pypjesaan,, groeiende, welke veelal omtrent een duim dik, midden door„ gebroken zynde, de manier van haaren aanwas vertoonen „ met vervolgende Cirkels, in dit opzicht niet o.igelyk aan de
Groei-wyze, van het Boom of Hout-gewas.
„ Ook vind men 'er ronde klompen Steen van dezelve Cou„ bur met kartelen , en gegroeid op de wyze der blaasfteenen, „ den Graveelige (menfche Steenen) uitgefneden, indiervoe,, ge, dat ze van de grond af tot de oppervlakte van het wa,, ter niet alleen is opgewasfen, maar wel een half mans lengte ,, daar boven in de gedaante van een tafel rond, en vind men ,, dat de Grond van deeze Waal overal, en doorgaans met ,, diergel/ke lymagt ge, of vertleende ftof, en aang groeide „ deen voorzien is; ja zelfs, dat het water van een petrifi-
ceerende, of fteenmakende kragt fchynt, zulks dat eenrot„ tingftok of iets diergelyks daar in geworpen , en een wyl „ tyds daar in gelaten zynde, met diergelyke taaije, en deensi werdende (lof beflagen, overdekt en overfteend worden , u zulk? dai eindelyk dezelve geheel van grauwe fteen ge„ lykenen."
T ot dus verre Alkemade.
Wy zien dan dat die Schryver zegt; de Rots voor Co
a 70 Jaaren aangewasfen was. Het aangehaalde Boekdeel is met den Druk uitgegeeven in den Jaare 1729 — dus is het volgens onze tydrekedng van 1797 nu 130 a t40 Jaaren geleeden , dat deeze byzonderheid aldaar gezien uordt, en welke zo als ons mondeling berigt is, aldaar vooral aan het ri rgewas, die deen of dof in menigte gevonden wordt.
De
REISGELEGENHEEDEN
Zyfl hier niet andets dan 's Maandags een Dorpwa^en ob den Brielle, en te rug. • 0 ft
HERBERG e h LOGEMENT, Eet Rechthuis de Steenrots genaamd.



D E
HRERLYKHEID VAN ST. ANNA-POLDER, E N
LIGGING.
Van deeze Heerlykheid is in den Lande van Voome aan do Oostzyde van Eiaqtiée —:— ten Noorden belend aan óe Vrye Heerlykheid van Naters, en Pancras Gors; ten Oosten aan
de Nieuwe Goote ten Zuiden aan de Kwak, en ten
Westen inet het Schapen - Gors en de Duinen aan hetKwakDiep, naby de Noord/.ee. ,
St Anna Polder ligt omfloten tusfehen die Limiet feller,, ding'van Naters en Pancras Gors s de Hippelwegt, den Quac. fendyk, en Schaapen Gorfendyk.
Het Ooster gedeelte deezer Polder ligt tusfehen de zogenoemde 'Huppelwegt, Naters, en de Limiet -fcheiding van Nieuw Goote. • . ,
Het Schaape Gors legt tusfehen de Scnaapen Gorlendy,;, en dc Duinen of het Strand, en word gefcheiden door de. Duinen van Rok - anje. De geheele gelegenheid is niet anders als die van Rok-anje, en Oostvoorn.
NAAMS-OORSPRONG.
Dienaangaande vind men geen het minfte bericht. Wy. zoude evenwel gelooven dat de naam van de Dochter dea Heer= Pehrims van Voorne, daar mede zal in gedachten gehouden zyn vermits dezelve op. geene Genealogifche.
Lyten genoemd wordt dan wel dat zy getrouwt was.
met Dirk Graave van S:yn nu zoude het mogelyk weezen dat deeze Polder dus na haar genoemd is en na,
haar dood de nakomelingen het Sint 'er bygevoegd hebben,
ais meermalen in die dagen gefchieden. —
De beuaaming van Schapen Goisbetekendals datdegrond^ A §



jo N1DERLANDSCIIE STAD- in
of aanwas daar van niet anders dienden, dan om Schapen pp te weiden.
STICHTING en GROOTE.
Wanneer wy de ligging gadeflaan , dan hebben wy weiine twyffel of deeze Polder zal van gelyken oudeidom , en dichting zyn als Oostvoorn en Rok ■ anje en wel door Pelgrim in de I2de Eeuw, en dit zo zynde welk wy uit de ligging alleen gisfen moeten , zoo zoude wy grond krygen om de vooreeftelde Naams-Oorfprong vast te frellen, en zeggen dat deeze Heerlykheid eene'groote Ouderdom heeft.
De groote bepaald ons Manufcript te zyn 921 gemeten 11 Roeden, waar >oor san verponding wierd betaald eene zomma van 957 ponden , 5 Schellingen, 14 Deniers. Welke groote op de Lyst der verpondingen van den Ja;re 1632 , tn 1732, mede gevonden worden. Zynde dus 4C0 Morgen, 311 Roeden Rhynlandsch, en hebbende beide lysten niet meer dan 8 Huizen. Het getal der bewooners bedroeg in I795-65 Zielen. De Kaart van den Jaare 1701 field de groote te zyn 9t;i gemeten, 239 Roeden Niets hyzooder valt hier van gebouw en als iels anders te zeggen. De HeerlyKheid van St Anna Polder is verdeelt in den Voethoek, Pootershoek, Meelzak., Jan de Cleicqs huunveer , en Si-
jnan Jans Hil. Tusfehen 't Voet, en Pootershoek vind
men meede een Kreek de Waal genaamd , van welk een water a gaat tot de nieuwe goote op de genoemde Voethoek ,
en d'" Quacfendyk legt de S'uis van St. Anna Pc/der
rds mede tegen over de Waal een wooning Waalzigt genoemd aan den Schaapen Gorfendyk vind men twee kommen in Pootershoek, by welke den genoemden Dyk, inet een bogt als eerr-haWe Maan ukfpringt ; wordende de eene genaamd Willinkx- Put, zynde de grootfte , en de 3ndere Leuris - Put. Op het Schaapen • Gors nevens den Dyk van diea naam, legt de Schaapen - Gors Sluis.Het
WAPEN
Is een rood Schild , waarop een pragtig zi'cend gekleeds Vrouw, houdende op haar fchoot een naast Kindje.
Kerkelykje, nog Wereldlyke gebouwen zyn hier niet, moetende de bewoners zig naar Rok • anje ter Kerk begeeven".



DORP-BESCHRY VER. (Schapen-Gors.) n
Crimineel behoord deeze Heerlykheid onder den Bailluw, en
.^emrecht, is het mede geleegen or, der het beftuur van den D/kgraaf, en Heemraaden van den.
Sacntsheerlykheid is in Jaa* j7U meedeterkg uit de Graafelyke Domeinen van Holland, en behoord cl ans Tn ei/endom aan de reeds genoemde Vrouwe Maria Sybtl* OrSeï Sf, Weduw6e van wylen Helenus Baron van
LDeCCiviele Jurisdiftie ftaat aandenSchout die voor^Polder beftuur, te gelyk. Dykgraaf en Secretar.s >s ; zynd den roede reeds genoemde Burger Hngo van And l, negens 2 Schepenen dewelke op Rok-anje vergaderen.
D E
VRÏE- E» HOOGE HEERLYKHEID, VAN
KATERS, en'PANCRAS-GOM.
^e L I G G I N G.
na-r van is den Lande van Voome, aan de Oostzyde van
Westen aan oud , en nieuw Rok - anje. rcheiding
IeïoSf, tfwto tóbto; "*



i* DE NEDERLANDSCHE STAD- *n
onderfcheid, dat dezelve wat meerder van de Noordzee afgelegen zyn. De-
NAAMS-OORSPRONG
Komt ons voor af te. daalen van de oudfle naam, Natten' daal, onder welke benaming het voorkomt ineen uitgift ter be. ayking gedaan , door Cirel tan Bowgondien, GravC van Holland den 19 July in den Jaare 1473; waar meede men heeft te kennen willen geeven dat deeze aanwasfen een geruime tyd lang, en onder waterzuilen hebben gelegen, en daarom Nattendaal genaamt is , het geene daarna enkelvouwiV Naters zat
zyn genoemt geworden onder welke naam het in 1412
reeds voorkomt.
De naam Pancras • Gors wordt niet anders door verdaan , aan dat deeze aanwas toebehoorde aan de Kerk van Üostvoorn, dewtbe aan St. Pancras was toegewyd.
STIGTING en GROOTE.
De eerde bedyking die wv de Stigtirg mogen aoemen , is zeer duister. Echter kunnen wy veronderftellen dat hetz.1ve meede van eene vroegere bedyking geweest is, als die ons voorkomt maar dat het door overltroomingen zal ver¬
laten, en vervallen zyn ; zoals in deeze Quartieren meer gebeurd 13. Het was in 14^, dat, Jan van tteyeren ais Heer van Voorne aan Gillis van Arremude, Louris van Over. velt, Boudewyn van Srntea, en Gerrit Hoógfltaat, het verkogt.en by de verkoop ts gelyk uitgaf eenige landen en eor-
zen om te bedyken g.naamt Naters welke uitgift
en verkoop op den 13 Mey gedaan is. Den lojulyi^gaf Latei van Bjtnrgondien vrydom om dit met andere Landen in eenen Dyk te bedyken; en op den 15 September 1470 gaf Maxtmtisaan, en Maria van Bowgondien het Pancras- GoriTin erfpagc uit om te bedyken. Uit alle welke redenen bh/kt dat net weleer bekent was.
De groote vinden wy in ons oud Msnufcript aanget k nd op 0031 gemeten, 253 Roeden; waar vooraan verponding
gen 12 Deni<ts gelyk m?ede dezelve groote in den Jaare ie« en 1732 gevonden wordt, zynde dus 4or Morgen c« Roe* den Rhynlandsch. In 1632 waaren 'er t\, STta \\\ eer getal van ,6 Huizen; werdende in den Jatre i7« bewoond' door 95 Zielen De groote op de Kaarfva„ ™n *st Vcldboe:i des J«rs Sis gemeeten ,10* Roeden!,



DORP BESCHRYVER. (Pancras-Gtrs) • 13 daarvan 152 gemeeten, en 4* Roeden in de bedyking der
"'nSs merkwaardigs kunnen wy van de Gebouwen zeggen. De Polder Naters is verdeeld in den Tbys Cornel.shoek: Pieter Jordenshoek, Slikbdek, Jonge Janshoek Thys Cornch» Steede, Blyswykshoek, Castelynshoek, Schelhpek. Groo. Soek, Vincent Bouwenshoek , en de Grond onder meuwe
Gp5£ras Gors verdeelt zig in den Arie JansCavel, Betientouw, Henriks Cravel,en Grotenhoek, waar op de Sluis van Pancras-Gors, en Naters legt. ; — Het W A P E N
Is een Zilver Schild, doorfneeden rhet een dwaïsbalk van rood en zwart. Het rood boven, en het zwart onder
Eerkebrke Gebouwen zyn hier niet, de bewooners behooren als boven wat het Kerkelyke aanbelangt tot Rok - anje.
Wereldlyke Gebouwen zyn 'er geen. De Regeer ing vernadert insgelyks op Rok- anje. Dezelve beflaat m HoogeVrVe Jurisdictie, en Heerlvkheid, waar op het Hertog Jan lal Beyenn in den Jaare 1452 uitgaf en verkogt, nuts den fïraaf het recht behield de Hoofdmisdaden te doen ftraffen, Moord, Zeeroof, Vrouwenkracht en Zeevonden waar over den Bailluw van den Graaf met die van den'Gerechte vonnisfe zouden, en uitfpraak doen. De verdere Vonnisfen moesten over andere misdaden door den Bailluw, en den Gerechte van de Plaats uitgefprokeu wor-
deDe"~te"fènwoordige eigenaresfe, is Vrouwe Maria Airim* var der Goes, Weduwe van den Heer Mr. Airiaan Monchen in'leeven Raad en Burgermeester der Stad Delft enz. welke deezf Vrye Heerlykheid by Erfenisfe in den Jaare 1780 bekomen heeft, van haare Zuster Jonkvrouwe Jozma Catha-
" De^RéïeSng beftaat Uit een Bailluw of Schout Crimineel welk* te gelyk Schout Civiel en Secretaris is. -—7vade de meergenoemde Burger Hugo van Andel enz. benevens een Municipaliteit van vyf' Leden dewelke alle Crimineele, en Civiele zaken af doen. •-
Met het Water, of Heemrecht Raat het onder den Dyonaf en Heemraaden van Lande van Voorne. _ _ b Verder wyzen wy onzen Leezer naar Rok-anje, en Ooitvooru.



D E
AMBAGST-HEERLYKHESB
ST. KORNELUS POLDER D E
Q U A C K,
GENAAMD.
^'^^aar van de
LIGGING
Al meede is in den Lande van Voorne, aan de Oostzyde van den Lande van Flacquée, ten Noorden belend van St. Anna Polder , en Schapen - Gors , ten Oosten nieuw Helvoet, ten Zuiden de Rivier van Flacquée, en ten Westen de Duinen aan de Nootdzee.
Is verder omfloten binnen den Quakfen Zeedyk , den Westdyk, den Quanten D/k en Duinen. Zie vorder Rokanje, enz.
De
NAAMS-OORSPRONG
Komt .van een Water de Quack genaamt welke bier door op den Brielle plagt te (hoornen , waar van (Iraks nader. De Spleet w elke wy by Rok-anje aanhaalde wierdt het Quacü-diep genoemt, en was eigentlyk de mond van de Zeevam wek e allengskens is bedykt geworden.
De naam St. Korrndus Polder, heeft het ontfangen ncevens veele andere Polders in den ]aare 1575, van Carel van Uourgoidkn Grave \an Holland, welke naam het dra. gen moest, tot dat de gezamentlyke Polders welke ia dee



DE NÈDERL. STAD- en DORP-BES. (QuaH] H ze bedyking gevonden wierden , een Kerk zoude hebben
gettigt; "a 'ieder wédet zyn byzoadete naam' eIi
deeze de Qaack zoude voeren,
STIGTING ek GROOTE.
Wat het eerfre aanbelangd, dezelve is hier al meede te 2oïen in de bedyking waartoe den uitgift, en verkoop den 16 ïunv 1475 door Carel var, BourgondkHi met andere aan- en op rende Polders is gedaan Wy lees n dat
«Venen de Stad Brielle , en eenige »**S^» eet . onsenoesen ontdaan was, zo over den Koophandel ™ Letvaan ^r meede dezelve den Brielle in den Koophandel traïen e benadeelen. Dat herhaalde Gommanen vruchte-
oos abteloopen zynde om deeze zaak te vereffenen , etnde^eef SrnisIe uit den Hove van Holland werdtbe. Boemd, om te onderzoeken ot den Brielle £n h .nd. d.y
dat «5! derzelve getuigde dat men naar «tehe placht in te komen van de Zuidzyde, in, en doo deQa.c.als to n een diep water, naderhand verlam! en bedy.t, en e.ndelyk dat de Stad een weehge Koop.tad «a, « Z. U-sz en wy dan de Naam van het water, en de Stigtig met a* bedy
U^e5^ng^aehet Veldboek van ^fj^ van den Hare 1*01 geeven beiden een getal van 56S gemeeten m Roeden! Ons oude Ma.mfcript brengt het getal »n V,aemecten en 71 Roeden dan daar wordt het weer Gor'onc^
ponden 7 Schehingen ^^^^^ ding aangetekend 528 gemee.en o/a ,wive l-a>-e
Morsen 8^4 Roeden Rynlandsch. In dezelve j-are
waarin°'er 4 Huizen, dan die zyn niet verminderd, alzo ,n
Virl^lelSX^ - ^n grooten hoek, Moorhor derde Blok, vierde Blok, Jemanhaideshoek, Mooihoek! en Heerenhoek..



16 DE NEDERL. STAD- kn DORP-BES. (Qiiack) Het
VV A P Ë N
Is een blaauw Schild, waarop een groenveld, eri op het zelvtn een ftaande Vogel.
Kerkelyk behooren de bewooners op nieuw Helvoet, alwaar dë Gerechte meede vergadereri.
VVERELDLYKE REGEERING.
De Hooge, of Crimineele Rechtsoeffening gefchied door den Bailluw, of Leenmannen van den Lande van Voorne.
Het water , of Heemrech: wordt geadminiftreert door den Dykgraaf, en Heemraaden van denzelve Landen.
De Ambachts - Heerlykheid werd in den Jaare 1724 verkogt uit de Domeinen van de Graafelykheid van Holland; zynde thans een eigendom van den Burger B. Srik van Linfchaoten.
pejRegeeiing beflaat uit een Dykgraaf,- Schout en Secretaris den 'Burger Camelus Praia, van nieuw Helvoet, met twee Schepenen.
'.De voorbrengzelen zyn Graanen. Zie vetder de Befchry♦mg van nieuw Helvoet. '



TJrt op aiW , en ïafi.»j 1.» ™* -






b i
AMBACHTS-HEEËXYKHE1JD
EN HET
3D> O R. i*
VOET.
IfVy zullen hier in de gelegenheid worden gebragt, om onzen Lezeren een voornaam overblyffel der oudbeïd in ons Vaderland te leeren kennen, wanneer wy den oorfprong des Naams van dit gedeelte van Zuid - Holland , hoe klein en gering ook het fchynen moge, zullen nafpooren. Das alvoorens moeten wy onze Lezeien in de eerde plaats vraaricbouwen, dat in den Lande van Voorat, eb wel bepaaldelyk aan de OostZyde van Fiakkêè gevonden word, het Ambacht en Dorp, welk wy nu befchryven, en den Naam voerd van Nieuw ■ Helvoetten tweeden: Boelvoer (luis, welk doorgaans Helvoet word genaamt, zynde een gedeelte van .het Ambacht het Weergors genaamt; en ten derden: Oud-Helvoet, zynde een Polder, naby de Stad Brielle; alle'welke van veelen met den Naam van Helvoet zonder eenige verdere ónderfcheiding bedempeldworden;danwybe* zienbhier ten eerden Nieuw - Helvoet in deszelfs.
LIGGING,
Welke is in den Lande van Voome, aan de Öostiyde van het Laud van Fiakkée, paaiende ten Noorden aan de NituA



2
DE NEDERLANDSdHÈ STAD- xi
ïve Goote, ten Oosten aan den Nieuwen-Hoorn, ten Zuiden aan de Streiaen en het Weergsrs, waarin Helvoet/luis gevonden word, en ten Westen aan de Quach.
Liggende voorts omvangen in de navolgende bed/langen, als, den Koedyk, die eigenlyk met de Streuten de fcheiding
uitmaakt; den Zuiddyk, paaiende aan de fcheiding met
het Weergors; den Westdyk aan dë fcheiding met dé
.Quach; den Oostdyk met de fcheiding aan den Nieuwen-
Hoorn, Nieuwe - Goote en St. Anna Polder. De geheele gelegenheid, zo van luchrgedeldbeid fis gronden, is even, zo ajs wy by Oostvoom en Roezanje gezien hebben; wordende zeer wel onderhouden in zyne Dyken en Wegen; fchoon dezelve in den Winter, gelyk over ditgeheele Eiland, niet zeer gemakkelyk zyn; dan de binnenpaden veifchaffen den voetganger nog al eenig gemak.
De
NAAMS- OORSPRONG
Geeft ons, gelyk wy in den., aanvang te kennen gavens* gelegenheid, om iets te fpreeken van de overblyfzelen der oude Helius, waarvan Piinius melding maakt, en waarvan gemeend wierd, dat de Stad Brielle mede haare naam ontleend zou hebben, het geen wy getracht hebben by den Naams - Oorfprong van die Stad aan te toonen.en deswegens ons gevoelen te zeggen; dan ons bedek liet toen niet toe * daar over breeder uit te wyden, thans echter zullen wy de gelegenheid aangfypen, van hieromtrent cenigzints uitvoeriger te zyn, en ten dien einde de woorden van Pliniut geheel overnecraen, daar hy zegt: „ midden in den Rhyn „ ter lengte van omtrent honderd duizend fehreeden , „ ligt het alderedeide Eiland der Batavieren , en ande„ re Eilanden van de Friefen, van de Clauchen, van ds



DORP-BES CHRYVÈR. (Nieuw Helvoet.) 3
„ Frifiaönen , van de Sturiers en van de Marfahen; alte.
maal gelegen tnsfehen de Helle en het VHe: dus worden ' «noemt de uitwateringen langs welke den Rhynflroom zich ,', Noordwaards in eenige Moerasfen verfpreid , en Zuid' waards in de Maas gaat rollen." _
Dat nu de mond van de hier genoemde Helle of itetaby den BrW en by Helvoet gelegen heeft, word van veele Schry. vers gelooft; en kan dus door de lengte, welke daaraan va» oudsher werd toegefchreeven, op dit Eiland werden toege. oast. men hoore hier over Julius Coefar , daar hy zegt. T een gedeelte van den Rhyn , het welk de Waal genoemt word , maakt het Eiland der Batavieren uit; en niet ver-
* der daar van daan, als honderd tachtig duizend fchreeden, vak hy in den Oceaan."
Hierop maakt de geleerde alting eene aanmerking , zegsende- „ nu is het zo, dat de Schsnkenfchans, daar de - Waal zich van den Rhyn affeheid, Juist zo veele fchreeder van den Briel heeft gelegen." — Dan behalven deeze opheldering, geeft dien Schryver nog op een andere plaats te kennen, dat terwyl de lengte van het Eiland er u , gelyk „«te de bemaming van Helle of Helius, men zeggen moet, Uat hieraan niet te ïwïtfelen valt.
Dan, er word gevraagd, of de Helius niet aan, of m de Wielingen, dat is. tusfehen Zeeland en Vlaanderen, moet geplaatst worden, en deeze vraag zou in ons eenigen twyffel kunnen doen ontftaan; doch dezelve word op Geograpmfchc gronden, geheel uit den weg geruimd, als waarby betoogd kan worden, dat de Helius, aan den BrieHe en He,. wi moet gezogt worden. Laaten wy de woorden overneemen van een door ons ten deezen geraadpleegden Schry-
• ver,'en alzo deeze onze befchryving eenig licht by zetten, dus luidende: „maar de Schryvers die dit (tellen.
zullen zeker een ander pasfer gebruikt hebben, dan Af ü *r*S cn anderen; oP eene zaak diend «aar gslet: P«b»mh a



4
DE NEDERLANDSCHE STAD- én
field by de honderd duizend fchreeden, tusfehen het VÜè en de Helius; — Ptolomeus , teld er niet dan vier en „ tachtig; beide die optellingen komen overeen: Piinius, „ zal volgens den Heer alting, het flrand van het Wie „ tot de Helius gemeeten, en Ptolomeus, zal recht toe, i, recht aan , of van het Wie, naar de Helle toe, gc„ gaan zyn."
Het komt ons voor , dat met deeze ftelling genoeg baweezen is, dat de Helle of Helius, aan d«n Briel of Helvoet moet gezogt worden; en dit nu zoo zynde, waaraan niet te twyffelen valt , zo zal dan ook Helvoet den naam van Helius by Piinius alzo genoemt , ontleend hebben ; en alzo werd daarmede aangetoond, dat het aan den voet of ondereinde, alwaar die Rivier zich in Zee ontlast, gevonden word, en daarom Heivoet zal genaamt zyn. Maar, ter verdere wegneeming van allen twyffel , leezen wy in Matthcus van der Hoeven"s Handvest-Chronyk 5de Hoofd Ruk, 3de Boek pag. 147: het is aanmerkenswaar.3, dig, dat men in het Jaar 1621, als wanneer men in „ het Land van Voome, As Sluis tot Helvoet maakte, al daar met graaven gevonden heeft, de Fundamenten van i, een oud Slot, (mogelyk kan dit wel het Kasteel of de t, Burgt Helius geweest zyn) mitsgaders eenige antiquiteiten i, enz." Hier mede meenen wy de Naams - Oorfprong „ van Helvoet ontdekt en beweezen te hebben.
Maar , zo zeker als het nu is, dat Helvoet den naara van de Helius der Ouden ontleend, zo onzeker is het, dat de Stad Brielle mede haarc naam , daarvan zoude hebben bekomen. Men wil, dat deeze Rivier de Helius, mede den naam zoude gedraagen hebben van Breehei of Brekil; maar vaa dat Bree , vind men nog by Piinius nog Ptolomeus eenige melding gemaakt; en daarom zou het verre te zoekea zyn, om den naam van Brie. e daar uit af te leiden ,• wy ünïkn derhalven liever vas. , dat dteze Stad naars naam



DQRP-BESCHRYVER. (ffitw-Beto.) 5
v*n het toe- of- opzicht naar Zee, zal hebben bekomen» zo als wy by de befchryving van die Stad betoogd hebben.
Wat nu de Heerlykheid betreft, dezelve word Nieuw* Helvoet genaamt, ter onderfcheiding vaneen Polder en be-. «yking naby de Stad Brielle., welke wy by de befchryving dervier Polders zullen leeren kennen en Oud ■ Helvoet genaamt. is. Een kundig Vaderlander , zal ons hier ligt tegenwerpen, dat het Nieuw- en Oud-Helvoet, ieder aan een byzonder gedeelte van dit Eiland gelegen zynde, het dan niet wel mogelyk is, dat die beiden debynaam voet van de Oude Helius
aqude kunnen voeren; dog wy antwoorden, dat daar.
van de reden is, dat indien men van de Stad Brielle, waar oud Helvoet nevens ligt, naar Nieuw - Helvoet gaat, men als. dan Nieuw - Helvoet het ondereinde of de Voet noemt, daar men in tegendeel van Nieuw- naar Oud- Helvoet gaande, het ondereinde of de Voet tot Oud-Helvoet Hellen moet; he| geen billyk gefcbieden kan, aangezien Nieuw-Helvoet zig naby de Zee ontlast, en Oud-Helvoet, langs den Brielle in, de oude Maas rolt; zo dat wy vast (tellen, dat Nieuw- en Oud-Helvoet, beide derzelver naam aan de Helius., door; Piinius alzo genoemt, verfchuldigd is-
Dan, het word mede. genaamt. Helvoet-binnen, m on? der.fcheiding van Helvoet. Sluis, welke ook den naam Helvoet*, buiten voerd, alzo het eer.de binnen de Dyken van het^Wa, ter, het Haringvliet genosmd,. is. afgefcheiden, en het laa$fte aan hetzelve, Water gelegen is.
Dit meenen wy genoeg gezegt te zyn, ter ontdekking van. de oudheid des naams van Nieuw Helvoet ,by de. ouden Helios, genaamt; en gaan dus over tot de
STICHTING X: Nt GROOïE;
Waarvan, het eerde ons doet denken, dat Nieuw-Helvoetal een aanzienlykeu ouderdom heeft, aandien wy 4fiP«--



• DE NEDERLANDSCHE STAD- eu
wyzen in handen hebben van een uitgift-brief door Vroqv e machtelb van Voome op Dingsdag na Kersdag van den Jaare 1367, waarby zy Hieuw Helvoet ter bedyking van Koorenlanden op zekere daarby bepaalde voorwaarden uitgeeft; dan wy worden door een dergelyke Uitgift - Brief in twyfFel gebragt, of deeze bedyking wel daadelyk haar beflag gekreegen heeft, alzo wy mede in handen hebben, een UitgiftBrief ter voprfchreeven bedyking, gedagtekend den 4 February Ï394, en dus 27 Jaaren Iaater, gegeeven door Graave albbecht vm Beyeren , op genoegzaam de bovengemelde voorwaarden ; en om deeze reden meenen wy den ouderdom van Helvoet van dat Jaar af, te moeten vastitellen.
De groote van deeze Heerlykheid is ingevolge de Kaart van den Jaare 1701, en het Veldboek van 1697, bepaald op 1637 gemeten en 63! Roeden Lands. • Ons oude Manufcript, ais mede de Verpondings lysten van 1632 en 1732 bepaalen de groote op 1549 gemeeten 206 Roeden, dat is 774 Morgen 506 Roeden Rhyniands, waarvoor van ouds aan Verponding betaald wierd, eenfomma van3230Ponden,8Schellingen en 6 Deniers.
Deeze Heerlykheid is voor 't overige verdeeld in de navolgende Folders, als, den Meestenhoek , den Langenhoek , den Honaart, den Grootenhoék, den Kerkhek, den Kruizenhoek , den Luitenhoek, den Voor - Vosjenheek, en den Osfenhcek*
Het Dorp, welke niet groot is, ftaat meerendeel om de' Kerk op den Kerkhoek gebouwd, terwyl een gedeelte van he; zelve op den Kruifenhoek ftaat; zynde bier en daar met boomen beplant. Van de Wooningen en Gebouwen kan niets byzonders gezegt worden, als alleen, dat dezelve zo op het Dorp , als de geene die onder het Ambacht verfpreid ftaan, in den Jaare 1632 een getal van 68 uitmaakten, terwyl er in 1732 niet meer dan 52 gevonden wierden. Het getal der Ingezetenen werd in 1795 op 337 Zielen gerekend.



DORP-BESCHRYVER. (Nieuw• Helvoet.) ? Het
\y A P E N
Beflaat in een groen Wapenfchild, bekaden met een gulden Ruiters. Spoor, waarvan bet radertje naar onderen is gekeerd; verwonende wyders op de rechter • punt, een Zilver Gespen, en op de linker-punt een zwarte riem.
KERKELYKE «q GODSDIENSTIGE GEBOUWEN.
De Kerk yan van dit Dorp, is van ouds volgens do aantekeningen, een Parochie-Kerk geweest. Het Jaar der Stichting vinden wy niet, zo mm als aan welken Kerkhei, lige dezelve is toegewyd geweest ; dan wy hebben rede^ pen om te gelooven, dat van deeze Kerk St. CtmsUus do Befchermheilig zal geweest zyn, om reden, dat in zeker* uitgifte van bier om heen gelegen Polders werd bepaald,, dat zo lang dezelve geen eigen Kerk in haare bedykingen hadden, dezelve St. Vorneliüs Polders zouden worden ge* noemt; en dat derzelver bedykers, zouden verpligt zyn^ het honderdfle gemet, aan haar Kerk , waarvan zyParochk aanen zouden ayn, en welke waarfchyniyk de tegenwoordig ge Kerk zal geweest zyn, tei Stichting van weekelykfcha Misfen zouden fchenken. Deeze uitgifte en bepaaling wei* door carel van Bowgondien in den Jaare 1475 gedaan.
Wanneer deeze Kerk aan de Protestanten is overgegaan l Vinden wy niet aangetekend.
Het Gebouw op zich zelve, is van een langwerpige vies* kante gedaante, hebbende waarfchyniyk voorbeen, nog meeri. der binnen-ruimte beflagen, alzo tusfehen de Kerk en Too, ien een tamelyke tusfehen • ruimte is, en welgemeend won* door brand veroorzaakt te zyn. Hetzelve is echter ter* dienfte der gemeente, nog groot genoeg. Voor 't overige % W Dak tan «ene tamelyke hoogte en met ley?n gedekt, , A 4



8 DE NEDERLANDSCHE STAD- kb
De Tooren is met Uurwerk, Wyzer? en Klok voorzien, en ftaat zo als wy reeds hebben te kennen gegeeven, geheel
op zich zeiven, en van de Kerk afgefcheiden; voorts
heeft dezelve een aanzienlyke hoogte, gaande van onderen af, geheel vierkant op tot boven de Klok, van waar eendergelyke vierkante dog korte fpiis opgaat, waarboven een Kruis, waarop de Windwyzer ftaat; draagende KerkenToo. ren alle tekenen van Oudheid, dog beiden met het Kerkhof, zeer wel onderhouden.
De Pastorye of woning van den Predikant is derbefchouwing overwaardig; alzo dezelve voor geen Buitenplaats in fraaiheid behoefd te wyken ; wordende achter het Huis fchoone Thuinen, Laanen enz. gevonden, en voor het overige, voor een der fchoonften in Zuid-Holland gehouden.
Het Schoolhuis of wooning van den Schoolmeester, is mede in een goede orde ; ondertusfchen zyn deeze beid? Gebouwen de eenige merkwaardigen, die alhier gevonden worden.
WAERELDLYKE GEBOUWEN
Worden dus hier niet gevonden , aangezien het Recht, huis in een Herberg gehouden word. De
KERKELYKE REGEERINS
Beftaat uit een Leeraar, behoorende onder de Clasfis van Voorne en Putten, benevens twee Ouderlingen en even z» veel Diaconen , die Jaarlyks voor de helft verwisfcld worden.
WAERELDLYKE REGEERINGEN.
Het Hoog- of Crimineel Rechtsgebied hangt af van, £ail|uw- en Leenmannen van Voorne; gelyk het Heem- en



DORP-BBSCHRYVER. (Nieuw• Helvoet.) f
Waterrecht aan Dykgraaf en Heemraaden van denzelve Lan, de behoord.
De Ambachts - Heerlykheid, werd in den Jaare 1724 uit de Domeinen van Holland vérkogt, en is van dezelve ds tegenwoordige bezitter, johan baltiiazer stuik van un. schooten woonende te Utrecht.
' De Regeering beftaat uit een Schout en voorheen zeven SchepenenT dan welkers getal zedert 179S niet voltal. lig is; en voor 't overige uit Kerk- Arm- Wees- en Brandy meesteren enz. die alle hunne bedienden hebben.
VORRECHTEN
Heeft deeze Heerlykheid niet; alleenlyk vind alhier nog het recht der tienden plaats; gelyk ook de bezitter deszelfs voorig (echt in de goedkeurig van een beroepenen Leeraar, als mede de aanttelling der Regeering door het volk,uit, oc-ffend.
BEZIG.HEEDEN
Beftaan alhier voornaamelyk in die , welke den Landbouw betreffen , en den teeld van Graanen en Meekrap; gelyk mede in eenige Handwerken; terwyl weder een ander gedeelte der Ingezetenen, hun beftaan in het Scheeps - Timmeren en anderen dienften te. Helvoetjluis vinden,
GESCHIEDENISSEN.
Hiervan vinden wy niets aangetekend; danmen meend, dat voor eenige eeuwen de Kerk voor een gedeelte door den Blixem is vernield geworden. In den Maand September van 'c Jaar I7y5, werd alhier door eene Commtfüe de A 5



»o DE NED. STAD- jen DORP - BES. (meuw - Helvoet.
Regeering veranderd , en het volk gedeeltelyk in deszelfs. rechten herfteld. De
BYZONDER. HEDEN
Welken hier te vinden zyn, beflaan voornaamelyk in dé fchoone Pastorye, en den Kerktooren; en welke beiden der befchouwinge overwaardig zyn,
Geene
REISGELEGENHEDEN
Worden alhier gevonden; moetende men zich ten dien finde, naar Helvoetjluis begeeven. Onder de
HERBERGEN en LOGEMENTEN
I? de voornaarafte het Rechthuis, welke te gelyk eeit Winkel fc,



Dil ïoi* Mer TtimAig afgebeeld. I. iWs ia^»«^»elrui«»- Bedeel»! ,






i
AMBACHTS-HEERLYKHEID,
WEERSGOUS^
WAARIN HET FORT
Waarvan wy genoodzaakt zyn, onze Lezers vooraf tq berichten, dat wy in deezen op eenmaal zullen befchryven, het Ambacht, bekend onder den naam van het Wm« gors, met het Fort Hellevoetjluis, om reden, dat gemelde Fort een gedeelte van het Weergors zynde, op hetzelve is aangebouwd, zo als nader zal gezien worden, en daarom alhier, zo in Ligging, Groote enz. geheel ter befchryving zal genomen worden. Hoewel den tegenwooïdigen Staat van Holland 7de Deel, bladz. 92, eerst Hellevoetjluis, en daarna bladz. 98 het Weergors aanhaald ; het geen de Schryver alleenlyk doet, op grond dat het genoemde Fort op zich zeiven befchouwd, geen Ambachts-Heerlykheid is; daar het Weergors als zodanig kan en moet Befchouwd worden?,
, dan> wy willen liever ons ontwerp, zo als het ons
op de Kaart van den Jaare 1701 aangeweezen word, vol-, jjen, en hetzelve vereenigd befchryven; en dus bcgfcnca wy snet de



ia DE NEDERLANDSCIIE STAD- Ktï
£ 1 G G I N Q
Van het en het Fort Hehoetjluts te zaametj s
welke beiden worden gevonden in den Lande van Voome aan de Oostzyde van den Lande van Fiakkée; waarvan het Weergors, voor zo verre het thans dien naam draagd , is ge legen ten Oosten en Westen van het voornoemde Fort, en waaruit dus van zelve volgen moet, dat hetzelve Fort zich in het midden van het Weergors bevind; leggende verder ten Noorden en Zuiden aan Nieuw• Helvoet en de Rivier van Fiakkée, het Haringvliet genaamt; voorts is hetzelve om* \;apgen van den Zt;id- en- G.uachjen- Dyk, als mede van denso. genaamden wegge fpoeldert Weergazen Zeedyk, en de Streuten.
Helvoetjluis legt cusfchen het groote en kleine Weergors t niet verre van Nieuw-Helvoet. De tegenwoordigen Staat yan Holland 7de Deel bladz. 92 bepaald de ligging aldus: „ Helvoetjluis ligt niet verre en ten Zuiden van het Doip ,, Nieuw - Helvoet ; doch eigenlyk niet in de Polder van „ dien naam , maar in die van het Weergors;" hebbende ten Noorden den Langer.hoek/en Polder van Nieuw-Helvoet, en ten Zuiden de Rivier van Fiakkée, of anders genaamt het Haring - Vliet.
Wat de ligging verder aangaat, daarvan kan niet anders pjjgegeeven worden, dan dat geene, 't welk wy van de vaorige in dit Deel voorkoomende Dorpen en Ambachten gezegt hebben, zo van Lttchtsgefteldbeid als gronden. De Dyken, Wegen en Paden , worden alhier in een goede orde on. derhonden en gekeurd; maar desniettegenflaande, zyn veele derzelver tusfehen den Nieuwenhoorn en Helvoetjluis des winters, zo door de zwaare Gronden ais laage ligging , Biet alle gemakkelyk te gebruiken ; dan , volgens medegedeelde berichten vaa een voornaam lnwooner aldaat,



DORP- BES CHRYVER. (Helvet tjluit.) ï3
Verfcheide Jaare aldaar zyn verblyf gehad hebbende, doch thans te Brielle woonende, zo zoude in den tegenwoordigon Jaare 1797 beflooten zyn , om van genoemde Stad Biielle af tot Helvoetjluis toe, de Dyk en Wegen te beftraaten, er. daar het mogt vereischt worden, dezelve hekwaamelyk te verhoogen. Hierop merken wy aan, dat indien zodanig een wak, hoê kostbaar het ook zyn moge, eenmaal mogt voortgezet worden, dat als dan den Brielle en Helvoetjluis b.ideaanmerkelyk zouden verbeterd worden; door dien de pasfage,als dan met Rytuig meerder als nu, zoude worden gebruikt, hoewel de kosten , welke dit werk zoude vereisfehen, eene aanzienlyk e fomme gelds zouden bedraagen; zo als wy zullen trachten by ■ deezen aan te toonen. De geheele weg, zo als dezelve thans gebruikt word, beflaat van den Brielle tot aan den Nieuwen Hoorn, een lengte van omtrent 1430 Roeden, en van daar tot Helvoetjluis, circa 1150 Roedenj tezamen 2580 Roe-
den; van welke 2580 Roeden vereischt word eene
ophooging van 750 Roeden, en welke ophooging ten min. ftcn zal beloopen, (zal men het werk in 01-de voltooijen, en aan het zelve door zooden als anderzints aan de kanten eene behoorlyke Hevigheid toebrengen ,) voor iedere Roede door den anderen op 7 guldens gerekend, eene fomme van 525a guldens. Voor een vierkante Roede ftraat van Ysfelfche klinkerfteen , is nodig 22CQ fluks; daar nu de breedte doorgaands zal vallen van 15 tot 18 voeten, zo teld men 3000 fteenen voor de (trekkende Roeden, 'c welk dan zal bedraagen een getal van 7,740000 fteenen; het 1,000 inkoop met 3 ftuivers aan 's Lands impost, gtrekend op 4 guldens 10 ftuivers; aan fchuitmgt IO ftuivers, maakt 5 guldens het iooo, en bedraagd dus in het geheel eene fomme van 38,70:5 guldens. Voeg hier nu by het S:iaatemaakers-!osn,en let geer aan wagen en Karvrachten, als mede voor het aanvoeren van Specie Vvreischt word, m al het welk cp 3 guldens per i.coo 1 a. gerekend wor-



U DE NEDERLANDSCHESTAD- i&
den, zo zal dit uitmaaken 23,220 guldens, dit gevoegd by de bovenftaande 38,700 guldens, maakt uit eene fomme van 67*17° guldens; en waarvoor als dan de gehe?Ie Straaten -weg konde gemaakt worden; dog welke berekening niet, dan als een ruuwe fchets zal dienen befchouwd te worden.
Helv-etfmis heeft allezints een vermaakelyke en aangenaame ligging, en die als het waare.nog door het over-en-weder vaaren der Paquet-booten van daar op Harmtz, alsmede door de fchoone Rheede voor Schepen welke alhier gevonden word, zeer verfraaid word; geevende wyders
de menigte van andere Schepen, zó van Oorlog als Koopvaardy, welke hier leggen of af- en- aanvaaren, gelyk mede de menigvuldige bezigheden welke alhier beftendiggeoefTend worden, een groot genoegen; en maaken het waardig, dat de geenen die zich te Brielle bevinden, een uitflap herwaards doen; dan, het geene in deezen te bejammeren is, befiaat ten eerften daarin, dat veele Schepen by zwaare ftormen en hooge getyden, door de fterke Ebbe niet in de Haven van dit Fort kunnen invallen; en ten tweeden , dat voorheen een plan is ontworpen geweest, om een Vaart van den Brielle op Helvoetjluis daar te (tellen, dog welk voorneemen nimmer is ten uitvoer gebragt geworden. Het zal den Lezer evenwel niet onaangenaam zyn, dat wy hem omtrent dit Plan eenige nadere opheldering geeven, en de berekening mededeelen, alzo wy die beiden in handen hebben.
Het was even-voor den Jaare 1500, dat de Regeering van Brielle voorgenomen had, een vaart tusfehen deeze Stad en en oud Helvoet te doen graaven , en waartoe dezelve reeds Pm ilegie bekomen had, blykens de Privilegie- brief ten dien einde gegeeven, en gedagtekend den 8 Mai 1472 , dan eeBig ongenoegen ,zulks tegen gehouden hebbende, werd hei gefchil wel bygelegt, doch met de onderneeming zelve werd geen aanvang gemaakt; invoegen, dat daarna goedgevonden werd, een ander ontwerp daar te flellen, inhoudende een Staat



DORP-BESCHRY VER. (Helvoetjluis.') i§
tan den aankoop zo van Grónden of Landeryen, als de begroeting der benodigde arbeidsloonen, totbetmaaken van eenS nieuwe Vaart van den den Brielle af tot aan Helvoetjluis toe; en Omtrent welk ontwerp, wy het volgende aangcetekend vinden : „ Staat van 'tgunt bet Land, dat men behoeven en van „ doen zoude hebben, tot het delven vaneen nieuwe Vaart „ van den Brielle tot Helvoetjluis. den arbeid daarinne gerei, kend, by raamingen genomen, kosten zoude.
„ Eerst beginnende van 't einde van den Dokke of Kulk, „ by de Ed. Gr. Mog. Heeren Staaten gedaan delven tot den „ Noorddyk toe, is lang 6co Roeden Voornfe Maate, de „ Vaart genomen op 22 Roeden, toeleggens, met Dyken, Ber„ men en Eermflooten, beloopt 44 gemeeten Lands.
„ Het welk waardig geëxtimeerd word het gemeet 36 gul„ den, alzo het meest moeras en onland is, het welk beloo„ pen zoude aan gelde, eene fomma van 158* guldens.
Den arbeid word geraamd, de Roede op 68 guldens te „ zullen kosten, alzo daar veel laag Land is, het welke be„ draagen zoude over de 600 Roeden, 40,800 guldens.
„ Komt zaamen voor 't Land en arbeid in Helvoet, ter fom„ ma van 42,384 guldens.
„ Van de voorfchr. Noorddyk totden Dam, dwers door „ de nieuwe Goote is lang 950 Roeden , en de w>e„ leggens als vooren, komt over yso Roeden lengte ter breedte, van 22 Roeden de nombre van 60 gemeeten, „ 't gemet gerekend goed en kwaad op 65 guldehs, be„ loopt eene fomma van 5600 guldens.
„ Voor den arbeid de Roede gerekend op 75 guldens, komt over de voorn. 950 Roeden, eene fomma van „ 73,150 guUens.
„ Komt te zamen voor den arbeid, en de Landen inde „ nieuwe Goote, eene fomma.\an 78,-50 guldens.
, Van den vcotfehr. Dam tot de S ads Veste van den „ Brielle is des S-ads Speuwater breed Roeden , het



Ï8 DÉ NEDSR.L AN DSCHE STAD- en
„ Land dat men voorts van doen zoude hebben, tot het
delven, leggen van Dyk, Berm en Bermsflooten is de Stad „ fubjecc en eigen, en zoude niets kosten.
„ Den arbeid van dit Speue. water welk 400 Roeden té „ verwyden eh te diepen geraamt, elke Roede op 54 guldens „ komt eene fomma van 21,000 guldens.
„ Somme te zamen, dat dit werk in alles zoude beloo„ pen, behalven de Spetten, die men daarin maaken zoude, „ bedraagen 140,834 guldens van 40 gröoten het Pond." — Tot dus Verre het Plan.
Ondertüsfchen zal dén Lezer zeerwel kunnen bevroeden, dat wanneer deeze Vaart was gefchooten geworden, de In. wooneren van het Fort Helvoet/luis ,er een groot gemak van zouden gehad hebben, en de gelegenheid nog veel beter dan heden ten dage, zoude geweest zyn. De
NAAMS-OORSPRONG'
Van het Weergors kan men gemakkelyk nagaan af te daalen, uit deszelfs bedyking, namelyk; dat met dien naam word aangetoond, dat deeze bedyking diende ter weering of afkeering van de Rivier van Fiakkée, het Haringvliet gènaamt, ten einde zo veel mogelyk alle overftroomingen te beletten.
Den naam van Helvoet/tuis welke aan het Fort gegeeven is" vind men in de ligging aan de Rivier Helius, waarvan breeéei by Nieuw - Helvoet kan gezien worden. Het word dan Helvoet/luis genaamt, na de Sluizen, welke alhier zo wel thans, als van ouds geleegen hebben, ter ontlasting van de Polders zo van Heheet, als. anderen in den Lande van Vtornt.
S TIG;



DORP-BESCHRYVER. (fiehoetfluis.) I?
STIGTING en GROOTE.
' Wat het eerfte aangaat, daaromtrent vinden wy, dat kabel van bourgondien, Grave van Holland, op den rójuny 1475 het Weergors heeft uitgegeven öf verkogt, onder voorwaarde, dathet zelve zoude bedykten alzó tot Korenlanden. bekwaam gemaakt worden; en het geene wy alzo meenen deszelfs eerfte oudheid of herkomst geweest te zyn : dan, het Port Helvoetjluis als Fort befchouwd, is van eene laatere Stichting, fchoon het zeker is, dat alhier reeds te vooren eenige Huisjes zullen geboüwd geweest zyn voor degeenen, welke toezicht op de Sluizen hadden; trouwens, wy vinden dienaangaande het vólgende aangetekend : „ aan Helvoetjluis „ was in oude tyden een klein gehugt, van eenige Huisjes „ ter neder gezet, en zulks ter gelegenheid van de Sluizen, ,, door welke eenige Polders van Voorne uitwaterden naar de Rivier van Flakkïe door twee Sluizen, welke naar de Haven 9, liepen, waar uit men ook naar Över-Flakkëe en Zeeland
„ overvoer;" en waaruit men aldus kanaid.iden, dat
alhier reeds vroeg, een Veer en Haven moet geweest zyn.
Den aanwas is van tyd tot tyd gefchied , en de groote zeet Teel toegenomen. De Haven welke zeer regelraaatig verdeeld werd, is daarenboven van tyd tot tyd zeer veel verbeterd geworden. In den Jaare 1598 op den 12 September, werd by de Staaten van Holland en West - Friesland, zekere fomme gelds ter opmaaking van een Hoofd op Helvoet/luis tekoste gelegt; gelyk dit ook nog verfcheidene maaleft heeft plaats gehad, ten einde zo wel het Hoofd en de Haven te verbeteren , als de Sluizen behoorlyk te onderhouden; en waartoe de nodige Commbüen uit de voornoemde Staaten wierden afge. zonden, om zo wel het een, als het andere in aanfehouw t8 peernen,
3 ,



j8 ' de nederlandsche stad- fc.it
Öp ilen 20 December des Jsars i f336, werd er ter'Vergadenng der Staaten van Hollandcen voorflag gedaan ,om alhier een Dok te Stichten , en op den 13 Maart van 't Jaar JfijS, wierd voorgefteld, er een Fort aan te (eggen; dan, op dien voordragt werd als toen nog niets beflooten en het was niet, dan in den Jaare 1652, dat op den 23 July van dat Jaar, Gecommitteerde Raaden, by gelegenheid dat zy aan voornoemde Staaten een verfag deeden van den Vestingen, Havens enz * binnen de Provincie van Holland gelegen, tevens voorfteldei), om te Goedereede een Fort aan te bouwen, en waaromtrent by dezelven beflooten werd, dat Gecoaimitteerde Rsaden een ontwerp zouden doen vervaardigen, ten einde hetzelve ter eerfter gewoone Vergadering ter tafe! te brengen, zo wegens de wyze waarop de Fortificaiien zouden dienen ingericht te worden, als' de begrooting der daarop te Iooptne kosten; en bet fchynd dat men hierin niet is in gebreken gebleeven, alzo wy in de Refoiutien van den toenmaaügen Souverein van dit Gewest, op den 13 Augustus aangetekend vinden, dat met het verüerken van de Goed rade r.og zou werden vertoeft; maar dat zy Gecommitteerde Raaden werden verzogt, om een Betrek en Plan te doen ontwerpen, om Helvoetjluis in meerdere derkte
en verzekering te brengen: dan , wanneer liet voor de
eerfle maal is verfterkt geworden, vinden wy niet geboekltaaft; aileenlyk ontwaaren wy, dat hetzelve in den Jaare 1662, met paalwerken en palisfaaden was voorzien; en het welk in den Jaare 1606 wierd vernieuwd, en voor 't overige het Fort in een betere ftaat van rfcfecfiegebragtj gelyk ook in't vervolg de hand aan de yerbeterir g d. r Vestingwerken werd gelegt, tot dat eindelyk het Fort in 1781 en 17S2 die merkelyke voitooijing onderging, als waarin het zelve zich nog heden vertoond.
Helyoetfiuisis van een langwerpige gedaante, geheel omvangen van eerr grrgt, Hoofdwal, bekwaame Bolwerken, Zwaluw, ilaarten , Contrescarp, Schietgatten enz., gelyk mede van t\\ ee (Ucae Beerenj in étn woerd, voorzien van alles, wat senten



DORP-BES CHS. Y VER. (Helvoet/luis.) 19
Fort van goede defenfie word vereischt; voorts heeft hetzelve drie Poorten, te weeten, de Brblfche Poort, en door welke men van de Landzyde in het Fort komt; en de Water-Poorten, die beide aan de zyde der Flaven ftaan, en waarvan élk., met een zwaare Battery gedekt word. Aan het einde der Haven heeft men aan iedere zyde , een zwaar Hoofd aan-elegt, en welke in buitengewoon zwaar Metzelwerk beflaan ; terwyl voor dezelven zwaare Paalwerken , waarvan 'zommigen, meêr dan honderd voeten lengte en ruim twee voeten dikte hebben, gevonden worden; en welk Paalwerk alhier vereischt word, door de fterke ftroom en fchuurmg, welke hier langs heenen gaat, en by Stormwinden hevrg op hetzelve woeden. Wyders kan deeze Haven door eenlfe. ten worden afgeflooten. Aan het einde derzelve, ontmoet men de Schutfluis , waardoor de Oorlog-Schepen worden doorgefchut om in het Dok geiaaten te worden , als hebbende deeze Sluis daartoe eene behoorlyke lengte, en eene breedte van agt en veertig voeten, voorzien van extra zwaare Ebbe en vloeddeuren ; over dezelve gaat men met een konftig gemaakte en zeer zwaare brugge, Irggendfe op raderwerk, ten einde, wanneer eenige Vaartuigen daar door moeten gefchut worden, de deuren open te winden; het geen een allezints vermoeiend werk is.
Door deeze Sluis, komt men dan in het Dok, welk aan de Oostzyde ligt, alwaar ook de Scheeps-Timmerwerf gevonden word, en welk Dok aan de Westzyde, als een kom gefchooten is, dienende hetzelve, ter berging van 's Lands Oorlog- en andere Schepen, en een goede ruimte beflaande.
Nevens de Land-Poort vind men de Sluizen ter ontlaaêlog van de Polders, zo van Helvoet a:s andere in den Lande van Voorne , en welkers1 water in het Dok gevoerd word , en zo door de groote Sluis in het Haringvliet vallen.
Het groote Weergors verdeeld zich in twee Polders, beiden B 3



so NEDERLANDSCHE STAD ka
bekend onder den naam van geinnundeerde Weergors'; dsa heeft men het Fort, en vervolgens het kleine Weergors.
Het Weergors heeft oudtyds op zich zclven beflaagen, eene groote van 239 gemeeten en 284 Roeden; dan, daar tegenwoordig het geheele Fort daarvan moet uitgezonderd worden, zo is de groote niet zeer uitgeftrekt gebleeven; terwyl het kleine Weergors niet meêr dan 8 gemeeten en 72 Roeden beflaat; zo dat wy hier de geheele groote van het gantfcbe Weergors hepaalen, het Fcrt daar mede onder begreepen, op 239 gemeeten en 284 Roeden, dat is 119 Morgen en 584 Roeden Rhynlands.
Van de Huizen en Gebouwen op het Weergors ftaande, valt niets byzonders aan te tekenen.
Het Fort zelve, is zeer neten zindelykgebouwd. Wannéér men de Land of Brielfche Poort inkomt 5 en men eenig/inu ter rechterzyde of ten Westen opgaat, pasfeert men langs de werken, en kan men agter het Dok tot naby de Haven voortgaan, waar men a's dan aan de Sluis komt, en welken oord zeer zindelyk met fraaie huizen bebouwd, en zeer net beftraat is. Aan deeze of de Westzyde der Haven afgaande, vind men aan het Hoofd de Ba'en ten dienfte en gemakke der Scheepvaart.- Vervolgens de Poort inkomende, en ter linkerZydeof aan de Oostzyde voortwandelende, gaat men aan de eene zyne langs de werken , en aan de andere zyde , langs de Militaire Barakken en andere Gebouwen tot aan de Kerk, alwaar de voornaamfre, zo 's Lands als andere Gebouwen geVonden worden, zoals uy ftraksbydebefebryvingederopenbaare Gebouwen nader zullen ontvouwen; gelyk alhier ook een zeer nette ftraat het oog van den wandelaar naar zich trekt.
In den Jaare 1732, waaren voor dit Fort in de Verponding een aantal van 154 Huizen met een Koorenmolen aangeflaagen, en werd in 1705 het getal der Inwooners begroot op 1208 Zielen. Voor 't overige mogen wyzegjea, dat het



PORP-BESCHRYVER. (Helvoet/luis.)
wrblyf alhier aangenaam is, hoe zeer ook de nabyheid der Z,ee, de lucht er fyn en fcherp doet zyn. Het
WAPEN
Van het Weergors, als mede van het Fort, is een goud Wipenfchild onder een groen Veld; op hetzelve ftaat een witLam, houdende met de voorpoot over de linker fchouder gen zwarte ftok, hebbende aan het boveneinde een Kruis, waaraan een Wimpel, en waarvan de eene helft wit en d© andere groen is.
KERK LYK E eh GODSDIENSTIGE GEBOUWEN,
Voor den Jaare 1640., heeft de Gemeente van Helvoetjluis, Kerkelyk behoord, tot de Gemeente van Nitww-Boelvoet, dm „ in dat Jaar verzogten de bewooners aan de Staaten van Holland, een eigen Kerk te mogen hebben , het geen dan ook aan hen werd toegeftaan. Voor en pnder het bouwen van de tegenwoordige Kerk, werd aan de Gemeente door Gecom>» rriitteerde Raaden ingeruimd , zeker gebouw, ftaande aan de Qostzyde der Haven, naast 's.Lands Magazyn, en welk Gebouw, zedert de bouwing der Nieuwe Kerk, ten dienile van den Lande gebruikt js , en nog tegenwoordig den naam van Kerk draagd ; voor. 't overige is ons door een geloofwaardig Burger verzekerd, dat dit gebouw nog ge», duurende het tegenwoordig Jaar 1797, tot een Roomfche Kerk zal worden, afgezonderd , en dit zo zynde, zal het tot heden toe, niet te vergeefsch den naam van Kerk b houden hebben.
De tegenwoordige Kerk is een fraai en aanzienlyk Gebouw , ftaande aan de Oostzyde der Haven, fchuins tegen •ver den Sluis, ln den Jaare 16ÓJ , werd aan deez.e B.,3



b2 DE NEDERLANDSCHE STAD- ih
Kerk, de eerfte ft een gelegt, en was dezelve met de Tooren niet eerder dan 24 Jaaren daarna, dat is in 1685 volbouwd; beflaande de groote eene leegte van 79, en eene breedte van 41 voeten, en dus eene ruimte van 3239 voeten ; zyndewyders van bintten zeer gefchikt, zo door geftoelten als anderzints*, erm een goed aantal tochoorers te bevatten ,en van wtlke zitplaatzen veele verhuurd worden; en andere weder als gemee. ne banken, tot een ieders gebruik dienen kunnen. Voorts pronkt deeze Kerk met een tier tal fraai befchilderde GlasraaUien, vertoonende, ten ifte, de Wapens en naamen van de Regeering der Stad Brielle; 2de, die van den Balliuw en Leenmannen van den Lande van Voome; 3de, die der Penningmeesters van de groote Visfcherye; 4de , die van de Re. geering vaa Heheotfiuis; 5de, die van Commisfarisfen van \«Lsnds Fortificatiën; 6He, die van het gewezen Collegie ter Admiraliteit op de Miaze; 7de, die van Predikantenen Kei» kenraaden van Helvoer/luis; 8fte, die van het binnen Loots. mans-Gilde; 9de, die van geweezene Bev» indhebberen der Oo't-Indifche Maatfehappye ter Kamer Delft; én eindelyk vertoond het icde Glas-raam, de naamen en Wapens van geweezene Bewindhebberen dier zelre Compagnie, ter Ka« K.er Rotterdam.
De Tooren van dit gebouw, heeft van onderen af, tot aan het Dok, eene vierkante gedaante, alwaar men dezelve niet eer.e fteene Balie- on,zet vind, en waarboven dan verder een fraaie fteene Koepel in de hoogte ryst, van boven vercierd met een vergulde Dól, in de gedaante van een" Appel, en op welks oppervlakte zich weder een Kruis vertoond waarop een vergulde Windwyzer, verbeeldende bet Wapen van het Fort , en beftaande, gelyk wy reeds aangetoond hebben, in een verguld Lam met een Kruis en Wimpel. Voorts is de Tooren nog met Uurwerk , Klokken en Uurwyzers voorzien. De geheele hoogte van dezelve gerekend van den &iond tot aan den Windwyzer,



DORP-BESCHRYVER. (Mvoetfuk.) n.
beffaat in fes en- negentig voeten, en heeft dezelve wyders, vooral van de zyde van den Haring-vliet een fchoon aanzien ; wordende voor *t overige dit geheele G, bou v met deszelfs Tooren en Kerkhof, zeer goed onderhouden.
Aan dezelve Oostzyde der Haven , naby de Kerk, (laatde Pastorie of wooning van den Predikant, zynde een fchoon m ruim gebpuw, waar agter een aa.ngena.ame Thuin, met een Vyver voorzien , gevonden word.
Nog word aan de Oostzyde nevens de Kerk, het Schoolhuis gezien, mede in een goed en ruim gebouw beftaande, en waarboven men in deezen loopenden jaare 1797 bezig is, een buitengewoon fraaie Zaal in orde te brengen, om dezelve tot de Vergaderplaats der Regeeringe van Hdvoetfluis, te doen diénen. Andere Godsdicnftige. Gettichten worden biet,niet. gevonden; maar
WERELDLYKE GEBOUWEN
Zyn bier aanmerkelyk. Aan de Oostzyde van het Fort voor het Dok, vind men de Scheeps-Timmerwerf der Ma,, rine van de Maas, zynde een fchoon Gebouw, voorzien van huhengewoone ruime Huizingen , Schu.uren Werklootzen, zo ter timraering als reparatie van Schepen en allerbfc Vaartuigen , als mede eene ruimte, dienende om op de Werf het voor handen zynde Gelchut, eene goede bergplaats te, geeven.
Agter de werf vind men een fchoone rei Huizen, dog in een eenvoudige bouworder gebouwd, dienende tot Barakken voor het Garnifoen; terwyl hier gewoonlyk eenige. Compagnien Militie, behoorendë tot het Garnifoen vast. den B;ielle in Bezetting leggen.
Aan de Oostzyde der Haven, vind men bet Magazytï. der Marine , zynde een trots gebouw, waarin geborgsra. worden Goederen tot het Zeewezen behoorendë, a]s B 4



U DE NEDERLANDSKE STAD em,
bels, Touwen enz., en voorts voorzien van de nodige werkplaatzen enz. Gelyk hier mede nog gevonden worden het Logement der Leden van de Marine, agter welke een fraaie Thuin , het oog van den opmerker naar zich trekt; en eenige andere Lands gebouwen.
Aan dezelve zyde, ten Noorden de Kerk, ftaat een gebouw, bekend onder den naam van 's Laajs Huis, zynde mede der befchouwinge overwaardig.
Aan dé Westzyde tegen over het Magazyn van de Marine, ftaat dat van Gecommitteerde Raaden, of wel zo als wy thans zeggen, van het Committé van Bondgenootfchap te Lande, zynde een fchoon gebouw van een langwerpige gedaante, en van waar niet verre af, de Hoofdwagt gevonden word.
Niet verre van de Brielfehe of Land- Poort, vind men aan iedere zyde van dezelve, ten Oosten en ten Westen, een KruidTooren geplaatst.
De Vergaderplaats der Regeeringe van Helvoet/luis, word voor als nog gehouden in de Herberg, de Stad Brielle genaamt, zynde een fchoon gebouw; dan, zal nu worden verplaatst, zo als wy hier boven zagen, op een daartoe gebouwd wordende Kamer, aan het Schoolhuis.
Aan de Noordzyde van de Kerk, vind men de bergplaats der drie Brand - fpuiten aan dit Fort behoorende; waarmede wy dit artikel fluiten, en overgaan tot de befchryving der
KERKLYKE REGEERING;
Dezelve beftaat uit een Leeraar, zynde zedert den Jaare 1789 den Eerwaarden Burger Cornelïus Lmrón, behoorende tot de Clasfis van Ftorne, benevens twee Ouderlingen en tu ee Diaconen , van welke ieder Jaar een Ouderling en Diacc* afgaan, en door andere vervangen worden.



DORP-BESCHRYVER. (Hdmtfluis.) %S
WAERELDLYKE REGEERINGEN
Zyn hier van onderfcbeidenen aart; als daar is ter, opzichte van het Beftuur en opzicht van * Lands FomPcatien Tot den Jaare i79S heeft hetzelve behoord aan Geëmitteerde Raaden van de Staaten vanlJWM.n Wes, Friesland , dog is zedert gekomen aan het Committé van Bon genootfchap te Lande, welk deszelfs Gecommuteer en deeze plaats afzenden, om 'sLands werken te fchouwen, en voor ,et behooriyk onderhoud derze ven te zorgen e„ aan welk? Afgezondenen , de vereischt wordende bedienden en arbeiders onderfchikt zyn. .
Wat betreft het Beltuur van de Zeemagt, en dat van de Werf- en Magazynen , kortom alle zaaken het Zeeweze,» Te treffende, weeten wy, dat hetzelve tot den Jaare r795 S ft geftaan aan het Collegie, bekend onder den naam van Admiraliteit op de Maas, dog is zedert gekomen aan het Committé der Marine, welke mede altuer deszelfs bediende," houd, als Castelein op het Admiraliteits Logement, een Meester Scheeps - Timmerman en verdere Opzichters, benevens een aanzienlyk getal arbeiders enz.
Voor de Oost. Indifche Maatichappy ter. Kamer Delft ^ Rotterdam, was mede hier voorheen, ter verzorging van de uitgaande Compagnies Schepen, het Opzicht gelaaten an een Equipagie-Meester met zyne nodige bedrenden; erWyl altoos" wanneer een dier Schepen hier oP deRheede w , zich hier een der Bewindhebberen met een jag<
lUrmd om de nodige bevelen te geven.
bevond., om uc b verzorg ng vaneen.
De Militaire Bezetting alhier, Haat ter v«w & & Auditeur Militair, een Plaats-Major enz.
De Lootzen, welke de Schepen zo na Zee als de Uku mB 5



%5 DE NEDER LANDSCHE STAD-en
en uitlootzen, ftaan onder het Opzicht van het Collegie te* Pilotagie op de Maaze.
Wat het Crimineel of Lvfflraflyk Rechtsgebied aangaat, behooren ffelroétpzis en het metgort, beide , aan den Bailluw en Leenmannen van den Lande van Voorne.
Het Weergm op zich zelve , met betrekking tot het Heem- of. Waterrecbt, ftaat onder het Beftuur van den Op, i>:r - Dykgraaf en Heernraaden van denzelven Lande.
De Civiele of Burgerlyke Regeering beüaat in een Schout* d.e tevens Secretaris is, zynde zedert eenige jaaren, de Burger Jan Eduard Galias woonende tot Brielle; benevens eene JViunicipaliteit van zeven Leden, welke zedert den Jaare 1795 door het volk «orden aargefteld, en welke de byzondere Committés van Brand- Armen, Kerken en Weezen , benoemen.
Volgens den tegenwoordige Staat van Holland yde D-e! blad;. 99 is de Ambaehts - Heer v,a de Q«ack, Heer van het Weergors, dan daarvan word thans gerae opgaave £e.riaan. • Van de
VOORRECHTEN,
Van Hehoetfluis en het Weergors, vind men byzonderlyk geene melding gemaakt, dan alleen dat ieder Jaar de Regeerug door den Bailluw v,;0 Vome werd veranderd- dan zedert de Omwenteling van i795, b dit recht aaivhet Volk te rug gekomen.
Al mede mag men als een Voorrecht, hoewe! hOg«aM by een genomen befluit , dat nog fa, gEEn werkiDg is ge. bragt, notmen, de oprichting namclyk, van een Kerk voor de hoon. fiche Gezindte ; als mede het maaken van een Straat, weg van de Stad Brielle af tot aan Helvoet/^



DORP-EESCHRYVER. (Helvoetjluis.) 9?
BEZIGHEDEN
Zvn hier veelen er, van onderfcheidenen aart, in zo vet^ dat Len nergens ten platten Lande het beter en vooree,8* j opi-n • ia aeifs vinden Heden van Nieuw - Heh aet en
ss.ir^s >-,»,,»«
Tine niet wein g to.-brengt, g=!y^ meae iu u
^ Mag ynen en eiders, de we, graage arbei - ry
W,,en voor ,,n dagelyks onderhoud zorgen kan; nog ve
Laft het onderhoud der Fortificatie-werken
7en en alle 's Lands Gebouwen, als mede het in en u.C
se,,«,, r^SZ&Z
titr en aan anderen een ruim beftaan. wok u. b
g ' , Pn d r Panuet Boo en van en naar Engeland ,
«.weder vaaren der Paquet Root V ^ ^
uppI aan der Inwooneren welvaaia toe, wc.
S alhier tot het houden van Logement, en HerLieden zich alhier tot Handwerken en kon,
■l. „ wiIph en veel tc doen vinnen. berg bepaalcn, en vee Winkels van
worden.
GESCHIEDENISSEN
.r,.f hprvekkirs tot dé welvaard van Daar van kunnen wy met betrekking t . w/^/Vx zessen, dat dezelve ons leerd, dat den bloei f ez >S tS ? tegenoverftellinge van veele ftreeken mj, vSnd, v'antydtouyd, -kelv, ^=
zedert niet verminderd is. Voor 't overige vinden wy ora



8? DE NEDSRLANDSCHB STAD- en
Vent Helvoet/luis niet aangetekend, dat immer aan hetzelve eenige aanmerkelyke rampen van brand als anderzints bejegend zyn. Het Jaar 1787 uitgezonderd, leverde aan de Inwooneren alhier, zeer onaangenaame gebeurenisfen op; Burgeren i ?n verfchillende dcnkwyzea , hunne partyzucht en drift Jiet kunnende beteugelen, veroorloofde zich daaden, die :luier nog betreurd worden, en waaraan voornamelyk zekeren Fitter Rietveld, thans te Rysnyk by den Haag woo-
nende, nog mtt fmart gedenken moet; eenige In-
wooneren hnnnen onbezuisden haat jegens eikanderen den teugel bot vierende, raakten ajs toen handgemeen, pleegden geweld en deeden bloed Horten; invpegen dat bovengemelde Rietveld aan zyn rechter-arm zodanig gekwetst werd, dat dezelve eenige dagen daarna boven de fchouder jnoest worden afgezet. De daarop gevolgde Omwenteling had mede zo als te beseffen is, haare onaangenaamheden Met meerder ftilte en bedaardheid echter,bragt de ommekeer \an zaken in 1795, een verandering in het Beduur alhierwerdende in de maand September deszelfden Jaars, door eenê Commisfie van Voorlichting de Regeering, zonder eenige opfchuddmg veranderd, en de Gemeente ook alhier in haare rechten herfteld.
"H|t Groote Weergors, welk aan het gevaar des waters *t> het Hanngvliet zeer bloot legt, was zedert veele Jaaren meest geinnundeert, waarom hetzelve reeds cp den » Augustus,des Jaars , 729, by Refolutie van de Staaten V^Holland, van de lyst der Verpondingen is afgefchreeveu
BYZONDERH E D EN
flvoetjluis betreffende, 'verdienen allezints den aandacht, des R„z,gers, a(s waaronder voo.naameiyk in aanfcerkinge komen, de Lauds- en Admiraliteitsgebouwen-



DORP-BESCHRY VER. (flWveetyïub.) 59
welaangelegde Vestingwerken , die alle zeer goed onderhouden worden ; de buitcngemeene fraaie en groote Sluis , met de daar over leggende Brugge ; de zwaare Hoofden; en verder de Kerk, Tooren, enz.
RElSGELEGENHEEDENi
Zyn hier veele , aangezien men alhier alle öógenbliki ken met Rytuigen van hier , na Snelle en de Dorpen m den Lande van Voorne en verder, kan geholpen worden.
Insgelyks kan men mede, ter. allen tyde, met de daartoe aangeftelde Schippers op Middelharnisch en andere Dorpen en Plaatzen, in over Fiakkée gelegeri, worden overgevoerd.
In Vredes-tyden met Engeland , vaart van hier een Panuet-Boot, des Woensdags en Zaturdags 'amiddag» ten 12 uuren op Hamitz, en keerd aldus ook tweemaal te rugge.
Op Maandag en Woensdag vertrekt mede van hier, een Marktfchip op Rotterdam, en komt alzo op Woensdag en Vrydag te rugge; en andere Reisgelegenheden meêr.
HERBERGEN en LOGEMENTEN
Zyn bier witheiden; waarvan de voornaainften zyn, de beide Engelfche Logementen:
Het Rechthuis, le stad beuku-r: genaamt, en Het Keffyhuis, aan alle uitsïannino.



D E
AMB ACHTS-HEERL YJÊHEIO
VAN DE
STHEÜTEI,
W,. van de
LIGGING
Is, in den Lande van Voorneaart de Oostzyde van den Lan.
de van Fiakkée; helend ten Noorden aan Nieuw - Helvoet' ten Oosten aan den Nieuwen-Hoorn; ten Zuiden met eenige Buiten- Gorzingen of aanwasfen aan de Rivier van Fiakkée, ' het Haringvliet gemarat ; en ten Westen aan het kleine Weergors en het Fort van Helvoeiftuit; leggende voorts omvangen met den Streutjchen Zeedyk, langs de Gorfingen van den Dyk van het Weergas en Helvoetjluis, den Koed/k en den Dyk van den Nieuwen - Hoorn; dan van welkers gelegenheid niets pyzonders te zeggen valt. De
NAAMS-OORSPRONG.
Is geheel duister, aangezien wy niets dienaangaande aangetekend vinden, het wel/, ons eenigzints zoude kunnen inlich. ten. Men zou echter tot den naam van den eerden bedyker konnen opklimmen; dan dezelve heeft volgens de Afte van uitgifte van deeze geheele ftreek volftrekt geene overeenkomst Biet die van deeze Heerlykheid; gelyk wy reeds gezien hebben.



KEÜSRL. STAD- m DORP -BÉS. (Streutm.J H
' STICHTING em GROOTE.
Het eerfte dat wy dienaangaande aangetekend vinden, behelsd, dat karfx van bcurgommen,Graave van Holland,cp den 26 Juny van den Jaare U75, deeze Landen uitgaf op zekere voorwaarden, om narnelyk dezelve tot Korenlanden te bedyken; zo dat men van die tyd af, de Stichting of oudheid (tellen moet.
Volgens een oud Manuscript, was de groote 240 gemeeten , waarvoor aar. Verponding betaald wierd, eene fomme van 417 pondenen n Schellingen. De Kaart van den Jaare 1701, field de groote op 239 gemeeten en 9 Roeden, zoals kt Veldboek van het Jaar 1697 deeze begrooting mede opgeeft. In 1632 en 1732, vind men niet meer dan vier Huizen aangetekend ; terwyl men in het laatstgenoemde Jaar de groo:e weder gebragt ziet, op 240 gemeeten en 100 Roeden, dat is 120 Morgen en löo Roeden Rhynlands, en naar-welke begrooting van dien tyd af, ook de Verponding geheeven word. In den Jaare i795 beftond bet getal der Ingezetenen in 33 Zielen, die in de Oude en NHam Streum woonen, zynde Polders, en welke weder verdeeld zyn in de oude Muis. hoek, leggende tegen over het /Peer-gun en Helvoetjluis, en de Wittemhoek, welke beide de Oude Strwtm uitmaekeoyetfaan welke laatfte verdeeling men een hoek vind, het Val van Urk genaamt , leggende tegen den binr.en - dyk, die de Omm en Nieuwe Screute van den anderen o ;dcrfcheid. De Nkuwe Streuten is verdeeld In détl Hoek onder deZeedykeu den Hoogenhoek, dog bevatten de vier afdethdgen nietmtêr dan twee Polders. Het
WAPEN
Van deezen Ambachte , beftast in een blaauw Wapen-



3» DE NEDERL. STAD- in DORP-BES. (Streuteti,)
fchild, waarop van onderen een groen Veld, vercierd met een Struis-Vogel. >
KERKE L Y K
Behooren de Opgezetenen van deeze Polders onder NieuwHelvoet , gelyk dezelve ten opzichte der armen mede aldaar behooren ; zo dat. alhier geene Kerkelyke Gebouwen voor handen zyn, zo min als eenige
WAERELDLYKE GEBOUWEN
Ter deezer plaatze gevonden worden, aangezien de Regeerings -Leden te Nieuw Helvoet vergaderen.
REGEER ING,
Het Hoog- of Crimineel Rechtsgebied van dit Ambacht, word door den Bailluw en Leenmannen van den Lande van Voorne uitgeoeffend ; terwyl het gemeene Dyks of Heemraads-Beftuur aan den Dykgraaf en Heemraaden van denzeiven Lande behoord; dog heeft deeze Polder, een eigen Dyk-Collegie, ter fchouwing en onderhouding zo van Polders als Dyken.
De Ambachts • Heerlykheid is zedert den Jaare 1780, eea eigendom van den Burger Rocus Sandifort, woonende tot Brielle.
De Regeering beftaat uit eene Municipaliteit van een Schout, drie Schepenen en een Secretaris, en welke Ambten van Schout en Secretaris, als mede hetDykgraaffcbap, thans door den Burger Johannes Sandifort Johsz. bekleed werd, en zedert den Jaare 1705, ter beg^evinge van het Volk fiaan.



Zie iM. &£k fekrfffe ]L«m2g®m^W- ! Ben- «Wp» dal Ae "^S*
fce'tiw busï teel tan* Land. gelegan. !






©EN
AMJBACHTE
E N
33 O R. ^ E
1 ! E tl W E f e H O Ö 1
*^/V*y zullen onzen Lezeren by deezen leeren kennen , «en zeer fchoon en niet onvermaakelyk Ambacht en Dorp, welk zeer ryk is in voortbrengzelen zo van Graanen, Meekrap , als andere voordeel en handel - aanbrengende gewasfen. En waarvan de
L I G G I N Gi
Van het eerstgemelde te vinden is in den Lande vaa Voorne, leggende aan de Oostzyde van het Land van Voorne i ten Noorden met een hoek aan den Hoofddyk, in een Pol- der van dien naam , omtrent de zogenaamde groote weg, aan de Oude Goote; en gaande verder van daar Oostwaarts op, langs Oud-Helvoet en Heen-Met tot aan den Ouden-Hoorn; van waar het Zuidwaards afloopt tot aan Nieuw Helvoet, g'elyk het mede aan de Nieuwe Goote helend is.



è DE NEDERLANDSCHESTAD- s»
Leggende verder omvangen tusfehen den Oostdyk, dert Mostertdyk en den Mooldyk; voorts door de geduurigepasfcgie van en naar Brielle, Helvoetjluis en andere Plaatzeüen Oorden, eene uitneemende aangenaame gelegenheid hebben, de; en byzonderlyk kan dit met betrekking tot het Dorp zelve, gezegt worden; aangezien hetzelve langs dee¬
zen weg van af- en aantogt,gebouwd is; ondertusfehen moet deeze voordeelige gelegenheid daarenboven nog zeer verbebeterd worden, wanneer het Ontwerp in d:t loopend Jaar 1797 daargefteld, deszelfs beflag krygt, namelyk, om een ftraatweg te leggen van den Brielle af, tot Helvoetjluis toe; (zie hier over onze befchryving Van het Weergors met Hel* voetjluis, onder het Artikel van derzelver ligein?) alzo als dan, de doortogt hier langs, nog meerder, zoude plaat) grypen, dan tot heden toe gefchled, e.-i zuDci vo n saa» met Rytuigen, waardoor dit Dorp m< t der Reizigers zoude zyn, en waartoe aan den Wtgttn U elHerberg, zynde het Rechthuis var. dei: A7«m« lh<fn> gevonden word.
De Wegen en Dyken bevinden zlcti Me h eet goedov Raat, aangezien dezelve zeer wel 01 di rhwd 1 Orden; dan het winter- of- natte jaargeryde, luaakt het hier even als door het geheele Land Van Voorne, voor Rytuigun met zeer gemakkelyk.
Het Ambacht is doorfneeden met verfcheide binnen-we. gen ten gemakke der bewooners, en waarvan de voornaam-
ften genoemd worden: de Watermanrchen Weg, ■
de Koude Noordfchen Weg, — de Banfen Weg, — de Oud-Jaarfchen Weg, — de Dorps Weg, en anderen meêr. Aldus gaat mede van de Stad Brielle tot aan den Nieuwenhoorn toe, een goed en droog voetpad.
Voorts loopt door het Ambachc van Heenvliet af, een Water, de Hoofd • Wt tering genaamt, op welke twee Water-Molens voor de Polders gevonden worden, die hst



DORP-BÉSCHR.YVER. (Nieuwen-Hoorn.) 3
Water van dezelve brengen in zekere Waal, Nieuwen-Nee genaamt , leggende by de Gorzingen van de Ambachts. Heerlykheid de Stronten, naby de Ouden - hoorenfche Sluis.
Het Dorp Nieuwen ■ Hoorn , legt omtrent een groot uur gaans van de Stad Brielle, en welke nabyheid de bewooners v»n dit Dorp. in allen opzichte, zeer veel ge maks ver fchaft j wyders legt hetzelve op drie vierde uur afflands van HeU
Wat de gronden van dit Ambacht betreft , dezelve zyn zeer vruchtbaar, gelyk ook de luchtsgetteldheid van hetzelve zó als door het geheele Land van Voome, allergunltigst, zo'voor de bewooners, als de voortbrengzelen, gereken! word.
1)6 NAAMS- OORSPRONG.
Hiervan vind men geen de mihfte melding gemaakt, zë min als van den daar niby gelegen Ouden - Hoorn; alleenlyk kan men hiervan zeggen , dat het den naam van Nieuw* Hoorn voerd. ter ondeffcheiding van den Ouden-Hoorn.
De
STICHTING t s GROOTE,
Aangaande, zo fchynd het uit veele «mondigheden„ dat den Nieuwen ■ Hom, van een hoogen ouderdom moet 2yn: hoewel het eigenlyke Jaar der Stichting, zo min als den Stichter zelve, en den Oorfprong des Naams, bekend zyn- dan, wy vinden zeer dnidelyk, en ftellen alzo op go» de gronden vast, dat het van weinig minder ouderdom , dan den Ouden-Hoorn zyn kan; aangezian wy aangetekend vinden , dat in den Jaare 1355 , den Ouden-Hoorn ter bedyking is uitgegeeven , en waarop gevolgd is , dat Hertog ALBKcnr van Beuren, als Graave van Hol, Itad , op den 4de February des Jaars 1391» •<» dui mMC



4 DE NEDERLANDSCHE STAD- eiï
negen-en-dertig Jaaren Iaater, uitgaf om te bedyken, de Polder van Nieuw - Helvoet ; by welke uitgifte bepaal» werd, dat dezeh e bedyking moest gefchieden , buiten de dyken van den Nieuwen-Hoorn; W3aruit dus van zelve blykt, dat den Nieuwen Hoorn toen reeds aanwezig was, bf bedykt is geworden; luidende de uitgift - brief dienaangaande, door voornoemde Grave van Holland, gegceven, als volgt:
,, Albrecht , by Gods Genade , Palts-Grave op den „ Rhyn , Hertog van Bt.yeren, Urave van Henegouwen, „ Holland en Zeeland , ende Heere van Friesland , doe* „ kond ende kennelyk allen Luiden, dat wy eegeeven heb„ ben, en geéven mits deezen, onze tegenwoordige briè'„ ven, ommeuit te dyken, tot een Korenland, Nieuw ,, Helvoets- Land, buiten den Nieuwen- Hoorn met alle zy„ ne toebchooren , alzo verre, als men het binnen dien „ Dyk, dyken zal; in allen manierc, als hiernaarvoigende „ befchreeVen ftaat, enz."
Waaruit als dan van zelve blykt, dat bet in den Jaare 1394, bedykt en bekend geweest, en dus van een hoogen ouderdom Is.
Wat de groote van dit Ambacht betreft, hetzelve is aanzienlyk en uitgebreid: dé Kaart van den Jaare 1701, en het Veldboek van 1C97, geeven eene groote op van 2793 Gemeeten en 291$ Roeden Lands; waarvan echter 253 Gemeeten 56 Roeden, onder het Rechtsgebied van Heemlier en 3'9 gemeeten 15e Roeden, onder Abbenbroe't gelegen zyn ;' zó dat de uirgeftrektkeid van het Rechtsgebied van den Nieuwen ■ Hoorn ,- zoude moeten bepaald worden, op 250S gemeeten en pg§ Roeden ? doch het oud Manufcript, welk wy in handen hebben, field de groote op piet uieêr dan 1764 gemeeten en 233 Roeden , waarvoor aan verponding betaald wierd, eene fomme van 3.092 Ponden 2 Schellingen, welke begrooting zeer wel met de Vtrpondings- lystcn Van de Jaaren 1632 en 1732 overeenkomt', en op welkeIys«ea 'tsaar ih Roeden meerdn jjevoaden worden;



D0RP-BESCHRYVER. (Nieuwen- Hoorn,') E,
Het geheele Ambacht vind men verdeeld in de navolger*,-
de Polders, als, den Breyhoek, den Knielen Noord-;
West. HU, —— het Hallingltnd, — het Lange Land, —•
Oud-Jaar, den Bonzenhoek, - de Kerkboek, :
den Sieenhoek , —:— den Welhoek, den Hoofddyk,
hoek, Roozenhoek, Lanijen- Kreik, — en de,
grond van Heenvliet.
In den Jaare 1632 ftaan voor, deezen Ambachte, in Hui* zca, en in den Jaare 1732. een tiental winder, dat is-101. wooningen , één Meeftoof en één Korenmolen aangetekend.
'* 'Het Dorp welk in,den Ke%khoek gebouwd is, is wel niet groot en uitgebreid, maar zo als wy te vooren te kennen gaaven, zeer aangenaam gelegen, uit hoofde van deszelfs,, ligging aan de pasfagie, weg of doortojt van den Briellenaas;, Ihllevoetjluis. Van de Huizen en Gebouwen in dit Dorp, . valt niets byzonders te zeggen, zo min als van die, welke, hier en daar door het.. Ambacht, verfpreid ftaan. Men ban echter als eene byzonderheid aanmerken, dat de Huizen dooi het Ambacht verfpreid, meest allen eene afcondtrlyke 'oenaarling draagen, welke wy , zo, als dezelve qp de Kaart, van 1701 aangeweezen word, kortelyk zullen aanftippen ^ tg weeten :
In den Bryhoek virjd mende volgende Huizingen genoemd^
sis: de Vogelkooi, de Koele Nacht, de Mor-,
genftond, — en Zelden-tak; in den Kouden- Noord- West-. 'l}il, vind men Kikkers ■ lloetn} ra. het Hallingland, de Huizing? Bomzkbt\ ' In den Bonzenhoek, de Huizinge Salem 5, in den herkhtslt, hst Dorp Nieuwen-Hoorn; en daar huiten da.
Huizingen genaamt Jerkho, Aarat' ~ de %ruil'>
'ivf, Schoonzicht, Naby, — Liiagendaal, —.
Niet te verre., — Al. te na; gelyk men ook alhier buitc*. het Dorp de Meejloof vind, waarvan wy "reeds gewag ge»., Kaakt.hebben; in dc Steenhoek vind men de Huizingen „Ges&, A 3



6 DE NEDERLANDSCHE STAD- zv
Verdritt, de Rooftee, Waagenzicht, benevens zekereboogtr,* de Ravens - heuvel genaamt; onder Welhoek vind men de Huizingen Hart-Hoeve, èn de Vyf Willigen; in den Hoofddyk. hoek worden gevonden de Huizingen, genaamt, het Gast-
huis, jiltyd Dag, enz.
In den Jaare 1795 werd bet getal der Inwooneren, bevonden te beftaan, uit 591 Zielen; en beloopt dat der Morgentaaien in Rhynlandfche Maat, volgens de opgaave van; bet Jaar 173a, een getal van 882 Morgen en 234* Roeden Lands. f Het
WAPEn
Beflaat in een rood Wapenfchild, waarop een Gouden
Jagthoorn. gezien word.
KERKELYKE en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN,
Wy vinden geen tyd bepaald wanneer de Kerk vzn Nieut t?en-Hcorn geflicht is, gelyk mede niet aan welken Kerkheiligen dezelve van ouds was toegewyd; en aldus ontdekken wy ook Oergens , door welke Pastooren dit Godsdienftigt Gefh'cht yrelèer bediend wierd, als alleen, dat in den Jaare 1514, door de aanflelling van den toenmaaligen Graave van Holland, Pastoor geworden was, zekeren Rechtsgeleerde Martinus genaamt, die zanger aan het Hof van voornoemden Graave zynde, door de gunst van denzelve tot deeze waardigheid verheeven wierd ; terwyl wy dienaangaande mede aangetekend vinden, dat deeze Pauorye Jaarlyks aan den Pastoor opbragt, eene fomme van sgttien guldens, dog wanneer de Pastoor zyn verblyf aldaar niet hield, dan nietmeerder als zeven guldens. Noch vinden wy aangetekend, dat bet Xosterfehap mede ter begeeviuge van den Graave Haas-



DORP BESCHRYVER. (Ntoxm-Hwrn). 7 de, Jaarlyksaan den bezitter van datAmpt, een inkomen van vyf Rhynfche guldens verfchafte.
De Kerk, die alle d; tekenen eener.eerbiedwaaid.ge oud, beid heeft, is zodanig gebouwd, dat dezelve een gedaan. S heeft en dat de Tooren tusfehen twee Cj^T* geplaatst, van de zyde van Nieuw - Helvoet een fchoon S» makt. Het dak van dit Gebouw, is van eene tam eIvke hoogte; en wat de gelegenheid aangaat, zo is de Kerk tn Zcn door de fchikking zo van Geftoeltens, Predek, ftoel als anderzints, zeer ten gemakke der Godsdtenstoeff g ingericht. De Tooren van de grond af, v.er ant « l ven het Dak in de hoogte ryzende, pronkt verder met een korte fpits, waarop een Windwyzer gezien word, en: s vo rrs voorzien van Uurwerk, Klok enWyzers, worde„de de Kerk, Tooren en Kerkhof, alle zeer wel onder. Zin De Predikants wooningof Pastor* en net Schoolf u welke alhier met de Kerk, de een-ge Godsd.ensuge, r houwend aangezie. er geene Armen of Weeshuizen worden mede in eene goed, orde ***
kouden.
WAERELDLYKE GEBOUWEN
Zyn alhier niet te noemen, aangezien de Regeering inee.%, gewoone Herberg vergaderd. De
KERKELYKE REGEERING
Beflaat uit een Leeraar , zynde daartoe in den voorleeden, ■ Jaare beroepen, en op den 5 Maart deezes Jaars bevestig de Wel terwaarden Burger J.hvmes Geraruus, van £ruht3, benevens twee Ouderlingen en twee Diaken , we.lfc. ]^ lyks voor de helft verwisfeld worden,.



J. DE NEDERLANDSCHE STAD- s» De
l WAERELDLYKE REGEERINGEN;
Van dit Ambacht en Dorp word, ten opzichte van de Hoo, ge en Crimineele Jurisdictie uitgeoeffend, door den Baib lu w e„ Leenmannen van den Lande van Voorne; en het Heem. öf Waterrecht voor de gemeene Dyken en Waterwerken, door den Opper - Dykgraaf en Heemraaden van denz-lveri Lande. • ■
" In den Jaare 1724, werd deeze Ambachts-Heerlykheid, yereenigd met de Ambachts-Heerlykheid Nieuwe - Goote, welke wy hier na befchryven zullen, verkogt, onder voorwaarde, dat ten allen tyde over de beide Ambachten, maar een Schout en Secretaris zoude aangefteld worden, gelyk iulks ook nog heden ten dage plaats heeft; zynde thans Ei. genaresfe van deeze Ambachts -Heerlykheid , Vrouwe Ma na Stfolla du Tours, Weduwe van Wylen Helimus van Ltyden. ' - <■••.- .• /c, '
1 De Burgerlvke Regeering, beftaat uit een Schout en eene Mumcipaliteitvan zeven Leden, meteen Secretaris; wordende het Schout.-ampt, benevens het Secretariaat, thans bekleed, door den Burger Hugo vanAndel, woonende t.f; Brielle, gelyk hier verder mede gevonden word, de benodigde Opzichters voor Kerk-armen en Weezen, brand, alï Anderzints, >'■--' \ , 5 %
O.iitrent de
v..
VOORRECHTEN
Deezer Ambachts-Heerlykheid, kunnen wy geene melding maaken, aangezien dezelve hier nergens voorkomen; al.: leen behoord aan den Ambachts-Heer of de Vrouwe in der tyd, het recht van goed- of afkeuring in het beroepen van cenen Leeraar; gelyk dat der tienden enz., mede deorheq



PORP-BSSCHRTVILR. (Nieuwen Rearn.')
verheeven word. Voor de omwenteling van den Jaare 179% ^ezat den tydelyken Bezitter ook het recht der aanftellingvani den Schout en Secretaris, als mede die de* Regeering, Amb» tenaareri, Bedienden,enz.;dan het welk zedert dat gewich. tig tydftip in ons Vaderland, aan het Volk is overgegaan. De
BEZ|GHRDEN»
Beftaan hier in het oefFenen van handwerken , en bet doen van Winkel-neering in allerleie dagelykfche ■ benodigdhedens, en leveren een goed en voordeeiig beftaan op; dan, daarenboven, word den Landbouw,en het planten van Meekrap, alhier met iever en voordeel voortgezet, en voornaajntlyk verfchaft, de laatstgenoemde bezigheid aan veele arbeid* staame handen werk; zo in het delven om die op te doen, als om te droogen, bereiden en te vaaten, waartoe |lhie| een Meeftoot gevonden word. ' ,
Pe i,
GESCHIEDENISSEN.
Of gebeurénisfen hier immer voorgevallen, zyn van geen werkelyk aanbelang, als eeniglyk, dat in den Jaaie 1795» door eene Commisfie uit het Committé van voorlichting,de Regeering veranderd wierd, en het volk in de uitoeffening zyner rechten, eadgemict&te herftcld.
BYZONDERHEDEN
Zyn hier niet afzonderlyk te noemen, als alleen , dat d$ by uitftekenheid aangënaame ligging dtr ongemeen vruehtbaare Landerye'n, en wel voornaamelyk van het Dorp, hst oo" van eiken reizsnden Opmerker, naar zich trekt. A s



go DE NED. STAD-en DORP-BES. (Nieuwen-Hoorn.).
REISOELEGENHEDEN
Worden alhier niet gevonden, dan alleenlyk, dat van het Dorp alle Maandagen, een Marktwagen op den Briel jryd, en van daar weder te rug kojnt.
'HERBERGEN en LOGEMENTEN.
De voornaamfte welke alhier gevonden word , beftaat sa het Rechthuis, het Wapen van NUuwenkeorn (jenaaioc.



D E
AMBACHTS-HEERLYKHEID.
VAN
- GOOTE,
^^/""aarvan wy zeggen dat de
L I G G I N O
Te vinden is in den Lande van Voorne, aan de Oostzy, de van hec Land van Fiakkée, belend ten Noorden aan den Ambaehte van Rugge, ten Oosten aan de O^e-Goote en den Nieuwen-Hoorn, ten Zuiden aan Nkuw ■ Helvoet en St. Anna-Polder, én ten Westen aan Natars en Pancras-Gors', leggende omvangen van den Noord• Dyk, den Zwarten Dyk, deLimietfcheiding van Natars , den Moer-Straotfchen-Dyk, den Sluis-Dyk en den Hoofd-Dyk; gaande van den Dorpe Nieuwen-Hoorn af een weg, de groote weg genaamt, en «rekkende tot'aan een andere weg, met den naam van blinde, weg bcflempeld, welke met de br.eede weg ter zyden afgaat na den Zwarten Dyk , en ter andere zyde met den, langen weg, voorts den Schoors-weg, den groenen weg en andere wegen en paden meer; welke paden en wegen, gelyk mede de dyken, zeer wel onderhouden worden: wyders is de Luchtsgeüeldneid, zo wel als de gelegenheid der gronden van dit Ambacht, even als de andere oosde*, in den Lande van Voome. ^ NAAMS -OOR SPRONG,
Is niet duister te zoeken; . men moet dan dienaangaande weeten , dat deeze bedyking voorheen een doei;



g» DE NEDERLAI?ÏDSCHE STAD-i»
vaart is geweest. De Secretaris Hoyer zegt in zyne befchryving van de S;ad Brielle , dat dczelye g^gen is aaji t*ee Waterftroomen , de Maas en de Goote genaamt, welke raaifle in den Jaare 1470 verland en bedykt is. Nu moet worden aangemerkt, dit deeze laatfte ftroom van' minder groote , en lengte als de Maas geweest zynde,
daatom de Goot genaamt werd; en dat alhier een
doorvaart geweest is, biykt mede uit zekere Privilegie, gedagtekend den 12 October 1474, en in welke karel van Bowgondien, uit aanmerkinge dat de doorvaart op het Water de Nieuwe Goote geflopt was, aan de Stad Brielle affland doet van het Kcht van het Veer- en- Pasfagie - geld, voor ico Ponden 'sjaars: waaruit dan biykt dat de naam Goote, van een Water of Doorvaart, die zelve naam voerende, afdaald.
Het Wapen van deezen Ambachte, vertoond gedeelteJyk, een Water waarop een Z*ilend Schip, en voor 't overige , een bev.asfen grond; waardoor dus het bovengaande eenigermaate aangetoond en bevestigd word. Noch merken wy alhier aan, dat dit Ambacht de NieuweGoote vord genaamt, ter onderfcheiding van een andere andere Polderen bedyking, welke wy by de zogenaamde vier Polders zullen ieeren kennen, en de Oude-Goote genaamd is. Ten opzichte der
STIGTING in GROOTE.
Van deêzen Ambachte , vinden wy omtrent het eerfle aangetekend, dat jan van Beyeren als Heer van Voorne, aan de S;ad Brielle op den 29 December des Jaars 1415, eene belofte deed, dat hy zoude doen leggen een Zeedyk' op de Ni uwe Goo e by de Stad Brielle, van Natars af tot den Zeedyk van Nieuw - Helvoet toe ;' als medé van eenig Land tot Koren-landen te zuilen laaten bedyken. Dip zeilde Vorst had reeds één Jaar te vooren beloofd, de Gooit



Übkr-ïïESCHRYVER. (Nieuwe ■Goote.') H
te zullen bedyken , zonder dc toefreroming der Sta 1 èrielle. Uit alle brnftandigheden biykt het echter, dat d- ezè beloofde bedyking geen voortgang gehad heeft , alzo wy ib handen hebben, zeker accoord of overeenkomst, zoeven aangeroerd, waarby ka.reL van ÊoargondUn afftand deed a i zyn recht op het Veer- en- Pasfagie-geld van Ae NieuweGoote gedagtekend den 12 Oflober H74, voor tooPondcA *8 jaars, en wel in de volgende bewoordingen: „ kaueL „ enz. Saluyt: alzo wy onlangs by oh e andere openebrie. „ ven geaccordeerd hebben aan onze Stad vandf 1 Br,ehe,enAe „ veelerhande andere particulieren, dien dat aangaan m ig, re • dyken die uitgorzen van de Nieuwe - Goote enz." In den 'tègenwoordigen Staat van Holland 7de Deel bladz. 89, wor 1 gezept' „ in een overeenkomst van den 19 Jüly H^^ " tusfehen Hertog iie.it van ÈourgónÈen en de GeërfdeJ. , van de Oude-Goote, zien wy, dat deeze Landen niet al' leen nog Gorzen genoemd worden, maar dat men ze co 3 " 00k eerst tot een Korenland wilde bedyken." Waarop dan vervolgens noch gezegt word: „ van deeze deed rteft Hertog uitgifte aan de Geërfden van de Oude-Goote . be! houdens zyne Heerlykheid en Hechten , onder voorwaarde '„ van de bedyking te doen op eigen kosten, met vergunning
van verfcheidene voorrechten-." " In de Aantekeningen vm van der SchellmgopAr.emaile'sBsfchryving der Stad Brielle ifte Deel bladz. 16, leesd men: de Stroom de Goote, is ver'land en bedykt iri den Jaare " 1470, gelyk ónder anderen gezet* word in het Handvest " van Keizer KAïtÉt V van '1 Jaar 1551. te weeten tot K* l reulanden." Dan, da'ar wy geen uitgift-brief van den Jaare 1470 Vinden, zo meenen wy, te mogen vastftellen, dat de uitgifte ter bedyking is geïchied op den 19 Jnty u?3. én dat men als bedykers of Richters magftellen de Geërfden Op 1 ezitters van de Oude en hier nevens gelegen Goot;, fa eroote in tandereryen , .is zeer aaamerkeiyk



U DE NEDERLANDSCHE STAD- zk
ih vergelyking .van het gering getal Huizen , welk men hier vind; dan, hier ter plaatze moet men aanmerken, dat volgens de Kaart van den Jaare 1701 ,en het VeldbOek van den Jaare 1697 , voor den Nieuwen-Hoorn gevonden worden 2793 gemeeten 291* Roeden, en op de Lystèn der Verponding van den Jaare 1732,niet meêr dan 1774gemeeten 234! Roeden. Het Rechtsgebied van den Nieuwen - Hoorn, was by de eerfte opgaave maar 2501 gemeeten ggl Roeden , alzo het overige, onder Abbenbroek en Heenvliet gelegen was; wanneer men nu daarvan, de groote van den Jaare 1732 afneemt^ dan maakt dit een verfchil van 726 gemeeten 165 Roeden, en waar door den Nieuwen-Hoorn Verminderd zoude zyn in gtoote; dan daarvan meenen wy, dat voorheen eenige Gorzen in de Goote gelegen, en met den Nieuwen-Hoorn bedykt zynde , de eerstgemelde groote zal zyn opgemaakt, en dat daarna vergeeten is , tot het daarftellen van de nieuwe quohieren, dezelve, by de Goote te Rellen en van den Nieuwen-Hoorn af te trekken, het welk waarfchyniyk de rede zal geweest zyn , waarom de Staaten van Holland en WestFriesland bepaalden, als een voorwaarde der verkoopinge» Van den Nieuwen-Hoorn en de Nieuwe- Goote, dat dezelve door eenen Schout en Secretaris zouden worden beftuurdj om alzo alle questien , welke uit de gaaringe zo van Verpondingen , als afidere omilagen zeuden hebben kunnen ontflaan. Dan, wy hepaalen ons nu weder tot dit Ambacht, waarvan de groote volgens het Veldboek van den Jaare 1697, en van de Kaart van 1701 word opgegeeven te bedraagen 1555 gemeeten 40 Roeden , waarvan 152 gemeeten 42 Roeden onder Natars behooren, zo dat het Rechtsgebied van de Nieuwe-Geote zou gaan over 1403 gemeeten «90 Roeden. De Verponding - Iysten van de Jaaren 1632 en 1732, geeven eene groote op van 1462 gemeeten 244* Roeden , dat is 6?>i Morgen 2445 Roeden Rhynlandfche Maat; ons cude Manufcript, heeft een halve Roede «in.



DQRP-BESCHR.YVER. (Nieuwe-Goote.) H
der; en zegt,' dat daar voor van ouds werd betaald, aai Verponding, eene fomma van 3096 Ponden iS Schellingen 4 Deniers.
Het'Ambacht is verdeeld in de navolgende Polders: den Grootenhoek , waarin de Sluis van Nieuw-Helvoet; ■ SlUand, waarin tegens de Limietfcheiding met St. Anna Polier een Waal gevonden word; - Klooster - Folgerhoek;
den Tweeden Blok; den Derden-Blok; Middel-
}lBé. __ mrfhoek; ■ den Vierden-Blok; den
fyfden - Blok en Stuishoek,
In den Jaare 1632, waaren hier zes,tt, in 1732. agt Huizen op de rjuohieren of verpondingen aangetekend.. De vol* g-nde Woouingen \ inden wy op de bekende Kaart van r 701;
als: één Huis in der. Groeten- Hoek; by de Nieuw-Hel-
w'ttche Sluis, ééne wooning en Dorpzicht genaamt-, — in hét Slikland één Huis, WMrust genaamt, en één tweedege-
„aamt Slikhoeve ; in den Klooster - Volgerhoek , ééne
Wooning genaamt Doorzicht, als mede ééne tweede, met naame ffaterryk; in den Derden-Blok één Huis, genaamt Pawwenftede; en eindelyk in den Vyfden. Blokt
aan den Moerfaatfendyk ééne wooning, en dus te zamen agt Huizen, waarvan niet veel byzonders is te zeggen, als alleen , dat het by de Volks - telling van den Jaare 1795 is gebleéken, dat dezelve toen bewoond waaren door 56 Zielen.
Het „ „
WAPEN
Van deezen Ambachte, heftaat in een doorfceeden Wapenfthild • verbeeldende het bovenst gedeelte een Stroomend water , langs hetzelve een rei boomen , en in het verfch.et een Zeilend Schip onder e.n blaauwe Lucht; ha on.
derfte gedeelte, is een Zilver Wapen-Schild, waarop van onderen een groen Veld, waaruit zeven Graanhalmen ipruitea.



m NÊD. STAD- en DORP-FES. (Nieuwe - Goote.J
KERLYKE en WAERELDLYKE GEBOUWEN.
Zyn hier niét te vinden; eh behoorende de Bewooners, wat het Kerkelyke aangaat, tot den Nieuwen - Honrn. De
REGEERING
Is hier even, als wy by den Nieuwen-Hoorn gezien hebben, in berust dezelve, zo in het Crimineele, als het Waterrecht, Ambachts - bezitting , Schout en Secretaris in dezelve perfoonen ; behalven echter een afzonderlyk Collegie van Schepenen , die alhier uit de lnwooneren geformeerd word.
VOORRECHTEN in GESCHIEDENISSEN. . Voor den tydelykcn Heer of Vrouwe," zyn de Voorrechfén dezelve, als wy by Nieuwen-Hoorn gezien hebben.
Ih den Jaare 1404, beloofde Hertog jan van'Beyeren aan de Stad Brklle, om de Nieuwe-Goote niet tot Koorenland te zullen laaten bedyken, dan met wederzydsch goedvinden.
In den Jaare HiS.gafdezelveHertogzyne toeftemming tot bet bedyken van de Nieuwe Goote; doch dit had geen voortging. . In het Jaar 1473, deed kaiel van Bowgondien uitfpraak, in het gefchil over de bedyking , en gaf te gelyk confent tot de bedyking van de Nieuwe - Goote.
In 1474 ftond de laatstgemelde Vorst, aan de Stad Brielle zyn recht af, van hetpasfagie- en veergeld op de Nieuwe - Goote, onder voorwaarde van eene Jaarlykfchebetaaling van ico Ponden.
In 1478 ontiïaan maximiluan van Óostenryk en mama' v.n Bowgondien de Stad Brielle van dezelve Honderd Ponden 's Jaars, mits in ééns betaalende duizend guldens.
Omtrent de verdere Artikelen, zo van bezigheden en Reisgelegenheden, wyzen wy onze Lezeren tot den Nieuwen-Hoorn.



B £
AMJBAGHTS-HEER.1L YK.HEÏD>
VIER POLDERS, MET HET
Ö O R P
BilËLSCff SIEÜWLANDé
^ L I G G i N G
Van deeze vier Polders, die den naam voeren van hd Nieuwland, Vekhoek. Óud-Helvoet en Oude-Goo'e is in den Lande van Voorne aan de Oostzyde van den Lande van Fiakkée gelegen; belendende het Nieuwland, ten Westen aan de Stad Brieile en den Meeuwen - Oord , en ten Oosten aan den Veklwek.
Vekhoek, legt ten Oosten aan Zwarte Waal, en ten Zuiden aan Oud Helvoet.
Oud Helvoet grensd met deszelfs Oostelyke zyde, aan da Heerlykheid van Heenvliet, paaiende ten Zuidwesten aan deri hi.uwen- Hoorn, en ten Noordwesten aan de Oude-Goots.^
Oude Goote paald met haa're Noord-Westzyde, aan da Heerlykheid Rugge. ^
Deeze vier Polders, wélke te za'amen eene AmbachtsHcerlykheid uitinaaken, zyn geheel omvangen in de volgend* bedykingen, ais: den Mostert-Dyk, leggendeonder Nieü. we-Goote &an de Limietfcheiding; den Moerfaatfen- Dyk, deri èlüis Dyk, den Ouden-Dyk, de Stad Brielle', den Maas-Dyk,^ den' Verhoek/en. Dyk, en den Hoofd-Dyk. behoorende sudeï" £



2 DE NEDERLAND SC tÏE STAD- té
Zwarte- Waal; aan de Limietfcbeiding en deIaage wegleggende onder Oud. Helvoet en Vekhoek.
Nevens deeze Iaage weg, vind rsen een water, de Waal gihaimt, behoorende ónder Oud - Helvoet en Zwarte-Waal, waarvan wy nader gewag zullen maaken,
De gelegenheid deezer vier Polders, is, over het geheel genomen, by uiiftek aangenaam en gemakkelyk door de nabyheid der Stad Brielle; als aan welker bewooners deeze Heer fykheid, eene aangenaame uitfpanhing verfchaft De gronden daarenboven zyn zeei fyk in derzelver voortbrengzelen,; o van Graanenals andere gewasfen ; in een woord, deeze Heerlykheid verdiend wel, door den Reiziger bezoet te worden; als wanneer hy tevens vinden zal, dat de Wégen en Dyken, fn eene goede orde onderhouden worden.
De
NAAMS-OORSPRONG
Of Naam, waarmede deeze Heerlykheid doorgaans beften:|Jeld word, is Briehch- Nieuwland, zonder dat diaiby genoemd worden, de naamen van een der drie overige Polders; — ja, welke naamen by veelen gtheel onbekend zyn. Deeze benaaming is naar alle waarfchynlykheid voortgefproóten uit de nabyheid der Stad Biïeile, als aan welke het gelegen is, en óngetwy;Teld van eene laatere bedyking als deezé Stad zal zyn.
Deëzc Óeerlykbeid word mede, vier Polders genaamt, en daarvan is de eevoudige reden, dat dezelve met deeze benaamirig- op alle Registers en Q'uohieren bekend gefield is; en zulks te meêr, daar deeze Polders met eikanderen vereenigd én van ééne bedyking omvangen zyn.
Wat den naam Nieuwland aangaat, daarvan moet men denken, dat deeelvê zal afdaalen , van eerie laatere bedyking, als de andere a ;.np;renzer,de Polders.
1'eUioek, zal onget'wyitéld d":cn naam, van ds'szelfs eerfieBé. tfker ontleend hebben;



DORP-BESCHRYVER. (Brielsch - Nieuwland.) 3
Oud - Helvoet zal naar alle waarfchynlykheid, deszelfs berm. minge ontvangen hebben van het water, by flinks Helius genaamt; waarom wy dan ook onzen Lezer naar de reeds afgehandelde befchryving van Nieuw - Hivoet wyzen, als waaromtrent wy daar ter plaatze, eenigzints breedvoeriger uitgewyd hebben. . , . ■
Oude-Goote voert den naam naar een water dat aldus ge-, nocmd word, integenoverftellinge vap de Nieuwer Goote,die wy achter den Kieuwen-Hoorn befchreeven hebben.
STICHTING ik GROOTE.
Daarvan is het jeerfte Jaar zeer duister en geheel onbekend. De Naam van Nieuwland zoude ons afleiden, om tot geen hoogen Ouderdom te befluiten, indien wy.de naamen niet vonden van. Oud-Helvoet en Oude-Goote, en zo wy «« de woorden Oud dit vastftelden, dat Oud-Helvoet eerder, tea „inden toch omtrent denzelfde» tyd. als Nieuw■ Helvoet, zal. bedykt geweest zyn, en dan moet dit al voor of iu den Jaare 1367 plaats gehad hebben, als in welk Jaar, Nieuw Helvoet bedykt geworden is: het kan echter wel zyn, dat NteuWlol bedyking in een laater tyddip gefebied is , waaraan wy niet twyfFelen. Zo wy de ligging gadellaan, kun¬
nen wy zeer gemakkelyk . ontwaaren ,, dat dit NieuwlarA, uit aanwasfen is te. voorfchyn gekomen; dan wy zyn m het onzekere, zo ten aanzien van den tyd der Stichting, als met betrekking tot den Stichter zelve. .
De groote vind men op de Kaart va» den Jaare 1701; als mede in het Veldboek van 109? aangetekend, te beftaan uit 1815 gemeeten 244* Roeden; het Quohiei der Verponding van den Jaare 173* en ons oude Manufcnpt, neeven echter niet meerder op, dan 1736 gemeeten 261 Roeden, zynde 86Ó Morgen ,61 R-eden; en wierd daar voor van oqds betaald, eene fomma van 3465 Ponden, 18 Schellingen, ia Deniers. In het Jaar 1Ó32 wierdea 4 a



4 DE NEDER.LANDSCHE STAD- ik
hier gevonden een getal van 54. Huizen ; dan eene eeuw daarna, dat is in 1732, was hetzelve tot op 43 verminderd , een duidelyk bewys, dat ons Vaderland in dit gedeelte iri deszelfs vermogen , eerder af- dan- toegenomen is. Van deeze Gebouwen valt voor 't overige weinig te zeggen.
Het Dorp , indien wy hetzelve dien naam mogen geeven, is daar ter plaatze, alwaar de Kerk gevonden word, en ligt midden in de Ambachts-Heerlykheid; en hoe zeer Brielsch-Nieuwland genaamd, zo moet den Lezer ech;er verdagt zyn; dat hetzelve niet in het gedeelte, dat den Naarrt Nieuwland draagd, gelegen, is, maar meeree deel aan en in den Veklmk, zynde meest aan en in den Nieuwlandjthen- en Ra: ten-Dyk bebouwd, en vertoond in zyn geheel een driekant, zo dat het Kerkje, als aan een punt van de beide Dyken gelegen is.
Het Nieuwland is verdeeld en bevat de volgende Polders s als den Dam, de Krkhoek en de Papenhoek.
Oude - Goote is verdeeld, in den Kloosterboek, Grootenhoekj Huigenskoek , Laaye Kretke en Kortendam.
Oud-Helvoet is verdeeld in den Koojenhoek, Tusfchenhoek en de Heiningen.
Vekhoek is verdeeld in de Lange ■ Goote en Bettienshil, alwaar aan het boveneinde van beide deeze Polders,het Doipje gevonden word; en is voorts verdeeld , in den Riethoek ; Vlaardinger - HU, A^ondhoek en Seggeland.
Buiten den Vekhoekjen-Dyk tan de i\la3szyde, vind men de GorzingcH vïïi Vekhoek, en alwaar mede de Sluis van die Polder legt.
Nevens Oud-Helvoet, Vind men de IVaalhoek, drevolgerrs de Kaart van den Jaare 1 foï mede op den grond van Zwarte fVaal legt' Van deeze IVaalhoek gaat een Vaart af langs Heenvliet en Zwarte-Waal heenen, alwaar men dan ook de Sluis Van Oud- Helvoet vind, zynde gelegen op den Heenvlietfcher. Gï&öd, de^i Botémaar genaamt* De6ïs giu-ii werd alhier 'tsi



DORP-RE SCHRYVER. (Brielsch- Nieuwland') g
den Jaare 1492 gelegd , en zulks by vergunning van de Heeejohan van kiiuikingen. Nevens de voornoemde Vaart legt een grond, de Derry - Vliet genaamt. Het
WAPEN
Van deeze Heerlykheid. beflaat in een Rood Schild, waar,* op een Zilvere Degen, ftaande met de punt in de hoogte», en waarnevens aan de rechterzyde vier, aan de linker vyf, Goude Penningen en op de punt der Degen , één gelyke. Penning gezien worden, De reJt"n deezer byzonderheid. van het Wapen , zullen wy hierna, by de febets der Ge. ffhiedenisfen , trachten op te fpooren.
KERKLYKE en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN.
Van de Kerk, well q voorheen de Parocbip - Kerk geweest, is, word het Jaar der Stichting niet gemeld ; —— even mirj. vind men aangetekend aan welken Heiligen dezelve is toegewyd geweest; gelyk men ook niets met zekerheid zeggen kan ^ van de Priesters of Geestelyken, die eertyds alhier den dienst
verricht hebben; eeniglyk vind men dienaangaande ge»„
boekftaaft, dat in Jaare 5,514 alhier Pastoor was, zekere» johan siek, gelyk mede in dat zelve Jaar, alhier als Kost.es,
dienst deed, zekeren jacoi wotx; r voorts Rond de.
begeeving deezer Pastorye, aan den Graave van Holland.
Het tegenwoordig Kerkje , dat zeer klein is , ftaat aan den,, Dyk aan de fcheiding der Ratten- en Nieuwen - Dyk; beïf zelve is van een langwerpige vierkante bouworde; wordzeeïnet en wel onderhouden; en is. voorts , wat betreft do> Predikftoeljgeftoeltens als andejzints naar deszelfs kleinheids, wei eenigermaate den aandacht waardig. Voor de Kerk ryst; een vierkante Tooren,, vercierd met een vierkante fpits, :% de hoogte, en is voorzien van Uurwerk , Kjok^ Uurwyzes,,. en Windhaan. Het Kerkhof is klein, doch in een goede finaa^ ange'egt, en word mede zeer wel. onderhouden. A. 3.



6 DE NEDERLANDSCHE STAD- en
De Pastorye en Schoolhuizingc zyn regelmaatige en tame> lyk goede gebouwen; — anderen van deezen aarf, worden hiev niet gevonden, zo min als
WAERELDLYKE GEBOUWEN;
Aangezien het Rechthuis niet anders, dan doorgaans ten platten Lande, een gewoone Herberg is. De
KERKLYKE REGEER ING;
Beflaat in een Predikant, hebbende thans aldaar deszelfs Randplaats, den Eervaarden Burger jacob hartenkoth ; zynde zyn Eerwaarde by de Geineente v. n dit Dorp, in dén Jaare 1787 b-roepen en b vestigd. Voorts behoord de Kerkenraad beftannde nevens den Leeraar, in twee Ouderlingen en t'.vee Diaconen, tot de Clasfis van Voorne en Putten: en welke laatstgenoemde Kerk Beftuurderen, Jaarlyks voos de helft verwisfeld worden. ■ ' '
De
WAERELDLYKE REGEERINGEN
Behoord, wat het Crimineel Rechtsgebied aangaat, aas den Bailluw en Leenmannen van den Lande van Voorne; —en wat betreft het Beftuur over hec Water of Heemrecht» hetzelve is ondergefchikt aan den Dykgraaf en fleemraaden van denztlven Lande.
De Ambachts • Heerlykheid behoord in eigendom aan Vrou. we corhelia altda , Baronnesfe vak leydin , Dochter van wylen den Heere kofnraad pi eter vat* leyoen , ea van welke zy het in den Jaare 1786 bekomen heeft, zynde zy thans gehuwd aan anthony Baron de salis de MARcnui^.
De Municipaliteit beftaat uit een Schout, die te gelyk Secretaris is, en wyd.rs uit vyf Schepenen. ■
VOORRE II TEN
Vind men geene, als dat de Heer of Vrouwe in der tyd,



DQRP-flESCHRYVER. (Brielsch ■ meuwland..) ?
behalve» eenige andere Rechten in voorige dagen, die var* Lftelling van Schout en Secretaris , als mede van andere Amptenaaren, uitoeffende; doen dit is na de laatfte O»wenteling in ons Vaderland, aan het Volk gekomen. De
BEZIGHEDEN
Alhier, beftaan zoals elders in den Lande van Voome, in den Landbouw, Graan- en Veeteeld; en welke takken van. beftaan, de Inwooneren zeer veele voordeden aanbrengen.
Van de
GESCHIEDENISSEN.
Hier immer, voorgevallen , vindesj wy geene byzondere melding gemaakt. De Historie heeft echter tof den laatea Nakomelingovergebragt,een bewys van den moed derlnwoo^ n.eren van dit Ambacht in de i«de eeuw; en waarvanwymet genoegen eenig gewag willen maaken,
Het was dan ten tyde, toen den Spaanfchen Dwingeland XHiUH den ltde zynen Yzeren Scepter over het Nederlandse*, Grondgebied zwaaide, dat den Geld- en bloedgierigen Herio- van alba , zyn haatelyken Meester in wreedheid als het, waare willende overtref en,, in den Jaare 1.567, over deeze, Landen,eene drie-dubbele belasting-floeg, als van eent.ende
Penning op alle roerende Goederen., een twintigfte,
fenning op allé roerende, en een éénmaal honderdfte Penning op alle Goederen , geene uitgezonderd. Deeze tiranDie, gelyk uit de Gefchiedenis onzes Vaderlands over bekend, fe, 'verbitterde de Natie dermaate, dat men voornaamelyt Ja'suaan het verlies der Nederlanden voor d= Spaanfche Mon,. archie, moet toefchryven. Maar, verheften de Landzaaten genoegzaam door alle onze Gewesten hunne Stemmen. te. gs'n deeze onrechtvaardige en geweldaadige Geldafpriag^ ook de ingezetenen deezer kleine Ambachts - Heerlyajjglfc, telden er eene onverwelkelyke eere in^ den Tiran aj-ba^ A A



8 DE NEDERLANDSCHE STAD- es?
door een zinnebeeld te toonen; dat hy deeze belasting van, hen, met het zwaard haaien moest! — daarvandaan de herkomst van het zo fpreekend Wapen welke wy reeds befchreeven hebben ; daarvandaan dat de Inge¬
zetenen een Wapen voor hunlieder Ambacht, vertoonende éen Gouden Pe nning op den punt van een Degen, ontwierpen.
Men verhaald mede van deeze moedige Vryheids - vrienden, dat na dat den Moordzieken alba in den Jaare 15 79 de Nederlanden verlasten, en den Spaanfchen Veld-Overfte la mot te' een aanflag op den Brielle gefmeed had , om deeze Stad weder uit de handen der dappere Republi-
keinen te wringen, er als toen middelen beraamd
■wierden, om dien aanflag te keeren; en waartoe de dappere Nieuwlanders zich mede vrywillig lieten aanvoeren; gelyk deeze maatregelen in de uitvoering, dan ook het ge-' vvenscht gevolg hadden. Andere of meerdere gebeurenis. (en vind men omtrent Nieuwland niet aangetekend.
BYZONDERH ED EN
Zyn er geene te noemen , dan een.iglyk de aangenaame e% •foordeelige ligging deezer Landlfreek.
REISGELEGENHEDEN,
Worden te Nieuwland niet gevonden; doch de Bewconer kan zich ten dien einde naar den Biiellt begeeven.
HERBERG em LOGEMENT
Word gehouden in het Rechthuis, genaamt den tiendes fgnning»



Als Leïlre -visejk ^©jMFeias ca -WdBX>d , JLü-'T: loricnp -vaacif mem.- olie ^«3^3.*-Aïs~wr«?3"lc®aaxnL]k.eii jBiJPML&ea» is ,
'T Geram. jmEH- Jai-nsa? altga"i-eiejn.il siert ?






I
D E
AMBACHTStJIEERXY^EJO
EN HET
P q * f
""Waarvan ons bericht word, dat de
ligging
Van dezelve een der fchoonfte en aangenaamfte van alle de Ambachts-Heerlykheden en Dorpen van cb-n Lande van, Voorne is, hoewel dezelve geenzints qp grootheid in gronden behoefd te roemen •> bêflaande de aangenaame gelegenheid van beide dezelve voornaamelyr hierin, dat de meeste Koopyaardyen- andere Schepen dagelyks , zo van Dordrecht, Rotterdom, Schiedam enz. zo naar Zee, als van daar te rug, hier yoorby moeten vaacen, het geen een aangenaam en genoeg^ gezicht opleverd; doch het geen dit Ambacht nog al meerde, hiister byzet, is daarin gelegen, dat hetzelve voor de V.sfcherv zeer bekwaam gevonden word; en dat het mede voor de koopvaart zeer wel gelegen is, fchoon het laatfte middel van beftaan tot heden toe, aldaar nipt is by üer hand genomen
eeH0ttdAmbacht is dan bepaaldelyk gelegen in den Lande van Voorne aan de Oostzyde van Fiakkée, en in het. Eiland van den /Welle. De gronden, en het Luchtgeftel zyn bier even -o als wv by de befchryving der andere gedeeltens van dit quartler, gezien hebben. Hezelve is gelegen een uurs gaans van de Stad Brielle, ten Noorden aan de Emer de Maa<f A 5



ïo DE NEDERLANQSCHE STAD- en.
aan welke het met zyne Sluizen uttw-iterd; ten Oosten aarj 'jleenvliet; ten Zuiden aan de Folder van Oud ■ Helvost, rri ten Westen aan de Polder van Vekhoek; leggende wyders omvangen in de navolgende Dyken , als: den Mooi ■ Dj';, den Woud - Dyk, den Lucht- en Hoofd - Dyk, als mede de T-warteWaalfche■ Maas ■ Dyk .gaande midden door het Ambacht, de de zogenaamde Meel ■ Dyk heen. Alle deeze Dy.sèn, gelyk mede de Wegen > worden zeer wel onderhouden ; betlaande de voornaamfte wegen in de volgende, als: de Klinkert-
Weg, 't Groene- Wspje, de Sluis- Weg , en \
Smalle-Wegje; terwyl vöor 't overige , de Nabyheid der Stad, BrieUe, aan de bewooners van dit Ambacht veelgemaks aan. brengt.
1 Omtrent den
N A A M S - O Q R S P R O N G
Word ons opgegeeven, dat in de 12de Eeuw van de
Maas wierd afgedykt één Waal, dewelke van een zwart, achtig aanzien was, en dat dit Ambacht daarvan deszelfs benaaming zoude ontleend hebben. In deeze gisfirjg kunnen wy dan ook zeer wel berusten, en voegen daar noch maar èeniglyk by , dat volgens yerfchddene door ons geraadpleegde Schryvers , als onder anderen abraham kemp in zyne Befchryving der Stad Gorinchem, s. vak leeuwen' in zyne Bat. Illustrata, en andere meêr, in de Rivier de, XvLas eenige Poelen werden gevonden, aan welke de naam. van Waal gegeeven wierden ; zonder evenwel dat dezelve een Rivier of afloopend Water uitmaakte, zo als de Rivier de Waal op zich zelve is, en door deezen naam van diender Mav&e, onderfcheidenlyk gekend word; en dat veele derz /Iven, het zy door vroegere of laatere bedykingen, weder zyn geinnundeerd door doorbraaken, en dat daarom, de naam van Waal daaraan gegeeven is. In eene Ordonnantie van Keizer maximiliaan , gedagtekend den 21 Ju. ly 1510, vinden wy , dat hy 'orde fteld, tot het verbeteren der Dyken , en waaruit dus het geftelde niet vreemd zou zyn, aangezien daarin gezegt word, dat het Land van. Zwarte-Waal, fnood- en- uitgedolven Land was, en alleen' aan arme Lieden toebehoorde; zo dat men wel kan vast (tellen, dat het op dien tyd op eenige hoogtens en Dyken na," geheel onder water lag; — en dat het daarna Zwarte Waal' genoemd werd, zal waarfchyniyk geweest zya, om het



DORP-BESCHTlYVlUt. (Zwarte •Waal.') U
swartachtig aanzien , welk dit water heeft, en het geen lande gronden is toe te kennen; gelyk dezelve alhier ook Vinachtig zvn, blykens noch de Naam, van de hier by heen gaande 'vliet, de Derry-Vliet genaamt.
STICHTING es GROOTE.
TTïf het ons medegedeelde wegens den naam , ziet men , A Zwane Waal f mede al vin een aanzienlyken oude,, dom isTaangezien dezelve in de iade Eeuw, reeds ts bedykt fewo den; dan, door wie zulks ondernomen, of m welk jZ zulks gefchied is, daarvan is geen Hjsïor.scb blyk te
VinMe"*rdere zekerheid is er, dat in de i 2de Eeuw reed» ecni1 de toen gelegene Dyken zyn Gebouwd
SJÏÏTS dat fn de r3de ft« het getal dei^^wooneren 5an dit Ambacht, dermaate was toegenomen ^an ,de
^~2ientS^^
gen geweest , op eene fomme van 896 Ponden .5 ScheUrnfen u Deniers. Dezelfde groote, ftaat mede op de Ver» Pondhg Lyst van den Jaare 1732 aangetekend, en beftaat dus uit 2SO Morgen 168 Roeden Rhynlandsch. _ ;
ln den laare 1632 beftond het getal der Huizen in 157. doch hetzelve was eene Eeuw laater, dat is in 1732 tot op,
I2£ rS^tóvS o-at zeer net en in verfcheide. flr£ n a^edeV.s heefteen allezints welgelegen Haven, en i "otens den Tegenwoordigen Staat van Holland voor Ênïede&egen «£de grond van Hee,Müt, waarvan de A 'Jl Hnnr een fteene Pyramiae word aangeweezen. JjïSS'tï°den JaaVe „01 noemt deeze Pyramide een
^SetlXchtis afgedeeld in den
den Pieter-Donkert-Hoek. den Noord West-Hek S"Ven Hoek', alwaar ook het Dorp gevonden
^Het fchynt ons uit eenige medegedeelde berichten toe, dat het getal der Huizen en Gebouwen zeden 1732. geen-



|* DE NEDBRLANDSCHB STAD- en
zïms vermindert is; vermits in den tegenwoordigen Jaare ï 797, binnen het Dorp alleen i r ? Huizen, behalve» de BoeTi&i VVooningen op de Dyken ftaande, guteld worden; en Z ggen onze berichten , M veele derzelver door 2 a 3 Huis. K-zinnen worden bewoond. Het getal der Inwooneren belfond by de Volkstelling van den Jaare 1795 in 83<S Zielen ben feilen brand, welke alhier in 1717 woedde, beeft het Dorp niets van deszelfs aanzien doen verliezen; alzo in het volgend Jaar 1718, alle de afgebrande Huizen en Schuuren, reeds wederom herbouwd waaren. ben onzer geachtlte Be-' richters verzekerd ons, dat hier vee! neiging plaats heeft,om bet getal der Huizen te vermeerderen, en zo veel mogelyk te Verlruaien; zo dat het tegenwoordig caar een geheel ander Dorp dan voor 25 Jaaren gelykt. Men vind hier mede ver, lcheide uitmuntende Thuinen en Boomgaarden, welke alle aan derzelver bezitters, of voordeel of genoegen, aanbrengen. Men vind in dit Ambacht twee Sluizen ter ontlasting des Waters, als, één aan de Haven van Zwarte - Waal, en diemv.de voor den Ambachte van vier Polders; en de ard re genaamt Zwarte- Waalfche ■ Sluis, ten einde het Water van tië Zwarte Haal zelve , te ontlasten. 'Het
W AP EN
Van Zwarte-Waal, beflaat in een Zilver Schild, wordende doorfheeden van twee ftaande roode balken, en hebbende voor Schildhouders twee Visfchers, houdende de eene in de nchtehand een laafnet, en de andere in de Hnkehandeea visch by den ftaart, ■
KERKELYKE en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN.
Van de tegenwoordige Kerk der Hervormde Gemeente Vinden wy ons met het volgend bericht vereerd : „ wanneer „ in het begin der 13de Eeuw de Inwooneren begonnen te „ vermeerderen, heeft men een kleine verheven plaats aan " ff .^owteyde V3n de Waal gemaakt, op welk men een „ kleine Kerk bouv de, welke nu noch de achter Kerk se-' „ noemd word, en het Oostelyk gedeelte van de tegen woor-
dige Kerk uitmaakt, terwyl het zich boven het naderhand „ aangebouwde eenig; ints verheft, gelyk zulks in de afteke-' „ ning nier veoren geplaatst, ie zien is; tot dat men in den'



DORP-B ES CHRV VER. tiw&i-f/kèi.) H
•• T-are ISST , uit hoofde van het (leeds toeneemend getal t Arx Bewooners. de West - muur heeft doorgelegen, cn-Uft ! Kerk tot de tegenswoordige groote gehragt, en te gelylc een Tooren, met een klok en Uurwerk voorzien op deZelve gezet; en waar door vervangen wierd een Kruis van hout, het welk zeer kundig door het Dak van het Oude " Kerk e was doorgewerkt." Voor 't overige vind men aan . gaande dit gebouw l einig afgetekend; zelfs de Zuid HollandfckeOudhün maakt er geene melding van, als alleenlykd t. {lat hetzelve een Parochie - Kerk is geweest; dan men kan fliet ontwaar worden aan welken H ihgen deeze Kerk istoeg.S geweest; gelyk men ook geene molding vindgemaa.tt. Welke"5 Pastoors a'daar voorheen den dienst verncht hebben , als eeniglyk van zekeren Pastoor met naame cobnelis muiïtxttJl die in den Jaare 15.5 alhier moet geftaanhebben De beéeeving deezen Pastórye Itond weleer aan de Gra cn van Holland', er had de Pastoor wanneer dezelve ,n het Dorp zyn verblyf hield, een vast Jaargel. van ,« Ponden, terwyl hït inkomen van den Koster gefield was orJ Vier Rnyri; iche Guldens 's Jaars (*;. • . .-.i,
Het Kerkgebouw, dat zeer ruim is, en eene langwerpig vierkante gedaante heeft, is van binnen met eenhout befchut Schöten, zo dat de Oude én Nieuwe gedeëltens vanhetjHve vah den anderen gefebeiden zyn. Merkwaardtgbcden zyn in deeze Kerk niet te vinden, als eeniglyk, dat het nieuwe gedeelte tot den Predikdienst enz. afgezonderdl «; «elfbende de Ka'nzel altoos geftaan aan de Zuid -muur, dan d v.elve is zedert den Jaare 1794. ten gemakke van den Leeraar , aan het Oosteinde verplaatst; terwyl de Oude-Kc.t diend ter berging van Gereedfcnappen.
De Tooren ryst van de grond af vierkant op boven het Dak ; van waar dezelve dan verder met eene taraely.sö /pits in de Hoogte ftygt. - , , ,
Het Kerkhof is vaneen göede en geregelde orde; - <ie wooning vaH den Predikant, als mede die van den Schoolhouder , zvn tamelyk wel gebouwd; en terwyl geen andere Gódsdienftige Gebouwen alhier gevonden worden , zogaan wy over tot het verdtt afhandelen onzen taai , en gen, dat
(•) Een duïdefyk bewyi van de meerdere waarde des éslds i in die oude tydes.



H DE NEDER LANDSCHE STAD eh
WAERELDLYKE GEBOUWEN
. Hier geheel niet kunnen genoemd worden ; ab.0 he1 Rechthuis een gewoone Herberg is. De '
KERKELYKE REGEERING
= Beftaat uit een Leeraar , zynde zedert den Jaare 1788 den Eerwaarden Burger johannes kooskndorp , behoorende onder de Clasfis van ■Voorne en Putten , bevens twee Ouderlingen en twee Diaconen , dewelke ieder Jaar met de helft verwisfelen. De ,
WAERELDLYKE REGEERINGEN,
< Behooren thans noch gelyk voorheen in het Crimineele , aan den Bailluw en Leenmannen van den Lande van Voome; gelyk ook het Water- of Heemrecht door den Opper-Dykgraaf en Heemraaden van denzelve Lande, word befb'erd.
Het was in den Jaare 1724, dat deeze Ambachts - Heerlykheid door de Staaten van Holland wierd verkogt aan de Regeering der Stad Brielle , voor eene fomme van ƒ 14000: -: ,• dan, eer de koop geflooten was, werd by voornoemde Staoten in overweeginge genomen, het onderhoud der bedyking met Paal- en Ryswerken, onder de algemeene Bedykingen van den Land.» vsn Voorne te brengen; doch dit ontwerp, heeft geen beflig mogen erlan 'en.
Tot den Jaare 1724, .ftelde de Graafl/kheid, Schout, Schepenen en verdere Amptenaaren aan, dan daarna en wel tot den 11 September 1795, werd zulks verricht door de Regeering der Stad Brielle, welke tot dien tyd toe een SterfH er uit haar midden benoemde, om den Ambichts Heer te vertegenwoordigen. Dit voorrecht nam echter op deneveugemelden d g van den Jaare 1795 een einde, als wanneer het zelve aap het volk werd overgebragt, door eene Commitfie van Voorlichting, die uit naam der Gemeente, een Schout, Schepenen en Secretaris vooreen Jaar aanftelde; doch dat ]aar verftreeken zvnde, werd dezelve Municipaiiteit, op eene daartoe deor de Burgery vervaardigde-Initru&ie gecontinueerd. Voor het overige zyn hier mede de'nodge Cominittés, ter handhaaving van het Burgerlyk Beftnur, op den leest der nieuwe inrichting dienaangaande, in "ons Vaderland verdeeld^



DORÊ-BESCIIRYVER. (tiïarte ■ Waal.) lÊ
Van .
VOORRECHTEN
Welke nóch heden ten dage, in aanmerkinge zouden kunnen komen, vind men geene genoemd, als de volgende, te weeten- dat den tydelyken Ambachts-Heer., voor als noch, het recht uitocffend, van een beroepen Leeraar goed- ot- at
tCInedén"'laBte tjlo, gaf masimiliaah, Roomsch Keizer eene Ordonnantie uit, waarby Oud- Heivos!: met noch twaalf andere Ambachten of Folders, verplicht wierden tot het 011= houden der Dyken van Zwarte -mal. ■ , ,
In 1602 wierd aan de Kerk , door de toenmalige Statten vn HolUnd vergund , om in een van derzelver vengfter nainen een Glas te plaat/.en , vercierd met het Wapen van Ho,Um\; en waarvoor is gegeeven geworden, eene fomme van twee en veertig guldens .
In I7H wierd door de Staaten van Holland, bv gelegenheid van den verkoop van Zwarte-Waal aan de Stat\Brielle toe-eftaan, dat dezelve geduurende bet leven van den R.ad en "'Rentmeester Generaal van den Lande van Voorne , Dvkeraaf door denzelven als mede van den Opziener, door dé Kamer van Rekening gemagtigd, zoude worden beituurt; en dat by hun overlyden of af (land d.tbeftuurzmds vervallen aan den Staat, of aan zodanig Collegie, als daartoe zoude worden aangefteld. . >> . . . ... .
In dit loopend Jaar 1797. 's door de Münicipahwit beflooten, om voortaan in de Maand Mü, een Jaariykfche Vee - Markt te houden. De .
ÉE ZIGHEDEN
Alhier, beftaan ,behalven het houden van Winkels, enhet beoefenen van nuttige Handwerken, in de Visfchery; en welke Neering, wel de hoofdbron van der Ingezetenen beftaan uitmaakt! In .vroegere dagen, hield men zich hier ba% met zogenaamd daal Visfchen op de Rivier na Spiering, Aal-, Z:dm?enz.; doch in den ]aare :646\ heeft men ahXa" de Zee-Visfcherye met Gaffel-Schepen begonnen, welke " Winters om de Noord om Kabellaauw en Schelvis; en n. dVvocnvd om Tarbot vaaren, en welke de Inwooneren ia {iisn van Vreede, voornaamelyk te Londen verhoopen1 In l Z0nt;r gaan deeze Schepen op de Zoute - Vuch - Vangst



16* NED. STAD- en DÓR?-BES. (Zwarte-Waal.-)
uit, en by welke zomtyds wel eenige Hoekers gevoegd worderi; gelyk weder indeezen loopende J-nre 1797, vier Hoeker-Scherjenteriiiring-vangstofriaar Yslindtfn uitgerust;en welke Visch van;st over het algemeen befchouwd, aan de Inwoonferen alhier een ruini beftaan opleverd. Wat de
GESCHIEDENISSEN
Aangaat, meënd men volgens Alkcmade's aantekeningen op 3e befchryving der Stad Brielle, dat voor deeze plaats, in den Jaare 1351 op de Maas alhier, een zwaare Zeeflag zoudezyri voorgevallen, tusfehen de Keizerinne Magaretha en haat £ion.
Di .werf is dit Ambacht, wegens Watersnoord in groot bevaar geweest; gelyk het noch in den Jaare 1774 daar mebde gedreigd werd.
Op den 24 Augustus des Jaar 1717, brandden in het Dorp door een zwaaren Vüurslröod 37 Hutóen en 10 Schuuren,tot den grond toe af; doch welüe in den volgenden Jaare allé weder herbouwd wierden, na dat de Ingezetenen door eene Collecte daartoe waaren in itaat gcfteld. Door dit ongeval, ve rbrandde toen ter tyd ook . de geheele Secretarye, van het Ambacht; als mede die van Brielsch ■ Nieuwland i welke alhier bewaard wierd.
Omtrent de
II ËISGELË GÉNHEDEN
Alhier,word ons het volgende opgegeven, dat namelyk, al war van de Hoofd plaa's Brielle, na het Land van Putten, de B ierlanden, Rotterdam en Dordrecht , en wedcrkèerigreisd, geregeld door dit Dorp, en wel voornaamelyk 's Winters, jsa'sfeeren moet. Ook heeft men hiér de Senoonfte gelegenheid over de Maas, zo naar Vlaa>di,igen, Schieman en Rotterdam, tri van daar weder te rug.
HERBERGEN in LOGEMENTEN.
Behalven eenige kleine, vind men alhier een voornaame Herberg en Logement, het Rechthuis Van TLwMe-W&dl genoemd. " '



jMt JDmó™ , ^oawiteeii e<e:n. IfaA , ^elijlk^-ij sullen leesen, Afcs vsai dein- Slaaf cciil T^inaals;j-M-w-ecl ; Daa.alaJtnnr" Tiet ^roesïe .'Sïaals jkn?aleel ,
Ks HlBJSl^VXiI^KT mui aiiétoBLe-a?, JVef^gceein. zjjj iplaclbl te *Vrtt* ssem.






D E
S T E E B E
SEEIfLIEt.
lOeszelfs
L I G G I N Ó
Befchryft Romein rfe Hoog- in zyn Spiegel van Staat, ifte Deel bi. 239 aldus : — „ De Heerlykheid van „ Heenvliet, de Hofplaats van den Weledelen Heer Dyk„ graaf, legt tegen over Geervliet, de Hofplaats van den ■
Edele Heer Ruaarts en Drosfaart, 't geen beide Dor„ pen zyn , die Steden waard zyn geweest, en geen ge. „ ring vermaak opleveren."
Het legt ten Oosten aan de Rivier de Bournisfe, welke by deeze plaats omtrent de» Jaarè 1546 zo breed waar, als de Rivier de Merwe, tusfehen Dord- en Papmdrecht, en de Bour» nisfe zodanig aangewasfen eh vérlandis, dat omftreeks den Jaare 1636 over die Rivier een houte brug gelegd'wierd, om naar Geervliet te gaan. Deeze Rivier maakt eene fcheiding tusfehen den Lande van Voorne en Putten ï ten Noorden legt het aan de Rivier de Maas, ten Westen aan oud Helvoet en de zwarte Waal, en eindelyk ten Zuiden aan1 Abbenbroek en den Nieuwen Hoorn —— leggende de Steeden ruim ij uur gaans van de Stad Brielle, waar alle* ve water af en aan kan gevoerd worden. De wegen zyn A



a DE NEÖERLANDSCHE STAD- en
doorgaands zeer zwaare Klei-dykeh, waar door dezelve dewinters zeer moeilyk zyn Om bereden te worden. Dé voetpaden zyn met Schulpen en Zand belegd tot zeer veel gemak der voetgangers. Achter de Steden omtrent de Haven is een Tolhek geplaatst, vöor welker inkomftèn de weegen, én biuggen onderhouden worden. De gronden zyn vrucht, laar in voorbrengfelen van Graan en.
NAAMS-OORSPRONG
By de Viies in zyne Cro'nyk der Cronyktn bi. 217: Lee» zen wy, dat dezelve zyn Oorfprong zoude genomen hebben ven een aldaar gemeld wordende flag: dat de Sasfenaars de nederlaag bekomen hebbende, hier heen gevlucht zyn —dat de Rivier de B&umisfe Voorheen onder de naam van Vliet bekend zynde, dus aanleiding tot die n„am heeft gegeeven , en zulks in dea Jaare 570 onder den Franfchen Koïiing Clotarius plaats heeft gehad, welke met zyn leger over deeze Rivier moest te rug trekken, om zig aldaar van zyne flandplaacs te verzekeren. Nog kunnen wy hier byvoegen dat in den Jaare 1249 Heenvliet reeds onder dien naam' be. feend was. —-—
8TIGTING en GROOTE.
Indien wy de oudheid des naams gade flaan, en daar rfea ouderdom uit afleide, dan zoude Heenvliet: reeds voorden
Jaare 570 moeten bekent zyn geweest dan zekerder kan
mtn het volgende ter bevesti ing vast ikllen. Het was ia den Jaare 1233 dit de Heerlykheid van Heenvliet overgedraagen wierd door den Heere Hendrik vsi Voome, aan zyn Jonger Broeder" Hugo » deeze beide waare Zoonen van den
Êurgraaf van Zeeland, Dirk van Voorne dan niet van
Bnga. zo als van Juumtn vuLeèrdclyl. aantektnd. Deej»



DORP-B ES CHRY VER. (Heenvlieu) 2
pirk.van Voorne in 1248 overleden zynde,. behield zyn oudü.s Zoon het Eurggraaifcbap van Zeeland, en voerde den Naam van Voorne, dan de jongde nam die van Heenvliet aan zonder die van Voorne er by te voegen. De reeden waarom deeze Heerlykheid 5 jaaren na de dood des Vaders aan Hugo is overgedragen, was "om deszelfs minderjarigheid, en dat hy onder de voogdyfehap van zyn broeder ftond. Indien overdragt wordt duidelyk geleezen:— Dat Henirik deeze Heerlykheid aan Hugo geeft, met hooge, Iaage, en iniddelbaare Jurisdictiën, en gerechtigheden zo als haarl. Vader het bezeten had; —— zo dat de oudheid daar nu mede bewezen is.
De groote vind men in een oud Manufcript bepaald, op 2251 gemeeten, 241 Roeden, bedragende 1125 Morgen , 541 Roeden Rynlandsch; waar voor aan verponding' betaald wierd, eene zomma van 3786" Ponden , 3 Scheilingen, 3 Deniers.
Volgens het Veldboek der Heerlykheid was dezelve groot 2212 gemeeten, 132 Roeden; waar van 563 gemeten, 293 Roeden onder Nieuwenhoorn , Oud-Helvoet en Abbenbroek waaren,. en welke groote meede op de Kaart van den Jaare 1701 gevonden wordt, zynde dus 1131 Morgen 132 Roeden Rynlandsch. ——
Op de lystsn der verponding van den Jaare 1632 ftaat hec omgeflagen op 2251 gemeten, 241 Roeden als boven, en met in Huizen. Op die van den Jaare 1732 met dezelve morgen taaien, en 294* Roeden, dus 53§ meerder in Landeryen, en 107 Huizen, dus in hondert Jaaren met 4 Huizen minder. .In den Jaare 1795 was het getal der Ihwooners groot 530 Zielen.
Met de brand van 1660 vermeend men dat Heenvliet zees veer vervallen is, dan wy geloven voor ons, dat de fchaaét door bet waaier-in de 15de, en löde eeuw, nevens d*



4 DE NEDERLANDSCHE STAD- ei?
Brand in de 14de, en andere ómftandigh.den welke tot hei Vernietingen def Jaarlykfche , en wèeklyklche Markten hebben aanleiding gegeeven, de waare oorzaak is.
Dit Steedje is voor het overige zeer net bebouwd, en de Dyk welke tusfehen deeze plaats en Abbenbroek legt als ook die met dewelke men naar de Nieuwe Sluis ga; t, is voor een gedeelte aan de eene zyde met Kuizen voorzien, en in eene zeer goede ötder. De omtrek deezer plaats is als een half tond; iri de midden is een ruim Marktveld. De Huizen zyn over 't algemeen van ruime erve, en thuinen voorzien» en de Straaten hier en daar met bomen beplant De voornaamfte gebouwen zyn het Raadhuis — het Rechthuis waar
van ftraks nader. Dat van de Heer van Heenvliet ftaat
ep de Markt , nevens het Huis van den Bailluw, en den Burgermeester SpéeJpénning. Ten gemakke der bewoners, ftaat op gezegde Markt eene fraaie fteene Pomp.
Men gelooft verder, dat het Steedje nimmer bemtuird is geweest.
Het s WAPEN
Is een op zyn agterfte pooten ftaande omziende Leeuwop een rood Schilde
KERKLYKE eH GODSDIENSTIGE GEBOUWEN.
De Kerk moet als een der oudfte gebouwen aangemerkt
worden. Het Jaar der Stigtirg is niet gemeld, maai'
Voor de Reformatie aan den Heilige Martinus Bisfchop van, Tours toegewyd. In den Jaare i^g was aldaar Pastoor de Eerwaarden Heéf Adriaan de Basterd, van welke men in de Prevütgien en Keuren van Heenvliet, in dat Jaar opbt. Cleffi«fits avond gegeeven door Johan van Cruiningtn het



DORP-BE SCHRYVER. (Heenvliet.)
S
Éölgende gesneld vind; „ dat hy 'Heer van Heenvliet'
„ de gemeente aldaar vry field van het betasten van 4 No,„ beien 's Jaars , daar Heer Adriaan de Basterd Parochia „ Paap van Hee-ivlin over klagende was, om die als offcr„ handen te hebben van de Jaargetyde die de goede Luiden
van Heenvliet gegeeven hebben , met alle de Landenwaar ,, op de Jaargetyden Honden, ter timmering van de Kerk „ behoorende meede dat wanneer 'er een nieuwe Pastoor „ wezen moest, dat als dan denzelve binnen Heenvliet zoude „ moeten woqnen, en als dan vernietigd zoude worden de „ 16 Schellingen Hollandsen die de Parochie Paap was trek,
kende van iedere doode, die op het Kerkhof begraven „ werd , en dat den nieuwen Pastoor die na de dood van „ Heer Adriaan de Basterd aan kwam , aan den Gerechte van ,t Heenvliet 13 gemeten Lands uit de Landen die Heer Alri* „ aan bezat , en dezdveu ten zynen kosten opleveren vryen en waaren zou, zo by den Bisfchop van Utrecht, „ d.szelfsStadhouiJer, en alle andere wie het weezen mogen."
Den vermaarden E-gel Merula, heeft hier meede Pastoor geweest, en ze? wy nader zullen zien een der eerfte Refor» mateurs. —-
De Kerk is een oud doch'zeer, fterk gebouw —*■ pronkende onder andere met een overheerlyke Geftoelten voorden Vryhcer déez< r Heerlykheid welke met rood Fluweel behangen, en met Goud belegd is. In dezelve hingen voorheen verfcheide Wapenborden van adelyke familien en eenige met inferiptien. Voorrs vind men 'er nog een aanzienlyke Grafkelder voor de Heeren en Vrouwen van Heenvliet. Het dak met Lyen gedekt, is van eene tamely-v ke hoogte. Op, het midden van het zelve ftaat een .Kapeltoorentje, 't welk vierkant met een fpits opgaat: de Tooren, die even als andere Dorps Toorens gebouwd is, is van een* fchoone hoogte. Verders heeft het een goed Uurv^rk, fokken en?»
A 3,



ê
NEDERLANDSCHESTAD- en
Het Kerkhof is meede in een goede orde, en meerendeclï met muaren omvangen.
De ftand der Kerk is zo voordeelig niet, als die van het rrootfte gedeelte deezer plaats, da9r dezelve beneden den Dyk ftaat, en by hooge Watervloeden veel gevaars heeft om onder te loopen. Om zulks te beletten wanneer de nood daar is, worden op verfcheiden plaatfen waar het water door kan komen borden gezet; achter welke ftrooi, mist, enz gelegd word om het water te keeren.
De Pasrorye, ftaat meede beneden den Dyk, g°!yk ook de Schoolhuizinge, naby de Kerk. Wees- of Armhuizen zyn hier niet voorhenden.
Onder de
WERELDLYKE GEBOUWEN,
Teld men het Raadhuis, welke (zo als gezegd is) op de Markt ftaat. Van buiten heeft het weinig aanzien, doch men vind 'er goede vertrekken van binnen, zo tot het houden der Vergadering , als vonr de Secretarye- Het Rechthuis ftaat op de hoek van de Markt; eri is meede i'oorzien van goede vertrekken, zo van de Regeering, sis verkopingen; het is een Herberg, en wordt door de Bode bewoond. ——
De
KERKLYK E REGEERING
Beflaat uit den Predfcant, 2 Ouderlingen en 2 Diaconenzyn'rfe de eerstgenoemde zedert het jaar 1776, den Vv>? herwaarden Burger Baitplomeus Gabry, behoorende onder de Clasfis van voorne, en Putten.



DORP-BESCHRYVER. (.Heenvliet.) J
Van de
VVERELDLYKE REGEER ING»
Deezer Steede, moeten wy aantekenen dat in den jarfï jï27 de Heer Johan van Kerkhove, bygenaamd Polyander.
dcor aankoop eigenaar van dezelve is geworden en
zyne erfgenaamen in bezitting er van gebleeven zyn, tot ,737 wanneer Heenvliet gekpgt wierd door den H. E. G. Heer Johan Louis van Aj.derweerert, des H R. Ryksgrave». enz. In den jaare 1781 wierdt bet een e'gendom door aankoop den W. E. Heer Pieter Graafland, Vryheer van Koolwyks Polder , als in Huwelyk hebbende een Klyndochr.es van zyn H. E. G. bpven genoemd; dan dezelve in den Jaare
1787 &a Hamburg vertrokken zynde, en aldaar overleedeHa
b-hoort het zelve nu aan zyne erfgenaamen. De Regeering beftaat nu in een Municipaliteit, van 7
j d£n< Z De Hooge Jurisdi&ie is een adminiftratie vara
den Ba'illVW % lil}etius (aangefteld in den Jaare 1770).
met 5 of 7 Leenmannen , de Crimineele Vierfchaar hou,.
tltnde.
De Stadhouder, en Griffier der Leenkamer van den Huize van Btenvlitt, rs den Bailluw hierboven genoemd, welke met 6 Leenmannen, die ieder zelfs een agter leen moeten bezitten , dezelve kamer mtmaakt.
Van het Heem- of Waterrecbt, is deeze plaats van den Lande van Voorne enderfebeiden, vermits, het daar in zyri eigen recht heeft, welke door meergemelde Bailjuw en & B.emraaden beftuurd wordt.
De verdere Stcdelyke Regeering beftaat uit de. Schout, &. Burgermeesters en 7 Schepenen; waar van 3 Commisfaris. fen over de Gemeene middelen zyn.
Alle deeze Collegien hebben een Secretaris zynde de meergemelde Baillijw die meede Rent met ster. dei Sta%,
4. \



8 DE NEDERLANDSCHE STAD- iïf
vonden is. Voorts zyn 'er Kerk- Arm- Wees- en BranJ-
metsurs byzondere beftuurders der Polders • tn,
tn eindelyk, een Bode, en een Gerechts-dienaar. De
VOORRECHTEN,
Van welke veele reeds vervallen zyn , komen ens voor in een Handfchrift ve.n Hertog Allrccht van Beyeren, Grave
\an Holland ^e^eeven op St. Paulus Avond Ao. 1388 ■
waar by hy ter vergoeding van fchaade door een felle brand l-'ort te vooren veroorzaakt, deinwoontrs vrydom van tollen door geheel Holland en Zeeland fchenkt.
By een ander op St. Mareus dag Ao. 1401 door
Hugo gegeeven, bekomen de inwoners de helft van alle ac, cyzen en imposten op de Wynen en Bieren weke onder de Heerlykheid worden ingtflagen mits dat zy hunne Ha¬
ven , D. m, Speujen, en Straaten , bthoorlyk moesten onderhonden, welke onlangst dcor de burgermeesters gefchiede die weder aan den Heer reekening en verantwoording moeten doen! ——
In dezelve Handvest wierd nog verleend, dat ingevalle van brand een Huis ormer moest gehaald of geflegt wor* den, zulks uit de inkomfte van het Dorp zoude worden vergoed.
Op St. Clements avond van het Jaar 1449 wierd door d.n Heel Johan van Cndningin een Privelegie uitgegeeven over h.t houuen • an Erf hui. en , en meer anderenDen softe Maart Ao 14Ö9 gaf den Heer Adriaan van Chtiningen eene Privilegie, dat net zelve alle Stads rechten
hebben zoud.- ten 2de dat alle Zaturdagen 'er een
Weekmarkt konde gehouden (*) worden, met bepaling dat
Dezelve ij nu gehttl vevaV.in.



PORP EESCHRYVER. (Heenvliet.') §
dat niemand zyn Koorn mogt verkopen, noch zyne Zakken ontbinden voor 10 uWn, Item dat niemand eenen Lakenen, Linnen , of Wollen die binnen Heenvliet bereid wor? den', naar elders mogt vervoeren, alvorens zy op de Markt hadden geweest, op boete als vooren. Item dat geen goederen naar de Markt gevoerd wordende, eerder mogten werden verkogt dan tot dat'zy op de Markt geKomen waa..
ren, op gelyke boeten. Ten 3de dat geen Visch door
iemand mogt worden verkogt, voor dat dezelve aan deViseb.
markt wbs aangebragt en die geene welke de Vrsch-
hanken vuil maakte, ze ook weder op dezelve boete moest fchoon maken (*). En eindelyk ten 4de dat ieder Jaar binre de Stad Heenvliet een vrye Jaarmarkt zoude gehouden worden van agt volle dagen, zyn aanvang nemende, op den 6de Mey. Deeze Jaarmarkt is thans zeer veel verminderdt , vermits dezelve alléenlyk de eerfte Zaturdag in gezegde maand gehouden wordt.
Deeze en verfcheide andere voorrechten wierden door As. rel van Bourgondien Grave van Holland den 19 Mey 1469, en door Keizer' Qarel deV, den 4 September 1531 bevesrgd.
Den 8fte Mey A°, 1492 Johan ran. Cmmmgen een vergunnings -brief aan die van oud Helvoet, en oude Goo. te om op de grond van Heenvliet, een of meer Sluizen ti le""en, en hoe de Schouw te dryven, mits dat Heerv iet zyne Visfcherycn en Hoogheid ais van guds her behouden jnOvSt.
' Den 3de Juny des jaars i$H bevestigde Maximiliaan vap Oostenryk Koomsch Keizer, ep Karei, Aartshertog van Oostenryk, een uitfpraak door den Gouverneur der Stad Brielle oedaan, tusfehen den Heer van Heenvliet, de Polders van Abbeabroek, Nieuwenhoorn, Oud Helvoet en Vekhoek tel:
(*) Deeze Vischmarkt is meede niet meer in wee$en, A 5



ÏO DE NEDERLANDSCHE STAD- w
eenre , en de Schout, Schepenen en Ingelanden van de zwarte Waal ten andere zyde; over de reparatie en onderhoud voor den Dyk van zwarte Waal, waar hy ten voordeele van Heenvliet bepaald word, dat door deeze plaats jnaar eens vooral 3 groote per gemeet gegeeven zal noe> ten worden —— niet by wyze van betaling maar als een gift; dat die van de zwarte Waal hun da3r voor zullen danken, en verders om dat Heenvliet een vrye Heerlykheid js, voortaan in diergelyke kosten niet meerder behoefde te deelen. -
Het volgende Jaar gelasten echter bovengenoemde Aartshertog Karei van Oostenryk, dat Heenvliet voortaan 7 ftcivers voor eider gemeet tot onderhoud der gezegde Dyk betalen zoude dan den 13 Juiy van het Jaar 1519 werd
dienaangaande weder een verdrag befloten waar by het zelve op nieuw wierd vry verklaard.
Op verzoek der inwoners by Requeste van den 11 Maart $630, en 14 dito va,n ió3t, wierd hun toegedaan dat de Gemeenelands Middelen binnen Heenvliet zoude verpagt worden.
Verders kunnen wy hier nog by voegen dat uital'e die-ver. leende Voorrechten niet meer dan in de maanden April, Mey, en Juny alle Zaturdagen een Beestemarkt wordt gehouden, en de laatfte Zaturdag in Mey een van Paarden. Pr mag tot heden nog volgens het oude gebruik niemand geduu. rendi dien tyd om fcbuldeu gearresteerd worden.
De Voorrechten van de Vryheeren of Vrouwen ter diet tyde waaren het aanftellen van alle Amptenaaren enz.
De Bailluw verkoor zyn eigen Leenmannen uit die geene welke een agter leen van den Huize van Heenvliet bezaten.
Zedert de Omwenteling van den Jaare 1795 verkiest hier het volk even als op andere pla^tzeu zyae eigen vertegenwoordigers»



DQ Py P-B E SCHRYVER. (Heenvliet.) if
De
MAN vah NAAM,
Hoe wel hier niet ter plaatfe gebooren, was de bernchtfl
Engel Wïllemfe, meest bekent onder die van Merula, ook Engel de Mecrle genaamd- Hy wierd gebooren in den Briel A°. 1482 —~ te Utrecht tot Priester gewyd den 15 April
Ï5II en deed zyn eerfle dienst, den 11de Mey des
zeiven Jaars in den Briel. De Heer Joost van Cruiningen benoemde hem vervolgers tot Pastoor op Heenvliet, waar hy door het fcbryven van veele Godgeleerden Werken, eene groote naam verwierf. Hy yverde zelve zeer fterk tegen de leerftelfels der Roomsch-Cbatolyke Kerk, dan met de dood van voornoemde Heer verloor hy zeer veel van zyne gunst en achting; wierdt van Kettery befchuldigd, en waarop door den Procureur Generaal van den Hove van Holland nevens eene daartoe benoemde Commisfie de Crimineele Procedures op den 24 Augustus 1552 een aanvang namen , en informa. tien tegen hem ingewonnen. In den Jaare 1553 wierden door den Inquifiteur binnen Heenvliet daar toe gekomen zynde , zvne papieren doorzocht, welke zyne Predicatien mede nam, en h.m op 17 Articulen bcfchuldigde, waarby; hy nog 252 (telde, tegen welke Merüla zig verdedigde, doch onaangezien zyne verdediging; wierdt hy gevangen gezet, waar niemand dan zyn broeders Zoon het vergund was hem te f preek en. Zyn goederen wierden opgeschreeven en de voorn. Inquifiteur wilde hem naar Utrecht voeren ,het geen echter door den Heer van Heenvliet belet wierd —— doch, " genoegen nam met hem naar den Haag te transporteeren welke verfchiilen eenige uitftel in het vonnisfen van den befchuldigden veroorzaakte. — Eindelyk fchreef de Pr.fidene van den Hove den 7de July aan de Heer van Heenvliet:. ,V dat de Regrers van Merula in den Haag waarin;" waar op hy gevangelyk naar de VoorpooK wierd gevoerd. Men.



i» DE NEDERLANDSC1IE STAD- en
wileis hem van daar weder naar Utrecht brengen dan
pp Request van zyn Neef wierd zulks weder geweigerd. —r Op verzoek of liefst voorfchryvens van Vrouwe Maria Gouvernante der Neeierlanden, wierdt hy den 24 Dec, 1553 van de Voorpoort naar de Proestdy Middelburg (ftaande in het Westeinde in den Haag) overgebragt.
Vervolgens liet men nkts onbeproefd om hem naar Leu* yen te doen overbrengen, drn het gevolg éaar van was, dat hy weder op de gevangen Poort gebragt wierd. Zyne Procedures voort gezet zynde, wierde veele zyner fchriften als Kettery behelzende ten vuure gedoemd. Hy van alle Ktrkelyke bedieningen afg.zet, en gelast binnen 15 dagen een nieuwe belydenis te doen. Vervolgens uierdt by tot eene eeuwige gevangenis verweezen, en in de kosten van alle Procedures. Om zyn toenmalige krankheid wierd hy onder borgtogt van zyn neef ontflagea, en te Deift in hcï
Magdalene Klooster vervoerd Van waar hy in 1555
tegen de wetten deezer Lande gevanglyk naar Leuven wierd gebragt, hebbende geduurende : yn verb'yf te Delft, de wederlegging zyn's Vonnis gefebroevn. Te Leuven gekomen zynde gaf menbemhet Klooster derCellebroers tot eengevangenis, waar in hy 3 dagen ter weel; niets dan water en brood kreeg , en niemand by hem toegelaten wierd. Van daar
V.ierd hy weder gevoerd na de Ab;dy van L in
Henegouwen en aldaar een Jaar gevang.n gehouden zond.( dat hem eenige boeken of gefchriften toegefhan wierden. Eindelyk wierdt hy in den Jaare 1357 op den 26 July te Bergen in Henegouwen veroordeelt om verbrand te werden en zyn goederen verbeurd verklaard.
Zyn Vonnis op dien dag *s morgens ten 10 uuren uitgevoerd zullende worden, wierd hy voor een Strooi Huisje
gebragt ten dien einde opgericht waar na hy knielende
een kort gebed deed; vervolgens ter aarde nederzeeg. De oxpftandets vermeenende dat ait uit zwakheid uas, wierdea



DORP-BESCHRYVER* (.Heenvliet.') i %
fey een nader onderzoek niet weinig onfteld op het zien dat hy reeds overleden was. De Scherprechter hierdoor ver. fchrikt, weigerde het yonnis uit te voeren , en de Gerechts Dienaars Raken het Strooije Huisje in de brand. Dan naderhand wierd zyn Hgchaam door een ander vuur op nieuw daartoe bereid, tot asfche verteerd.
Wy kunnen tot 's mans gedachtenis hier nog by voegen 5 dat hy een zeer groote yveraar tegen den Beeldendienst, Be. devaarten , en aanroeping der Heiligen was. In den Jaare 1552 had hy een groot gedeelte zyner bezitting aan den Brielle ter Stigting van een Weeshuis gemaakt. Naar de braridftapel gaande ontmoetede hy zyn neef met wie hy een zamenfpraak hield, het volk vermanende tot de aanroeping van God , en zyn neef de zorg der befhiuring voor de arme Weezen, en ftierf in den ouderdom van 75 Jaaren.
Tot de
BÉZIG HEEDËN,
Overgaande biykt het uit een Handvest van 1469. dat de Weeveryen Van Laakerien, Linnen, err Wollen hier zeer vermaart zyn geweest, als mede eenige Bleekeryen welke nu alle te nieft gegaan zyn. De Landbouw enGraanen teeld yn tegenwoordig de vöörnaamfte Bezigheden isr inwoners.
Van de
BYZONDERHEDEN,
Zullen wy alleen aantekenen , dat de overblyffelen van het oude Slot Blydejlein op welke in den jaare 1364 Jonker J.m van Heenvliet geweont heeft , ten Noorde van Heenvliet, en aan de Zuidzyds van het Slot Leeuweltein, j.og gezien kunnen worden.



14 DE NEDERL STAD- en DORP-BES. (Heenvliet.)
GESCHIEDENISSEN
Daar van leverd Heenvliet een groot tafreel op.
In den jaaie 1380 en ifioo heeft ét al vernielende vlam niet weinig deeze plaats geteisterd.
Van byna alle Watersnoden heeft Heenvliet zyn ongelukkig deel gehad , dan wel het meest in den jaare 1411 en 1570
Binnenlandfche verdeeldheden hebben voorheen ten tyde dér Hoekfche en Cabeljaauwfche hier hevig gewoed —— van de omwenteling in den jaare 1787 hebben de inwooners meede hun noodlottig deel gehad.
In den jaare j 795 kwam een Commisfie ui: het Committé van Voorligting, en maakte de nodige Reforme in de Regeering , van welke wy by dj inleiding van dit Deel nader züllen fpreeken.
REISGELEGENIIEEDEN
Alle Zondagen een Marktfchip op Rotterdam, en Dingsd gs te mg.
's Maandags een Marktfchip op den Briel, en de zelve dag rug.
HERBERGEN en LOGEMENTEN, Het Rechthuis, waar by eene uitbanning.



D E
VRYE, EN HÓOGE HEERLYKHËIÖ V A N
•£0 0 I, ï O L B E
Deeze Polder dewelke op zig zelve een Vry* en Höo4 Heerlykheid uitmaakt, behoorden reeds voor den jaa» ren j-.ê.i aan den Wel Edelen Heer Pfcisr GwjW, wordende'als toen door aankoop met Heenvliet g> combineert •zo als wy hier vooren gezien hebben. Verders is van d*ze Folder niets meerder aantetekenen , dan alleen dat j£ crimineeie of andere voorvallen; daar voor cên byzon. dsre Regeering wordt benoem*.



b ë
KiEUWE SLUIS
VAN
hee^veiet*
IE' een klyn Buurtje van eenige Huizen aan het Oosteinde van Heenvliet, waar men een zeer oud gebouw het Olypbants Huis genaamd vind, en waar een Olyphant in de Gevel flaat dan nu voor een boere wóoning gebruikt wordt. H
Als meede nog een ander zéér oud gebouw het Zalmhuis genaamd, waar de Visfers hunne gevangene Zalm aanbrengen , en eene bergplaats voor hunne netten, en gereedfehappen hebben.
Dit Buurtje is meede een gedeelte van Heenvliet —— men vind aldaar de Sluis om het water door dezelve in en uit de Haven en Polders te laten.
Van hier vaart men ook over op het Eiland Roozenburg, en er ryd ook alle maandagen een Wagen van hier naar den Briel , welke dezelve dag weder te rug komt.
Het Veerhuis is een fchoone Herberg, zedert weinig jaaren geheel nieuw opgebouwd- —-



Dit -MO ^ JS_T03TLTJiL(&> mmsyin^i, vts. tlijteïL als osram amunup,
(uoia? aa ngVna aonae llx»<o>
Bat irit jnriL<D>i?Trjias Bijin. tatoicl^vtisM-®? Jxeeft ^eiiLjjMeinL,
&.Veljtt n_Tis1iLet iTplLExcnn.© dei» weliisuli «""e ^Taïimi*
«5






DEN
B O R F E
E N
E I L A N D E
VAN
3L00ZEETBUB.G,
ÉN
BLANKENBURG.*
INLEIDING.
33 e byzondere gelegenheid van dit gedeelte van den Lande van Voorne, verplicht ons eer wy ons plan van befchry» ving vervolgen, eenige ophelderingen aangaande den opkomst van deeze, en meer andere vruchtbaare Landsdouwen te geeven; dewelke als het waare uit het water geboren.
fcbynen te zyn, want deeze, en ujeer andeie leggen
A,



i DË NEDERLANDSCHE STAD- es
midden in de Rivier de Maas. Volgens berichten zoude dië Rivier voor veele Jaaren niet meer dan eene inomJ, of uitloop hebben gehad ■ maar wyl 'er met die tyd hier t.n
daar in dezelve eenige aanwas wierdt befpeurd , dewelke zig meer en meer tot droogtens vast zetten, en de ondervinding leerde dat die fpecie een Klei- en Kleefachtige zelfftan-
digheid bezat wierden die aanwasfen ras geheele
plaaten, gelyk het ook fchynd dat het met dit Eiland insgelyks plaats hoeft gehad; om welke reedenen dan ook de Heeren en Vrouwen van den Lande van Voorne, zodanige plaaten ter bedyking, en droogmaking uitgaven.
Zo deeden meede daarna de Staten van Holland en Westviesland in den Jaare ï 58Ö Wy gaaven in het 2de Deel van dit ous Werk (zie de befchryving van Maasland pag. 14) den Leezer bericht, dat liefhebbers van byzonderheden • den Maasdyk zo verre die onder Maasland legt, wel in aanmerking mogten neemen , vermits aldaar aan den voet des Dyks nog zwaar Muurwerk, en in dezelve nog zwaare yzere Ringen gezien worden, welke men vermeent dat ten gebrnike hebbe geftrekt voör de Schepen welke 'aldaar uit Zee aankwaamen; —1— en dat men nu tff piaatfen aldaar waar men voorheen het Maaswater zag ftaan, niet alleen nu fehoone aangewassen Landen, maar zelve een f/aaije Buitenplaats, Nonrd Niiuwcrlanit genaamd , gevonden wordt. In het zelve sde Deel pag 2 zeide wy i dat Maasland op een Gorze uit de Maas aangewasfe, zoude gebouwd zyn, en dat het daarom mogelyk was, dat de Rivier de Maas tot dicht aan Schip'uiden zonde hebben geftaan. Niemand verbeelden zfg echter dat het aanwasfen van die Go'1 zen en Flaateri overal met ge-
lyke {Helheid gefchied neerr, daar zyn voorbeelden
van het tegenovergeftelde genoeg voor handen. Ter op'b§ysri©g. hier van 4kr,è t dat het- msnigmaa-len gebea/d'



DÖkP-BESCHRYVER. (Roofenürg.) i
ts, dat wanneer den eene Plaat of Gorze bedykt en droög gemaakt wierdt, nog over 3nderen de Vaartuigen heen voeren - dan weinig jaaren daarna mede bedykt wordende, geloven wy dat in de een of andere Rivier of Ware:; , eenige vastzetting befpeurd is, en als dan den aanwas fterker is gewurden dan wel op andere piaatfen. Hier van zullen wy den Leezer een voorbeeld mededeelen het geen wy zelfs in een onzer binnenwaters ondervonden hebben, en met een meer dan twintigjaarige ondervinding kunnen bevestigen.
In de Vliet- of Trekvaart tusfehen Delft en de HaornItug, over de Herberg de Goude Koetswagen, is de Vaart doorgaans 60 a 70 voeten breed, en daar terplaatfe is een lengte van 15 a 20 Roeden waar altoos een meer dan gewoone aanwas is. Wy hebben zelve by herhaalde peilingen ondervonden: — dat wanneer den aanwas by voorbeeld door de geheele Vaart 2 a 3 duim waar, dat als dan den aanwas op dien plek 6 a 7 duim beliep, en dan nog met dat onderfcheid, dat de aangewasfen fpecie door gemelde geheele Vaart met een ordinaire beugel gediept koude worden, en men op dien plaats eene andere met een fcherpe lip moest gebruiken, naardien de grond zulk eene hardigheid aangenomen had , dat het alle verbeelding te boven ging. Komt hier nog verder by dat hoe meer aldaar gediept wordt
. hoe gröoter den aanwas is. In den Jaare 1787 ge-
fchiede aldaar ter plaatfe een dieping; wy onderzoch¬
ten de fpecie, en bevonden dat dezelve van Stroo, Krullen van Houtfpaanders, enz. was , en dat die allen met de aard-; agtige fpecie , en worteltjes als door een geknoopt waaien —— en doe die fpecie op een gebragt was, bewaschten dezelve veel eerder dan de andere welke uit die Vaalt kwam. De reeden hier van onderzoekende, bevonden wy dat tegens over elkander, aan weder zyde van die Vliet, £ a



4 DE NEDERLANDSCHE STAD- iü
ten uitwatering begind , van een Polder Waternio'tv lcn , waar in geveend wordt, en aan welkers boezem' Wannoesflers ïhuinen leggen by welke de gewoonten is,
*m de vuiligheid in dezelve te werpen het welk dan
met het aflopend watef , Of döó'r liet maaien in de Vliet* gevoert wordt, alwaar dezelve d'aadeTyk tegenftand vinden door de andere uitwatering, dewelke eén Dclflandfche Arm is , en als dan tegenftand vindende een fóort van draaijingen beginnen te maaken , waar dóór veele aan het zinken kernen , en alzo daar. ter plaatfe veele Graanen uit
Delfland komen , van het eene Vaartuig in het ander wórden over géfcheept, by welke gelegéndhefd er veele inhet water vallen, dus wortel fchieten en een groote hardigheid veroorzaaken. Deeze uitflap nu gemaakt hebbende, keéren wy weder naar ons Eiland om daar van den aangroei nader te fpreeken , en aan te tonen, dat er nog heden veele aanwas plaats heeft: want men ziet nog dageJyks dat tusfehen dit eiland en den Dyk, ofwel de Landen die voor denzelven Dyk leggende zyn, tusfehen Vlaardingen en Maasfiüis het aanwasfende Plaatzand met Scheepen word afgehaalt, en van de droogterts op banken afgefpit; wan. fleer nu de wegneeming van dit Plaatzand niet gefchiede, dan zou men ras zien dat de geheele Vaart tusfehen Viaarl dingen, en Maasfiüis, en dit Eiland geflopt, en verland zoude zyn. De reeden na van dien aanwas zoo van dit Eiland als andere gorzen, en verlindingen welke in hetbefthr'yvefl dezes 6de Deels van dit Werk voorkoomen, meeiJen wy dat veroorzaakt'worden by zwaare Stormen,' en Watervloeden wanneer" gelyk dè Ondervinding te veel geleerd' heeft, daar de gronden aan, en by de Zeemönden veel weg' «senten, eö verminderen; gelyk dé vóórbeeldefl maar al' tie -Wêl san de hoek vap | 'oiland, en ardere gaaten en dySo-Aen worden-; fa-dat de vsn die hoeken weg fpoelea-



BORP-EESCHRYVER. (Roofenburg.ï %
de fpecien, als dan door de kragt van het water tot tegen de Dyken en het vaste Land worden aan gefpotid, waar door de voorlanden aangewasfehen zyn. Wanneer het na gebeurt dat die afgefpoeide fpecien eenige tegenftand, t' zy door 't Ebbe van het water, of wederkeerige winden vind; dan zoo gebeurt het dat dezelve droogtens en ondiepten» maaken moeten, dewelke van tyd tot tyd aanwasfchende een geheele Plaat of Gorsfen maakt. En als dan hoe langer hos grooter wordt na maate de afneeming elders gefchied, en zoq meenen wy dat het beginzel van dit Eiland zyn oorfprong heeft , en alzoo ook van veele andere , en dan moet men van dit Eiland aldus vastzeilen, dat op zulke piaatfen eerst een vastzetting van elders afgefpoeide Klei zal gekoomen zyn , alzoo aangewasfen , en met 'er tyd een geheele ver», landing gekoomen zyn , en alzoo die plaatzen niet meer be« vaarbaar waaren (zoo als er veele zyn in de Maas, ) zoo is er ter bewaaring van kosten, door ligging van Tonnen ais ter aanwinning van Lande, eerst door de Heeren en Vrouwen van den Lande van Voornne en daarna, gelyk by dit I.iiand een uitgifte van die aanwasfen door de Staaten van\ Bolland gedaan , waar door een meenigte Landen zyn eangewonnen , zoo als men m dit Deel zien zal; en diï. is de reden zoo wy meenen a dat wy dit Eiland zien ÜB, 4e volgende
| l G G I N <H
Zynde midden in de Rivier de Maas, ten Noord-Oosteus van den Lande van Voorne, werdende van rondsom door de Rivier de Maas bcfposldt; omvangen en verdeelt in. 3 vakken, of armen , dewelke zig beide langs Oost voorna, teen in Zee ftorten. Het legt verder tea Zuid-Westen^ A %



«> DE NEDERLANDSCHE STAD- e2.
van het Hoog Heem-Raadfchap van Delfslanrl, werdende dit Heem - Raadfchap door de Maas van dat van Voorne gefcheiden, flrekkende zich uit van even beneede Vlaardtngen, tot tegen over de Star" Brielle, zynde meer lang als breed, doch in den beginne niet in lengte van even beneede Vlaar. dinge tot over de Brielle gevoert; vermits volgens Alkemade het zelve met een ander Eiland de Crabbe geheeten, eerst in den Jaare 1728 vereenigd is, men leest by Alkemade befchryving der Stad Brielle ifte Deel bladz. 158, aldus:
,, Neevens het Eiland Roozenburg; is een Eiland gelee,', gen de Krabbe genaamd zig zeewaart uitftrekkende tot „ digt aan den hoek van Holland. —— Het Eiland Roozenburg, neevens Blankenburg en de ruige Plaat, (trekt zich uit tot digt by Vlaardingen, en hgt zodanig midden in „ de Maas, dat het aan de Brielfche zyde afgefcheiden word ., door dezelve Rivier, aldaar het Brielfche Diep genaamt, en 3, aan de Sluifche zyde het Sluifche Diep, ook anders ge9, naam: de Schuur.
„ Tusfehen de Krabbe en Roozenburg, placht een Vaart „ te zyn van de zyde van den Brie!, recht op Maasfiüis
„ het Staaldiep genaamd.*' Waar na volgd: , „ Dee-
„ ze allengskens meer en meer verland, en daar op gevolgt zynde de Refolutie van Hun Ed. Gr. Mog. om het ,, Eiland Roozenburg enz. nevens andere Domeinen van „ Haar Ed. Gr. Mog. te verkopen, hebben de Heere van „ de Brielle, aan Haar Ed. Gr. Meg. vertoond het Con. „ tract weieer in den Jaare 1674 tusfehen de Ed. Mogende „ Heeren Raaden , en Meesters van de Reekeningen der Domeinen van de Staten van Holland en Westfnesland en de Ed. Gr. Achtb. Heeren Burgemeesteren en Vroedfchappen der Stad Brielle des aangaande, ter andere zys, de gemaakt —— „ Eu is daar opgevolgd, dat uit hoofde van dat Co».



DORP-BESCHRYVER. (Roofénbürg.5 ?
traét, het voorsz. eiland Krabbe, aan dat van Roozenburg *' met 'een zwaare Dyk gehecht, en daar aan een zwaareiï „ Reizen-dam gelegt is, tot gemak der Pasfagiers; als ook „ een nieuw Veerhuis tot het bewoonen van den Veerman *' enz. geftigt, en verder een bekwame Pasfagie over het eiland te Land; en dat ingevolge de refpeclive Refolutien l, van Haar Ed, Gr. Mog. ten kosten van den Lande is ge*
" maakt, bereid, en reeds gebruikelyk is." Zo dat
rflea ziet dat de tegenwoordige lengte, omtrend deeze tyds eerst een aanvang genomen heeft, door de samenvoeging deezer Eilanden. ——
De weegen, en Paaden zyn meetendeels met Schulpen en Zand belegd. Verders zyn de Gronden zeer vruchtbaar in Graanen , Meekrap, enz. In een woord men kan dit Land als een konftig voorbrengt*' der Natuur met vtf wondwtajj.
befchouwen. *
De
NAAMS-QORSPRONQ
Van het geheele Land , is eenvoudig bekend onder d»
„aam van Eiland, of ook wel Roozenburg het is ook
onderfcheidelyk bekend , onder de naamen van oud- en
Nieuwd-Roozenburg. Zynde dit het gedeelte waas
het Kerk-Dorp gevonden wordt; de Ruigen-en langePla^
fen enz. ' :;■ ,
De naam Eiland behoeft men niet anders da» in de lig-
gin- te zoeken. Wat die van Roozenburg, en Blan,
kenburg betreft, zyn waarfchyniyk afkomftig van de na* men der eerfte bedykers. De ruige Plaat zal dien naam be*. komen hebben, om dat dezelve mèt ruigte bewasfen was* ie lange Plaat , uit aanmerking van zyne langwerpige,^-. A 4



8 de NEDERLANDSCHE STAD- ï*
daante, en de Krabbe omdat het land zich indiervoege vertoond deeze dan alle aan den andere verbonden zynde, voeren doorgaands de naamen, van Roozen- en Blankenburg.
STICHTING ek GROOTE.
De ouderdom van het eerfte weet men met zekerheid dat dezelve van den Jaire 1586T, is — wanneer door de Staten van Holland en Westfriesland tot hét bedyken van deeze Gorzen, en Plaaren Confent verleend is; en dus kan men de bcdykers als hunne ftigters noemen.
De groutc zo als het gecombineerd is leggende , is vry aanzienlyk. Volgens zeekere Rekening van de bezittingen en inkornften der Stad Brielle, en den Lande van Vuorne door de Graaflykheid gedaan na den Jaare iÓ4r , biykt, dat als toen betaald wierd wegens de Kooren tiende van Roozenburg, 243 gemeeten 115 Roeden; die van Blankenburg 310 dito en 100 dito; en die van de ruige52gemeeten , makende te zamen 610 gemeeten, en 215 Koeden. Zynde dit alleen de Groote der Koorentienden,
«ónder dat daaromtrent de groote van iets anders opge» opgegeeven is.
' Voor Blankenburg, én de ruige Plaat, . - 734 gemeten 160 Roeden.
Het buitenland van Blankenburg, met de lange Plaat, . 74. dito 220
Oud Roozenburg, en het zogenaamde Koofland, . gpr ^lt0 IQo .
Nieuw Roozenburg, . 6lo dito „
■ De Pastorye, , . 2 dit0 2Ö2 .
De Gras -Polder welke allen meteen zomerkaude bedykt is. 386 dito 250 ■
Zynde te zaamen, 5554 gemctcrj 230 ilo,,£a,
. .1



DOS.P-BESCHRYVER. (Roofenhirg.) 'Jj
Het welk uitmaakt een groote van 1277 Morgen, en 230 "Roeden Rynlandfche maat.
Voltrens de Lysten der Verponding van 20 Mey 1727> was voor het geheele eiland niet meer dan 2175 gemeeten en Si Roeden, dat is: 1087 Morgen 351 Roeden, aangetekend. Doch volgens Refolutie van Hun Ed. Gr. Mog, in dato 17 April, biykt, dat de Quohieren met meerder landen vergroot zyn. Volgens gezegde Verponding*-Lyst, bedroeg bet getal der Huizen, en Gebouwen niet meer dan 65, nevens een Koorenmolen. Het Kerk - Dorp is dus niet groot ; het getal der Inwoners bedroeg in den Jaare 1795 en eed, getal van 435 Zielen. Het
WAPEN
Welk dit eiland voerd zyn twee ftaande Pylaaren-H.
op de rechter ftaan twee Goude Roozen, en op de liukwr Pylaar, een Burgt op een Zilver Schild.
KERKELYKE i;n CODSDJEIjSTIGE GEBOUWEN,
Zyn er geen andere dan alleen de Kerk der Gereformeerden , ftaande benedendyks het Dorp onder Blankenburg. De tyd der Stigting was in den Jaare 1658; ten tyde der eerfte bedyking, en bevolking wierdt op deeze plaats door de Heeren Predicanten van de Clasfis van Voorne ei^ A S



DE NEDERLAMDSHE STAD eh
Putten in eene Schuur de GodsdienstoeiTening verricht, tot dat de bevolking groter geworden zynde, een Request der |nwonets aan de Staten van Holland wierdt geprefenteerd i waarop haar vergund wierdt een Jaarlyks traftement voor
eenen Predicar.t den eerfte daartoe beroepen in den
Jaa/e 1637, was: D°. Johannes van Schoonhoven. In 1658 prtfentcerde de Inwoners andermaal Request aan de Staten, ten einde de benodigde Penningen tot het opbouwen eener ïerk te bekomen , het geen haar mede gunfh'g geaccordeerd wierd, en eene aanzienlyke fomma ter hand gefield 1
welk fonds van tyd tot tyd vermeerderde.
De Kerk is van een langwerpige vierkante gedaante, zynde zeer wel geordooneert zo van Predikftoel, Doophek als ziiplaatzen ; pronkerde nevens andere Cieraaden met een fraai Bord, op v. elke zeer keurig de Wet des Heeren gefchiidert is. Weinig Jaaren geleedtn wierd dezelve vergroot met een fraaije Kamer, daar nu de Kerkenraad ver» gaderc.
De Toren welke niet hoog is, is echter met een zeergoed Uurwerk, en Klok voorzien.
. De Pastorye ftaat aan de eene zyde der Kerk boven den, Dyk, en is in den Jaare 1774 veel verbeterd. De Scboolhuizinge ftaat aan ae andere zyde der Kerk, en is een zeer £oed gebouw; zo dat de Kerk tusfehen deeze twee Huizen, gelegen is.
Arm- of Weeshuigen zyn hier niet ; als ook geen.
WERELDLTKE GEBOUWEN,
Vermits het Huis te Roozeuburg , thans aan den Am-



DORP-BESGHRYVER. (Roofenlung.) r,
^achts Heer niet behoord, en het Rechthuis een particulidp» Herberg is. De
KERKELYKE REGEERING,
Beftaat uit den Predlcant, (zynde zedert den Jaare 1747 ie Eerwaarde Heer Georgius Geerling behoorende onder de Clasfis van Voorne en Putten,) twee ouderlingen en twfe Diaconen, waar van Jaarlyks de helft afgaat.
VVERELDLYKE REGEERING.
Het Crimineele Rechtsgebied, of hooge Heerlykheid wordt uitgeoeffend. door den Bailluw, en Leenmannen van den Lande van Voorne.
Het Heem- of Water - Recht, aan Dyk - Rechter- en Heemiaden van den zelve Lande.
De Ambachts-Heerlykheid is door Haar Ed. Gr. Mog. ce Heeren Staaten van Holland en Westfriesland op den 27 Mei 1727 aan den Heer Adriaan Hoogwerf Burgermeester van Maasfiüis verkogt. Na zyn overlyden ging dezelve over aan de Wel Edele Heer Mr. Jo.m Carel de Roo, veertig Raad der Stad Delft; overleeden den 31 December 176,1. Vervolgens was deszelfs Zoon Mr. Gaspar de Roo in leeve 1 Schepen, Raad in de Vroedfchap, Hoofd-Officier, e;i Burgermeester, zys opvolger. Zynde ook by zyn ov*V'



li DE NEDERLANDSCHE STAD-
den gecommitteerde ter Vergadering geweest van Hun Ed. Mog. de Gecommitteerde Raaden van de Staten van Holland, en Westfriesland ontfanger der Verponding wegens de Stad Delft, en Rentmeester derzelve Kerke.
Deeze waardige man, die de achting, en liefde van alle Burgers zonder onderfcheid bezat, overleed deri 8fte Sep. tember 1788 , in den ouderdom van 56 Jaaren, en u maanden.
Wy plaatzen hier tot 'sMans nagedachtnis, het volgende Graffchrift:
Etn Palinuur der Stad. een Raadsman in den Raat,
Een fieutt der Kerfa Gods een 7m\ der Burger StatM
Die zig beminnen deed daar andre zig doen vreezen.
De Eoop, de toeverlaat, van armen, Weemv, en Weezen.
Die in het weldoen vond, zyn grootst vermaak, en lust;
Kortom , fct is de roo, wiens dserlaare asch hier rust.
Die voor zyn trouw, en zorg van 's Lands- en Siadsbs* langen,
Eet loon der 'Zaligheid, reeds zther heeft ontvangen.
R. B,
Met het Overlyden van zyn Weledele, verviel de Heerlykheid in handen van zyn Zusters Zoon, de Heer ca Iftr. .



DORP-BES CHRYVER. (Roo/ïnbürg.) ï<|
Mugier van Alderweererd , ter dier tyd , Commies van 9 Lands Magazynen , Havenmeester te Helvoetfluis, en daarna veertig Raad der Stad Delft. Dan dezelve is we. der in den Jaare 1703 verkogt geworden, aan den Wel Edele Heer Mr. A. P. Tv/ent vm Raaphorst, thans woonagtig in den Haag.
De Municipaliteit beftaat nög even als van oudi, uit de Schout , (zynde den Burger B. van der Kooi, Secretaris van Maasfiüis,) en 5 Scheepenen met een Secretaris, welke laatfie Post insgelyks door den Schout bekleed wordt. 1
De Polder beftuuring ftaat aan Dykgraaf met 6 Heemraaden , en een Penningmeester welke uit de Ingelanden verkoren worden, en 30 gemeeten Lands in de bedyking moeten bezitten.
De Kerk , en aanhooren van dien ftaat aan den Renten twee Kerkmeesters.
Voorts zyn 'er Arm- Wees- en Brsndméestcïs; Bodes , enz.
V O' ORE. ÉCHTEN,
Zyn voor den Ambachtsheer nog beden: dè aanftelling
van den Schout, Scheepenen, Secretaris, Schoolmeester, Voorzanger, Kerk- Arm- en Weesmeesters. Bodes, enzals ook de Ap- of Improbatie, van den Predicant, en voorts . eene vrye Jagt.
De Ingelanden hebben hét recht den Dykgraaf, enHeShraaden uit hun midden te verkisacn. -*-



li DE NEBERLANDSCHE STAD- Bir
De Dykgraaf, en Gecommitteerden Ingelanden, hebbes de aanftelling van Secretaris en Penningmeester.
BEZIGHED EN.
De Graanen teeld en Landbouw; en andere als gemeeB» l k ten platte Lande gebruiklyk zyn. Van de
GESCHIEDENISSEN»
Kunnen wy aantekenen het leggen van dèn Dyk.' en bét floppen van den Vaart tusfehen den Brielle en Maasfiüis, 't welk in den Jaare 1728 gefchied en reeds gemeld is en waar van dit een der voornaamfte redenen is geweest: Dat naar maate de verlandingen
grooter wierden dat dan ook de overvaart gevaarlykei
wierdt vooral by zwaare ftormen en watervloeden s'
wdar door met fcet overvaaren niet lang te vooren êen droevig ongeval gebeurden , door het verdrinken van een nabeilaande der bekenden gróoten Dichter Ihog' vliet.
Ih den Jaare 1775 en 76 heeft dit eiland door den Watersnood veel geleden , en wierdt met eene geheele over;



DÓRP-BESCHRYVER. (Rbofenburg.) ij
ftroming bedreigd ; zedert welke tyd den Dyk zeer veel verbeterd, en verzwaard is.
In den Jaare 1788 werdt het Rechthuis ftaande in het Zuid einde van het Eiland door kwaadwilligen in brand geftoken , en door de vlam verdóndert. Het zelve is nü wedër herbouwt.
Van de
BYZONDEiHEriËHi
Mag men wel zeggen dat het geheele Eiland zelve eeri Byzonderheid is; als zynde Van water, in een zeer vruchtbaar Land veranderd.
Het Huis te Roofmburg 4 heeft tot den Jaare i793 aan
den Ambachtsheer behoort dan is zedert gekomen
aan den Wel Ed, Heer Mr. Gaspar van Jlderweererd, oud Raad in de Vroedfchap der Stad Haarlem, welke aan heE relve de naam van Buitenrust gegeven heeft. •
REIS GELEGENHEDEN
Zyn één weekelykfche Markt Schip op Rotterdam, éa eiri op Delft.
Te Land is de Reis zeer gemakkelyk. Men Vaard te Maasfiüis over op het Eiland . air.aar men a. n het Veer,
èüeü aan alle zoorten van Rytui-en kan g«i*»**«



16 NEDERL. STAD- en DORP-BES. (Roofenburg)
in van daar in drie kwartier uurs aan het Brielfche Veer naar den Brielle gebragt wordt —— vervolgens overgehaald, en zo weder te rug. \
HERBERGEN-
Zyn de beide Veerhuizen, ea Het Rechthuis op het Dorp.



Hil's ^BS1E.">TBH(D!ï]K , een.IÏ«m?p ieilcrs hsib^ïil fircplit;
Eealiiuil „«lat vaaïTalttinr» TnailtHijls; is lue^leeU. , lDa? ItiieT ge en JDffsTirseli ini^ aia ias^ti? nesamg' aam Jftjeeevram-, VÊJt?TB öhsZx:^ EiigEsr j^ipoj&irl kot Ikam. vejrmmje^img' gee^reuL .






D E
BOOGE- EN VRYE
II E E RL YKHIIB
ABBESTM.OEK,
f ati di
L I g 0 1 N öï
Leezen wy in den tegenwoordige Staat van Holland 7de
Deel pag. 80 en 114: ■ dat het zelve gelegen is in
den Landen van Voorne aan de Oostzyde van Flaquée. In de Zuidhollandfche Oudheden pag. 347 wordt het zei-: ve aangehaald als tot het Deeke*nfchap van Voorne behoorende, dan Alkemade op zyne generaale Kaart van Oostvoorn doet ons hier dienaangannde twyffelen, vermits hy de grond van Abbenbroek daarop voor een kleio A



* DE NEDERLANDSCHE STAD- li
gedeelte flechts doet voorkomen, en wel daar hy de grondfcheiding van den Ouden Hoorn en Abbenbroek, als een gedeelte plaatfte binnen den Kater waal fchen Dyk, voorts alles buiten den ring van Voorne fluit , en van alle Ambachten en Dorpen de groote opgeeft, echter die niet van Abbenbroek heeft aangetekend. De reden hier van meeBen wy, daar in te vinden dat Alkemaade al het geen hy onder Voorne gelegen noemd, met de rechte maat der Morgentaaien aantekende , zonder die van Abbenbroek te
melden als alleen dat hy zegd by de generaale
aantekening op die zelve Kaart, dat onder Nieuwenhoorn (dus in den lande van Voorne) Q39 gemeeten 156 Roeden, en onder oudenhoorn 168 gemeeten 182Roeden, gronds van Abbenbroék gelegen is; het welk met de Kaart van dit Dorp, zeer wel overeenkomt. Nu zal Alkemade hier alleen maar hebben aangetekend dat geene welke onder de generaale bedyking van den Lande van Voorne legt, zonder eenige melding te maaken van die gronden welke onder zyn eigen Dyk Collegie behooren , en daar meede is de twyfieling geheel weg genomen, en wy plaatzen dus Abbenbroek, in den Lande van Voorne aan de fcheiding van den Lande van Putten , het welk de reden is dat zelfs nog eenige grond
onder Putte in de bedyking legt zo al. wy ftraks
nader zuilen zien.
Verder is de ligging ten Noorden aan Heenvliet, ten Oosten aan het oude Land van Putten, ten*Zuiden het Zuidland en den Oudenhoorn , en ten Westen aan den Nieuwenhoorn.
De geheele Jurisdictie of Rechtsgebied is afgeperkt met 6 paaien, welke te gelyk dienen ter waarfchouwing van de Uitgeflrektheid der Vrye Jagt.
De gelegendheid is hier"alleraangenaamst, als leggendtusfehen Geervliet en Abbenbroek, waar van een oud versie" zyn oorfprong beeft; luidende aldus; — -



DORP-BESCHRYVER. (Abbenlmk.y $
Heenvliet, Geervliet, en Abbenbroken, Kan men met een Pyp Tabak berooken.
Het legt ai uur gaans van de Stad Brielle, en één uur van Zuidland. Is verder zeer wel omvangen in zyn Dyken en Kaden; dan : daar 's winters de wegen zeer flegt en onbruikbaar zyn, zo is in den Jaare 1788 een fraai Zandpad van het Rechtsgebied van Heenvliet tot Abbenbroek gelegd, en van daar tot Zuidland.
De gronden zyn zeer vruchtbaar i en kan van hier alles te water zeer gemakkelyk af, en aan gevoerd worden. —-i
De
NAAMS-OORSPRONG.
Dienaangaande word algemeen gedacht, dat dezelve zyn Oorfprong heeft uit het Broekachtige, of Moerige Land waar van nog heden de overblyffelen te vinden zyn. In de tegenwoordige Staat van Holland 7de Deel, bladz. 114 —■ leezen wy, dat omtrent 50 Roeden van het Dorp zodanige moerasfige gronden nog gevonden Worden, welke niet art. ders dan by zeer drooge Somers te bewandelen zyn, en wanneer men door de bovenfte korst een ftok of lat fteekt dezelve tot 18 a 20 voeten diep gaat, zonder vaste grond te raaken,
Deeze gronden gemeenlyk bekent zynde onder de naam van Broekagtige gronden,behoorden eertyds onder den Abt
of de Abdyé van Obternach dit dus zo zynde daar
wy geenzints aan behoeven te twyffelen, zyn deeze twee be» A 2



* DE NEDERLANDSCHE STAD- e»
namingen aan elkander gevoegd , waar van dit Dorp dus de naam van Abbenbroek bekomen heeft.
STICHTING ïk GROOTE.
Dit Dorp is waarfchyniyk van een zeer hoogen ouderdom fchoon het rechte Jaar der Stichting ons onbekend is, zo veel echter kunnen wy er van aantekenen dat in den Jaare 1235 cp zeker Tournoi- of Steekfpcl ten tyde van Graaf Floris de IV te Haarlem gehouden, zekere Jan van Abbenbroek
aldaar tegenwoordig was. In 1350 was er een Jan van,
Abbenbroek in leven van dewelke weder een Zoon is gevonden dezelve naam voerende, van welke eindelyk afkomftig was, Jan, die Heer van Abbenbroek wierd genaamt, en tevens in den Jaare 1410 als Ridder bekent was. Men ziet dus dat dit tegenwoordige Dorp reeds over verfcheide eeuwen een aanzienlyk goed moet gemeest zyn, en men reeds lang voor den Jaare 1235 zyne ouderdom kan berekenen. -— De naam des Stichters ons onbekend zynde, kunnen wyverder van dit Artikel niets byzonders aanteke ncn.
De groote vinden wy in een oud Manufcript befchreeven op 1803 gemeeten 164 Roeden, waar voor eertyds betaald wierd eene fomma van 3903 ponden 2 Schellingen 2 Deaiers.
Op de Verpondinglyst van den Jaare 1732 is hetop2lloeden meerder aangeflagen, bedragende dus te zaamen 901 Morgen, en 466 Roeden Rynlandsch.
In de Kaart van den Jaare 17ci vind men de volgende begroetingen , aan wiens echtheid wy geenzints kunnen twyfelen, gelyk wy uit de volgende getuigenis van den SvUre*aris nader zullen zien. —*—



DORP-BESCHRYVER. (Jbltnbreeh.') § Binnenlanden.
Den Oude Boezem. : 10 gemeeten 249 Roeden.'
Den Nieuwe Boezem. . 27 187 -
Het Oude Land. . . 326 — 286 '
Het Oude Nieuwland. . 704 14 '
Het Nieuweland. . • 537 1
De geheele groote der binnenlanden bedraagd dus 1406 gemeeten 137 Roeden,
Buiten, en volger Landen.
Twee buitelandekens. , 13 gemeeten 148 Roeden,
De Oude Kade. . . 62 217 —-
De Nieuwe Kade. . . 55 "4
Grond met. Zuidland bedykt. 55 81 —*
Grond met Oudenhoorn bedykt. . • .168 rUi 185 .
Grond met Nieuwenhoorn *
bedykt. 39 i5t>
De geheele groote der vol.
ger of buitenlanden is. 395 getneetf?n 11 Roeden,
Dus de groote der binnenlanden te famen 1801 gemeeten,
en 148 Roeden bedraagen waar achter wy de<volgen-
de verklaring vinden:
,, Ik onder gefchreève Secretaris dee-Heerlykheid Abben* „ broek, attesteere en verklaare by deéze Caarte is over» „ zien en gecollationeerd jegens het Veldboek ter Secre„ tarye berustende, en na welke groote de verpondigsn „ gefchooten, en de andere omflaagen ontfangen werden fc „ en gecollecteerd; en de is de groote der Lande by iede*



6 ■ DE NEDER LANDSCHE STAD-es
„ No. uitgedrukt met het voorfchreeve Veldboek nccor-
„ deerende bevonden in kennisfe der waarheid dee-
„ ze geteekent, den ifte Augustus 1701."
Adriaan van der Eyck.
Waar uit men zien kan dat in de opgaave der groote eea zeer gering verfchil is.
Op de lysten der Verponding van den Jaare 1632 vind
men 72 Huizen en op die van 1732, een getal van 77,
nevens een Koornmolen.
Het Dorp ftaat in het Noordoosten van het Ambagt, zeer zindelyk en net bebouwd, en niet verre van de Rivier de Bournisfe gelegen, uit dewelke een haven komt, waar door alle weeken in zekere kom, of vyver naby het Dorp gelegen, het water ververscht wordt, en aan de ingezetene een groot gemak verfcbaft. Vóór het grootfte gedeelte der Huizen zyn net befchoore Linde Boomen geplant, en het Dorp is verdeelt in eer.ige Straaten, waarvan de grootRe de Kerkftraat genaamd wordt. -
Ten opzigte der Huizen en Gebouwen vald niets zakelyka te zeggen.
Het getal der Ingezetenen, bedroeg in den Jaare 1795eea getal van 450 Zielen. Het
w a F e h
Zegt Simon van Leeuwen, Batavia Illust. pag. 827 beftaat in een Zilver Schild, wasj op een Broek, het vóorlakcn <3oud.



DORP-BESCHRYVER. (Menbvoth) a
De Kaart van dan Jaare 1701 vertoond ons een rooi Wapen-Schild, waar op een geheel opene Broek. zonder boven band van wit of zilver Laken met een Goudlakenfch* voering, zonder banden aan de kniën; <m het geen eigenfe lyk het tegenwoordige Wapen is,
.[ KERKELYKE en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN.
De Gereformeerde Kerk volgens het fchryven van zomnuSe was eertyds aan den Heilige /Egidim toegewyd * doch andere willen aan den Heilige Maagd Maria. Wy geloven aan het eerüe, vermits door de Burggrave van Monc • foordt een Gapittel geftigt is van 8 Kanonniken een Deken er onder begreepen, onder de Naam van den Heilige AbtjSgiUto welke Stigting in den Jaare r483 op den nde Mey
?chied y, Volgens Anihony Matheusfen van alle Bis,
fchoppelyke macht ontheeven — dan echter volgens een beüuit der Kerkvergadering van Tremen, door den Heer Bmnale Officiaal van den Aartsbisfchop van Utrecht als Apostolifche Commisfaris (daartoe door denzelven Aartsbisfchop gemagtigd) in den Jaare r57i bezogt, en gevifiteerd; waar uit biykt dat de Reformatie hier niet vroegtydig heeft plaats gehad.
De Deken van dit Capittel in den Jaare 14SK was den Eerwaarde Hêer Johan van Kamvenlcrge , en volgens de Zuiahollandfche Oudheedcn vind men alleen de naamen van t,«ee Kanonniken Evert en Jan van Juhenb oek, welke laat. fle in het midden der lóde Eeuw nog leefden, dan wyvinden 'er nog twee andere van wien by ons Artikel, over het Kerkhof, iets nader. Ook was hier voorbeen zekere Broe. derfchap , ter gedachtenisfe der 7 Weën van de Heilig



6 DE NEDERLANDSCHE STAD- es
Maagd opgeri3t, het welke zeer berugt geworden is door
eenige Mirakelen van dewelke de bovengenoemde
Kamvenberge een boekje gefthreeven beeft, dat aan de Roomfche Keizer Karei de V was opgedraagen, inhoudende: het begin, voortgang, en beletzelen van het
Broederfchap, nevens 250 Mirakelen aldaar gefchied. Er zoude volgens dit Boekje 7 Vicarien ter dier tyde geweest zyn , welke hun byzondere Autaars hadden :
als dat van 't Heilig Kruis , St, Antonius, St. Jacob, St. Anna , van den Heiligen Geest, en twee van dat der
Heiligen Sebastiaan.
Het Jaar der Stigting van deeze Kerk vind men niet
gemeld doch men kan uit het reeds gefielde afmee-
ten, dat dezelve zeer oud is. In den jaare 1544 was aldaar Pastoor de Eerwaarde Heer Cornelis Wülemsz
andere vind men niet genoemd.
De Kerk is een zwaar, langwerpig vierkant gebouw zo" men het thans ziet; zynde voorheen met Capelgeevels vercierd geweest —- dan in den jaare 1747 fbrte een derzelve aan de Zuidzyde door hevige ftormwind ter aarde — waarna ten einde groote kosten te vermyden, de Muuren vierkant wierden opgetrokken.
Het voortik gedeelte of Karkruim is zedert den jaare 1747 met Pannen voorzien, daar het agter gedeelte of Choor met Lyëh bedekt is. — De Kerk is door verfcheide Glasraamen verligt, en is aan de agter Muur van het Choor een drietal zulke Ramen met een daar boven zynde Ovaal te zien.
Van binnen is dezelve ter verrigting van den Godsdienst zeer gefchikt, waar toe zedert eenige jaaren het Choor is af. gezondert.
In den jaare 1788 is op Authorifatie van den toenmalige Ambachtsheer de Kerk van binnen geheel veranderd, en alle de oude zogenaamde Kanoimike Banken in nieuwe Mo-



DORP-BE SCHRYVER- (Abbenbroek.') 9
derne verwisfelt. Aan de rechter zyde vind men een zeer fraai Geftoelte voor den Ambachtsheer of zyn gemachtigden en aan de andere kant een diergelyke voor de
Biiljuw , waar nevens de zitplaatfen voor den Gerechte. Alle verdere befloten banken worden ten voordeele der Kerk
verhuurt zynde 'er voor het overige eenige opene
zitplaatzen, waar van er twee voor de Armen afgezonderd zyn.
Aan de rechter zyde van de Predikftoel zag men tot den jaare 1795 het Wapen vaneen der Heeren van Abbenbroek, aan de linker dat van den gryze Barneveld, zynde een blaauw en wit Kruis, op een rood veld.-
Voor de Predikftoel leggen 2 groote blauwe Zerken, waar onder de Grafkelders der voormalige Heeren van Abbenbroek s Zynde aldaar begraven Mcolaas van Abben¬
broek, 'overleeden-in 1658, die de ouderdom van 63 Jaaren
berykt had.
By de ingang van de Kerk leest men het zeer eenvou,-
dije versje: —=—
O Heer doe dagelyis nog volherden Dat deez' Gemeens mag zalig werden.
Vervolgens ziet m:u de Wet des Heeren van de volgende korte inhoud: —<—<
Eerd God, geen Beeld, heiligt zyn naam, viert zyn rust.
De eerftj Tafel van Gods Wet A 5



lo DE NEDER LANDS CHE STAD- ek Is hier in 't kort hy een gezet', Waarop vooral wel diend gelet. Eert ouders, nog moort, nog Boeit, nogfteelt, neg liegt,
(nog lust.
Het voorfle gedeelte dér Kerk rust op 2 ryen Pylaaren,
ied.r beftaande uit 5 fteene Zuilen.
De Toren die zwaar, en van onderen af vierkant opgaat, is van een redelyke hoogte boven het Dak uitryzende; alwaar men een omgang of trans heeft, waar boven weder eene korte fpits is, voorzien van twee Klokken waar van er
een zeer zwaar is en de groote Klok genaamd word,
waarop men leest: „ In de name Goies, en de Maagd
„ Maria ben ik gemaakt." De andere of kleine Klok is in den Jaare 1792 in den Toren gehangen en diend voornamtntlyk : om 's morgens ten 8, des middags ten 12, en 's avonds ten 8 uuren te-luiden.
Het Kerkhof is meede in een goede geregelde order.
Op het gangpad vind men 2 groote Zerken waar onder Kanonniken begraven wierden. — Op de eerfte leest men; .
„ Hier legt begraven', Heer gouwe willemsz. Cannunnink „ van deeze Kerk , jïierf op den 2?Jle dag van Julius, 1492. ,, bid voor de ziel."
Op de andere Zerk flaan aan ieder hoek een der vier Evangelisten , in de gedaante van een Engel, een Leeuw, een Os,
en een Arend hebbende ten opfchrift: Hier legt be-
a, graven Heer ?ieter nicolaasz. van ovekstefgen, Can„ nunnink, Jlerft in 't Jaar onzes Heeren 1526 den Zfle dag van Junius, bid voer de ziel."
Eene gewoonte is het wanneer iemand uit de gemeente,



DORP-BESCIIRYVER. (Jblmbrték., II
koomt te overlyden, dat de inwoners alle hunne Huizen fluiten , en zy alle zo wel mannen als vrouwen meede te begraven moeten gaan: zynde er ten dien einde een Paal opgeregt in de Kerkftraat, alwaar die geen die een Lyk willen begraaven op verbeurte van dubbeld recht voor de Kerk, zig aldaar voor ï2 uuren met het zelve moeten bevinden.
De Pastorye, of woning der Predikant ftaat ter zyde de Kerk, en is een zeer fchoon gebouw zedert eenige jaare geheel 'vernieuwd pronkende met een fraaije vierkante
voorgevel met aangenaame vertrekken waar agter een groote
Vierkante Thuin van 250 voeten lengte en breedte.
Tegen over de Predikants woning ftaat het Schoolhuis, welke mede een zeer goed gebouw is, waar ooKhet Comptoir
der gemeene middelen gehouden wordt; Zynde thans
Schoolmeester, Koster, Voorzanger, en gaarder dier middelen , den Burger Lubbert Wilbrink.
Verders ziet men hier nog eenige Huisjes, welke door bedeeldens van de groote, en Diaconie-Armen bewoon? worden.
WAERELDLYKE GEBOUWEN] j
De huuinge van de Heer van Abbenbroek, is wel waardis bezigtigd te worden, zynde dezelve een extragroot vierkant gebouw, zedert weinige jaaren geheeel nieuw op-
eetimmert. " .,
Achter het zelve zyn zeer fraaije Laanen , Bosfcben,
Thuinen en Gragten benevens eenige Vischryke Vy-
vers ftaande in het midden derzelveeen groote Kom, waar jn n0* de fundamenten van het oude Huis van Abbenbroek te vinden zyn, en waar uit eenige jaaren geleeden, eenige, vrouwe Jacobas Karntjes gedolven wierden. r^*W



1% DE NEDERLANDSCH2 STAD- es
z'mge wordt thans weinig bewoont — en dient 'sjaariyks op verzoek der Bailjuw, tot het doen en hetfluiten der Rekeningen , van de Kerk, Armen, Schot, Verponding, enz. als mede voorde Leenkamer, welke hiergehouden wordt, dan thans worden de Rekeningen zedert 3 a 4 Jaaren in 't Rechthuis gedaan.
Het Rechthuis zynde een fraai en fterk gebouw, is inden Jaare 1645 geheel nieuw opgebouwd ; waartoe door den Grave van Mende, en de Heer Nicolaas van Abbenbroek (als beide eigenaars dier Heerlykheid zynde) ieder een vierde gedeelte der koste betaald wierde. De Huizinge verftrekt ter v.oninge van den Bailjuw; voor het zelve hangen twee fteenen aan een ketting , ten bewyz,e dat aldaar mede de middelbaare Jurisdictie geadminiftreerd wordt.
De
KERKELYKE REGEERING,
Beftaat uit een Predicant, zynde zedert den ifle December 1793 den Eerwaarde Heer Johannes Wildt, beroepen in ds plaats van den E. W, Heer Frans van Gogh, thans Predicant te Schiedam ; benevens 2 Ouderlingen , en 2 Diaconen, van welke jaaarlyks de helft ver< worden aryferd.
Behoorende de Predicant van deeze plaats , tot de Claïils van Voorne en Putte.
WAERELDLYKE REGEERING.
Abbenbroek is een Hooge- en Vrye Heerlykheid, hebbendehooge, middelbaare, en iaage Jurisdictie. Thans



DORP-BESCHRYVER. (Abbenbroek.) ij
is Vryheer, den Hooge Edele Gebooren Heer (*) Jonkheer Anthony Hendrik Zwier, Baron de Vos van Steenwyk," genaamt van Esfen, oud 14 Jaaren, hebbende zyn Hoog Edele Geboorene deeze Heeilykheid in den Jaare 1791 by Testament geërfd , van den Edele Gebooren Vrouwe Margriet;, Baronnesfe van Haaften; Douariere van den Hoog Wei Gebooren Heer Lucis Willem, Baron van Esfen, Heere van Scharrelaar, en Helbergen, befchreeven in de Ridderfchap van Gelderland, en Lid van het Jagtgericht, zynde zy in den Jaare 1791 op den Huize Schaffelaar, by Bameveld in Gelderland overleden. De Heerlykheid werdc thans geduu. rende de minderjarigheid van deszelfs Heer geadminiftreert door .zyn Vader en Voogd-, (eertyds) den Hoog EdHe Gebooren Heer johan arend , Baron de vos van steenwYK (t), Heer van Nyerwel , Willes , en Ssreoskerken, tot Overysfel. De tegenwoordige Rentmeester is den Heer en Mr. C. M. 't Hoen, ontvanger der verpondigen, enz. in
den Haag.
Tot den Jaare 1795 ftond de aanftelling der Regeering aan bovengenoemde, thans wordt dezelve door het volk benoemd.
Tot de uitvoering der Crimineele Jurisdictie, zyn benoemd d= Bailjuw en 7 Schepenen : in het Civiel, de Schout en 7 Schepenen , zynde in het tegenwoordige Jaar de Bailjuw Schout,en Secretaris den Burger Jan Jacob Valerius. De Municipaiiteitbeftaat uit de volgende Leeden, als: — Comelis van Prooijen, Roeland van Beek, Leenden de Raad, Jan Jam. Goudzwaort, Pister Stongie, Pieter Beukelman, en Tj'tk van Leeuwen.
(*y Wy hibben deeze Eertytelen behouden, alzo dezelve tot de Historiën behooren, welke voor de Revolutie van 1795 plaats gehad hebben. —
(t) Thans Lid van de Nat. Vergadering.



U DE NEDERL ANDS'HE STAD m,
Het Dyk- en Water Collegie, word geadminiftreerd, doof een Dykgraaf en 7 Heemraden; zynde de eerfte, de Burger Charles Christoffel Brender d Brandis.
De Leenkamer wordt beftuurd door een Stadhonder, en Leenmannen, nevens een Griffier. ,
Verder zyn er eenige Collegien, zo voor Arm, als Weesen Kerkbeftuur; welke hunne Bode en Bediendens hebben,
VOORRECHTEN en VERPLICHTINGEN
Zo als wy hier boven gezegd hebben, was het recht ter benoeming der Regering aan den Heer van Abbsnbreik; echter ftaat nog heden aan hem het Jus patronatus, dat is: de aanftelling van den Predicant en Schoolmeester, en die van een Stadhouder, Leenmannen en Griffier der Leenkamer.
Verders heeft hy een Vrye Jagt, Vogelarye, Visfcherye en Zwanen, drift; nevens het recht der tiendens, het welk meerendeels door de Provincie Holland in leen b;zeten word, als ook de ingaring van het Straat, en Haven geld.
Als een Verplichting meld men dac den Heer aan het Geestelyk Comptoir 's jaarlyks eenige Penningen moet opbrengen tot onderhoud van den Predicant, en dat hy het Tractement van Koster en Voorzanger moet betalen. *.
BEZIGHEEDEN,
Dezelve zyn hier zeer aanzienlyk, en niet minder voordeelig, vaar door men 'er zeer veel gegoede, en RykeBurgers vind. Het hoofdbefhan is voornamentlyk ; — de GraanVlas- Hennip- en Mee-Krapteelt; het teelen van Aafdapp*.'



DORP-BESCHR YVER. (Abbenbroé.) ïS
!rti wordt hier zeer fterk voortgezet, daar andere weder door Veêhandel hun beftaan vinden in het maken van extra goede Boter en Kaas. Verders worden de benodigde Ambachten tot gemak der Inwoners hier geëxerceerd, waar by die Lieden zeer goed hun voordeel Vinden. De
GESCHIEDENISSEN:
Ven deeze Heerlykheid zyn zeer aanmerkelyk, daar wy sangetekend vinden, dat gedurende de Hoekfche, en Cabeljauwfche twisten, deeze plaats zeer veel gtleden heeft, uit hoofde dat Gerrii van Abbenbroek, welke Ridder en Raad van Keizer Maximiliaan en Filips van Oostenryk was, de zyde der Cabeljauwfche koos, het geen de Hoekfche niet weinig op hem deed verbitteren. In 1481 wierdt hy in een gevegt aan de Vaart by Utrecht nevens zyn Zwager Willem van Valkeftein krygsgevangene gemaakt. In den Jaare 1489 tekende hy met de Rotterdammer Hoekfche eene overeenkomst, waarna hy in i494 overleden is. De Hoekfche zullen dus waarfchyniyk niet weinig door deeze Burger Oorlog, oorzaak geweest zyn, dat deeze Heerlykheid in getal van Huizen als anderzints in aanzien vermindeit is, zo als de voorbeelden daar van voorhanden zyn; want ten Zuiden van het Dorp, langs, en beneden den Dyk, vind men nog overblyffels van een groot gedeelte voorheen gebouwde Huiaen, ten waare dezelve in eene der branden van 1640, of vroeger door het vuur vernietigd waare geworden.
Onder de Watersnoden heeft het deerlyk by herhaalde ryzen zeer veel moeten lyden, byzonder in die van den Jaare i576. In het Jaar 1644 brande de geheele Secretary af, en vaar door wyoo.. buiten ftaat gcfteld zyn, om. de aanteke-



iö NEÜERL. STAD- en DORP-BES. (Abbenbriek.j
ningen zo van de vermindering der Huizen, als van andere
merkwaardigheden, onze Leezers mede te deelen.
Nog kunnen wy hier byvoegen; dat in de maand September des jaars 1795, het volk door het Committé van Voorligting, in hun Recht tot aanftelling der Regeering wierd jevestigd.
Wy eindige dit Artikel met onze Leezeren te verzekeren, dat zedert de laatfte 50 jaaren hec getal der Huizen niet vermindert moet zyn, vermits 'er zedert dien tyd, ruim ioo Zielen in getal, meer gevonden worden.
REISGELEGENHEEDEN,
Alle weeken een Schuit op Rotterdam, en van daar we» . der te rug. Zynde aan deeze Schipper meede permisfie verleendt van op den Briel, Schiedam, en Vlaardingcn temogen vaaren.
De
HERBERG of LOGEMENT,
Is alleen die, welke de Goude Leeuw genoemd word.



Urne Hein iitllWjri aaaatis , JsajL't evenwel jt^g-nmtmxB.
'TliiBusxfl zigH-ioglixBveiL Ai en. iet _M}e:nJ5A<HrivjriEELleu^miEmieii , .Als zuIkccHm. imry Traarmen. Ixl Jftille ^nceeie leeft „ Za^ern. "wij in. alle Jftefeien. , ©mJc Hen. ge^GandTcliLle "ViceeoLeiflL l






& t . _
;4MBAGHTS»HEÉRLYKHËIÖ
DEN
Van dit Dorp en Ambacht, het 'geen volgens ons voorgenomen Plan in het befchryve» der Dorpen, het laatfte in den Lande van Oostvoorn moet zyn, kan men aanmerken; 'dat het eene der oudfte Dorpen aan den Zeekant geleegen is, hebbende die Polders en Landen waar uit dit Ambacht deszelfs oorfprong heeft genóomen, voor derzelver bedyking ui den Jare 1355 gedeeltelyk aan Maehttld Vrouwe vanValkepbÜrch en Voorne; Burch - Gravinne van Zeeland , en gedeeltelyk aan den Ridder Fttm van Êorfelen toebehoord, gelyk in bet vervolg dezer befchrvving blyken zal; thans zullen wy het volgens gewoonte befchouwen in deszeifs
LIGGING
'io als het gevonden werd in den Lande vin Vöorfee aan fle Oostzyde van het Land van Flacqué, belendende teri Noorden aan de Vrye Hooge Heerlykheid Abbenbroeck, ten Öosten aan het Zuidland, ten Zuiden of Zuidwesten aan de Rivier van Flacqué, anders genaamd het Haringvliet, en ten Westen aan den Nieuwcnhoom , leggende het als omvangen van den Hoomfe Zeedyk, den Mooldyk, Abbenbrockfchendyk, kaaterwaaifendyk, Ruigendyk, Agterdyk , en de Ouden'hoornfe Gorzingen; lopende in en langs het zelve verfeh«: A



* DE NEDERLANDSCllE STAD- ,s de weegen, waar van de voornaamfte zyn den Darpwegv Rmgendykfe weg. Voorweg, en der, Zeedyk. deze weejen offchoon die alle zeer wel onderhouden worden ,. zyn zo als meest alle onbeftraate weegen des Winters zeerongemakfcelyk te beryden of te begaan.
Het Luchtgeftel niettegenftaande de nabyheid der Zee, is Vry gezond , en wat de yoordbrengfelen betreft, kan men zeggen dat den Oudenhoorn van een zeer goede gelegentheid byzonder voor den Graanntnteeld is.
NAAMS-OORSPRONG.
Alle onze nafporingen zyn ten dezen opzigte vergeefs geweest, niets hebben wy hieromtrent met zeekeiheid künnefl ontdekken , de meeste berichten w elke wy desweegens ontfangen hebben, komen hier op uit dat een der eerfte P,edykers den naam Hoorn of van Hootn zoude hebben gevoerd, en dat hier van het Ambacht den Naam van Oudenhoorn zoude hebben ontleent, andere willen dat, daar den Nieuwenhoorn by na te gelyker tyd ten miniton niet veel laatet is aangelegd en bedykt, dit Ambacht welke wy thans befchry. ven , zo om deszelfs eerdere Stigting aan te toonen , als om het te onderfcheiden, den naam van Ouden ■ Hoorn zoude syn toegevoegd, wat hier van zy is en blyft ten Raadzel.
STICHTING e n GROOTTE.
Het eerffe namentlyk de Stichting kunnen wy bepalen vaii het Jaar 1355, zynde als deen de bedykiige begonnen, wy vinden in onze oude Schriften dat voornoemde vrouwe Machteld van Valkenburg, in dat Jaar op St. Pieters avond In de Lente, de toeftemming, of uitgifte van haren Nteve Floris van Btrjeku, namentlyk om die Landen en Polders te mogen bedyken, (het geen niet lange voor die ;ya moetzyfi l^eft tekragtrgt^ en daar wy in die zelve Sehrif.



DOK-P-BESCHR-YVEÉ. (Óudcnhoord.') ï
'ten Cen dus voor de beding) reeds den Naam van Hoorn er. Ruigendyk vinden vermeld; komt bet ons.voor, dat «ie naam niet door een der Bedykers aan het Ambacht ten zv„ segeeven: ter bekrachtiging van dit ons gevoelen, zullen wy de Conformatle Brief in zyn geheel ter inligtmg van onze Lezers plaatzeri. _ , . . .
Wy kachteld Vrouwe Van Valkenburg en van Voer■ ne Burch-Gravinne van Zeeland, maken kond alle luiden , dat wy Confermeeren vast- en giftand houden voor ons en voor onze nakomelingen, al zulken Land , " ,1, Heer Floris van Borfittn onzen lieven Neeve, u*" gegeven heeft omme te Dyken tot Kooren Landen, r dat is te weeten den Hoorn en den Rüigendyk met a " le heure tdebehooren, dat is . te weeten zo verre als men binnendyks Dyken zal, zoals, hier na befchrevea ftaat waarop als dan de uitgift v.lgt," beginnende k " S ZnÈolutm -ke kond, alle luiden dat tkut, " lieven hebben om te bedyken tot Kooren Lande den ' Ligendyk ende den Hoorn r» en eindigende dus wy Mach* " f^Vrouwe van Valkenburgen Voome, Bmch ■ Gravmne " «n Zeeland, ende ik***** vim RtrfeUn Ridder, Janva* " Heenvliet , Jan Arendze van Menb^k enjanvaa Abben, " lel hebben deezen Brief open bezegeld met onze Zeege" f Seeven tot Voorne in het Jaar bnzes Heere,. 135* 1' ^StÏLrs avond in de Lente;» waaruitb ykt dat den ïalbL ^ niet -deBed^e wy ». ' ur s,Ww zoude mogen noemen, is ontleent, e\en ai» Lt zor^Tdnne» ^ wie dc Stigters zyn geweest.
Watde g ft ö 6 T K
Van dit Ambacht betreft, kan opzigte der Lan.eryen ^H^»." go öp hëC VtMMek van het Jaar xö,7.
A 2



$ D E N E DE RL ANDSCHE S T AD- ï*
Kaart van 170Ï ftaat aangeteekend , 1878 gemeeten 257 Roeden , waar van 168 gemeeten een honderd 82 Roedefl onder het Regtsgebied van Abbenbroek gelegen waaren-, zodat 1710 gemeeten, 25 Roeden ónder bet Regtsgebieèi van den Ouden - Hoorn leggen , op het rjuobier d«r Verponding van het Jaar 1732 ftaan 1708 gemeten '63 Roede aangeteekend, zynde 2 gemeeten , 12 Roeden minder als het Veldboek van 't Jaar 1697, en de Kaart van 1701 aanwyst (het geen als geen verfchil kan aangemerkt werden) maakende aan -Khynlandfche morgens een getal aan 854 Morgen 63 Roedui , werdehde van ouds aan Verponding betaald een fomma van 3504 Ponden
9 Schellingen 12 Deniers. Het Ambacht is in de vol-
gende Polders verdeeld , als den Ketkhoek waar in het Dorp legt, den Noorahoek, Jrendshóek, Grbotgfrshtl, KeinGershel, Heüevoeife U'erjhaek, K;*teringel> -Zuidhoek en het Volgerland. Wat dc bebouwing van het Ambacht be¬
treft; is het zelve zeedert 't Jaar 1632 merkefyk verminderd : blykens het Verpondifigs 'Boek van boven gemelde Jaar waaren ter dier tyd in het Ambacht 112 Huizen, werdende op de Lyst van 't Jaar 1732 maar 82 Huizen en een Köornmolen, (dus in de tyd van ïcó Jaar 30 verhinderd) ftaan aangetekend. Het
D O R p
Het welk in den Kerkhek ligt , is in zyn geheel vierkant en fraai beplant roet Bomen, niet heelgroot, doguit hoofde dat er weinig pasfagie is. ook niet zeer ieev nd:gi De Huizen zyn volgens de gewooatfc van het platte Laed' geer eenvoudig, de meeste derzeive ftaan buiten het Dorp door het geheele Ambacht verfpreid: de Inwooners van het Check Amacht bedroeg in 1795 een getal var. 503 Zieter*



DORP-BES CHRY.VER. {Oudtnhom^ %
Hst- „
W A PEN
Beftaat in een zwart Wapenschild waar op een Gouds-, Jagthoorn,
KERKLYKE of GODSDIENSTIGE GEBOUWEN;
Zyn er- geen- buiten - de Gerefermurde Kerk; deeze fiaatin het midden van, het Dorp en draagt alle teekenen detoudheid , en is naar alle waarJchynelykbeid tot een Roomfche Kruis - Kerk aangelegt, gelyk uit derzelver Bouwordergenoegzaam is te zien, dog aari welke Heilige die is toegewend, kunnen wy even zo min aan-onze Leezers berichten , als welke Priester den eerften dienst in dezelve heeft gedaan,, dog uit alle oude Handfchriften biykt, d^t-men reeds by de eerftc Bedyking voor de Stichting eener Kerke heeft gezorgd,, want wy vinden dat Fkris van BorfeknAn het Jaar 1355 by dedaarftelüng der Bedykinglasten wel expresfelyk heeft geordonneerd, dat, van elke 100 gemeeten Lands,.een ten be-. hoeve vari de Kerk die in het Ambacht zoude werden, geftigt, moest worden afgedaan s
Het tegenwoordig Kerkgebouw is van een zeer goed aanzien, en werd goed onderhouden, zynde van.binnen, za, ten opzichte van den Predikftoel, het Doophek, Geftoeltens,en verdere Zitplaatzen zeer wel gefchikt en in die order als in, een ,Kerkruiln moet Plaats hebben> A? Tooren heeft een fraai,, aanzien, gaande vierkant tot op een redelyke. hoogte boven, het Kerkdak, van waar dezelve extra fpits opgaat, pronkende op den top met een Windwyzer; rond om de Kerk is het' Kerkhof het geen voor een gedeelte met Boomen is beplant, De Dorps - Pastory of Predikantswoning is digte by de Kerk* en is ever^ als het Dorp-School aan liet oogmerk, zeer verdoende gebouwd.
44



ff DE NEDERLANDSCiiE STAD- ew
WAERELDLYKE GEBOUWEN
Qf andere Godsdienftige Geftigten werden hier niet ge. vonden, houdende de Municipaliteit hunne zittinge in een
ordinaire Herberg. " -■,<■. .. . ..
De ' u,
KERKELY.KE REGEERING.
Beiraat uit den Predicant, zynde thans den Burger Abraham. Theods, Veerman, twee Ouderlingen en twee Diaconen, va» welke Jaarlyks een Ouderling en een Diacon afgaat, endoor een gelyk getal andere vervangen werd, " ' °
'De -■■■>■■■>■ ' > • ■ "
WAERELDLYKE REGEERiNGEïJ,
Zedert 't Jaar 1786 behoord deeze Amhachts Heerlykheid^ aan den Burger Jan Pruyst woonende in den Briel, in Eigendom , het Crimineele Regt werd door Bailjuw en Leenmannen van 't Land van Voorn uitgeoefend' , met het Water» of Hcemrecht beho»rd het onder het Beftuur van den OpperDykgraaf en Heemraaden van denzclve Lande voornoemd p vervolgens is er een' Penningmeester over de buiten Schotgelden , welke uit de Ingelanden werd verkoren, die Jaarlyks aan den Opper - Dykgraaf en Heeinraade voornoemd hier
van Rekening doet. — De plaatfelyke Regeering beftaat
zeedert het Jaar 1795 uit een Municipaliteit 'van zeven Lecden, een Schout, zynde den Burger Cs. Pruyst, en een Secretaris, voor het overige zyn hier de nodige Committées' aan wie de bezorging der Armen, Wezen, Kerk, Brand enz. ' zyn aan vertrouwdr " »<■■■-■•.' ' ■ ■' • • •••• >
V O ORRECH.TE N Als een byzonder voorrecht kan men aanmerken, dat de



BORP-BESCRRYVER. (Oudenhoorn.) f
Rekeningen der Verpondingen als ook die der binnen SchotSfcta, welke in andere Ambachten enkeld aan Gecommitteerden uit de Ingelanden werd gedaan, hier voor alle de, Ingelanden vereffend moet werden.
De Ambachts Heer of Vrouw in der tyd heeft het Voorrecht der Ab- en Inprobatie van den Predicant: — Voor: de Revolutie wierd hun ook de aanftelling van den Schoni Secretaris en de verdere Rechtbank, als een Recht toege,. Kend, dog zedert ï795 is dit aan het. volk gekomen.
Onder de
B E Z I G H E D E M.
Koomt in de eerfte Plaats den Nuttigen Landbouw wel het meeste in aanmerking , werdeade de Graanenteeld alhier zeer naarftig geoefend ; verders werden hier alle Ambachten die in de zamenleeving hoogstnood/.aakelyk zyn , als Timmeren, Metzelen, Wagen en Moolemaaken, Schilder ten, Glazemaaken, Schoen, en Kleedermaaken geoefend.de overige Inwoonders geneert sig met het doen van Winkels,.
G E SCHIK D E N I S .S E N,
Betrekkelyk deeze Ambachts - Heerlykheid , kunnen wyvan hier niet melden als alleenlyk dat in het Jaar 179S4 door een Commisfie uit het Committé van Voorlichting K de Regeering wierd veranderd, cn htt vclk in haareRech, sen herfteld.
B Y Z Q N, D E R H E E DE N,
Zyn insgelyk van hier niet op te geven., makende de aangenaame en vruchtbaare geleegentheid van dit Oord de gtootfte en beste Eenderheid uif.
-v.4L,



$, NED. STAD- ?u DORP-BES. (Oai^W)
RElSGELEGENHEDENs
Werden hier niet gevegden , alleenlyk gapt alie Maaift dagen een Marktwaagen van hier na den Briel en terug. *
HERBERG sx LOGEMENTEN
Zyn hier verfcheiden , het beste en, ypornaamfte k het Rechthuis. • WR*«»



AANHANGSEL.
O P "T
§ ü A E. T i II
OOST? OOlIi
Daar. wy., uit hoofde van de uitgebreidheid, der. meests. Artikelen , en de daar by voorkomende zaaken , die, als^ Weer algemeen betrekking hebben op den Lande van Voor,, ne en Putten, welke zich in vier deelen of Quartieren, als Oost-Voorn, West-Vonm, Zuid-Voorn en den Lande, van Putten verdeden , en die wy in onze Voorreede niet alle plaatfelyk daar konde ftellen, onze Lezers beloofde, by elke Afdeeling een Aanhangfel te zullen voegen, om, hun niets te onthouden dat naar onze gedagten maar benigfints wetenswaardig konde zyn, zo zullen wy, daar wy nu, Het Quartier van Oost-Voorn hebben afgehandeld, ous bc-. loofde Aanhangfel of Toegifte laten volgen, en met de.
L I O GI N, G
Van 't Quartier van Oost- Voorn e:n begin maaken; doch. hier dient men wel aan te merken dat men dien naam niet met het Dorp Oost-Voorn het welk wy hier voor befchreeVen hebben moet verwarren, als werdende hier een geheel Quartier of Eiland dat dien naam draagt bedoeld; dit Eiland dat wy hier nader leeren kennen, legt ten Noorden en Noordwesten aan de Noordzee, werdende het Noord - Oosten doo?: 4 5



EX? NED.EELANDSCHE STAD- M den Maas omvat, het helend ten Oosten aan den Lande van jutten en werd door de Boernisfe, (het geen voor heen een wyduitgeflrekte Rivier was, doch 'die nu meest verlaad is-) daar van afgefcheiden, ten Westen werd het door een bree. den Stroom befpoeld, die langs een gedeelte van Voome en fcooger Zuid-Oostwaards gaat, en aldaar het Haringvliet werd genaamd, dog meer Westwaards de Rivier van Flac<iuè werd geheeten, tot, dat dezelve met den naam van de Spleet of het Quackdiep/m Zee uitloopt, dit.land werdgedeeb" telyk , vooral aan de kant der Nporder Zee door hooge Duiten gedekt, doch wejjte Duinen van tyd tot tyd, door de felle Noord, en Noordwesten flormen aanmeakeiyk vermin-
derd zyn; een groot gedeelte van dit Eiland moetdoo-
zwaare Dyken zo voor de geweldige aanflaagen van de Noord-' zee, als van de Rivier de Maas en die van Flacauê werden
hefchut. D? gronden zyn meest ajle zeer hoog, zodat
hier weinig Watermolens worden vereischt , kunnende de meeste Polders hunne uitwatering genoegzaam door de Slui-
zen hebben. Binnen Revieren zyn thans in deeze ftreek
niet te vinden, zynde hier voorheen de bovengemelde Boernisfe, die als toen zo breed waar.dat zy voor een doorvaart der grootfte Sche pen tot aan de StadBrielle diende,doch die nu zoals wy
reeds gezegd hebben meest verjand is.: deeze Rivier die wjr
als een arm der Maas befchouwen welke aan de Oostkant binnen de Stad Brielle ftroomde, en door't Zyfpui langs het Brielfche Nieuwland, en verder na de nieuwe Goot, (welke van daar de naam nog draagt) en zo voort door Sr. Anna's
Polder by het Schaapen Gerst in Zee liep:. men moet
in aanmerking neemen dat tusfehen dit Eiland, en het Eiland, Moofer.burg en Blankenburg met deszelfs aanhoorende Landen, de Maas begind en van voor de Stad Brielle heenen (boomt! Het geheele Eiland is van een fchoone vruchtbaare gelegens, Ijeid, zo als by ieder Ambacht zal gezien werden.



DORP -RE SCHRY VER. (Janhangfel.y sls
SAAMS-O.ORSF R O., N G
Hier ya;i hebben wy reeds in onze Voorreede meldipg gemaakt, aïeenlyk rnoe'.en wy hier nog by voegen dat het zelve Oostvoorn verd, genaamd, om dat. het aan de Oostzyde, van 't Land van Fkcqw is geleegen, en geheel afgefneeden is van de twee andere gedeelten* van het Land van. Voome , waar van het eene gedeelte de naam van West; en het andere die van Zuidvoorn draagt., ten opzichte der
O, U D H E I D, je n GR, O, O, T E.
Wyzen wy wat het ecrfte betreft onze Leezer naar het geene wy reeds by eiken Stukje en dus ook hier van dit Eiland, omtrent de rroegere en laatere Bedyking hebben
ter neer gefteld.
"De Groote van dit Eiland in zyn geheel, is zeer. aanzieïielyk, wy vinden op het Veldboek van het. Jaar 1697 en oP) de generaale Kaatt van het Jaar ifpi. opgegeeven ac^i ge, meeten 98 vyf twaalfde Roeden, makende te famen 10290 Morgen 398 vyf twaalfde Roeden , waar by op dezelfde Kaart en het Veldboek nog aanwyzinge werd gedaan van eenige andere Bedykinge tot andere Polders behoorende het. geen" ook nog een getal van 1205 Morgen 82 Roeden opgeeft, het geen nog 602 g;meiten, 387 Roeden meer is, en dus met het bovenftaande 10803 morgei^ t85 vyf twaalfde Roeden famen uHmaakt, het geen de gel eel.e groote van dit Eiland, buiten 'het Eiland Rofenburg, waar van wy even, zo min als dat van het Eiland. Abbenbroek op de Kaart of op, het Veldboek vinden aangeteekend-, tot gemak onzer Leezers zullen wy hier een Lyst der. Groote volgens de Verponding Lyst van het Jaar 173-, henevens het getal der Huizen.,



*2. RE N-EDERLANDSCH-E ST:AD> es.
cn derzelver bewooners, zo als het laatfte ons in het hai 1795 is opgegeeven.lasten volgen..
fljtnlandsch.
Huize Morgen Roeden Zielen.
$"i:llt * f. 94- 3 70
Ji:' e- .. jp- 25q 158- 241.
JfM.-j Oosterland. . 5 ' jg4 2J7
0;«/. en JVWh; Kleiburg, 157 5-5. Meeuwen - Qird.
Oost-Voorn. . . H ,3oa ^ ^ Ifocanje, Strype, Lodderland
en Siruificker. . g5 I059 „5j ^
5f. Anruts en ScAospe Gorj. 1 4p0 311 65
JVjfffj en Poncras- Gors. jtf 4oi. 553 95
De $mck- v v 4 -64 87i 48
Nieuw-Helvoet.. . . 52 8?4 50fi 3„?
Helvoet-Sluis cn Weer-Gors. 154. u9 s84 i2o8
&'?Wfn- v .. • 4. 120 ioo 33 Mouwen- Hoorn, . . Iol 8g2 ^ ^
Nieuwe,-Goote. . . 8. 68l 244j
F'er • .. 54 868 26i
Rooffnlurg en Blankenburg. öS 1087 351 43S
z»«» ^ . . 12S 25Q lWj g3ö
Heenvliet, Koolwyks-Polders, en Nieuwer/luis van Heen-
JH:t: • • '. II25 s.4i. 530.
Ju^.nbroek. . ^ ^ „ goI ^ ^ Oudenhoorn.. «% ^ g2. gS4 63 5QJ
Samen 1993 11847 l8o pi49
Zynde dit de geheele groote, hebbende aan Verpondingebly. kens onze oude Manufcripte opgebragt 9460 Ponden 4 Schellingen 12 Deniers, in ditgsheele Quartier komen maar.twee-.



ï)0'RP-BESCKRYVER. (Êanhhjigfety
%;*eden zynde den Brielle en Heenvliet in aanmerking. bs?ftaande de rest van het zelve in bovengemelde Dorpen-. •Ambachten en Polders, die , offchoon niet alle Kerk Doripen zynde, echter alle een byzonder Rechtsgebied hebben-,
HCt Vv- i ¥ * E N Van Oostvoorn beftaat in cën rood Wapenfchild, waarop ■een Zilvere Burcht, boven het zelve een Goude Leeuw. Wat de
g e B ö ü W e n Aan dit Eiland behoorende betreft, hier Van hebben wy •reeds in de befchryving van het Dorp en Ambacht Oo&yoom verïlag gedaan, werwaards wy onzen ganftigïn Lee•zer wyzen.
r e G e ë r I N g e Omtrent de Beftuuringen zo Van het Crem'ineel als Gïvïc Ie Recht in het algemeen, hebben wy reeds in onze Voor. reede gehandeld , wy moeten hier alleen ónderfcheidelyk by voegen, dat tot de bezorging der Dyken van Oostvoorn, thans hier een byzondere WaLer of Dykgraaf is aahgefteld.
Voor de oprichting van dit Dykgraaflchap werd de vervorgin- der Dyken tot laste van iedere Poldér, door Badluwen Leenmannen van Voorne gedaan, welke de OpperBeftuuringe hadden en de waarfchouwirige daar van deeden, iedere Polder had zyn byzondere Schouten, Zetters en faaa vemeester.,, dan daar eenige Polders niet in ftaat waaren om zich tegens het geweld der Zee, en der Rivieren te fce fcheruwn, zo hei ben de Staaten van Holland en Westvnisland om alle onheilen voor te 1 oomen, in dato 31 Jamïary ,030, het befïuit genoomen, bm het Eiland van Omm Ut onder een algemeene Bedyking of Ringdyk te brengen, ca de beftunring eau van aan een Opp.-r-Dykgraaf en zes Beenuaidea toe te vertrouwen3, den Bailluw Ü gemcenelys



U DE NEDSRLANDSCHÉ STAD zè
Dykgraaf by dit Collegie, het geen dan ook noch een Penningmeester en een Bóde aan fteld.
Vervolgens wierd by diezelfde Refclutie van 31 January i"630 bepaald, dat de Zwarte- Waal, en den Zwart: WaalJthen Dyk uit de byzondere bedyking van Oostvoorn zoude werden uilgeflooten; en uit hoofde van de zwaare Dykkosten onder het Beftüur van den Raad en den Rentmeester van den Lande van Voorne ten kosten van het gemeene Land zoude werden gelasten.
De Vergadering van dit Collegie werd dóorgaa-s alle Maandagen op het Raadhuis der Stad Brielle gehouden, doch den Opper • Dykgraaf heeft het recht zo meenigrnaa! hy zulks nódig vindt extra Vergaderingen te kunnen beleggen.
Viermaal in het Jaar werd in dit HeemraaJfchap ordinaire Sehouwingé, welke telkens vier agter een volgende dagen duurt, gehouden. De eerfte deezer Sehouwingé begint de tweede Dingsdag in Odtober en werd de Bamisjchouw genaamd , de tweede öf Kersmis ■ Schouw begint de tweede Dingsdag' in January, de derde of zogenaamde Hdfmaartfê Schêuw begint de derde Dingsdag in April; en de laatfte of St. Jans Schouw , begint op de tweede Dingsdag in de maand
July, vervolgens werden èr noch tw:eemaal in het
Jaar door dit Collegie extra Schouwingen over alle de Zee en Dyk-werken gehouden, die insgeiyks telkens vier dagen agter een duuren de eerfte dëezer extra Schouwingen begint 'op d n tweede Dingsdag in Maart, en de tweede of laatfte
op den derden Dingsdag in September, den derden'
Dingsdag ln de Maand Juny en volgende dagen, dan gefchied gewoonelyk het bezichtigen en pylen der gronden eri dieptens langs de Oevers en Stranden; en in dien er aanneeininge of befteedingen gedaan moeten werden, dan werden daartoe door het ColLgie extra Vergaderingen gehouden. Als een byzonder
V Ö Ö R R É H f.
Tsa Ooit. Voorn kan men zeggen dat het Collegie vgg



DÖ'kP-BESCHR YVËR'. Cjanhangfel.) ij
Öpper-Dykgraaf eè Vyf Heemraaden uit Ingelanden beftaat welke ieder voor hun hoofd niet minder dan zeventig gemeeten Lands binnen den Ringdyk geleegen moeten bezitten; 'den Opper-Dyk graaf en de bovengemelde Heemraadcn werden 's jaarlyks naar goed vinden der Ingelanden veranderd of gecontinueerd -, doch de zesde Heemraad welke door de Stad £n>//ewerdaangefteld', blyft fes agter een volgende Jaaren aam De Stemgerechtigde Ingtlanden mogen ieder niet minder dan vyftig gemeeten Lands, binnen den Ringdyk geleegen bezitten.
Jaarlyks werd er een groote Vergadering op het Raad mij der Stad Britlle over de Beftuuring van dit Dyk - Gi aatïcbap gehouden, dit geichied altoos op de eerfte Woensdag dié ha den eerften Dingsdag in de maand Juny invald, hiertoe werden twee Leeden uit het Collegie der Gecommitteerde Raaden, den Opper-Dykgraaf, den Raad en den Algemeehen Rentmeester der Domeinen Van Vtimne, vier Gecommitteerden uit de Stad Brielle, zei; Heemraaden, alle Ingelan. den of zoogenaamde geërfdenS welke vyftig gemeeten Land binnen den Ringdyk bezitten $ de Schouten en Gerechten van de Dorpen eh Ambachten binnen den Ringdyk geleegen , verdagvaard, voor welke als dan den Penningmeester zyne Rekening over OostiFoorn verplicht is te doen.
Dykgraaf en Heemraadcn doen als dan ook verfiag vaa den ftaat en toeftand der Dyk en Zee-werken, vervolgens werd er een bepaling over de benodigde Schotgelden voor dat Jaar gemaakt , en nieuwe Heemraaden en Penningmeester aangefteld, of naar goedvinden der Ingelanden de aanwezende gecontinueerd. Ö ër alles dat op deeze groote Vergadering, het zy tot verandering öf verbeetering door den Dykgraaf i Heemraaden of Penningd eester werd vocrgefteld, moet hoofd voor hoofd Werdert geftemd , en werd als dan by meerderheid van Stemmen de Conclufie opgemaakt.
Tot onderhcud der Ringdyk en andere werken ais coktef fc.veilisins vaa het VY.attj binnea ëttt-Vttm sopten va'ii



iS DE NED. TAD- DORP-BES (Amhingfii.)
alle Landen per gemeet een zekere belasting onder de bsniMing van het generaale fchot werden op-ebragt, daar nu dé feene Polder veel meer als den anderen door het Water werd bedrygt, zo werd om dat niemand reden tót klagten van ongelyk zoude hebben, naar maate de Polders gevaarlyker leggen van elk gemeete nog een byzondere belasting naar maate ïaet gevaar en onderhoud grooter is, betaald.
GÈSCHïkDÉNISSEN
foie iets byzonders zyn, kunneti wy van hier niet melden; alles wat men hier van zeggen kan, is, dat door de aanfrelÜng der Heemraaden, hier menigmaal twisten zyn ontftaan:
Volgens Oprooi moesten voorheen 3 Heemraaden uiteen Hubbeld getal deor den Stadhouder werden verkooren, dan nu fcbynt den Bailluuw dit recht der verkiezing zich te hebben aar* gemaatigt, in het Jaar 1654 wierd by geieegenheid dat er geen Stadhouder was; door de Staaten van Holland het recht der aanftelling van Heemraaden, asn de Ingelanden toegewee. zen, doch toen Willem den III aan het Stadhouderfchap gemak, te , vond hy goed den Bailluw te Committeeren hem 'sjaarlyk een Lyst van acht perfoonen aan te bieden.
Uit welke Lyst dan door hem drie Heemraaden wierden benoemt; na de dood van Willem dehlU kwam de verkiezing weder aan de ingelanden, en is daar aan gebleeven tetop dé komst van Willem den IV tot het Stodhouderjihap, wanneer het zo by verwisfeling heeft ftand gehouden; Dan nu zyn de In:
gelanden w,der in hun recht herfteld. cn daarwynaar
ons bést yermoögen tot dus verre aan deons voOrgenomene taak hebben voldaan, zo neemt ook tefFens de befchryving van het üwartier van Out-r»orn hier meede een einde.



D E
HOOGE HEERLYKHEID,
GS.XSO-OR.JD>»,
WAAR I.N DE'
AMBACeTS^HEE&LYKHEDEN;
OUDE EN. H1EÜWE TONGEa,
li^iettegenflaande de Oude en NUuwe Tonge, elk op-zich'zeiven een byzonder Dorp en Ambacht ui maaken, kunne» wy echter-om alle verwarring zo in de Li: ging als- anderzints voorte komen,niet beter doen dan dezelve (zo als wy voor., heen in het 5de Deel van dit ons-Werk, betrekkelyk,Bih leacndsberg >.Bergfihenheeken Terbregge hebben gedaan,)eerst . gecombineerd zo als die met elkander de geheele HoogeHeerlykheid uitmaaken, en vervolgens ieder afzonderlyk te, hefchryven, ten welken, einde wy aanftonds- tot. het.befchau,*,. wen van deszelfs,
L I G S I N
Zullen over gaan, dezelve is in het Land van Fiacquh door-, gaans onder den naam van Voorne over Floequé, te vinden en. helend ten Noorden met.de Duivenwaardfche Folder met Nieu'we Tmge aan Sommersdyk, ten Oosten met de Polder van Noordland of den uitflag van de Oude Tonge en eengedeeltovan de Oeltgensplaat aan Middelharmsch; ten Zuiden aan de Kracmer. of, deGreevelingen: enten Westen aan Mdiszanl sn Sommersdyk.



■* DE NEDERLANDSCHE STAD- rr
De Dyken en Wegen zyn meercndeels in goede order en werden wel onderhouden, dog rn het voor en najaar, vooral by nat weder, hebben dezelve het ongemak aan alle zwaare gronden eigen , namentlyk dat zy voor die geenen die er het ;y met ryden of gaan, gebruik van moeten maken , zeeroneemakkelyk zyn; voor het overige zyn de gronden hrerzeerryk in het voortbrengen van Graanen, Aardappelen en Meekrap,
Van de
NAAMS-OORSPRONG
Deezer Heerlykheid , vinden wy hoegenaamd niets gemeld" dit is zeker dat dezelven in den Jaare 1284 reeds onder den «aam van Grysoord bekend is geweest, om welke tyd Graaf Fleris den V, Dirksland en Grysoord, aan Aalbreeht Heer van Voorn , en Burchgraaf van Zeeland heeft verkogt, blykensde Conformatie brief welke luid als volgt:
„ Wy Floris Graave van Holland doen eond, alle luiden '„ den geenen die d.ezen brief zullen zien ofte hooren, dal >, wy den Heere van Voorne, Heer van Aalbreeht: en Bu'cheraave van Zeeland, gerechte geworden zyn, van Diederik. land, ende Grysoord, want hy het wettelyk tegen onsgecoft „ ende betaalt heeft, ende alle de geene die op voorfchree„ ven Landen woonende zyn , ofte Dykende ofte loopende „ dte daar aan vaarende zyn, ofte keerende, die dat doen „biden Heere van Voome, die te vooren isgefchied, die „ neeme «y op onsgelyde, en op onfe befchermin?e , en. „ de dre fe lettende, zouden wy houden op haar Lyf en ot> v, haar goet. v
„ ln Oirkonde van deeze letteren, die gefchreeven waa. ,, ren in den Jaare J2S4, d.s Sonncdaags na Su Jans MüCe „ Mid. oomer." J '
Welke Con rmatie noch eens op zekere Voorwaarde wWd geconformeerd en ttrBedyl mg uitgegeven nUPieterGemze, Qrnelts Gillesfen en Fister Huigens.



DORP-BESCHRYVER. (Oude en Nieu^Tonge.) $
■ Op Vrouwendag in Maart 1339. en waar meede wy ons geze.de ftaaven dat het zelve reeds voor den Jaare 1284 onderden naam Grysoord bekend is gefeest, het eenigftedat r* ons oordeel, en met reden, aantelJiag tot die Naam zou la hebben gegeven, rust op de vetönderftelling dat de eerfte be-
woonders van deeze ^Heerlykheid dien naam Qrywrd (an.ders Oudoord) er aan hebbengegeven om daar door zelfs des-,
oudheid te willen aantoonen.
DS STICHTINGEN GROOTE
De rechte tyd der Stichting fuist te bepaalen is voor ons zo ondo-nelyk, als om met zekerheid de Naams - Oorfprong te ' melden, zeker is het gelyk ook uit het bovenftaaride biykt, dat het zelve reeds voor een gedeelte in den Jaare 1*841« bewoond Z-weest, en van welke tyd wy de Stichting alszeker moaen ftellen, dan wy vinden , in den tegenwoordige ftaat van Holland 7de Deel Bladz. US, dat Hertog Jan vm Beyeren, in den laare 14'w, de Landen, Gorzen, en aangewasfen flikken van Grysoord, met bygelegene Landen (welke nu meest a'le een naamsverandering hehben ondergaan) tot Bedyknig uitgaf, hier uit zoute men nu weer moeten ophaken dat de Bedyking veel laater gefchied moets zyn ; by' Aihmaade be. fchr ving van den Brielk !eez-:n wy in het 2de Deel Bladz. 29I het volgende: „ in den Jeare 14M heeft Hertog;Jan van Beyeren, als Heer van Voorne, by koop en uitgifte,; ter Bedyking uitgegeven, tot een onfterffeiyk Leen de Go-ze en aangewasf,-„e flikken, en Landen geheeten Gryi" oord, Dimberlelde, de Tonge, Huygeveld Helle, Urkuis" Caten Baten Oord, zo tot een koorenland,als totMoer.an. " den met recht van Ambacht en Ambachts gevolg, tiende, " Moólen , Visfcheryen, Vogeleryen. Giften van Kerke, en " alle andere toebehooren, op voorwaarde van een Jaarlyk" fche uitkeeiing van 7 4 goede Engelfche Nobelen, blykende by de Brieven daar van, en by de 5site Sententten, A * *



4 DE NEDERLAND SCHE STAD- fis
„ te Zicn in de gedrukte Sententien van den Hooee van fat. „ titie, te vinden Bladz. 174611 175.
J^khenr 3* V6 hier b°Ve" aa"^^alde Schryver* doet -^-erfcbilvan 'laö^opaan^nvanmLngS At in diervoegen zal moeten verftaan wtrden. dat de Cor en W*. wdte zedert den Jaare lttt,te zy doorlfoogo Watervloeden als anderzints van tyd tot tyd neg meerzwn
Herfolt"' 'V6" *"* U2° "°* Wed" °P Hertog >, VflB ter Bed n Qf
gegeven wie de eerfte Stichter of Richters deLerHee"!
^ „i l leT' 7" "7 ffletSeen zekerheid meldeir, vennits alle onze nafpooringe hiertoe vergeefs zyn ge-
De groote van Grysoord werd volgens het Veldboek van den Jaare , «9.7 bepaald te zyn op 5959 gemeten rr*i Roede" het geen m.st met de Kaart van den Jaare ,7ox overeenkomt op de Verponding. Lyst van den Jaare , 732 ftaan 59s8 geme. ten, ,0 Roeden, makende te famen Sp-9 Morgen, ! den Rbynlandfche Maat, uit, op het hier vo«'ons £ gende Manuicnpt vinden nu h ^ viuutn wy 57/0 gemeten, 30 Roeden aangetekend waar voor aan Verponding jaarf^s K wierd een fomma van 2263 Ponden, 7 Scheliingen, lD nier. " ' 1 "c
ln deeze Hooge Heerlykheid Grysoord vind men de twee Am ac ts-Heerlykheden Oude en Nieuwe Tong,gdegen. van welke laaste (AW« 7^ ecn ^ ƒ £J
Heerlykhe.d van KiMerianaU gelegen; men diend dierhalf Lier wel aan te merten dat de grond van Koerland, "0 verre die ondtr de Nieuwe Tonge. bedykt en beplant b meede op de g.oote van de Kaait van den Jaare 1701 en i \ Veldboek van den Jaare l6p7 ,s begr.p. /-11^^ vcideclmg en de Bebouwing betreft hier ven zullen wy tJ ^byzondere be^hryving ider Amh.ht oP zich zelf^



D ORP-B E SCHRYVER. (Oude en Nieuwe Fonge.) 5
Het
W A P E N
Van Gry:oord, beftaat ifi een groen Wapen Schild, meteen, dwarsbalk doorfneeden, van onder blauw en van boven wits de Oude en Nieuwe Tonge voeren beide dit zelfde Wapen.
Kerkelyke en Waereldlyke Geboawen zullen wy ieder op zyn tyd befchryvem.
WAERELDLYKE REGËERÏNG.
Hier omtrent hebben wy van een ons waardige hand onl* rangen , het geene wy hier woordelyk zullen volgen laaten.
„ Grysoord is een Balluwage. hebbende Hooge, Middel„ baare en Laage Jurisdictiën , de Hooge Heerlykheid , of „ het Hooge Rechtsgebied Competeerde,bevoorensHun Ld. i, Gr. Mog. de Heeren Staaten van Holland en Westvries„ land, nu het volk van Holland.
„ De Middelbaare en Laage Jurisdictiën behoort de Am„ bachts Heere of Vrouwe in der tyd, van gemelde Heerlyk. „ heid.
,, Den Bailluw der Hooge Heerlykheid wierd bevoorens „ aangefteld , op een apparte Commisfie, door gemeldeKair ., Ed. Gr. Mogende, 2yndealtoos den Bailluw van Voor\e, ,, nu is daar toe aangefteld, door de Provifioneele Reprebn„ tanten van het Volk van Holland, dato 31 Maart 17)5 .den ,, Burger Pi ter Annemaat.
„ Gemelde Bailluwage en voorfchreeve Jurisdictiën, wierd „ bevoorer.s bediend by abfentie van den Bailluw, uoordesj „ -zelfs Stedehouder, en word thans door den Bailluw als in „ Loco woonende, zelfs bediend.
„ De Vietfchaar of Rechtbank van dezelve, is, in de Oi«fc „ Ton^e,en werd bediend, benevens gemelde Bailluw, door „ zeven Mannen, die genaamt werden Mannen Crimineel; A 3



C DE NEDERLANDSCHE* STAD- en
„ die bevoorens benevens den StedehouTer, door den Bail„ luw werden aangefteld, welke eerfte in handen van den s, Bailluw, en de laaste weder van hem als Stedehouder den „ Eed af laagen, namens den Bailluw: doch met de tegen-
woordige Revolutie, zyn de Mannen Crimineel door de „ Stemgerechtigde Burgers aangefteld. — De Bailiu .-, agie „ wierd bevoorens bekleed door den Hoog Wel Geb. Heer „ Willem Fredrik Hendrik, Baron van Wasfenaar, Heer van
beide Katwyken, en *t Zand, Hoofd-Bailluwvan Vovne.
„ Voorts wierd in alle voorvallende zaaken gemelde Hooge „ Heerlykheid Concerneeren de als Secretaris, gcemployeerd, „ den Secretaris van de Oude Tonge: doch tegenwoordig .„ werd dezelve op een apparte Commisfie, door het Collegie ,, zelfs aangefteld.
,, De Ambachts Heeren en Vrouwen van gemelde Heerlyk. ,, heid zyn:
,, Jongvrouwe Maria Mag'elena Muens , Mr. Herman Ru. „ dolph Bannier, Oud Drosfaard van den Ouden Ros.
„ Casper Frederik Carel, Baron de Ovsrjchk, Burchgraave „ van Heule, Vryheer van Baartwyk, Heere van Wisber„ gen, Bergis, Falkmoord en Alteklein enz.
„ Jonkvrouwe Maria Elifabeth de Win.
„ Van de Middelbaare Jurisdictie van Grysoord gezegd de „ Oude en Nieuwe Tonge, is al meede een apparte Recht„ bank, in de Oude Tonge.
„ Welke beide Middelbaare Jurisdictiën werden bediend, „ door twee apparte Bailluwen ; een wegens de Oude Tonge „ aldaar refideerende , en een wegens de Nieuwe TonH, „ insgelyks in de Nieuwe Tonge Refideerende, mitsgaders „ noch door 7 Mannen die genoemd worden Mannerf der ,, Middelbaare Jurisdictie van Grysoord , en dewelke met en „ benevens, de gemelde Bailluw en hunne aanftelling, bevoo„ rens van de bovengemelde Heeren en Vrouwen hadden „ dog ais nu door de Stemgerechtigde Burgers zyn aange„ fteld, wydtrs Refideeien en werden ook in dier voegen



D O R P - BES C H R Y VE R. (°^ff en A%«we 1 m3e-J ?
' aangefteld vyf Mannen , vanonder de Oude en-twee Man* " ncn van onder de Nieuws Tongen, de Bailluwen deeden be" voorens de Eed, in banden van den Rentmeesters van ge" melde Heeren en Vrouwen, en de Mannen in handen vaa
den Bailluw ieder in zyn District aldaar fungeerende. " Wanneer in de Oude of Nieuwe Tonge een of andere' "aak voorvalt, de Middelbaare Jurisdictie Concerneerende*' moeten de vyfOuden Tong fel ie en de twee Nieuwe Tongjche: " Mannen, de Vierfchaar formeeren, en aldan fungeert in die-
" "evalle de Prefident dier Mannen als Secretaris. Wan-
" neer tn de Nieuwe Tonge iets Middelbaars voorvalt, moeten de twee Nieuwe Tongjche met de vyf Oude TongjcheMannen, in de Oude Tongen de Vierfchaar Spannen, alwaar " alle Middelbaare zaasen der beide plaatze moeten vereffnd werden, by welke gelegentheid den Secretaris daar " Refideerende fungeerd, voorts in allé misdaaden van de zwaarfte tot de minfle toe, zelfs die aan den ly ve en met " de dood ftrafbaar zyn, werd ter eerfte inftantie geageerd door den Bailluw, van de Middelbaare Jurisdictie, voor " het Collegie van Mannen, van de Middelbaare Junsdictie die de bewyzen inwinnen^ de misdadiger Cdcnusdaid " daar zynde) apprehendeeren , op artikelen hooren, en bevind men dat de misdaad aan den lyve ftrafbaar is, dan *' doet den Bailluw voor het Collegie der Middelbaare ju" risdictiè den eisch dat de zaak zal werden verklaart Cnmi" neel, en den Misdadiger zal weiden gerenvoyeerd, (on" der Keftitutie van kosten) aan het Collegie van Mannen der " Hoo"e Heerlykheid, om aldaar door den Bailluw der " Hooge Heerlykheid, tegen den misdadger verder te wer' d-n geprocedeerd , zo als bevonden zal worden te behooren, 'i en 'Mannen der Middelbaare jurisdictie deezen eisch gefundeerd vindeude, renvoyeeren den misdadiger aan den
" Bailluw en Macnen der Hooge jurisdictie. Vinden
den Bailluw en Manhen der Middelbaare Jurisdictie de " Misdaad niet Lyfftraffelvk , maar dat die kan werden afge" daan, met een zetting aan de Kaak-Banning uit Grysoord, mitsgaders den Lilande van Over Flacquèe , met eenige dao-en te water en .e brood te zetten, of met Steenen om " den hals door het Dorp te werden geleid , of dat de zaak " met eene öcldnoete kan afgedaan werden, dan werd dj " zaak niet gerenvoyeerd, maar voor Bailluw en Mannen van " de Laage Jurisdictie afgedaan. — ln alle Pecunieele Geld" bo< tens boven de 7 Schellingen , komt den Bailluw van '' deliooge, en die vun de Middelbaare Jurisdictie elk voor



$ DE NED. STAD- en DORP-BES. (Oudeen N. Tonge.}
„ de helft. Doch in Materie van gemeene Lardsmiddelen-, „ werd volgens Refolutie van de Staaten van Holland, van,
den Jaare 1751. alleen geageerd,.door den Bailluw der Hoo„ ge Jurisdictie ter eerfte inftantie, en het ftaat aan den Bail,, luw der Middelbaare Jurisdictie vry zich by den Bailluw van M de Hooge Jurisdictie te voegen, ook komt den Bailluw der ,. Middelbaare jurisdictie, in zaaken der gemeene Landsmid•\ delen betreffende, de helft in de Geldl-oetens toe, den-,
Bailluw der Middelbaare Jurisdictie zo verre zulks de Ou. ,, de Tr.ge betreft, is de E urger Joost Sterrenburg , en we„ gens de Niiu*e Tonge den Burger, fitter Annemaa:: — „ Noch is hier vtrdtrs te remarkeeren, dat rle Middelbaare-
jurisdictie haar eigen gerechts Booden en Bedienaars heb,, ben , alhoewel gemelde Beditnmgen altoos werden vergunt, ., fan Boodens van de Dorpgerechten, en aan de Dorps Jus%, titip Dienaaren.
., De Laage Jurisdictie van Grysoord werd bedient door „ twee appaite Schouten,, etn wegens de Oude, en een we,, gens de Niuwe Tonge, alsmeede door tu ee apparte Collc-
gien, voor ieder van gr. melde Dorpeafzonderlyk, door bo,, vengemelde Ambachts Heeren of Vrouwen bevoorens; dochj „ nu door de Stemgerechtigde Burgers, in ieder Dorp werden
aaangefteld; en die ook woonachtig moeten zyn, in ge,, melde Dorpe of jurisdictie van dien."
Zynde jegenswoordig van de Oude Tonge, Schout enSecre tar;s, den Burger Joost St- rreiu «?s^en van de Nieuwe Tonge, Schout en Sacretaris den Burger Pièiêr Anntmaat. De
VOORRECHTEN.
Van Ambachts Heeren en Vrouwen waren voorheen de aanftelling der Bailluws, Schouten enSchepei en van de Middelbaare en Laage Jurisdictiën, tn de andere beambten v. n. Grysotrd, dan de aanfttlling van alle deeze werd nu door de Volksllem beflist, voorheen vuerd den Bailluw door de Heeren en Vrouwen deezer Heerlykheid aangelteld, doch den tegenwoordige Bailluw is door de Proviiïoneele Rcprefentanten
van het Volk van Holland aangefteld. De Voorrechten
van den Bailluw der Hoo,.e en Middelbaare jurisdictie zyn dat de Boetens boven de 7 Schellingen, tot voordeel der beide Bailluws komen. DeBailhw.s der Middelbaare jurisdic¬
tie heeft als een Voorrecht dat de helft der Boetens, en zaaken van Fraude betrcfb nde gememe Landsmiddelen, aan hem moeten werden uitgekeerd. Verdere Voorrechten aan deeze Heerlykheid behoortndt, zyn ons vanhier niet opgegeven,



1M- BsMcnp (ÖU11 Tffl¥Cï is oiii-
ITmJ ^©art «ml Zimdelljls: TjeTbcBTX-wirl ;
Asar a-aL-p'lEO- Meetrap , eia. lel Gxasra. ,
Ba? erna»*!- Ae In#"i sectVa -v<m rondeel aan . O






D E
AM12ACHTS-HEEM.YKHEÏD
E N
jy O K SN1 n e
OÜDE TOIGE,
jC? een Voornaam gedeelte der Hooge Heerlykheid van CrysmnL Derzelver
l i ü g i n G
Is binnen de Bailluwfchappen van Gryswd, belendende ten Noorden san Middelharnaseh, Puttenen Owtmaar, wsfe &



& "DE NEDERLANDSChE STAD en
ke laaste Sommersdykfche Grond is, ten Oosten aan het Rechtsgebied van Oeltgens Plaat, ten Zuiden met deszelfs Slikkenen aanwasfen aan Je Kraamtr, e» ten Westen aan de Nieuwe Togc, in zodanige gelcgentheid als wy bevoorens van Grysoord .gezegd hebben. <Den
NAAMS-OORSPRÖNG. '
Of reden waar om dit Ambacht den naam van Tonge draagt hebben wy niet kunnen ontdekken; dit is zeker dat het reeds in den jaare i^.o by de uitgifte of verkoop , door Hertog Jan van Beytren. gedaan, aan Godefchalk Oom van tf'yngna>\.*n , JohannU Ringvak, Pieter van der Steenhuizen Bartholomniszoon, en andere , reeds onder de benamingen van a ;d„ re Polders als de Tonge voorkomt, de onderfcheids naamen van Oude en Nieuwe Tungtn, mei.en wy dat aan de vroegere of iatere Bedjkingen deezer Ambachten zyn toe te fchryven.
De
STICHTING en GROOTE.
VEn de Oude Tenge op zich zelven befchouwt, is zeer aanmerkelyk; wanneer wy deszelfs ouderdom, zo als die ons onder de benaming van Grysoord voorkomt in aanmerking nemen , dan mogen vry vast tullen dat dezelve reeds voor den jaare jag.5 in aanwezen was, alzo Grysoord reeds in dat jaar



DORP-BESCHRYVER. (Oude Tonge.) 3
bewoond wierd, dan iii Memiades Befchryving van den Brielle ., ieezen wy bladz. 292 van zyn II Deel bet volgende :
i, Aan de Bedykinge en Polders van Middelharnasch, en Zom? mmdyk zyn verfcheide aanwasfen, opgekomen , die 0? verfcheide tyden bedykt zyn, waar onder een door Karei van Bourgondien , Graave van Charlois, in het Jaar 1440, in •welke aanwasfen en bedykingen binnen weinig tyd» daar na de fehoone Dorpen die men nu de Ouden en Nieuwe Tonge noemt, gebouwd zyn," waaruit men zoude moeten opmaaken da; de Polders waarin nu de Kerkbuurten werden gevonden, zeer laat bedykt zyn geworden; dan wy willen ons liever na de Confomatie-Brief van den Jaare 1284 reguleren, eii volgens deeze kunnen wy met reden vastftellen dat dit Ambacht als ook de geheele Hooga Heerlykheid waar in het zelve is leggende van een zeer hoogen ouderom is.
Wat de groote van dit aanzienelyk gedeelte van Gryi-, nord betreft, dezelve is zeer uitgerekt, en beflaat volgens het Veldboek van den Jaare 1697. en de Kaart van den Jaare 1701 een ruimte van 4068 gemeten, 185 Roeden, op de Quohieren der Verponding van den Jaare 1632 en 1732 werdt bet zelve gerekend op 3480 gemeten, 3ri Roeden s zynde 1740 Morgen 3ijRoeden Rynlandsch, en hetgeen ook met ons oud Manufcript, het welk aantoond dat voor aan Verpondingen wierd betaald, een fomma van 8683 Pondm en 1 Schelling,overeenftemd; den tegenwoordigen Staat vaa Holland zegt dat tr noch twee Polders waren, welke niet op de Verponding* - Lyst waren gebracht, in dien dit waar is, zouden men mogelyk de juiste groote op de Kaart en het Vddj A a



4 DE NEDERLA\NDSCriE STAD bs
boek kunnen aanwyzen, in den jaare iö32beflond het getaï Huizen in 217, honderd jaaren laater, namentlyk 1732 wier. •den er 277 Huizen, 2 Meeftoven en een Kooreumoo'en gevon. •den, zynde in dien tyd het Dorp met 60 Huizen vermeerderd.
Het Dorp zelve ismet'regelmatige'Straaten en Wegen langs den Dyk gaande verdeeld, zeer netjes en luchtig bebou.vd, zommige Huizen aan den Dyk ftaande zyn noch Chynsbaar, aan het oude en in den jaare 1602 vernietigde St Joris Gitde, waarvan wy het volgmde bericht in handen hebben, en dus luid : „ Alle de Huizen beginnende van de Schuur van „ Tiabert, en eindigende aan dsScmur van E.pen, zyn tot ,, huydigen dage Chynsbaar, uit krachfe van het oude Gilde „ van St7 Joiis Doelen welke Gilde vernietigd is, ten tyde van Prins Mauritz in den jaare 1602, waarvan (/egt onzen „ berichter) ik noch een Penning gezien hebbe, die vo'gens „ het zeggen der oudfle Lieden door de Gildeknapen «ie*J
gedragen, zynde de loopplaats der zogenaamde Boogfchut„ ters geweest, daar nu de voornoemde Gebouwen fta.in." Dan dat dit Gilde in den 1602 zoude vernietigd zyn, komt ons zeer twyfclachtig voor, ten waare dat cr in dc Hooge Heerlykheid van Gryf*orJ meer dan een Doeletn een Gilde van St. Joris heeft beftaan , alzo ons van een andere niet min geloofwaardige hand,het volgende werd medegedeeld; name-1lyk dat onder de papieren berustende by de Kerk van de Oude Tonge Litt. E. ge onden werd, het volgende: „ Gilden en Doe„ len zyn er opgericht tereeren van St Joris,du Gilde is eerst 4t met vergunning van de Ambachts Heeren van Grysoord op,-. gericht, den 18 Mey 1527 en naderhand bevestigd dop* „ K-izer Karei V, den 2 Maart 1552 waar van de Octryv » ,, onder (voo/fch Kerk Papieren) berustende zyn, in den j 11„ re 1Ö79 is du Gild.' gtmartificeerd." Nd ^oudj liet ecp-



DORP - BES GHR Y V^R. (Oude Tonge.) |,<
t®t wel kunnen zyn dat op de eerstaangehaalde plaats ookeeti Loopplaats van het Sc. Joris Gilde zat hebben geweest, das dat dezelve om den Aanbouw dier even geroemde Huizen niet te verhinderen, in den Jaare 1S02 meer binnenwaards in de Bailluwagie zal zyn verlegd, en das tot in den jaare 1679,
noch in den ouden ftand zal zyn gebleven; (onzenbe
gunüiger zegt verder,) achter deeze Gebouwen vind men noch een lang ftuks Grond dat gediend heeft voor een Loopplaats der Seherpfchutters, en heden noch genoemd werd, de Gilda wy van St- Joris, welk Gilde meede in dea jaare 1602 is, vernietigd. Van dit tweede of laaste Gilde geen nader bericht of opgaave deswegens ontfangen hebbende,, zyn wy van gedachten, dat wy dit zelve volgens de opgaave als echt mogen fielten; volgens de aan ons meedegedeelde opgaaveheeft hier ook noch een Gilde onder de naam van 't St, Scbastiian/ Gilde , plaats-gehad , en waar van men ops bet volgende opgeeft: ,, Er is noch een Gilde ter eere van St. Sebastiaan, „ met vergunning van de Ambachts Heeren den 16 Juny A°« „ 1.520 opgericht, en insgelyks, door Keizer Kwel den V, w bevestigd, masr ook vernietigd,in 1.680."
In 'vroegere tyden beeft hier ook een Kamer der zogenaamde Redenrykers-beftaan waar vaadeovsrblyffelen in den Jaare 1607 noch gevonden wierden , de Leden dezelve waren ge' woon 's jaarlyks eenige zinnebeeldige fpeelen by wyze van Co4 medien te vertoonen, de laaste maal dat zulks wierd gedaan wierd door hun den Doop van Christus vertoond , waarby door, een der Leden den Perfoon van Jtfus en door een ander die) van Jokannis wierd verbeeld, dan daar dit veeltydsmeer fio? tot fpotternyen als wet tot ftichting gaf, wierd hier over geklaagt; hierop kwam een verbod om diergelyke vertooningm slet meer. te geven, en eindelyk is deeze Kamer, der, Redeu*.



'* DE NEDERLANDSCHE STAD. e»
xykers ook geheel vernietigt!. Voor het overige is het
Dcrp zo als wy reeds gezegd hebben zeer net en wel geregeld bebouwd, en mag als een der Volkrykfte Dorpen in dee„ ze fjuartieren gelegen wel werden opgegeven; werdende in den Jaare 1795 het getal der Inwoonders op 1419 berekend waar onder veele aanzienlyke en ryke lieden werden ge» leid. Het
W A i? E tï
Van de Oude Tonge Is bet zelfde als dat van de geheefelleerlykheid van Grysoord; namentlyk een groen Schild door freeden met een - Dwarsbalk » zynde van boven wit en va» onderen blaanw.
KERKELYKE n GODSDIENSTIGE GEBOUWEN.
alle oude Gefchriften eu overgeleverde berichten biykt, dat men al zeer vroeg bezorgd is geweest voor de Stichting eener Kerke, wy vinden inde Conformatie brieven der Koop en Verkoop van Grysoord en Diederikshnd.
Dat Willem de IV, Graave van Holland by een tweede Con. jformatie welke door hem op Vrouwendag in den Jaare 1339, werd gedaan , de Stichting eener Kerke binnen Grysoord,



DORP-»ESCHRYVER. (Oude TongeJ ff
veJ expresfJyk aan beval, en dit Artikel wel duidelyk inde. Voorwaarden liet (lellen; waar van wy het volgende lezen , Graaf Willem de IV, Conformeerde de wettelyke koop ,em ' Tranfporteering. van Diederikiland en Gepoerd, m den, "'jaare 1339, op Vrouwendag in Maart, ter bedyking ver.: " gund aan Piettr Gtrntz, ComelU Gillisze ™ Pieter Huigen:, " rret baare Medegezellen dat men behalve andere voor" waardens.breeder in de uitgifc vermeld, in het zelve Land " zoude Bouwen, eene Kerke, ter eeren Gods en zyne Ge" benedyde Moeder Maria, cn-zonderltng den Heiligen Apos" tel Ww de meerdere, en de Heiligen Ganfesfor^ft An* "„tonius, welke gifte voornoemde Heere zoude blyven, e* „ hunne nakomelingen." •
Op welke tyd of wanneer men ** bet opbouwen van het tegenwoordige Kerkgebouw der Oude Ton^ebegonnen is, kart .«niet juist bepaalen , maar wel dat het zelve tn den Jaare. I40» was voltooid, en.de Godsdienst door, de Ingezetenen: onder, het-opziebt,van- byzondere Parochie Westers in dren, tvd reeds wierd verricht; men vind in detegenswoord.geKerk 5n het Choor noch een Grafzerk leggen » waar. op he t jaar ge. t Pl van , W, is uitgebeeld, ook biykt difby de meidag vaa' «eren 0eer Leonard Weutcrf* welke als Roomsch Pnester te* Grvoord 'deKerk heeft bediend,- en aldaar in den jaare 1514 ftierf en in die Kerk meede begraven is. — Volgens de. Oudheden van Zuid HollandIMadz i71.1» de Kerk van Grys„ri voorheen noch bedient geweest door eenen Fionsvm Tot welke in den jaare ,504 Pastoor van. deeze Kerk zoudezyndeeeweest; in deeze Kerk wierden volgens, gewoonte van d.,n Ïh , de Klokken ingeweid en met de naamen van byzonde.eHeiligen,gedoopt, ook zyn in deeze Kerk verfche.de Au* «arenaa.^byzondere Heilig toegeweid, geftichumen vu.4 A 4



$ DE NEDERLANDSCHE STAD 2»
noch onder de oude papieren een Tranfport brief, vo!g:n<r welke een dier Autaaren welke door eenen Adriaan Gillis was gefticht, raet al deszelfs Ornamenten, preparetiven juweelert enz. in den jaare 1539 aan het St. Sibastiaans Gilde door der-
zelver Erfgenaamen wierd gecedeert, het is zeer waar»
fchynlyk, dat ieder dier byzondere Gildens hunne Autaaren in dit Kerkg-bouw hebben gehad; uit dit alles kunnen wy echter met geen zekerheid befluiten, of dit tegenwoordige Kerkgebouw het eerfte is geweest dat in de Heerlykheid van Grysoord is Gefticht geweest, dan of hier van te vooren een Papel is Gebouwd geweest, het geen men haast uit het volgende ons medegedeelde bericht zoude kunnen opmaken; doch fcet welk wy echter met geen zekerheid bepaalen kunnen.
„ Voorts vind men aan de andere zyde (namentlyk van de bier vooren aangehaalde Cynsbaare Gebouwen) een weg van ouds genaamd de Kapelle weg, uit hoofde van de ge. duu.ige pasfagie van menfehen welke onophoudelyk deeze Kapel bezogten, zynle de plaats', der Boeren hof, aan het einde deezer weg gelegen, nog vroon en vry van alle ordi aire lasten en omilagen, en aan geene derzelver onder, heevig."
Waaruit wy menen te mogen opmaken dat aan het einde Tan die weg waar nu dien Boeren Hof gevonden werd,voo> heen die Kapelle zal hebben geftaan.
Men meent zeker te weten dat deeze Kerk aan de Heilige Ivlaget Mariaby derzelver Stichting is toegewyd geweest; welke Friesfers dezelve voor de Reformatie bedient hebben, hier van hebben wy geen duidelyker of meerder berichten dan die wy reeds hier vooren hebben mtdrgedeeld, namentlyk dat inden jaare 1504. en dus na du v aarfchynelyke vokooijing deezer



DORP-B ESC HR Y VER. (Oude Tonge) 9
Kerke , den Heer Floris van Tol, Pastoor is geweest, dan daar dezelve in de Zuidhollandfche Oudheden enkeld Pastooar van Grmord werd genoemd .kunnen wy met geen onder fcheiding bepaalen, of dezelve Pastoor in de Oude, ofwel in de Nkuw Tonge is geweest > niet tegenftaande de Zuidholland* fche Oudheden van twee Parochie Kerken melding maken, of&hoon men uit de zamenhang der zaken zoude kunnen fustineeren dat van Tol alhier Pastoor moet geweest hebben, .temeer daar dien Schryver aantoont dat de Roomsengezinde na de Reformatie alhier hunne Kerk hebben ge» had.
Noch vinden wy als Pastoor hier geweest zynde aangetekend, den reeds genoemden Leonard fVouterfe.
Het tegenwoordig Kerk - Gebouw is zeer ruim groot en luchtig, vanbinnen zeerwel geordonneert, en van alles wat ineen geregelde Kerk. behoort voorzien; het Choor hetwelk van de Kerk is afgezonderd, is zo ruim dat bet gemakkelyk voor een ordinaire Dorpkerk zoude kunnen dienen; van binnenin de Kerk vind men onder andere verderfden, verfcheideae kopere Kaarskroonen waar onder twee zo om deszelfs groote als oudheid uitmunten, deeze zy» met differente Schildjes behangen, waarop Klinkdichtjes hebben geftaan, of nog ftaan doch die door de langduurigheid van tyd geheel onleesbaar zyn géworden , men is echter van mening dat dezelve op de onderfcheideae Gildens toepasfetyk zyn geweest. -
De Tooren der Kerk heeft een zeer trotsch aanzien en ryst van Onderen tot boven een gedeelte van het Dak vierkant op, alwaar rondom dezelve een ruime Trans of Omloop word gevonden, waarop een extra fraaie en meerer.deels open Koe. óeMtryst, pronkende dezelve van buiten met Uur-en WindJ A S



a» DE N"EDERLANDSCHE STAD- sar
Wyzers, en van binntn niet een fchoon, Uurwerk en zeer goede Klokken.
Het Kerkhof dat meede zeer ruim en in een gerégelde goede order is, werd als ook de Kerk en Tooren met al derzelver- Ab- en- Dependentie zeer wel onderhouden»
In den Jaare 1576 hadden de Gereformeerde geloofbelydcrs ïet dS deeze Kerk in eigendom , en hielden gecombineerd metdie van de Nieuwe Tonge, eenen eigen en vaste Predikant, zynde dit den Eerwaarden lieer Johannus Rortius met wienskomst. of even van te vcoren, de openbaare. Godsdienstoefening der Roomscbgezinden , in deeze Kerk is gecesfeerd , zo als te dier tyd met de meeste Kerken opde Dorpen in dit Eiland geleegen plaats- had. —— Dan zedert hebben de Dorpen Oude en Nieuwe Tonge ieder, bunnen eigen Predieant bekomen- ; de Oude Tonge is ook het eenigfte Dorp van hpt geheele Eiland van Over-Fiakkée op welke een Kerk voor de Roomsehgeziuden werd gevonden,, doch van dteze is ons niets byzonders opgegeeven, ook 1 unnen wy met geen zekerheid zeggen of dezelve voor , of in, of wel na de Reformatie is Gefticht;. doch dit is zeker dat het zelve een ruim luchtig, en zeer wel voor de Gods. dienstoefening volgens het gebruikderRaomschgezinden,ge. fchikt Gebouw is, de Pastory of Pastoorswoning is aan de Kerk annex gebouwd, de Pastoors die dezelve bedienenwer» den doorgaans den Pastoor van Over - Flacque of Oude Tunge genoemd. De eerfte Pastoor welke dezelve na de Reformatie bediende, was eene Johan Seunnius, welke aan deeze plaats veel onaangenaamheden heeft ondervonden, Overfte zynde van het St. Elijabeths Klooster, week zyn Eerwaardedcrwaards, en> ftierf aldaar op den 26 Mey 1670; zyn opvolger was den



BOKP-ffESCHRTVER. Qpude Tonge.} Et
tem Heer Johan Paling van de Jefuiten Order, op deezevohde den Eerwaarde Heer Huibert van der Meer welke weder tor opvolger heeft gehad den Eerwaarden- mexNkolaasvan Dam, die na deszelfs overlyden door zyn Broeder Jacob, van Dam wierd opgevolgt: thans werd de Kerkdienst «toot aenen Pastoor en een Kappellaan verricht.
Ook werd' op deeze plaats een Zieke Gasthuis, onder dfe „aam van het Heiligen Geest Gasthuis gevonden, het zelvewerd door Gasthuis Meesters van de Gereformeerde Geloofsbelydenis, geadmh.ïttreerd; noch vind men hier een Gefticht bekend onder den naam van het Oude Vrouwen Huis, het zelve beftaat uit 4 kléine Huisjes, waarin 4 Oude Vrouwen van de Roomfche Religie, vrye wooning, Jaarlyks eenige Tonnen Turf, en 'sWekelyks 6 ftuivers genieten.
De woning van den Gereformeerde Predicant, of dePasto* lie, heeft van buiten niet veel aanzien. Doch van binnen jj 'dezelve zeer wel gelèhikt en bebouwd.
Het Dorpfchool is van de Kerketyke Gebouwen, het flesfte en is om deszelfs legging die veel dieper of laager als het Kerkhof is , zeer ongezond , en geheel niet aan het oogmerk voldoende , ook werd er weinig of r>ts tot verbetering aangedaan, daarin tegendeel al de andere Kerkelyke Gebouwen zeer wel in order werden ondsihouden. %



3» DE NEDERLAND'SCü* STAD. &rf. De
c WA E R E L DL Y K E GEBOUWEN,
Zyn het Dorps-Raadhuis , de Waag en het Gevangen huis van Grysoord , zynde deeze drie voor eenige jaarvn onder tenen Gevel opgetrokken, zo dat dezelven van buiten als een enkeld Gebouw zich vertoonen ; het Raad» huis is een zeer fchoon wel aangelegd Gebouw van verfcheide goede vertrekken zo voor de Regeenngen van de Hooge Middelbaare , als Laage Jurusdictien , voorzien, en is in alles, deszelfs befchouwing ovenvaardig , aan de eene zyde van het Raad! ui ü vind men de Dorps waag, wei. Ie thans voor de Waag van geheel Grysoord diend, op de. zelve werden 's jaarlyks, het eenê jaar door het andere gerekend, -co Vaten Meekrap (een der beste Producten deezer Heerlykheid) gewoogen, deeze Waag werd voor de grootfte
en aanzienlyl.fte Waag van het Platte Land, gehouden; *
a m de andere zyde van het Raadhuis is de Gevsngenis van Gtysocrd dat meede een aan deszelfs oogmerk voldotnde Gebouw is. boven deeze Gebouwe, welke,zo als wy reeds bo» ven gezegd hebben, onder eenen Gevel zyn opgetrokken» 'u etn klein Toorentje, rekerlyk tot cieraad, geplaatst.
Verders heeft men hier htt Ambachts Heeren Huis, in welke 's jaarlyks op den 2de Dingsdag in Mey, door de Tiende Heffers, ter Verpagting van de Tiendens, eene Vergadering werd gehouden: zynde dit meede een goeden aanzienlyk Gebouw,



UOKP-B E SCHRY VER. &*4t tonge.) n.
De
XERKELYKE REGEERING
i
Der Gereformeerde Geloofsbelyders beftaat, zo als |ewoonlyk op het Platte Laad, uit den Predicant, twee Ouderlingen en twee Diacónen , van welke 's jaarlyks twee af.gaan,b die dan door nieuw verkoozene werden vervangen den Predicant deezer plaats behoort onder de Clasfis van Voorne en Puiten.
Die der Roonschgerinden, uit den Pastoor, Cappel.iaa, . jRerk- en Armiaeester.
WAERELDLYKE REGEERING.
Daar wy ten deeze opzichte by de Algemeene of Gecombine-rde Befchryving van de Heerlykheid Grysoord, re.ds hebben aangetoond welke Perfoonen de algemeene Regeer, nEen uitmaaken, zo hebben wy om hier geen onnood.ge herEingen te doen, enkeld hier noch by te Toegen dat du Ambacht ten opzichte van deszelfs Water- of Heemrecht onder d n Dykgraaf en Heemraaden hier gezwoorne van Grys. oord genaamd, behoord, welke gezwoornen uit de Inaelan. d n werden vcrkoorcn , tu dat verders ieder Polder, zyn



n BE NEDERLANDSCHE STAD- r.s
eigen Beftuurders en Penningmeesters heeft; voorts zyn al hier uit de Regeering zo voor het opzicht van Kerk, Brand, •Arm, «n Weezen, de benoodigde Opzichters en Bezorger* aangeïteid.
VOORRECHTEN.
Als een groot Voorrecht deezer plaats Ion men aanmerken dat in den Jaare 1479 door Hertog Kartl van ttemrgmütn, hier een vrye weeklykfche Marktdag wierd Gefiatuecrd , en Geoctroyeerd, en ten welken opzichte dien bovengenoemrien Hertog ordonneerde, dat alle Ingezetenen hunne waren sis Kooren, Hoenders, Ganzen, Booter, Kaas en Eieren, alvooreus dezelve na andere Plaatzen over te voeren , op dee ze Markt moesten brengen, terwyl hy ttffens de noodige bevelen, tot onderhouding van rust en veiligheid, daarftclde. Andere Voorrechten zyn ons van hier niet opgi geeven, ten waare wy hier de Ab- en Improbatie, der Predicanten, welke voorheen aan de Ambachts Heeren en Vrouw en wierden toegekend, v. ilden aanmerken; verders moeten wy onze Lez'rs betreffende dit Artikel na de Gecombineerde Befchryving van de Hooge Heerlykheid van Grysoord, renvoyeren.
GESCHIEDENISSEN
Zyn ons van hier niet opgegeven, dan dit kunnen wy mat zekerheid zeggen dat Giysurd zo door deszelfs legging als



DORT-BESCHR'Y'VEK. (Oude'Tm^ '*$
jlndere overblyffelen aantoond . dit het zelve meede van den nüemeëuien vyand van htt Platte Land, namentlyk, van hit Water veel zal hebben gele i :n; en naar alle waarfchyniykbeid, noch veel te vreezen 'heeft.
ÏEZÏGHEEDEN
Z-n hier menigvuldig , de meeste Inwoonderen leggen zich*toe op den Graanen>tetld. als Tarwe, Rogge, Garst Haver, en voora! op den Teeld van Meekrap, Vlas en Aardappelen., voorts leveren .de byzondere en niet' te ontbeerne Handwerken, als Timmeren, Metzelen, Smeeden» Kleer- en Schoenmakers, niet alleen aan de lnwoo> ders, maar zelfs aan veele Vreemdelingen welke hier dee ze Handwerken komen verrichten , een genoegzaam 'be. 'ftaan «p , 'terwyl weder andere hunne rekening by het doen van Winkels en Neringen vind:n.
• BYZONDERHEEDEN
Hier omtrent wyzen wy den opmerkenden hier komende Refchouwer, na de door ons hier boven befchreevene Gebouwen, na de aangenaame Vruchtbaare Lanaftreek, en •het vermakelyk Dorp zelve l



ï<5 DE NEB. STAD- eïi DORP-BES. (Oude Tonge.) REISGELEGENTHEDEN
Zyn alle zaturdagen een Marktfchip op Rotterd.im, het geen 's Woendags terug komt.
Alle Woensdagen een Marktfchip op Dordrecht en Vrydags van dear weder terug.
HERBERGEN «m LOGEMENTEN
Werden hier ter plaatze acht gevonden, order welke den Admiraal Tror.p, en de Gouden Leeuw, dat beide uitfpanningcn z}n, de wórnaahïlle.



3fet Booep li»:-» daimi» tle AK-VJaA -veu^mmaiuSL , Is -STIBU^W-'K T©TS"(ETE , Hein. "W-w-oaoiLtl , DD)iBg>' attilLil in. (Ga?a.a:n- , <eaix ^Le<eLi£»arjp msie j 'Theeö: ü^WKpf , fel do au? Tnavniirl ^eLpealeTtiL ?






D Ë
AMËACMTS-HEEÉXmHEID
E N
D O VL 1%
D E
SIEÜWE TONGE,
2*ynde dit Dorp een ander gedeelte van de Hooge lieertykheid of Bailluwagien van Grysoord, byons in de volgende
LIGGING
Bekent; als belendende ten Noordwesten met den Polder van Duh'enwwd, aan Sommtrsdyk, ten Oosten aan Middel A



* RE N E D ER LANDSCIIE STAD- tH hatnasch en de Oude Tonge, ten Zuiden aan de Slikken WH , de Bieningen , (zynde dit een groote en wyduitgeftrektét Plaat meteen diepe Kreek, ter plaatze waar de Gr slordfche,, Ots'.er en Mosfel Plaaten werden gevonden,) ten WestenJ aan Herkingen en Melisza-id; en kan verder als legend- in dezelfde ficuatie als -Gtysoerd en de Oude Ionge werden be^ fchoud. Den
NAAMS-OORSPRONG
Gelooven wy dat enkeid als een onderfcheidings Naam4 iusfcken beide die Dorpen de Oude en Nieuwe Tonge ilewyï •beide in een en dezelfde Heerlykheid , (namentlyk Gry'j■oord) voorkomen, moet werden aangemerkt, ook werd aan het Dorp de Nkuwe Tonge, zomtyds den Naam van Nieuwer Rs.k gegeevcn, liet geen ons meede-voorkomt een aan» wyzing van deszelfs laatere bedykingen te zyu, gelyk v,y zulks in verfcheiden Ambachten meermaalen hebben aangemerkt.
Betreffende deszelfs
STICHTING en GROOTE
Hier van hebben wy zo verre bet eerfte betreft, reeds al» fes, by 4; algemcene of gecorrbmeerde befchryvi gen van de Heerlykheid Grysoord, gezegd , alleenlyk hebben wy hier noch maar by te voegen , dat volgens het gevoelen van veele oude lieden, 'Se Polder &aBcteno*d\ het e:rftc van al. Ie ia Aeflicuwt Tonge is bedykt geweest; ca dat dezelve op «ki S Octobu" van ha Jaar 1454 tot een Kooren Land ter



DO-F-ïiESCHRÏ'VER. Tonge.) 3
"bedyking is uitgrgeeven ; of'fchoon wy dit gevoelen, niet fteliiag kunnen tegenfp'reeke'n, vinden wy het zelve , echter in veele opzichte frrydig met andere ons meedeged'eeldè , en door ons reeds hit* vooren vermelde h.richten , wy zyn eerder gezind te gelooven dat voor dat de Fokïer Baiencord bedykt ^ierd er reeds verfcheide andere Polders waaren bedykt; wat de groote betreft deeze is Op venre na zo aanmeïkelyk niet, ais ■die van de Oude Tonge ; op het Veldboek van den Jaare 1697 - tn «P de Kaart van den Jaaïe 1701, vind men byds 2522 gemeten, 2921 Roeden aangetekend, op het Quohier. der Verpondingen van den Jaare 1Ö32 vind men 2290 gemeten gij R'vdeü, en op dat van den Jaare 1732, 2277 ge. meten 278* Bieden aangetekend, het geen te zamen 123$ Morgen, 5784 Roeden Rbynlandfche Maat, uitmaakt, in ons oud Manufeript ftaat 0.290 gemeten 7« Roeden, waar voor aan Verpondingen betaald wierd , 3580 Ponden , ö Sekeliingen, i Denier. Wy hebben hier vooren reeds aan¬
getoond , dat aan de Slikken van de Bisninger, en derzelveï Kreek en Plaat, de Grysoordfche, O.ster en Mosfelbanksn gevonden werden,
tiet Dorp op zich zelveh is netjes bebouwd , doch niet zo groot als dat van de Oude Tonge, in den Jaare 1632 vond men er een getal van 112 Huizen en Gebouwen, het geen in den Jaare 1732 tot op 122 Huizen, 2 Meeflooven , en een Kbornmüotèn was vermeerderd; doch van welke Huizen en Gebouwen niets byzonders is aantetekenen, in den Jaare wietd betjgetal det Inwoonders op 624 gerekend.



4 DE NEDERLANDSCHE STAD- *» Het
wapen.
Is sfls dat van Grysoord, een groen "Schild, met een Dwarsbalk doorfneeéen , van onderen biaauw en van boven wit.
KERKELYKE en'GODSDIENSTIGE GEBOUWEN
Onder deeze komt de Gereformeerde Kerk wel bet eerflc Sn aanmerking, die Gebouw het welk by de Stichting (die blykens alle omitandighedeu van een laater datum als die' v?n de Oude Tonge is) tot een Kruiskerk is aangelegd, en naar alle waarfchynlykheid meede aan de Heilige Maget Maria is toegewygd, is van een tamentlykc hoogte, en heeft een zeer goed aanzien. Den Tooren gaat van onderen vierkant op tot boven een gedeelte van het Kerkdak, van waar dezelve ten gedaante van een vierkant fpits aanneemt; zynde den Tooren van binnen.van een goed Uurwerk en Klokken, en van buiten met prompte Uur- en Windwyzers voorzien.
De Kerk is van binnen ruim en luchtig, en met Predikftoel, Doophek en Geftoeltens zeer netjes geomeerd; van het Choor,dat meede zeer ruim is, is een gedeelte voor den Schooldienst afgezonderd, alwaar de Dorpjeugd bet behoor, lyk onderwys geniet; aan de andere zyde van de Kerk tegen over het Choor , werd de Kerkenraads Kamer gevonden ; hier kunnen wy niet afzyn het volgende o"s medegedeelde , woordelyk te laaten volgen : „ Binnen de ju, hieuwt Ttn^e is het vozende te reinarqueeren, veor



BORP^BES CIïR YVER. (Nieuwe Tonge.) 3
B, eerst dat liet Kerkgebouw zo van buiten als van bnnert; „ behoort aan, en ook onderhouden werd door, de lage, „ landers van de Polders onder gemelde Jurisdictie geïe> «> g?"< a!s c'e P0'aers het NoorJland,. Duiyenwaard, Baa„ tenoord en Ktinkerland, (voor zo veel deeze laatfte legt op, „ de Nieuwe Tongfche grond,) en waar van voor als noch : de Bsftuuring is gedemandeerd , aan Schouten Municf w paliteit, onder de benaming van Dykgraaf en gezwoorns„ van het generaale Kerkgefehot, door welke 's jaarlyks een ,, „ omflas getormqerd werd, over alle de hostbaare en fchat-, , baare Landen , in gemelde vier Polders onder de Jurisdic*,. ,, tie van. de NiMwe Tonge geleegen, (zynds de Veroonlan» „ den daar van geSximeerd,) en zulks over alle onkosten. „ die aan op gemelde Gebouw dat Jaar zyn geëmployeerde, „, en waar van ook 's jaarlyks op dederde Woensdag na Paas, fchen door den Penningmeester vaa het generaale Kerkfchor, t , daartoe appart aangefteld, ten by wezen van alle Ingelan.,. „. ders Rekening werd gedaajv
„ Ten tweede dat het-Kerkgefceuw van binnea, beftasnde in, | } Predikftoel, Banken, Stoelen en Kroonen ouderhouden„,,werden, uit da Revenuen, van de apparte, Kerke goe, deren beftaande in eenige weinige Landeryen , voorts , in de begraafnis rechten binnen de Kerk „. en ia. de Stoe„ len en Banken gelden.,
„ Ten derde dat de beheering daar van is gedemandeerd, , aan de Municipaliteit, die uit haar midden, daartoe een !' Kerkmeester aanftellen ■, dewelke Jaarlyks van zyn ont*', fangst- en uitgaaf behoorlyke Rekening en verantwoording „ doet, en in extraordinaire gevallen altoos tan de Munici-
paliteit moet kennis geven, en de goed of afkeuring daar „ van, moet. afwagten.



6 DE NEDERLANDSCHE STAD- en
D; wooning van de Predicant is meede een zeer goed era gëfchikt Gebouw, waar van ons het volgende is mee degc. èeeid.
' „ De Predicantsv-oning werd onderhouden uit de Collec'„ tuis, die des Zondags, en op andere Godsdienst tyden,, 9, in een tweede beurtje (zynde het eerfte beursje voor d& „ Diaconie Armen) gecollecteerd werd.
„ Aan den bovengenoemde Kerkmeester.,. is onder Op».
„ pcrtoeverzichc van de Municipaliteit, de bezorging van, dit aües g. demandeerd, en deeze moet daar van volgens de: vet, 'sjaarlyks Rekening en Verantwoording dqpn; deeze.Pastory trekt echter uit de geestelyke goederen geen Huis.
<%i huur, zo als op het Platte Land meestal ten opzichte der
„ Pastoryen plaats heeft."
Voorts vind men hier in de Nieuwe Tonge noch een Gefticht bekend onder de naam van het Zieke Gasthuis, hetgeen meede onder de directe Directie van de Municipaliteit
bekoort.
De Revenuen daar van behooren aan de Groote of Dorps-, armen, uit welke hoofde door de Municipaliteit deswegens een Rent of Armmeester werd aangefteld, aan wien het opzicht en de beheering der overige Armgoederen meede'isge*. demandeerd.
WAERELDLYKE GEBOUWEN
Komen bier geen andere als hst Dorps-Raadhuis in aan-, merkin-^. Dit ftsat op het Rechtsgebied van de Hooge He-er. lyl.heid K'Ajüerknd, en is een zeerwel geordoncerd Gebouw,



DORP-BESCHRYVER. (Nieuwe TmgeJ) 7
zeer gëfchikt voor de Vergaderingen der Municipaliteitcn, werdende die. van Kiinkerlantl hier 00!: gehouden ; de gevangenisfe van Klinkerlantl is meede aan dit Gebouw annex* zynde die van de Nieuwe Tonge met die van de Oude Tongj als behoorende onder dezelfde Baijluwagien gecombineerd.
?:ER.KELYKE REGEERING
In den Jaare 1576 hadden de gemeentens van de Gade en Nieuwe Tonge, te zamen gecombineerd maar eenen Gereformeerden Predicant; zynde als toen den Eerw. Heer Jehanr.is Herflius; dan de gemeente in vervolg van tyd grooter werdende , wierden dezelve gefepareerd, en als doen bekw am ieder •
hunnen eigen Predicant. Zo dat den tegenswoordigeri
Kerkenraad, beltaat uit den Predicant, zynde den Burger Matliias Voyen , behoorende onder de Cf sii.s van Voorne en Putten; benevens 2 Ouderlingenen 2 Diaconcnïïc'sj'sjaarlyks met de helft afgaan , en door andere vervangen., werden.
Van de.
WAERELDLYKE RE-GE ER ING
Hebben wy, hier niets meer te melden, dewyl wy dezen taak by de gecombineerde befchryving van de Heerlykheid Grysoord hebben volbracht, werwaards wy onze Lezers tem peezen opzichte moeten wysen; alleenlyk kunnen wy hier noch byvoegen; dat alle de Polders onder de Nifuwe 2'o:ige geleegen , hunnen byzonderen Penningmeester, cp eene apparte Refolutie, doch niet langer als voor driejaarea aantellen, na verloop van welke tyd zy weder nieuw Continuatie moeten vragen, ook werd het Pennigmeesters ambt uit hoofde der faculteit altoos maar aan een Perfoc» gegeven.



i DE NEDERLANDSCHE STAD ek
VOORRECHTEN
Wenden ons van hier zo min ats eenige
B. YZONDERHEEDEN
Opgegeevcn.
BEZIGHEEDEN
Betreffende, deeze zyn hier dezeifde ais welke wy ten opzichte van de Oude Tonge hebben gemeld*
G E S C H I E D. E N 1 S-S E N*
Volgens overleveringen zoude op de Nieuwe Tonge in het midden der 16de Eeuw, een zwaare Brand hebben geweest waas door een groot gedeelte van bet Raadhuis en de daar in zyn* de Secretary zoude zyn verbrand , dan daar wy geen andere be« wyzen hier van als overleeveringen hebben, kunnen wy voor de 2ekerheid daar van niet tnftaan; in deB Jaare 17-23 brandehetChoorder Kerke af, doch wierd den 10 December van het zelve Jaar reeds weder ter herbouwing, aan hefteed; heeft dus de Nieuwe Jonge veel door het ongelukkig lot van Brandgeleeden; niet minder is het zelve door de hooge Watervloeden geteisterd, voor al heeft het zeke by de Üveifïrooming van den 14 en 15 November van den Jaare 1776 veel geleeden» jVnde als toen den geheelen St. Jacobs Polder ingevloeid, velkq tot heden toe noch onbeaykt is gebjeeveü.



DORP-B E SCHRY VER. (Nieuwe Tonge.).. ft
R E I. S G E. L. E G E N B. E D. E N'
Zyn ons in volgender- voege opgegeeven, als buiten de wefcelykfche Beurt-Schippers, welke regulier van de omleggende Dorpen en van hier op, Roittrtlam vaaren , zyn cr noch verfcheide Veeren , waar over men geregeld na Rolland Zeeland en Bataafsck Br.iband kan. komen,
H ER B ERGEN eh LOGEMENTEN
Zyn,hier bulten de Dorps Heiberg, geen. mee^
A 5



D E-
1EEELÏIHE1 D-
V A N OF DE
ST. PIETERS. POfcJDESU
'Waar van de
L I G G I N C.
Werd gevonden , in Zuidvcorn of het Land van Voorne over Flacque, dezelve is onder drie onderfcheidene Ambachten , als Grysoord, of de Nieuwe Tonge, Herkiigsn en Melisfand, tusfehen de Polders Noordland, Baatenoord en Dutvenwaard, de Polders van Sommersdyii, Oude Plaat, Dif:sland, St. Elijabeths Polder en Hetkingen- geleegen, de ge-



DO.RP-BESCHRYVER. (Nieuwe Tuigt.) «
fcgentbeid van het zelve is even eens als de andere Dorpen «n Ambachten., op welker grondgebied deeze Hooge Beer." lykhrid gevonden werd. Van den,
N A A M S - O O- R S P RO N, Gv
Is niets boe genaamd hekend, dit is zeker dat het zelveïeeds in den Jaare 1504 met dien naam is bekend geweest,, 00:-. werd het zelve wel genoemd de Laage Herkinge , waar van wy het volgende leezen: „ In den jaare 1504 heefthet Klooster van Ruige., by de Stad Briel te bedyken uit gegeeven aan den Heer Jacob Jan van Wfagaarden , en den, Heer Alrianus Komelis van Kleibwg , Bailluw van dea Lande van Voorne een nieuw Koorenland , of uit Gors genaamt Kiinkerland of Laage Herginken, gelegen by de Nieuwe Tonge, waar van de Uitgift brief te zien is in zeker Manufcript Zuidholland , Bladz. 127. Hier uit moet men opmaaken dat het zelve dus ter onderfcheidinge van de daarbygeleegene Ambachten en Dorpe de Oude en Nieuwe Tonge, de Laage Herginken of ook wel St. Beters Polders genaamd, werd
STICHTING en GBtOOTE,
Betreffende het eerfte (tellen wy van de bedyking zelf* namentlyk van den Jaare 1504 te zyn, terwyl wy ook.tef;« fens den Heer' Jacob van Wijngaarden en Adriaan Kornelis Kleiburg als eerfte Stichters en Beiykers van de Hooge Heerl.-kheid van Klinket-land aanmerken; wat de eigentlyke groote deezer, Heerlykheid betreft , deeze werd ten op. zichte der Huizen , 70 min als der Landeryen bepaaldelyk ©pgegeevren , uit hoofde dat het zelve met de andere



sa DE NEDERLAND>SCHE STAD* en.
Ambachten waar in het zelve is. geleegen is gefcbied, wy vi»den aangeteekend , dat de bedyking deezer Hooge Heerlyk beid, met 484. gemeten, 228 Koeden, op het grondgebied' van Grysoord of de Nieuwe Tonge is gefcbied; op bet grondgebied van Meliizand met 259 gemeten, 8 Roeden, en op dat van RerUngen met 333 gemeten, 283Ï Roeder*. welke i.der in hun eigen Ambacht omgeflagen zyn, zo dat het Hooge Rechtsgebied gaat over 1077 gemeten, 219* Roeden; het geen a.in Rhynlandfche Maat uitmaakt 538 Mergen, 5i9i Roeden; het geen wy echter op het hierna te befchryvene Amhangzel, op Zuidvoorn niet kunnen plaaten; als, daa& toe niet behoorende.. Een,
WAPEN;
Heeft deeze Hooge Heerlykheid op zich zeiven niet; de bezegelingen derzelve gefchieden voor de Hooge en Middelbaare Jurisdictiën met het Wapen van Grysoord, zynde een groen Schild met een Dwarsbalk doorfneeden, van onder btaauw en boven wit C),Ue beregelingen die voorde laage Jurisdictie werden gedaan, zo ver de Nieuwe Tonge aar.'
(*) H er kunnen wy niet afzyn aan te merken dat noch weinige Jaaren aan het uiteinde van Ryswyk, een oud Adelyk Huis wierd gevonden het welk het Huis te Bloete, ook wel het Franfehe Hof wierd genaamd, en welk Huis ten We* pen voerde een Schild, waar op 6 dwarze Banden van goud en rood; voor eenige Jaaren was tr noch een af beeldzel in Prent van te zien, waar op men las het Huis van den Heer van Kiinkerland; dan dit Huis is zedert weinige Jaaren in een fuperbe Bouwmans woning veranderd, en werd thans bewoond door den Bouwman Leend.rt Verheul



DÖ'RP-BÈS"CHRYVEi\. (Ritawe Jonge) t5
gaat, ook met het Wapen van GrysóóvJ, en voor zo verre dezelve Herkingen aangaat, met het Wapen van dat Ambaiht en Dorp, zynde een hlaauw Schild waarop drie Crabben, twee boven, een onder en in de midden vaa het Wapen een Kaas.
Voor het Grondgebied van Meliszand met het Wapen vaft dat Dorp en Ambacht, zynde een Zilver Schild doorfneeden met een Balk' van Schaakrood en wie, waar op een Goude Leeuw ftaat, onder de Balg een groene Keeper.
KERKELYKE GEBOUWEN
Zyn hier , vermits de bewooners deezer Heerlykheid, Onder de Nieuwe Tonge , Herkingen en Mdiszmid behooren , geene.
Betreffende de
WAERELDLYKE GEBOUWEN
By de Befchryving van de Nieuwe Tonge hebben wy re-ds aangemerkt dat het Raadhuis van de Nieuwe Tonge onder de Hooge Heerlykheid van Klinkerland werd gevonden , en dat het zelve teffens voor de Vergaderingen der Hoogs, Laage en Middelbaare JurisdiBien van de Hooge Heerlykheid van Klinkerland, was dienenden, en dat de Gevangenisfe deezer Hooge Heerlykheid, daar ook annex was, en daar -wy dus by dit Artikel niets meer by te voegen hebben, en geene Kerkelyke Regeering hier beftaande is, zo kunnen wy aanftonds overgaan tot het Artikel der



H DE NEDERLANDSCHE STAD- 'ttf
WAERELDLYKE REGEERINGE
Van welke ons het volgende (het gent wy hier . woerdelyk zullen volgen laaten) is meedegedctid: „ De Am„ bachts Heeren en Vrouweh van Grysoord, zyn ook als „ Heeren en Vrouwen van de Heerlykheid van Klinkerland. „ De Heerlykheiel zelve is verdeeld, in Hooge,en Liiddeibaa„ re Jurisdictie , en beftaat in drie differente Grondgelie» „ den, als de Nieuwe T.nge, Heiligen en Meliszandt de „ Hooge en Middelbaare Jurisdictiën van voorfchreven drie „ Districten, behoord aan de genoemde Heeren en Vrou„ wen , en de Laage Jurisdictie , voor zo veel zulks de „ Nieuwe Tonge aangaat, aan dezelve Heeren en Vrouwe» „ tn wegens Meliszand en Herkingen , aan de Refpectivé „ Ambachts Heeren, zynde wegens Melistand, den Heere „ Mr. C. L. Dien, woonende in den Haag, en wegens „ Herkingen den Heer Mr. R. F. van Stameren, woonende ,, te Rotterdam.
„ De voornoemde Hoo/je e» Middelbaare Jurisdictiën „ weiden bediend, door ten Bailluw en zeven Mannen , d'e „genaamd werden, Bailluw en Mannen Crimineel, wer. „ dende deeze Mannen altoos gekoozen uit Perfoonen die „ op gemelde grondgebied woonachtig zyn, ten waare by » ë«brek van genoegzaame ftoffe , in welk geval dezelve ,, uit de Nieuwe Toyjclie Eurgers v. erden genomen; voor„ neen wiuden, deeze Bailittw en zeven Mannen door de „ Ambachts Heeren er. Vrouwen aangettelJ, dan zedert den „ Jaare 1795 gefcbied zulks door de Stemgerechtigde Bur. „ gers, zyadien den teg..nswpordgen Bailluw den Burger ,1 Pieter Arme:, nat, den 31 i\ am J795 door de Provifio„ ueele Reprtfciiunuu ungeudd , va. ikid.n ds Am:



DORP- BE S CHRY V ER. (Nietiwe Tonge.) i"S
laebts Heeren en Vrouwen voorheen voor bovengencem-» „ de Heerlykheid een apparten Griffier aan, wel,5e ook ifj j, voorkomende gelegentheden als Secretaris fungeerd, eji s, by deszelfs abfentie door den Prefident der zeven Maijnea >„ werd gereprefenteerd."
•„ Voorts 'heeft gemelde Hooge Heerlykheid noch een ap* parte Boode en Dienaar der Juftttie die gecompreher.Jeerd
,, i?, in die van de Middelbaare Jurisdictie van de N:eu)ic
„ Tonge.
Alle zaaken zo Hooge als Middelbaare, werden doe* „ een en het zelve Collegie behandeld, tot zelfs doodftcaf. s, fe in clais.
„ De Rechtbank behoort in het Dorps Raadhuis in de „ Nieuwe Tonge, bet geen in den Jaare mi op het Gröii^
gebied van de Heerlykheid van KMnkerkmd nieuw is opge,, bouwd.
„ De Laage Jurisdictie voor zo veel dezelve de Nieuwe Tonge betreft, werd door een Schout en Secretaris, cn '„ deztdven Schepenen, bediend, beftaande deeze alle uit „ Nieuwe Tongjche Burgers, welke alle daar van een byzon„ dere Commbfi; hebben, zynde thans Schout en Secreta„ ris van de Nieuwe Tonge den Burger Pieter Annemaat.
„ Van het Grondgebied van Meliszand , is den Burger „ Cornelis van der Valk, Schout en Secretaris; en van h t „ HerUngJche Grondgebied is den Burger Jan Deugd Schout
„ en Secretaris; wélke voorheen meede alle door de
„ Refpectivé Ambachts Heeren in der tyd wierden aange',' Held; het geen nu door de Stemgerechtigde Bur^ery g. j, fchied."



56 DE NED. STAD- en DORP-BES. (Nieuwe Tonge.)
De Polderzaaken worden door een Dykgraaf, met vier of vyf gezwoorne, welke nu ook door de Ingelanden werden verkoozen, waargenoomen.
Als
VOORRECHTEN.
Kunnen wy geen andere dan het Recht der tiende, voor de tiende HèïFérs in deeze Hooge Heerlykheid aan tekenen.



Is Meim —Wot.^ -reiiriig ^^©apieel aara Het' Keeft 3<b«ie *t -^ratra* -veel geLeoW- , 3Shl axickite -vaak inoanr fa-gen-he den. — Bil .JJ'orp -wierriL zseïri keralylt — zijp"- (oanrtl






D E
AMBACHTS-H EEKXYOiEIÖ
B N,
© o st F*
VAN
"^^"aar van de
LIGGING
In den Lande van over Flacquh, zynde een gedeelte van den Lande van Voorne of luidvoern genaamd , in de volgende order werd gevonden; als, Leggende met deszelfsoudfte of eerst bedykte Polders ten Zuiden van MMszand, en ten Koorden van Dtrfatoritf'.loopehde met deszelfs Rechtsgebied meede tot in andere Polders en Bedykingen over, hetzelve legt van zeer goede en wel onderhoudeneDyken omringd, waar achter de Gorzen aanwasfen en Slikken werden gevonden De Gronden van Herkingen zyn zeer vruchtbaar, doch men heeft opgemerkt dat het Luehtgeftel hier veel fyr.der of fcherper is dan wel op andere hier omftreeks liggende Piaatfen, het van ouds.vermaarde groote Herkingfche Veer, over het'wtike men van over Flacquée naar Zeeland vaart, brengt hier voor al des Zomers veel levendigheid, en teffens voor de bewoonders van Herkingen, veel gemak aan; alle onze; pooien en nafpooiingen ten eindenymHerkingen. &



a DE NEDERLANDSCHE STAD. zst
NAAMS- OORSPRONG.
Te ontdekken , zyn , vergeefs geweest, alles wat wy 'dus hier van melden kunnen , is dat naar het ons toe fchynt de benaming van Herkingen by de eerfre bedykinge daar aan als een onderfcheidings naam, om hetzelve van andere Poiders te doen kenpen, zal gegeeven zyn, dit Rellen Wy te meer vast om dat de Hooge Heerlykheid van Klinkerland ook verfcheide keeren onder de benaming van de Laage Herkingen voorkomt. Betreffende de
STICHTING in GROOTE.
■ Komt het ons voor dat den Polder van Oud Herkingen reeds |n den Jaare i420'is bedykt geweest, doch dat deeze bedyking m den Jaare 15n.by eeneOwrftroominggeheel is wee gefpoeld, en niet voor in den Jaare 1604 weder herdykt is geworden, de juiste tyd wanneer het overige gedeelte van dit Ambacht of de Meuwe Herkingen is bedykt geworden, bunnen wy niet bepaalen; dan daar wy vinden aangetekend dat reeds voor den Jaare ,484 ten diende der Bewoonden een Capel Hond, welke in dat Jaar tot een Parochie Kerk werd gemaakt; waar van wy nader zullen fpreken, kunnen wy zeker vasten dat de Stichting of Bedyking van Herkingen meede van een zeer vroege datum moet zyn. «
De gmote werd door ons Oud Manufcript op 010 ~ ten 74 Roeden Lands bepaald, waar voor jaarlyks aan Ver! pendingen werd betaald Vj9 Ponden, 6 Schellingen , De „iers Op het Veldboek van den Jaare ,.97, e„ de laaft' van den Jaare ,70l is de ëroote van /fo
meten, il0 Roeden aangeteekend; de Verpond»g
van den Jaare ,63* en ,73* komen in deszelfs op'aave met
ons bovengenoemd Manufcript volmaakt overeen , zo dat



DORP-B ES CHRYVER. (Herkingen.') 3
wy dus de groote op 469 Morgen 374 Roeden Rbyntandscb kunnen bepaalen; in den Jaare 1632 wierden in deeze Heerlykheid niet meer dan 21 Muizen, waar onder de publieke Gebouwen gerekend waren , gevonden, in den Jaare 1732 was het getal met 22 Huizen vermeerderd, zynde er als doen 43 Huizen met een Koortnmooltn; in den Jaare 1745, tcldli men in dezelve 50 Huizen, en wierd het getal der Inwoonders te dier tyd op 200 gerekend in den Jaare 1795 bleek by de algemeene Volkstelling dat het getal der Inwoonders 366 uit maakte , uit welke opgaave mert ziet dat de Heerlykheid van Herkingen volgens Gebouwen en Volkrykheid te rekenenen, thans in een bloeijender toeftand is dan voorheen.
Het Dorp of Kerkbuurt is niet groot, echter zeer aangenaam en wel geleegen, leggende ten Noordoosten van de cude Polder aan den Dyk, tegens ever de Stikken, die door de zogenaamde Bieningen (en welke hier werden genoemd) werden befpoek! ; o: der de Huizen vind men eenige die groot en ruim zyn; en van alle kan gezegt \\ erdea dat dezelve zeer gëfchikt gebouwd en wel onderhouden werden-
HCt W A P E N
Van dit Ambacht is een Blaauw Wapen Schild , waar o? drie Roode Krabben , 2 boven en een onder zyn gefield, en in welkers midden 2 Kaazeu zyn geplaatst.
'KERKELYKE en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN.
Aangaande net eerfte vinden wy in den tegenswoordr?n Siaat van Hoiland VII Deel Bhdz. 142» dat alhier in xipa Jaare 1695 noch geen Kerk was, dan daar, wy reeds voorfeeën £êze£d hebben, dat voor den Jaare 1484' fcici & s.



* DE NEL.ALANDSCHE STAD- RN
een Kapel ten dienfte van de Ingezetene beeft ftaan en van welke wy leezen dat "ffaïn de Helilen ComHts was toegeweid en <lnnr n -j « Heiligen te dier tyd Bisfchop van "uZh in bJlt ^ff6" tot een I'amrh.v ïr-.i • 7 ■ "et bovengenoemde Jaar
>» ZJavid van Rourgondien. hu Hp pfit>,)o j
* JSSri"^?0^ en !"oeite" ^ngewonneneï
. -emelde l LT„■ n u ■ Chmtere Gefbovigen, om het in Si-ar 1 te behoud, h, en te bebou wen,
K^ttrfTiJE^ eD ten ^rfte nodig dat de voorn.
lod v?A r." T ïn ter Eerev;i" AlmWnde „ en van den H. C.™f/«tu opgeregt, ma? «orde,, operrxet; „ en werde een Parochie Kerk, ei dat de-elv Kef. als „ ze dus oor ons tot een Parochie Kerif opgeregt en aamï „ fteld zal weezen, in het Klooster of Kon-Ine der Reguliere „ Kannonieke vanj R,jnee u„ a, „ n ■ ,• 7 rt
Bisdom worden ingeef ' y *" Bn<lk ' C" 0mfc* ons
„ Hierom is bet. dat wy op het ootmoedig en Kraetig ver. „ zoek van den Pnor, en het Konvent der HeguÊKa n ,s nieke van Rugge voornoemt, volkoomen vertof et, e' „ hebben , en door den inhoud deezer peeven om „ voorgemelde Kapel van het Gebied van ËS, r„t\en „ behoorlyke en n.euwe Parochie Kerk van s/c0r, ehuT „ meteen Dooplont. Klokhuis, Kerkhof, en V «eTvord * „ tot eene Parochie Kerk b hoort te Stigreb, op Tbou^en
- , ofte veriimTO we L'
„ Parochie Kerke dan de Kerrie dienfte zoo wel dal



D O R P- B ÉS CHft Y VER. (Hèrkmgen.)
5
, NagCdiénsf, cp hunnen tyd gedaan, de Doode begraave en aile andere diugen, 7.00 als het betaamt en betaamen zal- verrigt zullen worden, dewelke ter vermeeriering " van den God.ielyken dienst nodig zyn, en in een Parochie 11 Kerk behooren gedaan te worden.
„ En daarom is het dat wy alle, en iedere Tienden, van „ 't gemélde Land Herkingen om dezelve Parochie Kerk van „ Herkingen in'lyven; en wy ordonneeren, begeeren, en „ beveelen dat ze ten eeuwige dagen in dezelve Parochie ,, Kerk zullen ingeiyft blyven, en haar altyd zullen toekoo „ men , en toebehooren.
Eh door dien wy daarenboven , uit hoofde van ons Har* „ 'delyk eu Bisfchoppelyk Ampt, gehouden zyn aan de God"t vrusïtige Plaatzen, en derzelver Per/.oonen de behulpzaame hand te bieden; en op dat het voornoemde Klooster, , nog gemelde Parochie Kerk van Herkingen, in 't vervolg van tyden niet teniet zoude gaan mogen, maar dat het ter ' eere van den geene, tot wiens eere, en o:n wiens dienst '\ het zelve Geftigt is te vermeerderen), gelukkige voorgang ', zoude doen; zoo is 't dat wy de voorn. Kerk van Her*, kingen , met haar Pastoorfchap , en alle haare vrugten, inT, komften, Renten, Geregtigheeden en vervallen, in 't ge*i snelde Klooster van Rugge, voor altyd inlyven, aan'tzel '] ve vast hegten, en daar meede vereenige, en begeeren ', dat het dus ingeiyft, vastgeheght en vereenigt zal blyyén: \ indiei'-soege , enzoodaanig, dat de Prior, en het Konvent ', voorvoemt, wanneer en ten welken tyden zy goed zullen vinden een Regent, en Kapelaan over dezelve Kerk van ' 'Herkingen moogen aanftellen en benoemen, en derzelve ' wanneer en ten welken tyden het hun believen zal denzel*' ve te mogen afzetten, en terug ontbieden, en vorders de Vrugten, Renten, Inkomften, Tiende, Geregtigheeden, en Vervallen , die uit dezelve Parochie Kerk zullen voorkoomen, moogen ontfangen, heffen, en optieeken, zonder iemands tegenfpraak , wel verttaande noe,tbans dat den " geene die de gemelde Kerk bedienen zal, voor zynen Ar" beiden Dienst, eene geoorloofde, en betamelyke voldoe" ning zal gegeeven worden.
" ,. Gegeeven onder ons Zegel ter zaake, welke aan het tegen'voordi .-e Brief gehangen is, in 't Jaar 1484 den o Mei
" 1,V. Prfer heeft dit gefchreeven."
Dtn Aards Diacon van Utrecht, Simonvan der Sluis heeft
deeze bovenItaande Brirf met zyn goedkeuring bekfeagtigt en
welke goedkeuring waardig is om alhier in zyn geheel te
doen voLen. A 3



« DE NEDERLANDSCHE STAD- tm
,. Wy Simon de C.ufa, of de, Sluis, beide Genade van „ God, en van den Apostolische Stoel, Proost en Aards„ Dacon van Utrecht maaken, aan alle zoo tegcr "oord& „ als toekoomende, bekent dat wy voor ons, ende voor óf„ ze naazaaten, de mlyving der Parochie Kerk van Herkin„ gen, dewelke vereenigt is met het Konvent der Resruliere „ Kannonieke van Rugge en dewelke in de Brief daar de te„ f^enwoordige Brief doorgeftooken is, uitgedrukt ftaat, en „ alles en ieder in 't byzonder 't welk in denzelven Brief be„ greepen, verhaald, en uitgedrukt ftaat, zoo verre het in „ onze magns, en aan ons ftaat, door ons Ordienaris ge. „ zag welgedaan, verklaaren, goedkenren, en in Godsnaa„ me bevestigen.
„ Behoudens nogtbans dat zy er voor inftaan dat alle Taa„ ren ten eeuwigen tyden den eerfte Dingsdag na den Zon„ dag Cantate, aan ons of onze nazaaten, of aan onzen of „ hunnen Offiecieaal, of Gemagtigde betaald zullen w orden „ twee Lood Zilver, dewelke betaalt zynde wy het zelve „ Konvent, of den onder Pastoor der voorn Kerk ontlasten „ en vryhouden van de Regten der Kerkdienften, tot dewel,, ke hy jaarlyks verbonden is.
„ Ter getuigertïsfe dient deeze onze brief, aan welke w7 ,, ons Zegel ter zaake gehangen hebben; gedaan in 't laar „ 1492 den April, Johan Lateur, Wotaris heeft dit ei „ febreeven." &c
Dit bovenftaande fchynt ons genoeg te zyn ter bevestiginz van ons gevoelen, dat Herking, r.eds vroeg een Kerk Dorn heeft geweest; dan wy meenen reedenen te hebben om te veronderftellen, dat de te dier tyd bier geftaan hebbede Kerk door de innundatien of Overftroomingen weg geraakt zal zyn; wat de reede is dat Herïinge zo lange na de herdvking van het zelve , zopder Kerk heeft geweest, kunnen wv niet opmaaken, dit is zeker dat in den Jaare 1605 hier er • plaatze noch geen Kerk wierd gevonden; werdende de Godsdienstoefeningen, als doen noch in een Schuur verricht • naar' dien tyd is hier een fraai hoe wel niet groot Kerkje gebouwd het geen van binnen en buiten zeer net en zindelyk aangc! legd en -.oor de Godsöefeningen zeer gëfchikt is, zVnde van binnen meteen fraai bewerkte Piediiftoel, welke door een der alhier geftaan hebbende Predicanten , aan dezelve is ver éerd vercierd, onder de verdere vercielzels, of goederen aaa de Kerk behoorende, munt ccn fraai Zilver Servies beftaan de in Schootei en Beekers , welk Servies meede nu eenige Jaaren geleeden , ten gebruike vaa het 13. Avondmaal aaa deezu b,sï]i is prefcut gedaan. " ~



DORP-BESCHRYVER. (Herkingen.)
Van buiten is-de Kerk vercierd met een klein vierkant >rentje het welk zich boven het Kerkdak als een open Co peltje, waar in de Klok hangt vertoont, het Torentje is van buiten van Uur en Windwyzers en van binnen van Uurwerken en Klok voorzien.
Het Kerkhof het geen rondsom de Kerk legt, werd in een goede order onderhouden.
De wooning van den Predicant is een fchoon en aanzieneIvk Gebouw, waar aan een groote fraaije Thuin anex is,ook werd her. Dorp School in een goede order en wel onderhouden gevonden.
WAERELDLYKE GEBOUWEN.
Werden hier geene ter aanteekening gevonden alzo de Vergadering van het Gerecht in een Ordinaire Herberg werd gehouden.
KERKELYKE REGEERING.
Werd hier door den Predicant, twee Ouderlingen en twee Diaconen van welke jaarlyks van ieder een afgaat die door andere vervangen werden, uitgeoefend; den tegenswoordigen Predicant is den Burger Hendricus Lambertus Hof mm, welke hier in het laast van den Jaare 1796 beroepen, en op dsn 5 Maart 1797 bevestigd is; behoorende onder de Clasfis van -Voorns en Putte.
WAERELDLYKE REGEERING.
Betreffende, moet men onderfcheiden dat dit Ambacht in Crimineele of Hooge Rechtsgebied, tweederlei Jurisdictie bevat, als behoorende, voor zo verre het onder de Hooge Heerlykheid van Klinkerland is geleegen; onder den Bailluw en Mannen Crimineel deezer Heerlykheid, zynde tegenswoorwoordig Bailluw van Klinkerland, den Burger Pieter An.iemaat.
Welke zo als wy, rèeds by Klinkerland gezegd hebben, ook as Middelbaare Jurictie , met dezelve Mannen Crimineel,
thans Adminiltreerd. Het tweede en grootfte gedeelte
van dit Ambacht, betreffende Crimineele zaken, behoord onder den Bailluw én Leenmannen van den Lande van Voorne. Aangaande het Water- of Heemrecht, dit werd hier evee. als in andere Polders door eigen Befiuurders verricht, en in groote zaaken of over het geheel genomen, werd het door deszelfs Dykgraaf en gezwoorenen , uitgeoefend , deeze Ambachts Heerlykheid b 'boord aan Mr, Rcinier Frederik van Staaveren woonende te Rotterdam.



S DE NED. STAD- eh DORP. BES. (Herkingm.)
De verdere Regeering van die Ambacht, bellaar uit een Schout, v.« Scheepenen en een Secretaris, zynde laast Schout n Secretaris geweest, den Burger>, Deu,d\ dewelke opuien li. November im overleden is/voor hèt overig'- zvn hfer byzondere Perfoonen ter bezorging voor Armen f Veezen ta de Kerk aangefteld., vveczeu,
Byzondere
VOORRECHTE N.
beerd kunnen w den ' het 7°™ * 'ï * Stóedt'n•°^
BYZ ONDER H EED EN, Zyn ons van hier buiten de Kerk, geenc opgegeeven. REIS GEL EG EN THEED.EN
Zyn alle weeken een Markt Schip op Rotterdam en va daar weer te rug; voor het overige Is „fc ^ Veer, over welke men dagelyks na Zeeland over vaaren kan?'-
HERBERGEN en LOGEMENTEN



Hel ^il(ElLïlaa.TrM3£.irSi-A."iT3]) , is ï« «3 5 X.egt am^enam , si indijk , LeTUiLwtl ,
'T33)«T leeft daar "bij nut eran. la^a,»






D E
AMBACHTS-HKE^TLYKHEID
V A N
"^V^aar van de bepaalde
LIGGING
Ons voorkomt in den Lande van Zaidvoom, of eigentïyfc in het Land van Voorne ovi r Flacquée genaamd , geitgen t' zvn het zelve is voor een groot gedeelte omr.ngd van de MelUzandJehe Grond, behalven aan de Oostzyde alTl het zelve 'met zyn Dyken Haven van de Polbar, O,waard werd afgefcheiden, de ligging van deeze Heerlykheid is zeer laag, om welke redenen reeds in den Jaare .731* éoor den Dykgraaf en gezwoornen met algcmeene toeucm, mirr der ielaudeu wterd goedgevonden om tm



1 d1! neberlandsces stad. ci
'u ucr ^ronden moet echter j ■ ö
».nue Heer,ykheeden van de Lfj " t Z^" ?*'
^lecgen W3S aan een Wafer ^ ^ - » ^tzc-Ive
'--droeg,, en dat naar alle wa^yS het te™."
oor ,ge Brouwerhavcnfeh2 D;ep za| ^ *«V».
«Ier tyd &BBewaare-genoeind zaI zyn geweest
Het Dorp is in het Zuidoosten van het Ambacht -elee-, -r.a een. uurgaans van S„,dyk het welk op het C^h Crondgebmd ten Oosten van Z>,,w licht, le We■ ? -n uur gaans van het Dorpje Mesland, ten Zuiden e n Ter Z?T2ïn'tnr]ginS dü ^aart cir!'-a 3 quanièrs nurs
2 f de fitUatit; va" J* Ambacht 2eer veel verfraait eo* ^makaanhrengt.neemt zyn begin aan die kant van £ïLT
- n afgefchetden, verdeeld.als de Groene weg, Blind „e



DORP-BESCHRYVER. (BUkshml) p getrcffende den
NAAMS-GORSPRONG.
Deeze vermenen wy met grond te kunnen doen afdaaletji *van den Heer DieJerik van Zeeland, welke reeds voor derj Jaare 1275 als eigenaar en bezitter van dit Land is bekend geweest, zynde deeze Ambachts-Heerlykheid in die Jaare onder den Naam van Diederiksland bekend, en verkogt om op zekeren bepaalden tyd weder gelost te werden, hetgeen, zeker niet moet gefcbied zyn , want in den Jaare 1278 wierd het verkocht en vry gewaard door Floris, Graave van Hol* Jmd, waar \ an wy den volgends Verkoopbrief hebben gevonden.
„ Wy Flmis Graave van Holland, alle dii deeze tegeas„ woordige zien Heil! wy maken aan alle bekent, dat wy „ aan Heer Albert, Heer van Voorne, onze lieve en getrou„ we verkogt Lebben, het Land genaamd Diederiks Lmij geleegen tusfehen de Wateren die genaamd zyn Zonnemaat ' re, en de Greeveningen, 't welk eertyds toebehoort heefc „ aan de Zoone van den Heere Djederik van Zürikzee, aan „ Heer Hugo, eertyds genaamd van Zierikzee, en Joliawnis ,, zynen Broeder , en Wolfaard en Dankaard , Zoone vaa Paulina , en aan de Broederen Colyn, en Hel'.enx, de , Zoonen van de Broederen van Johannis , voor zekere *' fomma Gelds, welke dezelve Heer van Voorn, ons geheel *l en al betaald heeft , en dat wy het voornoemde Land, " van nu af aan, in het toekomende met titul van eigendom p 2 aan hem vry en gerustelyk overgeeven, willende dat hy 7, over voornoemde Land, als over zyn eigen goed ordonneere en disponneeren zal, naar zyn goedvinden ea
J De geruisen die pyer jjeezejn $egenwoord.igen 0 ■ A*



'4 DE NEDERLANDSCrfE STAD Ejr
a.an^en, zyn Aernaut van Breda, ^ Nieola.
Te,• oirkontfc deezes hebben wy Det tegenwoordige fchrift -,, met onzen Zegel doen bevestigen
r V, Gefchreven te Middelburg de tweede Ferre of Vierdag "» * Beftyomb onzes Heeren, i„ het jaar des Heeren
In den Koopbrief van het Jaar ,a75 we,d het genoemd, «ker Zanr/end genaamd Diederiksland, dan wy menen da «en «toor de benaming van Zor^d, heeft willen aanduiden dat het a!s uit de Zee zynen oorfprong heeft ml en daarom Zoutiand werd genaamd.
Dit bovenftaande bevestigd ons' noch meer in ons gevoelen, namentlyk dat ZMrthW, zynen naam van deszelfs eerfte bezitter den Heere Diederik van Zierikzee. di- naar alle waarfchynlykheid, ook deszelfs eerfte Stichter offiedyker zal hebben geweest, heeft ontleent.
Wat de
STICHTING in GROOTE.
Van Diederiksland betreft, het eerfte de Stichting namertlyk, kunnen wy niet juist bepaalen, wy hebben hier bov-a reeds aangetoond dat het zelve in den jaare ,275 reeds onder dien naam bekend is geweest, en dat wy uit Overeenkomst van den naam en tyd in het vermoeden zyn dat den Heer Diederik van Ziende de eerfte Stichter of Bedykervan dit Ambacht zal hebben geweest; ook vinden wy onder de ot.de Papieren van de Hooge Heerlykheid van Grysoord een zekere Comfirmatie Brief door Graave Fleris den V, ge! We! d, waar uit meede èlykt dat Diederiksland in den jaare 1284 reeds was pewrond. Dan hier komt eene andere be 2? V1S en v:£,kc lt ~>'d «•« Stichting in meer^r twyfeUjJ f&)mte biengen, namentlyk dat uit zelve DiedeHkslaad,doot



DORP-BESCBRYVlïït (Ddrksland) $
fjjrtog Jan van Beyeren nader ter Bedyking zoude zyn ulojgegtevén , dit zo zynde zoude hier hatuurlyk uit mosten opgemaakt werden dat deeze Ambachts • Heerlykheid: eerst by laatere tyden zoude moeten Gefticht zyn; omdeeze twyfelingen zo veel mooglyfc op te ruimen zulle» wy hier de woorden van Alkemaade te vinden in hst tweade Deel zyner Befehryinge van den Briel en Voorn, Bladz-, 290 , laaten volgen, het geene wy zeer- gëfchikt vindan , om ons gevoelen betreffende de Oudheid van Diederiksland te billyken; dus zegt Alkemaaden onder de eerfte opgekco„ men aanwasfen van den Lande van over Flacquée, e», " lui-a 00111, word geteld het van ouds genaamde Dirku . „ land , dat Land heeft Graaf Fioris den V , in het jaar, i?78 verkogt aan Heere Jibrecht van Voorne, onder belofte van. waaringen, gelyde, en befcl erminge, voor de Kooplieden en ïnwoor.deren opgedraagen. ' „ Dit en Grysoord zyn in 't jaar 1339 nog eigen geweest , aan de Heeren en Vrouwen van Voorne , als- by hunne „ brieven biykt. s, In het- jaar 1363 heeft Vrouw Margarstlta van Moermont, haaren Man Heer Wouter Van Heemskerk by 00 " irooi gemaakt de Lyftogt van Dirksland, zo als biykt „ uit de Registers van de Graaflykheid van Holland, Folio.
„ 24.5. N». 30.
„ Hertog Jan wfl Beysren, ak Heer van Voorne heeft „ uitgegeeven aan Rieter Klaas/en en zyne Medegezellen ta * Bedyken tot een Koorenland, het Land van Dirksland *
onder zekere Voorwaarde , en Voorrechten , in zyne. -, Brieven van den 13 November 1415 vermeld, naardien-
het zelve, zynde het onder de Bedykte Landen van over *' Eiacqute , als doen was ingevloeid door het doorbreken, l van den buiteudyk by de Meeftooven." " Wy meenen dus hier door recht te hebben om by ons gevoelen te mogen blyven en wel zeker te öslieii dat de-



è DÉ NEDKRLANDSCHE STAD- EH
Herring van Dirksland wel in den jaare ,4,5 heeft pl««s gehad, doch dat de eerfte Stichting reeds van Ljaa-
*J de öp omst , Stichting en Ouderdom van Die.
deuksland genoegzaam te hebben aangetoond. . De
gfoote van Diederiksland volgens de Kaart van den jaare I7or en op het Veldboek van den jaare 1692 , bedraagt 204, gemeten 46- Roeden Lamls, op het Quohier der Verpondingen van het jaar 1732 vind men 2950 gemeten, en ai* Roe. den, dat is 1475 Morgen, aI4 Roeden Rhynlandfche Maa* aangetekend , volgens ons oud Manufcript, het geen dezelve groote opgeeft, wierd daarvoor aan Verponding betaald 5923 Pondut, 6 Schellingen, ^Denier,, welke Landeryen in haare Respective Polders zyn afgedeeld, en op de Kaaré van den jaare , 7ci met de Nos. ,, 2, 3 , enz. lekend; wy hebben hier vooren reeds aangemerkt, das d* liégmg van Diederiksland zeer laag i,,- hierom wierd in den jaare 1731 een Steene Watermoolen Gefticht.om deeze bovengenoemde Polders van het overtollige Water te ontlasten, fep de Lyst der Verponding van de» jaare IÖ32 vind me„
lil *7 ' enJl\ ^ Ja3re 1732
Ehi a' ».M"floovea en «n Koorenmoolenaangete. kehd, zo dat d,t Ambacht in den tyd van 100jaare,: S2Huizen heeft verloeren, met dit alles is het Dorp zeer netjes be. bouwd , zynde de meeste Geböuwen onder welke het Ambachts Heeren Huls de Pastorie en de Waag byzonderlyk uit ' munten, van een goede BoUw órder, (hier over nader) het -een' de bewoonders van dit Dorp veel gemak aanbrengt, i° dé Haven welke van het Zuideinde van het Dorp zynen aan. vang neemt, en langs het Nc0fdcn (0. in de Rjvief ^
pee vloeid, dezelve is door" het aanwasfen der\S«l ken ort zomnnp p|aai2en wel 0: t.iiep , doel, dit belet niet dat de Dorp bewoondtrs alle hunne roodwendigheeden Per Schuit innen of tn ^"voeren, naar jt fehynt moet hter voorheen"



jjORP-BESqHRYVER, (Dirksland.) 7
-en andere Haven zyn geweest, of de tegenswoordige moet zeer verland zyn geweest, alzo de Heeren Staaten van Holland en Westvriesland , den 5 April van den Jaare itfoi'aan den Heer'Jan de Gruiter, te dier tyd Heer van Diederiksland tot het «aften van een nieuwe Haven in Dirksland; Octrooi hebben verleend,
Het Dorp 00 zich zelfs is in verfcheide ruime regelmatige Straaten verdeeld, het geen aan het zelve een Steedelyke en aanzienlyke gedaante geeft, in den Ja.re 1-73* wierd het getal der Huizen binnen» Dorps ftaande op 181 gerekend, het netal der Inwoonders wierd van hét geheele Dirksland op circa jgco menfehengefchat , in den Jaare i795 wierd het getal difa zelve op 1151, dus 151 meer gerekend. Het
W A F E N
Van Di,Mand beftaat in een blaauw Wapen Schild mei drie groene Baaren doorfneeden ; onder de bovenfte Baar » een Ganzenei, en boven de bovenfte Baar, Kvee Ganzepoo^ ten, gefteld.
KERKELYKE GODSDIENSTIGE GEBOUWEN.
De Kerk van Diederiksland, ftaat van ouds voor een ParochieKerk bekend,doch de inkomften voor den Pastoor dredezelm he L d e waren zeer gering , bedraagende , .«dien db P,, oor li. de Parochie woonde niet meer dan 30 Ponden ^ woonde dezelve buiten de Parochie dan waar ,yn m <x> men niet boven de 7 Ponden; aan het Autaar van de H .1, Sarina en Barbera was een Vicary gefticht, tot web e Gemard (blykens de Stichting Brief) mogt werden benoemd . of by moest in de eerfte plaat, reeds tot Priester zy. A 4



8 DE NEDERLANDSCHE STAD- »
ingeweid, en in de tweede Bloedverwante van den Stichter derzei ve zyn; doch dit is door Georgiusvan Echmo.d Bisfchop van t/fwftt, in den Jaare 1547 op den 1 Juny, by eenKerkelyke Refolutie vernietigd; uit Hoofde dat te dier tyd den Heer Joast Antlmnysz., op welke volgens de Stichting Brief , uit hoofde van Bloedverwantfchap die gezegde Vicary kwam t- vervallen, de verëisthte ouderdom tot de inweiding als Priester noch niet bad bekoomen; inden jaare 1414 (dus;i33 jaar ren vroegt-r) wierd deezer Kerk Vicary bekleed door een Zanger van Meckelen, aan wien uit kracht van de Stichting ia Morgen Lands waren gemaakt, doch wanneer den bekieeder af vezig was , trok denzelvs niet meer dan 12 Rhynfche Guldens; naar het ons voorkomt is den meergenoemden Joost Jnthonysz , als Bedienaar deeze Vicary opgevolgd dooreenen Tnan Anthonisz., van welke men leest dat hy de Bediening der Vicary op den 28 Maart van *t jaar xS?8 zoude hebben nedergelegd , zynde die als doen begeven aan Darid ui thon)sz. welke de laaste is die ons als Vicarus van deeze Vicary voorkon: t.
Noch was in deeze Kerk aan bet Autaar van de Heilige Mageten het H. Kruis, een altoosduurende Vicary Gefticht, ■welke door eenen Jan Adriaans wierd bekleed, en aan welke Jan Adriaans, door Gre(rorius, Bisfchop van Utrecht ,a!s een gunst bewys wierd toegefiaan , dat hy geduurende zynen Studeer tyd'het inkoomen deezer Vicary mogt genieten, zonder dat hy voor het leezen der Misfen behoefde te zorgen.
De juiste tyd der Stichting van deeze Kerk kunnen wy niet bepaalen, even zo min aan welke Heilige die by de Stichting is toegewyd. Ook vinden wy maar eenen Pastoor als Bedienaar dee/er Kerke geno.rnd; zynde dit den Wel Eerwaarde Heer id'illem van Via en, van detzc werd lermeW dat hy in den jaare 15 , bet geen Waarfchyniyk 1514 zal moeten zyn, ais Pafoor kier heeft geftaan, ten welken tyde het Kosters Ambt deezsr Kerke door den Heere Mr»



DORP-BES CHRYVER. (Bïr'uland.') 9
*f hm Br-art wierd bekleed; doch die naderhand de Ros. tersplaats tegens een anderen Post verwisfeld hebbende, echter altoos noch een Tractement jaarlyks van 4 Guldens bleef genieten , of dit geweest is om dat niemand van dit Ambt geheel afftand konde of vermogt te doen , dan wel of de bediening als Koster deezer Kerk zo weinig opbracht, is ons onbekent. Dat de Stichting deezer Kerk van een oude heel oude datum is, biykt ontegenzeggelyk, als men rekent dat de Vicary welke aan den Autaar van de Heilige Ca'harina en Barbera was, reeds in het jaar 1414 was Gefticht.
Het tegenswoordige Kerk Gebouw is extra ruimen groot, en van een zeer goede hoogte met twee Zydakken, welke iets laager zyn dan het midden Dak der Kerke is opgebouwd, en heeÖft een zeer goed aan den ; van binnen is dezelve met een extra fraaije Predikftoel vercierd , zynde insgelyks zo varï Doophek als de voornaamfte GefloeitenSvoorKerkenraaden, als de Zitplaatzen der meer en min gegoede Burgers zeer netjes geaprepericerd; het Choor is als een Pavilloen uitgebouwd , voorheen ftond op hetzebe een Capel Turentje, doch dit werd thans niet meer gevondenDen Tooren welke van onderen zeer zwaar is, en vierkant opgaat; verliest een weinig boven het Dak veel van zyn dikte . en zwaarte, doch ryst in een vieruantegedaante verder boven het Dak tot een maatige hoogte , van waar die weder met een ftompe fpits opreist, en is van kuiten met Wind en Uurwyzers , en van binnen m?t een geui Uurverk en Klokken voorzien, de Kerk, Tooren en Kerkhof werd aile in een zeer goede order onderhouden.
De Pastory of' Predicants woonlng is een zeer goed en gëfchikt Gebouw meteen fraaije groote T.mia voord.n, het geen men mede van de Schoolhubirg zeggen kan, zynde beide genoemde Gebouwen zeer wel aan ha oogmerk voldoende, cn werden zeer wel onderhouden, A S



10 DE NÈDERLANDSCHE STAD- kb Onder de
WAERELDLYKE GEBOUWEim.
Koft* het Ambachts of Ambachts-Heeren Huis, hier in aanmerking, zynde dit een zeer aanzienlyk Gebouw van binnen met veifcheide behoorlyke vertrekken voorzien, welke zeer gëfchikt zyn, zo voor de Vergaderingen der Regeeringen, ais voor d'e der Tiende Keffers, het zelve fiaat op een zeergroot Plein met Ype. Esfe, en andere Poomen beplant, leggende rondsom door Thuinen en Boomgaarden omringd. Voorheen wierd dit Huis altocs door den Secretaris van deeze Ambachts Heerlykheid bewoond.
Verders vind men hier de Dorps - Waag, op welke jaarlyks een groote kwantiteit Meekrap werd gewoogen, dit is meede een goed Gebouw, doch van 't welk niets byzonders valt te zeggen.
De
KERKELYKE REGEERING.
Beftaat hier uit den Predicant, zynde dit zedert den Jaare' 3795 den Burger Dionyfiut Bredero , en d-_n zedert 1790 Eme. ritus geweest zynde Predicant Cornelis Brinkman ; benevens tw ee Ouderlingen en twee Diaconen, van welke jaarlyks de helft afgaan die dan door andere werden vervangen.
Wat de
WAERELDLYKE REGEERING.
Betreft, hier omtrent moet men aanmerken dat in dit Ambacht tweederlei Hooge jurisdictiën gevonden worden , de Voornsamfte of Lyfftraffelyke misdaaden werden door den Bailluw en Leenmannen van den Landen van Voorne en Putten, beoordeeld en gevonnisd, waarom oek alle misdaaden welke



DORP-BESCHRYVER. (pirkana.j U voor deeze Rechtbank bepleit werden, hoofdmisdaden we* den genoemd.
Andere misdaaden welke Crimineel doch met LyfftratteJvk zyn, werden door den Bailluw of Schout Crimineel van Dirksland, met zcvca Mannen Cremineel, welke ook Mannen van befchikking genaamd worden, afgedaan.
De Polder zaaken of het Heemrecht werd door een Dykgraaf met drie gezwoorene uit de Ingelanden be-
* Wy hebben reeds hier vooren aangemerkt dat den Heet Wederik van Zieree, de eerfte was welke ons als Ambacht Heer of Bezitter van dit Ambacht voorkomt; naar de.zelfs Overlyden bleeven zynen kinderen en xerdere afttammelmgen in het bezit, en van wien het recht deezer Ambacht aan de Graave van Holland fchynt gekomen te zyn, dewyl wy (zor al' reeds gezegd is) vinden dat Graave tloris de V het zelve ep vdorwaardens van loding tegens een bepaalde tyd overgaf, tl et elve daarna in den Jaare r,75 Snaai, aan ^ Heer Z» Putten verkogt, aan welke Familie het ook in den Jaare 1339 in Eigendom behoorde.
In den Jaare ,363 was Vroüwe M*g«*tha van Moemont , Vrouwe van Heemskerk Eigcnaresfe van dit.Ambacbt dieheC gelve op haaren Man Heer Wouter van Heemskerk zedert het Overlyden van deeze laaste genoemde Ambachts Vrouw , tot op het Jaar I5oo vind men geen opvolgers of • volgeresfen aangetekend , wanneer ons den Heer jan van Ne* Jeen welke in d.n Jaare , 535 noch in leven was warnet eerfte als Ambachts Heer voorkomt; na wiens dood het op de<zelf< Dochter Bma van Nederveen , overgong, deeze-trouwde eerst a^n Philips de Omiter uit Vlaandere, en daarna aart CUrsran Bommelswaal; deeze Ambachts Vrouwe is tn den Taar,- ,553 te Leuven ovérleedcn, wanneer d«eze Ambacnts fi erlykheid is overgegaan op deszelfs Zoon Philips de Crnter die het veder aan ayn Zoo, («gelyk. Philipsde Gr^er,.beeft



ia DE NEDERLANDS CHE STAD- »
naargeiaaten, deeze laaste zonder kinderen overleeden zynde kwam de Heelheid aan deszelfs Broeder Jan de cLrl deeze ü.erf m den Jaare 1éor, en lie. de iLrJykhcid aan deszelfs Zoon PHlips de kuiter; welke de laaste is die ons als Bezmer of Heer van dit Ambacht voorkomt, tot dat 2 in den jaare r749 den Heer en Mr. Maarten Vlaardin»erwouL als Ambachts Heer van DirfcW vinden aangetekend den tegenswoordigen Bezitter of Eigenaar van dit Ambacht U den Heer en Mr. Maarten van der Goes Envoyé aan het Hof Vin Deenemorken.
De Civiele of Burgerlyke Rechtbank werd door den Schout C,vl£, met zeven Schepenen, aan welke een Secretarisis toe. gevoegd uitgeoefend. Den Burger Crnelis van der Valk is thans hadluw, Dykgraaf, Schout en Secretaris.
Voorts vind men hier de nodige Opzichters en Beftuurda» voor Kerk, Armen, Weezen, Brand, enz Als
VOORRECHTEN*
Zyn by de bedykingen zo aan de Bedykers als aan de uiteet: Vers de volgende verleend.
In den jaare t6l0 verleende de Heeren Staaten van Holland en Heavnesland aan den Ambachts Heer van Dirksland Octrooi tot het maaken van een nieuwe Haven
hef h"ff' ^ Hf "S beb°0rC l0t "CCh t0£ h« het Heffen deri,endensen aan den Ambacht, Heer behoord de A,- of Improbatie van den Predicant, voorheen had de AmfachisHeer of Vrouwe, h der tyd ook het recht mBa l uw Schout, Schepenen en andere Regeerings Leeden et
Ambtenaaren «.nteöellen.doch wélkelaaste zedert d,ngeluk!
kigen ommekeer van zaake, in het jaar t„5 voorgevallen
«P de Stemgerechtigde Burgery is overgegaan; in dee2e
lykheid komt als geleerden of



DORP-BESCHRYVER. (Dirhlanl)
13
MAN VAN NAAM.
Voor -Philips de Grutter , «aar alle waarfchynlykheid Zoon van Jan de Gtuiter, hier vooren genoemd, deeze heeft zich door het Schryver, eener Latynfche Oratie', welker inhoud den Roem en Dapperheid der oude Batavieren hefchreef, beroemd gemaakt, deeze Oratie is in den jaare lós 8 te Leydm gedrukt geworden.
BEZIG HEEDEN
Den nuttigen Landbouw en Graanenteeld, sis ook den Meekrap (welk hier zeer vóordeelig groeit) doet de welftand deezer Heerlykheid bloeijen , en verfchaft zo door het planten , roeijen , droogen en beryden van dezelve, aan veele handen Bezighei.1; ook werden hier jaarlyks een groote kwantiteit Aardappelen geteeld, die zo om deszelfs aangenaame fmaak als nuttig voedzel , overal naar ander* plaatzen ter verkoop werdui gezonden , werdende de Aardappelen welke hier geteeld werden overal zeer gepreezen, voor het overige geneeren zich de Inwoonders van Dirksland , met het doen van Winkels , en het Hanteeren der noo/zaaklykfte en niet te ontbeerene Handwerken, waardoor ieder derzelver zyn beftaan geniet.
BYZONDERHEEDEN
Kunnen wy van hier geen andere opgeeven, dan het fchoone Dorp zelve, het welk om deszelfs aangenaamheid, en wel gereilde verdeeiing in fraaije ruime Straaten, met het aldaar gronden werdende A'.bachu Hscren Huis, de beichouwinge wel waardig is.



M DE NED. STAD- en DORP.JJES. (Dirksland,)
GESCHIEDENISSEN
Zyn ons meede van hier geene byzondere opgeven' alleenlyk kunnen wy hier zeggen, dat men „och overall noegzaame fpooren ontdekt om te kunnen beoordeeld dat tut Ambacht , meede door de Overftroomingen veel heeft
EEISGELEGENTHEEDEN
Zyn hier behalven op frland tn andere Plaatzen, alle weeken bepaaldelyk een Markt Schip, dat Zondags op Rot. t.rdam afgaat, en Dingsdag of Woensdag van daar weder te rug komt.
HERBERGEN en LOGEMENTEN
Zyn hier verfebeiden waar onder ook voornaamen zvn doch de naamen derztfvc zyn ons niet opgegeeyen. . '*



o sr wa a ai b.
Is een klein Poldertje (waar in meede deri- Dykswal werd gevonden) het zelve is geleegen, tusfehen de Oüie Kraijm Polder, Sommersdyken Dirksland, zo dat een gedeelte van het zelve op Zeeuws Grondgebied is bedykt, zo als het ten Oosten van dit Poldertje gevonden word.
De groote van het zelve bevat niet meer volgas bet Veldboek tan den jaare «597 en de Kaart van den jaare 1701 dan 133 gemeten 79 Roeden, dat is 56 Morgen 379 Roeden, en op de Lyst der Verponding van den jaare 1632 en 1732 ftaan niet meer sis 3 Huizen aangetekend.
Het Wapen van deeze Polder is een doorfneeden Ziivgr Wapen Schild, op het onderfte gedeelte van het zelve ziet men een Offer geplaast, het bovenfte gedeelte is van boven na beneden doorfneeden, op de rechter zyde hier van zie, men een ftaande roode Leeuw, en op de linker zyde, twee roode Baaren, waar uit een halve Leeuw ryst
OUD KRAIJERS POLDER.
Deeze is geleegen ten Noorden van Onwaard, en ten Westen van de Haven van Dirksland, deeze Polder is in den jaare 1669 bedykt, derzelver groote bedraagt 400 gemeten, waar van 150 gemeten onder Zeeuws Rechtsgebied behoord , zo dat de groote welke op Hollands Gtondge. bied bedykt is , niet meer dan 250 gemeten, dat is 135 Marge» Ebynlaadsch, beflaüj:.



15
NIEUW KRAIJERS POLDER.
Is geleegen ten Westen van de Oude Kraijers Polder en de Haven van Dirksland, aan het Haming- Vliet, en is in zyn geheel 494 gemeten 153 Roeden groot, waar van af gerekend moet werden, 124 gemeten, welke onder het Rechtsgebied van Meliszand. behooren, zo dat de geheele groote niet meer beflaat dan 370 gemeten, i53 Kotden welke uitmaakt 185 Morgen, 153 Roeden.
KRAIJENISSE.
Is meede in de bedyking van over Flacquée geleegen , doch men vind van derzelver groote, noch anderzintsgeen byzondere opgaave.
Volgens al de Regeerings Lysten biykt het, dat alle deeze Polders een en dezelve Ambachts Heer hebben, die echter voor eiken Polder met een byzonderen Tytel werd genoemd. "
Zo is ook een en dezelve perfoon Schout en Secretaris; doch word insgelyks ook op de Regeerings-Lysten voor elken Polder onderfcheiden genoemd, zynde thans van deeze Polders Schout en Secretaris, den Burger Comelis van der Vdk,het getal der Ingezetenen van alle deeze Polders zaamen wierd in het jaar 1705 op 107 gerekend, waar van die g-e! ne die de Gereformeerde Religie belyden, Kerkelyk onder Dirksland , en die de Roomfche Godsdienst zyn toegedaaa onder de Oude Tonge behooren.



TJit Brapje ' li^t Tnrij" aangenaam. ,
"lis jkl<Kim_, ram Ibriraagl fleekfe -vos® indeel aam, 13©aE£?,:t .giraarm en. xaxe©lora.y dal er ^s?meit } ' Teramtits al» Jxaxa-ïLai lier mi et" Tsl©ex± , Hïfflct ®<u>]k alem I^amtbmam. iüU ara? BapuL ^graaoacm , 15© -weg" "trol ©mleirAtmnirJL "baantam. ,






D E
AMBACHTS-HEER.TLYK.HEW
VAN
M ELISZA^D,
]De fitnatie deezer Heerlykheid is zo zonderbaar Attbé) voor iemand, die dezelve niet van naby befchouwd, of Op de daar van zynde Kaart nagegaan heeft, bet byna onmog,lyk is, om zich een juist denkbeeld te kunnen formeel ren, van derzelver
L i G G I N G»
Welke meede !n luid-voorn in den Lande van over Flatf «fe werd gevonden , als «rekkende zich aan de eene zy' Z genoegzaam rondsom geheel Dirksland , en aan de andere zyde tags Koxenitfe, Kraijers Polder, Herkingen ca het Land van Sommersdyk, (het welk Zeeuws Grondgebied t,ï waar in het Rechtsgebied van deeze Polders is geleeJn • om onze Leezers de Legging deezeï Heerlykheid in Leeheel zo na mogelyk te doen kennen, zullen wy deïelve ta alle zyne byzondere cavelingen , gorzingen en aanTasten volgens de daar van zynde Kaart hier ter neder Llen ' waar door aan des kundlgen Ipoedig blyken zal,' L er maar weinig Ambachten in een foort gelyke legging Irden gevonden, als leggende dit Ambacht rondsom ver, Jh^s wdfiSe Ambachten, Polders en Eedv^n* \mm Si



2 DE NEDEïtLANDSCHE STAD- tn
de in dier voegen achter Dirksland heen, dat de HeerlykhriJJ
van Dirksland als bet waare door die van Meikind wad omJ.
vangen.
Ten eerften, heeft men langs de Haven van Hirksland de'e Mehszandjche Gorftngen, dewelke tot aan de zogenaamds! Nolle, zynde een Kavellands, voor welke de Slikken en Blihi, ken, die de Hooge Slikken genaamd werden, en die tot aam de Siikke van Roxenisfe loopen, werden gevonden.
Ten tweede, aan de fcheiding van deeze Slikken en Gorfingen s begint den Meliszandfche en Mooldyk, waar in Oud Metfszani ! gevonden word, zynde het zelve verdeeld in 5 Kavelingen^ ,
'> 2» 3. 4 en 5 op de Kaart aangetekend, het Dorpi> werd op de Kavel N°. z en' 3 gevonden.
Ten derden , vind men achter den Meliszandfche Mooldyk een hoek gronds bekend onder den naam van FabriUus Dy. tagie, waar nevens den Rvigcndyk, liggende aan Soxenvft 'aan welkers einde men den omloop van Meliszand vind, en die al weder op andere Slikken van Meliszand tegens het Brmwe^shavenfche Diep uitloopen.
_ Ten Vierden, van den Meliszandfche Mooldyk af aan, be*g&rt denTVestdyk van Meliszand, die in de Kavelingen N° ff, 7 en 8 is verdeeld, en binnen welke den Polder Aitekleen (die hier als een byzondere Heerlykheid, doch liggende op Me tszanc'fche grond, voorkomt:) werd gevonden , en waar ■achter men de Gorzingen van Alteklem en de Slikken van Me. iiszand vind.
r Ten vyfde, van Alttkleen af vind men den omlooo van Dirksland, het welk een Gorf.ng Meliszandfche Grond is' en waar achter de Slieken van Meliszand, weder gelegen zyn welke tegens de Herkingjche Gorfmge aanloopen. „ Ten zesde, vind men van de Gorftngen en den Omloop van DUksland, ÜeSt.Elifaheih Polder, het welke een Heerlykheid is dte meerendeels onder HerUngen is gelegen, en waarin de Kavelingen .N°. io en u gelegen zyn j welke tovenge-



DÖEP-BÉSCH'ftYVÈR. (Meiïszènd..) s
memie Kavelingen en Gorfingen, meest tegen den W Men Noord- en /I^Uy£ werden gevonden.
Ten zevende, van de Sr. Mfdbeth Polder omgaande, komt ïnen op den Meliszandfche Grond, welke onder de Hoogè Heerlykheid van Klinkerland , tusfehen het zogenaamde Paar. den at, langs den Herkingfehe Grond, en den KïmkerlandfcheH fiyk loopt, gelyk men meede vah den St. Eff/airtk, op de Meiiszanifche Polder gaat, 'en op welke beide verdeelingen » :20 van Klinkerland eh de Meliszandfche Polder , de Kaveis op de Kaart met No, Ï2 » *3 » H » *5. tf, 17» ï8 en 2o gevonden werden , en waar van N°. 18 een apparte Heerlykheid .bekend onder de naam van de Welle Strype,is, en die voor een gedeelte op de grond van Nieuwe Tonge , aan de zyde van ^gt, doch aan den Ambacht» Heet
Van MM behoort, en waar van de KavelingNo. rz vooe ■een gedeelte, en die van 13. I?» " &eïieel trSens deIÏ Dirklandfchen Zuiddyk gelegen zyn.
Ten achtften, zo legt de Kavel No. **, tusfehen de oudo ttatte -rohd, en den Dirklandfchen Gelderfchen Dyk, fengs welke men -aan het Dorp Dirksland komt, uit welke alles men nU gemakkelyk opmerken kan , dat„en zon, dvr den Meliszandfche Grond te pasfeeren v*n het Rechtslied vau Dirksland nietkan aftoomen; ook kan men uttde boven aangetoonde Ligging beiluiten, dx Meluzand wat Lt Luchtgeftcl en den aart van Gronden betreft, » allenop* ! laten gelyk aan Dirksland, Oude en Nieuwe Tonge, enz. is , wy kunnen dus hier van aftoppen en tot het onderzoek van desaelfs
NAAMS-OORSPRONG
©verban. De ZuidhoHandfche Oudheedcü merken fetng «™ alfeenlyk aan. dat het zelve Melidand is genaamd; dcc!» L hu «we* .U ebder den Naam van Melkzani voort, A %



* DE NEDERLANCHE STAD- t»
komt, zyn wy van gedachten dat den Naam van dm eerften Bé dyke, of Bezitter Melis zal zyn geweest, cn a Ê daar ™ zynen Naam zal hebben ontleent en behouden. ■Deszelfs
STICHTINGemGROOTE
bet ade Dee van M*m*Béfchryving van den S™/, Bladz
y Hertog M«(«ifM„ yfl„ Oo»^*. Uit gegeeven om te Be„ dvken zyn Je geleegen by Dirksland, in over few**, be,, hoorende benevens andereBedytte Landen, en Polderen .,, onder de Bailluwfch ppen van Veornef hetgeen ook vol.' maaxt overeenflemd, met andere door ons geraadpleegd* fcchryvers; doch aan wie deeze uiigifte is géfchied, vinden wy niet vermeld; dan wy Zy„ van oordeel d.t wy de juiste ^üchting van Af^nrf-gerustelyk ^ Jaare I4gokunnell vast iteiien.
Betreffende deszelfs Groote hier omtrent zynde ons geevene Berieden zeer verfchiltende, volgens de meest juiste .opgaave van den tegenswoordigén Staat, is de geheJe Groo. «e van Meliszand im gemeten, voigens ^ VM ^ den Jaare ,697) en de Kaart van den jaare „ot, is de Groote 12*3 gemeten , ai 5 Roeden ,op de Verponding-Lyst van den Jaare vind men ,33» gemeten, 25 Roeden en op die van Jaare ,732 vind"men ,458 gemeten, 25ï den aangetekend, welke de Groote is die „,y doorgaans aanneemen, zynde 7a0 Morgen, 2s8 Boeden Rhynlandfche Maat, ons Oud Manufcript geeft 13,9 gemeten, 25ii R0B oen op, waar voor aan Verpondinge betaald wierden 26-2 Ponden , 8 Schellingen, in het Jaar 163a wierden hier 22 en in het Jaar i732 , 3, Hui,tn gevonden , in het jaar 1745 vv'ier den bier 3 Buizen meer gevonden , dat M Hszaniz^m dien tvd m verminderd is, biykt bs de Vertelling ta de, Jaatc, WJ



B O R P - BE S C H R Y V E H, (Meliszand)- % wanneer bet getal der Inwoonders op 333 g rekendwierd.
Het Dorpje dat valgens de opgaave biykt, zeer klein ts. zyn,' legt echter niet onaangenaam in de oude Poldervan Me* liszand,'van de Pluizen en Gebouwen welke alle vo'gens o« Dorpswyze'zyn opgebouwd, kunnen , wy hier niets byzon» ders aantekenen..
Hst,
W A. Pr K. **>
. Van Meliszand is een Zilver Schild doorfneeden met een Balk van fchaak rood, en wit, waarop eengoude Leeuw, er> onder.de Balk een, Keeper. Van de
K.ER.KEL,Y'KE eï» GODSDLENSTIGE, GEBOUWEN.
Hebben wy hier niets te melden, dan,alieenlyk dat hier te* llaatzen epn klein Kerkje werd gevonden, dat naar maate van htt Dorpje een goed aanzien heeft, van binnen is het sselve zeer net.en voor den dienst, geaproperieert, op. het zeive itaat een klein vierkant Toorentje met een diergelyke fpttS er op, in dezelve is een klein Klokje. Deeze Kerk met het. daar anntx.zyndeKerkhpf en Schoolhuis, w erslen in eengoe^ de order onderhouden.
W AERiEL DL Y;.KE GEBOU WEN
Zyn hier meede geen andere ter byzondere aantekeningals het Dorps Raadhuis, het geen ter Vergadering der Regeeringe, en ter Verpachting van de TienJens, zeer goed1, gëfchikt is,, doch waar.van anders niets byzonders valt te-, aeggen.
& 3. ,



$ BE NEDER LANDSCHE STAD- m Een
KERKELYKE REGEERING
h hier ter plaatze niet, dewyl Meliszand tot noch to» geenen eagen PfedikaM neefc. viernml des g *
Aangaande de
WAERELDLYKE REGEÉRING
Moeten Wy hier van Meliszand het zelfde zeggen al, w voorheen reeds van flerfi»£„ hebben aangemerkt, nament! lyk dat het Hooge Rechtsgebied van deeze plaats, voor zo verre dte onder de Hooge Heerlykheid van Kinband isgeegen door den Bailluw en Mannen Crimineel van die i ooge Heerlykheid werd géadminiflrateerds zedert den 3I
^cht van deeze Plaats betreft, Bailluw; Het trroot
fte gedeelte van dit Ambacht behoort Crimineel onder Baii". luw en Leenmannen van V,Qrne.
Wat het Water of Heemrecht betreft, hebben de Ingelanden, \** zo als ,„ meest alle andere Polders en Bedykinge in Zuid
Penningmeester; dan daar hier verfcheide Polders onder diffe. ente Rechtgebieden leggen, is dit oorzaak dat de Dy b ituunng niet overal het zelfde is. '
d,nDre A™bachts-Heerlybheid behoort in Eigendom aan den toiger Mr. Q. L. Dun, woonende in den
De Civiele Jufijrie werd door een Schout, die hier in die £gelyker tyd Secretaris, is uitgeoefend (zynde dit voo* jet tegenswoord.ge den Burger(^rnelis ran der Valk, web te teven, Bailluw, Dyl graaf, Schout en Secretaris van «fi£ **m«A V94 door de benodigde Commies. '



©O-.RP-BESCHRYVER. (Meliszand.) % VOORRECHTEN.
Zyn hier thans geene, voorheen kon als een Voorrecht-voor den Ambachts Heer werden aangemerkt, dat hy het recht hadom Schout, Schepenen, Secretaris,en verdere Ambtenaaren wnteftellen, dan zedert het Jaar 5,79.5. is dit rechfc weder aa*; het Volk gekomen.
De B E Z I G H E E D E N
' Niet tegenftaande men te Meliszand geen uitgebreide Negotie of groote Winkels heeft-, zyn de Bezigheeden hier me' nigvuldig, dewyl den Lanübouw en Graanen Teeld als Tarwe, Rogge, Haver, Gerst, Meekrap, Aardappelen, en vooral de Negotie in Graanen veel Rykdom opleverd-, en »an veele handen arbeid.verfchaft.
B Y Z O N D E R H E E D E N. Zyn van hier geene, even zo min als
GESCHIEDENISSEN,. Op te geeven, en wat de
R E I S G E L E GE N HE DEK: Aangaat, vertrekt hier alle weeken een Markt Schip op &t> mdam, en te rug.
HERBERGEN £» LOGEMENTEN Zyn van hier. niet byzonder op te geven.



'ALTEKLEEST.
Is een Polder welke onder MfeW tusfehen denWestdyfc van Dirksland, en den Westdyk van Meiüzand, is geleegen* en volgens de Lands Kavelingen op de Kaart van Meliszand met No. 6, 7 en 8 is aangeteekend; achter deeze Polder werden zo als wy reeds hier vooren by Meliszand hebben aangetoond, de Goningen van Ahckleen gevonden,en waarachter weder de Slikken van Meliszand geleegen zyn, de Groote ver* Altekleen is onder Meliszand, onder welker Regeering het ook behoord, aangeteekend, het zelve komt echter als een by. Andere Heerlykheid voor, en behoord aan den HeerÉW Fredrik CareltBaron de Overfchie, die meede Burchgraave vaa, Meute, Vrybeer van Baartwyk, Hals Heer van Gryseorde* .Kikkerland, Heere van Wisbergen, BergistnFalkenoord.is.,
ST. ELISABETHS POLDER.
Is meede voor een gedeelte onder Meliszand geleegen, zya, de dit gedeelte ook op de Meliszandfche Kaart met No.p,ia en rr zo als de Kavelingen Lands leggên, aangetekend;'de Kavelingen welke onder het Rechtsgebied van Herkingen leggen , en die ook weder onder het Herkingfche Rechtsgebied behooren, zyn op de Kaart daar van met de N°'. 7, gen 0 aanga, tekend deeze Polder welke meede als eene byzondere Heer. lykhcid voorkomt, legt omringt van den fcheidyk van Her. hingen , den HerHngfen Dyk, de Herkingje en Meliszandfche. Gerjngtn enden Duklandfen Westdyk, en behoord in Ei-e.<i dom aan den Burger Mr. Q. £. Dien van Meliszand, wooncode in den Haag*



§
j> E WELLE SRTYPE.
I een Poto,-Ugsend* aan d* een, zyde op de Eah» fcheiding van deoude Plaat • Grond, en aan de andere zyde vaa
behoorden is opM»^, eabet kleinfte gedeeIteb hoord * óp Ni Je Tongjche Grond geleegen;. h?t zelve .sop de Kaa« vaf MelisL met xo aangetekend, deeze Polder SS meede als een apparte Heerlykheid voor en is msge.
A *



D E
AMfSACHTS*HEERlLYK.eE3ÉJl>
VAN
10XEIISSE
aar van men de
LIGGING
In den Lande van Zuidvoorn, zynde het Westelyke gedeelte van den Lande van over Flacquie aan den zogenaamden Hals, vind; over deezen zogenaamden Hals welke in het Brouwershavtnfche Diep valt, is een Veer waar over men by hoog Water per fchuit, en by laag Water met een Rytuig er door, Westvoorn voor, en naar de Goeree kan komen, het geen zeker wel een fchoone en gemakelyke gelegentheid is, doch die teffens deeze Polder al menigmaal den Ramp van üverftrooming heeft doen ondervinden, en denzelve noch veeltyds wedtr op nieuw in gevaar van Overftrooming brengt; detze Ambachts - Heerlykheid legt als omringd van Meliszand, den Maant ■ Reefchen Gorsdyk, den Halsdyk , en den Rexe* nisje Noorddyk ; achter de Maane • Reejche Gordsdyk en den Hulsdyk vind men de Roxeuisfe, er> waar achter als ook achter den Noorddyk, de Slikken van Roxetrisfe werden gevonden, in deeze Polder vind men twee Kreeken, waar van de eene de breede Kreek, en de andere de kromme Kreek , werd getaamd, de eerfte namentlyk de breede Kreek loopt in den zogenaamden Hals uit.
Den
NAAMS-OORSPRONG.
Zyn wy even zo min in ftaat om aan te wyzen, als derss*



DE NEB. STAD- en DORP-BES. (RoxenisfeJ n 4- waar om het bier voorheen aangehoorde Dorp den. Na.ara yan <)e blaauwe Kamers heeft gedraagen.. Aangaande de
STICHTING en GROOTE.
Uit verfcheidelie omftandïgheden zouden wy moeten enl'.ün»en opmaaken, dat de Stichting of Bedyking deezer Polder al van zeer vroegen datum zyn moet, alzo wy vinden datro deeze Ambachts - Heerlykheid voorheen een klein Dorpje do blaauwe Kamer genaamd, heeft geweest; doch welk Dorpjenaar het ons toefcheint door de overftroominge, welke voor den Jaare 1605 hebben plaats gehad ; moet zyn weg geraakt* wy vinden desaangaande in Alkemaades Befchryving van den Briel, in zyn II Deel Bladz. 293.het volgende ; „ Roxenisfi „ is een Polder, bedykt in 't Jaar 1605,, groot 334gemeten , 3S Roeden, in welke Polder een klein Dorpje geftaan heeft „ genaamd de blaauwe Kaamer, volgens het getuigenisfe van „ H. van Dam, in.zyne Befchryving van de Watervloeden;. „ Bladz. 433,'* waar uit wy meenen temogen vastftellen^ dat de Stichting, Bedyking of Herdyking cleezeï Polder van. den Jaare 1605 kan werden gerekend.
De groote deezer Polder is volgens ons Manufcript 334 gemeten 3 Roeden, waar voor *s jaarlyks aan Verpondinge wierd betaald 6oa Ponden, 3 Schellingen, 5 Deniers; welke groo, te met de Verpondings - Lyst van den Jaare ,73a volmaakt overeenkomt, zynde dus 167 Morgen, 3, Roeden; volgens het Veldboek van den Jaare 1097 en de Kaart van den Jaare 1701 was de'groote 3.65 gemeten, 293: Koede Lands, waar van circa 3a gemeten, onder Meliszand is geleegen, waar Bit biykt dat de Groote zeer goed is opgegeeven, het getal der Ruizen is zeer gering, alzo het getal der Inwoonden van deeze Polder in den Jaare 1795 in niet meer als in 29. bedond, %o dat wy hier geen byzondere Gebouwen of Huizen hebben ^anteteekenen»



»2 du ned. STAD- in dor? BES. (R-xenisje.) Het
w A f £ n.
Van deeze Polder is een Rood Schild, op het welke eerj., Rogvis met een omgekrulde Staart is.
KERKEEYKE GEBOUWEN
Beftaan hier tegenswoor-dig niet,, envenwel zyn wy vag. gevoelen dat hier voor de vernietiging van het Dorpje de Blaauwe Kaamer , een Kerk zal lubben geweest, te meet kunnen wy dit veronderftell.n , daar den Schryver der Zuidl.ollandfche Oudheeden , het zelve onder het Deken» febad van Voome doet voorkoomm; tt gtns. eoordig behoo. ren de bewooners Kerkelyk onder Dirksland of Herkinge, daar wy dus hier van geen Kerkelyk e Gebouwen of Ker, kelyke Regeering melding hebben te maaken , kunnen wy dadelyk ter befchryving van de
WAERELDLYKE REGEERING
Overgaan , voor zo verre die de Hooge of Crimineele Ju, ïisdiétie aangaat, behoord dezelve onder den Bailluw c» Leenmannen van den Lande van Voome.
Ten opzichte van het Water- of Heerorecht heeft deeze Polder zyn eigen Beüuurders. De Ambachts-Heerlykheid is een Eigendom van den Burger B. F. van Staaveren, die ook Heer van Herkingen is, wponende te Rotterdam.
Verder is hier een Schout die teffens Secretaris is,' zyn de dit tegenswoordig den Burgrr Jan Deugd, (dan deeze * onlangs overleeden ,) met de bt noodigde Regeerings Leeden.
Vooirechten • Bezigheeden noch Byzomlerheeden kunnen wy van hier, even zo min als R.eisgcleegentheeden of Herbergen opgeeven , alleenlyk erinnereti wy onze Leezers dat hier ZO als wy voorheen gezegd hebb:n , het Dorpje de Blaau* we Kaamer genaamd , heeft geëxalteerd, doch dat het zelve door de Watervloeden geheel is vernield.



AANHANGS EL>
OP ZUÏDVOORN.
jELet tweede gedeelte van den Lande van Zuidvoorn, het geen wy onze Leezers in dit ons VI Deel met al deszelfs Ambachten en Dorpen doen kennen, zullen wy even alsv\? voorheen Oostvoffrn hebben gedaan, beknoptelyk in zyn ge; heel bfefchouwen, ten einde wy onze Inleidende Voorreeden voor dit geheele Deel met andere nodige en nuttige Stoften zoude kunnen aanvullen, dierhalve* zullen wy om het zelve aan onze Leezers gemakkelyk te leeten kennén, een begin maken met deslelfs
LIGGING.
Dit "edeelte van den Lande van Voorne is een Eiland, het welke Öten Noorden befpoeld werd door de Rivier van Ftaê> muée anders het Haring - Vliet genaamd, het heeft ten Oos"ten het zogenaamde volkrak, het geen meer Zuidwaards heenen loopende, de baarnet word genaamd, en ook wel de Breninge of de Grevelingèn werd geheeten, en waar door dit Eiland van over Fiacquie aan de Zuidayde werd befpoeld; ten Westen ligt dit Eiland aan den zogenaamde» Hals tégen over de Goede of GttrRhH, welke Hals by laag Water zo droog is dat men er zeer gemakkelyk met een Rvtuig door kan Ryden , dit Eiland het welk meest uit fchoone Bouw- Teel- en Weilanden beftaat, is over het algemeen genoomen zeer vruchtbaar, en het geen de gelegentbeid van het zelve zeer veel verbeterd, is dat er verfcheide öecaiie's het zy met de Veeren als anderszins zyn , om da-lyks naar andere Plaatzen te kunnen koomen, zo wel na de Dorpen en Ambachten die onder Puiten als die onder dit Eiland geleegen zyn, ais ook na verfcheide Plaatzen als Hat* jendi Zatërfi en Bütadfitb £n.uutt enz., doch met te-



H AANHANGSEL.
genftaande het zelve wel in zyn Dyken, die alle ook goecï onderhouden warden , legt, loopt het echter vry veel gevaar om door Dykbreuken of Overftrooming'e groote fcLaade te kunnen lyden. Betreffende den
NAAMS-ÖORSERONG.
Hehben wy reeds by Oostvoorn gezegd, dat dezelve zeer duister was, ten minden dat wy er niets met zekerheid van kunnen zeggen , alleenlyk dat wy gelooven dat het den Naam van Zuidvoorn draagd, om het zelve van Oostvoorn te kunnen onderfcheiden, en dat het eerfte namentlyk Oostvoorn, doorgaans het Eiland van den Briel, en Zuil' voorn het Eiland van de Goede Rhee of Goe- Rhee, ook wel Voorne over Flacquée, of enkelvoudig over F>acquie werd geheeten ; het geen genoegsaam alle aanduid dat alle deeze nemingen enkejd dienen om het eene gedeelte van het andere uit eikanderen te doen kennen.
Deszelfs
STICHTING nM GROOTE.
Het is onbetwistbaar zeker, dat dit gedeelte van den Lahdeti Van Voorne al zeer oud moet zyn, alzo wy weten en zulks reeds beweezen hebben dat Dirkslawl en Grysoorti beide reeds voor den Jaare 1284.bewoond waaren, wanneer door, en zelfs voor wtlke tyd men de Stichting Van den Lande van Voorne
Steker mag (tellen, Wat deszelfs Groote aangaat dient
men wel onderfcneidelyk in aanmerking te neemen dat maar een gedeelte van Zuidvocme, of den Lande van over Flacquée, onder den Lande Van Voorne, en d.t wel met dat gedeelte het geen ten Westen , en ten Zuiden van het Eiland geleegen is, behoort j door dit zo niet zynde4 dit Eiland anders veel grooter zoude zyn, alzo het eigentlyke ovtr Flatquie op zich zelven veel uitgeftrekter is, a!a
wdctiae in ha zclvj noch verfctieUe Polders, welke.oa-



AANHANGSEL. ï|
dér Putten behooren, en die aan de Oostzyde van over Flacqvéê geleegen, zyn gevonden, ook werd de groote en aanzienlyk^ Heerlykheid van Smmersdyk welke op Zeeuws Grondgebied geleegen is, doch van welke in dit gedeelte niet werd gehan- , deld , als werdende in dit Deel alleen van het geene het welk den Lande van Voorne betreft, gefprooken; en waar Van wy op het Veldboek van den Jaare 1697 en de Kaart van den Jaare 1701 vinden aangetekend, dat Dirksland, — Ome Tonge, — Nieuwe Tonge, — Herkingen, — Me'ti-
zand Rttenitje. en Onwaard te zaamen 12180
gemeten, iai twee derde Roeden, dat is 6090 MorDen, 121 twéé derden Roeden. Rhynlandfche Maat, te zaamen
:groot zyn; ons Oud Manufcript geeft voor alle deezè
bovengenoemde Dorpen en Bedykingen, de groote van op Ï1313 gemeten, 288 Roeden, doch daar de O waardfcl.t Polder op dit Manufcript is overgeilaagen , hier door ons werd by gevoegd , zo vinden wy dat derzelver groote 11427 gemeten, 67 Roeden, dat is S7I3 Morgen, 309 Roeden Rhynlandsch, uitmaakt, en waar door hier dan een , verfd.il van ?53 gieten, 9> twee derde Roeden, of 37Ó Morgen, 395 twee derde Roeden Rhynlandfche Maat, voorkomt, dan daar wy door ons geheele Werk de Groote volgms het Quohier der Verpondinge htbben gefteld; zo zullen wy het bier doen volgen , zo als het zelve daar in aan ons voorkomt, én dat wel van de Dorpen Oti* en Nieitwé Tono-e welke te zaamen de Hooge Heerlykheid van Grys. md uitmaaken, Herkingen, Dirkeland en Meliszand te zaa* men v-f Dorpen; voorts in de Hooge Heerlykheid van JOinker'vinct de Heerlykheedén Altekleen, St. ttifabeths Polder en de Wolle Suypen welke geen eigentlyke groote hebben j vervolgens in de Polders Onwaard, Oude Kraijers en Nuttin Kraijers, Kraijenisfe en *«*«./«, zynde de hier ondergeyoegde Balans , volgens de tegenswoordige uitgaave , en Rhynlandfche Maat,



»S AANHANGSEL.
Dorpen en Ptti machten Huizen Morgen Roeden ïnw.
Ö*ie Tonge . . 277 174.0 3t{ ius>
Nieuwe Tonge . » 127 1238 S7j 024 Klinkerlme
'Herkingen » , . 43 460 374 366
Dirksland ... 225 1475 214 1151
'Onwaard en Aardv/yks-JPdl 2 56 379^
Ow*fc Kraijers Polders . . 125 .. v 107
Nieuwe Kraijers Polders . . 185 153-* Kraijenisfe.
Meiiszand , . . Ji 729 25$ 333
jtltekleen,
Sf. Elifabeths Polders. Wolle Strype.
Roxenisje . » •"» ï67 3 29
Maakende zaamen 705 B187 191 4029
Het geen te zaamen een getal van 12374 gemeten, 191 Roeden uitmaakt, en het geen met het Veldboek en de Kaart 194 gemeten, 69I Roeden (het geen ons niet zeer aanmerkelyk voortkomt) verfchild.
Het
WAPEN
Van Zuidvoorn over Flacquêe, is een Rood Schild, waar op een Zilver Burcht is geplaast, waaruit een gewapend Man te Paard te voorfchyn komt, nevens de Burcht is een knielende Vrouw, aan welke door den gewapende Ryder een Kleed werd aangebooden, boven op den Burch iseengoude Leeuw,
Wat de Regeeringen betreft deeze is hier in onderfcheiden dat alhier geen algemeen Dyk-Collegie beflaat, voor 't overige wyzen wy den Leezer naar ieder der byzondere hi«rin voorkoomende Ambachten en Dorpen zelve, alwaar by aldsg desasngaande in een gefchik.ee orde §MJSêj



Veleer- ceöhl Xatrojs-ftatl , 3li.ce atoti. mDLeï© Hem Steiittee-te laai in. LWelejplsuol — Xieeetl -nptêL alm aar VkitOT saloon» <1 B^aml :
rZ^clra^ee^^^ JObdflerjL ,
Ziek e^^m-sTijaurMla zmjagl: kul ÏTa^aShmaicEl TsewijaW .






D E -
S T 3E. E B E
GOEBEHEEDE.
3Eer wy overgaan om de
LIGGING.
Derzelver zo als die thans gevonden werd te befchryven, zullen wy onze Leezcren de Ligging zo als die voorheen was. eenïgzints bekend-maaken; ten welken einde wy hier Alkemaades Befchryving eerst letterlyk zullen volgen, en vervolgens onze gevoelens deswegens door andere vermaarde Schry vers, nader bevestigen* das .zegt Alkemaadet „ Het n Land van Westvoorn, of na deszelfs Hoefdftad, het Land van Goede Rheede genaamd is tegenswooraig een klein Eiland, „ rondsom van de Zee en Stroomen befpoeld , geleegen
tusfehen het Land van Schouwen en Oostvoorn. ' „ Dit Westvoom ten Oosten , en ten Westen van de „ voorn. Landen afgezondert, word geoordeelt, aan dezel„ ve Landen vastgehegt en vewenigt te zyn geweest, eerftc, lyk om de benaaming zelfs als werdende van ouds, en „ nog tegenwoordig, niet het Eiland, maar het Land van „ ff'estvoern, en de Goedereede genaamt, als ook uit de gefteltenis der Zeeduinen, die een gelyke Gedaante en Rang '| lubben, en houden, als lynregt langs of nevens den an" dere aan de Noordzee geleegen, en over zulks als apgen. A5



9 DE NEDERLANDSCFÏE STAD- en
i, fcbynelyk een voorige zaamenvoeging gehad hebbende, srls „ by verfcheide Schry vers, en by Et. van Dant, in zyne aani, teekenirrgen aangaanden de Stad Goedereed; is aangemerkt.
„ Alhoewel de wederzydfche Stroomen jegenwoordig een' „ groote, breedte en diepte hebben, die zelfs den grooie „ Zee Scheepen een bevaarbaare uit- en ingang verfchaffen „ welke van dag tot dag, door het geweld der Zeehaaren', „ en Noordwesten Winden vergrooten, zoo word uit de' „ Oude oveleeveringen g.tuigt, dat weleer tusfehen ,-, Westveorn en Schouwen, een zoo kleine en geringe Stroom „ is geweest dat de wederzydfche Jnwoonderen, ter wederi, zyden op den Oeverftaande den anderen wel eer konden y, roefpreeken."
Zodra men de hier boven bedoelde oude Ligging, met de tegenswoordige welke wy hier naar befchryven zullen,- opmeikzaam belcboud zal men aanftonds opmerken dat deeze Landftreek een groote verandering .heeft ondergaan en da£ de Stad Goede-reede volgens het zeggen van de.ickryver der Stad de Oude Waereld veel nader aan de Zee zoude hebben geleegen, doch eer wy hier den bovengemelde Schryver aannaaien, zullen wy eerst eens zien wat den vermaarden Schry* ver der Katwykfche Oudheeden Badz. 109 en 110 in het vo'gende Vaersje beffende de groote veranderinge hier boVen bedoeld aantoont, wanneer hy zich dus uitlaat :
„ Wat ziet men hier dus Jtaan, gewas/en op deesStranden, „ Zyn 't wortels vm 't Geboomt, die hier wel eer te Lenden t „ Geg-oeitz)n, als daar biykt, door Stammen klein enttroot, i, Heeft daar geen Tkuin gtftam, dmr lid een DAfof Sloot, " '* h 7-aaibatrL-mdgeweest, daar^letv.iende Ac\trslegg,n, „ 't Is cokgoed Aard, en K ei, 't w.'sgoe i Land zou mm zegge'h i, Zi't gunter leid een weg, ak loop ter Zeevaard in, 1, »,: Ui 't Wagenfy oor heel bloot, en Paard gefpoor niet min



OORP-BESCHRYVER. (Goedereeda.)
3
9, %y flrekt byna zo heen of hts op Óostvoorn vielle ,, Was dit dien weg ook niet, van Geetee op den B'ie'.le ,, Daar langs den M-fibelatugelyk men zmtyds zeid', 3, Dat hy den Wagen lang, op Vragt gereeden heid, „ Wel dan Jcheen to-h wel waar, dat de oude Lui ons zy'en* „ Een Schaape Wagl/er, eerst met Schop en Greppe lyden
Hier tusfehen Genees Land, en't Brielfche Land te gaan „ Daar doe de Zee in viel, en fcheidze van Elkaar"
Uit dit hier hoven aangehaalde Vaersje van den vermaaf den Pars, biykt dus Klaar, dat dit Westvoorn voorheen geheel vast Land is geweest, het welke aan het Land van Voome was verbonden of met het zelve gemeen was, en dat men door middel van een weg , het zy te voet, of met een «Kytuig van daar na de Stad Brielle konde koiiierr-j de oorzaak van deeze affoheiding door de tegenswoordige Strpo» inen , fchryft men toe aan een aldaar met zyn Schaaps Kudde weidende Schaapherder, welke, mogelyk uit tyd verdry f, of om zyne byzondere redenen , met zyn Sehaapsfchopje een Grepje of Groevetje zouae hebben gemaakt, hetgeen doer het klotzen der Zee van tyd tot tyd grooter was geworden , en eindelyk die doorftrooming had veroorzaakt welke wy thans hier ter plaatze vinden ; en waar door de afscheiding tusfehen den Briel en den Lande van Voome, anders genaamd de Goede, reede is veroorzaakt; veele onzer Leezers zullen dit hier boven aangehaalde in twyfe! trekken, echter is het zeer mogelyk dat de zaak dus is voorgevallen f alzo wy weeten dat er zekere voorvallen gebeurt zyn, by welker gehgentheeden Dyken of Radens door middel van een Degen, of Spaade wierden doorgeftooken, om alzo een limundatie te verwekken , en daar hier ter Steede de Zee zomtyds met woede tegens de alhier geleegene Dyken aan, floeg,*.kan het zeer wel mogelyk zyn dat dezelve by boa» je Hoordwestelykc Vloeden een kleine opening hier .onft



4 DE NEDERLANDSCHE STAD k»
moetende, het Zeewater daar met fowsa op aanvallende, de grond daar door ontworteld en vervolgens gefteel onder" meind heeft.
Wanneer wy de Befchryving van Stavoren van den beroemden (Pestemanius leezen, vinden wy noch meer reden om het hier boven aangehaalde voor waarheid aan te neemen» waarin den Schryver zegt: ,, dat men in het Jaar 1250, „ noch met een Ragtel, of Daley van Stavooren naar Enk. ,, huizen , door het Bosch Kril kon gaan , wanneer de Noordzee de gaten van Texel en 't Vlie begon wyder te „ maaken; zo dat omtrent den Jiare ,400 een vrye vaart „ van de Noordzee, voorby Stavooren, Metlenblik en Enk. ,, huizen in de Zee liep, daar te vooren alleen een kleine ,, S/oot pleeg te weezen, en is verders allengskens, tusfchen Stav ooren en Enkhuizen een wyde diepe Zee gemaakt-» en Westvriesland dat anders Notrdlwlland heete van / u> -5, land afgefcheiden."
Uit dit bovenftaande zien wy dan dat dit Eiland zo als het nu is , een groote verandering in deszelfs ligging heeft ondergaan; het geen wy nodig hebben geoordeeld onze Lezers te tloen opmerken, eer wy ter befchryving van derzelve tegenswoordige Ligging, zo als die thans met al deszelfs Polders in den Land? van Voome, en wel in dat gedeelte, dat nu door deszelfs affcheiding van het zogenaamde öostvoorne, Westvoorne werd genoemd, cn wel in het Oostelyk gedeelte van Westvoorn, gevonden word; als belendende met deszelfs Oostduinen aan de Noordzee, ook wel het Goereefc'ie Gat genaamd , ten Oosten aan de Slikken welke de naam van de Scharre Zee - draagen, en welke zich tot aan den zogenaam■den Hals uitftrekken, ten Zuiden aan het Brouwers Hav.nJïlie Diep , en ten westen aan het Oude Land- van Diepenhorst , tn het Onde en Nieuwe Nieuwland; voorts legt het omringt van den Koord weg waar achterdeÓoslduynen we? ■den gevonden, deeze Duinen, welke een zeer groote ruimte



DORP-BESCHRYVER. (Goederende.) 5
«bedaar.. zyn zeer gëfchikt em het Land tegens het woeden der Noordzee te beveiligen ; tusfehen of binnen deeze Dui•nen vind men een groote vlakte bekend onder den Naam van bet Noord. Bosch of het Gertitfe Veld, als ook een Gorjiage welke het Zand-Gore werd genoemd, en die meede door deeze Duinen , agter welke de Stranden zyn, als omflooten •legt; verders is het zelve omvangen van het Mie-en Pad, êenMiddeldyk, en den Spuidyk, welke laaste tot aan de Stad loopt, en van de Stad afgaande heeft men weder den Rut. L„%s, den Hoofddyk, een Hoog.Uyk, en den Plaatzendyk, waar achter weder een gedeelte van de Roo-klaas Duinen werden gevonden , welke tot tegen de Haven van de Goede ■ptcdc aanleggen , zynde dit het Noorder gedeelte deezer Bedyking.
Het tweede of andere gedeelte deeze Bedyking is door den Koedyk, Wasterloov ndyk, Platdak, de Vrouw Manaasdyk, Haringdyk, Oudendyk, Kortendyk en den Nkuwendyk omringt; achter een gedeelte van den W aster hozendyk, en den Nieuwendyk leggen de Gerftngen d. Zuidpolder, en waar achter weder de SUkken van de Schorre Zee leggen, welke aan de eene zyde tegens den zogenaamde Hals, en aan de andere zyde tegen de Rivier van Flacquée aankomen.
De voornaamfte wegen welke hier gevonden werden zyn de bovengenoemde Noordweg, Nieuweweg, Zuidweg, Moolwes, Klauwersweg, Oostenveg, Galgweg, Visferswcg, enz , welke binnen en buiten wegen , als ook alle de Dyken zeer wel in order onderhouden werden; het geen de gelegend. beid bier nog eenigzints verbeterd , is den zogenaamden Bals over welke men naar verfcheide piaatfen als Roxenu/, en' de Domen in den Lande van over Flaequée kan ktmtn, voorheen kon men by laag water over deezen Hals met Rytuig Ryden, dan dit is thans geheel bedykt.
De I ankreek is hier byzonder vruchtbaar in het voort&€n£ea van Graanen , ook werden hier veel Boscadien en A 3



§ DE NEDERLANDSCHE STAD >«
Houtaewasfen gevonden, het geen hier, ats ook de Legging der Duinen, het gevogelte en het wild in abonrfantie'doet zyn , en veel :ot de aangenaamheid van deeze fbtek, bv7onder voor de liefhebbers van de Jagt, toebrergt. Voorts heeft de Regeering van den Lande uit 's Lands Schatkist, alle benoodige werken doen maken en alle nood ge Maatregelen genomen hebben, om dit Land voor de woede vai het water, aan welke het door zyne natuurlyk* Legging was blootgefteld , te beveiligen. Hier vooren hebben wy gezegd, dat het ons uit verfcheidén omftandigheden toefcheen dat deeze Stad voorheen veel dichter by de Zee had gelee,
gen, sis dezelve nu doet, wy vinden desaangaande aangetekend : „ Dat door het aanwasfen van Droogtes en Plaa-
„ ten, de Visfery en Haringvangst zeer veei is vervallen, doch dat daarentegen den Landbouw en Graanen - Tceld
„ veder aanmerkelyk is toegenoomen; en dat thans de Stad
„ meer dan een half uur van 't Havenhoofd legt verwyderd."
De Haven is echter een zeer goede gelcegerthcid voor de
in en uitvaarende Scbeepen, zo als 's Jaarlyks uit de Zeelys.
ten kan werden nagegaan.
Dit ons bedunkens genoeg zynde om den opmerkzaamerj
Leesser omtrent de fituatie en Ligging deezer Steede bekend
te doen werden, zullen wy overgaan om den
NAAMS-OORSPRONG
Op te fpooren, ons bedunkens is die in den Naam zelfs als betekenende de woorde Goede-rheede of Goe-ree een veilige of gemakketyke Haven , Boxhorn in zyn Toneel van Holland, Bladz. 347 zegt er het volgende van: „ De Stad *, Gotree geleegen in een Eiland, is alzo genaamd, omdat „ de Scheepen die de Maas ingevaaren waren, hadden hier „ een zeer goede Haven, tusfehen Voorn en het Eiland, „, want Rhecdsn betekend anders niet by de Oude Ncderlags.



BORP-BESHRYv ER. (Goedereede.) 7
it eters, als de Scheepen tot de Vaart wel te beleiden."' Dan wy zyn van gevoelen zo als wy boven gezegt hebben dat bet woord Goede-reede of Gos ree, geuiakkelyke of veilige HaVen beduid en dat moogelyk eenige Scheeps Volk ra op het water door ftorm of andeïszints lang te hebben gekruist,op 'deeze plaats te dier tyd aan land zynd geflapt, en dat deeze Stad daar na de Naam van Goede-reede of Goe-ree heeft ont-3 kent.
STICHTING eb GROOTE.
Omtrent het eerfte, namentlyk de Stichting is het algemeen gevoelen dat Goede - reede fchoon mogelyk niet onder dezelfde naam , als van de vroegfte Eeuwen is bekend geweest, wy leezen desaangaande in Pars, Katwykfehe Oudheeden het volgende: „ Eer wy nu geheel van het Huis te
Britten, van deeze aifyoeiingen, inbreuken der Zee, ge,, vo. den Oudheeden, en Roomfche Penningen offcheiden , kan niet naiaaten van grooter overvloeijingen der Zee, , aan den febuinzen overkant van de Katwykem en Scheve-
ningen by Goedereede, alwaar niet alleen een groot Huis, j, of fiuk van een Dorp, maar een beele Stad zoude ver-
dronken zyn , welke de Inwoortdcrs daar noemen de
Oude Wererd met een zeldzaame benaaminge, en meend
men geweest te zyn Oud Vlaar. mgen, alwaar van tyd tot ,3 tyd veel Roomfche Goude, Zilvere, Kopere Penningen, „ Ringen, en Oudheeden meede gevonden zyn, 'gelyk daar ,, veel berigt van te Leezen is, in zeker Boeksken , genaamt „ Korte Befchryvii gen van de Stad Goedereede kortefyk by ,, een \erzameld dooj H. van Dam, Rotterdam 170S in 8vo ,, waaruit ik nodig agt voor Liefhebbers van 's Lands Üud„ heeden, dit volgende ter neder te ftellen,
,, Aan de St: a.;d vani de Zandduinen tot Goeree, heeft mee,, de eertyds een plaats geleegen (ik verlroawe het een Stad
geweest is) nu by de Inwoonders genaamd de OuieWererd,



8
DE NEDER LAN DSC HE STAD- eb
hier plagt met laag water veel volks naa toe te gaan, om ,, Geld en zeldzaamheeden te zoeken, hetwelk by de In,, woonderen aldaar veel gevonden wierd, betraande meest „ in Penningen en Geld van Goud, Zilver, Metaal, Koper ,. en verdere Oudheeden, ook Ringen, met Beeltenislèn „ van Keizers, en Penningen met die van Jul. Ccefar, Au,, gmtus en andere.
„ Daar zyn veel Heeren in Holland die van dit Geld nog ,, hebben , en zommige Burgers van Goeree, dog werd alomme ,, opgekogt.
„ Hy brengt by uit Pr. Jusf. Twisch Crenyk, het II Deel „ Blad/. 1762.
,, By G eree, een Steedeke naa den Briel is deeze Zomer „ Noordwaards naa de Zee, een Oud vervalle Steedeken , „ ontdekt, het welke nog ettelyke honderde jaare metZand „ is overftolpt en bedekt geweest, het is nn door deaffpoe ,, li, gen van de Zee ontbloot geworden, men vind er Gron„ vesten voor groote Huizen, pok groote Straaten, zoo dat ,, eenige daar uit oordeelen, dat het we! eertyds een treffo„ lyke Stad geweest heeft, van welkers ondergang nogthans ,, de Jaarboeken of Oude Gefchiedenisfen g:en gewag maa,, ken, hier heeft men veel Oudheeden gevonden, en fpreekt }, verder van Penningen met den Naam van Adrianus, ert ,, A:itonius enz.
„ De gevoelens zyn , dat deeze opgeworpen Stad wel Oud „ Vlaardingen mogt zyn geweest, wat daar van is, immers , dat men nu Vlaardingen noemt en ftaat niet op de plaats „ daar Oud Vlaardingen ftond dat over 4(50 Jaaren tot de „ Grond toe door het Zee water met al de Huizen vernield „ wierd , zoo dat het zeker te gelooven is, dat in het Land „ van Goeree, Oud Vlaardingen geleegen heelt, en vergaan „ is door de Zee."
Hy vervolgt verder uit Baudartius in zyn 10 Boek Bladz. 10 aldus:
„ Digt



DORP-BESCHRYVER. (Goedereede.) i
», Digt by Goeree niet verre van den Bntl wierd ln d;
Zomer des Jaars 1018 Noordwaards aan naa de Zee toe - ontdekt, eene Oude vervalle S:ad welke eenige bonderde , Jaaren met Zand was overftelpt geweest, en door de af. „ ipoeiingen van bet Zee water is die wederom ontbloot,
men rond hier de Grondvesten van groote Huizen, des-, " gelyks 'lange Straaten, waaruit men waarfchynelyk kanbe-
fluiten, dat dit voortyds een aanzienelyke Stad moet gc« f, wecst zyn, van welkers ondergang nogthans de Oude Ge'Z fchïedfehryvers geen gewag maaken; veeldedei Oudheed.
den zyn daar gevonden, onder anderen eenige KoperePen" ningen, waarvan zommige met de Afbeeldsels van Adtianus * en Anthonius, waar van men oordeelde, dat deeze ver]\ woeste Stad eertyds geftaan had onder het gebied der Re, „ meinen."
Den waardigen en doorkundigen uitgeever der Katwykfihe Oudheeden van Pars, Mr. P. van der Schelling, geeft op pag io8 van gezegde Oudheeden eene Afbeelding van een zogenaamde Hoorn , of geel Kopere Tromp, welke in de 'Oude Warerd is gevonden , en noch ter Steede van GKs* ' Rheede bewaard werd , en waar van hy ter meerdere ilucidatie de volgende aantekening doet weike welke wy woog dtlyk zullen volgen.
Den Schryver zegt, fpreekoide van de Goede Rheede 1
Ik ben er eens geweest in 't gezelfchap zynde van den Wel Edele Geftr. Heeren Mr. Adriaan Paats, Bewihdheb* " ber der Oost- Indiefche Maatfchappye der Kamer Rotterdam , *' -toen in Commisfie, en met het Jagt, daaromtrent zynde, " en Mr. Aegedius Johan van Egmnd; van der Nye bcrg, " Raad en Schepen der Stad l eyden enz- omtrent de Lente " va-n den Jaare i?37, dog op dien tyd wat moeiten wy ' aanwenden, en waar wy vernaamen, kon men fchier ner'i gens eenig befcheid van 0 -ergtbleeve Munt. nog eenige " Mu:>t te bezien krygen, dan alken eenige zeer klei.* Sn*



i DE NEDERLANDSCHE STAD- bn
„ pere onleesbaare of liever Letterlooze Penningen , die men „ by ov'erleevering zeide uit dieOade Wanrigekomen te zyn.
„ Het eenigfte overhlyfzel dat men my verder vertoonde, ., was een zogenaamde oude Hoorn van geel Koper, die uit „ de voorfebreeve Oude fPaererdovergcbngt was, zynde I:et „ Mondftuk rond, de Tromp onder agtkant, lang 27 ende „ Tromp onder aan wyst 3 en 4 duim, deeze werd gezien in Goedereede.
„ Men berigte ons daar nevtns dat deeze nog des nagts -,,,door de Nagtwakers gebruikt wierd om gebijt te maaken, „ in piaats van niet eerj Klap óf Ratel, wanneer ze alie „ uure omgaande , het uur tellens omroepen.
„ Zonde deeze zoogenaamde Hoorn, of dat Blaas Inftru. ,, ment indien ze van dien ouderdom in de Oude Watrerd » mogt gev. eest zyn , als zommige haar Willen toefchryven, ■„ niet wel van het zelve gebruik z /n geweest als den eigent»» lyl'.en Hoorn welke wel eer neven- «en Beeld van M;r„ cufius te Katwyk is gevonden, op welke Hoorn wel eer „ zoude zyn gefeJaazen om het volk te ddan knielen."
Het is intusfehen jammer -dat deezen onderzoeker der Oud. heeden , niet verder in zyn «roorneemen is geflaagt, dewyï wy vertrouwen dat hier door de Historie der Oudheid van •deeze Stad, naar alle waarfchynelykheid veel licht zoude hebben verkregen.
Uit alles wat wy hebben kunnen opmaaken biykt, dat hier voorheen een andere Stad , welke zeker door de Romeinen ter bevordering hunner Koophandel als naby de Zee zynde, Gefticht is geweest; doch dat deeze Stad r.a«ferhand door de Watervloeden geheel is vernietigd; en dtt vervo'gens de Steede Goide-Rl-.de wat rmer Landswaarc» achter de Dui: en, echter genoeg naby de Zee ter bevordering van Koophandel en Zeevaart, in deszelfs plaats zal »yn Gefticht.
i^tikot zyn «au gevoelen dit dc bier boven aangehaaj.



DRPO-BESCHRYVER. (Goedereede,).
3
de vernietigde Stad het Oude Vlaardingen zoude geweest zyn , wy vinden echter geen redenen genoeg om dit te ftelïcn, en kunnen deswtgens beter met het ge* voelen van den Schryver, der tegenswoordigen Staat van Holland overeenftemmen , welke in zyn VI Deel Bladz. 493 zegt, dat het Oude Vla&rdinge veel digter by het tegenswourdige Vlaarding moet geweest hebben.
Betreffende de Stichting van de tegenswoordige Steeds Goede Rhede, kunnen wy met zekerheid vastftellen dat die reeds in een zeer vroeg tydperk is gefchied, wy Leezen deswe.^ens in 't eerfte Deel van Alkemaades befchryving van den Briells in het I Deel Bladz. 16/ de volgende woorden:
„ De gemelde Schryver van de Goede Rleede, C H. van „ Dam trachtende te bewyzen, dat deeze Stad geweest zy „ van een Hoogen Ouderdom, brengt onder andere redenen „ ten bewyze by, dat ter Secretarie aldaar rog gevonden „ werden zeer Oude Schriften, zelfs door ouderdom onlees'„ baar en dat re voorzien is van Handvesten en Priveligien „ der Graaven al over de 530 Jsaren gegeeven."
Wanneer wy nu, daar wy weeten dat het bovengenoemde Werkje door van Dam in het Jaar 1682 is uitgegeven, noch 530 Jaaren terug teilen, dan vinden wy dat de Stad Go de» teede, reeds in den Jaare 115a met bovengemelde Voorrechten is begunfligd geweest; en dit komt ons zo veel te geloofwaardiger voor daar wy by een andere Schryver vinden aangeteekend, dat Gerard, Heer van Veome, in den Jaare 1331, deeze Stad reeds met een wekelykfche Markdag welke op Donderdag wierd gefield , begiftigd heeft, waar uit wy verondcrftellen dat te dier tyd Goede Rheede reeds een aanzienelyke pla its moet z/n geweest ; met dit. alles is het juiste Jaar der Stichting voor ons onmogclyk om te bepaalen;- — betreffende de Groote, zo vinden wy dat die op de Kaart van den Jaare 1701 en op het Veldboek van den jaare 1007 beide op 1154 gemeua 50* Roeden is aanA a



n DE NEDERLANDSCHE STAD- en
geteekend, en waar ■ onder de navolgende Polders gebracht zyn, als de Polder Qud-tPcSterh welke in 5 Blokken verdeeld is, en waar inde Oude Westcrtoojche Sluis legt. .
De Polder van Nieuw-Vesterlo meede in 5'Blokken verdeeld ïn welke de Nieuwe fPeaerloofche Sluis legt , en den Zuidcr Polder die weder in 4 Blokken verdeeld is, en waarin derzelver Sluis is geleegen, het kleine Zuid Nieuwland hetgeen
J een «rdeeling legt. De groote Plas die maar een
Blok is, en den Ouden Oostdyk, zynde dit de groo* le van alle Polders, en wa«r aan vblgerra de Kaart noch eenig onland werd gevonden . en waar langs deSt.ds Gragt, en h°t Spui heenen loopt; dit Spui' verliest zich ineen Kom, de Steu'.i 1 go genaamd, welke weder in de Polder van Di-penhorst', nevens den Polder den grooten Tlas genaamd, uitloopt; en waar in
'de Ouden Qest*fkjc%e Pd'er Huizen werden gevonden.
'De -Rohaas Plaat is in 4 Blokken verdeeld, en h.eft insgelyks een Sluis welke de Roaklaas Sluis werd genaamd. Volgens ons oud Mmufcript werd de geheele groote van iTesi. voorn bepaald op 5745 gemeten ifcó Roeden , waar on;der het Oude L..nd van Diepenhorst, 't Omte en Nieuwe Nieuwland en den OosiJyk begrecep n zyn, cb dat daar voör paö Veipondingen wierd betaald etnfomma van 9094 Ponden, ï7 Schellingen, 4 Deniers, volgens dit MaHufcriptte dier tyd hier ter Steede 216 Huizen werden gevonden; vólgensdea 'tegenswoordigen Staat van Holland werd Hè geheet* groote Op 5920 gemeten bepaald; dan daar hier zulk een aanmettelyk verfCbii in de opgaave der groote plaats heeft, zulle,, wy den teganswoordigen Staat ten opzichte van de Goede R'e°.ie volgeft- en vervolgens noch eenige aanmerkinge betreffende tde Ouden Gofidytfchen Polder nellen.
Volgens den tegenswoordigen Staat van Holland vind men dat in den Jaare ,732 een getal vini0Sl gemeten **7* Rwden» M*»/** Ouden Oostdyk weid opgegeven * fa gun 525 Morgen 547] Kodden «JvalKith vii^ut



DOR P -BES CHR Y V ER. (Goedereide,.)' Jj
benevens 161 Huizen en i Koorenmoolen; in den Jaare 1745 wierd bet getal der Huizen niet hooger danriö, en dat der Ingezetenen op 350 Perfoonen buiten de Kindaren b-neden de 4. Jaaren, opgeven, volgens onze jongfte Volkstelling van den Jaare 1795 kan men opmaaken dal het getal der Huizen niet. verminderd moet zyn, alzo he,t getal der. Inwoonders te dier. tyd op 694 werd bepaald..
Bat Goede - Rheette voorheen veel Grooter en Volkryker moet geweest zyn is onbetwistbaar, wy hebben*.in de Oude Schriften onder,anderen noch aantekeningen gevonden, volgens welke het biykt dat voorheen niemand mtt eeni-. ge Wagens door een Straat of Steeg binnen deze Stad ryden.le , mogt vertoeven of ftilftaan , noch eenige Paarden aan een Stoep binden , qm de Pafagie, te beletten.,; ook was voorheen deeze Stad met een fterke Muur omringt en kon door 5 Poorten , waar van men de overblyffelen-. nog zien kan , werden afgeflooten ; in tien Jaare 3428 wierd de Stad met Vesting werken voorzien en in ftaaj van Defencie gebragt , en daar in onderhouden; vervolgens wierd dezelve onder de Stemgerechtigde Steeden van. Holland gebragt , en. hunne Gecommitteerdens als zodaanjg ter Dagvaard befchrceven; dan dit is uit hoofde van het onvermogen waar in de Stad Goede. Rheeie, zich te dier tyd bevond, van den Jaare 1609 tot in den Jaare 1609 opgehouden ; ten welken tyde de Gecommitteerdens der. Goede Rheede weder, ter Dagvaard; verfcheenen. zyn; het geen ons alles in ons gevoelen dat deeze Stad voorheen veel grooter en aanzienelyker, als tegenwoordig is geweest, verft erkc.
De Stad legt zo als.wy reeds hier bovengezegd hebben,, «rca een hak uur van het Haavenhoofd verwyderd, en is in verfcheide welgeregelde Straaten verdeeld; de Huizen waas., onder eenige voornaamen , zyn meest al van een goedq Bouworder"; buiten in den omtrek der Stad vind men veft A 3



6 DE NEDERL A NDS CHE STAD- en
fcbe.de aanzienelyke Landhuizen, als in de groote Plas Pol. der, het zogenaamde R9kuis, in die van Nieuw-^esteria, Stadwyk, en in die van de Zuid Polder het Huis van Oor*. dam (waar van by de Gefchiedenisfen iets nader) rj»fc zyn cr noch verfcheide dier Lands Huizen in den Ouden - Oostdyk geleegen van welke wy ook hier na bitder zullen fpreeken. Het
wapen. !
Der Stad is een Burcht, overdekt met een Coupel, heb. bende aan ieder zyde een Anker op een Goud Schild.
KERKELYK E p.n GODSDIENSTIGE G EB OUWEN.
Naar het ons voorkomt moet hier al zeer vroeg een Kerk hebben geweest, doch de Papieren uit welke men met zekerheid het Jaar der Stichting zouds kunnen opmaaken zyn zo als men algemeen geloofd in den Jaare 1482 by een zwaare brand, welke te dier tyd plaatsheeft gehad, vermits geraakt, doch het geene bewyst dat er te ■ciier tyd reeds een Kerk hier ter Steede was , is dat wy vindt n aangetekend dat by bovengemelde brand de Kerk is bewaard gebleven,- alles wat wy dus hier van zeggen kunj;en is dat dezelve aan de H. Maget en Marteleresfe Chaterina is toegeweid, en dat den eerften Pastoor welke ons als hier ter Steede geftaan hebbende , voorkomt ; den vermaarden Adriaan Florisfe is, welke hier in den'Jaare 1504 of daaromtrent ais Patfoor heeft geftaan, en dievervolgens den Post als Leermeester van den Jongen Prins Card van OtOmryk paderhand Keizer Carel den V, heeft beki-ed ; en die vwvolg-.us tot Bi.fci.op van DorttmheH



D O RP - B E S C H R Y V E R. (Goedereede.) 1
in Span/én, naderhand Cwdbiaal en eindelyk tot Paus van Roomen is opgeklommen , dor.h welk waardigheid door hem. niet langer als een jaar 8 Maanden en 6 dagen is be kleed , als zynde in den Jaare *ja4 ovèrleeden, volgens getuigenisfe was deeze Adriaan Flrorisfe een zeer geleerdMan", die veele moeite heeft aangewend om de ingefloo" pene 'gebreeken in de Kerk te reformeeren : hy was van eenBurgeilvke afkomst , zommige /eggen dat zyn Vader een Sehuitemaaker-, andere een Weever, en weer andere dat hy een Brouwer zoude hebben geweest, wat hier van zy; dit isze', er dathy dan door zyn voorbeeld beeft beweezön, dat Ver> tiand , Deugd en Geleerdheid , geen Gaaven , verknogt aan een Adelyke geboorte zyn; hy had, den loop zyjier Studiën te Leuven volbracht , en is algemeen onder den naam van Paus Adriaan de VI, bekent geweest; volgens de Befchryving van Aikemaade , is deeze Adriaan Fhrhfe opgevolgd door eene Jacob Doenze , welke aldaar als Pastoor zoude hebben gL-ftaan ten tyde der Hervorming van den Jaa.ic 1572, als wanneer hy met het inneemen van den Briel,. van daar 2oude z>n gevlucht, de Leer der Hervormde Kerk aangenooir„n ,en desdve naderhand als Predicant hebben verkondigd, ook werd door dien zelfde Schryver eene zekere Pastoor Al en aangehaald, welke insgeiyks de Leer der Gereformeerden heeft omhelst en vervolgens hier als eerfte Gereformeerde Predicant in. den jaare 1577 zoude hebben geftaan, genoemd..
Het tegenwoordige Kerk Gebouw het welk in den jaare ,7o8 is herlouwd, en indien ftaat gebragt als men het tegenwoordig ziet, is een zeer wel aangelegd Gebouw zeer goed geordonneert, zynde van binnen van alles wat tot een wel ingelichte Kerk , ais Doophek , Predikftoel , en Zitplaat en behoor.1 voorzien, hetzelve is zeer ruim en luchtig; vanbuiten voor de Kerk is een extra hoogen Tooren ge. bóawd , welke ten Baak voor de Zeelieden verftrekt, we* dende op denzelve ten dien eind* 8 Maandtn van het jaw



8 DE NEDERLANDSCHE STAD- en gevuurd; deeze Kerk en Tooren zeSt men dat eerst In het jaar 1512 en dus lang na de bouwirg der eerfte Kerk, alhier is opgericht, zynde dezelve in 3 verdeelingeri Gebouwd , waar van de oriderfte van de, grond af vier. kant opgaat tot even beneden het Kerkdak , alwaar de twee. de verdecling welke geheel op zich zelve ftaat meede vierkant dog minder dik opryst, de derde verdeettag welke noch voel donder maar echter ook vierkant opgaat, reist tot eene extra hoogte,het geen aan deeze Tooren een fehfjonaanzien geeft, zo als het hier voorenftaande Plaatje aantoont boven de 3de verdeeling is het Wagt of Banken Hufs, Coepels gewyze Gebouwd, zynde aan twee kanten van hetzelve een Veer, waarop Wind - VVyzers geplaatst zyn; de Kerk, Too* ren en Kerkhof, werd alles zeer wel in order onderhouden, en is het be?igtigen overwaardig. De Pastorie en het Gasthui* zyn beide oude Gebouwen welke meede noch by den Brand van't jaar 1482 zyn be« aard gebleven; in den jaare 1732 hebben Gecommitteerde Raaden nier aan de Westzyde van het Haavenhoofd, ook een Lafareth doen Stichten: het Dorp School hebben wy gefield onder het Artikel der
WAERELDLYKE GEBOUWEN
Het Oude alhier geftaan hebbende Stadhuis meede in den jiare 1482 afgebrand zjnde . wierd het tegenswoordige Stadbuis in den jaare 1530 gebouwd (zynde naar alle waarfchyfielykheid de Steedelyke Vergaderingen geduurende dien tusfehen tyd in een Ordinaire Herberg gehouden geweest ) '^et tegenswoordige Stad of Raadhuis is een fchoon en aan het oogmerk der Stichting voldoende Gebouw,zynde den Voor gevel van Harstfteen , voor het zelve is een Bordes wa^r cp men aan beide zyde metSteene Trappen opgaat, vanbinren-is het van differente Kamers, Vertrekken, en alles wac tan een welaeregeld Stadhuis benodigd is voorzien.



DORP-BESCHRYVER. (Goedereede.') O
riet onderfte gedeelte van het Stadhuis was voorheen voor een Vleeshal afgezonderd, dan deeze vernietigd zynde zo ia het zehe tot een Schoolhuis aangelegt en geaprnperieerd, werdende het hier toe in alles zeer wel onderhouden.
KERKELYKE REGEERING
Voorheen wierd de Clasficaale Vergadering op deszelfs tour ook in de Go:de - Rheede gehóuden ; dan tegenswoordig heeft dit geen plaats meer, zynde dezelve nu. enkeld in den Brielle gevestigd. De Kerkenraad beftaat in eert Predicant zynde dit zedert den jaare 1766 den Burger Cornelis Gavel, behoorende onder de Clasfis van T'oorne en Patten, benevens 3 Ouderlingen en 3 Diaconen, welke laaste jaarlyks by tourbeurten verwisfelen.
WAERELDLYKE REGEERING
Voorheen wierd tot het Stedefyk Beduur door den Bailluw van den Lande van Voorne en Puiten, een Suufiftui Bsiliuvr welke teffens Schouwt Civiel was , en altoos Bajlluw van Goede-reede en Voorne wierd genoemd, en de verdere Regeerings Leeden aangefteld; de tegenswoordige Regeeringe beflaat uit een Bailluw of Schout Crimineel, een Schout Civiel, twee Burgemeesters, zeven Schepenen, twee Weesmeester en een Secretaris. De goederen welke tot
onderhond der armen Leedemaaten aan de Gereformeerde Gemeente behoorende zyn, werden door de Diaconen waar van de oudüx echter de Prefis is, geadmir.iftreerd, de armen welke geen Leedemaaten deezer Gemeente zyn , werde.i door de bezorgers van dc H. Geest of Gasthuis armen meede onderhouden ; waartoe 'sjkarlyks een Armmeester en twee Mcdeftanders door Burgemeesters werden benoemd ; alle Huishoudelyke en Stee ielyke zaaken werden door den Schout , Scheepenen en Burgemeesters waargenoomen en A 5



io DE NEDERLANDSCHE STAD i»
• behandeld; alle Lyfftraffelyke misdaaden moeten door den Bailluw en Scheepenen werden gevonnist ,• en de Civiele zaaken door Schout en Scheepenen werden uit geweezen.
Verders zyn hier de benodigde Kerk- en Brandmeesters, Wélke Collegien al'e door eene Boode werden bedie; d.
Betreffende de Scheepvaart werd hier een binnen Havenmeester door de Steedclyke Regeering en een voor buiten door de Ingelanden aangefteld.
^ Het opzicht over het Beduur aan 's Lands Weiken, is aan de Gecommitteerdens welke daartoe door den Lande zyn gecommitteerd , en welke hier hunnen Opzichter aanrtelien , g*demandeerd.
Het Dyk- en Water-Beftuur der Polders is aan den Dykgraaf cn Heemraaden , welke Schout en Scheepenen van Goeie ■ Reede zyn, gedemandeerd.
VOORRECHTEN
Volgens de Befchryving van van Dar,; biykt dat de Goedereede reeds in den jaare 1152 met byzondere Privelegien of Voorrechten is begiftigd geweest, zo als wy reeds lier voorar hebben aai geteekend , wy vinden in het II Deel van Alkemades befchryving van den Brielle bladz. 83 tot ofi, dat alle de Voorrechten en Privilegiën welke door de vco-' rige Graaven en Gravinnen aan de S;ad Goede-reede eertyds gelchonken waaren ; door Maria van Bowgondien, in den jaaren 1477, den 16 Augustus geconfermeerd en bevestigd wierden , als in Ao. 1331 begunstigde den Heer Gerard van Voome, de Goede-reede met een weekelykfche Marktdag te houden alle Do derdagen in iedere week, waar by bepaald wierd, dat alle de Inwoonders gehouden en verplicht zouden zyn, hun Vee en Vruchten binnen de Goede-reede ter Markt te brengen om voordemiddag aldaar te verkoopen, doch Li dien tyd wierd hun toegeftaan dezelve te vervoeren



DORP-BE SCHRYVER. (G eedereed?.} i1 te verknopen, uit te venten en te verruilen naar hun welgevallen.
Ao, 1477 den 18 Augustus conformeerde Vrouwe Maria van Bowgondien niet alleen , maar ordonneerde te gelyk ten voordeele van de Goede ■ reedt, dat al het Koorn dat wasfen zouden binnen de Dorpen QudJofp, Nieuwland en Qbstdyk, op de Weekmarkt binnen de Goedereede , zouden gebragt werden, en aldaar blyven tot 2 uuren na de middag, zonder het voor dien tyd naar elders te mogen vervoeren , het recht om de koop en verboet Gelden van de Scheepen, welke in het Goereefche Gat ten Anker zoude komen te ontfangen, is van ouds aan deeze Siad-verleent geweest; in 't jaar 1472 wierd deeze Stad reeds ter Vergadering van de Staaten van Holland en Westfriesland befchreeven; in A° 1637 werd de Verpachting der Gemeene Middelen binnen de Stad Goede-reede gedaan , doch naar dato is deeze Verpachting naar den Brielle verlegd.
De particuliere zo St'eedelyke a's andere Voorrechten zyn; het Recht der Tienden voor de Tiende heffeïs. By VacStuure van een Predicant heeft den Kerkenraad na bekoomene Hand-opening van den Gerechte, welke het Recbt van Ab-of Improbatie zo van 't drietal als beroep heeft, vryheid om een anderen Predicant te beroepen. — Burgemeesteren en Scheepenen hebben het Recht om jaarlyks een Artameester voor de H. G. Armen en een Gasthuismeester met derzelve twee Medeftanders , als ook een Schoolmeester en Boode enz. aantel-tellen.
Voorheen wierd door den Bailluw van den Lanie van Vo'.rne, een Subfiftut onder den titel van Bailluw van Westvoo-n en Goede Rh.ede', benevens Schout en Dykgranf aang,ft-U.
Wat de aanftelling of verkiezing der verdere Regeerings Leèden betreft: wierd door Burgemeesteren en Scheepenen een Lyst van achtkn Perfoonen (zynde het dubbeld getal) ge-



l± DE NEDERLANDSCIIE STAD- M formeerd, ieder Lid had het Recht om hier toe twee te beroemen , deeze Lyst wierd aan den Baifluw van Voomt overgebragt, welke hier uit een Burgemeester en drie Scheepenen verkoos; vervolgens wierd deeze Nomminatie door den BatuW aan de Raad en den Rentmeesteren overgebragt die daar dan verder de vier andere Scheepenen uit verkooren.
Deeze Nomminatie wierd altoos op den 26 December bepla|d, en de Nieuwverkoorene Leedïn wierden op den 3f December geïnftalleerd en Eeëediga', de nieuwe Burgemeester en Scheepenen verkooren op dien zeifden dag een tweede Burgemeester die dan ook door hun direct tot Thelaurier wierd aangefteld.
Den Post van Secretaris wierd voorheen door de Generaliteits Rekenkamer , doch naderhand door gecombineerde Raaeien begeeven.
Andere particuliere Voorrechten met ftilzwygen voorby, gaande zullen wy dit Artikul fluiten met te zeggen dat alle Rvgetrings Leeden zedert het Decreet van 3r January 1705 door de Volkftem werden verkooren.
BEZIGHEEDEN Voorheen, byzonder omtrent den jaare 1400 bloeide in deeze Stad den Koophandel, Zeevaart en Visferye; werdende te dier t. d van hier veele Haringbuizen in Zee gezonden, men wil zelfs dat de Go reefche Visfers de eerften zouden zyn geweest, welke de Visch gezouten en in Toi:B;n zouden hebben op-, gelegt; dit alles vermenigvuldigde de Bezigheeden en verfckafttn aan veele handen arbeid , thans daar de dieptens voor de Stad verloopen zyn, werden de Polders bedykt , en de voorr.aamfte Bezigheeden werden thans in den Landbouw Graanen, Meekrap, en Aardappelen Xeeld, gevonden , hoe wel dit in voordeel tegen den Koophandel en Zeevaart niet kan opweegen, vinden de bearbeiders hier van, echter hua



'DO RP-B ES CHRY VER. (Geedereede.) ij
da^elyks beftaan, ter wyl hier verders de noolzskefyke Winkels, werden gevonden, en de onontbeerlyke Handwerken en Ambachten werden geöeffend.
Zedert den r S ptember 1797, is hier ook een 'Cbirurjyn 'en Vroedmeester van Stadswegen aangefteld.
GESCHIEDENISSEN.
Heeft deeze Stad byzonder in de vroegfte dagen noch al Opgeleverd. wy zuilen kortelyk eenige derzelve zo als dis ons zyn medegedeeld opgeeven.
,, De Stad Goede-reede, hoe zeer dezelve ook door menigvuldige rampen , en ongelukken : voornamentlyk door Oorloogen, Hooge Watervloeden , Afbrandingen . door het verloopen der Dieptens , en' daarop gevolgde Regeeringioosiei'd is geteisterd geworden, en verminderd, is dezelve echter een Stad van aanzien geweest; welke weleer benevens andere Steeden ter Dagvaard van Ho'land wierd befchreeven."
Van Dam in zyse befchryvingen geeft van de hier plaats gefca.1 hebbende Hooge Watervloeden, ten breedvoerig vtrhaal, werwaards wy onze Let zers moeten wyzen.
„ ln den jaare 1400 bloeiden do-Koophandel, Zeevaart en Visfcherye hier zeer fterk , doch door de geduuriee Verlandinge' der Rivieren is dezelve byna geheel vernietig^.
,, Ao, 1411 w erd het geheele Li-nd van IP'estvoorn door Hertog fan van Braband, nadat hy Dordrecht had bemagtigt, Ifgelooperi en geplunderd, en de geheele Stad Goede RheeJé verbrand.
Ao. 1428 heeft deeze Stad in den Oorlog met die van Z eVenbergen, zwaare aanvallen en belegeringen uitgedaan. eu de Vyanden kloekmoedig afgekeerd, het geen ten gevolgen heeft gehad, dat de Stad in deszelfs Muuren , Wallen is Gragten aanmerkelyk is verbeterd en in ftaat van DeLnfie •gebracht." —— Wy kunnen niet nalaaten hier een pasfa.de welke wy uit de Oude Cronyk van Caspttrius TJamïus, bladz. 215, op de eerfte Colom hebben overgenomen , en waar de kloekmoedigheid van de Burgers van Go de-teede in het aantasten hunner Vyanden niet weinig uitblinkt , letterlyk te haten volgen.
., A°. 1475 omtrent Paafcha raakte het beftand tusfche der, Koning van Vrankryk, en den Hertog van Brabend als Graave van Holland ten-einde, op welk'Jtyd eenige Zet rouwvers zig verzamelde en haar op drie Vaartuigen verdeelden, itewvike kwaamen omuenc de Stad Goee reek, alwaar



14 DE NEDERLANDSCHE STAD en
door een van haar, eenige Arme Visfchers wierden gevangen en de andere naar Huis gezonden om die te rantzo netren, gtlyk zy te Scheevenligen , en Ka:yVik meede deedcD, dié van Scheeve-imgen meende haar met een gewaap^nde Pinde aan Boort te leggen , dan de Rovers zulks bemerkende 1 aanren de vlugt, nu was het op den Worgen van den 3-3 April dat de tyd was om de gevangenen van de GteUe-ra te losfen dat een Vaartuig van de Go de-reuk .-inzing, waar in v ele gewnapénde Mannen waaren , dog boven öf. alleen rfn.r vyf of ik* Mannen in haar Visfchers Kleeden, de Ro. vers vreesden even a's door de Scheeveningers behandelt te zullen worden, zetten de Zeilen by, en eeri Man in de Mars om te zien of hy ook Mannen van Wapenen zag, det-ze die niet ziende, en de Goereefihe Visfers fein maakende dat de. zèive kwaamen 0111 haar gevangenen te lo-fcn , ^oo ftreeken de Hovers het Zeyl, en lieten haar by komen, de Visfers vraagde of de Captein met een Boot by haar om het Gek wilde koomen dan of zy aan Boord koomen wilden het geene aan haar werd toegeftaan, zig met haarVischfchu.it aan Booid van den Rover begeeven hebbende hielden 2 Man, nen van haar het Vaartuig aan het Rooflchip met een Touw vast, terwyl 3 Man met het Geit overgingen den Captein van ele Ro\er bevond zigh met niet meer dan 4 a 5 Man op het Verdek de Visfers hoewel onder haar Vifgewaad e r, ptnd zttttn het Geld voor de Masthani, needcr en be4eHe haar gevangenen die zy kwaamen Ramzoei etren etTst te zien , en trapte met haar voeten, vaarop de geene die in het Vaartuig verborgen iaagtn op den Rover overkwamen , en de Scheepsdeurcn toefpykerde ttrwyl de meesten der Rovers fliepen , den Capittcin die een zilver fluitje aan den Hals had hangen, het ontweldigden, zyn Maats gevangen naamen dewelke zy met haar Schip en daar by het Rooiïchip in de Coereede gevangelyk opbragten, zynde het getal der Rooveis zaamen 69 Man, nan < n hun al haar Goet en Schatten cn naa dat zy la: g gevangen gezeeten hadden , werden de p'rooten gerant/.oenetrt en alle minderen hasr goed omnoomen en weg gezonden."
A°. 1482 wierd door de onachtzaamheid in het uitwerpen van heete as, een gedeelte der itad in de Asfcbe gelegd gelukkig wierd het Gasthuis en de Kerk ongefchotjden be-' waard.
Ao. 1490 was den 22 July zeer gedenkwaardig, doordien op die dag, de Goede-reei.c door de kloekmoedigheid der Vrouwen voer 'i Vyaads zwaard op de volgende vvy^e wieftj



DORP-BESHRYVER. (Goederee.) 15
«ered- Jonkheer Frans van Breiende, tn Heer fan van haalt. wv* ,'kwaamen op deeze dag mee 16 gewapende Schepen en een menigte Krygsvolk voor de Stad, om dezelve op te eilcb :n dit "ewygerd zynde maakte men zich gereed om dezelve ftormende hand te bemagtigen . hit geen het gevaar vergroote was dat de meeste mannen ter Haringvangst en and.r; Visfery waaren in Zee geftooken, dan de kloekmoedigheid der Vrouwen keerde den rtorm af, begroetende de beleegeraars zo dapper met het werpen van kooiende pik, teer, en brandende pikkranzen, dat Jonkheer Frans naar een geven van 7 uuren tn het verlies van veel volk, moest aftrekken; het verlies binnen de Stad beftond uit eene Vrouw welke door de Vyanden waar dood gefchooten.
A*o 1691 den 31 January lande H'illim de UI, Koninj van Engeland hier met een Boot aan , waar meede hydoor de mist 16 uuren op Zee had gei vorven; en nam zyn intrek m het Huis van Ouds genaamd Oostdiin, geleegen in de Zu»t Polder, alwaar hy dien nacht vertoefde; verdere remarkahele gebeurenisfen zyn ons van hier niet opgegeeven.
Betreffende de
BYZONDERHEEDEN
Moeten wy onze Leezeren na de fraaije Tooren, de Ha? ven en het geheele Steedeke zelfs wyze
REISC'ELEEGENDHEEDEN.
Alle Zondagen vertrekt bier een Markt Schip op Rotterdam. en Dingsdag van d ar te rug, behalven noch verfcheide andere Vaartuigen welke op Rotterdam en andere Plaatzen vaaren.
HERBERGEN em LOGEMENTEN
Zyn hier veifcheide waat onder veele voornaamen.



DEN
OUDEN-OOSTDYK.
Is een Polder welke ten Noorden en ten Oosten aan h»t Rechtsgebied van de Goede.- Rhee te, doch die een byzo-der Rechtsgebied uitmaakt, de groote van deeze Polder is op de Quohieren van den Jaare 1732 op ó+6 Gemeeten, 45 Ro den aangeteekend, bet peen 323 Morgen 46 Roeden Rhynlï.ndscb nitruaakt, men vind in dezelve 8 Huizingen behalven het Huis 'Leezigt, en een Meeftoof, welke in den Jaare 1744 is opgebouwd, men wil dat ten Noordoosten van deezePolder wel eer een groot Bosch zou Je zyn geweest, waarin zich een meenigte wild gediertens zoude hebben opgehouden , en wel bvxonder aan de Hoek gronds van ouds bekend onder den naam van het kleine Plaatje, tegen de RmAaas Polder geleegen. Het Wapen deezer Polder is een Goud Schild waar op een fterk Kasteel Haat.
Kerkelyk behooren de ingèzeetène onder de Gotde- Rheedt maarniet het begraaven en Trouwen in Öadorp, Crimineel behooren dezelve orjder Bailluw en Leenmannen van den Lande van Poorne; doch de VonnLfen werden niet in den Brielle saai in de Goede- Rkfede uitgefprooken.
STELLENDAM.
Dit is eere bedyking aan den zogenaamden Hals, tegen de Rmer van Fldcquèe tusfehen Zuid en Westvoorn, g-Jee. gen ; zyode deeze bedyking , by de Combinatie der Landen van Over - Flacque en de Steede Goede ■ reede hier gekomen,van de eigently,.e groote der Landen of het het getal der Huizen heeft men geen juiste opgaave van, dan naar het getal eler Ingezeetene het welk in den Jaare 1795, 237bedrj% terekenen, moet deeze bedyking vry aandentlyk z/n. Kerkelyk behooren de ingezeetenen oncier de Steede Goeite■ r-ed' om welke rctbnen den Predicant van Goede-reed.' altoos düï Predicant van G'ede - reede en Steil ndam w erd genaamd Crimineel behooren dezelve even als die van Oost i ik onderden
Bailluw en Leenmannen van den Lande van Voorne.
Het Dykbcftuur beftaat even als in Zuid en Westvoorn , uit Dykgraaf en Heemraaden , welke daar toe d *or Schout en Scheepenen werden verkooren; verders is hier een Schout Civier Scheepenen en Secretaris. De Ambachts Heerlvkheid js een eigendom van den Burger hnan Ce.r'4, Ünit weoaea. de in een Haag. . .—^



Ja ©TT» (DOST TbeW^ , ^B»a«jgB».. aan.,






HET
OUDE LAND
VAN
DIEPENHORST,
WAAR II HET
DORP
O ü 30 D O XL P.
van de
LIGGING
Werd gevonden in den Lande van Voorne, genaamd West» vooin, de belending van het zelve is ten Oosten aan het Rechtsgebied der Stad Goede - Rheede of Goe ■ Rhee , ten Noorden aan het Oude-Nieuwland, ten Westen aan de West» Duinen (waar achter het West ■ Nieuwland zich uitftrekt) en ten Zuiden aan den zoogenaamden Hals; de geheele geleegentheid deezer Polder is overeenkomftig met het geene wy hier vooren van de Goede-R'tede hebben gezegd, leggende dezelve verders aan de Westzyde als omvangen van de West-Duinen, aan de Noordzyde tegens de Polders van het Oude ■ Nieuwland, ten Oosten aan de Polders van ds Goeden, Rheede, en voor een gedeelte ten Zuiden, aan de Slikken van de Schans Zst (waar in de Gtrzingtn Marken, genaak A



S DE NEDERLANDSCHE STAD- m$
werd gevonden,) « verders in de Slikken van Diepenhorst.
De vooipaamfte wegen welke hier werden gevonden, zyn den Dyhveg, Stelleweg, Mooleweg, deLmpveg, de B'om. Vig, Sokweg, Nieuweweg, Bollewe*, Klaaj-enbeekfcheweg, Nazersweg, Witgersweg, Steenweg, Duinweg, Jüleswtg en den Blvuknweg werdende deeze wegen alle , als ook de in deeze Pokier voorkoomende Dyken zeer wel onderhouden, Den
NAAMS-OORSPRONG.
Doorgaans vind men deeze Polder' onder den naam vait het Oude-Land van Diepenhorst, en het Dorp het welke in tleeze Polder is geleegen onder den Naam van Ouddorp aangetekend.
De oorlponglyke naam van het zelve is eigentlyk, Heef Adriaans Quddorp, wy zyn van gedachten dat de eerfte bedykiqg van dc-eze geheele 1 older, door eenen Adriaan Diepenhorst zal zyn gefcbied, en dat d,e grond, waar op hef Do-p is geboud het allereerfte bedykt , en to' een Dorp aangelegd zal zyn, en dat daar in vroegere tyden de fcenfcben meer by hunnen Doop, als toenaam waaren bekend , dit Dorp ook rfus na zynen Stichter de naam van Heer 'Adriaans Ouidorp z*\ hebben gekreegen, hetgeen by laatere tyden enkeld in Ouddorp zal zyn veranderd. Betreffende de
STICHTING e h GROOTE.
Alhoewel wy niet tafelen 'of de bedyking, van het Oude Land van Diepenhorst zal reeds vroeg gefchied zyn. te meer fiaar wy de Ligging als tegens de Goede Rheede aan befchouwen kunnen wy echter den jukten tyd niet bepaalen, alzo , wy deswegens „iets met zekerheid vinden aangetekenddit is echter zeker, dat het zelve reeds lang voor den jaare I5?9 moet hebben beöaau, het geen biykt uit eene Senten-



DROP-B ES CHRYVER. (Ouddorp) 3
tie door den Hoove van Holland ten opzichten van zekere Proceduures in dat jaar uitgewezen.
Betreffende de groote; deeze werd in het Veldboek vart den jaare 169S, en op de Kaart van 1701 op 1916 gemeeten 127$ Roeden opgegeeven, op het Quohier der Verpon. dingen vm den jaare 1732 vind men de groote op 1862 gemeete 99 Roeden aangetekend, het geen 931 Morgen 99 Roeden uitmaakt.
Behalven de Landeryen welke voor Bouwlanden werden gebruikt, vind men hier, voornaamentlyk aan het Noorder gedeelte, een menigte Landen welke met Elfenhout meestal voor Brandhoud dienende, zyn beplant, — De hier in liggende Polders werden op de Kaart onder de volgende benamingen ter onderfcheidingen gevonden, als de Plaat-Tienden,
— Broek - Tienden, —— de Loop - 'Tienden , Dorp
Tienden , Onst- en West dyk , de West er - Westdyk,
achter welk beide eenig buiten Land legt, de Wélp- Tien-
den , • Steen - Tienden, Kleine • Kerkboek, Zuider
Kerkboek, Zuiderdeel, Cappittel-Tienden, Gan-
zen - Tienden , 't Nooder Deel, Postmeet - Tien-
den, Molen-Tienden, en den Neord - Kerkboek. —
Het Dorp is een half uur gaans ten Westen van de Goede. Rheede geleegen, en zou volgens opgaave tegeenswoordige uit een getal ven 59 , volgens een andere uit 70 Huizen beftaan ; in den jaare i677brande het Oostlyk gedeelte van dit Dorp af, zynde het zelve by den weder opbouw aanmerkelyk verfraait, Het Dorp op een zeer Hooge plaats ge¬
bouwd zynde, legt waterpas met de hoogte van den Zeedyk, de Huiden ftaan meerendsels rond om het Kerkhof gebouwd , en zyn over het algemeen genoomen van een goede bouworder.
Men vind hier buiten af verfcheide Land Huizen, als tegens de Westerduinen, de Huizinge, de Ruiters Wooninge. genaamd 5 in de Loop Tienden het Huis te Clarenbeek t -~«? & %



4 DE NEDERLANDSCHE STAD Eif
in de Broek Tienden, de Haverlandfehe Hoffleede; in
de Moolen Tienden, Groenejtyn of het Huis te Ouddorp ,— in de Oosterbay - tienden, de Huizingen Hef erg en Mestlurg, en in den Noord - Kerkhoek den Hof dyk, ver¬
fcheide deezer Land Huizen leggen zeer aangenaam en zyn fraai bepf&nt.
Verder werd in het Noorder. Cappittel deel de Kerfiuwfé Waal, de Ganze Tiend, en het Speukem van het Goedreefche
Spui gevonden , in de Zuider Kerkhoek werd de
Sluis van Oudorp met de uitwatering van het Oude Land, welke de Stfe;:e Kreek genaamd werd, gevouden; ook wen' alhier een Schans gevonden, welke in den jaare 1665 vi.rd opgebouwd, en die op order van Gecommitteerden Raaden indien zulks niet-was voorgel oomeb, in den jaare 1673 weder zoude gellegt hebben geworden; in den Steen - Tienden, werd ook nog een Hoek gronds, bekend order den
Heuvel of Tobias Wetfteen, gevonden { jn den jaare
J795 bleek by de algemeene Volkstelling dat het getal der bewoonders zo wel binnen als buiten bet Dorp 1287 Menfchen uitmaakte, waar oneler de bewooners van het Oost en West-Nieuwland waren gerekend. Het
WAPEN.
Van deeze Polder en het Dorp beftaat in een Zilver Schild waar op een Roode liurcht, uit welke een Man te Paard t« voorfchyn komt.
KERKELYK E en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN.
In welke tydftip alhier de eerfte Kerk is gefticht, of aan wetó Heilige dezelve IS toegewyd geweest, kunnen wy oD. ze Letzeten eveh zo min berichten als wie de eerfte Pastoor is geweest welke hier als dusdaacig heeft gefungeerd



DORP-BESCHRYVER. (Ouddorp.) S
vermits, wy deswegens nergens eenige-aantekeningen.hebben geiden, alleenlyk kunnen wy hier van zeggen dat m di« Dorp eene Parochie Kerk heeft geftaan, en dat door de Graaven in der tyd de begeving ter" bediening, van dezelvo zo ten opzichten van den Pastoor als Koster:. wierd gedaan.
De tegenswoordige Kerk is een zeer fchoon Gebouw het weik in den jaare nu veel verbeterd, en ten deelezelfs vernieuwd is , van binnen is dezelve zo ten opzichte van Pre. dikftoel, Doophek, als andere Gelloeltens en Zitplaatfen zeer net geaproperieerd, voor den jaare 173+z»g Ulen aan h t Gewelf deezer Kerk nog verfcheide Afbeeldingen, wel. ke het kenmerk der. Roomfche tyden. kenfchetfte, dan by de vernieuwing of verbetering derzei ve zyn die alle met een dun Kleed van verf voor 't oog verduisterd, in deeze Kerk werd een biide Grafz-rk gevonden, waarop.den naam van Jan Machielft Duffd, benevens een Vischnet en een Kaakmes uitgehowea ftaat. Men meent dat deeze Jan Machielfe Duffel den eerflen Haring zoude hebben gevangen , en door de uitvinding vm dezelve in jonnen te zouten, aan Holland deeze voorjee-
iPeVbclr.atrgst zonde hebben bezorgt. Den Tpor.ea
welke op een kleine afftand van de Kerk is gebouwd, gaa* van onderen, vierkant op, tot boven de hoogte van bet Kerkdlk alwaar men een zogenaamde omloop vind., boven welkp een fraaije agtkante fpits , zynde van een witte couleur uitryst, pronkende deeze Tooren van buiten met Uur-en Windwees en van binnen met Uurwerken en Klokken.
Het Kerkhof is rondsom met een Muur van vier vost hoog afgeperkt, langs welke zeer zwaare oude Boomen ftaan- Kerk, Kerkhot en Tooren, als ook de Predicants wnoning en het Dorps-School zyn, en werden alle Ingoede order onderhouden.
Ter zyde van de Gereformeerde Kerk vin.d men de Keek der Doopsgezinde van Öuiorp en de Goede ■ Rheede, waafc A a



« DE NEDERLANDS CHE STAD-
TZ!e~? Z ^ P^°e*zer gemeen, isg*
Ewsarwerd ~-welkifl^
WAERELDLYKE GEBOUWEN
«forp als van 't Ow/nJ 7 Gercchten> » van OWi t ujie-H'ieuwland, en het/»W ».•- / j
waar toe het zelve 7Pfr D r »,., mfn*-Nuuwland,.
vind men hie een Wal § gdcegen is>
«ie Dor Lyns -IP ^1 ' * ^ ^
Waateren;
>fe.w<i is geworden. ' ' '7H mheteid en
KERKELYKE R E GE E R I N G.
..„f"26 ™? U!t een 3 Ouderlingen en , Di*
conen welke jaarlyks op hunne tour verwisfele» 1 n
" *- - C^sfrs va.
WAERELDLYKE REGEERING
Crimineel behoord Ouddorp, Oud-Nieuwland en A/ onder den Bailluw en Leenmannen van den La
«ie van Vo.rne. doch moeten in de Goede. R!leelet*Z n "
rc:arrtn HeMt -S£2
ln den jaare i?24 wierd de Amba ha „ .



DORP-BESCHRYVER. (.Ouddorp.) ?
genoemden Ouden- Oostdyk , Oudorp, Ouden-Nieuwland en West- Nieuwland, als vier onderfcheidene Ambachts - Heer'ly dieden, werdende uitgegeeveu in die manieren dat ieder derzelve e^n byzondere Rechtbank uitmaaken, dan dezelvehebben te zaamen veel gemeenfehap met eikanderen omtrent bet generaale Beftuur. Den Heer Jan Grenwis was te dier tyd kooper van deeze gecombineerde Ambachts - Heerlykheid pver het geheel, den tegenwoordige» Eigenaar is den Burger Pieter Grenwis; den eerstgenoeraden Jan Grenwis heeft de Ambten van Schout en Secretaris aan zig behouden, zo als het zedert dien tyd gebleeven is.
Deeze Polders ftaan te zaamen onder een Collegie van vier Mannen, welke doorgaans Mannen van befchik werden gejjoemd, en die te zaamen met den Schout dit Collegie uitmaaken , werden dezelve alle benevens den èecretaris door den Ambachts.Heer verkooren.
De Mannen van belchikking hadden het recht om's jaarlyks uit een dubbeld getal de Scheepenen van iedere Polder te verkiezen, en aan den Schout en Scheepenen betreffende de Polder zaaken beveelen te geven , en te doen de nafchou^ wing over Dyken, Wegen , en Wateringen, aan dezelve ftaat ook met den Ambachts-Heer de Ab- of Inprobatie van den Predicant op Owldorp, als meede de aanftelling van den Koster, Schoolmeester, en Voorzanger van hetzelve Dorp.
Over deeze Polders werd meede nog uit kragt-.van een au* der gedeelte van Koop, een Schout aangefteld dewelke genaamd wordt den Schout van den ha!ven Ban, dewelke een derde geniet uit de Pond Gelden, en voorts een Tractement uit de Polders Rekening, deeze doet meede met den OpperSchout en Scheepenen den ommegang of Schouwing Dyken, Weegen, en Waters.
Ouddorp, Oude Nieuwland, en West - Nieuwland hebbesa ieder baar eigen Schout en Secretaris, dewelke een en dtzek ve Perfoon is, doch hebben andere Schepenen," A4



8 DE NED. STAD- en DORP-BES. (Onfop )
Voorts qrn er de nodige Opzfenders over de Kerk H Geest en Gasthuis Arme, Wees- en Brandmeesters e'nz nis meeden de nodige Bedienden* en Boode ent *
VOORRECHTEN
v»nZyd?htrT byZ°ndere V°°rhanden ' me" * "et»* »en de hier by het Voorgaande Artieul - Regeering g (feu,
Stem des Volks zedert 1795.
BEZIGHEEDEN
reH^i€r,2eer V°0rdee,i^ beh«>™ deordinai-
Kte et: ^
GESCHIEDENISSEN.
7geen andere brensen dan dat ,n *»
jaare de Oost.yde van het Dorp is afgebrand het -en zedert merkelyk verbeterd do.r herbouwing is. 8
BY20NDERHEEDEN
bufcT TnT" ^ ^1 LeCZer dC gen°erade Land. ÏTki «" * K"k' a'—d^-Ambachts Aangaande de
KEISGELEEGENDHEEDEN.
Deeze moet men onder het Arrimi „,„ j •«A Afetó nazien. 1 VM deee 133303 b?
HERBERGEN zfc LOGEMENTEN
jsT" ^ ^ eCn' d£ Mamen we'den 9- niet



HET
]LAS3D>.
'^'^''aar van de
LIGGING.
Is ten Noorden aan de Sirande van de Noordzee , vooï welke de Duinen leggen, ten Westen aan het West- Nieuw land en de Westduinen , ten Zuiden aan het Oude Land van Diepenhorst, en ten Oosten aan de Oostduinen, en het Zandgors, Leggende verders omvangen met den zoogenaamden. Nieuwen- Oord aan de Liemietfcheiding van West Nieuwland, de Duinen en den Pitlandfchen Dyk, voor den NieuwenOord legt den Langen en Pyparshoek'fchen' Dyk , dewelke langs de Noorder Duinen omgaat tot aan den Hamer Dyk, die tegen het Zandgors legt, verder in de Oostduinen vaa het Oude-Land van Diepenhorst ; de voornaamlte wegen
zyn den Westerweg, den Midle'.weg, Qosterfche
vegf den Uithaken weg, den Breede weg,
den Mieuwen Poelwcgden Noordweg, ten Langen ■
den Heyr.tj-s weg, en andere meer, welke wegel
alle gelyk m-edede Dyken zeer wel onJcrhouden worden,omtrent de byzonderheden der Ligging hier valt niets te zeggen. Den
NAAMS-OORSPRONG
Is zeer wel te ontdekken , dezelve komt voort van de laatere bedyking, als de Polder het Oude Land van Diepenhorst, in dewelke het Dorp geleegen is, zoo als vooren ge. zien wordt, het wordt niet alleen het Nieuwland , maar ook het Oude. Nieuwland genaamd, om daar door het A 5



20 DE NEDERLANDSCHE STAD- u
bet zelve nader te onderleiden vaa bet West. Meuwhnd het welk van een laatere bedyking is.
STICHTING ew GROOTE.
De Stichting van deeze Polder is in de bedyking te zo?, ken, en de bedykers daar van mag men.billyk de Stichters neemen. De Groote betreffende, het Veldboek van den jaare loeren Av Kaart van den jaare 1701 hebben beide een grcoce van 151Ó gemeeten 191 Roeden , dan het Quo h.tr der Verponding van den jaare 1732 geeft niet meer dan 1034 gemeeten 204 Roeden, (de reden deezer vermindering, werden naar men zegt veroorzaakt door dat de Zandelingen rietteegenftaande er 's jaarlyks ten kosten van den Lande groote onkosten om dit te beletten werdongemaakt,geduurig afneemen ,) belcopende dus de groote volgens de laatfte opgaaf der Quohietcn een getal van 5< 7 Morgen 204 Roeden Rhynlands met 13 Huizen , het getal der IngeZïtenen van Ouddorp werd hier niet byzonder opgegeven; in deeze Polder wordt geen Kerkdorp gevonden, alzoo del, gezetenen Kerkelyk onder Ouddorp behoorende zyn; ia den jaare 1742 , wierd aan het ftrand ten Noorden van deeze Polder een fteene Baken ten dienften der Zeevaarende opgericht, op dezelve plaats waarvoorheen een fteene Knaap geftaan had, welke Knaap ten Kosten van dePilotagie op de Maas; daargefteld was: dat din Baaken, op het welke niet gevuurd kan werden, dient tot geen ander gemak als tot een Cours richting voor de Zeelieden by den dag.
Wy vinden op de Kaart de volgende verdeelingen van deezen Polder aangeteekend, als den Nüuwcn - Oord, welke naar alle waarfebynelykheid, laater ais hst overige gedeelte van deezen Polder is bedykt geworden. De-
zelve is verdeeld in den Kteupel - Titnden, Blok-Tim*
den, den Zijhoek en het Varkens - Blok, —- het Qud9



DORP-BESCHRYVER. (Oude Nieuwland.') 11
Nieuwland is verdeeld in den Ouden ■ Oord, —— den Volger
Blok, Myns- Heeren ■ zesden - deel, Heer Gerrits
zesden-deel, Sperwers-zesden-deel, en Klaas• Ge*'
rils ■ zesden ■ deel, den Varkenshoek, en den Uiter»
hay • gemeet e - Blok, welke in drie deeien verdeeld is, en waar tegen men een hoek gronds vind de Roo wy genaamd ; en die ook tegen de Oostduinen aankomt, en den Uiiterhay gemeetinBlok, werd het Huis Bergenjlein, en by den Uiten* hayjen-weg het Huis Blankenberg gevonden. Het Huis gekraamd H'aalwyk werd in het Volg er - Blok gevonden.
Voor het overige is deeze Polder wel met Wateringen' doorfneeden, en werden in dez«lve een meenigte Houtgewasfen, gevonden.
Het
WAPEN.
...
Deezer Polder is een blaau-.v Schild, waar op tweeSchiet* boogen kruisgewys aan elkander zyn geftrikt.
De verdere befchryving deezer Polder werd hier voor in de befchryving van Ouddorp gevonden.



HET
WEST 5riETTJW= LAND.
Is een My*t»g, insgelyk in fPtsfyootn geleegen; defïtuatie van dei zei ver
LIGGING,
Is genoegzaam voor alle aanvallen der Zee bloot, hebbende ten Noorden , en ten Westen de Duinen agter welke de «randen tot aan de I^oorder Zeeleggen, en agter welke ftran. den men een hoek gronds vind, wel;<e onder de naam van de Ooster-Kille is bekend ; ook werd ati de Zuidzyde noch een Vlakte onder de naam van de Keetwerf gevonden: ten Oosten heeft deeze Polder deszelfs fcheiding aan het Oude. Land van Diepenhorst, de Westduir.en, en het Ouk Nieuwland, zo dat deeze bedyking van het Noorden tot aan het Zuiden door de Duinen als omvangen legt , ten Zuidnein !ën West. Nteuwlandfchen Zeedyk , en. ten Oosten tegens de Le. mietfcheiding van het Oude-Land van Dtepenhorst ,de Westduinen, en de fcheiding van West-Nieuwland, zo dat het aan
de Oostzyde het minfte gevaar van Water heeft De
voornaamfte wegen in deeze Pold.r zyn den Langen
den Bout-weg, en den Gnenen _ ^ ^
gen alle zo wel als de Dyken in order zyn en aldus onderhouden werden. Dit alles Zynde wat wy ten opzichte der Ligging van deeze Polder kunnen zeggen, gaan wy tot den



DE NED; STAD- en D'ÖRP StfS. (West Nieuwland) 13 ' N A A M S - O O R S P R O N O.
Over, deeze moet ever. zo als by den voorgaande Polder in de bedyking werden gevonden, zynde zekerlyk den Naam van West-Nieuwland aan het zelve gegeven om het eensdeels van het Oude Nieuwland te kunnen onderfcheiden, en andêrderdeels om daf het ten Westeii van het Oude Nieuwland geleegen is.
STICHTING m GROOTE.
Va'Si het eerfte namentlyk de Stichting kunnen wy onzë Leezers niet anders berichten , als dat het vaneen laatere bedyking en ftichting als het Oude West-Nieuwland .s. en dat de Bedyker» van het zelve ook voor de Stichters van het zelve gehouden werden.
De groote van deeze Polder is zo uitgeftrekt niet als van het Oude-Nieuwland; een Kerkdorp werd hier meede-niet gevo iden , behoorende de Inwoonders Kerkelyk in Ouddt»p , deeze Polder is in de vyf volgende Afdeelingen verdeeld , als
den Volger-Blok , het Volger-Land, den Grooten-
Hoek, — den Noord-Hoek, — en den Zuid-Hoek, — het Water de Cromme - Watering genaamd , loop door den VolgerBlok en den Volger - Hoek tot in een zekere ondiepte in den Zuidhoek geleegen ; even gelyk het water van het Oude Nieuwland het welk welk door den Orooten-Hoek loopt en meede in di« zelve ondiepte werd geleid, en van daar door de West
Nieuwlandjchen S*is, zich in de Zee or.tlast. Volgens
het Veldboek werd de groote van deezen Polder op 691 gemeeten, 219 Roeden opgegeeven, het welk volmaakt met de Kaart van den jaare i7Oi overeenkomt, het Quohier der Verpondingen van den jaare 1732 geeft 214 Roeden minder op , zo dat volgens dit. Quohier de groote 604 gemeeten



U DE NED. STAD- en DORP-BES. (Wen Nieuwland.)
5 Roeden zoude zyn, dat is 347 Morgen, 5 Roeden Rhynlandsch, met 12 Huizen, van welke niet byzondcrs te zeg. gen valt, zynde het getal der Inwoonders, by Ouddorp aangetekend.Het
WAPEN
Deeze Poldér is een Goud Schild, onder welk een groen Veld , waar uit een afgebrooke Takje, op het welke een Vogel zit, te voorfchein komt; betreffende de verdere Artikels moeten wy onze Leezeren naar de befchryving van Ouddorp alwaar al het geene zo van deeze Polder als van Oud Nieuwland, aangaande Kerkelyke en Waereldlyke Regeerin. gen. Voorrechten en Bezigheeden, door ons is aangeftipt, en aldaar kunnen nagezien worden, heen wyzen.



AANHANGSEL
O P
WEST-V O O HLS*.
Door onze Leezeren het derde gedeelte van den Lande van Voorne , genaamd Westvoome te doen kennen, nebhen wv weder een gedeelte van onzen voorgenoomen taak af-ewerkt, dan wy zullen bier niet van afgaan zonder eenkort Aanhangfel op dit gedeelte, ten gemakke van onze Leezeren en seffens ter inwinning van eene meerdere ruimte voor onze Inleidende Voorreeden,te laaten volgen, ten einde in ons volgende Deel verfcheide andere zaaken te kunnen aanroeren, wy zullen dus overgaan tot de befchouwmg van
derzelver LIGGING.
Welke in het Zuidelyke gedeelte van de Proyintie van Holland werd gevonden, het zelve w rd van alle kanten door het water bemoeid , hier moeten wy onze Leezeren doen opmarken , dat West- en Zuidvoorne thans door eene bedyking aan den zoogenaamde.) Hals geleegen,en de Stellen genaamd, vereenigd is, even gelyk ais voorheen Oost- en Westvoorne aan elkander verbonden zyn geweest, gelyk wy voorheen by d- befchryving van de Go-de Rheede hebben aangetoond ; de Bepaaling öf belending van deezen Polder, feWNojriweaten aan het Goereejche-Gat, ai waar het voor zich de Plaat den Hinder genaamd beeft leggen , ten Oosten flrekt het zich naar het Land van Voorne aan de Oostzyde van Ftacqueè; ten zuidoosten aan Zuidvoorn of Over- Fiat quée aan het weke het door verfcheidenPteeten en Gorjen, als den Hals, het S-««e«Go«, en den Ban waar nu Stellendam legt, is vastgehegt, ten Zuiden leat het aan 7,eeland,op de hoogte van Brouwershaven en bom-wie; dit Eiland is zeer vruchtbaar in Graaneii, en brengt een menKe Houtgewasfen voort; aan deWestzyde en ten Noordoosten ïanes het Goereejche Gat, werd het tegens het geweld • der Noordzee door de Duinen befchermt, moetende hefcverder door zwaare Dyken en Zeewerken tegens het geweld der Stroomen werden beveiligd, het geen veelal ten kosten van den Lande gefcbied, zynde dit Eiland verder Ui alles, en byzonder ten opzichten van de Zee Vaart seer geleegen.



NS AANHANGSEL. Dei
NAAMS-OORSPRONG.
Van FTestvoorn is alleen om dat het zelvr tn w Weste,yk gedeelte van het Land van i«e %l Len werdende ook wel naar de Stad Goede-Rheede het Landen Goede. Rheede genaamd ; zynde de Stad Goede - Rh-ed, T «enigfte Stad welke in dit kwartier is geleegen
STICHTING en GROOTE.
Omtrent het eerfte kunnen wy met zekerheid zeggen dat dit Land als onderhoorig aan de Goede. Rheeit reei]s^ de Eeu* bekend was , doch als een Eiland op zich zelfs is het
5én gCewoerdSe " " is afSefchei-
jPfn,,ënrh°0te hCt Z,eK'e 2Ju!Ien *y h^r volgens het beloop der Quohieren, vooral van dat van den jaare ,73ï terneder ftellen ; alzo wy de generaale groote by de befchryving van de Stad de Goede - Rheede reeds hebben aang. toont; beftaande het ze ve .n eene Stad, een Dorp en vier Ambachts Heerlykheeden. waann geen Kerk-Dorpen zyn, zynde de be. grooting als volgt: 3 '
, „ Huïz., Morg., Roed Menf
«KW* ;«.> 4 ^*
Ouden Oostdyk g 323 '4.6 *^32
Diepe,,h»rSt, v aar in een Dorp. 94 33, 99 .' | *
Ouden Nieuw!a;d. . . . . n ,,T * *
WvtJieuwiahd. . ... g 20J >
Mankende te zaamen 243~~767I sTrT'"^ Aangaande de Huizen en Gebouwen kan men van hier niets hyzonder oneven, ais werdende in dit kwartier geen byzondere gebouwen gevonden ' Het
W A p E N
Van Mm, is een rood Schild, op het welk een Burcht en daar boven een ftaande goude Leeuw is, hangende ,n 1 Poort van de Burcht t en g„ art Anker nanSende m de
Voor het overige moeten wy onze Leezeren naar het zee ■e wy reeds by de befchryving van de Goede. MeedeellfZ, geen wy van derzelver byzonderen Raat gezegdtbben hien



BH DraMp cajaMH-g^L Tam I^ft-j>arieele3i, JE» -virTucIiiïrlsi'e i*:n<rW, Saai-j\et Kbcomil ^celig" giro ai!dkwlielTIas,Lavas.raMeêzaal Mneii , ICam ' ioiLeaPS ]ka:rT: em emglai lti»eeleB. . "Wie al ie lans iüeteae Jjiiets .flectts sief, Eeirt aam leen ' ïx^lkTkexL Z ÜID l^iK"» uleï-?1-






D E
' IIEEH1YKHEID
E N 'T VAN
ZUIBLAID,
LIGGING
Ons voorkomt aldus paaiende te zyn; als: ten Noordes aan de Hooge Heerlykheid ktUnlmk en aan de Rivier, de Bownis/e, over welke, ten Oosten van het Dotp, een fteene brug gel gd is, en waaromtrent wy in 't vervolg meerder zeggen zullen. - Een der voornaamlte bewoneri van dien Dorpe geeft ons bericht, dat „ het Land va* „ Voorn tnFuttm, door geroemde Rivier, van «Ikanfes A



2 DE NEDERLANDSCHE STAD- en
„ ren word afgefcheiden , en dat, volgens de Kaart van „ Holland, de ligging van Zuidland onder den Lande van „ Voorne en geenzints onder dien van Putten behoord ges, reekend te worden ; als mede , dat het onbegrypelyk „ voorkomt, op welke eene wyze hetzelve, zoo ten aan,, zien van het Crimineele, als wel ten opzichte van de Zegels; onder den Lande van Putten is gebragt geworden." — Ook vind meu by alkemade , en deszells B fchryving van de. Stad eiuelle , gemeenlyk by ons detl Briel genaamd, Zuidland, niet onder den Lande vsn Voorne vermeld, waar uit blykbaar is, dat hetzelve reeds voor den Jaare 1728 onder Putten behoord heeft j opliiadz. 325 echter , Is cei« reekening te vinden aan de Graaflykheid gedaan, wasr in van de Tier den in Zuidland, als eeneder Domeinen der Htttet ftn Vrouwen van Voorne , word gc■wag genaakt; ttrwy] dtcze Tienden aan dezelve jaarlyks eene fomma van 236 Ponden apbragtcn. Ook viad men op BUdz. 3, ide Deel, ter. Octroy van hendrik , Heer van Voorne . -aan H:nd'ü ra» Drenkwaard , van den Jaare HS5, WWiby aan den .-.el ven word toegefraan , om over zyne LeeOfNNMfcn vry bi raar willekeur te mogen befchikkea.
Daar het nu bekend is, dat, zoo als nader hlyken zal, deszelfs voornaamtte bezittingen in Zuidland gelegen waren, zoo pleit dus alias voor de ligging in Voome, en des niet tegenftaande, is het thans onder den Lande van Putten behoorende ; gelyk ook de tegenwoordige Staat Van Holland, 7<i« Deel, Bladz. 366 , heffens de vermaarde Romein de Hooge, in zynen Spiegel van Staat, Deel 1, Bladz.240, het zelve onder Puiten doen voorkomen.
Voorts paalt de Heerlykheid Zuidland, ten Oosten aan den ftraks nader te befchryven Velgersdyk; ten Zuiden aan iet Haringvliet, en ten Westen aan den ouden Hem, in



DORP-B ES CHRYVËR. (Zuidland.') 3
den Lande van Voorn- gelegen. - De gantfche geleegenheii is voor den bewooneren ailergemakkelykst; vooral door de 20 even genoemde Rivier de Boumisfe, ever welke alles met weinig moeite kan worden getransporteerd Betreffende de wegen, kan men, offchoon dezelve, geduurende het Winterfaifoen , ev.n gelyk alle Kleigronden, zeer bezwaarlyk zyn; echter niet ontkenen, dat dzelve, wanneer er Paketbooten van Hèüèroetfluis en Harwich, vice verfa vaaren, zoo van Dordrecht, als Rotterdam en elders, even als .n den Zomer, wanneer de grond bevloerd fchynt, eene meenigte van Rytulgen door deeze Heerlykheid pasfeert, die veelal binnen het Dorp Pleisterplaats houden , het welk het Dorp bysonder aangenaam en gezellig maakt. — Den voetgangers vallen de wegen 's Winters min bezwaarlyk; alzo ten hunnen behoeve ordentelyke Zandpaden z/naangelegd;zynde voor het overige, de gronden zeer voordeelig en vruchtbaar, zoo in het voortbrengen van koorn, als wel in het opgeven van weelig gras enz.; uit welk alles men zeer gemakkelyk kan befeffen, dat de gelegenheid van hetZwJtarf fchoon en voortretielyk zyn moet.
De
BENAAMINGEN
Waaronder het Zuidland voorkomt, zyn zeerverfchillende en onderfcheiden; doch derzelve waare oorfprongis, ondanks alle pogingen, zeer duister en met eenige zekerheid niet te ontdekken, zo dat men dienaangaande zich met het tegenwoordige zal dienen te vergenoegen. Waarfchyniyk echteris deoudfle Naam, onder welken hetzelve bekend s Blenk- of Blinkviiet; waaromtrent S. ie Vries, in deszelfs Chronycq der Chronyccmen, Deel t. BlasL. ^zegC A z



4 DE NEDERLANDSCHE STAD- en
dat het dien naam reeds zedert den Jaare 370 zoude gedragen , en het daar by gelegen Heenvliet te dier zclver tyd, meede deszelfs naam bei omen hebben , en wel uit hoofde dat omfïreeks deze plaatzen een treffen of flag tusfehen da Franfchen en de Saxen, ten tyde van Koning Datariumzoude voorgevallen zyn; als mede , dut uit aanmerking , men de-Wapenrustingen aldaar blinken zag, het zelve van dkii tyd af aan, Illinhiiet is genaamd geweest.
IVTr. Matthys van der Houwe onderfleund dit gevoelen van S de Vries, in deszelfs Handvest Cronycq; wordende het zelve echter in de Zuid Hollandfche Oudheden; Bladz. 249 Bleynevliet genaamd , om reden , dat het gefticht was aan een Watt.r, 't welk van- ouds de Vliet genaamd werd.
Nog vind men het Zuidland onder de benaaming van IVestenryk , en wel op de lysten der Kerklyke Goederen van de Utrechtfche Kerk , zoo als het zelve ook nog wel ten huldigen dage genoemd werd, aangeteekend; doch de naam, waarvan men zich thans meer algemeen bediend, is hechts Zuidland en werd, zoo volgens medegedeeldeberich. ten, als wel in voorn. Zuid Hollandfche Oudheden, aan de Ztiidelyke ligging van den Lande van Putten toegefchreeven ; waaraan het. elve echter alle die onderfcheidene benaamingen en geduurige veranderingen te danken hebbe, zul! s blyft een raadfel, 't welk voor als nog niet kan worden opgeloscht.
STICHTING en GROOTTE.
Dat het Zuidland eene vry aauzienlyke Ouderdom heeft, zal ons door niemand worden betwist, want by aldien men tie-Stichting uit de eerfte en oudlte Naam, Blinkviiet, wilde afleiden, dsn zoude het reeds v^n den Jaare 570 herwaart



DORP.BE SCHRY VER. '(ZuitUdud.) 5
j,yn. Meerder zeker is het in tusfehen , dat Boudiw'^n
ï/Zühmz en Maria vm Heenvliet, Egtelieden, in den Jaare 1430 levende, eene Hoeve of Woning, Drenkwaard geraamd , in Zuidland bezaten ; wélke woning zeer naby het Dorp moet geleegen geweest zyn. Dit ürenkwaard was eene Stichting van het gedacht van dien naam, en Hendrik van Drenkwaard , zoo a/s wy hier voren zeiden, reeds in den Jaare 1255, van Hendrik, Heer van Voorne, Octröy verkregen hebbende, om vryelyk over deszelfs Leengronden te befebikken , zoo kan men , zonder eenige zwaarigheid vast. ftelle-n, dat Zuidland wel van hoogen ouderdom; doch de tyd der Stichting, geheel onzeker is.
Wat nu de grootte betreft, deze moet al mede niet op aanzienlyk zyn; alzo men in den tegen oordigen Staat van Holland, reeds in den Jaare 1732 de Landeryen vind opge-; geeven, te bcdraaqen 2118 gemeeten, 268i Roeden; dat 13 1059 Mergen, 268J Roeden Rbynlands, neffens 149 Huizen, 1 Koornmolen en 1 Mee&oof. - In den Jaare 1632 warén er 233 Huizen, terwyl intusfehen in den Jaare 1745 Hechts 170 geteld wierden. Men vind dezelve Groot¬
te; op een oud Manufcript; met byvoeging, dat daar voor aan Verpondingen eene fomma van 59"7 ponden, 16 fchellingen en 8 deniers betaald wierden. - ln den Jaare 1793. worden ons voor Zuidlani en Velgeridyk te zameu , 2654 "gemeeten; dat is 8327 mergen Rhyntands, en dus 1 Merg, 4I5 Roeden minder, dan in den tegenwoordige Staat van Holland , opgegeeven : het getal der Huizen was toen zedert den jaare 1745 niet vermeerderd ; terwyl dat der be. wooneren , waar onder geene kinderen, beneeden de zet* jaaren, op 740 begroot en bereekehd werd, welk getal in den Jaare 1795 tot op '900 zielen was toegenomen.
Het Dorp of de Kerkbuurt ftaat ten Noord Oosten. --Dfi Heerlykheid' is zeer vermaakelyk,. en, het geen het 0*6$ A 3



s DE NEDER LANDSCHE STAD- x»
dies te aangenaam r maakt, beftaat daar in , dat het zelv* rondsom in Thuinen en Boomgaarden, welker getal epbykans ïgo gtfchat werd , en welk* behalven allerlei noodwendigheden, beste Aard en Aalbeziën opleeveren, geleegen is. Ten aanzien van de Huizen en Gebouwen valt Diets byzonders aan te merken. — Het
WAPEN
Jeftaat in een doordeeld zilver en blaauw Schild, zynde het zelve doorfneeden met twee zwarte dwarsbalken., op welke bovenfte 3 , en onderfte 1 groeiende Boomen te vinden zyn.
KRRKLYKE en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN.
Dezen aangaande, zoude het uit de oude Handfchrrften der tJtreehtfche Kerk blyken , dat alhier twee Kerken ge weest zyn; als wordende in dezelve van eene Parochie of groote Kerk en Nieuwe Kerk van Pftstenryk gewag gemaakt. — DeStich. ting der thans alhier gevonden wordende Kerk, welke aan St. Barthoimeus toegewyd zynde, aan den Pastor , zoo wanneer hy binnen de Parochie woonde ƒ 30 , en zoo daar buiten ƒ 7 's Jaarlyks opbragt, is geenzints blykbaar; ook vind men ten aanzien d^r Pastoors niets anders opgetekend, dan alleenlyk, dat in den Jaare 1472 , lievb claas, Pastor van Westenryk, en in den Jaare 1544 de Heer Mr. dimmfjc overlecden zyn; als meede, dat in den Jaare 1553 marcus



DORP-BES CHRY VER- (Zuidland.) ?
■WBMrtux; van wien de Lezer, onder, 't Artieul Gefihie^ denisjen iets naders zal vinden opgeteekend,. alhier als onder Pastor fungeerde...
Het Kerkgebouw , langwerpig vierkant- zynde, pronkt met eene verhevene fpitfe Toren, vercierd met 4 vergulde Weerhouden, en nevens de uurletteren, aan de eene zyde met het Wapen van de Heerlykheid, en aan de andere zyde met het jaartal van l7,5». in welk jaar dezelve gemaakt Zyn — Verders vind men van binnen een goed uurwerk en eens welluidende Klok,. om welken het volgend omfclyitt. ftaat:.
„ Berttelemeus is myn mum. — Myn geluid zy code bequaam, „ Al zo verre als men myn hoeren zal, vilt god bewaaren overal „ Wouter Kaerwas maakte my in 't Jaar 3MCCCCLXXXV1 » (I48Ö.).
In het Kerkgebouw vanbinnen vind men vier Borden; bet eerfte befchreeven met de Wet des Heeren ; het tweede iret d' 12 Geloofs-Articulen; het derde met het Gebed des Heeren , en het vierde met Pfalm ia&, (oude Beryming,) en het nd. vaers van Salomons Hooglied, Hoofd-.
"ban den ingang van het Gebouw vind men een Portaal, *an de buiten zyde met deeze woorden befchreeven: „Doet.
my de Poorten der gerechtigheid open.' Ik zal daar in gaan l " Ik zal den Naam des Heeren loven. - Pfalm «8, v». 19£n aan de binnen- of Kerkzyde: Bewaart uwen voet, als gy ten huize Godis in gaat; Zyt liever naby om te kooren, dan om der Svtten flagtofer te geeven, Eccles 4. vs. 17.
Ten behoeve van Avond - Godsdienstoefening, word oe Kerk met brandende Kaarsfen, op drie hangende Koopei© A 4



8 NEDERLANDSCHE STAD- sa
Kroonen, en verfcheldene Koopere Kandelaars, verlicht De Lesfenaar op den Prédil ftoel , als meede die in het Voorlezers Geftoelte zvn beide van geel doorluchtig KoPer; zynde voor h»t overige de Predikftoel, 't Doophek en verdere treftorltens, zoo voor Mannen als Vrouwen zeer wel gerangfchikt.
Het zogenaamd Choor , dienende ter begraving der meest aanzienlyke Bmgeren , als meede ter bewaarpiaatze der Brandfpuiten en andere : ond en fcbeeden, is ruimen groot; voorts is de Kerk geheel en al met zeer groote en kleine blaauwe Steene Ztr'en. ondei welken men verfcheidene vind, wa.rop de Naamen en het overlydtn van VeeieOude Burgers en wel \an d n Jaare ifioo af, gegraveerd zyn, bevloerd; zynde ue Kerkenraads of Confiflorie Kam-r ann de W. stzyde van den toren gcleen. In het Choor ligt een blaauwe Zerk, waarop een Oud Pastor, levensgrootte, is uit gegraveerd en om welk beeltenis gelezen word : Hier legt begraaven Veve Clans, Pastoor van de. ze Kerk; die Jierff in 't Jaar 1V1CCCC en LXXII (14-2) op den XX en VII^o» Dach. Bid voor hem op de 4 hoeken der 4 Èuangéiisten Ook ligt in deeze Kerk begraaven de Waardige Burger Cornelis Snip, overleeden den 15 Maart 1707^ hebb.nde bykans 40 Jaaren , ter dezer plaatze, den Post van Heel- en Vroedmeester bekleed en den Ouderdom van ruim 67 Jaaren bereikt.
Wy geeven op zyn Zerk deeze woorden s
Hier rtisi cosnelis skip, etn hulp in Barensnood,
Een kundig Wond-Arts, en een byftand in den dood:
By 't men/chelyk gefiacht rust hy van al zyn zorgen;
■ Zjh naam Uyftfieeds gedacl.t, tot 's Waenldt'laatjlen morgen.
R. B.



DORP-BESCHR YVER. (Zuidland.) §
Het Kerkhof, 't welk aan de Noonbyde met huizen bebouwd en van het Noord oosten tot het Zuid-westen met eene gragt omgeven is, i« zeer net met voetpadjes, welke allen met klinkerfteen beftraat zyn afgetreeden; zynde hetverders laansgewyze met boomen beplant, ■— Ue Pastorie ofte de wooning van dtn Predicant kiftaa- mede uit eene aanüienlyke Huizinge van allerhande Commoditeiteo, Thutn enz. voorzien.
Het Schoolhuis, binnen korte Jaaren merkelyk verbeter ! en vergroot, werd zedert de Jaare 1795 bewoond door den Schoolhouder, den Burger Dirk Simnns, die in plaats van den doorkundigen Ary Harreman; vooral in de Schryfen Reken kunst, en die zedert den Jaare 1787 de jeugd en anderen, welke zyn onderwys begeerden, van hetzelve heeft doen profiteeren , alhier beroepen is. F.vengenoemde Ary Harreman werd in den Jaare 1787 beroepen te Neder-Hemert» aan de Zuid zyde der Maïs , aiwaar hy geduurende den tyd van 2. Jaaren en 8 Maanden, zyn onderwys mededeelde. —■ Van daar vertrok hy naar Leeuwyk in den Lande van Ahev.a, ah waar hy echter, uit hoofde van n: ardeze plaats, in welken hy den tyd van a Jaaren en 1 Maand zynegavcn nuttig befieedde, beroepen te worden, flechts 13 maanden vertoefde. — Eindelyk werd hy in de maand O&ober des jaars 1795 beroepen naar de volkryke Stad Maasland, alwaar hy thans nog den post van Schoolhouder met allen lof bediend.
Geluk dan BurgeryX Geluk Maaslandfche Jeugd! 'i Is HAEREMAK, die vryst tot nu'.ie kunst en den~d.
R. B.
.Verdere Godsdienilige gebouwen, noch Arm- of Weeshuizen zyn hier niet voerhanden ; alleenlyk word hier nog e. n knisje gevonden, 't welk in vroegere jaaren toe Menno» nieU Kerk gediend heeft, en waaromtrent men den naam van den Ejrwaarden J. van der Slcg, als laatfte Leeraar in A 5



ïo DE NEDERLANDSCHE STAD- ew
die Gemeente vind opgeteekend. Ten aanzien van de Waereid]yke Gebouwen, valt hier niets aanmerkelyksmedetedcien. De
KERKLYKE REGEER ING
Beftaat uit eenen Predicant, zynde zedert den Jaare 1788, de Eerwaarde J. H. du Beis, neffens twee Ouderlingenen twee Diaconen, welke telkens jaarlyks en wel met NièuweJaar, in derzelver po-ten, door anderen vervangen worden,
W/ERELDLYKE REGEERING.
Voor zoo verre het Crimineele betreft, behoord deze Heerlykheid onder de.' Ruwart, of Bailiiuw tn Leenmannen van den Lande van Putten, en ïr.et het Heem-of Water recht onder den Opper Dykgraaf en Heemraaden van denzelven
Lande. Betrekkelyk het Civile , daar mede is 't nog als
van oud^ gelegen; beftaande het zelve uit eenen Schout, zynde thans den Burger Pieter van Roftnbergh, met 7 Sche» penen en eenen Secretaris, den Burger Jan van Roftnbergh benevens eenen Bode. — De Ambachts-Heerlykheid is een wettig eigendom en bezitting van den Burger Arend van der We* ff', Ambachts-Heer van Velgersdyk, wonende te Dordrecht; ftaande de beftiering der Polders, zo van Zuidland als Velgersdyk aan eenen Dykgraaf, zynde de Schout Civil, met 5 Heemraaden, een Penningmeester en een Secretaris. — —, Voorts heeft men aldaar Kerk, Brand, Araen en Wees» meesteren, even als op andere plaatzen.
VOORRECHTEN en VERPLICHTINGEN.
Da Ambachtsheer bezit het recht der Brugge overdez?aartïisfe liggende, zynde dezelve een fteene brug, die door den Ambachtsheer jaarlyks verpacht en onderhouden word; moe. teude door den gesne die dezelve brug pasfeert, aan dei» Pachter voor elk voetganger 2 duiten, een los paard ofte een Koebeest 1 Huiver, een Schaap of Varken 2 duiten, ea-



'DORP-B ESCHRYVER. (Zuidland.) it voor een Chais of eenig ander Rytuig, de fomma van twee iluivers betaald worden.
De Ingelanden hebben, by meerderheid van Remmen, de aanftelling van Heemraaden, welke nieuwlings vereooren zynde , by derzelver aanftelling, volgens oud gebruik , gehouden zyn, aan den Ambachtsheer'2 agtendefclen Boter ten gefchenke te vereeren. - De kosten tot het beroepen van eenen Predicant, worden ter belfte door den Armen, en voor de wederhelft , door de Kerk gedragen en betaald; hebbende de Mans-Ledematen het recht, om jaarlyks, tegen den 1 january , eene nieuwen Ouderling en Diacon te verkiezen; terwy! ir.tusfchen het recht van Ap of Im-probatie van een beroepen Predicant, als meede het recht van ïiendea.aan den Ambachtsheer is" overgelaten.
BEZIGHEEDEN.
Boven en behalven de gewoone Handwerken en Koutten, maakt de Land en Akkerbouw veel ai bet beftaan der meeste lngezeetenen uit; wordende alkier eene meenigte Koorn, Vlas , Aard appelen , Mee en Lavas-zaad aangewonnen: veelen ook géneeren zich van de Melker? en Veeteelt,gelyk anderen wederom van den Paarden en beesten handel; worder.de overigens alhier een Meettoof of Meebereidery.aange. troffen. Van
GESCHIEDENISSEN
Vind men weinig aangeteekend ; echter wil men onder de. zelve begreepen hebben, dat in den, Jaare i$53 .alhier Pastor was de perfoou van Marcus Ovmwrti die verdacht zynde van nieuwe Leerftellingen op het ftuk van den Godsdienst, op Vrydag den 30 Juny, des voormiddags ten tien uuren, door den Hove van Holland, onder'eene toevloed eeneront. zaehiyke menigte, opentlyk gevonnisd werd; doch waarna hy zyn gevoelen herriep en hetzelve afxwoer; weshalven hem het leven gefchonken werd.



12 DE NEDERLANDSCüTE STAD- eb
Cok ii deeae plaats in vroegere Jaaren verfcheidene maalet» ann felle brand onderhevig geweest, zoo als ook op zekeren tyd het Huis, waar in de papieren van het Secretarie bewaard werden, mede een prooi der vlammen geworden is; dan het j eiste tydperk dier gebeurtenisfen word ons nergens aangewezen
In den Jaare 1756, werd alhier een Watermolen gefticht met oogmerk om het Water uit de refpeftive Polders over ré maalen.gelyk dan ook nog ten huidigen dage gefcbied; wordende dezelve onderhouden onder de Direétie van Polder. Regenten.
In den Jaare 1773, in Let begin der maand November," middelerwyl de avond-Godfdienst geoeffend werd, or.tftond er hevige brand in zeker buis, door eenen Jood be ,oond. welke zodanig toenam, dat men eroote redenen had om beducht te zyn , dat er verfcheidene gebouwen zouden worden in de asfche gelegd; doch door de vigilantie der Burgery, niet tegenflaande de lucht zeer duister was, wierd men door middel van een Brandfpuit de vlam wel ras meester, zo dat de naastbelendende Huizen onbefchadigd bleven ; waarop vervolgens door de Burgery Cals de goede uitwerking eener Brandfpuit ondervonden hebbende,) op voorftel van Schout en Schepenen van dien tyd, eene tweede Brandfpuit wierd aïngelegd, terwyl de daartoe benodigde penningen, door midde! van eene Collefte by de Burgery wierden ingezameld.
Het jaar 1787 heeft voor zommige Ingezeetenen weinig -aangenaams; fchoon anderen daar en tegen zich in de gebeurtenis fen van dien tyd hartelyk verlustigden, voortgebragt, en inden Jaare 1795, eenigen tyd na dat de toenmaalige Ree.eering den gerequireerden Eed geweigerd had, vericheenep tene Commisfie uit het Committé van Voorlichting, welke alle de voormalige Regeeringfleden, den Schout en Secreta" taris. die den Eed .-.needen, uitgezonderd, uit derzelver posten ontzette; vooits eene nieuwe Municipaliteit aangefteld Lebbende, denzeben msde den Eed afnrun , en eindelyk, uit hoofde van fchaarsheid san bekv.aame en kundige mannen, de beide Civile Banken van Luidland en Ftlgersiiyk deed in



f> O R r - B E S CHR Y V E R. (Zuidland.) 13
een fmelten, zoo als tot hier toe daar in nog geene na* dere verandering is gemaakt geworden. De voornaamfte
B Y Z O N D ER HEDEN
Zyn de aangenaame liggii g en de vruchtbaare Landeryen f welke alhier gevonden worden, waarby men nog zoude kunnen voegen, zekeren Boomgaard, liggende ten Zuiden van het Dorp , aan den Steenweg , en genaamd de St. j^ris Doelen, toebehorende aan eenige Leden, Doeihceren, welke Jaarlyks op St. Jo;is avond aldaar vergaderen; met oogmerk, om, wanneer zulks mogte nodig zyn, nieuwe Officieren aanteftetIsn en reekering te doen, en voorts, mede jaarlyks, op den tweeden Pinxterdag, na alvorens eenige dagen zich in den Wapenhandel geoefl'end te hebben , afvuuren en daar mede een fcefiuit aan derzelver Exercitiën maaken. De
REISGELEGENHEDEN
Welke men 'alhier aantreft, beftaan in de volgende: des Zondags namélyk, vaart een MarkuSchuit op Rotterdam , welke Dirïgsdags weder terug komt; zoo ook des Woensdags een op Dordrecht. en Vrydags terug. . Voorts alle dagen een Veèrfohuit up 't Eiland Flaiqüe en alle Maandagen eei; Wagen op B.ie'de en van daar terug.
HERBERGEN en LOGEMENTEN
Zyn er verfcheidene; doch worden er voorname'yk drie geteld: als de hier hoven genoemde St. Joris, zynde een goed Logement, waarin Rechthuis gehouden word, en 'twelk van zeer veele fraaie vertrekken voorzien is, en waarby goede uitfpanning gevonden word; zyi-dé de twee overige Logementen , be een onder denaam van den Toelast, en het ander, '( Wapen van Zuidland, bekend.



D E
HEERLYKHEID
VELGEESBXK,
LIGGING
Dezer Heerlykheid Is, even als die van Zuidland, aan welke zy van de Oost zyde raaiende is, in den Lande van Pulten; raaiende zy voorts ten Noorden, aan de Rivier de Jiownisfe, die ten Westen van deze Polder of dit Ambagt in het zogenaamde Spui valt, en welk Spui de Zuidzyde van deze Polder befpoelt. _ De gronden zyn mede niet minder vruchtbaar, en de fefteldheid der wegen is insgelyks eene en dezelve. De
NAAMS OORSPRONG
Dezer Heerlykheid is ons onbekend; doch naar alle waarfchynlykheid, zonden wy van gedachten zyn, dat zy denzclven van zekeren Perfoon ontleende, die den Naam van Velgtr droeg, en de eerfte hand aan de bedyking geleegen heeft; voor het overige kan hier van niets met zei erheid gezegd worden.
STICHTING eis GROOTTE.
Ten aanzien van het eerfte, is al mede niets bekend; dan5 de Grootte, zo als dezelve in den Jaare 1793 beftond,heb" ben wy, neffens het getal dtr Bewoners in 1795, onder Zuidland opge; eeven. — In dtn Jaare 1632 was voor deze Polder Hechts één Huk; terwyl er intusfehen in den Jaare I732.en dus honderd jaaren 1 a dato, 4 Hjizen, met 538 gemeeten, 147 E.oeden Lands, dat is 269 Mergen, 147



DE NEDERL ANDSCHE STAD en ij
Roeden gevonden wierden. In zeker oud Manufcript word de Grootte op 135 Roeden minder bepaald, waarvoor eene fomma van no3 Ponden, 16 Schellingen en 6 Deniers, aan Verponding wierd betaald en opgebragt.
Öndertusfchen vind men een kaart en meeting van deze Polder aldus betytuld. Kante en Meetinge van de Polder Velgersdyk, geleegen by het Zuidland , gemeeten door ordre van de gemeene Ingelanden, gejleld op de kleine Voetmaat, rechte lunst van Geometria; zynde gemeeten alle de Slooten, half floot en alle 's Lands Wateringen eene roede wyd, en nog drie voet van de ffleïle kant in 't Water, benevens de Nowners en grootte in elk ftuk aangeteekend, en is zaamen grotit bevonden, drie bon ■ derd tagtig gemseten, t\ Roeden, Putzemaat, op den 30 April 154.1.
In Oi conde der Waarheid, is dit met myneigen hand geteedend by myn Cornefus Lenartsz Kouter, gezwooren Landmseter van den Lande van Voorn.
Naar en volgens evengemelde Fsart te werk gaande, vind men de geheele Folder verdeeld in den Groeten Hoek, Molenhoek , Werf blok, Zandhil en 't Oosterdeel. — Het
WAPEN
Is al mede even eens, als dat van Zuidland, waar onder de bewooners dezer Heerlykheid ook ten aanzien van het Kerklyke behooren.
REGEERINGEN.
De Crimineele Jurisdictie word door den Bailluw of Ruwart en Leenmannen van den Lande van Putten geadminiftreerd.
Het Heem- of Water-Recht Haat aan den Opper-Dykgraaf en Heem Raaden van denzelven Lande.
De Ambagtsheer is de Burger A. van der Werff, Heer va 1 Zuidland, die deszelfs vaste Woonplaats te Dordrecht hou3.
Oudtyds, en wel tot den Jaare 1795, had men ook alhier eene Civilc Regeering, Defbande uit den Schout, vyf Schee:



16 DORP-BESCHRYVER. (Velgersdyk.) penen en den Secretaris; doch Is., zoo als wy reeds bevoer* rens gemeld hebben, zedert dien tyd met de Civüe Rechtbank van Zuidland vereenigd, «-elke combinatie ten aanzien van het Polder-beftuur reeds langen tyd te vooren heeft plaats gehad.
Wyders zouden wyden Lezer, in dezen naar onze befchryving van Zuidland kunnen wyzen; doch wy vermeenen de volgende
BYZON DERHEID
Niet met ftilzwygen te mogen voorbygaan; dat naraelyk de zo evengcnoemde Kaart pronkt met het af beeldzei v'an het Wapen van Zuidland en Velgmdyk'twelk dooreen Hertoglyk Kroost gedekt word. _ Ter rechter zyde is voor rt Pendant een zittend Vrouwen beeld, met lo.fe I airen en met eenen (luier omhangen, hebbende op den Schoot het Schild, *t welk zy met de linker knie , welke eenigermaatc verheven is, onderfteund; houdende de bovenkant van het Schild, 't welk zy met de linkerhand omvat, aan de boven linker zyde van hetzel-e, en de recbier hand onder tegen de rechter zyde des fchilds, en haar rechter been onder door het zelve heen fteekende.' Dit alles is naar de wyze der Ro. meinen ten uitvoer gebragt; zynde het hoofd van 't Vrouwenbeeld gedekt met een Kroon , in de gedaante van eert Kasteel met verfcheidene Toren fpitzen; 't welk aan het zei« niet minder luister byzet.
Dergelyke Kaart is, twee a drie Jaaren geleden, door den Boekhandelaar Backhuizen in den Haag', op de groote Zaal, opentlyk verkogt en was op de Catalogus als zeer raar en zeldzaam aangemerkt; zynde de Schryver dezes, R. B Mer, onder Rywyk, by den Haag, eigenaar en bezitter van die Kaart , welkers tytul wy hier voren aan onzen Leezeren hebben maiegedeeld.



Die im .kaai «aifeeTk ^el vat .mottig, is. Wal" ;
veleer aan een JRiiriear gele^e.-BL ,
Die na Wt ataamWa des U^ra Wfc.» fpn»«* . ■






D E
STAD
GEERVLIET,
D.
LIGGING
Van deze oude en voorheen aanzienlyke Stad, zynde do Hoofdflad van den Lande van Putten , is , vo.gens dei» Schryver der Zuidhollardfche Oudheeden, Blad. 225, „ ter „ plaatze, waar de Maas en Waal zich in eikanderen uit' „ ftorten " Dan, meer bepaald word ons het volgen¬
de opgegeeven : „ De ligging van Geervliet heeft eene mer„ kelyke verandering ondergian; daar het thans, geheel van „ de rivier verwydert, binnen 's Lands ofte wel Landwaarts „ in gezocht moet worden, en in voorige tyden de rivier
„ tegen deszelfs muuren aankabbelde.,' By Goudhoe-,
ven, in deszelfs Oude Chronicq van Holland, uitgegeeven in den Jaare 1036, vind men ten aanzien der Stede van Geervliet het volgende aangeteekend: „ De Tol van Geervliet is zoo „ veel, als vergaan, zedert het Diep, dat digt by de Stad „ plagt te vloeien, verland is; zynde weinige jaaren geleeden „ een houte brug daar over gelegd, om naar Heenvliet te „ gaan, welk water nog 30 jaaren voor dezen wet zoo breed „ was, als de Menve, tusfehen Dordrecht en Papendrecht."
„ Het legt in het Eiland, geleegen tusfehen de Mans en „ Harineviiet, anders het Eiland van den Briel genaamd, „ om dat de Stad Brielle als de Hoofdplaats word aange„ merkt, waarvan Geervliet twee uuren afgaleegen is. Zoo „ ras men buiten de plaats komt, heeft men eene fchoone ,, vlakte van Wei- en Bouw-Lanlen en de torens ,van veele „ plaatzen vertoonen zich voor het oog." ■ De
NAAMSOORSPRONG
Zegt onze Begunftiger geheel onzeker te zyn, terwyl in* tusfehen Goudhoeven in deszelfs aangehaalde Chronicq er dit getuigenis van geeft, dat namelyk: „ Geervliet, met hjJfi A



* DE NEDERLANDSCHE STAP. EB,
„ fchooneiDorp>Hetnvlik,Sis ook Biervliet, 't welk thans Bint
" Kr 7^' C" £ia£,fcf' thans Z«^«7eeneetelf Jï „ hoofde, dat het in het Zuiden van den Lande va,//W >, gelegen is, allen , den oorfprong hunnes naat hebbend „ tefchryven aan hunne ligging op de Watervliet,Syds de SSaSnf hedenda^SCh' °"d-d- "- van Meer waarfchyniyk echter komt ons voor , dat geen- 't welk wy dien aangaande vinden aangeteekend by Mr Mvm
t\fe°:r' lndefe1?.H3ndyest Chr°™«J ^ Deel.BkdzltT te weeten „ dat hier omftreeks eene ftroom zoude eelo„ pen hebben, dewelke in zynen loop fen?gierende da?r „ door zeer veel gronds, gelyk mede de ouTltad G ■„ ra«fe,inzwelgde en uit dien hoofde de gierige Aroom is „ genaamd geworden ; weshalven men wil , dat de Stad
* ™Sre*Zf 'S naam a3n dien f£room verfchuldigd zy'en 3, oudtyds Giervket is genaamd geweest.
STICHTING en GROOTTE.
torv/tó(h waarfchyniyk eene der oudfle en aanziénlykfle He erlykheeden, welke in Holland gelegen zyn, en had reeds fe~ der, Jaare xcco.deszelfs byzondere Heeren. m£
r«A VII dat de Geervliecfche Tol, omftreeks den Jaare j o? de oudfle en grootfte der Graafelyke Tollen was. Ook i men van gedachten, dat by de overdragt van deze Lande £l^f,fiden 11' door Koning Zo^yè op den 13 April
SSftSf * l Van W/rd aitSezOnderdj en in die veroi. derftelhng , moet het reeds te dier tyd vry aanzienlyk gewee t zyn en zou het ons niet vreemd voor komen, dat het door warden ^ *~ Kon,n8« ^s ge££ ge-
Betreffende de grootte, daaromtrent word vastgefleld, dat Geervliet voorheen eene aanzienlyke Stad en met muuren en .poorten waar van nog Hechts eene, bekend onder den n am van t I o^poortie, te vinden is, omfloten geweest zy. — NIn zeker Oud Manufcript word ons de grootse opgegeeven te zyn I322 Gemeeten, 03 Roeden met 167 Huizen, waar voor 4n enTf ^\f™1?™» va» «<57 ponden 4 fcbelllï fi? r8Je"'ers betaaId werd' In de» Jawe 1032 was het
Halo &nr'en 1627 Genjeeten' «« Roeden en 167 ürnzen. In den Jaare 1732 waren er Hechts po Huizen, nef'



DORP-BESCHRYVER. (Gectvliet.) %
fens Ï575 Gemeeten, 88 Roeden, dat is 787 Mergen Rhynlandsch , 3ï?g Roeden ; terwyl in tusfehen in dezen Jaare 5 797 maar ?* Huizen en 1 Koornmolen, 1524 Gemeeten,67 Reeden en dus 761 Mergen, 67 Roeden Rhynlandsch ge1 vonden worden; hebbende het getal der zielen in den Jaare 1 1795, 416 perfoonen bedragen: de huizen en gebouwen, gelyk ook het geheel Stedeken, zyn in zeer goede orde; hoe. . wel het in de jongde 65 Jaaren wel 25 hu'zen vermin-,
derd is.
Het
WAPEN
Dezer Stad beftaat in een Zilver Schild, waarop eend jblaauwe ftaande balk gevonden werd.
KERKLYKE en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN.
De Kerk aan deze plaats was reeds voor dén Jaare 1307 bekend en werd, uit hoofde van deszelfs toewymg aan de H Maand, de Kerk van ome lieve Vrouw genaamd. De Heer daas van Putten, in huwlyk hebbende .Vrouwe Aleid vanStyyen, Richtte in dien Jaare aan deze Ker, een Collegie van r Deken en 10 Canunniken, welk Collegie, zoo als uit de voorhanden zynde bewyzen genoegzaam blykan , van tyd tot tyd aanzienlyk vermeerderd is. Het laar der Stichting vind men eigentlyk niet vermeid; dan , het Gebouw een Kruiskerk zynde, is van eene ordentelyke grootte en ruimte, en niettegenftaande den hoogen ou. derdom, zoo van binnen als buiten vry wel onderhouden. Ook is dezelve van binnen zeer wel geapproprieerd en van Predikftoel, Doophek en bruin gecoleurde Banken engeEens voorzien. Het Kerkgewelf is geheel befchoten en iet een witte coleur belegd, t welk aUes een vqort^elyk aanzien geeft. Het Choor, waar m de Confiftor.e of Kerfenraads Kamer, zynde een verwelft vertrek, waarfchyniyk e vooren tot eene Sacristie (kleerkamer) gediend hebbende, en boven den ingang van welk vertrek een Bord waarop ! de naamen der Predicantcn, welke de Hervormde Gemeente bediend hebben, gevonden word, is met een befchot van
de Kerk afgezonderd. Voorts vind men in dat .Choor
eene oude Graftombe van Vrouwe Aleid van Srtyen, Huts* „rouw van den Heer Claas van Putten waarop tn oude by». kansonleesbaare letteren Raat gegiaveerd het volgende 5 A a



( DE NEDERLANDSCHE STAD- e»
Aleidis moritur, Spcculum , flos, Mater, Honora Ouae fuit in Populo, nunc jacet hoe tumule.
Kobilis in Putte, Stryeneque fuit Dominatrix
C.'.riste'. Fuen ut te argo fit, laudum quoque datrix. | Mileno, tricenteno Sexto quoque Deni
Christel tuis annis, obidt Puulique Johannis.
dat is:
'Aleidis fier ff \ Zy die de Spiegel, de lloem, de Mosder, de Eet
Van 't volk was, ligt nu in deze Graf/fee Zy is geweest eene edele Heerscheresfe van Putten en Stryen, ƒ* bidde o Christus', dat zy uwer geniete en U lof toezwaaie,
In het duizend driehonderd en zestiende van uwe jaaren, t ChristusI overleed zy op den Feestdag vanPaulusen Johannes.
Déze Kerk mag wel in allen opzichte voor eene der netften gehouden worden, welke in ons Vaderland te vin len
zyn. De toren, welke van onder af vierkant opryst tot
boven het dak, is met eenen trans of omloop voorzien,
waar boven zich een fraai fpirs verheft. Voorts is
dezelve van binnen voorzien van klok uurwerk, zo als dezelve van bulten met wyzer blaaden voorzien is. Op het midden van liet Dak komt mede een klein torentie te voor fehyn: ook is het Kerkhof, voer een gedeelte, met eenemuur omgeven, in zeer goede ordre.
Geduutendede vier winterros; nden, word alhier.dcs Woensdags, avond Godsdienst oeffening gehouden. Het Predicants tractement tvord uit het Geestelyk Comptoir te Brielle betaald en fpruit zeer zeker voort uit de Geestelyke goederen van Geervliet zelve; welke voerl.een vry aanzienlyk moeten geweest zyn. — In de refolutien der voormalige Staaten van Holland, in dato r November 1580, vind men onder anderen aangeteekend: „Dat ten anzien der goederen, fpecteerende do „ Car.onnifyen van Geervliet, Onder het beleid van den Start ,j is gebragt, dat uit derzelver gereedfte inkomften, zonder. „ iing in aanziening van de Memorien, Pastoryen en Vica,, rie goederen, die daaronder zyn begreepen, jaarlyks ten „ behoeve van den Predicant, Schoolmeester en Koster, als „ ook ter reparatie van de Kerk van Geervliet, 600 ponden „ zyn geadfigneerd en 400 gelyke ponden ten behoeve van de „ Predicanten , die in dienst van den Lande van Putten ge. „ houden worden." Ingevolge het ade Deel van 't Kerkelyk I'lacaat boek, bladz. 18, 19 en 20.



DORP-B E SCHRY VER. (Geervliet J 5
De Pastorie, welke een vry goed gebouw is; en, mits de Pre. dicant iaartvks van deszelfs tractement eene fomma van ƒ 50 misfe, van Wegen de Stad onderhouden word, is midden ia de plaats gelegen; gelyk ook het Schoolhuis 't we.k digt by de Kerk is, i; sgelyks door de Stad word onderhouden; ontfangende de Schoolmeester deszelfs tractement op het Gees. telyk Coraptoir te Delft. —r- Verdere Godsdienftige bebouwen worden hier ter plaatze met gevonden.
WAERELDLYKE GEBOUWENWaar van het Stadhuis, als de Vergaderplaats der StedeIvke Begeering het eerst behoord in aanmerk te komen, is een oud gebouw, voorzien van een Bordes van blaauw lteere trappen, langs welke men ter Recbtkamer, t welk een vry goed vertrek is, ingaat. Ook worden de reekeningen van den King van Futten ten dezen Raadhuis gedaan , ge.yk ook; de maaltyden by gelegenheid der RefpectLe ickouwingen ap bec zelve gehouden worden. _ . .
<Het beneeden gedeelte word door eenen Castelem bewoond, zynde de Stads Bode, die ook tevens zedert verfcheidene jaaren Stads-Chirurgyn is. — Uit de voorgevel van d't gebouw ryst een torentje, voorzien van een klok, welke op de Hechtdagen, het atteezen van pubkcatiea, fee, lyk ook des Zomers 'smorg-ns ten 3 en 'savonds ten 9 uuren , doch des winters , 's morgens ten 4 en 's avonds ten 8 uuren geluid word; welk laatfte luiden,-al» een överblyffel van het luiden der Poortklok kan worden aangemerkt.
Ter zvde van de Kerk vind men een fchoon en aanzienlyk , doch 21 er oud gebouw, genaamd ae Hove en Saté van, Futten, zynde omgeven door eene gragt, over welke men met eene ophaal brug ten huize kan ingaans. Volgen üou^ hoeven tn van Le uwen is het door een der Heeren van Futien en Stryen gelUcht en dus waarfchyniyk eerst na den laare 131Ö; om reden, dat volgens eene uufpraak over de ' grondfeheiding, op den 26 October 1300 gedaan, nog een byzonder Heer van Stryen aanwezig was. De butlte neer van Stryen was Willem, welke twee dochters heelt nagelaten. De jongtte, Elizabeth genaamd, was gehuwd aan Gurrit van Egmond WÜlemsz. De oudlte en vooren hier genoemde Aleid, welke de Heerlykheid van S.ryen bekwam, ver.vekte by haaren man Clans van Fatten, 4 kinderen, als éénen Zoon en drie Dochters , welke de eerfte gewoest ?yn, dte den B*atu,van Fw.ten en Stryen voerden; waa* A 4



6 DE NEDERLANDSCHE STAD- es
uit men opmaakt, dat de Stichting van dat gebouw niet eer, oer, dan in den Jaare 1316 kan hebhen piaats gehad.
Dit gebouw is thans gëfchikt voor de woonplaats van den Huw art van Putten; wordende op het zelve de Crimineele Vierfchaar van den zeiven Lande gefpannen, gelyk meede aan_ het zelve de Crimineele gevangenis is, en by Prononcieëering van Lyfftraff lyke misdaden , het Schavot voor het zelve word opgericht.
KERKELYK E REGEERING,
Dezelve beftaat uit een Predicant, zynde zedert den Jnate 1794 de Burger Johannes van Lockkorst, behoorende order de Eerw. Clasfis van Voorne en Putten, benevens 2 Ouderlingen en 2 Diaconen , dewelke jaarlyks voor de helft door anderen vervangen worden; zynde de tegenwoordige Predicant de 15de, zedert de Reformatie.
WAERELDLYKE REGEERING.
Geervliet , is eene Ambagtsheerlykheid , wel eer uit den boezem der_Graat;>„beid van Holland gekogt, aan welke het üit den Huize van Abcoude in den Jaare 1459 gekomen is. De tegenwoordige Am. agtsheer is de Burger Öcker Gevaarts, wel eer Raad in de Vroedfcbap en Burgemeester der Stad Dordrecht.
Voorheen beftond de Crimineele Jurisdiflie over deeze plaats uit d*n Ruwart of Bailluw, en Leenmannen, van den Lande van Puiten; dan, na de omwending van zaaken in de Jaare ' 1795 , begreepen Geervliet's Burgers, dat hen eene vrye keuze omtrent Bailiiuw en verdere Rechtfpreekers toekwam; waarom zy den Schout-Civil tot hunnen Bailluw verkooren , gelyk dezelve daarin door de Provifioneele Reprefentanten van ZMland is bevestigt geworden.
Met het Heem of Waterrecht behoort het onder den Dykgraaf en Hoogheemraaden van Puiten.
Voor den Jaare 1795 Relde de Ambagtsheer den Schout en verdere Regeering aan, dan, het volk begreep dat aan haar dat recht toekwam, het geen het dadelyk reclameer-
Dan , om in de keuze haarer Regeering altyd met ordre te verkeeren , en een geregeld plan voorhanden te heb ben , zoo wierd er een Reglement , ter verkiezing van Avcgeermgen binnen de Stede Geervliet , om te dienen, zo



DORP-BE SCHRY VER. (Geervliet.) ?
lange de Natlonaalè Vergadering des aangaande nader in de te maakene Conftitutie algemeen zou hebben gedisponcert. in 't licht gebragt, bevattende het zelve de volgende Hoofdtakken.
r. Van de Stemgeregtigden , en hunne werkzaamheden, s inhoudende 8 Aniculen.
2. Van de Stemopncemers en hunne werkzaamheden, beflaande in ïi Aniculen.
3. Van de Kiezers en baare werkzaamheeden, begrypende in zich 8 Articulen.
4. Van de Regeering zelve, zynde 8 Articulen , benevens de Citatie door den Bode aan de verkoorene Beftuurders te doen. . .
Op de Gronden dan van dit Reglement, is de Regeering dceztr Plaats ieder Jaar op den 2 February los, en is in deezen. Jaare 1797 Bailluw Crimineel en Schout-Civil de Burger A. Ihogendyk Roefendaal; Wethouders; de Burgers H. Hoogendyk^en A. Roogendyk; Schepenen,de Burgers L. Motet, G. Esjenbtrg , G. Verviel, Mr. H. W-tte, H. Ponfe, M. jMonteny, Secretaris, A. Hoogendyk Roafendcal, dewelke alle. Crimineele en Civiie Regisgebied uitoeffenen, en de verde. re benoodigde Committe's zelfs formeeren ; werdende door een Bode, Diender, enz. bediend.
VOORRECHTEN.
De oudfte en voornaamfte daar van, die bekent zyn, is de. Graafelyke Tol, een Tol, welke gcheeven wierd van alle Goederen, Waaren, en Koopmanschappen, die langs de Rivieren, de Bownlfe en Maas, afkwamen. Hier vooren zeiden wy te meenen dat de zelve Luiten den overdragt van Graaf Biderich de r gebleeven was aan Koning Lödewyk, welke overdragt A 868 gefchiedde, waarin wy meer verzekert werden , alzo wy de eerfte aanteekening der uitgiften vinden gefchied te zyn door Keizer Fnédrik de 1, aan Graaf Florisde lil, als een Leen, cn dat tusfehen den Jaare 1163 en 1190; Keizer Hendrik de III, verleid andermaal met dien Tol, A nyS Graaf Dtederich de Vil, onder voorwaarde dat hy daar uit, of misleiden de Graaf zyn Broeder, waar over de Schryvers het niet eens is, zyn 300 Penden '9jaars zoude genieten , waaruit men ziet van hoe veel waarde die Tol op' dien tyd (wanneer de Gelden minder rouleerden) moet geweest zyn. De groote Martinet in zyn vereenigd Nederland, Bladz. 43 febynt te willen leerea dat Graaf Fierisdts* A 4



I
DE NEDERLANDSCHE STAD- eh
sen Tol zou hebben opgericht, waar door een misnoegen met de'Vlamingcrs gekoomen is; maar dit is, zeker eene misvatting var dien waarlyk kundigen Vaderlander : men ftelle het liever aldus en dat op gronden der Historiën; dat, na dat Flo^s met dien Tol verleid was, en na hem zyn Zoon, zv de Vlaamfche en andere Kooplieden door hunnen Tollenaar, zullen hebben doen meerder fchatten, dan voorheen gefchied • as, het zy met recht of onrecht, waar door drt bekende ongenoegen gereezen is, Deeze Tol allengs, ken? door verlandingen naar elders verleegen zynde, behielden evenwel de Burgers van Geervliet vrydom van de onder den Naam van Geervlittjche bekende Tollen ; dan, welke Tolle in den Jaare 1795 door de Provifioneele Ilepiefentanten van Holland vernietigt zyn,
, Voorheen had de Ambagtsheer, zoo als wy vooren zagen, het recht van aanfttlling van Schout, Scheepenen, Secretaris, Bode en andere Amptenaaren , 't welk nu vervangen is, op gronden van de Rechten van den Mensch en Berger, door het volk zelf, zoo als nader by de Gefchiedeni» blylan zal.
Ten opzigte der aanftelling .van een Vroetviouw by vacatuure, zoo heeft Geervliet en Heenvliet, dezelve om de andere beurt; alzo dezelve voor beide Steeden gecombineert is; meer of' andere Voorrechten koomtn ons niet voor.
BEZIGHEEDEN,
Der inwoonders zyn hier gelyk doorgaands in kleine Steeden, en ten Platten lande, onderling aan den andere vetbondên ; het booftbeilaan is de Landbouw ,en Veer ande!, het maaken van Boter en Kaas enz. Ook isde Aardappelteeld zedert eeni-. ge Jaaren merkelyk tcegenoomen, waar van jaarlyks duizende "ionnei; naar elders vervoer; worden: men vind Winkels van ohderfebeiden waaren, Handwerkeis, Chirurgyus, Grutttrye, dewelke de waaren meteen wagen op de omhggenden üoipeu meede uitflyten ; vertier is 'er een Bierliookerye, een Slagier, twee Broodbakkers enz., vaar door denoodwendigheedentos het leeven 'cr altyd te bekoomen zyn.
GESCHIEDENISSEN.
In den Jaare 1407 of daaromtrent, werd een Priester en zyn Huisgezin, door een ander Priester en zyne aanhangers jammerlik vermoord: van oudere dagen zyn 'er weinig voorban* den- I» de ioigevallen des Oorlogs, zoo der Vlaauüngers als



DORP-BESCHRYVER, (Geervliet.')
9
Hijderen, dewelke op de Maas of Br.umisfe zyn voorgevallen deelde het meede. In de Hoekfche en Cabeljaauwfche verdeeidheeden ging het niet vry van warersnooden; vooral in 1421 en anderen gevoelde het de fmarten, van eene met muuren omvangene, en met Poorten beflooteneStad, van omtrent 3co Huizen tot 74 met een Kooremonlen verminderd te zyn. Oe Tol hoe drukkend die weezen mogt, bragthier vi el voor'.eels aan,en wierd door de verlandingen verleid naar el; ers; de verlandingen gaaven voor Water, land, hoe wel dit laa-fte eene goede verwisfcling was. Op dit alles volgde een jongere ramp; alzo in den Jaare 1743 een zwaare brand ontbond, waar door behalven de Pastorye , verlcheide Huizen , en Schuuren in de asch gelegt werden ; welke gebeurtenis ten gevolge had, dat alle mtt R'et gedekte Daken vervallen moes* ten , en nu niet anders binnen Geervliet dan Pannen Daken ge. vonden worden. In den Jaare 1787 had het meede zyne onaangenaamheeden; doch daar van wtJ ons niet opgegeeven om geene fchanden te vereeuwigen. Ziet daar-Leezers! een kort Tafereel van gebeurtenisfen, doch weinig met bepaali,ng van tyd.
Breeder zullen wy het volgende ter nederftellen , van dat geene, 't welk by de inmarilheering der Franfche Troepen binnen deeze Republiek, en daar na te Geervliet is voorgevallen , en hoe de inwooners , de omwending niet alleen voor zich zeiven, maar ook voor hunne Nabuuren en Medeburgers , hebben weeten te nutte maaken.
ln den Jaare 1795, nadat de Franfchen bezit van den Briel en Helvoetjluis genoomen hadden, was 'er in den beginne, door het fourneeren der dagelykfche requifitien, weinig tyd om te denken , aan het daarftellen van die veranderingen van zaaken, welke denieuwe ordre noodzaakelyk maak»e; de Amptenaaren begreepen tevens dat men niet wel konde werken voor dat men van den eed op de oude Conftitutie, gedaan in de Jaare J 788, ontfiaagen was. Zoodra de drukte niet de Requifitien meer geregelt w"as in de behandeling, zoi a de Proviüoneele Reprefentanten van het volk van Holland tergerustftelliug van ailen deeden afkondigen d< t zy hunne Ingezeetenen en Publieke Ainptenaaren ontllaagen hielden van den eed op de Contlitutie in den Jaare 1788 afgelegd, kwaamen Geervliets Burgers, die der zaak der Vryheid en des Vaderlands waren toegedaan by den anderen en beraamden een Plan, om met ordre en bedaardheid hun recht ter verkiezing hunner eigene Regenten te herneemen, als een noodzaaKelyk gevolg van die beginl'den, welke doer de Revolutie waaren daurgeUeld, en door de plegtige A 5



io DE NEDERLANDSCHE STAD- en
PiQctotmtle van de Rechten van den Mcnsch en Burger waren gefanctioneert.
Ingevolge dat Plan, de?d de toenmaaligc Rcszeering in da« to 17 Maart 1795 by i'ubiicatieaan den volke afkondigen, dat alle Hoofden des Huisgezlns uit de Stad en de Jurisdictie' van dien wierden opgeroepen tegens den 19 daaraanvolgende 's morgens ten 9 uuren, vermits zy haarc Posten in den fchoot des volks nederlegden, en om te verkiezen een nieuwe Regeering, na vooraf te doene verklaaring; zullende zy inmiddels ha re posten blyven wanrneemen ter tyd toe dat zy door ar dere Bcfiuurders zullen vervangen zyn.
De beffemde dag daargei.oomen zynde , vergaderde em groot deel van Geervliet* Burgers op het Choor der Kerk.
De Secretaris A, HeogerJyk RooftrJaal las de zoo evenfOnoemde Publicatie voor, en gaf tevens te kennen, dat, zoude het plegtig werk deezer dag met ordre afloopen.het nodig was dat er een Voorzitter verkoozen wierd, om de ordre der Vergaderingen derzelver wérteaambeeden te beftuuren.en hiertoe r. cos men als uit eenen mond den Burger J, van Lookhorst Predicant alhier.
Deeze opende daar op de Vergadering met de volgende aanfpraake Vryheid, Gelykheid, Bioederfchap!
Waarde Medeburgers! daar het volkoomen zeeker is, dat 'er niets gebeurt zonder het befte! eener Wyze en Goede Alregeering; daar deeze de lotgevallen der volken beftuürt, en het ook dan, wanneer een volk op den rand van haar bederf gebragt is,-eene waarheid blyff, de Heere regeert, zo zou het zeker dwaas; ja wat zeg ik , het zoude godloos zyn, wanneer wy dat geene wat jongstleeden ons Vaderland overge1 oomen is, als iets dat fltgts toevallig was, dat niet door de Coddelyke Regeering zoo beftuürt was, aanmerkten; of was het geen Gods Regeering,die de wateren onzer Rivieren, en innundatien , welke ons onverwinnelvk fcheen te maaken tot een Marmeren Vloer Helde, waar door het overwinnend Le•fet derFranfchen, die men toen onze Vyanden noemde, zon. der Oag of Root, geheel ons Vaderland indrong; was het geen gunstryk befte! van een God der liefde, dat hy, ophetoogenblik , dat wy van de Franfche Natie alles te vreezen hadden , deszelfs overwinnende Legers ons als overwonnen hadden kunnen aanmerken , en naar het Verwoestend recht des Oorlogs ons van alles hadden kunnen berooven; dat God op dat cogenblik, de harten onzer overwinnaaren zoo neigde, dat zy dien naam niet wilden dtaagen, maar liever vrienden en



DORP-B E SCHRY VER. (Geervliet.) ir
Bondgcnooten van het Bataaffche volk zyn ? Is de vin¬
ger Gods niet dnidelyk in die fpoedkre, ordentlyke'en voor» beeldioofe omwending van zaaken in ons Vaderland, eene omwending,die geene druppel bloeds /.oe veel myn bekent is, gekost heeft, een omwending zoo beftuürt, dat 'er geene dè minfte ongerechtigheeden daarby hebben plaats gehad', dat niemand , gelyk helaas'! in vroegere dagen, om zyne' denkwyzë is gepiundert , mishandelt of verjaagt. Zoo wy >vel denkerl Medeburgers! dan moeten wy in erkentenis van Gods Aibeüuur eerbiedig beleiden, dit .is van den Heere gefchied , en het is wonderlyk in onze oogen.
En het is uit kragt van deeze omwending van zaaken, dat gyiieden Medeburgers.' als zynde een gedeelte van een vry eri onafhanglyk volk, thars zyt'opgeroepen om uwe Rechten eri Vryheederi plegtig te herneemen.
De braave Reprefentanten van Hollands volk hebben ons laatcn toeroepen; Geeyvlietfche Burgerye, ook gy zyt vry.ook gy zyt gelyk , gy moet u niet la: ger laten regeeren door zulken welke niet uit uwen eigen boezem, en door uwe vryë Stemmen tot die posten door u zelve .beroepen zyn. De Pui biicatie waarin, de Rechten van den Mensen en Burger; zoo heerlyk ais plegtig zyn vastgefteld; eene nadere Publicatie, waarin Hollandsch vertegenwoordigers, zoodaanige Prövifio neele fchikkingen gemaakt hebben die u in ftaat Hellen, om zonder een ander te benadetlen , vry en onbelémmert, uwe eigen Regeeringaanteftelfen,is u te bekend, dan dat ik dezelve thars zoude behoeven voor te leezen.
De Regeering deezer Steede op den 2 February laastleedeii vo'gens oud gebruik, doch geenzints op eene wyze die1 met de Uegten van den Mensi.h en Burger overeenkoomen, door den Ambagtslieer aangefteld zynde , begrypt dat zy' op deeze wyze niet kan doj; mag beftaan. Zy heeft derhaiven, gelyk u zoo even door den Secretaris voorgebeden is , hunne posten in uwen fchoot nedergelegt, en gy zyt thans vergaadert , om u zelve een Regeering te verkiezen.
Gy hebt my verkooren om deeze eerfte Volksvergadering te befluuren , en fchoon dit voor my, een geheel ongewoone taak is, eerbiedig ik uwe wil en ftc-m , en zal in' uwen Naam dat alles wat tot ordre en gefcbhuhèid kan toebrengen , en waarin voornaame Steden in Holland ons zyn -voorgegaan, zoeken daarti-fteilen; alleen verzoeke ik uwe' verfchooning met myne gebrecken , en uwe Medewerking; op dat alles met ordre en gefchiktheidalloope!'tzygezegt.'



12 DE NEDERLANDSCHE STAD- in
De Burgers van Geervliet ftaan ineen Stads of Burger eed» welke in den Jaare 1788 zodanig vermeerdert was, dat men ook zweerde gehouw en getrouw te zyn , aan Hun Ed. Groot Mog. aan den Stadhouder enz.; hier van waren zy door de Provifioneele Reprefentanten van het volk van Holland ontflsngen. Men begreep dus dat de Burger eed, verandert naar de tegenwoordige ordre van zaaken, door de geheele Burgery behoorde vernieuwd te worden.
De Provifioneele Reprefentanten van het volk van Holland, hadden den 9 Maart bepaald, dat alle Amptenaaren ook de Leeraars der onderfcheiden gezindheeden op de Rechten van den Iviensch en Burger, zw-eeren moesten, om nu de Burgers een goed voorbeeld te geeven, en de zwaarigheeden te-, gen den eed, zoo veel muogelyk te verminderen, verklaarde de Voorzitter thans bereid te zyn, om dien eed opentlyk in het midden dts volks zelfs, afteleggen, verzogt ten dien einde den Secretaris hem het Formulier van dien eed voor te leezen, en vorderde van het volk eerbied en aandacht.
Na dat dus de Voorzitter beëdigd was, ftelde hy de Bergers voor om daar zy uit haaren-eed ontflangen waaren, dezelve r.u naar de tegenwoordige ordre van zaaken te vernieuwen; dan indien 'er waren die hierin zwaarigheid maak: ten, verklaarde hy dat 'er in deeze geen dwang konde plaats hebben : allcenlyk, zy behoorden te begrypLn, dat zonder den Burger-eed te doen, zy geenzints bevoegd waren, om de Rechten v.n Burgers uitteoeflenen.
Het gevolg hier van was, dat veeltn den eed weigerden, de Vergadering verlieten, en zich by de mecnigte der aanfciiouwcrs die in het Kerkruim waren, vervoegden.
Daar bleef nogthans een genoegzaam getal, die bereidwillig waren hunnen Burger-eed te vernieuwen, als nu gegrond op de Rechten van den Mensch en Burger, welke plegtigheid eerbiedig en met zichtbaare aandoening gefchiedde.
Hierop ging de Voorzitter over om de Beè'edigde Burgers vour te houden het gewigt hunner tegenwoordige handelingen , verdeelde dezelve in drie wyken, dewelke ieder eenen byzonderen Kiezer benoemden.
De b.noemde Kiezers werden hunnen eed herinnert, en «angemaand om hunne keuze tot de kundigfte, en gefchiklle Burgers te bej aaien.
Elke Kiezer ging de een voor den anderen,-zonder met eikand.r vooraf te fpreeken, in de Confiflorie, alwaar ieder afzonderlyk R perfoonen tot het Beftuur deezer Stede op ' een Lysje ftelde, benevens een nerfuon tot Schout Criajiaed



DORP- B ES CH RYVER. (Geervliet.') t$
en Civi!, en een tot Secretaris. Elk Kiezer overhandigde zyn gefchreeve Lysje aan den Voorzitter, die dezelve met luider ftemme las ; de Seeretaris teekende de dairin benoemde perfoonen op, en dus bleek het dat by meerderheid van Stemmen benoemd waren de navolgende per« foonen.
Tot Schout Crimineel en Civil de Burger A. H ogeniyk Roofendaal.
Tot wethouders de Burgers H. Hooge;idyk en A. Hooi gendyk.
Tot Scheepenen de Burgers S. Zwaaneveld, H. P-nfe, L. Morst, F. Ouif[iel, G. Esfenberg, en B. Goulpwaard.
Tot Secretaris den Burger A. Hoogendyk Roofendaal.
Deeze werden door den Voorzitter, hierop aan het volk yelve ter Approbatie voorgefteld, dewelke verklaarde in de gedaane keuze haarer Kiezers volkoomen te berusten en waarop de voorzitter Lockhor:t de volgende aanfpraak deed.
Dus kan ik tot u overgaan , waarde Meedeburgers! door de Stemme van vrve Menfchen tot den gewigtigen Post van Burger Beftuurders verkoozen , en vraage u of gy die Posten volvaardig aanneemt, en bereid zyt dezelve in alle getrouwïgheid waar te neemen; wilt gy u hier to.= plegtig verbinden?-— weiaan '. luisLert dan met eerbiedigen aandacht naar het Formulier van den eed het welk ik u zal toorleezen.
Eed Formulier.
,, Wy verklaaren te erkennen, en eerbiedigen, de on«
vervreemdbaare Rechten van den Vensch en Burger, zooda,, nig als dezelve door de Provifoneeb Reprefentanten van ,, het volk van Holland plegtig verklaard zyn, by derzelver
Publicatie van den 31 January 1795, en z veeren deze've „ in myn Ampt of Bediening het zy als Hoofd - Schout, „ Schout Civil, Wechouderen, Scheepenen en Secretaris, „ voor zoo veel in ons is te zullen handhaven; ook z vee-
re v y , dat wy meede den volke van Holland , in welkers „ boezem wy erkennen de eigen>ykeOppermagt te berusten,
als ook derzelve Verteegenwoordigers. gehouw en getrouw ,, te zullen zyn, en voorts dat wy alles zullen doen, wat „ een geed en getrouw Hoofd- Schout, Schout Civil, „ Wethouders, Scheepenen, en Secretaris fchuldig is en
behoort te doen.
Een ieder uwer fteeke zyn Recutehand op en zegge; dat zweere ik.



14 DE NEDERLANDSCHE STAD- en
Zoo dan waarde Ivlcedeburgers ! zyt gyiieden , als Beftuurders van Geervliets Burgerye, uit'den boezem der Burgers zelfs, en door hunne vrye Stemmen tot die gewigtigi Posten verkoozen; hartelyk wenfche ik u met dezelve geluk, terwyl ikuberchite, dat gyiieden in deeze uwe Posten zult aanblyven tot den 2 February des aanftaande Jaars I79Ó; ten ware de Provifioneele Reprefentanten van Hollands volk . of wel een Narionaale Conventie uit het geheele Bataaffche volk, binnen dien tyd beflooten de verkiezingen, der Regeeringen anders inrigten.
Wy verwsgten van ulieden Burger Beftuurders! dat gyiieden gtdagtig aan uwen plegtig gedaanen eed, alle Uwe ver. moogens ten beste deezer Burgerye, en zoo veel in u is ten beste van geheel het Bataaffche volk z.uit infpannen; wy laaten het aan u over, om u zelve in zoo veeie Committe's te dtelen als gyiieden zult oordeelen ten meesten nutte nodig te zyn, als ook over de Stads Amptenaaren, die befchikkingen te maaken welke gyiieden meede zult oordeelen te behooren.
. Zoo iemand uwer in zyn Post ontronw of nalaatig mogt zyn , weet dat hetzelve volk , het welk u heeft aangefteld ook de magt heeft u weder afteftellen, zoo dra gy haar vertrouwen verliest. Denkt altyd dat uw beltuur ten goede val het algemeen zyn moet, om den onfchuldigen te behoeden, en te verdeedigen , om den onderdrukten te hulp te hoornen, ende fchuldigen zonderaannéeminge des perfoons, die altyd uit uwe Vergadering dient geweert te zyn, te ftraffen; oordeelt in Regtvaardigheid tusfehen den man en zyne naasten; laa en in u'-e vonnisftn altyd de wetten, en nimmer ij we driften fpreeken; mydt alle langwyligheid, in Rechtzaaken, in éen woord maakt u door de bevordering van het heil des volks hunne liefde en agting waardig; gedraagt u als voorbetlden, in alle Burgerlyke en Godsdienüige deugden , prent deeze het volk door uw voorbeeld zoo wel als door uwe wetten in ; dan zult gyiieden niet alleen de goedkeuring der Burgers, maar ook die van dsn Hoogen God hebben. Dan zult gyiieden altyd op zyne byrtand in uwe gewigtige bedieningen kunnen ftaat maaken ; hy zal uwe pogingen zeegencn , en het heil der Burgers en Maatfchap. pyen zal hier van het aangenaam gevolg zyn.
En gy MeedeburgerS;! zien wy hier onze Beftuurders,' door ons zells gekoozeï ; welaan! dat wy hun welke wy inet ons vertrouwen verwaardigen in hunne Posten den behoorlyken eeibied toedraagen; door voivaardige gehoor.»



DORP-BESCHRYVER. (Geervliet.) ij
saamheid hen verblyden ; nooit zonder reden hun doen bediilcii, maar ooit zoo wy weézemlyke reedenen van ontevredenheid hebben, die vrymoedig, doch zonder eenige zweem van Oproerigheid voordragen. Zyn wy nu alle vry zyn wy riu alle gelyk , welaan! laat ons de plichten der Vryheid "en Gelykheid leeren kennen, en betragten; Vryheid is geen losbandigheid, Gelykheid is geen verwarrin, • vrye Mentenen eerbiedigen de Wetten, en zy die de°waare gelykheid, kennen zulien nooit de.ondergefchiktheid en orcie beleedigen; en moet de waare Vryheid en Gelykheid op de bevordering van Broederfcnap uitloopen; op dat'wy allen nu voortaan als broeders zaamen woonei! la'aten wy al wat ooit te vooren gebeurde voor eeuwig vereeeten en nu liever de handen in een Haan, om het algemeen welzyn te helpen febraagen. Haat en nyd zy verre van ons geweerd, en ach! dar, deeze dag den grond 1 egge, om met nadruk van Geer.vliets Burgery te moogen zeggen, zie daar eene Maatfchappy , door liefde beftuurd, door waaie Broederfchap gelukkig!! dan zal de God der liefde en des vreedes onderons koomen woonen, en ons zeegenen; dan zal het opkoomehd geflagt door onze voorbeelden geleert, en gelukkig gemaakt, altyd met genoegen aan ons hunne Voorvaderen blyven denken, zich in hunne deugd en liefde beroemen, en navolgen; én wy zullen na onze Bur»elyke en Godsdienftige betrekkingen, en hoe groots is dat'0niet flegts tot heil van het teegenwoordig, maar OJk van 't toekoomend geflagt werkzaam zyn. .
En nu waarde Meedeburgers! nu legge ikhetbeftuur des2er Vergadering door u aan myn opgedraagen op nieuw in uwen fchoot ter neer ; en blyve altyd bereidvaardig ; daar , waar ik kan of mag, tot u voordeel werkzaam te zyn, terwyl ik als uw Leeraar voor uwe Godsdienftige belangens, de meeste zorge wensen, re draagem Ik wil oo ais Burger waar ik kan, u in uwe waare belangensvoorlichte .: voor het overige Meedeburgers! betuige ik u myn genoegen' voor de goede orde , en gefchiktheid waar mee Je het werk van deezen dag is afgeloopen, en eindige met den Üitj telyken wensch.
Dat vreed' en aangenaams rust En milde zegen, u vèrbly.' . Dat welvaart in uw vesting zy ln uw Paleizen vreugd en lustl



tS D.E NEDERLANDSCHE STAD? tn
Om Vriend en Broeieren jpreek ik n'H De wede zy, en bhf in u; Nooit moet haar nyd of twist verkloeken* In V Heeren Huis, om U Gebouw l, Danr onze God zyn Woning houd, Zal ik het goede voor u zoeken.
Vivat de Vryheid! Vivat het Bataaffche Volk!! Vivat Geenniets Burgery .'!!
Ten een uure nam deeze eerfte Bnrgerver^aJering een etnle, en het overige van den dag werd in Ril eenoepen over het verrigten, en de gelukkige afloop van het zelve doorgehragt.
Na dat dus de Vryheid zich binnen Geervliet verheeven had , en deszelfs Burgeren zich niet onwaardig toonden die te bezitten, wilde men ook het teeVen der Vrvhe-'d oprigi ten, en ter haarer eer een Boom planten, die men ook met a. e mooglyke en gepaste vreugde, onder den toevloed van alle de Geervlietfche Burgeren , nevens een aantal van Jonge dochters en kinderen alle met Nationaale Linten vercierd op den 10 April inwyde: een DetachementFranfchetroupen, vereerde deeze plechtigheid, met hunne tegenwoordigheid.
Op het Stadhuis was een middagmaal bereid, hst welk eenvoudig doch gei oegzaam was, en des 'savonds was men op den Hove en Sloote van Geen-liet algemeen vrolyk, tot kat in den nacht.
Wy zouden de gefchiedenis gaarne verder uitbreiden van aldat geene wat Gewit* aan den Lande van Voorne en Putten, by dee/ege!eegenheidheert toegebragt; dan, daar die tof meer aleerrieen is, zullen wy die bewaaren tot wy een algerneene Befchryving als inleiJirg op het Deel van Voome en Putte zullen vervaardigen: opentlvk danken wy den geëerden Be^unftiger voor zyne voorlichtingen indeezen aan ons betoond, en zeggen ten fiotte:
'Lp L°c'<hBrst ■' d'Eer en Steun, van Geervliets Burgery, Die Jteeds b'eftendig waakt, tot nat der Miatfchappy.
REIS GELEGEN HEDEN.
Zyn a'Ie weeken een Marktfcijuit, op Rotterdam, Schiek dam en den Brielle, en terug.
HERBERGEN en LOGEMENTE N.
De Linieboom, van ouds genaamd de Prins Geertvfiets Welvaaren, van ouds de Keizer guun&



Bil jLrnrp is <nru.il — liatL ïe^-ïoJxeieïliKii. , HteedB; Ai» ara- liet -nr afren? -voeL ^"eleeieim.— 'ï-w-juezeil sivcrflriijiiDmi — g<Ëk<e<isl Uien? flijjlt, %® als unit 't aamde laaifclririfi Iblytt .






D E
AMBACHTS-HEERLYJ&HEID
VAN
SPXHEISTÏSSE.
'^^''aar van da
LIGGING.
Voorkomt te zyn; in den Lande van Putte, en wel inden ring daar van , niet verre van deszelfs Hoofdplaats genaamd Geervliet, zynde met den Polder Braband, welke met Spy kenisfeeen Ambachts-Heerlykheid uitmaakt, en waar van wy nader fpreeke:i zullen, vereeiïigd; is verder ten Noorden be. lendende aan de rivier de Maas, ten Oosten aan Heekelingen, ten Zuiden aan Piert, en ten Westen aan de onderhoorige Polders van de Steede van Geervliet: zynde het zelve in een goede en vrucbtbaare gelegendhcid voor den Landbouw in dier voegen geleegen , dat het Dorp Hoogvliet, welker Ambachts - Heerlykheid door de rivier de Maas op de hoogte waar de nieuwe Plaat en den Elfplaat, werden gevonden, van déeze Ambachts - Heerlykheid is afgefcnu» dep, rscht tegen over Spykenisfe kan werden gezien,
A



a DE NEDERLANDSCHE ST AD- en Wy bevinden ons betreffende deeze
NAAMS-OOESPRONG.
Geheel in het onzekere, alles wat wy deswegens Kunn°ri feeggen, is dat het zelve reeds in den Jaare r;co en waarfchynelyk reeds lang te vooren ondt-r den Naam van Spikenesje, waar uit den tegenswoordige Naam Spykenitfe is voortgekoomen, is bekend geweest; doch wat de eerfte aanleiding hier toe heeft gegeeven is ons niettegenftaande alle navorfingen onbekend gcbleeven.
De tyd der
STICHTING
Komt ons even zo duister en onzeker y*>or, dan wy kunnen uit zekere omftandigheden als ook uit een brief van den Heer Nitohas, Heer van Pwte vastftelltn, da: het zelve al V3n een zeer hoogen ouderdom moet zyn, alzo uitdien bovengenoemde brief biykt dat hier reeds in of voor den jaare 1309 ofte rog wel vroeger een Eagynen Hof moet zyn geweest, ais hebbende den Heer van Geervliet een Vicary aan het Cappittel aldaar, voor de ziele van Aechten Bagyn van Spyktnis ingeiyft, welke brief wy hier woordelyk zulten volgen laaien, ten einde hier door den zekerften tyd van deszelfs onderdom aan te toonen, den britfis van den volgende inhoud,
„ Wy Nicelaes Heere van Putte ende van Stryen maa„ kendt allen den-glïensn ,' die deeze Letteren zien ^, fuJlen ofhooren leezen bekent, dat wy gegeven hebben, »» ende Seeve» Puerlyke om GoJe, Heere Hughe, Mught t> geenen, Priester van Zieriekzee, tot fyncn live, eene Ca„ pekte, flaande in onze Vrouwen Canosfe te Geervliet



DORP-BES CHRYVER. (Spykenisfe.) 3
„ voir Jonckvrouwe Aich'en , zielen der Boghyncn van 'n Spikenesfe; van weleer Capelrien wy bewyst hebben, endegegheven, die Rencen, Eerzaamen lieden, ende Vree" den3, den Deken, ende den gemeene Capittelen pnfer l' Vrouwen Canosfe, voorfeyt, liggende te Dordrecht bin-
' nen der Poott, in goeder, feker Renten, in al zulker " m*nniere, dat die Deecken ende het Capittel tullen doen , gbeven dagelykxs, haren Threforier den voorfeyde Hee.
' ren Huyghen achte Penningen Hollands, of eenegrooten ,] Toürnoifen; dair yooren tote twaalf ponden toe niewer ., Hollands Jaarlyks.
, Daarenbinnen willen wy oock dat hy Heer Huyghe, „ dagelyks houde fynfi getyde te chore metten Canonicken
„ voorfeyt. . .
„ Ende waere oock faec'.e dat hy dres metende, foo, „ foude by verliefen te Mattine eenen Penninck.
, Ende voort geven wy hem uit te weefenen fes weeo
k'en binnen den Jaere , ten vier Maanden , veertien * nacht, alzo alst Jaar loopt, by oorlove des Dekens zy> Ce Provende te hebben gelyk of hy tjegenwoordig
u ware. „ „ ,
Ende daaromme dat wy willen dat deefe dinghen vaste „ fyn ende ewelycke blyven fullen, foe hebben wy deeze ' letteren bezegelt, met onzen Zeghele.
, Gegeeven in 't Jaar ons Heeren als men Scryvet Duy„ zent Dri* Hond-rt ende Neghene des Saterdaghes van „ Mey Daghe."
Uit deezen brief zien wy dus, dat deeze Ambachts. Heerlykheid , in den Jaare 1309 "iet alleen bekend, maar zelfs reeds met geestelyke Goederen en Gedichten was befchonken; bet geen voor ons genoegzaam is om te durven verzekeren dat dezelve van een zeer hooge ouderdom zyn moet; dan wie of er de eerfte Stichter of Bedyker van is geweest, ■hebben wy met geen mogelykheid kunnen ontdekken. A a



4 DE NEDERLANDSCHE STAD e»
De
GROOTE.
Van dit Ambacht vinden wy dat volgens ons Oud Manuö fcript is aangetekend op 1032 Gemeeten. 230 Roeden, werdende hier voor aan Verpondinge betaald eene fomma va» 3235 Ponden, 6 Schellinge en 4 Deniers; op het quohier der Verpondingen van den j.;are 1632 is de Groote op 1032 gemeeten, 23 Roeden, en op dat van dm Jaare 1732 op Ï033 gemeeten, io3 Roeden aangeteekend; welk laatftegetal 51Ö Morgen, en 408 Reeden Rhynlandfche maat uitmaakt.
In den Jaare 1632 wierden in Spykenitfe en de Polder Bratand te zamen 158 Huizen gevonden ; dit getal was in den Jaare 1732 tot op 147 Huizen meteen Koornmoolen v.röiindert, en by de iaatfie Volkstelling in den Jaare 1795-, bevond men dat het getai der inwoonders 1734 bedroeg.
Het Dorp hetwelk tem Zuidwesten van den Maas zeer aangenaam is geleegen , is overal zeer cieriyk met Boomen beplant, en wtrddoor de ronrisömliggende Thuinen en Boomgaarden zeer verfraait, het geen aan hetzelve vooral van de zeide van Hekelingen een zeer'fchoon aanzien geeft, en het geen aan het Dorp veel gemak toebrengt, is, dat alle Goederen en Koopmanfchappen, langs de Rivier de Maas z-er gemakkelyk of tn aan kunnen werden Vervoerd.
Betreffende een
w A P E N
Hebben wy hoe genaamd geen ontdekking kunnen doen.
KERKELYKEN en GODSDIENSTIGS GEBOUWEN
Wy vinden deswegens aangetekend, dat te Spykenis ïrs her Eiland van Putte, onder het Dekenfchap van Cetrvlitt b*



DORP-BES GHR¥ VER. (Spykenisfe.) 5
honrende, eene Parochie Kerk heeft geftaan . welke in hel Oppitte! van Geertfüet was ingeiyft, en door den Deken van Geervliet wierd begeren, waar van een brief onder de Pa« 1'ieren van dat Kapittel gevonden wierd.
Aan deeze Parochie Kerk was ook een Vicary gefticht, welke in den Jaare 1515 door eene f7inf:it wierd bekleed,, aan deeze Vicary waaren 26 Morgen Lands, daar omftreeka geleegen , by erfenis gemaakt-* welke Jaarlyks voor den bezi ter deezer Vicary ; ïo dien hy buiten dc Parochie woonde 3 guldens opbracht.
Of het tegenswoordig alhier gevonden werdende Kerkgetouw het zelve is w«ar over wy hier boven gefprooken heb. ben; dan wel of dit een by hater tyden gefticht zynde Kerk is, wetin wy even zo min als aan wie het zelve is toegaweid of welke Priesters en Pastaaren hier voor de reformatie den dienst hebben verricht , dit alleenlyk kunnen wy onze Leezeren . berichten, dat het tegenswoordige Kerkgebouw, een aizitjs ruim en luchtig gebouw is., het welk van buiten met een fraaije Capelgevel opgetrokken , en van binnen zeer, netjes is zynde verders zeer ruim en lucte» tig, heeft van buiten een zeer fchoon aanzien en is van binEen voor den Predikdienst zo wel ten opzichte van de hoorders ais voor den Spreeker, zeer wel ingericht. —t-t Den Tooren der Kerk ryst van onderen af vierkant op tot koven het Kerkdak, van waar dezelve verderwnet tsra vierkante ftompe fpits opreist, zynde dezelve van Uurwerk, Klok en Wyzers voorzien.
De wooningen zo van den Predicant als ook die van den Dorps Schoolmeester zyn beide goede en aan het oogmerk zeer voldoende gebouwen, en werden beide ook zeer goed
in order onderhouden ook werd hier nog een gebouw
gevonden waar van het-oogmerk der Stichting geweest Is om het te doen dienen voor een Vergaderplaats of Kerk voor de Doopsgezinde gemeente uk eenige oude Papieren. A 3



6
DE NEDERLANDSCHE STAD- es
en Gefchrifcen ven den Jaare 1309 hebben wy gezien, d'-t ook voorheen hier op. het Dorpe en Bagynen Hof zoude heb. ben geftaan dan hiervan zyn geene overblyffelen hoe genaamd meer te vinden. Van
WAERELDLYKE GEBOUWEN.
Kunnen wy hier niets melden, houdende de Regeering hanBe Vergaderingen in een ordinaire Herberg. De
KERKELYKE REGEERING.
Beflaat hier zo als gewoonelyk op de meeste Dorpen , uit den Predicart, twee Ouderlingen en twee Diaconen, Jaar» Jyks gaat een Ouderling en een Diacon af welke door andere werden vervangen; zedert den Jaare 1794 heeft alhier als Predicant geftaan den Burger Simon de Visfer, denzelve behoord onder de Clasfis van Voorne en Putte.
WAERELDLYKE REGEERING.
Het Hooge of Crimineele Rechtsgebied van Spykenis ftaat onder dinélie van den Bailluw en de Leenmannen van Put* ten en werd door dezelven Uitgeotffend. Het Water- of Heemrecht ftaat voor een gedeelte onder directie van den Dykgraaf en Hoog Heemraaden; tn voor een gedeelte aan den Schout, meede onder den naam van Dykgraaf, en de Scheepenèn welke als dan onder den naam van waardsluiden Voorkocmen.
De Ambachts-Heerlykheid behoord ln eigendom aan de Erfgenaamen van Vrouwe Backus, Weduwe S. P. Repelaut te Dord echt.
De Plaatfelyke Regeering of de Munleipaliteit werd hier ■door een Schout J Scheepenen, en een Secretaris uitge-



DORP-BESCHRYVER. (%feniV» f
eeffend; welke weder de byzondere Commiitées ter bezor? jginjj van Kerk, Armen, Weezen en Brand aanftellen. Aangaande de
VOORRECHTEN.
Kunnen wy hLr niets (tellen alleenlyk dat hier het Recht der Tienden nog blyft'voortduwen de Ambachts Heer of Vrouw in der tyd had voorheen ook het recht om alle ambtenaaren en Gerechts Perfoonen aan te flellen, als ook de Ab- en Inprobatie der Prsdicantem, dan wat het eerfte be. trilt namentlyk het aanftellen der Ambtenaartn en Gerecht*. Perfoonen , dit Recht keerde in den Jaare 1795 bil* lyk san het Volk terug, en in dit Jaar is de Ab- en Inpro. bat ie van een Predicant meede aan het Volk toegekend.
Dê BEZIGHEDEN
Beftaan hier voornamendyk in den I andbouw en Gras pea -leeld, ook werden hier de nodige Winkels gevonden en de onortbeerlyke Handwerken en Ambachten üï:«
ge0efftnd,GESCHI EDENISSEN
Zyn van hier geheel niet op te geeven , alleenlyk kun» Ben wy hier melden dat in de maand Odtober van den, J.are 1795 de Regeering hier ter plaatze door een Coffi* smiie uit het Committé van voorlichting is georganifeerd* BY ZONDERHEDEN
Kunnen wy meede van hier geene opgeeven.
Pö REISGELEGENDHEDEN
Zyn alle Zondagen een Markt Schip op Rotterdam i Dingsdags en Vrydags op Schiedam., en van daar w„. der terug. == & 4



D E
POEDER
GENAAMD
B 1 A B A I D,
W,, van wy de Ligging hier boven by de Befchryving van Spykenisfe hebben aangetoond, is geheel op zich zeiven bedykt, en heeft Ook zyn eigen Crimineel en Civiel Recht en ook zyn eigen Dykbeftuur, en daar wy by Spykenis het getal der Huizen en dat der bewoonders hebben opgegeeven hebben wy hier niets by te voegen, als alleenlyk dat ons oud Manufcript de groote van deeze Polder op 820 gemeeten 14 Roeden opgeeft waar voor aan Verponding betaald wierd; een fomma van 1734 Ponden 8 Denier*, op de Verponding-Lyst van den Jaare 1032 vfnd men de grcote op i 0 gemeeten 214J Roeden, het welk ^ro Morgen 2144 Roeden Rhynlands , deeze zelfde groote werd ook op de Verpondings - Lyst van den Jaare 173a gevonden.
GESCHIEDENISSEN.
Daar onder kunnen wy alleenlyk brengen dat Spykenis en deeze Polder by herhaalde ryzen e» byzonderlyk in den Jaare ióila zeer veel door Overftroomingen geleedan heeft.



JLDit ilffljrp is aajagenaam ^el© e^«eml , %i(B -wei , 1 e cellaanLil aïle:i?-&<r<e ©^©m ,
JB<ak<ra asx-i ti-w- aa®^ liieat? in. iet :ramiri — 'LT (femelt ireelig" asp e <em -vj?xi clirtlsi^e .^nxÈLiL .






D E
AMiSACHTS^HEERLYKHEID
VAN
1ETEE3KEEÏ IGEïf9
oor af moeten wy ter informatie van die geene onze Leezeren welke niet genoeg met onze Landltreek bekend zyn, zeggen dat dit Dorp en Ambacht geheel ondtrfcheb den is van den Dorpe Herkingen welke in Zuidvoorn is geleegen, en het geen door ons ter zyner plaats hefchreej ven is geworden,
Dö L I G G I N G.
Van deeze Ambachts - Heerlykheid vinden wy in den Lande van Ptitte en wel binnen den ring van den/elve Lande , het is ten Oosten belendende aan de Polders Friesland, en den Ouden en Nieuwen Uitflag van Futten, ten Noorden aan de Maas , ten Oosten aan de bedykingen van den Ouden Nieuwen ne Uitflag van Putten, welke Oude en Neuven Uitflag, z:g verder Oostwaards tot aan bet Spul-water toe, uitftrekken; ten Zuiden aan Simons Haven en Scbuddebeurs, ten Westen aan Friesland, Biert, Spykenis en Braband, voorts met Friesland Westwaards op
tot aan de Polder Srampanrd. De fituatie van dit
Ambacht en derzelver aanhoorende Polders van Frieslv.d en den Ouden en Nieuwen Uitflag van Putte, (waarover ivy hier na nog breeder zullen handelen) is zeer wel en aan. genaam geleegen, werdende in dezelve zeer fchoone Wei-en Teel Landen gevonden ; ook leveren de gronden welke fchoon én vruchtbaar zyn , rykelyk haare voortbrengt A 5



10 DE NEDERLANDSCHE STAD- es
felen op, en de nabyheii van de Rivier de Maai brengt veel tot gemak en verbetering van dit Ambacht toe. Betreffende den
NAAMS. OORSPONG.
Deswegens zyn wy hier weder in het onzekere en kunnen* niets dan op gisilngen en veronderftellingen te werk gaan , 2omn ige zyn van gevoelen dat dit Ambacht den naam van Heekelingen niet dm na dat het van wegens de Overfiroomingen ijerdykt zonde zyn , gekreegen zonde hebben; en dat het voor dien tyd onder den naam van Putte zoude bekend hebben geweest; dan daar wy een ouden brief van Zweeder van Abcoude, Heer van Putte en Stryen, van den Jaare 1376, onder ons berustende hebben, waarin deeze Ambachts • Heerlykheid reeds te dier tyd onder den Naam van Heekelingen voortkomt, kunnen wy ons met het bovenftaande gevoelen niet vereenigen, alzo de Ovtrftroomingen waar door deeze Heerlykheid zo veel heeft gtleeden dat dezelve op nieuw moest herdykt werden van veel lajter datum is, dit is alles wat wy aangaande de Naams. Oorfprong van Hee* kelingen kunnen opgeeven.
De
STICHTING.
Niettegenftaande wy betreffende de Stichting niets ander* dan dc Naam en deszelfs oorfprong kunr en opgeeven, kunnen wy echter met zekerheid vastftellen, dat de Stichting deezer Ambachts-Heerlykheid al van een zeer vroegen datum zyn moet, het geen biykt uit den hier boven aangehaalden brief Van Zweeder van Abcoude, Heer van Putte en Stryen, vaar in vermeld werd dat reeds in den Jaare 1367 hier een Parochie Kerk geweest is, wy zouden gaarne dien brief hier letterlyk doen volgen, dan daar dezelve te uitgebreid en omfiagttg is, zullen wy ter Informatie van onze Leezeren, het hoold^aakelyke van dien brief hier meededeeiea, Zwesdct



DOR t'-Sii SCHRY VER. (Heekeïïngen.) U Van AleeMe, zegt daar in dat daar zyn voorouders als Heeren en Vrouwen van Putte ter eere Gods een Dekenfcbap en Canonniksdy hadden opgericht , waar uit 7 Cappelaanen moesten onderhouden werden, ten welken einde zy goedei ren voor derzelver onderhoud hadden vastgefteld, dat hy die goederen niet willende verminderen, maar veel eer vermeer, deren wilde, dat hy uit dien hoofde, meede ter eere Gods zyne H. Moeder Mana en alle Gods lieve Heiligen wilde dat de vyf Cappelaanen welke op den andel geprofestlet zoude zyn, Cannonniken zouden werden, die wyze dat alle haare goederen gemeenfchappelyk zouden werden, en zy vereenigt zouden zyn met den Deken en Cannonniken van Geervliet, in alle mannieren en in dier voege als by de eerfte fundatie was bepaald geworden.
' Hier was een ordannantïe bygevoegd in welke ördonnan. tie Zwerier rtm Abcoude; Heer van Putte en Stryen zegt dat hy volgens den Raad en het goedvinden van zyne vrinden een Proost wilde hebben, die Canoniek en Acoiytus was geweid , tot welke Proostdy hy met Confent van zyn Oom , Arend te dier tyd Bisfchop van Utrecht, begeerde dat de Pas* toor der Parochie van Heekelingen, benevens andere daar by vermelde Parochie Pastoors, als van Simons Haven, Piert, en Putte Jaarlyks zestien Ponden Hollands moeiten opbrengen, waar van de eene helft te St. 3 ons miste, midden in ds Somer, en de andere helft op Kers avond moest werden betaald, zynde dit den tyd dat volgens gewoonte in den Lande van Putte, de Renten betaald wierden , doch deeze Renten door den Proost niet eerder werden geheven , dan na het overlyden van de toenrrraaligen Pastoor van Heekelingen , en de toen in leven zynde Pastoors der andere hier boven benoemde Parochiën, en ingevalle dat een deezer boven genoemde Kerken mogten koomen te vervallen , dan zoude de Bisfchop derzelve een zodanige fchade vergoeding hier van moeten geeven, als denztlven zoude meenen naar billykheid



ïa DE NEDERLANDSCHE STAD- e»
te behooren; verbeterde In tegendeel een der Kerken, dar* zonde ook naar moeite van de verbetering, het Tractement vermeerderd en verbeterd werden, dus verre den voornaam.' Ren inhoud van den brief van Zweedsr, door welke naar ons inzien genoegzaam de oudhnu.i van deezen Ambachte kan werden aangetoond, de juiste tyd der Stichting kunnen wy echter even zo min als de naam der eerfte Stichter of Stichteresfe met zekerheid aantoonen, alleenlyk kan den Leezer, hier uit zien dat hier. reeds in den Jaare 1370 een Parochie Kerk heeft geftaan, en dus de tyd der Stichting van een noch,. Vroeger datum kan werden zeker gcftelJ. Ds
GROOTE
Wérd over het geheel genoorr.en met de Polders vsrj. Friesland en den Ouden en Nieuwen Uitflag Putte , op 1360 gemeeten, 80 Roeden gerekend , waar voor aan Verponding wierd betaald een fomma van 3732 Ponden , 8 Deniers, men vind op de Verpondings-I.yst van den Jaare 1732 dezelfde groote aangetekend, doch op die van den Jaare 1632 werd een gemeet minder opgegeven , zyn. de het geen dus 680 Morgen , 80 Roeden Rhynlandj, ui. maakt.
In den jaare 1632 werden hier 76 Huizen gevonden, welke in den Jaare r732 en dus honderd Jaaren laater tot op 62 verminderd waren; het getal der Ingezetenen wierd by de Iaatfb Volkstelling in den Jaare 1795 op 338 Menfchen gerekend, van het Dorp het welk niet meer dan een luehtige zeer eenvoudig bebouwde ftraat aan den Dyk heeft, valt even zo min als van de hier gevonden werdende Huizen iets byzonder te melden.
Het
WAPEN.
Van Heekelingen is een Schild , het welk van entje,.



DORP-BES CHRY VER. (HeeMingen) tj
fen tot boven geheel drorfneede» is, op de rechter zyde waar van de grond Goud is ziet men een Leeuw regr. •overeind ep de agterfte pooien flam , in het regter Canton cf bovenfte hoek is het Wapen van Putten, zynde 3 zwarte St. Andries Kruizen, meede op ten Goüde grond; op de linker zycie van het Schild zyn tv ee.zwarte Stokke als een St. Andries Kruis over elkandercn gefteld.
KERKELYKE en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN.
Wy hebben bier vooren reeds aangetoond dat alhier te Hekelingen reeds zeer vroeg een Kerk heeft gewetst, wy vinden deswegens noch gemeld dat de begeeving dar Pastory en het KosterCchap, altoos een recht der oude Ciaaven is geweest ,'het kan echter dat zulks na de Ov'erftrooming en by de Herdyking door de byzondere Heeren der Plaatzen of Heerlykheêden wierd uitgeoeöend , alzo wy vinden , dat Zw ei der van Mciuie , Heer van Putten en Stryen , in den jaare 1376 ten voordetle van den Thejavrkr der Kerk te Gteïv.kt afftand retft gedaan, men vect niet'ter wiens eere deeze Kerk uss gefticht of aan welke Heilige dezelve is toegeweid gefeest is, even zo min is bekend de naamen der eerfte Pastoors of Priesters die dezelve hebben bediend.
Niettegenltaande de tegenwoordige Kerk en wel voor. namentlyk den Tooren derzelve alle tekenen van oud! eid draagt , zo komt het ons echter zeer waarfchynelyk voor dat hkr voorheen een andere Kerk zal hebben geweest welke by de als toen plaats gehad hebbende Overilroominge zo niet geheel weg gefpoeld, ten mii.ften zodanig verwoest Z3Ï zyn geweest, dat het tegenswoordig Kerkge. bouw in laatere tyde by de herdyking deezer Ambachts Heerlykheid eerst gefticht moet zyn geweest, van het gebouw der Kerke op zig zelfs befchouwd valt zo min betreffende het



% DE NEDERLAND5CHÈ STAD en
uitwendige als derzelver inwendige fituatie niets anders te 2eggen als dat het aan het Godsdieuftig oogmerk voldoende is.
Den Kerk Tooren is vierkant tot boven het Dak op getrokken, van waar dezelve met een zeer vervallen (pits verder cprebt — de woning .van den Predicant zo wel als die van den Dorps-Schoolmeester, welke teffens Koster en Voorzanger is , zyn beide gefchikte en ruime ga. bouwen , werdende thans deeze 3 laatlle Posten bekleed door den Burger Jan van Zanten.
WAERELDLYKE GEBOUWEN
Kunnen wy van hier niet opgeeven als werdende de gerechtelyke Vergaderingen , in . een Ordinaire Herberg gehouden.
KERKELYKE REGEERING
BJlaat hi. ruit den Predicant, twee Oaderii 'gen en twee Diaconen van welke alle Jaaren 2 verwisfeld werden ; zedert den Jaare 1795 werd alhier den Predikdienst bekleed, door den Burger Lagtnddal behoorende onder de Clasfis van Voorns en Putte.
WAERELDLYKE REGEERING
Zo verre het Crimineele Recht aangaat, b;hoort deeze Heerlykheid onder den Bailluw en de Leenmannen van Putte; met het Water; o; Heemrecht behoord dezelve even ahSpykenis, gedeeltelyk, onder den Schout en Waardslieden van Hechtingen en Friesland. — De Ambichts Heerlykheid is een eigendom van de Erfgenaamen van Vrouwe Margarsiha Backtu, Weduwe van P. P. Repelaar, voor het overige beftaat de Rjgeering uit een Schout die teffens Secretaris is, benevens 5 Schepenen , verders werden hier de nodige Commisfien voor Arm-, Weezen-, Kerk- en tot Brandmeesters; voor het te^en-



'DORP-BESCHRYVER. (Heekeiirigen.) i$
woordlge is den Bur&er A HoogenJyk Roozeniaal, woonende te Geervliet Schout en Secretaris. Omtrent de
VOORRECHTEN
Mo "ten wy ten deezen op ichten den Lezer aan het Arti« ke'. van dien naam voorkoomende by Spykenis refereeren. De
BEZIGHEDEN.
Deeze zyn hier, byzonder voor den Boeren Stand zo uit hoofde der vruchtbaare Landen ter beteeling als ook door de fchoone Weilanden, alhr voordeeligst, werden er hier verder allerleie nodige en nietteontbeerne Handwerken geoeffend, en de nodige Winkels gevonden, het geen voor de bewooners deezer Heerlykheid veel voordeel en gemak am brergt, tn waar door alles wat noodzaakelyk is ophctDcrp gevonden werd.
De
GESCHIED E NISSEN
Welke wy van hier kunnen opgeeven zyn vooral van vroe. gere dagen zetr ongeluxkig , als zynde het geheels Dorp en Anibacht door de Overftrooming welke inden Jaare 1421 heeft plaats gehad zodanig verwoest, dat htt zeive geheel van nieuws of aan heeft moeten herdykt werden, in den Jaare 1682 en vervolgens in laatere jaaren heeft htt zelve door de elkander opvolgende Waterv'oedtn zeer vtel geleden ; andera of meerder Gefchiedenisfen kunnen wy van hier niet meiden, alleenlyk zouden wy hier nog by kunnen voegen, dat in de Maand September van den Jaare 1795 alhier de Regeering volgens de vrye keuze van het Volk vtranderd is geworden.
BYZONDERHEDEN Kunnen wy van hier nitt melden.



16 DE NED. STAD- en DORP - BES. (Heiielingetu) REISGELEGENDHEDEN
Zyn alle Zondagen een Schuit op Rotterdam, welke van daar Dingsdag weder terug komt, als
HERBERGEN en LOGEMENTEN
Kunnen wy meede van hier geen andere dan het Recht-' huis opgeeven.
DE POLDER FRIESLAND.
Deeze welke tusfehen Hcekelhgen , Biert ên de Polders Stempaard en Braband gelegen is . is zo wel met het Crimineele ais Civiele, en het Water- of Heemrecht in alle opzichte even htt zelfde als Heekelingen, by welker Befchryving wy ook de groote van deezen Polder hebben opgegeven.
DEN OUDEN EN NIEUWEN UITSLAG VAN PUTTEN.
Dit is eene bedyking die geheel op zyn zeiven is gelegen, en^die zig tot aan het Spuywafer uitftrtR, voor den Jaare 1421 heeft in deeze Polder een Dorp geftaan het geen zyn eigen Parochie Kerk en Pastoor had. moetende de Pastoor deezer Parochie 's Jaarlyks aan het Capittel van Geervliet een fomma van 24 Ponden Hollands opbrengen, dan by de Over. flrooming van den Jaare 142/ Is dit geheele Dorp met Kerk en al zodanig verwoest geworden, dat men het niet weer öndersoomtn heeft om her zelve op te bouwen , de Regeering is hier ook even dezelfde als te Hekelingen, by welkers befchryving wy ook de groote deeze Polder hebben opgegeven, alleenlyk met dit onderfcheid, dat deeze Polder een byzorT der Dykbtftuur heeft, beftaandc uit een Dykgraaf en zes tleeiaraaden.



WskcA xmuUStan. taai? Vscn. atte -vreegfen. , Ziem^wij e«HL "vsm. Tsbhdmueul'.Aaaoa. .






D E
AMBACHTS-HEEELYKHEID
van
MMÜHSHAAVES*.
'^V^'aar van dé
l e g rr i n g
In den Lande van Patten-in diervoegen werd gevonden, dat dezelve met zyn Polder genaamd $chutid-bnurs(+- aar van wy nader fpreeken zullen) ten Noorden aan Siert en .Htekelingènbtr lendende is, ten Zuid-oosten belend denzdven aan het Spuy , door welk water het aan die zyde van FrieskersliU werd afgefcheiden, ten Zuiden werd het insgêlyks door het Spuy van den Koorendyk afgefcheiden; leggende deeze Heerlykheid. verder ten Westen aan Velgersdyk en aan een gedeelte van Abbenbroek ; alwaar een gedeelte van de Revier de Bournisfe de affcheiding deezer Heerlykheid uitmaakt. Paar de Polders Frièskmhil en Sci.reekamp, welke meede in deeze Heerlykheid zyn geleegen , niet afzonderlyk zyn zullen , wy dezelve met Simonshauven gecombineerd opgeven» A



8 DE NltDERLANDSCHE STAD- ek
D;n
NAAMS-OORSPRONG
Komt ons voor van de» eerden Bedyker af iomfti:; te zyn. Daar het zelve bekend ftaat onder den Naam van Simonshaaven, vermeenen wy te mogen be fluiten , alzo bet zeïVe onder den naam van Simonshiaven bekend is, hetgeen zeket den naam van den eerden Bedyker Simon zal zyn geweest, en dat naar aüe waarfchynel.kheid deeze Simon hier een Haaven voor de Vaartuigen zo uit de Bournisfe als uit dien l oofden , met byvóeging van het woord Haaven deeze Ambachts-Heerlykheid zal hebben genoemd.
De
STICHTING
Van Simomhaaven moet meede van een zeer hoogen ouderdom zyn, alzo wy uit de oude Papieren en Manuleripten var. het Cappittel Geervis: hebben ge-den dat hier teSimnruhaven in den Jaare 13 7 ö een Parochie Kerk heeft geiiaan en dat deeze; Heerlykheid te dier tyd zeer amzitnelyk moet zyn geweest, dan den juinen tyd op welke het gefticht is, kunnen wy met geen zekirhèid bepaalen, gelyk ons even zo min iets is vootgekoomen, waar uit wy met zekerheid zouie kunnen befluiteh wie de eerfte Stichter of Stichteres* Vi.n dezelve is geweest.
Dan naar alle waarfchynely' beid zal dezelve uit het geflacht van de Heeren van Fatten hebben geweest.
De
GROOTE
Werd in ons oud Manufcript opg'geven op 1173 gemeten 15 Roeden, vaar voor aan Verponding wierd betaald eene iooaa van 2248 Ponden ó Schtuïr.gen, komende deeze



DORP-BESCHRYVER. (Simonshiaven.') 3
Groote van Lande juist overeen vnet de Verponding - Lysten van den Jaare 1632 en 1732. maakende dus 586 Morgen 310 Roeden Rhynlynds , in den Jaare 1Ó32 werden hier blykens de Verpondings-Lysten van dien tyd 70 Huizen gevonden, dan dit getal is van tyd tot tyd zodanig verminderd, dat er thans maar 39 werden gevonden, het getal der lnwoonders bleek in den Jaare 1795 te zyn, 208 over het geheel van dit Ambacht gerakend, onder welke die uit de Polder Schuidebeun begreepen zyn , men kan echter van het Derpje zeggen, dat het zelve hoe klein ook echter noch al van goede en ruime gebouwen is voorzien , zo dat wanneer het van de zyde van Zuidholland werd' befchouwd , een zeer aangenaam en fraai gezicht oplceverd. Het
Deezer Heerlykheid, is een van boven tot onder verdeeld Schild, op welkers rechter zyde een Boom met een onfbloote Wortel, en op de linker zyde drie zwarte Kruizen liaan.
Betreffende de
ÜERKELYKE EN GODSDIENSTIGE GEBOUWEN.
Vinden wy het volgende aangetekend: „ Simonshaaven ■ is een Dorp in het Eiland en onder het Dekenfcbap van " Puiten • hét heeft volgens de ou 'e brieven van Geervliet " ook een Parochie Kerk, Pastoor en Koster gehad, de " Psstory ftond ter begeeving van de Graven; den Pasteer " in zyn Parochie woonende had 's Jaarlyks 12 Gulden, " maar daar buiten niet meer dan 3 Guldens inkoomen." " Ook was den Pastoor deezer Paiocbie volgens een ordon* A a



4 . DE NED EU LANDSCHE STAD- fen
nantie van d n Heer Zweerder van Abcou-le, Heer van Putten en'St,yen gemaakt in den Jaare 1376, verplicht om Jaarlyks aan den Proobst vaa Geervliet 40 Librien Hollands op te brengen ; uit welk? bovengemelde ondonnantie meede den ouderdom deezer Heerlykheid kan werden riaargégaan, alzo uit dezelve biykt dat er reeds, te dier tyd een Parochie' Kerk (welke aan den Aards - Engel )Mkhaël was toegeweid) heeft geftaan.
De naamen der Pastoors welke in deeze Kerk de eerfte Dünftcn hebben verricht, vinden wy nergens aangetekend, het tegenwoordige Kerkgebouw is zeer fchoon en aanziene. lyk van buiten, en van kinnen ruim en luchtig* zeer wel in alles voor den Predikdienst ingericht, en van Predikftoel, Doophek , Gefiö.ltens en andere Zïtplaatzch voorzien, pronkende dezelve van binten met een zeer fraaije Tooren die even boven het Kerkdak een vierkante Coupel vertoont, boven wel e Coupel noch weder een klein open Coup: ltje Uitreist, zynde de Tooren verder met een Wind- en üurwy. zers, van buiten en van binnen met een Uurwerk en Klok voorzien, voor de Kerk ziet men een fchoone ry boomen geplant, het geen een aangenaam gezicht opleverd; buiten het Huis van den Predil cant en den Dorps Schoolmeester het geen beide goede Gebouwen zyn, zyn hier gee.: andere
WAERELDLYKE GEBOUWEN
Waar van wy melding kunnen maaken, vergaderende de Regeering in een Ordinaire Herberg.
KERKELYKE REGEERING
Beftaat hier uft een Predicant, benevens twee Onderin gen cn twee Diaconen, van welke Jaarlyks twee of gaan dio



DORP-BESCHRYVER. (Simonsliaaven.) 5
(jan weder door twee andere werden vervangen ,• zed*rrden Jaare 179S heeft den Burger Bernhatdus Aamoldus. van Meetb-sk, b.hoo' nds onder de Clasfis van Voorne en Putten, hier den Predikdienst verricht. Betreffende de
WAIRELDLÏKE REGEERING,
Zo behoort Simonshaaven zo verre het Crimineele betreft ».
onder den Bailluw en Leenmannen van Putten.; en
niet deszelfs Water- en Heemrecht onder den Dykgraaf en iJeemraaden van denz-dve Landen.
De Ambacht!!-Heerlykheid behoord in Eigendom aan den Burger Ocker Gevnarts, Het r van Geervliet, te Dordrecht.
De Municip diteit beftaat bier uit een Schout 5 Schepenen en een Secretaris, voor welke alle Civite zaaken werien afgedaan; verders vind men hier, de nodige Commisfiën aan welke bet opzicht over Weezen, Armen en Brand is toe*, vertrouwd
VOORRECHTEN
Zyn hier geen by/.ondere te noemen. De
BEZIGHEEDEN
Bepaalen zich hier meest al tot den Landbouw en Granen teeld,. en verders de niet fc oatbeeren Handwerken.
E ¥. Z O N D E R H E E D E N.
Zyn meede van hier geene te melden alleenlyk zouds A- 3



6 DE NED. STAD- eb DORP-BES. {SlmuuSSkm.)
men als iets byzonder op een klein Dorp het groote fchoone Kerkgebouw kunnen aanvoeren.
reisgjelegendheeden
Zyn dat hier alle Zondagen een Schuit op Botterdam vertrekt, welke Dingsdag van daar weder terugkomt.
herbergen en logementen
Zyn hier buiten de Herberg welke voor hei Rechthuis diend, geene voorhanden.



I> E
F O L 0 E E.
Betreffende derzelver Living,, Bewooners , Begeering nogBezigheeden behoeven wy hier geene her-haaiing te doen, alleenlyk moeten wy ten opzichte van deezen Polder hier. noch byvoegèn dat derzelver groote volgens een oud Manu^ fcript, het welk onderons berustende is,werd opgegeeven, op 828 gemeeten, en 81 Roeden, waar voor Jaarlyks aan Verponding betaald moest werden, eene fomma van.1554. Pon'en, 13 Schellingen, 10 Deniers, welke groote ook op. de Verponding*-Lysten van den Jaare 1632 en 173* aangetekend, op de Verponding»-Lyst van den Jaare 163a. vind men maar 4 Huizen , dan deeze zyn naderhand tot i3 vermeerderd, blykens de Verpondings-Lyst van den Jaare 1732 , de croote der Landen bedraagt dus 4-14. Mot, gen, 81 Roeden, Rhjmandfche maat,



D E
AMBACtlTS-ÏIEERLVKHElD
VAN
b i' e' h t,
d.
ifc I G G I- w G
Deezer Heerlykheid met derzelver Folders oud en nieuw Stompaard vinden wy in dier voegen te zyn, als, belendende ten Noorden aan Spfenil, ten Ööstcn aan HekeÜr.gm, ten Zuiden aan Simonshaaypn, en ten Westen aaa de ^ournisfs binnen den ring van Putten.
Den
N A A M S - O O R S p R O N G.
Alzo wy met zekerheid kunnen zeggen dat deeze Heerlykheid voorheen en nog wel in den Jaare 1776 onder den Naam van Biervliet voorkoomende uit de Bouinisfe, welk water.ook wel met de naam van Vliet is bekend, en aan welke water Heerlykheid gebouwd is., bekend is geweest, meenen wy met grond te mogen vast flellen , dat den tegen woordi. gen Naam Bien by verkorting van Biertvliet zal zyn voort, gefprooten; het geen ook alles is wat. wy van de NaamsOorfprong kunnen zeggen.



"Vam-'s-waexelis HVW en. "VI® ®1 , Baan? eerfijtis in. lil dü®xj> "veel gr®wl<e luizen. ftromJen. .






DE NED STAD en DORP BES. (Bi.ttp) 9
Beseffende de.
STICHTING.
Deeze moet meede al van een zeer hoogen ouderdom zyn i alzo ons uit «ie oude brieven en befcheiden van het Cappittei van Geervliet biykt, dat hier in den Jaare 1376 reeds een Parochie Kerk beeft beftaan, en dus de Stichting van veel vroeger datum kan gerekend werden, doch den juisren tyd der Stichting te bepaalen, kunnen wy met even zo min zekerheid doen als wy de naam der eerfte Stichter of Stichte, resfe kunnen opgeeven.
De
G R O- O T a
Der Landeryen is zo wel volgens de Lysten der Verpondingen von den jaare ïóyi en 1732, als \olgensons oud Manufcript, bepaald, op 744 gemeeten, en 44 Roeden, waar voor Verpondingen alle jaaren betaald moest werden 1896 Ponlen, 3 Schellingen, tn 2 Deniers; masken.le de Landen een groote van.372 Morgen, 44 Roeden Rhynlandfche maat uit.
Deeze Heerlykheid welke thans ten opzichten der Huizen en Gebouwen niet meer dan een kleine buurt uitmaakt, moet voorheen veel meer bebouwd hebben geweest, (gelyk wy ftraks ten opzichten der Kerken nader zullen traenten aan te toonen) doch dit moet al vroeg verminderd zyn al/.o wy volgers de Lysten der Verpondingen kunnen opmaaken , dat reeds in den jaare 1632 hier niet meer dan 17 Huizen wierden gevonden, welker getal in den Jaare 1732 reeds tot 13 waren verminderd, waar uit biykt dat deeze Heerlykheid van tyd tot tyd verminderd en minder Öorifant geworden is in 1795 was het getal der Inwoners 65 bedragende.
A 5,



io DE NEDERLANDSCH2 STAD- »s
Hét
w a a p e n
Van Siert beftaat in een Goud Schild waar op een zwarte Baar is, f n op welke Baar weder 5'. Andriet Kruisen ge« fchilderd zyn.
kerkelyke en godsdienstige geb o V-W e n,
Dat men hier reeds zeer vroeg Kerken beeft gehad, biykt, alzo wy lezen, dat den Fastoor der Parod ie Kerk te Biert, volgens een Ordonnantie van den Heer Zweeder van Abcoude in den Jaare T37<5 daargefteld, verplicht was Jaarlyks aan den Proost van Geervliet te betailen eene fomma van twee en dertig Libres Hollands; in de Zuidhollandfche Oudheeden fag. 155 vinden wy aangetekend dat alhier twee Kerken hebben geftaan, waar van de eene aan de Mag et Maria en de andere aan St. Nicolaas was toegewcid; de Pastoor der Parochie Kerk bad wanneer hy binnen de Parochie woonde 12 Gulden, en wanneer hy buiten dezelve woonde4Gulden 's Jaars inkoomen ; het Kosteigmpt had byna geen in, koomen ; de tegenwoordige Kerk is een redelyk groot en goed gebouw, dan uit hoofde dat de gemeente zeer klein is, \$ dezelve met die van Simonsbaaven zedert etmige Jaaren, geccmbineert, komende den Predii;ant van Siiv.enshnavcnvzn tyd tot tyd den dierst in dezelve verrichten, — voor het gebouw dsr Kerke is een vierkante Tooren gebouwd van een tamelyke hoogte , met een liompte vierkante fpits gedekt, waar boven op een Windwyzer is geplaats ftaande voor tegens de Tooren twee fteenen Beeren , vari binnen in de Tooren hangd wel een Klok, maar geen Uurwerk ; buiten de Kerk zyn hier ^een andere Godsdienftige Gebouwen of Gedichten te befchry ven, werdende hier zelfs, geen Dorps School gevonden.



DORP-BESCHRYVER. (.Blèrt.) i%
WAERELDLYKE of PUBLIEKE GEBO UWEN
Komen ons hier meede niet ter befchryving voor, alzo de Regeering hnarc Vergaderingen in de ordinaire Heberg honden.
Betreffende het Artikel der
KERKELYKE REGERING
Mo: ten wy enze I.ezeren naar Simovshaaven met welke deeze Gemeente gecombineerd is , heen wyzen. De
WAERELDLYKE REGERING
Niettegenflaan.de Biert zyn eigen Schout, Schepenen, Secretaris en andere Volksvertegenwoordigers heeft, zo is de Regering hier in alle opzichte het zelfde als die van SimonsJtaaven.
VOORRECHTEN
Zyn hier irisgelyks geen byzondere. En de
BEZIGHEEDEN
Zyn hier meede even als op Simonshaaven, den Landbouw en de Graanen - teeld. Er zyn geen andere
HERBERGEN O? LOGEMENTEN
Als het Reckhuk.



D E
¥ O E B E R. $
OUD EN NIEUW
stömpaa3hd.
it zyn aanbedykingen uit cfe verlande Brwnisfe, van> dezelve valt niets byzonder te zeggen, alleenl k dat dezelve een afzonderlyk Heem- en Waterbeftuur hebben.
AANHANGSEL,
OP DEN
ti A N D E.
VAN
I3 ü t t e'. jjr.
"^"olgens onze gedaane belofte , zuilen wy hier een Aanhangfel op het quartier van Puften lasten volgen, ten einde onze Lezeren hier door meer byzonderbeeden van Foome en Putten , by onze Inleidende Voorreeden te kunnen mededeelen , en om dezelve zo na moge, gelyk mtt de fituatie deezer Laudftreek bekend te maken.



AANHANGSEL. >s
zullen wy hun voor af doen opmerken , dat den Lanrle van 'Putten zig verdeeld, in Putten binnen den ring, Puttepbuiten den ring, en bet gemeene Lam! van Portasaal waar van wy achter ieder deezer even als wy de Befchryving van het quartier Voorne gedaan hekben , een bei nopt Aanhahgfel Voegen, echter met dit onderfcheid dat wy Zuidland en Volger.: dyk, ais buiten den ring van Putten, leggende in dit ons 1 Deel zullenvoegen ; na dit voor af gez gd te heben, zullen wy overgaan ter befchcu.dng van deszelfs
LIGGING
Welke geheel binnen de Provintie van Holland, tusfehen de Rivieren de Maas, de Bornisje en het Spuy, in een alleraangenaamste en vruchtbaare gelegenheid , zeer gëfchikt voor den Koophandel en Zeevaart is geleegen, gelyk'wy by de Befchryving van :edcr Dorp in het byzonder onze Lezcren zul'en trachten aan te wyzen.
Betreffende de
KAAMS-OORSPRONG
Deeze zoude volgens de Handvest Cronyck van Mr. Mattbe.us va-i t er Hcu've 11 Deel Bladzyde 225 , zyn oorfprong hebben uit de Putten en Kuilen waar in de Lichaamén d.r doo'de Saxen welke Dogabert, Koning der Franfehen in den Oorlo-; welke hy als doen voerdé vetflorg, begraaven wierd^n in van Loons aloude Historie 1 Deel Blad yde 266, werd deeze Oorlog 2 Jaaren laater en dus in den Ja re &30 opgegeeven ; dan volgens de Vries en rneer ander i kom', het ons voor als of deeze flag reeds in den jaare 570 ten lyd.n van Cotardus , Koning van Frankryk zoude voorgevallen zyn, wie of hier in nu de naauwkeurigfle is geweest, kunnen wy niet beflisfen, en wy kunnen ook even zo min een oude reede van de Naam- Oorfprong van /ten, aanvoeren/



14 AANHANGSEL.
Betreffende de
STICHTING
Van Putten, wanneer men nagaat dat men den naam van, de bovengenoemde flag, welke reeds in de 5de of 6de Eeuw moet voorgevallen zyn, oorfpronkelyk field, zo zullen wy niet nodig hebben om onze Lezeren te betoogen, dat de Stichting van Putten , al van zeer vroegen datum moet zyn, wy.Ieezen by Goudhoeve in het IDeel Bladz. 257, dat inden Jaare 1048 reeds een Edele Ridder met naame Gerrit van Putten bekend was, door wiens raad en wys beleid de Stad Dordrecht in handen van Gtaaf Diierik van ihllani kwam, waar uit meede de Oudheid van Putten kan werden opgemaakt , doch den juistpn tyd der Stichting kunnen wy met geen mogelykheid bepaalen. De
GROOTE
Van dit gjdeeltd van Putten, welke binnen den ring [egt is ten aanzien van de andere gedeeltens zeer gering; werdende in het zelve niet anders gevonden als het Steedje Geervliet, het geen de hoofdplaats van dit Eiland is, voorts de Dorpen Spylenis , Hekelingen, Simonshaaven en Biert, benevens de Polders Braband, Oude en Nieuwe Uitjlag van Putten, SchuddebsuTs en Oud en Nieuw Stempaar.!, welke alle te zamen niet meer dan 373 Huizen, en 7535 gemeeten ioj Roeden Lands, uitmaaken, buiten Zuidland en Volgersdyk, welke hoewel in deeze Befchryving bevat, echter buiten den ring geleegen zyn, en die te zaamen 153 Huizen, en 2657 gemeeten 115! Roeden Lands uitmaaken, zo dat wanneer d,ee?e hier by het gedeelte dat binnen den ring geleegen is werd gevoegd , de groote als dan over het ge. heel genoomen , te zaamen een getal.van 516 Hui en 1OI08 gemeeten 145 Roeden Lands uitmaakt, waarvoor



'aanhangsel. ï§
van ouds aan Verponding jaarlyks wierd betaald een fomma Van 26101 Ponden 8 Schelljngen en 6 Deniers.
Dan om onze Le/.eren de juiste groote van ie Ier Dorp in het byzonder te doen zien, zullen wy h er een Lyst doen volgen, waar op de groote van ieder Dorp en Polder, vo'« gens de Rhynlandfche maat, en blykens de quohiereu der Verpon lingen van den Jaare t732 doen, en op welke wy ook het accurate getal der Ingezetenen van ieder derzelve zo als dit by de Volkstelling van den Jaare 1795 gebleeken is, hebben gefield, als:
Huizen , Morgen, Roede, Zielen.
Zuidland. . . . 149 10; 9 2681?
r 9co
Folgersdyk. ; . .4 269 147 ->
Geervliet. . - 99 787 388 416
Spxkenis. . . . J47 -51(5 4007
> 73S
Br.band. ... 410 214^ IJetke ingen, met den Oude t en Nieuwen Uitfiig van
Putten. (iï 63a 80 338
Siminslaaven. . . 39 5SÓ 3i;>?
Schmdebeurs. ... 13 414 81 3
Biert tn Stowpaird. . 13 373 42 6$
526 5099 145 2661
Aangaande de Huizen of Gebouwen valt in deezen niets te herha.den, alzo wy dezelve ieder ter zyn-r plaatze verhandeld en aangeweezen hebben, dan dit is zeker hoe klein dit quartier ook zyn mag dat het vau ouds meer aan Verponding heeft opgebragt dan het quartier van Oostvoern in het welke veel meer Huizen werden gewonden.
Het
WAAPEN
Van Putten is een Goud Schild, waarop drie zwafte St. Andiies Kruizen.



18 A A N H X -N G S É L.
REGERINGEN,
Betreffende de Crimineele jurrdi&ie hebben wy in onza Vco/reeden rèeds-gebahdeïd, dan hier moeten wy ter onderrichting .onzer Lezers noch iets van het Dvk Collegie en
haare Werkzaamheden mededeelen c_ Hierin bepuan,fe
dat het Dyk- en Heemrecht geadminiftreerd werd door een Opper Dykgraaf, met vyf Heemraaden > waar van twee Binnelandfche en drie Buitenlandfche zyn, dewelke op de tweede Woensdag in Mey aangefteld worden , door de FoofJ Ingelanden ; (nu door alle de Ingelanden) Hoog Heemraaden flellen den Secretaris aan, de Polders worderi door haar eigen Waardsluiden onder opzicht van den Opp< r Dykgraaf en Hoog-Heemraaden beftuurd op derozelfden tweede Woensdag in de Maand Mey houden Hoofd-Ingelanden zitting op het Raadhuis te Gservliet, wanneer de Waardsluiden meede verkooren, werden en de aftreetende Rekening van de Dyksomflagen, en Waterfchatten ten overfiBan" van den Opper - Dykgraaf, Hoog - Ileemsraaden en M0otd. Ingelanden doen, de aanweezende Hoofd - Ingelanden hebben Prefentie Geld, welk gevonden word, uit de omflaa! gen op ieder gemeet, het welk onder den Ring van Putten is geleegen.
De tweede Donderdag in Mey is er Keurdag, wanneer door de Dykgraaf en Heemraaden de nodige fchikkingen en omflaagen worden gemaaiu, de Vierfchouwdagen over Dyken, Weegen, Moolens, Sluizen, Bruggen en Wateringen zyn in het laatst van Mey , tn Juny na St. Jacob en na £aa-Müfc den 17 en 18 Oftober, wegens andere byzonheeden dit quartier v,n Putten betreffende, moeten wy onze Leezeren naar onze Inleidende Voorreeeien wyzen.



'TaamziearilijlL lHOO¥ , dus adc^eluteeljJ , 'T"Wtêlt ieders -t>ttg 'SM- z routen- &jp<bsbÏA. „
Is (slt Ijie'wirjULle'jpimig" dulslLeL "waaz^tl Ö






a e
HOOGE EN VRYE HEERLYKHEiÖ VAN
jl . h o o ir
e- N
313eszelfs
LIGGING.
.... "•
Deeze Hooge en Vrye Heerlykheid, is in den Landen van Putten in het Eiland van ouds bekend onder de naam van de Merwe tusfehen de oude en uieiiwe Maas geiegen, welke by de Rivieren (de oude en nieuwe Maas) zig ten Oosten by Dordrecht en ten Westen vcor de Stad Vlaardingen yereenigen , waarom ook dit Eiland gemeenlyk het Óver-Maasfclc werd genaamd, negentien Heerlykheden leggen in het zeivé Waar onder acht van ouds zeer vermaarde: t
De Heerlykheid van Rhoon welke wy thans voorneeinens zyn te befchryven, ftrekt zig ten Oosten uit aan da Rivier dê Koedoot, .door welke Rivier zy van de Heerlykheid Pendrech en Carnisfe werd afgefebeiden , ten Westen van Rhoon is de Heerlykheid Albrands- Waard en de Polder Zwanindyk onder Portugaal geleegen: ten Zuiden heeft het de Rwier den Ouden Maas en ten Noorden de Polder KortAmbacht, mede onder Portugaal voornoemt, en de Heerlykheid van 's Graven - Ambacht.
Het Dorp op zig zeiven ftrekt zig Zuid en Noordwaards ïangs den ouden Zeedyk en is cirka een kwartier uur gaans A



ï DE NEDÈRLANSCHE STAD. en
met Yfelfche Klïnkertfteen beftraat , aan het Zuid-einde van het Dorp legt de Haaven welke in de Rivier de Maas uitloopt; betreffende bet Dorp zelve , is uitgenoomen de Publieke Gebouwen, waarvan wy nader zullen handelen , niet veel byzonders aan'tetekenen: doch wat de Heerlykheid betreft hier van kan men zeggen datzy defchoonfte Wei-en Zab landen van het geheele Eiland in zich bevat, de Dyken zyn aile met Ypen en Esfen Boomen beplant onder wierlommermen des Zoomers het aangenaamst genoegen kan fmaaken, vooral wanneer men het befpiegeltnd oog over de rondsomme gelegene Velden, Bloeiende Ackers.en fchoone Runderen laat weiden, waarom ook een onzer oude Dichters in een Dichterlyke Loffpraak over Rhoon het volgende zecht.
Dit Rhoon dit Graaflyk Rhoon kan 't keurigst oog hekooren, Door haar btvalligheen, 't vcrmakflyk Warand Van Yp, en Es, en Eyk, torst de Gaandery van 't Land, WaarJchoonder wandelraki van agterenen van vooren,
Een tweede Canada, vol melk en Honing raaten, By Klaver Gras en Wei, daar 't Beitje van Himet tn 't riekend bloem en thym zyn zoete Honing zet. En 't Koetje loert, het GeitjeJpringt, ae Schaapjes blatenj En verder;
Dit's Hespens Gouden Hof, vol gulden fruit goedu Bier is een breede ring, van Ceres Morgentaaien Vol Tarw en Vlas, cn zaad de Schuwen vol le haaien, Jitkoorlyke fireek om heel des waerelds As.
NAAMS-OORSPRONG.
De Oorfprong van de Naam deezer Heerlykheid, hiervan werden zonderlings vertellingen gedaan, zommige willen dat by de uitgifte van dc eerfte =rond-, htt wek een plaat in de



DORP-BESCHRYVER. {Rhoon en PendreM.) 3
bude Maas is geweest, op een zekere hoogte in het Lis eert nest met zeven doode jonge honden , welke alle zeven Reutjes of Mannetjes waren, zoude gevonden zyn, en dat uit dien hoofde den Landhouder die Plaat welke de eerfte aanleg deezer Heerlykheid is geweest, den naam van Rheuen ofRbeuden heeft gegeven, en dat daarna by laatere tyden doordeklank of fpraak verbetering de naam van Rhooden (zo als de fpelling van den Naam deezer Heerlykheid noch in het jaar 1650 was) en vervolgens Rhoon hier uit is voortgekoomen, volgens een ander ons gunftig meedegedeeld bericht, zoude dit nest uit een getygerde Brak met zeven jonge Reuen hebben beftaan : het geen deeze vertelling geloof zoude kunnen byzetten, is het Wapen van deeze Heerlykheid, waar van wy in het ver» volg nader fpteeken zullen , dog ons komt het waarfchynslyker voor, en wy willen liever vastftdlen dat deeze Heerlykheid van Rhoon zynen Naam van een der eerfte Bedykers heeft ontleent.
STICHTING en GROOTE.
De juiste tyd der eerfte Stichting van Rhoon kunnen wy niet bepaalen, doch dit kunnen wy met zekerheid ze""en, dat Graaf Diederik, de zevende van dien naam, en die dé elfde Graave van Holland is geweest, deeze bovengenoemde opkoomende plaat waar op vervolgens de Heerlykheid van Rhoon is Gefticht, in het Jaar 1199 aan Jonkheer Pietervan Duyveland voor hem en zyne nakomelingen, biet al deszelfs aanwas, rechten en previleglen als een Leengoed heeft ge • fchonken; welke Plaat dan ook door Jonkheer Pieter van Duyveland ingedykt zynde, die grond is , welke nog heden Oud Rhoon genaamd werd; en welk Poldertje 1135 Morgen 30 Roeden groot is.
Over bovengemelde Opdragt of Uitgifte door Graaf DjV geril gedaan, laat onzen bovengemeldcn Digter zig dus hooren i
& a



♦ DE NEDERLANDSCME STAD- kft
Dit wyd befaamde Land, ■werd heg t'sr twaalfde E-mw» Na 't hoog Gflagt en Zaad van Duiveland geheeten, Met al haar aanwas grond goedgunflig toegemeeten, Door Graave Diederik, de Voogt van Hollands Leeuw,
Ingevolge dit bovengemelde kan men met Recht den Heer van Duyveland als Stichter van de Heerlykheid en het Dorp van Rhoon aanmerken: — omtrent het Jaar j 400 was het Dorp reeds weder zodanig vervallen dat het zelve hoogstnood/.aakelyk moest verbeterd werden, de Glaazen van het Slot te Rhoon, waar van er nog verfcheide met de Naamen en Wapens der gewezene Heeren en Vrouwen van Rhoon pronken; bevestigen genoeg dat er ook te dier tyd een aanmerkelyke verbetering heeft plaats gehad; men wil zelf dat er in dien tyd een oud Kasteel het geen een onzer begunftigers van mening is , dat reeds roor de Zondvloed zoude gebouwd wezen, en waar van nog heden by de Watering welke de Waal genoemd word , de Fondamenten te vind;n zyn, zoude hëbf>;n geftaan, (doch dit verkiezen wy liever te gelooven dan te onderzoeken :) en dat het tegenwoordige Slot omtrent dm Jaare 1432, een Jaar vroeger of later onbegrepen, in plaatze van bo\engemeld oud Kasteel is gebouwd, waaruit men kan cpmaaken dat de Heerlykheid van Rhoon al zeer vroeg is gefticht geweest.
Wat de gioote beirefthier omtrent moeten wy ons een weinig yerwéideren van het Fian ons door onzen begunftigeropgegeeven , alzo wy vinden dat volgens de Quohieren van het jaar 1632 een getal ran 88 cn volgens die van het Jaar 1732 een getal van 105 Huizen en een Steene Koornn,ooien zyn aai geteekend: welke Huizen in het Jaar 1795 door een getal van 650 Zielen, wierden bewoont.
De Morgentaaltn vind men op een oud Manufcript aangeteekend voor 1724 gemeeten, 2S5 Roeden, waar voor aan Verpcr-dinjen opg.tragt v.Urd een fomma van 4KSÖ2 fcmd.ri



DORP-BESCHRYVER. (Rham en Pendrecht.) 5
s Schellingen en 6 Deniers, hier zoude nu een verfchil van 53 Roeden zyn hetgeen men volgens het laatfb minder dan-, het eerfte vind opgeteekend; en het geen wy met geen zekerheid kunnen befiisfen.
Volgens opgaave bevat het binnen Land , behatven Ou ! Klmn vyf Poldertjes, als de Huittrs Liefkoek: Jan Cdrnelis Beider, Gyzeland en Onjaagen, zynde eken Polder voorbeen met een Zeedyk omringt geweest, doch nu zyn dezelve alle te zaamen met een. zwaaren Ringdyk omvangen , en bedraagen met elkander, . . 321 Morgen 250 Roeden
guiten Land. . . 423 64
Mooie Polder. . , 118 54
Zeegen Polder. . . ï.49 — 3Ö5
Poort lands Polder. . . 175 262
Te zamen 118 7. 395
Waar by voor Oud Rhoon. 35 35 —
Maakende dus de geheele Groote. , . • 1.222, —r— 43°
■Alle deeze. voorfchreevene Polders zyn door de Vryheeren ingedykt en telkens aan de meest biedende verkogt, behou-. dende altoos aan haar het recht van Dyken en Weegen, als ook van aanwasfen, die thans nog zeer groot zyn, en uit Verfcheide honderden Morgens , Grienden, en Bosvelden langs den ouden Maas geleegen, beftaan.
Het getal der Huizen bt'nuen. de Heerlykheid geleegen, bedraagt 120 , een. Koornmoolen, en een Meeftoof zoo, sjs de meedegedeelde Berichten zeggen , 55 der bovengemelde Huizen ftaan langs de Dorpfiraat tot aan de Haven, welke dan ookeigentlyk het Dorp uitmaaken, het overige zyn groei», te. Boeren wooningen met Schuinen daar annex , en arbeiders,. Huizen., wejke langs 4eo Dyk ftaan: het getal, der lawc^nA 3



6 DE NEDERLANDSCIIE STAD- eh
ders werd op 150 Huisgezinnen gereekend, waaronder 30 Roomscbgezinden , uit dit hier meede gedeelde biykt dat de Heerlykheid van Rhoon niet is verminderd. Het
WAPEN
Van Rhoon beftaat in vyf dwarze fpitze uitloopende roode ftreepen op een Goud veld, zynde dit het Adelyke Geflagtwapen der eerfte bezitters, «amentlyk de Heeren van DuiVijand werdende door twee vergulden Leeuwen vast gehouden , en gedekt met een Helm , waarop een geteigerd Dryf Brakje zynde een Reutje , tusfehen Biezen en ande„ re Ruigtens, zit.
KERKELYK E ïn GODSDIENSTIGE GEBOUWEN.
De tegenwoordige Kerk van Rhoon ?n Pendrecht (of et voor dat deeze Kerk gebouwd is een andere heeft geitaan weet men niet:) ftaat aan de Zuidzyde van de DorpftraaC is n;et groot, maar zeer fraai gebouwd, zynde van binnen het Verwelf of Dak geheel befchooten ; aan de zyde van het Doophek is voor den Vryhec-r een zeer cierlyk Geftoelte van Eiken Hout vervaardigd, de verdere Geftoeltens en Zitplaatzen zyn in het Ruim der Kerk, alwaar voor de Vrouwen Stoelen van wit Esfen Hout ftaan , in het Jaar 1766 zyn aan de Kerk van buiten, zo door het vernieuwen der Glazen als anderfints, zwaare onkosten gedaan,, en in het Jaar 1768 is het ruim der Kerke van binnen geheel vernieuwd, zo dat er van tyd tet tyd merkelyke verbeteringen aan dit Godsdienftig Gebouw zyn gedaan, in dat zelfde Jaar CS wierd door eene Cornelia Pieters 't Hart, een kopere Kaarskroon aan de Kerk prefent gedaan, waarop haar naam en Wapen gevonden werd : het Choor is met een konftig gewerkt yzeren Hek afgetlooren, binnen in het Choor is een groote Graf Tombe of Giaf Naald , verbeeldende twee



DORP-B ESCHRYVER. (.Rhoon en Pendrecht.) 7
Finsen waarop een Kist rust, een Lyk bus is boven op de Grafnaald die tot aan het Dak opgaat geplaast, op de Kist zeb/e zitten twee Schryende Kindertjes welke een Kleed dat over de Kist gefpreid is , vast houden; in het midden boven de Kist hangt het Wapen van den Graave van Portland met dit omfchrift; Uony foit^uimalypan^, obiet. 1710, een web nigje laager zyn de Wapens der beide Gcmalinnes van den Graave van Portland geplaast , zynde de eerfte de Hoog Edele Geboore Vrouwe Anna Villen obiet 1710, de tweede Jeanr.e Marta tèmple, obiet 17.21, alles van different geconleurd Marmer door kundige Meesters, in het Jaar 1704 gebeeldhout ; bovengemelde Graf Tombe is even als het Choor met een yzer Hek afgeflooten.
' Voorheen was het Choor ook met verfcheide Adelyke Wapenborden zoo . der eerfte Stichters als andere Perfoonen vercierd, dog deeze zyn er na uitgenoomen. 1 De dubbelde Kerkdeuren en derzelver Pilaster Couzyn zyn meede zeer konftiggemaakt en met Beeldhouw werk vercierd „■ de Wetdes Heeren ftaat met goude Letteren in het Pilaster Couzyn gefchreeven, waar boven een Uurwyzer welke door het Uurwerk dat in den Tooren is werd rond gedreevcn: zynde dit alles door den konst Schilder Jan van Alphen, (vanRotterdam) zeer net gefchilderd en Gemarmerd, in het Voorportaal der Kerke , tusfehen gemelde Deuren en den Tooren is de Kerkenraads Kamer, dat een taraely.k goed
' vertrek is : aan de andere zyde (en dus binnen de Kerk), is. een groot ruim. vertrek, waar in het School tot ondervys der Jeugd werd gehouden.
De Kerk - Tooren is fraai fpits opgetrokken, en is van buiten met Uurwyzers en een Weerhaan voorzien , het Uurwerk is meede zeer goed; van binnen hangt in dezelve een tamentlyke groote Klok, waarop te leezenis: „den „ Wel Edele Geboore Heer Pieter van Roode, Heere van Rhoon en Pendreshtj en de Wel Edele Geboore Vrouwe Eiijabith cte A 4,



8 DE NEDER LANDS CHE STAD BH
1
„ Voogt van Reineveld Vrouwe Utfupra Anno 1650 Paris fecit." • »
De Pastory of Predikants wooning , ftaat aan de Westzyde van de Dorpftraat maar eenige Roeden van de Kerk» zynde bet zelve een zeer goed Gebouw van verfcheide' ruime vertrekken voorzien , en binnen korte Jaaren nog aanmerklyk verbeterd , hebbende van agteren een groote Thuin met Vrugtbomen beplant, en een zeer aangenaam Veld gezigt. ' "' 'V " . 111 >•**> *- ; -«-•• 1
Zedert het Jaar 1684 is door den Heer van Rhoon aan de Roomscbgezinden vergund eén eigen Kerk te mogen bou. wen , zynde dit een klein dog zeer net gebouw , waaraan zedert drie Jaaren veel verbetering is gemaakt , naast aan het zelve is de Pastory of het Woonhuis van den Pas. toor, zynde thans den Eerwaarde J. Mol.
Voorheen oeffende 'de Roomscbg'ezinden hunnen Gods» dienst in de (Capel van de Ridder Hofftad, of het Slot van Rhoon, zynde de Heeren van Rhoon in vroegere tyden meede de Roomfche Godsdienst toegedaan geweest ; voor het overige is hier nog een Armhuis, waar in oude Lieden van by der Sexe uit de Kerks Armen Kas, wérdenonderhouden. ,' '
WAERELDLYKE GEBOUWEN
De zogenaamde Ridder Hof/lad of het Slot van Rhoonkomt hier in de eerfte plaats in aanmerking, zynde dit een groot ariticq Gebouw van' veele ruime vertrekken voorzien, waar ónder een extra groote Zaal uitmunt, in deeze Zaal werd de Vergadering van Bailluw en Leenmannen gehouden, dien hier om de Crimineele Vierfchaar genaamd werd, boven deeze Zaal en nog eén daar aan volgend vertrek is de hier voor genoemde Capel, waarin de Ronmschgezinden voorheen hu i uien Godsdienst oefende, l et Slot is met twee Xcorens voor.



DG&P-BESCHRYVER. (Rhoon en Pendrecht.) $
zien, waar van de eene voor een gevangenisfe werd gehouden , zynde onder het Slot ook nog een Kelder die insgelyks .voor een gevangenisfe diend.
Het Slot zelve is omiingt met een breede Gragt of Vyver waar over voorheen twee ophaal Bruggen waaren, dog nu zyn de Bruggen enkeld met Hekken afgeflooten. tiet Slot heeft van vooren een ruim uitzigt over een Voorplein, met Ype Boomen beplant op denDorpweg, hebbende van agteren zeer fraaije én groote Thuinen, Boomgaarden, Laanen én Bosfchen , makende te saamen in groote 7. Morgen, 472 Roeden Lands uit.
Het Dorps Rechthuis , het welke naast de Predicants. wooning* ftaat, en met nét zelve onder een Dak is, werd door den Schoolmeester bewoond , en is een zeer goed Gebouw, in het zelve is een groote Rechtkamer met een planke Vloer en een Geftukadoorde Zolder, waar Schout en Scheepenen als ook den Dykgraaf en Heemraaden hunne Vergaderingen houden: in deeze Kamer is een fraai gemarmerde üchoorfteen , waar boven het Beeld der Gerechtigheid in wit Plyster, met het Wapen van den tegenwoordigen Vry Heer, zynde een wit Kruis op een blaauw Veld, hier boven zyn de Wapens van Rhoon en Pendrecht.
De
GERECHTSPLAATS
Of het groene Zootje, ftaat in het midden van het Dorp op een Driefprong , in vroegere Jaaren was het een van Steen opgemetzcld vierkant gevaarte, cirka 6 voet hoog: in het Jaar 1720 is eene Corr.elis Kyzer hierop onthoofd, dog zedert dien tyd zyn hier geen publieke Strafoefeninge voorgevallen; de gemelde plaats is thans maar twee voet hoog, ftaande op het midden derzelve een Kaak of Geezelpaal.
A 5



%o DE NEDERLANDSCEE STAD- en.
KERKELYKE REGEERING
Deeze beftaat uit den Predicant,, zynde zedert het Jaar1793 den Eerwaarden Burger Ludovkus Vogelenzank, behoorende onder de Clasfis van Schieland, voorts uit drie Ouderlingen en twee Diaconen, welke Jaarlyks verwisfelen 5 het getal der Ledemaaten bedraagt X40 Perfoonen.
De Roomfche Gemeente word bedient door een Pastoor de Kerk en Armmeesters.
WAERELDLYKE REGEERINGEN>
Deeze Heerlykheid die zoo als wy reeds hier vooren gezegdhebben in het Jaar 1199 door Graave Diederik den VII, werd uitgegeeven aan Pieter van Duyveland, wiens Famielie die ook tot op het Jaar 1682 of 1663 in volle eigendom heeft bezetene omtrend dien tyd (namentlyk 1682; wierd Rhoon met de Heerlykheid van Pendrecht by executie verkogt, by welke gele. gentheid het geflagt van Duyveland in een Erfelyk Leen aan zyn Exelentie den Heere Willem Bentinck Heer van Drimmelen, en naderhand Graave van Portland is overgegaan; in wiens Famielie het dan ook tot op heden is gebleeven, zynde den tegenwoordigen Vryheer den Wel Edele Hooggebooren Heer Willem Gustaaf Frederik Bentink (*).
De Hooge Jurisdictie of Crimineele Vierfchaar beftaat uit den Bailluw,zeven Leenmannen, eer. Secretaris en een Boode ; dit Collegie oeffend ook wat de Lyfftraffcn en alle
(*) Wy kunnen hier niet voorby aan te merken, dat deeze Heerlykheid van den Jaare 1199 £0{'i682, 0/1083- aan de Heeren van Duyveland heeft behoord, en dat deeze alk altets den voornaam van Pieter hebben gevoerd.



DORP-BESCHRYVER. {Rhoon tn Pendrecht.) ir,
Rechtsgedingen uit de Jagt en Visfcheryen ontftaande aan= gaat, de Juftitie over Pendrecht.
De Civile Regeering beftaat uit een Schout, zeven Scheepenen en een Secretaris, doch deeze Rechtbank is maai: emkeld voor Rhoon, en heeft in het geheel geene betrekking op Pendrecht.
ln het Dyk-Molen en Water - Beftuur, heeft iedere Polder zyn byzonder Dyk-Collegie, beftaande uit een OpperDykgraaf, twee Heemraaden, een Penningmeester, een Secretaris , en een Waardsman.
Het Binnen en Buitenland van Rhoon is te zaamen Gecombineerd , en heeft met eikanderen een Dykgraaf en vier' Heemraaden.
Als
VOORRECHTEN
Kan men aanmerken dat de Heerlykheeden van Rhoon én Pendrecht, Hooge, Laage en Middelbaare Jurisdicties hebben.
Den Vryheer heeft: altoos het recht aan zig gehad, om Eailluw , Leenmannen , Schout, Schepenen , Dykgraaf, Heemraaden, Secretaris, Boode, en alle verdere Ambtenaaren aan te ftellen, doch hier in is thans eenige verandering gekoomen , werdende nu zedert de jongfte Revolutie in. deeze opzichte de Volksftem gehoord.
tiet Jus Patronatus of de Vrye Colatie by Vacature van den Predicant, Schoolmeester Koster en Voorzanger is ook een Recht van ouds aan de Vryheeren toegekend geweest; ook mag aan niemand de Inwooning in deeze Heerlykheid werden toegedaan, zonder voor af daartoe van den Vryheer verlof te hebben bekoomen.
Het Jus Jcctesfendie of Recht van aanwas, en Vogelaryc met een Vogelkooi in dezelve aanwasfen geleegen; als ook de Vrye Jagt en Visfcherye in de oude Maas, zo binnen als buiten Dyks, benevens htt recht van naasting voor het



3(2 DE NEDER LANDS C HE STAD,- iV
naaste bloed, de Kooren, Zaad, Vlas, Smal Kry,
tende, en andere Tienden, als ook net recht van de Wind ' de Zeevonden en Vceren zyn alle Voorrechten der Vrye Heeren van Rhoon en Pendrecht. '
De Ridder Hoffiad, of het Slot heeft zeer fchoone Agter. leenen, waar van. er echter al eenige Vréy of Ge aJlrodetK zyn, de Leenkamer is op het Slot, en den Bailluw is Stadhouder, der Leenen.
Het Recht van Brouwerye en Zwanendrift zyn door aankoop aan Riioon gekomen.
BEZI GHEDEN
De bewoonders van Rhoon vinden haar voorraamfte beflaan in den Landbouw, verder Jeverd deeze Heerlykheid een genoegzaame Vooraad van Vlas ; Boom, en andere' \ruchten op, het geen 'sweekelyks naar de na'astbygeleegene Steeden, als Rotterdam, Schiedam, Dordrecht en elders ^oor den daartoe aangeftelden Markt Schipper werd verzonden , waarby meede een groot gedeelte der inwoonden hun beftaan vinden.
GESCHIEDENISSEN.
Volgens de berichten ons meedegedeeld,, zoude deezp Heerlykheid reeds meer dan eens een prooi der vlamme zyn' geweest: dit is zeker dat in het Jaar 1C69 brand in een Boeren woonhg ontftond, waar door een groot gedeelte van Rhoon in de asfe werd gelegd, en waar by de Pastorie, het Rechthuis het zogenaamde Huis te Pendrecht, de Secretar.e van Rhoon en Pendrecht, benevens alle oude Cartels, bewys en gedenkftukken door de vlammen zyn vernield .-zynde dit reeds voor de derde keer dat in deeze bovengemelde Boere wooning brand is ontftaan, waar om dezelve tot op heden noch Brandjlein werd genaamd.
In den Jaare i754 wierd op het Dorp by gelegentheid van een zwaar Onweder een Vrouw welke voor een open



DORP-BESCHRYVER. (Rhoon en PendreBt.) t$
Vengfter ftond ; door den Donder getroffen, en gedoo.U liet Huis geraakte in brand , dog door de trouw en yvit der Nabuuren wïerd na dar de zo ongelukkig dood geblevene Vrouw , en de Meubelen uit het zelve waren gehaald , den brand fpoedig geblüscht,
In den Jaare 1775 was er een booge Watervloed waat door RhoOn ook zeer veel heeft geleeden, zynde deri 14. November het Water tot zulk eene aanmerkelyk hoogtë gefteegen , dat de Huizen buiten Dyks ftaande, zeer hoog vol Water Honden, ftröomende het zelve niet alle geweld over de Dyken heen: doch door het hellen van Vloeiplanken en het maaken van Rustingen wierden de Dorpelingen echter voor verdere onheilen beveiligd , dog daar tegen kwaamen in den Zegen Polder vier door braaken, waar door die Polder geheel onder Water wierd gezet, het geen dermaaten toenam dat het Water op en over den büitenlandfche Zeedyk heen ftroomde ^ waar doer de 7,egen Pu.'derfchen Dyk, en den Dyk van de Portiandjche Polder zodaanig wierden geteisterd, dat de herftelling van dien, met ds verhooging der Dyken aan de Ingelanden op een fomma van ruim twintig duizend Gulden kwam te ftaan.
Deeze Vloed had nog ten gevolgen dat Zaturdag daarna op drie Boere wooning:n waar Van de Schuurin in het Waur hadden geftaan door de Broeijing van het Hooi 'brand ontftond , dog die nog gelukkig in deszelfs begin wierd geblüscht.
By deeze gelêgentheid was het dat de loffelyke Regeering van Rhoon beQoot, om verbetering in het DorpsBrandiveezen daar te Rellen en Brandkéuren te bepaalen; werdende als doen ook Uit de expres daartoe verzamelde Penningen, drie kleine Slang of Brandfpuiten aangelegd, deeze 'S,-uiten (wche inderdaad kunstftukken zyn,) zyn door eeaen FerJ- a :d Öortgyzeh, Rrandfpuitmaiker te H'/Orn Vervaardigt', ia zyn zo ligt dat ées^ivs dooi ,kï nxsa ku'Antn gelra-



H ÖE NEDERLANDSCHE STAD- zft
gehwerden , gevende echter een overvloed" van Water uit.
Daar men den Vaderjandfchen Regent aan de zorg welke hy voor zyn onderhoorige toont, dog alleen kan kennen, was het te wenfchen dat door veele andere Dorps-Regeeringen l ier ook in het voorbeeld van de Magiftraat van rt//o<w wierd nagevolgd.
De Inwóonders van Rhoon hebben zich weinig met dc Staatsgefchillen en de daar uit voortgevloeide onëenigheden bemoeit, fiet geen ook de reden is dat dezelve in den Jaare 1787 weinig of niets er door geleeden hebben.
Den 16 Détober 1792 floeg des nademiddags ten twee turen het Onweder in den agtkanten met riet gedekte Watcrmoolen van *t binnenland van Rhoon, waar door dezelve in een oogenblik in volle vlammen ftond, dan door de deugdzaamheid van bovengemelde Brandfpuitjes , de goede Directie der Regeering, en de vigalantie der Ingezetenen wierd de v oede der vlammen in minde'r dan tien minuten beperkt, en binnen 20 minuten was de brand geheel geblüscht, echter is dit geval en de kortelings te vooren geweest zynde zwaaren brand te West - Maas, oorzaak geweest, dat er weder een zeer groote Slang-Brandfpuit naar de nieuwfte vinding, met twee Voor-Slangen, aan voerder enz. door den beroemden Brandfpuitmaaker Sander Bikkers te Rotterdam is vervaardigd, by welke gelêgentheid den Hoog Edele Heer' Beminck Vryheer van Rhoon, een zeer aanzienelyke gift tot dit loffelyk oogmerk heeft gedaan, hebbende ele Inwoon, ders door dit voorbeeld aangefpoord, insgelyks weder het hunne hiertoe aangebragt.
By de jongfte Vaderlandfche Revolutie van den Jaare 1795 is meede in de Heerlykheid van Rhoon niets van belang voorgevallen. Als
MERK WAARDIGHEEDEN Kan men aanmerken vooreers, een groot aanzicnelyk Huls



BORP-BESCHRYVÊR. '(Rhoon en Pendrecht.') ij
Van ouds genaamd het Huis te Pendrecht met deszelfs extra groote Tbuin, Boomgaarden en Plantagien, het geen midden op het Dörp tegen over de Kerk ftaat: pronkende in deszelfs Fronte'fpies met de Wapens van Rhoen en Dormaale, zynde dit Huis door den Oudfte Zoon van den Heer van Duyvelande te dier tyd Heer van Rhoon en Pendrecht by gelêgentheid van deszelfs Echtverbintenis met de Gravinne van Dormaale Geboore de Bronwel, geftigt, werdende hem de Heerlykheid Pendrecht, of liever den Titel daar van door deszelfs Heer Vader ten Huwelykgefchonken , na het Overlyden van denoudeh lieer van Duyveland, wierd hy bezitter en Heer van Rhoon, werdende het Huis te Pendrecht a's toen verkogt aan Sebastiaan van derCoeve, te dieriyd Bailluw van Rhoon, dit bovengemelde Huis. heeft daar na nog verfcheide eigenaars gehad, thans werd het gebruikt vooreen Logement.
Tusfehen Rhoon e;i Portugaal ftaat ook nog een dito oud Adelyk Slot of Kasteel met drie Toorens, waar van de eene met Uurwerk, Slagklok en tweeWyzerberdenpronkt, rondom het Kasteel is een Graft of Vyver, waar over een Op baajbrug die het zelve affluit, dit Slot draagt den naam vaa Valkenfiein , en was naar men zegt , een Water Slot, reeds vroeg op een hoek van dit Eiland , daar de Maas en de Merwe zig vereenige Gefticht, hebbende het zelve in de Hoekfche en Cabeljaauwfche tyden voor een zeer fterk Fort gediend , den door ons reeds meermaalen aangehaalden Dichter, zingt er dus van ;
Laat niemand Valkenflein aan Scheidgrens loopen mis. Een Reuzenhnrg gebomvd door oud Doorluchten Heeren, ïVel eer om Cabeljaauwsch en Ho'kfehe Drom te wetten In zulk een Capitool te weonen veilig is.
In laatere tyden was dit Slot een Jagthuis van de Graavcn van Hol.and, in den Jaare 1570 behoo:.e het z«Ive aan.



Itf DE NED. STAD- én DORP-BESr (Rhopn'en Pendrecht.)
jonkheer Baldewyn van Duyveland, Oom van den toenmaaligen Heer van Rhoon, vervolgens aan den Heer Joost Gryp, naderhand aan de Adelyke Famielie van van der Duyn en tegenswoordig behoord het aan den Burger Adr. F. Schepman te Rotterdam, wiens Vader het in den Jaare 1762 gekogten veel verbetert heeft; het zelve is Allodiaal, by verkoop moeten de Transporteeringe of overdragten, gedeeltélyk voor den gerechte Van Rhoon, en gedeeltélyk voor die van Portugaal gefchieden, het heeft zo verre ons bekent is geen andere Rechten of Vrydommen, als die van de Zwaanendrift, zyn. de dit als een Leenrecht in den Jaare 1570 door den Vryheer van Rhoon aan het zélve gefchonken.
Verdere merkwaardigheden kan men van hjer niet melden zynde de Kerk en de daar in zyndè Graftombe, als ook het Slot of Huis te Rhoon eh het Rechthuis reeds hier vooren door ons befchreeven.
REISGELEGÉNHÈDEN,
Op de hiertoe bepaalde dagen vertrekken deMarktfchuiten op Dordrecht, Rotterdam, Schiedam, deEeyerlanden, Middelhamatch enz. voor het overige woonen aan de Rhoonfche Ha. ven twee Voerlieden by wien men Reituigen bekomen kan , oök kan men over bet Ponteveer op Gootfchalksoort en vandaar met Kytuig verder voort komen.
HERBERGEN en LOGEMENTEN
Zyn vooreerst het Heere Logement of Huis te Rhoon, Raancfe over de Kerk, al waar het Wapen van Rhoon uithangt, en alwaar de Maaltyden der Collegien en verkoopingen werden gebou". den, vervolgens is hier de Faik op de Rhomjche Haven.



LIGGING.
Is meede in den Lande van Putten gelegen, en belendende ten Noorden en Oesten aan Charleis, ten Zuiden aan Camisjen, en ten Westen aan de Rivier de Coedoot, of de Heerlykheid van Rhoon-
Des
NAAMS-OORSPRONG,
Willen zommige afleiden van de ze<de Eeuw wanneer Clotarius te dier tyd Koning van FranWyk met de Sax-engers in Oorlog zynde aldaar een zwaare Slag iusfchen beide deeze Volkeren zoude zyn voorgevallen , waar in de eerfte als overwinnaar alles mede genomen hebbende, die Landen al. daar verwoest en onbep'oegd bleven leggen, waar door in die Landftreek gebrek aan brood was ontftaan, en dat die plaats daar om Pain, betekenende in het Fransch Brood, zoude zyn genaamd, waar by naderhand het woordjeDrecht zoude zyn gevoegd , en dat dit de Oorfprong van den Naam Pain en vervolgens Pendrecht zoude zyn geweest; het kan zo zyn, doch wy voor ons gelooven dat met den naam Pen' drecht werd aangetoont, dat aldaar een eerfte vastzetting of bepaaling van het Water werd aangetoond.
STIGHT1NG bn GROOTE.
Wat het eerfte betreft hier van kunnen wy met geen ze>^ kerheid iets vastftetlen, doch wy geloovea voor het naast te kunnen bepaalen, dat eigentlyk Pendrecht bynagelyktydig met Rhoon, moet zyn Gefticht.
A



4 PE NEDERLANDSCHE STAD- en
Doch dat hier voorheen nog een ander Plaats of Dorp heeft geweest, zouden wy uit het geene onze begunftiger ons omtrent de groote van deeze Heerlykheid opgeeft, byna mogen vastftellen. Deeze Heerlykheid zecht onzen begunftigerWas voorheen een der grootfïe Dorpen van het geheele Eiland; voorzien van alle gemakken voor den Reiziger, als voornaame hogementen, welbereide tatels, enz. hebbende te dier tyd ten aanmerkelyke Fa<fa'gie of doortocht, zo wel te Land ais te Water; de Rivier de Co-doet, waar lang deeze Pasfagie was, ftrekte zig van de Merwe of Nieuwe Maas of aan, tegens over Schiedam, Zuidwaards op, tot in de Ouds Maas naby het Spui: doch deeze Rivier is zedert zodaani» verland, dat dezelve in den Jaare 15 oO aan weerskanten is toege. damt, dienende dezelve nu noch enkeld vooreen buiten boezem" Van Watermoolens , waar doe het daarin gemaale Water door twee Sluizen in de Merwe of Nimwe Maas werd ontlast; en het Veer het welk voorheen de Pasfagiè langs de Ri-' vier de Coedeot tusfehen Rhoon en PorArecht uitmaakte, beftaat nu alleen nog in een Brug.
Dat Pendrecht voorheen ten groot Dorp moet zyn gê. vvcest is hieruit op te mailen, vooreest: dat in het zelve een Kerk geftaan heeft, het geen uit de de oude en nog tegenswoordige verlei brieven biykt, en waaruit men zien kan dat de eerfte helft van den Landen van Pendrecht nu Rhoon geheeten,en die zig van het Kerkhof van Pendrecht tot' aan den Ambachten van CaatendrecJtt hebben uitgeftrekt aan dè Heerlykheid Pendrecht ' hebben toebehoord. Dog het grootftc gedeelte of wel byna alle,zyn in hét jaar 1421 in de zogenaamde EUJabethe Vloed te gronde gegaan, zynde van de zelve niét meer dan twee Foldertjes overgebleeven,''welker grpote, volgens ons oud Manufcript op 20; gemeeten, eri 61) Roeden werd bepaald , en in de Verpondinge op 993 Ponden , 4 Schellingen , 7 Deniers was gefchat : op de Lyst der Verpondingen van den Jaare 173a, fta;n 6 Hui-



DE NED. STAD' en DORP-BES. (Pendrecht.') 3
zen, 210 gemeeten, en 68 Roeden aangeteekend. hetgeen 105 Morgen , 68 Roeden Rhynlandsch bedraagt: volgens de ons opgegeevene .berichten , beflaat het tegenswoojdig 2j3 Morgen, 334 Roeden, als Oud Pendrecht, 36 Morgen 184 Roeden, en Nieuw Pendrecht 177 Morgen 50 Roeden, met 4 HU^en , het getal der Inwoonders beftond in het Jaar 1795 niet meer dan uit 18" Zieletu Het
WAPEN.
Beftaat in drie zwarte Yyzcre Boeijen op een Zilver Schild.
Betreffende de Kerkelyke en Waereldlyke Gebouwen , bier omtrent moeten wy den Leezer na Moor» alwaar de bewoon, ders van Pendrecht ook Kerkelyk behooren, heen wyzen.
Hoe klein deeze Heerlykheid ook wezen mag , zo heeft dezelve echter haare Hooge, Middelbaare en Laage Jurisdictie, de.g de Crimineele Rechtsbank is dezelve als te Rhoon.
De Civile Regeering heeft zyn eigen en byzondere Rechtbank, beftaaude uit een Scheut, drie Schepenen en een Secretaris.
Over het gemeene Polder Beduur zyn e.gen Heemraaden en Dyk-Rechters, voor het overige moeten wy meededen Leeztr na R';om wyzen.



b e
MOOGÈ-HEER1LYMEÏB
van
W A A JL I)
e n
KXVEiLAHBEAT.
van t!e
ligging
«pfS La,ndC V-an, PuHm 3an deouc,e Maas tusfehen Rhom en Portugaal te v.nden is. Detze Heerlykheid is zo om des
zelfs aangenaame Ligging, niet minder fchoon als die van
Rhoon tn Portugaal hetgeen wy hiei vooïca befejueeven heb.
ben, en met we&e hec ais ingelyfd is.



DSNED.STAD-emDÖRP-BES. (Jlbrndsw.enÈpeU) 5. Den
NAAMS-OORSPRONG
Die is zo duister dat wy er niets met zekerheid van zeg. gen kunnen ; doch wanneer wy de Liggisg van het zelve befchouwen, zouden wy kunnen opmaaken dat hetnogeeï.igen tyd na de Bedyking van Rhoon een Water meet hebben geweest , het welke onder den naam van Waard was bekend: volgens de Berichten ons meede gedeeld , en die ons ook waarfchynelyk voor komen , zo zoude den Eigenaar van dit Water Albrand hebben geheeten , en hier uit zoude als dan na ëe Bedyking den Naam van Albrand war d zyn voortgefproo-
ten; wat het tweede gedeelte des Naam namentlyk Kyve-
landen, cok wel volgens zekere Kaart Kyfhoek genaamd, hier van v. il men dat tusfehen een der Heeren van Rhoon, en den Eigenaar van Albtandswaard, over het Grond bezit, hetgeen indien men de Ligging der Kyvelanden weiken op de Kaart in en aan Rhom leggen, in acht neemt, zeer wei mogelyk kan zyn , en dat hier uit den naam Kyvelanden of Kyfhoek zyn Oorfprong heeft.
Deszelfs
STICHTING en GROOTE.
Omtrent het eerfte namentlyk de Stichting doet zig al weder eene groote duisterheid op, zommige zyn van gedachten dat deeze Heerlykheid, door de Famielie van eene Almonde welker goederen hier gelegen zouden hebben , is gefticht: andere in tegendeel 'fchryven de Stichting aan de Famielie van Putten toe, het geen alzo waarfchyniyk is ais het óerfte, dewyl men zeer zeker weet dat de goederen deezer Fa* mielie, als- het Slot Valkenjiein en andere in deze contryen hebben geleegen; dog daar htt een zo we! als het andere op'enA 3



6 DE NEDERLANDSCHE STAD- rj
kelde gisfinge Steunt, durven wy voor de zekere waarheid van het zelve niet in (taan,
Betreffende de Groote, volgens ons Manufcript zoude dezelve 868gemeaten, 135 Roeden Lands bedraagen, hetgeen fnet dé Quobieren van den Jaare 1632 overeenfteint, werdende eertyds hier van aan Verpondingen betaald eene fomma van 999 Ponden, 3 Schellingen en 6 Deniers, op de Lyst yan den Jaare 1732 , ftaan 66 gemeeten, 150 Roeden meer aangeteekend, zo dat volgens deeze geheele groote is 434 gemeeten, 285 Roeden, dat is, 217 Morgen, 285 Roeden Rhynlandsch,
In den Jaare 1632 vind men men op de Verpondings-Lyst eén getal van 34 Huizen, dog op die van den Jaare T732, en dus 100 Jaaren laater, maar 26 Huizen aangeteekend: — in den Jaare 1795 wierd het getal der bewooners op 768 Zielen opgegeeven, dan bier komt ons voor dat een groote fout in de optelling moet plaats hebben , alzo het ons on waarfchynelyk voorkomt dat in 26 Huizen 768 Zielen zouden zyn, het geen door. elkander gerekend iedgr Huisgezin als dan 29* zoude rhöétsn uitmaaken : te meer daar wy by de optelling d.r Huizen en Menfcben zo als wy te Rhoon hebben gedaan een calculatie maken, volgens de algemeene order der Maaifcbappelyke zaamen wooning , dan biykt dat te Rhoon alwaar? 150 Huizen en 650 Zielen, zyn het getal van ieder Huisgezin op circa ei Mensch uit koomt, dat kan beftaan , te Pendrecht komt het met de fchikking zo goed niet, komende daar door elkander gerekend eik Huis gezin maar op 3 Menfcben, dan hier te Afbrandt waardzou* de het te veel fcheeien, en daar om geleoven wy dat als men hier even als tc Rhoon eens 61 voor elk gezin rekend, waar door het getal der Inwoonders in plaats vaa 768, op 168 koomt; de telling en order veel beteraccoord zal bevonden werden. Van de Gebouwen en Huizen valt niet veel b;zonders w



DORP -BESCHRYVER. (Al'irandsw. en Kyvel) 7
zegden , zynde dezelve ordinaire eenvoudige Boere woo. nirige , welke hier en daar door het Ambacht zyn ver» fpreii.Van een
WAPEN.
Deezer Heerlykheid hebben wy niets hoé genaamd kan. pen ontdekken.
KERKELYKE GEBOUWEN
Werden hier niet, gevonden behoorende de Bewoonders deezer Heerlykheid onder de gemeente van Ptrtugaal werdende de Armen van deeze plaats ook uit de Arrae-Casfe vjan jPüitugaal onderhouden. ' Van
WAERELDLYKE GEBOUWEN
Of Gedichten is ons meede van hier niets opgegeeven., werdende de Rechtsyergaderingsn in een particuliere wooïiing gehouden. " De
RGEERINGEN
Van Aïbrandswaard en Kyvelanden: beflaat uit de Vry* vrouwe van Jdeeze Hooge-Heeüykheden, zynde de tegenswoprdige Èigenaresfe JonkvrouWe Maria J^ctba Mqntagne, welke over dee_e Heerlykheeden eenen Rentmeester aanfield.



h uc ;\'£.D. STAD- en DORP BES. (Alranisw. en Kyvei.)
In Crimineele zaaken werd het Recht uitgeoefend, door een Bailluw, met 3 of 5 Mannen Crimineel, en een Secretaris, en het Civiele Recht door een Schout, met 3 of 5 Schepenen en een Secretaris: alle deeze Collegien werden door eenen Boode bediend.
Voor het overige moeten wy onze Leezeren na RJitm Portugaal wyzen.



<b .drmdl ,
jls trïtfflcma» mijpix dS-jcfaan. iets- Vlas Tbenpajenaiil , 'Tis Meiu- iTïïMiar JLiiicJxïig",, Xiiial'lijt ï (evens ;






"VV^aar van wy de
LIGGING
Vinden in den Lande van Putten, tusfehen de 0*j , Vl"r"' s M,„r zynde dit Ei'and algemeen bekend onder * en ^^«f^w-AWefe. Betreffende de vereenigint* f" 5?tóS hier bov n. eeoimde Rivieren , lubben-wy reeds £ de S^fng van V' breedvoerig aangetekend ; de, fty flES Heerl«kheid', met deszeifs Onderhoorigen Poltr SSunde S RoLnde is tusfehen de Ambachten van »JS£& P nm>, en.de Hoog - Heerlykhaeden van Rhoon, jioogvita en i <■ J | belendende ten Noorden Per*
'ind.Cwaarvan nader},
van den
NAAMS-OORSPRONG
• ,r m»* zekerheid opgeeven; alleenlyk doet Kunnen wy mets met zS™ ^ dat den eetI 0f ande-. bet Wapen van d.t Ate «°ns ^e"K^ie de eerfte Sticnïü" ^!ïX^J^^3E?^.it herze.vevoor t:^:\Srl^y dien naam is bekend geweest, zo al, aanfionds nader blyken zal. R02a»rfe welke zyn
• f BefluS^hSf alt Po°oJedeR zogenaamde Ilf-
«,gen Dy>:^eflu"^l,"f"'lke inde Oude Mans iegt, en,
A.



a DE NEDERLA,NLY$CHE STAD- BH De
STICHTING en GROOTE
Betredende het eerfte, hier omtrent doet zich een groote duisterheid op Dewyl volgens de opgaave van zommige-" cht Ambacht met vroeger dan in den Jaare i5g6 , ia welke tyd het Eiland Roozenburg meede is Bedykt, zoude zyn gefcbied, hetgeen em dit te denken aanleiding geeft, is dat na , dat in den Jaare 1582. de Staaten deezer Landen hu; men byftand aan Don Anthonip Koning van Portugaal, tegens den Koning van Spanjen, die denzelven uit zyn Koningryk en bezittingen had, vtrdreeven, hadden verleent: waar door des./elis Zooi) Don Emanuel, Prins van Portugaal, in detze Landen geweeken zynde, zich door hetHuwe'lyk heeft verbonden aan Amelia van Nasfouw, Dochter van Prins Willem den I, Prince van Oranje en Nasfouw, en Anna Hertogin. 11e van Saxen, met welke hy bannen de Stad Delft heeft gewoond , en van welke hem op den 14 February 1600 een Zoon wierd gebooren, aan wien dei} Naame van Emanuel' wierd gegeeven: onzen berichter meent nu hieruit redenen" te hebben om te gelpoven dat dee/en bovengenoemden Erna* mei, Prince en Pretendent van Portugaal, de eerfte Bedyker van dit Ambacht zoude zyn geweest, en dat by om bovengenoemde redenen, de naam van het Koningryk Portugaal aan dit Ambacht zoude hebben gegeeven; — dan den \ermaarden Mr. Matthus van der Home, doet in zyne Hand. vest Cronyk 1 Deel Blad?. 101.. dit bovenftaande geheel vervallen , alwaar hy zecht dat den Ambachte van Portugaal in den Jaare 1524, en dus ruim 80 Jaarenvroeger isBedyki dan wy zyn van meening en zullen trachten te betoogen, dat Onzen berichter, en den vermaarden Handvestfchryver van der Ihuve, in deezen opzichte beide hebben gedwaald; doch eer wy verder gaan, moeten wy herbaaien , het geen wy hier bovt 11 gezegt hebben : namentlyk , dat wy van gedachten zyn dat de. eene of andere Edelman uit Poitugnal sLomftig naar alle waarfchvnelykheid de Stichter van dit Ambacht zal zyn geweest. Wy vinden dit te waarfchynelyker, dewyl men onder de Hollandfche Edelen geen uit dat Koningryk af tam. mende vind, daar men in tegendeel die noch wel onder de gëestclyke Perfoonen aantreft: uit het Wapen van dit Ambacht biykt ook dat het zelve van ^Koningryk van Ptirtueaal is ontleend. ........ ö
Het Wapen, van het bovengenoemde Koningryk is een Zilyer Schild, waarop ^kleine blaïuweSchildjes iu.de gedaante



DORP •B53CIIRY VER. (PortugahlC) $
van een ftaand Kruis, als i boven , 3 in de midden, en t on« der; op ieder deezer blauwe Schildjes, zyn weder 5 Z Ivere Penningen in de gedaante van een St. AnXriés Kruis\, geplaast, welke Penningen weder ieder in het midden derzelve meteen zwarte flip zyn getekend, hét Wapen zeiver is omboord m-'t een Rood Borduurfel belaaden met 7 goude Kasteëlen oï Burchten : gelyk het zelve is afgebeeld vöor de woning van den Minister van Portugaal; ftaan le in de Hputftraa't in deri Haag: S. de Vries in zyne Doorluchtige Waereld zech'r, Bladz. 4r, van het I Deel van dit Wérk, dat dit Wapen door het Koningryk van •Èoriugüaï reeds zedert den Jaare r 199 is gevoerd. —— Het aan ons meedegedeelde Wapen, van deezen Ambachte beftaat uit een blauw Schild, beladen mee 5 Goude Penningen , met een witte flip op iedér derzelve, gëlteld in de gedaante van een St. Andrits Kruis, als 2 bovca in de midden en 2 onder , het geen ons noch meer bevestigd in de gedachten dat de eerfte Stichter uit Portugaal is afkomftig geweest, en dat hy uit dien hoofde aan het zelve den naam van Portugaal heeft eegeev m , en het z.'lve het Wapen van Portugaal met eenige verandering heeft gefchonken, en dat derzelver Famielie als toen ook den Naam van Pottü' gaal zal hebben aangenomen : dan hier van nader:
Thans zullen wy trachten te bewyzert dat dit Ambachté reeds zeer vroeg is bekend geweest» blykens de hier vólgende echte (tukken, welke wy letterlyk zuilen overnemen.
■„ Portugaal is eene Heerlykheid in het Eiland en onder het Öckenfchap van Putten, heeft van ouds eene Kapel gehad; maar de Kappellany in dezelve Kap;lle gefticht, is met dé Kerk van Geervliet vereenigt, oók is de Kerk met de tienden en verdere Inkomften ingeiyft geweest, in het Kappittct van Geervliet, uitdien hoofde, heeft het Kappittel benevens den Deken in het Jaar rsso, deeze altyd duurende Vicary, en de bettiering der Kerke, met verfcheide Inkömfte opgedragen, aan Hendrik van Portugaal, een Kerkelyk Perfoori waar over de volgende brief wierd gemaakt:"
,, Het Zy kennelyk aan een ieder, dog voornamelyk den geene die eer.ig belang in deeze zaak bebben, dat wy Deken en Kappittel van St. Andrlés Kerke te Geervliet .onder het Bisdom en Aarts Diakenfchap van Utrechtgezien en naarfti£* -overwogen hebbende, de vrugten en inkomften, en vervallen, van onze Parochie-Kerk in Portugaal; aan Hendrik vati Portwraal Kerkelyk Perfoon, die ons tot de altyriduurendé Vicary en tot het Bswind van de Pastory der gemelde Pard. chie Kerke van Portugaal voorgeiteld was, voor zyn onder* A 2



4 DE NEDER LANDS CHE STAD- en
houd, en <ot het dragen van de andere lasten die dezelve Keik te dragen heeft , toegewezen hebben, en door den inhond dezes toe v,yien, alle de inkomften, vrugten en vervallen derzelve Kerke, ze;ere en onzekere, en'zo wel die de Kerk nu toekomen, a's die haar na deezen toekomen zullen , en zo als zyne Voor/aaten dezelve genoten hebben, uitgenomen de tienden tn Landen dewelke al aan ons Kappitt.I voor dèezen behoort hebben."
„ En aang :zien wy uit de gemelde tiende en Landerye 's Jaarlyks aan zyne Voorzaaten die in de vasten komen, nli
omtrent het einde van de Meimaand, uitgekeerd hebben , vyf
ponden Hollands geld, zo zullen wy hem ook dezelve po».
den en op dezelve tienden betalen." ,, Tot oirkunden deezes hebben wy deezen brief, met het
Zegel onzer Kerk doen bezegelen"" ,, En ik Hendrik op de gezeide wyze voorgefteld, en tot
de voornoemde toewyzing biiiyk en bekwaam', en bekwaam-
houdende, fternme dezelve toe en heb die aldus aangenoo-
men."
,, En tot blyk daar van heb ik deezen brief met myn Zegel bezegeld."
„ Ook heb ik den befcheiden man , en eer/.aamen Heer Jacob , opziender en Landdeken, van de Heerlykheid Put* ten , gebeeden zyn Zegel'tct meerder blyk aan dit Schrift te hangen.
,, En wy Jaco') voornoemd hebben goed gevonden, op het verzoek van Hendrik voornoemd, ons Zegel aan den tegenwbordigen brief te hangen."
Gegeven in het Jaar en op den dag als boven." Onder de oude brieven van het Kappittel van Geervliet'. werd ook noch eene VoorftelÜng tot de Kerk van Portugaal gèvonden dewelke in den Jaare 1501 is gepasfeerd.
Nog vinde wy onder de oude papieren van dit Kapittel een particulieren brief, g. fchreven van Zweeders, Bisfchop van Utrecht , waar in hy aan het zelve vryheid geeft om die 'Landeryen by Simons Haven te Bedyken, tn om eenige andere Landeryen in de Heerlykheid van Portugaal g Ifgen te vervreemden, de britfis van deeze volgende inhoud: *
,. Wy V.veeders door Gods Genade Bisfchop van U.r ckt wenfehen aan onze beminde en in Christus Eerwaardige Heeren. den Deken en het Kapittel der Kollegiaale Kerke van St. Maria te Geervliet; de eeuwige Zaligheid in den Heere."
„ Door den inhoud va 1 deczm brief geven wy Ulieden Verlof om eenige LaaJerj-en tuRen Dyks-in dt Parochie



DORP-BESCHR YVER. (Portugaal.1) %
van 't Slmons Haven leggende, en de uitgors van der Coopers der Heerlykhe'rd van Tutte genaamt , tot meer'dtï en grooter profyt van u Kapittel en van uwe Kerke aan -..'at Perfoone dat bet u belieft, te Bedyken te begeven, en te belleden, en ook om eenige Landeryen in de Heerlykheid van Portugaal gelpgen , die u Kapittel en uwe Kerke toebehooren', te mogen verkopen en te vervreemden, en degelden daar van komende tot meerder profyt van u Kapittel en Kerke aanteleegen, welke wy op u gewisfen laaten aankomen , het zelve verlof geven wy ook aan de kopers die dezelve metter tyd moeten kopen."
,, Gegeven in het Jaar des Heeren 1431? den 10de dag van Maart."
Hier door menen wy nu te hebben aangetoond, dat Por ■ tugaal reeds voor den Jaare 1350 een Kerk heeft gehad, en, dat dus de Stichting, en Bedyking niet in den laaren 15211-0; zo als zammige menen laster is gefcbied ,wy vinden deszelfs
GROOTTE
Volgens ons oud Minufcriptyoor Portugaal berekend, op I27r gemeten, 271 Roeden, waar vooraan Verpondirge wierd betaald, eene fomma van 3088 Ponien, 6 Schellingen en 2 Deniers; en voor Razande op 148 gemeten, 271 Roe den, werdende hier voor 33u Verpondinge betaald, 343 Pon den, ó Schellingen, 7 Deniers, bedragende dit te famen 1430 genieten, 195 Roeden, de fomma der Verpondinge was te famen 3331 Ponden 12 Schellingen. 9 Deniers.
Volgens den tegenwoordigen ftaat van Holland, was dj grootefder Landeryen blykens de Verponelings - Lysten met
eikanderen 1401 gemeten, 195 Roeden; volgens i:
Ve.rpondings-Lysten van den J.iare 1632, waren voor Portugaal 104 Huizen, en voor Rozande 2, op de Lyst van 1732 (taan 98 Huizen voor Portaal en 6 voor Rozande aangeta.
kend. • ln den Jaare 1755 bedroeg het getal det Inwoon-
eiers te Pottuyml 497 Zielen, en dat van Rozande sr, dus te zamen 548; bedragende de Landeryen volgens de Rhynlandfche maat, te famen 700 Morgen, 493 Roeden.
Het Dorp Porluxaü is aan den Dyk, tusfehen het Dorp Rhoon en dat van Hoogvliet gelegen, van de zich daar in bevindende Gebouwen of Huizen valt niets byzonder aan te merken, het is zo als den Lezer zeer gemakkelyk kan bevatten , niet zeer groot, zeer luchtig gebouwd, en hier en daar met Houtbepiant.
A 3



% DÉ NEDERLANDSCHK STAD- ft»
Het
"w a p e n.
Van Portugaal is zo ais wy reeds hier vooren befchreven hebben, ten blaauw Schild, waar op 5 Zilvere Schildjes en op ieder deezer een goude Penning, welke in het midden een witte ftip heeft, verbeeldende 5 Dobbelfleenen ieder met 5 oogen.
KERKELYKE ïn GODSDIENSTIGE GEBOUWEN
£yn hier geen andere als de Kerk der Gereformeerde, deei ze ftaat in een aahgenaame laan cirka een kwartier van het Dorp verwyderd; wy hebben hier van reeds gezegd dat dezelve zeer büd en als voor den Jaare 1350 moet zyn Gefticht, of dit de eerfte Kerk is, dan óf er voorheen noch een andere heeft geftaan kunnen wy met geen zekerheid bepaalen, alles wat wy des aangaande hebben gevonden, beftaat in het volgende:
„ De Kerk van Portugaal is naderhand (namentlyk na 1431) weder een Parochie-Kerk geworden, en is in den Jaare 1543 aldaar weder een Pastoor geweest, zynde dit den Heer Pieter
jhlybawt, in dezelve Kerk was een Vicary gefticht aan
het Autaar vsh de Heilige Maget Marit , deeze Vicary cpenftaande door den afftand van den Heer Joris Lestannieri li den 18 January 1572 opgedragen aan Willem Donatie:'
Van andere of meedete Priesters vinden wy even zo min iets gemeld, als aan welke Heilige deeze Kerk ter gedaetenis is toegewyd.
Het tegenwoordige Kerk Gebouw is zeer net, zynde aan •alle zyde met een Caprel Gevel , tot een redelyke hoogte opgetrokken, doch htt Dak van het agterfte gedeelte der Kerk is zeer laag.
De Tooren gaat van onderen, tot boven een gedeelte van het Dakpetk vierkant op , en ryst verder met een zeer fraai firfts op , dezelve is met Uur- en Wind - Wyzers, benevens Uurwerk en Klok voorzien, het ge en alle, als ook het Kerkhof Zeer wel in order onderhouden werd ; voorts is hier een Pastorie en Schoolhuis, doch van welke meeele even zo weinig by. zenders kan werden aangetekends als van binnen in de Kerk, welke nochthans zeer wel tot gemak zo van Spreeker als Hoorers ingericht is, zynde het agterfte gedeelte der Kerk voor een Choor afgezonderd.



DORP-BESCHRYVER. (Portugaal.) |
>S WAERELDLYKE GEBOUWEN
Zyn hier geene, alzo de Regeering hunne Vergadering in ee$ Ordinaire Herberg houd. De
KERKELYKE REGEERING
I
Jleftaat uiteen Predicant, twee Ouderlingenen twee Diaconen, van welke 's Jaarlyks de helft afwisfeld, van het Jaar1793 tot i?97,heeft den Burger Willem van Walgheeren den Predikdienst hier waargenomen, dog te dier tyd elders beroepen, zynde, is den Burger AUertus de Vries, behoorende ondecde Clasfis van Schieland, in deszelfs plaats gefuccedeerdj.
De
WAERELDLYKE REGEERING
Met het Crimineele Recht, behoord Portugaal onder-den, Bailluw en Leenmanen van den Lande van Putten, en ten opzichte van het Dyk-Collegie behoort bet zelve, onder het gemeene Dyk-Beftuur, van Dykgraaf cn Hsemraaden van. het gemeene Land van Portugaal.
De Ambachts - Heerlykheid, is een eigendom der StadSc/zéedam, de Municipaliteit, beftaat uit een Schout,zeven Schepenen , een Secretaris en een Boode ; verders heeft nierj; hier de nodige Coinmisfien, ter Beftuuring van Ker.k- ArmeWeezen, Brand enz.
VOORRECHTEN
Particuliere Voorrechten zyn ons van hier niet opgegeven, voorheen hadden de Anibachtsheeren, het aanltellen van alle Ambtenaaren, de Ab- en- inbrobatie der Predicanten , en de heffinge der tienden , dan zedert de laaste ommekeer van zaaken heeft het Volk het Recht orn zyn Beftuurders zelve te verkiezen.
De
BEZIGHEEDEN
Beftaan hier het voornaamfre in den Vlas, Graanen-teeld en Landbouw, het geen hier alle zeer voordeelig en vlytig' werd beoefend , en waar door de meeste Dorpelingen hier, bun feeltaan hebben, voor het overigs werden hier de nooazake'.



$ m NED; STA.1> eh- DOUP. BES. (Pürtugail.)
tyke Ambachten , en Handwerken , welke men op het Platte tai d- even zo min als in de Steden kan ontberen , als Schoenma! en, Kleermaken, Timmeren enz. geoefend, en leveren aan hunne beoefenaars het beltaan.
GESCHIEDENISSEN. ( Zyn van hier even zo min als
B Y Z O N D E R H E E D E N
Op te geven. De
R E I S G E Li! G E N T H EDEN
Zjn alle Vrydrgen een Marktfchip op Schiedam en terug,
HERBERGEN k"« LOGEMENTEN .
Is de Herberg daar het Rechthuis werd gehouden het vooi naatnfte.
D E P O L DER ROZANDE, OF ROOT ZANT.
Van deeze hebben wy reeds het voornaamfte, als derzelver Groote, naam en Icgginaen opgegeven, wv moeten hieralleen noch byvoegen dat de I.e vooners derzelve Kerkelyk onder Portugaal en Crimineel onder Putten behooren , en met het Heem-of Water-Rt-cht, onder htt Dyk-Collegie; van het gemeene Land van Portugaal Haan, de Regeering der Stad Schiedam zyn de Ambachts Heeren , voorts heeft deeae Polder , zyn eigen Schout, Schepenen en Secretaris. De
E L F. P L A A T.
Is een aangewasfen Gors/en in de Oude Maas die ten kosten van de Domynen van Holland is Bedykt geworden , enva i welke, alzo hetgeen byzondere Rsgeering heeft maar me? die van Portugaal gemeen is, niets byzondeis te melden is.



Zie H(ö) OGTLIE'JC Irieat" naalhiiixiijl- iWn , De Vis vaXL^gft Ibx'ei^liie1' -v-aittipleel '^-^ ■ D<e Timmw^eTf im kei 'veacTekiel" , Is IIJDlDiCTIIET'^ iriiLmftc Cieiraad. nifel.-






D E
AMBACHTS-HEEREYKHEIB;.
VAN
"^/V aar van de
LIGGING,
Gevonden werd in het Eiland van Over-Maas in het-geBieene Land van Pmugaal, belendende aan de Westzyde van het Dorp Portugaal; zynde verder als omvangen van de Oude Maïs, Oud- en Nieuw Engeland, de Heyde en andere Polders, welke alle achter Rernisfe zullen genoemd werden*
Het geen deeze Heerlykheid zeer veraangenaamd , is dat in dezelve een fchoone gelêgentheid voor den Landbouw en de Visfchery werd gevonden, en dat dezelve van een goede Haven is voorzien die tot over de Nieuwe Plaat in den Oude Maas uitloopt, zynde deeze Heerlykheid voor het overige, in a'.les de attentie van den oplettende Befchouwe* over. waardig.
Aangaande den,
KAAMS-OOSJPRONSi
Kunnen wy, hoe zeer wy ook onze oudfte Schryver? gs< ?aadpleegd hebben ,'onze Leezersnietswezendlyksdaar van berichten , het koomt ons voor dat voor het Jaar i!$22 geen,
Heerlykheid van dien naam is bekend geweest. Volgens,
onze gedachten zouden die Land-n, welke nu aan deeze Ambachts • Heerlykheid behooren , voorheen onder Portugaal hebben behoord, en ook dus onder den naam van. Vmugaal zyn bekend geweest, dit gevoelen kunnen, wy te zekerder vastftellen, daar het ons biykt dat Mm°. A.



| DE NEDERLANDSCHE STAD- en
vlift nog lang na deszelfs Stichting, ja zelfs tot in het Jaar lö.ss met Portugaal Kerkelyk is gecombineerd geweest, het eenigfte waar van men den Naams - Oorfprong zoude kuniien afleiden , en (dit is noch al vry waarfchynelyk) is dat in het Jaar i622 by gelêgentheid dat de Water Sluis is verlegd, ten welken tyde . 'óf ten minften niet lange daar naar ook de eerfte Watermoolen aldaar is géftiebt : de Fikt Hooger op. geleid zynde, men ten dien tyde den Naam van Hoogvliet aan deeze Heerlykheid zal hebben gegeeven, ''l * J ' Wat de1 ' ''
STICHTING en GROOTE..
Betreft, wanneer men het hier bovenfhandein aanmerking heette, zoude men kunnen opmaaken,dat dezelve tegelyker tyd met de verlegging van de Vliet, en dus eerst in het Jaar 1622 zoe| de plaats hebben gehad, doch als men deszelfs Ligging zo a's wy die op alle de ons voorkomende Kaarten befcbou.ven wil raadpleegen , dan zoude men moeten btfitiiten dat die gelyk.' rydig met het gemeene Land van Portugaal is geweest, eii dat zo wel de Ambachts - Heerlykheid van Hoogvliet, als die van Portugaal hun beftaan aan een en denzelfden Stichter zj n
verfchuldigd. De groote van deeze Heerlykheid is niet
zeer uitgebreid in gronden , volgens ons oud Manufcript heeft dezelve een getal van S5ógeinèeten, 141 Roeden Lands, waar voor aan Verpondingen werd betaald een fomma van 1 u9 Ponden , 3 Deniers, doch op de Verpondings Lyst v,n het Jaar 1732 ftaat 1 Roeden Lands minder aangetekend. 1 ' Het Dorp op zich zelve legt zeer vérrnakelyk beneden den Dyk aan de Oude Maas, alwaar het een zeer goede Haven heeft, het is zeer netjes en regelmaatig gebouwd, de Huizen' welker getal in den Jaare 1632, 03 bedroeg;' en in het Jaar1 1732 tot So was vermeerderd, zyn alle eenvoudig do* ia' goede order, het getal der Inwoónders wierd in het Jaar 1795 op 446 gerekend _ Naar het ons voorkomt moet Hoog. fiet reeds lange voor dat het een Kerk Dorp wierd, een wü



DORP-BES CHRYVER. (Hoogvliet.) 3
bewoonde en volkryke Buurt hebben geweest, dit kan .men hier uit opmaaken dat reeds in het Jaar 1655 de Huizinge welke nu door den Predicant werd bewoond, en waar van wy nader fpreeken zullen, is gebouwd geweest.
Wy zoude dus van dit Artikel kunnen afftappen met te zeg« gen , dat de geheele Groote van de Ambachts- Heerlykheid Hoogvliet op 275 Morgen} 140 Roeden Rhynlandfche MaaS werd gereekend.
Deeze Heerlykheid heeft zo verre ons bewust is geen
WAPEN,
ten minften niemand der bcwoonders heeft ons hier om= trsnt iets kunnen berichten.
KERKELYKE en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN.
j", Volgens het geene men ons daar van heeft mcedege; „ deeld was de Gemeente van Hoogvliet weleer Parochiaal
onder het nahuurig Portugaal-, dan zo door de toencemen» ,;, de Ledemaattn^ onder den Ban van Portugaal, als om de „ groote ongtkgentheedtn , en de mocijelyke wegen om den „ Godsdienst te Portugaal te komen waarneemen, wierd in „ het jaar 1652 beflooten, om by Hun Ed. Gr. Mocgende „ p x Rtquest de Vryheid te obt-ineeren , tot het optouwen
vaa een Kerk, en het aanftellen van een Predicant, do^ „ daarop dit tydftip deeze Republiek in een Moedigen Oor,j log tegens Engeland, (ten tyde van CYemwfjKwa's ingewik„ keld, wierd dit verzoek door Hun Ed. Gr MoogendenieC „ voor op den 26 July 1655 geaccordeerd, echter onder die ,j bepialing dat door den opbouw der Kerk nog door de Be» „ roeping van een Predikant, 's Lands Casfe niet mogt wer* „ den bezwaart, ;-o dat de Stichting deezer Kerk uit Vry8, willige liefde gaven byzonder van de Ingezetene van goog; ,ï vliet en Portugaal is Gefticht, men begon dezelve in dia A' 3



i de nedeklandsche st Ad- *»
rr, Jaare 1658 cn in den Jaare 1660 wierd dezcive voltooid: „ ten zelve tyde is ook de aankoop voor het Predicants „ Huis gefchied, de eerfte Leerreede wierd den 3r Öcto,, ber 1655 in een Schuur , welke aan het bovengemelde i, Predicants Huis annex was j gehouden, door Do L.Huis„ tens Predicant te Schiedam, en de Kerk wierd op den 16 Mef „ ióóo ihgeweïdj door D». jvhannis Smits; eerde Prcdicant te Hoogvliet."
Het gebouw der tegenwoordige Kerk is niet groot,echter vqor de gemeente ruim genoeg, als zynde door derzelver Bouworder zo gëfchikt dat het eeti genoegzaam getal toehoorders kan omvatten. De Befchryving van deeze Kerk is ons in de Volgende maniefe van een waardige hand meedegedeeld.
,, Van binnen in de Kerk vind men twee boute Borden ,, aan wederzyde van den Predikftoel geplaatst, óp het eene „ ter rechter zyde is de Wet des Heeren, op het tweede „ aan dejinker zyde ,de twaalf Artikelen des Geloofs ge,, fchreeven.
Aan de Zuidzyde vÉn de Kerk ziet men twee geichilder- • t, de Glaazen, door Do. Johannis Smits eerfte Predicant „ alhier; en derzelver Famielie, wiens namen er alle op ver„ meld zyn, aan deeze Kerk gefchonken, welk voorbeeld ,, te dier tyd ook is gevolgd door Dykgraaf, en Hoog Heem., raaden Van het gemesne Land va-.i Portugaal, die in den t, Jaare 1C59 aan de Kerk niét alleen een cierlyk Geftoelte,' i, voor hun cn hunne Famielicn gëfchikt, vereerde, maar „ ook i-sgelyks aan de Kerk een cierlyk GLis, in welker „ midden de woorden geplaatst zyn, Gods alken de Eer, te „ gens over dat Geftoelte hebben gefchonken.
„ Den inging van de Kerk is een Portaal alwaar men de ti woorden Prediker IV: vers 17, Bewaart uwe Voet als gy ij ten Huize Codes ingaat, b;fchreeren vind.
„ Aan het Doophek, Predikftoel, of andere GeSoeltens is & niets dat de byzondere aandagt kan bezig houden, alleenSy *yk zcud; wxi\ hia kijcacn aanmaken dut- op de Vööiv



DORP-BESCHttYVÉEl. (Hoogvliet.) §
g Icezers plaats een fraaije kopere Lezenaar met twee ftaarfH de kopere Kandelaars is geplaatst, welke in het Jaar 1705 „ door eenige Ingezeten aan de Kerk zyn vereert, insgelyks „ zyn cr aan wederzyde van den Predikftoel kopere en na „ denieuwfte fmaak gegOtene Kandelaars voor vierKaarfen 1, gëfchikt, en een kopere Lezenaar met den daaropleggen„ de Bybel, zynde dit laatfte aan de Kerk door Wylen üs. „ Sprenger vereerd: buiten nog twee kopere Kaars Kroonen „ gëfchikt Voor de avond Godsdienst, heeft de Kerk niets „ byzonders." Choor nog KefkenrWs Kamef werd hier niet gevonden. Den Toeren welke uit het Dak opreist, is niet zeer hoog, van alle zyde doorluchtig en Coupels gewyze gevormd, en hangende in dezelve een tamentlyke goede Klok, ook is dezelve van een ftaand Uurwerk, hetwelk heeleen halve uuren fiaat, vöor.-.ien, van buiten aan de Noordwest en Zuidwest zyden pronkt dezelve met Uurwyzers.
Het Kerkhof is rondsom de Kerk , tn is met Ype Boomen beplant, zynde over het zelve een weg naar de Kerk,- enna het Dorpfchool van gcele Klinkerfteencn: werdende dit ailes zeer net en wel onderhouden.
De Predicants wooning ftaat in het midden'van het Dorp, en ss een z"cer goed en gëfchikt Geborrw^hebbende zyn uitzigt over de Haven , agter en bcz'yden dezelve is een tamentlyke groore Thuin met een Thuinhuis, dat van rondom m ede een aangenaam uitzigtzo over de Haven in de Ouds Maas, als aan beide zyde langs den Dorpweg, en van agtefenop de Weg langs het Moolen Vliet heeft.
Het Dorpfehool of Schoolhuis het geen inden Jaare 1661 gebüuwt is. Haat aan de Mooie Kaade, aan het zelve is een vierkant ffük Land dat voor een Thul'n werd gehouden, gele. gen; voor den Jaare 1795 was het School vertrek niet aan dit Luis , maar op de D/kflraa: bezydén het Rechthuis, dog daar zulks zeet eugeleegen was, is op verdoek van den School. A- 3



f. rj"' ' ' r- ' ■ • ! » „ „
6 m NEDERLANSCHE STAD- §§
meester het zelve in dier voegen veranderd als het nu is, zynde den tegenwoordigen Schoolmeester den Burger Adrianus Kegel.
Verdere Godsdienftige Gebouwen werden hier niet gevon» den, de alhier woonende Roomscbgezindenbehoorenondes de Kerk ©f Parochie van Rhtón.
Byzondere
WAERELDLYKE GEBOUWEN
Zyn hier niet aan te teek enen, zynde hier geen Dorpshui?, werdende de Gerechtelyke Vergaderingen in een particulier Huis op de Dykflraat ftaande, en door een der Dorpelingen bewoond, gehouden.
De ,. , , .. . ;
KERKELYKE REGEERING
Beftaat uit een Predicant, zynde zedert Augustus 1797 den Éerw. Burger L. H.Schippespaal, behoorende onder de Clasfis van Schieland, benevens twee Ouderlingen en twee Diaconen, waar van 's Jaarlyks de helft afgaat, en die dan door andere vervangen werden.
WAERELDLYKE REGEERING.
Wat de Crimineel Rechtbank betreft, deeze behoord onder den Bailluw en Leenmannen van Putten.
Het Heem- of Waterrecht van dit Ambacht, behoord onder de BeQuurmg van den Dykgraaf en Hoog Heemraaden van het gemeene Land van Portugaal.
Voorheen behoorde deeze Ambachts - Heerlykheid aan de Reekenkamer van de Grc.ffelykheid van Holland; dog & door dezelve in het Jaar i73r den 7 Augustus verkogt, aan de Burgermeesters en Regeerders der Stad Schüdamïnwtlketi posfcifi- dezelve tot heden nog is gebleven.
De Civiele of Burgerlyke Rigeering beftaat nit een Schout.' vyf Sch penen en een Secretaris, dar tegenuoordigen Schout en Secretaris, is den mee^adden Burger XdrkmiiKiegil.



DORP-BESCHRYVER. (Hpogvlk^ 3
Het Beftuur en onderhoud der Kerk en aanhoorige Godsdienftige Gebouwen is aan de Regeering als Opper-Kerk. tnet'sters toe betrouwd, deeze Rellen twee Onder - KerkmeesIers aan, van welke ieder Jaar een afgaat. 1 De oudfle van deeze twee heeft de Penningen , welke tot onderhoud van de Kerk, Pastorie en het School zyn gëfchikt onder zyn bewaring.
Voorts, zyn hier de nodige Commisfarisfen ter bezorging van Armen, Weezen en Brandweezens welke alle ook weder bnnne Bedienden hebben.
Dit Ambacht heeft geen
VOORRECHTEN"
Ten waare men de tiendens hier voor wilde nemen.
Tot in den Jaare 1795 had de Regeering der Stad Schiedam het Recht om Schout, Schepenen, Secretaris en alle andere Ambtenaars aan te Rellen, als ook het recht by voorkomende gelêgentheid der Abrobatie van Predicant en Schoolmeester, dog nu is dat recht weder aan het Volk gekomen, door welke dit nu' ook uitgeoefend werd.
BEZIGHEEDEN
Zyn hier vry veel, en voordeelig voorde bewoondersvan dit Ambacht, de Inwoonders welke tot den Boeren ftandbehooren , vinden rykelyk hun beftaan in den Landbouw, de Veeteeld, Kooren, en Vlas: Aardappeleb werden hierin overvloed gewonnen, ook werd hier exelente Boter en Kaas gemaakt, verfcheide andere Inwoonders leg.en zig op de Zeevischvangst, Zalm en Eift, Visfcheryen in den 0:ide Maas toe, dog wat de Zeevisfchery betreft dit is zedert eenige Jaaren merkelyk veragtert, zynde het getal tier Visfchers Schuiten, van 7 tot 1 verminderd: verders is hier een zeer goede Scha* pemakery,en werden alle andere burgerlyke Ambachten en Han. teeringen hier geëxerceerd; terwyl weer andere bewoonders



8 DE NEDERL. STAD- en DORP-BES. (BtagWfet)
hun beftaan in den Handel van Boom- en Veldvruchten vinden, zo dat deeze kleine Ambachts-Heerlykheid in veele opgichten voor andere die grooter zyn, niet behoeft te wyken.
GESCH1EPENI55EN.
Offchoon wy van hier onze Lezers geene, welke tot de His.' toritn behooren, kunnen piededeelen , zo ontmoeten wy echter eene noodlottige gebeurenis die elk gevoelig hart moet treffen, in het Jaar 1775,1776 brak door de Hooge Vloeden een der buiten Dyken van het Dorp door,de Overftrooming hier door veroorzaakt, was zq geweldig dat daar door vier Huizen en een wagen Keet wierden weggefpoeld, de Beesten moesten met Schuiten uit de wyden na de (lallen werden gehaald, de Bouwlanden welke meest alle waren overfhoomt konden niet werden bebouwd, en fchoon er eenige Boeren het tot twee herhaalde keeren probeerde, bragten dezelve niets op,zo dat dé" Bouwlieden hier zeer veel door geléeden hebben, temeernogj Wy! de fchaade welke door den Doorbraak was veroorzaakt, door de Inwoonders zelfs ten hunnen kosten moest werden her üeld.
BYZONDEilHKKDEN
Kunnen wy van hier niet opgeeven.
REIS GELEQÏNHEEDEN.
Alle Maandagen vaart van hier. een Schip op Rotterdam, het geen Dingsdag van daar weder terug komt,'sSaturdags morgens vaart een Schip op Vlaardingen en Komt des nademiddag, van daar terug; verder is hier een bepaald Veer voor Pasfaliers van Hoogvliet op Spykcnis.
HERBERGEN en LOGEMENTEN.
Zyn hier de Lindeboom, den Hoj^lakdschen Thoii*
en het fobtuih.



-wend dit ]D)<M°p ^Etta^ranal Ti» iiEKMP aipi. oTideajirlinain Tb> ezpsjeiml Se Ia aanlb aa-u-w-, em. i. et Tbt»u<ÈLt"b aaap ^aian, Bekhui- aam. 3il LB imr>p "veel "wilifi ML aan; Het i<eejrl- dil -v-ewp&eeL ulos^' iascr TsiJ






D É VAN
L I Ö G ï N &
Gevonden werd in het Eiland van Over-Maaze, ofwel In het gemeene Land van Portugaal, belendende het zelve ten Noorden aan de Me«w« Maas of zogenaamde Merwe -, m Oosten en Zuiden aan het Rechtsgebied van Portugaal, en ten Westen aan Hoogvliet: dezselfs afftand ,over de Maat wrekend; is niet verre van de Steden Schiedam en Vlaardh» geleegen, het geen de geleegemhei. van deeze HeerlykLid merkelyk verbeterd, is, dat men van beidebovengemelde Steden dagelyks ockane heeft om na d.t Ambacht, het p.rreene Land van Portegaal en Rhoon over te vaarenj de DAen ct> Wegen van deeze Ambachts-Heerlykheid zyn alle
^^^^^^.^^ '„ ael-epen voor den Landbouw, Graanen-teeld en V sSLBe, waartoe de Haven welke van hier in de Nieuws Maas uitloopt, niet weinig nut toebrengt.
&



ö DE NEDERLANDSCHE STAD- en Wat de
N A A M S - O O R S P R O N G.
betreft, deeze fcheint van een plaats of Dorp het welk de Naam van Bornisfe of Bemisje gedragen heeft, afkomltig te zyn: wy vinden by S. van Leeuwen, in deszelfs Batt.IlluJlrata Bladz. 130 het volgende als een bewys aangetekend.
„ Bomisfe is een plaats dewelke geleegen heeft in denLan-„ de van Ov.r-Maas, op het water de Koedoot, in de Land„ kaarten nog bekend by Portugaal, en het welke gehouden „ werd het oude fcheid te zyn tusfehen Hollanden Zeeland„ en waar van men nog meent overgebleeven te zyn het „ Dorp Pirnisfe over Schiedam geleegen 1 hy ver wisfeiing van de B. m de P. gelyk als in veele oude woorden werd n „ gevonden: ais leggende omtrent de ltreeke van de ouJo „ befchryving -.an den Maas, daar hetzelve Bornisfe moet $ geleegen hebben, het welk in de oude Schriften en Be„ fchryving van het Handvest van den Jaare 1158 , doorgaans „ ook Maaie Minde geno,md werd als legende aan d-n mond van den Maas frhm van Rygersberg in zyn Cro„ nyck van Zeeland, Cappittel 53, verhaalt dat de Dochter van den Heer Jasper van Xulenburg in den Jaare 1495 ge „ trouwd is „iet Heer van Rumburg, Heer van de Ouden„ hoorn in Oeland, in het Land van Birmsfe, welke Ouden hoorn door de Maas fchyrrt afgc-fpoelt en weg genomen te „ zyn. Dat Bemüfe daar omtrent moet geleegen hebben „ daar nu Pemisfe leid; en daarom onttvyfeJbaar voor htt „ zelve te houden is: dit blyk ook uit de Lepietfcheid J „ tusfehen den Landen van Putten, Stryen, en Breda -e „.maakt in het Jaar 1314." — Welke Lemieticheiding vV ■hier net zo als wy dezelve vinden van woord tot woord°2ui. ienvo'g:n laaten
- *** is tetttx*&b*m* doeMynhcervanP^,, zdd(:Ut



DORF-BESCHRYVER. (Pernisfe.) 3
„ dat hy hield van deezen Vermogenen Prince, myn Heere1 „ den Graave van Holland, dewelke Heerfchappye legget „ tusfehen deeze paaien die hier na befchreven ftaan, te ,', weeten:
„ Bodomarort ten halve diepe.
„ Item alle op, tot in'sGraaven Zee, in 'sGraavenZee op s, tot in Qostmoer.
,, Item tusfehen de vier Hornesfm, en den Qostmoer tot „ den Sant Hóófde toe.
Item van Sant Hoefde te halve diepte, rot de AlbelroeU „ op Widele.
„ Item van Abbenbroeke te halve diepte tot te Bornisfe.
„ Item van op de Bornisfe tot den géfcheide van Tsfelmun„ de, op vierde halve vadencn diep.
„ Item van Isfelmunde opgaande tot den géfcheide vjn „ Éarendrecht, van Bornisfe', van Pendrecht, en van Roeden, „ en voort tot Heikensoorde, in de Maas voor Pafte, en voort ,, de Maaze tot Stryen toe.
„ Hier uit ftaat te letten dat volgens deeze Befchryvingen „• hier omtrent meede geteegèn heeft , het Ambacht PaindtecM „ dat hem ftrekten tot Kaatendrecht, enz."
Hier uit biykt dan ook dat hst hier voorkoomende Roeden het tegenswoordige Rhoon, en Paindrecht, het daar aan grerisfende Pendrecht is , het geen aan het gemeene: Land van Portugaal , als ook aan het hier bovengenoemde Bournisfe , nu Perni/fe is verbonden: waaruit wy dan ook kunnen vastftellen dat dit tegenswoordige Perriisft deszelfs naam heeft onkeent van het hier te vooren gele* gene Plaats of Dorp Bornisfe, en dat door de Letterverkeering de naam van Banisje in Pernisfe is veraadtrd.



* BE 'NEDERLANDS CUE STAD- hij De tyd der
S T I C H T I N G
Van deeze Ambschts-Heerlykheid is zeer duister, dan'het g?ene hier boven van den Naams - Oorfprong is gezegd, geeft ons aanleiding om te Veronderftellen dat Pera^alzcéroad^ pa reéJs voor den Jaare «53 moet bekend zyn geweest.
Zo even hebben wy gezegd dat deeze Plaats voor de oude fcheiding tusfehen Holland en Zeeland werd gehouden, het geen door meergemelde van Leeuwen in zyn B ttavia Ztuffra-* J5!adz. 130 nog nader werd bevestigd. Ziet hier wat deezen Schryver er van ze 't.
„ De Oude bandfeheidirge van Zeeland leest men dat be. „ greepen was,'tusfehen Bornisfe én Heydenzee daar van „ te zien is in de oude ConftuuTie en keuren van Zeeland Cup. „, a, Art. 25, daar het Rechtsgebied van Zeeland, tusfehen „ Bornisfe en HcyUenzeebepaald word in deeze v.oorden.— „ Dat alie de geene die woonén tusfehen Bernitfe en Heyk, denzee, zullen wezen onder-deeze keuren , en in het oude „ Handvest by Koning ff'Ufkm aan fe&i*d34iddèllu*giv«j. „ gens haare Rechten tn Vrybedtngegeeven,en bevestigtop ,, ó\ Cregetius avond , van den Jaare 1253, met deeze „ woorden wat misdaaden gefchieden binnen MiddLu;;?, ,, als de Heer is tusfehen Bamis/een Heydenzce, dat'aal men betere twee fchatten tusfehen Bornisfe en Heydemee, dat „ is binnen Londpaalen vsn Zeeland."
Uit dit bovenftaande biykt dus dat deeze Plaats voor dei Jaare 1253 onder dm Naam Bornisfe óf Bornisfe moet befetnd zyn geweest, dog zedert den Jaare r36S of inog. iv : neg wel eerder heeft dit Ambacht den Naam van Bernisfe gevoerd zo als wy het ook verfcheide keeren onder den naam Oud en Nitvw Bernisfe vinden aahgetekendï gelyk uit de vrigende verly brief, vi>n h< t Jaar 1 .C8 en die wy hier weeder vvoordtlyk zullen katen Foegeri, blyken zal.



D OB.P-BESCHRYVERi (Pernisfe.f ¥
Wy IveerJer van Abcoude Heere van Gaasbeeke en van* „ Putten., en van &r«y«, maaken kont tn kenneiyk alle. „ Luden, dat wy verleyt hebben, ende verleyen Jan van, „ Ahnonde, Claas, en Wisjche van Almmde gebroeders, du*
iVilkms kinderen van Almonde waren, en j;.n en Jacob-, „ van Almonde,. die Hugo kinderen van Ahnonde waren, on* " ze Neeve, van ons en van onzeNakoprnelingen . houden, ", hem en haaren Rakoomelingen,, tot een rechten erfleen^ '„ al zulke Heerlykheeden % en goeden als hierna befchreeven
itaan.
' „ in den eerftendat Ambacht van oude Pernisfe en van 3> nieuwe Pernisfe, en de die boeten die daar in verfchenen „ zeilen, tot drie ponden fwetten toe, en daar beneeden ^ l\ tn wat boeten gevielen binnen deezen Landen voorfebree,', ven, die boven drie pond fwerten draagen, die zouden H deeze kinderen van Ahnonde voorfchreeven. of haere Schouten , van haeren weegèn onzen Bailiuw aan brengen zonder
* menen, en hem die l.aaten beregten gelyker wys als ons. „ toebehoort.
Voert zo feilen zy hebben de boeten van Scheepenen , te weederfegge'n binnen deze Landen voorfchreeven.
En fi, en feilen, noch en moogen niemant te ghifel gedagen , dan van. al zulken boeten als teègens hem ver-, I' beurt moogen weezen, en die Coorentiende en die Land-
* tiende van Oude Pernisfe en in 'Nieuwe Pernisfe, in alzo mannieren, als 't haar anders, en li toe hiertoe gebragt
_ hebben» , , .
„ Item Hugo Claas Soens Gars, in alzo mannteren als 't hiertoe gehouden hebben,
* „ Voert fo feilen die fcheidinge en de die Paaien, van *Qude Pernisfe en Nieuwt Permisje, blyven in alzo man-
* nieren als 't haer anders en fi tot hceden .dezen dage " toe befeeten hebben, en om, dat wy willen, dat alle
* zaaken en voerbaarden voerfchreevcn wettelyken en web
* A 3.



( DE NEDERLANDSCtïE STAD um
5, gehouden worden , van ons en van onzen Nankoeme„ lingen, hem en haere Naakoéroelingen , zo hebben wy „ deezen brief open befcegelt met onze Zeegei tot eene 9, Oirkonde, en in kennisfe der waarheid.
„ Gegeven in *t Jaar ons Heeren , duizend driehonderd acht en zestig, des Dorrderdaags na half vasten." Wy meenen hier door genoegzaam te hebben aangetoond,; dat Pernisje al van zeer vroege tyden is bekend geweest„ doch wie dat de eerfte en eigentlyken Stichter er van is gel weest, dit is onzeker te bepaalen, zo wel als ook de juiste tyd der Stichting zelve, dan dit meenen wy te mogen vastilellen dat deszelfs eerfte Stichters Stryenaars zyn geweest: hiertoe meenen wy te meer redenen te hebben, daar de Alm»jtwfW welke daar van de eerfte bezitters waar, mee de var» daar afkomftig zyn geweest.
Eerst meenden wy uit het Wapen van Pcmisfite kunnen op. maaken, dat Pernisje zyn opkomst aan Craaiingers te danken had, dan een onzer begunftigers heeft ons verzekerd, dat een der Heeren van Ahmnond lange na dat Pernisfe reeds gefticht was, door Huwelyks verbintenisfen met O a {lingen verbroederd of vereend was, en waarvan wyhet volgende, vinden aangetekend, In 't Jaar 1315 ftierf Jan van Almmonde. en liet na:
1 Jan van Almmonde , welke gehuwd is aan N. N., by weM ke hy vier kinderen teelde, als: 1. Willem Cannonyck,te Wyk, z. Andries, Camwiyck, te Geervliet, 3. BedeNonne, te Ryns. lurg, en Brecht Nonne, ter Lee.
2 Willem, van wien nader
3 Hugo, welke met N. N. trouwde, by wien hy Jan en Jacob van Almmonde teelde , zynde deeze beide genoemd in het te vooren genoemde verly.
Willem van Almmonde, zo even genoemd, Zoon van Jan van Almmonde en N. N., had by zyn Huisvrouw drie Zoo-, nen, als ten ifte Jan, waar van nader, ten 2de Claas, ten 3de Wiifcht, welke alle drie benevens haare zo even genoem-



DOR P-B1SCHR Y VE R. (Penüsfe.') 7
de Neeve Jan en Jacob, met Oud en Nieuw Pernisfe, in den Jaare n.68 zyn verleid geworden.
Ja-i van Almmonde, Willemszoon Ut, vermits.zyn Broeders., zonder wettige kinderen overleeden waien, in dat.aan'.ieel van het voorfchreeven Leen, volgens nader verlybrief, in, dato 20 Maart 1380 gefuccedeerd , dewelke meede Leen ver» vo'g .r is geweest van zyn Neef Jjn vin Almmonde, Hugenzoon, in den Jaaren 14CV , waaruit biykt, dat Jacob van Almmonde, zyn andere Neef de Broeder van Jjm van Almmonde, meede zonder kinderen moet overleeden zyn , en waar door.dan deeze Jyu van. Almmonde Willemszoon, erfge* . aaame werd genoemd', van zynen Neeve Jan van Almmonde, TJuoemzoon , in zekere Tranfportbrief voor Schepenen van Pernisfe gepasfecrd, in dato St, Petersdag, ingang van den Oogst, 1412 : < hy huwde eerst Elifabech van 7$lingen% Dochter, van Simon van Tylingen, en van Barta, Suster van Zweeder, Burchgraave van Montfoort, daar na trouwde hy aars. Maria , by zyn eerfte Vrouwe kreeg by Jan van Almmonde Ridder, deeze werd met zyn Broeder Simon vermeld, in een Brief van Schepenen, van Stryen, dewelke is m. volgt:
„ Wy Jan Snelle, Hwnanszoon, en Jan Maartsuszom.> , Schepenen in Stryen, oorkonde en kennen dat voor ons ': quamen , Heer Jan van Almmonde Ridder , en Simon y«%, * Almmonde gebroeders, dat zy verkoft hadden, Jan van
Almmonde Willemszoon., hooren Vader de helfte van veer. „ tien Meeten Lands, «rekkende van der Loeden tot ter.. " Mqfen toe, waar van die andere helfte Wouter van T.ylin. II gen, Heeren Simonszoon, haer beyder Oom toebehoort, " van welke Land voorf. Heer Jan en Simon voorf. haer be. II lyden den eerften Penning met den lesten Waal, ver,] noegt , en betaalt , en geloofde dit zelve Land te vryen , en te waaren, Jaar en dach na den Rejte vaa „ den Lande.-
A 4£



& DE NEDERLAND.SCHE STAD- EN
~ In kennisfe der waerheid zoo hebben Schepenen voorsf.„ oezen brief bezeegelt met onze Zeegelen. „ Gegeven in 't Jaar ons Heeren duizend vierhondert en twee op St. Vittors dach."
De nu hier genoemde Jan van Almmonde, Zoon van Jan van Almmonde, en Elifabethvan Tellingen, huwde aan Mavia van Craalingen, Dochter van Philips van Craalingen, en Elifabcth van Hodenpyl; (hier hunnen wy niet nalaaten om aantemerken, dat wy noch by W. Gouthoeven, noch by S. van Leeuwen, op hunne Genealogies van Craalingen, de naam. van Philips nog die van zyne Dochter Maria vinden aange-. teekend; echter vinden wy een opdracht voor Schout en Scheepenen der Stad Delft gedaan, het geen ons. yan de echtheid dier naamen verzeekerd; doch bier. van nader.)
Jan van Almmonde',. teelde by zyne Huisvrouw Maria van Craaliugen, i. Willem, deze ftierf zonder kinderen, 2. Phi. Ups, Ridder der Duitfche Order, 3. Comelis, Rentmeester van den Heer van Gaasbeek, Pusten, en Stryen, deze ftieifr zonder kinderen, 4. Elibeth, deze trouwde met Johan Boot 3 meede Rentmeester, van den [leer van Gaasbeek, Putten en Stryen, Zoon van Arend Boot en van Machteld van Slingc* land , hy ftierf den 3de February 1449 , de 5de Haaze . deze trouwde Floris van BothUnd J-anszoen,
Deze vyf kinderen werden vermeld in de Gerechtclyke Op. dracht brief van den Jaare 1418 , aldus luidende.-.
„ Schout, Schepenen en Raadc der, Steede Delft, Oir„ konde dat Jonk vrouwe Maria van Craalingen, Heeren Jans„ Wyf was van Almmonde, met haer Voigrs' hand heeft op„ gedraagen, en overgegeeven Willem, Philips, en Corne-. „ lis van Almmonde, haere Soonen, Jonkfrouwen Ehfabeth, V Jans Bcot -^rendsfoons Wyf, en Haaze, hiate Dogtcrers „ Alfingen en al zulke goeden, als zy hadden in Alm.voel p Alm. en Stryen.
»A ln tenaisfc d^ waarheid hebben wy dezen briefbe.ee-.



'DORP - BE S C H R Y V ER. (Pernisfe,) 9
„ geit, met qnzer Steede Zeegel, ten zaaken in het Jaar ons, „ Heeren duizend vier, honderd cn agtien, op St. Liicien, >, 4a;'gen."
Daar nu alle drie deze Zoonen, namentlyk Willem, PM* lip en Coruelis, zonder, wettige kinderen kwaamen te overlyden , zyn hunne Leenen gekoomen op de oudfte Zoon van nunne Suster. Elifabeth, den Heer. Andries Boet, ook wel genoemd Andries van Almmonde, na welkers overlyden, het geen den 22 Augustus 1489 voorviel; de Leen goederen kwamen te vervallen, op deszelfs Broeder Comelis Boot. waaruit wy dan kunnen zien, dat Pernisje in het laast van de 14 of wel even in het begin van de 15 Eeuw, door Huwelyken,, en dat wel door de Vrouwelyke Lien'ie, aan Craalingen is gekoomen: en dat niet tegenftaande het. Wapen van Craalingen , men echter Almmonde als de eerft-: Stichter van
Pemhfe kan aanmerken. De groote van dit Ambacht
is niet zeer uitgeftrekt, men vind op de Verponding-Lyst van, het Jaar 1732 niet meer dan 438 gemeeten, 260 Roeden», dat is 219 Morgen , 260 Roeden Rhynlandsch, gelyk ons, oude Manufcript meede heeft , en waar van aan Verpon-, dinge wierd^betaatd een fomma van 1046 Ponden, 7 Schel* Uiige, 6 Deniers., niet tegenftaande de kleinheid der Grond", is het zelve echter zeer wel en zelfs beter dan een der nabygeleegene Dorpen en Ambachten bebouwd, men vind op> de Verponding- Lyst van den Jaare 1632 , 69 en in den Jaare1732, 98, Huizen aldaar aangetekend, in den Jaare 179S: wierd hel getal der Inwoonders op 703, gerekend.
Waaruit, biykt dat. den aanwas en bloei van Pernisfe iade laatfte Eeuw zeer veel verbeterd is. Van de GebouwenOf Particuliere Huizen, vald hier niets aanteteekenen, alleswat men hier van zeggen kan, is dat het Dorp zeer net en in order is bebouwd., en dat. het van een goede mime Havea voordien is,



m DE NEDERLANDS CUE STAD: 9» Het
W A P E N
Van Pernisfe is een Zilver Schild, waar op een Roode Ster met agt punten zynde dit het zelve het welk doormtternoori (dat geen meede uit Craalinge is voortgefprootevt,) heeft gevoerd.
KERKELYKE GEBOUWEN.
Alles wat men van de Kerk deezer plaats van ouds vind aan* getekend , is dat dezelve een Parochie Kerk is geweest, dis door een Pastoor en een Koster wierd bediend, cn dat wan" neer de Pastoor in de Pastory woonde dezelve hem / 12 per Jaar opbragt, daar. dezelve in dien hy buiten de Pastory woonde niet meer dan ƒ 3 genoot, het Kosters Ambt had hoe genaamd geen vast inkoomen.- ln welk Jaar de Kerk is gefticht; of aan welke Heilige dezelve was toegewyd, vind men even zo weinig aangetekend, als welke Pastoor den eerflen Eeredienst in dezelve heeft verricht, ook weet men niet of er voor dit Kerk Gebouw nog een ander heeft geftaan : dfi is zeker dat het tegenswoordige al een geheele ruimte beflaat, en dat het zelve van binnen en buiten zeer wel en in order is onderhouden, gelyk ook van binnen de Predikftoel , Doophek, Geftoeltens en verdere zit-
plaatzen , zeer wel voor den Godsdienst is gëfchikt.
Burgermeesters en Regeerders der Stad Schiedam,' héS, hen voorheen tot cieraad aan de Kerk een gefcbilderd Glasraam gefchonken, welk voorbeeld door Dykgraaf en HoogHeemraaden, van het gemeene Land van Portugaal, is gevolgd ; van binnen heeft de Kerk nietsbyzonders datwykunnen aantekenen; van buiten pronkt dezelve met een korte vierkante Tooren en een vier) ante fpits daar op, waar ineen Uurwerk en een Klok is geplaast.
Het Kerkhof is meede in een goede order onderhouden; de Predicants wooning en het Dorpfchool zyn beide z«r gefchiUe Gebouwen en werden, ook zeer wel oaat-rhoudeu.



DORP-BE SCHRY VER. (Pernisfe.) it
De alhier woonendë Roomschgezinden behooren Kerkelyk onder Rhoon, zo dat wat de Kerkelyke Gebouwen batrcfc, wy bier niets meer hebben aantetekencn.
WAERELDLYKE GEBOUWEN
Werden van hier niet opgegeeven, als houdende de Regee^ rfcg hunne Vergadering in een Ordinaire Herberg.
KERKELYKE REGEERING
Beftaat alhier uit een Predicant, zynde zedert den Jaare 1791, den Burger "fheodorus Adrianus Visch, behoorende ond w de Clasfis van Schielapd, benevens 1 Ou leringen en 2 Diaco. nen , waar van 's Jaarlyks, de helft afgaat, die dan door andere werden vervangen.
WAERELDLYKE REGEERINGEN.
Crimineel behoort dit Ambacht onder den Bailluw, en Leenmannen van Puiten.
Met het Water- en Heefnrecht behoort het onder Dykgraaf en Heemraaden van het gemeene Land van Portugaal.
De Ambachts ■ Heerlykheid heeft veele Jaaren behoort aan bet gedacht van Almmonde, uit welke het is overgegaan, aan dat van Boot, vervolgens aan de Rekenkamer van Holland vervallen zynde, is het daar uit verkogt, en zedert een eigen, dom geworden van de Stad Scliiedvn welke ook noch deeze Heerlykheid in eigendom bezit.
De Civiele of Burger lyke Regeering alhier, beftaat uit een Schout, zeven Sehepenen en een Secretaris, zynde den tegenwoordige Secretaris den Burger J. Verduin: voorts zyn alhier de noodige Commi.-.üen , voor Armen, Wezen, Kerk en Brand, enz welke alle haar Boode en Bediendens hïbben. VOORRECHTEN.
Hier van hebben wy reeds voorheen gezegd, dat aan den Eigenaar of Heer van het Ambacht wierd tocgeweezen alle Boeten



2,2 BE NED. STAD- en DOSP-BES. (Pernisfe.)
en Breuken toe drie ponden.zwaarte en daarbeneden, dan al het geene hier boven was moest aan den B dllu* van Putten komen, voorts bezat den Heer alle Schepenen Boete, benevens de Lammeren Koorenttenden , zo als het den An bacbts ' Heer ook nog tot in den Jaare r,7j»5 heeft bezeten, de aanftelling van Schout, Schepenen, en,Secretaris, en alleapd» r,e Ambtenaaren, de Ab en Imbrobatie van den Predicant, dit waren voorheen alle Voorrechten aan deeze Heerlykheid! ten voprdeele van den bezitter verbonden, doch nu zyn de* ■ twee laaste namentlyk, het aanftellen van Ambtenaarenen het beroepen van een Predicant, zedert den Jaare 1795 e» 1797, weder aan het Volk gekomen en eerden opk door het zelve uitgeoefend.
BEZIGHEDEN Verfchaft buiten de verdere gewoone Handwerken wefve meest al ten Platten. Landen werden uitgeoefend, en den Craanen-teeld, den Landbouw , de Visfcheryë hier aan veele Inwoonders een beftaan, vaarende van hier meer dan 20 Schuiten ter Verfche en Zoute Zee Vischvangst, werdende de Verfche Visch zo. ter Markten, van Schiedam, als VUar* dingen verkogt.
GESCHIEDENISSEN
Werden ons geene gemeld, dan wy weten dat Pernifemet hooge Water Vloeden veel gevaar heeft. Wat de
BYZONDEHEEDEN Betreft, wyzen.wy den Lee.er na degefchilderdeGlaazen in de Kerk. De
REISGELEGENHEDEN
Zyn alle weken op de Marktdagen een Schip op Rotterdam, Schitda.m, Vlaardingen en terug.
HERBERGEN en LOGEMENTEN
Zyn lrier verfcheiden , dan geene werdfcn ons met Na*, men opgegeeven.



*sG R A V Ë N AMBACHT
E N
'ft jÉ Y Ö 3È
'O F
ÉOÜDËWYi HA&f SLAND*
3D)it yn 'beide PbltWV, 'welke ten Westen van Pernisfe gele» gen zyn, en volgens ons oud Manufcript 444.gemeeten 293 Roeden groot zyn, werdende 'sJaarlyks voor dezelve aan verpoudinge betaald: een fomma van 1516 Ponden, de Quobieren der Verpondingen van den Jaare 1732, hebben maar 390 gemeeten, 293 Roeden, dat is 199 Morgen, 593 Roeden Rhynlands, met 18 Posten zo Huizen als Schuuren, het getal der Ingezèetene bedroeg in den Jaare 1795: 87 , welke Kerkelyk onder Pernisfe nehoorden , met het Crimineele Recht, büaooren zy or.der, den Bailluw en Leenmannen van Putten, dog wat het Dyk- en Water-Recht aangaat hiertoe hebben zv éigen Beftuurders,, als ook hun eigen Schout, Schepenen en Secretaris.
De Ambachts - Heerlykheid behoort in eigendom aan dén Burger JmHope te Amjteldam.
LOKHORSTER. LAND
o f
OUD EN NIEUW ENGELAND.
lOeez-n leggen buiten den Ouden Zeedyk van het gemeene Land van Porjuganl, zynde volgens ons Manufcript groot, 259 gemeeten, 37 Roeden, ■<. aar voor aan Verponding wierd



14 LOKHORSTERL A N D of OUD 2N NIEUW ENG.
betaald, een fomma van 807 Ponden, 6 Schellingen, 3De. niers, zo als op het Quohier van den Jaare I732 meede is aangetekend, benevens 4 Huizen, het getal der Inwoonden bedroeg in den Jaare 1795: 26: Crimineel behoord het onder Putten, voor het Water-Recht heeft'bet zyn eigen Beftuur, de Ambachts-Heerlykheid behoord in eigendom aan de Stad Schiedam, en heeft Schout, Schepenenen Secretaris.
LANGEBAKKERS OORT
met
SMALLAND, EN DIEFFELSHOEK",
JLJeeze leggen meede buiten den Ouden Zeedyk van het gemeene Laud van Portugaal, ons Manufcript geeft deszelfs groots voor 624 gemeeten, 174 Roeden pp, waar voor aan Verpondinge betaald wierd een fomma van 1718 Ponden óSchelli gen, 4 Deniers, het Quohier der Verpondingen van den Jaare 1732 heeft meede dezelve groote met 2 wooringen aar.gete. end, Cremineel behoort het onder Putten, Civiel heeft hef zyn eigen Regeering, van Schout, Schepel ne i n Secretaris. de Ambachts - Heerlyk behoort aan de Stad Schiedam, en heeft zyn eigen Dyk- en Heem - Beftuur.



AANHANGSEL
OP HET GEMEENE LAND VAN PORTUGAAL EN RHOON.
^Ü^V^aar van de
L I G G I N G
Over de Maas, tusfehen de Rivieren de Oude en Nieuwe Maaze, en de Rivier de Koedood werd gevonden, het zelve legt in een aangenaame Landftreek, zeer gëfchikt voor den Landbouw, Graanen - teeld en Visfcherye, derzelver Gebouwen en Beplantingen leveren meede een zeer wel gëfchikt en aangenaam gezicht voor den Befchouwer op.
Men geeft gemeen lyk aan dit Land, den naam van het O- erMaasjche. Deeze '
NAAMS-OORSPRONG.
Komt hier uit voort, devvyl niemand nog van den Brielle, 'Geervliet, Schiedam of Vlaardingen hier kan koomen, ten ;zy hy zig vooraf over de Maas doet zetten, voor het overige draagt het den Naam van het gemeene Land van Portugaal en Rhoon, welker benaming uit de Refptctive Water-of jjjeem-rechten welke daar in gehouden werden, voortfpruiu STICHTING en GROOTE.
Wat het eerfts namentlyk de Stichting van dit gemeene Land betreft, deeze Oordeelen wy dat zo wel van Rhoon als Portugaal moet gerekend werden van de Stichting van ieder Am ■ ■bacht in het byzonder: waaruit wy btfluiten dat dezeive al zeer oud moet zyn.
Betreffende de groote, vinden wy te beftaan als volgt:
ln de Hooge Heèrlykheden van Rhoon, Pendrecht, Albxandtwaard en Kyvela den, voorts in de Ambachts - Heèrlykheden, Po>iugaal, met Rozande en de Elfplaat.
Hoogvliet, Pernisfe, met LokhorHerland of Oud en Nieuw Engeland, 's Graven- Ambacht en Heyde of Boudewynsland, Hartsland, Lange Bakketsoord, met Smailand tn Dieffelshoek, benevens Charlois en Ka .tendrecht, weke beide laasten in het eerfte Deel, van die ons Werk gevonden werden : zo dathet gedeelte hier in voorkoomende: vier Kerkdorpen in zich bevat, ais Rhoon, Portugaal, Hoogvliet tn pernisfe: verders Pendrecht, Albrandswaalrd, Kyvelmde., Rozande, Elfplaat, 's Graven -Ambacht, Heyde of Bouiewyns Hartsland, Lokhorfierland of Oud en Nieuw Engeland, Lange Bakkots Oord met Smailand en Diejfel<hoik, welke alle geen Kerkdorpen
zyn: Volgens het Quokier der Verpondingen van den
Jaare 1732 ende Lyst der Volivfivluiy vatfden Jaare 1795



-A A N H ,A N rj Z È L.
, , Hior Mo«r Roedf" in^z-
Pen-recht. , . 6 ^% 6S°
Albrandswadrd 'en -Kyvelanden. 92 ajl 7*0
Rozande. \ 'I 7°9 495 «7
Wf' ./ / . £ UO 445
's Graven-Ambachten Heyde b\ *9 2Ö° 7°3
B«udev-yns-Land. '. l8 I0$) ,0 g
Langebakkers Oord met Smailand. 2 312 174
Het geen tezamen uitmaakt 443 E" i7T~3M6 Het geen,aan Landeryen 6048 gemeeten T44 Roedes,
20 als dezelve in den Laude van Voome en Putten geraeéten
berden, uitmaakt; van een byzonder
WAPEN
Heeft men ons van hier niet gemeld, werdt hVJe by de Verzegelingen door Heemraaden dat van Rhoon en Portugaal gebruikt. KERKELYKE GEBOUWEN Hebben wy by ieder Dorp reeds omftandh befchreeven
en verënche zo min als de
WAERELDLYKE GEBOUWEN.
Een apparte herhaaling, wat de
KERKELYKE REGEERING
Betreft, moeten wy hier nogaanmerken , dar de Predi'c.mrefi van Rhoon en ae drie andere Dorpen onder de Clasfis van Schle* land, daar die van de andere hier in dit Deel voorkomende Dorpen, onder de Clasfis van Voorne en i utun behooren. WAERELDLYKE REGEERING.
De Crimineele en Civiele Rechtbanken,ais ook het AmkacbtsBefruur van ieder Dorp en Ambacht, bebS-en wy, zo w ei ook als de Water- en Heem ■ Rechten beici rteven, wy hebben hier enkeld noch by te voegen , dat het gemeene Land van Portu«ail, zyn eigen Dyk en folder-Beftuur heeft, en dat dit Collegie beftaat eiit een Dykgraaf, vyf Hoog Heemraaden, een Secretaris, een Penningmeester en eer Boode beftaat. Verders wy* zen wy onze Lezer ca de Bffchryving van ieder Dorp en Ambacht, elk afzouderlyk door ons befchreeven»"



"Klik- 311© iet TmaTtatn- lee-rem. atmaii: ,
. gmaiffllk-l- im. <3Lxt Bimnp ot_ sipje itpee^teaiL _Al't saxei" -vsnn. <e®nt- J5<Era.-v<BTi-wdiC lee-vem:






D E
HEERLYKHEID
'VAN
S T. A D O L P H S LAND;
IN WELKE BE
DORPEN
O E L T G E ïï S PLAAT
ENDEN
B O M M E £4
WERDEN GEVONDEN.
jL3it gedeelte van ons Vaderland met het welke wy onze Leezeren in deeze befchryviug zullen trachten bekend te maaken , vereischt van ons dat wy het zelve zo als wy voorheen ten opzichte van de Hooge Heerlykheid Grysoord hebben gedaan , eerst onze Leezeren in zyn geheel gecombineerd in deszelfs legging, en betreffende deszelfs Regeeringe en ouderdom , zo als die ter onzer kennis is gekomen, doen befchouwen , wsar na wy tot de byzondere befchryving deezer Heerlykheid zull°n overgaan , wy kunnen echter in deeze tsn opzichte der byzondere Regeerings zaaken zo verre nie£ K



s DE NEDER LANDS CSE STAD- kw
uitweiden als wy voorheen by de Befchryving van de Heerlykheid Grysoord hebben gedaan, evenwel zullen wy trachten dezelve in alle haar byzondere betrekkingen, zo veel mooglyk na te fpooren j dan hier moeten wy onze Leezeren doen opmerken dat er tusfehen de voorheen door ons be* fchreevene Heerlykheid Grysoord , en de Heerlykheid van St. Adolphs-Land welke wy thans befchryven zullen, een
groot onderfcheü plaats heeft; Grysoord waar in de
Dorpen de Oude en Nieuwe- Tonge geleegen zyn, is een Hooge Heerlykheid welke een Hooge, Laage, en Middelbaare Jurisdictie heeft, en dus gevolgelyk zyn eigen Rechtbank boud, zynde deeze Heerlykheid in Zuidvoorn, anders genaamd
den Lande van Voorne over Flarquée, geleegen. St.
Adolphs Land is een Ambachts - Heerlykheid meede inden Lande van Over - Flacquée, en wel byzonder in het Land van Putten geleegen, in welke Ambachts-Heerlykheid de Dorpen Oeltgensplaat, en den Bommel werden gevonden, doch welke Dorpen uit hoofde hunner Legging onder den Bailluw en Leenmannen van Putten behooren, en uit dien hoofde in zo verre het Crimineele zaaken betreft, te Geervliet te regt ftaan; Grysoord als meede het daar naby geleegen Mhldelharvasch behoort aan onderfcheidene Heeren en Vrouwen; daar het St. Aldphs Land maar aan eenen Heer Competeerende is, waar over wy ter zyner plaatze nader zulltn fprceken, terwyl wy ons thans ter befchryving der gecombineerde
LEGGING
Van het St. AJolphs Lmid zullen bepaalen, moetende het zelve met de beide daar in voorkoomende Dorpen OeltgensJlaat en den Bommel, ais een eenige Ambachts - Heerlykheid werden befchouwd , de Le; ging derzelve is, in den Lande van Over ■ Fiacquée, doch is e\en ais de Derpen Stad aan bet Haringvliet en MiddtÜtarnetsch onder den Lande van Putten, behoorende; St. Adolphs Land legt dan in het Zuidoos-



DORP-BE SCHRY VER. (Oshgensphat.) 3
ter gedeelte vm den Landen van Over ■ Flacquée, tegen over de WiUemflad, men is algemeen van gevoelen dat voorheen eer dat de Willimjlad in ftaat van Defenfie was gebragt, ilier een Fortres ter verdediging van het Vaderland zoude zyn geweest; het zelve is ten Noorden belendende aan het Haringvliet , ten Oosten aan het Volk - rak waar over men met een Veer r.a de Willemjlad vaart, ten Zuiden aan de Krammer , en ten Westen aan de Zeeuwfche Grond van 'Sommersdyk, den Qostmoer, en den Lande van Grysoord, en verders aan de Ambachts - Heerlyheid van Stad- aan 't HaringVliet; de fuuatie deezer Heerlykheid is ten opzichte derzelver legging zo als die van dit geheele quartier aangenaam en <voordeelig , zynde aan 3 zyden zeer wel van (a&hnte ™ wel onderhoudene Dyken omvangen , en van goede wegen voorzien , aan de zyde legt het door de hier vooren befchreevene Landen befchouwd , daar hier zeer veel aan de ouderhouding der Dyken , als leggende voor de Overftroomingen zo voor het Haringvliet, het Folkrak; en de Krommer b'oot legt, zo is de byzondere bezorging daar van als ook de zorg der wegen, aan een Dyk - Collegie gedemandeerd, de gelêgentheid om alles te water te kunnen of en aanvoeren , als ook de bekwaamen Veeren waar over men fpoedig van de een na de andere plaats kan komen, brengen veel tot de veraangenaamingen het gemak der bewoonders van deeze Heerlykheid toe. Betreffende den
NAAMS-OORSPRONG.
Hier omtrent morten wy onze Leezeren vooraf doen opmerken dat wy hier niet de Naams - Oorfpron- der twee hier in deeze Heerlykheid voorkomende Do-pen bedoelen; maar we! die, deezer Heerlykheid in het algemeen , en hier omtrent is men van gevoelen dat dezelve van zekeren Adolph san Kkef, User vm Ravepin zoude oorfpronkelyk zyn,



'4 DI5 NEDEULANDSCHE STAD- iN
'echter doet zig hier eene zwarigheid op; in Alkematt
ïlefchryving van den Briel, komt de Dochter van Hertog •Philips van Bowgondien gelyktydig als Vrouw van Rave. •fiein, met den bovengemelden Heer Adolph, van wien mefi wil dat deeze Heerlykheid den Naam zoude hthben ontleend, voor; wy vinden het das ter opheldering noodzaakelyk om het Geflagt-register van deezen Heer Adolph eens wat nader op te fpooren-; op het Tyd Threfor van Merula vinden ■wy bladz. 894 aangetekend, dat in den Jaare 1389 Adolphus Zoon van Adolphus Graave van Kleef; zyB Vad;r in de Regeering van dat Land als Graave opvolgde; en dat denzel. ve in den Jaare 1397, aan zyn Oom Guilielmo eerfte Her. tog van Berg den Oorlog Declareerde, welke hy in een Veldflag overwon, neemende den Hertog zelve met nog zes andere Princen, en 2000 Ruiters farygsgevangen, waar voor hy, Raveflein, Leeuwenburg, Lemmers en Hater tot een Rantzoen in Eigendom ontfbng; in den Jaare 1417 wierd deeze Adolphus op het Confiliuai te Conftant», door Keizer Sigus MuniJus tot eerfte Hertog van Kleef uitgeroepen-, hebbende drazelve 54 Jaaren eerst als Graave en vervolgens als Hertog het Land van Weef geregeerd; deezen Adolphus wierd in de Regeering als Hertog van Ornt.cn Heer van Ra. vejiein opgevolgd door deszelfs Zoon johmuus de 1, welke in den Jaare 1443 aan de Regeering kwam , en dezelve 38 Jaaren behield. Deezen wierd door zyneo Zoon Johannus ae 11, als Hertog van Cleef, Graave van da-Mark, en Heer van Ra. vejiein , opgevolgd, komende in den Jaare 1481 aan de Regeering, en behield dezelve 30 Jaaren, zynde deeze laatfte die geene, welke by de bedyking van St. Adolphs Land in den Jaare 1482 als Heer van Raveflein voorkomt; volgens ons bedunkens zo moet hier by Alkemade een fout zyn ingeftoopen, namentlyk deeze; „dat Anna van Bourgondien Vroti„ we van Ravefleintdh goed in den Jaare 1482 , van Margwt* „ tha Gxarinne vjn Holland heeftgekogtj wy gekloven dit te



D0>R.P-BESCHRYVER. (Qeltgemplaat.) jj
lieer daar volgens Grievelius Oud Batavia, van den Jaars. „ 1477 tot den Jaare 1482 door Maria, eenige Dochten ,, van Karei Hertog van Bowgondien, als Gravinne isgere» geerd geworden. Deeze Gravinne Maria welke op den ?, 27 Maart t482 is overleeden, wierd in de Regeering dooe Maximiliaan als voogd over haaren minderjaarigen Zoon M Philips, welke te dier tyd mpar 4 Jaaren oud was, op ,', gevolgd, in den Jaare 1494 nam deeze Voogdyfchap een. einde ais komende Philips, zelfs aan de Regeering , danin den Jaare 1506 overleeden zynde, bleek het dat hyzyne Zuster Margaretha tot Regentesfe en Voogdesfe over zynerninderjaarigen Zoon Philips had aangefteld; uit dit boven-, ftaande biykt nu genoegzaam dat het onmooglyk is duAnns^ Dochter van den Hertog van Bowgondien te dier tyd Vrouwe van Revejlein kan hebben geweest, en dat wy dus ge-, justelyk als zeker kunnen ftellen da: Adolpfavan Kleef,Broeder van Jpharmis de. II, Hertog van KUef, Heer van Ravefiein, en eerfte bedykcr van St Alolphs Land is geweest, en dat deeze Heerlykheid van hem den naam ontleend heeft j_ zommige zyn van gedachten dat den naam van Adolphs Land zoude ontleend zyn, van zekere Adolphus welke t?n tyde van, den Bisfchop Fredrik, Cannonnik te Utrecht zoude.geweest zyn,. gn meenen dit gevoelen te ftaaven door te zeggen dat deeerfte Kerk in deeze bedyking ter gedachtenis van deezen bier genoemden Adolphus zoude Gefticht zyn; dan wy meenen dit gevoelen met regt te kunnen verwerpen, en beSj eerfte als zeker te kunnen flellen, gelyk nader blyken zal,,
STICHTING sm GROOTE,
Niettegenftaande wy de ftelling betreffende den Naamsi Oorfprong van Adolphs Land zo als die by Alkemade gevon~ den werd niet kunnen aanneemen, kunnen wy echter niefc sialaaten het geene wy hier omtrent by dien Schryver in Jie^A.3



i DE NEDERLANDSCHE STAD- in
tweede deel zyner befehryving van den Briel, b!a:lz. 1203 vinden aangetekend, woordeiyk te volgen; dus luidende: „ In het Jaar 1477 heeft Vrouwe Margaretha van Bourgon-
dien, Gravinne Weduwe van Ho'land, uitgegeeven aan ,, Vrouwe Anna van Bowgondien Dogfer van Hertog Filipt ,, Vrouwe van Raveftein, zekere aanwas , het welke na„ maais Heer Adolf van Kleef Heere van Raveflein , heeft
doen bedyken in den Jaare 1482 verfcheiden folders, die „ nu Qeltgemplaat, dat is Aielfsplaat naar zyn Naam ga-
noemt is."
Den Leezer begrype dan wei dat het eerfte door ons ge* heel verworpen word , doch het laaste hebben wy aange.. n 00 men.
Volgens Mr. Mattheus van der Heuve, Hantvest Kronycq. I Deel bladz. 117 leest men weegens de bedyking als volgt: Oeltgentplaat bedykt A°. 24^3, Thlllg A°. 1515, Galathe 1524, Noordpolder, 1523, Bommel 1526, Stad ,, 1527, Weipolder, 1595, Groeten Blok ióco, Deyne Pol„ der 1603, Mooltn Polder 1616, Cmys Polder 1625 ,'' zoo dat wy dan het begin of de Stichting ftellen, met den Jaare 1482 of 1483, en als eerfte Stigter den bedyker Adolf van Kleef noemen.
Wat belangt de Groote wy zien uit dit bovenftaande, dat die Ambagten van tyd rot tyd mcrkelyk zyn aangewasfen,dan uit het aan ons meedegedeelde biykt dat het voorheen, vooreen Tortres was aaagelegt, het voigende hebben wy deswegens van een vcor ons waardige hand ontfahgèn: „ Uit de Dorps Refolutie Boeken biykt dat Qeltgensplaat een Fortresfegeweest „ is, met Palisfaden, en Poorten voorzien, blykens de Re. ,, folutien van 1593 waarin ordre gefield wierd , op den „ Trans cn Toorenwagter, ais meede op het fluiten der „ Poorten en Luiden der Poortklok ; in welke Refolutie ,, meede gefprooken word van het onderhouden der Palis„ faden , Wagthuhen , en het Fort van de Galathee. ,, En .ten bewyzen van de echtheid daar van word nog*



D O RP- BESCHR YVER. (Oeltgensplaat.) ?
JsarJyksby de verhuuring der Dyken en Gorzen bepaalt,, „ dat deeze verhuuring van bet Oude Land begint, van de „ Moolepooit af tot aan de Plaats daar dezelve is afgebroo„ ken, zoo ook de verhuuiing der Weipolder ftrekt tot aan „ het Bolwerk, ter plaatze van welk Bolwerk, zynde aan „ het einde der Haven, thans weeder een Batterye opge* 5> rigt is.
„ Op waarfchynelyke gronden berust bet dat wanneer de ,. Willtmftad door Willem den \, tot een Vesting gemaakt is* „ de Porties Oeltgensplaai door tyd verloop geheel verval» „ len is, en zeedert een Dorp is geworden gelyk het hee* „ den ten daage nog is."
De Willemftad is in den Jaare 1583 eerst tot een Stad (o^, de bedyking den Ruigen-Hil genaamd) btbouwd geworden , en door Willem den I, Prins van Ürant e tot een Vesting, ter Verdediging voor deezen Staat aangelegd, waaruit men kan opmaaken dat de Fortrés Otltgensplaat te dier tyd nog. in order was, en eerst naar dien tyd moet vervallen zyra geworden,
Wy vinden in een Oud Manufcript de Groote bepaalt op, 6767 gemeeten 239 Roeden Lands, waar voor een fomma. van 16958 Ponden 14 Schellingen en 10 Deniers aan Ver« pondingen wierd betaald,
In de Handvest Cronyk van Mr. M. van der Hoven wer<| de volgende begroting opgegeven ; Odgensplmt. , . . r 200 Gemeeten*
Thielle. . • • * 550 '
Galathée. . . ♦ 1400 " *
Noord-Polder. . - 600 Bommel, . • . . 1700 •
Wei-Polder. ', l • • 300
Groten Bhh • • • Ip0° """""
Zynde te zaamen 6750 Gcineetsa* A 4



« de NEDER LANDS.C he STAD eu,
Op de Verponding.Lyst van den Jaare 1732 vind men 6767 gemeeten 239* Roeden aangetekend, het geen met ons Oud Manufcript niet meer dan j Roeden verfchilt, n;aa kende dus in zyn geheel, 3383 Morgen 539! Ro.-den, op, deeze Grond zyn 3 Dorpen gebouwd; het getal der Huizen welke zo in de Dorpen als hier en daar door het geheele Ambacht wierden gevonden, werd in den Jaare 163* op 308, in 1732 , 319 met 4 Meeftooven bepaald; welk getal tot op heden nog zo werd gevonden, alleenlyk is erno" een Meeftoof by gezet, zo dat er nu 5 Meeftooven zyn gerekent, by de laaste Volkstelling in 1795 bleek het getal der Inwoonders J842 te zyn. Wy zullen al het geene. wat de Huizen en Gebouwen betreft, by de nadere befchry. ving der Dorpen op zyn plaats, onze Leezeren mededeelen. Het
w A p e n.
Van deeze Heerlftheid over het geheel, beftaat uit een, Schild in twee deelen verdeeld, waar van het onderfte ge. deelte een water met een Zandplaat, langs welke een, Scheepsvaart, is , voorileld , het bovenfte gedeelte is eeri goud Schild, waar op 3 fchujne zwarte Balken zyn. ,
Betreffende de
KERKELYKE en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN.
Hier van zullen wy by de Befchryving der Dorpen nadei* fpreeken, even het zelfde zullen wy betreffende de
WAERELDLYKE GEBOUWEN
Doen , en hier over ook by nadere gelêgentheid handei Jen; en ons thans by de
WAERELDLYKE REGEERING Bepaalen. De geheele Heerlykheid met de beide daar in



DORP-BESCHRY VER. (OeUgensplaat.") »
voorkomende Dorpen, behoord zo ver het Crimineele Recht betreft onder den Bailluw en Leenmannen van Pulten, moetende de bewooners derzelve in Crimineele zaaken binnen de Steede Geervliet te recht ftaan.
Met het Water- en Hsemrecht, behoord het onder zyn eigen Dykgraaf en Dyk. Collegie, het welke uit een Dykgraaf en de gezwoorene Mannen, uit de Ingelanden van onderfcheidene Polders daar toe verkooren , en een Secretaris beftaat (doch voor Oeltgensplaal en den Bommel byzonder.) In den Jaare 1612 wierd deeze Ambachts HeerlykhHd verkogt, door den Graave van Solre en den Heer PLiiips van Leroy, aan Jonker. Franpoh van Aar/en Hier van Sommersdyk, voor een fomma van cir,.a óoooo goude Kroonen, aan welke Famielie het tot nog heden toe is gebleevcn; zynde nog tegenswoordig de Erfgenaamen van Jonker Franpois Cornelis van Aarfen, in leven Heer van Sommersdyk, K,rayenjfein en Spyk, Eigenaars en Bezitters deezer Heerlykheid , zynde bovengemelde Jonker FrangoU Cornelis van /iarjen , het laaste Manneiyk Oir van dit Geflagt, welke in den Jaare 1704 of 95 overleeden moet zyn; hebbende deeze Heerlykheid 183 jaaren in deszelfs Famielie geweest.
Men heeft van tyd tot tyd zeer veel moeite gedaan, om de Heerlykheid van Odtger.splaat en den Bommel van eikanderen, te fcheiien; en ieder onder een byzondere Civiele Gerichts Ban te brengen, dan dit febynt niet te hebben kunnen lukken , alzo dezelve nog tot heden onder eenen Heer behoo. rende is, — De verdere Regeering beftaat uit de Municipalïtelt van 7 Scheepenen , een Schout en Secretaris, zynde zedert den Jaare 1780 hier Schout den Burger Willem Antho • ny van Gennip, welke ook gelyktydig Rentmeester en Dykgraaf is, en den Burger Huylert Willem Terleman,Secretaris..
Voorts zyn er de noodige Committées voor de ondergefchikte Collegien welke alle hunne Vergaderingen te Qdt: gensphat houden,
A*



lo DE NED. STAD- en DORP-BES. (Oeltgenspkat.y
Doch het Dyk en Polder Beftuur in zo verre het den Bom*, mei betreft, Vergadert op het daartoe expres gebeiiwdgHuis in den Bommel.
VOORRECHTEN
Werden van deeze Heerlykheid geene opgegeven, als alleen het Recht der Tiendens voor den Tiende Heffer of Ambachts Heer, ook heeft den Ambachts Heer het Recht der Ah- of kprobatie van den Predicant; voor den Jaare 175-5 had oo:: den Ambachts Heer het recht om de Schout en Secretarisfen , Gerechten en verdere Ambtenaaren aan te flellen; dan welk recht zedert de jongfte ommekeer van zaaken aan het volk als haar recht weder is toe gekent, en ook als dusdaa» nig nu ook door het volk werd uitgeoefend.
BEZIGHEEDEN Den Teeld van Mekrap welke hier zeer fterk werd voordgezet, levert niet alleen aan den Planter of Land-Bouwer een ruim en goed beftaan op maar verfchaft aan zeer veel handen werk , voegd men hier den nuttigen en voordeeligen Graanen-teeld en verdere Landbouw by, dan kan men met recht zeggen dat deeze Heerlykheid waar in dezelve zo fteru werd gedreeven, een der bloeijendfte van deeze contryen is.
Dit zal ons bedunkens genoeg zyn om onze Leezerdn ten opzichte der algemeene Befchryving deezer Heerlykheid te voldoen, alleenlyk moeten wy eerwy ter byzondere Befchryving der Dorpen overgaan,hier noch byvoegen.dat volgens den. tegenwoordigen Staat van Holland, onder het rechtsgebied van Adolphs Land, noch verfcheidene Buurtenen Gehuchten werden gevonden welke alle zeer wel betimmert zyn; ais. onder andere de zogenaamde Galathezs Sluis, leggende aan het Zuid - oosten van het Rechtsgebied, by de Kramer aan do Folder Sluis enz. en hier meede gaan wy tot de Befchryving der Dorpen over, beginnende met



DEN
» O K. P E
O E I, T G E SF 5* PLAAT.
\y an welke de
LIGGING.
Gevonden werd in het Oostelyk gedeelte der Ambachts-
Heerlykheid St. Adolphs Land naby de fcheiding van den Lande van Over ■ Flacquée aan het Folkrak of Hollandsen Diep. Daar wy by de Befchryving deezer Heerlykheid over het geheel, betrekkelyk de Dyken en Wegen hébben gehandeld; zeggen wy alleenlyk dat dit Dorp door derzelver Vaart en Veeren zeerwel is geleagen .doch dat het ten allen tyde voos Overflroomingen bloai legd. Den
NAAMS-OORSPRONG
Werd in de bedyking zelfs gevonden alzo de eerfte bedyking op een aangewasfen Gerze of Plaat is gefcbied, uit welke hoofde dit Dorp ook wel enkeld onder den Naam van de Plaat voortkomt; zo als men het ook in de TJiidhollandfeke Oudheden bladz. 256 vind aangetekend, wat de verdere by voeging betreft wil men, dat van een zekere Visfer, wiens naam Oeltgen geweest zoude hebben, en die deeze Plaat het eerst zoude-hebben ontdekt, afkomftig is; zommige meenen echter d*naam te moeten afleiden van Adolphus eerfte Stichter der hier zynde Kerke , dcch ons bedunkens zoude de Naam van Adolphs. plaat als dan in de plaats van Oeltgensplaat moeten zyn, het zeiïo



ït DE NEDERLANDSCHE STAD- ew-
werd ook wel Oelekensplaat, en Oxlkensplaat genaamd, welke naamen echter alle een en dezelfde betekenis hebben, en in de bedyking moeten gevonden werden. De
STICHTING jen GROOTE.
Uit het- geene wy reeds hier vooren hebben gezegd, bly!;2> dan dat Oeltgensplaat het aller eerfte bedykt is geworden, en dat deeze bedyking in. den Jaare 1482 en 1483 is gefchied, waar om ook het gedeelte deezer Heerlykheid waar op het Dorp .gevonden werd , het Oude Land werd genaamd.-». Daar wy betreffende de Groote, reeds by de generaale Befchryving van St. Adolphs Land, eene opgaave hebben gedaan , zullen wy hier geen herhaaling doen , maar ons ter befchouwing van het Dorp zelve vervoegen, ao als het ons in de volgende manier is opgegeven?. „ Het zelve heeft naar de zyde van het Volkrak een zeer „ goede Haven wel voorzien van Hoofd en Paalwerk dewel„ ke in den Jaare 1742 aldus in order wierd gemaakt; ook „ is deeze Haave van een bekwaam Spuy en Spuykolk, „ met Land en Zee-Sluizen, en een voornaame Kay,
„ voorzien. Het Dorp het welke meer dan 120 Hui-
,, zen bevat, is zeer vermakelyk en zeer digt met aanziene'u '7ke Huizen bebouwd, en van ruime Straaten voorzie»; het tx fcheint of dit Dorp wel eer als een Stad in zyne vesten is beflooten geweest, ten Weste» van het Dorp by het in„ koomen der Haven ftond omtrent den Jaare 1600 nog een „ Schans met, bekwaame Bolwerken tot dekking van de t, Vaart, der Provintie, doch welke men zedert dien tyd „ heeft Isaten vervallen. Oeltgetuplaat is vercierd door ver„ fcheide Boomgaarden, en fchoone Thuinen enz."
De Huizen en Gebouwen zyn alle in goede order. De hier zynde Dorps - Kooren - Moolen, werd in den Jaare 172^ van Steen nieuw opgebouwd.



ÖOtP-BESCHRYV-ER. (OtltgensphoX.) ff
Het
W A P t N.
Van het Dorp is even zo als wy hier vooren hetbySt. Adolps ■Land befchreeven hebben, namentlyk een Schild het wt,k 'in twee deelen is verdeeld, waar van het onderfte gedeelte een Water verbeeld, in het welke men een Zandplaat ziet langs welke een Scheepje vaart , het bovenfte gedeelte is goud met 3 zwarte fcbuine Baken.
KERKELYKE ix GODSDIENSTIGE GEBOUWEN.
Het eerfte dat ors deswegens voorkomt is de Kc*k der Gereformeerde Gemeente zynde wel eer toegeweid aan den H. St. Adolphus, Priester en Belyder, welke ten tyden van Fredrik, Cannonnick te Ütrecnt is geweest. Van meerdsr of andere Priesters vind men hier g#en gewag gemaakt; alleenlyk meld men dat aan deeze Kerk ook noch een Vicary gefticht was, welke in den Jaare 1547 QCor den Heer Johan V ierloos wierd bekleed.
De Kerk was by den opbouw tot een Kruis Kerk aangelegd; doch dezelve is in die order niet voitooid , het gebouw der Kerke is groot, ruim en luchtig, en vaneenfchoo. ne hoogte, zvnde tegens bet Dak met Planken befchooten die met een Hemelsbiaauwe couleur geverfd zyn, voorts is het geboaw van zeer goede ordonnantie,' zynde in het zelve een zeer baaien ruim Doophek, van eiken Hout, het web; aan de buiten kant, met konffig Beeldhouw en Suywerk is vercierd; den Predkfïoel is insgelyks van Gebruineerd eikenhout, tegen over dezelve is een ruim Choor; de Coupel op •welke den Tooren rust; is mede met zeer fchoon Sny werk, het welk fraai verguld is, vercierd. De Kerken - Raadskamer, of Confittorle het welk een goed ruim vertrek- is , is voor 3. Jaaren eerst nieuw opgebouwd; en in het Kerkruimhangen drie Kopere Kaarskroonen welke des avonds by de Godsdienstplechtigheden , werden verlicht; op een der fteenen in Jeeze Kerk leggende leest men het volgende; Het Fundament v.m dit Werk is begonnen 1527 ende aldus voleindigt 1558, uit het weke aren den ouderdom van dit gebouw kan opmaaken, tot in den Jaare 1647 was er in geheel Si Adolphs Land niet meer dan deeze Kerk, hebbende het Dorp den Bommel niet dan voor het bovengemelde Jaar een eigen Kerken Predicant gekomen.



U DE NEDERLANDSCII3 STAD- en
De Ker* Tooren welke in den Jaare 1753 geheel nieüw is opgebouwd, ryst Uit het hak vierkant, tot een gedeelte boven het zelve op, neemende als dan een fpitfe gedaante aan; op deeze rPirP rust een fraaije onen Coupel in de ee. daantevan een Peer, boven op deeze Coupel is door middel van een Veer een Wlndwyzer geplaast, zynde vervol-ens van hutten aan deeze Tooren Uurwyzers en van binnen een goed Uurwerk en Klok.
Het Kerkhof is groot en in goede order onderhouden tegen over het zelve is een fraaije met Boomen beplante Laan het geen van het Kerkhof een zeer aangenaam gezicht opleverd.
De Predicants wooning is een zeer wel aangelegd ruim gebouw, ftaande midden in het Dorp, den Predicant betaald jaarna aan de Regeering van het Dorp ƒ Co guldens voor de bewooning van het zelve, doch deeze werden aan hem van hst Geestlyk Comptoir in den Brielle weder gerestitueerd; het Dorpfchoo! is mede een gefebjk gebouw ; zynde d-n BurgerGenft van 's lianen, thans Dorps Schoolmeester. ■ Het Weeshuis, wierd in den Jaare 1737 nieuw op -ebouwd zynde het zelve een groot vierkant gebouw, voorzien van de nodige kamers en Vertrekken, zo wel voor die geene welke daar ih het onderhoud genieten, als die welke voor de Vergadering der Regenten en Regentesfen, en voor de bewoo. ning van de binnen Vader en binnen Moeder gëfchikt zvh behoorende dit Weeshuis aan de groote Attnen deezer plaats en werd uit het Fonds der Armen ook onderhonden, wer' dende het zelve door drie buiten Regenten, en Regentesfen , en «oor medewerking van de binnen Vader en binnen Moeder geadminiftreerd.
WAERELDLYKE GEBOUWEN.
Het Dorps Raadhuis het welk op de Kaai aan de Voorpraat ftaat, is in den Jaare 1017 gefticht, het geen biykt uit een Steen die in de Voorgevel ftaat, op welke den Niam van den eerften Grondlegger gegraveerd is, zynde dit den toenmaaligen Schout Wcestiv.glwoven. Het zelve heeft van buiten een reedelyk goed aanzien, van vooren pronkende met een Bordes van blaauwe Steen , op het welke men met 16 Trappen opklimt , op de beide hoeken van dit Bordes ftaat een Leeuw , houden een derzelve een Schild waar op het Wapen van Holland ftaat, de andere houd het Wapen van St. Adelps Land; in de Voorgevel van het Raadhuis is het beeld der gerechtigheid geplaast,



DORP-BES CfïRYVER. (Oelt glasplaat.) 15
Het Raadhuis is vin binnen van verfcheide ruimen Vertrekken voorzien, welke voor Secretarie, Richtkamer, Kanier van Gezwoorene Mannen, Gyzeikainer, Bodenskamer enz. zyn geaproperieerd ; zynde het zelve over het gehïel genoomen een zeer g»ed en wel aangelegd gebouw, volgens den tegenwoordige Staat van Holland zoude hirr ook een Waag hebben geweest, doch hier van heeft men ons niets gemeld.
KERKELYKE REGEERING;,
Dezelve beftaat uit een Predicant, 4 Ouderlingen en 2 Diaconen, waarvan 's Jaarlyks de helft afgaan die dan door andere daar toe op nieow verkoozene, werden vervangen,'zedert den Jaare.1797 is den Burger Petrus GuüiilmUs Ma*i, hier ais Predicant, denzelve behoort onder de Clasfis van Voorne en Putten.
WAERELDLYKE REGEERING.
Hier over moeten wy onze Leezeren naar de algemeene befchryving van St. Adolphs Land wyzen; alleen voegen wy hier noch by, dat de Kerk te deezer plastze onder opzicht en d'reétie van de Muninipaliteit ltaat, door welke een Kerkmeester werd benoemd; en dat wat het Dyk-Beduur betreft , de Beftuurderen over de Polders van Oeltgensplaat alleenlyk hier hunne Vergadering houden.
Onder de
VOORRECHTEN
Van dit Dorp kunnen wy brengen dat het zelve in vroegere dagen met een wekeiykfche Martkdag begunft'igd is gewéést, doch dat die allengskehs is ven allen , en eindelyk gelkei weg is geraakt ; de Jaarmarkt of Kermis welke altoos opd.n eerften Zondag naar den 14 September werd gehouden, fcheint ook reeds van de vroegfte tyden te hebben plaats gehad.
De
BEZIGHEEDEN
Hebben wy ook reeds by de Befchryving van St. Adolphs



R5 DE NSD. STAD- en DORP-BES. '(Oeltgensplaè.)
Land aangehaald, wy voegen hier alleenlyk by, dat alhiet de nood.ge Handwerken, van allerlei aart. werden geoefend , en dat hier ook verfcheids inwoonders hun beftaan by heÈ doen van Winkels vinden. *
GESCHIEDENISSEN
Buiten het geene wy reeds hier vooren gemeld hebbes werd ons medegedeeld, dat dit Dorp zo door Vuur als Watersnooden zeer veel heeft geleeden , als zynde in den laare 1586 de Secretary met alle de daar in zynde papieren door dtn Brand vernield.
In de Maand January van den Jaare itfgi had er een Overtroonune, plaats waar door het Dorp en verfcheide Polders van lut ztlve aanmerkelyke fchaade heeft geleeden, insgelyk leed het zelve veel door de Oeerftrooming van den Jaare 1715 te meer daar verfcheide Polders langer dan 2 Jaaren onder Water bkeven ftaan ; het geen de fchaade aanmerk* lyk vermeerderde.
BYZONDERHEEDEN
Zyn van hier, buiten het aangenaame Dorp zelve, de Ker.< en den fraaijen Tooren, het Wees en Raadhuis: wélke beide laaste men op een Dorp wel als byzonderheeden mae beichouuen, niet gemeld. B^
REISGELEEG ENDHEEDEN.
' Zyn hier verfcheide, als het Veer waar over men daam^e van hier op de milévjiad e„ terug kan komenTals oo^op de Bmenfluu, den hitzeri en op Zuid Beverland. P
HERBERGEN au LOGEMENTEN
frSïl rhitr tWM vo?rnaa«nen, en voor de Pasfagiers «refchükte Gebouwen, alg de Drie Kmngen en het DorpshuL



Is «Ètn. zijp. TïsöiLirar'iJ -ve3rmaaot?3L — . JJa? jAhkkil-' Mi -jnDLeekjcarp «li» ü«i? «jVosadjenL , I]tocciiL's"Vkllliii^s -w-il-vaarfr TijMijTs. Tjlaxeijjem. , Gekiüig loj-, <Si® lijm? TïMMiegt Ziek maar aajan. fisaail im. aipTjceia -vasejgfr- .






HET
DORP
DEN
B O M M E X.
HSy de befchryving van St. Adolphs Land hebben wy insgelyks de
LIGGING
Van dit Dorp over het geheel doen kennen, wy voegen hier noch by dat het zelve bepaaldelyk in het Noorder gedeelte van St. Adolphs Land, en ten Westen van Getogen*phat naby het Haringvliet, zeer gemakkelyk \oor de Scheepvaart en Visferye is geleegen; wy kunnen niets met zekerheid betreffende den
NAAMS- OORSPRONG
Opgeeven , alleenlyk meenen wy uit de Handvest Cronyk van Mr. Matheus van der Houve te kunnen afleiden dat aan den Polder in welke men dit Dorp vind, door een derbedyfcers den Naam Van Bommel zal gegeeven zyn; wy kunnen met veel meer zekerheid, betreffende de



* 'DE NED ELAND SC HE STAD- tg
STICHTING en" GR 00 TE
Van dit Dorp ons bepaalen, als 2o wy in die zelfde Handvest Cronyk, z°er duidelyk vinden aangetekend, dat den Bommel in den Jaare 1526 het eerfte wierd bedykt en dat deeze bedyking van tyd tot tyd met Huizen en Gebouwen aangetiminerd zynde, eindelyk tot een Dorp geworden is betreffende de Groote hebben wy reeds in de befchryving'van St. Adolphs Land , zo wel de Morgenthaalen, als het getal der Hulien en bewooners opgegeven; wy behoeven hier dus geene herhaaling van te doen. Het Dorp werd ons befchreeven, „ geleegen te zyn dfg* aan het Haringvliet, waw op de Haven die een goede „ Kay heeft, en met Ryzen hoofden, Spuy, Zee- en Land. ■„ fluizen voorzien, uitloopt; de gelêgentheid van de Stroom M geeft h,er een tamelyke bloei aan de Scheepvaart, en be„ vorderd de Visferye van Zalm, Steur, Elft, en verdere Zeeiis. omtrent 20 Hui.tn be-halven zeer aamnerkelyke ■„ Schuuren maaken de cieraad van dit Dorp uit. waarin en omtrent ve,le te^e Boomgaarden zyn , de Wind* >, Kooren-Moolen welke van Stetn is opgebouwd, isinden „ Jaaren 173! vernieuwd."
Het Dorpje hoe klein op zich zeiven, is echter niet ouaangenaam, werdende de Gebouwen en Wegen van het zeiVe alle in zeer goede order onderhouden. Aangainde het
W A P fi K,
Heeft «„ 0ns 6ericht dat ^ ^ ^ Schtld waar-op het afbeeldzel der Bommeljchc Kerk u, zoude zyn. dan wy kunnen dit bericht niet voor SC.it aanueeItlen, ea üelkn liever zeker dat hier het VY>



DORP-BESCHRYVER. (Bommel.} 3
pen, het zelfde zal zyn zo als wy het by St. Adolphs Land en Oeltgenspkat hebben befchreeven.
KERKELYKEN en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN
Hebben wy hier geen andere te befchryven dan de Kerk der Gereformeerde Gemeente, welke in den Jaare 1646 begonnen, en in den Jaare 1647 volbouwd is, zynde dit een zeer fraai gebouw doch niet groot van aanleg, dezelve is van een agtkantige gedaante, zeer wel voor den dienst geapproperieerd, en van binnen met een Predikftoel, Doop. hek en verdere Geftoeltens voorzien; in dezelve hangen twee Koopere Kaarskroonen, voor de Avond Godsdienst ten gebruike gëfchikt; by den aanleg der Kerk waaren de Kerkglzazen zeer fraai gefchilderd; in de Kerk is den ingang van de Conflftorie of Kerkenraads Kamer, het Dak der Kerke is van een
tamentlyke hoogte, midden uit het Dak ryst een fraaije
ipitfe Tooren, die niet heel zwaar is, zynde dezelve geheel met Kooper belegt, pronkende van buiten met Uur-en Windwyzers , en van binnen met Uurwerk en Klok ; van het Kerkhof kunnen wy niets byzonders zeggen als dat het zelve ira een goede order werd onderhouden.
De wooning van den Predicant ftaat midden op het Dorp zynde een goed ruim en aangenaam gebouw, en naar alla gedachten in den Jaare 1647 tot een Pastorie aangelegd, wy gelooven dit te meer om dat in dat Jaar den Bommel eerst tot een byzondere gemeente is geformeerd. en een eigen Predicant heeft bekoomen, zynde den Bommel \ oor heen met Otltgensplaat gecombineerd geweest, en hebben te zaa« men maar eene gemeente uitgemaakt.
Het Dorpfchool , is meede een goed luchtig gebouw% zynde thans den Burger Johamis van ffeel in den Bmmei Schoolmeester.
A x



1 DE NEDEkLANDSCHD STAD- itf
WAERELDLYKE GEBOUWEN
Zyh bier geene te benoemen, als alleen de Polders Raadï ïaaaer, zynde dit een goed gebouw op bet welk men met zeven Trappen opklimt, en waar op de Vergadering van het ©yk - Collegie van den Bommel werd gehouden.
KERKELYKE REGEERING.
Deeze beftaat uit oen Predicant, 3 Ouderlingen en 2 Diaconen , van welke 's jaarlyks r Ouderling en één Diacoa afgaat, die door andere vervangen werden, den tegenswoor. tbgen Predicant, is den Burger Adnanus Voogt, behoorendè onder de Clasfis van Voome en Putten.
De Kerkenraad deezer Plaats heeft ook de direclieoverde Kerk, Kerkelyke Goederen, en verder aanhooren ; tot wel. fcef beheering zy uit het midden der Burgets een Kerkmeester, aanüellen.
WAERELDLYKE REGEERING.
Deeze hebben wy meede hier vooren by dc Generaafa befchryving opgeeven , wy hebben hier alleenlyk by fe voegen dat alle Polder zaaken weegens de Polders van den Bommel b.nnen dit Dorp, en Ambacht, door het Dyk-Collegie Werden behandeld. b
BYZONDE RHEEDE N,
Betreffende dit Dor? hebben wy nergens aangeteekend gevonden.



DORP-BESCHRTVER. (BommH) $
BEZIGHEEDEN,.
Meede in het algemeen opgegeeven zynde, voegen w$r hier neg by dat hier even als te Oeltgensplaat, ajje zoor ten var* noodzaakelyke Handwerken geoefend werden-, en dat veele; lnwopnders door het doen van Winkels hun beftaan vinden»,
JJetreffoiide
GESCHÏïDENiSSENfc
Wyzen wy onze Leezeren naar het geene wy aangaand*de Overftroomingen hier vooren van Oeltgensplaat hebben gezegd.
RE1SGELEEGENDHEEDEN..
Alle Dingsdaagen vaart hier een Buurtfchip op Rotterdam eö terug.
HERBERGEN- en. LOGEMENTEN,
Vind men hier eene het welk recht over het Polders Ra^èy. kuis is, doch de naam van dezelve is ons onbewust»
A 3-



L> E
AMBACHTS-H££RJLYkH£IB
E N
E> O R. f>^
D E
STA»
AAN HET
IX
LIGGING
Van deeze Ambachts - Heerlykheid , vinden wy te zyn in den Lande van Putten Over-Flacquée, het welke meest al onder den naam, van den Lande van Over - Flacquée bekendis; zynde het zelve verdeeld in Voome Over - Flacquée en in Putten Over - Fhcquie, in welk laatfte gedeelte deeze Ambachts - Heerlykheid is geleegen;. dezelve h belendende ten Noorden en Noord-oosten aan het Haringvliet, ten Oosten met een gedeelte en ten Zuiden met een gedeelte van den Bommel, en verder ten Zuiden aan den Owtmo-r hetwelk Zeeuws Grondgebied behoorende onder Sommersdyk is en ten Westen aan Middelharnatch. De gronden deezer. Polders zyn van een tamelyke hoogte, zeer aangenaam en vruchtbaar, en o» derzelver nabyheid aan het Haringvliet.



Hiel* iaoa. ale B <n)3t?p 'J.iiBLg' ~var?<nilijl. liBieven. ,
Baar't "Veld tfevas lui©!? ^wtelifi0 TULajeit , De MTeetrajp ©^ea?^l© e ALg1 ^gn?©©!"!; —






NEDERL. STAD- eh DORP-BES. (da Stad.)- ^
zeer geleegen voor de Visfcherye ; werdende dezelve doop goede fuffi'ante Dyken , tegens den aanval van het Water uit het Haringvliet, beveiligt,welke Dyken , als ook de Paait! n en Wtegen, welke in dat Ambacht gevonden werden^ zstr we' en in goede order werden onderhouden. Betreffende den
N A A M S - O O R S P R O N G.
Zedert den Jaare 1359 is deeze Ambachts - Heerl/kheidbekend onderden naam van de Stad aan hei Haringvliet, dochuiï welke reede deeze naam aan hetzelve gegeeven is, hebben wy niet kunnen ontdekken; want cm te willen ftellen dat men by de eerfte bedyking hier voorneemens is geweest een. Stad te bouwen, vinden wy uit hoofde van de ötuatie waar in deeze Ambachts Heerlykheid- gele. gen is, te ongerymd3, de cenigfte reden welke wy voor de i O rfprong. der Naarn; zouden kunnen houden , is dat wy fustineeren dat den Be=> dyker mogelyk het oogmerk heeft gehad om hier een aanzie^ aelyke Woon of Hoffteede te bouwen, aan welke hy moa, gelyk den naam van Hofftad of de Stad heeft gegeeven•. gelyk zulks wel meer in de Provincie van Holland werd ge-,, vonden, dan ook hier voor kunnen wy met geen zekerheittinftaan, dewyi dit meade enkeld op gi: fiagen is. berustende*
Betreffende de
STICHTING en GROOTE»
Omtrent het eerfte vinden wy in het I Deel der Handvest Cronyck van Mr. Matheus van der Home , Bladz. ioi betvolgende aangetekend: ,, De Stad is bedykt in A°. 1526Y' en op Bladz. 11.7 van het zelve Werk, [eest men: „ Stad-, s, bedykt A°. 1527 door Joffer If'ühellemna van Bronckhcrst. Vrouwe van Wyenrode , " doch dit komt ons eenigzints onwaarfchynelyk voor , alzo wy in de Cron}C^y3n Holland
A %



8 DE NEDERLANDSCHE STAD- bh
Bladz is9, ea by S. van Leeuwen, Bluft™ Batavia Bladz. 801 ,VOlgeBde vin<ien ingetekend: „ Heer A,dries van Bron* » horst, Ridder,Kaad der Hoven van Holland, A°. ,5^0te h vooren Bailluw van den Brielle, Ao. 1527 doe hyA&a.by M de Plaat liet bedyken enz." Zonder dat deeze Schryver* eenige melding maken dat Wi.helmina van Broncklmst, Stichteresfe van de Heerlykheid de Stad zonde hebben geweest, ook maken deeze beide bovengengenoemcie Scbryye» niet eerder melding van deeze Juffrouw IViihelmina van Bronckhcrst, dan by het tweede Huwelyk van den Heer^dncs van BronQkhorst, het geen ons doet verondtrflellen. dat niet Wilhtlniina van Bronckkorst, maar deszelfs Vader -Andries van Bronckhorst, de Stichter of Herdyker van deeze Heerlykheid is geweest. Wy zeggen Herdyker om
dat wy voor ons, vast van gevoelen zyn, dat deeze Grond voorheen al zal hebben bedykt geweest, en het geen ons in dit gevoelen verfterkt is, dat wy vinden dat reeds in den Jaare Ï35y. 1404, en i4c3, van de Land-tienden van de Stad werd gefprooken , elJ dat die in den Jaare 14,0 aan den Pr.or in htt Klooster van Ruggen by den Briell?,met alle de. daar aan verknochte voordeden wierd gefchonken, hetgeen r,e dier tyd reeds als een aajrjmerktlyke vernietrderiug, van inkomften voor dat Klooster wierd gerekend; ter meerder bevestiging van dit gevoelen zullen wy de Verkoop-Contracten en Informatie Brieven letterlyk zo als wy die in handen hebben, hier volgen laaten. Ilorisvan uflctnade. Deken van Geernvliet, doe cont alle iuyden, dat icgtfien ende befchydelyk gelefen hebbeenta „ goeden gansfen ghehelen Brief, ongeradeert, ende onge„ canceltert^ Wael beftgelt met gehelen uithangende Sege„ len, eenre Edelre Vrouwen, Vrouwe Aleyden, Vrouwe „ van Putte, Praet, ende van Stryene, haere Mans fpree. „ kende van woorde te woorden.,als hier na volgende ge. u fchreeve ftaat, :''



DORP-üüSCFIRYVEU. (de Stad.}
» Wy Al-jt, Vrouwe van Pu'.tte, van Praet ende van ,, Stryene; ende wy Boudewyn, Heren van Putte, van Praet, s, ende van Striene, Wetachtich Man ende Motnbair Vrour s, we Aieyden voorf;:. maken cond allen luyden , dat wy „ vercoft hebben Jan van Heenvliet onfen Neve, tot enen
vryen eygen, een uitgers, dat geleegen is in onfen Lande
van Putte, ende geheeten is, die Stad met alle den „ hillen die to: haar toe daar meede in hueren comen fyn 5 „ ende mit allen aen werpe die tusfen de Gorfen F"oirntt ende „ billen voors. comen mach, mit fulker Lamtyenden, als 5, hier up verfynen mach, ende ditvdirsz. Land (aljansr.de „ finen nacomelingen bruyken tot fouten tot vorfchen, of' „ hoe dit hem oorbaarenfte fal denken wefen, inner teyC
van ons ende van onfe nacomelingen.
„ Ende van defen voirsz. goede heeft ons Jan betaalt den „ lesten Penning, en den eerften.
„ Daar by hebben wy hem ghelooft, ende geloven defs„ voorfeyde erve, ende goede te vryen van allen commer, „ ende amtale, die hier up geweest mocht hebben, of is, „ tot defen daghen toe , ende wort hem ontwonnen mit „ eenighen recht van eeniger lofte ofce commer, die hier „ up ghecomen mach weefen van onfen wegeu tot defen „ daghe toe.
„ So geloven wy hem te houden up alfo goed , ende om. „ dat wy willen dat alle voirfor. Voirwaarden, ende copa „ vaïte ende ftade, ende wel geflace biive van ons ende van
onfen nacomelingen: fo hebben wv defen Brief open be. „ fegelt, mit onfen Segelen; gegevèn in 't Jaar ons Heren ». 1359 des Maandages na Alreheyligen dach.
,, ln kennisfe der waerheyd fo heb ic , Florys Deken „ voirfch. minen Sighel hier an gehangen; in 't Jaar ons „ Heren 1404 op ten 22 dach in November."
Uit dit bovenflaande biykt dat reeds in den Jaare 1359 van Tienden en andere vooideelen betreffende werd gefprooüen A 5



ïo DE NEDER LA NDSCïï-E STAD- es
ook biykt hier uit, dat Vrouwe Aleid van Crui ringen de helft van deeze Goederen aan Heer Johan van Heenvliet heeft verkogt; blykens den volgende Brief: „ Ic Alyt van Borfelen , Vrouwe van Cruyningen , doe, cont allen luyden, dat ic vercocht hebbe mit mynsVoochts „ hant als Ghifebrechts van den IVerve, Heren Hugen van „ Heenvliet ,of den houder des Briefs de half desuitgors ,dat „ gbeheeten werd die Stad, ende gelegen is in den Lande „ van Put, en deylde thegms minen Landen, dien ic had» „ de by Heren Jan van Heenvliet, minen Man, ende myn „. Vrygoedes, ende UecxHugo, Heer van Heenvliet voitsz. „ die weder helft heeft.
„ Ende geloove voor mi, ende voor minen nacomelingen w Heren Hugen voorsz. of den houder des Briefs dit voorsz.. „ uitgors vry te waren, ende verlie nu, van den voorsz. uit* „ gors van Hcr*n Hugen voorsz. den eerften Penningh mit ,, den laasten al betaalt.
„ In kennnisfe der waarheit, hebbe ic minen Sighel hier „ an ghehangen.
„ Ende om die meerre fekerheeden wille hebbe ic gebee„ de Aeren 2 weder van Heenvliet, minen Zoon, ende Gi„ febrecht van den Wetve minen Voocht, dat fi deeze Brief „ mit mi befegelen willen.
„ Ende wy zweder van Heenvliet Ridder, Heren van PlU „ defteyn, ende Ghysbrecht van den Wetve, als Voocht der „ Vrouwe voorsz. hebben om bede wille der Vrouwe van „ Cruyningen onfen Segelen hier an gehangen.
„ Ende ic zweder van Heenvliet Ridder Heer van Blidei „ Jleyn geloove alle defe voirsz, Voorwaarden, ende coop „ vaste en ftade te houden in goeder trouwe.
„ In kennisfe der waerheit, fo hebben wy Alyd van iVcr1,/elen, Vrouwe van Cruyningen, zweder van Heenvliet, Rid. „ der Heer van Blidejleyn, en Gkysbsrt van den Werve^ di|. „ 'befegelt i-jci,".



DORP-BESCHRYVER. (de Stade.)
Waar uit nu biykt dat Heer Hugo van Heenvliet voor de helft, van d^eze Grond - Erfgenaam, en van de andere helft door koop eigenaar is geworden. ■— In den Jaare 1410 heeft Heer Jan van Heenvliet, en Helwigis. Vrouwe van Heenvliet, dit Land, het welk in de Zuid Hollandfche Ontbeiden bladz. 825, onder den naam van het nieuwe and Gtrzingen voorkomt, en het geen by het Dorpje, de S'ai in het Eiland van Putte geleegen , aan den Priorin het Kioos ter van Ruggé by den Brielle, gefchor.ken heeft, waar van öe> Giftbrief luid, als volgt:
» Wy Jan, Ridder, Heer van Heenvliet, ende van de*
Capellen , ende Heylvrigis van Borfeden, Vrouwe van Heen„ vliet, endevo;j dtr apelkn, doen condt allen luyden: dat „ wy puyi'lich^n , om Gods willen, in rechter aelnnsfen. „ ende om Saliekeyt onft-r Zielen, ende alle onfe Ouders „ ghegheven hebben, ende gheven mit defen brieve' tot „ eenighen daghen voir ons,ende voironfenacomelinghen,
den Prior ende Convente des Cloesters van Rugge, voer
haer vry eyghen goedt, een uitgors, dat gheLgben is, in „ den Lande van Putte, end* gbeheeten is die Stad, met „ allen billen, die tot haer tos daer meede in hucrengeco-
men fyn, ende mit allen aenwerpe die tusfehen de Ghorfe „ voorn. ; ende billen voorsz. comen mach, in alre nianniè-
ren als wy ende onfe voorfaaten dat ontfangben ende aife „ hier voermaels gecoft was jegens den Heere ende Vrouwe „ van PtitJe, glielike als die Princiepael Brief daer of inhout, „ die van\voerde te woerde fpreket,sls hier naghefchreven „ ftaat."
Waar op den Brief van Maandag naa AHerheyligen dag
letEerlyk volgt, en ten flotte zegt.
„ In kennisfe der waarheyt, foe hebben wy Jan Ridder, Heere voorn, ende Heylwig van Borfelen, Vrouwe voorsz.
„ defen brief open befegelt mit onfe Seghelen, in 'c Jaar ons
„ Heeren duyzent vierhanden ende tiene, op ten lesten dach
■ 9 in Meye."



ia DE NEDER LANDSCHE* STAD en
Welke laatfte Brief door. den Heer Jaco'j van Gaasbeek op S;. Geertruids dag, in den Jaare 1420 gecornforraeéró wierd * en waar uit biykt dat wy in ons gevoelen niet mistasten, wanneer wy zeggen dat deeze Ambachts-Heerlykheid reeds, in den Jaare 1359 is bekend geweest, wy zyn van gedagten dat het zelve door Overftroomingen of andere ongelukken is vernield geworden,. en dat het zelve tot in den Jaare, 1527 onbedykt is gebleeven in welke tyd het door Andriet van Bronkhorsti te dier tyd Bailluw van den Brielle, in des zelfs tegenwoordige ftaat gebragt en herdykt is geworden,. zo dat het ons voorkomt dat deezen met recht den Stichter van deeze Heerlykheid mag werden genaamd, en geenzins, Juffrouw Wilhelmina van Bronkhorst zo als by het artikel vaa* de Regeeringen nader blyken za',
De groote deezer Heerlykheid is volgens een in onze handen berustend oud Manufcript, op 864 gemeeten 26 Roeden, aangetekend, waar voor aan Verpondinge 2237 Ponden 17 Schellingen wierd betaald , het welk ook met de Verpon» dings-Lysten van den Jaare 1632 en 1732 volmaakt over een flemd , makende dus te faamen een getal uit Van 432 Morgen 26 Roeden Rhynlands; het Dorp zelve is ons in de volgende manier befchreeven: „ naar maate van de min,, dere groote van het Ambacht, in vergelyking van andere „ nabumige, vind men hier een groot getal van Huizen of „ Gebouwen, op de Lysten der Verponding van den Jaare „ 1632 vind men 81, en op die van 1732, ro6 Huizen, u een Meeftoof en een Kooren Mooien aangiteekend, thans „ werd ons gemeld, dat er in het Dorp 103 Huizen gevon„ den werden waar onder verfcheide aanzienclyke gebouwen „ werden gevonden ; by de laatfte Volkstelling in den Jaare „ 1795 was het getal der Inwoonders 415, buiten deezen ,, vind men hier en daar in den omtrek van het Dorp noc* ,, 8 Bouwmans wooningen ; verders vind men hier twee fchoo„ ne Kaayen, en een Haven, in welke dikwerf Scheepen m%



DORP-BESCHRYVER. (de Stad.) *$
t, Wyn cn Catftainges gelaaden,ook wel's Lands Jagten ten 55 -Anker koomen, ook is hier de geleegentheid voorde Vis-i •3, fcherye zeer goed." Het Dorp dat zeer aanzienelyk en wei geregeld bebouwd is, is in de oude en nieuwe Stad Verdeeld. Het
W A P E N.
Deezer Heerlykheid beftaat in een Schild, bet welk over deszelfs geheele breete in 6 gelyke deelen is verdeeld, waar Van er 3 Zilver, en de andere 3 deelen Rood zyn,
KERKELYKE GEBOUWEN.
Zyn hier geene andere te befchryven dan de Kerk der Gereformeerde het welk een klein vierkant gebouw is , van binnen voor de verrichtinge der Godsdienst zeer geieegeld en -gëfchikt, en van Predikftoel, Doopheken Geftoelttns voorzien ; de- Tooren is meede klein. doch zeer net in een fpitfe gedaante opgebouwd, en van Uurwerk en Klok voorzien, byzorders valt van dit Kerkgebouw niets te zeggen, men vind nergfrs aangeteekend in welk jaar het zelve opgebouwd, aan wie dezelve is toegcweid, of welke Priesters den dienst in dezelve hebben verricht.
Betreffende de
WAERELDLYKE GEBOUWEN
Komt het Dorps Raadhuis ons hier voor, alles wat wy hier Van zeggen kunnen, is dat het zelve van de benoodigde vertrekken ter behandeling van de Burgerlyke Rechtzaaken, én van een goede Secrerary is voorzien , zynde een gedeelte van dit Raadhuis, ten dienfte van het Dorps-School afgezonderd. ok vind men hier aan de eene Kmy nog
«en vierkant gebouw het welk de Redoute werd genaamd, in



U DE NEDERLANDSCH2 STAD- es
• et welke verfcheide fehiergaaten voor kleine geweeren gemaakt, vt-rd gevonden; dienende deeze Redoute in tyden van Oorlog voor de Militaire Hoofdwacht.
D. Predicants wooning, het geen een reedelyk goed gebouw is, ftaat in de nabvheid der Kerk,
WAERELDLYKE REGEERING
Beftaat hier uit den Predicant, 2 Ouderlingen, entwee Diaconen van m\U ieder Jaar de helft verwisfelen. Den Burger Wilhelmus van Waantn is zedert dei; Jaare 1790 hier als Predicant, denzei ve behoort onder de Clasfis van Voorn! en Pm ten.
WAERELDLYKE REGEERING.
Crimineel behoord deeze Heerlykheid onder den Bailluw en Leenmannen van Putten, moetende de bewoonders te Geervliet te recht ftaan; het Waater, Dyk- en Polder-Beftuur in zo verre zulks de oude Stad betreft, beftaat uit een Dykgraaf en twee gezwoorene Mannen.
Wy hebben reeds hier vooren gezegd, dat volgens deBefchryvmg an Goudhoeve en van Leeuwen, den Heer Andries van Bronkhorst, in den Jaare 1537 als Bedyker der Stad aan het Haringvliet voorkomt, ter bevestiging daar van zullen wy ! och het een en ander uit de bovengenoemde Schryvers ter nadere opheldering hier nederftellen, als:
„ Heer Willem van Bronkhorst was getrouwd met Juffroti„ we Ecwouie van Moermónd; by welke hy twee Zooneu
,, hadde, te weeien, Mes as Joost,- Andries van
Bronkhosrt ftaat als den Bedym van de Stad aan het Haringvliet, in den Jaare 1527 zyn eerfte Vrouw was iVhria Joonle van Delft , by welke hy een Zoon had, genaamd Laurents van Bronkhorst, en een Dochter genaamd Maek%tli van Bronkhorst, deszelfs tweede Huisvrouw was Wendeb



D ORP-BE SCHRYVER. {de Stad.)
'Ptianvan Boxhuizen by welke hy in Huwelyk verwekte, r JVitoïaas.van Bronkhorst, 2. Gysbert van Bronkhorst, 3. Juffrouwe Andriefe van Bronkhorst, 4 Nicolaas $an Bronkhorst, 5. Juffrou.v Willemyne van Bronkhorst; Nicolaas van Bro.:k* horst volgde zyn Vader als Ambachts Heer van de Siad op , deeze trouwde met Juffrouw J.,qneline van Siilgeett en kreeg by dezelve een Zoon meede Nicolaas genaamd. en een Dochter, deeze Nicolaas vo'gde weder zyn Vader op, en huwde aan juffrouw Gysbertha van Schaagen , deeze kwam in den Jaare 1579 te overlyden, nalaatende een Zoon genaamd Claas •van Bronkhorst, welke weder deer van de Stad werd, en met Jnffrouw Plyne van Amftel van Mynden, by welke hy twee Kinderen teelde, een Zoon en een Dochter, heuwde,deeze Claas van Bron\horst,ü.mï in den Jaare 1606, zyn Zoon welke ais <toen 8 Jaaren oud was, wierd Heer van de Stad, doch kwam reeds in den jaare 161Ó te overlyden, oud zynde 18 jaaren, wtrdende als Vrouwe van de Stad opgevolgd, door zyne Stister Mat ia 'van Bronkhorst; — üit dit bovenftaande meenen wy nu duidelyk genoeg te hebben aangetoond, dat by deeze bedyking geen Wilhelitmtna vm Bronkhorst voorkomt, zo als ons in de Handvest Cronyk werd gemeld, den tegenwoordigen Bezitter of Ambachts Heer van de Stadis oen Burger Aamoud Joan van Brienen, welke ook Heer van Linden Dort monde is.
De tegenwoordige Municipaliteit beflaat uit een Schout, 7 Selieïfenen en een Secretans, door wiens de Terdere Co nmisïlen, ais %oc;" Armen, Brand, Kerk en Weezen enz. werden aangefteld; welke alle weder haar nodige Bediendens hebben.
VOORRECHTEN
Zyn hier geeue andere of byzondere als de Ab- en Inbïo. foatie van den Predicant: voorheen hadde ook den Eigenaar of Ambachts Heer het Recht om de Ambetenaars, als Schout



19 DE NED. STAD- en DORP BES. (de Stad.)
Secretaris enz. aan te flellen ; dan zedert den Jaare 179S I» dit Recht aan het Volk gekomen.
BEZIGHEEDEN
Zyn hier naar maate van de groote van dit Ambacht veele men vind hier verfcheide Winkels, van allerleie foort, en Goederen, zo ten behoeve van den Landbouw als andere noodwendigbeeden, ook werden hier de meeste noodzaakeiykü Handwerken geêxerfeerd, en daar de Grond hier byzonder Vruchtbaar is, heeft den Landbouwer overvloed van Bezigheeden, die hem een ruim beftaan verfchaffen, waar toe den Teeld, van de Meekrap wel het meeste toebrengt; ook werden hier lekkere Aardappelen , Aardaakers, ea Ayuin , geteeld, zodat deeze Plaats niet alleen voor de bewooners , maar, zelfs aan veele vreemden, een goed beftaan opieeverd.
GESCHIEDENISSEN
Zyn ons van hier niet opgegeeven, als alleen dat over deeze Heerlykheid, met de Ambachts Heeren en Erfgenaamen van Middilharnasch omtrent den jaare I480 een hevige twist is ontftaan, welke door tusfehen fpraak van 4 fcheids. mannen, moest werden beflist.
REISGELEEGENDHEEDEN.
Alle Zondagen Vaart van hier een Beurt Schip op Rotterï dam, het welk Dingsdag van daar weder te rug komt.
HERBERGEN 11» LOGEMENTEN
Is hier maar een, zynde dit het Wapm van de Stad.



Bit DLWp is &a*l — ea zeer aamairaJijk! Tj)aai? lus* iU« WW «lig 11 erfr — Hei: fi©iaa xei Xinib IBxie.WjaJrarA Jaan-en.,Heeft driemaal 't JxiWl-feest ^e^ie^d ? —






b é
V R Y É
e n
HOOGE HEERtYIHEtD
é n
B O R. P
s t. m i c ii I l
i n
i> Ü T T Év
genaamd
MlD DELHAla N ASGBC*
'3Cn ons ASnbangfel op Zuidvoorn, hebben wy onze Leezeren aangetoond, dat onder het quartier Van Voorne OverFlacquée noch verfcheide andere Dorpen en Polders, behoorende zyn , die niet onder de befchryving van dit quartier, door ons zyh opgegeeven, uit hoofde dat dezelve in of onder den Lande \an Putte geleegen waaren, zo als ook het fchoon en aanzienelyk Sommersdyk dat of fchoon het zelve in Over ■ Flacquée is geleegen, echter niet onder Holland ± maar geheel onder Zeeuws Rechtsgebied behoorende is, oiü welke redenen wy dan ook ónze Leezeren hier moeten doëri opmerken, dat het hier aan en by geleegen Sommersdyk, of fchoon in den Lande van Over - Flacquée geleegen, door ons in dit Deel niet zal werden geplaast, maar om alle verwal» a



2 DE NEDERLANDS CHE S T AD- o
ring van de eene Provincie met de andere in ons werk te vermyden, daar om zal werden uitgettéH tot dat wy aan de befchryving van de Provincie Zeeland de hand zullen leggen,
Dm daar de Oude en Nieuwe Tonge, Herkingen,
Dirksland, M.iiszmd, Oeltgensplaat, de Siad am't Haringvliet , den Bommel en meer andere Plaatzen , benevens Middelharnasch, het geen wy thans bcfc'nryven zu'len, meenig» maal onder den naam van de Provincie Zeeland werd geraamd , zo erinntren wy hier onze Leezeren dat alle deeze bovengenoemde Piaafzen niet onder Zeeuws, maar wel dege•gel.k onder H.Hands Rechtsgebied behoorende zyn; mee welke erinnering wy thans over gaan ter befchouwing van de Heerlykheid Midleïharmsch in derzelver
LIGGING.
Dezelve is in het Noorder gedeelte van Over - Fl-cqUée aan lei Harhqvli.t (welke Rivier alhier den naam van het Zuid■diep he^ft geleegen, en belendende ten Oosten gedeeltélyk san de Polder van de Oude Stad , en gedeeltélyk aan het Rechtsgebied vanSommersM,of tegens hetZeeuwjche Grondgebied, met de Polder van den Ouden Oostmoer, ten Zuiden van Middelharnasch legt de Ou le Tonge; en ten Westeneen gedeelte van de Nieuwe To ige en het Land van Som-tieridyk; zynde door deszelfs [f .ven zeer geleegen voor de Scheepsvaart, welke van hier vooreamentlyk ter Visfcherye zeer fterk floreert, den aart der Gionden is ki-r zeer Vruchtbaar, tn htt LucbtgtP.el even als in den Lande van Voome over het a'gemeen , zeer gezond; voor bet overige legt Mildel. harnasch , zeer wel in zyne D/i:en beflooten, welke alle even als alle de hier gevo~den werdende Paaden en binnen Weegen, onder het opdicht van een Dyk - Collegie zeer wel onderhouden werden ; de goede en gemakkelyke Veeren v. el'.e Her werden gevonden .brengen medezeer veel toe tot de verbetering en verlevendiging van deeze aangenaame Land;



DORP-BESCHRYVER. (Middelharnasch) 2
(treek, dewyl men dagelyks degelegentlyk heeft om van biet naar andere plaatzen te vertrekken. Den
NAAMS-OORSPRONG.
Betreffende den oudften of eerften naam deezer Heerlykheid, welke voorheen St. Michel in Putten was; den Oorfprong derzelve vinden wy by de uitgifte van deezen Polder ter bedyking, door den Abt van het Klooster van St. Michel te Antwerpen (en andere waar over wy nader fpreeken zullen 0 D'/ welke uitgifte bepaald wierd, dat het Dorp het welk in deeze bedyking zoude werden gebouwd, naar het Klooster van dien naam te Antwerpen moest werden genoemd met by voeging van Putten, om het zelve hier door te kunnen ondeifcheiden.
Veel moeijelyker en meer duister komt het ons voor om de Oorfprong van den tegenwoordigen Naam Middelharnasch te ontdekken, het eenigfte dat wy hier zeggen kunnen, is dat daar het meede onder den naam van Mynheetfen voorkomt, het zeer gemakkelyk zoude kunnen zyn, dat deeze bedykbg voorheen aan den Abt en twee Priors, van byzondereKloos. ters, volgens de eenvoudigheid dier tyden Mynsheeifen, (als daar'met de te kennen gevende, Myn Heeren haar grond, Gorze of Bedyking) zal zyn genoemd, en dat door Letter verzetting het geen veeiiyds heeft plaats gehad, dit eindelyk in Middelharnasch is veranderd geworden. — In de Zuid* hollandfche Oudheeden Bladz. 257 werd gezegt dat het in een Oud Handfchrift Mydeihemifs werd genoemd, ook hebben wy gevonden dat het zelve in een zeker Testament onderden raam van Mydelliarnasfe voorkomt; dit is het eenigfte welke wy van de Oorfprong deezer benaaining met recht kun* nen zegden.
A %



4 DE NEDSRLANDSCHE STAD e* Betreffende de
STICHTING en GROOTE.
Vinden wy in zekere Redevoering gedaan door den Heer iMichnël Kttwel Hannot te dier tyd Predicant, en thans EtnU ritus Predicant te Mildelharnis, op den 17 February 1765 V gelêgentheid van bet 300 Jaarig jubelfeest, der bedyking /van deeze Polder en Dorp het volgende aargetekend.
Wat het Dorp en Polder aanbelangt, Mlddelhamis is uit.' „ gegeeven om tot een Koorenland te bedyken door den Abt „ van Sint Middels Klooster, én Prior der Karthuyzers of„ der , ende die van Sint Salvatoris Klooster alle binnen >, Antwerpen, benevens Jan Ruygrok van der Werve, Pieter „ Spieniagel ende Pieter Manne Jacobsz., alle welke als doen „ waaren Eygtnaars van het Gors, ende mitsdien Heeren >, van de Middclharnisje; aan Mr. Jan van der Pot, Jacob „ van Santvoort, Willem Ruy/rrok, Eewoud Janze, Pieter 9, Jacobsz. 6nde Andries P.etersz., methaare meededeelders, „ welke uitgifte voltrokken, Bezeegelt, en Geteykent is op 5, den T7 February 1465, ende nu 300 Jaaren geleeden is.
,, Ingevolge van wdke uitgiften, die bedyking in dat zei.
ve jaar van 1465 moest worden aangevangen, zynde ver„ volgens dit Land van Middellands. beflooten geworden „ birnen eenen Dyk, met het oude Land van Sommersdyk,
ende Polder van Duyvenwaard by dezelve uitgifte."
Wy voor ons twyffelen geenants aan de echtheid van hét tovenftaandealzo wy weeten dat den Predicant Hannot, dezelve te dier tyd van den toenmaaligen Secretaris van Middelharnasch hadde ontfangen, onder wien de oude Archiveii van Middelharnasch berustende waaren, en die dezelve uit de echte en oude befeheiden hadde opgefpoord; dan wyvln» den elders noch het volgende aangeteekend. „ Middelharnes, was van ouds genaamt St. Middel in Putp ten, den Abt vaa St. Mithitl, de Prior van de Kathui;



BQK.P-BESCHRYVER. (Middelharnasch.') §
zers, de Prior Tan St. Sihaterte Antwerpen, Johan Ruyg'„ rok van de Werve, en andere, als Heerenvan Miidelharnes '„ hebben uit kragte van de Koop, by hunnen Voorzaaten „ verkreegen van Jonker Jacob van Gatsbeek, Heer van Pm!-. ,', ten en Stryen, eertyds uitgegeeven te bedyken tot een, „ Koornland, zeekere Gordingen, genaamt Mildelhames,. „ in de Jaare 1460 en 14Ö1 als te zien is by M. van Hoeve*.
in zynM. S. Chartres Kronykop deeze Jaaren," en in de Zuidhollandfche Oudheede Bladz. 257 d*eze zouw dan, blyken' dat.de uitgift ter bedyking al in de Jaare 1460 en 1461 was gefchied, dan laaten wy dien Schryver, verder hooren, hy zegt: „ En is toenby de aanneemeren, ook teffens be-. „ dyU Sommersdyk, als, ook Duyrenwaird, ende dat alle drie„ onder eenen Dyk, den voornoemden Abt van St. MicUeh „ als de voornaamfte der Heeren deezer Plaats, (.Middelhar.. „ nis) en die ze naar zyn ryken Ab-iye heeft doen noemen, „ heeft aan Hertog Karei van Bourgouün, dit Land opge„ draagen, en van hem, weederf tot een onfterfvelyk Leen., „ ontfangen.
„ De voorgemelde verkoopinge, door den Heere var.-. „ Gaasbeek gedaan op den lestén November 1435, behelst „ de uitgorzingen , Schorreflyk , en aanwasfen, met de; „ Heerlykheid.Hooge, en Laage, met de Gronde, de. op» „ kooralngeu, Boom- en Nutfchappcn, en Prot'yten, als „ Wind, Moerbrand, en alle gevolgen en aanwasfen, in „ natte, en in drooge, 't zy te Moeren, Moerdyken, te. „ Geefen, te Bedyken, te Bezaaijen, te Bemaaijen.., te Bei , weyden , ten eeuwigen dagen , en een Piek of . Spees* Schaft van 12. Landvoeten lengte vertrekkende., inde ', laagfte ftroom, met de Landen, Veeren, vry af.*n aan* vaaren, met de Vogelryen, Visferyen, Nettingen, Zee„ drif.en, Boetens, Breuken, en Cynfen van Moolens, en alle vervallen enz, in vryen Eigendom. , Deeze Gifte en Verkoopinge is bevestigt, door Vrou-' A 3



0 DE NRDERLANDSCFÏE STAD-
„ we Jacola van Bijeren als Vrouwe van Voome op den rtf „ Maart l475, en by Franco van Borfelm den 18 Maart deszeiven Jaars, en by Hertogb Philips van Bourgondien als „ Grave van Holland den 9 December daar aan volgende „ alles volgens de Bezegelde Brieven daar van zynde als „ meede de verdere Brieve van e'e Uitgiften der bedykin„ gen, van de Jnare r464, 1465, u8r en 148,5. en'daar „ op gevolgde goedkeuringen, van de Grave van Holland „ van de J are 1468, 1469, en 147S "
Door deeze verkoop Brief zouden hier omtrent den h.er boven aangehaalden tyd van den Jaare 1465 in twyfeImg gebragt werden, alzo y zien dat in den Jaare 143 5 reeds verkooping van deeze Polder wierd gedaan, met alle Giften en Voorrechten ais Hooge en Laage Heerlykheid, en alle deszelfs gevolgen,- dan hier meenen wy ter opheldering te moeten zeggen, dat in den Jaare 1465 op den 1 F.bruarv is beflooten en vast gefteld, het voornoemde Gors uit te 4e. ven om met Sommersdyk en Duyvenwaard onder eenen Dyk te leggen, en in het zelve een Dorp en Kerk te bouwen h er moeten wy echter aanmerken dat eenigen tyd voor dit txfluit, en ook noch na dien tyd eenige Polders ter b^dy.
lung waaren en zyn uitgegeeven /„ den Jaare 6q
komt ons hier als Heer van Middelharnasch eenen PiaerPo' Stichter van de Abtdey van St Salvador te Antwerpen voor' welke P^r Pot, 236 gemeeten 28 Roeden Lands, welke onder Middelharnasch waaren geleegen, aan deeze Abdye heeft gemaakt, wy meenen hier dus als zeker te moog n (tellen dat niettegenftaande er reeds eenige Polders bedykt zullen geweest zyn , echter de algemeene Bedyking, van den Jaare 1465 moet werden gerekend, en de volgende Perfoonen ons als Stichters en Bedykers voorkcomen; als: Mr. Jan van der Pot, Jacob van Santvoort, Willem Ruigrok, Ewoudjan, ze, Puter Jacobsz., en Andeiis Peeterz., en verdere Bedy. kersj echter is het zeier dat na deeze tyd noch verfchékte



DORP-BESCHRY VER. (Middelharnasch.') f
Polders zvh bedykt geworden, zo als wy vinden dat zelfs ia den Jaare 1762 de bedyidng van de Johannis Polder heeftplaats gehad.
Betreffende de groote zullen wy vooraf alles wat wy in de hier vooren genoemden Redevoering van D°. Hannat desaangaande vinden aangetekend ter nederftellen, en vervol-» gens, het geene wy hier omtrent by andere Schryvers heb. ben gevonden, met ons eigen opmerking en ten opzichte der tegenwoordige fituatie deezer Heerlykheid , ter attentie van onze Lezeren brengen, dan eerst zul'en wy hier onzen, ■bovengenoemde Redenaar laaten fpreeken, hy zegt: ,, gezorgt geworden voor den aanleg van het Dorp, ende moeste het Dorp heeten St. Michiel in Putten, volgens beding vaa. genoemde Eigenaaren deezer Landen, of Gorzen die dezeiveshebben uitgegeeven aan voorn. Perfoonen."
„ Dat het zelve Dorp terftond en als met de bedyking is. aangelegd, is buiten alle twyffel, blykende zulks uit een zeeker oud Register van de Kerkelyke Bezittingen, zedert dien aanleg is 'net Dorp van tyd tot tyd aangewasfen dog meest in de laaste 100 jaaren, en wel in deezer voegen, dat men in oude aantekeningen vind, dat in den Jaare 1593 daarin wierden geteld een getal van niet meer als 81 Huizen, liet geene in den Jaare 1629, wanneer een nieuwe fchikking in den Last der Verponding wierd gemaakt, was vermeerdert tot 132 daar men nu in onze dagen , en onder dit gebied vind (in 1765) een getal van 358 Huizen ftaan. binnen des Dorps omtrek."
Verder gaat den Reedenaar na tusfehen reeden van zaaken aldus voort:
„ Deeze Plaats dewelke waarlyk zeer fraai , ende aangenaam is, ende met regt onder de fchoor.fte Dorpe van Zuidlo'.land mag gefteld worden, ais hebbende behalven verfcheide andere Straaten , een breede Voorftraat, met twee ryen Boomen beplant, in 't mkiden van dewelke A 4



8 DE NEDERLAND SC HE STAD- eïï.
een fteene Pomp gevonden word, ende pronkende aan hei benecden einde met het fraaye Dorps Raadhuis, o ntrent de H.stone of Gefchiedenis van het Dorp Middelharni,r, by de ingezeeten veelal Menheerfen genoemt , valt aan te merken, dat in deezen Dorpen ook is geweest een Vergadering van die van Metorka doen ook genaamt RühreJynen, in 't vervolg Rederykers aan wie in den Jaare .627 is verkent geweest 12 Gulden uit het Rind<osn der Tien. dens, Verhuuringen , dan op Voorwaarden dat zy op Verpagtingen der Tiendens iets' Rethoryt zoude fpeelen, dog alvoorens baar werk by de Óffiecier laaten vkfieteeren, dog welke gunst haar in 't Jaar 1633 weederom is opge' Ayt, end* in 't Jaar daar aan volgende fchynen dezeFve Jastig te zyn geweest , overmits hun do.n 'ia aangezdi hunne Vergadering met meerder Rilten, en niet mee/naast het Huis van den Predicant te doen.
,. Voorts vind men dat alhier naast den Dorpe is ge. weest een Schutterye Doele genaamt Sjnt Joris Dwfe waar van men yffld dat die in den J .are 1659 door de Wel Edele Halsheeren Profetie en Protectie is aangenoomen tot berftel van 't Gilde van Sint Joris , ende Schuttery? van dien, dog is zeedert weederom buiten Exciratic genakt.
„ Wat de Polder het Qw'.e Lord aangaat daaromtrent is niet veel, te zeggen , als det des Polders Zee Sluis' het geene het vaornaarrfte Werktuig van de Polder uitmaakt, in den Jaare 1C85 is gemaakt van Steeu , op dezelve' grondflag daar doen de Hpute Sluis op lag, welke Houte Sluis men vind dat in den Jaare ióio is gemaakt ende vernieuwt op dezelve plaatze daar als doen bevoorens meede een Houte Sluis hadde geleegen.
,, Deeze Polder is voorbeen met zwaare las-en en omflaagen bezwaart ge veest,, door de I ostbaare Werken die d?zelve aan de Hwn en Hoofden hebben moeten maakei



D,0RPBESCHRYVER. (Middelharnasch.') ' &
%o veel men uit de Oude Registers kan nagaan , zëeker dat. voor den Jaare 1600 alhier een Haven geweest heeft * Noordwaards oploopende ter lengte van meer dan 100 Roeden, dewelke in 't begin der voorleedenen Feuw met geduurige kosten moest onderboudec. worden , tot dat de Stroom de kanten van deeze Wal heeft doen afneemen, en in het midden van dezeive Eeuw' de Haven allenskens verleid is en ingetrokken, ende kanten met zwaare Rys- en Zinkwerken waartoe reeds in den Jaare 1617 Gelden wier-, den Genegotieerd, moesten bewaard worden, tot dat deJ Zeiven is geraakt indien ftaat waar in onze Jongde Voor-, ouders , ende veele onzer, zelve die gekent, ende gezien hebben, waar naa voor dezelven weeder verdropgini*;ï is, gekoomen , tot dat daaromtrent nu qmlangs in den Jaare 1759 die gropte verandering is gemaakt dewelke wy alle, hebben gezien en nog beleeven, zynde ook van tyd tot
tyd, de Polder van dien ontheft., ende het. Dorp daar
meede belast is.
„ Is het Dorp vergroot, ende aangewasfen, de Juris-
diaie is meede nog uiigeftrekter geworden, door dat in
den Jaare 1504 is bedykt geworden den Polder Oostmoe . „ Van de bedyking van de Lieve Vrouwe Polder is C?
juisten tyd niet klaar te ontdekken , alleen vind men in
de Polders Reekeningen van den Jaare 1,550 daar allerbeyds
gewag van gemaakt.
„ bebalven dat nog eenige Landen in andere laatere
bedy' ingen, als de Tillt, de Oude Stad, de Nieuwe Stad,
pn den uitflag van den Bommel tot deeze Jurisdictie zyn
gehouden.
Ende daar het aan een ieder bekent is hoe dat nu ook bast in den Jaare 1762 een nieuwe Polder in dit Regtsgebied door de Wei Edele Halsheeren is aangelegd, ende beverscht gev. orden onder den naam van de Johan?,
A 5,



k> DE NEDERLANDSCHE STAD- en
«is Polder, dit nu wat het Dorp en Polder aangaat," du, verre den Redenaar. 5
In een oud Manufcript vinden wy dat de groote der Morgeotaalen op 2c40 gemeeten, en iS2 Roeden was bepaald waar voor aan Verponding Jaarlyks een fomma van «477 Ponden, ,6 Schellingen, ? Deniers wierd betaald.
In den Jaare ,6*,, en I?32 vind men dat £r ^ mee en Lands minder op de Vwpo||^ J gete,end, en dat volgens die Lysten de groote op aö,5 Rmeeten i52 Roeden , d« is ,32a Morgen, 452 Roeden"" Rhynland ,s bepaald; in een Jaare 1745 was de croo;e reeds behalven noch eenige Landeryen welke MiMlhafnasch met
* r2fyk 3,S de Poiders de TUle, en den uitfiag van den -8c«»ei gemeen heeft tot op 2?2I gerriee,ên leg Rotd
vermeerderd, vervolgens wierd in den Jaare x7o2, waar by de Zeedykfche, of de J:hannis Polder is gekoonren, waar uit men kan opmaaken dat deeze Heerlykheid in groote merelyk is toegenoomen.
Aangaande de Huizen en Gebouwen hebben wy hier voo. ren reeds gezegd, dat in den jaare x593 , niet meer dan 8r Hmzen w.erdcn gevonden, in den jaare l632 was dït gm, reeds met 5, vermeerderd, zo dat er te dier tyd reeds r32 Hurze waaren honderd Jaaren laater telde men 309 Huizen, twee Meefiooven en , Kooren Mooien, dus 177 Fui z.n vermeerdert, in den jaare 1747 was het getal ,39 Hui-' zen, tn in den jaare a*s. ;n ,t ~ •
, , ' 3-b > in "cn jaare 170» be¬
droeg het getal der inwtonders 2157
Van de Huizen of Gebouwen v'a!t hfer niets byzonder aantekenen, a zo wy over eenige de, vooïnaamfte Gebouw.n hter noch zullen fpreeken ; alleenlyk moeten wv onze Leezeren noch berichten dat ScmmM het „elk'fa deszelfs L.gg.r.g zo naauw aan MicM.arnasth is verbonden
1 ïï ™l 5 °P ZiCh '£n "eidfn befchonwd"
zo als de afbeeldmg hier voor gept»genoeg»»,



DORP-BESCHRYVER. (MiJdelharnasch.y n
Het
WAPEN.
Van déeze Heerlykheid beftaat uit een Blauw Schild waar op het middelde gedeelte van een Goud Harnasch is geplaast.
Ook werd het zelve wel door een Schild verbeeld, op het welke men den Aartsengel Michaéï 'Act, verireedende een Draak, en houdende in zyn eene hand een Spies, waar meede hy in den mond van den Draak deekt, terwyl hy op den anderen arm een Schild heeft,, op het welk een gebrooken Harnasch daat.
KERKELYKEN en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN
Betreffende de Kerk der Gereformeerde Gemeente zullen wy den Predicant Karwei Hannot volgen in de Befchryving welke die in Jaare 1765 by de viering van het 300 Jaarige Jubelfeest, in zyn Redevoering van dezelve heeft gedaan, welke aldus luid :
„ Maar wat nu de Kerk aangaat men vind dat dezelve in dat ons Dorp, terdond, en als te gelyk met de bedykingen aangelegt zyn, gelyk wy reeds gezegt hebben en ook al zeer vroeg is gcbouwt geworden, dewyl men in zeekere aanteekeningen vind, dat daaraan bereyds in den Jaare 1407 Juweelen, en Zilver zyn toegeweyd, behalve dat ook nog voorhanden is, een Copie van van zeeker Contrad van dato 3 Juny 1488 ende dus maar 23 Jaaren naa den Dag der uitgiften, waar by de Heeren "van Middelharnes, doen al onder elkanderen vereffenen een verfchil over een vacante Pastoors plaats in de zelve Kerk."
Wy moeten ter daaving hier van het volgende tusfen voegen het geen v.y elders vinden aangeteekent; „ volgens



12 DE NEDEELANDSCHE STAD- sh
een BrLf van den 3 Juny 1488, dewelke te Antwerpen ar», d.r de Papieren van St. Salvaters Abdye bewaard worden heeft den Wel Edele Heer Ruygrok van Iferve , Keyzer Bfaxmilwmt Raadsheer, en den Geneesheer Nicehas Peu■wer.s , het Regt van voorftellirgen tot de Kerk van Middelharnasje met vrye wille overgegeeven aan Heer Jobannes Abt, van de voornoemde Abdye te Antwerpen," dus verre deezen Schryver, dan laaten wy onzen Reedenaar verder hooren: „ De Kerk welke aan den Heyligtn Engel Si-1 Mid.iei was toegeweyd , is vry groot en ruym, Raai de midden op het Kerkhof welk met hooge opgaande Boomen beplant is, ende naar welke men van 't Dorp, o;-.der dcor bet. Raadhuis, in deszelfs Stoep als door, een Poort doorgaat," hebbende ook een Tooren, die vry hoog. endetumelyk fraay gebouwt is, naar den Tooren van Si. t Middels Klooster binnen Antwerpen, van deeze Kerk hebben wy vcr er nan te merken, dat in den Jaare 1657 op ordre van de Magiftraat tot gemak van den Kerkenraad-de Confieftorie aan deeze Kerk is getimmerd geworden.
„ In den Jaare iöSó is deeze Predikftoel, met het daarom ftaande Hek vernieuwt, ende gebragt tot dien ftaat als waar in men het teegenwoordig ziet, ftaande deeze Predikftoel voor het Coor, met veel fraay werk vercierd voornaa. mtlyk om de Leuningen, die ais een Cabeltouw zyn uitge. houwen."
Hier moeten wy by voegen dat de-ze Kerk ia den Jaare 1,793 aanmerkelyk is vergroot geworden, en dat binnen in dezelve vier nieuwe Kopere Kaarskrooor.en zyn geplaast, van het begin der Reformatie tot nu toe , vind men een getal van 21 Predicanten aangeteekend, welke hier den Kerkdienst hebben waargenoomen, de eerfte Predicant ra de Reformatie was eene Aico of Ajax Wtsttrvrolde welke bier in den Jaare 1525 is bevestigd.



frORP-BESCHRY VER. (Middelharnasch.) gl
Onder de daar op volgende Predicanten vind men alleenlyk jacobus Rederitis.
Van de daar op volgende Predicantenten vind men alleen de naamen aangeteekend, van Jacobus Rederius en Nicolaas Mageris, men vind ter nagedachtenis van deeze laasten noch een houten Bord in de Kerk hangen was'r op door den Ge'leerden Haverkamp te dier tyd Predicast te Stad aan 't Hatingvliei, het onderftaande Latynfche Vaers is vervaardigd:
Ritdem, Olim, Gladiator
Aelate, Fisjus, Joris, FraSus,
Anis, Milis, Aoris , FraSus,
Priemium , Militia , Popofut, Accepit Nicolaus Mageris,
Meletêe, Dei, Vetiranus,
Secuter, InpCMem,
Retiariemim, in, Signis
Poiï, Sacra, Meniie Annos 54
Hac, in, Siatum , Middelhamifchen,
ïn, Desjesjo, Labon, Pirncotot,
Artaus, LXXVL Rudem , Primieumque , Post, Alivit, De, Dit, Dms, Lxlum., Puguemque, JEtiman.
Het geen door meergenoemde Predicant Hannot in onze Nederduklche Taal, (hoe wel wat ftyf) isoverbragt, en des luid:
„ Gelyk eertyds een Schermvegter, of Zwaardfchermer, die door den ouderdom afgeüooft zynde geworden, ontflaagirg van zyn dienst gevraagt, ende verkreegen heeft, ende gelyk een Kiyösknegt door den ouderdom verzwakt zynde geworden, de Landen als een Loon van zeer Zeeghaften uitgediende Krygdienst gevraagt, ende gekreegen heeft, ai-



U DE NEDERLANDSCHS STAD- en
zo heeft ook Nicolaas Magerus, een oud Held in den ftry-r! Gods, ende een Dooriugtig Opvolger der ongeweyde Netfehermers, in het 76 Jaar zyns Leevens, na 54 Jaaren met een onvermoef.len arbeid , in deze ftandplaatze ofte Gemeente te hebben doorgebragt , zyn ontilag, ende beloonijg gevraagt, dog God heeft hem den Hemel ende Eeuwige ruste gegeeven."
Den Dichtkundigen Heer Fredettk FaUet, heeft het naderhand in NeJerduitfche Dichtmaat gefteld, hetgeen door onzen Jneergeno*rnden Redenaar ook als volgd, is aangehaald:
„ Een moedig Kamper in het Strydperk afgefiooft,
„ Etn Dafperen Held een Krygsman door c.e Jaaren,
,, Door Lighaams kragt, dog niet van moed berooft,
„ Zag men eettyds in Gumt en Glorie weeder vaaren,
„ Mén fchonk hem Eer, en Rust, men gaf hem Have engoet,
„ Als Vrugten van hun Dienst, en van hui Slrydbre moet,
., Vroeg aan Ma^eizus die in 't ongeweyde Perk ,
„ Nooit Jireed maar meer dan vier en vyftig Jaaren
„ Het Harnasch droeg in Middelharnas Kerk,
„ De Hel ten fchrik, en 't Gedsryk te bcwaaren,
„ Nitt met veel grooter regt naa zulk een lange firyd,
„ De Rust voor 't zwa\ke Vleesch, een Kroon voor trouwe Hyd
„ 6, Ja ! zyn Veldheer hoorde en riep hem van beneiden,
„ En fchonk hem Eeuwig Rust in 't Ryk der Zaaligheeden."
F. F A L T £ fi.
Alzo wy niet hebben kunnen ontdekken welk Priesters voor de Reformatie hier den Kerkdienst hebben verricht zo hebben wy hier ook niets meer by te voegen; als alleen! lyk dat van binnen in de Kerk Tooren welke van buiten met ütirwyzers pronkt, twee Klokken hangen, welke beidé de heele cn halve unren vol uit Haan.



D'ORP-BESCHRY'VER. (Mïddeïharnasch.) ï$
De Pastorie of Predicants wooning het geen een zeer go;d aanzienlyk Huis en Tbuin is, wierd in den Jaare 167Snieuw
opgebouwd. Het Schoolhuis of Dorpfchool is meede
voor het oogmerk zeer voldoende en gëfchikt, ook werd hier nog een ander gebouw gevonden het geen ter Vergadering der Doopsgezinde Gemeente zo wel van hier als van Som» mersdyk dienende is. Van hst hier nog gevonden werdende Gasthuis hebben wy geen byzindere informatie kunnen bekoomen zo dat wy niet kunnen berichten onder wiens directie'of tot wiens dispofitie dit ftaat.
WAERELDLYKE GEBOUWEN.
In dit Artikel zullen wy ons weer tot onzen bovengenocmden Redenaar den Predicant Hannot wendenden het door hem aangehaalde woordelyk vjlgen lasten:
„ Naa tnaaten het Dorp is vergroot, is 't zelve ook met Publicque Gebouwen vermeerdert zynde in den Jaare 16:9 gebouwt het Raadhuis wek waarlyk zeer fraay Gebouwt is, met een Toorentje midden op het Dak , voor het zelve is een Frontefpies, waar in 't Jaartal met het Wapen der Plaats in uitgehouden is , zynde een Schild waarop een Middelharnis, ofte het middellij gedeelte van een Harnis werd afgebeeld, op de eene hoek van dit Raadhuis ftaat het Beelt de°r Gerechtigheid, op d.n andere dat der voorzichtigheid , tnde in de midden op de Frontefpies dat van de Liefde, men treed op het Raadhu;;s met een ftoep ter weder zydea van is Trappen hoog, binnen is een ruime Scheepens Kanier , en een Gezwoorens Kamer, beneeden is de Gyzelkamer! het Gevangenhuis, ende Waag, dan welke laaste zeedert het eyndigen van het Octrooy buyten gebruyk is ge. laakt , tot de opbouwing van dit Raadhuys in den voornoemden Jaare 1Ó39 hebben de Wel Edele Hals Heeren,als doen een Wyw-llige fubbiede gegeeven, volgens der Hjeren



Vü DE NEDERLANDSCHE STAD- i& •
keiolbosk, gelyk ook door den Rentmeester Otto, de Roof, in haar Naam daar van de eerfte Steen is geleyd, hebbende den Opbouw van het zelve Raadhuis gekost ruim oooö Gulden."
KERKELYKE REGEERING.
Deeze beftaat hier uit den Emeritus Predikant den Een"Mkhaëi Karwei Hannot, welke hier in den Jaare 1757 wierd beroepen en tot oP den 29 July 1792 den Kerkelyken dienst heelt waargenoomen; den tegen woord igen Predicant, d*n Eerw. Lucas Slootemaaker, en uit 3 Ouderlingen en even zo veel Diaconen, welke Jaarlyks op hunne Tourbeurten, verwisfelen. De Predicanten deezer Plaats behooren onder SJe Clasfis van Voome en Putten, men vind aangetekend dat op den 29 July 1792 by geleegendheid dat den tegetiwoordigen Predicant bevestigd wierd ten behoeve der Armen ƒ 30- 14 is gecollecteerd, en des nademiddag wanneer denzelve zyn intree Predicatie heeft gedaan 204 Guldens het geen op een Dorp wel als een aaflmerkelyke fomme mag werden aangetekend.
De Adminiftratie der Kerk eh Kerkelyk Goederen zyn aan den Kerkmeester aanbetrouwd, zynde dit voor het tégenwoordige den Burger Adrianus Quirinius Kolf.
WAERELDLYKE REGEERING.
Deeze vrye Hooge Heerlykheid heeft tegenswoordig tdt haare Hals Heeren en Vrouwen, de volgende Perfoonen, als: Matheus Otgers woonende tot Brusfel, J. van der DusJen tot Wageningen, de Graaven van Spangen, de Heererid tot Brusfel , Petronella van den Brande, Huisvröuwe van .... Va fluit, te Middelburg, Leenden van den lol, tot Middelharnasch, welke laaste zyn aandeel uit den Boedel *an den Graave van Nasfauw Bergen, met alle de Onkoste pa-
bliek



DORP-BESCHRYVER. (Middelharnasch.) 17
bïiek gekogt, voor eene fomma van 26508 Guldens, 7 ftuivers en 12 Penningen ; alie deeze bovengenoemde Hals Heeren en Vrouwen zyn by de Tiendens deezer Heerlykheid, boewei hunne aandeelen alle niet even groot zyn, geir.tresfeerd; ook komt den Burger van der Dus/en, te weeten de Broedgr van de hier boren genoemde J. van der Dus/en, noch voor een portie in deeze Tienden.
De Municipaliteit deezer Heerlykhw'd beftaat zedert April Ï797 uit de volgende Burgers, den Burger Cornelis Verfchoor, als Bailluw, Schout en Secretaris, Lamhertus Kolff, Prefident, Hendrik Monti en als Leeden der Municipaliteit Aldert van der Mark, Anthony van Leeuwen, Hendrik Walte, Pieter Leenderfe van den Slik, en Arend Tuynder, welke laaste ook 3ls Leenmannen, in zaaken van gewigt met den Bailluw de Hooge Vierfchaar fpannen ; en als Scheepenen met d?n Schout, alle Civile zaaken decideeren en afdoen.
Het Heem- of Dyk-Recht ftaat onder directie, van een Dykgraaf en vyf Gezwoorens, zynde Dykgraaf den Burger Lambertus K-ilff, en Heemraaden of Gezwoorens de Burgers Jan Schenk, Prefident, Abraham van Oostende, Adrianus Gxfinius Kolff, Jeman Slis, Pieter Leendertfe van der Slik. Den Burger Cornelis Koomen , is tot dienst van dit Dyk-Collegie als Boode aangefteld.
Verders zyn hier de noodige Committées voor Weezen f Armen, en Brand, welke alle onder Opper - Beftiering vaa de Regeering ftaan.
De
VOORRECHTEN
Der Hals Heeren en Vrouwen, beftaan onder anderen (n het Jus Patronatus of de Gollatie, en de Refpectivé aandeelen die dezelve in de tiendens hebben, verders zullen wy weder de opgave van onzen meergenoemden Redenaar laaten volgen j B



18 DE NEDERLANDSCIÏE STAD- ei?
„ Al vroegtydig (zegt dezel ve) is deeze plaats ook met Voorrechten begunftigt, waar van uien nog vind in de Registers een Qctrooy van Koning Philips, Graave van 'Holland aan die van Mddelharnis, gegeeven den 10 November 19 5 tot het houden van een Week- en Jaarmarkten, het geen uit het Octrooy biykt een groot Voorrecht in die tyd geweest zyn.
Dog zoo erin ergens eenig voorregt doordraait dan is bet meest in den grooten aa^groev d. ezer Dorpen, dewyl men in dé Aanteekeningen, Boeken vind, dat in den Jaare ï 592 allereers is opg rigt een Affiag op de verfche Visch teegens den 30 Penning, van de prys der verkogte Visch, dewelke doen is verpagt geworden vöor 30 Gulden in het Jaar, behalve dat op die tvd nog aan aan het Dorp wierden gegeeven twee woorden van iederen Mflag , het geene by Collectie wierd g vordert, dog nadtrhand zyn die twee woordenafgefcbaftk en den Affiag gebragt op den 20 Penning of een Huiver van de Gulden van de verfc en half geit van de Zoute Visch s waar van de eerfte Verpagtii g werd gevonden in den Jaare 'ï.621 als wanmer den Affhg 11 ogt gelden 54 Gulden in 't Jaar, doen begon het zelve te vermeerderen, in zoo verre dat den Afflag io J;iar laater voor 246 Gulden , nog io jaar laa-er vcor 450 Gulden, nog 10 Jaar laarer voor 506 Gulden , en naa den J;;r;re 16Ö5 nu ico Jaar geleeden voor 530 Gulden wierd verpagt, hoe zeer binnen die Etu.ven tyd , de Visfcherye door Gods Zeegen h aan gegroeit , biykt uit de Verpagtingen van den Afllag, die thans alle Jaaren géfchied."
Dat dit een groot Voorrecht is, i-zeer zeker, en zeedert deeze opgaave is dit noch merkeiyk verbeetert zoo als den Leezer zien zal war neer wy de Bezigheeden en daarby de Visfcherye gullen befchryven; verder zeet onzen Redenaar:
„ Gelyk ook onze wettige Overigheid niet minder gunftig



D ORP-BESCHRYVER. (MUdelharrauh.) ig
is geweest in 't verleenen van byzondere Prieveliegien, onder welken niet van de minde zyn de nog 01 langs ver .reege Voorregte van een geoctrooye«rde Wynkooperyu enesn Grutterye , enz. Betreffende de
BEZIGHEDEN
Kan men zeggen de Visfcherye verfchafrhieraan debewooi ners een bynaongeloovelyke drokte, en Bezigheden , dit'zal men kunnen zien wanneer men naagaat dat's jaarlyks van l ier 30 Grffel Schepen afvaaren, het geen wanneer de Vischvan st Vcordeelig is, een aanmerkelyke fem voor het Land opbrenet, gelyk biykt uit de aantekening der Lysten van het hit rg> ftabileerde Visch - Comptoir, zynde op het zelve van den eerften November 1796 tot den 16 April 1797, 36OC0 levendige Cabeljaauwen en 4,45600 levendige Schelvii.fchen door de eigen van hier vaarer.de Visfers aangegeven , behalven de geene die door vreemde Visfchers zyn aangebragt, zynde dit nog een getal van aco76 levendige Cabbeljaauwin, en r,72665 levendige Schelvisfchen aangegeeven , Zynde dus in 167 dagen alhier aan het Visch-Comptoir, 56076 levendige Cabbqljaaawën, en 6,18325 levendige Schelvisfchen aan gegeven ; wanneer men nu maar eers ftcld dat de Cabbeljaauwen door elkander gerekend op den Affiag voor 10 ftuivers het l'tuk zyn verkogt, en de Schelvisfchen voor eenen Huiver, dan kan men rekenen , dat dit voor den aofte Penning en voor het recht van den Afllag in minder dan een half jaar, een fomma van 2947 Guldens, 14 Hui-,
vers heeft opgebracht. De alhier aangebrachte Visch.
werd meest door Ventjagers naar Braband vervoerd , dan daar de tiüllaiiJfche Ventjagers veel zwaarder als de BraB 1



DE NEDERLANDSCKE STAD- M
b ndfche Ventjagers (voor a! in deeze tyden) werden belast* v ren er thans zo veel Ventjaagers niet meer ais voorhen op Brv
■iand. Deeze bovengenoemde Gaffel Schepen vaaren des
Zomers alle op de Tarboths vangst, welke Visch in Vredens tyde meest alle naar Engeland werd gebragt: het geen even eers rset de Garraale, en andere kleine Visch. als ook de ÏJier geteeld werdende Aardappelen plaats heeft, de Aard. appele Schippers leggen zich veel al des Zomers op de Spiering vangst toe, welke Visch ingezouten zynde weder tot 'aas om Tarboth mede te vangen op de Gaffel Schepen gebruil t werd.
Ook werd hier op het Dorp eene geectroyeerde Wynkopery, en Gruttery gevonden, het geen men wel op een Dorp als iets zeldzaam mag optekenen. Verders brengt hier den teeld van Graanen, Meekrap en Aardappelen de Inwoonders groot voordeel aan, en vermenigvuldigd de Bezigheden coniidtrabel, ook werd hier den Veehandel fierk voortgezet, tn wyders alle Handwerken en Ambachten g.ëxce.-fëerd, terwyl andere Lieden zich met het doen van Winkels het be» ftaan verfchaffen, zo dat men wel met recht mag zeggen, dat Middelharnasch in verfcheide vakken voor al in zyne Bezigheden in I loiifantie menig een Stad voorby ftreeft.
GESCHIEDENISSEN
Onder deeze konnen wy rekenen dat in A0. 1477 den 27 September alle deeze Polders welke te dier tyd pas met Sommersdyk en Duyvenwaard onder eene Polder waren gebracht door de 0\eiftroomi. ge welke toen plaats had veel geleeten hebben. Ao. 1010 wierd de oude Houte Sluis van de Oudelandfche



DORP-BES CHRY VE R. (Middelharnatoh.") ar
Polder, geheel van Hout vernieuwd en tn Anno 1685 wierd' deeze zelve Houte Sluis, tot nierkelyk voordeel, in een Stecne Sluis veranderd. r
A^. 1631 den 7 July, heeft alhier een zwaar-Onweder geweest, waar van onzen meergernelden Redenaar , de volgende byzonderheden ons heeft opgegeven : „ in den „ Jaare 1631 is op den 7 July in de namiddag omtrent 2 ,% uure , over deeze Plaats zoo een zwaar onweer g> „ weest , dat men daar van in de Registers ter gedagte.„ nis vind aangetekent, dat eenige Boomgaarden zyn om„ geworpen , ende Boomen met ongeloofiyke Mirakelen ,, weg geworpen wierden , de Kooren Moolen omgeilaagen , ende al het Houtwerk verbryzeld, den Moolenaar onder, den voet geraakt, de Kap en de Spanning van hef Moolen Huis weg geilaagen, zoo dit cien nergens te vinden was. geweest, ende men vast Relden dat dezelve over de Gorzen heen tot in bet-Diep. was.gevloogen, dat-verder de wonderen van dat Onweer zoo groot waaren, dat de aanteekeningen van dien zoo veel zouden zyn dat die voer. de Naakoomelingen ongelooflyk zouden weezen."
Ao. 1639 wierd door Ono de Rooy, Rentmeester van de Ambaci.tstïeeren de., eerfte Steen aan het Raadhuis deezer. Plaats gelegd.
A°. 1582, wierd ter deeze Vlaztze Aico of AjaxlVaterwolde% A°. 1539, Bakhazar van Doom. Jh.9. 1608, Pieter Ze"gsrs, en
A-°. 1699, Jacobus Carpentaris, alle terdeezerplaatfe alhies geftaan hebbende Predicaaten opentlyk van den Keriiendienst ontzet.
Jn den Jaare 1657, moest aan de-Polder genaamd heü Oude Lar.d nieuw Rys en Zinkwerk geleegen werden, ea daar de .Gelden .hier toe benodigd gsm-go ieerd moesten weig den, wierd deeze Polder zeer zwaar belast.
B 3



22 DE NED ERLANDSCHE STAD- ttn
In Ao. 1671, wierd alhier de nieu.ve Predicants woning ©pgebou.vd.
In Ao. 1765 , den 13 February wfciïd alhier een 300, Jaarig Jubelfeest gevierd ter gedschteris van de eerfte uitgifte en Bedyking van deeze Heerlykheid; waar van het volgende is medegedeeld.
,, D;n 1 February 1765 Vrydag zynde, is alhier een Ju, beljaar gehouden ter gedachtenisfe dat bet Dorp drie hon. dert Jaaren geftaan hadde, zoo heeft de Eerwaarde Heer JMichaèl Karwei Hannot, op die geleegenheid een openbaa. te Dank - Predicatie gedaan , waar van de Voorreeden waf een opwekking aan de Gemeyrten tot Dankbaarheid om den Heer-.n te looven-, en te danken voor alle de Weldaaden die hy 300 Jaaren aan ons Dorp beweezen had, ende uit welke kleine beginzelen het was groot geworden, ende uekoomen was tor dien ftaat daar het zich tegenwoordig in bevind-, ende hoe het zeiven wel eer onder het Spaanfch» Juck , ende Cor.cientie dwang gedrukt geweest waaren , xna3r door des Heeren goedheid daar van verlost zyn geworden.
„ Zyn Eerwaarde nam ten Text 1 Samuël 7 vers 12. Sanwil, r.u nam hy eentn Steen, ende jlelde dU tusfehen Mizpa, end; tusfehen Sen, ende noemden diens naam E jen - Haèfar, tof hier toe heeft ons de Heeren geholpen.
„ De Inleiding was dat groote daaden verdienen groote gedagten , waar van veele voorbeelden wierden lygebragt, o:der anderen het voorbeeld van J-fua doen hy de Amelai ttï.en geft.agen had-, wanneer de Heeren tot Mofis zaden Exodus 17 vers 13 en 14, Schry ft dit ter gedag tenisfe in een B>ek, ende legt het in de ooren van Jofua dat ik de gedagfenis van Amel-.k, geheel uitdelgen zal van onder den Hemel, ei.de Mofis bauwden cemr. Altaar en noemde hem de Heeren if. wyne Iianiere.



DO-R-P-BE SCHRY VER-. (Middelhtirmssli) ££
„ Deeze Predicatie wierd gedaan ten aanhooren van een groote meenigte aanhoorders onder welke meede vyf Predt. canten waaren uit den Lande van Voorne, tn Putte; zynden by deeze geieegenfieid voor den Arme van deeze plaats. Gccolle&eerd de fomma van 195 Gulden, by en buiten bahalve de mildadige giften van de Wei EdSïe Hals,, Heeren.
, Des avonds was boven de Deur van het Dorps Raadhuis een fraai gefcbildert Chaifmet geplaast-, verbeeldende? den Aards Engel Michaël, ftaande met zyn eene voet op... een Draak, en hebbende in zyne eene band een Schild, waar op het Wapen van Mjddelharms ft°nd. ende in de a,> dere hand een Spies, waar door zy hebben willen afbeelden , dat in de eerfte tyden, en wel by den opkomst deed.s Dorps het zelve aan den Aards Enger M ckaël was toegeweid , zynde het toen genaamt Si Michiel in Putten». zyn Jen te gelyker tyd meede. voor het Dorps Raadhuis fraai., je Vuurwerken afgeftooken, waar ondereen meenigte Lyn* loopers waaren.
Boven de Deur 7an de Grutterye zag men de Afbeelding van de Grutmoolen, ende Glasraamen met Kaarzen op Pitramiedens Geïllujnieneert , voor welke meede veels Vuurwerken afgeftooken wierden.
Als ook aan riet Hui? van den Wynkooper het welk jneeden fraai Geïllumieneert zynde,en vcox hetzelve Vuuax werken afgeftooken wierden.
„ De Burgerye heeft ook veele vreugde tekenen gedaan, yant op deKaay, zag men alle de Schuiten, groot en klein% met de Vlaggen van boven, by honderde van Menfchen, goo van dit Eiland als van andere piaatfen waaren daar. tegenwoordig.
„ Den Domené had onder de Predicatie verzogt dat e».. B 4., *



»4 DE N2D.ERLANDSCH2 STAD- ss
geen ongeregeldheid mogt gefchieden, maar dat alles in de Paa* Ien van ordentelykheid mogt blyven, het welk is naagekoo, men, want alles is wel begonnen cn wel geëindigd."
Zynde ook by deeze gelegendheid verfcheide vaerfen, e» Lofgedichten vervaardigd.
°P den 4 Juny van den Jaare 1773 ontflond alhier een zwaare Brand, waar door in weinig tyds 7 Schuuren in d9 asfcbe wierden gelegd , en 4 Huizen zwaar befchadigd zyn; de fchaade hier door veroorzaakt was zo groot, dat men om dezelve te boven te koomen genoodzaakt waar, door het geheele Eiland van Over. Faeaue en Goede-Rheede, een algemeene Collefte te doen, waar toe in de by. zondere Plaatzen is gecollecteerd, als volgt:
Te Middelharnis. . . . m_ Q_ ^ Sommersdyk. - . . . I?0_ 0_ ft
Stad aan 't Haringvliet. . , 3S g g
Oel'gensplait en den Bommel. . . „9 ? g
JVieuwe Tunae.
0 • ' ' • 39 —16—12 Oude Tunee.
s 135 8 o
Dirksland en Meliszand: . . Iop g Q
Herkingen. Oudorp.
- ' • • 51 —16 o
Go de - Rheede.
33— a g.
Het geen te zaamen eene fomma bedroeg van
1378— o— o In den Jaare im is de Kerk der Gereformeerde



D ORP-BESCHRYVER. (Middelharnasch.') 25
meenre veel vergroot en aanmerkelyk verbeterd geworden.Betreffende de
B Y Z O N D E R H E D E N
Moeten wy onze Leezeren naar de reeds hier vooren gedaane Befchryving van het Raadhuis, de Kerk enz. wyzen.
R E I S G E LE G E N D f 1- E D E N
Zondags en Donderdags vaart van hier met het opkoo. $nen Van het gety , een Paviliioen-Schuit op R.aerdam% welke Dingsdags en Vrydags , des morgens om 9 en 10 uuren weder van daar terug gaat, alle Dingsdagen des morgens vaart van hier ten Paviiioen Schuit op Dordrecht, welke des Vrydags vm daar weder terug gaat.
Voorts, legt hier altoos een Beurtman gereed , die op extra Vragt vaart , en met welke ook Pasfagiers naar Rotterdam kunnen vertrekken.
Ook heeft men hier een zeer gemakkelyk Veer waar over de Pasfagiers alle uuren van den dag ja zelfs by nacht, hunne reis kunnen vervorderen, waar toe altoos door den daar by woonende Veerman , een groote en kleire zogc-. naamde Hengst, of Schuit, Chaloup, en Boot, naarmaate van het weer. en faifoen, in geleedheid werd gebonden,



20 DE NEDERL. STAD- uN DORP-BES, HERBERGEN i» LOGEMENTEN
Men vind hier zes voornaame Herbergen, als:
r. Hec Wapen van Holland of het Hjïïren Loge-
MENT.
2. Het Schippers Welvaaoen.
3. Koopmaivs Welvaaken.
4. De VlSSCH£kye.
5. StNT MrCHAEL.
6. Zee, cn Lakosjans Welvaaiulv,



AANHANGSEL
OP HET QUARTIER VAN PUTTE
ÖTE L AC-
Q U E E.
2*o h:bben wy dan weder geachte Lezers aan.onzen, voorgenoomen Taak voldaan, daar wy met dit gedeelte van den Lande van jPitflf, bet geheele VI Deel van onzen ab gemeenen Stad- en Dorp-Befchryver hebben afgewerkt, zeer gaarne willen wy bekennen , dat wy by het een en ander nog veel hadden Kunnen by voegen; dan het Plan door den eerften Schryver aangenoonen , en aan de Inteekenaars ïoorgefteld, heeft ons ia de noodzaanelykheid gebragt,



a8 AANHANGSEL.
om , wilden wy aan de Voorwaarden by de Intekening bepaald voldoen, dit Plan te moeten agtervolgen, het geen wy als genoegzaam beftaanbaar ter onzer verantwoording
meenen te zyn. Daar wy u by de Inleidende Voor-
leeden , betreffende den Inhoud van dit ons VI afgewerkte Deel hehben gesegd, vinden wy niet noodzaakelyk om hier daar van eene herhaaling te doen, temeer daar wybyeiken AfJeeling een Aanhangfel , in het welk alles, bekcoptelyk kan werden naar gezien, hebben gevoegd.
Plechtelyk betuigen wy by deezen onzen oprechten dank, aan alle onze Correspondenten, welker mede hulp wy weder in de Befchryving van dit gedeelte van den Lande van Futten Over ■ F.icquée zo goedgunftiglyk hebben ondervon. den, daar zommige onder hun by wien wy zelfs geheel onbekend waaren, echter vriendJyk genoeg zyn geweest, ora niettcgtnft ande hunne gewichtige bezigheeden, den tyd uit te koopen, om ons door het zenden van hunne Sakken in Haat te Hellen, dit ons VI Deel zo naau,■ keurig als mogfslyk was onder het oog van onze Lezeren te brengen, en run hier door eenigfints met de Historie van ons Vaderland, de opkomst en bloei van de byzondere gedeeltens, als ook de vernietiging weer van zommige andere Piaatfen bekend te maaken; - en daar wy voorgenoomen hebben om in ons volgende Deel het geheele Rhynland te behandelen za recommandeeren wy o, s opnieuw in hetgunftig aandenken onzer geëerde Correspondenten hun verzoekende ons door het medcdeelen der wetenswaardige zaaken, in ons voorneemer behulpzaam te zyn .terwyl wy van ónze kant verzekeren dat wy gfeene moeite zullen fpaaren om het vermakelyke gezon de vruchtbaare Rhynland het geen (effens het groótfte onder alle Heemraadfchappen is.zo nauwkeurig en uitvoer^



AANHANGSEL; atf
te behandelen als ons maar immers mogelyk zal zyn; met welke verzekering wy over flappen om het een en ander van Hit gedeelte van den Lande van Par e Over • Flacquée in ons klein Aanhangfel volgens gewoonte noch een weinigje aan te flippen.
Beginnende met deszelfs.
LIGGING.
'Offchoon wy hier niet nodig oordeelen eene geheele herhaling van d-zelve te moeten doen j alzo dezelve in h:t Aarshangfel op Zuidvoorn kan werden naargezien; zo moeten wy echter hier onze Leezers erinneren, dat Zuidvoorn ia twee deelen is verdeeld, waar van het eene gedeelte inden Lande van Voome Over - Flacquée en het andere gedeelte in den Lande van Futte Over-Flacquée is geleegen, en da; het laatfte gedeelte het geen wy nu hebben befchreeven, uit de Dorpen Oeltgensplaat, den Bommel, Stad aan h;t Haringvliet en Middelharnasch, welke alle in Pofte geleegen zyn ,'beftaat, ook moe-ten wy onze Lezcren hier doen opmerken ,dat ni ttegenftaande deeze 4 boven genoemde Dorpen in Putten zyn geleegen , dezelve echter daar om niet onder den generaalen rang van Putten of om eigentlyker te fpreeker,, ni.toeder het quartier van Geervliet behooren, maar buiten het zelve leggen , doch behooren de bewoonders derzelve zo verre zy on.kr geen byzondere Hooge Heerlykl eid begreepen zyn, in e,evalle van Crimineele zaaken onder Geervliet,



3ó AANHANGSEL.
Betreffende de
NAAMS-OORSPRONG
In het Aanhangfel op dén Lande van Putte als in dat van Zuidvoorn hebben wy reeds over den Naams • Oorfnrong breedvoerig gehandeld , wy voegen hier alleen nog by dat het Putte Over ■ Flacquée werd genaamd , ter aanwyj zing dat het zelve in den Lande van Over-Flacquée is ge. leegen.
Aangaande deszelfs
STICHTING en GROOTE
Wegens het eerfte hebben wy meede in het Aanhangfel op Zuidvoorn breedvoerig gefprooken, om welke redenen
wy ook onze Leezeren derwaards moeten wyzen, •
betreffende deszJfs groote, deeze is in vergelyking van andere quartieren welke reeds door ons befchreeven zyn , zeer aanzienelyk ,het geen ook vooral ten opzichte van het getal der Huizenen derzelver bewooners uitblinkt; dan eer wy ons hier byzonder by bepaahn, zullen wy eeist onze Leezeren de groote van den Lande van-Ow Flacquée over het aigemeen genoomen voor zo verre het zelve in dit Deel werd bsfchreeven doen kennen.



AANHANGSEL. ft
Het zelve bevat in zo verre het Voorne betreft 5 Dorpen, met de Hooge Heerl kheid van Klhkerland , benevcn* 'nog 8 Polders welke Jurisdiftie hebben en te zaamen 70S" Huizen, 6187 Morgen,., I91 Roeden Lands Rhynlandfche maat groot zyn, werdende in den Jaare 1795 , het getal der Inwoonders op 4029 gerekend.
De verdere Dorpen welke in Over ■ Flacquée geleegen zyn , als Oeltgensplaat r-den Bommel, Stad aan het Haringvliet en Middelharnasch b hooren eigentlyk onder Putten, ha getal der Hui/.en welke in deeze vier Dorp?n werden gevonden , zyn op 734 gerekend, zo dat deeze 4 Dorpen nog 29 Huizen grooter zyn als de voornoemde 5 Dorpen en 8 Polders welke onder Voorne -Over - Flacquée, behoorende zyn; de aanzienelyke groote van dit gedeelte van den Landen van OerFlacquée dat onder Putte is geleegen , biykt even eens uit de Morgei,thaalen , zynde dezelve volgens de Bhynlandfche maat, 5166 Morgen, 373I Roeden Lands aangeteekend; het getal der Inwoonders bleek in den Jaare i/o? by de laatfte Volkstelling, 4459 «e wtezen , zynde dit insgeWks 430 meer als i» de voornoemde 5 Dorpen onder den Lar.de van Voorne Over - Flacquée,
De gecombineerde groote van den Lande van Voome 0;ertkcquèe met dat gedeelte dat onder Putte behoort is, 11353 Morgen , só4l Roeden Rhynlands , het geen zo als dj Mcrgenthaalen in Voorne en Pu'te werden gemeeten 22707
gemeeten, ï6/\i Roeden uitmaakt. Het getal da Hui-
zen is 1439 en dat der Inwoonders werd op 84S8 gerekend.
Het gedeelte van den Lande van Over ■ Flacquée waartoe dit Aanhangfel behoard bevat iu zig, als volgt;



0 AANHANGSEL.''
Huizen, Morgen, Roeden, Ment
• Se. Adolphs Land, waarin de Dorpen Oeltgenspl at en den Bommel
^T^n'- ;■ 319 3383 539* l8<* Atad aan t Haringvliet. icö 432 2Ö '
Middelharnasch. . . 3„0 I333 ^
Het geen te zamen uitffiaakt' ' ■ 734 5355 mi W9
Hier moeten wy onze Leezeren eririneren. dat deeze groote volgens de Verpondings - Lysten van den Jaare 1737 js opgegeeven en dat Middelharnasch naar dien tyd nog aanmerkelyk ten opzichten der aanbouwing is verbeterd geivorworden, betreffende de Huizen .en Gebouwen, hier van heb' ben wy reeds ter zyner plaatzen breedvoerig gelpioaken.
Een particulier
W A 1» E M.
Is ons van hier niet opgegeeven, en daar hier ook geen apparte of byzondere Regeeringen voorkoomen , maaken wy hier meede van dit ons VI Deel een
ï Y N D E.