LEGAAT Mr. P. A. BRUGMANS,
OVERLEDEN 1891















G E S P R E K K E N OVERDKNKINGE N.






GESPREKKEN
E N
overdenkingen,
OVER HET
LIJDEN en STERVEN,
VAN
ONZEN HEERE
JESUS CHRISTUS,
é> O O K
WILHELM LEENDERT KRIEGER,
Predikant te Zwolle.
EERSTE S T U K j E N.
Te AMSTELDAM,
Êij JOHANNES WESSING, Willsmsz, MDCCLXXXIIL



Dat dit wcrk,bcftaande in GéTprekken cnOverdenkingen over het Lijden en Sterven van onzen Heere Jefus Christus, door W. L. Kkieoer, 'Predik, te Zwolle , cerftc ftukjen, volgend Kerkelyke goedkeuring, het licht ziet, getuigen de ondergefchrevcne gedeputeerden van de E. Ciasfis van Zwolie.
J. W. van S lijpe,
. fifeé. ie Z-xolle;Cl. Suoil h. t. Dep.
J. W. LüNNESCHLOS, Pr~d. U Dalfftn ', Cl. h. t. Dep.
W. L. A l i, e m a n d ,
' ~ ." ï'red. ie Uiisfelt,
W. L. van Warmjelo,'
1'reé. tc Wjki.



V O O R B ERIC H T.
W AARDE LEZE"!
.Ah voor eencn ge rui men tijd kreeg ik aan~/JL leiding, om etnige fiichteiijke overdenkingen , over "t zoenlijdcn van den Heere Jesus -Christus te vervaardigen. — Het moeilijke dat ik daar in voorzag, weder hield mij; terwijl liet nut dat ik mij daar van beloofde, mij telkens aanfpoorde, om de handen aan "t werk te ft aan: tot dat- ik eindelijk te raade werd, voor mijne uitfpanninge iets ten proeve te ontwerpen.
Ter aangenaam verandcrïnge in het kezen, hebbe ik '* gene mij noodig dacht, vooraf te behandelen, bij wijze van gefprekken voorgedraagen; en daar door tot de volgende overdenkingen de gr-ondflagen gelegd.
In die overdenkingen heb ik mij met geen brecde tekst-ontvouwing bezig gehouden zulks was geheel mijn oogmerk niet, daar toe is een cervloed van uitlegkundige fchriften voorhanden : evenwel hebbe ik den tekst niet geheel voorbij gezienmaar zo veel daar van toegelicht , als 'er tot recht verfland der gefchiedenisfe van V lijden dienstig was.
Gij ziet dat de taal die in deze overden-,
* 3 ■ m



VOORBERICHT*
kingen voorkomt, in den mond van een waaf Christen gelegd is. Dit hebbe men in't oog fe houden. Ieder die bedachtzaam met zich zeiyen wil handelen, onderzoeke, of hij ook Je* fus tot zijn deel kiest? Is dit zo, dan kan hij zich de troosttaai die hier gevoerd wordt, met reden toeeigenen.
Zo ik mogtbemerken, dat dit gedeelte ftweU ke ik tenproeve lever e, niet geheel nutloos is, zal het voortzetten van dezen arbeid, volgens''t ontwerp , 't welke ik in 'i vierde gefprek hebbe opgegeeven, mijne aangenaamfte uitfpanning zij in / 'erder hebbe ik niets te berichten, dan alleenlijk, dat toen ik dit reeds voorlang vervaardigde gefchrift ter persfe gefchikt had, de bekende bedenkingen van twee beroemde mannen in 't licht kwamen, welke voor een gedeelte be* treklijk zijn, tot het gene ik in V eerfte gefprek onderzocht hebbe. Dit baarde bij mij wel eenig overleg, of ik ook dit gefprek te rug zoude nemen. Doch wijl 't vervolg eischte,dat ik den loop mijner gedachten ongefchonden liet, en gemerkt ik dit puk niet zo uitvoerig behmdele j dat het eenigzins als ' de oorzaak der uit gay e van dit werk kan worden aangemerkt, maar yeelëer als dienende om dtn grcndflag te leggen • . ' van



VOOR B E 11 I C H T.
yan de volgende overdenkingen: zoo heb ik geoordeeld dat dit' eerjle gefprek hier behoorde te blijven.
Ieder ziet met een opjlag van't oog, dat ikal het lijden van jefus zo wel als zijn' dood,begrijpe, als tot zijne plaats vervangende borg betaaling te behooren, waar door de flraf volgens Gods vonnis , voor alle zonden van Gods keurvolk gedraagen , en dus aan den eisen der ftrafFende gerechtigheid van God volkomen is genoeg gedaan. Ik erken ook wel degelijk, dat men uit de bijzondere lijdens des Heilands, de tegenovedtelling van misdaad en ftraffe , volgens het vonnis van den Opperrechter moet zoeken te ontdekken: dit zal zonderling van nut kunnen zijn, en onze opmerking overwaardig moeten gefchat worden. — Daar toe is zelfs dit Gefprek bijzonder ingericht. Maar ik meene met even zo veel duidelijkheid te zien, dat men race geen' grond aan het eene gedeelte van dit lijden het betaalen voor deze, en aan een ander deel wederom,het voldoen voor eene andere zonde kan toeëigenen.
Niemand, die genoegzaam kundig is , en eenige maate van doorzicht bezit, zal dit onder-
fcheid



VOORB'KRIC H T.
ƒ:hid wraahen, of in dezs wijze van voor feilen eenige ongerijmdheid vinden. Elk fh at het zeker vrij, om zich hier over zo te ver': laar en, zo als hij meent, met de meeste duidelijkheid en overreeding, te kunnen' doen, wanneer men maar in dat middenpunt famen komt, waarin alle de f raaien van den wijden omtrek des lijdens zich vere'enigen :dat alWs Heilands lijdingen plaatsvervangende borglijdingen zijn; dan kan men ligtclijk eikanderen omtrent de bijzonderheden eene broederlijke vrijheid vergunnen.
Voor eenige flyl-en fpelfeilen, meestal door mijne afwezenhcid van de persfe veroorzaakt, verzoeke ik den kuustkundigen verfchooning; een lijst der meest zinfoorende mistellingen is achter aan gtplaatst.
Mijne bedoeling is alleen, de verheerlijking van Hem, die door lijden verhoogd is; en de fiicl'ting mijner evenmenfehen.
Mogt deze proeve, voor een of ander van mijne medereizigers op den weg naar de eeuwigheid, tot eenig onderricht, tot eenigen troost verf rekken: dan wordt\ mijn wensch vervuld.
\V. L. ICRI EG ER.
Zwolle, den 13^1 van Wiinmaaad,
1783. ' ^
G E-



GESPREKKEN
k n
OVERDENKINGEN
over het Lijden van onzen Heere jËSUS CHRISTUS.
EERSTE GESPREK.
Befchouwing van den waaren aart van '$ Hei' lands borgtochteüjk lijden-.
M ë n a n d e r;
J3L*oe, tó& Filo,zo vroeg in 't voorjaar iri gesprit deze eenzaame dreeven, terwijl alles nóg ih dé liverei van den winter gekleed is, en 't bekoorlijk groen nog niet is uitgebot ! Zijri onderzoeklustj zorg voor lichaamswelftand door eené raaatige beweeging, of neiging ter eenzaamheid hier van de oorzaaken ?
F i t ö;
Met hét zelfde recht,Menanderj itélde ik u,bij deze onverwachte ontmoeting, foortgenjke vraagen voor. Maar, is 'er niet telkens zö A veel



2 Beschouwing van den waaren aart.
GesVksk.veel ftof tot opmerken: dat elke tijd, elkjaarfaizoen, rijke gelegenheid tot lof van onzen almagtigen en goedertieren weldoener, uit wiens hand wij alles ontvangen, oplevert?
M e n a n der.
Zo is 't, mijn vriend: en fchoon ik zonder bepaald oogmerk deze wandeling aanving, verwekt het mij een flreelend genoegen, gelegenheid ter aangenaame famenfprekinge te vinden. F i l o.
Laaten wij dan geen oogenblik verzuimen. De tijd fnelt voort, de zon hijgt , vooral in deze nog korte dagen, naar haaren ondergang. Zij wenkt ons daar door, den tijd uittekoopen. En hoe wenschlijk ware het, dat wij ons fteöds, bij de voordrollende oogenblikken, dit erinnerden ;deze keeren nooit weder, zij brengen ons zo veel nader aan 't graf, de eindpaal van ons bedrijf op de benedenwereld: voornamelijk, dat wij ons te binnen bragten het ontzachlijke (Pratereutit et imputantur) \ Zij gaan voorbij
en worden toegerekend!.* M e n A n d e r.
Ja, dan leefden wij gelukkig: maar tijd bezuinigen, tot nuttige bedrijven, hoe zeldzaam
- is
* Zie Bobdaart Stichtelijke Gedichten, bi. 51$.



van 'sHeilanDs Borctochtelijk Lijden. 3
is dat! Veel meef ziet meti de flervelingen Gsspre.s* zwoegen, om den vliegenden tijd, als maakte > hij geen fpoed genoeg, nog meerder voorttezweepen; getuigen hier van, zijn zoveelebeuzelende tijdkortingen, zo als men ze noemt, enkel uitgedacht om den tijd nutloos te vernielen; om den mensch, die hier zo veel wigtigs te doen heeft, niets of weinig te laaten verrichten , op dat ik niet zegge , veel kwaads te doen
uitvoeren. « Dan gij merkt , ik wraak de
uitfpanningen niet onbepaald x neen ! dikwerf zijn ze noodig voor menfchen die van arbeid , van infpannen weeten. Vooral zijn zulke uitfpanningen verkieslijk , waar door wezenlijk nut, waar door kering en ftichting bevorderd wordt. — Op deze wijze, fchijnt gij uwe wandeling gericht te hebben, mijn Vriend.
F 1 1 0.
Peinzende op de Goddelijke liefdezorg, over het veeltijds zo ondankbaare menschdom, bezag ik al wandelende gindfe weilanden. De weinige verflenschte grasfpiertjes, het nog flauwe groen , deeden mij echter de bewaarende beitelling der Voorzienigheid opmerken. Hoe is het, dat de bevroozene grond,derzelver wortels niet deed ftcrven, of ander leed, dit voedfel voor de beesten, niet vernielde^. Dus vroeg ik A z ' bü
■ '■ ,



4 Beschouwing van den waaren aart
Gesprek-
bij mij zeiven. Terwijl de daar bijliggende llrook zaailand, de uitfpruitfels van 't winterkoorn even boven den grondvertoonende, mij, met aandoeninge, des Dichters woorden in ftilte deed uitroepen: Hij doet het gras uitfpruiien voor de beesten, en het kruid tot dienst des menfchen i doende het brood uit de aarde voortkomen. * Vooral merkte ik de verzorgende hand van 't Albeftier op, mij te binnen brengende : hoe voor weinige weeken, de grijze fneeuwvlokken de velden overdekt hadden , en eene ongemeene weldaadigheid,mag ik mij dus uitdrukken , aan de aarde bewezen; daar zij als verwarmende wolk f op dezelve ten dekfel uitgefpreid lagen, de graanen en andere gewasfen, voor 't geweld der koude beveiligden , het aardrijk tot vruchtbaarheid koefterden , en door de achtergelaatene falpeter en andere ftoffen , den aanftaanden groei van 't plantenrijk reeds dienstbaar waren.
Tot in dit bosch voortftappende, befchouwde ik oplettend, de onlangs fchijnbaarverworvene boomen; die in dezen, dus fchijnenden, doodflaap, bij 't leven echter bewaard zijn gebleeven. Ik bewonderde de aanbidlijke fchik-
king
* Pf. CIV: 14.
t Pf. CXLVII: 16,



van 'sHeilands Borotochtelïjk Lijden. 5
t
kmg der eeuwige wijsheid, die ter inftandhou-G™™**. ding der dingen, zodaanige wisfelingen verordend heeft: als daar is de flaap voor den mensch , voor de andere dieren, en zelfs voor fommige onder de planten; de winter in't gemeen voor de voortbrengfels der aarde, en wat dies meer zij. —» O hoe wonderlijk zijn Gods werken 1
Daarbij, zette ik mijne befchouwing voort, en zag, terwijl de zon haare gunstrijke ftraalen nu wederom meer lijnrecht op ons doet nederfchietcn, daar zij ongemerkt vast naar den evennaar nadert; hoe de ganfche natuur als in arbeid gebragt wordt om te baaren. Sommige boomen zag ik, zonder eenige verandering,nog zo als ze in 't barfte van den winter waren; andere begonden knoppen uittebotten. Ik ftelde mij levendig den grootqn omzwaai voor, welke eerlang ftaat te gebeuren.
Menander.
Treffende befchouwingen ! waar door het hart ter verheerlijkinge van onzen Maaker wordt opgevoerd!
Maar ook befchouwingen, die tevens aanleiding geeven, om van het rijk der natuure tot dat der genade op te klimmen.
F i l o.
Dus ging het mij, Menander! Dcalmagt A 2 ea



6 BESCHOUWING VAN DEN WAAREN AART
7,
Ciiisp-.EK.gn vjeldaadigheiê van God in 't natuurrijk zo mild vertoond, bad ik met flillen en verwonderenden eerbied aan: terwijl mij Gods langmoedigheid, jegens zondaars bewezen, niet min treffend voorkwam; de befchouwing hiervan deed mij erkennen, dat God de menfchen kinderen niet vergeefs gefchapen heeft Pf. LXXX1X vs, 48. Hier door geraakte ik aan 't overpeinzen van de wondere befchikkinge der genade, in X redden van doemelingen betoond: vooral bepaalde zich mijne aandacht op 't wigtig zoenlijden des gezegenden Verlosfers, den eenigen grondflag van der Christenen hope. Ik kreeg voornamelijk aanleiding, om hier over meer gezetlijk te denken: daar wij in dit vroege jaar* faizoen eerlang een' aanvang zullen maaken met de gewoone zevenweekfche gedachtenisvicringe van 's Heilands laatfte bloedig borgtochtelijk lijden en verzoenend fterven, J^ene gewoonte om dit juist in dezen tijd te doen, welke allereerst wel uit eene bijgeloovige bepaalinge oorfpronglijk was: maar welker nut en aangenaamheid echter mij dezelve hoog doet fchatten. Zeer blijde ben ik , dat in de meefte onzer vaderlandfche kerken een gezette tijd is, om Jefus laatfte lijden bepaaldelijk te overdenken. Of dit juist zeven zoeken voor Pafchen gefchiedt, ware om 't even; doch men kan zich ook voegzaam



van 's Heilands Borgtochteiijk Lijden. 7
1.
zaam aan dien tijd houden, dewijl dezelve inGbsprek. gebruik geraakt is.
Menander.
Volkomen ben ik 't gezegde met u eens. Ei haten wij onze famenfpreeking, overdefchoonheid der gefchapene natuure, tot eene zomerwandeling fpaaren : om dan, zo de Heer wil en wij leeven, wanneer de bekoorlijke toneelen die 't oog verrukken, zich in hunnen vollen glans en pracht vertoonen, ons inderzelver befchou-
winge te verlustigen. Kom , laaten wij
nu het lijden van onzen gezegenden Verlosfcr ten onderwerpe van ons gefprek maak en; vooral wilde ik gaarn, dat wij op den waaren aart van 't verzoenende en borgtochtelijke van dit laatfte lijden onze aandacht vestigden.
F i l o.
Hoe meent gij dit, mijn vriend, wilde gij nader verfterkt worden in het geloof aangaande die waarheid, dat Jefus als borg geleden heeft ?
Menander.
Neen! Filo, daar van ben ik ten völlen overtuigd. Ik heb de menigte der Apostolifche uitdrukkingen , die tevens bewijzen voor dit ftuk zijn, bij een gezameld, en ik heb de kracht daar van dikwerf gevoeld. Hier in is de troost A 4 voor



8 Beschouwing van den waaren aart. .
ï.
P*f1S voor- mijne ziele, dat Jefus zich gegeeven heeft top een randfoen voor allen *; dat wij de verlosftng hebben door zijn bloed \; en dat God dien die geen zon de gekend heeft, tot zonde voor ons heeft gemaakt y op dat wij zouden worden rechtvaardigheid Gods-, in Hem \ ; gelijk ook, dat God zijn Zoon heeft: yoorgefteld tot eene verzoening door *t geloof in zijn bloed. — > Door de vergeeving der zonde. $
Ja, de ondervinding, de dagelijkfche ondervinding , toont mij de noodzaakelijkheid en dierbaarheid hier van aan. Hoe zullen wij, offchoon ons de? hoogstnoodige deugdsbetrachtinge bevlijtigende, met ons geduurig gebrek voor God beftaan ; bijaldien de volmaakte gerechtigheid van Jefus onze verantwoording niet is, en wij niet in Hem gevonden worden ? * Ik wilde op, eene bedaarde wijze nafpooren , hoe wij in het laatfte lijden en in den dood van Christus. , de volkomene borgvoldoening voor de ganfche menigte der zonden zijns volks ontdekken kunnen: zonder aan den eenen kant, iets te verdonkeren van deze allergewigtigfle leere, den grondflag van het Christendom; maar tevens ook zonder aan de andere zijde, eenige fpeelingen
van,
* -i Tim. II: 6. verg. met Matth. XX: 28.
\ $fef. I: 7. 1 2 Kor. V: 21. § Ram. III: 25.



van 'sHeilands Borgtochtelijk Lijden. 9
l
van/t verftand, voor welbetoogde waarheden GeswiE,!:< aanteneemen?
F 1 l 0.
Wel aan! daar toe ben ik gereed. Gaara wil ik u mededeelen , hoe ik over dit ftuk denke.
Menander.
Dit zal mij hoogstaangenaam zijn! Beginnen wij dan terftond deze overweeging, F 1 l o.
Wij moeten hier toe, vooraf, eenige dingen vast ftellen, en wel, voor eerst, dat Jefus niets geleden of gedaan heeft, geduurende zijn ganfche verblijf op aarde, of 't behoorde tot zijn borgtochtelijk werk, waar toe Hij alleenlijk op deze benedenwereld is verfchenen : dus vooral ook ten aanzien van zijn laatfte lijden, toen deed Jefus niets, noch hij leed niets, of't was ter plaatsvervangende betaaling van dien borgprijs, welks betaaling Hij op zich had genomen. — Zelfs wanneer Hij iets leed, het gene uitdruklijk voorzegd was; dan was zulks echter tot betaalinge van zijn zielen randfoen. Ik zal dit door een voorbeeld ophelderen. EuangcJist Joannes meldt ons Hoofdft- XIX: .28. Hiern$ Jefits weetende dat nu alles volbracht was, op dat de fchrift zoude vervuld worden, zeide, Mij dorst. Hier zien wij klaar , dat Jefus het A 5 005



io Beschouwing van den waaren aart
GeswiBK.oogop de voorzeggende fchriftrolle had. Deze moest, als bijna geheel vervuld zijnde, ook nog daarin haare vervulling bekomen;dat de lijdende Immanuel, over dorst moest klaagen, en met edik gedrenkt worden. Daar door werd de voorzegging dan vervuld; doch dit fluit niet uit, dat de Heiland de fmert van dorst tevens als eene ftraf onderging, welke Hij als borg moest draagen. - Want elk begrijpt, de vraag valtaanftonds: waarom hebben de Profeeten voorzegd, dat de Mesfias deze fmerte zoude ondergaan ? — Hier op weet ik geen voldoenend antwoord, dan dit: om dat het Gods vrije en wijze beftelling was, dat de lijdende borg, ook dit kwaad, dit pijnlijk gevoel, als een gedeelte zijner ftraffen zou ondergaan. Ik breide dit niet verder uit, noch voere daar voor bewijzen aan, wijl dit de algemeene leer der hervormde kerke is, waar tegen zich de Heer J. Alting met weinig vrucht, maar met veel gegronde wederspraak aankantte. *
Ten anderen, hebben wij gade te Haan, dat 'er onder de lijdens ook geteld moeten worden,het gemis van zodanige geneuchten, als God, in zijne langmoedigheid, den zondigen menschop aarde te genieten geeft; ja zelfs van die geneuchten» welke de vleklooze Godmensch voor
zij-
* Zie Witsius ever de Verbonden Ilde Boek, H. VI



van 'sHeilands Borgïochtelijk Lijden, ti
zijne menschlijke natuur, met recht, kon eis-Gesprek. fehen.
Ten derden, moeten wij vooral onder 't oog houden, dat de bijzondere lijdens , fchoon mede de voldoening uitmaakende; echter nooit afgefcheiden van den dood als afbetaalende kunnen befchouwd worden : want zonder bloedftorting, met toefpeeling op den dood der offerdieren, gefchiedt 'er geen vergeeving. * Door het bloed des kruifes, dat is door Jefus kruisdood, is de vrede gemaakt, f Dus hebben wij al 't lijden in den dood geëindigd, als een geheel te befchouwen.
Laatstlijk, moeten wij ons bij 't bezichtigen van 's verlosfers borglijden, ook erinneren, dat het zelve gepaard ging met eene volmaakte heiligheid : waar door Hij het beeld van God volkomen bezat, en dit betoonde in de beoeffening van alle deugden,
Gelijk Jefus zich in zijn ganfche leven, met de betrachtinge der geheele wet van God bezig hield: zo bleek voor al in zijn laatfte lijden, zijne volmaakte liefde jegens God, zijne geregelde zelfliefde, en zijn vlekloos beminnen der menfehen, in alles wat Hem bejegende.
Wij noemen dit, zo als gij weet, zijne daadelijke gehoorzaamheid, die Hij, gelijk ik met
de
* Heb. IX: 22. t Col I: so.



ia Beschouwing van den waaren aart
I.
Gesprek, de meeste onzer godgeleerden denke , ook in plaatfe zijns volks als Borg aanbragt; en waar door Hij tevens zijn' volgelingen hetvolmaaklle voorbeeld van gehoorzaamheid opleverde.
M e n a n d e ii.
Zeer gepast komen mij deze regels voor. Maar ik wenschte wel te weeten, waarom gij 'er niet nog één' hebt bijgevoegd, namelijk dezen: dat door elk bijzonder lijden des Heilands, voor eene bijzondere zonde voldaan, en eenig bijzonder heil voor zijn volk veriuorven is. Of komt u dit niet gegrond voor?
F i l o.
Met onderfcheid zal ik hier op antwoorden. Gij doelt hier zekerlijk op hen, welke voorftanders zijn van zulk eene leidinge der gedachten, omtrent het borgtochtelijke van 's Heilands lij den, ivaar door men bijzondere zonden noemt, voor welke Jefus doorfommige bijzondere lijdens zou voldaan hebben. Als bij voorbeeld; Hij werd van godslasteringe beticht, om voor godslasteraars te voldoen. Hij werd van kleederen' beroofd en met eenen fpotmantel omhangen, om voor de zondige kleederpracht te voldoen. Hij verfmachtte van dorst en werd met edik gedrenkt, om voor de dronkenfchap te betaalen , en dergelijke meer.
Dan ik vinde hier voor geen bij belgronden. Wij zijn het famen daar in eens: alles wat
wij



van 's Heilands Borctochteltjk Lijden. 13
ï.
wij gelooven, moet op den Bijbel fteuneti; wij Gesprek moeten dit in 't H. woord uitdruklijk voorgefteld vinden, of immers 't moet ons blijken,dat men het bij wettige gevolgtrekking, daar uit, zonder drang, kan afleiden. Maar hoe zeer ik mij verpijnige, om voor dit ftelfel bijbeluitdrukkingen te zoeken, ik kan dezelve niet ontdekken. Nergens leeren mij de H. fchrijvers, dat wij de bijzondere lijdens van den Heiland, als bijzondere voldoeningen voor de« ze en gene zonden moeten aanmerken, nergens geeven zij een enkel voorbeeld, om eenig ge* deelte van het lijden, als ter bijzondere voldoeninge voor deze of die zonde aan te voeren.
Doe hier bij, wanneer ik zo eene bijzondere voldoening, voor deze en gene bijzondere zonden flelle, zo moet ik mij immers, tenminften, een klaar denkbeeld vormen , van die bijzondere voldoening. — Maar ik vinde mij daar toe geheel buiten ftaat, want één van beide, die betaaling, moet door dat bijzondere lijden, of geheel volkomen , of gebrekkig gefchiedt zijn. — Isheteerftewaar,dan merkt gij aanftonds,wat ik daar uit, met het volfte rechtN, kan afleiden. Zo die betaaling geheel volkomen zij, dan moest Jefus maar voor elk bijzonder foort van zonden, zulke bijzondere lijdens ondergaan hebben; dus zou de opfomming van alle die lijdens, de vol-
ko-



14 Beschouwing van den waaren aart
(lEsr-SEIC. kotnene voldoening aan Gods rechtvaardig* heid hebben uitgemaakt, en defchuld der zonde daar door zijn afbetaald. Maar dan was de dood .geheel noodeloos geweest. Ja! ik kan volftrekt niet begrijpen; hoe God als rechtvaardig rechter, dan nog de doodftraf hebbe kunnen vorderen. Ware die dan niet geheel overtollig ? zou dit dan geen wreedheid zijn? Ik wil niemand , die in leidinge van gedachten van mij verfchilt, zulke gevolgen opdringen. Evenwel, ik bid u, denk eens bedachtzaam door; zult gij, hier uit, u gcmaklijk redden kunnen? ——— Doch, fielt men, dat door zulk een bijzonder lijden, GEEN GEHEEL VOLKOMENE BETAALING gefcfliedt
zij; maar dat die eertt door den dood voltooid is : dan moet men zeer bekrompene gedachten van de oneindige waarde van Jefus lijden maaken. Elk lijden is van oneindige waarde,en evenwel maar eene gebrekkige betaaling voor eene bijzondere foort van zonde! Hoe flrookt dit ? Dan heeft Jefus eerst gedeeltelijk moeten boeten; en naderhand nog eens volkomen. Dan moet men aan den dood geen oneindige waarde toekennen, of dat voorafgaande lijden was
niet noodig. En hier op kunt gij tegen
mij niet inbrengen , dat ik al 't lijden borgtochtelijk ftellende , zo als 't in den dood uitliep ; derhalven ook dit voorafgaande lijden ,
vol»



VAN 'sIlEILANDS BORGTOCHT ELTJK LlJDEN. 1$
volgens mijne eigene onderftelling, niet noo- Gesprek, dig ware, wijl ik 's Heilands dood van eene oneindige waarde keure: want ik geloove, zo als ik nader toonen zal; dat volgens Gods bedreiging, de dood in een' famenloop van allerfmertlijkfte omftandigheden, de ftraffe zij, die voor alle de zonden der uitverkoorenen famengenomèn,moest gedraagen worden. Eindelijk als men dus, over die bijzondere voldoening denkt; dan moet men, zo men zich nauwkeurig wil uitdrukken, zeggen : Jefus heeft door dit bijzonder lijden, voor die zonden, welke men dan verkiest te noemen,Hechts gedeeltelijk voldaan.
Maar ik wil nog ééne reden aanvoeren, waarom ik niet kan berusten, in de wijze van denken , welke gij voorftelde: men vindt volgens die onderltelling voor dezelfde zonden méermaalen voldaan. Neem maar de zonde van dronkenfchap en de kleederpracht, die ik nu alleenlijk ten voorbedde noeme; meer dan ééns is Jefus zuuren drank aangeboden,meer dan éénmaal heeft men Hem met fpotkleederen omhangen , moest 'er dan voor die zonden boven andere dubbel voldaan worden ? Zegt gij, de uitverkoorenen hadden deze zonden bij herhaaling gepleegd : zo moest daar voor dan ook bij hervatting voldaan worden: mag ik dan, hier op niet met grond aanmerken, dat meest alle zonden,
al-



i6 Beschouwing van den waArèn Akit
GÉ^RftK.althans zeer veetej herhaald gepleegd worden j Waarom dan ook voor die alle , niet bij hervatting Voldaan ? Wanneet Wij recht eerbiedig denken 3 Over de oneindige waarde van 's Heilands lijden ; kan men dan wegens 't hervatten der zonde, de herhaaling der voldoéninge wel hoodig keuren? Of wilt gij, dat 'et van alle bijzonderheden juist geen reden is te geeven : dan' dunkt mij j erkent gij reeds ingewikkeld j dat uw Itelfel niet regelmaatig kan ontvouwd worden.
Menander;
Zijn dit alle uwe redenen: of hebt gij. 'er nog iets bij te voegen ?
F i l o;
Mij dunkt , ik mag ook dit rlog aanmerken j, hoe zeer gij de bijzonderheden van 's Heilands lijden onderfcheidelijk wilt toepasfen op bijzondere zonden ; 'er zijn toch ver« fcheidene wanbedrijven te noemen, voor welke men geen bij zondere voldoeningen in 't lij den van Jefus kan vindem Bij voorbeeld, om Hechts iets te noemen ; waar vindt men het voldoen voor den beeldendienst? voor ongehoorzaamheid der kinderen aan hunne ouders, ik fpreekevan natuurlijke ouders, niet van de burgerlijke overheid ? Hoe ontdekt men in 's Heilands lijden, betaaling voor^e zonden der ouderen



van 's Heilands Eorgtochtelijk Lijden. %?
1
in de opvoedinge hunner kinderen; voor de mis- Gesprke* handelingen welke heeren en vrouwen hunne dienstboden aandoen; als ook voor de misflagen der dienstboden, in 't betrachten van hunne bijzondere plichten?Wil ik meer noemen? Waar vindt gij de bijzondere betaaling voor aanhoudende twis- . ten; voor de toorn en oploopendheid; voor de gebreken in de huwlijkfchefamenleevingder echtgenooten; voor hoererij en overfpel; voor de luiheid; het misbruik van den tijd; en dergelijke meer ?
Menander.
Ja! al kan ik voor elke zonde geen bijzondere voldoening vinden, dan ftel ik mij echter gerust met onze kleenweetendheid: 'er kan wel zo iets zijn, al kunnen wij het niet doorzien,of zo nauwkeurig aanwijzen.
F i l o.
Zo zeer als iemand, ben ik gereed om op onze kleenweetendheid, het oog te houden; en daarom met alle mogelijke bedachtzaamheid te handelen: maar als ik in Gods woord of door den aart der zaake aanleiding krijge,om een regelmaatig ftclfel te vormen; dan doe ik echter zulks gaarn, en meen daar toe zelfs door veele redenen verplicht te zijn. Hebt gij met mij hier toe lust, dan willen wij ons onderzoek <?B voort-



jS Beschouwing van den waauen aart
GesI'rek.voortzetten: zoniet, de betaamelijke vrijheid, die ik voor mij zeiven begeer, laat ik geredelijk voor een' ander' over.
Menander. Wel zeker, willen wij ons onderzoek voortzetten.
Ik heb nu , uwe voornaamfte bedenkingen gehoord. Dus mag ik het één en 't ander nog wel ter nadere ophelderinge vraagen, of ter tegenbedenkinge inbrengen: zulks zult gij immers niet weigeren ?
F ix Oi
Grooter genoegen kunt gij mij niet geeven, dan door zulks te doen. Ik fpreek niet met u om Hechts gelijk te hebben, maar om de waarheid voor te ftellen, zo als die zich klaar aan mij voordoet; en dus om tevens te verneemen,wat 'er tegen kan ingebragt worden. Ik zoek op deze wijze mijne gevoelens te toetfen en nader verfterkt te worden in dezelve; of door dekragtder tegenbedenkingen tot andere bevattingen gebragt te worden. Wees verzekerd, mijn vriend , het is mij alleen om de edele waarheid te doen. Me n a n d e r.
Maar ontkent gij dan geheel; dat de Borg eenige bijzondere straffen gedraagen heeft, ter voldoeninge voor de zonden ?
F I L o.
Dan moest ik mij zeiven niet verftaan hebben, J



van 's Heilands Borgtochtelijk Lijden. t<)
ben! Ik Hélde tot den eerfien regel, waar op Gesprek wij 't oog te houden hebben in de befchouwinge van 't lijden, dat Jefus niets geleden noch gedaan heeft, of't tvas ter voltooijnge van dien borgprijs, welks betaaling Hij op zich had genomen. Derhalven fpreekt het van zeiven, dat men aan veele bijzondere straffen van Jefus denken moet. Vee* lerlei jammeren van dezelfde of verfchillende foort, en zulke nog in verfcheidene trappen moest Hij ondergaan: of Hij zou niet voldaan hebben aan den eisen der ftraffende gerechtigheid van God, en Hij zou, zo dit niet dus gebeurd ware,geen volkomen Borg zijn geweest. ■■■ Menander.
Hebt gij wel gedacht aan de wet der wedervergeldinge (lex talionis) ? Deze vordert, dunkt mij , dat 'er voor elke bijzondere zonde, onder de Borgftraffen eene bijzondere vergelding te vinden zij : of men fchijnt de volkomene af betaaling voor alle zonden der uitverkoorenen niet te kunnen ontdekken.
Dat God volgens deze wet der wedervergel» dinge wil handelen, blijkt duidelijk genoeg,uit dc Mofaifche wet Exod. XXI: 23—25 . Daar is het: ziel voor ziele, oog voor oog, tand voor tand3 hand voor hand, voet voor voet , brand voor brand, wonde voor wonde , buile voor buile.
B 2 yer-



io Beschouwing van den waaren aart
Vergelijk verder Lev. XIX: 17—21. Deut. XIX: 19—21.
En 't is ook niet buiten voorbeeld, dat in burgerlijke ftraffen, iets dergelijks plaats heeft. Men zag den Godlasteraar toch wel de tong uitrukken of doorpriemen , eenen gruwelijken moordenaar wel eens de rechtehand , die het moordgeweer hield , afkappen en daarna mee de dood ftraffen. Dit heeft immers opzicht op hun bedreven misdaad?
Puo.
Te recht komen wij nu, tot de wet der zuedervergeldinge. Dit optehelderen zal het ganfche (luk in 't licht Hellen; ten minden den grond leggen, waar op ik in 't volgende mijne ontwikkelingen zal moeten bouwen.
Voor alle dingen moeten wij ons erinneren, dat God een volmaakt wijs, rechtvaardig, en goedertieren rechter is: als zodanig betoont Hij
zich zekerlijk in het ftraffen der zonde.
Geen willekeurige ftraffen , die niet allerjuist geregeld zijn; geen laffe verfchooningen; en echter geen wreede mishandelingen zijn hier te wachten : alles moet ontegenzeglijk met de hoogfte billijkheid geregeld zijn.
Daar bij, moeten wij ons den aart der frraffe voorltellen. Deze is zeker een natuurlijk kzvaad, 't welk iemand wegens eenig zedelijk
BHtfa



van 'sHeilands Borgthchtelijk Lijden, ei
wanbedrijf, door hem die daar toe 't recht Gepshbk* heeft, wordt aangedaan. Aan wien 't rech'c toekomt om de ftraffe te oeffenen; behoeven wij in dit geval niet te onderzoeken: ik zoude het anders,volgens de keurige aanmerking van een" beroemden fchrijver, in deze befchrijving gemeld hebben. *
De natuurkundige kwaaden zijn, zo ik het wel hebbe , van drieërlei foort , beftaande in fmertelijke ,fchadelijke, enfchandelijke kwaaden. Wanneer deze ter ftraffe, volgens een rechterlijk vonnis worden toegebragt; dan kan het zijn dat dezelve opzichtlijk gemaakt worden tot de misdaad, zo als blijkt uit de voorbeelden van burgerlijke ftraffen , welke gij hebt aangevoerd : evenwel 't is ook waar, dat de rechter hier toe niet verplicht is. Zo 't mij ook geoorlofd is , mij hier op de burgerlijke ftraffen ten voorbedde te beroepen : fommige beledigingen door flaan of onteeringen te wege gebragt, worden alleenlijk door fchaden, door geldboeten, gewroken : daar integendeel het ontvreemden van 'snaasten goed, met Ujfftraffen, die met fchande gefaard gaan, vergolden wordt. Alles komt dan hier neder,op het rechterlijke- vonnis:dat moet
het
*.IIeinecciüs T' nenta juris Nntura et gentiim. <p. 459» Soo-
3



22 Beschouwing van den waauen aart
i.
Gbsprek. het beflisfen, welke ftraf voor de misdaad zat geoefFend worden.
De uitfpraak van 't vonnis is te vinden in de Godlijke bedreiging Gen. II: 17, ten dage ah gij daar van eet zult gij den dood flerven; en in de nadere ontvouwing daar van, welke God zelf heeft gegeeven, op den rechtdag, dien Hij in Eden gehouden heeft, mag ik mij zo eens uitdrtikken , Gen. III: 8—19.
Dit wordt in onze leerboeken met goed recht verklaard van den dood in denruimftenzin;van den geestlijken dood, zo als men 't gewoonlijk noemt, en van den lichaamlijken dood, met alles wat daar toe kan gebragt worden: waar door wij ons de geheele reeks van ftrafFende kwaaden kunnen vertegenwoordigen, die 'er uitgedacht kunnen worden.
Breeder behoef ik dit nu niet te ontvouwen: daar ons gefprek niet gericht is over eenig gedeelte van het famenftel der Godgeleerdheid, wijl wij daaromtrent eenftemmig denken. Menander.
Ik vorder dit ook niet breedvoerig: evenwel eene korte fchets zult gij niet weigeren. F 1 e o.
Begeert gij zulks ? - Zeer gaarn! — Ik fprak van den geestlijken dood. Dien beichouw ik nu riet als de zonde zelve te zijn, voor zo. ver-



van 'sHeilands Borotochtelijk Lijden. 23
i.
re de natuurlijke mensen dood is in zonden ^/«Gesprek. misdaaden: * maar in zo verre die eene straf is , gelegen in 't gevoel van Gods geduchten toorn, de wreede mishandeling van den fatan, en daar uit voortfpruitende zielsangften. Daar bij voegde ik den lichaamlijken dood. Wanneer men dien in zulk eene ruimte neemt; kan men'er toebrengen de fchandelijke, fchadelijke , en fmertelijke kwaden, welke hier het leven verdrietig maaken, en den zondaar eindelijk doen vallen in het ftof des doods.
Terwijl 'er alle reden is om te ftellen: dat deze geestlijke en lichaamlijke dood, bij den zondaar die zelf de ftraf moet draagen tot in de eeuwigheid voortduuren; 't welk men den eeuzuigen dood noemt.
Menander.
Dit is zeer klaar, ten aanzien van de bedreiginge en de ftrafoeffeninge aan den zondaar : maar als wij nu op den Borg letten,hoe moeten wij dan dit alles verftaan ?
F 1 l o.
Zulks is gemaklijk te begrijpen. De Borg fchoon zelf onfchuldig, wordt als een fchuldige aangemerkt, als of Hij zelf een zondaar was.
Trou-
• %if. Ih 1.
15 4



*4 Beschouwing vav den waarën aart
Gesprek. Trouwens Hij is zonde voor ons gemaakt, zegt de Bijbel: * dus moest Hij als de plaatsvervangende Borg juist die ftraffen uitftaan welke de zondaar verdiend had; en derhal ven is 't kenbaar, dat alle de lijdens van den Borg plaatsvervangende en voldoenende lijdens waren.
Zoo leed Hij dan , naar de ziel inwendig. En ten opzichte der van buiten aankomende onheilen moest Hij deelen , in den hoogften fmaad3 de hevigfte fmerten en afmattingen van 't brooze lichaam, waar onder ik dan 't gemis of de fchade mede begrijpe; en eindelijk in den dood of de aflegging van 't lichaam. Dit alles zullen wij ons te erinneren hebben; ' als wij in 't vervolg zien, hoe de Borg het allerzwaarste lijden moest ondergaan. Menander. Wanneer gij dit alles dus wilt vergelijken met de ftraf die de zondaar verdiend heeft , dan kon men met recht inbrengen: of dan de Borg ook niet eeuwig moest lijden? F i i. o.
Deze vraag zal beantwoord worden; als wij over de genoegzaamheid des Heilands, om aan zijn lijden de geëischte waarde bij te zetten , met elkander fpreeken zullen.
Me?
* 2 Cor. V: ai,



van 's Heilands Borgtochtelijk Lijden. 2jf
1. I
Menander. Gesr-juuq Maar dit, het welke ons volgens uw zeggen eerst te doen ftond, nu afgehandeld hebbende, mag ik dan wel vraagen: waar gij nu ten tweeden toe wildet overgaan ?
F i l o.
Ik wilde nu met één woord aantoon en , koe men in dit vonnis de tegenoverfteliing van misdaad en ftraffe zou kunnen ontdekken.
Menander. Daar verlang ik zeer naar.
F i l o.
De zonde is oproer tegen God, wcderftreven tegen zijne hoogheid, de mensch wil God gelijk zijn, hoe billijk wordt dit kwaad, met verfmaadende met fchandelijke ftraffen vergolden? -De mensch heeft door 't zondigen,
?t onzichtbaare goed verfmaad, en 't zichtbaars verkozen , dit wordt billijk door gemis van geneuchten geftraft. Door de zonde bejaagde de mensch een meerder genot van wellust, hoe wijs en rechtvaardig is 't befchikt , dat fmerte zijn deel wordt. *
Dus
* Vergelijk ten aanzien der zonde Gen. III.,5, 6. daar vindt men hoogmoed, oogeniust ,en wellust> juist als 1 Joh. II; 16; en zie ten opzichte der ikaffe Gen. lil; ió -10. B 5



25 Beschouwing van den waaren aart
Cbspbek. Dus moeten wij de ftraf billijken, die den zondaar van buiten aankomt. Even rechtvaardig wordt het kwaad ook vergolden, naar de ziel, door den geestlijken dood, wijl die de zetel der misdrijven is. En eindelijk wordt de overtreeder te recht van de aarde verdaan, op welke hij gezondigd heeft.
Gij begrijpt: dit alles is ook op den Borg toepaslijk, in zo verre die befchouwd moet worden , als ware Hij zelf een zondaar.Zo ziet men in alles, eene rechtvaardige en wijze fchikking. Menander. Hebt gij nog iets optemerken ?
F I L O.
Wij hebben dus breed over de wet der wedervergeldinge gefproken , wijl van 't rechte begrip derzelve zo veel afhangt. Ik befluit dit dan met deze aanmerking: dat uit dit ftrafvonnis zelve blijkt, hoe men met geen mogelijkheid, aan eenig bijzonder lijden, de voldoening voor eene bijzondere zonde kan bepaalen. De minfte zonde verdient den dood, en zo lang die niet was doorgeitaan, was 'er dan ook nog voor geen eene zonde geboet. Het vonnis was de dood, en dit vonnis van den opperrechter moest geheel volvoerd worden: wat dunkt u nu hier van?
Me-



van 'sHeilands Eorgtochtelijk Lijden. 27 5 at r-
M e m a, n d e r. . Gesprek,
Ik wil wel openhartig belijden , dat deze fchikking mij zeer gevalt: ik zie 'er niets voldoenender, ik zie 'er niets duidelijker op. Hier door word aan geene bekende waarheid iets onttrokken, dit zijn betooglijke waarheden, hier op kan niemand zeggen, dat dit eigendunklijke Ipeelingen zijn.
Doch 'er zijn fommige fchriftplaatfen en eenige andere bedenkingen waar uit ik mij niet kan redden. Ik wil die wel niat als fterke tegenbedenkingen inbrengen: evenwel ik verzoeke uw onderricht, om mij dit alles duidelijk te maaken.
F i l o.
't Zal mij aangenaam zijn, zo ik u helpen
Menander.
Ik doel op 2 Kor. VIII: 9, alwaar Paulus in't bij zonder aan de armoede van Christus, den rijkdom der geloovigcu toefchrijft. Zo ook Gal. III: 13 , alwaar de ontheffing van den vloek juist bepaald wordt tot den kruisdood, het hangen aan 't hout. Als mede 1 Petr. II: 24, daar gezegd wordt dat men door 's Heilands firamen gemzen viordt. En wel voornamentlijk Jef.lAll'.
6, 7:



a8 Beschouwing van dbn waaren aart
GeSPRSK. f ^ . j tt , r
o , 7. de Heer beeft onzer aller ongerechtigheid op Hem doen aanlopen. Stemt dit alles wel overeen,met uwe leiding van gedachten?
F 1 t o,
Zo 'tmij voorkomt,fiemt dit volmaakt overeen met mijne voorllellinge. Anders zou ik dezelve niet kunnen omhelzen: ik zoek-altijd mijn leerftelfel in den Bijbel te vinden; maar dat geenszins daar in te brengen.
Ik zal dan gemeldde plaatfen kortlijk ophelderen : doch Hechts met één enkel woord. Gij kunt 'er breedvoeriger de uitleggers over leezen.
Wat dan betreft 2 Kor. VIII: 9, naar alle regels van eene gezonde uitlegkunde, kan men "hier niet aan de armoede alleen denken: want was daar door de rijkdom verdiend, dan kwam het lijden en fterven geheel niet te pas. Dus wordt hier bij vervanginge gefproken (fynecdor che): het déne deel wordt genoemd en al het overige lijden en flerven daar onder begrepen. Terwijl de fchrijver, met bijzondere wijsheid, dat eene deel noemt; wijl Hij tot zijn oogmerk den lezer tot die armoede bepaalen wilde, om daar uit nuttigen aandrang, ter milddaadigheid te ontkenen. Dus ziet gij, 'er wordt van eene
bij-



van s Heilands Boegtociiïeltjk. Lijden, tg
f.
bijzondere voldoeriinge geen één woord gemeld,Gesprek alles wat men hier uit kan afleiden is, dat alle de rampen die Jefus troffen mede tot zijn verdienend lijden behoorden; als ook dat wij op die bijzondere gedeelten der ftraffen mogen en moeten letten. En dit is juist zo als ik denk.
Gal. III: 13, doet ons zien, dat tot de ontheffing van den vloek, een vervloekte dood gedraagen is. En dit was zeker noodig voor alle de zonden famengcnomen, door welke de vloek over den mensch en over dezen aardkloot gekomen was,die derhalvendus moest opgeheven ■ worden. Waarom wij ook dit gedeelte der ftraffe bijzonder moeten opmerken.
Aangaande 1 Petr. II: 24, zal ik u de taal van onzen beroemden van Alphen voorhouden; welke ik hier over onlangs gelcezen hebbe. Deze wijst ons, op ,,'s Heilands gantfche „ lijden en gehoorzaamheid tot den kruisdood „ toe: gelijk Petrus vs. 21 van zijn lijden in „ 't gemeen met bijvoeginge van zijne volmaak„ te onfchuld, en volkomene bereidwilligheid „ en lijdzaamheid in het 22 en 23 vs., en van „ zijn kruisdood in dit zelfde 24 vs. gefproken „ had. Dit alles vervat hij onder 5t woord „ firamen, een deel noemende, het geheel vera, feande/'.
Ëin»



30 Beschouwing van den waaren aart
Eindelijk Jef. LUI. 6, 7, is even zo in* Hemmende met mijn gevoelen. Als ik niet geloofde, dat A Heeh alle onze ongerechtigheden op den Heiland had doen aankopen i dan loochende ik de borgvoldoening, die ik met mijn ganfche hart erken. Alle de ongerechtigheden, heeft de Heer op Hem doen aanloopen; door Hem alle de ftraffen der zelve te doen dragen. Zoo heeft Hij aan alle de bijzondere ftraffen moeten voldoen, door die te ondergaan: endoor die alle famengenomen, heeft Hij vergeeving der zonden en het recht op alle zegeningen verworven.
Hebt gij nu nog eenige duisterheid aangaande deze fchriftplaatfen.
Menander.
Geheel niet! Ik zie ten duidelijkften, hoe dit zeer overeenftemt met uw voorftel. Was ik niet befchroomd uw taai geduld te breeken; ik zoude nog eenige ophelderingen verzoeken.
F 1 l 0. 1'
Doe zulks zonder bedenking. Niets ismij dierbaarer, dan de zekerheid en de duidelijkheid, in de Hukken van onzen
ge-



van 's Heilands Borgtociitelijk: Lijden. 3T
gezegenden Godsdienst, dewijl ik ap denzei-Gesprek, ven mijne hope voor den tijd en eeuwigheid gebouwd hebbe.
Menander.
Dan zal ik zo vrij zijn, U nog een paar vraa» gen te doen.
F 1 l o.
Zo Gij wilt.
Menander.
Loopt uw voorftel niet rechtflxeeks tegen de denkwijze onzer Vaderen in, welke de formulieren van emigheid, zo als wij ze gewoonlijk noemen, en onze dienstboeken vervaardigd hebben? — Ik weet, laat ik dit bij voorraad opmerken , deze hebben, wanneer men ze op zicb> zelve befchouwt, Hechts een menfchlijk gezag, derzelver leerltellingen zijn alleenlijk verbindende , voor zo verre zij, op Gods woord gegrond zijn; ook is mij welbewust, dat dit gevoelen, van de bijzondere gedeelten van Jefus lijden, als voldoende voor fommige bijzondere zonden te befcbouwen , door hun nimmer als een
bepaald leerftuk is opgegeeven. Evenwel
ik ben volkomen verzekerd, dat deze mannen verfcheidene ftukken der leere veel dieper hebben doorgedacht , dan veele hedendaagfche
vlug.



$2 iïescüotwing van den waahen aa11t
Gesprek, vlugge verftanden gadeflaan, en daarom houde ik ongemeen veel, zelfs van hunne wijze van voorftellen. Nu vinde ik in die fchriften verfcheidene uitdrukkingen, welke hunne denkwijze hier omtrent aan den dag leggen.
F i t o.
Doe mij dan deze uitdrukkingen eens hooren.
Menander. Ik zal U eenige proeven voorhouden. — In den Heidelbergschen Catechismus. Antvv. 38. zegt de Christenbelijder, dat Jefus onder den rechter Pontius Pilatus geleden heeft, op dat Hij onfehuldig onder den wereldlijken rechter veroordeeld zijnde , ons daar mede van het ftrenge oordeel van
God, dat over ons-gaan zoude, bevrijde.
Wordt hier niet bepaaldelijk aan de rechterlijke veroordeeling, welke Jefus van Pil at us ondergaan heeft, onze bevrijding van Godsoordeel toegekend? Ook is het in de 3ofte vraagc : beeft dat iets meer in, dat Hij gekruist is geweest , dan of Hij met een anderen dood gefior* ven ware P Daarop geantwoord wordt : Ja het, want daar door ben ik zeker, dat Hij de vervloeking, die op mij lag, op Hem geladen heeft: -want de dood des kruifes van God vervloekt was. — En voornamelijk in 't 44^
Antvv.



van 's Heilands Borgtochtelijx Lyden. 33
I.
Antw. wordt gezegd , dat mijn Heere Chris- Gbspksk. tUs, door zijne onuitfpreekelijke benauzvdheid, finerten, verfchrikking en helfche kzvale , in welke Hij in zijn ganfche lijden, (maar inzonderheid aan het kruis) gezonken was, mij van de helfche benauwdheid en pijn verlost heeft. Daar ziet Ge, aan 's Heilands zielsbenauwdheden , de bevrijding van helleangflen in 't bijzonder toegeëigend.
Voorts leezen wij,in deBelijdenisse des Geloofs der Gereformeerde Kerken in Nederland. Art. 21. Dat Jefus gevoelde de fchriklijke Jtrajfe die onze zonden verdiend hadden.. En een weinig verder , zvij vinden allerlei vertroostingen in zijne zvonden. —- Dus gevoelde Jefus de flxaf van bijzondere zonden: dus moeten wij vertroosting in 's Heilands zvonden, een deel Hechts van zijn lijden, zoeken.
Eindelijk noeme ik uit onze Liturgie of Dienstboeken, alleenlijk het Formulier om het Heilige Nachtmaal te houden. Hier wordt gezegd, dat Jefus gebonder zuerd, op dat hij ons zoude ontbinden; daarna ontalli jke verj'maadheien geleden heeft, op dat wij nimmermeer te fchande zoude worden j onfchuldig ten dood veroordeeld, op dat zvij voor Gods gericht vrij zouden gefprooken worden* Wijders wordt 'er voorgeHeld, dat de Heiland aan 't C kruis-



34 Beschouwing van ben waaren Aart
l.
. Gbserih. kruishout met luider ftemme geroepen heeft \ Mijn God , Mijn God, waarom hebt Gij mij verlaaten? Op dat wij tot God zouden genoomen en nimmermeer van Hem verhaten worden. — Wat dunkt U Filo3 van deze taal. Gij gevoelt derzelver kragt, ik heb 'er niets bij te voegen.
F i l o.
Gelijk ik omtrent uwe bijgebragte fchriftplaatfen te werk ging , zal ik ook nu doen , naamelijk, al uw gezegde ftukwijze overweegen. Eerst noemde Gij onzen onfchatbaaren Heidelbergschen Catechismus, dien ik nimmer wenfche verdrongen, dien ik nimmer wenfche kwalijk verklaard te zien. Gij hebt U beroepen op Antw. 38. Maar is 't niet van zeiven klaar, dat de Opftellers van dit Leerboek alleenlijk bedoelen dat Jefus onfchuld , door de rechterlijke veroordeeling ten klaarden gebleken is , dewijl Pilatus zo herhaalde reizen dezelve openlijk beleden heeft, en dat wij derhalven, wegens zijn onfcbuldig lijden en Jierven, Haat kunnen maaken,dat Hij de bevrijding van Gods fireng oordeel verworven heeft. Wanneer Gij thuis gekomen zijt, flaat dan eens het Schatboek van Ursinus op, en zie daar eens na, of ik U's Mans meening niet dui-
de-



van !s Heilands Borgtochxelijk Lijden. 35
T.
delijk en gegrond heb voorgedraagen! Gesprek.
Op de 3ofte Vr. en 't Antw. hebbe ik hoofdzaaklijk reeds geantwoord bij 't fpreeken over Gal. III: 13. Ik bidU merk eens op; hebben wij door deze of gene zonden, de vervloeking op ons geladen, of door alle onze zonden famengenomen? Zekerlijk is het laatfte waar. Strekt zich dan het voldoenende van dien vervloekten dood niet voor alle zonden van Gods uitverkoorenen uit? Is hier eenige zweem van voldoeninge voor bijzondere zonden ? Waarlijk ik kan met geen mogelijkheid zulks ontdekken.
Wat nu voorts het 44fte Antw. betreft,
bijaldien de fchrijvers van den Catechismus bepaaldelijk aan Jefus zielsbenauwdheid , de verlosfing van de helleangften toekenden , zo zouden zij zich zeiven als in eenen adem tegenfpreken, daar zij Antw. 37. aan 's Heilands lijden, 't welke Hij van 't begin zijns levens op aarde af, maar bijzonder aan 't einde zijn's levens ondergaan heeft, de verlosfing van de eeuwige verdoemenisfe toefchrijven. Dit geeft ons dan grond genoeg, ja noopt ons te erkennen dat de waare meening dezer uitmuntende Godgeleerden, alleen deze was, dat ook die zielsbenauvvdheden van Jefus mede tot dat offer behoorden , 't welke met zijn' dood voltooid is, waardoor de verlosfing van 't eeuwig C 2 ver-



3& Bëschocwino van den waare^ Aart
r.
Gesprek, verderf, en diis ook van helleangst verworven is. En dit denk ik met hun. — Voldoet U dit mijn Vriend ?
Mena nde e.
Ik kan niet ontveinzen, dat dit mij duidelijk en gegrond voorkomt.
F ii,t.
Dan is 't ook gemaklijk voor mij, om vervolgens te antwoorden. Wat de woorden uit het2ilteArt. der Nederland sche Geloofsbelijdenisse aangaat, die zijn geheel niet tegen mijn voorltel, want dat Jefus de fchriklij» ke jlraffe, dit onze zonden verdiend hadden, gevoeld heeft; geloove ik met mijn ganfche harte, dit heb ik reeds duidelijk genoeg, te kennen gegeeven, en 't [zal in 't vervolg nog nader blijken, dat dit mijne meening zij. Ook is' dat zeggen , wij vinden allerlei vertroostingen in zijne zvonden , juist mijn gevoelen. Want wat wordt 'er door die wonden verftaan? Zekerlijk al het bloedige'lij¬
den des Heilands, met zijn' dood geëindigd, zo als in 't begin van dit Art. gezegd wordt. Jefus Christus heeft zich zeiven opgeofferd aan het kruishout, vergietende zijn dierbaar bloed, tot
rei-



van 's Heilands Bopctochtelijk Lijden. 3*
I.
reiniging onzer zonden. Hier in is allerlei ver Gesprbk,
troosting te vinden!
Maar, Menander, ik erken, het gene Gij uit het Formulier van 't H. Avondmaal hebt aangehaald, fchijnt, in den eerffen opflag, merklijk moeilijker: laaten wij dan ook dit bedachtzaam onderzoeken,
Het is, dit mag ik vooraf onderftellen, onbetwistbaar zeker , dat in dit zelfde formulier , de voltooiing van 's Heilands offer,en dus de daadelijke betaaling der fchulden, alleenlijk in zijnen dood gefield wordt, want Hij heeft , (dietaaie wordt 'er gevoerd,) met zijn dood en bloedftortinge , dat nieuwe en ecuzvige Testament , dat verbond der genade en der verzoeninge bejlooten, als Hij zeide, het is volbragt. — Verder is 'er, dat ik voor u (daar gij anders den eeuwigen dood hadt moeten fterven) mijn lichaam aan het hout des krui/es in den dood geeve, en
mijn bloed v'ergiete. - Nog eens: want door
zijn' dood beeft Hij de oorzaak van onzen eeuwigen honger en kommer, naamelijk de zonde weggenomen.
Derhalven is 't onmogelijk, dat hier afzonderlijk aan Jefus banden onze ontbinding, aan zijne fchande onze eeuwige eere en aan zijne veroordeeling onze vrijfpraak zoude worden toegekend.
C 3 Ook
i



3S Beschouwing van den waaren Aart
Gesprek. Ook merkt Gij wel, in 't formulier wordt seen woord gefproken, van de bijzondere zonden, voor welke, door deze en gene gedeelten van 't lijden bijzonder zou voldaan zijn, 'er flaat niet,, Jesus werd gebonden,om dat fommige „ der uitverkoorencn zich met gouden ketenen „ in ijdele pracht boeienden, Hij werd verfmaad „ om vcor de hoogmoedige zelfsverheffing
„ te boeten,enz. Neen, zo iets vindtmen
niet, dus kunt Gij niet eens uit deze wijze van voorftel opmaaken, wat Gij daar in zocht.
Maar om kort te zijn, men moet, dunkt mij, behoudens beter oordeel,zijne gedachten op deze wijze hier over bepaalen ; de opftellers willen ons de bijzondere foorten van lijden,welke deVerlosfer ondergaan heeft, doen opmerken, zij noemen behalven zijne ziele fmerten, nog zijne banden, finaad en veroordeeling, welke alle mede behoorden tot het offer van Jefus in zijn' dood voltooid, waar door zijne liefde, die Hem zo veel deed ondergaan , niet weinig in 't licht gefield wordt; Zij noemen banden, Jmaad en veroordeeling, om dat dit de flraffen waren, die de zondaar verdiend had, daar hij waardig is; als een gebonden misdaader tot den grootflen fmaad verwezen en tot het vonnis des doods veroordeeld te worden, deze flraf nu heeft J es u s op zich genomen , terwijl het heil hier
door



van 's Heilands Borgtochtedjk Lijden. 39
ï.
door aangebragt, met aartige toefpeelinge opGEsPRm al dat lijden , als eene ontbinding, bevrijding voor fcbande , Godlijke vrijfpraak en aan-
neeming bij God wordt voorgedraagen.
Zo ziet Gij, dat zij al het borgtochtelijke werk des Heilands famenvatten en 't op deze wijze
als de oorzaak des levens befchouwen: -
Dus heeft dan Je sus, ten opzichte van alle de fmerten, tot zijnen God geroepen : waarom hebt Gij mij verlaat en ? En door dat lijden verworven, dat zvij tot God zouden genomen, en nimmermeer van Hem verlaaten voorden. Zo heeft Hij dan, gelijk onze Vaders zeggen, den toom van God (onder welken wij eeuwiglijk hadden moeten verzinken) van den beginne zijner mensckwurdinge tot den einde zijns levens op aarde, voor ons gedragen en alle gehoorzaamheid der Godlijke voet en gerechtigheid voor ons vervuld.
M e n a n d e r.
Filo ik ben voldaan, over deze uwe ophelderingen : maar nog één bedenking zal ik waagen. Verliest men niet eene menigte van troostrijke en ftichtende overweegingen, als men zijne gedachten van de bijzondere voldoeningen
voor afzonderlijke zonden aftrekt? Laat
ik mijne meening,door etlijke voorbeelden ophelderen. Hoe bemoedigende is het voor ver-' •legene zondaars , die zich aan grove zonden C 4 fchul-



40 Beschouwing van den waaren Aart
i.
Gesprek. fchu]dig maakten, de voldoening voor deze hunne bijzondere zonden te kunnen vinden in Christus lijden: wanneer de ontnuchterde Dronkaart, de vernederde hovaardige,_de bedaard gewordene toornige, deze kwaaden door Jefus geboet zien? —— En is het niet ongemeen ftichtendc,als de verlosten 's Heilands liefde kunnen bewonderen, en dezelve met aanbiddinge roemen, dat Hij voor hun, om voor deze en gene zonden te betaalen , zo veele bijzondere fmerten leed? —-— Ja kan 'er fterker behoedmiddel ter beteugelinge van bijzondere zonden worden uitgedacht, dan dat de Jefusminnende ziele zich te bi|pen brengt: zou ikGodsfchepfelén misbruiken, daar mijn Jefus gebrek leed? Zou ik mij in dwaaze klederpracht ontgaan , daar mijn Borg die zonde, toen Hij met fpot kleedercn omhangen was, geboet heeft? Zou ik met mijne tonge moedwillig zondigen, daar 's waerelds Heiland zweeg, toen Hij recht had om te fpreeken ? —— Wat dunkt U hiervan ?
F i l 0,
Gij weet, ik deuk, dat het troostlijke, het ftichtende, altijd op de overreeding der waarheid moet gegrond zijn , al vervielen dan de, door U zo aanftonds genoemde, vertroostende en ftichtende bedenkingen, zo anders de waarheid
haa-



van 's Heilands Borgtochtelijk Lijden. 41
U
haare heldere draaien fchiet, dan was het geenGesPKEK. fchade , Ja- ik zou U billijk mogen vraagen , wordt het niet vrij troosteloos, wanneer een verlegen zondaar zich aan een of ander kwaad fc huldig ziet, waar tegen hij geen bijzondere ftraf of voldoening van den Heiland, met grond, ontdekken kan? Echter wil ik, in dit geval, mij zo fterk niet eens uitlaaten : merk het volgende flechts aan.
Elk zondaar, de uitfpattendfte zo wel als de zedigite, vindt in 's Heilands lijden en dood, met eene volmaakte daadelijke gehoorzaamheid gepaard gaande, den eenigen grond van betrouwen en vertroosting. Elk eene zonde verdient niet alleen dezen of genen ramp, waarin wij eenige overeenkomst met den aart van dat kwaad kunnen ontdekken , maar den dood , hier over fpraken wij reeds zo even, toen wij over 't recht van voedervergeldinge handelden. Dus heeft elk zondaar het ganfche lijden en de gehoorzaamheid van Jefus, in zijn' dood geëindigd, ten hoogften noodig, met minder dan dit famengenomen,heeft hij niet genoeg, hier kan hij alleen den grond van behoudenisfe de ontheffing der doodftraffe vinden. Zo valt dan een veilig fteunfel voor gegronde vertroostinge, bij mijne onderftelling geenzins weg!
En wat het ftichtende betreft : dit wil C 5 ik



4* Beschouwing van den waaren Aart
t.
«esprek. wji ik geenzins verbannen hebben. -— Neen, laat de ziel, met kruisliefde vervuld, die uitgebreide befeffens van Jefus menfchenmin heeft, zich vrij verlustigen , in de aandoenlijke befchöuwinge van elke bijzondere fmcrte, van eiken fmaad, die haaren Heiland getroffen hebben : laat dit haare verwondering gaande maaken, om, terwijl zij zich zei ven zulke rampen waardig keurt, terwijl zij erkent, ik heb verdiendf de verguizing der menfchen, de befchimping der Engelen, het fpeekfel der Duivelen te moeten verduuren: ik ben waardig misbruikte fchepfels te moeten misfen,en onder 't nijpendftegebrek te kwijnen; mijne zonden ftellen mij billijk ten voorwerpe der Godlijke ftraffe, der grootfte fmerten,der eeuwige veroordeelinge,om,zeggeik, terwijl zij dit erkent, nedriguitteroepen,leed mijn Jefus gebrek, en heb ik overvloed, werd Hij gefmaad, en ik geëerd, werd Hij gefolterd, en ik met aangeuaame behandelingen overlaaden, moest Hij Ürerven, op dat ik zou leeven, zeker
Hij is alle mijne liefde waardig! Laat zij
het geduchte van Gods toorn, het grouwelijke van het zondenkwaad en 't noodzaaklijke, om door zulk eerien lijdenden Verlosfer gered te worden, die tevens de Heer der heerlijkheid is, hier in opmerken, dat 'er zo veele lijdens
op



van 'sHeilands Borotochtelijk Lijden. 45
I.
op een gehoopt moesten worden, eer de Gbsprsk. Uorg kon uitroepen : 11 e t 1 s volbragt!
Ja, laat zij ook deze befchouwingen tér be. teugelinge van 't zonde kwaad bezigen: dat de liefhebber van Jefus zich wachte voor fchepfels misbruik, wijl zijn Heer gebrek had; dat hij waake om niet met de tonge te zondigen, daar zijn meefter heilig zweeg; met één woord, dewijl dan Christus voor ons in 't vleesch geleden heeft, zo wape/ie Hij zich ook met dezelfde gedachten — Om nu niet meer naar de begeerlijkheden der menfehen, maar naar Gods wil, den tijd die overig is, in het vleesch te heven *
Zie hier dan mijn vriend , hoe door mijne opvattinge der ftichtinge niets onttrokken wordt, zie hier ftichtelijke bedenkingen', op goede gronden gebouwd!
Menander.
Ik erken hoe voordeelighetzij, de zaaken van nabij te bezichtigen, van welk een nut het is, gezuiverde begrippen van de waarheden te vormen , en op dezen grond, het praktikaale van 't Christendom te vestigen. — Dan nu nog één woord : hoe vat Gij dan alles famen ? Hoe
kunt
* i Pet. IV: 1.



44 Beschouwing van den waaren Aart.
I,
«Sesp3fk. kunt gij dan voegzaame reden gceven , van alle de bijzondere lijdens, welke den Heiland zijn overgekomen ?
F i l o.
Mij dunkt, wij moeten alle de lijdens des Heilands als één' bundel bij elkander befchouwen , die met het fterven voltooid werd, waar door alle de zonden, voor w.ike Jefus betaalen moest, geboet zijn geworden, Gij hebt uit het voorige van ons gefprek reeds gemerkt, ik verfta er de daadelijke gehoorzaamheid des Heilands onder. Derhalven is dan de Christus in zijn voldoenend borglijden gehoorzaam geworden totden dood, ja tot den kruisdood! * Zo heeft Hij dan zelf onze zonden in zijn lichaam gedraage'n, op het hout! f Dus meen ik ook in Haat te zijn, om voegzaame reden te kunnen geeven, waarom zo veele bijzondere lijdens den Heiland getroffen hebben.
Menander.
Dit uw voorftel is niet onduidelijk, eene nadere ontvouwing van bijzonderheden echter , zou mij zeer begeerlijk zijn, Gij hebt er U zeiven ook ten fchuldenaar toe gemaakt in 't voorige
van
* Fil. II: 3. ï I Pet. II 24.



van 's Heilands Borgtochtelijk Lijden. 45
'I.
van ons gefprek— Maar dewijl de zon reeds merk- Gbsprek» lijk begint te deinzen, en wij al wandelende de ftad genaderd zijn, zo ftaaken wij ons onderhoud voor ditmaal, daar ik hartlijk verzoek, om bij eene eerst voorkomende gelegenheid, verder uwe nuttige ophelderingen over dit gewigtige ftuk te mogen verneemen.
F i l o.
Zo de Heer wil en wij leeven, kome ik u ten fpoedigften zien, dan willen wij ons onderzoek voortzetten.



4(5 Beschouwing van den waaren Aart TWEEDE GESPREK.
Vervolg van het voorgaande.
■ F i L o.
II.
Gesprek. JQ)us fpoedig volbreng ik mijn toegezegd bezoek, de nuttigheid onzer famenfpreekinge bij onze wandeling gedaan, bekoorde mij: ik ben van mijnen kant met ongeneegen , om 't gewigtige tfnderwerp van ons gefprek verder te behandelen, en ik merkte Gij zijthier van ook niet af keerig. Wij willen , dan in ons kleen gezelfchap dezen, avond ons daar mede vermaaken.
Menander. Niets zal mij aangenaamer zijn, dan dit. F i L o.
Maar mij dunkt, ik vind U bezig in diep gepeins: welk boekjen ligt daarbij U, Waar jn Gij geleezen hebt ?
Me n a n d e r.
Het is DeLente, een Gedicht van
' ' den



van 'sHeillands Borgtochtelijk Lijden. 47
II.
den Heere van Kleist: ik las daar juist Gpesrek, een ituk, 't welke mij fterk trof, en mij tot het bewonderen der Godlijke grootheid en goedheid opvoerde.
F i l o,
Gelukkig leezen, dat zulke gevolgen heeft! Ei laat mij , uit dat verheven en voor mij zo waardig Huk, het zelfde hooren, dat Uzo fterk trof, misfchien verlevendigt zulks bij mij, voorige genoegens in 't leezen hier van gefmaakt.
Menander.
Het waren deze woorden „ O Gij! oneindig „ bewonderens waardig wezen! Gij Vader en ,, beheerfcher der waereld! al wat goed is komt „ van u. Gij betoont u even heerlijk, inden „ vogel die onder dezen doornftruik huppelt, „ als in het uitfpanfel des hemels , in den „ worm , die tusfehen de bloemen des velds „ kruipt, als in den vlammenden Cherub, die
boven 't gefternte fchittert, Gij onbegrens„ de oceaan ! uit uwen boezem vloeit alles „ voort, gij alleen ziet niets tot u toevloeien! „ de brandende zeën der fterren, zijn de en„ kele wederfchijn van de geringfte ftraaltjes
des



48 Beschouwing van den waaken Aart
TT.
Gesprek.^ <jes lichts, dat van uw aanfchijn affchittert. ,, Dreigt gij de ltorraen,zo zwijgen zij. Roert 33 gij de bergen aan, zij rooken. Het vreeslijk „ gebruisch der onftuimige zeen, wanneer zij „ tusfchen hooge waterrotzen, het zand haares „ bodems ontblooten, is de ontzaglijk heerlij„ ke lofzang, die zij ter uwer eere aanheffen. „ De met vlammen bevleugelde Donder, ver-
kondigt uwe daaden met zijne brullende ftem.
De wouden zidderen voor u, en doen uwen „ lof weergalmen. De ftemmen des fterrenheirs „ breiden in duizend harmonifche toonen, die w 't verfland alleen vatten kan, de grootte u „ wer weldaadigheid en magt, tot aan de bei-
de aspunten des hemels uit. Doch wie kan „ de menigte uwer wonderen verflaan V wie ,, kan, o Schepper! door de diepten uwer on„ afmeetbaarheid heenen dringen! o alle gij ein„ dig-gefchaapene geesten! vertrouwt u vrij „ op de vleugelen des ftormvvinds! maakt -de 5, pijlen 'des blixemftraals tot uwe waagenen ; „ doorfnelt op dezelven den fchitterenden af„ grond der Godheid, en brengt daar mee „ duizendmaal zo veel tijden, als dit ganfche „ waereldgefticht verduuren zal, door; ook J5 dan nog zult gij in 't einde geen enkel flip. „ je nader aan den bodem van dezen afgrond ,
„ dan



van 's Heilands Bohgtochtelijk Lijden. 49
ir.
„ op 't eerfte oogenblik dat gij uwe vlucht aan- Gssp»bk. •„ vingt,gekoconen zijn! —
F i l g.
Roerende taaie, verhevene gedachten! Wie leest, wie hoort dezelve, zonder daar door tot lof van God ontvonkt te wotden ?
Ja waarlijk, al het fchepfel vertoont de goedheid en grootheid van zijnen Maaker. Alles Wat ons omringt toont ons, dat Jehovah aan aller} goed is, en zijne barmhertigheden over al' le zijne zuerken zijn.- * Wij moeten erkennen , dat God bekleed is met Majefteit en heerlijkheid , f dat Jehovah groot en zeer te prijzen en zijne grootheid ondergrondelijk
is! § En ftraalt dit alles zo fterk door
in de vorming en inftandhouding der ftofiiike wereld, wat wonder dan, dat dit alles zo veel treflijker vertoond wordt, in de verlosfing van menfchen? — Van menfchen, ik herhaale dien beduidenisvollennaam nog eens, 't is de verlosfing van de zichtbaare beelden der Godheid , die tot heeren over het benedendeel der fcheppinge gefield waren , die opftand tegen hunnen grootcn weldoener verwekt , die zich
aan
* Pf. CXLV: 9.
f Pf. Cl F: i.
%Vf.CXLV:z.



50 Beschouwing van den waaren aart
ii.
r"tsPHEa'aan 't verderf geketend hebben, en eeuwig hulpeloos in eenen afgrond van jammer waren blijven liggen, zo de Algoedheid zich hunner niet erbarmd had!
Zeker hier wordt een' ftroom van overdenkingen den vrijen loop geopend: doch ik wil hier in voor als nog niet treeden, om dit bree-
der uittebreiden. „ Genoeg is 't, dat onze
harten dus eenigzins voorbereid zijn, tot eena omzigtige handelwijze over dit gewigtige ftuk: wij zullen hier een' onpeilbaaren afgrond van goedertierenheid, maar ook te gelijk een' onafmeetelijken oceaan van onnafpeurlijke oordeelen en ondoorzoekelijke wegen ontdekken!
Menander.
Niet ongepast zeker fpruiten deze opmerkingen, uit het voorgelezene. — Maar zijt zogoed , om mij voorts uwe beloofde ophelderingen mede te deelen.
F i e ff.
Noem het liever, eene vrijmoedige opgaave van de leidinge mijner gedachten.
Menander.
Hoe Gij 't genoemd wilt hebben, is mij om 't even j ik verlange vast U tehooren.
F n



viM 's Heilands Ëorgtochtelijk. Lijden. 51
F i L O. GesprïS»
Om geregeld te denken over het lijden van Jefus, dunkt mij, moeten wij Hem onderfcheidelijk befchouwen, als Messias,als Borg, en als Voorbeeld, en dat wel in 't ganfche lijden famen genomen.
Menander.
Hier hebbe ik nadere opheldering noódig i doch ik verwachte dat Gij elk Huk verder zult ontvouwen;.
F 1 L o.
Dit was mijn voorneemen. Ik begin
dan om U te toonen; hoe ik Jefus in zijn lijden als den Mess i as befchouwe, ik Wil er mede zeggen, waarom ik zulks volftrekt noodzaaklijk kcure om opgemerkt te worden.
Wij belijden dat Jesus vanNazaReth de aan de vaderen beloofde Verlosfer, dat is de lang verivtochte Messias zij , ons geloof fteunt op de vervulling van verfcheidene oude voorzeggingen , door de Profeeten den Volke bekend gemaakt, veele jaaren voor zijne geboorte, welke wij zo juist, in verfchillendeom. Handigheden, ontdekken, dit behoeve ik niet breeder uittcbreidem
lx D £ U



51 Beschouwing van den waaren aart
tl.
Gesprek. Is 't nu niet hoogstnuttig, dat wij in de alleraanmerklijkfle oraftandigheid zijns levens, in dat tijdvak, waar op de oogen van alle de volgende eeuwen allermeest moeten gevestigd worden, ook gade Haan, hoe daar in vcrfeheidene aanmerklijke Godfpraaken zijn vervuld geworden ?
Hier komt bij , de Jooden ftruikelen allermeest over deze vernederende omftandigheden van onzen eerbiedwaardigen Verlosfer : hoe noodzaaklijk is het dan,dat wij ons zeiven verzekeren; en, zo zij hooren willen, hun doen opmerken, dat de karakters van den Mesfias, juist in die vernederingen,in dat lijden te vinden zijn , dewijl dc oude Godsmannen den Heiland dus te vooren hebben afgetekend:
En waartoe veel omwegen betreden ? Alle de Euangelisten en Jesus zelf, hebben ons hier in voorgelicht.
Ei laaten wij eens alle de plaatfen , welke de Euangelisten uit de voorzeggingsrolle aanvoeren, inzien. •
Menander.
Zo Gij wilt, ik zal dezelve opflaan, wij bepaalen ons niet, zo ik wel gemerkt hebbe, tot voorige gevallen van Jefus leven, maar alleenlijk tot zijndaatlte lijden.
Ma ^



van *s Heilands BoscTociri ELijK Lijpen. 53
Mattheus melde ons, in 't XX¥P*: ****** Hoofdd. van zijn Euangelk. vs. 31, dat Jefus zijn' leerlingen zeide , Gij zult alle aan mij geërgerd zvorden in dezen nacht ; zvant er is gefchreven, ik zal den Herder /laan en de fchaapen der kudde zullen ver/lrooid worden;, zijnde
dit de woorden uit Zach. XIII: 7. en vs.
54. Hoe zouden dan de febriften vervuld zvor~ den, [die zeggen] dat het alzo gefchieden moet.
vs. 56, nog eens, Doch dit alles is ge-
fchied, op dat, de febriften der Profeeten zouden vervuld zvorden. In 't XXVIIt0 Hoofd, vinden wij vs. 9, Toen is vervuld geworden enz. de woorden van Profeet Zacharia Hoofd. XI: 13. — vs. 35 Zegt de Evangelist, dat 's Heiland kleederen verdeeld zijn, het lot werpende, op datvervuld zoude ivorden, het gene gezegd is door den Profeet, waar op de woorden van PJ'. XXII: 19 volgen, zij deelen mijne kleederen onder zich, en werpen het lot over mijn gewaad.
Markus heeft, behalven dat hij Jefus taaie uit Zach. XIII: 7 opgeeft in zijn XlVde Hoofd. vs. 27 , nog, bij gelegenheid, dat hij van de kruifiginge fpreekt, Hoofd. XV: 2,0 deze woorden; Eu de fchrift. is vervuld gezvorden, die zegt, Én Hij is met de misdaadige gerekend, 't welke Jef. LUI: ia, voorfpeld is.
Lu kas voert de zo aanflonds genoemde D 3 , woor-



g4 Beschouwing van hen waaren aart
TI.
Qespüek.woorden van Profeet Jefaias aan, als door Jefus zelf bijgebragt Hoofd, XXII: 37. — Hij bericht ons vervolgens Hoofd. XXIV: 26 en %7\ dat Jefus na zijne opftanding , den Emmausgaugeren vroeg, moeste de Christus ?iiet deze dingen lijden en [alzo] in zijne heerlijkheid ingaan. E,n begonnen hebbende van Mofes en van alle de Profeeten, leidde Hij hun uit in alle de febriften wat van Hem [gefchreven] was. En
wederom, heeft de Heiland aan alle zijne leerlingen bij elkander zijnde gezegd, volgens vs, 44 — 46. Dit zijn de woorden, die ik tot u fprak, als ik nog bij u zvas [namelijk] dat het alles moest vervuld worden, wat van mij gefchreven is in de wet van Mofes, in de Profeeten en pfalmen. Toen opende Hij hun ver ft and, op dat zij de febriften verftonden: en zeide tot beu-' alzo is er gefchreven en alzo moest de Christus lilden en van de dooden opftaan ten derden dage. Eindelijk zien wij Joannes in: deze bericht ons dat Jefus aan 't Avondmaal gezegd heeft volgens Hoofd. XIII: 18, [dit gefchiedt] op dat de fchrift vervuld voorde: Die met mij het brood at heeft tegen mij zijn versfen opgeheven. Welke woorden ontleend zijn uit Pf. XLI; 10, ™» Vervolgens in Hoofd. XIX: vs." £4. haalt Hij pok bij de kleederverdeeling, het gezegde uit Pf, XXII aan, 't welke wij reeds bij Mat.
t B eu ai



van 's Heilands Borctociitelttk Lijden. 55
II.
t 11 e u s vonden. Terwijl Hij vs. 28 zegt, G*s™**-
Hier na Jefus weetende dat nu alhs volbragt was,-op da de fcbrift vervuld zoude zvorden , zeide, Mij dorst. Met welke laatfte woorden Hij denklijk ziet, op Pf.XXlh lóenPf.LXlX:
22. Waar op de Euangelist verder ,vs. 36.
bij gelegenheid , van 't befchrijven der door. fteekinge van Jefus zijde zegt, IVant deze dingen zijn gefchied, op dat de fcbrift vervuld worde , geen been van Hem zal verbroken worden : waarfchijnlijk de woorden van Pf. XXXIV: albedoelende , waar bij in 't 37fte vs. nog gevoegd wordt: En zvederom zegt eene andere fchrii t, Zij zullen zien in welken zij ge/leken hebben, deze woorden zijn genomen uit Zach. XII. vs. 10.
Dit zijn de profeetfijen, van welke de Euangelisten melding maakcn, welke zij aanhaalen, tls duidelijk op 's Heilands lijden pasfende.
F 1 l 0.
Heb dank, mijn Vriend, voor uwe moeite, zeer aangenaam was mij de overdenking deztr zo bekende fchriftplaatfen , deze bijeenzamemeling verlevendigde mijne oplettenheid en bevestigde mij in mijne gedachten, noopens de aoodzaaklijkheid, om bij de overweeging van D 4 Je.



56 Beschouwing van den waaren aar'p
11
G*SPK£K'Jefus lijden , hem ook als Messias te be fch ouwen.
Menander.
In dit Huk , hebbe ik altijd met u op dezelfde wijze gedacht: maar laat mij toe, U nog iets desaangaande te vraagen.
F I L O.
Biet genoegen zal ik zulks hooren.
Menander. ,
Mag men dan geen andere plaatfen uit de voorzeggingsrolle op 's Heilands lijden toepasfen,dan deze, welke door den Euangelisten of door Jefus gezag gewettigd zijn?
F 1 L o.
Ik denke het tegendeel, de Euangelisten lichten ons door hun bedrijf voor , wanneer zij zeiven eene voorzegging op eenig gedeelte van het lijden toepasfen, of ons uit Jefus mond
doen hooren, dat Hij zulks deed. Dit
moet dan onze vlijt opfcherpen, om zei ven in het boek des Heeren te zoeken, en daar uit nog meer voorraad optezaraeien. Laat ik dit met een klaar voorbeeld ophelderen, uit hetLIIMe
. 0 rj 0 ^ hoof<1»



van 'sHeilands BouGtochteltjk Lijden. 57
n.
Hoofdei, van Profeet Jefaias , worden eenigeGESPRSK* weinige ftukken door de Euangelisten aangehaald, waar door wij te meer verzekerd worden , dat de Mesfias in het zelve is afgetekend : dit laat ons dan de vrijheid cm de overige Hukken ook te gebruiken, ja dit verplicht er ons toe. En zo is 't ook met andere Godfpraaken,
Menander.
Wilt Gij ook, dat men dit zo verre zal trekken , dat men op elk bijzonder deel der lijdensgefchiedenisfe eene voorzegging zal toepasfen ?
F I t O.
De fmaldeelingen der gefchiedenisfe kan men willekeurig maaken; dus kan men zich wel gedeelten derzelve voordellen, waartoe men,of zonder geweldigen drang geen voorzegging kan vinden, of Hechts zulke bijbrengt, die ook, en wel met meerdere duidelijkheid, op andere gedeelten van 't lijden kunnen toegepast worden.
"t Is voornaamlijk gade te liaan, dat men zich het geheele lijden moet vertegenwoordigen, en daarin de wijze-fchikking der Voorzienigheid D 5 °P-



58 .beschouwing van den waaren aart
W
«mcr. opmerken, dat in 't eene gedeelte ons meer deze, en in 't andere wederom die bijzonderheid van 't lijden ter bezichtiginge wordt gegeeven. Zeer aartig zegt de geleerde d e Ha a s in zijn Aanhangfel achter de verhandeling over den XXXlIften pfalm „ Hec zoude in een kostelijk „ tapijt, voor een wezenlek gebrek gehouden „ worden, indien zich al het bloemwerk, in „ ieder gedeelte van het zelve vertoonde. Men „ pasfe dit toe op de lijdens gefchiedenisfen."
Voor 't overige moet men elk de vrijheid van profeteeren laaten, en't is het beste, om met bedachtzaamheid , al biddende om de leiding van Gods goeden Geest, een bezadigd oordeel te gebruiken.
Menander. Ik kan U thans niet vergen, mij eenige bijzondere Godfpraaken aan te wijzen. Maar laat mij toe U te vraagen : Of gij ook eene zekere onderfcheiding maakt, tusfehen de voorzeggingen die op het lijden van Jefus zien ?
F i l o.
Het komt mij eenvoudigst voor, hier tweederlei foort van voorzeggingen te onderfcheiden, Voor eerst, er zijn zulke die Hechts zekere bijkomende omftandigheden aanwijzen; welke die,
nen



van 's Heilands Bqrgtochtelijk Lijden. 59
ii.
nen, om ons te doen opmerken dat ook deze din-Gesprek' gen den Heiland volgens Gods raad overkwamen , en dat wij hier in zo veel te meer kentekenen van zijn Mesfiasfchap ontdekken.
Ten anderen, er zijn zodanige, die meer rechftreeks op den Immanuel zeiven en zijn heil zien : — Deze fchetfcn ons af, zijne diepe vernedering, zijn voortrefiijk beftaan daar onder, zijne wajire grootheid en de uitneemende heilvruchten welke uit zijn zoenlijden voortvloeien. De toepasfingen van de bijzondere Godfpraaken zal dit in helderer licht pjaatfen, wanneer wij onze famenfpreekingen zo verre kunnen voortzetten,
Menander.
Dit voldoet mij zeer wel; doch ik ben niet weinig begeerig, om uwe nadere ontvouwing aangaande het tweede Huk te verneemen. — Hoe moeten wij Jefus als Borg in de overweeginge van zijn lijden befchouwen ?
F I l O.
Dit doe ik gaarn, en zal ten dien einde, de ge. meene kundigheid van't gene'er in een borg, die bij God voldoen zal, vereischt wordt, ten grondllage leggen. — Niet dat ik U uit onze leerboeken gal voorhoudenjwelke gronden,wij hebben, om te
ftaa-



6o Beschouwing van den waaren aart
IJ
-****EK;^aven, dat 'er voor God ter betaalinge van lijfftraflijke fchulden een Borg kan worden toegelaaten , zonder 't recht te krenken of de billijkheid te beledigen: — neen, zulks onderftelle ik, dewijl het door ons beiden wordt toegeftemd. ■— Maar, ik wilde alleenlijk dit onder 't oog gehouden hebben : de Borg die voor den raagteloozen fchuldenaar 'zal boeten, moet juist ondergaan en opbrengen, al 'tgene waartoe de fchuldenaar, dien wij hier als een ftrafwaardig misdaader moeten befchouwen, verplicht was: daar bij, zulk een Borg moet eene blanke onfchuld bezitten, ten aanzien der wanbedrijven , voor welke Hij boet: al verder], Hij moet zulks verrichten zonder door dwang daar toe genoopt te worden: Eindelijk moet de betaaling van genoegzaams waarde zijn , wijl die voor zeer veele fchuldenaars 'zal ïlrekken , en , de beledigde partij oneindig verheven in grootheid is.
M e k a n d e e.
Uit het gezegde begin ik al eenig licht te fcheppen, Gij noemde daar vier Hukken, volgens welke gij uwe gedachten leidt in de bcfchouwingc van 't borgtochteüjkc van 's Heilands lijden, namelijk; de zwaarte van 't lijden, de onfchuld van den lijder, zijne gewil-
%



van 's Heilasds Eorgtochteltjk ElJDEN. 6"t
ir.
ligbeid om. dat lijden te ondergaan en zijne ge-GzspR*m noegzaamheid om aan 't zelve de geëischtewaarde te kunnen bijzetten. Evenwel gij zoudt mij verplichten, zo gij elk ituk nog een weinig nader in 't licht wilde ftellen.
F i l o.
Zeer gaarn mijn Vriend. —- Ik fprak, zo als Gij te recht opmerkte, allereerst van de zwaarte des lijdens.
Wij kunnen den aart der zondellraffe, alleenlijk met volle zekerheid uit Gods eigene verklaaring bepaalen, deze leert ons, dat het zondigende menschdom den dood ter ftraffe is gedreigd , en dit niet alleen, maar dat daar en boven een famenloop van verfchilende rarapen,den dood zouden vooruitgaan en vergezellen; 't welke alles, met veel recht, uit het Godlijkevloekvonnis, Genefis in 't lilde Hoofd, geboekt, en uic andere fchriftplaatfen kan opgemaakt worden, gelijk ten overvloede, uit onze,zo even reeds genoemde,leerboeken bekend is.
Wanneer wij dit aandachtig overvveegen, dan vinden wij gefchikte aanleiding, om verfcheidene bijzonderheden vastteftellen : om ons verfcheidene jammeren te vertegenwoordigen, die den mensch het leven bitter maaken: met één woord wij zamelen hier alles bijéén, wat
er



62 ÈEséHOÜWING VAN PEN WAAREN AART
II.
GtspREir. er -oncjer ^e benoeming van natuurkundige of flraffende kwaaden kan betrokken worden.
Meü denke dan , aan verfchillende zielsbenauwdheden , voortfpruitende uit befef van 't gemis der Godlijke gunfïe, het voorgevoel van op een gehoopte jammeren, folteringen van den Vorst der duifternisfe en meer foertgelijke oorzaaken.
Doe hier bij, 't gevoel van den bitterften fmaad, zo treffende voor eene edele ziele, dat die daar door dikwerf meer geplaagd wordt , dan door veelerlei lichaamsfmerten.
Dit evenwel wordt nog meer vergroot, wanneer hier bijkoomen , de uitgezocht/Ie pijni^ gingen en afmattingen van - 't brooze lichaam, waar door de lijdende ellendeling, van binnen ontdoken van ruste, van buiten met de hevigfte aanvallen geprangd, van rondsomme hulpeloos en ten uiterfte bejammerenswaardig is.
Eindelijk wordt de ellende voltooid, voor zo verre dit leven betreft, wanneer de bouwvallige hut waar in de ziel woont, geheel en al gefloopt en der geweldaadigheid des doods ten prooie wordt gelaaten : wanneer de ellendeling het leven , de dierbaarfte bezitting onder de zonne, ontrukt, en naar de fombere ftreeken van 't rijk der dooden wordt heenen gevoerd*
Dit



van 's Heilands Borgtochteltjk Lijden. 63
Dit zijn de wrange vruchten der zondeXCxmmwc Hier zien wij de opeenhooping van jammeren die 't overtreden tegen God vergezellen ! Dit alles moet Gij u in den hoogstmogelijken trap van verzwaaringe voordellen, dan hebt gij eene fchets der onheilen, door welke de rechtvaardige Hemelrechter , met verfchil van omdandigheden, volgens zijne wijsheid en gerechtigheid de zonde draft.
Neem dit alles nu bij den anderen, wanneer wij de lotgevallen der dervelingen op aarde over 'i algemeen befchouwen, dan zien wij deze gevolgen der zonde, over hen verfpreid, zelden of nooit, alle bij elkander in een' perfoon famengevloeid, nooit althans in den hoogstmogelijken trap bij eikanderen famengevloeid.
Maar wanneer wij iemand als Borg zullen befchouwen, die voor anderen voldoet, dan moet dit alles in hem famenloopen , dan moet dit alles in den hoogden trap bij elkander gevonden worden. dan moet hij het aller*
zwaarfie lijden ondergaan , dat men uit kan denken. En dit vinden wij in de Euangelifche verhaalen aangaande Jefus laatde lijden, hier wordt ons eene bron geopend, welke ons aanleiding geeft om den vloed van ellenden te befchouwen , welke J e s u s overdelpt
heeft,



64 Beschouwing van den waaren aart
GesJrek.heeft, wij zien, dat er geen foort van rampen kan worden uitgedacht, of Jes us onderging die, Hij fmaakte die in de bitterde in de allerverzwaarendfle omflandigheden, zo dat Hij als Borg, het allerzwaarste Lijden inplaatfe zijns volks onderging, en daar door de ltraffe droeg, die zij verdiend hadden.
Dit in 't oog houdende , kunnen wij gegronde reden geeven, waarom het der Godlijke wijsheid goed dacht, den Zoenborg, zo veele bijzondere lijdens te doen toekomen. Hier wenschte ik, dat Gij vooral aandachtig op wilde letten, mij dunkt, dat ik langs dez^n weg, veel beter reden kan geeven , waarom zulk een famenloop van rampen den Borg getroffen hebbe, veel beter, zegge ik, dan dat men die reden zoeke, in het betaalen voor bijzondere zonden.
Menander.
Ik bidde u ga voort F i l o, om ook de andere Hukken dus te ontvouwen.
F i l o.
Het andere dat ik noemde , betrof de onfchuld van den Lijder. Dit ftuk behoeft geen breede opheldering: elk begrijpt toch, zo de Borg aan eenig wanbedrijf fchuldig
ftond'



van'sHeilands Forctociitelijk Lijden 65
ii.
ftond, bij aldien Hij maar éene zonde had be-GESPBEK" dreven, dan was Hij zelf ftraffe waardig, dan moest Hij allerlei leed, ja den dood zelfs ondergaan : Want zuie de geheele zoet zal houden , en in één zal firuikelen , die is fchuldig geworden aan allen. * Derhalven zou Hij dan geleden hebben als zelf fchuldig, maar niet voor anderen, en dus niet als Borg.
Daarom kunnen wij telkens de blanke onfchuld van Jefus ontdekken , daarom moeten wij die ook wel nauwkeurig opmerken.
Even zo is 'took, met Het Derde Stuk, des Borgs gewilligheid om dit lijden te ondergaan. Het is van zelve klaar, dat een Borg, welke met tegenzin , door nooddwang lijden moest , daar door geen betaaling voor anderen kon te weeg brengen. Zou de allerrechtvaardigfte Rechter zulk eene betaaling aanneemen kunnen ? Zou zo een randfoen Hem welgevallig zijn ? — Dit ware Godonteerende om te ftellen.
Hierom vertoonen ons de heilige gefchiedfchrijvers ook , dat Jefus, offchoon Hij de zwaarte van 't lijden dermaate doorzag, dat zijne menfchheid er van gruwen moest , echter
zeer
* 'jak. II. 10.
E



6<5 Beschouwing van den waaren Aart
ii.
Gesprük zeer gewii2jg zic}j boog, onder de beraaming van den eeuwigen wijzen wille zijns Vaders.
Menander.
Deze beide ftukken zijn zeker zeer duidelijk; maar mij dunkt het laatfte dat Gij noemde , vordert een weinig diepzinniger overpeinzing.
F i l o.
Het Vierde en laatfte, dat wij nog befchouwen moeten, betreft des Heilands genoegzaamheid, om aan zijn lijden de geëischte waarde te kunnen bijzetten.
Hier moeten wij op drie dingen onderfchei- j delijk letten: Voor eerst, wij hebben te vooren de verfcheidenerlei rampen van 't menschdom als gevolgen der zonde befchouwd, welke zich geduurende dit leven openbaaren , er is geen reden om te denken dat zulks met dit leven zal ophouden. - Neen wij kunnen niet anders, dan ons voorftellen, dat dit in 'tandere leven zal voortduuren. — Zal toch de Zondaar wel ophouden met zondigen? — Zou de hoogfte Majesteit haaren afkeer van de zonde niet ten fterkfte doen blijken ? — Stemt dit alles j niet volkomen over een met het gene de Bijbel



van 'sHeilands Borgtochteljjk Lijden. 6?
IT.
bel aangaande de eeuwigheid der ftraffe leert ?G eSpreS,. Een ftuk 't welke wij beide gelooven?
Zou nu de Borg voldoen, zou Hij afbetaalen, dan kon Hij niet eeuwig lijden; Jefus heeft ook Hechts een bepaalden tijd geleden. Hoe kan men dan Hellen, dat Hij volkomen hebbe betaald, zo zulks niet door de waarde van den lijdenden Perfoon worde vergoed, zo men Hem, in zijn lijden, niet voor meer, dan een bloot mensch aanmerke?
Maar ten tweeden , het lijden van Jefus moest niet flechts voor ée'n Perfoon worden opgebragt: neen, veele duizenden moesten in de vruchten van zijne zoenverdienfïen deelen, hoe zal men daar over behoorlijk denken, tenzij men lette op de genoegzaamheid van den lijden, den Borg?
Eindelijk, wie is door de zonde beledigd? Is 't niet de oneindige Majesteit? Wanneer deze zich zal betoonen voldaan te zijn: moet het dan niet gefchieden door een' randfoenprijs van een oneindige waardije, door 't lijden van den Immanuël, wiens waarde in de daad oneindig is.
Hierom melden ons de Euangelisten verfcheidene trekken van zijne grootheid, welke vertoond zijn te midden van den diepflen fmaad, en laagfte vernederinge; en hier van worden wij E a voorts



6s Beschouwing van den waaren Aart
Hf
G»srRaK. voorts door de overige fchrijvers van't Nieuwen Testament nader onderricht. De lijdende Christus was tevens God ! O onbegrijplijke wonderfprcuk ! De Heer der heerlijkheid is gekruist! God heeft zijne gemeente met zijn bloed gekogt! Het affchïjnfel van de%fraders heerlijkheid en het uitgedrukte beeld zijner zelffiandigheid heeft de reinigmaaking der zonde zijns volks door zich zeiven te wege gebragt! — De Schepper is door de tong die Hij gefchapen had gelasterd, door de handen die Hij had gevormd, in zijne menschheid,gepijnigd, gefolterd , gedood J — ■ - De voor 't oog zo geringe, de onivaardigfie onder de menfchen, was God boven al te prijzen!
Zo zien wij dan, hoe de Mesfias in ftaat ware om eene eeuwige gerechtigheid aan te brengen:. Gij merkt, ik gebruike de woorden van Dan. IX: 24, welke de groote Schutte, mijn dierbaare Vriend, in zijne uitmuntende verhandeling over Daniels Jaar wee ken: dus beknopt en treffende omfchrijft „ Dat is „ om ,, zulk een wigtige voldoening aan Gods beledigde Majesteit te geeven, welke, voor al Gods „ volk , door alle de eeuwen heen zal genoeg v zijn."
Me-



van 'sHeilauds Borgtochteujk Lijden. 69
11.
M k n a n d e r. Geïpxeh.
Dit uw voor/tel vinde ik wel der overweesinge waardig: maar 't verwondert mij, geen woord vernomen te hebben, van Jefus volmaakte heiligheid, waar door Hij zijne daadelijkc gehoorzaamheid aanbragt.
Daar ben ik zeer mede ingenomen, en zo ik denke met reden. Apostel Paulus althans is mijn leidsman: deze noemt Christus gerechtigheid uitdruklijk eene gehoorzaamheid, Rom. V: 19. Hij zegt ook Pil. II: 8, dat Jefus gehoorzaam geworden is tot den dood, en Heb. V: 8 , dat Hij gehoorzaamheid geleerd heeft, uit het gene Hij heeft, geleden.
Gij hebt,in onze voorige famenkomite, ook reeds getoond, niet ongenegen te zijn, om nevens des Heilands lijdelijke, ook zijne daadelijke gehoorzaamheid te erkennen;
F i e o.
Die erkenne ik volkomen metU, daartoe waren wij nu juist gekomen, wijl mij nog overig' is, om op te geeven, hoe ik Jefus in de lijdens gefchiedenisfe als Voorbeeld befchouwe, bij welke gelegenheid ik van zijne vlekloozë Heiligheid melding moet maaken; en deze is imnlers dezelfde met zijne daadelijkc gehoorzaamheid, wijl Hij die heiligheid ook in plaatfe zijns volks ; in een nauwkeurig gehoorzaamen varf .Gods wet uitoefende.
E 3 M$e



7o Beschouwing van den waaren Aart
TT.
««"m. M e n a N d e r.
Wilt Gij daar van bij deze gelegenheid fpreeken, dan moet ik vooraf ééne bedenking in 't midden brengen: — Is 't wel veilig in de befchouwing van Jefus lijden Hem ook als Vo or-
b.eeld aan te merken? Zal men daar
door de zulke niet heimelijk begunftigen, die 't borgtochtelijke van 's Heilands zoenlijden ontkennen ? Of wordt er ten minften geen
aanleiding tot werkheiligheid gegeeven ?
Mij dunkt wij moesten Jefus hier alleen als Borg in aanmerkinge neemen.
F .1 l o.
Maar! dat Menander toch die redenlooze vreeze7der drieste onweetendheid overiaate! Denkt Gij nu niet, aan dien bekenden regel, (Unius pofitio, non efl alterius exclufto) de peiling van 't ééne is geen m'fluiting van '/ andere ? En in plaatfe van werkheiligheid te veroorzaaken, is 't juist gefchikt, terbevorderingevan -.vaare Christelijke deugd.
Om U van het ééne en andere nader teoverreeden, zal ik beknoptelijk het gegronde en nuttige hier van vervolgens aantoonen.
Ik heb niet minder dan het gezag van Jefus en zijne Apostelen voor mij, om mijn gezegde ie vvetttigen. Je-



van 's Heilands Borgtochtelijk Lijden. 71
n.
Jesus zelf bragt zijnen leerlingen onder 't Gesprit oog, dat zij op zijn voorbeeld, in zijne diepe vernederinge gegeeven, zien zouden en het zelve volgen, wanneer Hij naar Matth.XX: 24.
28 hun ontraadt om naar 'i meeflerfchap over eikanderen te dingen, zeggende : zo wie onder u zal willen de eerfie zijn, die zij uzu dienstknecht. g e l ij k de Zoon des menfchen niet is gekomen om gediend te zvorden, maar om te dienen, en zijne ziel te geeven tot een randfoen voor veelen.
Apostel Paulus toonde hier van volkomen overreed te zijn, waarom hij in de reeds aangehaalde plaats 2 Cor. VIII: 9 ten aandrange der milddaadigheid, het voorbeeld van Jefus aanvoert, zeggende: Gij zveet de genade van onzen Heere Jefus Christus , dat Hij om uzvcn wille is arm geworden, daar Mij rijk was.
Niet min duidelijk fielt Hij dit voov,Fil. II: 5 —-— 8. Want dat gevoelen zij in uy 't welke ook in Christus Jesus was. Die in de geftaltenisfe van God zijnde, geen roof geacht heeft Gods even gelijk te zijn: maar heeft zich zeiven vernietigd, de geflritcnis van eenen dienstknecht aangenomen hebbende , en is den mènföh'en gelijk gezvorden: en in de gedaante gevonden als een mensch, heeft Hij zich E 4 zei-



7* Beschouwing van den waaren Aart
ii.
Gesprek- zeiven vernederd, gehoorzaam geworden zijnde tot den dood, ja den dood des kruifes.
Al verder blijkt dit uit Heb. XII: 3. Aanmerkt dezen, die zodaanig tegen/preken van zondaar en tegen zich heeft verdraagen , op dat gij niet verftauzvt en bezwijkt in uwe zielen enHoofdd. XIII: 12, 13. Daarom heeft ook Jefus, opdat Hij door zijn eigen bloed het volk zoude heiligen, buiten de poort geleden: zo laat ons dan tot Hem uitgaan buiten de legerplaats, zijne fmaadhcid draagende.
Vooral fpreekt Petrus hier overreedende, niet Hechts in 't lilde Hoofdd. van zijn' eerften Brief vs. 17, 18. Het is beter dat gij weldoende, indien'tGods wil is, lijdt, dan kwaaddoende : want Christus heeft ook eens voor de zonden geleden, Hij rechtvaardig voor de onrechtvaardigen: maar al te vooren Hoofdd. II: 21 —24 op de duidelijkfte wijze, want hier toe zijt gij geroepen, dewif ook Christus voor ons geleden heeft, ons een exempel nalaatende , op dat gij zijne voetftappen zoudt navolgen. Die geen zonde gedaan heeft, noch daar is geen bedrog in zijn' mond gevonden. Die als Hij gefcholden werd, niet weder fchold; en als Hij leed niet dreigde : maar gaf het over aan dien die rechtvaardelijk tordetlt. Die zelf onze zonden in zijn lichaam
heeft



van 'sHeilands Borgïochtelijk. Lijden. 73
II.
heeft gedraagen op het hout:op dat wij,de zon- Gesprek. den afgeftorven zijnde, der gerechtigheid keven zouden.
Meer bewijs behoeve ik niet aan te voeren'. daarom ga ik over, om het nuttige,dat hier in gelegen is voor teltellem
Wanneer ik Jefus mij ten Voor.ief.lde van navolginge in de befchouwinge van zijn lijden ftelle, zo leere ik daar uit, voor eerst, dat Jefus in het aanbrengen zijner daadelijke gehoorzaamheid, als Borg voor zijn volk de Wet volbrengende , hen echter daar door niet van de verpligtinge tot gehoorzaamheid ontllagen heeft, neen, in tegendeel, dat zijn gehoorzaamen hun ten voorbedde ftrekt,en ter navolginge verpligt ? Ten tweeden , is deze befchouvving ongemeen vernederende voor mij, in dezen fpiegel mijne eigene gedaante bemerkende, bij dit voorbeeld mij vergelijkende, ontdekke ik de vvaare maar traanwaardige gefteldheid van mijn hart en mijne daaden, hier hebbe ik gelegenheid om gade te flaan, hoe veel verheffing, drift, gemelijkheid, zelfbetrouwen, ongehoorzaamheid, en hoe weinig ootmoed, geduld, zacht, moedigheid, lijdzaamheid, vertrouwen op God, en nauwgezette gehoorzaamheid nog in mij is, hoe veel er aan mij te verbeteren valt. Ten derden, dit ftrekt mij juist ten prikkel om naar Ë 5 vor-



74 Beschouwing van den waaren Aart.
m
Gespsek. vorderinge te ftaan, dat ik het beeld van Jefus heiligheid meer gelijk mag worden, dat ik der zonde mag afiterven,en der gerechtigheid leeven. Nog eens3ik ontdekke hier den gebaanden weg, om in deugsbetrachtinge te vorderen , zijn voorbeeld kan meerderen invloed op mij hebben dan dat vaneenig fterveling: niet alleen om zijne meerdere waarde, maar om dat Hij, als een volkomenZaligmaaker,zijn werk zelf voltooien wil, en krachten fchenken omHcmnateftreeven. Eindelijk: op deze wijze , het lijden van Jefus befchouwd, vinde ik daar in de zo hoognoodzaaklijke vereeniging van die twee hoofdweldaaden , de rechtvaardiging en heiliging. De eerlle is volftrekt noodig om op te merken, dewijl men,zonder uitzicht op fchuldvergeeving, geen vertrouwen op God kan vestigen : de tweede, om dat zonder heiligmaaking niémand den Heer zal zien, * en dus onze zaligheid er in gelegen is, om het beeld van Jefus te draagen.
Menander.
Ik ben geheel voldaan met uwe beantwoording van mijne bedenking , dezelve was voornaamelijk ook flechts ingericht om U deze nuttige dingen breeder te doen voorftel-
len. Maar wilt Gij nu verder opgeeven,
waar
* Heb. XII: 14.



van 's Heilands Borctociïtelijk Lijden. 75
TL
waar wij meest op te letten hebben, om Jefus Gbsprbk, als Voorbeeld in zijn lijden te befchouwen?
F i l o.
Hier moet men letten op Jefus ganfche gedrag in al zijn lijden, in alle zijne ontmoetingen, 't zij wij acht geeven op zijn beftaan omtrent zijif Godlijken Vader, of dat wij flil ftaan bij de befchouwing van de beoeffening zijner betaamelijke zelfsliefde, of dat wij 't oog vestigen op 't gene Hij jegens anderen deed, zo wel omtrent zijne vijanden als vrienden. In alles ontdekken wij de ftipfle gehoorzaamheid aan Gods wet, het fchitterendfle voorbeeld van heiligheid. En dat wij wel nauwkeurig moeten opmerken, dit alles deed Hij niet, daar't geluk Hem toelachte, daar de zon van voorfpoed rees : neen, in 't barnen der hemelhooge golven van bitteren 011-
fpoed. Zo wilde Jelus zijnen volgelingen
leeren , dat de kruisfchool eene deugdenfchool is, en hen ten fterkften opfpooren, om in allen hunnen wandel, ook dan zelfs, wanneer zij in onaangenaame ontmoetingen zich bevinden, hun licht voor de menfchen te laaten fchijnen, en hunne ziel in lijdzaamheid te bezitten.
Dus hebbe ik aan mijne belofte voldaan,en u met eenige uitbreiding voorgehouden, hoe men Jefus in zijn lijden als Messias , Borg, en Voorbeeld te befchouwen heeft,
. Me.



7 Beschouwing van den wjuren Aart
II.
Gesprek. M e n a n n e Ré -
Heb dank mijn waarde Vriend, wegens uwe moeite en 't duidelijke van uwe onderrichtinge.-
Maar laat mij de hoofdzaaken kortlijk
herhaalen, of ik U juist gevat hebbe.
Als Mes si s befchoinvt gij den Godlijken , Verlosfer in zijn lijden, voor zo verre daar door ' ook verfcheidcne Godfpraken zijn vervuld,Welke * verfcheidene dingen van zijn lijden,als karakters van het Mesfiasfehap, te voorea hadden J ' afgetekend.
Daar bij befchouwt gij Hem als B o r g : dewijl uit de lijdens gefchiedenisfe blijkt, dat Hij een allerzwaarst lijden onderging, dat Hij dit onfchuldig droeg, gelijk Hij zich ook gewillig onderworpen heeft, terwijl zijne genoegzaamheid; om aan dat lijden de geëischte waarde bij te zetten, niet minder daar uitkenlijkis.
Eindelijk merkt gij Jefus aan als Voorbeeld : dewijl met zijn lijden ook eene daadelijke gehoorzaamheid gepaard ging, welke Hij niet alleen opbragt in plaatfe van zijn volk, maar welke Hij hun ook ten fchetfe flelde, om'naar gelijkvormigheid met Hem te ftreeven.
F i l o.
^ Gij hebt mij wel gevat. ■— En nu zien wij' ligtl'ijk hoe fqhóon wij ons 't ganfche ontwerp' ( / va»



van 'sHeilands Borgtochtflijic Lijden. 77
it
van 's Heilagiis lijden vertegenwoordigen, en't Gesprf». geheel bezichtigen kunnen.
JJer Godlijke wijsheid behaagde het, omfommige gedeelten van 't lijden van Jefus, of ook wel eenige bijkomende omftandigheden te karen voorfpellen, daar van vindt men de vervulling, en dus al weder eene nadere aanwijzing, dat onze Jefus de aan de Vaderen beloofde Mcsfias is.
Gedeeltlijk in deze, en ook in andere ftukken van dit lijden, vinden wij de verzwaarende omftandigheden van zijne jammeren, fmaad en fmerten werden dus lange opeengehoopt, dat de bundel van zijne lijdens werd volgemaakt, waar op
alles met den dood voltooid werd. ■ Dan
eens zijn er wederom blijken van zijne onfchuld en gewilligheid te ontdekken. Dan ge¬
beurde er weder iets, waar door Hij als een meer dan menschlijk Verlosfer, waar door Hij als Gods Zoon, te midden van zijne vernederingen, geopenbaard werd.
Eindelijk, men ziet ook klaar, dat Hij Gods wet gehoorzaamde, en een fchitterend voorbeeld gaf.
Dus kunnen wij niet anders, of wij moeten uit het geheel, uit de befchouwinge van Jefus lijden famengenomen, opmaaken, dat Hij een volkoi l men



78 Beschouwing van den waaken Aart
ïl.
Gesprek, men^aligmaaker is, die voor alle de zonden zijns Volf-s1 boette, die voor hen 't recht op den hemel' ver worf en hen hier op aarde reeds den beeldi van Gods heiligheid gelijkvormig maakt.
Menander.
Volkomen ben ik 't met U eens: overzie ik dus al het lijden van Jefus in zijn' dood geëin digd L welk een Godlijk fchoon ontdekt zich hier
aan "t zielsoog! Hier ziet men Godlijke
wijsheid fchittereiijdie alles dus regelde,om voor zondaars zulk een ongedacht heil te befchikken ! -. ■ - Het- ftrenge der hoogfte gerechtigheid roept hier als met eene donderftem. — De blikfemende fchitterglansfen van vleklooze heiligheid zwecven niet min verbaazend voor 't
oog! Terwijl 't zachte,het hart innee.
mende geluid genade , genade , van tusfchen de kraakende rotfen gehoord wordt!
Gadelooze menfchenmin , onwankelbaare trouw , onbreekbaar geduld , nooit meer gehoorde zachtmoedigheid, onnagaanbaar vermogen en Godlijke waarde, vertoonen zich in den lijdenden Verlosfer!
Voor den mensch ontdekt zich een onuitputbaare fchat van zielverrijkende zegeningen. — In plaatfe van den dood, het leven! van armoede, rijkdom! van ellende, zaligheid!
<v



van 'sHeilands Borgtochtelitk Lyden, 79
r IL
" 1 L °' Gesprek,
Ja zeker, hier zijn altijd wellende bronnen van rein vermaak! O waren wij zo ge¬
lukkig, om de vervulling van den wensen des grooten Dichters Vollenhove, in 't Hot van zijnen Krwstriumf veel te ervaaren, daar hij zingt:
Dat fchoone kruisbeelt uw verloste
In ziele en zin ge tekent fla,
En melde uw liefde zonder ga Die U den bittren doodfnik koste.
Die brant der liefde in uw gemoet, Gedaalt in 't graf van 'shemels daken, Lere ons gemoet van zveérmin blaken,
Eu zalig fmelten in dien gloet • Dat het geduurig flerve en leve
In Christus en in Zijne min •
Dat Christus leve in hart en zin ; Zijn doot ons vleesch den doodfieek geve.
Me n a n d e r.
Dit is zeker allerbegeerlijkst. — Maar wijl mij dit ons gefprek zo wel beviel, wilde ik gaarn, dat wij een volgend onderhoud befteedden,ter o /crweeginge van de wijze, op welke, wij bij 't befchouwen der lijdens gefchiedenisfe, behoor en te verkeeren. jt\ qA
V 1 Fi.



go Beschouwing van 's Heil. Borgt. Lijden.
ir.
Gesprek. F i l o.
Dan zal ik zo vrij zijn, om U een kort vertoog, 't welke ik onlangs daar over opftelde, voorteleezen.
Menander. Zulks zal mij ongemeen aangenaam zijn.
DER.



Hoe men omtrent enz. Si
IIT. Gesprek..
DERDE GESPREK.
ÏOver de wijzes op welke wij, hij 't befchouwen der iijdensgefchiedenisfe3behooren te verkeer en.
F u o.
OMOj dacht Menander, uwe greetigheid .ware minder, om onze begonnen gefprekken ;ivoorttezetten, dan dezelve wel in den beginne feheen, althans ik had U al eerder bij mij gewacht.
Menander.
Niets minder dan dit, mijn Vriend, maar beroepsbezigheden en ander aftrek weerhielden mij tot nu toe, en dit weete ik, bij U eene alzins wigtige verfchooning te zijn, Gij bemint
: geen verwaarloozing van plicht, in welk een opzicht ook, Gij zeide mij wel eer,in ons be-
: roep getrouw te zijn, is ook Godsdienst, mits dat men daar in bij den Heer blijve.
F i l o.
Dit hebt Gij recht gevat, en 't boezemt mij te meer eerbied voor de Godlijke Openbaaring in, wan,neer ik gadella, dat dit ftuk daar in ook zo F dui-



J?2 -Hoé men omtrekt
m
«bïpke^, duidelijk, zo onwederzeglijk wordt aangedrongen , ik erinnere mij flechts de lesfen van Pau'lus den Apostel, in zijne brieven, onder anderen i Thesf. lil: 11, Want zvij hooren dat fommigen onder u ongeregeld wandelen, niet werkende, maar ij dele dingen doende. Doch de zodaanige hevelen en vermaanen zvij door onzen Heer Jefus Christus-, dat zij met flilheid werkende, hun eigen brood eeten. Als ook i Tim. V: 8 Doch zo iemand de zijne en voornamelijk [zijne]1 huisgenooten niet verzorgt, die heeft het geloof verlocheud, en is erger dan een ongeloovige ! en vs. 13. wraakt Hij , dat de jonge weduwen ledig bij de huizen omgaan en niet alleen ledig , maar ook klapachtig zijn , ijdele dingen doende en /prekende het gene niet betaamt.
Het is mij zulk eene aangenaame bezigheid, in 't Bijbelwoord lesfen te vinden, die op allerlei omftandigheden des levens toepaslijk zijn, die ons den invloed van den Godsdienst, op den huislijken ftand, op den bloei der Maat-r fchappije en dergelijke meer doen bemerken.
Menander. Ja waarlijk, zulk onderricht uit den Bijbel te zamelen is een allernuttigst bedrijf, ik brenge mij onder uw fpreken te binnen, het zeggen van den Dichter Pf. CXiX: 105. Uw woord is
tent.



de Lijdens geschiedenis moet vebkeereN'. 83
in.
tent lamp voor mijn voet, en een licht voor mijn Gsspb*-1" paa: In gehoorzaamheid aan Gods be¬
vel, in 't waarneemen onzer tijdlijke welvaart bedrijvig te zijn, is dan ook een opvolgen van
't Godlijk onderricht. Hoe aangenaam is
het ondertusfchen, ook nog eenige uitfpanning' te hebben, om den Geest te verlustigen, in famenfprekingen of bepeinzingen, van Godlijke en hemelfche zaaken , van dingen, die niet Hechts belangvol voor dit leven zijn , maar welker aangelegenheid zich verder,zichtotin de eeuwigheid uititrekt; en deze blijde gelegenheid doet zich thans voor ons beiden op. Wees dan zo goed mijn Vriend, om uwe beloften te volbrengen, met mij uw opftel voor te leezen.
F i l o.
Dewijl belofte fchuld maakt, zo ben ik ter betaalinge gereed: hier is 't bij de hand, aan 't hoofd is gezet.
Overdenking van de wij'ze , op welke wij s èij't befchouwen der lijdensgefchiedenisfe}be^ hooren te verkeeren. Welk eene aangenaame erinnering , de tijd nadert, dat de verlosfende liefde, de lijdendeheerlijkheid, en 't geheim der Godheid mij wederom ter herhaalde bezichtiginge zal gegeeven F a wor-



t>\ Hoe me» omtsew11 "
m,
Gkïpr6k'worden ! O zalige befchouwing! Alle de bij. zonderheden van 's Middelaars lijden,den ganfchen bundel van zijne alles te boven gaande fmerten , mij achtervolgens voor te Hellen! Nog eens, zalige bepeinzing ! Gethfemane !
x^ujujui jxaaazaat > L.ittoo trotos ! Golfmthal
welke lustwaranden wordtge voor mij, wanneer ik met aandachtige bepeinzingen tot u treede, en door 't geloofsoog zie , wat er binnen uwe ringmuuren, of op uwe hoogten is voorgevallen!
O Gij fontein van vertroostinge! bron van zaligheden! blijdfchap voor ellendelingen! lof der heiligen! toevlucht voor zondaaren! rotsHeen der eeuwigheid! verwondering der Engelen ! Priefter en flachtoiïer ! VloekdraagerM Opperzegenaar ! Schepper der hemelen en worm die in 't Hof kroop ! Altijd vloeiende ftroom van levende wateren des heils, die allereerst met druppen bloeds begon te vlieten! Gij, o eeuwige, die echter uit een mensch <rC. booren zijt! O wellust mijner ziele! rijkdom van mijn hart! licht in duifternis! eenioe eeuwige Verloste! U wil ik befchouwen
als blank en rood, opUzal ik mijn oog vestigen , zo als 't glanzig wit van uwe fchitterende heiligheid befproeid is met bloedvlekken, met bloed, geplengd ter uitwisfchinge van 't
walch-



de Lijdens Geschiedenis moet verkeeren. 85
; walchlijk vuil, waar mede ontwijde zielen beklad Gis«*&. I zijn, die den eeuwiglevenden onteerd hebben!
| verrukkensmagtige bezichtiging ! Waar,
li wanneer, had ik ooit een voorwerp voor 't 1 oog, zo uitvoerig, zo treffende, zo vol van GodI lijk fchoon ?
Hier kan, hier moet ik naar de eeuwigheid I rngwaards treeden ! o wonder ! Het Godsgeheim, in de fliltc der eeuwigheid ontworpen, I de oprichting van 't zoenbond, de taal die de 1 eenige God tot zich zclven, niet bij wijze van i alleenfpraak, maar door eene geheimnisvoile re1 denwisfeling tusfchen het meertal der PerfooJ: nen voerde,den eisch des Godlijken vaders, de verplichting des Godlijken zoons, de toefleni. ming en 't getuigen van den Godlijken Geest,
moei; ik mij vertegenwoordigen! . Ja nog
i meer, beraaming van verlosfing, toen er nog geen ;j zonde was, befchikking van 'smenfchen heil, 1 eer er één van die fchepfels aanwezen had! — Geheim, waar op de uitneemendften der Engelen zich blind Haarden, van 't oogenblik af,dat de hofllang het beeld der Godheid, de heerfchappij voerder over de aarde, in Edens balfemarie.| mende flreeken belaagd hadj van dat oogen1 blik af, tot er niet min dan vierduizend jaarkringen waren afgerold! — Geheim, voor de "c/%1 E 3 troon



86 Hoe men omtrent
III.
Gssi-KEK. troonwachters bedekt, voor den mensch ontvouwd, wijl Adamskroost er indeelen zoude!
O verbijsterend veeltal van verrukkende voorwerpen ! i ■ - Ik begin eerst op te tellen, en nauwlijks kan ik mij buiten bedwelming houden! Ik moet denken aan Godlijke liefde,o! onnagaanbaar woord ! Eene tedere liefde, eene liefde, welker fterkte niet uitgedrukt kan worden, en met dat alles eene liefde, welke niets
van 't hartstochtelijke heeft! Ja nog meer,
onbegrijpelijke liefde, niet jegens liefdewaardige voorwerpen , neen , jegens helleflaaven, weerfpannelingen, geduurig ontrouwen, vijanden van God! eene liefde die werkzaam is, om kinderen des duivels aan God gelijk te maaken ! Of fpreke ik hier tefterk? Zegt de Bijbel niet: gij zijt uit den vader den duivel * zvij waren van natuur e kinderen des toornsïj en Wederom wordt van zulken getuigd, dat zij der Godlijke natuure deelachtig zvordenl §. —— Al verder, eene liefde die allerlieflijkst is, wanneer ze wreed fchijnt te worden, eene vaderliefde welke een' eigen, een' eenig gehoor en zoon in finerte, in fmaad , in den dood over-
* Joh. VIII: 44. V t Efez. II: 3. y § 2 Pit. I: 4.



be Lijdens Geschiedenis moet verkeeren 87 geeft, om daardoor vloekwaardige ilaaven tot g««m. kinderen te vormen! Wie kan op dezen liefde oceaan eenige oevers in 't gezicht krijgen ? Hij is grenzeloos ! Wie kan er bodem peilen? Geen gefchapene lengte kan den grond
bereiken ! Eindelijk eene zelfbenadeelende
liefde, die de rijkfle bron van voordeden wordt! Hier blijkt zichtbaarst dat de liefde van Christus de kennis te hoven gaat * :, Hij lijdt verguizing, folteringen, Hij fterft , om eer , wellust en leven aan te brengen. Hem is echter vreugd na droefheid befchooren , na eene allerdiepfte vernedering is Hij uittermaaten zeer verhoogd !
Dan welk eene ontzettende bedenking! In 't lijden van Jefus is tevens een vertoon van de grimmigheid des Almagtigen te bezichtigen. Hier ziet men het blinkende het fcherpgewette wraakzwaard des Hemelrechters ontbloot, blikfempijlen van ontftooken gramfchap fnellen in 't' ronde , fioolen van rampen worden er uitgeftort, de deuren der helle ontgrendeld! Welk eene rilling bevangt mij! ik moet als in den afgrond ter neder daalen, geheele beeken van het draaken zwadder van Bedzebul zie ik
daar.
* Efcz. lil: 19. \ Ml. II: 9-



88 Hoe men omtrent
III.
Gesprek, (jaar vloeien, ik hoore het tieren der Duivelen l in Jefus lijden zie ik het verfchriklijke van devlammen der helle! een brandendTofet,altijdgloeiënde
oven! Wie kan zulk een gezicht verdraagen ?
Onnadenklijke wisfeling , die hier plaats grijpt!... Uit den afgrond der rampzaligheid van het verfchroeiënd blaaken des eeuwigen gloeds, worden wij in onze overdenkingen opgevoerd, tot voor den troon van God.
Op Golgotha hoore ik van 't Paradijs fpreeken. * Van welk een Paradijs ? Is dit het bekoorlijke Eden, door Pifons vloed befproeid, die het goudland met kabbelende ftroomen omringt, daar de Bcdolafj en Sardoiiix gevonden worden? f Neen, ik moet veel hooger zweeven , ik moet verder dan den affiln'd der zonne zien , het is dat Paradijs , welks voorgrond met fterren, met geheele ftelfels van werelden bezaaid is; dat Paradijs, daar de troon van God en van 't Lam gelucht is, uit welke troon levende zvateren voortvloeien, wateren klaar als kristal, die even zo wel de oorzaak van 't heil, dat hier genooten wordt, als deszelfs aart allertreffenst afbeelden ; dat Paradijs, met één woord, daar verlosfende liefde eeuwig bewonderd, eeuwig gedankt wordt, daar't Lam dat gedacht is, met Hem die op den
troon
* Luk. XXIII: 43. i Gen. II: ii, 12.



de Lijdens Geschiedenis moet \erKelren. 89
troon zit, en met den H. Geest onophoudelijke g»2u* flallels zonder ftooring , zonder vermoeienis fen , duurzaam, eeuwig worden toegezongen-!
Verbaazend fchoon, van 't Godlijk ontwerp der verlosiïnge ! rijke vermaaken , onbcgrijplijke zaligheden, zijn er in de overdenking der lijdens gefchiedenisfen te genieten, niet weinig moet dan onze begeerte worden aangevuurd, om in zulk peinzen bezig te zijn! — Maar hoe moeten onze overdenkingen gefield zijn, hoedanig behooren dezelve te worden ingericht?
, . ik wil mij zeiven daar van iets voor-
fchrijven , de volgende eigenfchappen, dunkt mij, dienen onze overweegingen te bezitten.
Voor alle dingen moet er , een nauwkeurig overweegen plaats hebben. Nauwkeurig Overweegen zeker,'t is waar, ik hoorde, ik las, ik overdacht van mijne jeugd aan , de lijdensgefchiedcnis, ik vinde daar in een miuomflaglijk een allerduidelijkst bericht, en evenwel,hervat nauwkeurig inzien, is hoognoodzaaklijk. Of behoeft dit niet, om die diepte der Godsgeheimen, welke ik mij reeds vertegenwoordigde na te denken? Kan dje afgrond van ellenden, die fchat van zaligheid, zonder dit, naar den
eisch befchouwd worden? Neen, al mijn
leven zat hier wat nieuws zijn op te merken, • F 5 meer-



90, Hoe men omtrent;
III.
Gesprek, meerder inzien in Gods gerechtigheid,in 's hemels liefde, in Jefus menfchenmfn, in 't vloekwaardige der zonde,in't ijslijke van de ftraffe, in 't berainlijke van den hemel, te krijgen,is dit geen voortrefiijke bezigheid? En zou mijn ras voorbijfncllend leven, hiertoe uitvoerig genoeg zijn ? Helaas het is een ftip! Eene geheele eeuwigheid zal er befteed worden, eene geheele eeuwigheid zal er noodig zijn, tot het opmerken van de kruisverborgenheid!
Nauwkeurig opmerken dan , om 't gene ik van de gefchiedenis weet, mij niet blootlijkweder te herinneren, maar meer te letten op de oorfprongen, op den famenloop van verfcheidene omftandigheden, op de heilige toelaating. van God, de werking der voorzienigheid. De boosheid der fnooden, de flauwheid der besten , de moed der zwakken , alles geeft hier aanleiding tot vernieuwde tot hervatte opmerkzaamheid. Jefus zelf befchouwd, zijne bedrijven, zijne oogmerken ingezien, welk een ftof levert dit van verbaazing! — Kortom,hier valt telkens iets te leeren, telkens nieuwe ftof te vinden tot nadenken!
Maar hoe noodig is 't.aiauwkeurig opmerken, wanneer men zijne befchouwingen zal richten, tot dat oogmerk waar toe alles gefchikt moet zijn, tot Godverheerlijking, tot roemen van
Je-



de Ltjdens Geschiedenis moet verkeeren. 91 ^
Jefus liefde! Telkens gezetter peinzen, Gespkeiv».
geduurig herhaald opmerken, meer toeneemende nauwkeurigheid, is daar toe volftrekt onontbeerlijk.
Vooral, wanneer men de lijdensgefchiedenis zal befchouwen, om daar door bevordering van geloof, van liefde,van heiligheid,te erlangen, hoe nauwkeurig dient er dan niet op alles gelet ? Elk karakter, elke verrichting, van Jefus vijanden,zo wel als van zijne vrienden, is leerrijk, geduurig wordt er ftof geleverd, die men op veelerlei wijze gebruiken kan , beftendig , is er aanleiding, om tot zich zeiven in te keeren , gebreken te ontdekken , lust tot verbetering aan te kweeken, en de noodzaaklijkheid en dierbaarheid van Jefus op te merken. — Dit wordt bijzonder kennelijk, als men 't oog op den verguisden, gefolterden,bebloedden, op den ftervenden Immanuel vestigt, elke bijzonderheid is onze aandacht overwaardig.
Daar bij noeme ik, ten anderen, een zorgvuldig zvaaken tegen veelerlei afzzvervingen. — Hoe kome ik dikwerf tot het gehoor van Jefus lijden , hoe ben ik gefteld, wanneer ik mij ter
eenzaame bepeinzinge hier van zette?
Ben ik vrij van alle hindernisfen, van alle af-
zwervingen ? Is mijn hart ontledigd van
geducht en der ij delheid? -—— Trekt het zinlij-



92 HOE MEN OMTRENT
III.
Gespre.:. }ijke nie(. meeJ. ^ jigt ^ deszejfs betQve.
rend masker af ? Necmen de overdenkingen van onaangenaame ontmoetingen , van wezenlijke of gewaande beledigingen, van bijtende woorden, dikwerf voor langen, of misfchien voor korten tijd mij aangedaan , nooit
eene plaats in mijn hart in? Weet ik
nooit van beweegingen, van wraakzucht, of morrend ongenoegen in mijn hart, wanneer 't mij fomtijds niet naa den zin gaat, als ik den grootften Lijder en den allerlijdzaamite, Hemdie'tmeefte moest misfen, en 't diepst verloochend was, Hem die de merklijkfte beproevingen moest verduuren, en 't meest onderworpen is geweest, ten voorwerpe mijner overdenkingen moet Hellen ? Wanneer ik geheel met het kruis
moest zijn ingenomen, zijn er dan nooit vlammende uitzichten, op iets dat zich fchitterende
aan mi n oog voordoet ? . Wanneer ik niet
moest voorneemen om iet te weeten, dan Jefus Christus en dien gekruist, is dan mijn hart altijd ontledigd van de beraaming van nuodelooze van min gewigtige bezigheden, breng ik geen aardfche bedrijven , geiprekken , gezeifchap-
pen mede ? .
Wat zal ik op deze vraagen antwoorden ? Durve ik één ontkennend woord te fpreken ?
Neen,



de Lijdens Geschiedenis moet verkeeren. 93
_ IIL
Neen , zulks ware Hechts vermeerdering vanGESraEK* fchuld! —- Ik fta aan deze,aan foortgelijke
verilrooijingen hoogstfchuldig! En wie
kan hier zeggen :ik heb mijn hart gezuiverde
Hoe veel moet er dan geweerd worden! Daarom wil ik met Abraham die onreine vogels, die roofharpijën van het heilig offer drijven : ik wil waaken, uitroeien, en t hart met betamelijker gedachten vullen, met gedachten die Jefus en zijne lijdende liefde waardiger zijn 1
Maar wat zal mijn waaken, mijn uitroeien, mijn verbeteren aanbrengen, zo 't onafhanglijk poogen is, werken door kragtelooze eigenkragt! — Dit zal mij niet baaten, daarom wil, daarom moet ik oog en hart naar boven heffen, van waar mijne hulp zal komen, biddende wil ik tot God vluchten!
Dit doet mij ,ten derden,gadeflaan,hoe ik de lij— densgefchiedenisfenZ'^e/z^fe moet befchouwen. .Biddende, om verlost te worden van hinderingen, dat de verilrooijingen geweerd worden, en ik meer waakzaam zij. Biddende,dat ik meer en meer bekwaamheid ontvange, om den lijdenden Jefus naar zijne waarde betamelijk te befchouwen. Biddende,dat Hij meer een ge. Halte in mij krijge. Biddende,dat God mij geeve , naar den rijkdom zijner heerlijkheid, met kragt ver/Ier kt te worden,, deor zijnen Geest in fO / den



94 Hoe men omtrent
•TH. ... UESPREK. den inwendigen mensch, dat Christus door 't geloof in 't harte wone, en ik in de liefde geworteld en gegrond zij, om ten vollen te mogen begrijpen met alle de heiligen, welke de breedte en lengte, en diepte en hoogte zij; en bekenne de liefde van Christus, die de kennis te boven gaat l* Biddende, eindelijk om ook ten opzichte van't kruislijden, met ootmoedigheid bekleed te zijn.
Noemde ik daar de ootmoed, dit geeft mij aanleiding, om, ten vierden,ook daar bij ftil te ftaan.
Het kruis van Christus was wel eer den Jood eene ergernis, en den Griek eene dwaasheid, f 't hoogmoedige hart van den zondigen fterve. ling is beftendig eene vuile bron , die zulk modderig water opwelt, waar uit foortgelijke bedenkingen tegen het kruis voortvloeien.
Zou, zo zegt het bedenken des vleesch, de zonde zo grouwelijk zijn, dat dezelve niet anders dan door 't offer van Gods zoon kon geboet worden, waarom weerde dan de Almagt haar niet, zo dat zij nimmer ter wereld intrad ? Zou God noodzaaklijk moeten
ftraflen, zonder dat Hij buiten voldoening kon vergeeven,is Hij dus niet minder dan een mensch? — Is de Godheid in 't verachtlijke ftof eener nederige menfchheid gekleed, waarom hield die
zich
• Efez. III: 16 — 19.. t i Cw. I: 23.



be Lijdens Geschiedenis moet verkeeren. 95
llï.
•zich dus verborgen ? Is God door zijne eigenè Gesprek,fchepfels geplaagd , mishandeld, gedood ? — moest God God verzoenen, heeft dan God zich zeiven niet betaald ? - Deze en andere vraagen, maar al te veel door 't onbeteugelde verftand opgeworpen , zijn maar al tefmertelijk bekend, bij elk, die op zich zei ven, op de uitgangen van zijn hart acht geeft.—.Deze vraagen, door 't ftoutmoedige hart, dat tegen God aandruist, en den Wereldrechter , ter verantwoordinge wil daagen, voor eenen in 'tftofwriemelenden worm , al berispende gedaan, maaken de befchouwing van Jefus lijden, dikwerf tot eene bezigheid van ftrijd voor de Godminnende ziel!
Dan wat doet de ootmoed? ■ Diepneder-
buigende ootmoed, beminlijke ootmoed, bepaalt den zondaar gelukkig bij zich zeiven! -» Dit doet Hem letten op 't kortzichtige van zijn verftand. Waarom fchiep de Almagt zo veel zandkorrels, zo veel Infekten, zo veel verfcheu-
rende Dieren ? Dit zijn vraagen die hem
reeds verlegen maaken. Ja elklnfekt, elkfchepfeltje , het kleenfte is reeds genoeg, om den mensch, den hooggevoelenden mensch te befchaamen. Daar bij doet de ootmoed ons ga • dellaan, hoe wij alles onwaardig zijn. Onverfchoonelijke dwaasheid! zal ik wanneer de hand
van



t>5 Hoe men omtrent
ui.
GBSpnEir.vjju een kundig heelmeester bezig is, om mij van een fmcrtelijK: toe al te redden, mijn helper bedillen, fmaaden , verguizen? — Is het niet duizendmaal onverfchoonlijker, der verlosfende Godheid, zulk eene belediging aan te doen ?
.De ootmoed vergezelle mij dan,in Gethfemane,voor de rechterftoelen, en aan den voet van *t kruis, die doe mij vastftellen, al kan ik alles niet doorzien, er is geen ongerijmdheid; die doe mij opmerken, wanneer ik grootheid begeere , wanneer ik luilter, paleizen, triumfwagens en anderen toeftei vorderen zou, dat er dan nederigheid te pas komt, dat armoede, fmaad , geesiélzwcepen en een kruispaal, de middelen zijn, door welke deGodlijke Majesteit in 't fchitterende haarer glansfen zich vertoonen moet.
De ootmoed doet mij gadeliaan , dat God zich verborgen houdt, en de wijsheid der menfchen , dwaasheid bij Hem zij , terwijl het dwaaze van God, dat gene namelijk,'t welke de trotsaart dikwerf dus waant te zijn, veel wij* zer dan 'de menfchen is. *
De ootmoed eindelijk leert mij erkennen , dat het God vrij Haat, wanneer Hij 't einde zijner verborgene wegen wil doen kenbaar worden, wanneer Hij zich in't Godhjk verhevene
wil
• i Cor. I: 2j.



de Lijdess Geschiedenis moet verkeeren. 97
III.
wil openbaaren , de ootmoed leert dus op de GaspREK' eeuwigheid wachten!
Evénwel dit alles zou ik niet kunnen erkennen, zo mij 't geloof daar toe niet in ftaat Helde , daarom wil ik, in de vijfde plaatfe, gadeflaan, hoe er eene geloovige befchouwing van Jefus lijden gevorderd wordt.
Door 't geloof, houde ik mij op goede gronden , verzekerd van de waarheid van alles wat de h. gefchiedfchrijvers ons aangaande het lijden van Jefus vernaaien, daar door vertegenwoordige ik mij de bijzonderheden van fmerte, verguizinge, geesielinge, kruifiginge, en 't iïerven van den Levensvorst, als of ik zulks met oogen zie.
Door 't geloof, erkenne ik de noodzaaklijkheid van een' lijdenden zoenborg, dewijl ik mij zelf fchuldig kenne, om den beker van des Almagtigen grimmigheid tot op den bodem te moeten ledig drinken , zo zie ik ter verlosfinge van mijne ziele, zulk een Middelaar volftrekt noo» dig, die mijne fchuld op zich nam, die dezelve betaalde, die 't recht op den Hemel verworf.
Door 't geloof, leere ik op Golgotha , de famenftemming van 't oneindige dat in God is , 't welke mij fomtijds als geheel verfcheiden voorkomt, allerluiiterrijkst te ontdekken. Zou G ej



OS HOB MEN OMTRENT
nr. .
Gesprek ^ q0(j ^ ^ ,QQ^ fcQ £e goedheid Zelf Wt,
geen liefde, genade, ontferming, fchuidvergee.ving zijn:? «ter- -Gewis Hij was geen God, zo dit niet dus ware... Maar is er- ook geen heiligheid, onkreukbaar recht-, van eenen wetgeever miet alleen , maar ook van eenen .groo-
ten, van eenen vlekloozen rechter ? Ja
gewis ook ;dit, anders was .God niet oneindig volmaakt, anders was Hij geen wijs beftierer
van de maakzels zijner handen, —. Doch
wat flaatter mijner.zielsvertroostingë, hiervoor mij te kiezen? Zou ibniet op Gods ontferming hoopen, zou ik mij God als een wreedaart af.fchilderen, zou ik zijner genade .niet gedachtig zijn? Neen, dit ware onteerende, alzins onteerende voor Hem! Maar zal ft genoeg zijn, mij in zorgeloosheid tedcoesteren ? Welke uitgebreide befeffens ik ook van 'sHoogften goedheid hebbe , fta ik echter niet fchuldig? ikan Hij mij niet, -in den afgrond ter neder Horten, zou Hij onrechtvaardig zijn , wanneer 'Hij de vloeden zijner gramfchap over mij uitftortte ? — Hier toe, is de Almagt gerechtigd-! alzins gerechtigd, om mij ellendige worm te verbrijzelen!
Waar zal ik dan r-ust vinden ? Al dobberende op de onftuimige'baaren der twijfïelende onzekerheid, fcheppe ik dan eens hoope uit de befchouwinge der Grodlijke ontferminge , dan
wor-
P



de Lijdens Geschiedenis moet verkeeren. 99
III.
worde ik geheel ontzet door 't opmerken van 'she- G«*pr«*. mels ftrafgerichten en 't geduchte der Godlijke rechtvaardigheid!
Golgotha , Golgotha is voor mij het zielvertroostende leerfchool: derwaards de geloofsoogen wendende , zinge ik met den verheven Dichter van den Kruistriumf.
Wat heil, 'vol woudreu,wat vertooning
Verneemt mijn ziel aan dezen flaak!
Hier vinde ik Gods verbolge wraak, En hier genadige verfchoning.
Rechtvaardigheit hiel aan om jlraf: Genade dong om vrij geleide, Hier tradt Gods wijsheid tnsfchen heide
Die ze allebei voldoening gaf. *
Dus ontdekke ik het Godsgeheim, de hemelrechter wordt verzoend, bewijst genade en doet
rechtvaardigheid fchitteren! Onnadenk-
lijke wijsheid! In zo eene uiterlijke geringheid alle deze ftraalen van 't eeuwige licht opgewonden, achter zulk een gering voorhangfel zo veel groots verborgen: —-«Trouwens waar. toe behoeft God, het gene de mensch grootheid noemt ! hoe gewoon is 't voor de Alregeering, door uiterlijk ongeachte werktuigen groote verrichtingen te volvoeren. En was Jefus uiterlijk vertoon gering, zijne menschheid
zelr
* VOLLENHOVE PoEZY, bladz. 8.
G 2



Joo Hoe me» omtrent
MI.
GESPREK zeIve Js ujtmuntend verheven, dewi}l Hij veel fchooner dan alle andere menfchen kinderen is, wegens zijn wonderdaadige oorfprong , vleklooze heiligheid, en andere voortrellijkheden. In die geringe ver woning der waarlijk uitmuntende menschheid moest de groote Godsverborgenheid het fchitterendfte doorftraalen. Geen wonder dan waarlijk, dat de groote kruisprediker zo veel daar mede ophad , dat hij alle andere wetenfchap verre beneden deze ftelde.
En zeker hoe vermaaklijk het mij is, in uuren vanuitfpanning,Egyptens oudheden, Alexanders roemrijke overwinningen, Caifars grootfche ontwerpen, Rome's opkomst, bloei en verval, der Grieken wijsheids lust, en andere leerrijke zaaken na te fpooren:hoe veel edeler, hoe veel meer belangvol, hoe veel zielvertroostender,is echter niet de overdenking, de geloovige bepeinzing van Christus kruis, door 't eenvouwige, door 't min omflaglijk euangelie aan ons bericht.
Door 't geloof, de kruisgefchiedenis overweegende,wordt Paulus keus beïlendig de mijne, om in Christus gevonden te worden, om de gemeenfchap zijns lijdens, zijnen dood gelijkvormig te worden. * Dit maakt mij werkzaam om met al mijn leed, met al mijn, bederf ileeds tot
* FillJ>. IIJ; 9, 19*



de Ltjdens Geschiedenis moet verkëemïv. ioi
ui.
Jefus te vluchten, om onder de fchaduw van lsapREKzijne vleugelen geneezing, om in zijne wonden verberging te zoeken.
Laatstlijk, door't geloof, zet ik het betrouwen van mijn hart op Jefus, dat Hij mij door de woestenij dezes levens geleiden zal, moet ik ook kruis beproeven, Hij zal 't maatigen, Hij zal niet meerder doen draagen, dan de kragten verduuren kunnen. Hij zal in 't korte leven mij niet verlaaten, neen, Hij begeeft zijn volk in de eeuwigheid niet. Hij heeft voor 't kruis een troon , voor een' ftekeligen doornkrans eene kroon van fijn goud, uit de ftreeken van 't hemelfche Eden, daar Hij nu heerfcht, ontvangen, in plaatfe van met fpotklederen omgeeven te zijn, is Hij in blinkend licht gekleed; en deze zijne heerlijkheid,op 't lijden gevolgd, befchouwt het geloof als een onderpand, dat alle de onderdaanen van Jefus in dit zelfde heil zullen dcelen , Hij doet den genen die overwint mede zitten in zijnen troon! f
Bij dit alles wil ik, ten laatllen, nog opmerken, hoe 't geloof, dat fteeds werkzaam is door de liefde, ook in de kruisbefchouwinge van liefde vergezeld wordt. Ik denke hier aan eene liefde van epgenomenheid. Ja de bewondering wordt gaande,
i Qpenb. III: 21.
G3



ica Hoe men omtrent
ui.
de, zij vliegt in vollen vlam, wanneer ik mij voorftel wat Jefus deed. _ Hij daalde van zijn' troon, Hij kwam uit de gewesten van eeuwiglicht ter neder,in de fomberheid der doodsfchaduwen eener gevloekte aarde; Hij breide eeuwige armen van menfchenliefde uit, om zondaars uit eenen bedwelmenden afgrond van rampzaligheid op te trekken. Hij die ongefchapen is , beginneloos , en daarom 't onafhangelijk bewind voerde, over alles wat ooit begon, Hij die met het recht gebooren was om te heerfchen, aan wien die eer uit hoofde zijner menschlijke voortreilijkheid zelfs toekwam,Hij is komen dienen, Hij is geplaagd ! gegriefd! gepijnigd! gedood: Hij ftorf om leven aan te brengen! — Hij onderging dit om zijn's volks wille! ó gadelooze liefde!
Zou ik het kruis befchouwen, en met Jefus niet ongemeen opgenomen zijn, zou er iets kunnen ukgedacht worden, dat mijn hart innam, meerder innam dan jefus en zijn kruis ?
Neen, gelijk al wat aan Hem is, alzins voor mij begeerlijk zij! Zo is zijn kruis bijzonder gefchikt om die begeerlijkheid toeneemend te doen fchitteren, om mijne opgenomenheid te doen aanwakkeren. — Ik wil dan elk een fmaadend woord, elk een ftokflag,elk een geesfelftriem,elk een ftekeligen doorn,elk een doorboorenden nagel welke ik befchouwen moet,
als



de Lijdens Geschiedenis moet verke-eren. 103
III.
als zo veele kostelijke paarlen, als zo veelc vlam. Gbsp*ek. mende vnnren aanmerken , die de liefde van opgenomenheid met jefus, in mijn* hart te meer begeerlijk , te meer brandende doen zijn !
Ook moet ik verder gadefTaan, dat de liefde van dankbaarheid, hier ook eene plaats behoort te verkrijgen, de liefde van Christus dringt ons *. Zou dit geen erkennen vorderen' ? Zulk lijden! zulk eene verlosfing! zulke weldaaden! — Ja zeker,elk een bloeddrup is een fontein van heil, elk eenflag,elk eene wonde die Jefus ontving , behelst de lierkfte aandrangen , om in gloeiende wederliefde alles voor Hem over te hebben; om lust, rust, vermaak, eer, rijkdom , fterkte, ver (land, lichaam, ziet, leven ,= en zo ik nog iets meer kan uitdenken , gaarn aan . Hem op te offeren! Om mij alles aan. Hem verfchuldigd te rekenen; om zulke offers- de wellust van mijn hart te noemen!
Hier uit vloeit eindelijk eene liefde van gehoorzaamheid voort. Wordt dit beftaan meer heerfchende in mijne ziele, dan zal ik gaarn, door 't kruis van Christus,de wereld,zo weLals mijn vleesch met de'szelfs beweegingen en begeerlijkheden kruifigen, dan zie ik gaarn uitgeroeid, wat tegen Jefus min, tegen Jefus zin^
ih-
* 2 Cor. V: 14.
G4



ic4 Hoe men omtrent
III.
Gïskek. ini00ptj dan hoore ik naar 't gene mijn gekruiste Heer tot mij zegt, ik zie zijne bloedende wonden, die Hem bijzonder recht van gebieden over, bijzondere kragt van aandrang op mij, geeven; ijverig in goede iverken te zijn, om dat Jefus ter bewerkinge hier van ook gellorven is * wordt dan hoe langer hoe meerder mijn lust.
Moet ik dan ook de kruisfchoole intreeden, om dat Jefus 't mij beveelt, als mijngeloofsoog, op Hem levendig is, dan wordt het mij eene beminlijke fmerte.
Kortom, gebcorzaamen aan Jefus, door gehoorzaamen, voor den hemel bereid te worden, is één der wigtige gevolgen , die ik uit de kruisbefchouwing trekken moet.
Deze vereischten, dunkt mij zijn onontbeerlijk, zullen wij op eene betamelijke wijze de lijdens gefchiedenis overweegen.
Maar, men vraagt; of men bij deze overweeging ook medelijden met Jefus mag en moet hebben? hier wil ik mij nog een oegenblik bij ftil houden. — Zal men dit juist beantwoorden
er
* Tit. II: h,



de Lijdens Geschiedenis mokt verkeeren. 105
itt.
er moet onderfcheid gemaakt wordcn,hoemen hetGEET;' medelijden aanmerke. Wordt dit in den fterkften zin genomen,voor zoveel het zelve medelijden niet Hechts eene droefheid is over 't leed van een' ander, maar met begeerte of pooging vergezeld gaat om, zo 't mogelijk ware, die fmerte te weeren: dan fpreekt het van zeiven, dat zulks hier niet te pasfe komt, men denke aan Petrus zeggen en Jefus antwoord, zeide de eerlle, i/eer [zijt] U genadig, dit zal u geenzins gefchieden; de zo vriendelijke Heiland keurde dit dus fterk af, ga weg achter mijfatan, gij zijt mij een aanjloot, want gij verzint niet de dingen van God, maar die der menfchen zijn. Matth. XVI: 22 , 23. Daarom zeide JéTus ook tegen Jerufalems dochters, weent niet over mij! Luk. XXIII: 28. eigenaartig zingt hier van de zoetvloeiende de Dekker *.
Hij flapt gelijek een held zijn lijden te gemoet;
Och houd hem , fchut zijn fchreden ;
Neen, laat hem henen treeden, Zijn gaen is u en mij en all' de wereld goed.
Doch wanneer men door medelijden, in een' minderen zin, alleen verllaat, de aandoeningen die 't gevoelige hart bij de befchouwing van
een
* In zijne Rijm-oeffeningen, ifte Deel, bladz. 217. G5



^ l0<5 Hoe men omtrent
G«srW!K.een andws rampen treffen^ .s ^ ^.^ ^
wraaken , maar Hechts behoorlijk te bellieren.
Wij zouden de gevoelige meewaarigheid,eene zo treflijke gewaarwording der menschlijkheid moeten uitroeien, wilden wij dit geheel te
keer gaan. Moet de erinnering van
Jefus voortreflijkheid geen aandoening wekken , wanneer wij zijne zo diepe vernedering
befchouwen ? Het zaehtaartige, het
lieflijke, het behulpzaame, het weldaadige,het goedertierene van Jefus geheele karakter, dus beantwoord te zien, mag dit ons niet treffen?
Vooral de geheel vleklooze onfchuld van den Lijder, zijn benauwd kermen,overwogen zijnde , is dat niet gefchikt, om 't hart te doen bloeden, om 't oog tot een fontein van traanen te doen worden ?
Evenwel ofi'choon ik die aandoeningen niet geheel verwerpe, er is veel omzichtigheid noodig , om dezelve wel te beftkren. . Ik
wil er nu flechcs deze vier aaasaerkiagen bijvoegen.
Voor eerst, men moet niet enkel in deze aandoeningen blijven berusten , dan zeker is het eene geheel nuttelooze befchouwing van Jefus lijden , dan wordt er niets, ter bsvorde-
rin-



de LjtdeNs Geschiedenis moet veukeeren. 107
J III.
ringe van geloof, van liefde, van troost ge.GESPREJl" daan.
Ten anderen, wanneer men, met een bedaard gemoed, Jefus lijden geloovig mag befchouwen , dan behoeft men niet te dringen, om die hartstochtelijke aandoeningen er bij te hebben, of daar in alleen den zegen te Hellen, neen , de te voorengenoemde eigenfehappen van een betamelijk overweegen der lijdensgefchiedenisfe zijn veel gewigtiger, die kunnen 't ons op eene gezegende op eene vruchtbaare wijze doen verrichten.
Ten derden, dewijl onze Schepper ons van hartstochten voorzien heeft, en de ondervinding ons , wanneer wij opmerken, dagelijks leert , van welk eene uitgebreide nuttigheid ons dezelve , wel beftierd, kunnen zijn , zo mogen wij zulke aandoeningen behoorlijk bezigen, om dezelve ten middel te doen dienen, om onze werkzaamheden aan den gang te brengen , om de raderen onzer zielen te doen werken ; met die omzichtigheid echter, dat wij der hartstochten nimmer toelaaten onze verfkndelijke befchouwing te overdwersfehen , met die omzichtigheid , dat wij op geene aandoeningen prijs ftellen, ten zij dezelve geheiligd zijn, waar
toe



ioS Hoe mem omtrent
iTT.
^"""•toe Wij Jefus Geest beftendig noodig hebben.
Laatstlijk, dat wij altijd meer bedacht zijn, over de oorzaaken van Jefus fmerten, aangedaan te zijn, dan over zijne lijdens, namelijk dat wij onze zonde als den wortel befchouwen , aan welke die wrange vrucht gegroeid is , zo dat wij in dit opzichte Jefus woorden ons kunnen ten nutte maaken. Weent niet sver mij, maar weent over u zeiven!
Zie hier Menander! mijne opgenomene taak afgedaan , en U de vruchten mijner overdenkingen voorgehouden.
Menander.
Wel hartlijk dank ik U , voor uwe moeite en de gegeevene ftichting. Hoe wenschlijk is het mij, altijd op deze wijze de lijdensgefchiedenis te hooren, te overdenken, dan ik zie veel te kort komen, bij dit beftaan.
F i l o,
Ik fchreef ook niet, dat ik altijd dus werkzaam was , maar ftelde mijne overdenkingen
ter



be Lijdens Geschiedenis moet verkeEreh.
lil.
ter neder, hoedanig ik behoorde, hoedanigGMÏMKi
ik wenschte te zijn!
M e n a If d e r.
Daarom wil ik dan mijn voordeel doen, met het gene Gij mij voorftelde, en daar naar ftaan, om op zulk eene gelukkige, zulk eene hoogstbetamelijke wijze voortaan meer getrouw bezig te zijn. Hier toe wil ik voor al ook onder anderen gebruiken , het gene gij als de derde eigenfchap noemde', een biddend overweegen, namelijk. Het gebed is toch de fleutel van de fchatkist der Goddelijke zegeningen , het fchiet de ziele als 't ware vleugels aan, om tot voor Gods troon te vliegen; door 't gebed vermogen wij veel. Waar bij ik dan ook gezette overpeinzingen wil voegen , als een ondergefchikt middel, om hier in toe te neemen.
F I l o.
Uwe keus is juist, gebruik deze middelen, de ondervinding doet het heilzaame daar van kennen.
Menander.
Gaarn wilde ik, dat wij met onze gefprekken nu nog voortgongen , ik had ééne vraag gan U voor te ftellen, uwe minzaamheid zal
zich



iió Hoe men omtrent
III. v
CïspREK.zjch? zo als ik niet twijffele, weder vaardigbetoonen ter mijner onderrichtingc : doch ik vrecze, dat de tijd te verre verloopen is.
F i l o.
Laaten wij dit dan uitftcllen tot eene volgende famenkomile.
VIER-



de Lijdens Geschiedenis moet verkeeren. iii
VIERDE GESPREK.
f Vervattende een beknopt voorftel, van 't gefchakeld verhaal der Euangelisten „ aangaande Jefus laatfte lijden.
Menander.
I Ons laatfte famenzijn was mij te geneuch-G J^EK i lijk, dan dat ik niet haaften zoude, om mijn i Vriend weder te ontmoeten; en hoe dubbel aangenaam is 't mij, U in uwen fchoonen hof te vinden.
F i l o.
Niet min aangenaam is 't voor mij Menander, mijn Vriend zo fpoedig wederom te zien. Het fchoone weder lokte mij uit, om in i| den hof de frisfche lucht in te ademen, daar Ji naar is een hijgend verlangen, in dezen jaar- * f tijd, en elk eene aderflhaaling in Gods uitfpan- ' fel moet het dankbaar hart tot Hem, die de groote eigenaar ook van dit gedeelte der fcheppinge is, doen opklimmen.
Menander.
Gij fpreekt daar van onze ademhaaling, met
fchaam-
1



112 het verhaal der evangelisten
IV.
e***REK fchaamte moet ik mij te binnen brengen, hoe weinig ik oplettend ftil fta , bij het groote en goedertieren beftel van onzen Maaker, dat Hij zo veele railioenen van zijne fchepfelen in het uitfpanfel doet ademen; hoe weinig ik opmerke, welk een oogenbliklijk gunstbewijs ik hier door telkens geniet, en hoe treffend fchoon het zeggen van den Dichter is , verbergt gij uw aangezicht, zij zvorden verfchrikt; neemt gij hunnen adem zveg, zij fierven. *
F i l o,
Onlangs las ik de Vilde Befchouwing van het zo nuttige boek , van den uitmuntenden Nieuwentijt, welke over 't ademhaalen handelt, maar wie moet niet verbaasd liaan, wanneer men zich 't maakfel onzer lichaamen vertegenwoordigt, de ftrot of luchtpijp met zo veele takken in de long gaande, de long zelve, het middenrif, zo veele Jpier en; wie zou 't bijna kunnen gelooven, dat°tot eene iterke ademhaaling honderd fpieren moeten werken ?
Slaat men wijders gade de gefteldheid van die zonderlinge vloeiftof, de lucht, welke zo fterk op ons gevoel, zo weinig of niet op ons gezicht werkt, hoe dezelve dan meer zuiver ,
dan
* Pfalnï CJF: 29.



AANGAANDE JESUS LAATSTE LlJDEH. lij
iv.
dan meer met andere ftoffen bezwangerd is , G»*"* Éenkt men aan de fterkte haarer veerkragt, die lievige eiken ontwortelt, en echter zodaanig door ons wordt ingezwolgen, dat dezelve onze tedere longen niet verfcheurt. Verbaazende weldaaden! hoe zeer moesten dezelve ons niet tot geduurig danken aanzetten!
Menander.
. Soortgelijke aanmerkingen maakte ik ook, bij het leezen van den voortrerlijken Katecbismm der Natuur, van den waardigen Martinet : of laat ik liever zeggen, die fchrijver maakte dezelve voor mij. Dus worde ik hoe langer hoe meer belust, om God mijn fchepper overal in zyne werken te vinden: hoe onverantwoordelijk is het, dat hier zo weinig acht op wordt geflagen!
t1 ho.
Zeker is het onverantwoordelijk,en dat voor al in onzen tijd, waar in zo veele hulpmiddelen hier toe voor handen zijn.
t'- Menander.
Gaarne wil ik, zo veel ik de oogenblikken kan uitbreeken, my meer hier op toeleggen.... InH tiiS"



ii4 Het verhaal der Euangelisten
Gmprïk. tusfchen trekken de zo vroeg uitfpruitende krckusfen, mijne opmerking,hun goudgeel, hun fafferaan, dat zich nog nauwlijks iaat zien , zal wel haast, daar de andere bloemen of nog onder de aarde bedolven, of in haare knoppen als heilzaame bewaarplaatfen bellooten zijn, zich
met volle pracht vertoonen. En hoe
verbaazend fchoon zullen , by de fterk naderende Lente,maar voor al in den Zomer,de gekleurde heiren praaien, hoe zal het zo verrukkend geweeven veldtapijt, de kunst, de almagt van deszelfs maaker, ter bezichtiginge geeven! Het korte verblijf in uwen hof, mijn vriend, vervult mijn hart reeds met verlangenP dat het die wellust fpoedig genietrn mag!
I i l o.
Ja waarlijk , in 't veeltal der bloemen is ongemeen veel optemerken, tot verheerlijking van onzen fchepper ; elk derzelve kan ons treffen, welk eene fchoonheid is erin de kleuren ! welk eene verfcheidenheid in e'éne bloem! hoe veel rangfchikking! welke zachte overgangen ! alles doet ons hier de juistlte orde ontdekken. —— En hoe verwonderlijk is het, dat de Heer der natuur, in alles wat Hij ons te bezichtigen geeft, zulk eene bekoorlijke ichikking, zulk eene juistheid, zo veel even-



AANGAANDE j£SUS tAATSTE LlJDEN. Ily
iv.
ledigheid geplaatst heeft? de fterren! Gesprek.
de luchtverhevelingen! de aar-
dei de lichaamen der menfchen en
beesten! — de planten! in alles heerschc
de fchooniïe orde!
Heeft God ons hier door niet willen keren, dat Hem de wanorde mishaagt, dat wij in de nafpooring zijner werken geregeld moeten han? delen,dat wij onzen geest nooit anders da'n in eene behoorlijke orde moeten laatcn werken en het dus voor ons van de hooglle noodzaaklijkheid is, om eene geregelde leiding van gedachten zo veel mogelijk in alles te hebben? Derhalven moeten wij de dingen die wij behandelen, behoorlijk verdeelen , famenvoegen, en alles op eene geregelde wijze, dat is daar de beste rede van gegeeven kan worden, op elkander laaten volgen, dit is orde.
Menander. Van 't gegronde uwer aanmerkinge ben ik reeds lang overtuigd, ik heb mij ook eene gewoonte zoeken te maaken, mijne gedachten geregeld te leiden: maar vriend, dikwerf ondervinde ik, dat tusfchen willen en kunnen groot verfchil is, wanneer ik mij eene groote verfcheidenheid van zaaken moet voorftellen, dan worde ik ontwaar, dat het aiet zo gemaklijk is,alles te H a fcbiti



n6 Het verhaal der Euanc klisten
IV. .
Gesprek fchiften, famentevoegen en op elkander te laaten volgen , gelijk dat behoort. Evenwel de ondervinding doet leeren.
Maar ikkrijge juist door dit gefprek gelegenheid om mijne vraag U voor te Hellen, waarvan ik, in onze laatfte famenkomst, melding maakte. Ik wilde gaarn de gefchiedenis van Jefus laatfte lijden, zo als die door de vier Euangelisten op een' verfcheiden trant befchreven is, mij in 't geheel, gefchakeld voor den geest brengen, en daar door een behoorlijke verdeeling der onderfcheidene voorvallen maaken , om op de hoofdzaaken met de vereischte nauwkeurigheid te letten, en de dingen die daar aan ondergefchikt zijn in derzelver juisten rang te befchouwen. Hebt Gij daar ook eenig ontwerp van op 't papier ?
F i l o.
Tot myn eigen gebruik vervaardigde ik zo
iets: laaten wij in huis treeden Zie hier mijn
vriend het ontwerp daar gij begeerig naar zijt, bezichtig het niet met groote nauwkeurigheid, maar let alleenlijk op de hoofdzaaken.
In de Befchouwinge van Jefus laatfte lijden, zo als het zelve ons door de vier Euangelisten befchreeven is , moeten wij ouderfcheidelijk letten. \ Eerst



AANGAANDE JESUS LAATSTE L IJ DEN. II?*
iv.
Eerst op de Voorbereidsels töt Gesprek, dit Lijden; Daar na op het Lijden zelve.
Wat dan voor EERST de VOORBEREIDSELS betreft.
Bezichtigen wij, hoe VRIENDEN en VIJANDEN, hier toe iets deeden.
Hetvloekgefpanbe- g*j Hfe Xufa;
raadilaagde, om denvs. i-5- i.a.
fchuldeloozen Jefus
met list te vangen.
Jefus werd door éé- gg£ ™ ne zijner vriendinnen 6->3- 3-9- 1-8. .gezalfd.
Terwijl de fnoode Ma«h. Mbifc verraader een geheim 14—16. io, n. 3—6verdrag treft, met 's Heilands bitterfte vijanden, om de onfchuld in banden te brengen. JESUS ZELF deed ook iets Eer Hij naar zijne Strijdplaats uittrok.
H q Hier



JI8 Het verhaal der Euangelisten
TV.
Hier zien wij zijne MafifV Mark. Luk. ■J^1'®''' . • XXVI. XIV. XXII.
liefde ten nutte zijner 17-19- is-i6. 7-13. leerlingen werkzaam, in 't bevel aangaande de Toerusting van den Paafchdisch. Voorts befchouwen wij, wat er Aan en Na dien maaltijd gebeurde.
'Aan den Paaschdisch.
Werd de aartsver- MA-tthT- Mark. Luk. nu
, XXVI. XIV. XXII vm
raader,op meer dan 20-25. l?r3I. ,4.l8, £J£ ééne wijze, ontdekt. 21 "*3"
Waar op Jefus het Luk. h. avondmaal mftel- 22-25. 19,20.
de.
ïViz dien maaltijd, Lnk. JoK
toen Judas was uitge- J™V *J£
gaan, fpreekt de Heiland van zijne verheerlijkinge in en door lijden, waarfchouwt en be-



AANGAANDE JëSÜS LAATSTE LlJDEN. 119
Gesprek,
bemoedigt zijne leerlingen, en wel Petrus in het bijzonder.
Hier op beschouwen wij Jesus Uitgang naar ZIJNEN z waarsten en eangsten strijd.
Opgeftaan zijnde, ge- gn. &
deeltelijk nog in deeet- so-35- «*-a^ S3-J9- 33-^8.
xiv
zaale, gedeeltelijk al op t0,
XVil
den weg, houdt de getrouwe Herder zich fteeds bezig met zijne leerlingen te waarfchouwen, te vertroosten en voor hun te bidden.
TEN ANDEREN BEZICHTIGEN WIJ HET LIJDEN ZELVE. Waar in wij eerst ftil moeten ftaan bij het ZIELELIJDEN, 't welke den Heiland zonder het toedoen der Jooden,is overgekomen.
Htt mjTrn hft Matth. Mark. Luk. Joh. IJ TREED HET xxyL xiy_ XXII< xvnL
STRIJDPERK IN 3& - 38. 3*;-J4< 4°- •>»*.
daar H4



irw Het verhaal der Euangelisten
iv-
daar Hij wel dra droe- Gesprek'
vig en zeer, beangftigd
wordt.
Vervolgens moest Jefus daar Biddend worftelen. Mark. Luk.
xxvi. xiv. xxii. 3**43, 35 - 4°- 41,42-
En na eenige toe- Matth. Mark. Luk. ... ? .. xxvi. xrv. xxii gediende verlterking 44-46. 41,42. 43-46.
het pleitend bidden
verdubbeien.
Daar na volgt de befchrijving van 't gen© Jesus, DOOR DER JOODEN TOEDOEN is overgekomen, met alle de gevolgen daar van.
Hier gaat vooraf de Gevangenneeming , • waar bij wij te letten hebben, op ,'t gene er in den hof Gethfemane voorviel. Als daar is.
De aankomst der Mntth. Mark. Luk. Toh a \ i Wi. xiv, xxii. xviff. gewapende bende. 47, él. 4?> ™:
De aanwijzing door Matth. Mirk. Luk t a j xxvi. xiv. xxii.
Judas gedaan. 48-50. 44-46. 47,4g..
Het afhouwen en Ktatth. Mark. Luk. Tok heelen Van Malchus f' ff *±<
Qore, Ne-



AANGAANDE JESUS' LAATSTE LljDEN. 121
Nevens het gefprek Matth. Mark. Luk
AAVl. AlV- AAll.
des Heilands met de ge- 55,só. 4s - 52. 52 > 53* wapende bende,en de vlugt der leerlingen.
Waarop de wegvoering Mark. Luk. ^Joh-^ #öwAnnas, de Schoon- 53- ' 54- w-»4. vader van Ka j af as,
volgt.;" •
Wijders ziet men, hoe Jesus voor verscheidene Rechtbanken veroordeeld
IS, EN ten dood gebragt w£rd MET het
GENE daar op volgde.
Men kan hier onderfcheidelijk letten op de Kerkelijke en Burgerlijke Rechtbanken. Voor de . Kerkelijke Rechtbank zien wij Jesus terecht gefteld. •
In den nacht.
VoorAnnas,wel- M**£ Joh.
ke Hem daar op naar 57- ^l]' Kajafas zond.
Vervolgens voor Kajafas.
Daar
U 5



422 HET VERHAAL BER EUANGELISTEN
IV. Gesprek
Daar aanftonds val- Matth. Mark. Jche getuigen bij de 59 -63a. 55-61. hand waren , door welke men vruchtloos poogde om Jesus te verftrikken.
Terwijl de Hooge- Matth. Mark.
TT , XXVI. XIV. priester, Hem, door 63b, 64. 61b, 6»,
plechtige bezweering ter erkentenisfe van zijn Godlijk zoonfchap drong , het welke met eene gulle belijdenis achtervolgd werd.
Waar op men den Matth. Mark. Luk. -i* , xxvi. XIV. XXII.
fchuldeloozen, als 65-68. 63-65. 63-65.
een Godlasteraar ten dood doemde, en Hem aan den bitterften fmaad en vuililen fchimp ten doel Helde.
Intusfchen gebeurde er iets, 't welke Jesus lijden merklijk verzwaarde.
Pe-



AANGAANDE JESUS LAATSTE LiJDEN. 123 ^
T . Gesprek»
Petrus verloo-^ *jg chende zijn Meefter 6958o< ^ 54b-57. ™£ reeds, toen die noch voor Annas ondervraagd werd , voor de terjie maal>
Fn Hii isonselllk- Matth. Mark. Luk. Ioh-
kig genoeg, om door 71-74- 69-71. 5s-6o. 25-37. vreeze geprangd, dit ten tweede en maal te doen, wanneer Jefus reeds voor Kajafas gebragt was.
-r* ir>„™„r,e Matth. Mark. Luk. Joh.
Evenwel Petrus, *«™ xiv. xx1l xjvlil kwam tot tijdigen 75. ?2- 60b-62.
inkeer.
2fc nmgenfrndaan- 'Ma?&. .'^ ^ ^ gebroken zijnde, ver- 1,3. >♦ éó».^?- 3»; gaderde de Joodfche bloedraad andermaal, bekragtigde het reeds gevelde vonnis, en voerde den fchuldeloos veroordeelden , naar den



12+ Het vsRHAAt, der Euangelisten
IV
den landvoogd Pi- Gesprek Li AT XJ S.
Dus zien wij Jesus voor de Burgerlijke Rechtbanken.
En wel de eerste maal voor die van
PlLATUS.
ïntusfcben , dat de Heiland derwaards 3 - 5-' ,!g werd geleid, wordt de verraader Judas, door wanhoop vervoerd, en ilaat de handen aan zich zeiven.
Terwijl er, door 't Ma.tth. Hand. verborgen bellier der'l^i'd.1' l'g. Voorzienigheid , een aanmerklijk gedenkteken van zijn verraad gefield werd.
Maar wij moeten vervolgens zien, wat er voor en met Pilatus gebeurde.
Hier letten wij op 't gene hij deed voor dat hij Jescs naar Herodes zond.
Hij



aangaande jesus laatste LlJDEN. H5 ^
Gesprek,
Hij was denjooden joh.^ te wille, om buiten 28-3*.* het rechthuis te gaan en hunne befchuldigingen af te vraagen.
Hij hoort hunne be- Jgg '
fchuldigingen. II11"4' 3"5- s'
Gaat naar binnen om ^ xxiiï. jSS»
jesus te onde^vraa- Ilb' 2- 3" ' 3ra6* gen.
En , na een voort- gj£ xj^t. ,
gezet onderzoek, ver- 4- v> 38.! klaart hij Hem, voor
(Je eerste maal onschuldig.
Dan,wegens der Joo- xxm] den aanhoudend geroep, zoekt hij zich van den gevangenen te ontdoen, door Hem naar Herodes te zenden , hier door komt



125 Het verhaal der Euangelisten
komt Jesus voor de GeImek, Rechtbank van Herodes. Welke kunstgreep echter vruchteloos afliep.
Waar op Pilatus zijn handel wederom moest voortzetten.
Wij befchouwen derhalven Jefus nu ten tweede maal voor PilatüsRecht-
. bank.
O
Daar wij letten op 't gene er voorviel eer hij Jesus mishandelde.
Hij neemt de proef, Luk. om Hem ten twee- ^"J;
de maal onschuldig te verklaaren.
Zoekt Jesus de Matth. Mark. Luk. voorkeur, ter gunftige ^ XV;0. ™ ™ loslaating boven Barabbas, te doen verkrijgen.
Wordt



AANGAANDE JESUS LAATSTE LlJDEN. 1^7 W.
Gesprek*
iit viinf» Matth. Mark. Luk. J0b.
Wordt van zijne XXVII> xv. xxiil. xvni. huïsvrouwe gewaar- >9-*as 2°*23- ui»
fchouwd, en verklaart, wijl de Jooden de vrijlaating van Barabbas koozen, Jesus voor deÜERDEREi-
ze onschuldig.
Terwiü hij einde- Matth. Mark. Lu*.
■LL1WJ J XXVII: XV. XXIII.
lijk de vierde be- 24-26. 15. 24/25.
xuigikc van 's Heilands onfchuld , met het plechtig handwasfchen laat vergezeld gaan; daar de Jooden het onschuldig bloed over zich zeiven en kunne kinderen met woest gefchrëeuw, ter wraake inroepen.
Dan, daar alle de poogingen van den Landvoogd te vergeefsch waren, Haat hij over tot mishandeling der gevangene onfchuld.
En wel eer Hy nog vonnis velde.
Hij doet den Heiland jak geesten, eö fielt Hem ten 27-30. 16-1 9. doel



128 Het verhaal der Euangelisten
iv.
doel aan den fniaad van GaspRE,t-
ongebondene krijgskneg-
ten.
Waar op hij Hem, in i j«h.
eene medelijdenswaardi- 4.7/ ge gedaante,den Jooden vertoont , betuigende
TEN VIJFDE MAALE
zijne onfchuld.
Terwijl hij, na eene her- JolK vatte ondervraaging, al XIXzijne kragten wil beproeven, en Jesus in ftilte loslaaten, waar over hij echter door de Jooden met "s Keizers ongunst gedreigd wordt.
Hier op bezwijkt de ongelukkige Landvoogden vervalt tot eene onrechtvaardige vonnisvelling.
Het vellen van dit von- Matth. Mark. Luit j0h nis op den rechterltoel ™ zien wij eerst.
Daar na moeten wij. acht geven op de uitvoering va# het zelve. " t£„



aangaande JESUS LAATSTE LlJDEN. i29 ^
Ü ESPMEff,
TesUS werd uitgeleid Matth, Mark. Luk. j , ulLfc,clclu xxvii. XV. XXIil. To'naar de ftrafplaats , en 31.32- mat» 26.
SlJJO M VAN CljRENEN
werd gedwongen om het kruis te draagen.
Waar op de Heiland, Luk.
xxnr.
al voortgaande, met de 37-31,
Hem volgende fchaaren
redenwisfelt.
Op de ftrafplaats gekomen zijnde.
Bezichtigen wij 't gebeurde voor de drie uurige duisternis.
Men drenkte Jesus Matth. Mark.
XXVilj X\ - V! \'
op Golgotha met zuuren 33*31. 22*23. ' wijn.
Hij Werd tUSfchen twee Matth. Mark» Luk. Joh-
, , - XXVbl. XV. XXIII. XIX,
moordenaaren gekruist. 38,2r. a7,28. 32,33. 18.
Terwijl Hij aanftonds Luk. zijn' mond biddende 0- ^s"1' pent: zijnde het eerste kruiswoord.
I YoortJ



130 Het verhaal der Euangelisten;
, iv.
Voorts hechtte men het Ma«h- Mark. Luk. Gïspïek.
r , -r , , . XXVII. XV. XXIII. Joh.
opichrrft aan t kruis. z:- :6. 2-8. xix.
19-22.
Intusfchcn verdeelen Matth. Mark. Lnk. , T. .. , , .. XXVII. XV. XXIII- T"'K
de Krijgsknechten zijne 35,36. 24. 34b,35. xix.
klederen. 23,2't-
Daarop fpreekt Jesus, tob zijnen bedrukten vrien- xix. den ten troost , het
tweede kruiswoord.
Eii in dezen ban- Matth. Matk. Luk.
gen nood wordt Hij nog X™' ^?3™'9. met verguizenden fchimp doorlteeken.
Terwijl één zijnerme- Luk. dekruifelingen de heuch- 40-4i.
lijkfte toezegging, ter beantwoordinge zijner bede, erlangt, zijnde dit
het derde kruis-woord.
Voorts befchouwen wij de drie uurige duisternis en 't gene daar na voorviel.
De



AANGAANDE JESUS LAATVTE LlJDEN» I3I
De zon trok haar licht ^«g. Mark. tamp* in, en Je s us fprak tot 45-47,49-33-36- 44.45zijnen Vader, zijnde het
vierde kruiswoord.
Terwijl Jesus voor de vijfde maal,zyneHemdeed hooren, en over dorst klaagde , naderde zijn einde ; waarom Hij, na dat men Hem edik had te drinken gegeeven, het
zesde kruiswoord Matth. Mark. Lujj- Joh XX VU. XV. AAin. XIX.
uitfprak : Het is vol* 48. 36. 3°- 28-30.
bragt.
Hier op beval Hij al i ftervende zijnen geest
aan zijnenVader, en fprak ! dus voor de zevende Ma*, jggk ^
: en laatste maal aan 50- 37. 3<=Li-
'c kruis.
Daar op volgde nog, Joh. voor 's Heilands begrafe- ai - 37.
nis, de doorfteeking van i zijne zijde.
t q Als



132 Het verhaal der Euangelisten
Tv.
Als mede de geduchte Mm*. Mark. Luk. g^pre»,
AX^ll. XV- XXIII-
wonderen ter rechtvaar- 51-56. 33-4'. 45.47-4?-
digingê van Jesus zake
befchikt.
Vervolgens
Werd het lijk des Man*. Mark. ^ & Heilands begraven. 57-61. 42-47- 50-56. 38-4'-
En 't graf verzegeld Matth. ,° 5 xxvii.
en bewaakt. 63-66.
M e n a n d e r.
Met dankzegging voor uwe gulle mededeelzaamheid, zal ik voor mij zeiven hier van een
affchrift maaken. > Door het inzien van
dit ontwerp, heb ik reeds aanleiding om 't geheele van Jefus lijden te overzien , meer dan ik
zulks ooit te^ vooren heb kunnen doen.
Maar ik bidde U, leen mij uwe hulp, om de groote hoofdzaaken welke in dit lijden voorkomen, onderfcheidelijk te bezichtigen.
F 1 l 0.
Mij dunkt, wij moeten allerbijzonderst acht geeven op de volgende dingen.
Voor



aangaande Jesus laatste LijDen. 1*33
IV.
Voor eerst, wat de Voorbereidsels aan-CiiSl'RtKgaat, fchoon daar in ook fommigc voorvallen gevonden worden, welke beledigend voor den Heiland waren , moeten wij die echter eenigzins als van 't lijden zelve onderfcheiden befchouwen , in zo verre die Hechts den weg moeften baanen, tot het zwaarfte leed, 't welke de Borg nu ftond te ondergaan.
Ten anderen , ftaan wij bij 't Lijden zelve ftil, dan vordert voor af het Ziel el ij den
in Gethfemane onze opmerking. — Dit is
geenzins het minfte van 's Heilands fmerten geweest. De nafpooring van de oorzaaken der zo hoog gaande, zo zeer klemmende en dikwerf hervatte droefheid van Jefus,moet alle onze aandacht inneemen.
Letten wij op het Lichaamslij den, of, zo als ik het liefst noeme, het lijden 't zvelke Jefus door der Jooden toedoen is overgekomen, met alle de gevolgen daar van , dan geeven wij voornamelijk acht, op de volgende w//zaaken.
Voor eerst zien wij het verraad, de mishandeling , verloochening en de veroordeeling des Heilands, voor de Kerkelijke Rechts akken,ofvoor Annas en Ivajafas.
Ten tweeden, het onderzoek en de herhaalde vrijfpraak voor de Rechtbank van Pi.
latus.
I 3 Ten



Iv *34 Het verhaal der Euangelistén.
Ten derden , het onderzoek , de mishandeling en vrijfpraak des Heilands, voor de R e c u tuank van Herodes.
Ten vierden, de mishandeling en onrechtvaardige veroordeeling, welke J e s u s van P1 l atus moest ondergaan.
Ten vijfden , de uitvoering van het doodvonnis door de kruisftraf.
Het komt mij voor, dat het ganfche verflag van 's Heilands laatfte lijden, in deze hoofdbijzonderheden begrepen is.
En vestigen wij op alle de genoemde ftukkcn 't oog, dan zien wij, hoe Jesus de bitter ft e zidsbenauzvdheden ondergaan heeft, door allerlei menfchen mishandeld, door zijn' eigen leerling verraaden , door een' anderen verloochend, in de grootfte Jmerten en den diepften fmaad gedompeld , door de voorgangers in den Kekk- en Buu g erst and veroordeeld, voor twee rechtbanken evenwel onfchuldig verklaard, vdus met fchreeuwend onrecht ten dood gedoemd, en geheel fchuldeloos van 't leven beroofd is.
Geen wonder dan, dat God,op meer dan eene wijze, zijne zaak gerechtvaardigd heeft!
—- Geen wonder dan, dat wij al 't lijden,
paar ziel en lichaam famengenomen, als de van
God



AANGAANDE JESUS LAATSTE LlJDEN. 135
j God geëischte borgprijs , welke de fchulde-(li!Sl'RE looze Jesus alleen kon daarlteilen , met een gcloovig hart eerbiedigen ! En dit zijn lijden wordt ons des te dierbaarer , wanneer wij in alle de genoemde gevallen zijn onbreekbaar
j geduld, vleklooze liefde jegens God en menfchen: met één woord, wanneerwij zijne volmaakte heiligheid befchouwen.
Menander. Veel verplichting heb ik aan uw onderi richt. Maar Filo, nog één vraag: waarom zeide gij zo even het lichaams lijden : of gelijk ik 't liefst noem, het lijden f t welke Jefus, door der Jooden toedoen, is overgekomen,met alle de gevolgen daar van P
Filo.
Daar hebbe ik twee redenen voor. De eerfte is, dat het zielelijden den Heiland niet alleen in Gethfemane getroffen heefc ; neen, het duurde voort, offchoon met minder hevige aanvallen. Hij heeft beftendig onder 't volgende lijden gevoel gehad van den Godlijken toorn , dit dunkt mij, blijkt klaar genoeg uit het gebruik, dat Hij aan 't kruis van den XXIIte» Pfalm maakte, waarin men wel gedeeltelijk een triumfzang van den Mesfias vindt, doch waar in Hij ook die woor14 den



^ 136 Het verhaal ler Eoanoelistbüï tu™.dcn beziglr< mjn Qod^ m.jn ^ ^
om hebt Gij mij verlaatenP De tweede reden, waarom ik dus fpreeke , is hier in gelegen : het lijden dat op de praqgende angften , in Gethfemane doorgelhan, gevolgd is, heeft toch niet alleen des Heilands lichaam getroffen: want het lichaam lijdt niet, wanneer de ziel geen gewaarwording heeft. En 't gene ik vooral wilde opgemerkt hebben: zou 't Jefus in zijne volmaakt gevoelige ziel niet getroffen hebben, dat men Hem met den bitter, ften fmaad overftelpte , dat de uure en magt der duiflernisfe zo zichtbaar over Hem gebragt was , en de fatan zo kragtig werkte in die kinderen der ongehoorzaamheid P Zou het^Hem geen fmerte gebaard hebben, dat de zo ijverige Petros openlijk ten aanftoot werd; en zijne overige leerlingen, in hunnne lafhartige vlugt, hunne zwakheid zo lterk open. baarden ?
Maar dat nog meer is , zou de rampzalige uitgang van den aartsverraader dat volmaakte hart, 't welke voor geen wraaklust vatbaar is, niet doorboord hebben? Zou Hij, die over Jerufalem traanen Hortte , geen fmerte gevoeld hebben, toen het ontzinde en opgeruide volk 'zijn fchuldloos bloed, over zich zclven en hunne kinderen, ter wraake inriep? Dus merkt
gij?



aangaande jesus laatste LlJDEN, I37
IV.
gij , dat ik die wijze van uitdrukking liefst Gbsprkxj eebruike, om daardoor al van ter zijde aanleiding te geeven, om gade te flaan, dat 's Heilands zielefmerten onder al zijn lijden hebben voortgeduurd, en zelfs fteeds vermeerderd zyn,
Menander.
Nu zie ik de billijke reden in, waarom gij u dus uitdrukt, en ik kan niet anders damnet u inftemmen.
Intusfchen ben ik zeer vergenoegd, dat deze famcnkomst,in meer danc'énopzicnt, leerzaam voor mij is geweest; en ik worde iioe langer hoe meer belust, om op eene gegronde en onderfcheidene wijze over de dierbaare waarheden van onzen fchoonen Godsdienst mijne gedachten te leiden.
Maar Filo , wijl Gij uw ontwerp over de gefchiedenis van Jesus laatfte lijden in 't algemeen aan mij wel hebt willen mededeelen, hebt gij ook nog meer, aangaande dit zo heilrijk bericht van 't euangelie, op 't papier gebragt? Laat dan uwe verplichtende heuschheid mij het gebruik daar van niet onthouden!
F 1 r. 0,
Ik ben bezig, om volgens de orde, in 't genoemde ontwerp opgegeeven , mijne overX 5 den-



ï33 Het verhaal der Evangelisten enz.
IV , UfMK.BENKiNGEN op 't papier te {tellen, deze wi]
ik u wel ter leezinge zenden , voor zo verre
die vervaardigd zijn,
M e n a n d e r.
Met dankzegging voor uwe bewezene genegenheid , en in verwachtinge, dat gij binnen korten tijd uwe beloften zult volbrengen, fcheide ik dan nu van mijnen vriend!



OVERDENKINGEN
OVER HET LIJDEN VA N
ONZEN HE ERE
ÏESUS-C HRIS^TU S.






Ut
OVERDENKINGEN
OVER HET LIJDEN VAN ONZEN HEERE JESUS CHRISTUS,
EERSTE OVERDENKING.
Jesus voorzegging en der Jooden raadpleeging.
Matth. XXVI vs. 1-5,
Ende het is gefchied, als Jefus alle deze woorden geëindigd hadde, dat Hij tot zijne difcipelen zeide. Gij weet dat na twee dagen het Pafcha is, ende de Zoone des menfchen zal overgeleverd wor-
Mark. XIV vs. 1, 2.
Ende het Pafcha, ende [het Feest] der ongehevelde [brooden] was na twee dagén, ende de Overpriesters ende de Schriftgeleerden zochten, hoe zij Hem met listigheid vangen ende dooden zouden,
i. Overdenk»



lp. Jesus Voorzegging en
Luk. XXII vs. i, 2.
Ende het Feest der ongchevelde [broodenj , genaamt Pafcha , was nabij. En de Overpriesters en de Schriftgeleerden zochten, hoe zij hem ombrengen zouden: want zij vrees ■ den het volk-
JSal ik een begin maaken, met de overdenking van't grootfte wonder, dat in de minst luisterrijke gedaante immer op de aarde getoond is, van 't grootfle heil en van de diepfte ellende, van het toppunt der heerlijkheid en van den afgrond
Over- Matth. XXVI vs. i -5.
DENK,
worden om gekruifigd te worden. Doe vergaderden de Overpriesters,ende de Schriftgeleerden ende de Ouderlingen des volks, in de zaale des Hoogenpriesters, die genaamd was Kajafas. Ende beraadflaagden te zamcn.dat zij Jefum met listigheid vangen ende doódev] zonde. Doch zij zeiden: Niet in het Feest, op dat er geen oproer en worde onder het volk.
Mark. XIV vs. 1, c.
den. Maar zij zeiden niet in het Feest, op dat niet mis. fchien oproer onder het volk en worde.



dër Jooden Ra adpleeginc. 143
t-
Mond van verfmaading, van den onvergeliik- 0vE*"
O O ' DJ DENK.
ifen rijkdom ende allergeringfte armoede, van den gevloekften dood en van 't gezegendfte leven! Begeef u dan,mijne ziel,in ftille afgetrok? kenheid, tot het aandachtignafpoorenvan alles, wat het heilig gefchiedverhaal, aangaande deze dingen meldt, wek alle uwe opmerkzaamheid niet 1 alleen, maar alle uwe aandoeningen, wek geloof en liefde op! — Doch zal zulk befchouwen naar den eisch gefchieden, een i'rerker aandrift, dan gij zelve befchikken kunt , moet de raderen in beweeging brengen, aangevuurd door heilige liefdevlammen, ontvonkt door Godlijken gloed, kunt ge alleen, op zulk een grootfch onderwerp betamelijk peinzen.
„ OnfterHijke God! Zoon des eeuwigen „ Vaders, die zelf een fterflijk mensch waart „ en de geringheid van mijn vermogen kent !
beadem mijne ziel met de kragt van uwen „ verworven Geest, Gij die 't voorwerp mijner „ overdenkingen zijt, doe mij ondervinden, „ dat ik nietige aardworm, mede een voorwerp „ uwer liefde ben! leidt mijn verftand, regel „ mijne hartstochten, heilig mijne genegenhe„ den, heilig ze alle voor u! geef een verfterkt
geloofsgezicht! voer mij in Gelhfemane en „ op Golgotka ! doe mij uwe kruisliefde fmaa-
„ ken



144 Jesus Voorzegging en
1
Over- ken, in wederliefde branden, en laat ik door
den k. " 7 7
„ de kruisbefchouwing voorbereid worden, om „ met de engelenchooren, in den gezaligden „ geestenrei, boven de zwakke poogingen der „ fterfiijkheid verheven , Uwe heilgeheimen j, volmaakt te bewonderen, vlekloos loftezingen „ en eindeloos te verheerlijken!" - —
Vervoeg u dan , mijne ziel, tot het inzien van 't gewijde bericht.
En het is gefchied 3 als Jefus alle deze woorden geëindigd had, dat Hij tot zijne leerlingen zeide, gij weet, dat na twee dagen het Pafcha is 3 en de zoon des menfchen zal overgeleverd worden om gekruist te worden. Dus begint M a t t heus den overgang te maaken, om het laatfte en zwaarfte lijden van onzen Heiland te befchrijven.
De groote Keil profeet was dus lang met leeren en voorzeggen bezig geweest, Hij had wel eenigzins zijn Priester a mbt ook reeds geoeffend, doch er waren nog wigtige gedeelten , en wel de voornaamfte ftukken van de^ ze bediening te volvoeren , hier toe begon Hij zich nu te fchikken, dewijl zijne uure gekomen was.
Jesus had dan alle die woorden geëindigd. Niet alleen befloot Hjj zijne openbaare bediening



der Jooden Raadpleegino, f45
. , ï,
jiïng met die belangvolle redenvoeringen, m t 0verlaatfte van zijn fterjijk leven,in den tempel gehouden, welke Mattheus geboekt heeft van't iimidden des XXIften tot het einde des XXV^ hoofdltuks : maar wij kunnen ons hier te gelijk erinneren alle die woorden van onderwijs, van vermaaning, van troost,alle die woorden vol za* Hgheid, welke Hij, geduurende den tijd zijner openlijke prediking, gefprooken had. — O ge-, lukkige! driewerf gelukkige leer- en lievelingen, des Heilands! die alle deze woorden van zijne
liefdelippen hoorden rollen! Maar voor al
wij gelukkigen ! die de onder 't Godlijk be^ (tuur vervaardigde , de onfeilbaars vermelding van den hoofdinhoud dezer predikinge bezh> ten, die 't onderwijs van Gods goeden Geest daar bij ervaren kunnen, die Jefus met heerlijkheid en met eere gekroond zien !
Dan, rampzalig Joodendom! zo veele voorden gehoord! alle die woorden geëindigd ! en gij verftokt gebleven! Waarom was Im ma nu el, een /leen des aanftoots, eene rots der [ïruikelingen , een ftrik en net voor u, o! twee huizert Israëls, en inwooners van Jerufalem ?*.,.,.
Maar laat ik 's Heilands liefdezorg voo* zijne leerlingen bezichtigen, Hoe getrouw, hoe teder is zijne behandeling! % ge*
? jfefaia VIII: 14.



*4<5 Jesus Voorzegging en
0*;R_ kooren twaalftal krijgt een ontzettend , j
denk. maar noodig bericht. ontzettend . ook
voor Judas, wiens hart vol veinzerij was; \ voor Judas, die op aardfche grootheid Vlamde , zo hij maar opgemerkt, zo hij maar doorgedacht had. — Doch voornamelijk zieldoorboorend verflag voor 't Jefus minnende elftal!
De erinnering van eene op handen zijnde vrolijke feestviering, moest ter tijdmaate van eene, voor hun zo ontroerende gebeurtenisfe, ftrekken. — Gij weet, zegt Jefus, dat na twee dagen het pafcha is: vrolijke erinnering , binnen zo korten tijd,naar de vaderlijke gewoonte, volgens Gods uitdruklijk en dikwerf herhaald bevel fPASCHA te vieren, welk eene begunftig-
de bezigheid! Te gedenken aan de vroe»
gere verlosfing, door weldaadige almagt bewezen, welkeen beuchlijk bedrijf! onge~
heveld of ongezuurd brood te eeten , zo als Markus en Lukas van dit feest fpreeken , dewijl volgens Gods bevel dit met het pafcha moest gepaard gaan, en zeven dagen duureïf, ftrekte ter gedachtenisfe dat de vaderen, in Egypte's flavernije, brood der verdrukkinge hadden moeten eeten, en gunftig gered warenI — Het gefiachtte lam te eeten, zich, als vrije menfchen-
* Joh. VIII: 14.
5 Exod. XII, XIII, XXXIV. Ley, XXIH. Num. IXa XXVIII, en Deut. XVI. 1



der Jooden Raadpleeging. 147
T.
fchen, aan een' betamelijk verheugcnden disch vrolijk te maaken, was eene aangenaame gedachtenis van de overvloeiende ververfchingen, het oude Israël te beurte gevallen, wanneer het uit liden Egyptifchen flaavenftand verlost, en in der 1 vaderen erfbezitting, in het van melk en ho^
Jnig vloeiende land, overgevoerd werd!
Pafcha te houden kon hen, zo zij anders,opjmerkzaam, en hunne zielsoogen weigefteld wa, ren, doen zien op eene geestelijke verlosfing, veel voortreflijker dan het reeds genoemde iheil, op eene bloedbefprenging, veel waardiger idan die , welke bij 't vieren van 't eerfte IPaaschfeest, aan den bovendorpel en de zijdr fposten van der Israëlleren wooningen, in 't lland Gosen gefchiedde. | Dat dit feest op handen was, wisten Jesus Meerlingen, men had dien tijd geregeld, men Izoude in dat jaar op den fabbath van die we? |ke, in welke men zich toen bevond, het par
jjfcha vieren.* Blijde aankondiging! yro-
lïijke erinnering! feest vieren! pafcha houden? {met Jesus aantezitten! O mogt ik deelen
m
* Het fchïjnt mij toe, dat Jesus hter van dien tijd preekt * in welken de Jooden het feest vieren zouden:, jfchoon Hij, zich ten ftipfren aan Gods wet bindende, het zejr één dag vroeger ftond te houden.
2- K %



148 Jesus Voorzegging en
OvÉr- in zo een geluk! —— Maar, zou ik 't ziel"*NK' beroerend bericht, dat hier op onmiddelijk volgde, wel hebben kunnen draagen, als ik ia de plaatfe van 's Heilands leerlingen geftaan
pad? > En de Zoon des menfchen, zo gaat
Jesus voort, zal zvorden overgeleverd, om gekruist te zvorden.
Waar zal ik hier eerst op ftaaren ? Wat moet ik met den meesten ijver bepeinzen? — nederigheid, — liefde, — voorzichtigheid, — verbaazende gebeurtenisfen, — deze alle komen mij te gelijk voor den geest, deze alle verbijsteren mij!
Zoon des menschen, dus noemt de fchepper der hemelen zich zeiven ! — Waar-:
om niet Zoon van God ? Hier leere
ik hoe, Hij 's menfchen zoon was geworden, om voor menfchen ten zoen te kunnen zijn! —— Dus zie ik de grootfte nederigheid , — Jesus erkent dien ftand gewillig op zich te hebben genomen, — onbegrijplijke liefde! die moet ik bewonderen ! — De fchepper der menfchen fchaamt zich niet om menfchen , om zijne verlosten zijne broeders te noemen! ö veredelde waardigheid der menschlijke natuur! verheffing van den mensch boven de voortreflijkfte der troonwachters! wie van hun kan zeggen : Gods zoon is de zoon der en-
£e;



der Jooden Raadrleecinc. 149
T.
gelen! —- Neen, waarlijk Hij heeft der enge- Overlen natuur niet aangenomen! * Neen, die eer is voor menfchen, voor Adams en Abraham's zaad alleenlijk befchikt!
Maar laat ik de voorzichtige liefdezorg van den grootften leeraar voor zijne onderwijzelingen ook gadeflaan. Hij zegt zelf, ter hunner waarfchouwinge vooraf , dat Hij zal zvorden overgeleverd, om gekruist te zvorden: op dat zij, wanneer 't gebeurde,zich niet te zeer ontftellen zouden, en dan niet denken mogten, dat het met Jefus zaak hoopeloos ware.
Zonderling is 't, de Heiland zegt wel: gij weet dat na twee dagen bet Pafcha *V,maar niet : gij weet dat de zoon des menfchen zal overgeleverd worden , neen, dit laatfte voegt Hij er als eene waarfchouwende aankondiging bij ,'tis en de zoen des menfchen zalworden overgeleverd. Was dit dan de eerftemaal, dat Hij hun
zulks bekend maakt ? Neen , verfchei-
dene reizen had Hij zulks reeds gedaan, f Maar zou zijne liefdezorg verflauwen bij onopmerkzaamen ? - Zou Hij moede worden, wanneer de nijpende nood den grootften ijver vorderde ? - Dan moest Jefus kunnen ophouden, een menfchenvriend te zijn!
En
* Heb. II: 16.
f Verg. Matth. XVI: 21, XVII: 12, 13, 22, 23. en k 3



1^3 Jesus Voorzegging en
i.
£«£ Eh wat zou er gebeuren ? — J e s u s in de handen zijner fnoodile vijanden gefield! Jesus overgeleverd! - Waar toe? Om gekruist te zvorden !
Ondraaglijke denkbeelden, wanneer ik Hechts op dit voorftel let, zonder verder door te zien , zonder te letten op 't Ontwerp van genade! —
Jesus gevangen! JEsus gedoemd! -
Jesus gegeesfeld! JESUS gefmaad.' -
Jesus door den allergevloekften dood van de aarde verdaan!
Waar toe dit alles ? Wees bedacht¬
zaam, mijne ziel, bedenk de heilvolle bedoelingen van deze beftellinge. Hoe zou des menfchen Zoon zijne ziel hebben kunnen geeven ten rantfoen voor vielen , * hoe zou Hij dezelve ten fchuld-offer hebben kunnen flellen , f dan langs dezen weg ?
Hier ontfiait mij de famenbinding van 's Heilands voorftel reeds eenigermaate dit geheim.
Op 't pafcha zou die overlevering, die krui-
figing juist gebeuren. Hij zoude dan
het waare paaschlam zijn. - Duizenden van onÉoozele, van beminlijke lammeren, hadden zo veele eeuwen lang ter voorbeduidenisfe moeten ftrekken, dat het lam van God 3 't welke de zonden der wereld moest ivegne'emtn , § eens ge-
* Matth. XX: 28. t Jef. LÏII: 10. 5 Joh I: sp4



der Jooden Raadpleeging. 151
flacht zou worden, wanneer het lichaam, daar Ove*gefteld zijnde, de fchaduwen zouden moeten DÏ*K'
vlieden — 't Was dan nu de laatfte reize,
dat dit oude pafcha, naar 't recht, zoude kunnen gebruikt worden. Een ander een nieuw verbond , door de voorzeggingsrolle, al lang "te vooren, aangewezen , * moest er opgericht, en 't bloed van dit verbonds offer zou 't bloed des Middelaars , 't bloed van den zoone des menfchen zelve zijn 1 De plechtigheden van de Mofaifche wet, al 't omflaglijk Godsdienstbedrijf, priester, outer, offers , alles moest uit het gezicht verdwijnen; het nieuwe verbond, met alle deszelfs eerwaardige, zo wel als eenvouwige inflellingen, zou de plaats vervangen !
Zuivere euangclie zegeningen, een maaltijd vanreinen wijn j Hond er aangericht te worden, en de vruchten van dit geplengde bloed zouden eene eeuwigduurende feestviering opleveren! — Ja, dit heeft de uitkomst getoond, ons Pafcha is voor ons gejlacht 3 [namelijk] Christus § Ontzettende, maar te gelijk eeuwig verblijdende aankondiging, die hier gefchiedde!
Maar laat ik nog een weinig flil ftaan, bij het beftaanvan Jes us, en dat van zijne leerlingen.
Hier
* Verg. Heb. VIII en IX. ■{• Jef. XXV: 8. § I CV. V: 7.
K 4



ijs Jesus Voorzegging en
i;
Alweetende Jesus! Gij trekt mijne opmerk*
zaamheid. Gij kende volkomen de
rampen die u naderden! Gij zaagt niet alleenlijk de Profeetfïjrol voor u open gefpreid, en kende derzelver inhoud geheel volkomen: maar Gij vertegenwoordigde u ook , Wat Gij in de
eeuwigheid reeds op u hadt genomen. ■
Uw Godlijk oog zag de famenfchakelingen vari alle dingen , de eer'fte bronnen van alle bedrijven. . Aan uwe weeteiifehap was het
Godlijke raadsbefluit niet onbekend! — Hoé verheven vertoont Gij u , in uwen nederigen toeftand, in uwe droefenis aankondigende voorfpellingen! — Dit komt God alleen toe, zulke uitkom/ten te voorfpellen „ die tegen der menfchen bedoelingen rechtftreeks inloopen, die der menfchen overleggingen ijdel maaken! ~' '"- Dit hebt Gij gedaan! ook hier uit blijkt dat Gij God zijt! . Maar, Goddelijke jesus, waarom wachtte Gij dit lijden in?
waarom onttrokt Gij u niet uit de bloedftad, daar de Profeeten gedood werden ? — Neen zoudt Gij vluchten, zoudt Gij niet betaalen*
't gene Gij op u hadt genomen ?
Pijlen,die men voorziet,fchaden het minfte! maar heeft Jesus dan ook iets gedaan, om
zich tegen deze te dekken? Neen, zij-
he weetenfchap maakte Hem niet werkzaam
ter



der Jooden Raadpleeging. 153
I.
ter beveiliginge van zich zeiven, zijne liefde- Ovw
' 8 , DS.HK,
zorg werd Hechts aangewakkerd, om op t gevaar zijner aanhangelingen te denken, om hen te waarfchouwen!
Gezuillige Jesus! Gij wekt mijne aandachtHoe volkomen zeker ben ik dat Gij, zonder morrend tegenkanten , u zelf onderworpen hebt! Gij wist wat u bejegenen zou, Gij waarfchouwde anderen , en wilde zelf niet wijken! Toen het vloekgefpan nog niet
vergaderd was; toen het zelve aan u tijd van uitftel om te fterven wilde geeven , toen Gij gelegenheid van ontkomen hadt, zegt Gij met deze onderrichtende taaie tot uwe leerlingen tevens: ik hebbe lust om den wil van God te volbrengen. Gij doet daar mede die vraag reeds aan hun, naderhand nog eens duidelijker hervat: de drinkbeker , dien de Vader mij gegeeven heeft,sou ik dien niet drinken? * 't Is hier ook al bij voorraad; van nu zegge ik het u lieden, eer het gefchied is , of dat zvanneer het gefchied
is, gij gelooven moogt, dat ik 't ben. f
Gewillige Jesus, hoe ongemeen lokt dit ons geloove uit. -■ Ja Heer, ik geloove dat Gij 't zijt, kom alle mijne doemwaardige ongeIoovigheid te hulpe!
Ba
Joh. XVttl: 11. \ Joh. XIII: ip,
ïv 3.



T54 Jesus Voorzegging en
L
»Zk. bedaarde Jesus ! hoe onbegrijplijk is uwe kloekmoedige bedaardheid ; wie zou niet bedremmeld worden, die zijn einde zo haast te gemoete zag ? wiens gedachten zouden niet dermaate daar mede vervuld zijn , dat Hij op niets anders,en allerminst op anderen dacht? — Dan Gij bezat meer dan menfchen kragt!
f- Evenwel,hoe ware 't mogelijk, dat uwe
menschheid dus bedaard bleeve ? Gij
voorzaagt immers de ijslijkste folteringen, den grootften lïnaad, de bitterste mishandelingen, verlaating van God, X gevoel van den Godlijken toorn, den bangften zieleftrijd,den wreedften dood, 't verbaazende gewigt van de geheele borgbetaalinge. Dit gaat eindige
kragten te boven, Godlijke onderltand was daar toe noodig, dien kondet Gij u zeiven befchikken!
Och mogt ik U, zo veel ik kon, ten leerbeelde ftellen, om wanneer mij kwaaden drukken, wanneer er rampen dreigen , eene ftille, eene Christelijke zielsbedaardheid te bezitten! —-** Och geef mij dan dien onderltand, dien Gij u zeiven befchikte! —— Geef mij dien, . in zulk eene maate, als mijne omltandigheden behoeven!
Langmoedige Jesus, hoe dikwerf hebt Gij uwe leerlingen reeds te vergeefsch gewaar-
fchouwd?



der Jooden Raadpleeging. 155
fchouwd ? En wordt Gij nog niet moede. — OvLMoest het taaiste geduld niet bezwijken ? —. Gij echter gaat voort met vermaanen, met erinneren! ö wonder!
Was ik dikwerf onopmerkzaam op heilzaame lesfen. Gij hebt zo wel aan mij, als eertijds aan uwe leerlingen willen bewijzen, dat
uw geduld onbreekbaar is. ■ Ei ga dan
voort om, zonder ophouden, mij fteeds te onderrichten.
Begeef mij ellendeling niet! Zo lang ik in deze rampwoestijn rondzwerf, zo lang helaas, zal ik eene onopmerkzaams zijn!
Doch laat ik mij ook eenige oogenblikken bij *t overdenken van der leerlingen beftaan bezig
houden. Van waar is 't dat Gij, bewel-
daadigde vrienden van Jesus, die geduurig zijn onderwijs gehoord hebt, van waar is 't dat Gij te vooren zo ftug, zo dikwerf onopmerkzaam waart, dat u *t zelfde al wederom moest aangekondigd worden?
Waart Gij, edele zielen, onderwijzelingen van de eeuwige wijsheid, ook door de betoverende droomerijen van uw volk, bedwelmd? Waart Gij ook met gedachten van een aardsch koningrijk van den. Mesfias bezwangerd? Wilde Gij
ook der Romeinen juk afgefchud hebben ?
Ja daar aan kan ik niet twijffelen, twee van
uwe



156 Jesus Voorzegging en
i.
Over. Uwe getrouwe medegezellen, oprechte aanhan-
HENK. ° ƒ• T •• ■ 1 1 ■,
gers van j esus lclnjnen immers lust gehad te hebben, om de naaste aan den koning te zijn, de eene aan zijne rechte, de andere aan zijne flinke hand , toen hunne moeder dit verzoek deed. * De twist over de meerderheid, die er vervolgens aan den paaschdisch, toen 't h. avondmaal airede was ingefteld , nog gereezen is, f bevestigt mij te meer in deze gedachten ....
Doch, wat moet ik dan van deze leer- en lievelingen des Heilands denken ? Hadden
zij 't zaligmaakende geloof ? . Kan men
dat bezitten, zonder eene levende kennis? —— En zouden,met eene levende kennis,zodaanige vleeschlijkc bevattingen, zulke geheel verkeerde begrippen kunnen gepaard gaan ? Laat
ik mij alle deze vraagen tevens, laat ik ze mij, met weinig omflag beantwoorden.
Ik moet hier op tijden en omflandigheden letten, alle gebeurtenisfen in 't zelfde gezichtpunt te plaatfen, kan niet anders dan verwarring baaren. Wilde ik den ftand van Jesus leerlingen, waar in zij, voor zijnen dood geweest zijn , volkomen geëvenredigd hebben met dien , in welken zij vervolgens kwamen , ik zoude Gods wijze beftelling, ik zoude het on-
der-
* Matth. XX: stt. f Luk. XXII: 24.



der Jooden Raadpeeeging. 157
i.
derfcheid zijner wegen niet behoorlijk waar- Over. neemeu. -— Ik moet mij dan voorftellen, hoe deze menfchen,in 't Joodendom gebooren,met de gewoone Joodfche vooroordeelen bezet waren , terwijl Jefus hen bij trappen wilde te recht brengen. Eerst werden zij getroffen door zijne leerc°, erkenden Hem als Gods gezant, geraakten tot befeffens, dat Hij de eeuwige zoon van God was: de armelijke omftandigheden, waar in Jesus verkeerde, befchouwden zij zeker als niet gefchikt voor zijne wezenlijke grootheid, daarom verwachtten zij luisterrijke, wonderdaadige redding. Geen wonder dan, dat zij iets behielden van de algemeene verwachting des volks, dat zij zichtbaare grootheid en koninglijk beftier te gemoete zagen. Doch zij moesten , daar zij door 's Heilands voorfpellingen vast bereid werden, uit de wegen der voorzienigheid zelve leeren. Nu werd het toneel van lijden geopend, nu zouden zij de voltooijing van Jefus rampen, in een vervloekten dood? zien eindigen , ontzachlijke ervaarenis voor
hun! Dan hier door werd de weg gebaand,
om bij zijne verrijzenis, en voor al door zijn nader onderricht, den waaren aart van zijn rijk te leeren kennen. Hier toe zou vervolgens de volkomen Geest op hen komen en hen toerusten, Om rijksgezanten van den hemel te zijn.
Ge-



i-j8 Jesus Voorzegging en
j.
W." j Gelukkige leerlingen van JESTJS intusfehen' driewerf zijt gij gelukkig ! dat die Godlijke Jeeraar uw gebrek met zo veel zachtmoedigheid droeg , en U langzaam en geduurig
wilde onderrichten!
Maar ik moet nog meer bepeinzen, daarom haaste ik mij om voort te gaan - £n
ó_ verbijsterende ontwaarwording ! wat zie ik
hier ? Het moordzuchtig vloekgefpan
van Israëls oudften. Israëls kerkelijke
hoorden, getabberde vaders in een vceltal famen vergaderd! Welkeen eerwaardig gezicht zou dit opleveren, als zij famen waren gekomen, om, gelijk het kerkelijk ambt altijd vadert, dingen te beraamen, die dienstbaar konden zijn, ter verheerlijkinge van God, ter uitbreidinge van het rijk der waarheid, ter oelfenin-e van liefde jegens den evenmensen: wanneer S famen waren gekomen, om Jesus voor den langverwachten Messias te erkennen, om Hem voor den geestelijken koning over Israël uitteroepen ! . Dan helaas ! hunne verbleekte aangezichten, gloeiende oogen, om duunge houding en trilling der leden kondigen geheel iets anders aan. Nijd woelt bij hei/in 'thart, er blaakt eene helfche woede, onver/aoeluke bloeddorst heeft hen bevangenymetniets mmder dan met den moord van geheel onbezoe-
■tel-



der Jooden Raadpleeging. 150
telde onfchuld willen zij zich te vrede ftel- Qv«-
len Zal ik mij bij zulk een gefpuis langer
ophouden? zal ik nog meer van hunne bedrijven bezichtigen ? Ja, dit moet ik doen,
om een recht begrip, van hunne volgende handelingen fe vormen.
Wie waren hier dan bij. een ? De leden van 't Sanhedrin. De Overpriesters, zijnde niet -alleen de hoogepriester van dien tijd, maar ook zulken, die naa "t onwettig gebruik 't welk toen. plaats, hadt, van '% hoogepriesterliik ambt verhaten waren s en voorts de hoofden der vierentwintig priesterordeningen,. de hoofden der priesterlijke huisgezinnen, nevens de hoofden der priester dienflen.
Ook waren er Schriftgeleerden , uitleggers, leeraars der wet.
Eindelijk Ouderlingen des Volks, mannen van aanzienlijken huize onder de Jooden. Hier zie ik dan eene vergadering, voor't grootfte gedeelte, uit leden beftaande, die voorgangers in den Godsdienst waren. - n:o En waar kwamen deze bij elkander? In de zaal van den hoogepriester Kajafas. Deze hoor gepriester was misfchien voorzitter , althans famenroeper van deze vergaderinge , hij leende daar toe zijne zaal of opene binnenplaats, volgens de gefteldheid der oosterfche gebouwen „



löo Jesus Voorzegging en
Over- wen, daar toe zeer gefchikt, hij hadt bijzonde'DeNK' ren dorst naar Jesus bloed, zo als te vooren reeds gebleken was. *
Maar heeft hij ook Josef van Arimathea met Nikodemus tot deze vergadering ge*
roepen ? Wie kan dit- thans beflisfchen %
■ Naastdenklijk zou men zeggen, dat hij
hen niet genodigd hebbe : wij vinden althans niets van hunne wederfpraak aangetekend, gelijk weleer f. Terwijl echter 't getuigenis van Lukas aangaande Josef, dat hij niet mede bewilligd hadt in hunnen raad en handel § het onzeker laat, of hij in de vergadering mede geweest zij, en niet ingeftemd hebbe , dan of hij afwezig ware.
- Doch wanneer was die vergadering 9 Toen, juist toen Jesus zijnen leerlingen aankondigde, dat Hij op. dit aanltaande paaschfeest zou gekruist worden. — Zichtbaare verdwaazing van deze fnooden ! Zij waanendat Jesus zich veilig rekent, en alleenlijk brandde van verlangen, om door de menigte, welke Hem zo plechtig ter ftad hadt ingevoerd , voor koning te worden uitgeroepen. Hoe ongegrond echter! Jesus wist beter wanneer Hij fterven zoude, dan de^ ze, die zijn dood berokkenden!
Hel-
* Joh. XI: 40-52, i Joh. VII: 50-52. $ Luk. XXIII: 51,



der Jooden Raadpleeging. k>i
i.
Helfche raadflag intusfchen! Jesus te wil- Over-
DENK»
len vangen , Jesus te willen dooden! welk
kwaad deed Hij ? Ontmcnschten , werk-
ituigen van de helle, fnoodften van Adams afiftammelingen , waarom dit gedaan? .... Gij
| durft, gij kunt niet antwoorden : gij
fmoet uw ontwerp vormen, om zulks met list li te doen : list moet er aangewend , om uwe Iboosheid te bedekken, om eenigen fchijn van 1 recht voor te wenden, daar 't geweld, al zo dik-
I werf, vruchteloos beproefd is. Met list
| beraamt gij daar toe den tijd, wanneer uw om> Iwerp volvoerd zou worden; niet op het feest, fzegt gijlieden. Was dit uw feest te heilig, | om iemand te dooden; was het niet in gebruik
{om op het zelve halsftralFen te oeffenen ? «
INeen, dit was de reden niet, maar gij vreest f de menigte , zelve moet gijlieden zeggen, op I dat er geen oproer voorde onder 't volk. ** ■ I Gij weet, Jesus deed elk goed, de ontzachllijke menigte, de veelmaal honderdduizenden , I thans binnen Jerufalem ter gelegenheid van het I feest vergaderd, bemint Hem; gij vreest, met I reden, flachtoffers uwer eigene boosheid te zulI len worden! • • — O gij fnooden ! merkt ge I niet op, dat deze uwe list reeds een getuigenis 1 ,van de kwaade gefteldheid uwer zaake is ?
IHoe wordt gij te leur gefield! Jesus heeft L ge-



I6a jesus VoorzeggIno en
l.
*bmk" Seze§^ °P het feest, de voorzienigheid zal u toeroepen op 't feest: gij zult, willens of onwillens, tegen uw listig ontwerp, uitvoerers van Jesus eigene voorfpellinge moeten zijn, er zal u geen tijd gegund worden, om 't feest te laaten voorbijgaan!
Zo was 't in Gods raad beperkt! Op
't feest moesten er duizend maal duizenden aanfchouwers zijn, de duizenden verdubbeld, deze moesten tegenwoordig zijn , bij dit fchuldeloos fterven! —- Op 't feest moest Jesus bloed , door de opgeruide menigte, geëischt worden. Dus gelukte het, aan dit moordzuchtig gefpuis,wel boven hunne verwachting, maar hunne fchuld werd, in Gods gedenkboek, te meer getekend, daar zij verleiders des volks waren , en zich met de bloedfchuld der menigte moedwillig belaaden hebben!
Welk een voorraad van nuttige onderrichtinge kan ik hier reeds opzamelen ! welke rijke ftof, om menschkunde te verkrijgen, ontdekke ik reeds in 't dit begin van 't heilige gefchiedverhaal!
In dezen fpiegel zie ik trekken van'tmensch-
lijke hart. Zo bedorven is de mensch, dat
hij betrekkingen, waar in hij ten nutte van anderen , waar in hij van uitgebreide nuttigheid kon «wezen, fomtijds misbruikt, ten verderve van zijn'_
even-



der Jooden Raadpleecing. i6j
f.
evenmensen, dikwerf misbruikt, ter volvoerin- o™* ge van zijne fnoode driften, en ter bereikinge van booze bedoelingen ! Israëls kerkelijke en burgerlijke oudlten vertoonen zulks in hun bedrijf. En hoe wenschlijkzouhet voor 't menschdom zijn geweest,dat zij de eenigfte waren,die in de gefehiedboeken met zulk eene zwarte kdo-
Je gefchetst worden! Hoe betamelijk,
hoe nuttig zoude het zijn, wanneer^de menfchen in 't algemeen, wanneer zij, in 't bijzonder, die in eenige uitneemendheid ter waarneemingen van de belangen hunner broederen geplaatst zijn, uit de beginfels van plicht, van liefde, en met levende befeffens van de uure der verantwoordinge , die eens voor Gods nchterfloel zal plaats hebben, ten allen tijde werkzaam waren!
Dan nu helaas! zijn'er andere beginfels, waar uit de bedorven mensch veeltijds werkzaam is.
Laat ïk de bronnen opfpooren , waar uit het godvergeetend gedrag van Jefus vijanden voortfproot, dit zal mij meer van 't menschlijk hart, meer van mijne eigene natuurbedorvenheid leeren kennen.
Hoe was het toch mogelijk, dat men den weldaadigen Jesus ten dood kon vorderen, daar zijne leere niet dan hemelwijsheid ademde, die 't menschdom waar geluk aankondigde, L a ter'



Ió4 Jesus Voorzegging en
Sr.
Over- terwijl zijn bedrijf niets anders was, dan aloni-
b£nk»
me goed te doen ? — Verfcheidene bronnen waren er, uit welk zulk bederf voortfproot.
De vloekwaardige Nijd, dat monfter, 't welke tot in 't merg der beenderen indringt, waar door hij, die 'er zich in toegeeft, zich al kwijnende verteert, als hij zijns naastens gelukzon ziet klimmen, dat gevloekte monfter, had zijn zetel in hunne harten gevestigd! Zij vernamen, dat Jesus door zijne zuivere hemel* leere de aandacht van zijne hoorers aan zijn' mond wist te fnoeren, kunstelooze eenvouwigheid , kracht van waarheid, roering van het hart, waren de voornaame eigenfchappen, welke zijn onderwijs van de matte leere der Farizeërs onderfcheiddc: 't kon dus niet anders, of Hij kreeg dit getuigenis, nooit heeft een mensch alzo gefprooken * zelf de vijanden richters zijnde. Daarbij, een veeltal van weldaadige wonderen , de geneezing van allerlei krankheden en kwaaien , 't verwekken van dooden zelfs, verbond de liefde des volks nog meer aan
Hem. Ondertusfchen was dit duldeloos
voor deze achtbaare vaders, op Mofes ftoel gezeten , zij waanden den fleutel der kennisfe alleen te hebben : daarom zochten zij al vroeg Jesus bij 't volk in verdenkinge te brengen,
* Joh. VII: 4.



nar Jooden PvAadplkeginó. 365
T.
, gen. , Dan eens bragt men iets tegen zijn Over-
karakter in , Hem noemende een vraat en wijnzuiper, een vriend van tollenaaren en zondaar en * i dan eens wraakte men zijne wonderen, en fchreef ; 1 dezelve toe aan Beëlzebul de overfte der duivelen f , op een' anderen tijd floeg men aan 't fchelden, en zeide: Hij is een Samaritaan-en heeft den duivel §, ook poogde men Hem, we: gens zijne uiterlijke geringheid, in minachtinge te brengen, is er ooit een profeet uit Galilea cpgeftaan? ** Van waar komen dez*., die zvij's, heid en die kragten ? Is deze niet des timmer\ mans zoon ? ff dus vroeg men met verontwaardiginge. Door zulke en dergelijke laaggeestige onderneemingen zogt men het volk van Hem aftetrekken. Doch de fchaare die de wet niet i wist, hoe zeer bij hen gevloekt, oordeelde gejlukkiger, en op beteren grond, dan deze geil waande wijzen! Daarom moest Jesus
| ten dood gedoemd , zij zagen liever 't voorIwerp van hunnen nijd geheel in 't verderf gel.ftort, d;>n zijne toejuiching, met magteloos teigenftreven, te moeten aanfchouwen.
O
{ » Matth. XI: 19. | t Matth XII: s4.
§ Joh. VIII. 48.
** Joh. VII. 52. 1 j-f Matth. XIII: 54-57.
H



i6S Jesus Voorzegging ex
% .... Ovïr- O gevloekte nijd, waart gij voor eeuwig uit
MNK' de harten der menfchen gebannen!
Maar dit was 't nog niet alleen , dat hen kwelde, zelfbehaagende hoogmoed had geheel hun hart ingenomen, daar eene edelmoedige ziel gaarn , op eene befcheidene wijze, haare gebreken zal hooren voorftellen, om er door ter verbeteringe opgeleid te worden, daar kenden deze fnooden geen waare deugd, en wilden dus niets van hunne ondeugden hooren. Opgang onder't volk te hebben, was hun eenige toeleg, wreedaartig over de harten hunner broederen te kunnen heerfchen hun eeniglïe doel, geen veinzerij was te onedel, te godloos in hunne oogen,om die niet te gebruiken, ter bereikinge van hunne bedoelingen, 't Was dit fnoode hartsgeftel, en de veinzerijen die daar uit voortfprooten, welke Jesus naar den eisch ten ftrengften gispte,gelijk Hij veelmaalen en nog onlangs had gedaan, en dat wel openlijk in den tempel. * Dit vonkte hunnen wraaklust aan, hier door ontbrandde hunne woede in vollen gloed, tegen hen zo iets te zeggen, kon niet minder, dan met den dood geboet worden!
En, op dat ik niet te verre mijne gedachten doe verwijderen, vertegenwoordige ik mij nog alleen hunne vleeschlijke gezindheid , als de
derde
' * Matth. XXIII: geheety



der Jooden Raadpleeging. 167
f;
I derde bron van dezen hunnen moordzuch- Overtigen handel. Diepe onkennis had hun hart vervuld, onkennis van der vaderen leere en verwachtinge, zij wilden een luisterrijk koning ten Mesfias hebben : geestelijk heil, verzoening met God, was hun onbekend, en daarom voor hun geheel belangeloos. Er moest , naar hunne gedachten, een Mesfias zijn , die tegen ilj der Romeinen magt kon opweegen en hun juk verbreeken , die aan het 'joodfche volk de i| heerfchappij over de geheele wereld in handen
| kon leveren. Hiertoe was Jesus veel
te gering, Hij, fchoon uit Davids huis ge! fprooten,zo als de befchrijvingslijsten getuigen | konden, fchoon alle de merken hebbende, dat Hij die gene was, welke in de profeetfijrolle was afgebeeld, moest echter verworpen worden, om dat Hij geen gedaante noch heerlijkheid had, waar door zij Hem begeerden *, daar zij, in hunne blindheid, niet opmerkten , dat dit juist één van de merken van den Mesfias was, door een van de uitneemendlte profeeten te vooren opgegeeven!
Nu kan ik, dit nadenkende, begrijpen, hoe 't mogelijk zij, dat Israëls oudlten tot zulk een befluit kwamen!
Vui-
* Jef. LUI: 2.



i<58 Jesus Voorzegging en
t.
bmjT ^uiIe bronnen van fnoode bedrijven f hoe kon 't anders zijn, of hier moest troebel water
uit voortvloeien ? Ja ik ontdekke , bij
't peinzen op dit bedrijf, eene opecnftapeling van veelerlei ongerechtigheid.
Hun Ongeloof aan 't woord der voorzegginge, aan Jesus eigene geloofsbrieven,door Hem uit den hemel ontvangen, zo veele .wondergewrochten , welke getuigden , dat de Vader Hem gezonden had , dit ongeloof vertoont zich, door 't verfmaaden des Verlosfers, hier in het fterkfte licht.
Daar bij komt nog de fnoodfte ondankbaarheid , wat heeft de groote menfchenvriend bij hen, aan hun, aan hun volk verricht? . Niets dan de uitneemendile weldaadigheid. —w Ging Hij niet het land door, om alomme goed te doen? —- En was dit eene beantwoording,
waardig aan zulk een bedrijf? . Was dit
niet eene ten hemel fchreeuwende ondankbaarheid ?
Voorts zie ik, hoe zij zich fchuldig maakten aan de verwerping van Gods raad jegens hunne
zielen. . Was Gods beflelling niet loutere
weldaadigheid ten hunnen opzichte ? Den Mesfias in het vleesch te zien, het koningrijk vair God in 't midden van hun te hebben, waren dit geen onfchatbaare voorrechten ? O ongeluk-
ki-



der Jooden Raadpleeoing. 169
" L
ldmenfchen! Och hadden zij naar de o™*-
1v O DENK,
ftera van God gehoord !
Welk eene wreedheid ontdekkc ik hier tevens, te beraadflaagen, om fchuldloos bloed te plengen! — Welke ontmenschte fchandvlekken onzer natuure zijn het, die daar toe kunnen komen, die daar toe, in koelen moede, kunnen komen!
Eindelijk hunne geveinsdheid ftijgt ten toppunte, list moet er gebruikt, — helfche list! voorwendfels van liefde voor den Godsdienst, van liefdevoor des volks heil , en intusfchen bedoelingen die niet anders ademen, dan haat tegen God en menfchen!
O doemwaardige geveinsdheid! —— affchu-
welijklte aller ondeugden! ~ geen hel kan
er voor u te heet geftookt worden!
Treurige fchets van zo veele ondeugden l Doch laat ik mij tevens erinneren, hoe deze Joodfche Bouwheeren al beginnen, om "den grooten hoekfteen, waar op Gods kerk gebouwd is, te verwerpen, en, zonder dat zij zelve er acht op Haan, de voorfpelling te vervullen. *
Ook wil ik niet flechts een lijst van de zonden dezer boosdoeneren opmaaken, en niet tot mijn eigen hart inkeeren! — Heb ik niets van
deze kwaaden? Der Godlijke goedheid
L 5 be.n
n pf. CXVIII: 22.



170 Jesus Voouzecging en
Over- ben ik verplicht ootmoedig en vuurig te danken, dene. ZQ die m}j van uitfpattende zonden weerhield! Dank zij der genade,die mij lust gaf, 't bederf van mijn hart optefpooren, op deszelfs uitgangen te letten, en biddende te willen waaken. — — Maar weet ik echter niets van de opwellende beweegingen dezer verkeerdheden? — Heb ik nooit, wanneer een ander boven mij verhe* ven werd, iets gevoeld, dat gemeenfchap heeft met de werking van den nijd? - Weet ik
niets van hoogmoedig zelfbehaagen? Zijn
mij beweegingen van wraaklust geheel onbekend? ■ Worde ik niets gewaar van woelingen van 't befchouwelijk ongeloof? En ,
om niet meer te noemen, fchoon ik van geveinsdheid en valschheid gruwe , ben ik altijd omzichtig genoeg, dat ik nooit door iets verrascht worde, waar door mijne oprechtheid in gevaar geraakt ? Ben ik fteeds op mijne hoede , om bij verfchielijking, of door menfchenvreeze, nooit iets toeteftemmen , nooit iets te ontkennen , dat niet metde ftriktfte oprechtheid overeenkomt?
Beoordeel u zelve getrouw, mijn ziel, wat zult gij antwoorden, als Jesus u dit voor zijn'
richterftoel afvraagt? Helaas hier ben ik
ook niet rein! Dien Godlijken Borg, wiens fchuldbetaalend
lijden



en der Jooden RaadpLEKging. iJï
1
lijden ik ga bepeinzen, hebbe ik noodig om Oveb* voor God te beftaan! Bij Hem fchuile ik dan, ten aanzien ook van deze zonden: in al zijn lijden, en in zijn' dood,vinde ik de genoegzaame borgbetaaling!
Dan daar de grouwel der boosheid mij zo fterk in de oogen ftraalt, bij de befchouwing van dit gedeelte van 't gefchiedverhaal, wil ik mij opwekken, om de deugd te fchatten, om deugdzaame neigingen, deugdzaame handelingen, deugdzaame oogmerken, in alles, natejaagen: maar ik wil geen andere deugd, dan die op den wortel van 't geloof gegroeid is, geen andere, dan die Jesus door zijnen Geest in mijn hart werkt. Daar door wordt het hart «•ereinigd, en de deugd daar in gezeteld, zo verfpreidt zich de deugd van daar, in alle handelingen naar buiten !....
Met Jesus begon ik deze bepeinzing, met Hem eindige ik die. Worde ik ooit van den nijd begrimd, vervolgd van zulken, van wien ik 't minst moest verwachten. Jesus zal mij ten voorbedde zijn. Wist Jesus den juisten tijd van zijn verfcheiden, de wijze daar van, ik weet den dag mijns doods niet, noch de zvijzevan denzelven! En hoe wijslijk is dit gefchikt! wist ik dat die dag nabij was, hoe veel bleef



«72 JeSÜS voorzegging en enz;
T.
Over- er ongedaan, dat ik nu nog aanvaarde en mis-
HENK. 0
fchien volvoerc. Wist ik dit , hoe nij¬
pend zouden de vooruitzichten zijn , eerlang van eene lievende wederhelft, en een behoeftig kroost te worden afgefcheurd : voor dezelve niet meer te kunnen zorgen, wat zou dit vooruitzicht al zorgen baaren ? — Wist ik dat mijn fterven met veele benauwdheden en fmerten zou vergezeld gaan, hoe zoude ik al lijden, eer
't lijden mij trof. En was het bij tegenö-
verftelling, wist ik dat ik nog lang zouleeven, wat zou zulks het hart aan de aarde kluisteren, en de waakzaamheid verminderen kunnen ?
Ik weet den dag mijns doods niet: maar Jefus wist den zijnen, en heeft ook den mijnen geregeld, die zal derhalven dan zijn, als de eeuwige wijsheid dien meest gefchikt keurt!
„ Mijn verlos/er.' ik zveet dat Gij,fchoon ge„ ftorven zijnde, wederom/ kef in mijn ,, hart en geef dat gij mij, in uwe komfte om „ mij op te roepen, vindt alzo doende te zijn, „ alzo doende , als Gij waart, ijverig bezig' „ om in mijnen kring werkzaam te zijn, met „ eene gelukkige voorbereiding tot mijne in„ trede in 't rijk der geesten!"
TWEE%



TWEEDE OVERDENKING.
De zalving van Jesus door Maria.
Matth. XXVI. vs. 6-13. j
Als nu Jefus fe Bethamen was , ten huize Simonis des melaatfchen : kwam tot Hem een vrouwe hebbende een alabafter- fleflche met zeer kostelijke zalve , ende gootze uit op zijn hoofd, daar Hij aan [tafel] zat. Ende zijne difci pelen [dat] ziende, namen 't zeer kwalijk, zeggende, Waar toe dit verlies ? Want deze zalve hadden konnen dier verkocht, ende [de penningen] den armen gegeven worden. Maar Jefus [zulks] verftaande zeide tot haar, Waarom doei gij deze vrouwe moeite aan Want zij heeft een goed wérli aan mij gewrocht. Want de armen hebt gij altijd met u, maar mij en hebt gij niet al tijd. Want als zij deze zalvt
Mark. XIV. vs. 3-9- n.
OVER"
Ende als Hij te Bethanien denk. was in 'thuisSimonis desmeIaatfchen, daar Hij aan [tafel] zat , kwam een vrouwe, hebbende een alabafter - fleflche met zalve van onvervalfchten nardus, van grooten priis: ende de alabafter-fleflche gebroken hebbende, goot die op zijn hoofd. Ende daar waren zom. migedie dat zeer kawlijk namen bij haar zeiven , ende , zeiden , Waar toe is dit verlies der zalve gefchied ? Want dezelve hadde konnen boven de drie honderd penningen verkocht, ende [die] den armen gegeven worden: ende zij vergrimden tegen haar. Maar Jefus zeide, laat af van haar: Wat doet gij haar moeite aan? Zij heeft een goed werk aan



174 De zalving van Jesus door Maria.
II.
CVER-
op mijn lichaam gegoten heeft, zoo heeft zij het gedaan tot [een voorbereidinge van] mijne begraaffeniiTe. Voorwaar zegge iku, Alwaar dit Euangelium gepredikt zal worden in de geheele wereld,[daar] zal ©ok tot harer gedachteniffe gefproken worden van 't gene zij gedaan heeft.
aan mij gewrocht. Want de arme hebt gij altijd mem, ende wanneer gij wilt kont gij haar wel doen, maar mij en hebt gij niet altijd. Zij heeft gedaan het geen zij konde: zij is voorgekomen om mijn lichaam te zalven, [tot een voorbereidinge] ter begraaffenifle. Voorwaar zegge ik u, alwaar dit Euangelium gepredikt zal worden in de geheele wereld, [daar] zal ook tot harer gedachteniffe gefproken worden, van 't gene zij gedaan heeft.
Joh. XII vs. i-8.
Jefus dan kwam zes dagen voor het Pafcha te Bethanien, daar Lazarus was, die geftorven was geweeft, welken Hij opgewekt hadcle uit den dooden. Zij bereidden Hem dan aldaar een avondmaal, endeMartha diende: ende Lazarus was een van de gene die met Hem aanzaten. Maria dan genomen hebbende een pond zalve van onvervalfchte zeer koftelijke Nardus, heeft de voeten Jefu gezalfd,en met haren haire zijne voeten afgedroogd,ende het huis wierd vervuld van den reuk der zalve Zo zeide dan een van zijne Difcipelen , [namelijk] judas Si. monis Iscariot, die hem verraden zoude, Waarom en is deze zalve niet verkocht voor drie honderd penningen, ende den armen gegeven? Ende dit zeide hij, niet om dat hij bezorgd was voor den armen, maar om dat hij een
chef



De zalving van Jesus door Maria. 17$
n.'
dief was, ende hadde de beurze, ende droeg het gene Overgegeven wierd. Jefus dan zeide, laat af van haar: Zij DEï,K* heeft dit bewaard tegen den dag mijner begraeffeniffe. Want de armen hebt gij lieden altijd met u, maar mij en hebt gij niet altijd.
H oe dierbaar is de zuivere menfchenmin, die onfchatbaare hemelgaaf, die een hart vol teder gevoel inboezemt, en levendige befeffens, ontvonkt van de waarde van hun , die met ons het zelfde leven bezitten! hoe veredelt zij onze natuur! door haar verheffen wij ons boven't redenlooze vee! Er mag zich, tusfchen 't gedierte des velds, eenige fchijnbaare trek van famenftemminge vertoonen , deze is niet op reden gegrond, niet teder, niet beftendig: maar hoe 1 veel edeler zijn de gevoelens van den mensch jegens zijn' natuurgenoot, dien hij met hem voor dezelfde geneuchten vatbaar, voor dezelfde behoeften blootgefteld,met één woord,dien hij als zijn ander ik befchouwt! Verheven gevoel ! tedere neiging ! onuitputbaare bron van rein vermaak! fteeds te willen bezig zijn, om 't genoegen van zijn' evenmensen te doen aangroeien !
Ja dit is 't, waar door het oogmerk der Godheid zou bereikt worden, die de gezellige maat-
fchap-



ij-6 De zalving van Jesus boor Maria.
II.
wenk" ^cnaPl5^ c^er menfchen op de aarde plaatfte! —die even daarom zulk een nauwen band van betrekkinge tusfchen dezelve lag , die uit eenen bloede het ganfche ge/lacht der menfchen ge. maakt heeft. *
Geen wonder dan, dat de uitrauntendste onderwijzers van het menschdom hierop altijd ten fterkften aandrongen, ja dat dezelve eene plaats naast de liefde tot God verkreeg. Geen wonder zelfs, dat menfchenliefde het algemeene woord is, ook bij zulken, welke niets minder dan dezelve beoeffenen : zo fterk fpreekt het geweten,ten veriooge van 't noodzaakelijke van dezen plicht.
In de gebeurtenis, die ik nu wil overdenken, vinde ik juist de fchoonfte trekken, ter nadere ophelderinge en ftaavinge van deze beminlijke deugd.
Hier verneeme ik de uitfpraak van den grootften kenner van 't menschlijke hart, over het gevoelvolle bedrijf, 't welke de tederfte liefde ademde, over eene liefde met geloof gepaard : hier zie ik de vrekke hebzucht , de laagfte onder de ondeugden, zich vermommen met het masker van voorgewende milddaadigheid.
Ik
* Hand. XVII: 26.



De zalving van Jesus door Maria. 17?
ii; 1
Ik fpoede mij dan , ter bezichtigïnge van Over-
ttt denk»
het zo leerrijke gefchiedverhaal. Wanneer ik de drie Euangelisten inzie , is het eenigermaate bedenklijk, of zij ons wel dezelfde gebeurtenis vernaaien: de tijdsbepaaling van Matth. en Mark. fchijnt met die van Joh. te verfchillen, de eerlle fchijnen ons te leeren, dat de maaltijd, welke ter vergasting van Jesus teBethaniën aangelegd werd,flechts twee dagen voor het pafcha is gehouden, daar Joh. dien tijd' tot zes dagen voor dat feest bepaalt. Doch wanneer ik in Joh. verhaal gade 11a , dat hij wel den tijd van Jesus aankomst te Bethaniën meldt, ook wel, dat aldaar voor Hem een maaltijd werd bereid, maar niet dat dit juist op denzelfden dag van 's Heilands komft© is gefchied , zo is alle zwarigheid geheven. Of wanneer ik ftelle, dat Joh. den juisten tijd van dit gastmaal meldt, en Matth. en Mark. alleen de zaak vernaaien, zonder tijdsbepaaling, die alleenlijk plaatfende, daar zij den overgang willen maaken, om van Judas en zijn verraad te fpreeken, terwijl 't gebeurde aan dezen •disch hem denklijk aanfpoorde,om zijn geldkist door zulk eenen fnooden handel te boeten, dan is alle duisterheid ook verdwenen. Voorts zijn alle omftandigheden zo gelijk, dat ik niet de minfte reden van twijffel vinde, om hier M aan



178 De zalving van Jesus door Maria.
§L
Övbr- aan 't zelfde geval te denken: 't is waar Matth.
1N ' en Mark. wijzen ons Simon den Melaatfchen als gastheer aan, terwijl men uit Joh. zou kunnen befluiten , dat die eere aan Lazarus en zijne twee zusters moest toegekend worden; doch het ééne verhaal kan met het andere zeer wel overeengebragt worden , ten huize van Simon was de maaltijd, Lazarus en zijne beide zusters worden in 't bijzonder genoemd, wijl die op Jesus zulk eene nauwe betrekking hadden, en Ma ri a, nevens haare zuster Marti-ia, 20 aanmerklijk bezig waren, geduurende dezen maaltijd; 't geeft ook geengenoegzaame reden van verfcheidenheid, dat de twee eerfte Euangelisten van eene hoofdzalvinge gewag maaken,en Joh. van een zalven der voeten fpreekt, men onderltelt,niet zonder grond,dat het ééne zo wel als 't andere gebeurde, daar 'er Hechts één van beiden behoefde genoemd te worden, alzo de zalving met den kostbaaren balfem hier alleenlijk in bedenkinge kwam, maar niet, welk deel des lichaams daarmede 'overltort werd.
Intusfchen is de zaak zelve overwaardig,om die een weinig uitvoeriger te bepeinzen.
Ik zie Jesus komst teBethaniën. Lazarus, door Hem uit de dooden verwekt, geniet de onfchatbaare eer en 't onuitfpreeklijke geluk, om
zijn



Dfi ZALVING VAN JESUS DOOR MARIA. 179
II.
zijn weldoener, zijn vriend, zijn heer te mo- Jy* gen ontmoeten. Welk een gloed van liefde werd'er op 't zien van Jesus, fteeds in zijn hart ontftooken! Die de gefteldheid van eene dankbaare ziele eenigermaate kent, is aanftonds gereed, om toe te ftemmen , dat Lazarus lippen, zo dikwerf hij met den Heiland fprak, geduuyig een vloed van erkentenisfe hebben doen ftroomen! Ja welk een bewijs van Jefus won■dermagt was het beftendig , Lazarus te zien, Lazarus in gezelfchap met Je s us te zienl Maria die het beste deel verkoor, en Mart h a die reeds te vooren met veel dienens be^ zig was, * hadden ook zo eene ruime plaats in Jesus hart, dat dit heilig gezelfchap voor Hem één van de geliefkoosdfte famenkomften Uitmaakte, die Hij op deze aarde hebben kon. , Danhetöw«^ö«/,hetrijkfte,het aangenaamfte onthaal bij de oosterlingen, wanneer de brandende hitte van den dag geweken was, werd toegelicht aan't huis van Simon den mdaat'fchtn. Zonder twijffel was deze man weleer met de treurige plaag der melaatschheid bezogt geweest, maar nu daar van geneezen, wijl hij anders in 't gezelfchap der menfchen, binnen het vlek Bethaniën, niet had mogen woonen f
en
* Luk. X: 40-42.
4 Lev. XIII: 46. Nutn. V: 2. XII: 14. aKen. XV: 5. M 2



s8o De zalving van Jesus door Maria.
Over- en zo veele gasten zich met hem niet zouden
DENK' verontreinigd hebben.
Veelligt was deze gastheer mede een beweldaadigde van den Heere Jesus, die de geneezende wonderkragt van dezen grootften raenfchenvriend, ter zijner reddinge , ondervonden had. En wat belet ons om te denken, dat hij met één ook van de geestelijke melaatschheid, het walchlijke zonden vuil zij bevrijd geworden ? Althans hier was een heilig gezelfchap bij elkander,het Jefusminnendegezin van den levendiggeworden Lazarus; en ik vinde ook reden genoeg, om dezen man, die zijn disch voor den Heiland gereed had, edeler beginfels, zuiverer oogmerken toe te kennen, dan zijnen naamgenoot Simon de farizeer , te Nain, * welke Jesus ook vergastte, maar wiens laag en bedrieglijk beftaan naar verdienfte gegispt werd, daar'er van dezen Simon van Bethaniën, door de gewijde pennen, niets ter berispinge van zijn beftaan of handelwijze is aangetekend.
Hoe gelukkig fchat ik Simon dan, dat hij die eer genoot, om den Godmensen aan zijnen disch te onthaalen ! hoe gelukkig dat hij, zo als ik onderftellen mag, Jesus uit liefde onthaalde! te recht wordt hem die eer aangedaan, dat dit zijn onthaal, ter verwakkeringe van de
lief,
■ Uk. VII: 36\ 0^



De zalving van Jesus door Maria. i£i
II.
liefde van anderen, befchrevcn is. Welk een Overvoorrecht, 's werelds Heiland in de laatfte da.gen van zijn fternijk leven binnen zijn huis te mogen ontvangen! Jesus gedrag dus van nabij te befchouwen , gelegenheid te hebben zijne lesfen te hooren, aan den vriendendisch Hem te mogen bezichtigen, in 't gezellige leven, in t gemeenzaame verkeer, hoe veel was daar te leeren !.... 6! onfehatbaar geluk!
En niet min voortreflijk en gelukkig befchouwe ik Lazarus en 't heilige zusterpaar. Lazarus uit de dooden verwekt, met hetfterven en de onfterflijkheid van nabij bekend,die meerder doorzicht in de geheimen der eeuwigheid had, dan de nog ongeftorvene ftervelingen hebben kunnen, deze Lazarus zat mede aan, en had dus gelegenheid, om 't geheim van den dood, bij 't vermelden van de levendigmaakende kragt des verlosfers, en 't onberekenbaare zijner verplichtinge ten onderwerpe van 't gefprek te maaken! M a r i a , vol liefde tot J e s u s aan zijne voeten onderwezen , daar zijne woorden als prikkelen diep in haar hart waren ingegaan, had nu gelegenheid haaren leerlust den ruimen teugel te vieren, Jesus onderricht geduurig te vraagen, cn zich te verblijden in zijne gunstrijke tegenwoordigheid ! De ijverig dienende M a R t H a, gaf nu vernieuwde blijken van



l8a De zalvjho van Jesus door Maria.
ii.
haare liefderijke gezindheid jegens haaren heer, dit vuur dat in haaren boezem gloorde, die liefdegloed kon nu in volle vlammen Maaken,
en zich naar buiten vertoonen. Voor-
treflijk gezelfchap zeker!
Waar over moet ik mij meer verwonderen, over de liefde die hier jegens Jesus wordt betoond, of over "t onfchatbaare der eere die dezen gelukkigen te beurte viel ? De liefde
fpreidde hier waarlijk edele geuren, dit waren harten voor Jesus vervuld, met Hem ingenomen , harten in welke veel van den hemel was!
— Evenwel de eer die hun wedervoer, overtrof nog de maate der liefde: met Jesus aan te zitten, en dat in die zo aanmerklijke oogenblikken zijns levens, was die eer niet onvergelijklijk?
Welk hart begint hier niet te ontvonken in brandende begeerte naar zulk een geluk , in ' vuurig wenfehen, dat zulk een eer nog verkrijgbaar mogt wezen? Dan dit ware vruchtloos wenfehen. — Genoeg is 't voor ons, dat een aanmerklijk voorval, aan dien disch gebeurd, ter onzer leeringe befchreven is. De tederfte liefdeblijken werden hier gegeeven, die echter door onverftand, en vooral door booze hebzucht, gewraakt werden!
Maria, wier karakter fteeds boven dat
van



De zalving van Jesus door Maria. 183
tt.
van haare zuster Mart ha verheven wordt, blonk ook hier uit. De arbeidzaame Marti-ia, die zo ;t fchijnt vol vuur was, en nimmer ledig kon zijn, was hier in S t u o n s huis ook hulpvaardig, zij diende, 't welke, op zich zei ven, geenzins laakbaar is-1 De meer bedaarde en niet min bevende Maria was op eene andere wijze werkzaam. Zij nam kosrlijke zalfolie, onvervalschté zeer kostlijkeNardus, van gró'oten prijs, en wel een pond van dezelve, dat zij in eene alabaster fiesfche bad, * deze ftortte zij uit op's Heilands hoofd; en dit bedrijf verdiende verre de voorkeur boven dat van haare zuster. Zij toonde eenen ongemeenen ijver , zo dat zij volgens Mark. de 'alabaster fiesfche brak, denklijk den weltoegemaakten, den verzegelden hals, '"er afüoeg, om des te fpocdigcr en ruimer ;! de kostelijke zalve uitteftorten. f Zij overgoot het hoofd van Jesus eerst, en dit niet alleen, i maar Joh. bericht ons ook, dat zij zijtie voeten zalfde , en die met haare hairen afdroogde. Vreemd bedrijf! zouden wij, op de gebrui-
kc-
* Tót mijn oogmerk is geen omflaglijk onderzoek nooi . dig, welk eene Nardus dit geweest zij, genoeg is 'net tf; leenlijk optemerkeu: *J was eins zeer ktstbaare zalve.^
f Sommigen willen 't vertolken : zij Jchudde de jïesc-i fterk, anderen, zij draaide dezelve open, ontfehroefde dm hals der fiesfche.
M 4



184 De zalving van Jesus door Maria.
n.
Over- kelijkheden van ons land alleen lettende, zes> gen: doch zo is 't niet bij de oosterlingen, de gasten met reukwerken, zalfoliën en welriekende wateren te verkwikken, is bij hen een uitfteekend eerbewijs. Jesus, de waardigfte en meest lievenswaardige der aanzittende gasten, wordt door Maria met dit onderfcheidende teken haarer liefde geëerd.
Hoe lieflijk fpreidde deze Nardus zijne reukdeelen door 't eetvertrek ! hoe lieflijk riekten de liefdegeuren van Marias dankbaar hart! zeker zal dit bedrijf, dus zou men, de zaak van vooren befchouwende, gereedelijk denken, zeker zal dit bedrijf elks hart hebben aangevuurd, om aan deze vrouwe niets toe te geeven, maar zich om ftrijd te beijveren, om ook eenige eer,eenig liefdebewijs aan Jesus te betoon en.
Maar helaas ! 'er was iemand tegenwoordig, die een doode vlieg daar in zocht te mengen om deze kostelijke zalve Hinkende te maaken'. Judas, de leerling des Heilands, maar, laat ik wel opmerken, Judas Simonis hkari&t, derhalven niet Judas, de, zoon \znAlfcus,dz- broeder van Jakobus, maar de V e r r a a d e r , het fnoodfte wanfchepfel, 't welke ooit de aarde droeg, zocht zich hier achter het masker van menfchenliefde en milddaadigheid te verbergen.
Hij



De zalving van Jf.sus door Maria. i%$
Hij is de eerfte die Maria's liefdedaad be- qJ^. rispt, naar Joh. verhaal. Hij vraagt, waarom «w deze zalf met verkogt tvare voor driehonderd penningen (fcsör onze munt omtrent driehonderd fchellingen of negentig guldens; en deze
firn den armen gegeven ? Welk eene lief-
daadige zorg voor den armen? Neen,
welk eene boosheid ? — Het masker wordt dezen fnooden wel haast ontrukt. Joh. zegt: dit zeide Hij, niet om dat Bij bezorgd was voor den armen, maar omdat Hij een dief was, en had de beurfe, en droeg het gene gegeven werd. Hij droeg de gaven van de leerlingen des Heilands, die zo 't fchijnt bijeen vergaderd werden, en waar van, wanneer voor 't ganfche genootfchap, bij het doorreizen van't land, niet alles noodig was, het overfchot den armen werd uitgereikt. Listig voorwendfel van dezen geldzuchtigen, van dezen oneerlijken, die den naam van volgeling van Jefus onwaardig was. Intusfchen werden 'er, zo als uit Matth. en Mark. blijkt, ook andere van 's Heilands leerlingen , door deze berisping aangeftooken,fommigtn en wel, zo 't fchijnt , het meertal , namen dat zeer kwalijk, zij vergrimden zich tegen haar, met drift en beledigend verwijt, ftuiven zij tegen ■ haar op, en doen deze vrouwe moeite aan ! Hoe gelukkig voor Maria, dat Jesus zich M 5 de



i8r» De zalving van Jesus door Maria.
TI.
Cm' de verdediging haarer zaake aantrekt! .
Zijn bevelend woord is , laat af van haar, waarom doet gij deze vrouwe moeite aan ? Zij
heeft een goed werk aan mij gewrocht. .
Dus gelast de Heiland, dat de morrende berispers van Maria zwijgen zullen, aangezien zij, zender reden, zich tegen haar vergrimden,
daar zij een goed werk gedaan had. En
om hen nog meer met reden te overtuigen, zegt Jesus: i/r armen hebt gij altijd met «, en wanneer gij wilt kunt gij hun weldoen, maar mij hebt gij niet altijd. —- Hier ontdekt de Heiland hun al wederom zijn op handen zijnde vertrek van de aarde, dan zij waren te onopmerkzaam, om dit gade te Haan, Hij toont dat de milddaadigheid jegens den armen Hem zeer behaaglijk is, maar dat nu dit liefderijk eerbewijs de voorkeur verdiende.
Ik zie uit dit gefprek des Heilands liefderijke voorzichtigheid,'t was nog de tijd niet, om Judas te ontdekken , daarom worden zijne booze beginfels en onrechtvaardige bedoelingen niet opengelegd, de andere leerlingen doorhem opgeruid, niets kwaads vermoedende, waren te onbedachtzaam in zijne maatregelen getreden , zij wilden waarlijk de verzorging der armen veerftaan. Daarom was 't genoeg dat zij onderricht werden , "er zou gelegenheid voor handen zijn, om, na dat Jesus de aarde ver-
laa-



De zalving van Jesus eooR Maria. 187
ii.
laaten had , den armen wel te doen.
Gelukkig zeker, driewerf gelukkig was Maria! dat haare fchuldelooze zaak dus verdedigd werd. Welk eene eer Jesus ten verdediger te hebben! Door zijnen mond met ceneonfaalbaare uitfpraak begunftigd te worden, aanI gaande de goedheid van haar bedrijf! — Maar : hoe veel hooger ftijgt de loffpraak, die haar gegeeven wordt ? Hoe veel luisterrijker fchittert de eer, die haar wordt toegevoegd? zij heeft dit bewaard tegen den dag mijner begravenisfe3 zegt Jesus, of zo als Mark. heeft, waarmede Matth. na genoeg overeenftemt : zij heeft gedaan 't gene zij konde , zij is voorgekomen om mijn lichaam te zalven [tot eene voorbe» reiding] ter begravenisfe , voorwaar zegge ik u, alwaar dit Euangelie gepredikt zal zvorden in de geheele zvereld, [daar] zal ook tot haar er gedachtenisfe gefproken worden,van V gene zij gedaan heeft.
Hoe moet ik dit zeggen verftaan? Zou
Maria geweeten hebben dat 'sHeilands dood zo ras aanftaande ware, zou zij meer inzien, meer geloof, omtrent dit ftuk gehad hebben
dan Jesus leerlingen? Zo begrijpen het
fommigen: doch is dat wel waarfchijnlijk, dat deze vrouw daar meer van wist dan de andere vrienden , dan de leerlingen des Heilands ? Is | ft ook wel uit de zaak zelve te befluiten, daar
die



i83 De zalving van Jesus door Maria.
II.
Over- ,.
»enk. die overftorting met zalve geheel iets anders was volgens 't gebruik der ouden, dan de balfeming of zalving der dooden? — Liefst denke ik dan, dat Jefus deze liefdedaad dusgunftig opneemt, en daar mede openlijk verklaarde , hoe zij, fchoon onweetende, zulk een groot werk verricht had,en haare bewezene eer,door Gods beftel zulke groote uitzichten had. Dit was de laatfte liefdedaad, welke zij Jesus voor zijne begravenis bewijzen kon. Dit was de laatfte'plechtige eerbewijzing, welke Hij voor dien tijd ontvong, dus mogt dit te recht als eene voorbereiding voor zijn fterven, voor zijne begravenis aangemerkt worden, 'er was eene aartige fpeeling op de baJfeming ter begravenisfe uit te ontkenen.
Maar zo deze vrouw dit onweetende deed hoe konde 'er dan zo veel tot haar lof van gezegd worden? Hoe kon de Heiland dan met zo veel ophef verklaaren: voorwaar zegge ik u, alwaar dit euangelium zal gepredikt voorden in de geheele wereld, daar zal ook tct haar er gedachienisfe gefproken worden, van 't gene zij gedaan heeft? — Zeer wel kan men, dunkt mij,Jiicr op antwoorden, zulk eene rijke vergoeding wilde Jesus aan Maria geeven, voor de onverdiende berisping, welke zij, wegens haare liefdedaad had moeten ondergaan, dus wil de
Hei-



De zalving van Jesus door Maria. i8<?
II.
Heiland ook het edele beginfel, waar uit zij werk- Ov^ te, aan den dag leggen, de grootheid van haare liefde openbaaren, en te gelijk haar bedrijf ten voorbedde ftellen, van allen die gelooven zoude in de volgende eeuwen.
Vereerende uitfpraak voor Maria, met een godlijk amen, met een bevestigend voorwaar te recht bekragtigd! heuchlijke uitfpraak tevens voor de wereldbewooners! de zalige blijmaar van Gods koningrijk, 't heilrijke euangelie zou verkondigd worden in de geheele wc-
rel(j hoe getrouw is dit vervuld, nu ruim
zeventien eeuwen is dit euangelie gepredikt, gepredikt in de geheele wereld, 't is ook tot ons gekomen, die de einde der aarde bewoonen! ó onfehatbaar voorrecht! —— Er wordt dan ook nu nog ter gedachtenisfe van Maria's bedrijf gefproken, zij ontvangt nu de eer die haar toekomt, de vrijfpraak der ongegronde berisping , van allen die Jefus naam belijden!
Deze leerrijke gefchiedenis wordt ook nu nog^ i mij ten nutte gepredikt, alles is hier vol van onderricht, van opwekkinge,van aanfpooringe, waar op ik 't oog hier vestige, alles levert iets ter:"-ieeringe op. Ik begeeve mij dan ter opzamelinge van nuttige lesfen voor mij zeiven te haaien, uit dit geval.
Wie zal ik hier 't eerfte befchouwen ? ■- —>
Wie



ioo Dt zalving van Jesus door Maria.
li
<w. Wie anders dan mijn' beminden Tesus? -
Hij is t, dien mijne ziele zoekt! Hij is 't,
dien ik ook bier met blijdfchap vinde! Zijn gedrag ftrekt mij ten rijken leerbeelde, zijn gedrag, zo als dit door mij nu overwogen is.
Hoe rijk van onderricht is Jesus voorbeeld ten.mijnen nutte, ook ten aanzien der plichten
van 't gezellige leven! Ik zie mijn Heiland
tot aan zijn levenseinde gereed, om met menfchen te verkeeren, Hij onttrok zich der gezelligheid niet, het ftaat mij dan ook vrij, mij in 't gezelfchap mijner natuurgenooten te bcgeeven, ik mag gelooven, dat God in zijne zo groote verdraagzaamheid de famenleeving onder de menfchen , het gezellige vriendenvcrkeer, ter veraangenaaminge van 't leven overlaat. Och dat der menfchen dwaasheid , deze heilzaame vergunning niet dikwerf, door noodeloozen omflag, ten ondraaglijken last maakte! Och dat de verdrietelijkheden dezes levens daar door niet vermeerderd werden! - En , laat ik 't oog op
mij zeiven houden , dat ik de famenleeving altijd voor mij, en voor anderen, ten voordeeliglïe gebruikte! —— Daar toe is mij voor al noodig, dat ik op Jesus voorbeeld lette, en zulk gezelfchap beminne als Hij beminde: .heiligen, liefhebbers en liefhebberesfen van Hem,
met



De zalving van Jesus boor Maria. 191
w
met wien ik over den hemel, over den weg des Overgeloofs en der deugd kan fprecken, moeten de voorkeur hebben , deze maaken mijn begunstigd gezelfchap uit. H Moet ik met zulken
ook omgaan, die God en zijn' dienst niet beminnen, 6 dat ik altijd bedacht ware, om 'er hen fmaak in te doen krijgen, immers, dat ik 't daar fteeds op zogt toereleggen! dat ik altijd zo onder hen zocht te verkeeren, als Jesus op deze aarde verkeerd heeft, daar naar ftreevende, om het beeld zijner heiligheid gelijkvormig te worden ! dat ik in burgerlijke gefprekken zelfs , zijne bedaardheid, zijne zedigheid, mij fteeds erinnere!
Maar 'er is voor mij nog meer, in 's Heilands bedrijf te ontdekken! laat ik oplettende zijn, met infpanninge van alle mijnekragten. Ik ziehier, hoe Jesus de onfchuld verdedigt, toen Hij gereed ftond, om zelf fchuldeloos te lijden! ■— ó wonder van getrouwheid , van belanglooze liefde! Jesus wist, Hij zou eerlang ten onrechte befchuldigd worden, dus befchuldigd, dat men Hem deswegen allerlei ellende zou toebrengen , evenwel Hij vergeet, als't ware, zich zeiven, en zórgt voor de.onfchuld zijner vriendinne. ó fchitterend voorbeeld! Hoe fterk worde ik door't zelve aangefpoord, om niet alleen, zelfs niet zo zeer, te zien op 't gene 't
mij-



192 De zalving van Jesus door Maria.
II.
Over- mijne is, maar ook op 't gene eens anderen is, laat ik hier toch leeren, om zorgvuldig te letten op die gevallen, waar in ik, met ter zijdeftelling van mijne eigene zaaken, ter reddinge van verdrukte onfchuld moet bezig zijn ! laat ik toch uit dit voorbeeld, een heilig opzet al biddende leeren neemen, om,met alle mijne kragten, het daar op boven alles toe te leggen, dat ik de gerechtigheid beminne en alles aanwende, om zo veel in mijn' kring zulks voorkomt, de rechtvaardige zaaken mijner evenmenfchen, tegen 't booze onbefcheid, en den ontzinden laster te verdedigen: om hunnen goeden naam alzins voor te ftaan.
- Doch predikt 's Heilands gedrag in dit geval
nog niet meerdere nuttige lesfen ? Ja,
welk een duidelijk voorftel is hier niet te ontdekken , dat een zacht gevoelig hart, en tedere aandoeningen, Hem ongemeen behaagen! ■. hoe vol van gevoel, van de liefderijkfte aandoeningen, was Mar ia's bedrijf, de welriekende balfem over 's Heilands hoofd en voeten uitgeftort, fpreidde niet zo veele geuren, als de tedere gevoeligheid van haar hart! . . of ademt
dit bedrijf geen liefde? zijn hier geen
edele trekken, dat haar hart dermaate getroffen was , dat zij gaarn alles ten besten had, ten behoeve van 't voorwerp haarer liefde ? —
Hier



De zalving van Jesus door Maria. 193
Hiér zie ik,' Jé sus kent den mensch, en Hij Over-
wil, dat die als mensch handele! zonder DEI,K*
dat de hartstochten geroerd waren , had M aria haar zalve niét uitgeltort, zonder gevoel kon zij zulk een teken van tederheid niet gegeven hebben ; en zulks wraakt Jefus niet, Hij keurt de beweeging der hartstochten niet af, om dat dezelve op 't rechte voorwerp bepaald en juist geregeld waren. Laat ik dan hier uit opmerken, hoe ik een teer gevoelig hart bij anderen moet hoog fchattcn, en 't in mij zeiven aankweeken, om dat Jesus er genoegen in neemt : doch ik moet wel nauwkeurig toezien, om mijne gevoeligheid niet te laaten roeren door verkeerde voorwerpen, ik moet die nimmer dus onftuimig in bevveeging doen komen, dat de hartstochten de reden zouden overdwersfehen ; neen, laaten alle mijne aandoeningen door den teugel eener geheiligde reden geftierd worden,en mijne hartstochten niet anders dan redelijk werken!
Maar ik moet ook gadcflaan , welk een beftaan en gedrag mijnen Heiland mishaagt, dit kan ik bij tegenftelling veilig opmaaken, dit kan ik uit zijne eigene berispinge met recht afleiden.
; Onaandoenlijke hardigheid , waar door
de tedere aandoeningen eener zuivere liefde niet gefmaakt worden , waar door de blijken N van



rol Dé zalving van Jesds door Maria,
Ij,
Over- van een tederminnend hart Worden gewraakt^ CEliK' mishaagen Jesus, volgens 't getuigenis van zijn eigen gedrag,in de goedkeuringe van Maria's handeling.— Voor al mishaagen Hem bitfe bejeningen, waarom doet gij deze vrouwe moeite aan? vraagt Hij, en met deze vraag roept Hij elk, die een leerling van Hem wil heeten, bij elke bitfe behandeling, met afkeuring toe: waarom doet gij uw' evcnmensch moeite aan ? — Allermeest mishaagt men Hem, wanneer vrekke gierigheid het booze beginfel is, waar uit men werkt, het booze beginfel waar uit men bezig is, om zijn' naasten te onderdrukken, dit zie ik zo levendig in dit tafereel der gefchiedenisfe gefchetst : trouwens, deze affchuwelijke boosheid kan haare walchepjke gedaante voor 't oog der gebrekkige ftervelingen niet bedekken, daar van moet ieder afgrijzen hebben!
Moet een zondig mensch afgrijzen van deze fnoodheid hebben , ó hoe ondraaglijk is derzelver befchouwing dan voor den vlekloozen Jesus geweest. Ja ondraaglijk zeker! ——. En evenwel, hoe bedaard, hoe ongemerkt gaat Hij die boosheid te keer ! Was ik in dit gezelfchap tegenwoordig geweest, had ik in Judas hart gezien, hoe zou ik uitgeborften zijn, en dien booswicht, als een monfter van
't mensch?



De zaivino van Jesos door Maria. 19«f
*t menschdom , als den fnoodften huichelaar,
als een ballast voor de aarde uitgemaakt heb- mh*.
ben. Maar mijn zachtmoedige Jesus
leert mij., zachtmoedig en voorzichtig te zijn, 'er zou nadere gelegenheid komen , om dien rampzaligen van nog grootere grouwelen te overtuigen, daarbij, de liefderijke Jesus kon niet anders dan zachtmoedig handelen, daarom vergrimt Hij zich niet tegen hem, die alle zijne verontwaardiging dubbel verdiend had. O werd dit in mijne ziele zo diep ingedrukt, dat ik, bij de verontwaardiging over verfoeilijke boosheid, mij nochtans door't ontijdig woelen van zondige hartstochten niet ontging!
Zo veel nuttigs leere ik uit de befchouwinge
van 's Heilands gedrag in dit geval. Doch
raat ik nu ook mijn oog vestigen op de overige leden van dit gezelfchap, ik zal, uit hun verfchillend beftaan en gedrag, verfcheidenerlei lesfen kunnen opzamelen.
De opmerkzaame bezichtiging van 't gedrag Van Simon den Melaatfchen, van Lazarus, van Martha en MARiA,geeft mij, alles famen genomen , aanleiding ter erinnering van de plichten van dankbaarheid en fteeds toeneemende liefde. Zo al Simon geen genezene door 's Heilands handen was, Lazarus was toch één van zijne beweldaadigden, ik mag ook, dunkt mij, 3 pn-



^96 P'e zalving van Jesus door Maria.
cw- onderftellen , dat Simon naar den geest verlost DENK' dus niet het overige drietal reden had , om zijn' weldoener dankbaar te beminnen : dit deed hen dan naar Jefus gemeenfchap brandend verlangen, dit deed hen,met vrolijke harten, zich in zijn bijzijn verlustigen. Maria's bedrijf kan ten proeve voor allen verftrekken : hier zie ik liefde op geloof gebouwd. Geloof woonde zeker in Maria''s hart, anders was Jesus haar zo dierbaar niet, geloof, naar gelang der omHandigheden waar in zij verkeerde, en naar de maate van doorzicht welke zij had, zo levendig, dat zij Jesus dus openlijk als haaren Heer hulde bewees! geloof nog eens, 'twelke zich
door werkzaame bedrijven openbaarde ! De
liefde toch aan J e s u s bewezen, vloeide uit dit geloof voort, hier gloeide eene liefde van dankbaarheid, welke zich door de diepfte eerbewijzingen kenbaar maakte , waare hoogachting fpreidde zij kenlijk ten toon, met één woord,alles doet haare gevoelige liefde kennen!
Hoe verrukkende is deze befchouwing, hoe leerrijk is dit voorbeeld, wat kan ik hier nuN tig onderricht opzamelen, om de tederfte liefde jegens mijn' verlosfer te bcoeifenen. Maria had haare koftbaare zalve voor Hem gereed , wat moet ik voor Hem over hebben? — De wierookgeur van een ootmoedig en dankbaar hart
moej,



De zalving van Jësus coor Maria. 197
II.
moet ik Hem toewijé'n, zuivere liefde, die zich 0»» in alle mijne bedrijven openbaart , liefde die kenlijk toont, dat ik Jefus als mijn Heer gehuldigd hebbe! ook mag ik billijk hier
uit afleiden , dat ik liefde van dankbaarheid aan eiken weldoener fchuldig ben; en dit niet alleen, maar ik kan tevens, op goeden grond, hier uit opmaaken, dat de geeft van liefde de geeft van 'tChriftendom is, daarom moet ik hartelijk gezind zijn, om liefde jegens allen te beoeffenen, om menfchenliefde ials een plicht te befchouwen, welks betrachting Jefus uitnemend behaagt!
Dan,hoe zeer is het te bejammeren, dat bij zulk een aangenaam tafereel van een verheven beftaan, als hier getekend is, te gelijk aanleiding gebooren wordt, om de boosheid en zwakheid van 's menfchen hart gade te liaan.
De. boosheid zie ik in Judas bedrijf, op de haatelijkfte wijze, heerfchen. Tot welk eene laagheid kan de mensch daalen, om een hand vol ilijk, eer, geweten en alles te verkragten , den fchuldeloozen te verdrukken, 6 laaggeesti-
ge boosheid! 'Welk een voorrecht ware
het, was zulk een beftaan met Judas uitgeftorven!
En welk een vermeerderde trap van fnoodheid, dit kwaad te pleegen in 't bijzijn van Jesus, N 3 van



198 DE zalving van Jesus boor Maïua.
©ver- van den hartenkenner! ó fnoode, hoe durfde gij teKB^'zulks onderneernen ? Doch mijne ziel, vraag dit u zelve af, zondigt gij dus. ook niet, zondigt gij niet in de tegenwoordigheid van Hem, voor wiens oogen alle dingen naakt en geopend zijn , van wien gij dit met overreeding gelooft? Ja helaas, met fchaamte moet ik
fchuld belijden! Daar bij zie ik hier wederom de geveinsdheid, achter een fchoonfchijnend masker ,fchuilen, deze grootfte aller wanbedrijven zie ik hier onbefchroomd pleegen, Judas houdt zich of zijn beginfel, waar uit hij werkte , godsdienst was ; hij wendt voor milddaadigheid aan den armen te bewijzen % en dieverij was zijn oogmerk. 6 Gruwel, waar
toe kan de mensch vervallen!' Laat ik
toch nauwkeurig toezien, om fteeds van deze? vloekwaardige misdaad te gruwen!
Mijn ziel wagt u voor valjche fchijn, Wilt gij een recht discipel zijn ?
Geveinsdheid geeft, de ziel geen voordeel, Geveinsdheid is een duivelsch kwaad, Dat altoos zijnen heer verraad,.
Wee u geveinsden in Gods oordeel! O God.' bewaar mijn zwakken geest, Foor zonden, voor geveinsdheid meest,
Vergun mijn ziele duiven oogen; Om als Nathanaël opregt, 'jr&



De zalving van Jesus door Maria. ioo
ir.
Te leven, als uw maagd, uw knegt, OvmDan zverd mijn ziele noit bedrogen. (*)
Maar niet alleen hebbe ik gelegenheid dit fnoode beftaan te zien en te verfoeien, de zwakheid der besten zelfs ontdekt zich tevens. De overige leerlingen laatcn zich, door fchoonfchijnende redenen, van hunnen boozen medgezel verleiden. Dus ziet men bewaarheid ,kzvaade famenjpraakeu bederven goede zeden. Zij hebben geen erg in 't vermomde voorgecven, de behoefte der armen trekt hun hart en maakt hen gaande, daarom fchreeuwen zij als uit een' mond: waar toe dit verlies P Hoe veel onbedachtzaamheid blijkt hier, hoe veel drift ? waarom Maria s daad niet bedaarder bezichtigd; waarom haar niet ondervraagd , en voornamelijk , waarom het oordeel over haar bedrijf niet aan Jesus ge-
laaten, en zijne uitfpraak ingewagt ? >
Hoe gelukkig zoude ik zijn, leerde ik hier de voorbaarigheidaf ,om nooit, zonder gcnoegzaamengrond, de daaden mijner evenmenfchen te beoordeelen, leerde ik mij wachten voor alle overijling van driften, die mij dikwerf zo veel kwaads berokkende. Maar laat ik ook niet als een Hechte alle woord gelooven , alle goede yoorgeevens aanftonds, als de waare meening
van
(*J J. Willemsen Slons ziels banketten. N 4.



2co De zalviko van Jesus door Mama.
1t.
grR. van dcn genen die ze voorfteItj aanmerken Hoe doorfnijdt dit mijn hart! moet ik mijn medemensen verdenken ? Neen, denk niet
de een des anderen kzvaad in uw hart: * maar ik moet omzichtig zijn, de treurige ondervinding leert hoe de mensch gefield' is , hoe te veel vertrouwen de bron van fchadelijke verleiding kan worden. — Laat ik mij vooral wachten, van kwaade voorbeelden te volgen, niet mede te doen, wanneer anderen zich in onrechtvaardige behandelingen, of andere zonden toegeeven.
Wijders krijge ik hier aanleiding, om mij te binnen te brengen, hoe 't niet als eene vreemde zaak te befchouwen zij, als in de wereld prijswaardige daaden gelaakt worden , en de onderdrukking hulp verkrijgt: dit was dus van de vroegfte wereldeeuwen, dit leert de ondervinding nog tot dezen dag. Laat ik dan niet al te neergebogen zijn, wanneer mij zulks ook wedervaart, menige edele, veel voortreflijker ziel dan de mijne, heeft zulks moeten doorftaan, zo wil de vrijmagtige wereldregeerder ons zijn bellier, met een zwart kleed omzwachteld , te befchouwen geeven, zo moeten wij beproefd worden, in den ftand der onvolkomenheid, zo
moe*
? Zacht yui: iT,



De zalving van Jesus door Maria, aoi
moeten wij onderwerping leeren,aan zijn heili- Overgen wille en bedachtzaam waaken, om niet tegen den hemel op te ftaan. Het fchrikke mij maar niet af, om zulke daaden te verrichten,op welk ik devrijfpraak van mijn geweten ontvange,alfchoon dezelve door eene booze wereld veroordeeld worden, ja al gebeurt het, dat misleidde leerlingen van Jesus , dat godvruchtige menfchen,door vooroordeelen verblind, of we' gens gebrek aan doorzicht, mijn doen laaken, i ik ga voort op de elfene baane , die mij gemoedsrust befchikt, in tegenftcllinge van 't hobbelige pad der menschhjk goedkeuringe, mijn lof moet toch niet uit meujehen,inaar uit God zijn. Ik zal wel toezien , om mij niet met reden voor veroordeelinge der menfchen bloot te Hellen, want dan zoude ik lijden ö/j een kwaaddoener, en niet als een Christen. * — Dit evenwel is mijn voorrecht, God zal niet altijd in de donkerheid woonen, Hij zal zijne rechti vaardigheid in 't heldcrfte licht te bezichtigen geeven,als ik aan de andere zijde van't graf ge-
! komen ben: 1 daar, daar zal Jesus, die
Maria rechtvaardigde, ook over mijne daaden uitfpraak doen. Yerbaazende erinnering !
"* i Petr, Ui 19, 20. III: 16, 17, IV: 15.
■ N5 ....



*02 De zalving van Jbsüs door Maria.
ii.
SzT*. ring! zal ik dan kunnen hooren: hij heeft een goed werk op aarde gedaan, hij heeft gedaan wat hij konde P Neen helaas , ik zal daar fchuldig verfchijnen, met mijne beste daaden
bezoeteld uitkomen ! Maar jesus zal
echter uitfpraak doen, zo ik Schuldeloos verdrukt ben! .— En dat mij 't grootfte is, Hij, die Maria''s voorfpraak was bij menfchen, is dat voor allen, die in Hem gelooven,bij God i Jesus mijn voorfpraak, niet alleen in eenegoede" zaake, maar o wonder! dan zelfs als ik't bedorven heb! Ja, 't is bijbeltaal; indien iemand gezondigd heeft, zvij hebben een voorfpraak bij .den vader, Jefus Christus den rechtvaardigen, en Hij is eene verzoening voor onze zonden, en met alleen voor de onze,maar ook voor de [zonden] der geheele wereld. * Dit is dan mijn troost zo zie ik de toekomfte van Jesus met blijdfchap te gemoet, waar voor ik anders moest beeven!
Dan, nog hebbe ik deze leerrijke ftof niet uitgeput. De Heiland zegt, ds armen hebt gij Altijd bij u, maar mij hebt gij niet altijd : fluit dit geen ftilzwijgende les ter beoeffeninge van
milddaadigheid in? Ontwijffelbaar. —
Hij geeft 'er mede te kennen, dat de armen achter
» i J$i. II: i, %



De zalving van Jesus door. Maiua. 203
II.
ter bleven, die zouden zijne plaats vervangen, Oveki wanneer men lust tot weldaadigheid heeft, kan men hun weldoen: ja, Jesus verklaart hier niet ü onduifter, dat Hem zulks aangenaam zij. Wijze beftelling van God, altijd blijven 'er armen over, altijd verplichting om hun wel te doen! milddaadigheid! welk een beminlijke plicht is die!
Ik moet dan mijn' verarmden medemensen , ik moet Jefus behoeftige leden verkwikken , zou ik mij voor mijn vleesch verbergen? — welk een voorrecht, dat ik geeven mag , de
' Heiland kon de armen buiten mij onderhouden, ik kon in der armen ftand geplaatst zijn , dat ik levensonderhoud uit andere handen moest ontvangen! zo veel ik dan naar vermo-
: gen kan aanbrengen, wil ik den armen hulpe bieden , het welgevallige der aalmoesfen voor
I' God is niet gelegen in de veelheid der gaven, de weduwe die haare twee penningskens toebragt,
:! droeg 's Heilands goedkeuring weg. * Doch,
i: of gehoorzaamheid aan God,liefde jegens mijn evenmensen, en geloof in den Heer e Jesus de beginfels zijn waar uit ik, ook in de beoeffening der mededeelzaamheid,werkzaam ben, zal de groote vraag zijn, daar 't op aankomt.
Ben
* Mark, XII. 41.



204 De zalving vaw Jesus door Maria.
II.
fiï" Ben lk 0p deze wij'ze mild<Jaadig» dan zal een koelen dronk, gegeven aan een leerling van Jesus, op zijn's meefters bevel niet ongeloond blijven : * terwijl de richter van allen, in den grooten dag, aan den genen, die dus barmhartig waren, ook barmhartigheid bewijzen zal! f Laatstlijk moet ik mij nog erinneren, hoe de bedrijven,diegeduurende het leven van iemand gewraakt worden, wel eens na zijn dood in beter licht worden befchouwd, zo althans ging het Maria, nu wordt 'er door de geheele wereld ter haarer gedachtenisfe met lof gefproken van dat bedrijf, 't welke door haare medgezellen gegispt werd, toen zij 't pleegde. Ik leere hier uit, dat ik'er op gezet mag zijn, om een' goeden naam na mijn' dood na te laaten : ben ik in geen ftand geplaatst,of met zulke hoedaanigheden niet begiftigd, dat mijn naam, veele jaaren na mijn verfcheiden, op de tongen zal zweeven, zulks kan ik ook zeer wel ontbeeren, de ijdele roemzucht verdwijnt als rook, niets is op aarde beftendig, hoe veele marmere praalgraaven zijn reeds , door de geweldige handen van den alvernielendcn tijd, vergruisd, hoe veel grootfche gedenktekens van den hoogmoed hebben de verwaandheid hunner ftichteren te leur gefield? Zo veel wil ik maar,
dat
* Matth. X. 42.
i Matth. XXV: 34—40,



De zalving van Jesus door Maria. «05
, , n.
datmiine gedachtenis, als die van een rechtvaar- Over-
digen, 111 zegenmge mag zijn, dat mijne kinderen die achterblijven , dat zij die mij gekend hebben , wanneer ik de aarde verlaaten hebbe, re rug mogen zien,naar mij, als naar j een voorbeeld van geloof in Christus, als een ivoorbeeld van liefde, van ootmoed, van weldaadigheid , dat 'er eenige merken nablijven, dat ik leefde als een hemelburger, en mijne daaden ter nuttige opfpooringe voor anderen, ter verwakkeringe van waare Godzaligheid, mogen ftrekken. In dit opzicht is ee?i goede naam beter dan olie, fcheide ik dus uit de wereld, zo is de dag mijns doods beter , dan de dag toen ik gebooren werd. * Mag ik dus vinden i bij God gedacht te zijn, mag mijn naam bij Hem gevallig zijn, ftaat dezelve bij Hem in eenen goeden reuk, dan erlange ik het gene ik zocht, dan verkrijge ik het einde van mijn wenfehen, het doel van al mijn poogen!
* Prei. VII: 1.
DER*;



ao6
DERDE OVERDENKING.
ui.
Over-
dank.
't Verdrag van Judas met de o verpriesters.
Matth. XXVI. vs. 14-16.
Doe ging een van detwaalve, genaamd Judas Ifcarioth , tot de Overpriefters, en zeide, wat wilt gij mij geven, ende ik zal Hem u overleveren? Ende zij hebben hem toegelegd dertig zilvere [penningen.] En van toen af zocht hij gelegenheid, op dat hij Hem overleveren mochte.
Mark. XIV. vs. 10- n.
Ende Judas Ifcarioth, een , van de tuaalve, ging henen tot de Overpriefters, op dat hij hem haar zoude overleveren. Ende zij [dat] hoorende waren verblijd, e» beloofden Hem geld te geven , ende hij zocht hoe hij Hem bekwamelijk overleveren zoude.
Luk. XXII: vs. 3-6.
Ende de fatan voer in Judas, die toegenaamd was Ifc.irioth, zijnde uit het getal der tvvaalve. Ende hij ging henen , en fprak met de Overpriefters en de Hoofdmannen, hoe hij Hem haar zoude overleveren. Ende zij wa ren verblijd, ende zijn't eens geworden, dat zij hem geld geven zouden. Ende hij beloofde het, ende zocht gelegenheid om Hem haar over te leveren zonder oproer.
jBLoe eigenaartig is de fchoone uitfpraak van Apoftel Jakobus:^ begeerlijkheid ontvangen
heb'



■t Verdrag van Judas enz. 207
in.
hebbende baart zonde,en de zonde voleind zijnde 0™K' baart den dood, Hoofdft. I: 15. De eigene begeerlijkheid van den mensch is 't ontuchtige wanfchepfel, welke den zondaar verlokt, deze bezwangerd zijnde , de begeerte ontvonkt en 't befluit genomen zijnde, om 't kwaade te doen, zo baart zij de zonde, die men voorneemens was te doen, deze brengt zij ter wereld, en die zonde groeit allengskens op, de boosheid Hijgt bij trappen , en komt ongemerkt tot volkomen groei , waar door zij voleindigd wordt,en deze dochter der zonde, niet minder fnood dan haare moeder , bederft den ongelukkigen mensch al verder, zij baart den dood, ftort hem dikwerf haaflig, te midden van 't volvoeren zijner zondenlust, in 't verderf, in 't onherftelbaar verderf ter neder!
Dit is de treffende en treurige fchilderij van de traanwaardige gefleldheid der zondaarenl dit is hun rampzalig lot!
Deze tekening vindt men met een levendig voorbeeld ^bekrachtigd, wanneer men het bedrijf en den uitgang van den aartsverraader in de lij— densgefchiedenisfe bepeinst, 't is of Jakobus, toen hij deze tekening vervaardigde , zich de omftandigheid van zijnen voorigen medgezel, van Judas Iskariotu, voor den geest bragt, om daar uit zijne trekken te ontleenen.
Air



ic8 'r Verdrag van Judas
Over- Althans 't is deze ellendeling, dit voorwerp DENK' van afgrijzen , deze fchandvlek des menschdoms, 't is deze flaaf zijner lusten, dit toonbeeld van Gods uitgerekte langmoedigheid, en van 's hemels geduchte wraak , dit waarfchouwend voorbeeld voor alle belijders van Jesus naam, 't welke ik nu befchouwen moet ! van wien ik nu zal zien, dat zijne ontvangene begeerlijkheid zonde baarde!
Aandoenlijke befchouwing! welk eene hartstocht moet ik bij dezelve het meeste laateh
werken ? Moet ontfteltenis over zijne
boosheid , — verwondering over 's Heilands geduld, — medelijden over zijn diep verderf — of droefheid over de mishandeling, den Heiland aangedaan, het meest mijn hart inneemen ? Ik mag wel,met behoorlijke bepaaling, aan elk dezer hartstochten eene plaats inruimen : maar laat ik toch voor al niet vergeeten mij te erin. neren : Judas was een mensch! verbaazcnde voorftelling I Judas was mijn natuurgenoot! Een kind van Adam! 't natuurbederf, dat in zijn hart woonde , vinde ik ook in 't mijne, hoe veel omzichtigheid hebbe ik dan niet noodig, om terwijl ik zijn bedrijf, en vooral, ter wijl ik zijn hart befchouwe, het mijne niet voorbij te zien!
Bezichtig ik dan der Euangelisten verhaal.
Treu-



MET DE OvÉRPRIESTÉRS. ÜOp
ItT.
Iteüris is airede de inleiding , welke Lukas over* bezigt, zeggende: en de Satan voer in Judas, ik behoeve hier aan geen eigenlijk invaaren te idenken, hoedaanig bij de bezetenen plaats had^ :genoeg is 't, dat ik niijj volgens den bijbel» iftijl, daar door erinnere de werking des Satans op den geest van dezen ongelukkiger
Zijne boosheid was dan uit de helle oorifpronglijk en 't eigen werk des duivels, menfchenmoorden in den hoogften trap : vermoorden van den onnoozelen, door 't verraaden van \fthuldeloos bloed, zelfmoord, door den weg te ibaanen, om zijne handen aan zijn eigen levert te Haam Dan hoe is 't mogelijk, dat de Satan dit flachtoffer der begeerlijkheid beweegen kon tot die ijsfelijke wandaad, welke in dezen tekst befehreven is ? —-— Wij kunnen die vraag ;wel niet voldoende beantwoorden, door den i invloed des duivels, op zijn hart, in alles nauwkeurig te bepaalen , maar ons echter 't volgen* ,ide voorftellen.
Ontwijffelbaar is het,dat Judas eene natuur* lijke fterke neiging tot hebzucht had, dit ont* Idekt men reeds uit zijn gedrag, geduurende (den maaltijd te Bethaniën, dit blijkt genoeg uit I zijn greetig vraagen : wat zult gij mij gee* I Ven ? Onderftellen wij dan de werking van dert



ifpf 't Verdrag van Judas
ffi]
bbsk" ^atan» °P eerte voor ons verborgene wijze , in zijne ziele, dan blijkt wel dra, hoe deze zich die bedorvene neiging ten nutte wist te maaken. Eéne heertellende zonde overmeeftert al* le behoedmiddelen, die ter uit gedacht kunnen worden, die overmeestert alle de kragten der reden: zien wij dit niet, in zo veele llachtoffers der begeerlijkheid , - die door hunne driften , als' gekluifterde flaaven, fteeds worde» voortgefleept, om den wil des vleeschs, om de neiging van hun bedorven harte te volbrengen?. Heeft dit in gewoone gevallen plaats, wat won-» der dan,dat,bij eene meer buitengewoonewerking van den helvorst, deze hoofdbegeerlijk-, beid in vollen vlam geraakte, en door geen eindige kragt te flillen was?
Daarbij kwam de fpijt over 't mislukte ontwerp , om den prijs van den Nardusbalfem te naaften ^-dit heeft de hebzucht te meerder aangevuurd, hier door was hij als eene opengebro. kene ftad zonder muur: welk eene gelegenheid was hier voor den aartsverleider, om bij den misnoegden gierigaart deze gedachten te doen opwellen, „ nu is 'er nog eene. fchoone kans voor ,-, handen, om met omzichtig beleid de geledej-, ne fchade te vergoeden, zullen Jefus vijanden „ niet gaarn driehonderd penningen geeven , om
Hen?



BI ET BE OvERPUÏESTER S. 211
5, Hem in handen te hebben? of geeven zij min- Om„ der, evenwel is 'er eenige aanmerklijke vergoe- I"",K* 3, ding te wachten!"Doch,gelijk niemand terftond tot het ergfte komt, zo moest deze rampzalige nog hooger in 't kwaade opgevoerd worden, ter was één aanmcrklijken ftap te doen, om tot het verraad van zijn' meefter te komen! Dan 't is geen wonder, daar hebzucht zijn geest geheel verlaagd had, en geld te ontvangen zijn eenig doel was, dat des Satans inblaazing 'hem daar toe ligtlijk bragt:vleiende inboezemingen, Voor welke 't hart van den zondaar zo geredelijk wordt opengezet, waren hier toe genoegzaam; en deze bragten zo menig boosdoener in den ftrikw Vleit zich de dief, die in't donke» re graaft, niet, dat zijn kwaad nimmer voor 't oog der zonne zal gefield worden ? Waant de onkuifche , die nog fchaamte voor menfchen heeft, niet al ligtlijk, dat hij, in de fiaapkameren der ontucht , achter de welgegrendelde deuren, zijne lusten ongeftoord mag boeten , daar hij buiten het bereik van eenig menschlijk gezicht is? Dachten deze aan 't nauwlettende oog der rechtvaardige voorzienigheid, zij zouden zich, te midden van hunne gloeiende driften, hier door laaten wederhouden. Had Judas zich nu ook erinnerd, hoe zijn meefter alO 2. we-



«na 't Verdrag van Judas
ÏTI
Over. wetend is, hoe Hij, die Nathanaël onder den*BÏ,K' vijgenboom zag , * ook zijne geheime gangen bij der Jooden overften zou nafpooren , had hij gedacht dat Jefus wist wat in den mensch was f hij zou geloofd hebben, dat zijne eerfte opwellende begeerlijkheden Hem niet onbekend waren, met ijslijken fchrik zou hij zich dan van Satans eerfte inblazingen ontdaan hebben. Maar hoe ligt was het voor den vader der lengenen, om Judas, die nu als eene voortgedrevene zee was, in dezen te verftrikken,en hem , door 't aanftooken der begeerlijkheid , door hem te doen letten op 't begeerlijke zilver , dus 't oog van Jefus voortreflijkheid te
doen afwenden! Evenwel, hoe kon het
Judas van 't hart, zijnen meefter in banden en in den dood te brengen ? Dit was zijne bedoeling niet; meermaalen was Hij getuige geweest, hoe Jefus zijne vijanden te leur gefield had , en door hunne handen doorgegaan , of op eene andere wijze gered was. § Dus , kon hij zich voorftellen, zal 't nu wederom gaan.
Op
* Joh. I: 49\ Joh. II: 25.
$ Luk. IV. 30. Joh, VII: 44. *kz,



MET DE OvERP RIESTERS. ft!3
, t j
Op deze wijze, dunkt mij, werd Judas ont- Overvonkt tot het fnoode bedrijf, 't welke hij vol- 0 voerde. Gemeenlijk voegt men hier bij, dat zijn haat tegen Jefus ontfteken was,om dat Hij hem beftraft had aan den maaltijd te Bethaniën: doch, hier van vinde ik geen blijk, de beflrafïing van den Heiland was in 't algemeen aan de leerlingen gedaan, de Euangelisten melden niets van zijnen haat, noch in 't fluiten van dit verraaderlijk verdrag, daar hij enkel op o-eld bedacht was , noch in 't volvoeren van zijn ontwerp, daar hij althans geen bitsheid liet blijken, noch in de uitkomst, daar hij de onfchuld beweende, en de handen aan zich zeiven floeg.
Willen wij 'er nog iets toevoegen, dan zou .ik liever denken , dat zijn ongeduld , wijl 's Heilands uitwendige heerlijkheid nog niet opdaagde , hem te meer tot dezen verhaaften flap aandreef.
Of dat hij hoopte, wanneer Jefus in banden was, dat de fchaare Hem met geweld ontrukken en voor koning uitroepen zoude.
Dit verontfchuldigt echter zijne boosheid niet, wijl die ten toppe geflegen was, 't is als of de Euangelisten ons hier van den fterkften indruk willen geeven , daar zij allen, in de omfchrijving van den verraader, 'er bijvöeO 3 gen



2T4 't Verdrag van Judas
7 TT.
"benk" &en ^n U^ de tivaalve. Ontzettend be¬
richt ! in dit eerwaardige genootfchap zulk een booswicht te vinden!... in dit gezelfchap, het meest bevoorrechte dat ooit op aarde was, boven de profeeten en godvruchtigen van den ouden tijd, zo merklijk begunftigd, * in dit gezelfchap was deze trouwlooze, hij die zo lang met Jefus gereisd had, door Hem was gevoed, die alle zijne heilredencn had gehoord, zijne wonderwerken van nabij gezien had, hij wordt de verraader! Wat mogen toch de redenen geweest zijn, die hem bewogen hebben zich bij Jefus te voegen ? Deze zijn ligtlijk uittedenken , hij hoopte, Jefus zou voor koning worden uitgeroepen, voor den Mesfias openlijk erkend, door 't volk in groote eere gefteld, en met aanzienlijke rijkdommen begiftigd worden , gelukkiger omftandigheid kon 'er voor Judas niet wezen, dan zo eene, met hoe veel recht toch konden de volgelingen des Heilands verwachten, boven anderen geëerd, en in de aanzienlijkfte posten gefteld te worden, posten daar 't voordeel de eere vergezellen zoude , en dus zijne hebzucht zich rijklijk zoude kunnen verzadigen ! Is dit niet hoogstwaarfchijnlijk? De moeder van Zebedeus zoonen
al-
* Matth XIII; 17,



MET DE OvERPRIESTERS. 2ij
ni.
althans was niet geheel vrij, om,.ten voor.deeïe 8g£ van haare beide zoonen ,«den aanzienlijkften eeretrap te vraagen: * wat wonder;dan, dat
• deze. hebzuchtige, die van eene levendige kennis van Jefus geheel verftekcn was, alleenlijk ;öp voordeel vlamde ?
! Doch was Judas één uit de twaalye, waar-om heeft Jefus hem daartoe geroepen: daar Hij
toch van de beginne wist wie bet was, die Hem ■ yerraaden zoude ¥ f
. Jefus deed dit,om;het eeuwige ontwerp des ■vaders uit te -voeren, volgens 't zelve moest Ju-
5 das dit ambt bekleeden; en wie zal hier aan God vraagen, waarom hebt gij alzo gedaan?
.Wij kunnen ons hier volkomen gerust Hellen
• met de taal, zo. vol van majellek, welke God ten opzichte van Farao voerde, die door
apostel Paulus, in een foortgclijk geval als dit, zo juist ter,fnede wordt bijgabragt: tot dit zelve hebbe ik n verwekt, op dat ik in u mijne kragt bewijzen zoude i $ Terwijl, hoe gaarn wij belijden.; dat. Gods wegen zich hier ook «onnafpoorlijk en zijne oordeelen zich ondoor-zoeklijk aan ons opdoen, en wij daarom.in, de „: s • diep-
* Matth. XX: üïl •}• Joh. VI: 64b. • ■ S Exod. IX: 16 ea Rw.. IX: 17.
O 4



2iö *t Verdrag van Judas
o"k- piepten van God niet willen dringen, wij dea ***** niettegenftaande eenige heldere ftraalen van on-. nadenklijke wijsi.eid zien fchitteren , treeden wij voort tot den rampzaligen uitgang van den 'verraader, dan zullen wij daar ter plaatfe ontdekken, hoe zijn doemwaardig beftaan, waar door hij moedwillig zondigde, de Schuldeloosheid van Jefus zaake openlijk moest rechtvaardigen! ■
Dan werwaards vervoegde hij zich, ter bereikinge van zijn doel ? Hij ging tot de overpriefiers, de hoofden der pri'efteren en tot de hoofdmannen , de priefters die 't opzicht over de tempelwachten hadden, en die met zekere magt voorzien waren, om wanorde te weeren, en wederwilligen te ftraffen of te vangen. Hij wil, zo veel mogelijk, zeker te werk gaan, daarom vervoegt hij zich bij de overpriefters, de leden van den raad, en bij de hoofdmannen, die Jefus in handen van den raad leveren moesten.
Wat wilt gij mij geeven, en ik zal Hem u overleveren? is zijne vraag, volgens Lukas , /prak hij met hen, hoe hij Hem hen zoude overleveren: het fnoode vloekgefpan, het welke 's Heilands dood vastlijk beraamd had, vond zich bedremmeld om zijn doel te bereiken, niet op '| feest, hadden zij airede gezegd, eene ande-



MET BE OvERPRIESTERS. 117 ^
re gelegenheid wilden zij afwachten. Nu komt umX. Judas onverwagt, en biedt zich bij Jefus vijanden aan, om het voorwerp, van hunnen haat, op eene bedekte wijze, in hunne handen te leveren, hij fpreekt met hun, hoe hij zulks doen zoude. Vermoedelijk nam hij geen raad met hun, want zij waren zelve verlegen, maar hij ontvouwde zijn ontwerp, hij gaf hun 't nachtverblijf van zijn' meefter te kennen, en beloofde gelegenheid te befchikken, om in de fombere ftilte van Gethfemane,of dergelijke plaatfeu, Hem te zullen verrasfen, zonder dat de drang van 't volk Hem ontweldigde en oproerige
i bewecgingen veroorzaakte.
Wat wilt gij mij geeven P is evenwel de vraag , die hij onmiddelijk hier mede doet vergezeld gaan. Veel ligt had de raad een prijs in ftilte uitgeloofd, aan den geenen die Jefus met list kon vangen, of ten minften eene belooning toegezegd, zonder te bepaalen welke die zijn
ï zoude: wat wilt gij mij geeven P is derhalven de hoofdzaak die Judas weeten moest, dit was
i zijne eenige bedoeling, zijne hebzucht moest
! verzadigd worden.
Zeer gereedlijk vond hij zijn vraagen beantwoord , Jefus vijanden waren verblijd. Geen wonder waarlijk!Zo er vrolijkheid in de helle plaats kan hebben, heeft het duivelenheïr zelfs van O 5 vreug-



aiS 't Verdra» van Judas
OvtR- vreugde gejuicht, de Satan heeft zijne aanhoorijjenk. gen geluk gewenscht met den aan'vanglijk goeden uitüag zijner verlokkinge van e'énen van Jefus leerlingen, en zij hebben op hunne beurt een vreugde gefchater aangeheven, een ge-fchater, daar helfche bloeddorst het beweegrad-en den inhoud van uitmaakte, een gefchater aangezet door den vervloekften haat, die ooit m redenmagtige wezens gevonden werd, wijl het voortfproot uit een voorgevoel der genoegens, die gefmaakt zouden worden, wanneer 's menfchen verlosfer voor 't geweld des doods moest bukken. Een vreugdegejuich echter, 't'welk jammerlijk te leur gefteld werd , en met eeneeuwig knerstanden van fpijt zoude worden af« gewisfeld , dit fterven van den heilvorst zou de helle toch doenbeeven, en des Satans rijk doen waggelen , dit fterven zou te wege brengen, dat het eeuwige doemvonnis onherroepelijk over den Duivel en zijne engelen werd utgefproken!
Even zo rampzalig een gevolg zou de blijdfchap van der Jooden oudften, die getrouwe dienaars van den Duivel ook hebben.. Nu waren zij verheugd, nu forongen zij al juichende van vreugde op, dat zij eerlang hun vijand in handen hebben, en aan den kruispaal klinken zouden, dit toch was hunne gevloekte bedoeling



MET DE OvERPRIESTER*. S!9
ling. Zie hier dan eene vreugde, in welke zich Ovkrbaat, niid, moordzucht, trouwloosheid, woede en alles, wat boos genoemd kan worden zo kennelijk vereenigden , eene gemoedsgefteld:heid derhal ven, den naam van vreugde onwaarjdig, of ze moet dus gefpeld worden, helfche Mijdfchap !
Verblijdden dan deze priefters zich dus, 6 hadden zij de gevolgen ingedacht! 6 hadden rzij begrepen, dat dit bloed, naar '"t welke zij dorstten, eens over hen en hunne kinderen koimen zoude!
Dan dit bedachten zij nu niet, zij zijn *t met den verraader eens gezvorden, dat zij hem geld zouden geeven, zij beloofden hem geld, en heb- . sben hem toegelegd dertig zilver e [penningen].
Eene geringe belooning waarlijk, voor eene ! onderneeming , daar eer , leven , zaligheid , ! daar alles aanhing ! ö rampzalige Haaf uwer driften, verftrikte-prooi in het garen der helle, waart gij nog opgewekt, door't zo gerin\ ge aanbod voor uwe verraaderlijke dienllen ! och waart gij nog te rugge gekeerd, Jesus izou van uwe ondemeeminge, hoe duidelijk ook aan Hem bekend, geheel gezwegen hebben!.., Dan laat ik ook hier van zwijgen, ik zie het flachtoffer der gevloekte gouddorst greetig toegrijpen op een verachtlijk uitbod : ö ongeluk-



aio *t Verdrag van Judas.
£)v«r- lukkige'.'t is of één der helfche dienaars uvoorrBa"K' zweept , fchrikt dit weinige loon u niet af, maar dertig zilverlingen , maar vijftien rijksdaalders., Hechts ruim één derde deel der driehonderd penningen, welke gij diefachtig uit de beurze tot u wilde neemen, zo veel minder dan gij van de verkogte zalfolie gehoopt had, wat bewoog u hier toe ? Hoe was uwe hebzucht zo ras verzadigd ? Verblinding , hel¬
fche list, vervoering van begeerlijkheid, waren de treurige , de overwinnende oorzaak en hier van!
Ondertusfchen krijge ik aanleiding, om de geringe waarde op welke men Jesus fchatte, in te denken: een flaavenprijs! * hoe is 't mogelijk ; zette hun nijd hen niet fterk genoeg aan, om meerder te willen geeven, dat het grootfte voorwerp van hunnen afkeer maar gedood wierd? Judas voorbaarigheid, de blijken zijner begeerlijkheid decden hen veelUgt vermoeden, dat hij op 't eerfte uitbod zou toeflaan, en zo gebeurde het, onderling wordt dit moordersrot het eens , zij belooven niet alleen , maar iveegen, dat is zo veel als tellen, het geld hem toe, volgens 't woord, dat Matth. bezigt. De verraader ontvangt het geld, en onttrekt zich heimelijk, vermoedelijk was 't wel in den nacht,
08*
• Exid. XXI: 32,



MET i)E OVERPRIË STER Si Slï ^
om te beter onbekend te blijven, en terwijl hij wederom, als voorheenen, met Jefus en zijne leerlingen verkeert, zweeven zijne verraaderttjke oogen in 't ronde, om Hechts gelegenheid te vinden , ter volvoeringe van 't gene hij op zich had genomen, van toen af zocht hij gelegenheid, om Jefus overteleveren zonder oproer. Dit was 't groote doel, het volk moest niet in beweeging gebragt, het ftille nachtverblijf des Heilands zou de beste gelegenheid bieden, daar op dan een waakend oog gehouden , telkens sj daar op geloerd, dit was 't vloekwaardige en te gelijk beklaaglijke bedrijf van dezen ontzinden, met zulke oogen moest hij Jefusaanfehouwen, met zulk eene gefteldheid, zijne lesfen hoo- ren voordraagen, om 't verfoeilijkfte loon, door jj den vloek der eedverwanten van Judas zelfs | verachtelijk gemaakt, te kunnen verdienen, om het te kunnen behouden!
Welke onaangenaame overpeinzing! wat kan ' hier door in mijne ziele gebooren.worden? wat ' anders als verontwaardiging, als veroordeelen ' van zo veele monfters van godloosheid, en zulke doemwaardige bedrijven ? Laat ik
! dan dit peinzen Itaaken. . . . Doch ik keer te ! rugge van dit voorneemen , mij dunkt hier zijn zaaken van gevvigt te leeren , 't zij ik ' pp den verraadenen Jesus, of op 't moordS zuch-



<i22 *r Verdrag van Judas OvJr- zuchtige rot der Overpriesteren, of
henk. , ,
op het voorname werktuig van t verraad lette.
Sla ik 't oog op Jesus , ja hier fchittert zelfs al zijne voortreffelijkheid! zeker zag Hij wat er gebeurde, Hij wist het reeds te vooren, de laaggeeftige handelwijze, de fnoode begeerlijkheid , de fchandelijkftc ontrouw van zijn' leerling zag Hij van nabij, hoe geheim ook de poogingen, van den verraader belegd waren, Hoe verheven in waardigheid is Hij, die 't hart van den mensch kent! Hij is alweetende! dit is mijn Heiland, Hij is meer dan mensch!Doch al bepaale ik mij nu alleen tot zijne menschheid, ook deze vertoont zich hier met de grootfte gelaatenheid, Jefus zwijgt en wacht het einde af.
Het ware Hem niet ondoenlijk geweest, de gelegenheid, die de verraader zocht, te verijdelen en hem met zijne eedverwanten te doen knerstanden van fpijt, door 't mislukken van den zo voorzichtig belegden aanflag, doch Hij wist dat zijne uure gekomen zvas. * Hij wilde zich niet onttrekken aan 't lijden, dat Hij op zich genomen en reeds zo dikwerf voorfpeld had, hier vinde ik dan wederom eene nieuwe
proef
* Joh. XII: 23 ea XVII: I.



MET BE OvERPRIESTERS» 223
\%
iproef van 's Heilands gewilligheid tot zijn lij: den. Hoe gereed is de verlosfer om te betaalen het geene Hij op zich genomen had, nu het de gefchikte tijd is naar 't eeuwig wijs ontwerp, ontwijkt Hij het leed niet!
Hoe duidelijk kan ik echter ook de beginfeilen der fmerten, van 't laatfte lijden van mijn' verlosfer, hier opfpooren. / Welke eene ziel, die God bemint en de on-* jdeugd haat, kan zonder de grootfte verontwaardiging, het verraaderlijk bedrijf van dezen fnooden booswicht nadenken ? Hoe flauw is evenwel bij den besten nog het waare begrip van deugd en Iondeugd, hoe zwak de indrukfels daar van, in vergelijkinge bij zulk een geest, die den gruwel der verwoestinge van 't zedelijk bederf , het iigodonteerende der zonde, het walchelijke van de zedelijke onreinheid, bij tegenftelling der blinkende heiligheid, tot de geringfte omftan; digheid toe kan indenken ? En zulk eene ziek i: bezat Jefus!... bevangt ons eene rilling, wanneer wij de geheime gangen van Judas en zijn helscïi ontwerp nadenken, hoe zeer is de ziel van den li vlekloos heiligen gefolterd, op 't enkel denkjbeeld, dat zijn leerling, die zo veel goeds in : zijn dienst genoot, daar heen trad, geboeid in de ftrikken der helle , met ketens der begeerlijkheid gekluifterd, om eene wandaad te
SS-



224 *t Verdrag van Judas
Over- beraamen, daar de eeuwen tot aan 's werelds *BNK' jongften ftond, met affchrik enverfoeijing,aan gedenken zullen , terwijl zijn naam ter duurzaarae vervloekinge zou gefteld worden. Je* sus ziet het ontwerp beraamen, waar in Hij tot een fchuldeloos voorwerp van 't ijslijkfte Verraad gefteld wordt*
Hij befchouwt het gruwelijke der zonde met het levendigfte befef, Hij ziet den geopenden kolk van rampzaligheid, in welken de verraader zou ftorten, het fchuifelen der helfche flange, het gefchater der gevloekte geeften, het gejuich zijner moordzuchtige vijanden, klinkt zo duidelijk in zijne ooren, de krenking der goede trouwe , den angel van geveinsde vriendfchap gevoelt Hij, zich zeiven ziet Hij op een flaavertprijs gefteld , voor dertig zilverlingen verkogt. Welke wisfelingen van zielberoerende denkbeelden, welk een nijpend wee moest dit niet doen gebooren worden ?
Dan eens het gruwelijke der zonde, dan Wederom het doemwaardige der valschheid, dan het ijslijke der ftraffen, welke zijnen haateren wedervaaren zoude, heeft zijne God-en men-fchenminnende ziel met de hevigfte fehokken geflingerd!
Smertlijke aandoeningen zeker , wie durft jDBtkennen, dat dezelve te recht onder den
naam



MET DE OVERPRIESTERS* 225
naam van lijden kunnen gebragt worden? Wij Ov^mogen dezelve dan met reden tellen tot dien DBiIK' l bundel van fmerten te behooren, welke Hij om i der zonden wille ondergaan moest; het vervolg I der gefchiedenisfe zal echter nader gelegenheid i bieden, om nog hooger trap van zielpijnigende aandoeningen, wegens dit verraad, te befchouwen, waar in ik dit lijden van den Borg nog ! duidelijker zal kunnen ontdekken.
Mijn Heiland zag ik intusfchen verraaden, ik zie Hem voor erger dan Haaf verkogt? Was Josef, die beminnelijke jongeling, het voorwerp van zijner broederen nijd, voor twintig zilverlingen, in een' tijd, toen bij Jakobs kroost het zilver op minderen prijs ftond, verkogt, het wasechter maar om als knecht te dienen, en om zijn leven uit de hand der wreede broederen te redden: * doch hier zie ik Jofefs heer, den fchepper der aarde verkogt, om, als 't vervloekfte wanfchepfel, aan 't moordhout opgeheven, en ten fchouwfpel voor engelen en menfchen ten toon gefteld te worden! Simson was zijnen vijanden nog duizend en honderd zilverlingen waardig, hij was elk van hun zo veel waardig: f en de bezitter van 'c
gansch
* Gen. XXXVII: 26, 27. £ Rieht, XVI: 5.
B



aaö 't Verdrag van Judas
over- gansch heelal wordt voor dertig zilverlingen
denk.
verraaden!
David ondervond, hoe fmertlijk het voor Hem was, dat Ach ito fel zich mede onderst getal zijner vijanden voegde, en met al zijn list hielp beraadflagcn,om hem in den dood te brengen, waar over hij bange zuchten Haakte : * maar Davids koning moet dulden, dat zijn leerling, zijn beweldaadigde, het vloekgefpan in de hand werkt, om Hem in 't verderf te ftorten!
Hoe is 't mogelijk, dat de hemel zulk een bedrijf verduuren kon , waarom zijn alle de pijlen uit het wapenhuis der blikfemen niet aangelegd, om dezen fnoodaart met zijne vloekverwanten te doorbooren ? — Waarom heeft een felle donderdag zijne tonge niet verftijfd,zoras hij van 't verraad begon te reppen ? — Waarom heeft de aarde haaren metaalen mond niet ontflooten, om dezen,die erger famenzweering dan Kor ah, Dathan en Abiram aanging, levendig ter helle te doen daalen ? f — O rechtvaardige rechter, - die de fchaale van 't heilige recht in 't volmaakfte evenwigt houdt! hoe konde Gij zulk een bedrijf gedoogen? .... Zo zoude ik wel vuur van den hemel bidden, zo zoude
ik
• 2 Sdm. XV: 31. i Num. XVI: 32.



MET DË Ö VËR PRIESTER 5è 24?
TtT
ik den rechter van 't heelal voor mij ter verant- ove*-woordinge daagen , wanneer mijne aangevuurde BEN,fe drift zich den teugel eener geheiligde reden
onttrekt. Dan hoe dwaas! ó onpeilbaa-
re diepte! dit moest alzoo gefchieden! Het heilige, het eeuwig vlekloos heilige bellier liet, volgens 't voor gefchapene oogen ondoorzienlijk ontwerp, de boosheid dörfnooden, die moedtj willig zondigden , op eene geheel onberispelijke wijze haaren loop hebben, dat oog, , dat alle de raderen van 't ganfche werktuig ! der fcheppinge , tot in alle derzelver milli:[ oenen van onzichtbaare, deelen doorziet, en, | met een' enkelen wenk, met minder dan een* :j wenk,geheel willekeurig, echter op eene wijze "l die altijd voortreliijk, altijd redelijk is, doet :| werken, dat oog befchouwde ook dezen toeleg, 11 en liet die gebeuren, om het geheim, in de flilte : der eeuwigheid ontworpen, te ontdekken, om j het beraamde ontwerp der verlosfinge tot vol1 toojing te brengen! .... Hier worde ik enkel ' j bedwelming! bedeesdheid bevangt mij, ik dur* ve geen fchreede voorwaards gaan! zal ik di ', onderzoeking van God hier vinden F zal ik, tot de volmaaktheid toe, de wegen van den almagtigen ontdekken
'tls
"ïjob XI: l
V. 3



aa.% 't Verdrag van Judas
o5$- 't Is een bevatlijker voorwerp van befchou^ BENK- winge voor mij, dat ik de fchuïdeloosheid van de zaak mijns Heeren nu overweege, de fchuïddoosheid nu reeds, eer Hij nog voor 't gerecht gefteld wordt!
Ik zal door den geveinsden booswicht zelf, hier van nader overtuigd worden: ik zal hem zelf hooren roepen „Jesus is onfchuldig, ik ben een verraader!" Doch 'er is iets, dat nu mijne opmerkzaamheid niet ontglippen mag: — wat zult gij mij geeven ? Die baatzuchtige vraag zal tot het einde der eeuwen, tegen het Joodendom, zo lang het hardnekkig blijft, tegen het vijandig woelen van gedoopte loochenaars van 't euangelie, een onwederleglijk bewijs zijn , dat Jefus rechtvaardig was ! dat Jefus geen bedrieger geweest zij ! Hier breekt één van 's Heilands bende uit , hier ontgaat Hem één zijner aanhangelingen , één vertrouwde, één der deelgenooten zijner grootfte o-eheimen, één uit het twaalftal wil Hem in banden leveren : waren 'er bedekte ontwerpen geweest, om kerk of ftaat te beroeren, om 't bewind zich aantetrekken, deze verlaater van zijn' meefter had fchoone voorwendfels gehad, om Hem aantcklaagen; waren 'er, bij 't voorwenden van eene leere,die op deugd aandrong , verborgene modderpoelen van onreinheid



MET DE OvERPUIESTERS. 220
III.
beid geweest, Judas was ontwijffelbaar op- Ovekgetreeden , om openlijk voor 't gerecht zijn meefter met alle deszelfs aanhangelingen te verklaagen , en hij had, bij eiken weidenkenden, eere met zijn bedrijf ingelegd. Dan nu is 'er niets van dat af, fchandelijke laaggeeftigheid, hebzucht, gierende gelddorst, is 't eenige dat hem aandrijft; wat zult gij mij geeven ? vraagt de verftrikte fatansprooi, en toont dus zijne verdwaasdheid , om zijne laaghartige beginfels niet
te kunnen verbergen. ■ Wat zult gij mij
geeven ? rampzalig vraagen voor Judas!
gelukkige vraag voor mij , wijl ik hier door in mijn geloof aan 't euangelie bevestigd word! ....
Doch laat ik bij 't bloeddorstig rot van 's Heilands vijanden ook nog mijne aandacht een oogenblik ftil houden. Levi's gewijde afftammelinge verblijden zich , getabberde priefters, die voor den Godsdienst waaken, en de rust des volks bevorderen moeten, zijn verblijd,
] daar Judas tot hen komt. Moest het niet eene groote vreugd gewekt hebben, dat zij, uit den mond van een' trouwloozen leerling, niets ten
Mafte van Jefus verneemen konden, moest dit hen niet te meer aangezet hebben, om zijne zaak nader te onderzoeken, ten minften om hunnen moordlust te blusfchen! — . . . Dan helaas! ik
P 3 zag



230 *t Verdrag van Judas
Over- zag reeds, 't was eene helfche blijdfchap die
*ENK- 2^ bezielde ! Deze die deugd moesten
leeren, voorbeelden voor anderen zijn, hunne magt ter ftraffe van de ondeugd aanwenden; geven zich aan de woedendfte driften over; zij verheugen zich, dat zij de vruchten van onrechtvaardig moorden zullen plukken, zij verblijden zich, het bloed te zullen plengen van Hem, die zo onberekenbaar veel goeds aan hun land ejn volk
gedaan had. Ik kan de boosheid dezer
godtergende voorneemens niet langer verduuren! ik moet 'er mijn oog van afwenden, mijne ziel wordt 'er onlijdelijk door gefchokt I . . . . ö betreurenswaardige gefteldheid van den mensch! driften heerfchen: reden, godsdienst, geweeten , alles wordt vertrapt, zich te verblijden in den ondergang van een gehaat voorwerp, fchoon 't volftrekt fchuldeloos is , vindt men zelfs bij zulken die een fiagboom voor 't kwaad zullen zijn ! helaas! leeuwen en beeren zouden , zo zij 't weeten konden , eene vervloeking over zulk een beftaan uitbrullen!... ö vernederende erinnering voor den mensch! diep bederf dat in de harten woont! natuurbederf, 't welke zorgvuldig bedekt, in de raadzaaien, in de tempels, in de gezelfchappen, nog zo dikwerf mede gedraagen wordt'.
Eindelijk vestige ik nog eens mijn oog op 't ' WERKTUIG VAN 'T VERRAAD.
Ver-



BIET DE -OVERPRIES.TERS. 23I
ra.
Verfoeilijke poel van onreinheid ! vuil ver- ^f" raad! fnoodlte geveinsdheid! vloekwaardige ontrouw! overleggingen die in de helle gefraeed zijn ! opeenftapelingen van de fnoodfte wandaa-
den! ö gruwelen ! verdubbeld veeltal
van gruwelen, die ik hier zie , die mijn hart doen bloeden, die mijne oogen, als of'c fonteinen waren, van traanen doen ontfpringen!
Rampzalige Judas, ik beklaage tevens, terwijl ik u verfoeië , uwe keuze en uw lot. 3
Welk een gezelfchap verliet gij ? Dat der Jefus lievenden, 't gezelfchap van die gelukkigen, welke hier op aarde getuigen van den overvloed der Godlijke genade, van 't heil van Christus zouden zijn, en die aan den verheerlijkten hemeltrans eeuwig als Herren zullen fchitteren!
Werwaards vervoegde gij u ? Bij eene fchaare van nietige herderen, dieven en moordenaarcn der kudde, bij grijpende wolven, metfchaapsvachten omhangen!
Rampzalige wisfeling! welk beginfel drijft u
hier toe aan ? Laage hebzucht, vuile
gierigheid, een hand vol (lijk, kan u tot de verr foeilijkfte ondaaden vervoeren! ongelukkige , uw geld zij met u ten verderve, gij verliest de fchatten van den hemel voor 't beguiqhelen.de zilver, voor een handvol penningen!
p 4 Be-



't Verdrag van Judas
Over- - Befchreiënswaardige flaaf uwer driften, 0eNR' gevangene des duivels! ontzinde, die, in uwe verwachtinge te leur gefteld, u zeiven reeds van fpijt verknijnzen moest, daar Hechts dertig zilverlingen uw loon waren, het loon voor u, dat gij als verraader ontvangt! — vervoerde Judas, hoe zeer beklaag ik, bij deze befchouwing, reeds uw lot! en hoe veel akeliger zal'tzijn, wanneer ik u, in de ftrikken der wanhoop verward, door uwe vloekverwanten verlaaten, door de helbewooners belacht, in den afgrond des verderfs zie nederftorten ? —
Doch dit ontzettend befchouwen levert te gelijk overvloedigen voorraad van heilzaam onderricht !
Zulk een fnoodaart in 't gezelfchap van Jesus en zijne lievelingen! - voorzichtig beftel! dus is 'er geen reden om zich te verwonderen, immers niet om zich te ergeren , wanneer men in de kerke , in de gezelfchap_pen der godzaligen , in de eerwaardigfte genootfchappen, booswichten, verfoeiënswaardige
veinsaarts ontdekt! Zelfs wanneer men
onder 't gewijde getal der heilverkondigers zulken zag influipen, die niet Hechts, als een Petrus, bij verrasfing zondigden, en door hunne driften vermeefterd werden, maar ook zulken, die, als Judas, met voorbedachten raade, uitfchande-



MET DE OvERP RIESTER S. 233
III.
lijken eigenbaat, zig verkogten om kwaad te Overdoen: laat men dezulken fchandvlekken hunner eerwaardige orde, de lnoodfte ontheiligers van den verhevenen Godsdienst, die op hunne lippen zweeft, laat men hen verfoeilijke wanfchepfels noemen , maar laat niemand zo onbedachtzaam zijn, om hier door de heilleer,
die zij prediken, te wraaken. Dank zij
echter Gods goede befchikking, dat gelijk 'er onder het edele apostclgezelfchap maar één zoon des verderfs was, zo ook, hoe zeer het heir der ongeloovigen fmaalt, hoe zeer ook de uitneemëndfte onder de kinderen van 't geestelijke Levi gaarn erkennen, dat zij de reiniging en ;i 'de doorloutering als goud en zilver* van hun i! priesterlijk hoofd ten hoogden noodig hebben, j dank zegge ik , zij Gods goede befchikking, ï dat 'er ook, in Christus kerk op aarde, Hechts fchaarfche voorbeelden van zulken te ontdekken waren!
Dan hier mede is 't leerzaame van dit verhaal niet uitgeput. Ik vinde de treffend!ie afbeelding, van de voornaamfte bron der onheilen en ongeregeldheden onder 't menschdom : die vraag wdt zult gij mij geeven ? is uit de helle zo
luid-
■ Mal. III: 3.
P 5



fi34 't Verdrar vam Judas
o'er. luidkeels geroepen, dat die door alle de eeuwen »«nk. klinkt, en zo veele menfchen ten verderve fleept, of laat ik liever zeggen, die vraag word telkens zo geheim ingeluisterd, zo bevallig voorgefteld, dat 'er reeds zo veele eeuwen lang, ontelbaare duizenden dagelijks in dien lbrik gevangen worden en dat van den hoogften eeretrap tot den minst geachtften levensftand.
Wat zult gij- mij geeven P is dikwerf de vraag van de flavinne der onkuisheid, die haar eigen zielen ten prooie geeft om onderdaanen voor de helle te winnen.
Wat zult gij mij geeven ? of, dat het zelfde is, hoe veel zal ik gewinnen? zo vraagt de bedrieglijke handelaar, wanneer leugen, list en bedrog, vereenigd worden, om, door'tverkorten van een' ander, onmaatige winst opteleggen, en fchatten bij een te raapen!
Wat zult gij mij geeven P Is de vraag van hem,die tot meineed gereedelijk zal komen,zo 't aangebodene loon van een'anderen booswicht, hem, Hechts toereikende fchijnt, om zijne begeerte te voldoen!
Wat zult gij mij geeven: wanneer ik mijner, vorst, mijn vaderland, mijne medeburgers, hun goed, bloed en voorrechten overlevere ? Dit is een vraagen, in de ftaatskabinetten zelfs niet onbekend.»
h



MET DE OvERPRIESTEUS 235
m.
O dwaaze mensch! hoe laag! hoe gevaar- Over. lijk! hoe verfoeilijk is dit uw beginfel waar
luit gij werkt! och! werden uwe oogen
igeopend, gij zoudt dit voor eeuwig vervloeken !
. Maar laat ik wijders opmerken, hoe door Judas bedrijf voor elk die hooren wil, dien voortreflijken regel wordt ingefcherpt, fta de beginfels van het kwaade tegen. Judas wordt met begeerlijkheid bevangen, hij komt tot overleg, beraamt een ontwerp, vervoegt zich op de gevaarlijkfte plaats, gaat een verdrag aan, en komt eindelijk tot de uitvoering: had hij de eerstopkomende. begeerlijkheid verbannen, hij was gered geweest! i ó koude
ik toch, met eene luidroepende ftemme , alle jongelingen en jonge dochters, aan alle wereldoorden, ten minften in mijn vaderland, of al ware 't Hechts in de ftad mijner wooninge, o konde ik hun overreedend toeroepen, zo dat het in 't harte drong: ftaat de beginfels tegen.' Eén oogenblik van vervoeringe, het toegeevcn aan één geringfehijnend kwaad, kan jaaren lang, ja tot in een rampzalige eeuwigheid, een altijd knaagenden worm achterharen, wapent utoch, gij, die in den edelften en ontluikenden levensbloei zijt, met J osef s edele taal, zo veilig een behoedmiddel tegen de verleiding, zoude ik zulk



236 't Verdrag van Judas
m.
Over- een kwaad doen, en zondigen tegen God? * Laat
[denk. ,. ....... . , f
die toch diep 111 uw hart gedrukt worden, denkt 'er veel aan! ö konde ik dit elk zondaar in 't harte indringen!
Dan waartoe mij langer met anderen beziggehouden ? Ik hebbe zo noodig 't oog op mij zeiven te Haan.
En helaas! vinde ik niet zo veele zaaden van boosheid in mij, dat in Judas bedrijf de ongefteldheid van mijn hart, als in een fpiegel te ontdekken is ? of, al ben ik bewaard gebleven voor de uitgietingen der overdaadigheid, is 'er niets in mij, dat met het fnoode beftaan van Judas in zo verre gelijk ftaat, dat ik erkennen moet, de wortel van zijn kwaad ook in mij te ontdekken ? Begeerlijkheid, liefde tot de wereld, is de bron, die zich met volleftroomen j ontlast in hebzucht, wellust en trotsheid. —— Ben ik bevrijd gebleven , dat gierigheid, dieverij , veinzerij, wellust en dergelijke jneer, bij mij niet zijn uitgebroken, ben ik bevoorrecht met eene opvoeding, door welke een hevigen afkeer tegen die ondeugden mij werd ingedrukt, en de tegenovergeftelde deugden mij werden ingeboezemd, zo dat lust tot oprechtheid, eerlijkheid, kuisheid, arbeidzaamheid daar door bij mij gewekt werd : —- aan
wien
? Gen. XXXIX: 9.



MET DE OvEEP RIESTERS. S3?
III.
wies ben ik zulks verfchuldigd? Wie befchikte mij braave ouders, die mij de deugd aanprezen? ! Wie heeft zo veele omtuimngen tegen mijne natuurlijke boosheid voor mij befchikt, wie anders dan God,mijn weldoener, aan wien ik het te danken hebbe, dat ik voor foortgelijke uitspattingen ben geveiligd ? Kreeg ik vervolgens , door genade , inzien in den gruwel der zonde, een opgewekten lust om afftand van ongerechtigheid te doen, en mij aan God en zijnen dienst met het ganfche hart te verpanden :
aan wien komt daar voor de eere toe ? aan
! wien anders, dan aan den vader der lichten ? — Doch hebbe ik de zonde leeren haaten, ben ik echter wel veilig voor haare betoveringen, voor de verlokkende valftrikken der helle ? ——
Neen, helaas neen! -van rondsomme ben
ik in gevaar ! het heir des fatans, met
deszelfs aanvoerer aan het hoofd, ftaat gereed om mij te vangen, om mij aftetrekken, de menfchen die in de wereld leeven, ja de levenlooze dingen der wereld zijn genoeg voor mij, om mij te doen ftruikelen! en wat wonder, het bederf woont binnen mij, ik weet dat in mij, dat is in mijn vleesch,geen goed woont! * Welke begeerlijkheid woelt bij mij in 't ge-
heimite van den boezem het fterkfte ? 6
God
* Rent, VII: 18.



23S 't Verdrag van Jüdas
Over- God! gij weet het", en ik ondervinde het! Laat denk. .j( >t jiar(; nje(. Qpen voor wereid5 v00r $e ijeA
geerlijkheid ? Kweeke ik de eerstopkomende aanritfelingen, de opwellende gedachten, nooit met eenige ftreeling aan ? Leeve ik niet dikwerf zo onbedachtzaam, als of de alweetende God, mijn allesziendc Jesus, geen oog op mij heeft ? .Ben ik nooit bezorgd, om mijne kwaaden, mijne verrasfingen,voor menfchen te bedekken,en te vergeeten, dat God ze gezien heeft? Laat ik nimmer, gelijk in de onftuimige zee de ééne rollende baare, de andere voorftuwt, ook dus de ééne verkeerdheid op de andere volgen? En fchoon hebzucht al mijne hoofdzonde niet ware, ben ik nooit zoo dwaas , dat ik meer van 't goed der wereld wenfche , dan er tot teerkost op den weg noodig is ? Wil ik niet meer hebben, dan mijn wijze en goede Vader, die zo juist weet, hoe verderflijk het veele voor mij zijn zoude, aan mij toedient? Ik onbezonnen dwaas, zal ik hunkeren naar 't gene in de wereld is, daar ik niet weet, of ik niet al de helft mijner jaaren bereikt hebbe , ja wat zegge ik, daar ik niet weet of er wel één jaar, één maand, ééne week, één dag meer, op de lijst mijner dagreizen naar de eeuwigheid zal aangefchreven worden ? Ja zo veel ftof ter verootmoediginge, ter
ftüuld-



MET DE OVERPRIESERS. S3£»
m.
fchuldbelijdenisfe, vinde ik hier, zoo veel vin- o™«
de ik met fchaamte! „O God! vergeef
alle die fchulden om Jefus wille, en heilig mij naar uw beeld!"
Dan zal ik alle zonden haaten, als ik deze mijne bede vervuld zie, dan zal ik die uit liefde tot God haaten, dan zal ik 't niet alleen op uitwendige burgerplichten toeleggen, om eerlijk in de wereld te verkeeren, maar hoe langer hoe meer op een rein hart belust worden: 't is waar, altijd zal ik hier beneden in gevaar, altijd
in den ftrijd blijven, en wie weet ? ik fid-
deren mijn oog ontfpringt mijn hart
klopt... wie weet?... welk kwaad mij nog overvallen zal, eer ik 't graf genaderd ben ?
Dan ik grijp moed, Jefus heeft mij eene bede in den mond gelegd, ik moet tot den hemelvader roepen: leidt ons niet in verzoeking: maar verlos ons van, het booze. Aangenaame erinne-'' ring! Dit bidden anderen ook voor mij l — dit bidden, in Jefus naam gedaaan, zal eens zeker verhoord, — ik zal eens 't geweld der verzoen kinge ontvoerd worden!



240
VIERDE OVERDENKING.
IV. Overdenk.
De toerichting van den Paaschmaaltijd. Matth. XXVI: 17-19. I Mark. XIV: 12-16.
En op den eerften [dag] der ongehevelde [brooden,] kwamen de discipelen tot Jefus , zeggende tot Hem , waar wilt gij dat wij u bereiden het Pafcha te eeten? Ende Hij zeide, gaat henen In de ftad tot zulk eenen, en zegt hem , de Meefter zegt : mijn tijd is nabij , ik zal bij u het Pafcha houden met mijne discipelen. En de discipelen deeden gelijk Jefus haar bevolen hadcn bereidden het Pafcha.
En op den eeften dag der ongehevelde [brooden], wanneer zij het Pafcha flachteden, zeiden zijne discipelen tot Hem, waar wilt gjj dat wij heenen gaan, en bereiden dat gij het Pafcha etet ? En Hij zond twee van zijne discipelen uit, en zeide tot haar, gaat henen in de ftad, en u zal een menfche ontmoeten , draagende een kruik waters, volgt dien. Ende zoo waar hij ingaat, zegt tot den heere des huis, de Meefter zegt, waar is de eetzaale', daar ik het Pafcha met mijne discipelen eeten zal.
En hij zal u wijzen eene groote opperzale , toegerust [ende] gereed: bereidt het ons aldaar. Ende zijne difcipelen gingen uit, en kwamen in de ftad, ende vonden het, gelijk Hij haar gezegd hadde, ende bereidden het Pafcha.



De toerichting vah enz. 241
Luc. XXII, vs, 7_i3. Ov«-
En de dag der ongehevelde [brooden] kwam, op tiert -welken het Pafcha moest geflacin worden. En Hij zond Petrus en Joannes uit , zeggende , Gaat heenen , en bereidt ons 't Pafcha, op dat wij 't eeten mogen. Eu zij zeiden tot Hem, waar wilt gij dat wij het bereiden? En Hij zeide tot haar, ziet, als gij in de ftad zult gekomen zijn , zo zal u een menfche ontmoeten, draagende een kruike water, volgt hem in 't huis daar hij ingaat. En gij zult zeggen tot den huisvader van dat huis, de Meefter zegt u, waar is de eetzale, daar ik het Pafcha met mijne Difcipelen eten zal ? En hij zal u een groote toegerufte opperzale wijzen, bereidt het aldaar. En zij beeuen gaande, vonden 't geUjk Hij haar gezegd hadde, en bereidden het Pafcha.
T3Let betaamt ons alle gerechtigheid te vervullen, * dit was Jesus zeggen, toen Hij tot de openlijke waarneeming van zijne ambtsbedieninge ftond ingehuldigd te worden, dit heeft Hij vervolgens als zijne hoofdfpreuk gehouden, als zijn grooten grondregel,naar welken Hij ia al zijn openbaar bedrijf te werke ging. Hij die, naar de voorfpelling der profeetfijrolle, de gerechtigheid lief moest hebben \ en des Heerett
knecH
* Matth. III: 15f Pf. XLV: 8.



2>\1 *D E TOERICHTING VA1T
(w -knecht de rechtvaardige * zijn zou, heeft zulks denk. in "alle zijne verrichtingen ten kenneiijkfte doen doordraaien, zelfs tot aan zijn laattte levenseinde, toen Hij gereed ftond, om voor geweldigen overmoed te bukken , en zich alle &» folteringen voor den geest bragt, met welke men Hem pijnigen zoude ; toen Hij voorzag hoe 'er dechts weinig tijd verloopen kon, of Hij moest aan den vloekpaal genageld worden, was Hij echter nog bedacht, om alvorens de gerechtigheid te vervullen, en een' belangvollen
Godsdienstplicht waartenemen. Dit zie
ik in den tekst, welke thans voor mij ligt,daar ontdckke ik blijken van de diepfte onderwerpinge, in 't gehoorzaamen van de Godlijke wet, en tevens van onnagaanbaare grootheid, in bevelen van beftuurende oppermagt.
De leerlingen van Jesus waren bedacht op de feestviering, zij wisten dat na tzuee dagen het pafcha voas. \
En 't was nu op den dag der ongehevelde [o£ ongezuurde brooden] op welken het pafcha moest gejlacht worden : deze tijd ftrekte derhalven ter erinneringe'van de feestplechtigheid, die 'er ftond gevierd te worden.
Zij
• Jef. XLII: I.
•[ Zie: den eerften teksr.



den Paasciimaaltijd. '043
I IV. Zij , gewoon aan dit jaarlijksch bedrijf, ver- Ovbr-
hecht aan de vaderlijke gewoonten, en nog niet DENK' lontkluifterd van het fchaduwjuk, waren meer iiauwlettend op dit bevel, dan wel op andere blichten, op plichten, door hunne Godlijken ; leeraar hen dikwerf erinnerd: daarom zijn zij gereed ter bercidinge van den disch, en vraagen aan hunnen meefter, waar Hij wil dat zulks gefchieddenzoude; dit werd Jesus gevraagd, Volgens Matth., door zijne leerlingen, naar Luk. gaf Hij hun bevel om henen te gaan, terwijl ik daar door tevens leer kennen, wie er van de leerlingen bepaaldelijk uitgezonden werden, men vereffent dit dus gemaklijk, dat het gemelde van matth. en Mark. voorafging, en daar op volgde het gene Luk. verhaalt.
Veelerlei plechtigheden waren ter toebereidinge voor dit feest te bezorgen, de kooping lïüi het lam, de flachting bij het outer, het jbraaden van 't zelve , de uitkiezing van de plaatfe, de zuivering van dezelve van 't zuurdeeg, de vervaardiging van de ongezuurde brooden en dergelijke meer.
Betaamelijke zorg derhalven van 's Heilands ;teerlingen, om tijdig dit werk te beginnen, behoorlijke onderwerping aan den wil van hunnen meefter, om van Hem bevel te ontvangen aangaande de plaats, daar Hij het pafcha wilQ 2 de



244 De toerichting van
OvÏr- den eeten: te recht wordt door hen ook onder-" BENK' fteld , dat hun heer, die zo nauwkeurig in 't waarneemen van den Godsdienstplicht was, ook nu het pafcha zou willen eeten, dit had Hij in voorige jaaren met hun gedaan, trouwens daar toe was Hij nu met hun naar Jerufalem opgegaan.
Daarom was Jesus ook tot vriendelijk antwoorden gereed, en geeft hun noodig onderricht.
Petrus en Johannes werden gekooren, ter verrichtinge van 't gene 'er moest bezorgd worden, het zij dan, dat deze zich daar toe aanboden , 't zij dan dat de Heiland den oudfien en ijverigften bij den geliefdfien wilde voegen: althans deze beide jukgenooten,meermaalen gepaard in 't euangelifche gefchiedverhaal, worden hier bij eikanderen gevoegd.
De Heer beveelt hen ter ftad integaan; waar uit blijkt,dat Hij met zijne leerlingen, volgens gewoonte, 's avonds te vooren de ftad ontweken, en naar Bethaniën gegaan was, van waar Hij deze beiden nu afzond.
Ter ftad inkomende, zouden zij zeker iemand ontmoeten, die gekenschetst wordt, als draagende eene kruik met water, dien volgende moeften zij aan den huisvader, uit naam van hunnen meefter, naar de eetzale vraagen, daar
Hij



DEN PAASCHMA ALTIJD. 245
iv.
Hij met zijne leerlingen het pafcha kon eeten,
DENK.
zij moeften zeggen; dat de tijd van hunnen meefter nabij was, en dezen onbekenden huiswaard zouden zij terftond gereed vinden , om eene groote en toegeruste opperzale aantewijzen, ■daar zij 't pafcha bereidden konden.
Zonderling verhaal! denke ik Hechts aan de gebruiken van onzen tijd, hoe veel onverstaanbaars is hier. En hoe veele vraagen blijven hier over.
Waarom noemt Jesus den naam niet van den man, bij wien Hij het pafcha eeten wilde? 't Kan zijn om daar door hen te beveiligen, dat Judas niet vooraf den priesteren daar van kennis zoude geeven; liever denke ik echter dat het gefchied zij, om den leerlingen de blijken zijner grootheid te geeven,dat Hij,die nu eerlang in den diepften fmaad zou komen, echter de gedachten en vrijwillige bew«egingen der menfchen van verre kende, en hun wist aintekondigen, wat hen bij toeval bejegenen zou.
Wie was toch deze huiswaard ? —- Waarom zal ik mij met nutloos gisfen bezig houden?
Was hij een vriend of vijand van Jefus ? De omftandigheden fchijnen te leeren, dat hij een vriend van Jefus was, althans zulke waren 'er onder Jerufalems burgeren, waarom zou zulk Q o een



246 De toe richting van
IV. „. •
Ovkr- een met die eere niet befftinftigd zijn? En 't
henk.
vervolg van t gefchiedverhaal kan op deze 011derftelling best ver ftaan worden.
Ware het niet vreemd, dat eene groote toegeruste zaale reeds gereed was om gasten te ontvangen? Men kon hier denken, dat dit een huis was, gefchikt om vreemdelingen te ontvangen, een herberg: of liever, ten tijde van't paaschfeest ontving elk burger gaarn de vreemde feestvierders, die geen verblijf hadden, en bereidden daar toe hunne huizen.
Doch hoe is 't mogelijk, dat deze man, op dit voorftel, de meefter zegt u: ik zal met mijne leerlingen bij u het pafcha eeten, zo terftond gereed was om zijne eetzaal in te ruimen? Onderftelt men dat hij een verborgen vriend van Jefus ware,dan was dit gezegde al genoeg, om hem aan den grooten meefter en zijne gelukkige leerlingen te doen denken, dan was dit genoeg, om zijn hart in vollen gloed te zetten, en hem terftond met blijdfehap gereed te doen zijn , om dit heilig gezelfchap te ontvangen ; doch al ware hij geen vriend van Jefus, al kende hij Hem niet, dan kan men, uit de gastvrijheid der Jooden op het paaschfeest, genoeg afneemen, dat hij zelfs een hem onbekenden meefter met zijn' gezelfchap wel hebbe willen ontvangen. r
Waarom moest 'er aan hem, uit des meefter.?
naam,



den paasch maalt ij d. 247
IV.
naam, gezegd worden, mijn tijd is nabij P Houdt Ov men hem voor een oprechten vriend van Jefus, dan gefchiedde hier de geduchte aankondiging aan hem, te vooren al aan de leerlingen gedaan, dat zijn Heer eerlang door een' geweldigen dood ontlijfd zou worden , waar van hij nog het geheim wel niet zou vatte, maar van achteren daar uit heilzaam onderricht ontkenen kunnen , wijl hij dan bepeinzen kon , hoe Jefus met voorwetenfehap van zijn naderendlot, en dus geheel gewilliggeftorven was.— Hier door werd tevens aan hem bericht de onvergelijklijke eere, die..hem te beurte viel, om zijn' Heer, zo kort voor zijn verfcheiden, aan
zijn huis te onthaalen. En te gelijk werd
daar door de bedenking geheven, waarom Jefus vroeger dan de meeften der Jooden het pafcha zou eeten.
Doch ftelde de Heiland dezen man niet in gevaar, dat de booze Overpriefters, hem als een vriend van den gehaatten Jefus, mishandelen zouden?Hier voor was geen grond vanvreeze, gemerkt de Jerufalemfche burgers menigen vreemdeling het gebruik van hunne huizen verleenden.
Dan, laat ik, na 't overdenken van zo veele vraagen,mijne aandacht bepaalen bij 't lofwaardig bedrijf van Petrus en Johannes, Q 4 zij



248 De toerichting van
IV.
Over- zij deeden gelijk Jesus hun bevolen had, geen »bnk. tegenbedcnken rees 'er bij hen, geen draaiend toeven, zij doen gelijk hun bevolen was. Zij vonden zich ook niet bedrogen , maar zagen bij de uitkomfte , dat alles zo was, als Jefus hun gezegd had, daarom togen zij ijverig te werk met de rustige toebereiding van het pafcha.
Zo heb ik dan het gefchiedverhaal ingezien i Ikbepaalemij voorts, met ftille aandacht, bij al het opmerkenswaardige, bij al het leerrijke,dat ook hier voor 't nauwlettend oog te ontdekken is.
Sla ik 't oog op Jesus op den grooten meefter, ook bier zijn van Hem nuttige erinneringen bijeentezamelen.
Befchouwe ik Hem als den B o r g die zich tot lijden fchikte, dan ontdekke ik de vermeerderde proeven zijner gewilligheid , om dat lijden te ondergaan, en de herhaalde vermelding daar van noopt mij,om geduurig,waar ik de blijken dezer gewilligheid ontdekken kan, dezelve mij niet te laaten ontflippen, maar aandachtig daar op het oog te vestigen, om mij zo veel te meer van deze hoofdeigenfchap van 't borgtochtelijk lijden te overreeden. 't Werd bij de Romeinen voor een ongunftig teken gehouden, wanneer het offerdier tegenworftelde, en met geweld naar 't outer moest gefleept worden , vooral
wan*



den PA aschmaaltijd.
wanneer het zelve geheel ontvluchtte. Het of- ovIr- ,■fer voor onze zonden kon onmogelijk Godebe- DENIC* haagend zijn geweest, zo het zelve niet gewillig ware opgebragt, zo zie ik dan het lam van God gereed, om zich te laaten llachten: en dat fchoon Hij 't wist, dat zijn tijd nabij was, fchoon Hij door onbegrensd vermogen dien dag, dc i: laatfte voor zijn' dood, had kunnen uitrekken , dat dezelve langer dan den dag van Jofua's overwinninge was geweest, fchoon Hij de fchaduw ij op den zonnewijzer meer dan tien graaden achterwaards had kunnen doen wijken, fchoon Hij zich geheel van lijden had kunnen ontdoen,Hij zegt: mijn tijd is nabij, en laat de fnellende oogenblikken voortrollen, Hij wacht de uure van lijden en fterven kloekmoedig in 1
Trouwens hoe zou anders de raad van God, aangaande 's menfchen verloslinge, ook volvoerd ij zijn? Hoe zouden dan de febriften vervuld zijn , geworden, [die zeggen] dat het alzo gefchiedeu ; moest ? * Hoe veel overtuigend bewijs voor 't i voldoende van Jefus borgbetaalinge levert dan i deze zijne gewilligheid op!
Maar nog eens moet ik Jefus als Borg bej fchouwen,in deze toebereiding tot zijn lijden, : I en vrolijk uitroepen: mijn verlosfer is God! Heer
Gij
" Matth. XXVI: 54-
Q5



250 De toerichtin» van
IV.
Over- Gij weet alle dingen! dus moet ik met PerriK zeggen.* Hij is de alweetende kenner van 'thart en de bedrijven der menfchen, te Bethaniën zijnde weet Hij, welk een huisknecht zijne leerlingen ontmoeten zal, wanneer zij Jerufalem intreeden, wat hij draagen zal, welk huis hij zal ingaan, hoe vriendelijk zijn heer eene wel toebereide eetzale gereed zal hebben, op den eisch van Petrus en Johannes! mijn verlosfer is dan de alweetende! Maar zou dit bewijs zijner alweetendheid ook verzwakt worden, doordien ik leeze, dat profeet Samuel aan Koning Saul, foortgelijke voortekenen meldde, daar hij zeide dat hem eerst izvee mannen bij het graf van Rachel zoude ontmoeten, die hem eene boodfchap van zijn' vader brachtten, vervolgens drie andere,, die hem twee brooden geeven zouden, en eindelijk een hoop profeeten, met zvien Soul profeteer en zoude, welke tekenen ook ten zeiven dage kwamen ? f Dit geval is veel meer ter bevestigingc van de grootheid mijns verlosfers, dan tot verkleeninge derzelve: Jefus fpreekt hier op eigen gezag, zonder voorafgaand onderricht, maar van Samuel leeze ik duidelijk, dat de Heer
voor
* Jêh. XXI: 17.
i 1 Satn, X: 2 — 9.



den Paaschbiaaetijd. 251
j IV.
voor zijne oore geopenbaard bad een dag, eer Ovek. Saul tot hem kwam, terwijl de hem nog
vervolgens antwoordde. * Zulk een teken dan door eigen voorkennis te flellen, is een blijk van Godlijke voorweetenfchap , dit wist de oude \Eliëzer reeds, waarom hij God vuurig fmeekte, dat die hem aan de waterfonteine zulk een teken wilde doen gelukken, f Mijn verlosfer is dan waarlijk God!
En hier in worde ik te meer bevestigd, daar I deze zijne weetenfchap ontwijfelbaar met be-
I veelende oppermagt gepaard gaat. Be-
I veelende oppermagt over zijne leerlingen niet
I alleen, welke hij ter ftad inzond maar
ook over de dingen, die wij zeggen bij geval te gebeuren : de toevallige ontmoeting toch van den waterdraager ftond onder zijn beitel , anders kon Hij 't met zekerheid niet voorzegd hebben, de neigingen van 't hart van den heer van 't huis konde Hij als waterbeeken leiden , werwaards Hij wilde.
Aanminnige befchouwing van de grootheid des verlosferslvan de grootheid van Hem, dien ik eerlang als een worm in 't ftof zal zien wriemelen , als een fmaad van menfchen, als een
ver-
* i Sam. IX: 15-17. t Gen. XXIV: 13, H-



asa De toericiiting van
IV-
»ekk' yeracntte van 'c v0^' ^och ï'{ za* my ^es niet
bevreemden, ik zal mij aan die diepe nederigheid niet ergeren, dus zie ik,hoe de Heer der heerlijkheid gekruist moest worden, dus bevatte ik eenigcrmaate, hoe 't zielenrandfoen, door Hem opgebragt, eene gerechtigheid van eene eeuwige waardije is.
Dan laat ik mij den Verlosfer als 't eerbiedenswaardigfte, als't alleruitmuntenfte voorbeeld tevens vertegenwoordigen.
Hier leere ik van Hem, dat Hij in nadruk zeggen kan tot zijn' vader: uwe wet is in 't midden van mijn ingewandl * dit toonde Hij in al zijn bedrijf op aarde, dit toonde Hij tot in zijne laatfte oogenblikken. Hij was opgegaan naar Jerufalem, om in gehoorzaamheid aan 't oude Godsbevel daar feest te vieren, Hij was gereed ■om, zo ras zijne leerlingen melding maakten van de toebereidinge, hun eene plaatfe aantewijzen ; daar mede toonde Hij, niet gekoomen te zijn om de wet nog de profeeten te ontbinden, maar om die te vervullen. \ Hij geeft klaare blijken, dat het zijne fpijze was, om te doen den wil des genen, die Hem gezonden had om zijn werk te volbrengen; § hier mede houdt Hij zich bezig
tot
* Pf.XL: 9. ■} Matth. V: 17. $>MV.-34.



. ben Paaschmaaltijd: a$s
TT- W'
tot zijn laatfte levenseinde, ook zelfs toen Hij Over-
' denk*
nijpend leed zag naderen.
Laat ik in deze fchoole dan heilzaame lesfen vergaderen, laat ik hier leeren, om,onder uitzien naar Jefus geest, mij dit ten doel teftellen. Gods wil te doen, Hem te behaagen, Hem in alles te behaagen, en daartoe fteeds den invloed van zijnen genade interoepen, daartoe afhanglijk te fmeeken om de bewerking vanzijn'geest,moet ■meerder mijne begunftigde bezigheid uitmaaken, dit moet mijne begunftigde bezigheid uitmaaken, zo lang ik hier uitwoone van den Heere, ook dan, wanneer ik fmerte te gemoete zie , wanneer mij ongeneuchten treffen ; trou. wens waar zoude ik troost vinden, zo 't hier niet ware ? en daar ik wel op letten moet, God eischt het hart, het geheele hart.
Ik moet mij, 't is waar,ten diepfte fchaamen voor God, wanneer ik mij bij dit fchitterende voorbeeld vergelijke, ik moet mij fchaamen voor God, die de opwellingen van mijn hart kent, opwellingen, die de kloekzinnigheid mij verbiedt voor menfchen te verbergen, doch die 't alziende oog niet ontvluchten kunnen ; ik ■ moet mij fchaamen voor menfchen, die mijne, verrasfmgen, mijne faalgreepen, mijn veelvuldig te kortkomen zien! dan zal mij dit ontmoedigen? zal mij dit te rugge doen ftaan en doen



254 De touichtihc van
IV.
Over- aarfelen om vorderingen te maaken? neen, ik 3,ENK' weet dat ik het nog niet verkreegen heb, nog alrede volmaaktb<en}maas ik weet ook, dat ik ernaar jaagen moet, of ik het óok grijpen mocht e, en daartoe hebbe ik vooral noodig, dat ik de kragt van Jefus opftandinge leere kennen, en de gemeenfchap zijns lijdens , zijn dood gelijkvormig worde. * Dit zal mij dan aanvuuren, om, terwijl ik met heete traanen mijn veelvuldig gebrek befchreiën wil, echter te ftreeven, afhangelijk te ftreeven, om dit fchitterende voorbeeld meer gelijk, zo veel mogelijk gelijk, en, wijl't niet anders zijn kan, op eenen verren afftand gelijk te worden.
Vervolgens moet ik ook van Jefus leeren, dat, fchoon God wel allermeest het hart eischt, mijne uitwendige daaden echter niet onverfchilligbij Hem zijn, ja dat het uitwendig godsdiensthouden eene zaak van 't allergrootfte belang is! ik moet dan God niet alleenlijk heiligen met het hart, maar daar bij ook de onderlinge bijeenkomflen niet nalaaten. f Dit toonde Jefus zo duidelijk met zijn eigen gedrag, Hij wist beter dan iemand , dat God barmhartigheid wil " en geen offerande, wanneer deze dingen bij eikanderen in vergelijkinge komen; Hij had minder dan iemand noodig, om uitwendige godsdienstbedrij-
ven
* Filipp. III: 10 en 12. i Heb. X: 25.



DEN PAASCHMAALTIJD. ' 25$
TV.
jven waarteneemen, en evenwel Hij toont zijne geIzetheid, zijne-nauwkeurige gezetheid op dat alles. Wil' ik dan een leerling van Jefus zijn, wil ik zijn voorbeeld volgen , ik moet in deze fchoole onderwijs opzamelen, en den uitwendigen eerdienst geenzins als eene onverfchillige zaak aanzien, die ik naar willekeur verfchuiven mag. De vergadering der heiligen bij te woonen, Gods woord té hooren, gebruik van de heilige bondzegelen te maaken, moet ik als geWichtige plichten , als geliefkoosde bedrijven fchatten : geenerlei voorwendfels mogen mij daar van te rug houden, ook dan, wanneer ik leed voorzie, wanneer ik vermoede, dat mijn einde merklijk genaderd is, dan nog moete ik, zo de omftandigheden het toelaaten, gelijk Jefus deed, ook gaarn den uitwendigen eerdienst waarneemen.
Doch laat ik vooral toezien, om het gelijk Jefus te doen, op de rechte wijze. ■ Laat liefde tot God het beginfel zijn, waar uit ik werke,"zo deed Jefus het, dit moet mijn richtfnoer zijn.
Mijne bedoeling moet de eer van God wezen, om, in de vergaderinge van Gods volk, met vereenigde harten Hem den lof t )c te brengen.
In ondergefchiktheid aan de eere van God,
mag



£25ö De toerichting van
IV.
Over- mag en moet ik mijn eigen nut bedoelen, en daar ik wars ben om, in uitwendige godsdienstplichten mijne gerechtigheid te zoeken, hebbe ik het daarop toeteleggen, om op 't veelerlei nut, dat ik uit het godsdiensthouden trekken kan,beftendig het'oog te vestigen. Hoe noodig is 't mij, uit de veelvuldige aardfche verftrooijingen te rugge geroepen te worden! door de verkondiging van 't woord des levens aangefpoord te worden, ter beoeffeninge van geloof en liefde, daar door toeneemend inzien in de grootheid van God, in de genoegzaamheid van Jefus, in mijn. eigen diep verderf te erlangen, meer daar door uitgelokt te worden, om mij op 't dierbaar woord Gods te verlaaten, om door 't gebruik van Gods liefdepanden in 't geloof verfterkt te worden, en daar door meer van de zegeningen van Gods verbond te erlangen! aan-, genaam bedrijf! in 't plechtig gebed met Gods volk, met 'sHeeren knechten,met de gemeente famenteftemmen, te bidden voor land en kerk, te bidden voor den loop van 't euangelie , voor den bloei van Gods koningrijk, de vordering van 't zelve in de harten der menfchen, voor de toebrenging van zondaaren, voor de heiliging van Gods volk, voor den nood van ellendelingen , te danken met beweldaadigden, in de lofzangen God te verheerlijken,zegen van
ien



KEN PAASCHMAALT JJD. 257 j ,IV.
den hemel in te fmeeken, te bidden voor ande- Over-
.. , . ,11 DENK.
ren, en mij zeiven met te vergeeten! o welk eene heuchiijke bezigheid! dubbel noodig is 't mij, daartoe te begeeren: zend, Heer ! uw licht en uwe waarheid, dat die mij leiden ! * Is dan 't voorbeeldig godsdiensthouden afgefchaft, zijn prieilers , offeranden, paaschlammeren en zo veele andere plechtigheden uit het gezicht verdweenen, ik kan en moet, terwijl ik God in den geest dieiïe, bij eene minomflaglijke plechtigheid, ook naar 't uitwendige mij bezig houden, in 't waarneemen van den dienst van God, ik ben verplicht hier in vuurig van geest te zijn.
Eindelijk merke:ik nog op, Jefus'zegt, mijn \lijd is nabij, Hij haastte zich om voor zijn jvërfcheiden , nog te verrichten het gene Hem te doen ftond.
'1 Mijn tijd is ook nabij! ik weet wel niet hoe ïange: maar dit weet ik , mijn leven fpoedt! Al bereikte ik den ouderdom van zeventig, van tachtig jaaren, hoe uitgeftrekt dit vak van vooren ook fchijnt, wat zal 't wezen, wanneer 't
dbörloopen is ? eenige voorbijgevlogene
«ogenblikken ! ieder klokflag, ja wat zeg ik , ieder bonzing van 't kloppende hart, iedere
voort-
* Pf- XUIU 3.
E



258 De toêrichtino van
iv.
Over- voortfnelling van het vlugge bloed door mijne '
polsaderen, kondigt mi] aan, dat mijn uurglas verloopt, dat mijn aanwezen hier. op aarde afgekort, en het oogenblik van mijn vertrek,naar de wereld der geeften, nader bij gebragt wordt. Hoe
veel is 'er nog voor mij te doen ? welk
verflag zullen mijne afgeloopcne uuren aan den hemel brengen , van 't gene ik deed, van 't gene ik achterliet ? hoe veel gedaan, dat
'er gelaaten moest zijn, hoeveel nagelaaten, dat
afgedaan moest wezen ? wat heb ik nog
veel te doen voor God, voor mijne ziel, voor mijn huis , voor mijne evenmenfchen! wat is 'er nog veel te doen, eer ik rijp voor den hemel ben! Tijd verkwisten is geen leven, tijd wel te gebruiken is het rechte leven ! Mijn tijd is nabij! mijn tijd is kort, terwijl ik denke aan oogenblik, aan tijd , zo fnelt hij al voort! ö leerde ik dan den tijd uittekoopen , leerde ik die wel aanleggen , leerde God het mij door zijn' Geest, om hier behoorlijk werkzaam te zijn! ik moet mij dan haastten, fpoedig zal de doodklok luiden ! ik moet handen aan 't werk flaan,en zelfs toezien,dat ik met voorneemens, met ontwerpen, den tijd niet verbeuzeld
Mijn tijd is kort, uit aanmerkinge hier van , wil ik dien zo veel mogelijk bezuinigen , om meer van God te leeren kennen,om Hem meer
té



BEN PAASCHMAALTIjn. 23^
IV.
te ontdekken, in den overvloed, in de ver- ®verfchillende foorten zijner fchepfclen : ik ben op aarde geplaatst, om, in de kunstgewrochten der almagt, de almagt zelve te zien, ook hier van zal ik rekenfchap geeven; ik leeve op die aarde, in dat gedeelte van dezelve, daar ''t euangelie der heerlijkheid van den zaligen God verkondigd wordt, des zal ik t daar op toeleggen, om in dat euangelie Gods grooten Zoon, en in 't aangezicht des Zoons, den Vader, door den Heiligen Geest meer te leeren kennen.
Mijn tijd is kort, ik moet mij dan haastten, om voorraad, meerderen voorraad voor de eeuwigheid op te doen, 'meer geloof, meer liefde en welgegronde hoope.
Mijn tijd is kort, och mogt ik meer getrouw in mijn beroep, meer waakzaam in den. kring mijner bedrijven zijn!
Mijn tijd is kort, ik ben verplicht meer de flichting van mijn' evenmensen ,door woord en voorbeeld, te bevorderen, meer voor de belangen van 't koningrijk van God te zorgen.
Mijn tijd is kort, het hart moet,zo veel mogelijk , van de aarde ontkluisterd , hier is de blijvende plaats niet, maar hier is 't land dervreemdelingfchap, de woestenij die ik doorreize: waar toe dan hier groote dingen gezogt ?
Mijn tijd is kort, ik moet eens van hier verR 2, trek-



ï6ö De toerichting van
o«r- trekken, gemeenzaam met den dood te zijn, DENK- zal den laatften flag van dien gezwooren vijand der menschheid min verfchriklijk maaken , het ijdele van zijne woede van nabij te kennen, zal mij zijne opgehevene zcisfen niet doen ontvluchten, maar veel eerder uittarten. 6 Gij verfchriklijk monfter, met den fcherpften fikkei gewapend, doe gij de kinderen dezer wereld beven, laatcn die Belzazars, in de flaapkameren der ontucht, in de eetzaalen, op de feestbanketten, daar alles van wijn en dartelheid gloeit, op 't zien van uw vermolmd gebeente verbleeken, laaten zij poogen om de woede van u, den onverbidlijkften tijran , vruchtloos te fmeeken om genade, om uitftel van uwe komst, laaten de banden van hunne lendenen los worden, hunne kniën tégen eikanderen ftooten , laaten hunne tanden knerfen. In Christus kragt, door wien ik allés- vermag,belagche ik de drillingen uwer lansfen, het gaapende van den kolk , waar over gij heerfchappije voert, ik achte uwe werpfteenen als ftoppelen. Gij zult mij, 't is waar , oók vellen , gij zult mij ook doen fneeven ; maar ik zal niet voor eeuwig geveld blijven, gij zult mij flegts de poorten van den hemel openen , gij zult mij door 't azuur gewelf doen heenen breeken , gij zult mij ftervende doen leven j kom dan vrij, gij koning der verfchrikkinge,
gij



den Paaschmaaltijd. aöi
IV.
2ii zult mij een Achimaat, een bode van goede Over-
r- T r DENK.
tijding zijn. Door t geloofsoog op Jelus ziende, roepe ik u onvcrfchrokkcn toe, 6 dood, waar is uw prikkel ?
O mogte ik dus met vrijmoedigheid fpreeken kunnen, als ik eens aan den oever der doodsjordaane genaderd ben! wanneer ik aan den oever van die verfchrikkende wateren gekomen ben, mogte ik dan, gemoedigd op Jefus voorbeeld, heenen treeden, en mij ter verfterkinge in den laatften ftrijd geloovig toeroepen, vrees niet, ftaat, zie het heil des'Heeren, dat Ilij heden aan u doen zal! ... .
Dan offchoon Jefus mij wel het waardigfte voorwerp van bepeinzinge is, zo mag ik echter van de andere bedrijven , in den text gemeld j ook nuttige leering ontleenen.
De onbekende huiswaard, die'theilige gezelfchap eene plaatfe inruimde, trekt billijk mijne aandacht.
Welk een geluk was het voor dezen burger van Jerufalem, onder de duizenden, die daar hunne woonfteden hadden, bevoorrecht te worden, om Jefus te mogen herbergen, om aan Hem en zijn gezelfchap de eetzaale in te ruimen! welk eene aangen'aame gelegenheid om Jefus, aan den paaschdifch, te mogen beluisteren, en zijne redenen als honigzeem op te vangen!
R 3 Hoe



202 DE TOERICflïING VAK
IV.
2VE.T Hoe gaarn had ik met hem in die eere gedeeld! zal ik niet opmerken, dat ik in mijne maate ook iets van dat voorrecht hebbe? ■ zulks ware ondankbaarheid.
Wat 's Heilands gefprekken aanbelangt,Gods goede Geest heeft zorge gedraagen, dat zulke, daar ik belang bij hebbe, door onfeilbaarepennen geboekt zijn.
En kan ik aan Jefus en zijn gezelfchap de weldaad niet bewijzen , om mijn huis in te ruimen, in eenige maate kan ik zulks doen, wanneer ik, zijner woorden gedachtig zijnde, voor zo veel gij dat één van mijne minjle broeders gedaan hebt, zo hebt gij dat mij gedaan, * wanneer ik, in gehoorzaamheid aan deze woorden, iemand zijner leden te hulpe kome.
Daarbij, ik kan Jefus eene edeler plaatfe, ik kan Hem mijn hart inruimen: of kan ik zulks niet met grond zeggen, is dit geen bijbeltaal ? Ja, Jefus zelf gaat mij voor: wij zullen tot hem komen, en wooninge bij hem maaken, \ dit is zijn gezag, en nog eens, zie ik fia aan de deure , en ik kloppe: indien iemand mijne ftemme zal hooren, en de deure open doen, ik zal tot hem inkomen: § en op andere plaatfen meer.
Laat
* Matth. XXV: 40. f Joh. XIV: 23*. J Openb. III: 20.



DEN PAASCHMAALTIJD. 263
IV.
Laat ik dan nagaan, wat het te zeggen is, Over-
0 . . ., DENK)
Jefus in het hart eene plaats interiumen, hoe ik dat,op eene redelijke wijze,verftaan kan?
Dit geeft te kennen , dat ik geduurig Hem tot het voorwerp mijner overdenkingen ftelle, en in dit peinzen 't genoegen van mijne ziele vinde, dat ik voorts alle mijne genegenheden voor Hem over hebbe, zijn wil mij ten regel ftelle, mij geduurig bevlijtigende den zin van Christus te hebben , het vleefch met deszelfs beweegingen en begeerlijkheden , hoe langer hoe meer, zoekende te kruifigen , alle mijne liefde tot Hem bepaalende , Hem tot mijn lust, mijn zielsvermaak en hoogfte goed Hellende.
Zalige bezigheid! beminnelijke plicht! dit te beoeffenen maakt waar geluk uit!
En zou Jefus dit onbeloond laaten; neen zeker, Hij zal het uit genade loonen, 't is toch zijne toezegging , ik zal avondmaal met hem houden, en hij met mij.
Dus kan ik niet alleen aanfchouwer worden van Jefus en zijn gezelfchap aan den disch, maar Hij wil zelf met mij avondmaal houden. Zielvertroostende toezegging! deze fluit zeker in alle genade die ik noodig hebbe, onderwijs, raad, bemoediging, bereiding voor den hemel. Dit zal zeker achtervolgd worden met zuivere hemelvreugdemet het R 4 aanj



QÖ4 Dit TOERICHTïNC VAÏf
IV.
Over- aanzitten aan liet avondmaal van de bruiloft
Denk.
des lams!
Heuchlijk inwooncn van Jefus in 't hart! wie moet daar op niet met mij belust worden l wie, die redelijk denkt, moet hier geen prijs op Hellen!
Ik zal dan , wijl Jefus door 't geloof in 't harte woont, * het daar op toeleggen, dat ik, uitziende naar den geest des geloofs, door 't geloof leeve, mij op zijne toezeggingen verlaate, en dus zijn heil ervaare.
Laatstlijk wil ik het bedrijf van 's Heilands godvruchtige leerlingen mij ten leerbeelde .ftellen.
Zij zijn gereed , ter plechtige toebereidinge van het paaschlam, zij zijn derhalven gedachtig aan de godlijke wet, welke zij nauwkeurig zoeken te onderhouden.
Leerzaam voorbeeld! Ik leeve in de vrijheid des beteren verbonds , het fchaduwjuk is van den hals gefchoven , het handfchrift der inzettingen verfcheurd, de fcheidmuur, tusfchen de volken weleer geplaatst , nu afgebroken ! heuchlijke vrijheid! vrijheid echter, die niet in losbandigheid verkeerd mag worden l
: Ik
? Efes. III. 17.



den paaschmaaltijd. «65
. . ■ jv.
Ik ben ontflagen van alle lastige toebereidin- Over gen en omflaglijke feestvieringen : evenwel, ik moet feesthemden, niet in den ouden zuurdeesfem, noch in den zuurdeesfem der kwaadheid en der boosheid, maar in de ongezuurde [brooden] der oprechtheid en der -waarheid,* zo moet mijn ganfche leven zijn , daar op hebbe ik het toeteleggen, in 't plechtig naderen tot God; en zal ik dit behoorlijk doen, ik hebbe allernoodigst om mij Zofars taaie te erinneren: indien gij uw hart bereid hebt. zo breidt uwe handen tot Hem uit. f Daartoe is ook noodig,aan des Apostels bevel te denken; zuivert dan den ouden zuurdeesfem uit, op dat gij een nieuw deeg zijn moogt. % Dit zal de beste voorbereiding zijn, om mij ter plechtige nadering tot God te fchikken , in Christus kragt, zonder welke ik toch niets doen kan, den ouden mensch met zijne werken afteleggen, en met het heilfieraad van Jefus gerechtigheid , door 't geloof bekleed te worden, om naar het beeld des genen , die mij gefchapen heeft, vernieuwd te worden: dit zal eene rechte voorbereiding zijn,
dit
* i CV. v: 8. \ Job. XI: 13. § 1 CV. v: 7'



265 De toerichting van
IV.
bsnk" dit wil ik,uit der leerlingen oplettendheid, mij ten nutte erinneren. Maar 'er is nog meer op te zamelen. Jefus leerlingen vraagen hunnen meefter: wat
Hij wil dat zij doen zullen ? noodige
opmerkzaamheid ! betaamelijk vraagen !
Ook dit moet ik van hun leeren, telkens moet ik Jefus vraagen, Heer wat wilt gij dat ik doen
zal? Doch hoe zal ik dit doen, en
hoe zal ik antwoord krijgen ?
Hoe ik dit doen moet, ontdekke ik, met weinig moeite : is 't gebed niet gereed om ten hemel te vluchten, moet ik den naam van den Heere Jefus niet aanroepen ? *
Doch in dit bidden hebbe ik behoedzaamheid te gebruiken , te vraagen wat moet ik doen, daar mijn plicht mij met de duidelijkfte overreeding in de oogen ftraalt, moet het op eeneanderewijze gefchieden,dan wanneer ik mij in duistere gevallen bevinde , waar in ik niet weet wat ik doen moet. In 't eerfte geval hebbe ik Hechts te bidden, om nadere verfterkinge in de overtuiginge van den gekenden plicht, en om kloekmoedigheid, dat ik dien volbrenge, en door allen tegenftand heen breeke :
maar
* i CV. 1: s.



den Pa aschmaaltijd. 267
IV.
maar ingevalle ik duister ben, moet mijn OvE»roepen zijn, om duidelijker onderricht, om meer opgeklaarde verftands begrippen te erlangen.
Doch hoe zal ik antwoord krijgen? -
moeilijker vraag zeker. — Eene hemelftem te wachten, ware de fpoorloosfle uitzinnigheid : ook moet ik bedachtzaam zijn, om niet gereedlijk onmiddelijke infpraaken , heimelijke inluisteringen te wachten , hier door zoude ik eene deur voor de grootfte verwarringe kunnen openen. —■ Maar wat dan te doen? Het veiligfte is, gade te flaan, dat Jefus bevelen nooit tegen de gezonde reden in kunnen loopen, wat anders is het, te gelooven het gene de reden te boven gaat, wat anders, te doen het gene tegen de reden ftrijdt: voorts hebbe ik wel op te merken , hoe veel onderricht Jefus aan mij gegeeven heeft, alle de lesfen, in 't euangelie geboekt, betreffen mij zo wel, als den genen, aan wien ze eerstmaal voorgefteld werden, het gene ik tot u zegge , was des Heilands taal, dat zegge ik tot allen : * welk een veeltal van heilzaameonderrichtingen, van nuttige bevelen', zie ik dezelve na , denke ik- die bedachtzaam
door,
P Mark. XIII: 37.



268 De toerichting vaiï
IV-
Over- door, dan krijge ik meerdere onderrichtinge, N ' dan ik in den eerften opflag denken zoude: hoe veel bevat niet dat gewigtige opfchrift, boven de poort van Jefus leerfchoole geplaatst: zo iemand achter mij wil komen, die verloochen e zich zeiven, neeme zijn kruis op en volgt mij, * in hoe veel gevallen kan ik gebruik van dit bevel maaken ! zie ik verder des Heilands uitvoerige leerredenen 'mMatth. V-VIL geboekt en zo veele andere van zijne lesfen, welk een voorraad! ja, het geheele bijbelwoord is het woord van Christus, f
Dus hebbe ik, in duistere gevallen, wanneer ik vraage, Heer, wat wilt gij dat ik doen zal? nauwkeurig op te merken, of ik niet iets in zijne bevelen vinde,waar uit ik licht krijge, en daar in allereerst het onderricht te zoeken, is derhalven mijn plicht; maar kan ik daar geen onderricht erlangen , zo mag en moet ik gelooven, dat Hij, die 't binnenfte des harten kent, ook mijne gedachten naar zijn' wil kan neigen, en dus daar op acht geeven, werwaards ik mijne neigingen meest vinde uitgeftrekt, in dien zin evenwel, dat ik niet Hechts mijne begeerten ten regel ftelle, maar ik bedoele mijne neigingen,
* Matth. XVI: 24. t Col. III: 16.



DEN PAASCHMAALTIJD/ 2*5$
gen, in zo verre die niet tegen 't gebruik der Over-
, . , . j. , -i• denk,
reden mloopen, in zo verre die t meest dienstbaar kunnen zijn tot eer van God en Christus , en ten nutte van mij zeiven en mijne evenmenfchen kunnen ftrekken. Handele ik dus, dan zal 't mij niet moeilijk zijn, -om plichten te betrachten, die tegen het eigenbelang inloopen", plichten, die niet dan met zelfverloocheninge volvoerd kunnen worden. O hoe beminnelijk is zulk eene levenswijze 1 dat- is voorzichtiglijk wandelen, niet als onwijzen,..maar als wijzen'!
Nog leeze ik van de gelukkige volgelingen des Heilands, zij deeden gelijk Jefus hun bevolen had. Dit zij dan ook mij ten regel, te doen gelijk jefus . het beveelt , alles te doen, niets uittezonderen, zo wel het moeilijkfle als het gemaklijklle, zo. wel het gene tegen de verdörvene begeerlijkheid inloopt, als 't gene minder tegenftand ontmoet.
En dat niet alleen teil aanzien der zaaken , maar zelfs ten aanzien van de wijze, waar op die verricht moeten worden; ook die is niet onverfchillig, daar op wil ik dan letten,en doen gelijk Jefus 't bevolen heeft.
Eindelijk de leerlingen vonden het 'gelijk Jefus hun gezegduad: ook dit zij mij ten troost, wanneer ik Jefus volge, wanneer ik Hem diene , dan zal ik 't ook vinden, gelijk Hij 't gezegd,
g5«



270 De toe richting van enz.
IV.
Ovek- gelijk Hij 't mij toegezegd heeft in zijn woord.
PENI' En wat heeft I lij,- toegezegd , dat een iegelijk die zijne woorden hoort en doet, te vergelijken zij bij een voorzichtig man, die zijn huis op eene fleenrotfe gebouwd heeft, en daar is flagregen nedergevallen , en de waterftroomen zijn gekomen , en 'de winden hebben gewaaid , en zijn tegen het zelve huis aangevallen, en het is niet gevallen, want het was op de fteenrots gegrond: * Wijders is het: voorwaar, voorwaar zegge ik ii, die mijn zvoord hoort, en gelooft Hein , die mij gezonden heeft, die heeft het eeuwige leven, en komt niet in de verdoemenisfe: maar. is uit den dood overgegaan in 't leven, f Nog eens, zeide Hij in zijn heilig eisfchen: Vader, ik zvil dat daar ik hen, ook die bij mij zijn, die gij mij gegeeven hebt. § Zo zal ik, zijn woord gëhoorzaamende, het vinden, geduurende mijn ganfche leven, zo zal ik het vinden in de uure des doods, zo zal ik het vinden in de jongften .aller dagen!
Vijf-
* Matth. VU: 24, aj„ , f Joh, V: 24. § Joh. XVII: 34*,



*1t
VIJFDE OVERDENKING;
De ontdekking van den verraader.
Matth, XXVI: 20-25.
En als het avond gewor. den was, zat Hij aan met de twaalve. En toen zij aten zeide hij, voorwaar Ik zegge u, dat één van u mij zal verraaden. En zij zeer bedroefd geworden zijnde, begon een iegelijk van haar tot Hem te zeggen, ben ik 't Heere? En Hij antwoordende zeide, die de hand met mij in de fchotel indoopt , die zal mij verraaden. De zoon des menfchen gaat wel heeneti, gelijk van Hem gefchreven is , maar wee die menfche , door welken de zoon des menfchen verraaden lyord.t, het ware hem goed, Zqo die menfche niet geboren
Mark. XIV: 17-21.
En als het avond geworden ®^t£ was, kwam Hij met de twaalve. En als zij aanzaten en aten, zeide Jefus, voorwaar ik zegge u , dat één van u, die met mij eet, mij zal verraaden. En zij begonden bedroefd te worden, en de een na de ander tot Hem te zeggen, ben ik 't ? en een ander, ben ik 't? Maar Hij , antwoordde en zeide tot haar, ['t is] een uit de twaalve, die met mij in de fchotel in| doopt. De zoon des menfchen gaat wel heenen, gelijk van Hem gefchreven is, maar wee dien menfche, door welken de zoon .des menfchen verraaden wordt: het ware hem I goed



2?2 De ontdekking van oTèr- Matth. xxvi: 20-25. j Mark. xiv: 17 - 21.
denk. \ \! • \ )
ren hadde geweest. ' En goed, zo die menfche nie: Judas, die Hem verried, geboren en ware geweest, antwoordde en zeide, ben ik I ?t, Rabbi? Hij zeide tot hem, j gij hebt. het gezegd. 1 .
Luk. xxii: 14-18, 21 .23.
En als de Uure gekomen was, zat Hij aan, en de twaalf Apoftelen met Hem. En Hij zeide tot haar, ik hebbe grootelijks begeerd dit Pafcha mét u te eeten, eer dat ik lijde. Want ik zegge u, dat ik niet meer daar van eeten zal, tot dat het vervuld zal zijn in het koningrijke^ Gods. Eu als Hij eenen drinkbeker genomen had, en gedankt had, zeide Hij, neemt deze», en deelt [hem] onder'u-lieden. Want ik zegge u, dat i'k niet drinken en zal van de vrucht des wijnftoks, tot dat het koningrijke Gods zal gekomen zijn. Doch, ziet, de hand des genen, die mij verraadt, is met mij aan de tafel. En de zoon des menfchen gaat wel heenen, gelijk beflöten is: doch wee dien menfche, door welken Hij verraaden wordt. En zij begonden onder malkanderen te vraagen, wie van haar h"et toch mochte zijn,die dat doen zoude.
Joh. xiii: vs. 1-30.
En voor het feest van het Pafcha , Jefus weëtende dat zijne uure gekomen was , dat Hij uit deze wereld zoude overgaan tot den Vader, alzo Hij de züne, die iii de wereld waren, lief gehad hadde, zó heeft hij ze lief gehad tor * dea



den Verraader. 273 •
den einde. En als het Avondmaal gedaan was (toen nu de Ovt*duivel in het herte van Judas Simonis Ifcariot gegeven had, dat hij Hem verraaden zoude.) Jefus, wetende dat de Vader Hem alle dingen in de handen gegeven had, en dat hij van God uitgegaan was, en tot God hceneu ging, ftond op van het Avondmaal, en leide [zijne] kleederen af, en nemende eenen linnen doek. omgorde Hem zeiven. Daar na goot Hij water in het bekken, en begon de voeten der Difcipelea te wasfchen, en af te droogen met den linnen doek, daaf mede Hij omgord was. Hij dan kwam tot Simon Petrus, en die zeide tot Hem, Heere, zult gij mij de voeten wasfchen f Jefus antwoordde en zeide tot hem, dat ik doe en weet gij nu niet, maar gij zult het na dezen verftaan. Petrus zeide tot Hem, gij en zult mijne voeten niet wasfchea in der eeuwigheid. Jefus antwoordde hem, indien ik uniec en wasfche, gij en heb geen deel met mij. Simon Petrus zeide tot Hem, Heere, niet alleen mijne voeten , maar ook de handen en het hoofd. Jefus zeide tot hem, die gewasfchen is en heeft niet van noode, dsn de voeten te wasfchen > maar is geheel rein. En gij lieden zijt rein , doch niet alle. Want hij wist wie Hem verraaden zoude: daarom zeide Hi]: gij en zijt niet alle rein. Als Hij dan hare voeten gewasfchen, en zijne kleederen genomen hadde. zat Hij wederom *m en zeide tot haar, verftaat gij wat ik u-lieden gedaan hebbe? Gij heet mij Meefter, en Heere, en gij zegt wel: want ik ben 't. Indien dan ik, de Heere en de Meefter, uwe voeten gewasfchen hebbe, zo zijt gij ook fchuldig malkanders voeten te wasfchen. Want ik hebbe u een exempel gegeven, op dat gelijkerwijs ik u gedaan hebbe, gijlieden ook doet. Voorwaar, voorwaar zegge ik u, een g dienst-



274 De ontdekking van
Over- dienstknecht en is niet meerder dan zijn Heere, noch een beuk. gezant meerder dan die hem gezonden heeft. Indien gij deze dingen weet, zalig zijt gij, zo gij dezelve doet. Ik en zegge niet van u alten: ik weet welke ik uitverkoren hebbe: maar [dit gefchiedt] opdat de fchrift vervuld worde, die met mij het brood eet, heeft tegen mij zijn versfen opgeheven. Van nu zegge ik het u-lieden, eer het gefchiedt is, op dat wanneer het gefchiedt zal zijn, gij gelooven meugt dat ik het ben. Voorwaar, voorwaar zegge ik u, zoo ik iemand zende, wie [dien] ontvangt, die ontvangt mij: en wie mij ontvangt, die ontvangt hem, die mij gezonden heeft. Jefus deze dingen gezegd hebben, wierd ontroerd in den geest, en betuigde, en zeide, voorwaar, voorwaar ik zegge u, dat een van u lieden mij zal verraden. De Difcipelen dan zagen op malkanderen, twijfFelende van wien hij [dat] zeide. En een van zilne Difcipelen was aanzittende in den fchoot Jefu , welken Jefus lief hadde. Simon Petrus dan wenkte dezen, dat hij vragen zoude, wie hij toch ware, van welken Hij [dit] zeide. En deze vallende op de borst Jefu, zeide tot hem, Heere, wie is 't? Jefus antwoordde, deze is 't dien ik de bete, als ik ingedoopt hebbe, geven zal: en als Hij de bete ingedoopt hadde, gaf hij Jude Simonis Ifcariot. En ra de bete, toen voer de Satan in hem. Jefus dan zeide tot hem, dat gij toen, doet hethaaftelijk. En dit en verftond niemand der genen die aanzaten, waar toe Hij hem [dat] zeide. Want zommige meenden, dewijl Judas de beurze hadde, dat hem Jefus zeide, koopt het gene wij van nooden hebben tot het Feest: ofte, dat hij den armen wat geeven zoude. Hij dan de bete genomen hebbende ging terftond uit. En het was nacht.
Open?'



sf. s Verraader». 275
%
\JJpenhartigheid met verftand beftierd, is het DENK. eigen beftaan van eenen menfchenvriend,'t is het werk van een' zot,zijn ganfchen geest uittelaaten, * 'er is zo wel een tijd van zwijgen als van fpreeken: gemeenzaam te zijn met iemand, van wiens boosheid men kennis draagt, zonder hem zulks te doen weeten, zonder hem te waarfchouwen,iseené laakbaare achterhoudendheid jminzaame openhartigheid vordert, dat men hem doe kennen, in welk licht zijn beftaan befchouwd moet worden, dat men Hem waarfchöuwe tegen het naakende verderf; mits men, als een wijze, ook daar in tijd. en wijze kent.
Bij wien zal men de beoeffening hier van met meer grond zoeken en juifter vinden kunnen , dan bij den grootften menfchen vriend, bij Jesus, die het hart van den mensch kende ?
Dit vinde ik ook juist getoond, in den tekst» welke thans voor mij ligt. Judas genoot nog 't voorrecht, in 't heilige gezelfchap van Jefus leerlingen', gemeenzaam met zijn meefter te verkeeren, tot nog toe was't geen tijd geweest, om hem te ontdekken, hij moest eerst aan zijn eigen nadenken worden overgelaten, hij moest tijd hebben, om de waarfchouwing van zijn ge-
we-
* Sj>reuk. XXIX: II.
S a



27<J De ontdekking van OvÊr- 'weten, zo 't hem nog waarfchouwen konde, te ge-
denk. ,
voelen.
Doch dit was vruchteloos, door goudzucht verblind, rende hij op het doolpad voort, enj fnelde naar 't einde, de avond was reeds geko-1 men, de avond van den nacht, in welken het ge- j vloekte ontwerp volvoerd ftond te worden, de avond van dien nacht, in welken het ijslijkfle ver- i raad zou worden gepleegd.
Nu kon de menschlievende verlosfer nietlangeir zwijgen, nu moest dit dwaalende fchaap ' nog te rugge geroepen worden, om zich weder bij de kudde te voegen: dan wat zeg ik, een fchaap? helaas,het was een verfcheurende wolf in een fchaaps vacht geftoken, hij kende de lieflijke Item van den herder niet, hij vlood, toen hij begon te merken, dat zijn beftaan kenbaar was.
Alles werd intusfehen, naar de wijsheid van den Godlijken meefter, dus omzichtig beleid,, dat de waarfchouwing met de liefderijkfte zachtheid gefchiedde , en zodanig ingericht: werd, dat de dischgenooten zelve niet merkeni konden wien het trof, terwijl de minzaame taaïl échtergefchikrwas, om tot in 't hart te booren,, elaar zachtheid met ernst zo onvergelijklijk ge-. mengeld waren; tot eindelijk de bij trappeni Hijgende ontdekking haar hoogfte toppunt be-v klom, en alles echter vruchtloos was.



den Verraader. 277
s V. Laat ik der Euangelisten verhaal inzien. ■ Ov« Joh. heeft eenige bijzonderheden, naar zijn oogmerk, bij 't verhaal der andere fchrijveren gevoegd. *
Hij meldt het beftaan van J e s u s ,kort voor 't I begin van 't paaschfeest, eer Hij aan ging zitten. ,! Hij wist dat zijne uure gekomen was, in den« zelfden nacht zou Hij gevangen worden , en ] den volgenden dag ftond Hij door den dood uit 1 de wereld uittegaan tot den Vader, nu werd zijne liefde bijzonder aangevuurd, alzo bij de zij1 ne, die in de wereld waren, die achter zouden blijven nazijn fcheidcnjiefgebad beeft zo heeftüij i ze lief gehad tot den einde, nu hun gevaar het { grootfte zou worden, nu wilde Hij hun bijzondere I blijken van liefde geeven, en voor hunne veiligI heid zorgen.
Daarop volgde het paaschavondmaal. Dit werd gehouden als het avond was gezvorden-, op het vastgeftelde uur, volgens de wet
moest
* Ik voege mij aan de zijde van hun welke meenen, dat Joh. XIII: het verhaal van den paaschmaaldjd gevonden wordt, 't Is mijn oogmerk niet, dit ter dezer plaatfe opzet • lijk te bewijzen, daartoe is de aanleg van dit gefchrijf niet gefchikt, ook is dit door verfcheidene fchrijvers reeds gefchiedt j men zie onder anderen Burman Harmonie bladz. 663 ■
S 3



a?8 De ontdekking van
V.
J™- m°e:st het lam geflacht worden *tusfchen<fc/«w avonden ,tusfchen drie en zes uuren,waar door het avond werd, ten minftcn na zes uuren, eer men daar van eeten konde. Toen het dan geschikte tijd was, kwam Jesus die alles met orde en volgens Gods bevel wilde verrichten met de twaalve, met zijne Apostelen, en Hij zat of Hij lag aan met hun , op zekere daar toe dienende rustbedden, naar 't gebruik van dien tijd; het bevel aan de Israëliërs, om het pafcha te eeten, met opgefchorte lendenen, gefchoeidevoeten en ftaven in de band f was alleen voor dien eerften nacht inEgijpten gefchikt, wijl zij ijlings moeiten uittrekken.
Onfchatbaar voorrecht, met Jefus aan den disch te zijn!pafcha met Hem te houden, van 'tvoorbeeldig lam te eeten, terwijl men 't lam van God, dat de zonden der wereld wegneemt, voor zijne oogen ziet! Aan der vaderen verlosfing uit de ellendige flavernije te denken, en tevens de geestelijke verlosfing afgefchetst te vinden, in vrolijkheid feest te vieren als vrije menfchen ' en daar door aanleiding te krijgen om aan eene geestelijke vrijheid te gedenken! Ja dit is eene onvergelijklijke eere, een on-
be-
* Exod. XII: 6 en S. t Exod. XII: u.



den Verraader. 279
V.
berekenbaar geluk! Evenwel uitwendige voor- öwg rechten, hoe groot ook,zijn geen ontegenzeglijke blijken van het deelgenootfchap aan de Godlijke gunst, onder dit twaalftal was één zoon der verderlfenisfe , één onder wiens lippen fiangeufenijn was, die zich als vriend gedroeg,en echter 't verraaderlijk verdrag reeds getroffen had, om zijnen meefter over te leveren. O gruwel! ....
Laat ik echter, eer ik hier dieper intreede, de betuiging van Jesus, aangaande zijne begeerte, om dit feest te houden,kortiijkbefchouwen, volgens Lukas bericht zegt de Heiland, dat Hij grootelijks, dat is allervuurigst begeeid bad, dit pafcha met zijne leerlingen te houden eer Hij leed. Elk woord dat Jefus thans fprak, was eene vernieuwde aankondiging van zijn naakend lijden , eene waarfchouwing voor zijne leerlingen: thans was zijne begeerte bijzonder naar dit pafcha, om,voor 't begin zijner zwaarfte fmerten, zijne menschheid, door 't gebruik van dit bondzegel, als een van God verordend middel, in 't geloof en de hope te flerken, om hier door in 't midden der fmerten een bemoedigend aandenken aan de Godlijke goedertierenheid te hebben, en dus met de taaie uit den XXUften Pf. zich tot God te wenden, op u hebS 4 hc'i



s8o De ontdekking van
V.
Over- ben onze vaders vertrouwd; zij hebben verBENK' trouwd, en gij hebt ze uitgeholpen. *
Leerzaam voorbeeld! hier uit moet ik leeren bedachtzaam gebruik der heilige bondzegelen te maaken, om daar door tegen leed gehard en in God bemoedigd te worden.
Dan 'er was nog eene reden, waarom Jefus dit Pafcha wilde houden, volgens 't Godlijk oogmerk zou dit het laatfte feest zijn, dat als een zegel des ouden verbonds ftond gehouden te worden. Want ik zegge u, dus gaat Hij voort, dat ik niet meer daar van eeten zal, tot dat het vervuld zal zijn in 't koningrijk van God, daar opnam Hij een drinkbeker, één der vier, welke gewoonlijk aan den paaschdisch rondgingen,en na 't bevel aan de leerlingen,om dien onderling te deeien, verklaart Hij verder, dat Hij niet drinken zou van de vrucht des wijnfioks, tot dat het koningrijk van God gekomen was. Hier leere ik duidelijk de affchaffing der oude huishouding., het koningrijk van God, dat nu ftond te komen, is niet anders dan de huishouding van 't nieuwe verbond, 't welke nu door Jefus bloed ftondingewijd,en dus dcszelfs wijze van bellier begonnen te worden, in dit koningrijk van God zou dit pafcha vervuld worden, zijne voltooijing bekomen,



den Verraader- 281
V.
men, dus zou Tefus nooit meer van 't pafcha 0vER"
" ' ° DENK»
eeten, als een zegel des ouden verbonds, gelijk ! de woordjes tot dat, als eene hebreeuwfche zegswijze , menigvuldige maaien genomen worden ; en dit blijkt nog te klaarer, Matth. en Mark. hebben, Wit dat ik dezelve met u nieinv-zal drinken in Gods Koningrijk, de wijn zou in Gods ' i koningrijk nieuw gedronken worden, van eene | andere beduidenis zijn, daar't oude verbond nu moest ophouden.
Heuchelijk bericht! De fchaduwdienst wordt hier opgefchort, ja krijgt geheel zijn affcheid, al de uitwendige en veeltallige plechtigheden van 't Mofaifche verbond, door befprenging van < ftieren-en bokkenbloed ingewijd, wordt nu voor noodeloosverklaard, daar God voortaan in geest en waarheid,zonder uitwendigen toeftel,moest gediend worden: trouwens de voorzeggingsrolle had reeds voor lang een nieuw verbond aangekondigd, een verbond 't welke door des middelaars bloed ftond geheiligd te worden. * Zo moet ik dan ftaan in de vrijheid, met welke Christus mij vrij gemaakt heeft,en niet wederom met eenigerlei juk der dienstbaarheid bevangen worden; alleenlijk hebbe ik toe te zien, om de vrijheid nooit te misbruiken tot eene oorzaak voor het
vleesch ,
* Jer. XXXI: 31 en Heb. VIII: en IX.
S 5



28l DE' ONTDEKKING VAN
Over- vleesch, * dat is de Christelijke vrijheid, Godin
»bnk. den geest te dienen!
Doch laat ik wijders zien, hoe Jefus, aan den paaschdisch, den verraader met langzaamc fchreden ontdekte.
Nog onder 't eeten, begint Hij in.algemeener uitdrukkingen reeds te waarfchouwen, met een bckragtigend voorwaar, ik zegge u, dat een van u lieden mij zal verraaden, dit brengt elk der gasten in verlegenheid en aan 't vraagen, ben ik bet Heer, elks vlekloos geweten geeft vrijmoedigheid , om zich op de nauwkeurige wetenfchgp van den hartenkenner te beroepen, maar elks befef van de diepe fchuilhoeken van 't arglistige hart doet ook bekommerd vraagen, maake ik mij ook fchuldig aan dit kwaad, zonder dat
ik 'het wee te ? De Heiland is gereed
om te antwoorden: die de band met mij in de fchotel indoopt, zal mij verraaden , aan den paaschdisch waren waarfchijnlijk meer fchotels dan ééne, in welke de bittere faus was, waarmede het lam moest gegeten worden, en in welke ook het brood gedoopt werd, uit dit antwoord van Jefus fchijnt men te moeten opmaaken, dat de verraader zo nabij zijn' meefter
zatj
w Cal. V: i en 13.



den Verraader. 2S3
V.
zat, dat hij met Hem in dezelfde fausfchotel «Jg; doopte.
Hierop voegt Jefus 'er nog een donderend woord ter waarfchouwinge bij, zeggende: de zoon des menfcpen gaat wel heen' gelijk de voorzeggingsrolle heeft aangewezen, gelijk het in den eeuwigen raad befloten is , doch wee, ijsfelijk wee over dien rampzaligen, die Hem verraaden zal, het ware. hem goed zo hij nooit geboren ware. Zeker beter was 't voor hem geweest, geen aanwezen gehad te hebben, dan fen voorwerpevan verfoeijinge voor alle de volgende eeuwen gefield te worden, beter ware 't voor hem geweest, geen aanwezen gehad te hebben, dan zo ijslijk door de folteringen van een verwijtend geweten gepijnigd te worden, dat de wreede handen een einde aan 't eigen leed moeten maaken; en vooral beter ware 't geweest, nimmer aanwezen gehad te hebben, dan te vallen in een eeuwig, eeuwig verderf, eeuwig een prooi van den fatan te zijn, eeut wig , eeuwig. ... ik bezwijm, mijne denkbeelden verwarren, ik kan hier niet indringen. En wie zegt mij, dat hij eeuwig is
verboren gegaan? Hij zocht geen ver-
geeving, hij kermde niet om genade, en hoe roerende is des Heilands zeggen, uit hun is niemand verloor en gegaan: dan of liever maar de
zoon



2f?4 De ontdekking van
v.
'Snï Mon der ver der ff e nisfe. * . . . . Jefus fchijnt
zelf met ontzetting te zwijgen 't past
mij althans te zwijgen, en Gode het gerichte te laaten!
Veel ljever wil ik, uit der leerlingen vrijmoedig vraagen, voor mij zeiven die nuttige les opzamelen, dat ik fteeds oplettend moet zijn, om een geweten te hebben, dat mij niet veroordeelt en zo het mij befchuldigt, kennelijk befchuldigt, dat ik dan toch fpoedig naar de geopende bloedfontein vluchte, om reiniging van mijne bezoedelingen te erlangen : maar voornamelijk, wijl mijn hart zo arglistig is, meer dan eenig ding, dat ik toch,naar't voorbeeld van Jefus oprechte volgelingen, geduurig aan mijnen meefter vraage,ben ik 't Heer? Onderzoek mij, of'er een fchadelijke weg bij mij is, en leid mij op den eeuwigen weg.'
Dan hoe ging het met den verraader, na deze eerfte en meer algemeene ontdekking. Job. .fieldt ons eenige bijzonderheden,na denpaasch. maaltijd voorgevallen, en wel allereerst de plechtige voetwasfching,door Jesus aan zijne leerlingen gedaan.
Welk een verbaazend fchouwfpel, de Heer flaat van de tafel op, om de knechts te dienen ja dat alle onze verbeelding te boven gaat, Hij ^ die den troon der heerlijkheid verlaaten heeft,



ben Verraader» ztê
fi
de vorst der engelen , de fchepper der men- Onw fchen,, de eigenaar van alles, de Godmensch vernedert zich ten diepften,omtetoonendathij niet gekomen was, om gediend te worden,maar om te dienen, hij vernedert zich om wezenlijke grootheid aan oorfpronglijke fiaaven te befchik: -ken. 't Is deze grootheid,die Job. wil dat wij opmerken, daarom befchrijft hij den verlosfer, als de gene die van Godmagt over alles bad, die van meer dan menschlijken oorfprong was, van God uitgegaan , die eerlang in 't volfte genot des heerlijkheid zou zijn, wijl Hij tot God beenen ging. Jefus die dit wist, die zijne grootheid kende, o wonder! Jefus buigt zich dus.diep!
Jefus ftaat dan op, leidde zijne kleederen af% die naar gewoonte lang nederhingen, en Hem dus in 't werk hinderlijk zouden zijn,en omgordde zich, gelijk- de knechten gewoon waren, Hij goot water in 't bekken,en begon de voeten der leerlingen te wasjchcn, en met den gordel aftedroogen; vreemd bedrijf ,'t was 't werk der lijfeigenen , hunner heeren voeten dus te wasfchen, eer dezelve aan tafel gingen, om de kleederen, bedden en tafel niet vuil te maaken, dan hier ftond Jefus van de tafel op, om dit te doen, waartoe dit; waarom verrichtte i dj ,de heer en
meefter,zulks? Buiten allen twijffel was
dit een geheimzinnig bedrijf, tot welks nafpoo-
ring,



286 De ontdekkinc van
V.
Over- ring ik mij begeeven zal, na dat ik eerst Petrus weigering en Jefus onderricht bepeinst hebbe.
Petrus, zo vol van ijvervuur,toonde bedacht te wezen op zijne eigene onwaardigheid en Jefus grootheid,daarom doet hij billijk die vraag: Heer zult gij mij de voeten wasfchen P — Jefus onderricht hem, hij verftond het geheimzinnige van dit bedrijf niet,doch zoude het na dezen verftaan, daarom moest hij maar gehoorzaamen: doch Petrus,naar zijne gewoonedrift, vliegt te meer voorbaarig daar tegen in, in eeuwigheid zult gij mijne voeten niet wasfchen ! — Hier op waarfchouwt Jefus hem , dat hij, dit weigerende,geen deel aan Hem zou hebben, namelijk wanneer hij deze geheimzinnige handeling weigerde, zo was 't of hij geen belang Helde in de reiniging, die Jefus aanbragt, en zo een kon geen deel aan Hem hebben, ik vinde hier derhal ven eene verklaaring, hoe Petrus zich door dit gedrag aanltelde , als ware hij iemand die geen deel aan Jefus had. Dit baarde fchrik bij^den Apostel, nu wil hij, volgens zijne vuurige gcaartheid, niet Hechts de voeten,maar ook hoofd en handen gewasfehen hebben: doch Jefus onderricht hem, dat zulks naar zijn doel niet noodig ware. Die eens gereinigd is naar den geest, heeft niet anders noodig, dan van de bezoede-
lin-



den Verraader. a?7
lingen in den wandel, eigenaartig door 't voet- ovYrwasfchen uitgedrukt, gereinigd te worden. 0E'1**'
Deze gelegenheid neemt Jefus waar, ora de tweede ontdekking aan den verraader te doen, verklaarende dat zij rein waren, doch niet alle, 't welke Joh. toont tot den verraader betreklijk te zijn.
Doch wat is de geheimzinnige bedoeling dezer zo ongewoone handeling, door welke Petrus zelf tot verbaazing gebragt werd ? Veel kon ik hier omtrent gisfen, doch niets is veiliger voor mij, dan dat ik Jefus eigene ontvouwing ter mijner onderrichtinge neeme.
Ik mag mij dit vooraf eiïnneren, uit de vergelijking van der Euangelisten verhaal blijkt het, dat het heilig avondmaal vervolgens oogenbliklijk ingefteld werd, ik mag dus dit als eene voorbereidende handeling voor die plechtigheid aanmerken, door welke de Heiland toonde, hoe zij, die op eene Hem behaagende wijze, dit bondzegel des beteren verbonds gebruiken zouden,het op onderlinge liefde en reinigheid des wandels moeiten toeleggen.
Althans dat Jefus dit bedoelt, blijkt genoeg uit zijne eigene verklaaring, na dat Hij zich weder gekleed en ten disch gezet had, vraagt Hij:
verflaat gij wat ik ulieden gedaan hebbe P
Geen antwoord bekomende, vat Hij zelf wederom



^ s8S De ostdekuko van
mmV, om Iiet woord, zeggende, Gij heet mij Meefter en Heerlen gij zegt wel, want ik ben het, indien dan ik, de Heer en Meefter ,uive voeten gewasfchen hebbe, zo zijt gij ook fchuldig elkan» ders voeten te wasfchen,. want ik hebbe u een voorbeeld gegeven, op dat gelijkerwijs ik u.gedaan hebbe, gijlieden ook doet, voortvaar-, voorwaar zegge ik u, een dienstknecht is niet meerder dan zijn heer, noch een gezant meerder dan die hem gezonden heeft, indien gij deze dingen weet, zalig zijt gij, zo gij dezelve doet.
Hoe blijkbaar is het, dat Jefus hier op den wandel ziet, om, daar zij Hem als Heer en Meefter erkenden, zich ook als zodanig in alle hunne gedraagingen te betoonen,als zulken die in alles zijne geboden wilden bewaaren.
In 't bijzonder wil Hij., dat zij zulks toohen zullen, door eene ootmoedige en weldaadige broederliefde: wijl Hjj', de Meefter en lieer, zich vernederd had tof den gerïngften dienst, zo Waren zij dit ook aan elkander verfchuldigd, want Hij had hun dit ten voorbedde gegeven, om te doen het gene Hij gedaan had,om elkanders voeten te wasfchen, niet dat dit in de Christelijke kerk ten allen tijde naar den letter moest gefchieden, want dit was Hechts eene zinbeeldige handel, waar uit zij moeften afleiden alle weldaadige plichten, de nederigfte liefdedienflen
zelfs



n è n Verraader. aSrj
zelfs niet uitgezonderd, aan elkander verfchul* Ov&&' digd te zijn. B"***
Voornamelijk wil Hij alle ijdele zelfverheffing fnuiken, zij twistten zo dikwerf over eene gewaande meerderheid, nu moeiten zij leeren, dat die zich het meefte verheffen wilde,tot de geringfte dienften verplicht was, en dit zo veel te meer, daar zij zich te crinneren hadden,dat zij, als knechten en gezanten, niet meerder-dan' hun Heer en zender waren, en dus uit zijn bedrijf, waartoe Hij zich vernederd had, den waaren ootmoed leeren moeiten. Terwijl zij nu deze dingen wisten,door een zo nadruklijk onderricht , zo moeiten zij ook op hunne duure verbintenis letten, om dezelve te doen, dan eerst zouden zij in den volften nadruk zalig genoemd kunnen worden.
Daar op gaat Jefus voort, ter verdere ontdekking van den aartsverraader. Ik zeg niet van u allen is het, dat gij deze dingen doen zult, ik weet welke ik uitverkoren heb, Hi] die de groote hartenkenner was , kende nauwkeurig de gemoedsgefteldheid zijner leerlingen , die Hij ten zijnen dienfte gekoren had, Hij wist, zij zouden, op één na,Hem getrouw blijven, dus was 't Hem bekend, wie ten eeuwigen leven verkoren was; dus eenigzins ingewikkeld fpreekt Jefus van den verraader, doch toont een weinig T dui-



aQö De ontdekking van
v.
Ovbr- duidelijker met de taaie uit de voorzeggingsrolle wat Hij bedoelde, ook deze bijzonderheid was voorzegd, de fchrift had voorfpeld, dat de gene die het brood van den Mesfias zou eeten, de versfen tegen Hem zou opheffen. * Zie ik het dichtftuk in, uit het welke deze woorden ontleend zijn, daar fchijnt het wel in den eerften opflag, dat David van zich zeiven fprak, doch ik mag ook denken, dat deze gewijde dichter door profeetfijgeest verder zag, en, uit aanleidinge van zijne eigene kommerlijke omftandigheden , zich den toeftand van den belaagden Mesfias voorftelde, althans Jefus leert ons, dat wij hier eene voorfpelling van zijn leed vinden. Dus duidelijk wordt Judas dan op nieuw gewaarfchouwd, en dat wel met de levendigfte dichterlijke trekken van den heiligen zanger , trekken die 't verachtelijke van zijn verfoeilijk: bedrijf met allen moogelijken nadruk afmaaien,, daar toch het verheffen van de versfen of hieltegen iemand, zo veel te kennen geeft, als eeni fmaadelijk fchoppen en vertrappen, dit moesti Jefus nu van zijn' afhangeling, van zijn'gewaanden vriend, van den genen die met Hem aan de: tafel zat, verduuren. En hier op wil Jefus,datï zij alle nauwkeurig zouden merken, van nu zeg-
£4
• Pf. XLI: io.



den Verraader?
V.
ge ik het u lieden eer het gefchied is, bp dat wan- Ove*> neer het\ gefchied zal zijn, gij gelooven meugt dat ik het hen. 't Moest hen van achteren niet te zeer beroeren, wanneer zij 't gruwelijk verraad volvoerd zagen, dan moesten zij denken, " 't is volgens de waarfchouwing van onzen meester uitgevallen, wij zien van achteren de blijken zijner grootheid, zijne voorweetenfchap voorfpelde dit. Dit was dus de derde ontdekking.
Dan de liefderijke Jefus, die nu nog onbepaald van e'énen fprak , zonder zijn' naam te noemen; om hem dus gelegenheid te bieden , 1 dat hij zonder fchaamte voor zijne gezellen te rug kon keeren van zijn verraaderlijk plan te volvoeren, de liefderijke Jefus wilde echter iets, ten trooftc zijner getrouwe leerlingen, hier inmengen , daarom bekragtigt Hij met een dubbel voorwaar, dat zij als rijksgezanten van Hemen zijn' vader geëerd zouden worden, zo dat elk, die hen ontving, daar door Jefus zelf,en met Jefus ook zijn vader tevens ontvangen, dat is eerbewijzen: "t gene hun gefchieden zoude, wilde Jefus met zijn'vader opneemen,als of zij 't zelve ontvingen. Onfchatbaare eer! onnagaanbaar geluk! zij zouden verbeelden de gezanten der Godheid te zijn!
Ook dit moest Judas tot in het hart getroffen hebben, van zulk een voorrecht zou hij verftoT 2, kea



202 De ontdekking van
v- • ,
Over- fren zjjni Maar 't was tevens ongemeen bemoe» BNK' digende voor de getrouwe volgelingen des Heilands, die door hun hart niet veroordeeld werden, deze, hoe zeer zij zich bedroeven moesten , dat 'er zulk een wolf onder de fchaapen fchuilde, deze moesten zich echter verblijden, dat hier door het Godlijk oogmerk niet verijdeld kon worden, dat zij in den naam van hunnen Heer het Euangelie zouden prediken.
Doch wat gebeurde 'er ? Jefus zelf, die van geene ontroering wist, wanneer Hij 't ijsfelijkfte leed voor zich zeiven zag naderen. Jefus zelf wordt, bij 't overdenken van deze dingen, in den geest ontroerd. O heilige ontroering, door geen zondige vlek bezoeteld! O konde ik meer van deze ontroering kennen, om 'er den nadruk van te gevoelen, om 'er de zuiverheid van te bezichtigen!
Maar ik vergenoege mij met het gene de heilige fchrijver meldt, Jefus {preekt nog duidelijker dan voorheen, en bevestigt, met een verdubbeld voorwaar, dat één uit hun Hem verraaden zou.
Dit wekte billijk een verlegen rondzien, de beminde leerling, die in den fchoot van Jefus» die het naafte bij Hem aanlag, Johannes namelijk, werd door den altijd vuurigen Petrus, die geen tijd verbeiden konde, gewenkt,om 't heime



den Verraadeh. 093
V.
melijk aan Jefus te vraagen, deze deed het, en Overnu oordeelde de Heiland, dat het tijd was, om den verraader bekend te maaken, ten minften aan deze twee der dischgenooten, door eene beete, van 't brood waarfchijnlijk, te neemen en in de fausfchotel intedoopen ; na eene voorafgaande ke-nnisgeeving aan Johannes, reikt Jefus de beete aan Judas, die ze ook aannam. Dit was de vierde ontdekking van den verraader. Nu fchijnt Judas voorts de houding aan te neemen van zich ook onfchuldig te kennen, nu fchijnt hij, zo als Matth. meldt, met eene bijzondere eerbenoeming aan Jefus gevraagd te hebben : ben ik 't Rabbi P Waar op de Heiland zich dus ter openlijke ontdekkinge gedrongen vindende, hem antwoordt : Gij hebt het gezegd , naar eene hebreeuwfche zegswijze zo veel als ja gij zijt •\het. Dit was de vijfde en laatlle ontdekking.
Toen voer de fatan in hem, die hem,volgens ! Joh. eigen verhaal, te voren alreeds bezielde. !* Die werkte nu met verdubbelde kragt op hem, om aantedringen op de volvoering van het bedongen verdrag.
Jefus zeide tot hem , dat gij doet, doe het haajielijk: niet dat Hij hem dit wanbedrijf
be-
* Jah, vs 2,
T 3



294 DU ontdekking van
c^'e- drijf beval, maar al toelaatende toonde Hij, boe 9BNK. onverfchrokken Hij pal Hond, hoe zeer Hij overreed was, welk een ijsfelijk bedrijf Judas voorhad , zo fchroomde Hij voor de volvoering van 't verraad niet.
Doch dit verftonden de overige leerlingen niet: zij meenden,wijl Judas de beursdraager was, dat hij iets voor de volgende dagen van het feest moest koopen, of op Jefus bevel iets aan den armen geeven, wijl zij de wijze van 't verraad niet konden kennen, en 't naar Jefus doel niet vereischt werd, hun als nog meerdere ontdekking te geeven, de tijd zou hen leeren.
Judas intusfchen kreeg het te bange, hij kon het in 't bijzijn van Jefus niet langer houden , terftond na de beete ging hij uit, zo 't fchijnt voor de inftelling van 't bondzegel des nieuwen verbonds.
't Was reeds nacht, dezelfde nacht, in welken hij zijn ijslijk verraad ter uitvoeringe ftond te brengen.
Welk eene rijke aanleiding ter nuttige onderrichtinge vinde ik voor mij in deze ruime ftoffe.
Laat ik mij haairen , ter leerbegeerige opzamelinge, en daar 't veeltal mij verbijfteren zou, zal ik mij Hechts bij de hoofdzaaken bepaalen.
Mijn oog vestige ik allereerst op Jesus ,
oaa



den Verraader. 295
V.
om Hem in meer dan dén opzicht te befchou- over-
. denk.
wen.
Jesus wordt hier al eenigzins als de Messias kenbaar, terwijl deze omftandigheid zijns lijdens in de profeetfijrolle afgetekend was , en dit door Hem zelf in de vervulling wordt aangetoond. Ook hier uit moest het blijken, dat Hem niets overkwam, dan 't gene Gods hand en raad te vooren bepaald had, dat gefchieden zoude : dus moest zelf uit deze omftandigheid kenbaar worden , dat ook deze bijzonderheid van den Mesfias,te vooren opgegeven,in Jefus haare vervulling kreeg. En te gelijk wordt hier het nadenkend gemoed gerust gefteld, dat de albeflierende hand der voorzienigheid ook dit kwaad te vooren geregeld, op eene volmaakte heilige wijze geregeld had, om, door eene verborgene beftelling, de allerwigtigfte bedoelingen te bereiken.
Ik ontdekke hier ook wijders, hoe de Zoenborg,eer nog het lijden Hem trof, in de voor bereidfels tot zijn laatfte lijden, airede de beginfelen der fmerten verduuren moest. Jefus werd ontroerd in den geest, verfchrikkende taaie. Jefus ontroerd, waar over was dit ?
Was 't over zijne fmerten, die Hem ftonden te
bejegenen? Neen,.Hij kon de hel uitdaa-
gen , alle derzelver poogingen, al het woeden T 4 der



2s>6 De ontdekking van
V.
Over- der duivelen, al de fmaad' en de uitgezoehtflc
PZit k. .... » °
pijnigingen, de vervaarhjkfte geesfelzweepen, de vervloekte kruispaal, die alle famen genomen , konden den geest van den kloekmoedigen Jefus niet fchudden, die alle konden, noch door vooruitgezicht, noch door daadelijk treffen , Hem niet beroeren: wat was het dan P — De fchrik wekken de erinnering van ijsfelijk verraad, het verfoeilijke der zonde,'t rampzalige beftaan van den verraader, zijne onbeweeglijke hardnekkigheid, tegen zo veel waarfchouwen aan, dit was 't dat Jefus geest ontroerde. De tede. re beweegingen der menschlijkheid, die bij den verlosfer op de zuiverfte wijze werkten, werden nu in 't heilige hart, aan den gang gebragt: één der zondaaren, één van Adamsafftammelingen, naar 't verderf te moeten wijzen, wekt menschlijke, wekt heilige tederheid, met een verfchrikkend dondcrwoord één uit het heilige gezelfchap, uit het gekooren getal der volgelingen, voor een'verraader te moeten verklaaren, te voorzien dat alle waarfchouwingen hem niet te rugge zouden houden, den rampzaligen flaaf der begeerlijkheid aan- den fatan te moeten overlaaten, hem in de vastgeknelde boei^ns der helle <;e zien heenen voeren, om den wil van den Hienfchenmoorder te volbrengen, hoe kon de heilige



den Verraader. 297
lige ziel van Jefus zulk een gezicht zonder 0^
ontroering verduuren ? —
„ Was't dan niet genoeg, menschlievendver,,'ïosfer! dat Gij deze fmerten ondergaan moest, toen 't verraad uitbrak? was 't niet genoeg, " dat Gij 't verfoeilijke van gebrokene trouw, „ de rampzalige vruchten van gewaande vriend„ fchap moest ondervinden , toen de verraa,, derskus U gegeven werd , was 't niet ge„ noeg dat Gij ontroerd werd, over 't lot van de„ zen booswicht, over de misleiding der hel„ le, toen het verraad voltooid werd? Moest „ Gij reeds ter vooren, moest Gij reeds bij voor,1 uitgezicht de beginfelen dezer folteringen van „ uwe heilige , van uwe volmaakt menfchen„ minnende ziele ervaaren ? Ja Gij moest ook „ dit fmaaken,Gij moest op alle mogelijkewij„ ze, daar Gij als Borg de grootfte fmerte, de „ ftraffevoor alle zonden droegt,Gij moest,bij „ verdubbelde famenhoping van allerlei ellen„ den, uw leed verduuren.
Dit leere ik in 't voorbijgaan, zo Jefus nog in den ftand der heerlijkheid voor ontroeringe vatbaar ware, Hij zou, op 't zien van mijne zonde, ook in den geest ontroerd worden , dan alfchoon zulks nu niet mogelijk zij,zo ichrikke deze bedenking mij van 't zondigen af, de zonde is 't verdoemelijke kwaad, 't welke JeT 5 fus



298 De ontdekking van
oJR\. fus heilige ziele beroerd, 't welke Hem fmerte
denk. aar)gedaan heeft!
Maar niet alleen de beginfelen der fmerten, bij vooruitzicht gefmaakt, worden mij hier ter bezichtiginge gegeven; ik kan ook dit gedeelte van 't gefchiedverhaal niet inzien, of ik vinde hier op nieuws, als met groote letteren ,gefchre« ven , Jesus leed allergewilligst , 'er is toch geen bedenken, of het naderend lijden zweefde Hem voor den geest, Hij fprak'er duidelijk van, zeggende voor zijn lijden nog eerst het pafcha begeerd te hebben, Hij fpoort den verraader aan, om, wijl hij toch onverbeterlijk voortging, zijn werk haaflelijk te verrichten, dan hoe zeer 'Hem dit levendig ware , het brengt Hem geen ontroering aan, 'er ftijgt geen weerzin tegen 't lijden in zijn' boezem, Hij wordt ontroerd, maar alleenlijk over 't ijslijke der zonde , over 't rampzalige van een' hardnekkigen zondaar. Jefus leed dan gewillig, Hij was gereed om den geëischten prijs te betaalen.
Terwijl ik even zo veele blijken van zijne oneindige verhevenheid hier kan opzamelen, ik kon dit bij wettigen gevolge uit zijne waarfchouwende voorfpelling befluiten: maar Jefus zelf komt mij voor, ik hebbe uit zijnen mond gehoord, ik zegge 't u nu,eer 't gefchiedt, op dat
als



den Verraader. s99
... 7 * •; Over- »
tf/j V gefchied zal zijn, gij geloovenmoogt datik DENK.
Zie hier mijne ziel, de onwederleglijkfte trekken van eene volf rekte alweetendheid, het duidelijkfte bevel, om daar uit op te maaken, dat zijne grootheid geëvenredigd is, met deze volftrekte voorweetenfchap, de onwederleglijkfte bewijzenderhalven, dat Hij God,dat de lijdende verlosfer de Godmensen, is.
O wonderbaar geheim! hier zie ik de diepfte nedrigheid met de onvergelijklijkftc grootheid gepaard, hier zie ik, hoe de onfchuld gewillig is, om als fchuldig te worden behandeld, dit was 'er noodig, zouden 'er zondaars verlost worden: door niemand anders, dan door zulk een uitredder, kan ik ten leven worden ingebragt. Verkwikkende bezigheid dan, zulke proeven uitliet heilige gefchiedverhaal bijeen te zamelen! telkens vernieuwde , telkens meer bevestigende opmerkingen van deze gewigtige eigenfehappen in den Borg te kunnen ontdekken, die zelfs al, in de voorbereidfels voor het laatfte lijden, te kunnen gadeflaan! welk een rijken oogst zal het verhaal van dit lijden zelve niet opleveren !
Doch laat ik mij wederom den lijdenden Borg, als het uitneemendfte voorbeeld, vertegenwoordigen, laat ik, met een oplettend oog, nauw-
keu-:



3co De ontdekking van
V.
bbhk. ke"rig onderzoeken, wat ik hier van mijn' verlosfer leeren moet.
Dit kan ik Hechts optellen, gebrekkig optellen.
Ik ontdekke hier allereerst de aanhoudende blijken van onkreukbaare liefde voor zijne leerlingen , Hij is zijner naderende fmerte wel gedachtig, maar weridt het oog daar van af, om voor zijner leerlingen veiligheid te zorgen, om hen te onderrichten, om hen, gelijk ik hier gezien hebbe, op allerlei wijze, te verfterken en te bemoedigen: onwankelbaare liefde! welker beichouwing mij moet opwekken, om zo veel ik, in navolginge van mijn' meefter, zulks kan doen, de liefde jegens zulken,die ik met grond beminne, onkreukbaar te bewaar en.
Doch hoe fterk fchittert vooral ook zijne onvergelijklijke nedrigheid! de Heer uit den hemel bukt zich neder, om zijnen leerlingen den geringften dienst te bewijzen, om hun een zinbeeldig onderricht mede te deelen, hoe veel is daar uit op te zamelen! 't was een zinbeeldioonderricht, niet te gering voor den grootften leeraar, het zeggen van Jefus tegen Petrus,gij verftaathet nu niep,mqar zult het na dezen verftaan, maake mij fteeds bedachtzaam, in 't oordeelen over de Godlijke wegen en handelingen !
£«aat



den Verraader. jgof
(, V.
Laat ik intusfchen hier leeren. Over* Dit voetwasfchen ftrekte tot eene voorberei- DEMK' ding voor't heilige avondmaal, dit erinnere mij, hoe ik niet ongewasfchen aan dien bonddisch moet naderen: doch welk een waschbad hebbe ik noodig?geen Abanas of Pharpars vloeden, igeen Jordaanjlroom of Siloah's water zijn daar [toe genoeg, maar de heilbron, op Golgotha ontifprongen, de fontein, tegen de zonde en tegen de \onreinheid geopend, kan mijne ziele reinigen ivanal het vuile ftof, dat mijne voeten aankleeft, ivan alle bezoedelingen, die mijn, wandel ontliepen, derwaards zal ik mij heenen wenden, daar zal ik de reiniging zoeken, dus wil ik ge wasfchen, bij hervatting gewasfchen worden, om !plechtig voor God te verfchijnen. Daarbij, wordt de broederliefde aan 's Heilands volgelin: gen, door het voorbeeld van hunnen meefter, ten :fterkften aanbevolen. Zij, die leerlingen van Jefus willen heeten, moéten elkander beminnen met eene vuurige liefde;'t was zeker te weinig, alleen te willen liefhebben met het ivoord en met < de tonge, het moet vooral met de daad en waarbeid gefchieden. *
En zal dit beoeffend worden, naar Jefus bevel, zo moet de hulpvaardigheid zich werkzaam
• i Joh. III: 18.



De ontdekking van
Over- zaara betoonen in de toebrenginge van allerlei *EI,K' dienden, de geringfte zelfs niet uitgezonderd.
Terwijl integendeel de ijdele- zelfverheffing hier zo overtuigende gewraakt wordt, waar zal de eene zandkorrel zich boven den anderen verheffen, daar wij famen flof zijn, uit het zelfde leem afgefneden, laat een vergulde dwaas, die met eenen ijdelen kledertooi nog ijdeler geest bedekt , zich hoogmoedig boven zijnen medemensen verheffen, laat al zijne verdiende gelegen zijn, in 't bezit van een ruim deel van den betoverenden afgod, van den blinkenden mammon, voor welken zich de verleidde fterveling zo vaak nederbuigt; laat eene trotfche wereld zo veelerlei rangen uitdenken,en die dagelijks vermenigvuldigen: wat ook iemand zij, airede is zijn naam genoemd, en 't is bekend dat bij een mensch is, * in het huis der famenkomfte aller levenden zal de fcepter en de fpade op denzelfden prijs gefchat worden; die in Jefus fchoole verkeert, wordt door dit bedrijf van zijn' meefter zeer duidelijk onderricht, dat alle ijdele verheffing boven elkander Hem zeer mishaagt. Dit noopt mij,om ook bedachtzaam toetezien, dat ik mij voor deze ondeugd nauwkeurig wachte.
Ja
* Prei. VI: io.



dek Verraader. $03
V.
Ta ik merke, dat Tefus zelfs de voeten van Ju- Over-
„,.,.. , . 1 deuk,
das gewasfchen heelt, hi] wordt door den huangelist niet uitgefloten: wat moet ik hier uit leeren?Dat ik zelfs mijnen vijanden goed moet doen ; dat ik, zo lang de bedrijven nog niet openbaar zijn, over 't verborgen niet moet vonnisfen, om daar naar te handelen, eindelijk ook dit, dat gelijk God zijne zonne laat opgaan over boozen en over goeden,en regent over rechtvaardigen en onrechtvaardigen, gelijk Jefus dit met zijn voorbeeld bekragtigt , ik alzo ook daar in, het beeld van mijn' hemelfchen vader moet trachten gelijkvormig te worden. *
Dit vinde ik nog nader bekragtigd, door volgende liefdeblijken aan den verraader bewezen: of was liefde de bron niet, uit welke de getrouwe waarfchouwing voortvloeide ?
Was 't geen liefde, dat Jefus dezen rampzaligen , met alle kragt van zedelijke overtuiging, uit het verderf zocht te rugge te houden ?
Dan laat ik de volgende bedenking, die mij fomtijds verbijiieren zou , bedaardelijk overweegen: zo Jefus liefde jegens Judas oeffende, waarom liet Hij dan niet zijne almagt op gelijken tred met zijne alweetendheid gaan en werj ken, waarom greep Hij den booswicht niet in
* Matth. Y: 44, 45.



Sol De ontdekking van
V.
Over- 't hart, en wederhield hem met geweld ■ •
' een vraagen? waarom heeft God den ftand der dingen op deze benedenwereld dus geregeld , dat Hij met den mensch niet anders dan geregeld, dat Hij met den mensch niet anders dan redelijk handelt, dat de mensch niet anders dan redelijk handelt,dat de mensch cenvrijwerkend wezen blijft, nooddwang neemt de vrijheid weg, Judas toch had genoegzaame aanleiding, om van zijn verraaderlijk ontwerp te rug te komen, eene meerdere genade was God aan hem niet verplicht, Judas zondigde vrijwillig, en was der. halven hoogst Itralbaar, terwijl God, die den Godloozen tot den dag des kivaads maakte , volmaakt heilig in dit zijn beitel te werk ging, om zijn best ontworpen plan te volvoeren. Blijven hier diepten over, die ik niet doorgronden kan, veel, zeer veel moet ik aan de eeuwigheid verblijven: wat zal dat zijn, met een verheerlijkt oog, van achteren,alle de ontwikkelingen van den eeuwigen raad in het helderfte licht te bezichtigen ! ook daar door zal 't geluk van den hemel vergroot woden !
Maar mij is nog te bezichtigen, met welk eene bedachtzaame zachtmoedigheid Jefus den verraader ontdekte : 't Zou geenzins te bevreemden zijn geweest, dat Jefus hem met de uiterfte verontwaardiging behandeld, met den adem
zij-



een Verraader. 305*
v.
zijner lippen dezen sodioozen gedood, althans over-
. denk.
hem de eere van 't verblijf aan den paaschdisch ontzegd had, dat Hij hem openlijk met fchaamte overladen, en ter verfoeijinge zijner medeleerlingen gefteld had: dan, de beste kenner van den mensch weet de beste wijze van overtuiging te werk te ftellcn , eerst meer bedekt, vervolgens meer ontwikkeld , eindelijk allerduidelijkst gefchiedde deze waarfchouwingen, toen dit alies niet konde helpen , ware toch alles vruchteloos geweest. Zo zie ik dan bedachtzaame zachtmoedigheid, met getrouwheid gepaard: laat ik hier uit leeren, zo ik 't immer ontmoete , dat men fnoode ontwerpen tegen mij vormt, en ik zulks ontdekke, mij dan Jefus handelwijze ten regel te ftellen, laat ik hier leeren,als mijn broeda tegen mij zondigt, hem allereerst tusfehen hem en mij alleen te befiraffen, laat ik hier leeren de beminlijke zachtmoedigheid in alle gevallen te beöeffenen, laat ik mij ook uit Jefus gedrag erinneren, hoe ik voorzichtig moet zijn , maar daarbij getrouwheid paaren.
Laatstlijk mag ik Jefus ten voorbeelde van milddaadigheid befchouwen , zijne leerlingen dachten, dat Hij den armen iets liet geeven, dit was dan geen ongewoon werk, dat 'er uit V de



3o6* De ontdekking van den Verraader,
v,
0vER- de beurze iets op Tefus bevel werd uitgereikt,
DENK. 1 J I
Heilzaam lecrbeeld! te vooren zag ik dat Jefus de weldaadigheid aan den armen niet alleen veroorloofde, maar duidelijk genoeg aanprees, hier zie ik dat Hij niets beveelt, of Hij wil 't zelfs beöeffenen, ook dit zij mij ter opwekkinge! Jefus, die niets had waarop Hij 't hoofd konde ncderleggen; Jefus, die arm was geworden om zondaars rijk te maaken, die was ge- 1 woon om den armen onderftand te bieden, dit fpoore mij dan te meer aan, om dit zo wel naar zijn voorbeeld, als volgens zijn bevel te doen.
„ Mijn dierbaare Jefus , met u befluite ik i 5, dit mijn peinzen , laat de liefderijke waar-
fchouwingen, aan Judas gedaan, ook aan mij „ naar gelang mijner omftandigheden, herhaald „ worden, als ik in gevaar van zondigen, als ,, ik in de Brikken der zonde verward ben; en „ geef 'er mij eene tweede genade bij, eene „ genade, die gij aan Judas niet geweigerd zoudt „ hebben , zo hij ze geloovig begeerd had, „ die genade, dat uw woord tot in mijn hart „ doordringe, dat ik met kragt van 't zondigen
wederhouden worde!"
ZES-



3°?
ZÉS DE OVERDENKING.
De instelling van 't heilig Avondmaal.
Mïth. XXVI: vs. 26-23. 1 Mark. XIV: vs. 22-24.
En als zij aten, nam Je fus het brood , cn gezegend hebbende brak Hij het, én gaf het den discipelen, cn zeide , Neemt , eetet, ■fat is mijn lichaam. En Hij nam den drinkbeker, en gedankt rlëobendë gaf paar [dien], zeggende , drinkt alle daar uit. Want dat is mijn bloed , bert [bloed] des Nieuwen Testaments, 't welk voor vele vergoten wordt , tot vcrgevfngê der zonden.
En als zij aten , nam Jefus bróód, en als Hij gezegend hadde, brak Hij het , en gaf het baar , en zeide, Neemt, eetet, dat is mijn lichaam. Eu nam don drinkbeker , en' gedankt hebbende gaf haar [dien] : cn zij dronken nlfe uit den zeiven. En Hij ! zeide tot haar, Dat is mijn | bloed, het [bloed] des Nieu| wen Testaments ,'t welk voor i vele vergoten wordt.
Luk. XXII: vs. 19, 20.
En Hij nam brood , -en als Hij gedankt hadde brak hetj, en gaf het haar , zeggende , Dat is mijn lichaam, t welk voor U gegeven wordt: Doet dat tot mijner gedachtenisfe. Desgelijks ook den drinkbeker na het Avondi!) ;•I, zeggéncfé; Deze drinkbeker [is] het Nieuwe Testament ifi mijnen bloede, 't#èlli voor U vergoten wordt.
JSepcins nu mijne ziel, met ftiïïe aandacht, met heilige op^ëfiomenneiajj met aanbiddende V i ver*"
vl Overdenk.



308 De instelling
VL
mnk" venvondering, het uitneemendfte gedenkteken der grootfte liefde, 't welke ooit gefticht is, befchouw de geopende heilfontein , waar uit gij gedrenkt, het hemelmanna, waarmede gij gefpijst, den heelenden balfem , door welken uwe diepe wonden geneezen kunnen worden: hier wordt u een rots vertoond, die, met geweld geflagen zijnde, levende wateren, verkoelende vloeden in de barre woestenij van dit leven doet vloeien, ftroomen die nimmer zullen verdroogen , tot dat gij aan de grenzen van 't hemelfche Cana'an gekomen zijt, verkwikkende wateren, die den voorfmaak zelfs doen proeven van 't volle genot der wellusten, die in 't beloofde land, aan de overzijde van de doods jordaane, genooten worden!
Begeef u, mijne ziel, ter overdenkinge van den dood, die 't leven aanbragt, van den vloek , die den zegen verwierf, van de ellenden, die heil befchikten, van de grouwzaamfte jammeren, die eeuwig, eeuwig , juichftof leveren, welke wonderfpreuken!
Ja, hier vinde ik het gedachtenisteken van den verfchriklijkften dood , dat het verzegelend onderpand van de grootfte heilgoederen tevens is.
Hier zie ik voor mij opengefpreid, het zo
op-



van 't heilig Avondmaal. 309
vi. *
opmerklijke , het aandachtwekkende verhaal, °V*KR; van de liefderijkfte zorge,die immer geöeffend is, van den grootften troost, die ooit aan Chris-
11 tus kerk geleverd kon worden!
Een doodmaal tij d ! verbaazend woord! kan
ï hier geneucht gefmaakt worden ? Ja een dood-
p maaltijd, die ter gedachtenis ftrekt, van 't fterven voor de zonden, en in dit opzicht traa-
; nen van fmerten moet doen ontfpringen. Maar een doodmaaltijd tevens, daar de lekkernijen
1 van 't hemelfche Eden worden opgedischt, daar de gasten de toezegging van een eeuwig
1 leven , dat door geen dood kan uitgebluscht
> worden, zo mild ontvangen.
Dit is een maaltijd zeker van reinsn wijn, van f 'i vet vol merg,Kiev kunnen geengasterijen door , Ahafuerus aan zijne rijksgrooten gegeeven, gas^ 1 terijen,die honderd-en-tachtig dagen duurden,*in vergelijkinge komen , de wijn van Libanon] moet \ hier zijn geur verliezen. En, wien zal dit be: vreemden kunnen! geen aardfche geneuchten
> worden hier gefmaakt, maar hemelwellusten, i hier is fpijze en drank opgedischt, die zelfs den M engel onthouden, maar voor den mensch be: reid is!....
Ik
* Esth. I: 3, 4. t Hof. XIV: 8.
V 3



gie De instelling
yi.
ovbr- ik trecdc dan nader, door seloofsbepeinzim?
denk. ° r °
dringe ik in de toegeruste eetzaalc , om met het zielsoog Jesus met zijn heilig gezelfchap aan den Paaschdisch te befchouwen.
Het eerfte dat ik ontdekke, is de ontknooping van een geheim, dat Veele eeuwen verborgen was, het aan Sinaï zo plechtig geftaafde verbond, aan Israëls nakroost, als eene zo heilige verplichting overgeleverd, wordt hier afgefchaft! de fchaduw wet met haaren geheelen ftoet krijgt haar affcheid.
Aan deze tafel worden de fchaduwtekeningen yerfcheurd, nu het lichaam gekomen is, de rij der voorbeelden verdwijnt uit het gezicht, het nieuwe verbond, de zuivere geestelijke bedceling, begint de plaatste vervangen.
Kan de Zoon des greoten Konings, de inftellingen van zijnen Vader dus met recht verbrceken ? Zo vraagt de verbijsterde Jood, de ongelukkige zwerveling op aarde, die zich met de fchors der wettifche plechtigheden nog voeden wil!—ongelukkige vraager!lette gij op 't Godlijk oogmerk der Mofaïfche bediening, gij zoudt pVertuigd zijn, dat deze plaats- moet maaken Voor eene eerwaardiger inftelling ; wilde gij verftaan, wat God uwen vaderen reeds deed aanzeggen , door zijn' getrouwen zendeling:
ik



VAN 'T HEILIG AVONDMAAL. 311
VI.
ik hebbe met uwe vaderen, ten dage als ik ze uit Egyptenland uitvoerde , niet gefproken noch hen geboden van zaaken des brandoffers of jlacht offers*, als ook: wie een os jlacht jlaat een man; wie een lam offert, breekt een hond den hals: wie f pi] söff er offert is [als die] zwijnenbloed [offert:] wie wierook brandt ten gedenköffer, is [als] die een afgod zegent], wilde gij dit verftaan, gij zoudt zwijgen en gelooven!
Dan laat ik meer van nabij bezichtigen wat mijn Jefus deed: eer nog het Pafcha geheel was afgedaan, toen de laatfte drinkbeker nog niet was rond geweest, mm Hij het ongedeesfemde paaschbrood, zich waarfchijnlijk naar der Jooden gebruiken fchikkendc , bij welke het gewoon was, dat de huisvader het brood nam, om 'er den zegen over uittefpreeken, en elk der dischgenooten een deel daar van te geeven.
Blijkbaar is het echter,uit volgende gefprekken des Heilands, bij deze gelegenheid gevoerd, dat Hij hier een nieuw zegelteken inftelde.
Tot zulk een oogmerk nam Jefus dan het brood: maar wat bewoog Hem, om juist van den paaschdisch het brood te neemen, waarom
niet
* Jer. VII: 22. t Jef. LXVI: J.
V 4



312 De instelling
VI.
deniT." niet een gedeelte van het Paaschlam, dit fcbeefl ruim zo gefchikt, ter afbeeldinge van zijn vleesch van 't offer voor 't leven der wereld aangebragt? — Dit mag dus bij de oppervlakkige bezichtiging fchijnen,een nader indenken, doet mij echter het billijke van's Heilands keuze bevroeden, en dezelve alzins eerbiedigen. —Jefus wilde een gemaküjk teken inftellen, dat fteeds te bekomen zou zijn,en niet ligtlijk walgen kon; — doch't gene van meer gewigt is, er moest nu geen Godsdienftige bloedplenging meer gefchieden,nu deallesverzoenendebloedftorting volvoerd ware , — en hoe gefchikt was het, door 't brood te wijzen op het lichaam des Heeren, waar door niemand, ten zij 't bijgeloof hem geheel overmeesterde, zo als, helaas gebeurd is, waar door niemand, zegge ik, in gevaar gebragt werd, om aan't ftoflijke lichaam te denken, om zich een geduurig herhaald eigenlijk offer te verbeelden.
Dan ik ben belust om mij voort te fpoeden, dat ik 't verdere bedrijf van Jefus met dit genomen brood aandachtelijk bepeinze.
Jefus fprak den zegen hier over uit, Ltik< zegt, dat Hij zulks dankende deed. Wat heefc Hij dan gefproken ? — Had ik dat mogen weeten? — Hoe fmcvtlijk valt het mij dat die niet
op-



vax 't heilig Avondmaal. 313
vr.'
opgetekend is! - maar zal ik den Geest bedillen, die de gewijde pennen beftuurd, die de fchriften ingegeven heeft ? — Onverfchoongjke dwaasheid! — evenwel hoe kan dit gemis voor mij vergoed worden ? — Mij dunkt zeer wel, als ik maar niet wijzer wil zijn, dan Jefus was. — Ik moest hier niet door woorden onderricht worden , daartoe zijn de fchriften vervaardigd , die genoegzaam onderwijs bevatten: hier heefc een heilige beeldfpraak plaats, laat ik het dus noemen, hier wordt, door eene treffende tekening, voor de oogen met weinige trekken gefchilderd, het gene door woorden Uitvoeriger reeds was voorgefteld , of nog verder voorgedraagen zou worden. — Doch nu kan ik afiaatcn om te onderzoeken, waartoe is dit dus gefchikt? — Welk eene onopmerkzaamheid zou ik begaan, zo ik niet gadefloeg, dat deze fchilderij een zegelteken was, van 't gene door woorden was geleerd, een zegelteken van die bondbeloften, welke in 't zalig euangelie worden voorgedraagen. — Koe wijslijk is dit geregeld! zeker dit alles is naar de wijsheid, naar. de Godlijke wijsheid van mijn' verlosfer geregeld!
Nu heb ik genoeg aanleiding orn te denken, dat de woorden van Jefus een eerbiedig danV 5 ken



314 De instelling
vi.
over- ken der Godlijke goedheid, een zegenend af-
DiNK. °
zonderen van dit brood tot het groote oogmerk der inftellinge geweest zijn , terwijl ik reden heb om te vermoeden, dat deze woorden weinig en veelbeduidend waren!
Nog eene bijzonderheid wordt zo uitdruklijk bcfchreven, dat die ook van mij nauwkeurig bemerkt moet worden: het gezegende brood werd door Jefus gebroken. Dit was gebruiklijk bij de Jooden, maar dit moest ook juist tot des verlosfers bijzonder doel dienen.
Vervolgens zie ik, dat Jefus het gebroken brood ftukswijze uitreikt, en dus aan de dischgenooten overgeeft.
En dit met een bijgevoegd bevel, dat zijne leerlingen het brood neemen zouden, het zich toeëigenen en daar van eeten, om 'er dus duurzaam nut van te hebben. Jesus zeifat ook zijn deel daar van, zou Hij ook dit bondzegel niet gebruiken ? — Ja Hij ontving de befnijdenis, vierde het pafcha, en liet zich door Johannes doopen, eigeniiartig was het derhalven, dat Hij ook het avondmaal gebruikte.
Doch wat beduidde dit alles ? — Jefus was zo goed, om zelf aan zijne dischgcnooten het waare doel van deze zijne ongedachte handelwijze aan te duiden; ja Hij zorgde zelfs, dat
dit



van 't heilig Avondmaal. 315
Vfc
dit duor drijving van zijnen goeden Geest ook gg»voor ons beiehrcven werd, ook voor ons, die • go veele eeuwen laater leeven, ook voor mij, op dat ik niet verbijfterd worde ! gadelooze liefdezorg! hoe dikwerf zoude ik daar blijken van vinden! hoe dikwerf zoude ik die bewonderend danken, zo ik, volgens mijn plicht, altijd maar behoorlijk opmerkzaam ware!
Wat vijlde ik dan hier ter ondcrrichtinge j ■dit is mijn lichaam, zeide Jefus. Wat duidt deze taaie aan ? Hoe onbegrijpelijk ! was 't brood zijn lichaam? Geen de minlte duisterheid blijft cr overig, wanneer ik flcchts op't fpraakgebruik der Hebreeuwen lette, en zelfs is 't naar ons taaleigen niet ongewoon, zich op die wijze uittedrukken : vooral wanneer ik hier bij oplette, hoe Jefus hier bij tegenwoordig was, en 't dus zichtbaar in 't oog moest vallen , dat er onmogelijk aan zijn eigenlijk lichaam konde gedacht worden.
't ïs dus kennelijk genoeg, dat deze fprcekwijze ons aanwijst, hoe het brood ten afbeeldzcl , ten onderpan.de van 's Heilands lichaam gefteld werd.
Doch eer ik hier op verder peinzc, moet ik mij het wigtige bijvocgzel van Lukas vertegenwoordigen. Jefus zegt: mijn lichaam,dat voor u
ge-



3i6 De instelling
vr.
mnk" Seëeven wordt, en hoe dit geeven verftaan moet • worden , vinde ik door eene onfciibaare pen bericht, Apostel Paidus, door 's Heeren onderwijs geleerd, verklaart dit dus mijn lichaam dat voor u gebroken wordt. *
Zet u nu tot bedachtzaam onderzoek, mijne ziel, hier is veel te denken, veel te vraagen, veel te leeren!
Wat is Christus lichaam ? Zijne menschheid, zijne heilige menschheid zeker, een deel voor 't geheel genomen zijnde , zijne menschheid dan, zo als die hier op aarde is verfchenen, zijne waardige menschheid,het vleesch waar in de Godheid geopenbaard is!
Welk een gepast afbeeldlel, het brood uit de aarde voortgeiproten , is eene tekening van des Heeren sprtjite, die eene vrucht der aarde is,] het brood dat des menfchen hart verfterkt, dat heilzaame voedfcl ftrekt ten . bedde van het waare ziclenvoedfcl, zo als dat door de menschheid van Immanuël verworven is!
Doch zou de menschheid van onzen Verlosfer dit heil befchikken, zo moest dezelve gebroken worden.
Hoe gebroken ? ja, door veelerlei fmerten, door
een
* i Ccr. XI: 24. t>/ IV; 2.



van 't heilig Avondmaal. 317
VI.
1een geweldig breeksn. Hier wordt dus eene fchets omgegeven van al het fmertelijk lijden, 't welke |nu aanftaande was, dit konden de leerlingen in de bijzonderheden wel terftond niet doorzien, zij konden in 't gemeen aan lijden en fmerten denken, maar zij zouden het na dezen i'jverftaan, zij zouden van achteren, gelijk wij rnu ook kunnen doen, het gepaste van de- ze uitbeelding nader leeren kennen. Dus mogen wij bij de breeking des broods ons alle de | fmerten, welke Jefus voor zijn fterven troffen, vertegenwoordigen: Hij moest, in Gethfema* : ne's worftelperk , de onnadenklijkfre zielsbejj nauwdheden verduuren, het bloedig zweet werd > Hem daar pijnlijk afgetapt, verraad en gevani: genneeming volgden daarop , vuist en ftokflaagen 1 werden Hem toegedeeld , zijn gezegend aan5 gezicht door verachtlijk fpeekfel ontlierd, zijn | fchuldeloos lichaam door fnerpende geesfelrieü men opengereten, het eerwaardig hoofd met j prikkelende doornen van eenen fpotkrooa \ doorpriemd,deze door 't Haan met den rietftok nog dieper ingedreven, zijne weldaadige handen zeker, en misfehien ook zijne voeten,met pijnigende nagelen aan 't moordhout geklonken , daar Hij in 't verduuren der onüitdenkiijkite, der onlijdelijkfte fmerten 3 onder het
toe-



313 De Instelling óver- tocfieemen van fmaadende mishandelingen rnoesê
DENK. • °
hangen, tot dat de geprangde borst den hijgenden levensadem uitblies.
Schrikwekkend, verbijsterend veeltal van jammeren ! pijnlijk breeken van 't gezegende lichaam des VerJosfers! zo veele fmerten reeds, eer nog het oogenblik van fterven kwam!
Maar wat is de reden, waarom ik mij alle die fmerten voorftclle , als door dat breeken afgebeeld, zonder dat ik evenwel het fterven daar onder betrekke? — Mij dunkt, dit moet ik doen, wil ik het geleide van Jefus volgen: mijn Heiland heeft niet alleen hoed ingefteld ' ten teken van zijn lichaam, dat is zijne menschheid, maar ook den wijn afgezonderd ter bceldtenisfe van zijn bloed, zijn uitgeftortte bloed, dat is van zijn fterven.
Laat ik nu ook dit bepeinzen , Jefus nam den drinkbeker, na het avondmaal, dit is waarfchijnlijk de derde beker geweest van de vier, welke gewoonlijk aan den paaschdisch rondgingen , terwijl de vierde of laatfte bij 't zingeh van den lofzang doorgaans gedronken werd.
Deze drinkbeker wordt hier bij overnoeming voorgefteld, om de wijn die daar in was aanteduiden , uit vergclijkinge van Matth. met Luk. blijkt dit toch duidelijk, daar de laatfte
de



van 't heilig Avondmaal. 319
. VI.
de woorden van Jefus dus opgeeft: de drinkbe- Og*» ker is het nieuwe testament in mijnen bloede, daar ftelt de eerfte dezelve in dezer voege voov,dat is mijn bloed, het [bloed] des nieuwen testaments, dit noopt mij dan, om door den beker aan niets bijzonders te denken, maar mijne aandacht alleenlijk te bepaalen tot den wijn die in denzelven was.
Deze wijn dan werd, even gelijk het brood, dankende gezegend en uitgedeeld, met bevel dat elk der dischgenooten daar van gebruiken zoude.
Doch ik fpoede mij voort, om de geheimzinnige beduidenis hier van na te vorfchen. Jefus zelf leert mij, dat de wijn zijn bloed is, op dezelfde wijze , namelijk , als het brood zijn lichaam, namelijk een afbeeldend teken cn verzegelend onderpand daar van: — evenwel hier uit ontdekke ik tevens, wil ik dc wijsheid van mijn' Verlosfer eerbiedigen, dat de wijn iets anders dan het brood hebbeafgefchetst, het h-ood is zijn lichaam, zijne geheele menschheid, de wijn is zijn bloed, welk bloed, zo als dit nog in het lichaam was, en door de aderen vloeide? Neen, 't is uitgeftort bloed, 't welke , volgens Jefus eigene taaie, als vergooien moest worden aangemerkt.
Eer



32o De instelling
VI.
Eer ik dit verder overpeinzc, wil ik 't oog laaten op eene nog nadere bijgevoegde omfchrijving: Jefus zegt, zijn bloed was het [bloed] des nieuwen testaments of verbonds , zo als dit woord ook vertolkt kan worden. Dit was dan verbondsbloed, een ftaatelijk offer, geplengd bloed ter bekragtiging van Gods testament of verbond, en, daar ik wel opletten moet, juist van 't nieuwe verbond, dat nu ftond opgericht te worden, welks huishouding met den dood des Verlosfers moest beginnen. Onverwacht nieuws voor de apostelen, bericht, het welke zij niet hadden kunnen denken, het oude verbond was nabij de verdwijning, het nieuwe zoude in deszelfs plaatfe treeden, ook dit was een geheim, 't welke bij de uitvoering nader zou ontwikkeld worden.
Maar welk een heil zal dit verbond bcfchikken? — Onüitfpreeklijke weldaadigheden! het offerbloed is geplengd ter vergeevinge van zonden, het is voor veelen vergooten! O bron van rein vermaak! te vooren mogten duizenden van lammeren en runderen geflacht worden , de vingeren van Levi's afftammelingen van bloed rooken ! onmogelijk ware het toch , dat het bloed der ftieren en bokken ooit de zonde zoude kunnen wegneemen. Nu is 't lam geflacht,
dat



van 't heilig Avondmaal. 321
vr.
dat de zonde der wereld wegneemt, nu is de randfoen prijs opgebragt, de ftraf, op de zonde gedreigd, voldraagcn, der Godlijke rechtvaardigheid voldaan, en, met de vergeevinge der zonden, het eeuwige leven verworven. , Dus vindt gij, mijne ziel, in deze eenvouwige inftelling het heilrijkfte , het duidelijkfte onderricht, dat gij begeeren kunt!
Jefus wijst zijne volgelingen op alle zijne fmerten, die Hij nu zoude ondergaan: zijn lichaam moest gebroken, pijnlijk gebroken worden, een vecltal der uitgezochtfte jammeren, moet ik hier bij elkander vatten, in een' bundel bij elkander vatten, al het lijden, dat den dood vooraf ging, moet ik als noodzaaklijk befchouwen , anders had Jefus het niet ondergaan , anders had Hij zulks in dit gedenkmaal zijner vcrlosfende liefde niet voorgefteld: dit alles behoorde mede tot het borgtochtelijk betaalen, anders zou Jefus niet. gezegd hebben, mijn lichaam dat voor u gegeven is, mijn lichaam dat voor u gebroken wordt , ik mag dan niets hier van uitzonderen, ik moet alles tot den borgtochtelijken zoenprijs betrekken: doch't is zeer opmerklijk, dat Jefus niet zegt mijn lichaan,dat voor u gegeven is , tot vergeeving der zonden. Hij zegt ook niet mijn lichaam, dat gebroken is X nut



OvERDENK.
322 De instelling
met betrekking tot het nieuwe testament, of iets dergelijks! — Wat mag de reden hier van zijn ?— Die is niet verre te zoeken, 'er zoude, al had Jefus nog zo veele fmerten doorgeftaan, 'er zoude geen vergeeving der zonden plaats hebben , die zoude, behoudens het Godlijk recht, niet kunnen gefchieden, zo;Hij niet gcftorven ware, zonder bloedfiorting gefchiedt 'er geen vergeeving,* even zo is het ook met het testament of verbond, dat is ook niet vast, dan in den dood des testamentmaakers, f het bloed des verbonds moet geplengd worden, zal het zelve als geftaafd, als welgevestigd kunnen befchouwd worden.
Dus vinde ik dan in 't uitgeftorte bloed den dood des verlosfers afgebeeld , zo vinde ik, dat zijn dood , bij den gantfchen bundel van zijn lijden, moest worden toegevoegd, zou 'er vergeeving van zonden, zou 'er uitdelging van eene enkele misdaad kunnen plaats hebben, terwijl 'er tevens een genoegzaam randfoen door aangebragt werd, om de grootfte, om alle de fchulden van Gods keurvolk uit te delgen.
Met dit onderricht vergenoege ik mij dan, in tegenftellinge van alle menfchenvonden, laat men die fcherpzinnig noemen , laat men
zich
* Heb. IX: 22.
t Htb. IX; 16, 17.



van 't heilig Avondmaal. 323
zich daar in verlustigen, ik ben te vrede met Jesus onderricht, ik wil daar niet bij-noch afdoen.
Zo hebbe ik dan de heilige plechtigheid, de inftelüng van het dierbaare bondmaal, met geloofsöogen befchouwd! ik verblijde mij wegens dit voorrecht! ik kcere te rugge, vol van gevoel, vol van verrukking, vol van gedachten!
Den rijken fchat van opmerkingen, welke ik bier gezameld hebbe, wil ik nu met blij genoegen nazien, ik wil mij voorts in 't herdenken, in 'r vrolijk herdenken van al het wigtige onderricht, dat ik hier ontvangen hebbe, aangenaam bezig houden!
Ik heb dan mijn Jefus wederom werkzaam gezien,met de grootfte bedaardheid van geest, met de onvergelijkiijkfte kloekmoedigheid, de bange oogenblikken van akelige jammeren naderden; zij naderden met rasfe fchreden, nog is Jefus bezig met de grootfte bedaardheid, nog wagt Hij het verfchriklijk uur kloekmoedig in , Hij houdt zich onledig met de nauwkeurigfte aftekening van 't gene Hem treffen zoude, dit fchiidert Hij zijnen leerlingen, dit fchildert Hij zijne kerke voor oogen af, om haar nuttig en genoegzaam onderricht,om hair een'rijken troost door alle de wentelende eeuwen te befchik X 2 ken
vr.
Overdenk.
t



VI. Overdenk.
324 De instelling
ken, zijn hart was in God gemoedigd, betrou- j wende op de toezeggingen zijns Vaders, datl die, hoe hoog de nood ook ging, hoe hol del haaren van onfpoed ook zouden beginnen tel ftaan, Hem niet verlaaten zou.
O mogten wij alle, die Jefus in onverderf-1 lijkheid wenfehen lief te hebben, die door Hem, 1 ons geloof en onze hoope op God ftellén, mog-1 ten wij hier door aangefpoord worden , omi angstvallige kommer, zondig voorüitloopen, moedeloos twijffelen, afteleeren, om veel meer hier uit afteleiden , dat mij woed hebben tel grijpen ! Jefus is niet bedrogen uitgekomen, j Hij is verhoord uit de vreeze, offchoon de ram-; pen hoog geftegen zijn: zo zullen alle, die God j verwachten, ook niet befebaamd worden; ftijgt al eens 't gevaar zeer hoog, drukken de ongelegenheden merklijk, en zijn de vooruitzichten vol van kommer, God blijft echter de getrouwe, de Christen mag, en moet zich -veilig; verlaaten op zijne toezeggingen, dit ééne woord is genoeg, ik zal u niet hegeeven, noch ik : zal u niet verlaaten. * De gewaarwordingen van jammeren,het leed te zien naaken, is geen bewijs, dat God niet ter hulpe gereed is, inte-. gendeel dikwerf gebeurt zulks, op dat, van achter
t * >/• I: 5- en Hebr. XIII: 5.



van 't heilig Avondmaal. 325
ter de zwarte wolken van druk, het blijde-licht van verlosfing te helderder zou fchitteren. Zie gij dan ook, mijne ziele, op Jefus, om kloekmoedigheid tegen dreigend leed van Hem te' leeren, wekt u zelve, wekt anderen op met de taaie van de groote Dichteresfe:
Da algoede Heiland, die, bewoogen met ons leed, . De magt der duisternis, tot ons behoud, beftreed, En, nederdaalende uit de onmeecbre hemelkringen, Een ftervling wierd tot troost der droeve fïervelingen; I Die, daar hij al 't geluk, dat God bezit, genoot, I! Zich willig overgaf aan een' gevloekten dood ; I Die Heiland fpelde u, in zijn wijze orakclbiaèren,
AH' de ongelukken die op aarde wedervaaren. I Stijgt dan ten kruisberge op,uw Veldheer baande u 't fpoor, 1 En (lapte, tot uw heil, u onbezweken voor. (*).
Doch ik hebbe meer op te merken, ik zag .)( mijn Heiland bezig met het ftichten van een
liefdeteken , Hij ftelde een bondzegel in. — , Een bondzegel? — Ja ontwijffelbaar , gelijk ; bij de oprichting van 't verbond metNoach. ï de regenboog , bij de ftaaving van 't verbond
met Abraham, de befnijdenis bij 't aangaan var ! 't verbond op Sinaï, het pafcha tot zegelteken: . gefteld zijn, zo is ook bij de oprichting van '
nien
(*) L. W. vam Merken, Nut der Tegenfpoeden. ü X 3
VI.
Over.
DENK.
l



VI.
f VERDENK.
3:6 De instelling
nieuwe verbond, het heiUg Avondmaal als zo^ danig der kerke verordend. Hier is geen reden van twijffel. Jefus heeft zelf gezegd, dit is het bloed des nieuwen testaments of verlonds, hij noemde den drinkbeker het nieuwe testament, .of verhond in zijn bloed. Zo wilde Jéfiié dan de beloften van dit verbond, de euangelifche zegeningen, met dit heilteken bekragtigen: hoe eigenaartig heeft Hij, naar den aart dezer huishoudmge, eenvouwige tekenen gekozen, brood en wijn, dat ten allen tijde ligtlijk te bekomen ware, hoe gepast echter, voedzaam broed, verkwikkende wijn, fpijs en drank bijeen gevoegd, een verzadigende en verkwikkende maaltijd, recht gefchikt, om de volheid der genade, om de goederen van Gods koningrijk, het hemelman en de beeken der wellusten, die in 't Paradijs gefmaakt worden, aan de zielen van Jefus lievelingen te verzegelen! gepaste aftekening tevens van de oorzaak van al dit heil, Christus gebroken lichaam , zijn vergoten bloed , zijn lijden en fterven, zo als Hij dus geheiligd zijnde, eene oorzaak der eeuwige zaligheid is geworden.* Gelukkige dischgenootcn! aan wien d.'t zegel ter hand gefteld werd. Ja, gelukkig wij allen, die nog dit bondzegel gebruiken mogen,
* Hebt. V: q.



van 't heilig Avondmaal. 327
Igelukkig , zo wij dit met een geloovig hart doen! onfehatbaar voorrecht, dat dit liefdetelken der kerke, ten onderpand, tot aan 's werelds volëindiging is gegeeven. j Maar hebbe ik gronds genoeg,om dit te fielden, was ook deze plechtigheid niet Hechts, |elijk de voetwasfehing, ten dienfte van 's Heiijlands eerfte leerlingen? — Neen, wij moeten ^avondmaal houden, volgens Jefus bevel, Hij zeide niet alleen tegen zijne leerlingen, doet •dit tot mijner gedachtenisfe, maar Hij zorgde tevens , dat de kerk, door onfeilbaar onderricht, .aangaande haare verplichting kennis kreeg, de pen van Apostel Paulus moest hiertoe dienen; deze toont, dat het avondmaal dikwerf moet gebruikt, dat 's Heeren dood hier door verkondigd moet worden, tot dat Hij komt,* tot dat Hij komt om de aarde te richten, en dus tot aan de voleindiging der wereld.
Heuchlijk bericht, ik mag, ik moet avondImaal houden, aan dien disch moet ik den dood van mijn' Heer verkondigen! Laat ik evenwel .bedachtzaam zijn , 'er is ook een onwaardig .1 eeten en drinken, de zelfbeproeving wordt geleischt. — Hoe ongelukkig zoude ik uitkomen
in
* i Gr. XI: 26.
X 4
VI.
Ovr.R. DENK.



vr.
Overdenk.
328 De instelling
in den gerichtsdag, wanneer ik onder die behoordde, welke tot Jefus zullen zeggen, hebhen wij niet in uwe tegenwoordigheid gegeten en gedronken ? en die van Hem ten antwoord zullen krijgen: ik hebbe u nooit gekend. *
Dan. hoe onrein ik in mij zeiven ben,, ftrafbaar, verfoeilijk, onrein, 'er is een kleed dat mij dekken, een bruiloftskleed , dat mij vcrlieren kan. Jefus gerechtigheid zelve, zijne eigene fieraaden, die Hij uitdeelt! daar hijgt mijn hart naar, daar zoeke ik mede bekleed te zijn, niet Hechts, om aan den bonddisch te naderen, maar om in allen mijnen wandel voor God welbehaaglijk te zijn : zo zal ik dan toetreeden, dus zal,aan des konings tafel, mijn nardus zijn reuk geeven, welk een reuk zal 'er uit mijn hart vloeien ? Stinkende damp! evenwel worde ik recht ootmoedig gemaakt, zoek ik door 't geloof Gode te behaagen, dan zal Hij, die zijnehand tot de kleene wil wenden, ook mij, dok mij ellendeling niet afwijzen , zo wil ik dan naderen , geloovig , vrijmoedig naderen, dus wil ik mij, bij herhaaling, aan den dienst van Jefus verpanden, terwijl Hij zichzelven aan mij verpandt!
O tedere liefde, liefde des verlosfers, die mijn
hart
* Luk. XIII: 2$.



v-aH 't heilig Avondmaal. 329
j hart roert, liefde aan de leerlingen, liefde aan de ganfche kerk bewezen, liefde, die zo lang aarde ftaat, een voorwerp van verwonderinge moet wezen! Jefus vergeet zich zeiven, verj geet zijne fmerten, doch vergeet Hij hen ook, welker naamen, niet in een kostelijke borstlap, maar in zijn hart gegraveerd ftonden? #Deze kan Hij in eeuwigheid niet vergeeten: ! daarom zorgt Hij voor hunne rust, Hij troost j hen, daar Hij zelf voor zich den troost moet weigeren, Hij bemoedigt hen door zijne handelwijze , Hij belooft het leven , terwijl Hij .zelf fterft. Hij merkt zich zeiven aan, als niet '. meer in de wereld te zijn. * Hij tekent zijn lijden en fterven, ais tegenwoordig,als voltooid, en meldt te gelijk de dierbaare heilftroomen, die daar door ontfprongen waren! O liefde die j alle verftand te boven gaat!
En hoe luisterrijk is deze inftelling, voor de goede zaak van 't Christendom! laat ik ook dit óverweegen.
Zou men, naar de regels der menschlijke voorzichtigheid, niet veel veiliger keuren, dat de infteller van eenen nieuwen Godsdienst , om voorfpoed op zijne onderneemingen tehoopen,
het
* Joh. XVII: ii.
X 5
vr.
Dvur-
3enk.



Vti
OVER1JENK.
330 De instelling
het verzweeg, wanneer Hem deswegens, door de burgerlijke overheid, eenige openbaare fehande was aangedaan? — Zou men althans niet bedachtzaam zijn, om het zorgvuldig te verbergen , wanneer Hij als een misdaader was ten dood gebragt?....
Jefus echter, in plaatfe van heimelijk te verbieden, dat 'er van zijn' fchandelijken dood niet gemeld zou worden, ftelt een openlijk gedenkteken daar van in, een gedenkteken, door welks herhaald gebruik telkens gedachtenis van dien dood gevierd moest worden! Een kruisfeling, een affchuw van 't menschdom zal onder de hoogmoedige Jooden , bij de wijsheidminnende, bij de befchaafde Grieken, gepredikt worden, als de leeraar der wereld, en dat was nog te gering, als een voorwerp van vertrouwen, als de gene, op wien men 't hart moest zetten, aan wien men alles ten dienste moest wijën, door wien men alleen in den tijd en in de eeuwigheid kan gelukkig worden ! Welke ongehoorde vreemdigheid ! onvoorzichtige fchikking, naar alle de regelen der menschiijke wijdheid! Dus moest men zeker fprceken, de zaak van vooren befchouwd zijnde. Doch hoe heerlijk blinkt nu van achteren die gulle openhartigheid, die 't Christendom zo veel eer aandoet!
V-A r Hoe



v a n 't heilig Avondmaal. 331
Hoe blijkbaar is het, de Godsdienst der Christenen is eenvoudige waarheid, ongekunfteide waarheid,de grondfJag van denzelvcn is gelegd in deze fchrikwekkende gefchiedenis, de voorganger, het hoofd der Christenen, is op de ftrafplaats Golgotha, buiten Jerufalem, in 't gezel-
: fehap van boohdocneren , als een rnisdaader openlijk ter dood gebragt! — Wie ontzet zich
: niet van zulk eene gebeurtenis ? — Hoeis'tmogelijk, dat twaalf Jooden,^geringe visfehers, en een tentemaaker, met zulk een euangelie, met zulk een avondmaal, en door anders geen.c wapenen gefterkt , de overwinning op de
i wereld konden behaalen ? — Waren zij, die het
] Christendom eerst aannamen, Hechts de heffe des volks, waren 't hersfenloozen , die niet oordeclen konden? — Neen, der Christenen leere is al gehuist geweest in Nero's paleis,* wijsgeeren,redenaars, raadsheeren uit den Areopagus, f zijn door de kragt der waarheid getroffen,— Waren alle de Christenen der eerfte eeuwen van verftand, van nadenken ontbloot, dat zij eene plechtigheid onderhielden, welke belachgelijk, welke fchandelijk ware, zo het Christendom geen waarheid wa: ? — Niets minder
* Filipp. IV: 22. «f t Hand, XVI!: 34.
vï.
OvEllDENK.!



VI. Overdenk.
332' De instelling
dan dit. Triumf dan, het Christendom is waarheid! Triumf, uit het avondmaal blijkt het, dat het Christendom waarheid is!
Maar heeft dan de hel geen poogingen aangewend, om deze zuil van 't Christendom te verwrikken, neder te ploffen? Poogingen bij menigte. Van welke aart zijn die geweest? Loochenen van de inftellinge des avondmaals, kon geen plaats grijpen, daarom zocht de fatan dc gedaante dezer plechtigheid te misvormen, en in enkel bijgeloof te veranderen: doch ook dit had geen kragt.
Gode zij dank, het avondmaal is in de kerk gebleven! 't Is meer dan zeventien eeuwen lang gevierd, onafgebroken gevierd! zo veele eeuwen is het de fteun van't vertrouwen, de troost in droeffenisfe, de balfem voor ziels wonden, het verrijkendfte onthaal geweest , voor alle Jefusminnende harten!
't Avondmaal is zeventien eeuwen lang gevierd! 't zal ftand houden tot aan 's werelds einde! Jefus leeft, Jefus zal zorgen, dat de gedachtenis van zijn' dood niet uitgeroeid worde!
Geloofd zij God, die zulk een vergewisfend teken zijner liefdebefchiktheeft! — Verdoemelijk ongeloof, twijffelend ongeloof, pijnigend ongeloof, wanneer ge mij ooit aan wilt randen,
om



van 't heilig Avondmaal. 333
om de pijlers van mijne hoope, en mijnen troost tc doen waggelen, ik zal op 't avondmaal zien; daar in hebbe ik zo dikwerf, voor engelen en menfchen,met luider ftemme,uitgeroepen,het Christendom is waarheid; ik zal dien uitroep, zo God het mij gunt, met volle overtuiging, blijr moedig herhaalen. — Bemoedig u dan mijne ziel, zo ooit de kwellende fatansëngel u poogt te belaagen , bemoedig u , en laat hem zijne fchenzieke tanden op dit ftaal ftomp bijten! ' Welk een voorrecht dan, geloovigavondmaal te houden! door 't geloof erkenne ik de zekerheid van 's Heilands lijden en fterven, als of ik ; zulks met oogen zie, ja, door 't geloof zie ik :: meer, dan dat ik Hechts, met het lichaamsöog, Je■' fus had zien fterven , duizenden, duizenden aan; fchouwers hebben zulks te vergeefs bezichtigd.
Geloovig ftaarende op 't lijden en den dood ! van Immanuël,zie ik dedierbaareheilvruchten, de bedoelingen der Godheid,de zaligheid, wel. ke daar door bereid is, luisterrijk ftraalen!
Bitter lijden! ijsfelijk fterven! geweldig bloedvergieten ! dat hier vertoond wordt, zo moest aan 't Godlijke recht voldaan worden, zo moest 'er een weg van verlosfing worden gefticht! veilige toevlucht voor 't geloof! toevlucht tegen alle ongeregtigheden! het bloed van de Christus
vr.
Overdenk.



vr.
<": VERDENK.
331 De i s s t u l i :? g
tus is vergoten, ter vergeevinge voor de zonden: voor welke zonden ? Hier is geen uitzondering, vergeeving van alle ongerechtigheden, geen Noachs dronkenfchap , geen blocdfchande van Lot, geen overipcl van David, geen afgoderij van Salomo, geen hoogmoed van Hiskia, geen wreede boosheid van Manasje, geen ontrouw van Petrus, geen onreinheid van de Corinthers is hier te groot, noch te walcheliik, dat dit bloed niet genoegzaam, niet verkrijgbaar ter uitwisfinge van die vlekken, ter uitdelginge van die fchuld zoude zijn!
Vergeeving bij God te hebben, onberekenbaar geluk! konde ik de uuren van mijn' leeftijd verdubbelen, konde ik die getrouw hefteden , om op niets anders, dan op dit heil te peinzen , nog kon ik 't in al dcszelfs bijzonderheden , in deszelfs volle waarde, niet naar den eisch befeffen. Vergeeving van zonden te hebben, dit wordt achtervolgd van den vrede met God , vrede die 't hart verreikt! vrede die de eeuwigheid verduurt, zonder verbroken te worden!
Ja door dit bloed der verzoening komt men met God in 't verbond, een bondeling van God te zijn, heuchlijke betrekking! daar door leeft men voor God, daar door heeft men God tot zijn goed!
Men



van 't heilig Avondmaal. 335
Men leeft voor God, heiligheid is even zo cnaffcheidbaar van dit verbond, als fchuldvergeeving, ja, heiligheid is ook even zo begeerlijk voor de Godminnende ziel, als de vergeeving van ongerechtigheden! zou liefde dan geen liefde wekken?ja, de liefde van Christus dringt hier ter fterkfte tot wederliefde, om met het ganfche hart, met alle de genegenheden, met alle kragten, al den tijd naar Jefus wille, die •tevens de wil des vaders is, te leeven!
Staat men met God in 't verbond, dat over het offer van Christus gemaakt is, dan heeft men God tot zijn goed, zijne wijsheid,ter beftieringe, zijne goedheid,ter beweldaadiginge, zijne magt,ter reddinge,zijne trouw,ten waarborge, met één woord , zijne algenoegzaamheid, ter vervullinge van alle behoeften!
Wat kan mij dan dceren: mag ik door 't geloof de zaligheden van dit verbond befchouwen. Geen toekomende rampen kunnen mij doen beeven, zou 't God aan magt of wil ontbreken , om in uitwendigen druk of redding te befchikken, of het kwaade ten goede te doen medewerken? Dan moest Hij zich zeiven verloochenen kunnen. — De dood,'t is waar, mikt reeds met zijn' boog, om met vergiftigde pijlen te fchieten, zeker zal hij in zijn' aanval
over.
vr.
Over.
DENK.



vr.
•Overdenk.
336 De instelling
overwinnen, dan welk een troost, zijne overwinning zal juist een einde van al het leed maaken!
Maar ik blijf een zondaar , zo lang ik een zwerveling op aarde blijve ! — dit ontroert mij, dit doet mij zuchten: fchep echter moed mijne ziel, fchep moed ! de vergeeving in 't avondmaal verzegeld, is duurzaamc vergeeving, vrijfpraak van alle zonden, vrijfpraak voor de eeuwigheid! het gebroken brood, de geplengde wijn,bepaalen mijne aandacht op Jefus, die ter verzoeninge geleden heeft, maar diezelfde Jefus zal mijn rechter zijn, wat zal ik antwoorden , zo mijne veelvuldige gebreken, mijn hervatte ontrouw aan 't licht gebragt wordt? Niets hebbe ik ter veröntfchuldiginge in te brengen, dan dat ik mijn' rechter wijze op dit zijn eigen zegelteken, op zijn eigen bloed en wonden, op zijnen dood: dit zal mijne verantwoording zijn!
Onfchatbaar geluk , avondmaal te houden! en ik moet 'er dit nog bij erinneren, ik moet uit het voorftel van Jefus dit nog leeren, 't; zijn de zegeningen van't nieuwe verbond, die1 hier bekragtigd worden, ik leef onder 't euan- • gelie der vervullinge , deze zegeningen gaan de zegeninge mijner voorvaderen te boven!
't is



van 't heilig Avondmaal. 337
I 't is het nieuwe verbond, waar in eene meerdere vrijheid en andere voorrechten, boven den voorigen tijd, gefchonken worden!
Zo mag ik avondmaal houden, en dat niet alleen, maar met anderen, alle die de verfchij. ning van Jefus liefhebben, eeten van ditzelfde brood, aan hun wordt het zelfde heil vergewist , zij zullen dezelfde kroon der rechtvaardigheid ontvangen. Aan welke wereldoorden , in welke verborgene plaatfen zij Ieeven, zij eeten aan denzelfden disch, zij hebben deel aan denzeifden Christus. Hoe fterk verbindt dit tot broederliefde ! Zou dit niet verbinden ? OntwijfTelbaar ,' uit veele graankorrels wordt een brood bereid, want één brood is het, zo zijn wij veele een lichaam. *
Gelukkig avondmaal houden, wanneer 't geloof gefterkt, en de liefde aangevuurd wordt! —
■ Dan 't beste werk is hier met gebrek vergezeld ! ook dit zal 't avondmaalhouden bezoete-
! len! — Blij voorüitzicht ! 'er is een feest te wachten, op 't welke ik met Abraham, Ifaak en Jakob aan zal zitten , 'er is een avondmaal van de bruiloft des lams voor handen,eenefeest-
■ viering die eeuwig duuren zal, daar verlange
.ik
1 * iCV. X: 17.
Y
vit.
OVFR. DENK.



338 De instelling van 't heilig enz".
ik naar, met onderwerping, met uitzicht daarop, zal ik in de uure van den dood, het bezwijk kend hoofd, gerust, gemoedigd nedcrlcggen. INu zinge ik al wenfchende:
t> Zucht na een zaal, die 't kristalijnen Gewelf, met vlammende robijnen
En eeuwig blinkend fterre-göud Bezaaid, heeft tot haar vioer gefteente, Daar Jefus 't Lam met zijn Gemeente,
In duizend weelden Bruiloft houd. Daar d' uderlingen blank van hairen, De galmen van hun gulde fnaaren ,
Ter eeren van dit heerlijk feest. Vermengen met der Eng'len keelen, En lieflijk op hun harpen fpeelen, '
Den lof van aller geesten Geest.
J. du D£ci:rr,, oude Rijmejt.
VI. Overdenk.



De volgende mistellingen zijn mij voorgekoomen.
Bladï. ik reg. 7 van boven boeienden lees: boeiden
—— 41 reg. 5 jlaat: geen bijzondere ftraf of voldoening lees : geen bijzondere voldoening
— 56 reg. 9 Haat: den Euangelisten Iets: der
Euangelisten
62 reg. 17 ■ jlaat: ontftooken lees: verftookeo
p,^ peg. \ Jlaat: walchlijk lees: walgelijk
102 reg. 10 jlaat: voerde lees: voerende
105 rea. —' jlaat: voor zo veel liet zelve medelijden lees : voor zo veel liet zelve
x~6 re?. i3 ftaat: Luk XX1II: 7—10. lees: Lult.
XXIII: 17—19.
. ie* reg. 2 van onderen, jfort.- de volkomen Geest, lees:, Hier
toe zou vervolgens de Geest op ben komen, cn hen volkomen toerusten
261 rei. 1 van boven Haat: Achinuat lees : Ahinrnz
. .,62 reg. a vanonderen/faa/; zijn gezag lees: zijn gezeg
. 2oo reg. 10 v.111 boven 'f..:at: door profeetfijgecst lees: Joot
den profectfijgeest
304 reg. 2 van boven jlaat: eén vraagen ? Iets: Welk c:a
vraagen ?
_so9 reg. 6 jlaat: geneucht lees: geneuchte
"c; 13 reg. 13 van onderen jlaat: Doehnu kan ik ;,fl:!aten ,L\s:
Docli nu kan iknietaflaaten; 524 (eg. 12, van boven Jlaat: da: mij woed hebben te grijpen lees: dat wij moed Lebben te grijpen
Eenige Drukfeilen die invloed op de fpelling hebben gehad, gelieve de Lezer' gunftig te overzicu.