Boekbinderij Drukkerij RUSTENBURG Tel.72 17 78 Amsterdam 01 1064 9886 UB AMSTERDAM   ALLE DE WERKEN VAN FLAVIUS JOSEPHUS. ZEVENDE DEEL.   ALLE DE WERKEN VAN FLAVIUS JOSEPHUS, met aanmerkingen uitgegeeven, door J. F. MARTINET, meester der vrye konsten, eoctor in de wysgeerte, lid van de hollandsche en zeeuwsche maatschafpyen te haarlem en vlis* singen, en predikant te zutphen. zevende deel, met nieuwe plaaten. te amsterdam, ey ALLART en HOLTROP, mdcclxxxvii,   h Y S T DER BOEKEN en HOOFDSTUKKEN. III. BOEK. I. Hoofdftuk. Vespafianus benoemd tot Veldheer in den Joodfchen oorlog, bl. i. II. ■ ■ ■■ i - «— Verlies der Jooden in twee ge- vegten. . 3, III. ■»■■■ '«' Vespafianus komt in Syrië. 7. IV. " -'■ — Befchryving van Galilea, Judea, enz. ... 8. V. > ■ ■ ■ Vespafianus en Titus tc Ptole- mais. . . . 12. VI. ■■ Krygstugt der Romeinen. 14. VII. • —— Placidus afgeflagen te Jotapata. 22. VIII. " '- Vespafianus trekt naar Galilea. 23. IX. ■ Jooden, daarover verflagen. 25. X. -————— Jofephus berigt van den toeiland der zaaken. . • 26. XI. ■ ' Jotapata belegerd. . . ''28. XII. — Befchryving van Jotapata. 31. XIII. — piia. Jofephus verdeedigt Jotapatl. 54. XIV. ■ • Vervolg van de Belegering. 37. XV. .mi 1 De Stad gebeukt met den ram.41. XVI. — i Vespafianus gekwetst. . 4.4. XVII. —— Aanval des nagts. . . 47. XVIII. . .1 -— Storm op Jotapata. . 48. XIX. 1 Romeinen met ziedende olie begooten. , . 5?. ' l ..... *3 XX.  LYST des BÖÊKEN in HOOFDSTUKKEN. XX. Hoofdftuk. Stormfchansfen verhoogd, bl. 55; XXI. —-— Jafa ingenomen. . . 56. XXII. ., » .-■—> Samaritaanen op Garizim verfiaa- gen. . . . ' 59. XXIII. ———— Jotapata ingenomen en ver¬ woest. ... 60. XXIV. '— . . Jofephus wil zich overgee* ven. ... 65. XXV. ■———- Vermaan der -zynen. tot zelf¬ moord. , , . 69. XXVI. • Jofephus geeft zich over. 7.6.' XXVII. —... Voorzegging aan Vespafianus. 80. XXVIII. —... 1 Vespafianus heir in de winter- legering. , , 83.' XXIX. . Joppe ingenomen en verdelgd. 84. XXX. ■ ■ Tyding vaii Jofephus gevange¬ nis te Jerufalem. . 87. XXXI. -■ .. Tarichea vermaand tot gehoor¬ zaamheid. . , 89. XXXII. —. Genade, aan Tiberias ver¬ leend. • . . 91. XXXII.I. -— . Titus befluit om de Jooden van Tarichea aan te tasten. 95. XXXIV. ———. Hy verflaat ben, en bemagtigt de Stad. . . . 99. XXXV. — . 't Meir Gennefareth, en oor- fprong des Jordaans. 103. XXXVI. 1 De gevlugten uit Tarichea. ver- ilaagen. , . . 106..  LYST der BOEKEN en HOOFDSTUKKEN. IV. BOEK. I. Hoofdftuk. Steden van Galilea en Gaulanl- tis, . . . iii» II. »'■ i ■■— Gamala belegerd, en de Koning gekwetst. . . 112. III. . ■ De Stad met flora gewonnen en verlooren. . • n 5- IV. 11 Dapperheid van Vespafianus. 117. V. —— . Zyn aanfpraakaan'tKrygsvolk. 119 VI. ■ . ■ Jooden door Placidus verdiee- ven. . . . 122. VII. ■ Garaafo ingenomen. Moord al¬ daar. . . . 124. VIII. 1 Titus gezonden om Giskala te belegeren. . . 128. IX. " Titus binnen Giskala ontvan¬ gen. . . . . 130. X. ■ Bedrog van Joannes van Giska¬ la. . . . 136. XI. ■ Joodfche roov'ers komen in Jeru- falem. , . . . 139. XII. Ananus verzet zich tegen de" Yveraars. . . 143. XIII. - r . 't Volk grypt de wapenen te¬ gen ben aan. . 145. XIV. ■ Gevegt tusfchen 't Volk en de Yveraars. . . 153. XV. Verraad van Joannes van Gis¬ kala. . . . 1S6. XVI* ■ De Idumeërs helpen de Yve¬ raars. , . ; ld. * 4 XVII,  LYST der BOEKEN en HOOFDSTUKKEN. XVII. Hoofdftuk. De Yveraars Iaaten de Id.meè'rs in Jerufalem. . bl. 172. XVIII. ———— De Idumeërs dooden Ananus en Jefus. . . . 178. XIX. ————» Gepleegde wreedheden door de Idumeërs, &c. . 181. XX. ' —- Deldumeërs verlaatendeStad. 186. XXI. Vespafianus draalt met 't beleg van Jerufalem. . 191. XXII. '———; Wreedheid en godloosheid dér Yveraars. u • 194- XXIII. ■ De Yveraars in twee partyen ge- fcheurd. . . . 197- XXIV. : — Mafada door de Moordpriemers veroverd. T1"1". i99« XXV. Gadara geeft zich over aan Ves¬ pafianus. . . 201. XXVI. 1 Opftand van Vindex. Vespafia¬ nus naar Jericho. . 207. XXVII. — ——• Befchryving van Jericho, en 'tMeir Asfaltites en Sodoma &c. 210. XXVIII. Vespafianus begint Jerufalem in te fluiten. . . 217. XXIX. Het beleg opgefchort om Nero's en Galba's dood. . 219. XXX. — Gevegt tusfchen Simon en de Yve¬ raars. . . . 222. XXXI. Oudheid der Stad Chebron. 2j& XXXII. Idumea door Simon verwoest. 227. XXXIII. Dood van Otho. Vespafianus naar Jerufalem. . 230. * " XXXIV.  LYST der BOEKEN en HOOFDSTUKKEN. XXXIV. Hoofdftuk. Simon en de Idumeërs tegen Jo¬ annes van Giskala. bl. 232. XXXV. —. ' Wanorde te Rome door Vitelli- us benden. . . 23 ji XXXVI. ■ — Vespafianus tot Keizer ver¬ klaard. . . • 238; XXXVII. ■ Hy verzekert zich van Alexan. drie. . . , 242. XXXVIII. ■ ■ Blydfchap over deszelfs verhef¬ fing. Jofephus vry. 145. XXIX. Mucianus met een leger naar |g Rome. . . . 248. XL; —.», , Primus trekt op tegen Viteili- • • us. 249. XLL -mi. ' Vespafianus te Rome als Keizer erkend. . . 252. XLH. ———— Hy zendt Titus naar Judea. 255. V. B O E K. tt ■ ■■ Titus bereidt zich tot Jerufi- lems beleg,. . . 253; II. —— Jerufalems ongeluk beklaagd. 262. III. -ibis Drie partyen in de Stad. Koorn verbrand. . . 263. IV. ' *.i Ellende der Stad wegens de wree- de oproerigen. . 265. V. — "■ -" — Joannes maakt toorens. • 267. VI. Xitus trekt op naar Jerufa¬ lem. . . 268. VII» — — Uitval op hem gedaan, 271. * 5 VIII.  LYST der BOEKEN en HOOFDSTUKKEN. 'VIII. Hoofdftuk. Zyn heir nadert de Stad. bl. 272,' IX. Vereeniging der partyen tegea Titus. ' . . . 273. X. • - ■ ■ ■ Uitval der Jooden op Titus ben¬ den, i ■ • ■ XI. — Joannes vermeestert den Tem¬ pel. : . -. . 279; XII. Titus begint het beleg. 281. XIII. • Befchryving "van Jerufalem. 286. XIV. Befchryving des Tempels. 295. XV. Van den Hoogenpriefter, eh den Burg Antonia. . 304* XVI. Verdeeldheid der Jooden in de' Stad. . . 309. XVII. t-M Titus befpïedt de Stad; -312. XVIII. ■ Geweld van 't Romeinsch fchiet- gevaarte. ■ . • XIX. Uitval der Jooden op de Ro¬ meinen. . . 316. XX. Val van eenen tooren. Eerfte muur bemagtigd. *■ ; 32a! XXI. Titus beftormt den tweeden muur. . . — • XXII. Tweegevegt tusfchen Jonathas en Pudens. . . 438. XVIII. ■ Veele Romeinen, ongelukkig verbrand. r . 440, XIX. ——. Eene andere Gallery des Tempels verbrand. . . 442. XX. -— Onheilen door den hongersnood in de Stad. . . XXI.  LYST der BOEKEN en HOOFDSTUKKEN. XXI. Hoofdftuk. Eene Moeder doodt, en e:t haar kind. . . . bl. 446. XXII. • —1 Tempel beladdering -afgeflaa- gen. . . . . 450. XXIII. ——— Poorten des Tempels in brand. 452. XXIV. » —" ■ Overleg of men den Tempel al of niet zal behouden. 454. XXV. ■ ■ ■ ■ Uitval op de wacht van de Ro¬ meinen. . . 456. XXVI. ! Tempel in brand. Schrikkelyke flagting. . . 4S7- XXVII. ' *i« Wanneer de Tempel verbrand is. . . ". . 463; XXVIII. • Moord in den Tempel.- . 405. XXIX. 1 .— Priefters op den muur. Verdere brand. . . 467; XXX. ■ ■ Zesduizend, omgekomen door een Bedrieger. . 469. XXXI. — Tekenen en voorzeggingen van de onheilen der Jooden. 470. XXXII. — Titus tot Imperator verklaard. 479. XXXIII. ■ Priefters, na de overgaaf, ge¬ dood. . . . 480. XXXIV. — Simon en Joannes door Titus ftreng aangefprooken. 481. XXXV. ————• Jerufalem geplonderd en ver¬ brand. . . .487. XXXVI. Ifates Zoonen en Broeders gee- ven zich over. . 489. XXXVII. .. Bedryven der oproerigen. 490. XXXVIII*  LYST der BOEKEN es HOOFDSTUKKEN. XXXVIII. Hoofdftuk. De beneden-ftad in brand ge¬ zet. . . bl. 491. XXXIX. . Hoop en wreedheid der oproe- rigen. . . . 493* XL. De Boven - ftad aangetast. 494. XLI. . Kostlykheden des Tempels in Titus handen. . 497* XLII. ■ Drie Toorens uit vrees verha¬ ten. . . . 498. XLII. — Titus laat die ongefchonden bly- ven. . . . 502. XLIV. .— Lot der gevangenen' Jooden. 503. XLV. Getal der gevangenen en ge- fneuvelden. . • 505* XLVI. . — Simon en Joannes gevangen. 507. XLVII. -— -— Hoe menigmaal Jerufalem is ingenomen , en hoe lang geftaan heeft. . ; 509. HISTO-  HISTORIE van dén OORLOG der JOODEN tegen de ROMEINEN. DERDE BOEK. * i. HOOFDSTUK. 'Keizer nero geeft aan vespasïanus het gebied over zyn krygsheir in Syrië, om de Jooden te beoorlogen. tt'eizer nero koïi de tyding van dert •*> tegenfpoed zyner wapenen in Judèa niet zonder verbaasdheid en ontroering aanhooren : maar hy ontveinsde zyne vrees, en liet, onder eenen fchyn van van ftoutheid, zyn gramfchap tegen cestius uitbarften; even gelyk als of het aan deszelfs onbekwaamheid, en niet aan de dapperheid der Jooden te wyten geweest ware, dat zy de overhand op zyn krygsvii, deeï.. a volk til BOEK. I. Hoofdrt, Nero ver» toornd.  2 OVERLEG VAN NERO. volk behaald, hadden. Hy beeldde zich toch in, dat het by de Keizerlyke waardigheid voegde, door het verachten van wederwaardigheden, zodanig eene ftand.vastigheid des gemoeds te toonen, die zich boven alle tegenfpoeden verheft. In deezen ftryd tusfehen trotsheid en vrees, overleide hy by zichzelven , aan wien hy het beftier van eenen oorlog zou betrouwen , welke niet alleenlyk dienen-zou, om de Jooden over hunne muitery te ftraffen; maar ook om de rest van 't Ooften in pHgt te houden, door te beletten, dat andere Volken insgelyks beflonden, het juk der Romeinen af te fchudden, nadien zy ten eenemaal daar toe geneigd fcheenen. Na dan alles ovenvoogen te hebben, oordeelde hy vespasianus alleen, tot het uitvoeren van zulk eene groote onderneeming bekwaam: want die hadt, van zyne jongheid af tot aan zynen ouderdom toe,zyn leven altoos in den oorlog doorgebragt. Aan deszelfs dapperheid was het Ryk de vrede in 't Westen, 't welk door den opfiand der Duitfcbersxzz&s gewaggeld hadt, , verfchuldigd ; en door zynen arbeid hadt Keizer klaudius, ,zonder dat het hem eenig zweet of bloed gekost hadt , over Britannië, dat vóór dien tyd nog nooit ondergebragt was, gezepraald. Weshalven nero , aanmerkende den ouderdom, ervaarenheid , en kloekmoedigheid van dien grooten Krygsman, en dat hy kinderen hadt, die als pandslieden zyner getrouwheid waren, en, in de bloem hunner ni, BOF.K. I. Hoof'.Ill. Vespafia* nus Veldheer.  BEDR.YVEN VAN VESPASIANUS. 3- ïier jeugd aan de wysheid hunnes Vaders als tot handen verftrekten: waarby nog kwam,- dat god het moogelyk dus ten beste van het Ryk gefchikt hadt, te raade werdt, hem het gebied over zyne Heirlegers in Syrië tt geeven. Dewyl hy hem dan van noode hadt, gaf hy hem alle blyken van genegenheid en achting, omhein tot dien togt te meer aan te moedigen. Vespasianus was toen met nero in Achdie,&x\ zondt daarop zynen zoon titus aanftonds. naar Alexandrië, om aldaar de vyfde en de tiende keurbende te neemen; en hy zelf, den Hellespont overgevaareu zynde, begaf zich te lande naar Syrië, alwaar hy alle de Roomfche krygsbenden, en de hulptroepen, welke de Koningen der omliggende Volken hem gaven ,° byééa verzamelde. II. HOOFDSTUK. De Jooden, willende de ftad'Askalon, waarin eene Roomfche Bezetting lag, aantasten , verliezen in twee gevechten achttien duizend mannen nevens joannes en silas , ! twee hunner Overften, terwyl niger , die de derde was, het wonderdaadiglyk ontkwam. T\e onverhoopte overhand , welken de Jooden op de Romeinen, waarover cesïius geboodt, behaald hadden, maakte A 2 hen lil. Ijl" Hoofdfl. - ii. Hoofdfl.  4 ASKALON AANGETAST. m BOEK. II. Hoofdft. Oorlog voortgezet. Veldfïag by Askaion. hen zo opgebkazen en verwaand , dat zy, zich niet kunnendé maatigen, den oorlog Verder poogden voort te zetten. Na dat zy dan al hun beste krygsvolk byeen gebragt hadden , trokken zy op naar Askaion , eene zeer oude Stad, liggende vyfhonderd twintig ltadiën van Jerufalem; en beflooten die eerst aan te tasten, om dat zy ze altoos eenen haat toegedraagen hadden. Zy hadden tot krygshoofden drie dappere Mannen, die niet minder verftand, dan kloekmoedigheid hadden, te weeten niger , de Peraïter, silas, de Babiloniër, en joannes, de Esfener* Askaion was met eenen fterken muur omringd; maar de bezetting was zwak, beftaande maar uit een rot voetvolks, en eenige ruitery onder 't bevel van antonius. Hoewel nu de Jooden,, aangedreeven door hunnen yver, fpoediger vóór de Stad kwamen, dan men gedacht hadt; echter verrasten zy antonius niet; nadien hy, van hunnen aantogt bericht hebbende^ met zyne ruitery reeds uitgetoogen was, om hen te verwachten; en zonder zich over hunne menigte en ftoutheid te ontzetten, wederftondt hy hunnen eerflen aanval zo dapper, datzy tot aan de muuren der Stad niet naderen konden: want, hoewel zy de Romeinen verre in getal te boven gingen , echter hadden zy te doen met vyanden, die zo afgerecht tot-den oorlog waren, als zy onbedreeven; zo wél gewapend als zy flecht en kwaalyk; zo wél gefchikt, als zy  NEERLAAG DER JOODEN. 5 zy ongeregeld; en die, in plaats dat de anderen maar door eene onftuimige drift en gramfchap aangevoerd werden, zich, op 't wenken hunner Overften, lieten beftieren. Hier kwam daarenboven nog by, dat de Jooden niet dan voetvolk hadden; des werden zy zonder veel moeite verflagen : want zo dra de ruitery hunne voorfte reien gebroken hadt, namen zy de viugt. Hierop vielen de Romeinen van alle kanten in 't wyde veld, dat zeer gerieflyk voor hun was, op de anderen aan, en floegen eene groote menigte van hun dood: alhoewel 't den Jooden anderszins niet aan moed en vlyt ontbrak, om zich te herftelJen. Maar de Romeinen, door hunne overwinning gemoedigd, zaten hen, 't grootfte gedeelte van den dag, zo dicht op de hielen , dat zy hun geenen tyd gaven, om zich te herëenigen. Aldus fneuvelden 'er tienduizend Jooden, nevens joannes, en silas, twee van hunne Overften: dan de anderen, meerderdeels gekwetst, ontkwamen 't onder 't geleide van niger, in een ftedeke van Idumea, genoemd Sallis. Aan de zyde der Romeinen waren 'er alleenlyk eenigen gekwetst. Dit groot verlies deedt der jooden moed geenszins zinken; maar de fmart, die zy deswege gevoelden, wekte des te grooter begeerte in hen op, om zich te wreeken: en, in plaats van over 't groot getal der dooden zich verflaagen tetoonen, verhief het herdenken van hunne voorige overwinningen hunne hoop, en blies hun eene A 3 ftoiw- in. BOEK. II. Hoofdft.  6 JOODEN VERSLAAGEN. lil. BOEK. •II. Tweede neerlaag der Jooden. ftoutheid in, die.hun eene tweede nederlaag op den hals haalde. Zy dan, aan de gekwetften naauwlyks tyd geevende, • om zich van hunne wonden te laaten gencezen, brachten weder een heir op de been', dat fterker was , dan het voorige. En, meer Verbitterd dan ooit, kwamen zy andermaal vóór Askalon: maar dewyl :"zy niet beter ten kryge toegerust waren, ' dan te vooren, cn zich in dezelfde ongelegenheden bevonden, was de uitflag niet gelukkiger voor hun. Antonius leide hun laagen op den weg, waar langs zy kwamen, en, op hen aanvallende, 'omringde hy hen met zyne ruitery van alle kanten, eer zy tyd hadden, om zich in ilagörde te ftellen, zo dat 'er over de achtduizend van" hun gedood werden. De overigen namen de vlugt. En niger, alles gedaan hebbende, wat men van eenen dapperen krygsman verwachten kon, ontkwam het op den tooren van een zeker Vlek, genaamd Bezedel. Dewyl nu de voornaamft'e toeleg van antonius was , zynen vyanden' déezen manhaftigen Overften te ontneemen, wilde hy, om dat'de tooren zeer fterk was, geenen tyd verliezen met hem te beftormen; maar dien met vuurftoffe omringd hebbende, ftak hy 'er den brand in, en week toen af, achtende , dat niger. noodzaakelyk met de anderen in de vlammen zou moeten omkomen. Dan deeze fprong van den tooren af, en viel in een hol, alwaar de zynen, drie dagen daarna, hem leevend vonden, en aan zyne  optogt van vrspasianus. j* zyne Item kenden, wanneer zy, zeer bedroefd, naar zyn lichaara zochten, om het te begraaven. Dit onverhoopt geluk baarde hun eene onuitfpreekelyke .blydfchap: zy fchreeven 't aan eene byzonde-. re Voorzienigheid van god toe, dat hy hunnen Overften aldus voor het toekomende bewaard hadt. III. HOOFD S t u k. Vespasianus komt in Syrië. De inwooners van Seforis, de voornaamfle flad van Galilea, die 't met de Romeinen, tegen die van hunne eigen landgenooten, gehouden hadt, neemen eene bezetting van hem in. /~\ndertusfchen , kwam vespasianus met ^- zyn heir te Antiochië, de Hoofdftad van Syrië', en buiten tegenfpraak, zo in grootte als in andere voordeelen, ééne der drie voornaamfte lieden van de Roomfche Heerfchappy. Hy vpndt aldaar den Koning agrippa, die 'er hem met zyne krygsmagt verwachtte. Vandaar trok hy voort naar Ptokmais, alwaar de Inwooners van Seforis tot hem kwamen. De begeerte, om voor hunne veiligheid zorg te draagen, en de kennis, welke zy van de magt der Romeinen hadden, hadden hen, tot zyne komfte toe, niet doen wachten, om hunne getrouwheid te betuigen; maat zy A 4 1 had- ni. BOEK. II. Hoofdft. III. Hoofdft. Vespafianus trekt op Seforis.  8 SEFORIS BEZET. lil. BOEK. iii. Hoofdft. IV, Hoofdft, Galilea befchree- ven. hadden aan cestius reeds verklaard, dat zy 'er nooit van afwyken zouden, en hadden ook eene bezetting van hem begeerd en ontvangen. Overzulks zagen zy vespasianus niet alleenlyk metblydfchap aankomen ; maar beloofden hem ook , te dienen tegen hunne eigen' landsgenooten. Zy verzochten zo veel ruitery en voetvolk van hem, als zy tot wederftand zouden moogen noodig hebben, indien de Jooden eenen aanval op hen deeden. Hy ftondt hun zulks zeer gaarn toe, om dat hunne Stad, de grootfte van Galilea, de fterkfte van ftand, en de weerbaarfte van 't ganfche land zynde, hy 't van groot belang oordeelde, zich in dien oorlog daar van te verzekeren, IV. HOOFDSTUK. Befchryving. van Galilea, Judea, en eenige andere omliggende gewesten, TPXaar zyn twee Galilea's, waarvan men ■fw 't eene het Opper-, en 'tander het iVis der-Galilea noemt; beiden door Feniciè' en Syrië beflooten; paaiende, aan de Westzyde, aan de Stad Ptolema'is met haare landftreek en den berg Karmel, eertyds tot Galilea , doch nu den Tyriërs behoorende, aan den welken Gaba ligt, dat de Ruiter* ftad genoemd wprdt, om. dat Koning he-  LIGGING VAN GALILEA. 9 rodes zyne afgedankte ruiters derwaards zóndt, om 'er te woönen. Aan 't Zuiden grenzen Samaris en Scythopolis, tot aan de. rivier den Jordaan. Aan de Oostzyde liggen Hippene, Gadaris, • en Gaulanith, welke ook-landpaalen van 't Ryk van. Agrippa zyn: en aan h Noorden wordt het door Tyrus en deszelfs grenzen beflooten. De lengte van Neder-Galilea ftrekt zich uit, van Tiberias tot aan Zabulon, hebbende Ptolemaïs aan den zeekant tot nagebuur. De breedte wykt van het Vlek Xaloth, gelegen in het groot Veld, tot aan Berfebe; alwaar ook de breedte van Opper-GaUlea haa-r begin neemt tot' aan het Vlek Baka, 't welk tot eene landfcheiding der Tyriërs ftrekt: en de lengte breidt zich uit van Tbelln, een Vlek aan den Jordaan, tot zznMerotb.'— Alhoewel deeze tweeLandfchappen van zo veele verlcheiden' Volken omringd zyn, echter hebben zy hen altoos in alle oorlogen wederftaan : want Zy zyn niet alleenlyk zeer volkryk, maar de Ingezetenen ook1 zeer ftrydbaar, en, van hunne kindsheid af, in de krygsoefeningen onderweezen. De Landsdouw is 'er zo vruchtbaar, en zo met allerhande boomen beplant, dat zelfs zodanigen, die tot den landbouw weinig genegen zyn , daardoor aangelokt worden , om geene landeryen onbebouwd te laaten. Daar is niet alleenlyk eene menigte van Vlekken en Dorpen; maar ook een groot getal van Steden, allen zoo bevolkt, dat de minfte meer dan vyftienduizend Inwooners, A § heeft, in. BOEK, IV. Hoofdrt.  III'.- BOEK. IV. Hoofdft. 't Land over den Jordaan. Smnarie, io BYLIGGENDE LANDEN. heeft. Hoewel dan Galilea zo-groot niet. is, als het land aan de overzyde van den Jordaan, het wykt echter in magt daarvoor niet, om dat het, gelyk ik gezegd heb, overal bebouwd, en zeer vruchtbaar ■ is : waar tegen een groot gedeelte van dat ander Gewest dor, woest, en, om vruchten tot, voedfel der Menfchen voort te brengen, onbekwaam is. Niettemin zyn 'er ook plaatzen, alwaar het Aardryk zogoed is, dat het.allerleie gewasfen voortbrengt. Men ziet 'er wyngaarden, olyfen dadelboomen.in overvloed; dewyl de beeken, die van 't gebergte vlieten, het land befproeien, en dat de geftaadige opwellingen hetzelve, geduurende de groote hitte van den zomer, bevochtigen. Dit, Landfchap ftrekt zich in de langte uit, van Macheron tot aan Pella , en, in de breedte, van Filadelfia tot aan den Jordaan. Pella bepaalt het aan de Noordzyde , de Jordaan aan de Westzyde, het land der Moabiten aan de Zuidzyde, en Arabië', Sibonitis, Filadelfia, en Gerafa aan de Oostzyde.:—■ Het land, dat tot Samarië behoort, en 't welk midden tusfehen Judea en Galilea ligt, begint by 't vlek Ginea, dat in 'tgroot Veld gelegen is, en. eindigt in de heerfchappye van Akrabatane. Het verfchilt nergens in van Judea: want beiden zyn bergachtig, en hebben wéeiige velden. De landeryen zyn 'er zeer goed, ligt om te bebouwen, en brengen eene menigte zo van tamme als wilde vruchten voort: want hoewel ze van natuur  LIGGING VAN JUDEA. n tuur dor zyn, echter is 'er geen gebrek , van regen, om ze te bevochtigen. liet water is 'er zo fchoon, als 't ergens we.e; zen kan :, de weiden zo.treffelyk, dat men nergens groorer overvloedvan melk vindt; en 't geen alles te boven gaat, en maakt, : dat men die twee Landfchappen niet te ■veel pryzen kan, is, dat zy metecue overgroote menigte van Menfchen bevolkt zyn- Beide worden zy bepaald door het vlek Ahuath', anders Bbrkeós genoemd. •—• Dit Vlek is de grenspaal van Judea aan de noordzyde: maar de lengte van Judea ftrekt zich van 't Zuiden tot aan een vlek van Arabië, genoemd Jardan , uit j en cle breedte is, van de rivier den Jordaan^ tot aan Joppe. Jerufalem , in 't midden liggende , is 'er het middelpunt van, waarom het niet ten onrechte van fommigen de navel van dat Landfchap genoemd wordt. En dit land, het welk zich langs de zee tot aan fètolemafcukftrekt, is aan dien kant niet minder vermaakelyk , dan elders vruchtbaar. Het is in elf deelen gedeeld , waarvan de Stad Jerufalem het voornaamfte is, en, als het hoofd,-boven alle de anderen uitmunt. De andere tien deelen zyn in Plaatsvoogdyen onderfcheiden, naamelyk, Gofna, Akrabaïta, Thamna, Lydda, Ammaüs, Pella, Idumea, Engaddi , Herodion , en Jericho : want Jamnja en Joppe, welker rechtsgebied zich over de nabuurige Landfchappen uitftrekt, zyn daar onder niet begreepen; als mede •niet Gawalitis, Gaulanitis, Batanea, en Tra¬ in. BO 'K. IV. Hoofdft. Judea.  III. HO EX. iy. Hoofdft. V. HooHft. Hulp aan 12 SEFORIS BEZET, Trachonitis, die een gedeelte van 't ryk van agrippa uitmaaken. Dit Land, het welk door Syriërs en Jooden te zamen bewoond wordt, ftrekt zich in de breedte uit , van den berg Libanon en den oorfprong des Jordaans, tot aan 't meir van jihrias; en, in de lengte, van 't Vlek Arpha tot aan de Stad Julias. Dit is de befchryving van Judea en het omgelegen land, zo beknopt, als mogelyk is, terneder gefteld. V. HOOFDSTUK. Vespasianus en zyn zoon titus komen {q Ptolemaïs met een heir van zestigduizend mannen. De hulpbenden, welke vespasianus aan die van Seforis toezondt, beftonden uit duizend ruiters, en zesduizend voetknechten, onder 't gebied van den Hopman placidus ; wordende het voetvolk in de ftad gelegd, en de ruitery op het groot Veld gelegerd. Zy beiden kwamen geftaadiglyk in de nibuurige plaatzen ftroopen, waardoor josephus en de zynen, hoewel zy zich tot nogtoe ftille hielden, grooten overlast leeden. En 't was deezer Roomfche krygsbenden niet genoeg, ten platten lande te pionderen; maar zy roofden ook alles, wat zy konden, dat ter Stede uitkwam; en de inwooners, die bui*  TITUS TE PTOLEMAIS. 13 buiten duffden komen, onthaalden zt zo kwaalyk, dat zy hun dwongen, zich binnen hunne muuren te houden. Jo- sephus., de zaaken in deezen Haat ziende, deedt alles, wat hy kon, om zich meester van Seforis te maaken : maar hy werdt tot zyn naadeel gewaar, dat hy 't zo fterk gemaakt hadt, dat de Romeinen zelve het niet zonder groote moeite zouden hebben kunnen inneemen. En nadien hy de Seforitaanen, noch door verrasfing, noch door overreedingen , tot zyne party kon overbrengen, was hy in zyne hoop wel ter dege bedroogen. Door deezen zynen toeleg werden de Romeinen dermaate vertoornd, dat zy niet alleenlyk met rooven voortgingen; maar ook allen, die zich tegen hen ter weere {telden, doodfloegen, de anderen in ilaaverny wegvoerden , en alles in Galilea te vuur en te zwaard verwoestten, zonder iemand te verfchoonen ; zo dat men nergens kon Veilig zyn, dan in de lieden, die jose- phus hadt doen verilerken. Midde- lerwyl kwam titus met het krygsvolk, dat hy uit Alexandrië hadt geligt, in Ptolemats by zynen Vader vespasianus, eerder dan men meende, dat de Winter hem toegelaaten zou hebben, en voegde aldus de vyftiende keurbende by de vyfde en de tiende, die reeds by vespasianus waren, beftaande uit de allerbeste foldaaten. Deeze werden verfterkt door achttien kleiner benden, waarby nog kwamen vyf anderen uit Cefarea, nevens zes vaanen ruitery, * waar- ïïï.- BOEK. V. Hoofdft. Titus.  14 BENDEN DER ROMEINEN. ITT. no -.k. v. Hoofdft. VI. Hoofdft. Homeinfche foldaaten. VI. HOOFDSTUK. Van de Krygstucht der Romeinen. Men moet zich over de voorzigtigheid. der Romeinen ten hoogften verwonderen , dat zy hunne foldaaten niet alleenlyk tot dendagelykfchen dienst, maar ook tot den waarvan 'er vyf uit Syriërs beftonden^ Tien deezer bendenbf regimenten waren* ieder van duizend voetknechten , en de anderen van zeshonderd dertien , nevens honderd en twintig ruiters. DitHeir werdt door de Vorften, die Bondgenooten waren, ook verfterkt: want de Koningen antiochus , agrippa, eil sohemus zonden tweeduizend boogfehutters te voet, en duizend ruiters. En malchus, Koning der Arabiërs, zondt iusgelyks duizend ruiters, en vyfduizend voetknech, ten, van welken de meesten met pyl en boog gewapend waren. Alle deeze troepen , te zamengevoegd, maakten omtrent zestigduizend mannen uit , behalven de knechts en ,trosboeven, die 'er in groote menigte waren, en, al hun leeven of in den oorlog doorgebragt, of by vredestyd de krygsoefeningen altoos bygewoond hebbende, voor niemand, dan voor hunne meesters, in moed en behendigheid behoefden te wyken.  KRYGSHAFTIGE ROMEINEN. 15 den oorlog bekwaam maaken. Dan als men aanmerkt, hoedanig hunne1 tucht en beleid zyn in alle andere zaaken, die den kryg betreffen, zal men moeten bekennen, dat het niet zo zeer aan 't geluk, ■als wel aan hunne dapperheid is, dat zy de heerfchappy der Waereld aan dezelve verfchuldigd zyn. Zy wachten niet, om zich in den wapenhandel te oefenen, tot dat de oorlog en de nood hen daartoe dwingen; maar zy houden 'er zich mede bezig' in vollen vrede, en bedienen zich onophoudelyk van 't geweer, gelyk als of zy 'er mede gebooren waren. Menzoufchier meenen, dat die oefeningen rechtfchaapen' gevechten waren, zo wrel gelyken zy 'er naar. - Daar over behoeft men zich niet te verwonderen, dewyl hunne foldaaten zich dagelyks zo oefenen, dat zy bekwaam zyn, om, als met eene onverwinnelyke magt, • zulke groote daasden' uit te voeren : want nooit breeken zy hunne orde, nooit doet de vrees hen hun verftand verliezen, en geen vermoeidheid maakt hen neêrflagtig. Hierom is het dan, dewyl zy geene vyanden aantreffen, die alle deeze hoedanigheden bezitten, dat zy altoos de overhand behouden : waaruit dan blykt, dat men hunne oefeningen bloedelooze gevechten , en hunne gevechten bloedige oefeningen zou kunnen noemen. Waar zy ook krygvoeren, nergens kunnen zy door eenen fchielyken overval hunner vyanden overrompeld worden , om dat zy, eer men hen aangrypen kan, hun BOEK. VI. Hoofdft. Bedroeven tonden.  ïó* 'ROMËINSCHE LEGERPLAATS, TH. VI. Hoofdft. Legér der Romeinen. bun leger verfterken, erf dat niet verwardelyk of op eene wanfchikkelyke wyze, maar in eene vierhoekige gedaante. Indien de grond ongëlyk is , maaken zy dien vlak en effen: want zy neemen altoos eene menigte van fmeden en andere handwerkslieden met zich, op dat hun niets, van 't geen ter vestingbouw noodig is, mogte ontbreeken. Van binnen is hiin Leger in wyken verdeeld, in welken men hutten voor de Bevelhebbers en foldaaten opflaat. De Omtrek, van buiten aan te zien, gelykt naar eenen ftadsmuur; want zy rechten 'er toorens op, die even wyd van malkanderen ftaan, tusfehen welken hun fchietgevaart, waarmede zy fteenen en fchichten werpen, geplaatst wordt. Dit leger-beftek heeft vier wyde poorten, op dat 'er de Menfchen en paarden, gemaklyk in en uit zouden kunnen gaan, en 'er ruimte zy voor eenen fchielyken uitval. Het binnen-ruim is in ftraaten verdeeld , ih 't midden van welken zy hutten voor de Overften oprechten, nevens des Veldheers tent, die de gedaante eens tempels heeft.- Voorts is 'er eene markt, nevens winkels van ambachtslieden, en eene rechtbank, alwaar de voornaam rVe Bevelhebbers alle verfchillen beflechten. Dus zou men dit Leger kunnen vergelyken by eene Stad, die opftaande voet gemaakt wordt: want door de menigte der geenen, die 'er aan werken, en door hunne lange ervaarenheid, wordt alles eerder opgeflagen, als men zou kunnen ver-;  ÏIOMEINSCHE KRYGSDIENST. if feioedea: en, als men 't noodig oordeelt * maakt men 'er van buiten eéne graft om* vier elleboogen wyd en zo veel diep. De foldaaten, die hun geweer altoos by de hand hebben, verkeeren met malkanderen vreedzaamlyk en in goéde ördë: zy gaan met troepen, om hout, water , en voeder te haaien, en eeten alle gezamenlyk, zonder dat het hun vry Haat, elk byzonder, of wanneer 't hun lust, teëeten. Op 'tgefchal der trompetten, gaan zy ilaa'pen , ftaan wéder öp, én gaan ter wacht: want alles is zo ordenlyk gefchikt, dat 'erniets ongerëgelds gefchiedt. De foldaaten gaan, *s morgens, hunne Hoofdmannen, en de Hoofdlieden hunne Kolonels begroeten: de Hoofdlieden en Kolonels gaan te zanien rtaar den Opperveldheer, die hun, als dan, het wachtwoord geeft, nevens alle andere noodige bevelen, om dié aan hunne onderhoorigen over te brengen, op dat eén iegelyk weete, waar na zich te richten. En hier wordt van hun zo naauw acht op gëgeeven, dat ze , in 't heetfte van 't gevegt, naar vereisch van zaaken, in één qogenblik keeren en wenden, het zy om den aanval te doen, of te rug te deinzén. Wanneer het Léger ftaat op te breekert, wordt zulks, door 't eerfte gëfchal der trompet, bekend gemaakt, waarop men de tenten toellaat, en zich tot den optogt vervaardigt: als de trompet zich ten tweedert niaale iaat hoörert, laaden zy hunne pakkaadje op de lastdraagende dieren , en, wachtende om te vertrekken VII. deel. B haaf m. HOEK. VI.. Ilobf'dfh Öptogt des Legerss  III. BOEK. "VI. Hoofdft. 18 OPTOGT DES LEGERS. naar het derde teken, gelyk men doet by eenen wagenwedloop, fteeken zy hun leger in den brand, zo om dat zy gemaklyk weêr een ander kunnen opflaan , als op dat 'er de vyanden zich niet van bedienen zouden. Zo dra de trompet ten derde maale fteekt, gaat de optogt voort; en op dat een ieder zich by zynen rang houde , laat men niemand achterblyven, maar prest hen allen voort. Als dan vraagt een Heraut j die aan de rechter zyde van den Veldheer ftaat, driemaal in hunne moedertaale, of zy tot den firyd gereed zyn ; waarop zy, met eene luide ftem, blymoediglyk zo menigmaal antwoorden, dat zy alien vaardig ftaan : ja veeltyds voorkomen zy dien uitroeper, en geeven, door hun gefchreeuw, met het opiteeken der handen, te kennen, dat zy naar'tgevecht verlangen. Daarop trekken zy, in iiilte , in dezelfde orde voort, als of zy den vyand vóór zich,hadden, zonder hunne gelederen te breeken. Het voetvolk is met helm en harnas gewapend, en elk draagt twee zwaarden, waarvan dat., het welk zy aan de flinker zyde hebben, veel langer is, dan'tander : want dat aan de rechter zyde is niet boven eene fpan lang. De uitgeieezen' foldaaten, die den Veldoverfte verzeilen., draagen fpeeren en fchilden; alle de andere foldaaten hebben vverpfpietfen en lange beukelaars, en draagen, noch daarenboven in eenen korf, eene zaag, een hakmes, eene byl, een houweel, eenen zikkel, eene ketting, een le-- de-  HOMEINSCH LEGER. 19 deren toomreep , en brood voor drie dagen ; zo dat zy niet minder geladen zyn* dan de paarden. De ruiters draagen een lang zwaard op de rechter zyde, eene lange lans in de hand, eene fchild aan de Zyde van 't paard , en eenen koker met drie of meer fchichten met breede punten, en zo lang als fpeeren: hunne harnasfen en helmen zyn gelyk die van 't voetvolk. De geenen, welke uitgekoozen worden, om den Veldheer te verzeilen, zyn gewapend, gelyk de anderen: en 't is het lot, dat den voorrang geeft aan die geenen,die vooruit trekken. Zodanig zyn de , togten, de legering, en de verfcheidenheid van wapenen der Romeinen. Zy doen niets in hunne gevechten, dan met een -Voorgaand overleg: alle hunne bedryven zyn altoos de gevolgen van hun befluit; zo dat, byaldienzy misflagerfbegaan, Zy die f'emaklyk kunnen verhelpen. Als de zaaenrypelyk by hen overwoogen zynj hebben zy liever dat de uitkomst hunne hoop niet beantwoordt, dan dat zy hunnen voorfpoed alleenlyk aan 't geluk verfchuldigd Zouden zyn; om dat de voordeden3 die men daardoor bekomt, onbedachtzaamlyk doen handelen: daarentegen de ongelukken, die op een Welberaamd befluit Volgen, dienftig zyn, om in 't toekomende Voorzigtig te zyn,, en dergelyke gevallen tevermyden: waarby nog komt, dat men zich geen eer kan toefchryven van 't geen by geval gerchiedt; en dat men van de na* deelen, die tegen alle verwachting voorval- B & ten, HL BOEK. VI. HooWrt. Gévcgt.  ROMEINSCH LEGER. in. BOSK. V-I. Hoofdft. Rrygstiigt. Ie n, ten minften dien troost heeft, dat men niets heeft nagelaatén van 't geen de Voorzigtigheid Vereischte. Deze geftadigé krygsoefeningen verfterken niet alleenlyk de iichaamen der foldaaten, maar zy ftyven hunnen moed ook, en de vrees voor ftraf maakt hen naauwkeurig in alle hunne pligten: want de Wetten beveelen niet alleenlyk lyfftraffen voor 't wegloopen, maar ook voor 't minfte verzuim ; en hoe ftreng ook de Wetten zyn, de Bevelhebbers zyn nog fïrenger. Maar de eertekenen, waarmede zy de Verdientten beloohen, zyn zo groot, dat de geenen die zulke ftrenge ftraffen lyden, daarover niet klaagen durven. Deeze zonderlinge gehoorzaamheid maakt, dat niets zofchoonin den vrede, noch zo ontzaglyk in den oorlog is , dan een heir Van Romeinen. Dit groot getal Van Menfchen fchynt maar als één' lichaam te Weezeh', 't welk zich, in zyn geheel, te gelyk beweegt, nadiert de krygsbertden, Waaruit het beftaat, zo zeer wel gefchikt zyn. Hunne ooren luisteren zo fcherp toe naar de bevelen; hunne èogert zyrt zo fneedig gevest op het te-' ken; en hunne handen zo gereed tot de uitvoeringvart'tgeen hun bevolen wordt, dat, dewyl zy dapper en onvermoeid irt den arbeid Zyn, het befluit om flag té leveren zo dra niet genomen' is, of daar iageene menigte van vyanden, van rivieren, Van bosfchen , noch van bergen , die hen beletten kunnen, zich eenen weg ter overwimiingetebaanen; ja zelfs het geluk kan herj  ROMEINSCH LEGER. ai hen niet fluiten, om datzy zich niet waardig zouden achten, den naam van Romeinen te draagen, indien zy over het zelvQ ook niet zegepraalen. Men behoeft zich dan niet te verwonderen, dat heirlegers, die, op zodanig eene heldhaftige wyze, zulke wel beleide raadflagen uitvoeren, hunne veroveringen zo verre uitgeftrekt bebben, dat dit trotfe Keizerryk aan 't Ooften door den Eufraat, aan 't Weften door den Oceaan, aan 't Zuiden door het vruchtbaarftegedeelte van Afrika, en aan "t Noorden door den Rhyn en den Donau. bepaald wordt; nadien men zonder vleiery zeggen kan, dat hoe wyd alle die Ryken en Landfchappen zich ook uitftrekken, het hart nogthans van dat Volk, het welk door zyne voorzigtigheid en dapperheid -zich meefler van de Waer eld gemaakt heeft nog grooter is.— Doch myu oogmerk met dit te zeggen is niet zo zeer, den lof der Romeinen te verkondigen, als wel deezen j welken zy overwonnen hebben, te trooften, en aan anderen den lust, van tegenhenoptefl-aan, te beneem en. Moogelyk zal dit verhaal ook dienftig weezen voor zulken, die, eene, goede krygstucht naar behooren Avaardeerende, geene by-» zondere kennis hebben van die, welke de Romeinen in den oorlog onderhouden. Bis VIL iii, J50EK. vi. HooSffc,  III, BOEK', VII. Hoofdft. Bedryf v,.n Placidus, £2 BEDRYF VAN PLACIDUS. VIL HOOFDSTUK. Placidus , één der Overften van vespasianus heir, zvil de ftad Jotapata aantasten , maar de Jooden noodzaaken hem, die on~ derneeming fchandelyk te verhaten. T^espasianus dan (om weder tot den af* gebrooken draad der Gefchiedenis te keeren) beileedde den tyd, dien hy met zynen zoon titus te Ptolemats was, oni orde te (tellen omtrent alle de zaaken , die voor zyn heir noodig waren. Placidus doorliepondertusfchen geheel judea, doodende de meelten der geenen, welke hy overviel; doch dit was niet anders, dan een deel lafhartig volk, dat onbekwaam was om wederftand te bieden: want allen, die hart en moed hadden, begaven zich in de Steden , welke josephus verfterkt hadt, Nademaalnu Jotapata de fterkite van aden was , befloot placidus die Stad aan te tasten, meenende, dat hy ze door eenen fchielyken aanval, zonder veel moeite, wel zou bemagtigen, en dat hy daar door eene groote eer by andere Krygsoverften inleggen zoude; vermids de, fchrik, die het by andere Steden zou baaren, wanneer zy zagen, dat de aanzienlykfte van allen dus veroverd was, hunnecnderneemingen in het gevolg hun veel ligter zou doenmaaken. Maardeuitflag beantwoordde zyne hoop niet: want de inwooners van Jotapata% zyneri toeleg gewaar worde»»  GEVEGT MET DE JOODEN. 23 dende, deeden eenen uitval op zyne benden, die niet bereid waren, om hen af te keeren: en dewyl zy voor hun Vaderland, en voor hunne Vrouwen en Kinderen ftreeden, vochten zy zo dapper, dat zy hunne beftryders op de ylugt dreeven, en 'er veelen van kwetften, doch niet meer dan zeven van hen neermaakten, deels om dat de Romeinen wel gewapend waren , en niet pnordenlyk vlooden, deels dewyl de Jooden, die niet zo wel waren gewapend, zich vergenoegden met hunne fchichten van verre te fchieten , zonder handgemeen met hen te durven worden, O verzulks verlooren zy , van hunnen kant, ook maar driemannen, en hadden eenige weinige gewonden. Dus Haakte placidus deezen aanflag. VIII. HOOFDSTUK. Vespasianus trekt zelf in perfoon naar Galilea. Orde van den optogt van zyn beir. ■^espasianus dan, beflooten hebbende ^ Galilea zelf in perfoon aan te tasten, vertrok van Ptolemaïs, na dat hy zynen optogt, volgens de gewoonte der Romeinen , geregeld hadt. Zyne hulptroepen, als zynde ligtst gewapend, en de boogfchutters trokken vooruit, om de fchermutzelingen der vyanden af te keeren, en de "bosfchen, en andere plaatzen, daarlaagen inogten gelegd zyn, te befpieden. Een B 4 ge¬ ur. BOEK, VII. Hoofdft;. vin. Hoofdft. Optogt van Vespafianus.  e ftad Jotapata ligt bykans geheel op •*-^eene rots, en is van drie kanten, met zulke diepen dalen omringd, dat men, van boven naar beneden ziende, duizelig daar door wordt. Aan de noordzyde alleen, alwaar men haar op eenen afgaanden berg gebouwd heeft, is zy toeganglyk: maar josephus hadt 'er eenen wal om doen maaken, op dat de vyanden de Stad,, Op de hoogte diens Bergs gelegen, niet zouden kunnen genaaken. De andere Ber¬ in. EO EBT. Xr. Hoofdft. Xtt: Hoofdft. Ligging van Jotapata.  ge JOTAPATA BELEGERD. m. 30CK. XII. Hoofdft. Ëëtégering; Bergen, die 'er rondom waren, verbef gden de Stad zo * dat men haar niet zien kon, voor dat men 'er binnen was: zodanig was de fterke ftand van jotapata. —• Vespasianus , ziende, dat hy te ftryden hadt zo wei tegen de natuur, die de plaats zo fterk maakte, als tegen de hardnekkigheid der Jooden, deedt de voornaamfte Bevelhebbers van zyn heir te zamenkomen, om te overleggen, hoe men 't beleg met meerder kracht zou kunnen voortzetten. Men werdt te raade, eenen wal op te werpen aan de zyde, daar de Stad het gemak- lykst te genaaken was. • Hy ffcclde daarop zyn ganfche heir aan 't werk, om noödige ftoffen tot dien einde aan te brengen. Men haalde zeer veel houts en fteens van 't iiabygelegen gebergte, en maakte eene groote menigte van horden, die men, als een verdek, op paaien vast maakte* om de arbeiders voor de fchichten, die mtdeStadgefchooten werden, te dekken. Voorts haalde men de aarde van de naafte plaatzen, en reikte ze aan malkanderen over; ' t welk, dewyl het geftadigiyk voortging, en dat elk daaraan arbeidde, het werk zéér veel deedt vorderen. De Jooden, ondertusfehen, om zulks te verhinderen, wierpen met allerlei fchietgeweer, en met groote ftèenen, van de muuren tegen de horden, 't welk een yslyk geraas maakte, en het werk zeer vertraagde", doch evenwel, vermids het fchieten niet doordrong, niet beletten kon, dat het dagelyks voortgezet werdt. —■ Vespasianus  VERDEEDIGING DER JOODEN. 33 6ianus deedt daarna honderd en zestig ftormtuigen oprechten, waaruit men onophoudelyk fchichten fchoot tegen de geenen , die de muuren befchennden: ook ftelde hy op eene ftormfchans andere ftormgereedfchappen, waarmee men fpeeren en groote fteenen fchoot; cn hy deedt zo veel vuurwerken werpen , en zulk eene menigte van pylen door zyne Arabiërs en andere fchutters fchieten , dat alle de ruimte tusfchen dè muuren cn de fchans, en zo verre het bereik om te fchieten ftrekte, zo vol daarvan werdt, dat het onmoogelyk fcheen daarover-te komen. Maar dewyl niets raagtig was de Jooden te vertraagen, lieten zy niet na uitvallen te doen, éri de befchutfels der arbeideren om verre te -rukken , en hen te verdryven, waarna zy hunne werken vernielden, en de horden en andere fchutweeren in den brand ftaken. Vespasianus , bemerkt hebbende, dat de leedige ruimten, die 'er tusfchen die werken waren, den belegerden gelegenlieid gaven, om over te komen, deedt die zodanig bedekken, dat'er geene tusfchen? , ruimte meer overbleef: en hebbende daarna alle, zyne magt daar tér plaatze gebragt, benam hy den Jooden het middel, om zyne werken door nieuwe uitvallen te ftooren. YII. deel, C XIIL in. BOEK. XII. Hoofdft.  34 JOSEPHUS TEGENWEER. IH. ttf>KK. XIII. Hoofdft. Jofephus tegenr wecr- Muur. XIII. HOOFDSTUK, Josephus doet eenen muur maaken, die hooger is dan de flormfchans der Romeinen. De belegerden hebben gebrek van water. Vespasianus wil de pad uithongeren ; maar door zekere list van josephus verandert hy van voorneemen , en keert weder tot geweld. "VTa dat vespasianus zyne flormfchans zo hoog hadt doen opwerpen, als de muuren der Stad, oordeelde josephus, dat het eene fchande voor hem zoude zyn, niet zo groote werken te ondernëemen , om de plaats te befchermen, als die, welke de Romeinen maakten, om haar te bevechten. Hy beiloot derhalven eenen muur te maaken, die nog hooger was ; en dewyl de werklieden daar tegen inbragten, dat zulks onmoogelyk Was1 door de menigte van fchichten, welke de Romeinen onophoudelyk fchooten, vondt hy een middel tegen die zwaarigheid uit: namelyk, hy deedt zwaare paaien in den grond zetten, aan welken men verfche osfenhuiden vastmaakte, die door hunne bogten en plooien niet alleen de viugt der pylen en fchichten ftuitten, maar ook de vaart der fteenen, uit de werptuigen gefchooten, braken, en door hunne vochtigheid de kracht des vuurs verydelden. En na dat hy, door dit befchutfel, de arbeiders buiten vrees gefield hadt, werkten zy, dag en nacht, met zulk  VESPASIANUS VOORNEEMEN. 33 zulk eenen yver, dat zy eenen muur oprechten, die twintig ellèboogen hoog, en door veele toorens met fchietgaten verfterkt was. . Deeze vond , gevoegd by de onverwinnelyke ftandvastigheid der belegerden, verbaasde de Romeinen, die de Stad reeds in hun geweld •meenden te hebben, niet weinig. Vespasianus was niet minder vertoornd, dan verwonderd -, op 't zien, dat het vernuft van josephus , en de moed , dien de Jooden uit dien nieuwen vestingbouw fchepten, henzo ftout maakten, dat'er niet één dag voorbyliep, dat zy gecne uitvallen deeden, alles, wat hun voorkwam, wegvoerden, en verfcheiden plaatzen in den brand Haken.— Na dathy dan alles overwoogen hadt};, oordeelde hy, dat het best was, in plaats van met beftormen voort te vaaren, de Stad uit te hongeren , om de belegerden daardoor te noodzaaken zich over te geeven, eer het tot den uiterften nood kwam; of, zo zy hardnekkig bleeven , hen dan op "nieuw aan te tasten, wanneer zy door gebrek zodanig verzwakt waren, dat zy gemaklyk te dwingen zouden zyn. In gevolge vaij dit befluit deedt hy alle de toegangen zeer naauw bewaaren. . De belegerden hadden overvloed van koorn en alle andere noodige dingen , uitgenomen zout; maarzy hadden mangel van water, nadien 'er, geene fonteinen in de Stad zynde , zy zich moeften behelpen met dat, het welk van den Hemel viel, en het in den zomer, in welken tyd zy beleC 2> gerd III. EO F.IC. Xül. Hoofdft.  $6 LIST DER JOODEN. Hl. BOEK. XIII. Hoofdft. - Gebrek van water. gerd waren, weinig regende. Josephus; ziende, dat dit het eenigfte ongemak was, dat hen drukte, en dat al het krygsvolk zeer wel gemoed was, deedt het water by maaten uitdeelen , om het beleg langer te kunnen uithouden, dan de Romeinen gisfing maakten. Doch dit moei. de het volk geweldig, dewyl 't niet dulden kon, dat men hun niet wilde toelaaten, te drinken zo veel, als hun lustte, als of 'er geen gebrek van water geweest ware; des zy niet langer wilden werken. Hiervan waren de Romeinen niet onbewust, om dat zy van eenen heuvel het Volk zagen byeenkomen ter plaatze, alWaar men 't water met eene maat aan hetzelve uitreikte: zy fchooten ook veelen daarvan met hunne fchichten dood. Na dat nu het water in de putten meest verbruikt was, twyfelde vespasianus niet, of de plaats zou zich haast overgeeven : maar josephus , om hem die hoop te beneeraen* deedt aan de kanteelingen der muuren veele kleederen ophangen, die doornat van water droopen; 'twelk den Romeinen zeer verwonderde en fpeet, om dat zy zich niet konden inbeelden, dat, indien ze gebrek van water gehad hadden , zy het dus verkwist zouden hebben. Vespasianus derhalven , den moed opgeevende van de plaats door hongersnood te zullen dwingen, keerde weder tot geweld en tot de wapenen, 't welk het geen was, dat de Jooden wenschten , nadien zy, hun verderf te gemoet ziende, liever met het geweer in de vuist, dan door hon-j  ■ LIST DER JOODEN. §jr honger en kommer, fterven wilden. Toen bediende josephus zich van eene andere list, om water te bekomen. Aan de westzyde was een diep en akelig dal, ft welk maar met eene flechte wacht door de Romeinen bezet werdt; des fchreef hy aan deJooden, die buiten de Stad aan alle kanten woonden , dat zy hem by nacht, langs die plaats, water, en andere dingen, die men van noode hadt, zouden brengen; dat zy zich met huiden dekken, "en, dicht by de verfchanzingen genaderd zynde, al kruipende zouden aankomen, op dat de vyandelyke wacht, hen ziende , denken mogt, dat zy honden of andere gedierten waren: dit duurde zo lang , tot dat de Romeinen, dit gewaar geworden zynde, den doortogt flooten. XIV. HOOFDSTUK. Josephus, geen hoop ziende, van Jotapata te behouden, wil vandaar vlugten; maar de wanhoop der inwoonderen deswege doet hem blyven. Verwoede uitvallen der belegerden. Josephus toen ziende, dat 'er geen behoudenis meer te hoopen was, noch voor de Stad, noch voor haare befchermers, en dat een korte tyd hen tot den uiterften nood brengen zoude, b era adHaagde met zyne voornaamfte Bevelhebbers , op wat wyze men het best ontvlugten zoude : doch het volk, de lucht C 3 hier¬ in. EO EK. xiii. Hoofdft. xiv". Hoofdft, Jofipto voorncstasn.  g8 AANSPRAAK TOT JOSEPHUS. ïïl. BOEK. xiv. Hoofdft. Bede des volks. hieraf gekreegen hebbende, kwam by menigte aanloopen, en badt hem : „ dat hy hen niet verlaaten wilde, dewyl al hun vertrouwen op hem was : dat hy alleen hen redden kon , indien hy by hen bleeve; vermids zy, hem tot Opperhoofd hebbende , met blydfchap tot den laatften adem toe vechten zouden: dat als zy toch fneuvelen moesten, zy ten minften den troost zouden hebben, van aan zyne voeten te fterven : en eindelyk, dat hy behoorde te denken, dat het eene onbetaamlyke daad voor hem zoude weezen, voor zyne vyanden te vlugten, en zyne vrienden te verlaaten , 't welk eeveneens was, als of men in eenen ftonn een fchip verliet, dat men by ftil wedeF bel'Herd hadt; dewyl hy daar door hunne Stad zou doen fchipbreuk lyden, vermids niemand moed zou hebben, om haar langer te befchermen, wanneer zy hem, op wien ze alle hunne hoop van behoudenis ftelden , verlooren hadden." ■ Josephus , om hen die meening, als of hy maar op z3'ne eigen behoudenis bedacht was , uit het hoofd te praaten , zeide tot hen : „ Dat het veel meer om hun belang, dan zyn eigen/was, dat hy vlugten wilde; nadien zyne tegenwoordigheid hun onnoodig zoude zyn, indien zy niet overweldigd werden; en dat indien men de Stad innam, het hun niet zou konnen baaten , dat Hy met hem fneuvelde, maar dat, zo hij 'er uit raakte, hy zulk eene groote kfygsmagt in Galitea op de been zou brengen, dat hy de Ro-  JOSEPHUS GEDWONGEN. 39 'Romeinen noodzaaken zou, het beleg op te breeken : en dat gelyk de begeerte, om hem te vangen , nu hunne poogingen verdubbelde, om de Stad te vermeesteren , zy in die drift verflappen zouden wanneer ze verftonden , dat hy 'er niet meer in was". ■ Maar alle deeze redenen vonden by 't Volk gansch geen ingang: jongenen ouden, Vrouwen en Kinderen, wierpen zich, al weenende, vóór zyne voeten neêr; en zyne knieën, al nokkende en kermende , omvat hebbende, baden zy hem te willen blyven , en één en 't zelfde gevaar met hen te loopen. Ik meen, dat dit niet zo zeer was, om dat zy hem 't voordeel , van zich door de vlugt te bergen, benydden, als wel, om dat zy zich inbeeldden , dat, indien hy by hen bleef, hy hen van dat groot gevaar redden zoude. Josephus, wien 't hart reeds vermurwd was door de groote liefde , die 't Volk hem betoonde , overweegende, dat indien hy vrywillig daar bleef, men niet zou kunnen twyfelen, of by hadt zulks op hun verzoek en gefmeek gedaan; en, in tegendeel , zo zy hem na eene weigering daartoe dwongen, hy niet meer vry , maar een gevangen zou fchynen te weezen, befloot te doen 't geen zy van hem begeerden. Stellende dan zyne voornaamfte kracht in 't geen , waartoe de wanhoop, in welke hy hen zag-, hen zou kunnen bekwaam maaken, zeide hy tot hen: „ Dat de tyd nu gekomen was, om kloekmoediger te ftryden , dan zy nog € 4 ooit in, BOEK. xiv. Hoofdft.  40 JOSEPHUS DAPPERHEID. in. JsOEKT. XIV. ÉTcibfciff. Uit va!. ooit gedaan hadden , vermids" 'er geene hoop van behoudenis meer voor hun overig was, dan de eer boven het leeven te ftellen , door met het geweer in de Vuist te fterven, na dat men zulke dappere daadcn verricht hadt, dat de Nakomelingen het geheugen daar van nooit verliezen zouden." —— Na dat hy aldus gefprooken hadt, kwam hy van de woorden tot de daad, en, doende eenen uitval met de dapperften van zyn volk, dreef hy de Romeinfche wagtenweg, overweldigde hunne befchanzingen, raakte tot aan hunne Legerplaats, ftiet de huiden, die den foldaaten voor tenten dienden, omverre, en ftak het vuur in hunne werken. — Des anderen daags en de twee volgende dagen deed hy 't zelfde, en volhardde, met dergelyke wakkerheid, eenige dagen en nachten achter één, zonder eenigzins te verflappen, of moede te worden. Vespasianus , ziende de fchaa.de, die de Romeinen door die uitvallen leeden , nadien zy zich fchaamden , voor de Jooden te vlugten ; en dat, wanneer de Jooden weeken, zy hen door de zwaarte hunner wapenen niet konden najaagen, waardoor de belegerden altoos eenig voordeel behaalden, eer zy weder in de Stad keerden, verboodt den zynen, j'.ich met zulke vertwyfelde menfehen, die niet dan den-dood zochten, in gerecht te begeeven, om dat 'er niets rrecslyker is, dan de wanhoop, en dat [iét beste'middel, om deszelfs onftuimigïieid te doen bedaaren , was, hun het mid«  KLOEKHEID DER JOODEN. 41 middel te beneemen, om die te pleegen, even gelyk het vuur uitgaat, als men 'er geen ftofle by doet, om het te onderhouden. Hierby kwam nog, dat dewyl de Romeinen geen' oorlog voerden uitnood, maar alleenlyk om hunne heerfchappy uit te breiden , zy , om de overwinning te bekomen, voorzigtigheid by hunne dapperheid voegen moesten. Hierom vergenoegde deeze Overfte zich , met gelïadiglyk pylcn, fchichten, en fteenen door zyne Arabiers , en Syricrs , flingeraars , en werptuigen te doen werpen. Dc Jooden , alhoewel zy 'er zeer door belemmerd werden , wilden daarom evenwel niet wyken; maar bleeven even Mout, om de Romeinen aan te tasten, zo dat 'er fteeds hardnekkige gevechten van wedcrzyde voorvielen, inzonderheid, wanneer de Jooden zo verre waren doorgedrongen, dat hen de werpftéenen over 't hoofd vloogen, in welk geval ze elkander aflosten, en, als. wanhoopige menfehen, vogteti. XV. HOOFDS T U K. De Romeinen beuken den muur der ftad met den ram, Befchryving van dat ftórmtuïg. De Jooden verbranden de ftormgevaarten en werken der Romeinen. T\e langduurigheid van 't beleg, en de geftadige uitvallen der' belegerden maakten, dat vespasianus zich zeiven, C 5 als XV. Hoofdft; III. BOfiK. XIV. Hoofdft.  III. BOEK. xv. Hoofdft. Stormram. 42 DE STAD GEBEUKT. als belegerd, begon aan te merken: weshalven hy befloot, zo dra zyne ftorm* fchans zo hoog opgehaald zou zyn,- als de ftadsmuuren, den Ram te gebruiken. Dit ftormgevaarte beftaat uit eenen zwaaren en langen balk, gelyk de mast van een Schip , zynde aan 't eene end voorzien met een yzeren hoofd, naar eenen ramskdp gelykende, waarom 't ook zynen naam daarvan ontleent. Deeze balk hangt, als eene balans met dikke touwen aan eenen anderen, die dwars op twee paaien ligt, welke ter wederzyde wel vastgemaakt zyn. Deze ram dan, aldus in gewigt hangende , wordt doof eene menigte van mannen met geweld voorwaards geftooten, en dan weêr te rug gehaald, beukende alzo de muuren met dit yzerèn hoofd; zo dat 'er geen tooren of muur zo dik of fterk is, die, hoewel het ecrfte rammeien uitftaande , echter als het telkens hervat wordt, niet eindelyk omverre valt. . Vespasianus dan, ziende hoe nadeelig 't hem ware, dat dit beleg zo lang duurde, dewyl den Jooden daardoor tyd gegeeven werdt, om zich, met alle magt, tot het uitftaan van. dien oorlog te bereiden, befloot tot dit laatfte middel te komen: waarop de Romeinen hun kleiner ftormtuig, waarmede men fchichten, pylen, en fteenen fchoot, aanbragten, en de boogfehutters en ilingëfaars deeden naderen , om de Jooden, die de muuren befchermden, daarvan te verdryven. Vervolgens voerden zy den Ram aan, die met hordenen huiden, zo tot  JOTAPATA VERDEEDIGD. 43 tot deszelfs bewaaring, als tot hun eigen befchutfel, overdekt was. Met het eerfte ftooten raakte de muur aan 't waggelen, zo dat 'er een groot gefchreeuw zich onder de Inwooners verhief, gelyk als of de plaats al ingenomen was.' • Maar josephus, wel voorziende, dat de.muur, nu reeds meermaalen gebeukt zynde , zulk een geweld niet lang zou kunnen uitftaan , bedacht een middel, om de kracht daarvan te verydelen. Hy deedt eenige zakken met kaf vullen, en die met touwen langs den muur neêrdaalen ter plaatze, alwaar de Ram geftooten hadt. Hier door konden de volgende Hagen, of niet aankomen, of de kracht daarvan werdt op die weeke en meêgeevende ftoffe gebroken. Deeze vond verhin¬ derde de Romeinen zeer, om dat, naar welke zyde zy den Ram ook keerden , zy overal de kaf- zakken aantroffen, waardoor de ftooten vruchteloos waren: maar eindelyk bedachten zy een middel daartegen; zy bonden zikkels aan lange ftokken, en fneeden de touwen, waaraan de zakken hingen, daarmede los. Dewyl nu het rammeien daarop weder aanging, en dat de muur, die versch gebouwd was, niet lang zou kunnen tegenhouden, was het vuur 't laatfte middel, tot het welk josephus en de zynen hunne toevlugt zieemen konden. Des bragten zy, op drie verfcheiden plaatzen, alle de brandbaare ftoffen, die zy bekomen konden, byeen; mengden 'er joodenlym, pik, er Igwavel onder; ftaken'er de vlam in; er dee in. EO-.K. XV. Hoofdft. Muur. behouden,  44 DAPPERE JOODEN. in.- BOEK. XV. Hoofdft. XVI. Hpofdft. Daöd van deeden, op drie byzondere plaatzen i daar mede eenen uitval, en verbrandden alzo, in minder dan één uur , alle de ibrrngevaarten , en fchansfen, welke den Romeinen zo veel tyds en moeite gekost hadden ; alhoewel deeze alles deeden , wat zy konden, om zulks te beletten: maar de vlammende kransfen, die van alle kanten vloogen, maakten den brand zo groot, dat men 'er zonder leevens gevaar niet kon bykomen, noch zonder verbaasdheid aanfchouwen, tot hoedanig eene verwoedheid de Jooden zich door wanhoop vervoeren lieten. XVI. HOOFDSTUK. Ongemeene dappere daaden van eenige der belegerden in Jotapata. < Vespasjanusdoor eenen pyl gekwetst. De Romeinen, daardoor verbitterd, doen eenen feilen ftorm. T_Tet bedryf, dat eleazar, sameas JL zoon, van Saab in Galilea, toen verrichtte., is al te uitmuntend, om in deeze Hiftorie yerzweegen te worden. Hy wierp eenen grooten fteen met zulk een geweld op den Ram, dat het hoofd daardoor afbrak; en fpringende toen, van boven neer, onder de vyanden, raapte hy dien kop gansch onvertzaagd op, en ging 'er mede tot aan den voet van den muur , alwaar hy, ongewapend zynde, en, als een doelwit vóór allen blootftaan-* de.   Onder aan ^nen.'wai aZ>vr>ayt&z tL^/^aéwe&C. . élf:45  DAPPERE JOODEN. 45 de, met vyf pylen doorfchooten werdt; maar, dewyl elk zich over zyne ftoutheid verwonderde, tot dat de fmart zyner wonden hem ten laatften met het hoofd van den ram, dat hy niet wilde loslaaten , van den muur , dien hy beklom , deedt neder vallen. Twee Broeders, geheeten netiras en filippus , geboortig van Ruma in Galilea, deeden insgelyks eene daad van byna ongeloofiyke dapperheid: want zy vielen met zulk eene woede op de tiende keurbende aan, dat zy haare gelederen doorboorden, en alles , Avat hun voorkwam op de vlugt dreeven. Ten zelfden tyd ftak jo¬ sephus , gevolgd van eene groote menigte , met vuur in hunne handen, het ilormtuig, de hutten , en alle de werken van de tiende en vyfde keurbende in den brand : want die keurbenden waren genoodzaakt geweest te deinzen.— Dien avond vielen de Romeinen , na dat zy hunnen Ram weer bekwaam gemaakt hadden, weder aan 't beuken van den muur aan de zyde, daar hy reeds aan 't waggelen was geraakt: en vespasianus werdt onder aan zynen voet door eenen pyl, die uit de Stad gefchooten was, gekwetst; doch de wonde was van weinig belang, vermids de pyl, van verre komende, zyne kracht al kwyt was. Die by hem ftonden, ziende het bloed vloeien, werden zo ontroerd, dat het gerucht daarvan zich door 't ganfche leger vcrfpreidde , en elk zo bekommerd maakte s/oorden Veldheer, dat veelen hunne postel- in. ISOEK. XVI. Hoofdft. Verbrafldö werken. Vcspefia- nus gewond.  4* STORM DER ROMEINEN. m. HOEK. XVI. Hoofdft. Nieuwe ftorm. I ten verlieten , en by hem kwamen, inzonderheid titus, die, zonder Adderen; niet denken kon aan 't gevaar , waarin hy zynen Vader meende te zyn. Maar vespasianus ontfloeg hen haast van de vrees, en deedt die ontroerenis ophouden: want, ontveinzende de pyn, welke de wonde hem veroorzaakte, maakte hy, dat hy van een ieder konde gezien worden, en wekte hen daardoor op, om met meerder yver te ftryden. Nadien dan elk zich verpligt achtte , om de wond, die hun Veldheer ontvangen hadt, te wreeken , liepen zy allen ten ftorm, vermaanehdc malkanderen met een groot geroep, om geen gevaar te ontzien. Alhoewel nu veelen der belegerden door de fchichten en fteenen, die geftadiglyk uit de werptuigen gefchooten werden, fneuvelden; echter verlieten josephus en de zynen de muuren niet, maar gebruikten vuur, ftaal, en fteenen tegen de geenen, die, met horden bedekt, met den ftormram beukten. Doch hoe groot ook hunne tegenftand ware, dezelve kon echter weinig uitwerken, om dat zy onbedekt ftreeden, en dat het vuur, 'twelk zy tegen hunne vyanden gebruikten, hen zo zigtbaar maakte, als of 't by kiaaren dag was, zo dat het gemaklyk was hen te treffen , zonder, dat zy *t ontwyken konden , om dat zy niet konden zien , van waar defchooten kwamen, noch waar het fchietgevaarte ftondt. De fteenen, die uit dit gefchut kwamen, floegen de ^anteelingen der muuren af, en namen ftuk-  SCH1ETGEVAARTE; 4? bukken van de toorens weg: en daar de dikfte drang der belegerden was , werden zelfs de achterften gedood , zonder dat de voorften hen van de fchooten, door vóór hun te ftaan, bevryden konden. Men kan van de kracht van dit fchietgevaarte oordeelen uit het geene dien nacht gebeurde. XVII. HOOFDSTUK. Zonderlinge uitwerking van 't gefchut der Romeinen. Zwaare aanval in den nacht. De belegerden vullen de bres/en met eenen onvermoeiden arbeid. Eén van die fteenen floeg het hoofd van iemand, die by josephus op den muur ltondt af, en voerde het bekkeneel wel drie ftadiën (a) verre , even als of het uit een flinger geflingerd was. Een andere trof, op 't midden van den dag, eene zwangere Vrouw tegen het lijf, en voerde haare vrucht een halve ftadie voort. En gelyk 't geweld van dit fchietgevaarte yslyk was, zo was het geraas van 't werktuig, waaruit de fchichten gefchooten werden, niet minder; waarby nog kwamen het gekryt def Vrouwen in de .Stad, het gekerm der gekwetften daar bui- (a) Een fladie wordt van fommigen berekend ten bepaald op honderd fchieeden, III: BOEK. XVI. Hoofdft. XVIT, Hoofdft. Gefchut  $ GEVALLEN MUUR.' JU. FOEIC. xvn. Hoofdi!;. XVIII. Hoofdft. I buiten, en het weêrgalmen van al dat getier door 't omliggende gebergte. Ook zag men, ten zelfden tyde, het bloed uit de lyken vloeien, welken in zulk eene menigte van boven neêr geworpen werden, dat men 'ei' over op de muuren kon klimmen: des 'er aan dien doodelyken nacht niets ontbrak, 't welk de oogen en ooren met den alleryslykften fchrik kon flaan. Maar, onaangezien het groot getal der dooden en gekwetften , die zo dapperlyk geftreeden hadden, en het onophoudelyk beuken van 't ftormgevaarte, den ganfchen nacht door, werdt echter de muur, niet vóór den morgenftond, om -verre geworpen; en eer de Romeinen eene brug konden maaken, om ten ftorm te loopen, vulden de best gewapenden, die van bin-. nen waren, de bres met alles, wat hun voor de hand kwam. XVIII. HOOFDSTUK. Een hevige ftorm op Jotapata, alwaar deRomeinen na een vinnigen weder ft and eindelyk voet op den muur zetten. TT\en volgenden dag, na dat het Room*Sfche Heir een weinig gerust hadt van den arbeid des voorigen nachts, gaf vespasianus bevel tot den ftorm: en,  BESCHIKK. VAN VESPASIANUS. 40 om de belegerden van dat gedeelte der muuren, daar de bres was, te verdryven, deedt hy de dapperften van zyne ruiters afzitten, om op drie plaatzen te gelyk aan te vallen, en de allereerften te zyn, zo dra de bruggen zouden gelegd weezen. Deezen waren geheel in't harnas en met lange fpeeren voorzien. Zy werden gevolgd van de besten uit het voetvolk; en de overige ruitery hadt last, de muuren rondom te bezetten, om die van binnen, na dat de Stad zou ingenomen weezen, de pas van 't vlugten af te fnyden. Ook befchikte hy, dat alle boogfchutters, flingeraars, en het werptuig, ten zelfden tyde, gereed zouden zyn, om te fchieten; en beval de muuren, daar zy nog ongefchonden waren, met ladders te "beklimmen, om de befchermers der bres daar door te verdeden en vandaar te trekken, en die noch de bres befchermden, door de menigte van pylen, fchichten, en fteenen , te verdryven. -—— Josephus, die dit alles wél voorzien hadt, en die beladdering niet heel gevaarlyk oordeelde, zondtniet dan oude mannen, en zulken, die, van den arbeid des voorgaanden nachts vermoeid waren, derwaards, en koos de dapperften om de bres te befchermen; en met vyf van de ftoutften uit hen voegde hy zich vooraan, beveelende hun zich het getier der vyanden niet te bekreunen, maar zich met hunne fchilden te bedekken, en, VII. deel. D wan- III> KOEK. xvni. ELofdfL Stom: op de ftad.  M xvni. Hoofdft; 50 BEREIDE STORM. wanneer op hen gefchooten werdt, zo lang op hunne knieën te vallen met de fchilden omhoog, en een weinig achteruit te wykeri, tot dat de pylkokers geledigd zouden zyn: maar dat, zodra de bruggen gelegd waren, zy alles, wat moogeiyk was moeften doen, om de vyanden af te weeren, en zich voorftellen, dat zy niet meer óm hunne behoudenis ftreeden, maar om zich over hun Vaderland te wreeken, en alzo hunne fechtmaatige gramfehap te doen gevoelen aan de geenen, die ongetwyfeld, na \ veroveren der plaats, hunne Vaders, Vrouwen, en Kinderen jammerlyk zouden ombrengen. Zodanige beve- 1 e n gaf josephus, terwyl zulken, die onbekwaam waren, om de wapenen té draagen, nevens de Vrouwen ert Kinderen, ziende de Stad met drie byzondei-e flagördën omringd, (want de krygsknegten, die voorheen hunne byzondere posten bewaard hadden, trokken nu allen op ) en den vyand met uitgetoogen zwaarden ftaan ter plaatze, daar de muurbres gebeukt was, benevens al het gebergte rondom, blinkende van de wapenen der vyanden, en de Arabiërs gereed, om met pylen te fchieten, de lucht van zulk een jammerlyk gekryt en gehuil deeden weergalmen, als of het onheil, dat hun dreigde, reeds gebeurd, en de Stad al ingenomen was. Josephus , vreezende, dat den foldaten hierdoor de moed ontzinken zou, deedt de Vrou-  STORM OP DE STAD. gt Vrouwen in haare huizen fluiten, met zwaare bedreigingen, indien zy niet ftil zweegen. Daar op begaf hy zich naar dat gedeelte van den muur, 't welk hy op zich genomen hadt te verdeedigen: want om de beladdering bekommerde hy zich weinig; maar was vooornaamelyk beducht voor de groote menigte van pylen en fchichten, die door de vyanden gefchoten werden. Zo dra, als de trompetten van alle de keurbenden te gelyk den aanval geblaazen hadden, hoorde men een krygsgefchrei van het gantfche Heir, en na dat het teken gegeeven was, werdt de lucht door de overgroote menigte van fchichten en pylen verduifterd: maar de Jooden, om''t bevel van josephus na te komen, flopten hunne ooren voor het geraas, bedekten zich met hunne fchilden, en toen de vyanden aankwamen, om de bruggen te leggen, trokken zy met zulk eene vaart en kloekmoedigheid hen tegen, dat ze hen, zo dra zy 'er den voet opzetteden, te rug dreeven. Nooit heeft men meerder dapperheid gezien, dan zy toen deeden blyken. De grootheid van 't gevaar verdubbelde hunnen moed, in plaats van dien te doen verflaauwen: zy betoonden geen minder ftandvastigheid in dien nood, dan als of zy niet meer gevaars geloopen hadden, dan hunne vyanden; en het gevecht was zo hardnekkig, dat het niet ophieldt, dan door den dood van den D 2 ié- BOER. xvrif. Hoofdft.  $z ROMEINEN OP DEN MUUR: in. BOEK. XVIII. Hoofdft. XIX, Hoofdft. Jofephus bedryf. éénen of den anderen. Maar de Jooden hadden dit nadeel, dat zy door versch. volk niet konden afgelost worden, in ftede dat by de Romeinen, door hun groot getal, telkens nieuwe troepen kwamen in de plaats der geenen, die afgeflagen werden. En terwyl zy malkanderen vermaanden, en, dicht in één gedrongen, zich met hunne fchilden bedekten, ftonden zy zo pal als een muur, en vielen daarop, als met één lichaam, zo geweldig op de Jooden aan, dat zy den voet op de bres zetteden. XIX. HOOFDSTUK. De belegerden begieten de Romeinen met ziedenden olie , en dzvingen hun het ftormen te flaaken. Tn dit uiterfte gevaar deedt de wanhoop Josephus op een nieuw middel ter hunner befcherminge denken. Hy beval, dat men de Romeinen met ziedende olie begieten zoude; en vermids de belegerden die gereed hadden, kwamen zy dit bevel na, en wierpen geheele ketels met olie van boven neêr. Door deeze brandende itoffe werden de dichtfte drommen van één gefcheiden. De Romeinen tuimelden door fchrikkelyke pynen over malkanderen; vermids de olie.  ROMEINEN GEBRAND 53 olie, die zo ligt heet, en door haare vette vochtigheid zo langzaam koel wordt, zich dwars door hunne wapenen van 't hoofd tot de voeten verfpreidende, hun vleesch niet minder verteérde, dan de vinnigfte vlam zou hebben kun■ nen doen. En dewyl hunne harnasfen en ftormhoeden vastgehaakt waren,konden zy die niet afwerpen, om te vlugten, noch ook zo fchielyk wegloopen, als noodig was , om zulk een kwaad te ontwyken. De yslyke pynen, die zy leeden, deeden hen, op verfcheidenerlei wyze, van de bruggen afvallen, en die 't poogden te ontvlugten, werden weerhouden door de wonden, welke zy ontvingen van de Jooden, die hen van achteren fchooten. In 't midden van alle deeze rampen ontbrak het den Romeinen niet aan moed , noch den Jooden aan voorzigtigheid : want de, Romeinen , hoewel fmertelyk geteifterd, vloogen evenwel op de geenen aan, die hen met olie begooten hadden; dan de Jooden, om hen te ituiten gebruikten nog een ander middel. Zy beftrooiden de bruggen met gekookt fenegriek O), waardoor ze zo glad werden, (a) Fmnum Gracum of Feenu Greecum, Fenegriek of Grieksch Hooi, om dat het Zaad , allereerst uit Griekenland zou overgebragt zyn, of wel dat de Plant aldaar veel ■ onder het Hooi gevonden wordt. Van het zelve heeft men twee foorten, waarvan de eene in de Hoven, en de andere in D 3 liet Hl. BOEK. XIX. Hoofdft.  54 AFTOGT DER ROMEINEN. in. BOEK. XIX, Hoofdft. XX. clen, dat de Romeinen, niet kunnende overend ftaan , of achterover vielen op de bruggen , en alzo met voeten vertreden werden, of van boven neêr tuimelden , en aldaar van de Jooden met pylen doorfchooten werden. Na dat dan veele Romeinen in dit verwoed gevecht, dat op den twintigften van Zomermaand voorviel, gefneuveld, of verwond waren , deedt vespasianus tegens den avond den aftogt blaazen; hebbende de belegerden maar zes mannen verlooren, maar over de driehonderd gekwetften bekomen. het wilde groeit, gelyk in het zuidelyk gedeelte van Frankryk. De Peul, die het Zaad geeft, is plat en krom; van gedaante, eenigermaate, als een platte hoorn. Het Zaad, dat in de Hoven gewonnen wordt, is het grootfte, hard, geel van koleur, onaangenaam van reuk, bitter van fmaaki en van eene ruitwyze gedaante , op beide zyden met eene fchuinfche fnede, meest naar den kant vallende, getekend. ; Weleer werdt het zelfs inde keuken gebruikt; maar thans niet meer indoen alleen uitwendig, om te verzagten. Hierom wordt het gemaalen, en by de weekmaakende pappen gevoegd. Wanneer men het kneust, of met meel en water mengt, geeft hetzelve eene flym, die de rauwheid der ontvelde of ontftooken deelen, vooral der oogen, aanmerkelyk verzagt en geneest. Men mag daaruit befluiten , dat men het in josephus tyden bereid heeft, om bruggen of andere plaatzen te befineeren, op dat de vyanden daarop geenen vasten voet zouden kunnen . setten.  ANDERE STORMTUIGEN. 55 XX. HOOFDSTUK. Vespasianus doet zyne ftormfcbansfen nog booger maaken, en 'er toorens op zetten. Vespasianus, willende de zynen over den kwaaden uitflag van deezen ftorm trooften, -bevondt hen zo wel gemoed, dat het onnoodig was tot hen te fpreeken, dewyl men maar tot de daad behoefde te komen. Hy deedt derhalven zyne ftormfchansfen nog hooger maaken, en 'er houten toorens op zetten, die vyftig voeten hoog , en allen met yzer overdekt waren , op dat zy door hunne zwaarte zouden vastftaan, en tegen 't vuur beftand weezen. Hy ftelde op dezelve de ligte werptuigen van fchichten , nevens zyne behendigfte boogfehutters en flingeraars, die, door de hoogte der toorens en derzelver borstweeren, het voordeel hadden, van door de belegerden niet te kunnen gezien worden, waartegen zy hen gemaklyk zien, ook op hen fchieten, en hen kwetzen konden , zonder zelve door hen gewond te worden. Dus werden de jooden genoodzaakt, de bres te verlaaten ; echter vielen zy wakker op de vyanden aan, wanneer zy den muur beklimmen wilden, 't welk evenwel fteeds gefchiedde met groot verlies van hunD 4 nen IIT. BOSK. XX Hoofdft. Vernieuwde ftormfchansfen.  III. BOKrC. • XX. pomm xxi. Hoofdft. Jafa in- / genomen. XXI. HOOFDSTUK. Trajanus door vespasianus naar Jafa gezonden, zyelke ftad vervolgens' door titus ingenomen zvordt. y^eze ongemeene wederftand van Jota■^fpata maakte die van Jafa , 't welk' 'er dicht by ligt, zo oproerig en verwaand, dat vespasianus, zulks hoorende, trajanus, Overften van de tiende keurbende, met tweeduizend voetknechten en duizend ruiters, derwaards zondt. Hy bevondt, dat de plaats zeer fterk was, niet alleenlyk door. haaren ftand , maar om dat zy, behalven haare andere groote vestingen, met eenen dubbelen muur omringd was. Daarenboven waren de Inwooners ftput genoeg, om hen tegen te trekken, waarop het tot een: gevecht kwam'; maar, na eenen korten tegeilftand, dreef hy hen op de vlugt, en joeg hen zo wakker na, dat hy, met de zynen onder de vlugtenden vermengd, tot binnen den eerften muur indrong: weshalven de Inwooners, uit vrees, dat de Romeinen den tweeden muur ook vermeesteren zouden, hunnen me- 56 TRAJANUS TEGEN JAFA. nen kant, en met geringe fchaade der Romeinen.  JAFA INGENOMEN, 5? medeburgeren, zo wel als den vyanden, de poorten vóór den neus toeilooten; even als of God, om Galilea te ftraffen, gewild hadt, dat zy hen aan hunne vyanden ten prooie overleveren zouden. Na dat zy dan tc vergeefs de hunnen om hulp toegeroepen hadden, by naame noemende de geenen, die de 'wagt aan de poorten hadden, bragten veelen zich zeiven om, terwyl de overigen door de Romeinen gedood werden, zonder zich te verweeren: zo zeer hadt de vrees voor hunne vyanden, en de verbaasdheid, dat zy zich dus door hunne vrienden verlaaten zagen, hunnen moed verflaauwd. Van twaalf duizend, die zy fterk geweest waren, bleef 'er niet één in 't keven; doch, al icervende* vervloekten zy niet de Romeinen , maar hunne eigen Landgenooten. Trajanus, toen denkende, dat de Stad van befchermers ontbloot was, en dat, indien 'er nog al een merkelyk getal van overig ware, de vrees hen zo bevangen zou hebben, dat zy geen wederftand zouden hebben durven bieden, oordeelde, dat hy de eer1, van de Stad. in te neemen, aan zynen Veldheer behoorde over te laaten. Des zondt hy cenigen aan hem, om te verzoeken, dat hy zynen zoon titus zenden wilde, om die onderneeming ten einde te brengen. Op dit bericht dacht vespasianus, dat 'er nog iets merkelyks te doen was, en zondt derhalven zynen Zoon titus met vyfD 5 hoa- iii. BOEK. XXL Hoofdft:  58 JAFA INGENOMEN. SS. BOES. XXI Hoofdft. XXII. honderd ruiters en duizend voetknechten derwaards. Zo dra hy daar aangekomen was, verdeelde hy zyne krygsmagt in tweën, beveelende trajanus de Stad aan de flinkerzyde aan te tasten, terwyl hy zich aan de rechter vervoegde; en na dat hy de ltormladders hadt doen aanbrengen, deedt hy de Stad van alle kanten beklimmen. De Galileërs, eenen kleinen tegenftand gebooden hebbende, verlieten de muuren wel haast. Titus, van de zynen gevolgd, fprong van boven neer, en geraakte alzo binnen de plaats. Daarop ontftondt 'er in de Stad een vinnig gevecht: want de dapperften, zich in de enge ftraaten gefteld hebbende, vielen op de Romeinen aan, terwyl de Vrouwen alles, wat zy krygen konden, van de daken der huizen neerwierpen. Dit duurde aldus zes uuren lang; maar de weerbaare mannen eindelyk gefneuveld zynde, werden de overigen, zo jongen als ouden, in hunne huizen en op de ftraaten gedood, zonder iets, dat mannelyk was, te verfchoonen, uitgenomen de Kinders, welke met de Vrouwen in fiaaverny weggevoerd werden; zynde derzelver getal tweeduizend één honderd en dertig, en dat van de verfjagene, zo buiten als binnen de Stad, vyftienduizend. Dit laatfte gevecht viel voor, op den vyfentwintigften van Zomermaand.  OPTOGT TEGEN DE SAMAPJT. 59 XXII. HOOFDSTUK. Cerealis , door vespasianus tegen de Samaritaanen gezonden, verjlaat over de elfduizend van bun op den berg Garizim. TT\e Samaritaanen moesten de droevige -■-^uitwerkingen van deezen Moedigen oorlog ook ondergaan. Zy kwamen toch op den Berg Garisim, die heilig by hen gehouden wordt, byeen, en bieeven aldaar. Vermids die zamenkomst oorzaak gaf, om te gelooven, dat zy, zonder hunne eigene zwakheid, of de magt en 't geluk der Romeinen aan te merken , tot eenen opftand gezind waren, zo oordeelde vespasianus, toen hy zulks ver.* ftaan hadt, dat hy hen behoorde voor te komem; nadien hun groot getal, hoewel ze van Roomfche bezettingen omringd waren, oorzaak van vrees baarde. Hy zondt dan cerealis , Overfte der Vyfde keurbende , met zeshonderd ruiters en drieduizend voetknechten derwaards. — Toen hy met zyne benden aangekomen was, oordeelde hy 't niet geraaden, de Samaritaanen op dien Berg, alwaar zy zo fterk in getal waren, aan te tasten; maar hy befloot hen aldaar door eene befchansfing, welke hy zorg, vuldiglyk liet bewaaren. Na dat 'er aldus Hl. EOr.K. XXil. Hoofdft. Samaritaa nen ingeflootcn.  6o VERSLAAGEN SAMARITAANEN. in. 7!0"K. • XXII. Hoofdft. XXIII. Hoofdft. dus eenige dagen verlöopen waren, kreegen de Samaritaanen zulk een gebrek van water, vermids 't in den Zomer, en zeer heet weder was, en zy zich van geenen voorraad voorzien hadden, dat ibmmigen van dorst verfmachtten, en etlyken, de flaaverny voor dien jammerlyken Haat kiezende, zich aan de Romeinen overgaven. Cerealis , daar uit oorcleelende, in hoedanig eene verlegenheid zy waren, Helde zyne troepen in flagörde op den berg; en vermaande hun toen, om weder tot hunnen pligt te keeren, met belofte van hen in veiligheid te laaten gaan, indien zy de wapenen neêrleiden: maar ziende, dat I zy hardnekkig bleeven, greep hy hen, op den zevenentwintigflen van Zomermaand, zo dapper aan, dat 'er van elfduizend zeshonderd , die zy fterk geweest waren, niet één het ontkwam. XXIII. HOOFDSTUK. Vespasianus, door eenen overlooper van den ftaat der belegerden in Jotapata verwittigd, overvalt hen met het krieken van den dag, zvanneer zy fchier allen infidap ioaren. Tslyke moord. Vespasianus doet de ftad vernielen, en de vestingen in den brand fieeken. "rV[a dat die van Jotapata, tegen alle -^hoop, het beleg zevenenveertig dagen  BER» VAN EEN ÖVERLOÖPER. 61 •gen uitgehouden, en veele moeielykheden, ongemakken en ellenden uitgeftaan hadden; en dat vespasianus nu bezig was met zyne ftormfchansfen hooger, dan de ftadsmuuren, te doen maaken., kwam 'er een overlooper by hem, en zeide : „ dat al dat waaken cn vechten die van binnen tot zulk een klein getal geïmolten, en de geenen, die 'er nog overgebleeven waren, zo afgemat hadt, dat zy niet langer in ftaat waren, om eenigen harden ftoot te kunnen uitftaan; en nog minder , indien men ecncn bckwaamen tyd daartoe wist te raamen. Dat men dus niet anders behoefde te doen, dan hen vroeg in- den morgenftond aangrypen, nadien zy dan een weinig poogden te rusten, en dat de wachters, door vaak overwonnen, bykans allen, in ilaap waren." Nademaal vespasianus bekend was, -hoe getrouw de Jooden voor malkanderen waren, en hoe ftandvastig, om de zwaarfte rampen uit te ftaan, was het bericht van dien overlooper by hem verdacht, te meer, om dat één der belegerden, kort te vooren gevangen zynde, door gecnerleie pynigingen, ja zelfs niet door vuur, kon bewoogen worden, om den toeftand der Stad te melden; maar nog met den dood den fpot dreef, toe men hem eindelyk aan een kruis klonk. Evenwel was 'er eenige fchyn, dat deeze verraader de waarheid ïprak. Vespasianus, achtende, dat men niet veel waag- Iït. BOEK. XXIII. Hoofdft. Jotapata ingenomen.  62 JOTAPATA OVERROMPELD, in. HORK. XXlII. Hoofdft. waagde, al ware 't, dat men geloof aan zyn zeggen floeg, beval, dat men hem bewaaren zoude, en geboodt daarop, zich tot den aanval te vervaardigen. - Dus trok men, ter beftemder uure', in ftilte aan. Titus tradt vooraan, verzeld van den Kolonel domitius sabinus en eenige uitgeleezen foldaaten uit de vyftiende keurbende, welken, de fchildwachten en andere wachters doodende, de vesting vermeefterden, en zo in de Had kwamen, waarna de Overften, sextus cerealis en placidus, met de benden , waar over zy gebooden, hen volgden. Alhoewel de Romeinen toen meester van de plaats waren, en dat 't reeds klaar dag was, echter waren deeze rampZaligen zo geweldig van vermoeidheid en vaak overwonnen, dat zy van hun ongeluk nog geen bezef hadden; of, zo 'er al iemand ontwaakte, een dikke nevel , die 'er toen by geval ontftondt, benam hem 't gezigt daarvan. Maar na dat eindelyk het ganfche heir binnen getrokken was, werden zy gewaar, dat zy tot aan het toppunt hunner ellenden waren gekomen, en de fmart des doods liet hen niet langer toe onkundig te zyn, dat zy verboren waren. . Dewyl nu het herdenken van de rampen, welke de Ro. meinen, geduurende dit beleg, geleeden hadden, alle mededoogen en meufchelykheid uit hun gemoed hadt gewischt, verfchoonden zy niemand; maar frieten allen, die zy aantroffen, van boven neer van  YDELE TEGENWEER. 63 varï *t flot, 't geen zy hadden ingenoomen, en die al kloekmoedig genoeg waren, om wederftand te bieden, konden niet, vermids de toegangen zo eng en fteil waren, dat zy, door de Romeinen gedrongen, niet vast konden ftaan blyven om te ftryden, en overzulks, door de menigte hunner vyanden gedrukt, noodzaakelyk moeften neêrtuimelen. Dit was de oorzaak, dat veelen der geenen, op welken josephus het grootfïe vertrouwen Helde, en die hy verkooren hadt, om nevens hem te ftryden, malkanderen met hunne eigen handen ombragten aan zekeren uithoek van de Stad , werwaards zy zich hegee-ven hadden ; want nadien zy zich niet in ftaat zagen, om op de Romeinen zich te kunnen wreeken, door hun bloed met dat van hunne vyanden te vermengen, wilden zy, door zich zeiven den dood aan te doen, hun den roem beneemen, van dien van hun ontvangen te hebben. Die van de overige wacht, welke 't inneemen deiStad eerst gewaar werden, weeken op eenen tooren naar de noordzyde, alwaar zy, na eenigen tyd wederftand gebooden te hebben, zich door 't groot getal der vyanden overweldigd ziende, tot een verdrag poogden te komen; maar, zulks niet aangenoomen wordende, leeden zy onbefchroomd den dood. De Romeinen zouden zich kunnen beroemd hebben, dat die dag, op welken zy die plaats vermeefterden, hun geen bloed gekost 111. hoek. xxiir. Hoofdft.  64 MOORD IN JOTAPATA. BOEK. XXIII, Hoofdft. kost hadt, indien niet één hunner Hoofd* lieden , genaamd antonius , verraaderlyk gedood geweest ware. Want naar de holen, die 'er in menigte waren, gegaan zynde, om de geenen, die zich daar verfchoolen hadden, aan te tasten, was 'er één, die hem om zyn leeven badt, en verzocht, dat hy, tot een teken van inwilliging, hem de hand daarop geeven zoude, en hem 'er uit helpen trekken; 't welk den Hoofdman zonder eenig kwaad vermoeden doende, gaf de ander hem van onderen eenen ftcek in de liesch, waarvan hy dood neerviel. -—- De Romeinen floegen, dien dag, alles dood, wat hun tegen kwam. De volgende dagen doorzochten zy alle de holen en onderaardfche plaatzen, en vcrfchoonden niemand, dan de Vrouwen en kinderen. Twaalfhonderd werden 'er gevangen genoomen. Het getal der Jooden, die, gedüurende het beleg cn in 't bemagtigen der Stad, gedood werderi , beliep veertigduizend Menfchen. Vespasianus beval, de Stad ganfchel-yk te verdelgen , en het vuur in de kafteelen te fteeken. Het inneemen van deeze plaats viel voor, op den eerllen dag van Hooimaand, in het dertiende jaar van nero's regeering.  JOSEPHUS VERBORGEN. 65 XXIV. HOOFDSTUK. Josephus bergt zich in eène fpelonk, alwaar hy veertig van- de zynen vindt. Hy wordt ontdekt door eene vrouw. Vespa* sianus zendt iemand zyner vrienden, om hem verzekering van zyn heven te doen} waarop hy befluit, zich over 'te gêeven. "VTaderfiaal de Romeinen zeer verbitterd' waren tegen josephus , en dat vespasianus geloofde, dat het gevolg Van dien oorlog meerderdeels daarvan afhangen zoude, indien hy hem in zyne handen bekomen konde; zo zocht men zeer vlytig naar hem, niet alleenlyk op alle plaatzen, alwaar men dacht, dat hy zich zou hebben kunnen Verfchuilèn, maar ook onder de dooden. Hy hadt het geluk gehad , Van , na het inneemen der Stad, dwars door de vyanden zich te bergen, en hadt zich in eenen diepen put begeeven, aan de zyde van welken eene ruime fpelonk was, die mert van boven niet kon zien. Aldaar Vondt hy veertig van de dapperfte der zynen, die zich ook daarin begeeven, en zich, voor veele dagen, van alles voorzien hadden. Hy bleef aldaar den gaiïfchen dag, en kwam 'er niet uit dan 'snachts, om op de wacht der vyanden te letten 5 en te zien , of 'er geen middel Ware« VII. DEEL. E 0113 III. BOSK» XX'IV. Hoofdft. fofèphu in een' hok  IIT. BÖRK. XXIV. Hoofdft. . Jofephus gevonden.- 66 JOSEPHÜS ONTDEKT. om het te ontkomen: maar, .dat niet. vindende , dewyl de wachters zeer wel oppasten j en dat voornaamelyk om. zynen wil, keerde hy weder naar zyn hol. Aldus verliepen 'er twee dagen; maar op den derden werdt hy door eene Vrouw ontdekt, die mede tot dat gezelfchap 'behoorde * doch door de Romeinen gevangen was. Daarop zondt vespasianus paülinus en gallikanus, twee Krygsoverften, om hem tot uitkomen te vermaanen, met verzekering van een goed onthaal; niaar hy kon 'er niet toe befluiten, deWylhy, niet zo veele gedachten hebbende van de goedertierenheid der Romeinen, als Wel van hunne wraakzucht over 't kwaad, dat hy hun aangedaan hadt, vreesde, dat zy, als hy in hunne magt was, zich op hem wTeekeri zouden, Vespasianus zondt hem toen eenen anderen Overften, genoemd ïcïKANOR , eenen goeden bekenden van josephus, die hemvoorhieldt: ,,hoe edelmoedig de Romeinen waren jegens de geenen , Welke zy overwonnen .hadden: dat zyne deugd, in plaats van gehaat, hem geacht by de Veldheere'n gemaakt hadt: dat het 'er zo verre af was, dat. zy voorhadden hem te ftraifen, gelyk zy konden doen, indien ze wilden, zonder dat hy zich daarom behoefde over te geeveu ; dat zy in tegendeel nergens anders op bedacht waren, dan hem om zyne verdienfte te behouden: dat indien vespasianus eenig kwaad voornee-  JOSEPHÜS VERM. TOT O VERG. 6? iieerften hadt gehad, hy geenszins iemand zyner vrienden aan hem gezonden, en hem tot eenen dienaar Van trouwloosheid, onder den fchyn van Vrieiidfchap, gemaakt zou hebben; maar dat, indien hem zulks al bevolen ware , hy hem liever niet zou hebben willen gehoorzaamen, dan zulk een bevel, onbetaamelyk voor eenen man van eer, uitvoeren." Deeze Woorden, hoe krachtig zy ook waren, konden josephus niet oVerreeden ; zo. dat de Roomfche foldaaten , door dien tegenftand getergd, het vuur in de fpelonk wilden werpen; maar vespasianus weerhieldt hen, om dat hy hem gaarn leevend in handen wilde hebben. Ondertusfchen drong nikanor te harder aan; en de dreigementen van 't krygsvolk wegens zyn hardnekkigheid kwamen hun ter ooren. Toen werdt josephus indachtig zyner droomen, die hy hadt gehad, in welke god hem de ellenden, die den Jooden zouden overkomen, en de verandering, die ouder de Roomfche Keizers gebeuren zou, hadt getoond. En dewyl hy een Priefter, en van priefterlyken afkomfte was, hadt hy ook kennis van de profeetfien, die in de Heilige Boeken verhaald worden, wesT halven hy op dat oogenblik, als met gods Geest vervuld, alles, wat hy in die droomen gezien hadt, zich herinnerende , dit gebed uitfprak : „ Groote god, Schepper van 't Heelal, nademaal §y beflooten hebt, van den voorfpoed' E 3 der 111. BöF.ir. XXIV. Hoofdft. Gebed.  68 JOSEPHUS GEBED. Ui. eoeic. XXIV. Hoofdft. (rt) Wy zullen fïïerna reden vinden, om geene hooge gedachten te maaken van den Geest der Frofeetfie, die in josephus zou zyn geweest, of, gelyk hy zich uitdrukt, dat god hem verkooren hadt, om het toekomende te voorzeggen : en maaken by gevolg ook zwaarigheid, om' te gelooven, dat god hem in droomen de ellenden , die den Jooden zouden overkomen, en de verandering, die onder de Roomfche Keizers zou gebeuren, getoond hebhe. Josephus, (en dit was niet vreemd) kon natuurlyk , in dien hangen tyd, möer dan eens gedroomd hebben den uitfïag des oorlogs, en den ondergang zyner Natie, die beiden wel te voorzien waren; maar waren die droomen daarom Godlyk ? Wat zou god met zulke openbaaringen aan Hem bedoeld hebben? Waren zy noodig , daar jesus dezelven reeds lang te vooren gedaan hadt? XXV. der Jooden een einde te maaken , om die der Romeinen te doen toeneemen; en dat gy my verkooren hebt, om het toekomende te Vóórzeggen; Qa) zo onderwerp ik my aart uwen wil: ik geef my over aart de Romeinen, en ben bereid te keven; maar ik betuig vóór Ü, dat het zal zyrt als uw dienaar, en niet als een verraader, dat ik my in hunne handen overgeeve."  VERWYT AAN JOSEPHUS. 69 XXV. HOOFDSTUK. Josephus", zich aan de Romeinen willende overgeeven, ontmoet een zendeling verzuyt van die, welke in V hol waren: zy vermaanen hem, om V zelfde bef uit teneemen, als zy, om zichzelven te dooéen. Zyne aanfpraak aan hun, om hen daarvan af te zvenden. Na dat josephus dit gebed gedaan hadt, beloofde hy aan nikanor, zich te zullen overgeeven ; waarop de geenen die met hem in de fpelonk waren, hem aanftonds van alle kanten omringden, roepende: ,, Waar is nu de liefde tot onze vaderlyke Wetten gebleeven, en waar zyn nu die oprechte Jooden, welken god eenen moed ingeblaazen heeft, om den dood te kunnen verachten! Hoe josephus, is uw leeven U zo lief, dat gy, om 't zelve te behouden, beiluiten wilt, U eenen flaaf te maaken! Zult gy het daglicht nog durven aanfchouwen, na dat gy uwe vryheid kwyt zyt ? En hebt gy zo dra alle die vermaaningen vergeeten, welke gy ons gedaan hebt, om ons te beweegen, dat wy alles, om ze voor te {laan, zouden opofferen ? Het gevoelen, dat men va-n uwe kloekmoedigheid en voorzigtigheid gehad heeft, toen gy tegen de Romeinen E 3 ftrcedt4. HL HORK, XXV. Hoofdft. Verwyt aan Jofephus.  7o VERMAAN AAN JOSEPHUS. in. boek:, XXV. Hoofdft. Jafephus aanfpraak, ftreedt, is waarlyk ydel geweest, indien gy nu uwe behoudenis onder hen meent te vinden: of zo zy met de achting, die men 'er van gehad heeft, overeenkomen, hoe kunt gy begeeren, uw leeven aan zodanigen verfchuldigd te zyn , welke gy toen als uwe doodvyanden aanmerkte ? Doch zo uw geluk U de geheugenis uwer voorige gevoelens heeft doen verliezen.; weet dan, dat het ,met ons zo niet ftaat. Wy hebben nog dezelfde liefde voor onze wetten en de eer onzes Vaderlands behouden; en bieden u tot handhaaving daarvan, indien gy grootmoedig genoeg zyt, om U zeiven den dood aan te doen: dan zult gy, al ftervende, de hoedaanigheid van Hoofdman der Jooden behouden,- en indien niet,, dan zult gy evenwel moeten fterven: want gy zult den dood door onze handen ontvangen; maar gy zult, ondertusfchen, dan fterven, als een lafhartige en als een verrader." . Dit gezegd hebbende, trokken zy hunne zwaarden , met bedreiging van hem te dooden, indien hy zich aan de Romeinen overgave. Josephus dan , vreezende , dat hy in zynen pligt aan gode te kort komen zoude, indien hy ftierf, eer hy aan zyne landgenooten te verftaan gaf, wat de 'Heere hem bekend gemaakt hadt, nam zyne tocvlugt tot overtuigende redenen , en fprak hen aldus aan : .„ Waaruit ontftaat deeze drift om U zeiven het leeven te beneemen, en door eene  JOSEPHUS ANTWOORD. 71 eene fcheiding der ziele van 't lichaam dat geen te verdeden, 't welk Natuur zo naauw vereenigd heeft ? Zo iemand zich inbeeldt, dat ik van gevoelen veranderd ben, de Romeinen weeten wel beter. Ik beken, dat 'er niets roemwaardiger is, dan in den oorlog te fterven; midsdathet volgens krygsgebruik, en door de handen der overwinnaren gefchiede. Ik ftaa ook toe, dat ik, zo ik de Romeinen om lyfsgenade bad1, waardig was door myne eigene handen te fneuvelen; maar, indien zy,' onaangezien wy hunne vyanden zyn, ons leeven behouden willen, hoe veel te meer reden hebben wy dan, om het te bewaaren ? En zou het niet eene dwaasheid zyn, ons zeiven wreeder te handelen, dan wy van hen zouden begeeren gehandeld te worden ? Het is waarlyk treffelyk, voor de Vryheid te fterven, behoudens dat het gefchiede door te ftryden voor dezelve; en onder 't ge weer der geenen, die haar ons ontrooven willen, te vallen: maar deeze om Handigheden zyn hier niet, dewyl hei vechten geftaakt is, en de Romeinen pm niet trachten te dooden. Wanneer niet; ons verpligt den dood te zoeken, is ' geene minder lafhartigheid zichzelvei dien aan te doen, dan 'er voor te vree zen en hem te ontvlugten, als eer ei pligt ons noodzaaken, dat men 'er ziel voor bloot Relt. Wat is 't anders dai de vrees voor den dood, die ons belet E 4 da in. HOEK. XXV. Hoofdft. t l l j t  III. FOKK. XXV. }l ANTWOORD VAN JOSEPHUS/ dat we ons aan de Romewen overgeeven ? En wat reden is 'er dan, daf men eenen gewisfen dood verkiest, om zich voor eenen ongewisfen te behoeden? Zo men zegt, dat het is, om de flaaverny te ontgaan; dan vraag ik, of de ftaat, ^ waartoe wy gebragt zyn, eene Vryheid kan gerekend worden : en indien men verder zegt, dat het een kloekmoedig bedryf is zichzelven te dooden, dan beweer ik daartegen, dat het' eene lafhartigheid zy ; dat het eveneens is, als of een ftuurman, uit vrees voor eenen ftorm., zyn fchip zelfs deedt te gronde gaan, aleer hy gevaar liep van te verongelukken; ja dat het tegen den aart van alle dieren aanloopt, en dat het eene fnoode beleediging van god zeiven is, die hun eene geheel andere neiging ingefchapen heeft: want ziet men Wel ecnigen, die zichzelven vrywilligIyk het leeven beneemen ; ja heeft de Natuur hen niet, als eene onfehendbaare wet, de begeerte tot het leeven ingeprent ? Is het niet om die reden, dat wy zulken, die op ons keven toeleggen, als onze vyanden aanmerken, en hen ftraffen ? Nademaal wy dan zulks van god hebben, hoe kunnen wy ons inbeelden, dat hy, zonder zich daarover te vertoornen , zal toelaaten , dat de Menfchen ' die gaaf, door hem ver-jeend, verfmaaden ? En dewyl wy ons weezen van hem ontvangen hebben, zouden wy dan willen ophouden te beftaan, te-  ANTWOORD VAN JOSEPHUS. 73 tegen zyn believen en bevel? 't Is waar, dat onze lichaamen fterflyk zyn, nadien zy van 'brosfe en verderflyke ft ofte zyn gemaakt: maar onze Zielen zyn nogthans onfterflyk, en eenigermaate der godlyke natuure deelachtig. En kan men zonder godloosheid den Menfchen iets , 't geen zy van een ander, als een onderpand , ontfangen hebben, niet berooven; wel, zo dan iemand zulks beftaan zou omtrent een onderpand, 't geen gode toekomt, zou die* nog meenen , dat zo eene misdaad vóór gods oogen zou konnen verborgen blyven ? Ieder één zal bekennen, dat het billyk is, eenen Haaf, die van zynen meefter wegloopt, fchoon die meester boos was, te ftraffen; en zullen wy ons inbeelden , dat wy zonder misdaadjgod, die niet alleen onze meester, maar ook ten hoogften goed 'is , verlaaten kunnen ? Weet gy niet, dat hy zynen zegen uitftort over de Nakomelingen der geenen, die, wanneer hy hen tot zich roept , het leeven , dat zy van hem ontvangen hebben, volgens de wet der natuur , weder aan hem overgeeven ; ook dat hunne Zielen zuiver naar den Hemel vliegen, om aldaar gelukzalig te zyn;-en dat zy na verloop van Eeuwen wederkeeren , om zuivere lichaamen te bewooneh maar dat daarentegen de (fl) Zouden de . zielen na verloop van Eeuwen we(lerkeeren, om zuivere lichaamen te bewonen? Hoe moet E 5 »««» ITT, BOEK. XXV. Hoofdft.  74 ANTWOORD VAN JOSEPHUS. in. boek. XXV. Hoofdft. ; de zielen der godloozen, die uitzinniglyk de handen aan zichzelven gelegd hebben, in de duifternis der helle geftooten worden ; en dat god , die de Vader van alle Menfchen is , de misdaad der Vaderen op de Kinderen wreekt (è) ? Hierom is het, dat onze zeer wyze Wetgeever, weetende, hoe haatelyk zulk eene zaak by god ware, bevolen heeft, dat de lichaamen der geenen, die zichzelven verkortten, onbegraaven zouden bly ven tot aan Zonnen - ondergang ; daar men in, tegendeel de vyanden , die in den oorlog gefneuveld, zyn , eer begraaft (c). Ook zyn 'er Volken, die de. moorddaadige hand des geenen, welke verwoedelyk zich tegen 't men deeze woorden opneemen, of wat daaruit befluiten? Zou josephus, gelyk veele Heidenen, geloofd hebben de verhuizing der ziel van het eene lichaam in het andere ? Gewis, dan verftondt hy de Heilige Schrift niet , waar van hy , bier hoven , zo hoog opgaf. Dan wy hebben te vooren iets van dien aart uit herodes mond, indien het niet van onzen Hiftoriefchryver zy , vernomen» naamelyk, maar ook om den dood onzer Gezanten te wreeken : want, 'fchoan zy dood zyn, ze zullen daarom niet nalaaien vóór aan 't hoofd van ons heir te trekken. Of denkt josErnus hier aan de Opftanding? ( b ) Zou god , de regtvaardige god , de misdaad dier Vaderen, welken zichzelven om hals brengen, op de kinderen wreeken ? Deeze harde leer van josephus, in een donker akelig hol gepredikt, verdient den dag niet te zien. (c) Wy kennen zodanige Wet niet, welke van cod zou gegcevcn'zyn. Waarfchynlyk doelt josephus hier op eene Overleevering der Ouden, die dat gefteld heeft.  ANTWOORD VAN JOSEPHUS. 75 't lichaam wapent, afhouwen, om dat %y 't billyk achten, haar van 't lichaam af te fcheiden, die het lichaam van de Ziel afgezonderd heeft. Laaten wy ons dan naar de reden fchikken , hoe groot onze rampen ook zyn! alle Menfchen zyn 'er aan onderhevig; maar laat ons onzen Schepper niet vertoornen door eene daad, die zyne gramfchap en verbolgenheid op ons zou haaien. Indien wy gezind zyn te leeven, behoeven Avy immers niet te vreezen, dat wy 't niet met eer zouden kunnen doen , na dat wy onze dapperheid door zo veeIe uitmuntende daaden hebben doen blyken. En zo wy enkelyk willen fterven, laat ons dan roemruchtiglyk fterven, door den dood te ontvangen van de handen der geenen, welker gevangenen wy zullen zyn. Maar ik wil myn eigen vyand niet worden , en door een onverfchoonelyk verraad, in de getrouwheid, welke ik my zeiven fchuldig ben, bezwyken; of onvoorzigtiger zyn, dan die, welke zich vrywilliglyk aan de vyanden overgeeven, en om myn leeven te verliezen dat geen doen, 't welk zy doen om het hunne te behouden. Ik wensch niettemin, dat de Romeinen my geen woord houden; en ik zal niet alleenlyk kloekmoedig, maar ook. met vermaak fterven, indien zy na hunne gegeevene trouw my het leeven beneemen; nadien niets my meer over ons^ verlies zou kunnen trooften, dan te ni. P.OF.K. XXV. Hoofdft. ■  lil: BOEK. XXV. Hoofdft. Jofephus ia gevaar. ?6 AANVAL OP JOSEPHUS. te zien, dat zy, door zulke fchandelyke trouwloosheid, den luifter hunner overwinninge bezwalkten." XXVI. HOOFDSTUK. Josephus , niet kunnende zyne medgezellen afwenden van 't befluit, dat zy genomen hadden, om zichzelven te dooden, overreedt hun, dat zy V lot werpen , om zich door hunne makkers te laaten dooden, en de hand niet aan zichzelven te leggen. Hy blyft alleen met nog iemand in V leeven, en geeft zich aan de Romeinen over. Hy wordt by vespasianus gebragt, en van titus begunfligd. Josephus, poogde door deeze en andere redenen, welke hy haar nog byvoegde, de zynen van het doodelyk befluit , dat zy genomen hadden, af te wenden: maar zy waren doof voor zyne Mem ; vermids zy , door wanhoop vervoerd, zich aan den dood verloofd hadden. In plaats dan van eenigzins verzacht te zyn, waren zy te meer verbitterd geworden, zo dat zy, met het zwaard in de vuist op hem aankomende , hem zyne lafhartigheid verweeten, en elk gereed - fcheen , om hem den doodfteek te geeven. In dit uiterfte gevaar fprak hy den éénen .toe by zynen naam,  JOSEPHUS VOORSLAG. 7? naam, zag den anderen aan met het gelaat van eenen ontzaglyken Overften, greep deezen by de hand, en badt geenen, weerhoudende alzo, op verfcheidenerlei wyze, de (lagen der geenen, die 't op zyn leeven gemunt hadden, even gelyk een wild beest, van veele jaagers omringd, het hoofd wendt naar hem, die gereed is om toe te Haan. Einde» lyk vonden zy zich, in fpyt van hunne vervoerdheid, genoodzaakt, deezen hunnen Overften eerbiedenis toe te draagen, .zo dat hunne armen verzwakten, en de zwaarden hen uit de handen vielen. En, zo als zy hem eenige Hagen ftonden toe te brengen, kreeg hunne toegenegenheid zodanig de overhand op hunne gramfchap, dat zy 't geweer van zelfs lieten zakken. Josephus behieldt ondertusfchen, in dit dringend gevaar , een goed oordeel , en , vertrouwende op gods byftand, fprak hen aldus aan: „ Nademaal gy beflooten hebt te fterven , welaan laat ons dan 't lot werpen, om te weeten, wie de eerfte eenen anderen zal dooden; en hy, dien het te beurt valt, zal door den geenen, die hem naast volgen zal, omgebragt worden. Dus zullen wy voortgaan, op dat niemand van ons zichzelven verdoe, maar dat ieder door, de hand eens anderen fterve." Deeze voorflag geviel hun allen wel, zo om dat niemand twyfelde, of josephus zou naast ook één weezen van 't getal der gce- 111. BOEK. XXVI. Hoofdft. JofepllUS raad.  ?S JOSEPHUS GERED. l 11K ■noEif, XXVI. Hoofdll. Overgaaf van Jofephus. geenen , die dus fneuvelen zouden, aïi om dat zy eenen dood, dien zy met hem gemeen zouden hebben, boven 't leeven achtten. — Dus werdt dan het lot geworpen, en hy, op wien het eerst viel, liet zich door den naastvolgenden ontlyven; 't welk op die wyzö voortging, tot dat 'er niemand meer was overgebleeven Qa), dan josephu* en nog een ander, 't zy dit by geval, of door eert byzondere godlyke beftiering gefchied zy m. Josephus, toen ziende, dat, als het lot wederom geworpen werdt, het of zyn leeven gekost, of hem genoodzaakt zou hebben, zyne handen in 't bloed van zynen medegezel te Verwen, ovei'ïtemde hem om te leeven, na hem alvoorens verzekering gegeeven te hebben, dat hy hem zou redden. , ■ 1 Josephus , zich aldus van dit uiterfte gevaar, waarin hy geweest was , zo wel van -de zyde der Romeinen, als van die zyner Landgenooten, verlost ziende, gaf zich aan Nikanor. over, die hem by vespasianus' bragt, (a) Wie zal niet yzen, wanneer men de uitvoering van dit gruwzaam befluit overweegt. Me» wilde volftrekt niet vallen in de handen der Romeinen : men wilde geene genade aanneemen of" ontvangen s men begeerde ook zichzelven niét te dooden; maar liet zich door eenen anderen öm hals brengen! Hoe veel verfchilde dit, van zich zei ven om te brengen? (b) Wy kennen geen zo genoemd geval • dus is' Jit door eene gödly&e beftiering gefchied.  JOSEPHUS BEHOUDEN. 79 bragt, rondom wien een ongemeen gedrang van Roomfche foldaaten was, die aldaar kwamen aanloopen, om josephus te zien. Onder dit gewoel befpeurde men verfcheidenerleie driften: want fommigen betoonden zich blyde te zyn, dat hy gevangen was; anderen dreigden hem; en etlyken poogden door te dringen, om hem van naby te zien. Die 't verst afftonden, riepen dat men dien vyand moest doen fterven; en die nader by gekomen waren, overdenkende zyne daaden, ftonden over de wisfelvaliigheid der zaaken , als opgetoogen van verwondering. Maar niemand was 'er van de Overften, die, hoewel tevooren op hem verbitterd, niet weekhartig werdt , doch titus meer dan iemand anders : want de groote kloekmoedigheid , welke josephus in zyn ongeval liet blyken, nevens zyn welgezette. ouderdom, bewoogen hem tot deernis. En daarop overdenkende, dat een Man, die zich in veele gevechten zo gevreesd hadt gemaakt, nu een gevangen en in de handen zyner vyanden was, kon hy zich over de magt der Fortuin, de veranderingen die in den oorlog voorvallen, en de onbeftendigheid der Menfchelyke zaaken, niet genoeg verwonderen. Op zyn voorbeeld waren 'er veelen , die tösèphus begonnen te begunftigen; en hy was de voörnaamfte oorzaak zyner behoudenis by zynen Vader vespasia- W' XXVII. m; BOEK. XXVI Hoofdft.  131. - BOEK. xxyn. Hoofdfl:. Jofephus voorzegging- ; .\ - ■ 80 JOSEPHUS BY VESPASIANUS. XXVII. HOOFDSTUK. Ves pasianus , willende josephus gevangen aan nero zenden, wordt, daarvan door josephus afgezuend, dewyl hy hem voorzegt, dat hy Keizer zoude worden, en zyn zoon titus na hem. T/" es pasianus beval echter , . dat * men josephus wél bewaaren zou , vermids hy hem naar Nero wilde zenden : doch josephus , dit verftaan hebbende , liet hem weeten, dat hy hem iets voor te draagen hadt* 't welk hy zelf hem zeggen moest. Vespasianus, hem daarop gehoor verleend hebbende, in de tegenwoordigheid van titus entwee zyner vrienden , werdt van hem aldus . aangefprooken : „ Gy, ö vespasianus! meent, dat gy josephus alleenlyk , als een gevangen, in handen hebt; maar ik kom U, van gods wege, eenezaak boodfehappen, die van veel grooter belang voor U is. Buiten dat weet ik wel, hoe 't eenen Krygsoverften der Jooden, die leevend in uwe magt vervallen is , past te fterven. Gy wilt my naar nero zenden; maar waarom dat, nademaal zy, die hem tot op U toe zullen volgen, niet dan een' korten tyd zullen leeven ? Gy, vespasianus , zyt het, dien ik als Keizer aanmerk, en TI-  JOSEPHUS REDE. 81 titus, uwen zoon, na U. Doe my dan zeiven als uw' eigen' gevangen, bewaarden : want gy zyt niet alleenlyk Heer en Meester over my geworden ; maar zult het ook wel haast over de geheele Waereld zyn. En gy moogt my vry tot eene zwaarer ftraf dan gevangenis bewaaren , indien het ooit blykt , dat ik dit veriierd, en gods naam misbruikt hebbe, om U te behaagen (V)." Vespasianus , denkende , dat josephus dit lprak om te gunftiger bejegening van , («) De Geleerden hebben moeite gedaan, om naauwkeurig te bepaalen , welke voorzegging des Ouden Testaments hier door josephus bedoeld zy; maar daarin hebben zy niet kunnen overeenftcmmen. Sommigen denken op Gen. XL1X. 10 ; anderen op Mich. V. i; eenigen op Jef. IX. 5, 6. of op Jef. II. i-—'5. Maar wordt de bedoelde Voorzegging wel ergens in het Oude Testament gevonden? Of bedoelt josephus de hoofdzaak daarvan , naamelyk, dat er iemant zou opftaan, die wyd en zyd regecren zou? Of waande hy indedaad den Geest der Voorzeggingen te hebben, gelyk hy te vooren god daarvoor dankte ; en wilde hy zynen Overwinnaar met die voorfpelling vleien ? Dan, indedaad, josephus behoefde die gaaf van voorzeggen niet voor te wenden. Hy kende ongetwyfeld de gefteldheid der Romeinfche zaaken. van dien tyd zeer wel , en dan was het geene; zwaare zaak, daaruit te befluiten, dat vespasianus, en na hem zyn Zoon titus regeeren zou. Men heeft opgemerkt, dat suetonius en tagitus mede vernaaien, dat er eene algemeene verwagting in het Oosten was, dat er een groot Perfonaadjc , als Heerfcher, zou opftaan en uit Judea voortkomen, het geen zy mede op vespasianus hebben toegepast, waarin zy, mooglyk, josephus gevolgd hebben. Dan, deeze Heerfcher.2011 de Messias weezen. VII. DEEL, F Hl. HOEK» xxvir. Hoofdft.  82 VESPASIANUS ONDERZOEK. ut. ROEK. XXVII. Hoofdft. Jofephus geloofd. XXVIII. van hem te ontvangen, kon in 't eerst niet wel geloof daaraan Haan; maar allengskens begon hy 'er toe te neigen , dewyl god, , die hem tot het Keizerryk beftemd hadt, hem door andere tekenen hoop daartoe gaf, en dat hy josephus waarachtig bevondt in alles, wat hy fprak. Want één der geenen, in welker tegenwoordigheid hy tot vespasianus gefprooken hadt, hem gevraagd hebbende , hoe 't kwame, indien zyne voorzeggingen vast gingen, dat hy de verdelging van Jotapata, en zyne gevangenis ook niet hadt kunnen voorzien, en zich alzo voor dit zyn ongeval gehoed hebben , hadt hy geantwoord: dat hy aan de Ingezetenen van Jotapata voorzegd hadt, dat hunne Stad, na een beleg van zevenenveertig dagen, zou iugenoomen worden , en dat hy zelf leevend in de handen der Romeinen vallen zoude. Vespasianus, dit vei'ftaan hebbende, ondervraagde de andere gevangenen heimelyk, of dit zich aldus toegedraagen hadt, en bevondt, dat het zo gefchied was. Toen begon hy te denken , dat het geen josephus hem in 't byzonder gezegd hadt, ook wel waar zou kunnen weezen. Hy liet hem evenwel bewaaren, hoewel hy hem, onder tusfchen, met gefchenken van kleeding en andere kostelykheden vereerde. Ook bejegende titus hem met groote beleefdheid.  WOEDE TEGEN JOSEPHUS. 83 XXVIII. HOOFDSTUK. Vespasianus legt een gedeelte zyner benden in de winterlegering binnen Cefarea en Scythopolis. C\V den vierden van Hooimaand kwam ^ vespasianus weder te Ptolemaïs, en trok van daar langs de zeekust naar Cefarea, die de grootfte van alle de lieden in Judea is. Vermids de meefte inwooners Grieken waren , ontvingen zy hem zeer wel met zyn Heir, zo uit genegenheid tot de Romeinen, als uit eenen haat, dien zy den Jooden toedroegen, welke zo groot was, dat zy met een groot gefchreeuw begeerden, dat hy josephus met den dood zou doen ftraffen. Maar vespasianus, dit getier, als de drift van eene ontzinde menigte, aanmerkende, antwoordde niet op dat verzoek; en leide alleenlyk twee keurbenden in de winterlegering binnen die Stad, alwaar ze op hun gemak konden Zyn, om dat de lucht daar 's winters zo gemaatigd, als 's zomers ongemeen heet is, nadien die plaats in eene vlakte aan den zeekant ligt. Dan, om haar niet te veel te bezwaaren, zondt hy de vyfde en twaalfde keurbenden naar Scythopolis. F a XXIX. III: HOEK. XXVIII. Hoofdft. Vestafmnui heir.  III. BOF.K. XXIX. Hoofdft. Roovery belet. i 84 ROOVERYEN TER ZEE. — • XXIX. I-I O O F D S T U K. De. ftad Joppe door de Romeinen ingenomen , en op bevel van vespasianus verdelgd. Een fchrikkelyke -ftorm doet alk de inwoóners, die in hunne fchepen gevlugt waren ? vergaan. /"\ndertusfchen was 'er eene groote ^ menigte van Jooden, zo wel van Zulken, die tegen de Romeinen opgeftaan, als die uit de ingenomen' Steden ontvlugt waren, welke Joppe, dat door cestius verwoest was, begonnen weder op te bouwen. Doch dewyl zy te land, vermids alles vernield was, niet beftaan konden, bouwden zy eene menigte van kleine Rooffchepen, Haken 'er mede in zee, en, vaarende langs de kusten van Fenicië, Syrië, en Egypte, maakten zy allen handel ter Zee, door hunne rooveryen, onvry. Vespasianus, hier van bericht bekomen hebbende ; zondt eenige ruitery cn voetvolk naar Joppe; welke, om dat die plaats flecht bewaard was, gemaklyk by nacht daar binnen kwamen. De Inwooners, aldus .overrompeld, en niet ftout genoeg om tegeniland te bieden, namen de vlugt in hunne vaartuigen , en bragten daar den nacht over, buiten 't bereik van de fchichten en pylen hunner vyanden- —- Om  JOPPE. EEN STORM. 85 Om nu hun gevaar te beter te begrypen, zal eene befchryving van den ftand van Joppe niet ondienftig zyn. Deeze Stad, hoewel aan de Zee gelegen, heeft geenc. Haven. De oever, op welken zy gebouwd ftaat, is zeer jfteenachtig en hoog; en haare tweë zyden zyn rotzen, die, van natuur uit* gehold, zich, hoornswyze, diep in Zee ilrekken; zo dat wanneer de Noordewind waait , de golven ,' welke regen de rotzen aangedreeven worden , haar met wit fchuim onder zulk een yslyk gebruisch bedekken , dat de fchepen daardoor het uiterfte gevaar loopen. Ook ziet men 'er de tekens der ketenen van andromeda , welke waarfchynelyk daar uitgehouwen zyn, om aan die oude fabel geloof te doen geeven. : Terwyl nu deezen, die uit Joppe gevlugt waren, aldaar op de reede lagen, begon •> niet het aanbreeken van den dag, de Wind, welke men den zwarftcn Noor» dewind noemt, met zulk een fchrikkclyk geweld op te ftceken, dat vecle vaartuigen tegen malkanderen verbryzeld, en anderen op de klippen aanHukken geftooten werden; terwyl e'tlyken jj die door roeien in volle Zee poog-ï den te komen, om niet op het ftrand te vervallen, 't welk zy niet minder fchroomden om de fteenen, als ter oorzaake van de Romeinen , die hen daar Honden te wachten, door de woedends baaren naar 'omhoog werden gevoerd, F 3 en. lil. ÜOEIv. XX! X. Hoofdft. Schipbreuk*  36 SCHIPBREUK. JOPPE VERDELGD. m. HOEK. XXIX. Hoofdft. verdelgd. XXX. en dan weer als in eenen afgrond gedompeld, te gronde gingen; zo dat 'er voor deeze ellendigen geene hoop van behoudenis overig was : want het zy dat zy 't land ontweeken, of naderden, zy konden niet ontgaan , of door de woede der Zee, of door 't geweer hunner vyanden te fneuvelen. Dus weêrgalmde de lucht van 't gekerm der geenen, die in de gebroken' vaartuigen waren. Van alle kanten zag men fommigen verdrinken , anderen zichzelven dooden; maar de meeften door de golven tegen de klippen aan flenteren bot-, zen, doch eenigen aan land zwemmen, alwaar zy door de Romeinen gedood werden. Hierdoor werdt de Zee niet alleenlyk van fchipbreukelingen bedekt, maar ook van bloed geverwd: men telde wel vierduizend tweehonderd lyken, die aan den oever geworpen werden. — De Romeinen , in deezer voege Joppe zonder vechten bemagtigd hebbende, verdelgden het ten eenemaal. Die ongelukkige Stad werdt aldus tweemaal, binnen korten tyd, door hen ingenomen. Vespasianus , om te beletten , dat de Zeeroovers daar weder kwamen nestelen, deedt de verhevenfte plaats verfterken , leide aldaar eene bezetting van eenig voetvolk , nevens ruitery, om rondom ten platten lande te ftroopen, en de Vlekken en Dorpen in den brand te fteeken; gelyk zy ook deeden.  GERUCHT VAN JOSEPH. DOOD. 87 XXX. HOOFDSTUK. De valfche tyding , dat josephus binnen Jotapata gedood was, veroorzaakt te jerufalem groote droefheid; welke echter in haat verandert , toen men verftondt, dat hy by de Romeinen gevangen, en wel onthaald werdt. Toen de tyding, van 't geen te Jotapata gebeurd was , te Jerufalem kwam, kon men terftond, zo om de grootheid van 't verlies , als om dat 'er niemand was, die zelf gezien hadt het geen men verhaalde , geen geloof daaraan liaan : want van alle de Menfchen, die 'er in de ftad geweest waren, was 'er niet één , die 'er bericht van geeven kon. Het gerucht, dat doorgaans kwaade ty» dingen in haast verbreidt, was 't eenigfte, waardoor men deeze eerst verftondt; maar de waarheid verfpreidde zich kort daarna aan alle kanten , en verdreef allengs alle twyfeling desaangaande. Doch hierby werden ook zaaken gevoegd, die niet zo waren : men verzekerde toch, dat josephus in de verovering der §tad gedood was. Hier over werdt geheel Jerufalem bedroefd , en in plaats , dat anderen maar door hunne vrienden en maagen beweend worden, werdt hy van ieder een beklaagd; en de rouw, dien F 4 men IÏT. XXX. Hoofdft. Valsch berigt van Jofèphüs.  th, foek. . XXX. Hoofdfl. fifl HAAT TEGEN JOSEPHUS. i men gedunrende dertig dagen over hem bedreef, was zo ongemeen, dat veelen ook zelve fluitfpeelders huurden, om lykzangen over hem te zingen. Maar eindelyk bragt de tyd de waarheid aan den dag. Men verftondt , hoe alles zich toegcdraagen hadt : men hoorde , dat josephus nog in 't leeven was onder de Romeinen,' en dat hun Opperveldheer hem niet als eenen flaaf handelde , maar hem groote eer aandeedt. Hierop veranderde de liefde,' die men hem fcheen toegcdraagen te hebben, toen men meende dat hy dood was, in zulk eenen zonderlingen haat, dat etlyken hem, nu hy nog leefde, voor eenen lafhartigen, en anderen voor eenen verraader ■uitmaakten. En deeze gramfchap was zo algemeen, dat men, de gcheele Stad door , niet anders dan fchcldwoorden tegen hem hoorde: want de rampen, waar onder zy gedrukt waren , verbitterden hun gemoed zo geweldig, dat zy geene maat hielden, en hoewel wederwaardigheden aan voorzigtige perfoonen tot een baak dienen, om anderen te vermyden, zo ftrekten ze hun maar tot eenen prikkel, om zich nog grooter op den hals te haaien; des het einde der ééne het begin der andere fcheen te zyn: zy lieten toch zich, hoe langer hoe meer, tegen de Romeinen ophitfen , denkende, dat zy, door zich op hen te wreeken, ook wraak op jo&ephus neemen zouden. Dus werden  NOQDIGING VAN AGRIPPA. 89 dé gemoederen" te. Jerufalem door droefheid en wraakzucht geilingerd.. XXXI. II O O F D S T U K. Koning agrippa nqodigt vespasianus, om met zyn heir zich in zyn ryk te komen ververfchen, en vespasianus bef uit Tiberias en Tarichea, we/M van dien Vorst afgevallen waren , weder ouder zyne gehoorzaamheid te brengen. Hy zendt eenen Hoofdman aan die van Tarichea, om hen daartoe te vepnaanen; ' maar jesus , 't Hoofd der oproerig:;;, dwingt hem te vertrekken. Ondertusfchen noodigde Koning agrippa vespasianus, om met zyn Heir in zyn Ryk te komen, zo om hem daardoor te verpligten, ais om dat hy hoopte, door dat middel, de beroerten in zynen Staat te zullen {tillen- Hierop vertrok deeze Roomfche Opperveldheer van Cefarea, dat aan de Zee ligt , naar Cefarea Filippi. Geduurende twintig dagen, welke hy daar bleef, ververschte zynkrygsyolkzich; en hy dankte god, door gastmaaleiij. over zynen voorfpoedigen krygstogt. Daarna verftaan hebbende, dat Tiberias en Tarichea, welken onder 't koningryk van agrippa behoorden, van denzelven afgevallen F 5 wa- ni. BOEK. XXX. Hoofdft. XXXï. Hoofdft. Hot heir onthaald.  po TIBERIAS BEREND. waren, oordeelde hy, dat hy geene beter gelegenheid, om de gunftige neiging van dien Vorst te erkennen, zou kunnen bekomen, dan door die twee Steden weder onder zyne magt te brengen. Hy befloot derhalven derwaards te trekken, en zondt titus naar Cefarea, om krygsvolk van daar te haaien, en naar Scythopolis te voeren. Deeze Stad, die dicht by Tiberias ligt, is de grootfte van die landftreek, welke Dekapolis genoemd wordt, om dat ze uit tien Steden beftaat. Vespasianus kwam daar eerst , en verwachtte 'er zynen Zoon, welke gekomen zynde trok hy met drie keurbenden voort, en legerde zich drie ftadiën van Tiberias, op eene zonderlinge ftandplaats, genoemd Sennabris, alwaar hy van de oproerigen kon gezien worden. Hy zondt toen eenen Hoofdman , genaamd valerjanus, met vyftig ruiters naar de Stad, om de Ingezetenen tot getrouwigheid te vermaanen, nadien hy vernomen hadt, dat het Volk daartoe gezind was, en dat hetzelve, alleenlyk door dwang van eenige oproerigen, de wapenen hadt opgenomen. Valerianus, de Stad genaderd zynde, fteeg af van zyn paard, en beval den zynen het zelfde te doen, om te betoonen, dat hy niet als vyand gekomen was. Maar de oproerigen, aangevoerd door jesus, saphats Zoon, die een Hoofdman van de roovers was, kwamen op hem aanftuiven, zonder hem tyd te gee- ven lil. BOEK. XXXI. Hoofdft. Tiberias belegerd.  VLUGT DER ROMEINEN. 91 ven om te fpreeken. Valerianus , verwonderd over hunne ftoutheid, en niet durvende vechten tegen 't hevel van zynen Veldheer, al ware hy ook van de overwinning verzekerd geweest, daar hy integendeel geen fchyn zag , om met zulk een klein getal volks, dat in wanorde was, zulk eene menigte van vyanden, die, wel toegerust, op hem afgekomen waren, te kunnen afkeeren, nam de vlugt te voet met vyf anderen, die, immer zo weinig als hy, tyd hadden, om weder te paard te gaan zitten. Hierop namen de oproerigen hunne paarden, bragtenze in de ftad, en toonden zich niet minder verheugd daarover, dan of zy die in een gevecht veroverd hadden. XXXII. HOOFDSTUK. De voornaamfte inwooners van Tiberias bidden vespasianus om genade. Hy verleent hun vergiffenis ter believinge van den Koning agrippa. Jesus, saphats zoon, vlugt van Tiberias naar Tarichea. Vespasianus wordt te Tiberias ontvangen, en belegert daarna Tarichea. Deeze kwaade daad baarde zulk eene vrees by de voornaamfte inwooners der Stad Tiberias, dat zy, uit de Stad gevlugt zynde 9 en geleid door hunnen Ko- 111. EOEK. XXXI. Hoofdft. XXXII. Hoofdft.  92 GENADE AAN TIBERIAS: lil! DOF.K. XXXII. Hoofdft. Tilerias ' bukt. Koning agrippa, zich vóór de voeten van vespasianus kwamen neerwerpen , en hem baden, dat hy deernis met hen Wilde hebben, en niet de misdaad van eenigen der ganfche Stad wyten; maar dat hy vergiffenis wilde vergunnen aan een volk, dat altoos den Romeinen toegedaan was geweest, en zich vergenoegen met de oproerigen te ftraffen, die hun belet hadden, hunne poorten open te Zetten.' Vespasianus , bewoogen door hunne fmeekingen, en door de vrees, die agrippa voor die. Stad hadt, befloot het hun te vergeeven, hoewel hy zich, door 't neemen der paarden, zeer beleedigd achtte. Hy gaf derhalven door hun aan 't Volk verzekering, dat hun geen ,leed wedervaaren zoude : waarop jesus, en die van zynen aanhang, ziende , dat 'er geene veiligheid voor hun was, naar Tarichea de vlugt namen. —• Des anderen daags zondt vespasianus trajanus met eenige ruitery naar de vesting , om te verneemen, of al het volk van 't zelfde gevoelen was, om vrede te hebben, even als die byzondere perlbonen. Bevonden hebbende, dat zy ook zo gezind waren , gaf hy 'er vespasianus bericht van, die toen met zyn ganfche heir naar de Stad trok. Fluks gingen de Inwooners hem met een groot gejuich te gemoet^ en noem» den hem hunnen weldoener en behouder. Doch dewyl zyn krysvolk door de engte der Stadspoorten niet dan zeer lang-  TARICHEA BEREND. 93 langzaam voorttrekken kon, deedt hy, aan de zuidzyde , een ftuk van den muur afbreken, en verboodt ten zelfden tyde, om den Koning agrippa te believen, den Inwooneren eenigen overlast aan te doen. Voorts ftondt hy, tcrt verzoeke van dien Vorst, toe, dat het overige der muuren niet zou afgebroken worden; vermids hy 'er zyn woord op gaf, dat die Stad zich voortaan ftil en gerust zou houden. Hy deedt voorts alles wat hy kon, om dezelve te redden van de onheilen, die haar, ter oorzaake der verdeeldheid, overgekomen waren. Vespasianus vertrok toen van Tiberias , en floeg zyn leger dicht by Tarichea, alwaar hy het zelve met eene omwalling verfterkte , dewyl hy ftaat maakte , dat het beleg dier plaats hem eenen langen tyd kosten zou; vermids de oproerigften, die zich daar binnen begeeven hadden, vertrouwden op de fterkte der Stad, welke zy van ;t Meir Genefareth ontleent. Zy is toch, even als Tiberias, op 't hangen van eenen berg gebouwd, en daar zy van 't Meir niet befpoeld wordt, hadt josephus haar met eenen Herken muur doen befluiten, die echter zo fterk niet was, als die van Tiberias. In den beginne toch der beroerte hadt hy al 't geld en den voorraad, welke hy bekomen kon, naar Tiberias doen voeren, en alzo in ftaat geHéld, om groot nut uit zyne voorzorgte kunnen trekken, maar van het over- fchot Ui. boek. XXXII. HoofJft.  94 UITVAL VAN JESUS. ' in. HOEK. 'XXXII. Hoofdft. XXXHL fchot' hadt Tarichea haar nut gehadÉ. Daarenboven hadden de belegerden verfcheiden' gewapende vaartuigen op 't meir, waarmede zy niet alleenlyk te water konden ftryden, maar ook, indien 't hun te lande tegenliep, de vlugt neemen. Jesus en die van zynen aanhang, zonder zich over de groote magt der Romeinen en hunne krygstucht te ontzetten, deeden eenen wakkeren uitval op de geenen, die 't leger verfterkten , joegen 't werkvolk op de vlugt , wierpen een gedeelte van den legerwal omverre, eer men 't hun beletten kon, en keerden niet te rug, voor dat zy de vyanden zo fterk op hen zagen aankomen, dat zy hun niet wederftaan konden. Daarop werden zy van de Romeinen nagezet tot aan het meir toe, alwaar zy in hunne vaartuigen fprongen, en zich zo verre van land begaven, dat zy de Romeinen even befchieten konden, en toen de ankers uitwierpen; hebbende hunne vaartuigen zo in ilagorde gefchikt, dat zy de Romeinen, die op 't land Honden, van hunne fchepen, zo ze naderden, konden beftryden. Vespasianus, verftaan hebbende, dat 'er, ten zelfden tyde, veele Jooden zich op eene plaats naby. de Stad vertoonden, zondt zynen Zoon met zeshonderd ruiters, uit zyne beste, benden geligt, derwaards.  TITUS AANSPRAAK. 95 XXXIII. HOOFDSTUK. Titus befluit, met zeshonderd paarden een groot getal van Jooden, uit Tarichea getrokken , aan te tasten. Zyne aanfpraak, om de zynen tot een gevecht aan te moedigen. Het groot getal vyanden noodzaakte titus aan vespasianus te laaten weeten, dat hy meer volks noodig hadt, ©m hen aan te grypen : maar ziende , dat de meesten, eer die hulp kwam , zich onbevreesd toonden, en dat anderen, op 't zien van die menigte, wat bedugt waren, fprak hy hun, van eene hoogte, vanwaar zy hem hooren konden, aldus aan : „ Romeinen! met U te noemen begin ik; vermids die Naam genoeg is, om U'de daaden uwer Voorouderen indachtig te maaken: ik zal U daarna zeggen, met wat voor Menfchen gy te ftryden hebt. Wat ulieden aangaat: welke landaart op den ganfchen Aardbodem heeft zich ooit tegen ons verzet, zonder voor ons te zwichten ? En noopens de Jooden; men moet bekennen, dat fchoon zy altoos onder onze wapenen bezweeken zyn, zy zich echter nooit overwonnen geacht hebben. Waarom zouden wy dan minder kloekmoedigheid in onzen voorfpoed heb- H III. BOEK. XXXIII. Hoofdft. Romeinen bemoedigd.  9g titus aanspraak; III. xxx UT. Hoofdlt. hebben, dan zy in hunnen tegenfpogd hebben betoond ? Maar ik befpeur met blydfchap uwen gewooulyken moed op uw-gelaat; dan ik vrees alleenlyk, dat fomi^igen van u zich door 't groot getal der vyanden zullen la aten verfchrikken» Ilieïom is het, dat ik u Vermaan te overdenken, wie gy Zyt, en wie zy zyn : want <, hoewel het waar is, dat het den Jooden niet aan ftoutheid ontbreekt, en dat zy den dood verachten, Zy hebben echter zo weinig kennis en beleid in den oorlog, dat hoe groot ook hun getal zy , het eer voor eene verwarde menigte, dan voor een welgefchikt Meir moet gehouden worden. Wie kent daarentegen onze krygstucht en ervaarenheid niet ? En Araarom zouden wy alleen , onder alle andere volken, ons in vredes tyd in de wapenhandeling oefenen, indien 't niet ware, om zuiken, die ons verre in getal overtreffen, te durven aangrypen ? Waartoe zou ons onze geftadige arbeid dienen , indien wy 'et niet veel ontzaglyker door werden, .dan die geenen , welke geene ervaarenheid hebben ? Bedenkt ook , dat gy gewapend tegen byna ongewapenden , ruiters tegen voetvolk, en door braave Krygsoverflen aangevoerd tegen zuiken, die 'er, zo te zeggen, geene hebben , ten ftryde gaat. Meent gy niet, dat zo veele voordeden, die wy boven hen hebben, hun getal, in uwe gedachten, behooren te verminderen, en  TITUS AANSPRAAK. 9? ■en *t uwe te vermeerderen ? Hoe dapper en talryk de vyanden, welke men te beftryden heeft, ook zouden moogen zyn zy worden echter overwonnen , als men hen kloekmoediglyk aantast ; nadien een klein getal gemaklyk te bellieren is , en zich onderling kan te hulp komen; waartegen de menigte der troepen dikwyls door haa-re eigen verwarring meer fchaade lydt, dan door 't geweld der vyanden. Deeze ftoutheid, wanhoop, en woede, waarin de voornaamfte kragt der Jooden beftaat, kunnen buiten twyfel veel helpen, wanneer .'t geluk hun dient; maar de minfte tegenfpoed dooft dat vuur uit, en maakt het onnut en verachtelyk. Daarentegen bevinden wy ons van het beleid, van ; met fchichten onder hen te Werpen»" XXXIV, hoofdstuk» Titus verflaai eene groote meenïgtè Dan Jooden, en bemagtigt daarop Tarichea» T*\eeze woorden van titus "boezemden *S den zynen zuiken yver in, om te Vechten», dat het fcheen* als of 'er iets godlyks onder Ware» En 't Was met ee». migen weètzin dat Zy trajanus met vierhonderd ruiters zagen aankomen, Hadiert Zy dat deel, 't welk zy in dé overwinning zouden hebben , als eene vermindering van hunnen roem, aan* mérkten. Vespasianus zondt, ten zelf» den tyde, ook antoniüS silo niet tweeduizend boogfchutters, om den berg, dié tegen over de ftad ligt, in te neemen, en de Jooden, die tot befcherming der muuren gefield waren, Vandaar te Verdryven. Titusj om zich deS te magtiger te vertoonen, ftelde zyrt Volk in flagorde, fpreidde het zo breed Uit als de voorfte reiën der vyandeiï, Viel toen j de eerfte, met zyn paard op hejri aan, en werdt van alle de zynen met een groot geroep gevolgd. De Jobden, G a , hos» M» J!ÖEK» xxxnr» Hoofdft.. xxxiv, Hoofdft. Titus dapper*  ïoo JOODEN VERSLAAGEN. m. BbÉK. XXXIV. Hoofdft.- Jooden oj «te vlugt. hoewel door hunnen aanval en goede orde verfchrikt, booden echter eeifigen wederftand; maar niet kunnende oen aanval der fpeeren van de ruitery lang tegenftaan, en onder de voeten der paarden Vertreeden wordende, bleevën veelen op de plaats dood, en anderen namen onordenlyk de vlugt naar de Stad. De Romeinen joegen hen Wakker na; floegen fommigen van achteren dood ; reeden anderen door de fnelheid. hunnerpaarden voörby, en troffen hen dan in t aanzicht; dwongen veelen, die reeds dicht by de wallen waren, weder naar 't veld te loopen; en doorftaken zuiken , die door wanorde over malkanderen vielen: tot dat, door de groote menigte, veelen der . geenen, die zy niet dooden konden , nog de Stad bereikten. :- Toen ontftondt 'er eene groote verdeeldheid tusfchen de Ingezetenen en de Vreemdelingen : want de eerfteil , die tegen hunnen dank in dien oorlog gewikkeld waren , en voor zich zeiven niet alleen, maar ook voor hunne Stad en goederen vreesden, hadden* na dien kwaaden uitflag, nog grooter afkeer daarvan: en de anderen, welker getal zeer groot was, lieten daarom niet na, hen daartoe te dwingen. Hieruit ont• Honden zulk een twist en krakkeel in de Stad, dat men aan 't gefchreeuw wel bemerken kon, dat zy malkanderen fchier te lyf wilden. Dewyl titus dicht aan de muuren was, kon hy dit gemaklyk  TITUS MOED. ioi hooren, en, om zich van die gelegenheid te bedienen, zeide hy tot de zynen met eene ftem, die bekwaam was, om hen nog meer aan te moedigen: „ Waartoe langer gewacht, Spitsbroeders, om de zege, welke god in uwe handen ftelt, weg te draagen ? Hoort gy 't getier der geenen niet, die, door de vlugt, ■onze wraake ontloopeu zyn ? De Stad is de onze, zo wy haar maar .met wakkerheid en fpoed aantasten. Men zou anders niets groots kunnen uitvoeren :. maar zo wy geenen tyd laaten verlooren gaan, zullen onze vyanden geene gelegenheid hebben, om zich te vereenigen ; noch onze vrienden, om tot ons te komen : en dus zullen' wy, boven de ©verwinning, • met zo weinig volks op .zulk een groot getal behaald, nog de eer hebben, dat wy alleen deeze plaats vermeefterd hebben." ■ Na dat hy Sn deezer voege gefprooken hadt, fteeg jhy te paard , en reedt , van de zynen gevolgd, naar de zyde van 't Meir, en zo door hetzelve ter Stad in. Deeze ongemeene koenheid verfchrikte de geenen , die de wacht aan dien kant hadden, zo geweldig, dat zy de vlugt namen. Jesus liep met de zynen ter ftad uit naar 't veld; anderen, die naar 't Meir ftooven, vielen in de handen der Romeinen ; fommigen werden, gedood , toen zy in hunne vaartuigen wilden, klimmen; en anderen omgehragt, terwyl zy naar de veste poogden te zwemmen., G 3 Ou- in. BOK K. XXXIV. Hoofdft,  ïoa TITUS BELEID, ui. HORK. XXXIV. Hoofdft. Ondertusfchen ontftondt 'er in de Stacl een groote moord, niet zonder tegen* ftand dier Vreemdelingen, welke met jesus niet hadden kunnen vlugten: maar de Inboorlingen verweerden zich niet, nadien zy, den oorlog niet goedgekeurd hebbende, hoopten, dat, de Romeinén 't hun vergeeven zouden, • Titus, na dat de oproerigen neêrgehov>' wen waren, beval, dat men dit Volk verfchoonen zou; en zy, die zich op 't Meir begeeven hadden, ziende de Stad ingenomen, voeren 'er zo verre vandaan, als zy konden, Titus zondt. toen eenige ruiters aan zynen Vader, om hem deezen goeden uitflag te boodfchappen. Men kan wel oordeelen, hoe* danig de blydfchap van vespasianus was; over deeze roemwaardige dapperheid zyns Zoons, die men zeggen kon, dat het grootfte gedeelte van dien oorlog reeds afgedaan hadt, Hy belastte dan, dat men de Stad rondom wel bezetten zou, op dat 'er niemand zou kunnen uit vlieden; en, des anderen daags by 't Meir komende, beval hy, vaartuigen te maaken, om deezen, die zich daar onthielden, op te zoeken, Dewyl 'er nu in de Stad overvloed van ftoffe, en veelq werklieden daartoe waren, hadt men 'er, binnen weinige dagen, verfchei•denen vaardig, XXXV..  MEIR GENNESARET. 103 XXXV, HOOFDSTUK, Befchryving van > Meir van Gennefaret, de vruchtbaarheid der,omliggende landsdouwe , en de oorfprong des Jordaans, Het Meir van Gennefaret ontleent zynen naam van het omliggende landfchap : het ftrekt zich honderd en veertig ftadiën in de breedte, en veertig in de lengte uit, vloeiende zo ftil, als eenige rivier of fontein. Het water daarvan is zeer goed om te drinken, en gemaklyk om te fcheppen, _ nadien de oever van een zuiver zand is. Het is zo koud, dat het zyne" koelheid niet verliest, al is'het, dat de Inwooners het zelve in de grootfte hitte van den zomer in de Zou zetten. Hoe kan dat mooglyk zyn ? Men heeft 'er verfcheiden foorten van visch, die elders niet gevonden worden. De Jordaan 'vloeit 'er midden door, fchynende zynen oorfprong wel van den Panion te trekken; maar nogthans komt hy, van onder de aarde, uit eene andere bronader, genoemd Phiale, liggende honderd twintig ftadiën van Cefarea, aan de rechter hand, en dicht by den weg, langs welken, men naar Trachonitis gaat. Deeze weg is zo rond, dat zy daardoor den G 4 ' naam lil. BOEK. XXXV. Hoofdft. Meir van Qemiejaret'i Jerdaatu  io4 OORSPRONG DES JORDAANS. ra. BORK. XXXV. Hoofdft, naam van Phiale r» gekreegen heeft^ Zy blyft altoos zo eenpaarig binnen haai* boord , dat men haar nooit ziet af of toenemen. Men wist, tot den tyd van filippus, den Viervorst, toe, nog niet, dat die wel de oorfprong van den Jordaan was; maar die Vorst, hebbende ftroo daarin doen werpen, vondt men hetzelve naderhand in den Panion, waaruit men te vooren geloofde, dat die, Rivier haaren oorfprong hadt. Deeze bron van Panton is natuurlyk zeer fchoon; maar door de grootdaadigheid van den Koning agrippa nog veel ver-1 beterd. Na dat de Jordaan, die daarJ uit zynen oorfprong fchynt genomen te' hebben , de modderige moerasfen van het Meir Semechonitis doorkruist, en zy-' hen loop nog honderd twintig ftadiën verder vervolgd heeft, vloeit hy beneden de Stad Julias, dwars door het Meir Gennefaret, vanwaar, na nog een lang end door de woeftyne geftroomd te hebben, hy uitloopt in het meir Asfalt ites. —-— De Landsdouw rondom het Meir Gennefaret, het welk dien zelf- . den naam voert , is verwonderenswaardig, zo door zyne fchoonheid als vruchtbaarheid ; want daar zyn geene boomgewasfen , die 'er niet groeien willen; en de bewooners daarvan kweeken, door konst en arbeid, alle planten aan. De lucht (a) Dit woord betekent eene fchaal.  SCHQONE LANDSTREEK. 105 'lucht- is 'er zo gemaatigd, dat zy tot allerleie vruchten bekwaam is. Men ziet 'er eene menigte van Nooteboomen, welke anders gaarn in de koudfte lucht: ftreeken wasfen ; en zuiken , die meer warmte van nooden hebben, gelyk de Dadelboomen, of eene zagte en getemperde lucht, als de Vyge-en Olyf-hoornen, willen daar niet minder wel tieren: des het fchynt, als of de Natuur, door ha are liefde tot deeze fchopne landftreek, zich vermaakt met ftrydige dingen te zamen te paaren; en dat alle de Saizoencn, door eenen aangenaamen iftryd, deeze weelige landsdouw bcgunftigen. Zy brengt toch niet alleenlyk treffelyke vruchten voort; maar bewaart ze ook zo -lang, dat men 'er, tien maanden, Druiven en Vygen, en alle andere vruchten , 't geheele ja-ar door , eet. Behalven deeze gemaatigheid der lucht, ziet men 'er de wateren vlieten uit eene overvloedige bron , die Kapernaêm genoemd , en van fommigen voor eenen der oorfprongen van den Nyl gehouden wordt, nadien men daar Visfchen vindt, gelyk den Alexandrynfchen Koracin , die men nergens dan daar, en in die groote Rivier ziet (a). De lengte deezer Landftreek , (a) Dit bewys, om de Bron Kapernaum voor eenen van de oorfprongen des Nyl's te houden , doet indedaad weinig uit. 't Verwondert ons, dat josephus die meening niet wederlegd hebr be. Men weet ten minften nu zeker, 'dat di.8. Rivier elders zynen oorfprong heeft. G 5 Ui. KOEK. XXXV, Hoofdft-,  to6 SCHEEPSSTRYD, Hl. BOEK. XXXV. Hoofdft. XXXVI. Hoofdft. Gevecht. ftreek langs het Meir Gennefaret , welke denzelfden naam voert, is van dertig , en de breedte van twintig ftadiën. XXXVI. HOOFDSTUK. Scheepsftryd, waarin vespasianus op V Meir Gennefaret alle de gevlugten uit Tarichea ver/laat. Toen de vaatuigen, welke vespasianus bevolen hadt te bouwen, voltooid waren, begaf hy 'er zich op, met zo veel volfoi, als hy noodig oordeelde tegen de geenen, welken 't op het Meir ontvlugt waren; waardoor hun geene hoop van behoudenis meer overig bleefl Zy durfden toch niet aan land komen, om dat alles hun daar tegen was; en zy konden niet dan niet zeer ongelyka kans te water ftryden, vermids hunne fchuiten, die maar tot rooven bekwaam waren zich te zwak bevonden, om fel iepen te wederftaan; en, daarby Hecht va n volk voorzien zynde, de Romeinen nist durfden aan boord klampen. Alles dcjrhalven, wat zy konden doen, was, w at rondom dobberen, en van verre n jet fteenen werpen , of fomtyds ook v/el van dicht by; maar het één zo wei ajs 't ander kon weinig kwaads doen : want  SCHEEPSSTRYD, 107 want die fteenen deeden niet anders, dan met een geraas op de wapenen der Romeinen affluiten, en als zy dicht by hen kwamen, werden zy met hunne fchuiten omgeftooten. De Romeinen doodden , ondertusfchen , met hunne fchichten de geenen , die binnen hun bereik kwamen, en met hunne zwaarden allen, die zy in de fchuiten, welke zy enterden, aantroffen. Anderen, die in 't midden tusfchen de twee vlooten waren, werden met hunne fchuiten genomen ; fommigen met pylen gedood, of met hunne vaartuigen, als zy poogden te vlugten , ondergedompeld ; en zy, die door wanhoop by de Romeinen kwamen aanzwemmen, werden de handen , of het hoofd afgehouwen. Aldus fneuvelden deeze ellendigen op yeelerlei Wyze, tot dat zy, ten eenemaal geflagen zynde , en naar 't land willende, etlyken op 't Meir met pylen gedood Werden, terwyl anderen door de vaartuigen werden bezet, en dat de geenen, Welke aan land kwamen, geen gunftiger lot aantroffen: zo dat 'er niet één was, die 't ontkwam; waardoor het Meir van bloed geverwd, de oever met gebroken vaartuigen bezaaid, en alles met dooden bedekt lag. Weinige dagen daarna werdt de lucht door den ftank. dier gezwollen en loodverwige lyken zo bedorven, dat 'er eene befmetting door ?t ganfche land uit ontftondt. Dit was zulk een yslyk fchouwfpel, dat het niet alleenlyk ónder UT. HOEK. XXXVI, Hoofdft.  iii. HOEK, xxxvi. Hoofd 1. 108 VESPASIANUS VONNIS. der de Jooden eenen fchrik baarde; ma&r de Romeinen zelve, hoewel zy 'er de oorzaak van waren, werden 'er door bewoogen. -Zodanig was het einde van dien cheepsftryd, en 't getal der geenen, die zo daar als in de Stad omkwamen, was zesduizend en vyfhonderd men- fchen. Na dat deeze krygsdaad volbragt was, zettede vespasianus zich op den rechterftoel te Tarichea, om met de voornaamfte krygsbevelhebbers te overleggen , of hy de Vreemdelingen , die de oorzaak van dien oorlog geweest waren, niet ftrenger zou handelen, dan de Ingezetenen; dan of hy hun 't leeven ook zou fchenken. Allen ,waren van gevoelen, dat men hen moest doen fterven, om dat zy, reeds kaal en berooid zynde, niet rusten zouden, indien men hen liet 'vrygaan ; maar anderen y daar zy kwamen, tot den oorlog zouden ophitfen. Vespasianus. antwoordde hierop , dat hy vastftelde ? • dat . zy der vergiffenis onwaardig waren, en dat zy tegen de geenen, die hen in 't leeven behouden hadden, het hoofd weder opfteeken zouden; maar dat hy bekommerd was, indien men lien te Tarichea ombragt, dat het den Ingezetenen, die voor hun gebeden hadden, ten hoogften fmerten zoude; en dat hy niet wel befiuiten kon, om zodanigen, die zich op zyn woord aan hem overgegeeven hadden , zulk een verdriet aan te doen. Evenwel vondt hy niet goed, zich al te ftrak,  DMGËBRAGTE LIEDEN. ïojj. ilrak aan te kanten tegen 't gevoelen Van zo veele Bevelhebberen, die ftaande hielden, dat men de Jooden flrengelyk handelen, en het nut boven het eerlyke Hellen moest in zulk een geval, daar inen die beiden niet kon in acht ncemen. Hy gaf dan een twyfelagtig befcheid omtrent hunne behoudenis, en ftondt toe, dat die Vreemdelingen ter Stad uittrekken zouden ; doch alleenlyk. langs den weg, die naar Tiberias leidt: en nadien de Menfchen ligtelyk geloof liaan aan 't geen zy gaarn willen hebben, trokken zy onbefchroomd uit, zonder voor hun leeven of geld te vreezen. De Romeinen, om te beletten, dat iemand van hun ontkwame, geleidden hen naar Tiberias, en bellooten hen in die Stad. ■ Kort daarna kwam vespasianus 'er ook, deedt hen in de renbaan fluiten, en aldaar de ouden, en die onbekwaam waren om de wapenen te draagen, welker getal twaalfhonderd beliep, ombrengen : waarna hy zesduizend wakkere en flukfe gasten nero toezondt, om aan de landengte van Morea te werken. De overigen maakte hy tot flaaven, en verkogt 'er dertigduizend vierhonderd van, geevende de rest aan den Koning agrippa , om met die geenen, welke uit zyn Ryk waren, te doen wat hy wilde; welke dan ook. door den Koning agrippa verkogt werden. Al dit vreemde Volk was meest van Trachonitis, Qaulanitis, en Hippene, en ook veelen van ÏH. HOEK. XXXVÏ. □ -fclft.  iio OPROERIGEN.' ra. HOEK. XXXVI. Hoofdft. VIER* van G-adara, welker meestert oproerige en vlugtelingen waren, die, niet kun-' nertde in rust leeven, en Veele buitenfpoorigheden irt vredestyd bëdreeven hebbende , den oorlog verwekt hadden; en dus gezamënlyk op dert achtlten vari Herfstmaand overwonnen werden»  GISKALA. ÏTABURÏON. m VIERDE BOEK. I. HOOFDSTUK. Steden van Galilea tn Gaulanitis, die nog tegen de Romeinen waren. Oorfprong van den kleinen jordaan. De plaatzen van Galilea, die teg'en de Romeinen opgeftaan waren, onderwierpen zich aan hun, na dat Tarichea ingenomen was, waardoor zy meesters werden van alle Steden en fterkten, uitgenomen Giskala , en den Berg Itahurion (a). Ook was Gamala, liggende aan 't Meir* tegen over Tarichea, 'en onder *t Ryk van agrippa behorende, insge- lyks (a) Galilea veroverd zynde , begreepen jesuS Navolgers, die zich daar omftreeks ophielden * zeer ligtelyk, dat het tyd ware, om uit Judea te vlugten. Jesus hadt hun dit lang te vooren bevoolen: dat als dan die in Judea zyn, vlieden op[ de bergen. Matth. XXIV. 16*. Dit zeggen zullen zy zich herinnerd hebben, en met er daad gevlugt zyn, terwyl de oproerige Jooden zich verbeeldden4 ftad en Tempel zeer wel tegen de Romeinen te kvjjinen vèrdeedigea, ï. Hoofdft. Gelilea onderworp pen. ÏV\ boek» L Hoofdfl»  IV. •ÊOÉK. I. Hoofdft.' II. HOOFDSTUK. II. Hoofdft. Gamala belegerd. Stand en fterkte der ftad .Gamala. Vespasianus belegert het. De Koning , zvillende de belegerden tot. de overgaa- .1 ve vermaanen, zvor,dt door eenen fteen gekzvetst. amala, zich verlaatende op zynetï ftand, welke nog fterker was, dan die van Jotapata, hadt niet in dat verbond willen treeden. Het is gebouwd op eenen heuvel, die zich, in 't mid' den van eenen hoogen Berg, gelyk een bult op den rug van een Kameel, verheft, en daardoor den naam- van Gamal, 't welk ii2 AFGEVALLEN STEDEN: lyks afgevallen, als mede Sogane en Sé* leucië, . beide in Gaulanitis , te weetett , Sogane in 't opper, cn Gamala in 't neder, deel van dat Landfchap; rl doch Seleucië aan 't Meir van Semecbouitis, 't welk zestig ftadiën lang, cn dertig breed is, en zyne poelen tot aan" "D?f?ie' toQ uitftrekt. Behalven de natuurlyke vermaaklykheden van dit Land ziet men 'er bronnen, Waaruit de Rivier, genoemd de kleine Jordaan, gevoed wordt by den" Tempel van den vergulden Os, alwaar zy in den grooten Jordaan loopt. De Koning agrippa hadt, in den beginne der beroerte, een verbond met die van Sogane en Seleucië aangegaan.  STERKTE VAN GAMALA. 113 *t Welk eerien Kameel betekent, gekreegen heeft; hoewel de Inwooners dien naam verbasterd hebben. Van vooren en ter zyde* is het door ontoeganglyke dalen verfterkt, doch de hoek* die van achteren aan den berg vast' is * is zo ontoeganglyk niet; maar de Inwooners hebben hem echter , door eene graft, die zy aan dien kant gedolven hebben, ongenaakbaar gemaakt. De fchuinte des Bergs is met veele huizen bezet* en als men de Stad* die op eene fchuine fteilte gebouwd is , van de zaidzyde aanfchouwt, fchynt het, door 't voorover hellen, als of de huizen op elkandereu zouden vallen. Aan dezelfde zyde is ook een hooge Heuvel* met zulk een diep dal, dat hy voor eené vesting verllrekken kan: en daar de Stad, eindigde * hadt zy eene fontein binnen haate muuren» 1 > Alhoewel nu deeze Stad van natuur onwinbaar fcheen te zyn , echter hadt, josephus die met eenen muur * met groote graften en inynen doen verfterken. Haare Inwooners wa* ren, Wegens de natuurlyke fterkte der plaats, ftouter, dan die van "Jotapata, maar niet zotaïryk; doch door de fterkte hunner Stad, en den overvloed, die Zy van alles hadden* achteloos geworden , hadden zy geene vrees voor hunne vyanden, gelyk 't behoorde: want men bragt 'er van alle kanten goed in, gelyk als in eene verzekerde plaats; en de Koning agrippa hadt hen, zeveit VIL deel. H maan* iv. \\. Hoofdft» ■M * t—J  114 GAMALA BELEGERD. ïv. Knik; It. Hoofdft. maanden, lang, te vergeefs doen belegd ren. Vespasianus van Ammaüs, 't Avelk dicht by Tiberias ligt, en zo genoemd wordt naar eene bron van heet water, die verfcheiden kwaaien geneest, met het leger opgebroken zynde, kwam vóór Gamala. De ftand dier plaats liet hem niet toe, haar ganichelyk met eenen wal te befluiten, maar overal, waar hy ze bezetten kon, deedt hy het, en nam den Berg boven de Stad in. Voorts verfterkten de Romeinen aldaar hun leger, gelyk zy gewoon zyn, omringden het zelve met eenen wal, en verdeelden hunne werken. De vyftiende keurbende vervoegde zich aan den oostkant, alwaar, op de hooglïe plaats der Stad, een tooren ftondt: de vyfde keurbende fchikte zich tegen over 't midden van de Stad: en de tiende hieldt zich bezig met het dempen van graften en andere holligheden. ■ Koning agrippa, de muuren genaderd zynde, om de belegerden tot de overgaave te vermaanen , werdt aan zynen rechter elleboog door eenen flingerfteen getroffen. Die by hem waren reddeden hem aanftonds; doch de Romeinen werden 'ér te meer door aangehitst, zo uit genegenheid tot hem, als om dat zy niet twyfelden, of de Jooden, die eenen Vorst van hunnen eigen landaart zo weinig ontzag toedroegen, zouden-zich niet ontzien, allé moogelyke wreedheden tegen vreemdelingen te nleegen, III.  GAMALA BESTORMD: n5 III. HOOFDSTUK. J)e Romeinen neemen Gamala flor* mender hand in, en voorden daan i na gedzvongen met groot ver¬ lies zveder daaruit te wykeni *t%è önvëfmoeide vlyt der Ronieirièn, r** gevoegd by hun groot getal, maakte , dat hunne werken binnen korten tyd voltooid waren ; waarop zy hunne ftormtuigen gereed maakten. Chares én josephus, de twee aanzienlykften in de ftad, vermaande dë hunnen zich wakker te verweereii, maar de ftoutfteu waren echter niet zonder bekommering nadien zy vreesden , dat zy het bele^ ïuet lang zouden kunnen uithouden^ wegens gebrek van water'en andere noodige dingen. Hierom booden zy ook maar eenen korten wederftand: want toen zy door de fchichten, en fteenen,» uit de werktuigen gefchooten, gekwetst Werden, Weeken zy in de Stad. Na dat de Romeinen dan, met hunnen ftormram, eene breuk in den muur gemaakt hadden, vielen zy op drie plaatzen te gelyk aan, en 't geraas van hunne trompetten en wapenen werdt door hun o-eWoon_ krygsgefchrei vermeerderd. Die van binnen niettemin booden eenen zeer' H a vin* iv. EOi'Ki ïïi. Hoofdft. ~ _K Gm'nala ingenö'i; men.  IV SOEK. III Hoofdfl, Weer. verloeren. 116" GAMALA INGENOMEN. vinnigen tegenfrand, tot dat zy, einde]yk, ' door 't groot getal hunner vyanden overweldigd, genoodzaakt waren te wyken, en zich naar de hoogfte plaatzen der Stad te begeeven: maar dewyl de Romewen hen daar vervólgden, kwamen zy weer op hen af, deeden hen tuimelen , en iloegen hen dood in de fkaaten', die zo eng en ruw waren, dat zy 'er niet vast ftaan konden om zich te verweeren; weshalven zy zich, by menigte, op de daken van de laage en hellende buizen begaven. Maar, dewyl die niet ftërk gebouwd waren, en zulk eene zwaarte niet draagen konden, vielen zy heer, cn deeden anderen, die lasger Honden , insgelyks, cn deeze ook wederom anderen om verre vallen ; alhoewel de Romeinen deeze toevlugt liever koozen, dan onbefchut te blyven. Doch veelen werden hier door overHelpt; fommigen in 't ftof gefmoord ; etlyken verminkt, cn een groot getal raakte om den hals. Die van Gamala, dit met vermaak aanziende, dwongen de vyanden te meer, om in de huizen te Wyken, cn doorfchooten met hunne pylen de geenen, die door de fteilte der wegen neervielen , terwyl de om gevallene gebouwen hun fteenen, en de doode'n geweer verfchaften, zo dat zy met de zwaarden der zieltöogenden hen voorts afmaakten. Veele Romeinen kwamen ook om, door zichzelven van bovenneêr te werpen, wanneer zy zagen, dat de hui^  GAMALA VERLOÖREN. hf huizen aan 't vallen waren: en zuiken, die 't ontvlugten konden,, wisten niet, werwaards zich te keeren, nadien zy de wegen niet kenden: ook was het ftof zo dik, dat zy , niet kunnende malkanderen bekennen, zich onderling neêrftieten. En indien eenigen 't geluk hadden van te ontkomen , die "liepen aanftonds ter Stad uit. IV. HOOFDSTUK. Ongemeene dapperheid van vespasianus in '/ gevaar, waarin hy zich in Gamala bevondt. By dit gevaarlyk voorval was titus niet tegenwoordig, dewyl hy, eenigen tyd -te vooreu, aan mucianus in Syrië gezonden was: maar vespasianus was 'er {leeds by, en 't viel hem ten hoogften fmartelyk, te zien, dat zyn Volk zo jammerlyk onder de puinhoopcn eener Stad lheuvelde, die zy reeds hadden ingenomen. Hy was zelf dieper .in de Stad, dan hy wist, en op eene hoogte geraakt, vanwaar hy, hoewel in het uiterfte gevaar, niet wilde vlugten: vermids hy 't niet minder fchandclyk dan qactilyk oordeelde, zynen vyanden den rug toe te keeren. In tegendeel werdt hy door 't herdenken der dappere da> H 3 den. IV. Hoofdft. Vesbafianu, dapperheid. IV. BOEK-. III. Hoofdft.  ïi8 GAMALA VERLAATEN, IV. BOEK. IV. ïïoófdft, den , gedunrende zynen leevensloor) door hem verricht, aangemoedigd, om niets te doen, dat zyner deugd onbetaamclyk was: en, geïyk als of god hem op eene byzondere wvze in dien nood bygcftaan hadde, hy floot zich met het klem, getal volks, dat hy by zich hadt, dicht in een, en elk zich met zyne wapenen bedekkende, bleeven zy allen pal liaan, en lieten 'er de pylen, die van boven gefchooten werden, op affluiten, Dewyl deeze ongemeene dapr>erbe:d den Jooden als iets godlyks te vooren kwam, begon .hunne drift door hunne verwonde-, ring, van langzaamer hand,jte verflappen ï en vespasianus , toen hy- zulks gewaar werdt, befloot allengs te wyken, zonder hun echter den rug toe te keeren, voor dat hy buiten de Stad was. Deeze ftryd kostte menigen Romein het leeven , en onder andere ebutrjs, die zich in veele gevechten, waarin hy den Jooden groote afbreuk gedaan hadt, zeer dapper hadt gekweeten. Zeker; Hoofdman, genoemd gallus, die met tien Syrifche foldaaten zich in een huis verborgen hadt, hoerende, dat de bewooners daarvan onder 't avondmaal met malkanderen fpraken, wat men voorgenomen hadt tegen de Ro*. ine wen te doen, overviel en doodde hen 's nachts, en, daarop de vlugt neemen, «Ie, kwam hy, onbefchaadhgd, by de zynen in 't leger.  NEERGESLAGEN ROMEINEN. 119 V. HOOFD.STÜ K. Aanfpraak van vespasianus aan zyn krygsvolk , om hen over den kwaaden' uitftag van hun beft aan te troosten. XT espasianus , ziende de zynen * zeer'bedroefd over deezen ongelukkigen nitïïag, zo om dat zy nog nooit zulk een zwaar verlies geleeden hadden, als uit fchaamte, dat zy hem in zulk .een groot gevaar hadden gelaaten, liet niet na hen te troosten, zonder echter van zichzelven iets te reppen, op dat het niet fcheene, als of hy hun eenig verwyt deede. Hy vergenoegde zich derhalven met hun te zeggen: „ Dat men de toevallen , die allen Menfchen gemeen zyn, grootmoediglyk behoorde te ver draagen : dat" men nooit eenige overwinning behaalde , zonder dat die bloed kostte: . dat de krygskans niet altoos even beftendig was , maar fomtyds keerde: en dat het hun derhalven niet vreemd behoorde te dunken, dat zyvoor de menigvuldige voordeden, op de Jooden behaald, nu met zo een klein verlies vergolden werden : want dat het eene groote lafhartigheid was, door tcgenfpoed den moed te haten vallen, , gelyk het eene verwaandheid was, op H 4 vaox- iv. BOEK. v. Hoofdft.. Vespafïa' nus aanfpraak.  JV, BOEK. 'V- riüorj.i:. 120 VESPASIANUS AANSPRAAK, voorfpösd te pogchen en te fnorken. Aanmerkt dan, vervolgde hy, hoe de kans in één oogenhlik keeren kan--; en dat de zuiken waarlyk dapper zyn, welker gemoed, zo wel in geluk ais ongeluk , altoos in denzelfden ftand blyft, cn die met de gevallen, welke hun tegenloopen, hun voordeel weeten te doen. *t Geen ons dan overgekomen is moeten wy jr'et aan gebrek van moed aan onzen kant, noch ook*aan de dapperheid der Jaóde'n toefchryven. De Natuur hoeft voor hun tegen ons geftrecden, en 't is aan dezelve"alleen, dat zy dank re_ weeten hebben, dat wy geen overwinnaars gebleevén zyn, na dat wy hen overwonnen hadden. Indien men U zou möogen befchuidigeft \ dan zou het zyn over die byftere ftoutheid, dat gv do vyanden vervolgd hebt tot aan hetOppeflie gedeelte der Stad; alwaar zy zo vcql boven U vooruit hadden : in plaats dat het U behoorde genoeg ge^ veest te zyn, dat gy de beneden - ftad vermeesterd, en hen vervolgens tot een gevecht genoodzaakt hadt , daar de Hand der plaats niet zo ongelyk geweest was. Maar men moet door een wys be~leid den misdag, dien een al te groote yver U heeft doen begaan, trachten-te Verbeteren. Zulk eene pnftuimige drift" vqegt den Romehen niet, die niets be^ h'ópren te doen,- dan met voorzigtigheid, maar zy past beter den Barbaarep. en de Jooden. Laat ons dan onze gewoone ma.»  BELEG HERVAT/ icr manier van doen hervatten: .laat deeze kwaade uitflag, in plaats van ons te verzttffen, ons liever aanmoedigen, om dat wy 'er oorzaak toegegeeven hebben; en laat elk in zyne kloekmoedigheid en in zyn zwaard den troost over 't verlies zyner vrienden zoeken , door de geenen te dooden, die hun't leeven benomen hebben. Ik zal-TJ voorgaan, cn3 gelyk ik altoos gedaan heb, de eerfte in 't gevaar ftrecven, cn de. Jaatfte daaruit wyken.'"' Door deeze aanfpraak maakte hy zyn ganfche Heir verheugd. Die van Gamala, daarentegen, waren, in 't eerst, niet minder verblyd over het voordcel, dat zy buiten hunne verwachting behaald hadden. Dan de vreugde begon haast af te neemen, om dat 'er geen hoop van verdrag noch van ontkomlnge voor hun open was, en dat de leeftogt hun reeds ontbrak. Dit maakte, dat zy den moed begonnen te verliezen, zonder dat zy daarom evenwel nalieten, ter hunner befclferminge te arbeiden: want de dapperften namen op zich. de bres te bewaaren, en de an- ■ deren de muuren, die nog ongebroken waren. Maar , wanneer de Romeinen zich daarop aan 't hermaaken der ftorm-. fehansfen begaven, om de plaats op nieuw aan te tasten , namen veele inwooners de vlugt door eenige afgelegen dalen, daar men geehe wacht hielde, en anderen .door rioolen. Die , uit vrees van gevangen te worden, niet H 5 durf. IV. BOES, V. Hoofdft,  ÏM JOODEN OP ITABURION. Vil' BOEK. V. Hoofdft. Vf. Hoofdft- Jeodsn 'door verdrée- V'Cil. durfden vlugten , ftierven van honger: want alles, wat 'er nog van eetwaaren voor handenwas, werdt opgezocht voor die geenen, welke, in ftaat zynde om te vechten , in dien uitenten nood den moed nog niet opgegeeven hadden. VI. HOOFDSTUK. Vecle Jooden, zich op den berg Itaburion verfterkt hebbende , worden door peacidus , die van vespasianus gezonden iv,as} van daar^gedreeven- IToewei dit moeielyk beleg vespasianus veel werks verfchafte, niettemin liet hy zyne gedachten ook gaan, cm die, welke den Berg Itaburion ingenomen hadden, van daar te verdryven. Deeze Berg , op welken eene groote menigte volks te zamengekomen was, en wiens hoogte van dertig ftadiën is, ligt tusfchen het groot Veld en Schytopo1/7, zynde aan de noordzyde ontoeganglvk , en op den top met eene vlakte van zesentwintig ftadiën voorzien. Josephus en de Jooden, welke hem gevolgd waren, hadden deeze vlakte, binnen den tyd van veertig daagen, met eenen muur omringd, alhoewel daar terplaat-  VERDREEVEN JOODEN. 123 plaatze geen ander water was, dan 't geen door den regen nederviel, maarmen had;, hen daarmede, en met de andere ftoffen, tot dat werk noodig, van omlaag verzorgd. Vespasianus zondt placidus met zeshonderd ruiters derwaards, en dewyl het eene onvoorzigtigheid zou geweest zyn , met zo weinig volks die Jooden op den Berg aan te tasten , vermaande hy hun tot vrede , met toezegging van vergiffenis Hierop kwamen veelen tot hem, gelaatende zich, als of zy naar zynen voorMag luifterden, maar met oogmerk, om hem te overvallen. Doch hy hadt het zelfde voorneemen, en 't gelukte hem: want door mooie woorden te geeven, lokte hy hen naar beneden in 't veld, alwaar de Jooden op hem aan vallende, hy zich geliet te vlugten ; maar toen zy, hem vervolgende, vry verre in de vlakte gekomen waren, keerde hy zich om, doodde veelen van hen, dreef de overigen op de vlugt, en fneedt hen den pas naar den Berg af. Hierop begaven etlyken, die 'er nog opgebleeven waren , zich van daar naar Jerufalem , doch de bewooners , van water gebrek hebbende , gaven zich , op goed verdrag, aan placidus over. VII, VI. Hoofdft-. '  i£4 NEERGEPLOFTE MUUR. TV. VII. Ho Fdft, Üemala jncenonvjn. VIL HOOFDSTUK. De Stad Gamala eindelyk door de Romeinen ingenomen. Titus is de eer/ie, die 'er intrekt. Groote moord aldaar. f\ ndertusfchen waren veelen van de r> * ftóut'fteri binnen Gamala, gelyk gezegd is, langs ontoeganglyke plaatzen pntfnapt. Die onweerbaar waren ftierven van honger; en 't waren maar eenige weinige itoute waaghalzen, die nog weder {lan d booden , tot dat eindelyk , op den tweeëntwintigflen van Wynmaand, drie foldaaten van de vyftiende keurbende, de wachthebbende, 's morgens vóór den dag, zich heimelyk naar. eenen van de hoogfte toorens, die aan hunnen kant op "de muuren Honden , begaven, en, zonder dat de wachters 't gewaar werden, den tooren ondergroeven , en vyf groote fteenen van den grandilag los gebroken, en 'er uitgehaald hebbendé, fluks wegliepen: waar op de tooren terftond met een groot geraas neerviel, en allen, die'er op waren, onder zynen puinhoop verpletterde. Dit onverwacht geval verfchriktte hen, die aan andere oorden de wacht hadden , dermaate , dat zy van alle kanten de vlugt namen; en zy, die ter Stad uit» liei   TTZ.73. je/flZ rieêrviéé *ffT&lZf. m&i6f smï rt?€Z&i.  GAMALA INGENOMEN. 125 liepen om het te ontkomen, werden door de belegeraars gedood. Ook werdt . één hunner hoofden, josephus , terwyl hy ter plaatze, daar de bres gebeukt was, zich op den omvergeworpen muur zien liet, door eenen der Romeinen met eene werpfchicht gedood. Het ander hoofd, chares , lag toen doodkrank, endefchrik , die hem hierdoor overkwam, verhaastte zyn einde. Voorts was de geheele Stad'in roere, als of'de vyand dezelve reeds ftorm enderhand hadt inge- noomen. • De Romeinen echter, nog indagtig, wat hun de voorige reis wedervaaren was, durfden de Stad niet intrekken. En 't was niet voor den drieëntwintigften der voornoemde maand, dat ze in ' de Stad zyn ingetrokken. Want titus, die toen reeds wedergekomen was, aangeprikkeld door den ramp, die hun in zyn afweezen was overgekomen, trok 'er met tweehonderd ruiters en eenige uitgeleezene foldaaten zagtjes binnen. De wachters, hem eerst gewaar zynde geworden, na dat hy hen reeds voorby was, maakten een krvgsgefchrei, en liepen ter wapen. Maar zo dra het gerucht hiervan zich door de Stad verfpreidde, namen veelen dei' Inwooneren , als vertwyfelde Menfchen , de vlugt naar 't Slot, fleepende hunne Vrouwen en Kinderen met Zich; terwyl anderen, titus in 't gemoet loopende, door zyne foldaaten doodgeflagen werden, en etlyken, die in 't Slot niet konden 'ko' IV. Boek. VU. Hoofdft.  m SOZK. vn. Hoofdft. izè MOORD ffi GAMALA,- komen-, en geenen uitweg wisten , oh» der de wacht der Romeinen vervielem Middelerwyl vertoonde het beeld des doods zich overal in verfcheidenerlei gedaante : de lucht weergalmde van 't gekerm, en het bloed,- dat van de verheven plaatzen neërvloeide, ftroomde door de ganfche Stad. Doch vespasia¬ nus voerde al zyn krvgsvolk aan tegen het Slot, bet welk op den top des bergs ftondt, die fteenachtig en moeielyk te genaaken was , zynde met rotzen omringd , en zo hoog, dat de Romeinen het met hunne p'ylerl niet befchieten. konden. De belegerden, daarentegen, hadden dat voordeel, dat zy hen door fchichten en fteenen gemaklyk konden te rug dryven. Maar, even als of de Hemel de Romeinen tegen de Jooden begunftigde , daar ontftondt een dwarrelwind, die hunne pylen naar om hoog, en die der Jooden ter zyde afdreef, zonder dat zy 'er door befchaadigd werden: ook konden de belegerden door deezen ©rtftuinugen wind niet ftaan bfyven ter plaatze, daar zy zich moeiten verweeren, en de donkere lucht belettede hun de Romeinen te kunnen zien: weshalven zy, den berg beklommen hebbende, hert Van alle kanten omringden, en door 't herdenken van hét verlies, 't welk zy in den voorigen ftoot geleeden hadden , verbitterd, floegen zy zonder onderIcheid dood, zo Avel die zich wilden overgeeven, als die wederftand booden. De  GAMALA VERDELGD. ïi? De anderen dan, geene uitkomst ziende, Wierpen hunne Vrouwen en Kinderen van de rotzen neêr, in een zeer diep en akelig dal, gelegen aan den voet van 't gebergte, en daarna zichzelven* om hen niet te overleeven, door welke wreedheid tegen zich zeiven een grooter getal om 't leeven kwam, dan door de gramfchap der Romeinen: want daar fneuvelden 'er op die wyze wel vyfduizend, Waartegen 'er niet boven vierduizend doodgeilagen werden. Niettemin ging hunne wraak zeer hoog: want zy verfchoonden zelfs de Kinderen niet, die ze, als flingerfteenen, van de fteilte af wierpen. Van al dat Volk bleef niemand over, dan de twee Dochters van de Zuster van filippus, zoon van joachim, een man van groot aanzien, die Overfte van het Heir van den Koning agrippa was geweest, en dat zy dus gered werden, hadden zy aan de goedheid der Romeinen niet te danken, maar aan hun geluk, dat zy verfchoolen waren. Aldus werdt Gamala op den drieentwintigften dag van Wynmaand verdelgd, hebbende begonnen te muiten op den éénëntwintigften dag van Herfstmaand. Viïl; IV. EOIÏK. * VIL Hoofdft.  IV. EOl'K. . vin. Hoofdft. Titus naar Giskala' ic3 KARAKTER VAN JOANNËS. VIII. HOOFDSTU K, Vestasianus zendt zynen zoon titus , om Giskala , uitvaar joannes , . levi's zoon, uit die ftad geboortig, het hoofd der oproerigen zvas, ie i belegeren. /"^".iskala was toen de eenigfte Stad van Galilea, die nog niet te ondergebragt was. Een gedeelte der Ingezetenen wcnschte den vrede te behouden: want de meesten waren landbouwers, die alleen befxaan mocften van 't geen zy met hunnen arbeid verdienden. Doch daar waren ook veele anderen, zelfs Inboorlingen, die, door hunne gemeenfchap met de geenen, die van den roof leefden, vergiftigd waren, en van joannes, levi's Zoon, tot eenen opftand aangepord werden. Deeze was een boosaartig en bedricgelyk mensch , wispeltuurig, naar groote dingen haakende, en zich niets ontziende, om tot zyn oogwit te komen; zo dat het klaar bleek, dat het de lust tot hoog gezag was, die hem met zulk eene' drift tot dien oorlog aanporde. Alle de oproerigen gehoorzaamden hem, en hoewel het Volk ge-, neegen was met de Romeinen tot eene onderhandeling te komqn , echter werdt het weerhouden door vrees voor die muit-'  GISKALA BEREND. icjr ïnuitzuchtigen. • Vespasianus beval toen aan titus met duizend ruiters tegen die plaats te trekken, zondt de tiende keurbende naar Scythopolis, en ging met de twee anderen naar Cefarea, op dat zy van den uitgeftaanen arbeid mogten rusten, om alzo in 't toekomende te bekwaamer tot eenen krygstógt te zyn: want hy dacht wel, dat Jerufalem hem veel werks verfchaifen zoude, dewyl het de Hoofdflad van Judea was, en, zeer fterk zynde , zwaar te vei> meefieren zou vallen ; nadien die Stad beichermd werdt door eene menigte van Menfchen, die daar van aBe kanten aankwamen , en door hunne dapperheid zwaar te overwinnen zouden weezen , al ware 't, dat de Stad zo fterk niet was. Hierom wilde hy de foldaaten tot zuiken gevaarlyken ftryd bekwaam maaken, gelyk men gewoon is, omtrent de Worftelaars, door geduurige oefeningen te doen. VII. DEËL. 1 IX. IV. EOF. IC. VIII. Hoo.fdfi:,  tv. EOF. IC'. IX. HoofJft. IX. Hoofdft. Titus in Giskala. 130 REDE VAN TITUS. IX. HOOFDSTU K. Titus wordt binnen Giskala ontvangen i. vanwaar joannes , na dat hy hem bedroogen hadt, by nacht de vlugt hadt genomen naar Jerufalem. T\Ta dat titus de Stad Giskala bezig-* tigd hadt, oordeelde hy, dat ze gei maklyk, aanflonds, met den eerftenaanval in te neemen zou zyn; maar dewyl het bloed , te Gamala vergooten , genoeg was tot voldoeninge der wraak over 't verlies, dat de Romeinen in datbeleg gelceden hadden, en dat hy eenen affchrik hadt van het onthaal, dat zyne foldaaten, indien zy die plaats met geweld bemagtigden, buiten twyfel den onfchuldigen, zo wel als den fchuldigert zouden aandoen, befloot'hy liever, door verdrag zich van de Stad meefter te maaken. Hierop zeide hy tot die menigte van Menfchen, welke op de muuren Honden, en meeftendeels oproerigen waren : „ Dat hy niet begrypen kon, hoe zy, nu alle de andere Steden waren overgegaan , zich konden inbeelden alleen magtig te zullen' zyn, om het geweld der Romeinen te wederflaan, daar zy gezien hadden, dat plaatzen, veel fterker dan de hunne, met den eerflen Horrn ingenomen waren, en dat die , wel-  REDE VAN TITUS. lp Welke hunne poorten geopend hadden, gerustelyk in 't bezit hunner goederen bleeven. Dat, indien zy insgelyks wilden doen, zonder hardnekkig te* blyven ïn een voorneemen , dat geen goeden uitflag hebben kon, hy hun beloofde , dat hy hen eveneens handelen, en hunnen moedwil vergeeten zou, om dat hy oordeelde, dat men hun misdryf behoorde te vergeeven, nadien dat, op hoop van hunne yryheid weder te bekomen, gefchied was. .Maar dat, indien zy zulk eene gunftige aanbieding verwierpen, hy zich ftreng tegens hen toonen, en zy alsdan, maar al te laat, weeten zouden, dat hunne Muuren en de fterkte, waarop zy zich verlieten, eene al te zwakke toeverlaat waren tegen de Roomfche ftormtuigen. Dat zy de Houtften der Galileërs zouden weezen, indien ze zich verbeeldden vry te zyn binnen die muuren, in dewelken ze veel eer, als gevangenen, opgeflooten waren." - Titus , aldus gefprooken hebbende , kreeg van niemand der Inwoonderen antwoord, vermids de muiters van de muuren waren, en aan alle de poorten wacht gefteld hadden, op dat niemand zou kunnen in of uitgaan. Joannes nap dan 't woord Op voor allen, en zeide: „ dat hy de aanbieding aannam, en de anderen daartoe ook overreeden, of 'er hen toe dwingen zoude: maar dat hy_verzocht, dat men hun opdien dag, die de zevende was der week, de I s on- IV. SOE.t. IX. Hoofdft.  132 VOORWENDSEL VAN JOANNES. iv. BoV.K. IX. Hoofdft. onderhouding hunner Wet wilde toeftaan, welke hun verpligtte den Sabbath te vieren, en op dien dag zo min van een verdrag te handelen, als de wapenen te voeren: dat het ook, 'dewyl zy dit' niet mogten overtreeden, het eene godloosheid zoude zyn, hen daartoe te . dwingen. Dat deeze verwyling van geen belang was; nadien titus, indien iemand zou willen beftaan by nacht te vlugten,, zulks door goede wacht te doen houden, gemakïyk kon verhinderen ; en dat het tot deszelfs. eigen voordeel gedyen zou : want, indien zyn voorneemen was hen te behouden, door hun den vrede te geeven; dan was het voor hem niet minder betaamelyk, toe te zien, dat hunne Wet niet gefchonden werdt, als het voor hun noodzaakclyk was, die te onderhouden." ——• Titus ftondt dit verzoek niet alleenlyk toe; maar legerde zich ook, verder van de ftad af, by een fterk Vlek, genoemd Cydoesfa , dat den Tyriërs toebehoorde, en altoos den Galileërs vyandig was geweest. Maar het was niet uit eerbiedigheid van den Sabbath, dat joannes dus fprak. De vrees, dat hy verlaaten zoude worden, indien men tot geweld kwam, deedt hem alle zyne hoop op de vlugt ftellen. Zyn voorneemen was toch, titus te bedriegen, en het by nacht te ontvlieden. Dus fchynt het, dat god hem behouden wilde, op dat by tot de verdelging van Jmifakm diehen  VLUGT VAN VEELEN. 133 nen zoude. Den nacht dan geko¬ men zynde, vlugtte hy, terwyl de Romeinen geene wacht hielden, naar Jerufalem, neemende niet alleenlyk al het krygsvolk mede , maar ook eenigen der voornaamfte Inwooneren met hunne huisgezinnen. Vermids de vrees voor den dood of de dienstbaarheid hun moed en krachten gaf, leiden zy twintig ftadiën wegs af: maar dewyl de Ouden , nevens de Vrouwen en Kinderen , toen niet verder konden, namen zy hunne toevlugt tot gejammer en geklag. Hoe. meer toch de achterften de voorften zagen vooruitgaan, en zich van hun verlaaten bevonden, des te meer beeldden zy zich in, dat de vyanden hen op de hielen waren, en hen gevangen Honden te neemen , meenende telkens, als zy eenig gerucht hoorden, dat het kwam van de geenen, dié hen najoegen, waarom zy ook geduurig omkeeken, even als of zy hen al op den hals hadden. Veelen waren 'er ook, die zulk eene jagt maakten, dat zy daardoor over malkanderen vielen ; en 't was jammerlyk te zien, hoe Vrouwen en Kinderen onder dien drang neêrzeegen. Sommigen , die nog een weinig krachts behouden hadden, riepen haare Mannen en verwanten met eene klaaglyke ftem toe; maar deeze luifterden meer naar joaxnrs, die daarentegen riep,-dat zy moesten trachten op eene plaats te komen, daar zy zich op de Romeinen zouden I 3 kuh- iv. ix. Hoofdft.  134 GISKALA VEROVERD.' IV. EOKX. IX. Hoofdft. kunnen wreeken, indien die de hunnen gevangen namen. Aldus was deze menigte tot zuiken jammerlyken ftaat gebragt, dat de één herwaards, en de ander derwaards liep, naar dat ieder krach-; ten hadt. Toen het dag geworden was naderde titus de Stad, om het verdrag te fluiten. Hierop openden de Inwooners hem de poorten, en gingen hem met hunne Vrouwen te gemoet, noemende hem hunnen Verlosfer en Weldoener. Ook verhaalden ze hem, hoe joannes gevlugt was , en baden hem, dat hy hen in genade wilde aanneemen, en zich vergenoegen met de oproerigen, die 'er nog onder hen mogten weezen, te ftraffen. Op dit verzoek beval titus aan een gedeelte zyner ruiterye, joannes na te jaagen; maar hy kwam te Jerufalem, eer zy hem achterhaalen konden : doch zy floegen bykans zesduizend dood van de geenen, die met hem gevlugt waren; en bragten omtrent drieduizend vrouwen en Idnderen, die hier en daar verftrooid waren, te rug. . Het moeide titus geweldig, dat men dien bedrieger niet hadt kunnen vangen, om hem naar verdienften te ftraffen; doch het groot getal der verflagenen en gevangenen ftelde hem te vrede. Voorts trok hy gerustelyk ter Stad in; deedt alleenlyk een klein gedeelte der muuren afbreeken, als om 'er bezit van te neemen; en bediende zich meer van dreigementen, dan van ftraf tegens de geenen»  TITUS BESTELLING. 135 nen, die oorzaak van de beroerte geweest waren : niet dat hy ongeneegen was, om die kwaadaartigen te ftraffen, maar om dat hy niet twyfelde, of veelen zouden, uit hunnen byzonderen haat, zodanigen befchuldigen, die geene fchuld hadden. Weshalven hy dan de fchuldigen liever wilde laaten leeven , dan de onfchuldigen doen fterven; nadien de fchuldigen moogelyk wyzer zouden worden door de vrees voorde ftraf, of door de fchaamte van weder in eene misdaad te vervallen, welke men hun eens vergecven hadt; waartegen het ombrengen van onfchuldigen een onverhel- pelyke misflag zou geweest zyn. Hy leide eene bezetting in de Stad, zo om zuiken, die nieuwe onrusten in 't hoofd mogten hebben, in teugel te houden, als "om de vreedzaamen te verzekeren. Aldus werdt het veroveren van. Galilea, 't welk den Romeinen zo veel moeite gekost hadt, ten einde gebragt. I4 IV. BOEK. IX. Hoouirt.  IV. B-OFK. X. Hoofdft. Jepnnes te pfufalenn 156 VOORWENDSEL VAN JOANNES; X. HOOFDSTUK. Joannes, van Giskala te Jerufalem gekomen zynde, bedriegt het volk, door ben den ftaat der zaaken valfchelyk voor te ftellen. Verdeeldheid onder de, Jotf* den; en ellenden van Judea. /TPoen joannes met de muitzuchtigen, 1 die hem gevolgd warfir,. te Jerufalem aangekomen was; kwam al het volk tot hen geloopen, en vraagde hun, wat rampen hun overgekomen waren: maar hoewel hunne vermoeidheid, die hen naar hunnen adem deedt hygen, genoeg voor hun antwoordde, echter waren zy nog zo trotsch, dat ze zeiden: „ Dat zy voor de Romeinen niet gevlugr waren : maar dat ze vrywillig tot hen kwamen, om gezamenlyk nevens hen, uit eene voordeelige plaats, tegen die vyanden te ftryden; nadien het eene groote onvoorzigtigheid zyn zoude, zich te vergeefs in zo eene ilechte plaats, als Giskala en andere onweerbaare plaatsjes, te laaten ombrengen, wanneer het noodig was, hun leven tot hefcherming der Hoofdftad te bewaaren." Alhoewel nu joannes en de zynen dus fpraken, evenwel konden zy hun vertrek zulk eenen glimp niet geeven, of veelen be» merkten wel', dat het indedaad eene vlugt;  / MISLEIDING VAN JOANNES. 137 vlugt was ; en het bericht van eenige gevangenen verbaasde het Volk zo geweldig, dat men het verlies van Giskala als dat van Jerufalem aanmerkte. Maar joannes , zonder eenige fchaamte te ïaaten blyken, dat hy, in zyne vlugt, zulk eene menigte van Menfchen verlaaten hadt, verzuimde niets, om ieder één ten oorloge op te hitfen, door hen voor te praaten, dat zy veel fterker waren, dan hunne vyanden. Ook poogde hy de flegte Menfchen wys te maaken, dat het nooit in de magt der Romeinen zoude zyn , om in Jerufalem, fchoonze zelf vleugelen mogten hebben, te komen; 't welk men genoeg kon afneemen uit de groote moeite, die zy gehad hadden, om eenige kleine plaatzen van Galilea te bemagtigen, zo dat alle hunne ftormgevaarten daardoor bedorven waren. Door zodanig eene praat liet het jonge Volk zich misleiden; maar die ouder en wyzer waren, verder vooruit ziende, merkten zich reeds aan, als verlooren. —— Zodanig waren de beroerte en verwarring, waarin Jerufalem zich toen bevondt; en vóór den oproer, die daarna ontftondt, was een gedeelte van 't landvolk al tweedragtig geworden. Want toen titus , na 't inneemen van Giskala, naar Cefarea gegaan was, vertrok vespasianus ook, vermeefterde Jamnia en Azote, leide 'er «ene bezetting in, en, wederkeerende, I 5 voer- IV. BOEK, X. Hqafdft. Verwarming in Jerufalem.  IV. roEic. X. Hoofdft. 138 VERWARRING IN JERUSALEM, voerde hy eene groote menigte van Menfchen met zich, welke hy onder de gehoorzaamheid der Romeinen gebragt hadt. Inmiddels waren alle de Steden door binnenlandfche verdeeldeden ontrust, en de wapenen der Romeinen gaven haar zo dra geenen tyd tot ademhaaling^ of zy ftonden tegen malkanderen op. Zulk eene groote verbitterdheid was 'er tusfchen die, welke gaarn vrede wilden behouden, en deezen, die naar oorlog verlangden. Deeze verdeeldheid nam zyrt begin onder lieden, die al lang in onmin te zanten geleefd hadden; en floeg vervolgens over tot zuiken, die te voorèn zeer eendragtig waren geweest: en wanneer elk zich thans vervoegde by die, welke van zyne eigen drift waren, dan borst de tweefpalt, als men zich tot een groot getal aangegroeid zag , bpenlyk uit. Aldus raakte alles in roere, en zuiken, die door hunne jongheid en ftoutheid naar verandering en oorlog haakten, vermogten meer, dan de geenen, die door ryper ouderdom grooter overleg hadden. • -> In deezen verwarden tocftand roofde elk, in 't eerst, wat hy kon; maar, daarna by troepen te zamenrottende, pleegden zy openlyk hunne roveryen; en deeden niet minder kwaads, dan de Romeinen. Dus leedt men zo wel overlast van den eenen als van den anderen; en 't onderfeheid beftondt alleen daarin , dat het' nog  TRAAGHEID VAN SOMMIGEN. 139 nog zwaarder viel, van zyne eigen Landgenooten mishandeld te worden, dan van Vreemdelingen. (af) XI. HOOFDSTUK. De Jooden, die langs "t land rooven, komen in Jerufalem. Hunne fcbrikkelyke •wreedheden en godloosheden. De Hoogepr ie ft er ananus maakt het volk tegen hen gaande. rf^ndertusfchen deeden zodanigen, rire in de Steden in bezetting lagen , niet. dan op hun gemak leeven, zonder zich over hun Vaderland te bekommeren , (a) Kanaan was kort te vooren ongemeen volk: ryk geworden , dewyl de Jooden uit Egypte om cajüs mishandelingen , en uit het Oosten om claudius bedryf daar heen gevlugt waren. Zy hadden daar overvloed van alles. Agrippa hadt Jerufalem opgefierd cn' verftcrkt. Zy genooten vrede, en werden nergens door vyanden gekweld. Maar, laat ons tegen deezen voorfpoed Hellen de knevelaaryen van trotfche, gierige cn wellustige Landvoogden; de geweldenaaryen der rooveren en moordpriemeren; de valfche en verleidende Profeeten ; de inwendige tweefpalt en oproeren, verzeld van zo veele bloedftortingen ten tyde van fadus, cumanus en felix's Landvoogdyen,- den hongersnood in claudius vierde jaar, en andere ongevallen : dan kan de voorfpoed tegen deeze fmerten niet opweegen , en welk een allertreurigst aanzien krygt dan niet de ftaat der Jaoden in dien rampzaligen tyd ? IV. BOF.K. x. Hoofdft. xt. Hoofdft. Wreedheden in Jerufalem.  IV. BOEK, XI. Hoofdft. 140 ELLENDE IN JERUSALEM. ren, of de verdrukten te hulp te komen : terwyl de voornaamften deezer roeveren , te zame ngekomen zynde , en eene groote bende uitmaakende, zich naar Jerufalem begaven. Zy vonden aldaar niets in den weg, zo om dat toen niemand daar het hoog gezag voerde , als nadien de ingang, volgens onze vaderlyke gewoonten, vóór alle Jooden zonder onderfcheid openftondt, zelfs toen ter tyd meer dan ooit, vermids men geloofde, dat niemand daar kwam, dan uit genegenheid en begeerte, om de Stad in dien oorlog te dienen. Hieruit hadt het volgende onheil zynen oorfprong: want, indien 'er al geene verdeeldheid in die groote Stad ontftaan ware, het ander alleen moest noodzaakelyk haaren ondergang veroorzaaken, nadien een gedeelte van den leeftogt, welke geftrekt kon hebben tot onderhoud der geenen, die weerbaar waren, door die groote menigte van onnute monden onnuttelyk verteerd werdt: dus ontftonden daar, uit dien toevloed, ook oproer en hongersnood. ■ Nog an¬ dere roovers van 't land wierpen zich insgclyks binnen Jerufalem, en voegden zich by de eerften, die nog erger waren, dan zy. 't Was hun niet genoeg, dat zy ftalen en roofden ; maar zy begaven zich ook tot moorden. En hunne ftoudheid liep zo hoog, dat zy 't by klaaren dag deeden, zonder zelfs perfoonen van den voornaamften rang te  BEDRYF VAN BOOSWIGTEN. 141 te verfchoonen. Het eerfte, dat zy deeden, was, antipas, die van koning* lyken geflagte, en van zulk een groot aanzien was, dat men hem de bewaaring van 's lands Schatkist aanvertrouwd hadt, gevangen te zetten. Op dezelfde wyze handelden zy ook met levias, en sofas, RAGuëLS Zoon, die ook van koninglyke afkomst waren, nevens andere voornaame perfoonen. Deeze gruuwelyke moedwil bragt zuiken fchrik onder 't Volk, dat elk zich poogde te bergen, gelyk als of de Stad reeds ingenomen was. • Deeze booswichten gingen nog verder: want, dewyl zy oordeelden, dat 'er gevaar voor hun in ftak, perfoonen van zuk eenen groeten ftaat langer in de gevangenis te houden , nadien zo veele Menfchen, als het getal hunner Naastbeftaanden was , eens mogten gaande gemaakt worden, om het leed, hun aangedaan, te wreeken; ja dat 'er reden was om te vreezen , dat het Volk tot eenen opftand komen mogt; namen zy eene belluic, om hen te doen fterven. Zy zonden daarop éénen van hen, geheeten Joannes, die Dasfen zoon, van de zynen, in de wandeling genoemd werdt, en een ftoute moorder was, nevens tien anderen, om hen in den kerker het leeven te beneemen. Om dit verfoeielyk feit met eenigen fchyn te bewimpelen, örooiden ze uit, dat zy den Romeinen beloofd hadden, hen in de Stad te zuilen brengen; IV. XI. Hoofdft:  142 BËDRVF VAN BOOSWIGTEN. TV» BOKT, XI, Hoofdf1. gen; en dat men hen derhalven niet als burgers, maar als Verraaders aanmerken moest. / Deeze hunne ftoutheid liep zo verre, dat zy 'er roem op droegen, dat zej door het dooden van hen, de vryheid des Vaderlands gered hadden. —— Onder de vrees en verilagenheid, waarin het Volk zich bevondt, fteeg en de verwaandheid en magt dier oproerigen zo hoog, dat zy zich verflouttcn de Prieflerfchappen te begeeven. Zy verwierpen die geil achten, welke het by opvolging bezeeten hadden, en Helden in die hooge waardigheid perfoonen van geenen naam, van geringe afkomst, om hen daardoor medepligtig aan hunne fchèlmftukken te maaken; nademaal lieden , die zulk een eerampt onwaardig waren, niet weigeren konden, gehoor-'* zaam te zyn aan de geenen, die hen daartoe verheven hadden. Voorts bedienden deeze muitzuchtigen zich van allerlei listen en lasteringen, om de aanzienlyke perfoonen, voor welken zy nog eenig ontzag hadden , tegen malkanderen op te rokkenen, en, uit derzclver misverfland en oneenigheid, hun voordeel te trekken. ■ Maar 't was dee. zen fchelmen niet genoeg, aldus met de Menfchen om te fpringen; hunne godloosheid dreef hen aan, om god zeiven te hooncn, door met bevlekte voeten en wapenen in het Heiligdom te treeden. Dit maakte het Volk tegen hen gaande, op 't aanraaden van den Hoogenpriefter an-  SNOODHEID DER YVERAARS. 143 Ananus , niet minder eerwaardig door zynen ouderdom en groote wysheid, dan door zyn verheven ampt, en die bekwaam zou geweest zyn, om den ondergang van Jerufalem voorgekomen te hebben, indien hy zich buiten den ftrik, hem door die booswichten gefpannen , hadt weeten te houden. XII. HOOFDSTUK. De Tveraars zvillen de orde. omtrent de keur der Hoogepriefteren veranderen. Ananus, Hoogepriefler , en anderen der .voornaamfte Priefleren moedigen V volk tegen hen aan. De Yveraars ("want dit was de naam, dien deeze godloozen zich aanmaatigden) om zich voor den haat des Volks te behoeden, namen den Tempel in, maakten dien tot hunnen burg, en vestigden aldaar den zetel hunner dwingelandye. Dan onder al het kwaad was niets ondraagelyker, dan hunne verachting der heiligfte dingen. Om nu eens eene proef van hun vermoogen, en de bevreesdheid des Volks te ueemen, poogden zy zich van het lot te bedienen, om Priefters aan te Hellen, onder voorgeeven , dat men vóórdeezen gewoon was zo te doen \ daar nogthans die waardig* iv. BOEK, XI. Hoofdft. xtr, Hoofdft. Bedryf der yveraars.  144 AMPTEN VERGEEVEN, IV. IQKK. ' xn. Hoói'dft. dighcid, by opvolging in een geflacht,' van den éénen tot op den anderen, overging ; en dat het vastfteilen van zulk een onrechtmaatig gezag eene vernietiging van de Wet zoude geweest zyil. Maar zy werden in hunne kwaadaardigheid te loor gefteld: wanneer het lot, op één der genachten van dén gewyden Stam door hen geworpen zynde, viel Op PHANIAS , SAMUELS ZOOll, llit het Vlek Aphtha , die niet alleenlyk zodanig een ampt onwaardig, maar ook zo . dom en boersch was, dat hy zelfs niet eens wist, wat het Priefterampt ware. Toen zy deezen, genoegzaam tegen zynen dank, van zyn land-werk afgehaald, en met het priefterlyk gewaad, dat hem zo weinig paste, even als eenen tooneelfpeeler, bekleed hadden, gaven zy hem onderrechting, wat hy doen moest; en dit fnood misdryf ging by hen maar voor boert door. De rechte Priefters, die dit fpel, en hoe men het geheiligde _ met voeten tradt, van verre aanzagen, konden zich naauwlyks van weenen onthouden, noch het Volk zulk eene byftere baldaadigheid langer infchikken: des zy gezamenlyk door yver genoopt werden, om zich van zulk eene ondraagelyke dwingelandy te ont- flaan. (a) • Gorion, josephus Zoon, (a) Wy maakten te vooren eenige aanmerkingen over der Jooden tydelyken en waariyk rainp- Z3-  JESÜS EN ANANUS; 145 £oon, en simon, gamaliöls Zoon, die zich de yverigfte toonden, vermaanden ieder in 't byzonder, en allen in 't algemeen , om die vertreders hunner vryheid te ftraffen, en den hoon, gode door die ontheiligers van zynen Tempel aangedaan, te wreeken. — Jesus, de Zoon van gamala, en ananus, de Zoon van ananus, die cle vroomflre en aanzienlykfte onder de Priefters waren , berispten insgelyks het Volk, dat het zó nalaatig Was omtrent hét ftraffen van de Yveraars , die , gelyk reeds gezegd is, zich alzo noemen lieten, everi als of zy niets anders, dan de eer van cor> beyverden; daar zy nogthans1 bloeddorftig, en hunne handen altoos tot het plee- Eafigen ftaat ,• maai- hier komt de toeftand van den dods«lienst voor in geen voordeeliger licht. Hier heeft men een bewys, hoe fnöod men omfprong met da heilige bediening van hetPIoogeprieftcrfchap. Sedert herodes tyd tot het einde des Joodjehen Gcmednebests , telde^ men agtëntwintig Mannen in dat Ampt. De Heilige Godsdienst werdt wel, in deii vernieuwden Tempel van herodes. yverig ter harte genomen; maar met hoe veele Heidenfche gewoonten en zéden hadt hy denzei ven befmet? En hoe droevig was het, vooral in laatfte tyderi, met de Priefters gelegen ? De Synagogen waren wel ongemeen vermenigvuldigd; maar hoe zeer was jnén, door da'Zeden en Leerftellingen der Pharijeèn, ontaart van dó Leer der Waarheid en vaii de zuivere Godzaligheid.' Wat hadt jesus, in zynen tyd, al niet den Volke verweeten ? En hoe ontftak de woede niet tegen de Christenen, al feller van tyd tot tyd , zo dat de dagen móesten vir$ Jtor* worden, om de uitverkorenen te 'behouden! VII. deel;. K IV; ROEK: XTI. Hoofdft.  IV. BOEK» Xll. HodftMh xiii. Hoofdft. rede tot 't Volk. 145 REDE TOT HET VOLK, pleegen Van fchelmftukken gereed waren. Het Volk kwam dan byéén, en toonde zich in 't algemeen verftoord> om dat men zien moest, dat de fnoodften der .Menfchen zich meesters van 't geheiligde gemaakt hadden, en openlyk rooverycn bedreeven. XIII. HOOFDSTUK. Vertoog van den Hoogenpriefier ananus aan V volk , waardoor het zoo aangemoedigd wordt, dat het befluit, de wapenen tegen de Tveraars op te neemen. A/I"aar hoe verbitterd deeze menigte ook tegen die booswichten ware, echter toonde men zich niet gereed, om hen aan te grypen, uit vrees, dat men te zwak daartoe was, en zulks dan te vergeefs zoude zyn. De Hoogepriefter ananus, den Tempel alstoen ftyf aanziende, met traanen in de oogen, hief aldus aan te fpreeken: ,, Was 't niet beter voor my te fterven, dan te zien, dat het Huis des Heeren door zo veele gruwelen ontheiligd, en dat deeze heilige plaatzen, die zelfs voor vroomen ontoeganglyk behoorden te zyn , door de voeten van fchelmen betreeden worden ? En nogthans leef ik, om zulks . te  Rede tot het volk» ff7 te moeten zien, hoewel met het priesterlyk gewaad bekleed, en draagende dien heiligen en overheeiiyken naam op myn voorhoofd; daar het immers eerlyker voor myncn ouderdom geweest ware van hartzeer te fterven. Ik wil dan ergens in eene eenzaame plaats gaan, om myne ziel in g o d s tegenwoordigheid uit te ftorten, en aldaar myne dagen te eindigen: want hoe krui ik'langer onder een Volk blyven, dat ongevoelig is van zyne rampen, en waarvan niemand zich daarentegen verzet ? Berooft men U, gy zwygt ftil; en wanneer men 't bloed uwer vrienden en bloedverwanten vóór uwe oogen vergiet, dan durft gy, zelfs door eene zucht, uw hartszeer deswege niet laaten blykeu. Heeft men wel ooit wreeder tyranny gezien ? Maar waarom meer over de pleegers daarvan geklaagd, dan over U; nadien zy nooit zo ftout zouden geweest zyn , indien gy niet lafhartig in 't verdraagen geweest waart ? Wat belettede U, die booswichten uit te roeien, toen zy nog weinig in getal waren? Is 't niet aan uwe llaphartigheid, dat zy hunnen aanwas toe te fchryven hebben ? In plaats van de Wapenen op te neemen, om hen te verdry ven, hebt gy die tegen u zeiven gekeerd/ In ftede van ten eerften hunnen moedwil beteugeld , en den bitteren overlast, uwen verwanten aangedaan , gewroken te hebben, hebt gy geleeden, dat zy, ongeftraft, de huizen plonderR 2 den> iv. HOEK. XIII. Hoofdft.  IV. ' 20EK. km. Hoofdft. „148 REDE TOT HET VOLK". den, en gy hebt hen in hunne rooveryen geftyfd. Zy, ziende, dat niemand van u zich tegen hen aankantte , hebben de ftoutheid gehad, van geboeid door de Stad, en naar de gevangenis te leiden perfoonen van den aanzienlykften ftaat, die niet veroordeeld, ja niet eens aangeklaagd waren, en gy hebt het insgeiyks verdraagen. Nu was 'er niets meer overig ; dan dat deeze verwoede Menfchen hun het leeven benamen, na dat zy hun eerst hunne goederen en vryheid benomen hadden j en dit hebben wy hen ook zien doen. Zy hebben dc aanzicnlykfte en deugdzaamfte lieden , even als offerbeesten , die uit den ftal geleezen waren, vóór onze 00gen omgebragt, zonder dat gy ooit eene hand daar tegen uitgeftrckt, ja uwen mond eens daarover open gedaan hebt. Zyt gy dan gezind altoos dus in eenen doodflaap te blyven ? , Nademaal gy ziet , hoe 't gewyde ontheiligd wordt, zult gy da'n die vyanden van al wat eerwaardig is , die door 't bedryven van hunnen moedwil op den hoogften trap van godloosheid gefteegen zyn, nog ontzien ? Zy hebben, door 't inneemen van den Tempel, de fterkfte plaats van de Stad in hun geweld, die, hoe\ve\ nu niet recht den naam van Tempel voerende, daarom 'niet nalaat eene rechtlchaapen vesting te weezen. Dewyl zy dan den zetel hunner tyrannifeiie heerfchappye in die heilige plaats ge-  REDE TOT HET VOLK. 149 gefteld, en U den voet reeds op de keel gezet nebben, zo zegt niy toch eens, Wat uwe gedachten en gevoelens zyn. Verwacht gy, dat de Romeinen ter uwer hulpe zullen komen, om de heiligheid van deezen Tempel in haaren eerften luifter te herftellen, om dat wy tot zuiken rampzaligen ftaat gekomen zyn, dat zelfs onze vyanden deernis met onze ellenden moeten hebben ? Zult gy dan nooit uit dien flaap ontwaaken, zult gy ongevoeliger weezen, dan de beeften, die, op 't zien hunner wonden, aangehitst worden tegen de geenen, van welke zy ze ontvangen hebben ? Het fchynt, als of de liefde tot de vryheid, die de fterklte en natuurlykfte van alle neigingen is , in uwe harten uitgebluscht was, en dat die der dienstbaarheid daar plaats gegreepen hadt; even als of onze Voorouders ons met het leeven, ook eene zucht om onder 't juk te zyn , ingeblaazen hadden; in plaats, dat zy zulke zwaare oorlogen tegen de Egyptenaar* en de Meden gevoerd hebben , om hunne vryheid te bewaaren. Maar waarom het voorbeeld onzer Vaderen hiertoe bygebragt ? Wat is het anders , dan het voorftaan onzer vryheid, die ons tot deezen oorlog tegen de Romeinen, welke ik niet zeggen wil, of hy betaamelyk of onbetaamelyk zy, aangepord heeft ? Hoe ! Zullen wy ons aan de Meesters der ganfche Wacreld niet willen onderwerpen, en nogK 3 thans IV. BOEK. XIII. Hoofdft.  i5o REDE TOT HET VOLK. IV. iiOEK, xni. Hoofdfl:, / thans onder tyrannen van onzen eigen landaard buigen ? Als men onder Vreemdelingen moet ftaan , heeft men ten minften den troost, dat men 't aan de onbillikheid van de oorlogskans wyt; maar 't zyn alleenlyk lafhartige flaaf-' achtige lieden, die zich vrywilliglyk aan de fnoodften hunner medeïnboorlingen onderwerpen. En dewyl ik nu van de Romeinen fpreek, zal ik voor U niet ontveinzen, dat my in de gedachten komt, dat, al ware 't, dat zy ons ('t geen god „verhoede) ftormenderhand overweldigd hadden , zy ons. niet erger konden mishandelen, dan deeze fchelmen doen. Kan men wel met drooge oogen aanfchouwen, dat men den Tempel verfierd ziet met gaaven, welke de Romeinen daar geofferd hebben ; maar dat het jooden zyn, die het heilige berooven, en hunne handen in 't bloed der geenen verwen, welken de anderen na de overwinning verfchoond zouden hebben ; en die de fchoonheid van deeze ecrtyds zo bloeiende Hoofdftad dus ontluiftercn ? De Romeinen hebben nooit hunnen voet durven zetten in de heilige plaatzen, waarvan de ingang aan ongewyden verbooden is: zy hebben onze heilige gewoonten geëerd, en dit heilig Huis niet dan van verre, en met eerbiedigheid aangefchouwd. En zuiken, die ouder ons gebooren, en in onze zeden opgetrokken zyn, die den naam yan Jooden draagen, welker handen nog met  REDE TOT HET VOLK. 15* met het bloed hunner medeburgeren bezoedeld zyn, hebben de ftoutheid van die plaatzen te betreden , voor welker heiligheid zy behoorden te Adderen. Is de uitheemfche oorlog wel eenigzins te vergelyken by deezen inlandfchen ? Hoe verre gaat het leed, het welk wy van ons zeiven ontvangen, dat te boven, 't welk onze vyanden ons aandoen ? Ja, om de waarheid te fpreeken, mag men niet zeggen, dat de Romeinen de befcbermers onzer Wetten zyn geweest, terwyl deezen, die in onzen fchoot zyn opgebragt , de fchendcrs daarvan zyn ? Zyn 'er wel ftraffen, zwaar genoeg, om de groore misdaaden deezer nieuwe tyrannen te ftraffen; en behoort het gevoel uwer rampen U niet aan te porren, zonder dat ik U daartoe vermaan, om hen te ftraffen, gelyk zy verdienen ? Ik weet, dat veelen hen vrcezen om hun groot getal en hunne ftoutheid, en om "de fterktc der plaatzen , welke zy inhebben: maar gelyk zy dat voordeel alleenlyk door uwe lafhartigheid hebben verkreegen, zo zal het nog toeneemen , indien gy langer uitftelt , een edelmoedig befluit te beraamen. Hun getal zal, van dag tot dag, aangroeien, om dat booze Menfchen huns gelyken zoeken; hunne ftoutheid zal ook toeneemen, nadien zy niets zullen vinden, dat hun tegenftaat; en zy 'zullen deeze heilige plaats nog meer verfterken, indien men hun tyd daartoe K 4 geeft IV. P.ORK. XIII. Hoofdft.  rv. nnr.K. XIII, ïïoofcift. < ( J 3 1 t •\ C a n ti g *cf? REDE TOT HET VOLK; geeft. Maar indien wy ben ftouteïyk tegen trekken, dan zal het yerwyt van hun eigen geweeten hen verbaazen. In ftede van voordeel te trekken uit den ftand deezer heilige plaats, die over alle de anderen gebiedt, zal de verbeelding der groote misdaad, welke zy door 't vermeefteren daarvan begaan hebben , hen, als zy zich des herinneren, met fchrik liaan. Eu waarom zouden wy niet hoopen, dat god, om zyne rechtvaardige wraak over die godloozen ta pkegen, de pylen, welke zyop ons fchieten, weder tegen hen zal keeren, om hen alzo door hen zeiven te doen fneuvelen ? Ons gezigt alleen zal hun den, moed doen verliezen. Maar indien 't mis al het leeven moest kosten, en dat vy onze Vrouwen en Kinderen niet redtèu konden, zouden we niet gelukkig syn, indien wy, ter eere van god en le plaatzen, ten zynen dienfte gewyd, lierven, cn vóór de deur zyns heiligen fempels den geest gaven ? 't Zal U liet aan goeden raad ontbreeken, om j voorzigtiglyk in die onderneeming e draagen: en 't is niet alleenlyk met moorden, dat ik U pooge aan te moeigen, maar ik ben bereid, my voor 't rootfte gevaar bloot te Hellen, en U fzo 1 met. myn voorbeeld voor te aan." • Alhoewel nu deeze redeen zeer. krachtig waren, om het Volk )t het opneemen der wapenen te beweer en, echter hadt ananus weinig hoop, r\rn  GEWILLIG VOLK. 153 om zuiken moeielyken aanflag te kunnen uitvoeren, zo wel door 't groot getal der Yveraaren, als door hunne groote onvertzaagdheid , dewyl zy zich , overwonnen zynde , geen vergiffenis van hunne veelvuldige misdaaden konden toeleggen. Niettemin oordeelde hy, dat hy eerder alles behoorde te be-. Haan, dan den Staat in zulk een groot gevaar te verlaaten. Ondertusfchen was het Volk door zyn vertoog zo bewoo-» gen, dat het overluid uitriep, dat men hen tegen die booswichten maar aanvoeren zoude, dewyl elk gereed was, ten beste van 't gemeen, alle gevaarea te ondergaan. XIV. HOOFDSTU K, Gevecht tusfchen V volk en f'veraarsx die. gedwongen worden den eerften omvang des Tempels te verlaaten, en naar V vinnen deel te wyken, alwaar zy door a at aNus belegerd worden. A nanus, ziende . het Volk zo wel ^- gemoed , verkoor de bekwaaraften tot die onderneeming, en ftelde hen in orde. De Yveraars, welken 't aan geen veripieders mangelde, van hunnen toeleg verwittigd, trokken, fomtyds by troepen , cn fomtyds niet het ganfcho K 5 gros IV, HQEK. XIII. Hoofdft. XIV.' Höefdfh Gevcgt by den Tempel,  IV. BOEK, XIV. Hoofdft, 154 GEVECHT. gros tegen hen uit; 'en verfchoondefl niemand , dien zy overvallen konden. Ananus verzelde toen het Volk, dat in getal zyne vyanden te boven ging; maar de Yveraars waren beter gewapend, en de kloekmoedigheid vervulde het gebrek, ,dat 'er zo wel aan den éérien als aan den anderen kant was. De Inwooners meer met toorn dan oorlogsgereedfchap gewapend, verdubbelden hun1nen moed tegen die godloozen, en de Yveraars , daarenteegen, hunne ftoutheid. De eerften oordeelden, dat het hunnner veiligheid betrof, die booswichten uit te roeien; maar de anderen waren van gevoelen, dat 'er tusfchen de overwinning en ftraf geen middelweg yoor hun open was. Dus werdt men dan gezanienlyk handgemeen; doch de Yveraars hadden dit voordeel, dat zy gewoon waren hunne Overften te gehoorzaamen, maar het Volk werdt door Zyne hartstogten beftierd. • Het . eerfte gevecht, gefchiedde by den Tempel met het werpen van fteenen en fchichten. Die de vlugt namen werden door hunne vyanden met zwaarden omgebragt; des .'er veelen van weerkanten dood "bleèvén : de gekwetften j werden door de Inwooners in hunne huizen gebragt: en de Yveraars droegen de hunnen in den Tempel, zonder zich te ont-' zien , de heiligheid van onzen Godsdienst te fchenden, en die door hun bloed'te bezoedelen; hebbende evenwel fteeds  AANVAL VAN ANANUS. 155 fj-eeds de overhand, zo dikwyls zy uitvallen deeden. ■ Het Volk, welks getal vast aangroeide, zulks niet langer kunnende dulden, werdt toornig tegens de bloodaards, en, in plaats van huijj den doortogt tot de vlugt te openen y floot het hun den weg, en dwong hen tot den -flryd, om gelykerhand met de anderen aan te vallen. De Yveraars , dit geweld niet kunnende uitftaan, waren gedwongen te wyken. Ananus drong zo wakker op hen aan, dat hy hun noodzaakte, den eerften omvang des Tempels te verlaaten, en naar den binneniten te wyken, alwaar zy de poorten flooten. De eerbiedigheid, welkp ananus die heilige poorten toedroeg, wederhieldt hem, eenig geweld daarop te doen: en hoewel de Yveraas met pylen van boven fchooten, echter kon hy iiiet goed vinden, al ware 't ook, dat hy hen overwonnen hadt, toe te laaten, dat het Volk, ongereinigd, ter Tempel in geftreefd zou hebben. Hy koos derhalven zesduizend van de bestgewapenden, welke hy tot eene wacht vóór de gaileryen des Tempels ftelde, en beval, dat zy, van tyd tot tyd, door zesduizend anderen zouden afgelost Avorden. De aanzienlykften zelfs werden hiervan niet verfchdond: dóch wanneer 't hunne beurt was wacht te houden, kogten zy eenigen uit het flegte Volk, om hunne plaats waar te neemen. XV. IV, FOEK. XIV. Hoofdft.  IV. BOEK. XV. , Hoofdft. XV. Hoofdft. Joannes loopt over 156 JOANNES SNOODHEID. XV. HOOFDSTUK. Joannes van Giskala, die zich gelaat, van de party des volks te zyn, verraadt hen, en gaat tot de Tveraars over, welken hy raadt de Idumeërs te hulp te roepen. T\ us hadt de party des Volks de overhand; maar joannes, die, zoals gezegd is, uit Giskala gevlugt was, was de oorzaak van hun verderf: want, nademaal hy een boosaartig en zeer ftaatzuchtig mensch was, hadt hy al overlang eenen toeleg gehad, om zichzelven door den ondergang van 't gemeente verhoogen. En op dat dit hem te beter gelukken mogte,' vervoegde hy zich by ananus, onder fchyn vanhem in zynen yver te willen byftaan. Door dit middel woonde hy, by dage, met de voornaamften alle raadflagen by, bezigtigde 's nachts alle de wachten, en gaf aan de Yveraars bericht van alles wat 'er omging, zo dat het Volk niet zo dra eenig befluit genomen hadt, of zy hadden 'er kondfciiap van. On^ der tusfchen bejegende hy ananus, en de andere Overften des Volks met allo gedienftigheid en beleefdheid, ten einde zyn bedrog niet ontdekt werde. Doch dit ging zo verre, dat het eene ge^  WANTROUWEN OP JOANNES. '15? geheel andere uitwerking hadt, dan hy 'er zich van tocleide: want deeze overdaadige believing maakte hem eindelyk verdacht, te meer, dewyl hy, zonder daartoe geroepen te zyn, telkens zich in de raadsvergadering liet vinden, en dat ananus bemerkte, dat de vyanden van alles verwittigd werden. Dan het was zwaar en fchier onmoogelyk, hem daar buiten te houden, om dat hy door zyne list zich zo diep in de gunst der geenen, die in 't grootfte bewind van zaaken waren-, hadt weeten in te wikkelen. Men oordeelde derhalven dat het best was, hem door eenen eed te verpligten, dat hy den Volke getrouw zyn, alle hunne raadllagen geheim houden, en hun met al zyn verinoogen tegen de wederfpannigen zoude dienen. Deeze verraader fchroomde niet dien eed te doen; weshalve ananus en anderen, zich op zyn woord vertrouwende , niet alleenlyk gcene zwaarigheid maakten , om hem in alle hunne "raadpleegingen toe te laaten; maar hem ook aan de Yveraars zonden, om hun eenen voorflag van verdrag te doen; vermids men vreesde, dat de Tempel door het bloed van iemand der Jooden verontreinigd mogte worden. Deeze trouwlooze dan, naar de Yveraars gegaan zynde, droeg zich, even als of de eed, dien hy gedaan hadt, voor hun, en niet tegen hen was, zeggende tot hen: „ Dat hy geene gevaaren hadt ontzien , om % i hen IV. BOEK. XV. Hoofdft.  t$% RAAD VAN JOANNES. IV. BOEK. XV. ' Hoofdft. hen van alle de voorneemens Van ananus te verwittigen j en dat hy hun nu waarfchouwde, dat noch zy, noch hy, ooit in zulk een groot gevaar geweest waren, als toen, indien god hun niet byftondt; nadien ananus het Volk overftemd hadt, dat men gezanten aan vespasianus zoude zenden, om hem te verzoeken fpoediglyk bezit van de Stad te komen neemen. Dat hy bevolen hadt, dat elk zich den volgenden dag reinigen Zoude, om alzo onder fchyn van Godsdienst, met wil of onwil, in den Tempel te komen. Dat hy niet kon zien in den ftaat, waarin de zaaken waren, dat zy 't beleg tegen zulk een groot getal van vyanden lang zouden kunnen uithouden: maar dat hy, door eene byzondere godlyke fchikkingj afgezonden was , om hun eenen voorflag van verdrag te doen : terwyl ananus, ondertusfchen, voorhadt hen te overompelen, en op hen aan te vallen, wanneer zy niets mistrouwden» Dat 'er tot hunne behoudenis maar twee wegen open waren; te weeten, of zich ootmoediglyk aan de belegeraars te onderwerpen, of eenige uitheemfche hulp te verzoeken; dewyl anderszins, indien zy overwonnen werden, zy niet hoopen konden, vergiffenis van hun te verwerven wegens 't kwaad dat zy hun aangedaan hadden, al ware 't, dat zy 'er ook groot leedweezen over betoonden: maar dat integendeel hunne wraakzucht toenee-;  SNOODHEID VAN JOANNES. 159 , neemen zoude, wanneer zy zich in ftaat bevonden, om die onbefchroomdelyk te laaten blyken. Dat zy van de vrienden en maagen der geenen, welke door hen omgebragt waren, en van de woede des Volks om het vernietigen der Wetten en gebruiken, alles te vreezen hadden; en dat, al ware 't, dat fommigen tot barmhartigheid geneigd waren, zy echter voor 't geweld der anderen zouden moeten zwichten." ■ Door- deeze list vervulde joannes de Yveraars met fchrik, en hoewel hy niet openlyk verklaaren durfde, met welke hulp hy meende, dat zy zich verflerken moesten , echter gaf hy genoeg te verdaan, dat hy de Idumeërs in 't oog hadt, Voorts ftelde hy ananus aan de Overften der Yveraaren voor, als een zeer wreed mensch, en zeide, dat die eigenlyk voorgenomen hadt zich op hc'n te wreeken. Eleazar, simons Zoon, en zacharias , phaleks Zoon, beide van priefterlyke afkomst, waren de voornaamfte onder die Overften; doch eleazar muntte zo in raad, als in 't uitvoeren van zaaken bovenal uit. Vermids joannes door zyn gefprek hen diets gemaakt hadt, dat ananus van voorneemen was, zyne party door de hulp der Romeinen te verflerken, en dat hy hun eenen byzonderen haat toedroeg, waren zy in twyfel, wat befluit zy in deeze verfcheidenheid van zaaken neemen zouden , nadien zy aan den eenen kant iv. BOEK, 'XV. Hoofdft.'  IV. SOF.K. XV. Hoofdft. 16o AANZOÉK W DÉ IÖUMEËRS. kant vreesden, dar het Volk gereed was, op hen aan te vallen; en aan' den anderen kant Wel zagen, dat de hulp*, waarop men hen wees , zo verre van de hand was, dat het met hen gedaan Zoude Zyn, eer die eens aankomen konde. Maar eindelyk beflooten zy den byftand der Idumeërs te verzoeken, en fchreeven aan hun: „ Dat aangezien ananus, na dat hy het Volk bedroogén hadt, de Stad aan de Romeinen overleveren wilde, zy in den Tempel geweeken waren, om de befcherming der algemeene vryheid niet te verlaaten :• dat zy aldaar belegerd waren, en op het punt ftonden van overweldigd te worden ; 't en ware men door eene fpoedige hulp belettede, dat zy in de handen hunner vyanden vervielen, en de Stad onder de magt der Romeinen geraakte." Aan de brengers deezer brieven belastten Zy nog verfcheiden' andere zaaken, om mondeling tegens de voornaamften der Idumeërs te zeggen. De perfoonen, Welke zy tot die boodfehap verkooren, waren beiden ananias genaamd, zynde de één zo wel als de andere onvertraagd, welfpreekend, liekwaam om te overreeden, ert 't geen hier overal wel te pas kwam, ongemeen fnel ter voet: want zy hielden zich verzekerd, dat de Idumeërs fpoedig te velde zouden komen, vermids dat Volk, zeer woest en tot nieuwigheid geneegen ware , en met zulk eene blydfchap. naar een gevecht  OPTOGT DËR IDUMEËRS 161 vecht liep, als anderen naar eenen Hoog-fcyd. XVL II O O F D S T U K, De Idumeërs komên de leveraars te hulp. Ananus weigert hun den ingang van Jerufalem. Vertoog dat jesus, één der Priefteren, tot hen doet van eenen toeren, en hun antwoord. \\ eeze gezanten Vonden een middel, om door te komen, zonder dat aÏntanüs, noch de wacht in de Stad, eehige kennis daarvan kreegen. De Regeerders van Idumea hadden die brieven zo dra niet gezien, of Zy liepen,, als lützinnigen door 't ganfche land, om het Volk tert oorlog aan te moedigen. Hierop nam elk de Wapenen met zulk een' yver op, om kwansWys de vryheid der Hoofdftad voor te ftaan, dat 'er, binnen zeer korten tyd, een geral van twintigduizend Mannen byeenkwam", onder 't geleide van vier Overften, te weeten, joannes en jacobus, zooiien Van sosa, simon, kath.la;6 zoon, en phinèas, de zoon van klüsoth. —— Ananüs, van de aankomst der Idumeërs bericht bekomen hebbende, befloot, hun den ingang dei' Stad te weigeren, en ftelde des wachten VII. JgEEL. L Op XVL Eloofdff. Optogt der" liïuijttirsi IV. ' HORK. XV. Kooüif:.  tffe REDE TOT DE IDUMEËRS. IV. EOE"C. XVI. tfoofdit. . Aanfpraak van ftfus. op de muuren. Dan hy oordeelde het nogthans niet geraaden, hen als vyanden te handelen; maar was meer geneigd, om door redenen hen tot vrede te beweegen: weshalven jesus, ; die, naast hem, de oudfte der Priefteren was, hen tot dien einde van eenen tooren, vanwaar zy hem hooren konden, • aldus aanfprak : Onder alle die beroerten en onheilen, waardoor deeze onze Hoofdftad gedrukt is, komt rtiets ons verbaazendcr te vooren, dan dat de fortuin met de allerfnoodfte menfchen ten haaren verderve fchynt aan te fpannen. Want wat kan 'er vreemder zyn, dan tc zien, dat gy, ten gevalle van die booswichten, met zulk eenen fpoed aankomt, als of wy U te hulp riepen, om ons tegen die Barbaaren te befchcrmen i Indien gy eveneens gezind zyt, als de geenen, welke U ontboodcn hebben, dan behoeft men zich niet te verwonderen ; nadien niets de Menfchen naauwer vereenigt, dan eenpaarigheid van gevoelens. Maar hoe kunnen de uwen overeenkomen met die deezer booze menfchen, voor Avelken gy Ü Verklaart ? Men kan hun bedryf niet aanzien, zonder het ten hoogften ftraf•waardig te keuren, 't Is niet dan het fchuhn des landvolks, het welk, na dat het die weinige goederen, welke het bezat, doorgebragt, en daarna de ' Vlekken en Dorpen geplonderd hadt, «iet. gefchroomd heeft in deeze heilige Staa  REDE TOT DE IDUMEËRS. 163 Stad te komen, niet alleenlyk, óm daar •met het pleegen hunner dieVeryen voort te gaan;, maar oni moorden by de rooveryen, en kerkfchendingen by de moorden te voegen. De goederen der geenen welke zy vermoorden, ftrekken maar; om hunne gulzigheid te voldoen; en hunne verontheiliging gaat zo bó'og, dat zy zelfs aan den VOet des altaars -zich dronken drinken. Gy daarentegen komt;, als krygslieden uitgerust, gelyk als of deeze Hoofdftad uwen byflahd verzocht hadt, om vreemde vyanden te wederftaan. Heb ik dan geeue reden om te zeggen, dat het fchynt, als of de fortuin zo onbillyk is, dat zy met U, ten gevalle dier booswichten, ' tegen ■uwé eigen Landgenooten aanfpant ? Ik beken, dat ik. niet begrypen kan, 'hoe 't bykomt, dat gy zulk een fpoedig be fluit gènomen hebt, noch wat reden Ü. beweegt, om U voor zulke fnoode menfchen te verklaaren tegen een Volk. , dat zo naauw met U vereenigd is. Is het, ómdat men U gezegd heeft, dat. wy de Romeinen willen inroepen, en ons Vaderland verraaden ? Ik verftaa toch, dat fommigen van ulieden van zich geeven, dat cgy gekomen zyt om te beletten, dat jerufalem weder in flaaverny gebragt worde. Indien dit zo is, dan kan ik my niet genoeg verwonderen over de boosaartigheid der geenen, die zulk een lelyk bedrog hebben dürVen Verfieren. Daar is evenwel rede om te L 2 ge-' 'iv. BOEK. XVL Hooftlft,  -i*4 REDE TOT DE IDUMEËRS. IV. XVI. gciooven, dat men het U heeft willen wys maaken: want dewyl gy de vryheid bemint, en altoos gereed zyt om te ftryden, op dat zy niet onder eene vreemde heerfehappy te gronde gaa, zo heeft men U niet tegen ons kunnen ophitten, dan door U valfchelyk voor te honden, dat wy zo lafhartig waren, dat we ons aan de dienstbaarheid onderwerpen zouden. Maar eilieve overweegt eens, wie zy zyn, die ons aldus belasteren, en oordeelt van de waarheid, niet uit ydele gefprekken, maar op vaste ■• en kJaare bewyzen. Wat fchyn is 'er toch, dat wy, ons eerst aan zo veclc gevaaren, tot bewaaring onzer vrybeid, blootgcfteld hebbende, nu de Romeinen tot onze meesters zouden willen ontvangen ? Is 't niet in ons verrnoogeu geweest, niet van hen af te vallen, of wanneer zulks gefchied was, weder onder hunne gehoorzaamheid te keeren, zonder te wachten, tot dat zy ons land doorftroopten, cn onze Steden verwoestten ? Maar indien wy al met hen in onderhandelinge wilden treden, zouden Wy 't wel kunnen doen, nu de verovering van Galilea hunne trotsheid en ftoutheid zo heeft doen aangroeien; en zou de dood ons niet verdraag! yker zyn, dan de fchande van de knieën vóór hun te buigen , zo dra wy hen onze muuren zagen naderen ? Men belchuldigt, of eenige der voornaamften onder ons , dat zy  REDE TOT DE IDUMEËRS. 165 heimelyk aan de Romeinen gezonden hebben , of het ganfche Volk., dat het zulks, na eene algemeene beraadflaging, gedaan heeft. Byaldien 't maar byzoudere perfoonen zyn, welke men befchuldigt, dan moeften zy, of onze vrienden., of onze huisgehooten geweest zyn, welke Wy tot dat verraad gebruikt hebben, en men behoorde ten minfien iemand, die in 't gaan of komen gevat was, en brieven by zich hadt, aan te wyzen. En zo de zaak waar was, hoe zou 't kunnen weezen , dat niet iemand van ons groot getal het ontdekt zou hebben ? en hoe zouden daarentegen deeze weinigen, die irt den Tempel geflooten zyn, daar zy niet uit kunnen komen"in de Stad, kennis kunnen gehad hebben van 't geen dus heimelyk verhandeld werdt ? Toen zy zich buiten gevaar oordeelden, hielden zy ons voor geene verraaders ; en 't is maar federd dien tyd, dat ze ftraf voor hunne misdaad hebben te gemoet gezien, dat zy dit bedrog bedacht hebben. Doch, indien 't het ganfche Volk is, dat men befchuidigt van met de Romeinen te hebben willen handelen; dan moest dat befluit in eene algemeene vergadering genomen geweest zyn : en, als dat .zo ware, zoudt gy het niet ter■ftond geweeten hebben, niet flegts door een los en verward gerucht, maar door iemand ■, die opzettelyk tot dien einde aan U afgezonden ware, om U van zulk eene wigtige zaak kondfehap te L 3 ~ gee* ■ IV. BOEK. XVL' Hocfdft.  ï'66 REDE TOT DE IDUMEËRS; i v. XVI. goirfüft. geevcn ? Wie:''ziet niet, dat, indien wy ons aan de Romeinen hadden willen onderwerpen, zulks niet zonder het flu& ten van een verdrag, of het zenden van gezanten kon gefchied geweest zyn ?• En laat 'er eens iemand genoemd worden, dien men tot zodanig een einde uitgefchikt zoude gehad hebben. Maar rt zyn niet dan loutere verdich tfelen van lieden, die hun verderf te gemoet zien. En indien deeze Stad zo ongelukkig ware, dat zy door- verraad zoit moetcn' verloeren gaan , dan zouden 7,y, die' ons dus valfchelyk befchuldigen, alleen bekwaam zyn, om deeze iaatllc misdaad by zo veele anderen, die zy begaan- hebben, te voegen, om door zulk eene fnoode trouwloosheid de maat hunner fchclmeryen en godloosheden vol te maaken. Dewyl gy nu dus gewapend zyt, verpligt dan dé gerechtigheid U niet, om U by ons ie voegen tot uitroeinge dier dwingelanden, die alle Wetten vernietigd hebben, oni moord cn geweld in derzelyer plaats in te voeren; ja, die, in 't gezigt van al de waereld, lieden van den hoogden tang, en gansch onfchuldig, hebben durven aangtypen, kluifteren, gevangen zetten, en om 't leeven brengen ? Indien gy als vrienden, en niet als vyanden , <• in deeze Stad komt, dan zult gy met iiwë eigen oogen kunnen zien, dat het waar is, wat ik U zegge. Gy grult de huizen geplonderd zien-, de vrouwen  REDE TOT DE JDUMEERS. 167 wen en maagen der geenen, die dus wreedelyk vermoord zyn, in den rouw gekleed, en overal gekerm en geween; nadien , een iegelyk de uitwerking van de woede deezer godloozen beproefd hebbende, de verwoefting algemeen is. Want hunne raazerny heeft zo verre gegaan, dat zy niet alleenlyk het ganfche Land en de andere Steden geplonderd; maar ook deeze, die 'er de Hoofdftad van is, niet verfchoonddiebben;, ja zelfs den Tempel gods hebben zy' niet gefchroomd te hemagtigen. -Uit deeze heilige plaats is het, dat zy op ons uitvallen. Deeze plaats, is het, die hun tot, eene wyk verftrekt, als wy hen vervolgen ; en eindelyk deeze heilige plaatsis het, die hun, als een wapenhuis, al het geweer verfchaft, waarvan zy zich bedienen, om ons te befchaadigen en zich te yerweeren. Dus is. het, dat deeze gedrochten van godloosheid', die onder ons gebooren zyn, het zich tot eenen roem rekenen, dat zy dit wydvermaarde Huis des He-eren, het welk de. Waereld door geëerd wordt, vertreedcn en ontluifteren. Zy zien met vermaak, dat alles tot de uiterfte fpooreloosheid vervloeit; dat Steden zich wapenen tegen Steden, Volken tegen Volken*, en dat geheele Landfchappen tot hun eigen verderf aanfpannen. Was het dan niet; b.etaamelyk, dat gy uwe wapenen by de onzen voegde , om die booswichten. Uit te roeien, en hen te ftraffen over 't L 4 b& IV. EOKK. XVI. Hoofdft.  i63 REDE TOT DE IDUMEËRS, ■IV .ff'-'-jlflft. i c c - C $ f f v ' V::. 1 bedrog en leed, dat zy U gedaan heb* ben , wanneer zy, in plaats van vdó> U, als wreekers hunner misdaaden, te vreezen, U ter hunner hulpe hebben durven roepen ? Indien gy echter oordeelt , dat gy eenig inzicht voor hun verzoek behoort te hebben , gy kunt, zonder dat men U, als vyanden of als vrienden, zal aanmerken, ongewapend in de Stad komen, en van ons verfchil naar billykheid oordeelen. Want hoewel^ wy niet meenen , dat 'er iets totverfchooning van oproerigen kan bygebragt worden, die van zo veele misdaaden overtuigd zyn, en die aan za veele vroome lieden, welke- zy zo wrecdelyk, onaaugeklaagd, hébben doen fterven , niet toegelaaten hebben, den nond ter hunner verdeediginge te op'eicn; nogthans liaan wy toe, dat deeze genade hun door uwe aankomst bewee;en worde. Doch, indien gy in onzeechtmaatige verbolgenheid tegen die 'odloozen niet wilt treeden, noch U )ok tot rechters tusfchen- ons en hen;' lellen; dan Haat 'er niet dan een derSe middelweg voor U open, welke is mzyclig te blyven, zonder' onze cnge?. nlleil te befchimpen, of met deezen, ie voorgenomen hebben deeze Hoofd:ad ten verderve te brengen, aan te mannen, Dan indien gy evenwel nogormoedt, dat fommigen van ons met3 Kotmiien in o^derhandelinge zyn ,  REDE TOT DE IDUMEËRS. i69 zo rfioogt -gy Volk op alle de wegen leggen, Om ben te betrappen, en ftrengeïyk té ftraffen, zo zulks waar bevonden wordt-: maar zo alle deeze redenen niets ep U vermoogen, dan moet bet U niet vreemd voorkomen, dat wy de poorten voor U gefJooten houden, tot dat gy uwe wapenen zult afgelegd hebben." ■— Terwyl jesus aldus fprak, werden do Idumeërs zo toornig, ziende dat men hun den ingang ter ftad weigerde, dat zy 'er naauwlyks naar luifterden. Ook konden hunnen Overften niet dulden, dat men hun vergde, de wapenen af tc leggen, nadien zy 't, als een teken' van dienstbaarheid, aanmerkten, zich te onderwerpen aan een gezag, dat geen recht hadt, hun zulks te gebieden. En één van hun, teweeten, simon, kathlaV Zoon , na dat hy met veel moeite de beroerte der zynen geftild hadt, klom op eene verheven plaats, - vanwaar hy van de Overprieflers kon gehoord worden, en fprak hun aldus aan: „ Ik verWonder my niet langer, dat gy de bëfchermers der gemeene vryheid in den Tempel belegert, nadien gy de poorten eener Stad, welker ingang voor ons ganfche Volk vry behoorde te zyn, vóór . ons toefluit, en gereed zyt die met bloemkransfen te verlleren, om de Romeinen te ontvangen. Gy acht het genoeg, dat gy ons van uwe toorens aanfpreekt; en gy wilt ons verpligten om de wapenen , welke wy voor de gemeeld 5 ne rv. HO BR. XVL Hoofdft. Antwoord van Siman.  iv. POF.IC, XVI. Ho&rVjft. 170 ANTWOORD VAN SIMON. ne vryheid opgenonien hebben, neêr te leggen. In plaats ,. dat gy 'er U van bedienen zoudt tot befcherming deezer hoofdftad, wilt gy ons tot rechters van uwe gefchillen aanftellen; ja terwyl gy anderen befchuldigt, dat zy fommigen uwer medebnrgeren , onveroordeeld , ter dood gebragt hebben, verongelykt gy zelve onzen ganfchen landaart, door het leed, dat gy uwen Broederen aandoet, dewyl gy den ingang eener Stad, die men zelfs aan vreemdelingen • niet weigert, aan ons , die uit eene godvruchtige beweeging komen, wilt beletten. Erkendt gy dus deeze onze weldaad , dat wy de wapenen zo fpoedig opgenoomen, en zulk een haast gemaakt hebben, om U by te liaan , en-vry te bewaaren ? Kunnen wy wel geloof liaan aan 'uwe befchuldigingen tegen de geenen, welken-gy belegerd houdt, en aan 't geen gy ons wilt diets maaken,' dat het waar is, om de uitwerking hunner dwingelandy te verhinderen, dat gy aan alle Menfchen den ingang uwer Stad weigert; daar gy 't nogthans zelve zyt, die eene rechte dwingelandy over ons' poogt te oefenen, door ons te willen noodzaaken, dat wy uwe heerschachtigc cn onbillyke bevelen gehoorzaamen ? Is zulk eene groote tegenftrydigheid- tusfchen uwe woorden en uwe daaden niet .onclraagelyk ? Door ons den ingang uwer Stad te. wteigeren, weigert gy ons de vryheid, om gode offerhanden te of-  antwoord van simon. 171 offeren, gelyk onze Vaders plagten te doen; en ondertusfchcn befchuldigt gy de geenen, welken gy in den Tempel belegert , om dat zy' verraaders ? aan welke gy den naam van onfchuldige en lieden van aanzien geeft,- geftraft hebr ben. De eenigfte misdaad, door hun begaan, is, dat zy niet eerst begonnen hebben niet ulieden, die U meer, dan iemand anders," aan dat fnood verraad fchuldig gemaakt hebt. Maar indien hun gedrag fiaphartig geweest is, het onze zal zo veel te vinniger zyn. Wy zullen, gods.huis bewaaren; wy Idumeërs zullen ons gemeen Vaderland tegen deszelfs uit-en inlandfche vyanden befchermen; en wy zullen U belegerd houdenter tyd toe, dat de Romeinen-moede zyn, „om U met de fleuteïen der Stad te wag-_ ten, of dat de begeerte, - om de vryheid' voor te ftaan, U weder tot uwen 'pligA doe keeren." xvil iv. SOEK, ' XVI. Hoofdft.  i?2 IDUMEËRS BLYVEN, VI: SOKK. XVII. HoofJft. Idumeirs tc Jettijalem. XVII. HOOFDSTUK. De Tveraars, in den Tempel belegerd, doe»; onder eenen zwaar en ftorm, eenen uitval, en openen de poorten der ftad voor de Idumeërs , die de wachten der inwoonderen, welke den Tempel bezet hielden , verjlaagen hebbende, de ganfche ftad vermeefteren, en fchrikkelyke wreedheden pleegen. Cimon dus gefprooken hebbende, be~ toonden alle de Idumeërs door hun geroep, dat zy goedkeurden 't geen hy gezegd hadt. Dan jesus ging zeer bedroefd weg, ziende uit de gcftekenis >jt waar in zy waaren, dat de Stad zich in eenen dubbelden oorlog gewikkeld vöndt. De Idumeërs, daarentegen, waren- niet minder ontroerd: want zy konden den hoon, hün door 't weigeren van den ingang der poorten aangedaan, niet verkroppen. Zy bevonden, dat de Yveraars zo llerk niet waren, als zy gemeend hadden; en het verdriet, dat zy hun niet konden te hulpe komen, deedt hun berouw hebben van hunne komst. Evenwel hadt de fchaamtc, van onverrichter zaake weder te keeren, de overhand boven 't ander; zo dat zy be-» Hooien te blyven, en zich daarop dicht by de poorten der Stad legerden.  ZWAAR ONWEDER. 173 Den volgenden nacht onftondt 'er een fchrikkelyk onWeêr. De onftüimige Wind, de zwaare flagregens, de menigte der blikfemen , het yslyk gekraak des donders, en eene aardbeving, verzeld van een vreeslyk geloei, ontftelden de orde der natuur zodanig, dat een iegelyk het aanmerkte, als een voorteken van eenig naakend onheil, (a) - De Inwooners van Jerufalem en de Idumeërs hadden hier omtrent eenerlei gevoelen; want de laatften niet twyfelen■de, of god. was op hen vertoornd , om dat zy aldus de wapenen opgenomen hadden, dachten, dat zy deszelfs ftraf -niet zouden kunnen ontgaan, indien zy voortgingen met de Hoofdftad te beoorlogen. Dan ananus en die van zynen aanhang geloofden, dat, god zich dus voor hun verklaarcnde, zy zeeghaftig zouden blyven zonder ftryden. Maar het gevolg toonde, dat de ééne zo Wel als de andere bedroogen waren. . Alles wat de Idumeërs in den ftorm konden doen, was, zich dicht gellooten tê houden, en met hunne fchilden zich te bedekken. De Yveraars, die meer voor hun, dan voor zichzelven bekommerd waren, kwamen byeen, om te overleggen, door wat middel zy hun te hulp zou- (a) Wy zuüen hierover in het einde van ket XXXI. Hoofdftuk des VI. Boeks, waar veele andere voortekenen gemelql worden , eenige aanmerkingen opgeeven. ïv. BOEK. XVII. Hoofdft.  174 OVERLEG DER IDUMEËRS. iv. BOEK. XVII; HoofJft. [ zouden komen. De onvertzaagdften Helden voor, dat men op de wachten der belegeraaren moest aanvallen, en, als men hen aan 't wyken gebragt hadt, de .Stads poorten vóór de Idumeërs openen. Tot ftyving van dit hun gevoelen, Zeidenze. ,? Dat de uitvoering van-zuiken toeleg zo zwaar niet was, als men zich .wel inbeeldde, nadien de meesten dei' geenen, waaruit die wacht beftondt, flegtgewapende lieden waren, en, gansch niet flrydbaar zynde, het gemaklyk zou vallen, hen te overrompelen; en dat, dewyl het zwaar onweder dè Inwooners in hunne huizen gedreeven hadt, zy bezwaarlyk zich weder verzamelen zoudem Maar dat fchoon de aanflag nog hachlyker was, men zich echter liever voor alle gevaaren moest bloot Hellen, .dan die fchande lyden, dat men zo veeIe krygsbenden, ter hunner hulpe gekomen , liet verloorén gaan." De voorzigtigflen waren van een reehtflry* dig gevoelen, nadien zy zagen, dat men niet alleenlyk de wachten verdubbeld , maar de Stadsnaturen, ook beter dan voorheenen, met volk bezet hadt; en dat zy niet twyfelden, of ananus zou naar gewoonte * ter aller uure van den nacht, de ronde doen. Het is zeker , dat hy Heeds zo hadt gedaan; maar, tót zyn ongeluk, veel eer dan uit traagheid gebeurde h^t juist dien nacht, dat hy zich wat ter ruste hadt gelegd, en dat toen het middernacht, éii  IDUMEËRS IN DE STAD. tf$ _tn de-ftorm op 't felftewas, zy, die aan de poorten des Tempels wacht hielden, door den flaap bevangen werden. Den Yveraaren dan kwam In dien nood in gedagten, om met de zaagen, die in den Tempel waren, de grendels en hengfels der poorten af te .zaagen; waartoe de wind en de donder hun zo gunftig waren, welk geraas de * beleggers, door het geftadig gebulder, niet zouden kunnen hooren. Zy gingen dan ftil ter Tempel uit naar de ftadspoort, die tegenover de Idumeërs was, zaagden derzelver grendels en flagbooïnen af, en gingen de poort uit, den Idumeërs te gemoete. De Idumeërs meenende in 't eerst, dat ananus eenen uitval op hen kwam doen, liepen daarop tot de wapenen: maar zy zagen hun misverftand haast, en trokken toen ter Stad in. Indien zy in de woede, waarIn zy.toen waren, hunne wapenen tegen de Inwooners gewend hadden, zy zouden hen allen gemaklyk hebben kunnen ombrengen; maar de Yveraars hielden hun voor, dat dewyl zy ter hunner hulpe gekomen waren, zy eerst de geenen, die in den Tempel geilooten waren, moeiten verlosfen; en dat, als zy de wachten neêrgehouwen hadden, zy zich zon. der veel moeite meesters van de Stad konden maaken : doch dat, indien de Inwooners, eer dat verricht was, op_ de been kwamen, zy in zulk eene menigte . byeenkomen zouden , dat ze de hoog- fte IV. BOEK. xvii. Hooi'dfh  iv. ito EK. xvu Hoofdft. i?6 BEDRYF DER IDUMËERS. < fte plaatzen met gemak zouden inkrygen, cn aldaar niet te overweldigen zyn. De Idumeërs namen derhalven deezen raad aan, trokken door de Stad ten Tempel in, en, gevolgd van de anderen , die hen daar met ongeduld verwacht hadden, trokken zy 'er gezamenlyk weder uit, om op alle de wachten aan td vallen. Zy floegen allen dood, die zy in fl'aap vonden, en, 't geroep det anderen dc overigen opgewekt hebbende, greépen de inwooners de wapenen op met zulk eene verbaasdheid, als men Avel deuken kan. Evenwel, dewyl zy in 't eerst meenden, dat zy maar met de Yveraars te ftryden hadden, twyfeïden zy niet, of zy zouden, door hun groot getal , hen wel overmoogen^: maar toen zy zagen, dat de IdumeërsAn de Stad gekomen, cn met hen vereenfgd waren , werden zy met zuiken fchrik bevangen, dat de meesten hun geweer* nederwierpen , en hunne toe vlugt tot gckrvt en geklag namen: anderen maakten dit droevig ongeval ruchtbaar door" de Stad: en daar waren maar eenige weinige jonge lieden, die harts genoeg hadden, om kloekmoediglyk. de vyanden r Die ztóh tot gefmeék begaven, Werden hün4ie onmenfchélykheid niet minder geWaar, dan die hurt Wederftondén. *t Was Ook te vérgeefs te zeggéii;, dat zy allen van éétten bloede Waten^ en dat de Godgewyde Tempel hun alleen gemeen was: de Idumeërs doorftaken hen. ■évenwel, én daar was voor deeze rampzalige Inwooners geert hoop van uitkomst of behoudenis. Hünrte fchrik hielp niét "minder tot hun verlies, dan de woede der Idumeërs: Want zy drongen malkanderen daardoor zo geWeldig, dat zy niet. "wyken konden* ert dus niet één ilag te Vergeefs gedaart werdt. Sommigen benamen zichzelven 't leeven, door zich Van de muuren af té werpen; en, van alle kanten, ftroomde het bloed rondom N den Tempel; zo dat men, toen het dag Werdt, achtduizend vyfhonderd Iykens ©p de plaats uitgeftrekt, vondt, * : VIL DEEL? J$ XVrfl, EOi'.K. XVIL HüofUft,  ANANNUS EN JESÜS. IV. BOEK. xviii. Hoofdft. t Wreedhe. den der Idumeërs. i XVIII. HOOFDSTUK. De Idumeërs laaten niet af hunne wreedheden binnen Jerufalem te pleegen, voornaamelyk tegen de Priefters. Zy doodert ananus, den Hoogenprieftet, en jesus , eenen anderen Priefter. Lof dief twee perfoonen. Al dit vergooten bloed was fiiet ge- noeg, om de woede der Idumeërs te ftillen ; zy pleegden hun geweld door de ganfche Stad, plonderdcn de huiZen, en floegen al dood, wat hun voorV kwam, uitgenomen het flegte volk, het welk zy hunner gramfchap niet waardig oordeelden. En 't waren voornaamelyk de Priesters, daar Zy hunne Wraak op koelden: want zo dra vervielen die niet onder hunne handen, of 't kostte hun* liet leeven. Zy traden ook de lyken van ananus en jesus met voeten, verwytende aan den eenen de genegenheid', die 't Volk hem toedroeg, en aan den anderen de rede, welke hy van éénen der ftadstoorens tot' hen gevoerd hadt. Hunne godloosheid ging zo verre, dat Zy den dooden de begraavenis onthielden, alhoewel de Jooden zo op dien pligt gezet zyn dat zy zelfs de misdaadigen, die tut flraf van hun misdryf aan 't kruis gehecht Zyn,' vóór Zonnen-ondergang daaraf  .lof van Ananus. \$ 'Memen, en begraaven (o). Hierop mag ik wel zeggen, dat de dood van ■Ananus het begin van Jera/alems ondergang was fT), én dat haare muuren Ömverre geworpen, én het Staatendom -der Jooden vernietigd werden, toen men dien Opperpriefter, in wiëns wys beleid alle hoöp van hunne behoudenis beftondt, zo wreedelyk vermoordde. Hy was éen Man van zodanig eene verdienfte, dat hy allen lof waardig was. Hy beminde de gerechtigheid ten höogften ; jen zyne nederigheid was zo groot; dat hy, in plaats vart zich door de edelheid zyner afkomst, en de waardigheid van gyn amptj te verheffen, te meer daardoor , (a) Voorheen onderhielden'. zy dë duidelyke Wet Omtrent de opgehangenen (Deut. XXI. 22, 23.) feelyk bleek in het afnèemén van jesus Lyk en öie der Moordenaarén: nü liet mén den pligt der begraaffenis omtrent deeze Lykën vaaren. Welk teene ongelykvormigheid.' (b) Josephus tekent hier aan, dat de dood van ananus het begin van Jerufalem ondergang kvas. Men vergelyke hiermede deszelfs gezegde in het flot. van het XI. Hoofdftuk, (bladz. 143.) Dat hy bekwaam zou geweest zyn, om den ondergang ■yan Jerufalem voorgekomen te hebben, indien hy zic'li buiten den Jlrik, hem door die booswigten gefpannen, hadt weeten te houden. Dus hing het be'houd van Stad» Tempel en Natie van éénen Man, van deezen braaven ananus af, die, als Middelaar ,tusfchen de Jooden en de Romeinen, de gefcbillert sèou hebben kunnen byleggen door zyn gezag eti wysheid, maar dan zouden de Voorzeggingen niet Vervuld, en de Goddelyke oogmerken niet bereikt' zyn geworden. De Voorzienigheid liet dan hit deezen Man het einde zyns levens zien.M s iv. bóer. XVIIf; Hoofdft;  iSo ■ LOF VAN ANANUS, n. BOEK'. xviii. I-IoofJfL door zich vernederde ; en niemand trachtte yveriger de vryheid des Vader* lahds , en het gezag van den Staat te bewaaren. Hy ftelde het algemeen belang boven zyn eigen, en trachtte zeer naar eenen vrede met de Romeinen, nadien hunne magt hem al te wel bekend was, om'niet te kunnen oordeelen , dat het den Jooden onmoogelyk zoude zyn die te wederftaan. Ik twyfel ook niet, indien hy in 't leeven gebleeven ware, of hy zou tot Zyn oogwit gekomen zyn: want; hy was zo welfpreekend, dat hy 't Volk overreéden kon tot alles, wat hy begeerde. Ook hadt hy die verftoorders der gemeene rust, welke valfchelyk den naam van Yveraars aangenoomen hadden, reeds tot de uiterftè verlegenheid gebragt; en de Jooden zouden, onder zulk een Opperhoofd, den Romeinen werks genoeg kunnen gegeeven hebben , om hen tot een billyk verdrag te beweegen, Hierby hadt hy 't voordeel, dat hy onder,fteund werdt door jesus, die, naast hem, alle anderen in verdienfte overtrof: maar, god willende alle de gruwelen, waardoor die heilige Stad verontreinigd was, door het vuur zuiveren (c)? be- roof- .(O Liéver ftraffen dan zuiveren, vermids da Stad, ten onrfigte nu heilig genoemd, bebalven andere gruwelen, het Bloed der verzoening en den Geest der zuivering zo baldaadig vevfmaai hadt. -  ANANUS EN JESUS GEDOOD. 181 roofde haar van de hulp dier groote Mannen, welker kloekmoedigheid, wysheid, beleid, en liefde tot het gemeen, zich tegen haare rampen aankantende , haaren ondergang hadden kunnen verwylen. Dus zag men deeze tWee voornaame Perfoonen, die, kort te vooren met het priefterlyk gewaad bekleed, van al 't Volk geëerd, als befchermers van den Godsdienst aangemerkt, en in alle landen door hunne deugd vermaard waren, naakt uitgefchud op de grond liggen, tot een prooi voor honden en andere beesten. Is de Deugd wel ooit baldaadiglyker gehoond geweest, en heeft zy, zonder traanen te Horten, aldus de Ondeugd over haar kunnen zien zegepraalen ( ne wreedheid verdubbelen. TP\ e Idu/neê'rs, niet kunnende deezen moedwil goedkeuren, begonnen berouw te krygen, dat zy gekomen waren: want één der Yveraaren verwittigde hun heimelyk alles, wat 'er omging; en zeide zyn er, die het yerfchil tusfchen den perfoon, door jesus bedoeld, en den anderen, van welken josephus fchryft, aantoonen, welke men vinden kan in de Geloofwaardigheid der Evangelie -gefchiedenis door N. Lardner, I. Deel Uadz. 523.— 533-,. des men deeze twee zachariassen noodzaakelyk van eikanderen moet qnderfchejdeji. \  REDE VAN EEN YVERAAR. 187 de tot hen: „ Dat het waar was, dat zy de wapenen opgenomen hadden, op het bericht, dat de Inwooners de Stad pan de Romeinen overleveren wilden:; maar dat men nooit het minfte blyk van dat gewaande verraad befpeurd hadt, Dat zy, die voor befchermers der Vryheid wilden aangezien zyn, eenen burgerlyken oorlog verwekt hebbende, zodanig eene tyranny pleegden, dat het te wenfchen ware, dat men hen in den beginne gedempt hadde. Maar dewyl men zich met hen in zodanige misdaaden gewikkeld hadt, men ten minften moest trachten, die rampen te doen ophouden, en zuiken, die beftaan hadden alle vaderlyke Wetten om verre te ftooten , niet langer te verfterken. Dat de dood van ananus, en die van zo veele Menfchen, in éénen nacht omgebragt, wraak genoeg was, voor dat men hen in den Tempel belegerd hadt. Dat vee-* len van hun, ziende, wat fchrikkelyke fpoorloosheden begaan werden door deezen, die hen in dien oorlog gewikkeld hadden, zo dat zy zich ook niet fchaamden die te pleegen onder de 00gen der Idumeërs, hunne Verlosfers , zelfs berouw hadden, dat zy hen gevolgd waren , en de Idumeërs laakten , dat zy zulks verdroegen, en hen niet liever verlieten. Dat derhalven, dewyl het bleek, dat deeze gewaande verftandhouding met de Romeinen niet dan eene verdicht^ zaak was, en dat men tegen- \vQor- iv. BOEK. xx. Hoofdft.  i88 IDUMEËRS fERTREKKEN. IV. BOF. ff. XX. Hoofdft. woordig van hunnen kant niets te vree* 'zen hadt , als mede dat Jerufalem onwinbaar was, indien het door geen binnenlandfche tweefpalt verdeeld werdt; zy niet beter konden doen, dan te rug keeren, om, door het verlaaten van deezen booze Menfchen, aan al de Waereld te toonén, dat zy geen deel aan hunne fchelmeryen wilden hebben, en, dat, indien men hen niet bedroogen hadt, zy ter hunner hulpe niet zouden gekomen zyn." De redenen van deezen Yveraar vonden zo veel ingang by de Idumeërs, dat zy beflooten weder te keeren; en fielden daarop terftond tweeduizend Inwooners, die in gevangenisfen opgellooten waren, in vryheid, welke zich by simon begaven, van wien hierna zal gefprooken worden. . Zulk een fchielyk vertrek, waardoor de Yveraars niet minder verwonderd waren, dan de Inwooners, bragt eene gelyke uitwerking in hunne genioeden te wege, alhoewel hunne gevoelens ftrydig waren. Want beiden verheugden zy 'er zich over; de Inwoonders, omdat zy, onweetende Van 't berouw, dat de Idumeërs van hunne komst hadden, hun verstrek aanmerkten, als dat van hunne vyanden, en daardoor een weinig moeds fchepten; en de Yveraars , nadien zy, geloovende, dat ze de hulp der Idumeërs nfet meer van noode hadden, zich verlost achtten van zeker bedwang, dat hen. weerhouden hadt, van aan hunne- on-  GORÏON GEDOOD. *8$ ■ongebondene woede volkomenlyk den vryen toom te geeven. Hierom hielden zy ook gansch geene maat meer : het overleg hadt niet langer plaats: hunne handen volgden , op ftaande voet, de drift huns gemoeds ; en hoe ver* foeielyk hun befluit ook ware , 't was zo dra niet genomen, of 't werdt uitgevoerd. —— Nademaal de dapperfte en aanzienlykfte perfoonen het voornaamfte voorwerp van hunnen haat waren, ftelden zy, op nieuw, het vermoorden van hun eerst in 't werk; vermids zy voor hunne deugd vreesden, en hunne adelyke afkomst zonder nut niet konden aanfchouwen, noch zich in zekerheid geloofden te zyn, zo lang 'er iemand van hun in 't leeven ware. Onder veele anderen bragten zy gorion ook om, die door zyne waardigheid niet minder doorluchtig was, dan door zyne afkomst, en voor niemand der Jooden in kloekmoedigheid en liefde tot de ge,meene vryheid behoefde te wyken, 't welk nogthans by hen voor eene groote misdaad gerekend werdt, inzonderheid dewyl hy zo vry in 't fpreeken was. Niger, de Peraïter, die zich in den oorlog tegen de Romeinen zo dapper gekweeten hadt, proefde ook de uitwerking van de wreedheid deezer verwoede menfchen : want, hoewel hy hun de wonden toonde , welke hy in de befcherming van 't Vaderland ontvangen .Jiadt, en zich op ^yne getrouwe dien- fte$ IV. BOEIT* XX. Hoofdfl.  ioo WENSCII VAN" NlGËït. IV. BOEK. XX. Höofdft. ften beriep $ echter fleepten zy hérrl fchandelyk door de Stad. En toen hy buiten de poorten gebragt was, en zag* dat 'er geene uitkomst voor hem te hoepen was, badt hy, dat zy hem ten miriften de begraavenis vergunnen wilden % maar zy weigerden hem die gunst. Aleer hy dan onder hunne handen dert geest gaf, wenschte hy hun toe, dat de Romeinen wreekers vart Zyrt bloed mogten zyn; en dat hongersnood, oorlog, pest en zodanig eene verdeeldheid, waardoor zy malkanderen ombragten, hun ten deel mogten vallen. . Gods gerechtigheid bleef niet lang uit, met deezen godloozen alle die geesfels toé te zenden: hunne ftraf begon met een verderflyke tweefpalt, die onder hen öntftondt. Na den dood van niger meenden deeze booswichten, dat zy niets meer te vreezen hadden; het welk hen allerlei Wreedheden tegen het Volk deedt pleegen, zonder eenig Mensch te Verfchoonen. Zy maakten hét tót eene halszaak, indien iemand hen ooit hadt durven wederftaan; en zy, die zich ftil gehouden hadden, werden met iets anders beklad. Die vry tot hen kwamen, werden ftout geheeten; die hen niet kwamen aanzoeken, maakten ze voor trotsch uit; en-die het deeden, moeften den naam van verfpieders draagen. Kortom , de dood was de gemeene ftraf vari alles, dat by hen voor eene misdaad geacht werdt. Niemand kon hurme Wreeé-  GEDAAN VOORSTEL. i£i Wreedheid ontgaan, dan zuiken, die van b^ êo eenen verrachtelyken ftaat waren , xx! dat zyze hunnen haat niet waardig oor- Hoofdfl.' deelden, of die niet in hunne handen — vielen, en by geluk overfchooten. XXI. HOOFDSTUK. De Bevelhebbers der Roomfche Krygsbeftden dringen vespasianus aan, om 1 Jerufalem aan te tasten , terwyl dt ■ Jooden onder malkanderen verdeeld waren. Zyn wys antwoord, toonende, dat de voorzigtigheid vereischte, zulks nog wat uit te ft ellen. De Bevelhebbers der Roomfche krygsbenden , ondertusfchen acht flaande op alles, wat 'er binnen Jerufalem omging, en oordeelende, dat zy de verdeeldheid , dié aldaar was, tot hun voordeel moeften gebruiken, drongen hunnen Veldheer vespasianus aaUj dat hy die gunftige gelegenheid niet moest laaten verlooren gaan. Zy vertoonden hem: „ dat het niet, dan door den byftand, en eene byzondere fchikking van god kon zyn, dat hunne vyanden aldus hun geweer tegen zichzelven keerden; en dat het derhalven tyd was zich te haaften, eer de Jooden, vermoeid van de rampen, die zy gelee- d@n xxf. Hoofdft. Voorftel der Romeinfchc Bevelhebbers,  to2 Vespasianus antwoord» JV. XXI. Hoofdft. den hadden , of door leedweezen van hun onvoorzigtig gedrag, zich wede* onderling vereenigden." Vespasia-Nüs antwoordde hun: ^ Dat die yver, om in 't gevaar te loopen , zonder te overweegen wat nuttigst was, wel tot een bewys hunner kloekmoedigheid ftrek* te- maar dat de voörzigtigheid hen ver* pligtte, anders te werk te gaan: want, vervolgde hy, indien Wy ons fpoedea met hen aan te grypen; dan zullen wy hun noödzaaken , om zich te vereenigen, en alle hunne magt, die nog zeer groot is, tegen ons te wenden: docli zo wy zulks uitftelleff, dan zullen zy fcich door dien inlandfchen oorlog, die hen reeds merkelyk verminderd heeft, nog hoe langer hoe meer verzwakken. Ziet gy niet, dat god, die voor ons ftrydt, wil, dat wy die overwinning aart hem Vërfchuldigd zullen zyn , zonder Zelve eenig gevaar te loopen. Wanneer een burgetkryg, de flimfte van alle kwaaden, onze vyanden tot zulk eene byftere woede aandryft, dat zy malkanderen doodilaan ; wat hebben wy dart anders te doen, dan toekykers van dat bloedig treurlpel te zyn, en waarom zouden wy ons in eenig gevaar Hellen, om menfchen te bevechten, die zichzebven ombrengen ? Byaldien iemand zou meenen, dat eene overwinning, zonder vechten behaald , niet voor roemwaardig kan doorgaan , die bedenke , dat, nadien de uitflag eens oorlogs onzeker is welke dat geen, waarom men de wapenen opgenomen heeft, kan uitwerken; waarom de voörzigtigheid niet minder pryslyk is, dan de dapperheid, wanneer zy dezelfde tiitwerking heeft. Terwyl onze vyanden eikanderen krenken, rusten onze foldaaten van hunnen voorigen arbeid;, en Hellen zich dus in ftaat, om, met eene nieuwe kracht, nog grooter uit te ïlaan. Maar, wanneer wy al niet anders zouden zoeken, dan eene overwinning door groote gevechten te bekomen , zo zou het echter nu geen tyd daartoe weezen, nademaal de Jooden tegenwoordig niet bezig zyn met wapenen te fmeeden, noch met hünne plaatzen te verfterken, noch met hulp te bekoSnen; maar dat de moord, waardoor zy zichzelven vernielen , hen in zodanig eenen ftaat ftelt, dat zy verligting in de flaaverny zouden vinden. Overzulks dan, 't zy men de voörzigtigheid vóór «ogen hebbe, of dat men dert roem betrachte, ons ftaat niet anders te doen, :dan hen, met het verdelgen van zich zeiven, te laaten begaan: want, indien wy tegenwoordig ons al meester van deeze ftad konden maaken * men zou het niet aan onze dapperheid, maar aan hunne eigen tweedragt toefchryven." 'Deeze woorden van dien verftandigen Krygsoverften overftemden alle de andeVII. deel. N re IV. VORK: XXI. Hoofdft.  ip4 GEVAAR ÏN 'T VLUGTEN; IV. iORK. XXI. Hoofdft. XXII. Hoofdft, Overgaaf van fommigeJooden. re Bevelhebbers, en deeden hen meet achting voor zyne wysheid krygen. XXII. HOOFDSTUK. Veele Jooden geeven zich aan de Romeinen over om de woede der Tveraaren ie ontgaan. Vervolg van derzei» . ver ivreedheid en godloosheid. li/Ten zag wel haast de uitwerking van rvx deezen wyzen raad van vespasianus: want veele Jooden kwamen, varf dag tot dag, zich aan hem overgeeven9 om de woede der Yveraaren te ontgaan. Echter kon dit niet zonder groote moeielykheid en gevaar gefchieden, om dat alle de poorten cn toegangen van Jerufalem zeer zorgvuldig met wachten bezet waren, die zodanigen, welken onder cenigen dekmantel poogden uit te gaan, doodfioegen, wanneer "er eenige reden was* om te vermoeden, dat het tot dien einde gefchiedde. Het eenigile middel, dat 'er in zuiken gevalle overig bleef, om zyn leeven te behouden, was, het met geld vry te koopen; zo dat de rykften het aldus ontkwamen, maar de armen werden geenszins verfchoond. De wegen waren bedekt met lyken, die tot fpys der wilde beefte dienden. Dit  ELLENDE ÏN DE STAD. 195 vslyk fchouwfpel baarde zulk eenen fchrik, dat veelen, die gaarn gevlugt Zouden hebben, liever in de Stad wilden fterven , op hoop, dat ze dan niet Van de begraavenis zouden zyn verfteeken. Maar de wreedheid deezer ontaarde Menfchen was zo groot, dat zy, Zonder onderfcheid te maaken tusfchen die, welke buiten of binnen de Stad gedood werden, niet toelieten, dat iemand van hun begraaven Werdt. En 't was hun niet genoeg, aldus de vaderlyke Wetten te vertreeden; maar zy droegen 'er roem op, dat zy ook die der natuur fchonden, en god zeiven door hunne fchrikkelyke godloosheden hoonden. Zy verfchoonden de geenen, die de lyken van hunne Vrienden en Bloed» verwanten begroeven, niet meer dan die, welke naar de Romeinen wilden vlugten: de dood was het loon hunner godvrugt en de begraavenis aan eenen anderen geseeven te hebben was genoeg, om tzeif in ftaat gefteld te worden van die te behoeven. Het mededoogen, ééne der pryslykfte hartstogten, was in 't hart dier booswichten ten eenemaal uitgedoofd , en 't geen deernis behoorde verwekt te hebben vermeerderde hunne woede maar: hunne wreedheid ging vali de leevenden over tot de dooden, en keerde van de dooden weêr tot de leevenden. -— Dit baarde zuiken ysly&en fchrik onder de lieden, dat zy, welke nog in 't leeven waren, *t geluk N a der iv; BOF.lt, XXII. Hoofdlh  ïoS .GROOTE SNOODHEID. rv. .doek. ' XXII. Hoofdft. der dooden benydden, en 't nog bete? oordeelden, van de eer der begraavenis beroofd te zyn, dan de pynigingen, die zy in de gevangenis moeften lyden, uit te ftaan. Aldus vertraden deeze fnoode Menfchen niet alleenlyk alle menschlykheid; maar hielden met god zeiven den fpot, en belachten de voorzegging gen der Profeeten (a), als ydele dweeperyen ; alhoewel het gevolg ■ toonde „ dat zy waarachtig waren. Die Profeeten toch hadden veel van de deugd en ondeugd voorzegd, en deeze fchelmen waren de uitvoerders van 't geen, dat lang te vooren voorfpeld' was.° Het was eene oude Overleevcring, dat Jerufalem na eene groot verdeeldheid ingenomen, en de Tempel gods, na dat hy ontheiligd zoude zyn van zuiken, die meest verpligt waren hem te eeren, verbrand zoude worden door zodanigen, dien 't, volgens krygsgebruik, in hunne magt ftondt zo te doen (£). Schoon nu de Yveraars dit zo wel, als andere (n) Het valt niet wel te bepaalen, op welke Voorzegging der Profeetcn josephus eigenlyk gedoeld hebbe : misfchien 'op dan. IX, of Deut. XXVIII.. ' ;%; (i) Ziet josephus hier op eene Overlevering der Ouden, of op eene Godlyke voorzegging, door de Profeeten gedaan, of op een berigt, dat zynen •oorfprong hadt uit het zeggen van jesus: VPunt het eene Volk zal tegen het ander Volk oplhafi ï Matth XXIV. 7. Luq. XXI. 10. '  JOANNES BEDRYF. 197 Jooden geloofden, hebben zy zich nogthans tot werktuigen van die ongerechtigheid aangefteld. XXIII. HOOFDSTUK. : Joannes van Giskala ftaat naar dwingelandy, en de Tveraars fcheuren in twee partyen, van zvel~ ker eene' hy het hoofd Üyft. T"\ewyl joannes al lang naar de . dwingelandy geftaan hadf, kon hy niet dulden , dat anderen eenig gezag nevens hem zouden hebben. Hierom fcheidde hy zich van hen af, na dat hy de ilimfte booswichten op zyne zyde getrokken hadt. En dewyl hy niet wilde luifteren naar 't geen anderen bevalen , geboodt hy zelf op zulk eene heerfchende wyze, dat het klaar bleek, dat hy voorgenomen hadt, zich het oppergezag aan te maatigen. Sommigen vervoegden zich by hem uit vrees; anderen uit genegenheid,, vermids hy zeer gefleepen was om iemand te overreeden; maar de meeften, om dat zy geloofden, dat het hun voordeelig zoude zyn, alle de fchuld der fchelmeryen » waaraan zy deel gehad hadden, op hem N 3 al- VI: BOEK. XXII. Hoofdft. XXIII., Hoofdft. Doelwit van Joannes^  19» TWEE PARTYEN. IV. BOEIf. xxiii. Hoofdit.' alleen te fchuiven: ook hingen veeïeft hem aan, om dat hy niet minder fchrander , dan dapper was. Maar dé 'voornaamften nogthans van de oproerige party verlieten hem , nadien hunne yverzucht hun niet toeliet te wyken voor iemand, die huns gelyken was_geweest, en die zy vreesden, dat trachten zou hunnen meefter te worden. Want zy begreepen wel, dat, indien zy eens eene volftrekte magt aan hem opdroegen, het zwaar zou vallen hem die weder te ontjieemen, en dat hy hunnen tegenftand nooit zou vergeeven. Deeze redenen deeden hen befl uiten, liever alles te waagen, dan zich vrywillig ilaaven van zuiken Tyren te maaken. Hierop fcheide dit rot in twee hoopen; over ééne van welke joannes, met eene vorftelyk en volftrekt gezag, het hoofd bleef. Deeze ftrydige partyen hielden tegen malkanderen wacht, en raakten fomtyds handgemeen, hoewel maar met kleine fchermutzelingen, dewyl zy hun grootfte geweld tegen 't Volk pleegden, en om ftryd fcheenen te trachten, wie 't meest zou rooven. ——— Terwyl Jerufakm aldus door oorlog , dwingelandy, en tweefpalt gedrukt werdt, fcheen de oorlog echter nog wel de verdraagelykfte van deeze drie rampen te zyn, zo dat de Inwooners hunne huizen verlieten, en naar de Romeinen vlooden, om by een  VEROVERING. 199 een uifheemsch Volk die veiligheid te zoeken, welke zy onder hunne eigen Xandslieden niet vinden konden (#). XXIV. HOOFDSTUK. De Moordpriemen maaken zich meester van V kafleel Mafada, en gaan op vrybuit? IDy deeze drie groote kwaaien, kwam ^ nog een vierde, die mede tot den ondergang van ons Vaderland hielp. Dicht by Jerufalem was een zeer fterk Kafteel, genoemd Mafada, 't welk onze oude Koningen eertyds hadden doen bouwen, om 'er hunne fchatten en geweer in te bewaaren; en hunne perfoonen daardoor te beveiligen. De ' geenen, welke men Sicarii, of Moordpriemers noemde , om dat zy, niet groot genoeg in getal zynde om openlyk te moorden, de .Menfchen verraaderlyk doodden, maakten zich méefter van dat Slot; en ziende, dat de Romeinfche heir-» kracht zich ftil hieldt, en dat de Joo- ' den (o) Het is te denken, dat de Christenen van Jerujalêm nu, zo niet vroeger, de Stad verlaaten nebben, volgens den last, door jhsus hun gegeevcn, om niet te deelen in de rampen, welkca hun aiet bedreigd waren, N 4 XXIV. Hoofdft. Madafa veroverd. IV boek:. XXIII. Hoofdft.  -2oo DORPEN GEPLONDERD. -IV. Tl O "K. XXIV. Hoofdft. J 4 \ < i f t den binnen Jerufalem malkanderèn om-; bragten, dachten zy, dat ze iets zouden kunnen onderneemen, 't welk zy, tot dien tyd toe nog niet hadden durven, beftaan. Jn den nacht dan van Paafchen, welk feest de Jooden vieren ter gedachtenisfe van hunne verlosfmg uit de dienstbaarheid van Egypte, namen deeze Moordpriemers het Stedeken Engaddi in, eer de Inwooners tyd hadden, om de wapenen aan te grypen,\en Hoegen over de zevenhonderd, meest Vrouwen en Kinderen, die het niet ontloopen konden, dood; pionderden'alle de huizen , en voerden hunnen buit naar jMafada. Eveneens handelden zy met alle de omliggende Vlekken en Dorpen. En, dewyl hun getal, van dag tot dag, aangroeide, was 'er geene plaats in Judea, die voor allerleie rooveryen niet bloot ftondt. Want, gelyk wanneer bet tederfle deel van 't menfchelyk lichaam van eene zwaare kwaal bevangen is, alle andere delen gevoelig daarvan ',yn; zo hadt ook deeze yslyke verdeeldïeid in de Hoofdftad de deur zo wyd /oor alle ongebondenheid opengefteld, lat het kwaad zich naar alle kanten verbreid hadt; en daar was niets, 't geen leeze booswichten zich niet lieten voorlaan, dat ze ongeftraft zouden kunnen ioen. Na dat zy alles'', dat eenigszins omtrent hen was , verwoest hadden,' feeken zy naar de woeftyn, en aldaar en getal by een vergaderd hebbnde , Y  . ELLENDE IN. JUDEA. -coi .-Wélk-, hoewel niet groot genoeg, orn een volflagen heir uit te maaken, echter veel meer was dan een troep roovers, vielen zy op de Steden en Tempelen (a~) aan. 't Is wel waar, dat de zuiken, die dien overlast leeden, hen niet ver-* fchoonden , wanneer zy hen betrappen konden; maar dat was zwaar om te .doen, 'nadien zy de vlugt namen, zo dra zy eenigen buit bekomen hadden. Dus was 'er geene plaats in Judea, die geen deel hadt aan de rampen,, waardoor Jerufalem te gronde ging, en zy met Jerufalem. XXV. HOOFDSTUK. De ftad Ga dar a gee ft zich vry willig aan vespasianus over; en placidus, door hem uitgezonden tegen de Jooden, die ten platten lande ftroopten, doodt 'er een groot getal van. \7an dit alles werdt vespasianus * verwittigd door zuiken, die van Jerufalem tot hem overkwamen: want, jiioewel de Yveraars op alle de toegangen (a) Ongetwyfeld moet men, door Tempelen, Joodfche Synagogen verftaan, welke in dien tyd zeer taenigvuldig waren. N S IV. HOEK.. XVI. Hoofdft. XXV. Hoofdft. 3 vergaaf van Gadara..  soa BEDRYF VAN GADARA. TV. BOEK. xxv. Hoofdft. gen zeer nataüw wacht hielden, en niemand der geenen, die in hunne handen vervielen, verfchoonden, echter ontkwamen 'er dagelyks nog al eenigen. Deeze overloopers baden vespasianus, deernis met die. benaauwde Stad te willen hebben, en 't overfchot der Inwoonderen te redden, van welken reeds veelen, om hunne genegenheid tot de Romeinen , vermoord waren , en die nog leefden liepen 't zelfde gevaar. Deeze Krygsheld, door medelyden wegens hunne rampen bewoogen, befloot jerufalem te naderen, in fchyn om het te belegeren; maar indedaad om het van de verdrukkinge dier booswichten, die het geftadiglyk als belegerd hielden, te verlosfen. Ook was zyn voorneemen, zich van alle de omliggende plaatzen te verzekeren , op dat, wanneer hy dat groot beleg eens werkelyk zou onderneera en, daar niets van buiten in den weg mogt zyn, om hem te verhinderen. —■ Dewyl nu de voornaamfte en rykfte Inwooners van Gadara, 't welk de magtigfte van alle de Steden aan geene zyde van den Jordaan is , den vrede zochten , en hunne goederen gaarn bewaaren wilden, zonden zy , heimelyk, eenigen aan vespasianus, om hem de Stad aan te bieden; dan de oproerigen kreegert hiervan geen kennis, voor dat zy hem zagen naderen. Zy begreepen wel, nadien de Inwooners , die hem begunstigden , hen in getal overtroffen, dat zy  DOLESUS GEDOOD. 203 «y de plaat;, niet zouden kunnen houden tegen zo veele vyanden van binnen en van buiten, en dat de vlugt het eenigfte middel was, welk zy te kiezen hadden. Maar zy oordeelden, dat het eene fchande voor hun zoude zyn, zulks te beftaan, zonder eenigen die de oorzaak van *t ongeluk waren, het leeven te beneemen. Tot voldoening dan van hunne wraakzucht, doodden zy dolesus, die, zo door zyn ampt als geboorte, van den voornaamften rang was, en de aanlegger van die bezending was geweest, volgende hunne gramfchap zo verre in, dat zy zelfs, toen hy al dood was, hem nog floegen; en door die wreedheid hunnen moed eenigzins gekoeld hebbende, namen zy de vlugt. Daarop ontvingen de Ingezetenen vespasianus met een groot gejuich, en leiden niet alleenlyk den eed van getrouwiglieid aan hem af; maar, om hem nog meer te verzekeren van de oprechte begeerte, welke zy hadden, om zich Uil te houden, braken zy hunne muuren af, om alzo niet te kunnen oorlogen, al ware 't, dat zy ook wilden. Vespasianus gaf hun eene bezetting van ruitery en voetvolk , om hen voor 't ftroopen der oproerigen, die. de vlugt genomen hadden, te behoeden; en hebbende placidus met vyfhonderd ruiters, en drieduizend mannen te voet, hen nagezonden, keerde hy met het overige van zyn heir weder naar Cefarea. iv. XXV. Hooi dit.  £04 GEVEGT DER JOODEN* IV. ' koek; XXV. Hoofdft. Pooging van flacidiis. rea. De oproerigen, ziende die ruitery op hen afkomen, weeken naar een vlek, genoemd Bethennabris, alwaar zy een groot getal weerbaare mannen vonden; waarvan fommigen de wapenen vrywillig opnamen, om zich by hen te vervoegen , terwyl zy anderen daartoe dwongen; en , aldus op hunne magt vertrouwende, fchroomden zy niet placidus aan te grypen. Hy week met voordacht een weinig te rug, zo om hunnen eerften yver wat te doen verflaauwen, als om hen van hunne Vesting af te trekken; maar zo dra zy op eene plaats gekomen waren, die hem voordeeliger was , omringde hy hen, en viel toen op hen aan; waardoor zy haast aan 't vlugten raakten: doch zy, die 'tpoogden te ontkomen, werden door de ruitery weerhouden, en anderen, die wederftand booden, door't voetvolk gedood. Hierdoor begon hunne ftoutheid hen te ontvallen, en bun moed te vcrflaauwen: want, wanneer zy de Romeinen wilden bevechten, vonden zy hen zo dicht geflooten, en zo wel met hunne wapenen bedekt , dat zy hun geene wonden konden toebrengen, noch hunne gelederen breeken; waartegen zy roet fchichten doorboord werden, loopende fommigen, als de wilde beeften, zelve in de yzeren punten, terwyl anderen door 't zwaard gedood, en etlyken door de ruitery verftrooid werden. ■ ■ Dewyl pacidus vooral poogde te belet-  JOODEN GESLAAGEN, sog letten, dat zy weer in de Vesting keerden , fneeden hy en de zynen, door de fnelheid hunner paarden, hun den pas af, toen zy ''er reeds dicht by gekomen waren, en dwongen hun te Wenden, ilaande alles dood, uitgenomen eenige weinigen, die met zb veel kracht doorbroken , datze binnen kwamen. De wachters der poorten vonden zich verlegen: want zy konden kwaalyk beiluiten dezelve vóór de Inwooners te openen, en dien van Gatfara den ingang te weigeren. Aan den anderen kant vreesden zy, indien ze hen ontvingen, dat zulks de oorzaak, van hun verderf weezen zoude, gelyk het ook indedaad was 1 want de Roomfche ruitery hen, tot daartoe , vervolgd hebbende, fcheelde het weinig, of die was 'er mede binnen geraakt: doch dewyl de poorten vóór ïlacidus neus geflooten werden, deedt hy de vesting dien dag zo wakker beftormen , dat hy eene bres in den muur , en zich meester van de plaats maakte. Het graauw, dat onmagtig xvas zich te verweeren, werdt doodgeflagen ; anderen namen de vlugt; het vlek werdt geplonderd, daarna in den brand geftoken; en die 't ontkwamen ftragten eenen fchrik door 't ganfche land. ■ Alhoewel hun ongeluk in de daad groot was, echter maakten zy *t nog grooter, zeggende, dat het ganfche heir der Romeinen op hen afkwam. .Dit baarde zulk eene geweldige vrees, dat ft ÏV\ BOEK. XXV. Hoofdft.  tto6 VERLIES DER JOODEN, iv. HOEK. XXV. Hoofdft. dat elk alles verliet, cn naar Jericho vlugtte , op hoop van daar eene veilig© fchuilplaats te vinden, vermids die Stad fterk en wel bevolkt was. Placidus» zich op zyn geluk verlaatende, joeg hen na tot aan den Jordaan; doch deeze door den zwaaren regen zo gezwollen zynde, dat die groote menigte van Jooden daar niet over kon, waren zy genoodzaakt tot een gevecht te komen. Maar zy warén Veel te zwak, om de magt der Romeinen te kunnen wederftaan; en niet weetende werwaards te vlugten, werden 'er wel vyftienduizend van hen gedoodEen groot getal fprong in de Rivier en verdronk, en tweeduizend tweehonderd werden gevangen genomen, nevens eene menigte van kameelen, osfen, ezels, en fchaapen. ■ Hoewel de Jooden reeds groot verlies geleeden hadden, echter overtrof dit al 't voorige: want niet alleen de ganfche weg van hunne vlugt, en de plaats, daar 't gevecht gehouden was, waren met lyken bedekt, maar de Jordaan was zo vol van dooden, dat hy niet vaarbaar was, en een gedeelte deezer lichaamen werdt door die en andere Rivieren naar 't meir As» faltitis gefpoeld. Placidus, om zich nog verder van zyn geluk te bedienen, toog naar de kleine omliggende plaatzen; nam Abila, Julias, Befernoth, en alle de anderen tot aan 't Meir Asfaltitis, in; en leide er eene bezetting van zodanige Jooden, die zich aan de  OPSTAND VAN VlNDËX. &ö? Romeinen overgegeeven hadden, en welke hy achtte, dat hy best betrouwen kon; waarna hy, met zyn Volk t'fcheep gegaan zynde, zich op 't Meir begaf, en allen, die daar gevlugt waren, verfloeg: waardoor 't ganfche land aan de overzyde van den Jordaan, tot aan Macheron toe, onder de magt der Romeinen gebragt werdt. XXVI. HOOFDSTUK. Vind ex ftaat in Gallië tegen den Kei• zer nero of. Vespasianus, verfcheiden plaatzen van Judea en idumea vertvoest hebbende, begeeft zich naar Jericho, alwaar hy zonder tegenftand intrekt. n*^erwyl deeze dingen in Judea voorvielen , fiondt vindex met zyne voornaamfte landgenooten in Gallië tegen nero op, het welk men omftadiglyk in andere Hiftoriën befchrecven vindt. Deeze tyding vermeerderde de begeerte, welke vespasianus hadt, om fpoediglyk den oorlog, dien hy ondernomen hadt, ten einde te breggen, nadien hy te gemoet zag, dat die opftand wel van verfcheiden' anderen kon gevolgd worden. Hy oordeelde ook, dat *tbe.ste middel, om Italië buiten vrees te ftei- i IV. SOEK. XXV, Hoofdft. XXVI. Hoofdft. Opftand van VindeXf  êo8 VESPASIANUS BEDRYF. IV. BOEK. xxvi. Hoofdft. ftellen, zou zyrt, het Oosten weder In rust te brengen, eer die inlandfche verdeeldheden het vuur des oorlogs nog meer ontftaken. Maar dewyl de Winter hem in zyn voorneemen verhinderde, was alles, wat hy toen doen kon, bezettingen in de kleine Steden en Vlekken, welke hy ingenomen hadt, onder het bevel van zekere Hoofdlieden, ta leggen, en eenige plaatzen, die verwoest waren, te doen verbeteren. ■ Met het begin van de Lente toog hy met zyn Heir van Cefarea naar Atitipatris. Alwaar twee dagen vertoefd hebbende , om orde op alles te ftellen, deedt hy de omliggende plaatzen ver-* woeften en verbranden, bragt onder anderen ook de Heerlykheid van Thamna te onder, en trok toen naar Lydda en Jamnia; welke twee plaatzen zich aan hem overgaven, waarop hyze bevolkte met inwooners van andere Steden, op welken hy oordeelde zich te kunnen verlaaten. Toen naar Ammaüs trekkende , bezettede hy den doortogt, die zi ch naar Jerufalem ftrekt; verfterkte zyne legerplaats met eenen muur; liet aldaar de vyfde keurbende; en toog, met'zyne overige krygsmagt, naar de Heerlykheid Betblepteforon, welke hy nevens 't nabuurige land, en de omliggende plaatzen van Idumea door 't vuur vernielde, uitgenomen eenige Kafteelen, die hy ■verfterkte, en met krygsbezetting beleide, onvdat de ftand daarvan hem voordes-'  TOGTEN VAN VESPASIANUS. 20^ deelige toefcheen. In 't midden van Idumea nam hy twee Stedekens ijff, genoemd Betharim en Kefa'rtoba, deedt aldaar over de tienduizend Menfchen dooden , behieldt omtrent duizend tot ilaaven, verjoeg de overigen, en léide 'er eene bezetting in, meestendeels vjan zyn eigen krygsvolk, om het omliggende gebergte te doorloopen en te verwoeften. —— Hy keerde daarna weder naar Ammaüs, en trekkende van daardoor Samarië en Neapolis, het welk van de Ingezetenen Mabortba genoemd wordt, kwam hy* op den tweeden van Zomermaand, te Corecij alwaar hy zich legerde. Den volgende dag kwam hy vóór Jericho, alwaar trajanus, één zyner -Krygsoverften, die alles aan geene zyde van den Jordaan te ondergebragt hadt, met zyne troepen zich by hem voegde. Eer de Romeinen daar nog aankwamen, waren veelen uit Jericho naar 't gebergte tegen over Jerufalem ge vlugt, en eert gedeelte der geenen, die gebleeven waren, werden gedood. VII. DEEL \ XXVII. rv, KOP. IC. XXV h Hoüfdft.  IV.' Bosir. XXVII. Höofdfti öio LIGGING VAN JERICHO» XXVIL HOOFDSTUK. Befchryving van Jericho; van eene zott» derlinge fontein daar dicht by; de groote vruchtbaarheid van 't omliggende land} het meir Asfaltites ; en V yslyke over» fchot der verbranding van Sodoma en Gomorra. . ITTespasianus vondt de Stad Jericho9 wel eer zo vermaard, gansch ontvolkt. Zy ligt in eene vlakte, waaraan een hoog gebergte paalt, dat geheel kaal en onvruchtbaar is , en zich aan de ■Noordzyde tot aan de landftreek van Scythopolis, en aan de Zuidzyde tot aan Sodoma uitftrekt:; doch om de dorheid van niemand' bewoond wordt. Daar tegen over, aan geene zyde van den Jor» ■daan, ligt een' ander gebergte, dat aan de Noordzyde by Julias begint, en zich naar 't Zuiden verre uitftrekt tot aan Somorron , alwaar het aan 't Heen* achtig Arabië paalt. ' Daar is nog een ander gebergte, 't Welk men den Yzercn berg noemt, dié zich tot aan 't land der Moabiten uitftrekt. Tusfchen dia twee gebergten is eene Vlakte, die men het groot Veld noemt, het welk by 't Vlek Ginnabari begint, en tot aan 't Meir Asfaltites gaat, zynde tweehonderd dertig ftadiën lang honderd twintig breed: de  SlÈGT WATER, sïi idé Jordaan loopt 'er midden door. •Men ziet 'er twee Meiren; Asfaltites, .'en dat van Tiberiasï, welke ten ecnemaal .verfchillende van aart zyn: want het .water van 't eerfte is zout, eh zonder visch, dóch dat van Tiberias is zoet en Vischryk. Gelyk dit land zeer, dor is, torn dat het alleenlyk Van dén Jordaan' bevogtigd wordt, zo is 'er 's Zomers .'zulk eene geweldige hitte, en de lucht zo brandend, dat 'er veele ziekten uit .ontftaan. Dat is de oorzaak, dat de Dadelböomen, die langs de Rivier groeien, veel vruchtbaarder zyn, dan die, Velke verre daaraf Haan. By Je¬ richo is eene overvloedige fontein, welker Water de nabuurige akkers befproeit * en haaren oorfprong heeft dicht by dé öude Stad; de ëerfié ^ welke josua, de Zoon van nAve, èn leidsman der lïebrèen, in den oorlog veroverde. Mert zegt, dat het water deezer bron eertyds zo fchaadelyk was , dat het niet alleenlyk de vruchten des velds bedierf; maar ook der zwangere Vrouwen nadeeïig was j en alles door een kwaadaartig vergift befmettede; maar dat de Profeet kLiSEus, die vroome navolger van jfeLiA, het gezond en vruchtbaar gejmaakt heeft, daar het te voorert ongezond _ en onbekwaam was; het welk dus ...gefchiedde. Deeze Profeet, beleefdelyk Öoor de Inwooners Van Jericho onthaald feyndé, wilde zich erkentelyk deswege toonen door eene gunst, die hun onop0 & hou* rv ROEK; xxviit Hoofdft.  aia WATER VERANDERD. iv. BOEK. XXVU Hoofdft. houdelyk bybleeve. Hy wierp derhalven in de wel der fontein eene kruik vol zouts, hief zyn oogen en handen ten Hemel, fprak eenen zegenwensen over die bron uit, badt god dat hy de wateren van haare beeken, waarmede zy, als met aderen, het Aardryk bevogtigde , wilde zoet maaken, haar door eene gemaatigder lucht verbeteren , de vruchten des velds welig doen groeien, de kinderteeling bevorderen, en de heilzaame kracht van dit water nooit doen ophouden, zo lang zy vroom en oprecht bleeven. Door dit vuurig gebed werdt de aart deezer bron veranderd, zo dat de Vrouwen en 't Aardryk daardoor vruchtbaar werden, gelyk zy 'er te vooren onvruchtbaar door geweest waren. De deugd van dit water is zó groot, dat men 'er de aarde maar een weinig mede behoeft te bevogtigen, omze vruchtbaar te maaken ; daarentegen de plaatzen, daar het lang ftaan blyft, geen meer nut daarvan trekken, dan of 't 'er maar doorliep; 't welk als tot verwyt ftrekt van de geenen, die, aan deszelfs kracht twyfelende, het op hunne Landeryen wilden ftaande houden. (V) . In dit ganfche land is gee- (d) Het verhaal van den ongezonden aart deezes Waters wordt, zo wel als deszelfs verbetering, eenvoudig opgegeeven 2 Kon II: 19 22. een doorgaand kenteken van waarheid ; doch de an- dev  VRUCHTEN BY JERICHO. 2*3 geene bron, die zo verre loopt: want zy vloeit zeventig ftadiën in de lengte, en twintig in de breedte. Men ziet 'er veele fraaie tuinen , alwaar Dadelboomen van verfcheidenerlei foorten groeien, •welke zo wel in den aart, als in den naam verfchillen. Daar zyn 'er ook, waar uit men honig perst, welke weinig verfchilt van den gemeenen honig, die zeer over vloedig in dit Land valt. Men ziet 'er, insgelyks, eene menigte van Cypresfen en Myrobalanen, nevens Boomen, waaruit een balfem druipt, die in kostelykheid alle vruchten te boven gaat: zo dat men dit Gewest, daar alles zo overvloedig groeit, wel Godlyk zou moogen noemen; want al wat men 'er zaait en plant: wast 'er zo weelig, dat ik twyfel, of 'er zulk een Land in de ganfche Waereld wel meer is. De oorzaak daarvan zou men, myns oordeels, kunnen toefchryven aan de warmte der lucht, en aan de byzondere kracht van dit water , om de Aarde vruchtbaar te maaken: want het ééne doet de bloeifels open gaan, en 't ander verfterkt de wortelen, en vermeerdert hun fap geduurende de dere byvoegfels van josephus komen zeer verdacht voor. Het wonderdaadige fchynt hem te bekooren, en de ftraf des ongeloofs hem te behaagen. Een Land ftegts een weinig met dat water te befproeien, zou zo veel vruchtbaarheids gee-Ven, als het lang' daarop, te laaten ftaan, om loi «£n verwyt der Ongeloovigen te dienen.' O 3 IV. boek. XXVII. Hoofdft.  •W, XXVII. Hoofdft. luchtsgesteldheid: de zomer-hitte , die daar zo groot ï&z dat 'er zonder die ververfching naauwlyks iets zou kunnen groeien. Maar hoe groot die hitte ook zy, echter ontftaat 'er , 's morgens , een windje, 'twelk het water, dat vóór Zonnen-opgang gefchept wordt, verkoelt: doch 's winters is hét laauw yoor die zich. daarin baaden, en de lucht is 'er zagemaatigd, dat de Inwooners zich met een linnen gewaad kleeden, wanneer het in andere plaatzen van Judea zo koud is, dat het fneeuwt. Deeze Land-, ftreek ligt honderd vyftig ftadiën van ■Jerufalem , en zestig van den Jordaan; zynde de ruimte, die zich tot aan Jerufn ietn uitftrekt, geheel woest en fteenachtig; en hoewel het Land, dat naar den kant van den Jordaan en 't Meir Asfaltites ligt, niet zo hoog is, echter is het daarom niet minder onvruchtbaar en onbebouwd. Ik meen genoeg gezegd te hebben, om te toonen, hoe zeer de Natuur het omliggende land van Jericho, verrykt en begunftigd heeft: des zal ifenu van het Meir Asfaltites fpreeken. Het Water deszelfs is zout, onbekwaam om Visch aan te kweeken, en van zulk eenen aart, dat men 'er de zwaarfte dingen naauwlyks met geweld in kan doen zinken. Vespasianus, eens de nieuwsgierigheid gehad hebbende, om 'er na toe te gaan, deedt eenige Menfchen, die niet zwemmen konden, met 4f  'MEIR ASFALTITES. 015 «Ie-handen op den rug gebonden, daarm werpen; doch zy kwamen allen boven water, gelyk als of een wind hen opwaards gedreeven hadt (a)\ Men moest zich ook verwonderen, dat dit Meir zyne koleur driemaal 's daags, naar de verfcheidene beftraaling der Zón, verandert fT), Op veele plaatzen werpt het zwarte klompen joodenlym op, die, als osfen zonder hoofd , op 't water dryven. De Inwooners van 't Land, die op dit Meir vaaren, visfchen met fchiur ten fa) Egmond van der nyenburg heeft een berigt hiervan in zyne Reize (i. Deel 22. Brief bladz. 3530 gegoeven, dat zeer na komt aan dit getuigenis van Tosephus; maar, de beroemde maundrel (in zyne Reize Uadz. 107O fpreekt zulks tegen, zeggende : dat hy, in deeze zee m èen navel wadende , niet driftig werdt, maar wel gevoelde, dat zyn lichaam, onder het zwemmen, met eene ongemeene kragt, door\ dit water wierdt opge- leurd. ■ Ongetwyfeld heeft men hiervan eenen veel te „rooten ophef gemaakt, of deeze £ee heeft ten aanziene van haaren zouten aart, eenige verandering ondergaan. Van nyenburg heeft mogelyk de proef genomen, toen het water meer, en maundrel toen het min zoutagtig was: want 't is eene bekende zaak , dat _fcneepen en Zwemmers minder in het-water zinken, isaar eelange het zouter is. (b) Eene nieuwe vergrooting, of liever eene fabel' Het Water zou driemaals des. daags -van koleur veranderen! 's Morgens, zegt men,, zou het zich zwart, 'smiddags, blaauw, «n, s_av0.n zich rood of geel vertoonen ! Laatere Re«igei? hebben, daar zynde, die vreemd verfchynfel met vernomen; en waarvoor moeten wc aan JOSeyiius bencht houden? O 4 IV. BQEK. XXVII. Hoofdft.  zï6 MEIR ASFALTITES. tv. TlOEK, XXVII. Hoofdft. ( 1 1 ] .< k t a e J r ten deeze lym op; en, dewyl ze zee* taai is, kleeft zy 'er zo vast aan, dar men 'er dezelve niet kan afkrygen „ dan door het water en de gewoone zuiveringen der Vrouwen (c). Deeze lym is niet alleenlyk dienfrig, om 'er Schepen mee te beftryken, maar worde ook in geneesmiddelen voor lichaamelyke kwaaien gebruikt. Dit Meir is vy/fïï honderd tachtig ftadiën lang, en ftrekt zich uit tot Zoar in Arabië; zyne breedte van honderd vyftig ftadiën. Met land van Sodoma, dat aan dit Meir paalt, en eertyds niet alleen zeer vruchtbaar, maar ook door rykdorh en fchoone Steden vermaard was, vertoont tegenwoordig niets, dan een vslyk blyk van hen fchrikkeiyken brand, welken de inwooners door hunne gruuwelyke godoosheid op zich haalden, toen god, >ra hen over hunne mjsdaaden te ftrafên , zyne blikfemen uit den hemel :ondt, die het geheele Land in de as-, che leiden (d). Men ziet 'er nog eelige overblyffels van die vyf Steden, ■n haare asfchen brengen vruchten voort, lie, van gedaante als anderen, goed om. fr) Deeze middelen komen ook zeer verdacht n yde! voor. (d) Hieruit blykt, dat Sodoma nevens de drie udere Steden niet verzonken zyn in .den afgrond, n dat in derzelver plaats de zo genoemde Doode ■ee zou zyn opgekomen, gelyk fommigen gemeend  VRUCHTEN. 217 om te eeten fchynen , maar als menze aanroert, in itof en asfche verkeeren («)• Aldus verdient dit fchrikkelyk geval niet Hechts geloof uit het verhaal, dat men 'er van heeft, maar ook uit het geen men zelf met zyne oogen ziet. XXVIII, HOOFDSTUK. Vespasianus begint Jerufalem , door 't bezetten der toegangen, te kefluiten. "Cf espasianus, willende Jerufalem Y van alle-kanten omringen (a)a deedt te (e) Ook deeze byzonderheid hebben laatere, hoewel zeer oplettende Reizigers, daar niet vernomen ; des josephus getuigenis by ons niet veel gelden kan. (a) Toen vespasianus, van Cefarea naar Jerufalem, optrok, kwam er tyding van nero's dood. Men heeft het der opmerking zeer waardig gekeurd, dat de vervolging der Christenen onder het beftier van deezen wreeden Keizer, en de oorlogs toebreidfels tegen Judea, omtrent denzelfden tyd, zyn voorgevallen. En dewyl do lasteringen, door de Jooden tegen de Christenen uitgeftrooid, ongetwyfeld zeer veele aanleiding tot zodanige vervolgingen gaven, moesten de RomeinJche toebereidfels ten oorlege tegen de Jooden, die op denzelfden tyd voorvielen, de Christenen zq veel opmerkzaamer gemaakt hebben, als een zig{baare befchikking van god tot derzelver veilo* fing uit dei Jooden woede. 0$ xxvrn. Hoofdft, Jerufalem beflooLOn. IV. boeit. XXVII. Hoofdft.  si8'OPTOGT VAN VESPASIANUS IV. BOEK. XXVIII. Hoofdft. XXIX; te Jericho en Abida eenige Sterkten bou« wen, in welke hy bezettingen van Roomfche en hulptroepen leide, waarop hy l ucius annius met eene bende van. ruitery en voetvolk naar Gerafa zondt. Hy nam die plaats in door verrasfing9 en duizend weerbaare mannen , die geenen tyd hadden om te vlugten, gedood hebbende, maakte hy alle de overigen tot ftaaven, gaf de Stad aan zyne foldaaten ten roof, en deedt 'er vervolgens den brand in fteeken. Vandaar toog hy verder voort, het welk de ryken de vlucht deedt neemen', doch die onmagtig waren om het te ontloopen, moeften 't met den dood bezuuren:, alle plaatzen,, welke de Romeinen vermeesterden , ftaken zy in den brand, Dewyl nu het gebergte, zo wel als de vlakten, door deeze oorlogsbui beloopen werdt, werden de geenen , die binnen Jerufalem waren , genoodzaakt daar te blyven; want de Yveraars verhinderden den uitgang aan de geenen, die zich aan vespasianus wilden overgeeven, en die, tegen de Romeinen zich gezet hadden , ziende, dat de Stad door hunne krygsbenden omringd was, durfden zich niet in gevaar begeeven, van in hunne handen te vervallen.  NERO'S DOOD. XXIX. HOOFDSTUK. JDé öfopj ö'er Keizeren nero en gal ba doet véspasianus het beleg van Jerufalem opfchorten._ 'T^espasianus, weder te Cefarea ge* komen zynde, om zich aldaar tot den optogt met alle zyne krygsmagt tegen Jerufalem te vervaardigen, ontving He tyding van nero's dood, na dat hy dertien jaaren en acht dagen geregeerd hadt. Ik zal niet omftandiglyk vernaaien, hoe die Vorst zyne regeering ontëerde, doox het bewind der zaaken aan nymfidius en tigillinus, twee fnoode booswigten, en de tlimfte zyner vrygemaakte knechten , over te laaten: hoe hy door hen verraaden, en van zyne lyfwacht verlaaten, met vier zyner vrygemaakten, die hem getrouw gebleeven waren, naar de voorftad vlugtte, en aldaar zichzelven 't leeven benam: hoe, in vervolg van tyd , deezen, die de oorzaak van zyn verderf waren, daarover geftraft werden': hoe de oorlog in Gallië ophieldt: hoe galba, tot Keizer verklaard zynde , uit Spanje te Rome kwam: hoe het krygsvolk hem van lafhartigheid befchuldigde, en op 't midden yan de markt om 't leeven bragt: en IV. BOEK. XXIX. Hoofdft. Jerufalem. beleg opgefchort.  220 GALBA KEIZER. iv. BOEK. XXIX. Hoofdft. en hoe otho, tot Keizer gekooren zyn* de , met zyn heir tegen vitellius optrok. Ik zal ook niet fpreeken van de beroerten, geduurende de Regeering van vitellius ontftaan; noch van het gevecht by 't Kapitolium; noch ook hoedanig antonius primus en mucia- nus , na dat zy hem en de Duitfche benden verflagen hadden , den-burgerlyken oorlog ten einde bragten. Nademaal ik niet onkundig ben , dat veeïe Roomfche en Griekfche Hiftoriefchryvers alle deeze zaaken naauwkeuriglyk hebben befchreeven, zal 't my genoeg zyn, dit alleen met weinige woorden aangeroerd te hebben, dewyl ik het, zonder den draad myner Hiftorie af te breeken, niet geheel met ftilzwygen kon voorby- gaan. ■ Op deeze tyding ftaakte vespasianus zynen optogt naar Jerufalem'. want hy wilde eer'st weeten, wie nero's opvolger zou zyn. Toen hy verftaan hadt, dat galba tot Keizer verkooren was," oordeelde hy, dat het best was niets te onderneemen, vóór dat hy eerst bevel van hem ontvangen zou hebben. Hy zondt derhalven zynen Zoon titus naar hem toe, om hem uit zynen naam geluk te wenfchen. Tot dien zelfden einde nam Koning agrippa de reis ook aan naar Rome; maar, dewyl \ in den winter was , en zy zich op groote fcheepen begeeven hadden, waren ze Achaie naauwlyks voorby, of zy v erflanden, dat galba omgebragt was,  OTHO KEIZER. 221 ïia dat hy zeven maanden en Zo veele dagen geregeerd hadt, en dat otho hem in 't Ryk gevolgd was. Deeze verandering belettede agrippa niet zyne reis voort te zetten: maar titus keerde, als door godlyke ingeeving, weder naar zynen Vader, en kwam te Cefarea. by hem. • Deeze groote en onge- meene beweegingen, die bekwaam waren, om den ondergang van 't Keizerryk te veroorzaaken, hielden alle de gemoeden zo in twyfel, dat men den oorlog van Judea niet kon voortzetten; dewyl 't ongevoegelyk fcheen, dat men zou trachten vreemde volken te onder te brengen, in eenen tyd, dat men reden hadt, om voor zyn Vaderland beducht te weezen. fV) (a) De zelfmoord van nero, en de korte regeering van drie op hem volgende Keizeren, c alba, otho en vitellius, (die federt nero's bewind tot aan vespasianus heerfchappy, maar één jaar en tweeëntwintig dagen te zamen het Romeinfche Keizerryk beftierden) gingen verzeld vaii zo gedügte omwenteligen, dat ze het magtig Ryk zulk eenen krak gaven, en het Staatsbewind derjnaate aan het waggelen bragten , dat v e s p a s ianus en titus het niet raadzaam vonden den Joodjehen Oorlog voort te zetten. - Des werdt dezelve, anderhalf jaarlang, opgefchort, dat is, volgens de berekening van dea Geleerden schutte, van de Maand Juny desxjaars 68 tot de Maand December van het jaar 69. En dit kort Tydvak (laat ons dit op nieuw opmerken) werdt ongetwyfeld zo befchikt door de Godlyke Voorzienigheid, op dat, volgens jesus Voorzegging, de dagen der verdrukkingen zouden verkort worden, om der uitverloorenen wille, dat is, om de Christenen in Paleflinet die zo veel van de Jooden te lyden hadden. Matth. XXIV. 22. XXX. IV. boek. XXIX. Hoo'fdlt.  -&22 SIMON IN DE WAPENEN, IV. isoy.K. XXX. Hoofdft. Simion i hoofd der toovers. XXX. HOOFDSTUK. Simon, gioras zoon, werpt zich oft 'tot lïoofd van een troep roovers en verzamelt eene groote magt by een. De Tveraars vallen op hem aan, en hy ver/laat 'hen. Hy levert den Idumeërs ftag, en de overwinning hangt in tw.yfel. Hy keert weder tegen hen met groote magt $ en hun ganfche heir wordt door de vefradery van eenen hunner Overften verftrooidt f\ ndertusfciien ontftondt 'er een nieu* wc kryg onder de Jooden. Simon , gióras Zoon, van Gerafa geboortig j was niet zo listig, als joannes, die zich nieefter Van Jerufalem gemaakt hadt i; maar hy was jonger* flukfer en Houten Hierom hadt de Hoogepriefter ananus hem uit Akrabatene, alwaar hy LandVoogd was geWeest^ vërdreeven; waarop hy zich by de roovers, die. Mafada hadden ingenomen, vervoegd hadt. In 't eerst was hy by hen verdacht, en zy lieten hem alleenlyk toe, beneden in de vesting te woonen met de Vrouwen, welke hy met zich gebragt hadt, zonder hem boven te laaten komen. Maar door de overeenkomst van manieren, begonnen zy hem allengs meerder te betrouwen, zo dat hy hun tot Leidsman dien* '.7<ü  S.ÏMONS BËDRYE* m de> wanneer zy op roof uittrokken. Hy Wendde daarna alle vlyt aan, om hen tot grooter aanilagen te beweegen; maar te vergeefs, nadien zy die plaats, als eene zekere wyk voor hun aanmerkende , zich daarvan niet verwyderen wilden. Vermids hy nu zeer ftaatzuchtig was, en naar heerfchappy ftondt, hadt hy den dood van ananus niet zo drl verftaan, of hy begaf zich naar 't ge* bergte , alwaar hy deedt afkondigen $ dat hy vryheid aan de llaaven, en beloonigen aan Vrye perfoonen zoü geeven. Aanftonds vervoegde zich veel geboefte by hem. En na dat hy eene groote menigte van zulk fchuim byeen Vergaderd hadt, pionderde hy de Vlek* ken, die in 't gebergte lagert i en, de* wyl zyn Volk in getal dagelyks aangroeide, beftondt hy eindelyk in de vlakte te komen ,. en maakte zich ontzaglyk voor de Steden. Zyne onvertzaagdheid en voorfpoed lokten Veele vermoogende "perfoonen aan, zo dat Zyne benden nu niet langer alleen uit llaaven en roovers beftonden; maar hy hadt 'er ook onder, die in aanzien by 't Volk waren; en allen gehoorzaamden hem, als hunnen Koning. Hy firoopte gemeenlyk in de landftreek van Akrabatene, en 't Opper Idumea. Een Vlek, genoemd Nain^^t Welk hy met eenen muur omringd hadt, diende hem tot eene wyk, en behalven de holen , welke hy in het dal van Faran reeds bekwaam vondt, maakte hy ', ' vee- IV. BOEKi i xxx. Hoofdft;  224 SIMONS BEDRYF. TV. vo:-k. XXX. Hoofo.it. Verfjaat de Idumeërs. veelen üog grooter, en bragt 'er zyneft buit in, nevens alle de graanen en vrueh* ten, welke hy van 't veld roofde. Een groot gedeelte van de zynen. onthieldt zich in die holen , en men twyfelde niet, of hy vergaderde alle deeze magt van menfchen en voorraad, om 'er zich van te bedienen tegen Jerufalem. De Yveraars derhalven, om zulks voor te komen, en. te beletten, dat hy zich niet meer verfterkte, trokken met een groot getal uit, om hem te bevechten; doch hy toog hen onvertzaagd tegen * raakte met hen in gevecht, doodde vee* len, en joeg de overigen op de vlugt.— Maar, dewyl hy zich niet fterk genoeg achtte, om Jerufalem te belegeren, wilde hy, eer hy zulks ondernam, Idumea zien te bemagtigen ; en trok tot dien einde met een heir van twintigduizend mannen derwaards. De Idumeërs bragten daarop vyfentwintigduizend van hun* ne beste krygsknechten op de been, en lieten de overigen, om de ftrooperyen van de roovers, die zich te Mafada ont* hielden, tegen te gaan. Simon ver* wachtte hen op de grenzen, en men kwam tot eenen veldflag, die van den morgen tot den avond duurde, zonder -dat "men zeggen kon, aan welke zyde de overwinning neigde. Daarop keerde simon weer naar Nam, en.de Idumeërs naar hunne woonplaatzen. Weinig tyds daarna kwam hy met eene grooter krygsmagt weder; en hebbende zich by  JACOBUS VERRAAD. f&S by het Vlek Tbëkoë gelegerd, zondt hy êleazarus naar 't Kafteel Herodion, om de bewaarders van 't zelve te beweegen, dat zy 't aan hem overgaven. Deeze Bevelhebbers, eer zy zyne boodfchap wisten, ontvingen hem heel Wel; maar zo dra hy hun zynen last hadt bekend gemaakt, trokken zy hunne zwaarden, om hem te dooden. Dewyl hy geen kans zag, om het te ontvlugten, wierp hy zichzelven van den muur in het dal, en raakte alzo om den hals. • De Idumeërs, vreezende voor simons magt, poogden, eer zy tot een gevecht kwamen, den ftaat zyner troepen te verfpieden. Weshalven jacobus, één van hunne Overften, zich aanboodt, om derwaards te gaan; maar zyn toeleg was , om hen te verraaden. Hy vertrok dan van 't Vlek Alurus, alwaar hun Heir verzameld was, en beloofde aan simon, dat hy zyn Vaderland aan hem zou overleveren, mids dat hy hem met eede toezegging deedt van hem in groot aanzien te zullen houden. S i m o r! Zondt hem daarop, nadat hy hem wel onthaald hadt, met goede beloften te rug. Deeze verraader, wedergekomen zynde, maakte eerst den voornaamllen wys, dat simons magt veel grooter was, dan zy indedaad was: daarop poogde hy de overigen van 't heir te beweegen, dat zy hem liever aanneemen, en het gezag aan hem opdraagen zouden, dan tot een gevecht komen: waarna hy VII. deel, P Sir IV. BpKK. XXX. IIooMft.  226 CHERRON. iv. EOSK. XXX. Ho.fdft. XXXI iioofdib Clisbren.' simon liet weeten, dat lïy hiaat fpoei dig zou aankomen, verzekerende hem, dat hy 't ganfche heir der Idumërt hgtelyk zou kunnen verftrooien. Hierop vertrok simon terftond, en toen deeze- trouwlooze hem zag naderen , vlugtte hy met die van zynen aanhang, cn bragt daardoor'in het ganfche hèïr ■zuiken fchrik, dat elk maar op zyne ,eigen behoudenis denkende, zy allen de vlugt namen, gelyk hy, zonder te durven Hand houden om te ftryden. XXXI. HOOFDSTUK. ■ ■ 'Van de oudheid der Jlad Oliebron | in Idumea. ■ ^ >. • - Cr.MoN, aldus, buiten zyne verwach- ■ tlng zonder bloedftorti'ng in Idumóa gekomen zynde, overrompelde de Stad Chebron, alwaar by veel koorns vondt-, ■en grooten buit bekwam. De Lartdzaaten zeggen, dat het niet alleenlyk de oudfte ftad van 't ganfche Landfchap is?, maar dat zy, in oudheid, zelfs Memfis in Egypte overtreft; en, tweeduizend driehonderd jaaren geleeden, gefticht is; alsmede dat abraham, uit wien de ■Jooden gefprooten zyn, aldaar, na dat ,hy uit Mofopotamie kwam, zich met der -woon hadt neergezet; en dat zyne nako?*3 ' ' zich aldus binnen Jerufalem ziende, poogde zyn gezag vast te ftellen: des hieldt hy hen, die hem ingeroepen hadden, zo wel voor zyne vyanden, als de geenen, tegen welken men zynen byftand verzocht hadt. Joannes, daarentegen, begon nu aan zyne behoudenis te wanhoopen : want hy was binnen den Tempel beflooten; en simon hadt alles, wat 'er nog van 't zyne in de Stad overgebleeven was, aangetast en geplonderd. Hy begon daarop, met de hulp des Volks, den Tempel aan te grypen: maar de Yveraars, die op de. galleryen en voorburgen ftonden, keerden hem af, doodden en kwetften veelen van de zynen, om datze 't voordeel hadden, dat zy van de hoogte ftreeden, inzonderheid van vier groote toorens, welke zy gebouwd hadden; de eerfte was tusfchen 'c Oosten en 't Noorden, de tweede op de gallery, de derde in den hoek tegen over de beneden-ftad, en de vierde op den top van zeker gebouw, genoemd Pafioforion, van waar één der Priefteren, vóór Zonnen-ondergang, met eene trampet bekend maakte, dat de Sabbath begint, en den avond daaraan volgende, dat hy eindigt, aldus aankondigende den tyd, om met werken, op te houden, en om weêr te beginnen. Op deeze toorens hadden de belegerden werptuigen, en boogfehutters, midsgaders flingeraars gefield, Deeze groote tegeiiftand vertraag-  fcOME GEPLONDERD. 23? traagde den yver der beleggers: maar simon, zich op het groot getal der zynen verlaatende, naderde vast meer en meer, alhoewel de fchichten, uit de werptuigen gefchooten, veelen van de zynen om 't leeven bragten. XXXV. HOOFDSTUK. Wanorde te Rome ontflaan door de vreemde troepen, ivelke vitellius daar gebragt hadt. Terwyl het aldus te Jerufalem ftondt, vielen Rome ook zwaare ongevallen te beurt: want vitellius, aldaar aangekomen zynde met zyn Heir, dat door veele vreemde troepen aangegroeid was , bevondt men, dat de plaatzen , die tot huisvesting voor 't krygsvolk waren gefchikt, niet genoeg waren; weshalven zy zich in de huizen verfpreidden, en de geheele Stad als tot een veldleger maakten. Doch hierop verblindde de glans van 't zilver en 't goud de oogen deezer vreemde gasten, die zo weinig gewoon waren zuiken grooten ryk■dom te zien, zo geweldig, dat zy, uit eene begeerte daartoe, zich niet alleenlyk aan 't pionderen begaven; maar de geenen, die hen daarin wilden tegen ilaan, om 't leven bragten. „vv.,. BOtK. XXXIV. Hoofdft. XXXV. Hoofdft. Wanördo in Run;.  -Iv. T'OFIfk Xxxvi. Iföö'fdft. PïipafanusKeizer. i3S VESPASIANUS VËRDRlËTiGV XXXVI. HOOFDSTUK» Vespa-s i a.n u s 4 door zyn heir tot Keizer verklaard. ^fa dat vespasianus'al het omliggende land van Jerufalem verwoest hadtj vernam hy op zyne wederkomst te Cefarea, wat 'er te Rome omging, en hoe viTÈuLiUS Keizer geworden was. Deeze tyding maakte hem Zeer toornig: want , hoewel hy niet minder geleerd hadt wél te gehoorzaamen, dan wél te gebieden, echter kon hy niet belluitefi* iemand Voor Meester te erkennen* die het Keizerryk hadt aangegreepen, als eenen roof, Welke gereed ligt voor den eerftcrt, die 'er op aanvalt. Dit.verdriet kwelde hem zo zeer, dat het hem niet moogelyk was, op vreemde onder'neemingen te denken, terwyl zyn Vaderland tot zuiken jammerlyken ftaat gebragt Was. Maar hoewel hy brandde Van begeerte, om den hoon te 'wreeken, welke door de verkiezing van vitellius zodanigen aangedaan was, die, bester dan hy, deeze opperheerfchappy verdienden, echter Vondt hy zich genoodzaakt, zyne gramfchap te bedwingen 8 om dat hy zo verre van Rome af was # dat-de Winter zyne reis zeer langzaam Zou maaken, en 'er groote veranderin4 • gea  ONVERGENOEGDE SOLDAAT. 239 gen konden ontftaaiï, alè'er hy in Italië zou kunnen komen. —— Middclerwyl begonnen de Bevelhebbers en foldaaten Van zyn Heir onbefehroomdelyk van den gemeenen toeftand te fpreeken, openlyk hunne gramfchap te betuigen, en te zeggen: dat de krygslieden, die te Rome waren, zich in alle.weelde en wellusten dompelden , zonder dat ze van eenen oorlog wilden hoorcn fpreeken t, en dat zy met het Keizerryk naar hurt welgevallen handelden, en 't aan den meestbiedenden opdroegen, terwyl zy4 die zo veele ongemakken hadden uitge ftaan, en onder de wapenen grys geworden waren, zich zo lafhartig toom den, dat zy hun dat gezag lieten beneemen, daar zy nogthans zelve een Opperhoofd hadden, 't geen veel waardiger was, om te heerfchen. Wyders, dat indien zy zich deeze gelegenheid , van zich erkentelyk wegens zyne gocdgunftigheid te toonen, lieten ontgaan, zy niet hoopen konden , ooit eene der- felyke weder te zullen aantreffen: dat et zo veel te billyker was , zich voor vespasianus tegen vitellius to verklaaren, als hunne (temmen voor hem aanzienlyker waren, dan de ftemmen van. die geenen, welke vitellius tot Keizer verklaard hadden, vermids zy niet minder dapper waren, en geen mindere oorlogen hadden gevoerd, dan de keurbenden , die deezen Geweldenaar uit Daüschland in de Hoofdftad des Ryks IV. BÖEKj xxxvï, Hoofdft.  c4ó ONVERGENOEGDE SOLDAAT»: iv. T?0".K. xxxvi. Hoofdft. gebragt hadden. Dat de verkiezing van? vespasianus geen tegenfpraak ontmoc- ten zou, nadien de Raad cn het Roomfche Volk nooit beiluiten zouden, de ontuchtigheden van vitellius boven de kuisheid van vespasianus, en de wreedheid van eenen Tyran boven de goedertierenheid van eenen goeden Keizer te {tellen: dat zy ook niet anders, dan eene groote achting voor de ongemcene verdienden van titus, konden hebben ; vermids de rust en de vrede der Rykcn .nooit beter konden gehandhaafd worden, dan door de uitmuntende deugden der Vorften. Dat derhalven, 't zy men zag op de ervarenheid, door ouderdom verkrcegen , of op de wakkerheid der jongheid, men niet nalaaten kon, en op vespasianus en op titus te ververtrouwen ; dewyl men van dat verfchil van ouderdom niet dan alle voordeel te verwachten hadt. Dat de Vader, tot de heerfchappy des. Ryks verheven zynde, het zelve niet alleenlyk met drie keurbenden, en de hulptroepen der Koningen verfterken zoudemaar ook met allede krygsmagt van 't Oosten, en met dat gedeelte van Europa, 't welk buiten vrees van vitellius was, ook met de geenen, welke 't met vespasianus in Italië hielden, alwaar hy eenen Broeder, en nog eenen Zoon hadt, welker één Stadvoogd van Rome was, \ welk een aanzienlyk ampt is , voornaamelyk in 't begin van. eene Regeering j. enj  BEGEERTE DER BENDEN. 241 fefl de andef zo wel by de joilgmanfclïap van den hoogften ftaat gezien was, dat veelen zich moogelyk by hem vervoegen zouden. Eindelyk dat, indien zy vertoefden met vespasianus tot Keizer te verklaaren, het zou kunnen gebeuren, •dat de Raad die eer aan hem opdroeg; en dat het dan eene fchande voor hun zou zyn, zulks niet gedaan te hebben; alhoewel niemand meer daartoe verpligt was, dan zy, nadien hy in zo vcele groote en voortreffelyke onderneemingen hun Opperhoofd geweest was." Zodanig een gefprek hïeldt het krygsvolk, in 't eerst, by kleine troepen; maar daarna in getal fteeds toeneemende* en zich in dat gevoelen verfterkende , verklaarden Zy vespasianus tot Keizer, en baden hem, die waardigheid te willen aanneemen, om het Ryk te redden van 't gevaar , waarmede het gedreigd werdt» Hy hadt, al lang te vooren zorg voor 't Gemeenebest gedraagcn ; maar, hoe*wel hy zich niet onwaardig kon aanmerken om te regeeren, echter hadt hy 'er nooit na geftaan, om dat hy de veiligheid van een'.burger veel hooger achtte, dan de geVaaren, die zich in die oppermagt voordoen: hierom iloeg hy die eer af. Maar 't was 'er zo verre vandaan , dat deeze weigering de begeerte der Overften en foldaaten van zyn 'Heir verkoelde , dat zy hem daardoor te meer aandrongen, omze te aanvaar*len, ja zo verre kwamen, dat zy hunVII. deel. q ne IV. itor.K. -XXXVI. Hoofdft.  IV. boek. XXXVI. Hoofdft. XXXVIL Hoofdft. Alexandrië bezet. 242 VESPASIANUS KEIZER. ne zwaarden trokken, en hem dreigde» te dooden, indien hy niet befluiten wilde, Waereldvorst te zyn. Hy volhardde niettemin in zyne weigering ; maar ziende, dat hy hen niet overftemmem kon, werdt hy eindelyk genoodzaakt, voor hun aandringen te wyken. XXXVII. HOOFDSTUK. Vespasianus verzekert zich van Alexandrië in Egypte , waarvan tiberilt s alexander Landvoogdwas. Befchryving van dat Landfchap , en van d% haven van Alexandrië, "\Ta dat vespasianus aldus tot Keizer verkooren was, baden mucianus en de andere Krygsoverften hem, dat hy hen tegen vitellius aanvoeren wilde : maar hy wilde zich eerst van Alexandrië verzekeren, nadien hy, weetende hoe Egypte een aanmerkelyk gedeelte van 't Keizerryk was, ter oorzaake van de groote menigte van koorn,. die het uitlevert, hoopte, dat, indiert hy 'er zich meester van maaken kon,, Rome eer beiluiten zoude, vitelliu» te verjaagen, dan, door hem hardnekkig voor te ftaan, het volk tot hongersnood te doen vervallen; waarby nog-, kwam, dat:hy zich. gaarn met de twee* keur;  ALEXANDRIË. 24a fcêürbenden , die te Alexandrië waren, Verfterken wilde. Hy aanmerkte tookj dat zulk een hiagtig landfchap •hem Van groote hulp zou kunnen zyn tegen de ongevallen des geluks: want van de landzyde is het moêielyk te geiiaaken, en aan den Zeekant zonder Havens. Aan de Westzyde paalt het aan de _ dorre Landftreek van Lybiëï, aan de Zuidzyde fcheidt Syené het van Ethio» pie;' en de watervallen van den Nyl beletten den ingang der fcheepen: aan de Oostzyde vloeit de Ronde Zee tot aan de Stad Kopton: en aan de noordzyde ftrekt het zich uit tot aan Syrië, en Wordt door de Egyptifcht Zee, alwaar men geene Havens aantreft, befchermd. Dus fchynt het, al of de Natuur dit Landfchap van alle kanten heeft willen Verfterken. De wydte tusfchen Pelufiym en Syenê is van tweeduizend ftadiën, en de vaart van Plinthine tot aan Pelufium is van drieduizend zeshonderd ftadiën. De Scheepen kunnen den Nyl opvaaren tot aan de Olifant sft admaaide watervallen , waarvan reeds gemeld is, laaten hun niet toe, Verder te komen. —- De ingang van de Haven van Alexandrië is zeer moêielyk voor d© Scheepen, zelfs by ftil weder, om dat de mond derzelve zeer naauw is, en dat zy wegens de klippen onder water geene rechte ftreek kunnen houden. Aan de flinkerzyde is een fterke dyk Uiet beeren, die, als een arm, vóór da Q 3 HiK iv. BORK. XXXVIÏi Hoofdic.  244 FAROS. IV. KOEK. XXXVII. Hoofdft. Haven fchiet: aan de rechter zyde ligt 'er het Eiland Faros vóór, waarop een . groote tooren gebouwd is, op welken men des nachts altoos vuurt, zo dat het licht daarvan zich twintig ftadiën uitllrekt, en den zeevaarenden toont, wat ftreek zy houden moeten. Om dit Eiland voor het geweld der Zee te befchutten, is het met een zwaar muur* werk omringd; maar, wanneer het geweld der onftuimige Zee daarop breekt, maaken de verwoede golven den ingang van de Haven nog zwaarder en gevaarlyker: doch als de invaarende Scheepen die moeilykheid te boven gekomen zyn, liggen zy in eene veilige Haven, die dertig ftadiën wyd is. In dezelve wordt alles ingebragt, 't geen aan dit vruchtbaar Landfchap nog ontbreekt, en men voert'er, daarentegen, naar alle andere Gewesten uit, alles, wat daar te lande in overvloed groeit. • Het was derhalven niet zonder reden,, dat vespasianus, om zyn gezag te beter te vestigen , zich meester van Alexandrië poogde te maaken. . Hy fchreef dan aan den Land-en Stedevoogd tiberius al exander , dat, dewyl het heir henï met zuiken yver tot de Keizerlyke Heerfchappy verheven hadt, dat het. hem oumoogelyk geweest was het af te liaan,' hy hem verkoor, om dien zwaaren last te helpen draagen. Zo dra als al ex ander dien brief ontvangen hadt, deedt hy de , keurbende en al het Volk den eed  VREUGD IN ASIE. 245 eed aan den nieuwen Keizer afleggen; •'t welk zy met blydfchap deeden, om dat zy door zyne fraaie regeering zyne deugd hadden leeren kennen. Voorst bediende alexander zich, ten beste van 't Ryk, van de magt, die hem verleend was, en deedt alles, wat tot inhaaling van dien Vorst noodig was, vervaardigen. XXXVIII. HOOFDSTUK. Qroote blydfchap der landfchappen van Afië? over de verkiezing van vespasianus tot Keizer. Hy ftelt j 0 s ephus op eene zeer eerlykezvyze in vryheid. 1 IpTet is naauwlyks geloof! yk, hoe fpoe- . dig het gerucht der verkiezing van vespasianus tot Keizer zich in 't Oosten verfpreidde; en de vreugde wegens die tyding was zo algemeen, dat men des in alle Steden Feestdagen aanftelde, en offerhanden voor zyne gelukkige regeering offerden. De keurbenden, die in Moefie en Pannonie Avaren, en kort te vooren tegen vitellius waren opgeftaan, om dat zy zynen moedwil niet dulden konden, leiden, met groote tekenen van toegenegenheid, den eed af. Toen hy van Cefarea Q 3 < we- ïv. KOEK.' XXXVI l Hoofdft. xxxvirL Hoofdft. Afia verheugd,  246'GELUK VAN VESPASIANUS; iv. . boek. ixxviii, Hoor'dft. verlost van de boeien. weder te Beryte gekoomen was, kwamen veele Gezanten uit Syrië en andere Landfchappen, hem, uit den naam der Steden, met Brieven van gelukwenfchingen, kroonen aanbieden. Ook kwam mucianus, Landvoogd van Syrië, by hem, om hem van de geneegenheid des Volks te verzekeren, en kennis te geeven, dat zy den eed aan hem, als Keizer , afgelegd hadden. Deeze Vorst, ziende zich door het geluk zq bcgunftigd, dat fchier alles hem naar wensch ging, oordeelde, dat het niet zonder eene byzondere fchikking van god was, dat zyne Voorzienigheid hem aldus, door veele omwegen , tot de Heerfchappy over den ganfehen Aardbodem gebragt hadt. Hem kwamen toen veele voortekenen weder te binnen, en inzonderheid dat josephus, zelfs by 't leeven van nero, niet gefchroomd hadt, hem te verzekeren, dat god hem tot de Regeering van 't Keizerryk voorgefchikt hadt. Het herdenken daarvan ging hem zo ter harte, dat hy, zonder ontfteltenis, zich niet herinneren kon, dat hy dien man nog gevangen hieldt. Hy ontboodt dan mucianus, nevens zyne andere Krygsoverften en Vrienden by zich, en ftelde hun voor „ de groote dapperheid van josephus; den moe» ielyken arbeid, dien hy zelf door zyn vernuft in 't beleg van Jotapata- hadt uitgeftaan; en hoe hy alleen de oorzaak geweest was, dat. die plaats het zo lang Uit-  €€n /ivztwtn. 2 ff &èaa?it& ziaie&it/t -wtwmst zyn ZTifizarrt. . . /6f:2ya   JOSEPHUS VERLOST. £47 uitgehouden hadt: dat de tyd deszelfs voorzegging, dat hy nog Keizer zoude worden, V welk hy toen geoordeeld hadt, uit vrees voor 't leeven, verüera te zyn, bewaarheid hadt: dat het derhalven onbetaamelyk zou zyn, iemand, dien god hadt willen gebruiken, om hem zyn toekomend geluk te voorfpellen (V), langer in gevangenis te houden. Na dat hy aldus gefprooken hadt, liet hy josephus haaien, en ftelde hcmm vryheid. Deeze edelmoedigheid geviel alle den Krygsbevelhebberen zeer wel: want dewyl hy eenen Vreemdeling zo gunftiglyk handelde, oordeelden zy daaruit, dat hy zich ook erkentelyk jegens hen voor hunne dienften toonen_zoude. En titus, die 'er tegenwoordig was, zeide tot zynen Vader: „ 't Is eene 'daad, uwer goedheid betaamende, josephus in vryheid te ftellen, en hem van zyne boeien te ontflaan: maar t fcou ook recht en billyk zyn, hem van de fchande te bevryden door die aart ftukken te breeken, en hem alzo in denZelfden ftaat te ftellen, waarin hy vóór Zyne gevangenis was; nadien men aldus gewoon is te doen omtrent zodamgen, die onfchuldig in banden gelegen hebben." Vespasianus keurde dien raad goed, en deedt toen met een byl deszelfs ketenen van een houwen. J o- se- (a) Wy hebben te vooren (bladz. Si.) «--ene aanmerking gemaakt over deeze gewaande vooizegQ 4 IV. BOEK. XXXVIII. Hoofdft.  IV. XXXVIII. Hoofdft. XXXIX. Hoofdft. $fncianus naar J&tvite. W BESTEL VAN VESPASIANUS: Josephus verkreeg, door de mtkorris* zyner voorzegginge (£)., mik eene achting, dat elk gereed was geloof te geeven aan 't geen hy in 't toekomen, de zeide. XXXIX, HOOFDSTUK, Vespasianus zendt mucianus met een heir naar Rome, "kja dat vespasianus antwoord aau alle de Afgezanten gegeeven, en de perfoonen , die 't waardig waren , met regeerings-ampten voorzien hadt, ging hy naar Antiochië., Zyn voorneemen was eerst geweest, naar Alexandrië te gaan; maar ziende, dat alles daar in zodanig eenen ftaat was, als hy wenfch-en'kon, oordeelde hy, dat het beter ware zyne zorg te laaten gaan omtrent het geen te Rome omging, alwaar vitellius beroerte veroorzaakte, en hem meer verhinderen kon. Hy zondt dan ging. De achting , die hem deswege toekwam, was zeer gering. In onze tyden zouden verftandigen hem dezelve niet gegeeven hebben. O) De achting, die hy- ontving, fproot tevens* uit het Romeinsch Burgerrcgt, ten zelfden tyde aan, josephus gegeeven, en uit den bynaam van flavïus , dien hy-van, flaviüs vespas-iaifiis Verkreeg.  ANTONIUS PRIMUS. 249 dan mucianus met een groot heir van ruitery en voetvolk naar ^Italië; en dewyl die, om den winter, zich niet op Zee begeeven durfde, trok hy over land door Kappadock en Frygk. XL. HOOFDSTü K. Antonius primus, Landvoogd van Moefië, trekt ten dien/Ie van vespasianus tegen vitellius op. Vitellius zendt hem cecinna tegen met dertigduizend mannen. C^cinna overreedt zyn heir om tot primus over te gaan; doch zyn krygsvolk , daarna berouw daarvan hebbende, wil hem dooden , maar primus valt 'er op aan, en ver/laat hen, HTen zelfden tyde toog antonius prit mus, Landvoogd van Moefië, tegen vitellius op met de derde keurbende, welke in dat Landfchap lag. Vitellius zondt een heir tegen hem onder 't gebied van c^ecinna, op wien hy een groot vertrouwen hadt, wegens de overwinning, welke hy op otho behaald hadt. Na dat hy met deeze krygsmagt van Rome vertrokken was, ontmoette hy primus by Kremona, eene Stad in Lomhardyë, ééne der Landfchappen van Gajlië, op de grenzen van Jta-, q 5 m XL. Hoofdft* Optogt van Primus^ iv. BOKK. XXXIX, Hoofdft, 1  w. XOEK. XL Hoofcé, 250 cecinna gewonnen: lië: maar toen hy de magt zyner vyar^ den, en hunne goede orde gewaar werdt, durfde hy met hen tot geen gevecht komen. En achtende, dat het gevaarlyk voor hem zou zyn te rug te trekken, oordeelde hy, dat het beter ware, de zyde van vitellius te verlaaten, en tot die van vespasianus over te gaan. Hierop ontboodt hy de bevelhebbers van zyn heirj en poogde hun te overreeden, dat het best ware, zich aan primus over te geeven, houdende hun tot dien einde voor: ,, Dat de magt van vespasianus die van vitellius verre te boven ging: dat deeze laatfte niet dan den naam van Keizer hadt; maar dat de andere de deugd en verdienften daarvan bezat: dat dewyl zy niet in ftaat waren, zulk eene groote magt te weder itaan , de voörzigtigheid hen verpligtte, om vrywillig te doen 't geen, waartoe men hen anders door dwang zou brengen ; dewyl vespasianus zich zonder hen meester kon maaken van de Gewesten, die hem nog niet erkenden; waartegen vitellius de geenen, welke 't met hem hielden, niet bewaareö kon." Door deeze en andere redenen ovcrftemde c^cinna de zynen, zo dat zy met hem een befluit maakten, om tot primus over te gaan ; maar den volgenden nacht hadden de foldaaten van c/ecinna's heir berouw van 'tgeen zy gedaan hadden, uit vrees, dat, indien vitellius de overhand behieldt, hy  ZYN LEGER GESLAGEN. 251 hy hen ftraffen zoude. Hierop kwamen zy, met het zwaard in de vuist, tot cmcinna geloopen, en zouden hem gedood hebben, 't en ware de opperhoofdlieden hun ootmoediglyk gebeden .hadden, dat voorneemen te"ftaaken. Zy vergenoegden zich derhalven met hem, als eenen verraader, te boeien, om hem alzo aan vitellius te zenden. -Zo dra als primus dit vernomen hadt, trok hy met de zynen op hen aan, als tegen verlaaters. Zy booden in k eerst eenigen tegenftand; maar namen daarna de vlucht naar Kremona: doch primus achterhaalde hen met zyne ruitery, cn fneedt hun den weg af. Voorts omringde hy hen van alle kanten, doodde zeer veelen van hen, verftrooide de rest, en liet zynen foldaaten toe de Stad te plondereu. Veele Inwooners cn vreemde Kooplieden, die aldaar waren, lieten 'er 't leeven, en 't ganfche Heir van vitellius, beftaandeu.it dertigduizend tweehonderd mannen, werdt ten eene'maal verflagen. Primus verloor 'er vierduizend vyfhondcrd mannen, fteJde €/ecinna in vryheid, en zondt hënf, om de tyding daarvan aan vespasianus te brengen, die hem prees, en, door eene onverwachte eer, de fehandë van vitellius verraaden te hebben, uitwischte. XLI. IV. EO EK. XL. Hoofdft,'  IV. BOEK. XLI. Hoofdft, Sahinus dood. 252 HET KAPITOLIUM GEWONNEN! XLI. HOOFDSTUK. Sabinus, broeder van vespasianus, neemt het Kapitolium in, alwaar het krygsvolk van vitellius hem overweldigt, en hem vervolgens by vitellius brengt, die hem doet dooden. Domitianus, zoon van vespasianus, ontkomt het. Primus, te Rome komende, ver/laat het geheel heir van vitellius, die zelf daarna omgebragt wordt. Mucianus komt daar ook, en brengt alles in ft ilft and, zo dat vespasianus van ieder voor Keizer erkend wordt, 'T'-oeh sabinus, de broeder van vespasianus, te Rome zynde, verft ondt, dat primus de Stad genaderd was, fchepte hy moed door die tyding: en de benden, die 'snachts wacht hielden, byeen vergaderd hebbende, nam hy 't Kapitolium, by nacht,, in. Toen het dag geworden was, kwamen veele perfoonen van aanzien zich by hem vervoegen , en, onder anderen, zyn neef r> omitianus, die meer, dan alle de overigen, toebragt, om eenen goeden uitfiag van die onderneeming te verhoopen, Weshalven vitellius , zonder zich wegens de aankomst van primus te bekommeren, zyne gramfchap voornaame- lvk.  VITELLIUS GESLAGEN. «253 ïyk liet blykert tegen sabinus en die geenen, welke met hem aangefpannen Waren. Dit bedryf hitfte toch zyne natuurlyke wreedheid nog meer op: en hy was zo dorftig naar hun bloed en dat der Edelen, dat hy met ongeduld verlangde, om het te plengen. Hy zondt derhalven al zyn krygsvolk hen tegen. Ter wederzyde werdt dapper geftreeden ; maar eindelyk kreegen de Duitfcheri, die hunne vyanden verre in getal te boven gingen, de overhand. Domitianus en veele der voornaamfte Romeinen ontkwamen 't op eene zonderlinge wyze; maar de overigen werden doodgeflagen, en sabinus voor vitellius gebragt/, die hem terftond deedt ombrengen. Ondertusfchen pionderden de foldaaten de gefchenken, die in dien Tempel aan de Goden geofferd waren, en, die allen geplonderd hebbende, ftaken zy den brand in het Kapitolium. Den vol¬ gende dag kwam primus met zyn heir aan, en dat van vitellius trok hem tegen : hierop kwam het tot een gevecht, het welk pp drie plaatzen, zelfs binnen de Stad, aanging; doch het heir van vitellius werdt verflagen, Deeze eerlooze Vorst kwam toen dronken uit zyn paleis loopen, hebbende, naar zyne gewoonte, lang gebanketteerd, en allerlei overdaad gepleegd. In deezen ftaat werdt hy van 't volk gegreepen^ door de Stad gefleept, en, na veel hoons en fmaads geleeden te hebben, ge- rv: EOEIf. XLI. Hoofdft.  254 DOOD VAN VITELLIUS. iv. BOEK.. XLI. Hoofdft. ■• XLII. gedood. Hy hadt maar acht maanden en ééne halve geregeerd : dan indien het langer geduurd hadt, acht ik, dat alle de fchatten van 't Ryk niet genoeg zouden geweest zyn, om de kosten van zyne fchrikkelyke ongebondenheden te draagen. Het getal der andere dooden \vas vyftigduizend. Dit groot voorval gebeurde op de derden dag van Wyn- maand. Des anderendaags kwam mucianus met zyn heir binnen Rome, en ftuitte de woede van primus foldaaten, die, zonder eens te onderzoeken wie fchuldig of onfchuldig ware, overal in de huizen het krygsvolk van vitellius, en de inwooners, die 't met hem gehouden hadden, doodlloegen. Daarna Helde hy domitianus den Volke voor, cn droeg het bewind der regeering aan hem op, tot dat zyn vader zon aangekoomen weezen. Het Volk nu, van alle vrees ontflaagen, riep vespasianus openlyk voor Keizer uit; en men betoonde niet minder vreugde over zyne heerfchappy, dan over den val vaa vitellius.  ZORG VAN VESPASIANUS. 25$ '■> , » ■.. . ■ 1 , XLII. HOOFDSTUK. Vespasianus ftek te Alexandrië orde op alles • 7»üw££ zich gereed om tegens de lente naar Italië te trekken; en zendt titus naar Judea, om Jerufalem in te neemen en te verwoeften. Vespasianus, te Alexandrië aange- 1 " komen zynde , verftondt aldaar de tyding van 't geen te Rome voorgevallen tyas: en hoewel die Stad de grootfte naast Rome geacht wordt, echter was zy te klein, om de Gezanten te houden, die uit alle Gewesten der Waereld aldaar aankwamen, om hem over zyne verhef£ng geluk tc wenfchen. Ziende dan zyne heerfchappy bevestigd, en de beroerten te Rome zodanig geftild, dat hy voor niets meer te vreezen hadt, meende hy, dat het nu tyd ware, het overige van Judea te onder te brengen. Terwyl hy zich dan gereed maakte, om in 't begin van de Lenre naar Italië te vertrekken, na dat hy te Alexandrië orde op alles zoude gefteld hebben, zondt hy zynen zoon titus met de beste troepen naar Jerufalem, om die Stad in te neemen4 en te verdelgen (a). Deeze Prins toog ^00 Toen titus Jerufalem berende, bevon- «en zich eenige honderdduizejide binnen en bur- IV, boek. XLII. Hoofdft. Voorneemen van Vespafianus.  256" OPTOGT VAN TÏTÜS. ÏV. BOEK. XLII. Hbófjp \ toog te lande tot aan Nikopotis, dat maaf^ twintig ftadiën van Alexandrië afligt, alwaar hy, zyn Volk. op lange fcheepen ingefcheept hebbende, den Nyl afvoer, langs de oever van Mendefium, tot aan de Stad Thmouës, zettende toen voet aan land te Tanin ,. vanwaar hy naar Heraklea, en zo naar Pelafiam trok. Na dat hy daar twee dagen ftil gehouden hadt, om zyn volk zich te laaten vervcrfchen, toog hy dwars door de woestyn, en legerde zich by den Tempel van jupiter kasius. Des anderendaags ging hy naar Oftracine, 't welk zulk eene dorre plaats is, dat de Inwooners geen ander water hebben, dan 't geen hun van elders gebragt wordt. Daarop kwam hy te Rhinokorure, alwaar hy een weinig uitrustte: vandaar trok hy naar Rafia, de eerfte Stad van Syrië op die grenzen , alwaar hy ook wat vertoefde. Gaza was zyn vyfde legerplaats , buitcnlandfcne Jogden in dc Stad, iuist ten tyde van het Paaschfeest. En deeze allen, met of zonder hunne fchuld in de oproeren gemengd, werden aan dc wraak van den overwinnen'den titus opgeofferd. Moet men zich niet, by deeze gele-: genheid, verwonderen, dat jesüs, zo menigmaal, op hooge Feesten, naar Jerufalem reisde, ook om Vreemdelingen en Inwooners telkens te vermaanen tot de omhelzing zyner Leer: byzonder clat- hy,by da Iaatfte reis, traanen over de Stad flortte en voorfpelde : Ziet, uwe huis wordt ulieden woest gelaaten. Luc. XIII. 35, en dat daarop de jammerlyke Stad de Profeeten begon aan te randen, en tot op de verwoesting bleef vervolgen ?  VOLK VERGADERD. 25? plaats; en vandaar toog hy naar Askaion, Jamnia en Joppe, en kwam eindelyk te Cefarea, met voorneemen, om pdg meer krygsvolks daar te vergaderen. IV. BOEK; XLII: Hoofdft.  V. xor.K. I. Hoofdft. ■ Titus. 258 TITUS OPTOGT. VYFDE BOEK. I. HOOFDS T U K. Titus verzamelt zyn krygsvolk te Cefarea , om naar Jerufalem te trekken. De aanhang van joannes van Giska* la verdeelt zich m tweeën; wuleazer, koofd van deeze nieuwe party, neemt het opperdeel des Tempels in. Simon, gio r a s zoon, ondertusfshen aan een anderen kant van de ftad meester zynde, zo waren 'er, op één en den zelfden tyd, drie partyen te Jerufalem, die malkanderen beoorlogden. "rVTa dat titus, op de bovenverhaalde wyzc, de woeltyn tusfchen Egypte en Syrië doorgetoogen was, kwam hy te Cefarea, om aldaar alle zyne krygsbenden byeen te verzamelen (V). Terwyl hy (a) In den winter van denjaare 69 zondt vespasianus, nu Keizer geworden, titus naar Jerufalem om het te belegeren. Kort vóór Paafchen verfcheen deeze Veldheer vóór de Stad. In April, Jvky en Juny van 't jaar 70 werdt het beleg wakker voortgezet. Den 14 July, zynde het vierde jaar van den Joodfchen Oorlog, en, dus in het midden, van de Verwoeftingsweek, ftondt, door gebrek van Mannen , het dagelyksch offer ftil , en, eindelyk, werdt de Stad Jerufalem op' den tweeden September ingenomen, alles vermoord en de Tempel verbrand. Dan, van het jaar 70 tot 73 werdt het ovwfchot des Japdjchen -oostogs *ioor 'de Ronieinjche flldheereja afgedaan. ' '  VERDEELDHEID. 050 hy nog te Alexandrië was, en nevens zynen Vader vespasianus, aan wien god het Ryk gegeeven hadt, de Staatszaaken befchikte, ontftondt 'er te Jerufalem eene derde zamenretting. Zy waren ' allen tegen malkanderen verdeeld, 't welk echter meer goeds dan kwaads kon geacht worden , voor zo veel de boozen tot hun onderling verderf arbeidden. Uit het geen hiervooren verhaald is, heeft men de opkomst en den aanwas der Yveraaren, die, door 't aanmaatigen der heerfchappy, de eerfte oorzaak van Jerufalems ondergang geweest zyn, kunnen zien. Deeze zamenrotting verdeelde zich, en bragt eene andere voort, even als een wild beest, dat zyne gramfchap tegen zichzelven keert, wanneer het in zyne woede niets vindt, dat het voor zynen honger verfcheuren kan. Eleazar, si¬ mons Zoon, die, van den beginne, de Yveraars in den Tempel tegen de Jooden hadt opgehitst, was niet minder greetig dan joannes, om zyne handen in bloed te wasfchen. En dewyl hy niet dulden kon", dat de ander zich in 't bezit der dwingelandye gedraaid hadt, vermids hy 'er zelf na ftondt, fcheidde hy zich van hem af, onder voorgeeven, dat hy zyne ftoutheid en moedwil niet langer verdraagen kon. Judas , Zoon van chelcias, en simon, esrons Zoon, beiden van groot aanzien; nevens ezechias, Zoon van chobarus, van adeR 3 !y« v. BOVrT. I. Hoofdfl. Eleazar in den. Tempel,  a6o TEMPEL VERONTREINIGD. SOEK. Hoofïft. lyken afkomfte s vervoegden zich by hem, en, dewyl eik van hen van een goed getal Yveraars gevolgd werdt, nai men zy het binnenfte gedeelte des Tempels in, en ftelden hunne wapenen op de gewyde poorten, vóór 't portaal vari "t Heilige der Heiligen; met een vertrouwen, dat hun niets onbreeken zoude, wegens de menigvuldige offerhanden, die aldaar gedaan werden, en welke zy, door hunne godloosheid, niet fchroomden tot hun eigen gebruik aan te wenden; zynde hunne grootfle bekommering, dat zy niet fterk genoeg -van getal waren, om iets te kunnen onderneemen. Joannes, daarentegen , was fterker van volk; maar zy hadden dit voordeel boven hem, dat zy de hoogfte plaatzen inhadden, zo dat hy niet beftaan durfde, hen aan te tasten. Evenwel kou hy 'er zich niet ten eenemaal van onthouden, alhoewel hy altoos met verlies moest wyken; zo dat de Tempel geheel door moorden verontreinigd werdt. « Hierby kwam nog, dat simon, gioras Zoon, die 't Volk uit wanhoop ingeroepen, en tot eenen dwingeland ontvangen hadt, de bovenftad en het grootfte deel der benedenftad ingenomen hebbende, joannes ftoutelyk aantastte; vermids hy zag, dat eleazar hem insgelyks beknelde. Maar dewyl joannes het zelfde voordeel hadt op simon, dat eleazar. op hem hadt, om dat, gelyk het bui- tén  MO ORDER YEN. 261 tenfte des Tempels door het opperdeel beheerscht werdt, het alzo zelf de Stad beheerschte, zo viel 't niet heel moêielyk simon af te keeren. Om zich tegen eleazar te verweeren , gebruikte hy allerleie werptuigen, om met pylen en fteenen te fchieten. Hierdoor doodde hy niet alleen veelen van eleazars aanhang, maar ook verfcheiden perfoonen, die gekomen waren om te offeren: want hoewel deeze booze menfchen tot allerlei godloosheid overgegeeven waren, echter weigerden zy den ingang niet aan de geenen, die offeren wilden. Evenwel lieten zy hen eerst, door eenige daartoe aangefteld, betasten, al waren *t ook Jooden. En belangende de Vreemdelingen , wanneer deeze verwoeden hun, op hun verzoek, den ingang toegeftaan hadden, werden zy in 't uitgaan gedood door de fteenen, die uit de werptuigen van joannes gefchooten werden, die zelfs tot aan den altaar kwamen , en aldaar den Priefteren, en deezen, die offerden, het leeven benamen, Dus zag men lieden, die van de uiterfte Gewesten der Waereld gekomen waren, om te offeren, nevens hunne flagtoffers, dood neervallen ; en die altaar, welke niet alleenlyk van de Grieken, maar ook van dc'Barbaar en geëerd werdt, met' hun bloed befproeien. Dus zag men het bloed der Priefteren en der ohgewyden, dat der Inboorlingen en der R 3 Vreetn- BOEK. h Hoofdft.  m BOEK. t. Hoofdft. IL Hoofdft. fojephus Jdagt, in. ll, HOOFDSTUK. De Schryver beklaagt Jerufalems ongeluk. „ "pilendige Stad! hebt gy wel iets der-L' gelyks geleeden, toen de Romeinen, tot U inkomende, U in de asfche leiden, om door 't vuur U te zuiveren van alle gruwelen en misdaaden, waardoor, gy gods wraak over U gehaald hadt! Kunt gy nog geacht worden die aanbiddelyke plaats te zyn, alwaar de Heere zyne wooning hieldt, na dat gy, door eenen wreeden burgerlyken oorlog, van zynen Tempel het graf uwer medeburgeren gemaakt hadt ? Gy behoeft echter den moed niet verlooren te geeven van zyne gramfchap te kunnen ftil[en, byaldien uw berouw maar met de grootheid uwer misdaaden overeenkomst heeft." Maar ik moet myne droefheid bedwingen; dewyl de wet der Hiftorie, in plaats van toe te laaten, dat ik ftil houde en onze rampen befchreie, my vcrpligt, het droevig gevolg onzer verdeeldheden te vernaaien. afo KLAGT VAN JOSEPHUS. Vreemden, met beeken in deeze heilige plaatzen ftroomen.  GEVEGTEN. sct3 III. HOOFDSTUK. Hoedanig de drie partyen binnen Jerufalem malkanderen beft reeden. Groote menigte van koom verbrand, waardoor eene hongersnood ontftaat, welke V verlies der Stad veroorzaakte. De drie verdeelde partyen binnen Jerufalem beftreeden dan malkanderen in deezer voegen. Eleazar en de zynen, die de bewaaring hadden van de eerftelingen, ter offerhandc gefchikt, den meesten tyd dronken zynde, vielen op joannes aan, en die weer op simon en het Volk, dat hem met leevensmiddelen byftondt. Wanneer 't gebeurde , dat hy door eleazar en simon te gelyk beftreeden werdt, verdeelde hy zyne magt, dryvende met fchichten, van de galleryen des Tempels gefchooten, die geenen te rug, welke van de Stad kwamen, terwyl hy met het werptuig zich verweerde tegen de geenen, welke van 't opperdeel des Tempels met hunne fchichten op hem fchooten. Maar als eleazar hem in rust liet, gelyk dikwyls gebeurde, 't zy door vermoeidheid, of door dronkenfehap, dan deedt hy zo veel te fterker uitvallen op simon,; en wanneer hy de zynen dwong te vlugten, dan ftak hy de huizen in R 4 den V. BOEK. in. Hoofdft. Jerufalem verdeeld.  c64 BRAND. V. BOEK. III. Hoofdft. IV. den brand, daar hy maar kon bykomen; al waren ze ook vol van koorn en anderen yoorraad; doch, zo dra hy te. rug wèek, joeg simon hem weder na, en deedt even eens zo. Aldus verniel? den zy 't geen verzameld was, om een beleg te kunnen uitftaan, 't welk was als de zenuw des oorlogs, die hun over 't hoofd hing; even als of zy ten dienfte der Romeinen te zamengefpannen hadden, op dat die deeze plaats des te gemakiyker zouden kunnen veroveren. — Tot yoltooinge van het ongeluk werdt alles rondom den Tempel verbrand, uitgenomen een klein gedeelte van het koorn, het welk aldaar in zulk eene menigte verzameld was, dat men een beleg van eenige jaaren zou hebben kunnen uitftaan, zonder tot hongersnood te vervallen, die eindelyk de oorzaak was, dat Stad ingenomen werdt. Door deezen brand werdt ook in de asfche gelegd het huis, dat tusfchen joannes en srmon ftondt, zo dat 'er, in de Stad zelfs, als tusfchen twee veldlegers, eene vlakte om flag te leveren gezien werdt; het welk echter ons Vaderland aan niemand wyten kon, dan aan de wpede zynen ontaarde Kinderen.  ELLENDE DER STAD. 265 IV. HOOFDSTUK. Beklaagelyke ftagt van .Jerufalem, door de yslyke ivreedheid der oproerigen. Tn 't midden van alle deeze rampen, A waarmee Jerufalem van alle kanten beftreeden werdt, en welke deeze rampzalige Stad maakten, als een lichaam, dat voor de woede van felle beesten bloot gefteld was, deeden de oude Mannen en de Vrouwen wenfehen voor de Ré. meinen, en verlangden, om door eenen uitlandfchen oorlog verlost te worden van de ellenden, welke deeze inlandfche hun deedt lyden. Nooit zag men jammerlyker ftaat, dan dien deczer ongelukkige inwooneren: want tot hoedanig een voorneemen zy ook kwamen, zy zagen geen kans: om het uit te voeren, noch om te vlugten, nadien alle dc doorgangen bezet waren , en dat de Overften der verfcheiden' zamenrottingen allen, welken zy verdacht hielden, van tot de Romeinen te willen overloopen, als vyanden handelden en doodiloegen: terwyl zy daarin alleen overeen kwamen, dat zy zodanigen ombragten, die "t meest verdienden in het leeven te bly* ven. Dag en nacht hoorde men 't geschreeuw der geenen, die met malkande- R $ xm V. BOEK, IV. Höó'fflffJ Jofepjm» ' k'iagu  266 ELLENDE DER STAD: V. SOF.K. IV. Hoofdft. V. ren handgemeen waren. Hoedanig een indruk de vrees ook op de gemoederen maakte, het geklag der gekwetften trof nog dieper, en alle die ellenden verfchaften onophoudelyk nieuwe ftoffen van kwelling. Maar de vrees fmoorde de Item, en hieldt, door eenen wreeden dwang, de zuchten binnen den boezem beflooten. De dienaars hadden alle ontzag voor hunne Meesters verlooren; de dooden moesten de begraavenis derven; elk verzuimde zynen pligt, om dat 'er geene hoop van behoudenis meer overig was ; en de yslyke wreedheid der oproerigen ging zo verre, dat zy de lichaamen der geenen, welken zy gedood hadden, op malkanderen ftapelden, daar boven opklommen, en 'er zich van bedienden, als van eene vechtplaats, van waar zy met zo veel te grooter verwoedheid fhccden, om dat zy, de lyken onder hunne voeten ziende, zich daardoor tot des te meerder wreedheid aangeprikkeld gevoelden. 1  GEMAAKTE TOORENS. 267 V. HOOFDSTUK. Joannes gebruikt het hout, dat tot den Tempel gefchikt was, tot het maaken van toorens. Joannes fchaamde zich ook niet de ftoffen , die tot een heilig gebruik gefchikt waren, tot zyne eigen verfterking aan te wenden. Dewyl het Volk en de Priefters wel eer voorgenomen hadden, den Tempel te onderfchraagen, en hem twintig elleboogen hoogcr op te^ haaien; hadt agrippa, met groote" moeite en kosten, zeer lange en dikke balken van den Berg Libanon doen haaien : maar dewyl de oorlog opkwam, bleef dit werk fteeken. Joannes deedt dan' deeze balken afzaagen op zulk eene lengte , als noodig was, om 'er toorens van te maaken, van waar hy zich tegen eleazar verweeren kon. Deeze {lelde hy binnen den omtrek van den muur, tegenover de groote zaal aan de WestZyde: want het was daar alleenlyk, dat zy gefteld konden worden, om dat de andere plaatzen met trappen bezet waren. Door dit middel, 'twelk eene uitwerking zyner godloosheid was, poogde hy zyne vyanden te onder te brengen: maar god verydelde zynen toeleg, en maakte zyn werk vruchteloos, doende de v. • v. Hoofdft. Jonnnes maakt tooicnS.  V. BOEK. V. Hoofdft. VI. Hoofdft. Optogt van \ 2f58 TITUS BENDEN. de Romeinen komen, eer het voltooid was. VI. HOOFDSTUK. Titus, zyn heir byeen verzameld hebbende, trekt op naar Jerufalem, "rVTa dat titus een gedeelte van zyn Heir verzameld, en aan de overigen belast hadt, vóór Jerufalem by hem te komen, ging hy naar Cefarea. Hy hadt, behalven de drie keurbenden, die onder zynen Vader gediend, en Judea verwoest hadden, nog de twaalfde keurbende , die uit treffelyke foldaten beftondt, welke nog indachtig zynde hunnes tegenfpoeds, wel eer onder 't geleide van cestius geleeden, des te meer verlangden, om zich daarover te wrecken. Titus beval dan aan de vyfde keurbende, door Ammaik te trekken, en, aan de tiende, den weg naar Jericho te neemen. Zelf toog hy op met de twee andere keurbenden, nevens de hulptroepen der Koningen, die ft erker waren dan tevooren, en met een groot getal Syriërs. , Totvervulling van de manfehap, welke vespasianus uit die vier keurbenden geligt, en onder't geleide van mucianus ïiaar Italië gezonden hadt, gebruikte hy zulk  TITUS OPTOGT. , 269 zulk een gedeelte van de tweeduizend mannen, die hy uit het heir te Alexandrië gekooren waren, en welke hy met zich gebragt hadt. Drieduizend andere kwamen langs den Eufraat af, en tiberius alexajnder. volgde hem. Deeze waS een Man van zulk eene verdiende en verftand, dat titus hem voor éénen zyner voornaamfte Vrienden hieldt. Hy was Landvoogd van Egypte geweest, de eerfte, die eenë genegenheid Voor vespasianus tot het beklimmen van den Keizerlyken throon betoond hadt, toen hy het eerst daarna hadt beginnen te ftaan, zonder dat de onzekerheid der uitkomfte zyne getrouwheid ooit hadt doen waggelen: voorts had hy zulk eene kennis in krygszaaken, en door zynen ouderdom zo veel erVaarenheid Verkreegen, dat alle die uitmuntende hoedanigheden, te zamen gevoegd, hem een aan- zienlyk gebied waardig maakten. \ Wanneer nu titus 's vyands land introk, hieldt hy deeze orde in zynen togt. De hulptroepen gingen vooruit; de graavers, die de wegen effen maakten, volgden; daarna kwamen de leger-affteekers, en achter hen de pakkaadje der Overften. Hierop volgde titus zelf, verzeld van zyne lyfwacht en eenige andere uigeleezen' krygskuechten; voorts eene bende ruitery ; toen het ftormgevaarte en werptuig, en daarop de Opperhoofdlieden en Kolonellen, insgelyks van uitgeleezen' foldaaten verzeld. Daarop V. VI. Hoofdft»  Êfö OPTOGT DES LEGERS. v. 'bof.k. vt, Hoofdft. op volgde de Arend (a), omringd van de veldtekens der keurbenden, waarby ook de trompetten zich gevoegd hadden. Daarna kwam het gros van 'tHeir, gaande de foldaaten zes in 't gelid. De llaaven volgden achter de keurbenden met de pakkaadje , cn de zoetelaars nevens de werklieden, en de troepen ter hunner geleide, beflooten den optogt. Titus in deeze orde, volgens de gewoonte der Romeinen, voorttrekkende, kwam door Samariè' te Gofna, de eerfte plaats, welke zyn Vader vespasianus hadt ingenomen, en alwaar toen eene krygsbezetting lag. Den volgenden morgen vandaar Voortrekkende, ging hy zich legeren op eene plaats, genoemd Akanthonaulona (bj, dicht by het Vlek Gaba- Saai, of Saais heuvel, dertig ftadiën van Jerufalem gelegen (cj. VII. (ei) Of het Opper-veldteken. (b) Of het Doorn-dal. (c) Moesten de Christenen, zo 'er zich nog eenigen in Jerufalem bevonden, toen de Stad door titus berend werdt, zich niet te binnenbrengen da voorzegging van hunnen Heer: Maar wanneer gy zien zult , dat Jerufalem van heirlegers omfingeld wordt, zo weet als dan dat haare verwoejling naby gekomen is. Als dan die in Judea zyn, dat ze vlieden na de bergen : en die in het midden van dezelve zyn, dat ze daar uittrekken: en die op de velden zyn, dat ze in elezelve niet meer komen. Want deeze zyn dagen der wraak ,* op dat alles vervuld worde dat gcfchreeven is. Doch wee den bevruchten en den zoogenden vrouwen in die dagen : want daar groote tiood zal zyn in 't land en toorn ever dit volk. En 33  TITUS BESPIEDT DE STAD. 271 VII. HOOFDSTUK. Titus befpiedt Jerufalem. Sterke uitval op hem gedaan. Hy xvordt door zyne dapperheid uit het gevaar gered. .1T/"andaar reedt titus met zeshonderd , y uitgeleezen' ruiters uit, om Jerufalem te befpieden, en te verneemen, in hoedanigen ftaat de Jooden waren: want weetende, dat het Volk naar vrede wenschte, om van de dwingelandy • der oproerigen verlost te zyn, efl dat -het alleenlyk uit onvermoogen was, dat ,zy dit juk niet affchudden, dacht hy, dat zyne tegenwoordigheid hen moogelyk zou kunnen doen beiluiten om zich over te geeven, eer men tot geweld kwam. Zo lang hy nog op den weg reedt, die naar de Stad leidt, kwam 'er niemand op de muuren te voorfchyn 5 maar zo dra hy den weg oplloeg naaiden tooren , genoemd Pfefina, kwamen de Jooden met eene groote menigte ter poor- zy zullen vallen door de fcherpte des zwaar ds, en gevanglyk weggevoerd worden onder alle volken : en Je* Tiijalem zal van de Heidenen vertreeden worden ,' tot dat de tyden der Meidenen vervuld nullen zyn. Luc. •*EA% 20—24. V. HOEK. Vit Hoofdft.  m TITUS IN GEVAAR, v. BOES. VII. ftoofdlh poorte uit, die tegen over helena^ graf, aail de zyde van de Vrouwen toorens, ftondt; en, op zyne ruitery aanvallende* fneeden zy de voorften van de achterften af, en verhinderden hen alzo zich te herëenigen. Dus bevondt tïttjs zich met eenige weinige der zynen», afgezonderd van het grootfte gedeelte zynes troeps > zo dat hy niet verder voort kon, om dat 'er tot aan de muuren toe niet dan tuinen, heggen en graften waren, noch ook weder by de zynen « die achter waren gebleeven, aankomen, wegens het groot getal vyanden, dat tusfchen beide gefchooten was*: des de zynen, niet weetehde, in welke een gevaar hy was, ert meenende, dat hy 't op 't vlugten gezet hadt, zich ook door de vlugt poogden te reddem Maar titus, in deezen nood ziende * dat alle de hoop Zyner behoudenisfe in zyne dapperheid beftondt, wendde zyn paard, en, rydende dwars door de vyanden heenen, baande zich eenen weg met zyn zwaard, en riep den zynen, toe, dat zy hem volgen zouden. Toen bleek het, dat de uitkomften des oorlogs, en de bewaaring der Vorften van gods beftiering afhangen: want, hoewel titus zonder helm of harnas was, nadien hy niet was uitgereeden om te vechten, maar alleen om te befpieden, echter werdt hy door geene der pntallyke fchichten, die op hem gefchooten werden, geraakt* Streeven- de  TITUS GËRËD. 2?t ie dus dwars door alle die fchichtefi en pylen, wierp hy , alles om verre , wat zich tegen hem verzettede, en dreef Zyn paard over de lichaamen der gevallenen heenen. Dnor deeze oneeineene dapperheid haalde hy al het geweld der Jooden op zich, en elk fchreeuwde om 't luidst, dat men op hem alleen moest aanvallen en hem het wyken beletten ; maar Werwaards hy zich keerde, deedt hy zyne vyanden terftond wyken. De geenen, die in 't zelfde gevaar waren, achtende dat 'er geen ander middel was, Om zich te redden, dan dwars door de vyanden eenen Weg te baanen, bleeven dicht by hem: maar één van de agterRen Werdt gedood, en zyn paard °insgelyks, terwyl een ander, van zyn paard gefprongen zynde , ook omgëbragt en zyn paard weggevoerd werdt; doch titus kwam, onbefchaadigd, met dc o. vengen weder in zyn leger. . Dit gering voordeel, door de jooden behaald, maakte hen ftout, en vleide hun met eene hoope op het toekomende, die wel haast bleek ydel te zyn. VIL DEÈI. Sj Vnj V. BOEK. vtr. Hoofdft.  27'2 KEURBENDEN GEPLAATST. Jcrufilem * berend. V. boek; VUL HoofdiL IX. VIII. HOOFDSTUK. T i t u s doet zyn heir Jerufalem naderen. ATa dat den volgenden nacht de keurx bende , die te Jmmaüs gelegen hadt, aangekoom en was, trok titus, 's morgens vroeg, naar Skopos, maar zeven ftadiën van Jerufalem gelegen, en dus genaamd, om dat men uit die vlakte de Stad en den Tempel zeer fraai zien kon. Aldaar beval hy aan twee keurbenden, haar leger héér te liaan; maar aan de derde, die, door den togt van den voorigen nacht, nog vermoeid was, belastte hy, drie ftadiën verder af zich te legeren, om, 'buiten vrees van door de vyanden verhinderd te worden, zich te kunnen verfterken. Naauwlyks hadden deeze drie keurbenden een begin gemaakt van te doen 't geen haar bevolen was, of de tiende kwam van Jericho, alwaar vespasianus, na 't veroveren dier plaats, een gedeelte van zyn kryksvolk in bezetting gelegd hadt. Aan deeze beval /titus, zich zes ftadiën van Jerufalem, aan de Oostzyde, by den Olyfberg, die tegen over de Stad ligt, en door het dal van Kedron daarvan afgegefcheiden is, te legeren.  BERAAD DER JOODEN, kff IX. HOOFDSTUK. JDó verfcheiden partyen binnen Jefufalenl vereenigen zich om tegen ie Romeinen te ftryden, en doen zuiken ft erken uitval op de tiende keurbende, dat zy haar uit ~haare legerplaats dryven; maar titus, te hulp komende, rsds hdar. Ruik een Zwaaré oorlog, aldus var) buiten aankomende, bragt hen, die te vooren door eeneu inlandfcheti kryp malkanderen poogden te vernielen» tot andere gedachten. De drie verdeelde partyen, de Romeinfche magt niet zonder1 verbaasdheid aanfchoüwehdé; vereenipden zich, en vraagden dc anderen, wat zy meenden te doen; of Zy zouden toelaateii^ dat de Romeinen Voortgingen met drie befchanzingen op te werpen* ou> heil te overweldigen; dan of zy, zuiken zwaarert oorlog vóór oogen ziende, inaar^ als toekykers zouden ftil zitten, en zich inbeelden, dat het hun cerlyk genoeg Was , zich binnen de muuren "te* houden, even als of zy geen geweer hadden, om zich te befchermen^ noch handen, om 'er zich van te bedienen. Hierop riep één van huil uit: „ Zyn wy dan alleenlyk tegen ons zeiven ftóuC en dapper; en moet onze verdeeldheid de oorzaak zyn, dat de Romeinen, zonS a deï V. ix. Hootdft. Uitvallen op do  V. BO".fC. IX. Hoofdft. 274 UITVAL DER JOODEN, der hun verlies, deeze Stad vermeesteren" ? Door zodanige woorden malkanderen opwekkende, greepen zy de wapenen aan, en deeden eenen uitval door het dal op de tiende keurbende, werpende zich met een groot getier op deezen , die bezig waren met hun leger door eenen muur te verfterken. Nadeinaa'1 de Romeinen niet gedacht hadden, dat dc jooden zo ftout zouden geweest zyn, of, indien zy zulks al hadden willen beftaan, dat hunne verdeeldheid het toegelaaten zou hebben, zo hadden de meesten huime wapenen afgelegd, om hunne werken voort te zetten : zy war ren ten hoogfteu verwonderd over dee-r zen fchielyke.n uitval, op welken zy gansch niet verdacht waren geweest. Elk liet daarop het werk ftaan; fommigen begonnen te vlugten; en anderen, die naar hun geweer liepen, Werden door de Jooden gekwetst , eer zy zich konden byeen voegen, om tegcnfland te bieden., Ondertusfchen kwamen 'cr nog meer Jooden, aangemoedigd door 't voordcel der eerften; en hoewel hun getal niet heel groot was, echter groeide het in hunne gedachten niet minder aan, dan in die der Romeinen, welke, hoewel gewoon in goede orde te ftryden, nogthans door deeze fchielyke overrompeling zo ontfteld waren, dat zy begonnen te wyken. Niettemin, wanneer de Jooden hen kort op de hielen waren, keerden zy zich om, hielden' hen  JOODEN AFGESLAGEN. Z75 hen van zich af, en kwetften of doodden de geenen, die zich te veel van de andere af begaven. Maar dewyl het getal hunner vyanden fteeds aangroeide ; werden zy zo verlegen, dat zy hunne legerplaats verlieten , en de ganfche keurbende liep gevaar van tg fnéuvelen, indien niet titus, hiervan verwittigd, fpoediglyk haar te hulp gekomen ware met het krygsvolk, dat hy by zich hadt: want, den vlugtenden hunne lafhartigheid verweeten hebbende, deedt hy hen iland houden, en greep de Jooden toen op de zyde aan, waardoor by veelen doodde, nog meer kwetfte, hen allen op de vlugt bragt, en in groote wanorde door het dal heenen dreef. Hierdoor verlooren zy veel volks, tot dat zy aan de andere zyde des dals gekomen waren; waar zy toen ftand hielden, en de diepte van het dal tusfchen beide zynde, vochten zy, van verre, tot aan den middag: maar kort daarna beval hy het krygsvolk, dat hy met zich gebragt hadt, 'daar te blyven nevens eenige andere benden, om de vyanden liet uitvallen te beletten, laatende de keurbende toen weer heenen gaan, om aan den muur te werken, dien hy bevolen hadt tot verfterkinge der legerplaats op den top des bergs te maaken (a). 00 Dus werdt Jewfahm aan die zyde eerst aangerand en de gevegten begonnen, waar jesus; de verwoefting der Stad voorzegd hadt. S 3 1 X, V. BOF.fC. IX. Hoofdft.  v. X. Hoofdft, V'ftval der 276 NIEUWE UITVAL, X. HOOFDSTUK. Andere uitval der Jooden, waardoor zy, indien het door titus dapperheid niet verhinderd geweest ware , een gedeelte zyner troepen verflagen zouden hebben... T~Vt wyke'n der Romeinen namen de Joden op voor eene vlugt. Den fchildwacht, die op den muur ftondt, hun, door 't zwaaien van zynen mantel, een teken gegeeven hebbende, vielen zy andeimaal uit, met een groot getal, en zulk eene onftuimige drift, dat ze meer naar verwoede beesten, dan naar Menfchen geleeken? invoege dat de Romeinen,, niet1 kunnende dit groot geweld wederftaan, de vlugt namen, en, even alsof zy door fteenen, uit werptuigen geworpen, verftrooid werden, den berg op liepen. Maar titus bleef ter halver wege ftil ftaan, met een klein getal van de zynen, die, pnaangezien het gevaar, hunnen Veldheer niet verlaaten wilden: doch zy vermaanden hem : ,, voor de woede deezer vertwyffelde menfchen, die niet dan den dood zochten, te wyken; en zyn leeven niet te wagen tegen zodanigen, aan welken zo weinig gelegen was: Voorts dat hy moest denken, dat, dewyl hy het Opperhoofd van dien kryg, en , door de verhevenheid van zy.  JOODEN AFGESLAGEN. 277 zynen ftaat, Heer van de ganfche Waereld was, het hem niet vryftondt, zich bloot te geeven, als een gemeen foldaa't; en dat vermids de behoudenis van zyn heir van zyn perfóon afhing, hy niet langer in zulk een gevaar behoorde te blyven." Maar titus, zonder naar deeze redenen te luisteren, wederftondt de vyanden met zulk eene dapperheid, dat hy, veelen van hen doodencle, hun geweld ftüitte, en hen den berg afdreef. Dit verbaasde hen geweldig, zonder dat zy evenwel daarom weder in de Stad keerden; maar zy poogden hem alleenlyk te ontwyken, en vervolgden, ter rechter en flinker zyde, de vlugtende Romeinen; doch zy konden zich echter voor hem niet wachten: want hy greep hen op de zyde aan, en ftuitte hen overal, daar hy Itonde. ■ De Romeinen ondertusfehen, die hunne legerplaats op den top des bergs verfterkten, ziende hunne makkers, die omlaag Waaien, vlugten, twyfelden niet, of titus was genoodzaakt geweest te wyken, vermids zy hem anders niet verlaaten zouden hebben. Denkende derhalven, dat het onmooglyk was, zulk een groot geweld der Jooden te wederftaan, werden .zy met zuiken fchielyken fchrik bevangen, dat de geheele keurbende in wanorde geraakte en de vlugt nam, loopende de één hier, en de andere daar, tot dat fommigen, titus midden onder de vyanden gezien hebbende, uit bekomS 4 *ne- V. EOF.K. X. Hoofdft.  a?8 JOODEN GESLAGEN. v. SOF.K, Hwïdit. XI. mering voor hem alleen , de geheele keurbende toeriepen, in welk een gevaar hy was. Hunnen Veldheer dus verlaaten te hebben, 't welk nog grooter fchande voor hun was, dan ge vlooden te zyn, baarde zulk eene fchaamte in hen, dat zy, met eene groote woede op de Jooden aanvallende, hen deeden wyken, en tot aan de Stad toe dreeven. Maar zy lieten daarom niet na, zich al wykende te verweeren; doch de Romeinen, het voordeel van de hoogte hebbende, joegen hen allen eindelyk tot in het dal. Onderrusfchen verweerde titus zich fteeds tegen de geenen, die hem wederftonden , en zondt na het gevecht de keurbende Weder heenen om haare legerplaats te verfterken. Om nu naar waarheid te fpreeken , zonder door vleiery jets by de zaak te doen, of door afgunst die te verkleinen, moet ik zeggen, dat die uitmuntende Prins deeze keurbende tweemaal door zyne dapperheid gered a en uit het gevaar verlost heeft.  AANSLAG VAN JOANNES. 279 XI. HOOFDSTUK. Joannes maakt zich door overrompeling meester van het binnenfie gedeelte des Tempels, V welk eleazar ingenomen hadt; en aldus voorden de drie Partyen binnen Jerufalem tot twee gebragt. n^erwyl nu de vyandlykheden buiten ^ de Stad een weinig ophielden, bnt* ftondt 'er van binnen een nieuwe ftryd. Op den veertienden van Grasmaand, op welken dag de Jooden het Paafehen vieren ter gedachtenis hunner verlosling uit de dienstbaarheid van Egypte, deedt eleazar de poort des Tempels openen , om zodanigen, die daar wilden komen, om god te aanbidden, binnen te laaten. Van deeze gelegenheid bediende joannes zich ter uitvoeringe van zynen godloozen toeleg; en beval aan etlyken van de zynen, die minst bekend, en doorgaans onreine menfchen waren, zwaarden onder hunne kleeding te verbergen, en zich onder die geenen, welke naar den Tempel gingen, te vermengen. Zo dra waren deezen niet daarbinnen, of zy wierpen hunne kleeding af, en vertoonden zich gewapend. Dit baarde terftond een groot geraas en gewoel omtrent den Tempel: en in die verbaasdheid meende het volk, dat het op S 5 hen v. X'f, ffrofdfti Joannes overrompelt Jen binnentempel.  v. HORK. XI. . Hoofdft. XII. sSo TEMPEL VERMEESTER]}. % | hen tezamen gemunt was: maar die van eleazars aanhang bemerkten wel, dat het op hen alleen maar zag. Deezen, die aan de poorten wacht hielden, liepen weg: anderen, niet durvende zich ter weer ftellen, verlieten de pldatzen, welke zy verftcrkt hadden, en poogden het door de rioolen te ontkomen; en 't gemecne volk, dat naar den altaar en rondom den Tempel geweeken was, werdt met voeten vertreeden, en met Hokken en zwaarden doodgefiagen. Deeze moordenaars poogden dit ombrengen deezer Menfchen hiermede te verfchoonen, dat zy van hunne tegenparty waren; ert zo zy door iemand van hun maar ééns waren beleedigd geweest, dat was oorzaaks genoeg, om hun den dood aan te doen. Dus raakten veele onfchuldigen jammerlyk om hals: maar die zich van eleazars Volk in de rioolen en elders verborgen hadden kwamen, op goede toezegging, daar Weder uit, en vereenigden zich met hunne vyanden. Na dat zy zich aldus meester van het binnen. He des Tempels gemaakt, en de drie verdeelde partyen door dit middel tot twee gebragt hadden, beftondt joannes, simon nog ftouter te bevechten.  EERSTE SCHIKKINGEN. ü8i XII. HOOFDSTUK. Titus dcet den grond tot aan de muuren van Jerufalem effen maaken. De oproerigen, veinzende, ah of zy zich aan de Romeinen wilden overgeeven, wikkelen veele foldaaten roekelcosiyk 'in een gevecht. ' Titus vergeeft hun dien mis- ' flag: en fchikt de Legcrwyken, om het beleg te beginnen. HTitus , willende de kr'ygsbendcn , ■* welke hy te Skopos hadt, naar Jerufalem doen trekken, Helde zo veel volks, . als hy noodig oordeelde, tegen 'de uitvallen der vyanden; beval aan anderen den grond tot aan de .muuren der Stad effen te maaken; deedt alle de muuren en heiningen der tuinen en erven afbreeken ; alle de boomen, de vruchtdraagende niet uitgezonderd, afhouwen; de holten vullen; de graften dempen; de uitfteekende rotzen brecken; en aldus alles, van Skopos af tot aan her.obes graf, en den Slangen-poel, eertyds'B.e£imra genoemd, toe, vlak en effen maaken. —■— Ten deezen tyde werdt door de Jooden een toeleg gefmeed, om de Romeinen te verfchalken. De ftoutftcn der oproerigen begaven zich buiten de Stad voorby de Vrouwen-toorens, zeggende, dat de geenen, die den vrede be- ■ V. BOF.ff. XII. loofdft. Titus arbeid.  28a VEINZER Y DER JOODEN. V. BOEK. XLI. Hoofdft. begeerden, hen ter Stad uitgejaagd hadden, en dat zy aldaar geweeken waren, om zich voor de Romeinen te verfchuilen. De anderen van hunnen aanhang, veinzende inwooners te zyn, riepen van de Stadsmuuren, dat zy vrede met de Romeinen verzochten, dat zy bereid waren de poorten voor hun te openen; en dat zy hun derhalven noodigden aan te komen. En om aan deeze veinzery te beter fchynt te geeven, gooiden zy met fteenen naar eenigen van hen, die zich geheten, als of zy hen 't uitkomen beletten wilden. Na dat zy dus zich in fchyn eenen doortogt met geweld gebaand hadden , kwamen zy by de Romeinen, en toonden zich in "t wederkeeren in groote bekommeringe te weezen. Door deeze list lieten de foldaaten zich bedriegen, en meenende, dat zy de Stad reeds in hun geweld hadden, verlangden zy met ongeduld, om zich op 'hunne vyanden te wreeken. Maar deeze aanbiedingen waren by titus verdacht, en hy zag niet, dat ze eenigen grond hadden; om dat hy, den voorgaanden dag, door josephus aan de Jooden voorllagen van een verdrag hebbende laaten doen, hy hen ongeneegen daartoe hadt gevonden. Hierom beval hy zynen foldaaten, dat zy hunne posten niet verlaaten zouden: maar etlyken der geenen , die aan de werken bezig waren, de wapenen reeds opgenomen hebbende, 'begonnen naar de poorten te  ROMEINEN MISLEID. 283 te loopen. De Jooden, die voorgaven, dat zy ter Stad uitgejaagd waren , lieten hen voorbygaan; maar toen zy aan de toorens by de poorten gekomen waren, vielen zy van achteren op hen aan; terwyl deezen, die op den muur Honden, hen met fteenen, fchichten, en pylen wierpen. Dus werden 'er veelen gedood, en nóg meer gekwetst, vermids zy niet wel wyken konden om de geenen, die achter hen waren. Daarenboven deedt de fchaamte van hunnen Veldheer ongehoorzaam geweest te zyn, en de Vrëes Voor ftraf hen te meer in hunnen misflag volharden. Eindelyk evenwel na een zwaar gevecht, wanneer zy hunnen vyanden niet minder wonden hadden toegebragt, dan zy zelve ontvangen hadden, openden zy zich eenen weg dwars door de geenen, die zulks poogden te beletten. De Jooden lieten echter niet na , hen met fchichten te vervolgen tot aan helen a's graf, en dreeven hun veele fcheldwoorden toe, befpottertde hen, dat zy zich zo hadden laaten bedriegen, terwyl anderen, onder 't zwaaien hunner fchilden, van blydfchap huppelden en fchreeuwden. ■ Inmiddels waren de Hoofdlieden zeer t' onvrede op hunne foldaaten, en titus liet zich heel vergramd aldus hoeren: „ De jcoden, hoewel tot wanhoop gebragt, gaan echter met overleg te werk; zy bedienen zich van listen en laagen , en 't geluk begunftigt hun, nadien zy huu- v. vost. XII. Hoofdft.  8öj3*> X![. Hoofdfl. TITUS BESTRAFFING. hunne Overften gchoörzaamen, en zicll tegen ons Vejeenigem En de Romeinen, die ; door hunne krygstucht cn flipte gehoorzaamheid, gelukkig plagtcn te avcczcu, fchroomeu niet, zonder Overften en onordenlyk te ftryden, en alzo door onbedachtzaamheid overv/onneji te worden, zelfs onder de oogen en in de tegenwoordigheid van den zoon huns Kei-' zots. ^ Wat zal myn Vader zeggen, als hem dit ter oóre komt,, te meer, dewyl hy, zyn ganfche leeven in den oorlog doorgebragt hebbende, nooit iets dergelyks van .de zynen gezien heeft ? Im-1 nu-rs zouden onze Wetten eene zeer' zwaarc ftraf eilchen tegens geheele troepen, die dus de krygstucht den fchop' geeven, nademaal de minfte ftraf voorveel geringer overtreedingen de dood is. Maar zy, die de ftoutheid gehad hebben, aldus hunnen pligt te verwaarloozeji, zullen wel haast gewaar worden, dat zelfs de overwinning eene misdaad by de Romeinen is, wanneer men zonder bevel der Overften durft ten ftryde gaan." ■ Titus, de Hoofdlieden aldus aangefprooken hebbende, twyfelde men niet, of hy zou ftrengheid gebruiken. ' Alle de foldaaten, die zich te buiten gegaan hadden, hielden, zich reeds voor verlooren , en bereidden zich, om den dood te ontvangen, dien' zy niet ontkennen konden niet recht verdiend te hebben: doch. de overige keurbenden baden hem, dat hy de onbedacht  TITUS VERGEEFT. 485 dachtheid van eenige weinigen wilde verfchoonen , uit inzigte der gehoorzaamheid van alle de anderen , nadien zy zouden trachten, hunne misdaad door 't behoorlyk nakoomen van hunnen pligt te vergoeden. Door deeze fmeekingen, gevoegd by het Ryksbelang, liet titus zich ter neer zetten, te meer, dewyl hem welbekend was, dat, gelyk meir zich onbuigzaam moet toonen, als de ftraf maar één byzonderen perfoon betreft, het alzo van aangelegenheid is, iets toe te geeven, wanneer de fchuldigen zeer fterk in getal zyn. 'Aldus ftondt hy den foldaaten vergiffenis toe, raids dat zy wyzer in het toekomende houden zyn; en hy overleide, hoe hy zich best over het bedrog der jooden wreeken zoude. -— Na dat deeze Prins, binnen vier dagen, al den grond, die 'ter tot aan de Stadsmuuren was, hadt doen effen,maaken, deedt hy zyne beste troepen, tot dicht aan de bolwerken tusfeben het noorder en wester gedeelte, naderen. Enfchikkende daarop het voetvolk in zeven, en dc ruitery achter hen in drie reien, ftelde hy de boogfehutters tusfchen beide, waardoor hy den Jooden alle gelegenheid benam, om uitvallen te: doen, laatende toen de pakkaadje 'deidrie keurbenden, benevens de knechts, en de rest van het gevolg, aankomen. ~ Hy nam zyne wyk, twee ftadiën van de Stad af, tegen over den tooren Pfefinat alwaar de muur zich met eene bogt, van v. BOEK. XII. Hoofdft;  V. BOEK. XII. Hoofdft. XIII. Hoofdft. ' Jerufalem befch reeven, 4 236 JERUSALEM BESCHREEVEN. van h Noorden naar 't Westen, ftrekt. Het ander gedeelte van 't heir legerde zich aan de zyde van den tooren Hippikos, desgelyks twee ftadiën van de Stad,, hebbende zich met eenen muur omringd. Doch de tiende keurbende bleef op den Olyfberg, XIII. HOOFDSTUK. Befchryving der Stad Jerufalem.' TT\e Stad Jerufalem was met eenen driedubbelen muur omringd, uitgenomen aan de zyde der ontoeganglyke dalen, alwaar er maar één was. Zy was gebouwd op twee bergen, die, tegen eikanderen overleggende, door een dal, dat vol van huizen was, van één gefcheiden waren. Vermids die berg, op welken de bovenftad was gelegen, veel hooger , uitgebreider, en by gevolg fterkcr van ftand was, dan de andere, hadt Koning david, Vader van salomon, die den Tempel ftichtte, dien gekoozen, om 'er eerte vesting op te bouwen, welke hy naar zynen naam noemde: van ons werdt ze de Boven- markt genoemd. . De beneden-ftad ligt op eenen anderen berg, die den naam van Akra voert, en van alle kanten gelyk afdaalt. Eertyds was 'er, tegen  jERUSALËM. mf gen over dien berg, nog een andere, die laager, en door een groot dal daarvan afgelcheiden was; maar de Asmoneefche Vorften hebben dat dal doen vullen, en den top van den berg Akra effen maaken, om de Stad aan den Tempel te hechten, ten einde die te beter zou af- fteeken. • Belangende het dal, Ty- ropoëon genoemd , het welk de opper ftad van de beneden-ftad affcbeidt, het ftrekt zich uit tot aan de fontein Sifoa, die lieflyk water in overvloed uitlevert. — Beide deeze bergen, daar de Stad op ligt, zyn aan den buitenkant door de fteilten, en de diepe dalen, die 'er rondom liggen, ongenaakbaar. De oudfte [eneerfte] der drie muuren, waarVan reeds gemeld is, zou fchier onwinbaar moogen geacht worden, zo wegens •deszelfs groote dikte, als om de hoogte van den berg, waarop hy ftaat, en de diepte der dalen. Ook hadden david, salomon, en de andere Koningen geene kosten daaraan gefpaard. Hy nam Zyn begin aan de noordzyde by den tooren Hippikos, ftrekkende zich tot aan de Gallery - tooren vandaar tot aan 't -Raadhuis, en voorts tot aan de wester gallery des Tempels. Aan den kant naar 't Westen toe, beginnende weder van den tooren Hippikos, liep hy dooide plaats , genoemd Bethfo, tot aan de Es/ener - poort; vanwaar Zuidwaards zich draaiende naar de fontein Siloa, nam hy zynen keer naar 't Ooften tot aan VII. deel, T sa- V. doVk. XLII. Hoofdft,  m JERUSALEM. v. BÖRK. XIII. Hoofdft. salomons vyver, loopende vervolgens door de plaats, genoemd Oflan, tot aan de ooster - gallery des Tempels. . De tweede muur begon by de poort Gennatb, die aan . den eerften muur vast was, en ging tot aan 't Slot Antonia, dekkende alleenlyk de noordzyde. ■ De derde muur begon by den tooren Hippikos, ftrekte zich naar 't Noorden tot aan den tooren Pfefina, en verder tegen over het graf van hele na,. Koningin der Adiabenen, en Moeder van den Koning isates. Hy liep langs de de koninglyke fpelonken tot aan den tooren op den hoek, alwaar hy met eene bogt omfloeg tot aan des Vollers graf, eindigende ten laatften aan het dal Kedron, daar hy met den ouden in één liep. Deeze muur was een werk van den Koning agrippa (a), die 'er dat gedeelte van de Stad, alwaar te vooren geene gebouwen waren, meê beflooten hadt: maar dewyl de oude huizen niet genoeg waren, om zulk eene groote menigte volks te houden , verfpreidde het zich allengs naar buiten; en men bouwde fterk aan de noordzyde des Tempels dicht by den berg. . Daar was nog een vierde berg, genoemd ■ Be- («) Men moet josephus woorden alhier zö niet opvatten, als of agrippa den eerften aanleg deezes muurs zou gemaakt hebben; maar men neeme ze van eene herftelling en verhooging vau denzclven.  MUUREN DER STAD. 289 Bezetha, liggende tegen over den burg Antonia; die ook begon' bewoond te Worden.' Rondom deezen hadt men diepe graften gemaakt, waardoor men niet tot aan den voet van 't Hot Antonia kon komen; en die diepte deedt de toorens veel hooger fchynen. Men hadt dit gedeelte, alwaar de Stad dus uitgelegd was, Bezetha, dat is, de Nieuwe Stad genoemd; en vermids de Inwooners begeerden, dat die plaats ook verfterkt zoude worden, hadt agrippa, gelyk gezegd is, begonnen die met eenen muur te befluiten: maar vreezende, dat dit eenig kwaad vermoeden aan den Keizer klaudius geeven zoude, en dat hy 't mogte aanzien als een teken van opHand , liet hy 't by de grondvesten berusten : doch indien dit werk zynen voortgang genomen hadt, de Stad zou onwinbaar geweest zyn; want de fteenen daarvan waren twintig elleboogen lang, en tien breed, en zo vast aan één gehecht, dat het niet wel moogelyk geweest zou zyn , dien muur te door•graaven, of door eenig ftormgevaarte te doen waggelen. Dus was zyne dikte van tien elleboogen, en de hoogte zou, -na&r maate van de breedte, geweest zyn, 'indien het gemelde inzicht het bouwen van dit heerlyk werk niet gefluit hadt. Naderhand evenwel haalden de Jooden dien muur nog op, tot eene hoogte van twintig elleboogen, met fcorstweeringen daarop van drie, en T 2 kan- V; , XIIT. HooWït.  2po TOORENS DER STAD. v. BORIC. XIII. Hoofdft. Toorens kanteelingen van twee elleboogen hoog. Dus was zyne ganfche hoogte vyfentwintig elleboogen, en hy was verfterkt met toorens van twintig elleboogen in 't vierkant, niet minder hecht gebouwd, dan de muur, en, in maakfel en fraaiheid van fteenen, niet voor 't gebouw des Tempels wykende. Deeze toorens waren twintig elleboogen hooger, dan de muur: men klom 'er by op langs breede wenteltrappen, en van binnen waren kamers met bovenvertrekken en regenbakken. Van deeze toorens waren 'er* negentig, ftaande tweehonderd elleboogs lengte van malkanderen: doch de middel-muur hadt maar veertig, de oude zestig toorens, en de ganfche omtrek der Stad was van drieëndertig ftadiën. ■ Alhoewel de geheele derde muur vcrwonderlyk was, echter overtrof de tooren Pfefina, gebouwd op den hoek van den muur, daar hy zich aan de ééne zyde naar 't Noorden, en aan de andere naar 't Westen ftrekt, en te een over welke titus zyne legerwyk genomen hadt, al 't overige in fraaiheid. Hy was achthoekig van gedaante, en zeventig elleboogen hoog. Als de Zort op kwam, kon men van zyne hoogte Arabië, alsmede de Zee, en de grenzen . van judea zien. Tegen over dee¬ ze tooren, ftondt de tooren Hippikos, en, dicht daarby, nog twee anderen, welke herodes de groote op den ouden muur gebouwd hadt, die in fchoonheid cn  TOORENS DER STAD. 291 en fterkte alle de toorens van de Waereld overtroffen. Want behalven deeze Koning ongemeen prachtig was, en Jerufalem eene groote liefde toedroeg, hadt hy, door dit wonderbaar werk, de gedachtenis van drie perfoonen, die hem zeer waard geweest waren, willen vereeuwigen, te weeten, eenen Vriend, en eenen Broeder, beide in den oorlog, na 't verrichten van zeer dappere daaden , gefneuveld ; en eene vrouw , welke hy zo vuuriglyk hadt bemind, dat hy, door eene fpoorlooze overmaat van liefde, zichzelven van haar beroofde. —— Dewyl hy nu deeze toorens naar hen wilde noemen, gaf hy aan den eerften den naam van llippikos naar éénen zynen Vrienden. Deeze hadt vier zyden , ieder vyfentwiutig elleboogen breed, en dertig hoog; maar van binnen gansch dicht. Boven op was hy bevloerd met net-gehouwen fteenen, die wel aan één gevoegd waren, met eenen regenbak in 't midden van twintig elleboogen diep, om water in te ontvangen. Op dit plat ftondt een gebouw met een dubbele verdiepinge : ieder verdieping was vyfentwinrig elleboogen hoog, verdeeld in verfcheiden vertrekken, boven welke rondom fchietgaten waren van twee, en borstweeringen van drie elleboogen hoog. Dus was de ganfche hoogte deezes toorens van tachtig elleboogen. • Den tweeden deezer toorens hadt hy Fafaëlus naar zynen broeder T 3 ïiia- v. EOFK. xni. Hoofdft.  n9a TOORENS DER STAD. v. EO EK. XrH. Hoofüft. 'phasaël genoemd. Deeze was'vierkant, ieder zyde veertig elleboogen lang, cn zo veel hoog, zynde van binnen ook geheel dicht. Boven op was eene gedekte gallery van tien elleboogen hoog, rustende op ftylen, en met kleine toorentjes omringd. Op 't midden van deeze gallery ftondt een tooren, binnen welken zulke kostelyke vertrekken en baden waren, dat 'er overal een koninglyke pracht in uitblonk. Het opperlte van deezen tooren was ook met borstweeringen en kantteelingen voorzien, en de geheele hoogte was van negentig elleboogen. Van gedaante geleek hy naar den Faros van Alexandrië, die tot' een vuurbaaken dient voor de zeevaarende lieden, om op de rotzen geen fchipbreuk te lyden; maar hy was wyder van omgang; en op deezen was het, dat sisuon zyn verblyf genomen, en 'er den zetel zyner dwingelandye gevestigd hadt. De derde van deeze toorens hadt den naam der Koningin mariamne. Hy was twintig elleboogen lang, zo veel breed, en dus hoog, dicht en geflooten; verder gelyk de voorige prachtig opgebouwd. En hoewel de vertrekken der twee anderen prachtig waren, echter waren zy by die van deezen niet te vergelyken: want her odes oordeelde, dat, gelyk die twee, welke den naam van Mannen droegen, fterker waren, deeze derde, die naar eene Vrouw en uitmuntende Vorftin genoemd was, hen  TOORENS DER STAD. 293 hen alzo in fchoonheid en fieraad overtreffen moest. Deszelfs geheele hoogte was van vyfenvyftig elleboogen. Hoewel deeze toorens hoog uit zichzelven waren, echter deedt hunne ftand hen nog veel hooger fchynen, om dat zy boven op den ouden muur waren gebouwd, welke muur, op eenen zeer hoogen berg zynde opgerigt, wel dertig elleboogen hooger was, dan den berg zelve; waar door deeze toorens een verwonderlyke hoogte voor 't gezigt uitmaakten. En indien ze verwonderlyk waren om hun gedaante, zy waren 't niet minder om hunne ftoffe: want zy waren van geen gemeene fteenen, die door Menfchen gedraagen konden worden , gebouwd.; maar 't waren witte gehouwen marmerfteenen van twintig elleboogen lang, tien breed, en vyf hoog, zynde zo net gehouwen, en zo dicht aan één gehecht, dat men geene voegen daaraan kon zien, en dat elke tooren maar uit één ftuk fcheen gemaakt te 55W31. Aan de Noordzyde ftondt een koninglyk paleis, aan deeze toorens gevoegd, liet welk van zulk een overkonftig kostelyk maakfel was , dat de pracht en fchoonheid daarvan alles cvertroffen, wat men 'er van zou kunnen zeggen. Het was omringd met eenen muur van dertig elleboogen hoog, voorzien met toorens , evenwyd van-één ftaande, en van een konftig maakfel. De vertrekken waren zo prachtig en T 4 ruim, V. BOF.JC. XIII. Hoofdft,  294 PALEIS. v. BOF.K. XIII. Hoofdft. ruim, dat de eetzaalen ieder honderd tafelbedden (£) konden houden. De verfcheidenheid en zeldzaamheid van het marmer, dat tot dit gebouw was byeengebragt, waren zo ongemeen, dat het byna ongeloof! yk is. De balken, die de gevels van dit gebouw onderfchraagden, waren zo groot en zwaar, dat men 'er over verwonderd ftondt; en aan de fierlyke welffels en 't kostelyk huisraad zag men overal goud en zilver blinken. Daar was eene menigte Van galleryen, rustende op zeer fierlyke pylaaren; de open plaatzen binnen die galleryen waren vol van veelerlei gewasfen," dichte bosfchaadiën , fchoone wandelplaatzen , klaaré vyvers, en fpringende fonteinen, die door veele koperen beelden het water uitfpooten: en rondom deeze waterwerken waren vlugten van tamme duiven, 't Zou te vergeefs zyn, indien ik wilde onderneemen, alle de vertrekken en gebouwen, tot dit overprachtig Gefticht behoorende, omftandiglyk te befchryvens want woorden kunnen 't niet uitdrukken. En ik kan, niet zonder groot_verdriet en harrzeer, gedenken, dat dit Gebouw in de asfche gelegd is, niet door de Romeinen, maar door fchelmen en verraaders van hun Vaderland, die f» Het is hekend, dat deeze Tafelbedden ofMatrasfen dienden , om 'er, ten tyde der maattydc-n , op te liggen, wyl men toen geene floe- Jen KendQ,  TEMPEL. a9$ die in 't begin van den oorlog, gelyk boven verhaald is, den brand daarin ftaken, waardoor de burg Antonia, die het eerst in brand raakte, vervolgens het paleis, en de daken deezer drie tref? felyke toorens verteerd werden. XIV. II O O F D S T. U K. Befchryving des Tempels van Jerufalem. iVTu moeten we nog van den Tempel fpreeken. Hy was, gelyk gezegd is, op eenen Herken heuvel gebouwd; en de vlakte, die men, in 't eerst, op deszelfs top hadt, was naauwlyks groot genoeg voor den Tempel en deszelfs Altaar. Toen de Koning salomon hem ftichtte, deedt hy eenen muur aan de Oostzyde maaken, om de aarde van dien kant te fluiten; en na dat men die ruimte gevuld hadt, deedt hy 'er écne der galleryen opzetten. Alle dc andere zyden ftonden toen nog, zonder galleryen, bloot en open; maar vermids het Volk, in vervolg van tyd, fteeds meer aarde aanbragt, om die plaats verder uit te breiden, werdt het oppervlakvan dien berg veel grooter. Men brak daarna den muur aan de Noordzyde af, en men voegde 'er nog eene ruimte T 5 by, v. KOKS. Hoofdft. XIV. Hoofdffi; Tempel befchrceven.  2o6 tempel; by, zo groot als de ganfche omtrek des Tempels. Eindelyk werdt dit werk tegen alle verwagtinge zo verre uitge- zet, dat men den ganfchen berg met eenen driednbbelen muur omringde. Maar daar verliepen ganfche Eeuwen, eer dit groot werk voltooid werdt; en men gebruikte daartoe gewyde fchatten, welke door de Volken van alle Gewesten der Waereld go de aldaar opgeofferd werden. Daar de grond het laagst was, waren de muuren tot driehonderd elleboogen, en op forrimige plaatzen nog hoo-' ger, opgehaald; maar de overgroote diepte der grondvesten was niet te befpeürèn, nadien die dalen , federt gevuld zynde, van gelyke hoogte met de enge ftraaten der Stad gemaakt werden. De" fteenen, die men tot dit werk bezigde, waren veertien elleboogen lang,; zo dat het geen , 't welk bykans onmoogeiyk fcheen, eindelyk uitgevoerd werdt dóór den yver en de onophoudelyke mildheid des "Volks, i Gelyk nu déeze grondvesten verwonderlyk waren, zo v-as bet geen daar boven op ftondt niet minder wonderbaar: want men bouwde eene dubbelde gallery daarop, die onderfebraagd werdt doqr zuilen van wit marmer uit één ftuk, vyfentwintig elleboogen hoog; zynde de cederen welffeis zo glad gefchaafd, en zo net aan één gevoegd, dat 'er geen beeldwerk nhch ■ fchilderwerk tot fieraad behoefde. Deeze galleryen waren dertig elleboogen wydj v. BOEK. XIV. ïloofdfh  TEMPfL. «297 ■ wyd.; en zes ftadiën lang in den omtrek , . de Sterkte Antonia daarin begreepen zynde. 1 Alles , wat onder den open hemel was, was met fteenen van verfcheidenerlei foort bevloerd. De weg, langs welken men naar het tweede Heiligdum ging, was, ter rechter en flinker zyde, -met .een fteenen beheining, drie elleboogen hoog, en konftig gewrocht, bezet. Men zag 'er, op een' gelyken affland, pylaaren, op welken met Griekjcbe en Latynfche Letteren eenige geboden van Reinheid gehouwen ftonden, om daar.door den Vreemdelingen te verftaau te geeven, dat zy niet beftaan moeften, binnen die heilige plaats te treeden: want dit Heiligdom droeg den naam van het Heilige; en men klom 'er, van het eerfte, anet veertien trappen naar toe. Het zelve .was vierkantig van gedaante, en niet eenen eigenen muur omringd, die, buiten veertig elleboogen hoog zynde, van de trappen bedekt werdt; maar van binnen was hy maar vyfentwintig elleboogen hoog. , En dewyl de muur op eene hoogte ftondt, daar men by trappen opklom, kon men hem van binnen niet geheel zien , omdat hy door den berg eenigzins bedekt was. • • *Als men die veertien trappen opgegaan was, vondt men een effene vlakte van tien elleboogen tot aan dien muur; en dan ging men nog vyf andere trappen op, om aan de poorten van dat Heiligdom te komen, waar van 'er vier naar 't Noorden, v. EO EK. XIV. Hooldft.  V. BOEK. XIV. HoofdiK 298 TEMPEL. den , vier naar 't Zuiden, en twee naar 't Ooiten zagen, gelyk de noodzaaklykheid vereischte. Want, de plaats . ten Godsdienfte voor Vrouwen gefchikt zynde naar dat Gewest, en door eenen muur van 't overige afgefcheiden, was 'er nog eene poort van noode, die gemaakt was recht tegen over de eerfte, en naar de andere Gewesten, was 'er eene aan de Zuidzyde, en eene andere aan de Noordzyde, door welke laatfte alleen men in 't Vrouwen voorhof ging: want door de andere mogten de Vrouwen niet ingaan. Ook mogten de Vrouwen, door haare eigen poort ingaande , niet verder komen, dan haar eigen voorhof zich uitftrekte. De ingang deezer plaats was niet alleenlyk vry voor Vrouwen, die inboorlingen waren; maar ook voor uitheemfchen van onzen gedachte, die aldaar kwamen, om haai en Godsdienst te pleegen. De Westzyde was met eenen doorgaanden muur beflooten, en hadt geene poort. De galleryen, tusfchen de poorten van dien muur af binnen waards geboogen tegen over de fchatkameren, werden getorst door zeer fchoone en groote kolommen, die wel eenvoudig waren; maar veel grooter dan de geenen, die men meer benedenwaarts vondt. —~» Van de tien poorten, waarvan ik gefprooken heb, waren 'er negen, gelyk ook de posten en 't voorwerk, geheel met goud en zilveren plaaten bekleed. En de tiende, die  TEMPEL. 099 die buiten den Tempel zelfs, of het Heilige ftondt, was van Korintbisch koper, en overtrof verre in kostelykheid de geenen, welke met goud en zilver overtoogen waren. Elk deezer poorten hadt twee ftaan de deuren, zynde dertig elleboogen hoog en vyftien breed. ■ Als men daar binnen getreeden was, zag men, ter rechter en ter flinkerzyde, kameren van dertig elleboogen in 't vierkant en veertig elleboogen hoog, toorens wyze gemaakt, en ieder door twee kolommen , van twaalf elleboogen dikte, onderftut; en gelyke grootte hadden de anderen. ■ De poort aan de oostzyde, die boven de Korintbifche poort van den Vrouwenvoorhof af was, tegen over de poort des Tempels, overtrof alle de anderen in grootte en pracht: want ze was vyftig' elleboogen hoog, en haare deuren hadden de hoogte van veertig elleboogen. Derzelver fieraad was zeer groot, wegens de groote dikte der gouden en zilveren plaaten, waarmede zy bekleed waren. Hiermede hadt alexander, de vader van tiberius, de negen poorten doen overtrekken. Men klom 'er langs vyftien trappen naartoe by den muur, die de Vrouwen van de Mannen fcheidde: want die naar de andere gingen waren vyf trappen laa- ger. De Tempel zelf ftondt in 't midden, en men klom 'er langs twaalf trappen naar toe. Zyn voorgevel was hon- v. BOEK. XIV. Hoofdft.  V. BOEK, XIV. Hoofdft. 30Ó • TEMPEL honderd elleboogen hoog en even 20 veel breed, doch het achter end maar zestig; maar van voorenen aan den ingang waren fchouders of vleugels aan weerzyden, ieder van twintig "elleboogen, Zyn voorportaal was zeventig elleboogen hoog en vyfentwintig breed; doch zonder deuren, om dat het den Hemel, die voor al de Waereld zigtbaar en open is, verbeeldde. Dit geheele voorwerk was verguld, en döor het zelve zag men 't geheele voorfte Huis van binnen: zynde zeer grootsch, en alles, wat omtrent de binnenpoort was, deedt zich aan de aanfchouwers op als blinkende van enkel goud. -—- Het binnenfte deel des Tempels was in tweeën gefcheiden. 't Voorfte daarvtin ftondt alleen voor 't gezigt bloot, tot eene hoogte van negentig elleboogen opgevoerd, zynde voorts vyftig elleboogen lang, en twintig breed. De binnenpoort was, gelyk gezegd is,'niet gouden plaaten bekleed, en de wanden geheel verguld. Boven aan die poort waren boetfeerfels van gouden wyngaardranken, met druiventrosfen, ter grootte eens Menfchen , daaraan hangende. Doch dewyl deeze heilige plaats afgefcheiden was, zo was ze laager, dan de voorfte, en hadt met goud overtrokken deuren, vyfenvyftig elleboogen hoog, en zestien breed. Vóór dezelve hing een Babiloniscb tapyt van dezelfde groot-  tempel. 30 ï grootte , van hemelsblaauw, purper, i'charlaken, en fyn linnen, onder één gefchakeerd, en zeer konftiglyk gewrocht; waardoor de vier Hoofdftoffen, ;zo door haare verwen, als door 't geen waaruit zy haaren oorfprong hebben, afgebeeld werden: want de fcharlaken verw verbeeldde het Vuur; die van 't fyn linnen de Aarde, waaruit het vlas fpruit; het hemelsblaauw de Lucht; en het purper de zee, uit welke het voorkomt. Op dit tapyt was ook de orde des Hemels, uitgenomen de Zodiakstekenen, afgebeeld. ■ ■ Hierdoor in- treedende, werdt men, gelyks yloers, ontvangen van het gedeelte des Tempels, 't welk zestig elleboogen lang, zo .veel hoog, en twintig breed was. Deeze lengte van zestig elleboogen was wederom verdeeld. In het eerfte gedeelte, afgefneedeu op veertig elleboogs lengte , werden bewaard drie wonderhaare en onder alle Menfchen zeer befaamde dingen, te weetcn, de Kandelaar met zyne zeven armen en lampen, betekenende de zeven DwaaliTarren; de twaalf brooden, die op de tafel ftonden, verbeeldende de twaalf Hemelstekenen en den omloop des jaars;, en het Wierookvat met zyne dertien foorten van reukwerk, van welke fommigen uit de Zee, hoewel ze onbewoonbaar en tot beplanten onbekwaam is, voortkomen, gaven te kennen, dat het god is, die alle die dingen voortbrengt, en dat ze hem V. boek; XIV. Hoofdft.  V. BOEK. XIV. Hoofdft. 302 TEMPEL. hem toebehooren (V). Het au* der gedeelte des binnenlren Tempels waa twintig elleboogen lang; zynde insgelyks door een voorhangfel Van 't vorige afgescheiden. Daar "binnen was niets; en de ingang daarvan was niet alleenlyk verbooden, maar men mogt het niet genaaken, en 'er zelfs niet in kyken: het werdt het Heilige der Heiligen genoemd. Rondom het benedenfte gedeelte des Tempels en aan deszelfs zyden waren verfcheiden huiskens, of ka- («) Betekende, gelyk josephus hier boven zeide, 't Voorportaal den Hemel ? Betekende het Voorhangfel , uit vier ftoffen zamengefteld, de tier Hoofdftoffen, het fcharlaken het Vuur, 't linnen de Aarde, 't hemelsblaauw de Lucht, en het purper de Zee ? Betekende de Kandelaar met de zeven armen de zeven •Qwaalftenen; de. twaalf Broode twaalf Hemelstekenen; het Wierookvat met de de dertien foortén van Reukwerk (waren 'er zo veele bevooien ?) dat God de gever van alles is ? Dit zyn de beminde uitleggingen der oude Jooden, welke müsis onbekend waren. Maar josephus is, hierin, zich zeiven niet altoos gelyk: want wy hoorden hem (i Deel Bladz. 230, 250, 251) zeggen, dat het binnenfte vertrek van den Tabernakel , dat is, het Heilige der Heiligen en het blaauwe van den rok en hoed des Hoogenpriefters, den Hemel verbeeldden ; en hier beweert hy dat dezelve door het Voorportaal des Tempels werdt betekend: 'of men moet begrypen, dat die vier dingen, het Heilige der Heiligen, het Voorportaal en het blaauwe in 's Hoogenpriefters rok en hoed hetzelfde, ik meen den Hemel, tezamen betekend hebben. Over de betekenis van den Kandelaar en het overige merkten wy één woord aan 1 Deel bladz. 242, 252, waarby jiiecs meer hebben te voegen.  TEMPEL VAN BUITEN. 303 kameren van drie verdiepingen, men kon van de ééhe in de andere treeden, en ter wederzyde door de groote poort ingaan. —— Het bovendeel hadt geene dergelyke zyd - kameren ; daarom was het ook fmaïler: ook was hot niet zo prachtig; maar veertig elleboogen bóven het ander opgehaald ■, zo dat'dé ganfche hoogte van honderd elleboogen, en de vlakte van zestig was. Het gantfche buitenwerk van den Tempel was ten hoogften verwonderlyk: want hy was geheel met dikke gouden plaaten overdekt, die, als "er de Zon op fcheen, zo fterk flikkerden, dat 'er de oogen der aanfchouweren niet minder door ver- • blind werden, dan of men die op de Zonneftraalen zelve gevestigd hieldt. En aan de zyden, daar geen goud. was, waren de fteenen zo zuiver wit, dat dit gebouw den Vreemdelingen, die 't nooit meer gezien hadden, van verre, als een fneèuwberg, voorkwam. Het ganfche' dak des Tempels was met fcherpe gouden pennen of punten bezet, op dathet gevogelte daar niet op zou komen zitten, en het vuil maaken: fommige der fteenen, waarvan het gebouwd Was, waren vyfënveertig elleboogen lang, vyf hoog, en zes breed. De "Altaar, die vóór den Tempel ftondt, was Vyf tig' elleboogen in 't vierkant, en vyftien elleboogen hoog, hebbende uitfteekende hoekpunten, als hoornen. Aan de zuidzyde hadt hy eenen moeielyken opgang, VU- DEEL. V Wyl V. BOElfi XiV. Hoofdft.  V. BOEK. XIV. Hoofdft. XV. HOOFDSTU K. Van den Hoogenpriefter, en zyne kleeding: alsmede van den Burg Antonia. Zodanigen , die van Priefterlyken geflachte waren, doch wegens blindheid ,. (a) Anderen ftellen, dat de Altaar eenen zagï ryzenden opgang hadt. 304 VOORHOVEN. wyl hy aldaar achterover geboogen ofte gekromd was (bj. Ook was hy zonder eenig houwyzer, of flag van den hamer gebouwd. ■ Een fierlyk fteenen afichutfel, déne elleboog hoog, omringde den Tempel en den Altaar, en fcheidde het Volk van de Priefters. — De melaatfche, en die met eenen zaadvloed gekweld waren, werden niet alleenlyk buiten den Tempel, maar ook buiten de ftad gellooten, ■ De Vrouwen mogten, - geduurende haare zuiveringen, den Tempel niet genaaken; en als zy zuiver waren, was 't haar evenwel niet geoorlofd verder te gaan, dan de reeds gemelde plaats. « Belangende de Mannen; het was hun, en zelfs den Priefteren verbooden, in 't. binnenfte gedeelte des Tempels te komen, als zy niet gereinigd waren.  'SHOOGEPRIESTERS KLEED. *os heid, of eenig ander gebrek, dat ampt niet bedienen konden, werden nevens de gezonden' toegelaaten; en ontvingen het zelfde deel, als de Lcviten, die den altaar bedienden; maar zy waren gekleed als de gemeenen, om dat alleen deeze, die de offerhanden waarnamen, het prieflerlyke gewaad mogten draagen. ——• De Priefters moesten van een onbefprooken leeven zyn, om vry in den Tempel te moogen gaan, en den Altaar te genaaken : zy waren met fyn Jynwaad gekleed, en moesten zich van wyn onthouden, alsmede fober in hunnne fpys zyn, ten einde zy den offerdienst betaa- melyk mogten verrichten. . De Hoogepriefter ging niet alle dagen tot den Altaar op, maar alleenlyk op den Sabbath, op den eerften dag van elke Maand, en op de Hoogtyden, wanneer al het Volk 'verfcheen. ——■ Als hy offerde, was hy met een linnen voorfchoot omgord, dat een gedeelte van Zyne dyen bedekte: daar onder hadt hy een ander; en over die beiden een hemelsblaauw kleed, het welk tot op zyne voeten hing, zynde, onder aan den zoom, met gouden fchelletjes, en gouden granaatappeltjes; overhands, behangen, door welke eerften de donder, en door de laatften de blikfem betekend werdt —- Zyn borstlap was vast- ge- 60 Deeze uitlegging, zeker niet te tellen onV 2 «kr V. BOEK. XV. Hoofdfl;. Klcedcieu dts Priester? des priesters.  3o6 'S HOOGEPRIESTERS KLEED. v. bökk; XV. Hoofdft. Borstlap, gemaakt met vyf banden van veffchillen£ de verwen, naamelyk, van goud, purper, fcharlaken, wit, en hemelsblaauw; van hoedanige koleur ook de Voorhangfels des Tempels waren, gelyk reeds gezegd is. Zyn Ephod was insge- lyk van verfcheidenerleie verwen; maar daar was meer gouds in gewrocht, zo dat het wel een harnas geleek: hy was vastgehecht met twee gouden gespen, als kleine fchildekens gemaakt, op welke zeer kostelyke Sardonixen, met de naamcn der twaalf Stammen daarop gegraveerd, gezet waren. Voorts zag men 'er twaalf andere kostelyke Steenen, drie: op eene rei, waarop die zelfde naamen gcfneeden Honden, teweeten, op da eerfte rei een Sardonix , een Topaas en een Smaragd; op de tweede een Robyn, een Jaspis, en een Saffier; op dev derde een Agaat, een Amethist, en een. Linkuur; en op de vierde een .Onyx, een Beril, en een Chryfolyt (Z>> ■ i Zyne muts was van fyn linnen, met: een hemels-blaauwen rand verlierd, en eene gouden kroon daarover heenen, waarop de vier heilige klinkletteren ge- gra~ der de febranderfte van josephus of van de oude Jooden, door hem gevolgd, hebben wy ook gevonden in het I. Deel, bladz. 251, en het is? onnoodig meer daarop aan te merken, dan w$ deeden bladz. 252. (6) De plaatzing deeze kostelyke Steenen verfcbilt van de geene, die wy vonden in het I. D$i]s lladz, 246. '  ANTONIA. 307 graveerd waren. Met dit gewaad was de Hoogepriefter niet altyd gekleed; maar met édn, dat minder kostelyk was : hy droeg het eerfte maar eenmaal 's jaars, wanneer hy alleen in 't Heilige der Heiligen ging, op welken dag men een algemeene vasten hieldt. Maar ik zal elders omftandiger van de Stad, den Tempel, onze Zeden, en Wetten fpreeken, dewyl 'er nog verfcheiden zaaken daarvan te zeggen zyn. * De Burg Antonia ftondt op eenen hoek der twee galleryen des Tempels aan de west-en de noord-zyde; en was door den Koning herodes gebouwd op eene rots, vyftig elleboogen hoog, en rondom ontocganglyk. Zyne grootheid muntte in dit werk meer uit, dan in eenige ander: want hy hadt de rots, van beneden tot boven toe, met gladde gehouwen fteenen doen bekleeden, zo wel tot iieraad, als op dat men 'er niet by op, of af zou kunnen, klimmen. Voorts hadt hy den tooren omringd met eenen muur, drie elleboogen hoog; en de geheele ruimte diens tooren was, van den muur af te rekenen, van veertig elleboogen. Van binnen waren 'er zo veel vertrekken, baden, en zaaien, die zeer veel volks en krygsknechten konden houden, dat dit gebouw wel voor een koningfyk paleis kon doorgaan; en alles was zo tot gerief gemaakt, dat het fchier een kleine Stad geleek. De gedaante daarvan was V 3 als v. BOEK. xv. Hoofdft. Bui-?; Antonia;  V. BOF.K. xv. Hoofdft. Paieis. 303 ANTONIA. PALEIS. als die van eenen tooren: rondom Honden 'er, op een' gelyken afftand, vier andere toorens, drie van welken vyftig elleboogen hoog waaren, maar die op den zuidooster hoek flondt, was zeventig elleboogen hoog, en men kon van daar over den ganlchen Tempel zien. Aan de hoeken, die aan de galleryen paalden, waren, ter rechter en flinker zyde, trappen, langs welken, toen de Romeinen Jerufalem inhadden, (want daar was altyd een Romeinfche keurbende binnen), het krygsvolk, gefleld om toezicht te neemen, dat het Volk op de feestdagen geene beroerte aanrechtte, op en afging: want, gelyk de Tempel zich boven de Stad vertoonde, zo Hak deeze tooren Antonia boven den Tempel uit, en de bezetting, die 'er op gelegd werdt, diende niet alleenlyk, om deezen Burf te bewaaren, maar ook om zich van°de Stad en den Tempel te verzekeren. ■—— Het paleis van den Koning her o des, 't geen in de bovenHad flondt, kon ook wel voor een flot van dezelve boven-Stad gerekend worden. De berg Bezetha, zynde, gelyk gezegd is, van het Slot Antonia afgezonderd, was de hoogfte van allen: hy was voor een gedeelte aan de nieuwe Stad gevoegd, en de eenigfle, die aan de noordzyde den Tempel in het gezicht hinderde. Dan dewyl ik voorgenomen heb, nog eens een naauwkeu- riger  SIMONS AANHANG. 309 riger opftel van de Stad en deszelfs muuren in 't licht te geeven, zal dit voor als nu genoeg zyn. XVI. HOOFDSTUK. Het getal der geenen, die 't met simon en joannes hielden. De verdeeldheid der Jooden de oorzaak van Jerufalems ondergang. De dapperfte en ftoutfte der oproerigen hielden 't met simon: hun getal was tienduizend, ftaande onder vyftig Hoofdlieden, waarover hy het oppergezag voerde. Behalven deeze waren 'er nog vyfduizend Idumeërs, onder 't bevel van tien Overften, welker voornaamfte waren jacöb, s os a's Zoon , en simon, kathla's Zoon. ■ ■ Joannes, die den Tempel in bezit'hadt, hadt zesduizend krygsknechten onder 't gebied van twintig Hoofdlieden, cn vierentwintig honderd van de Yveraars, die tot hem overgegaan waren, hebbende tot Overften eleazar, onder wien zy eerst geftaan hadden, en simon, arï- trs Zoon. Terwyl nu deeze twee partyen eikanderen beoorloogden, moest het Volk voor hun beider moedwil ten doele ftaan: want zy verfchoouden nicV 4 mand, v. EOEK. XV. Hoofdft. XVI. Hoofdft, Verdeeldheid in Jerufalem.  3i© VERDEELDHEID. v. BOEK. xvr. HoofJft. mand, die niet van hunnen aanhang was, Simon was meester van de boven-ftad, van den grootften muur tot aan het dal Kedron'; en van den ouden muur, zo verre als hy zich van de fontein Siloa uitftrekt tot daar hy naar 't, Oosten draait, en tot aan 't paleis van monobazus, eertyds Koning der Adidbèners over den Eu/raat. Hy hadt ook de fontein \SUoa'\ en den berg Alm in, alwaar de beneden-ftad ligt, tot aan het Hof van hele na, Moeder van. den gemelden Vorst monobazus. ■—■ Joannes, daarentegen, was meester van den Tempel, en een gedeelte van -t geen 'er rondom lag, alsmede van Qfi'an, en het dal Kedron : en dewyl al het overige, tusfchen hem en simon liggende afgebrand was, ftrekte die ruimte hun tot een bekwame vechtplaats: want hoewel de Romeinen zich reeds vóór hunne poorten gelegerd, en een begin van het beleg gemaakt hadden, echter hieldt hunne tweedragt niet op. Zy hadden zich maar eenige uuren lang bevreedigd, om hunne gemeene vyanden te bevechten, en keerden daarop terftond hunne wapenen weder tegen elkandereu; even als of zy, den Romeinen ten gevalle, hun eigen verderf gezwooren hadden , des men met waarheid zeggen kan, dat deeze wreede inlandfche oorlog niet minder doodelyk voor hun was, dan de uitheemfche, en dat Jerufalem geen onheil van de Romeinen is overgekomen, :t  OORZAAK DES ONDERGANGS. 311 't welk het te vobren niet al door die heilooze tweefpalt geproefd hadt. Hierom ik. niet fchroom te zeggen,'dat men veel eer aan deeze vyanden huns Vaderlands , dan aan de Romeinen het verderf dier Stad te wyten heeft"; en alle roem, dien deeze laatften daarvan kunnen wegdraagen, is, dat zy die oproerigen hebben uitgeroeid, welker godloosheid, gevoegd by alle hunne andere fchelmftukken, de eendragt, die meer vermogt zou hebben, dan de flerkte van de ftadsmuuren, ten eenemaal herbrooken hadt. Mag men dan niet met recht zeggen, dat de misdaaden der Jooden de waare oorzaak hunner rampen geweest zyn, en dat het geen zy van. de Rorriei* ■nen geleeden hebben, niet meer dan eene rechtvaardige ftraf was ? Doch ik laat een ieder daarvan oordeeleu zo als 't hem belieft (_d). (a) Josephus vergunne elk daarvan te oordeelen zq als 't hem belieft. De Vaders, en de Nakomelingen dezer Vaderen, die jesus gekruist en verworpen hadden , maakten zich de voorfpelde ftraffen waardig, gelyk wy op vaste gronden wceLcu, V 3 XVII- v. nor.ir; XVI. Hoofdfl,  Sis PLAATS VAN BESTORMEN. v. BOEK. XVII. Hoofdft. Titus. bcfpicdt dc Stad. Titus befchouvjt Jerufalem, om te zien', waar hy het best zal beflormen. Ni kano r, één zyner vrienden, willende de Jooden tot vrede vermaanen, wordt door eenen pyl gekwetst. Titus doet de voorfteden afbreeken; en de zynen beginnen hunne zverken. 'T^evwyl men te Jerufalem in dien ftaat was, reedt titus met eenige zyner beste ruiteren rondom de Stad, om te zien, aan welke plaats hy best een begin zoude maaken, om haar aan te tasten. Hy vondt het moêielyk, deswege een befluit te neemen, om dat de Stad aan de zyde der dalen ongenaakbaar was , en aan den anderen kant was de eerfte muur zo fterk, dat het onmöogelyk fcheen, dien door ftormgevaarte om verre te ftooten. Eindelyk oordeelde hy, dat de zwakfte plaats was by het graf van den Hoogenpriefter joannes, zo om dat de muur daar 't laagst was, en door den tweeden niet befchut werdt; als omdat men verwaarloosd hadt dien kant te verfterken, nadien de nieuwe Stad nog niet ter deege bevolkt was: behalven dat men daar ter plaatze aan den derden muur kon komen, en alzo de boven-ftad, "en ver- vol- XVII. HOOFDSTUK.  PLAN VAN T BELEG. 313 volgens, door den burg Antonia, ook :den Tempel, bemagtigen. •— Terwyl deeze Vorst dit alles befpiedde, en de zaak overleidde, werdt n ika nö rj één zyner Vrienden, die met josephus^ de muuren genaderd was, om de Jooden, by wien hy wel bekend was, tot vrede te vermaauen, aan den flinker fchouder door eenen pyl gekwest. Titus, uit dit bedryf hun gevoelen bemerkende, dewyl zy zelfs deezen, die tot hun voordeel fpraken , niet verfchoonden , verfterkte zich in zyne voorneemen, om hen met geweld aan te tasten. Hy bet derhalven den foldaaten toe, de Voorlieden te verwoeften, en noodige ftoffen tot het opwerpen van ftormfchansfen byeen te brengen Voorts verdeelde hy zyn Heir in driën, gaf bevel omtrent de fchanswerken , ftelde de ilingeraars en fchutters op dezelve in 't midden, en plaatfte de werptuigen vóór hen, op dat de vyanden, door uitvallen en ander geweld, hen in hunne werken niet zouden kunnen ftooren. Daarna hakte men, met grooten fpoed, alle de hoornen in de Voorlieden om verre, en gebruikte dat hout tot bet opwerpen van ftormfchansfen, en daar was niet één mensch in 't leger, die niet hand aan 't werk fioeg. ündertusfehen zaten de Jooden ook niet ftil; maar deeden alles wat zy konden ter hunner verweeringe. XVIII. v. noF.K. XVJl. fioofdft.  3^4 tegenweer: v. SOEK. XVIII. Hoofdft. Geweld van het Schietrcvaarte xviii. ho.ofdstuk. Groot gevoeld van het fchietgevaarte der Romeinen: en wakkere pooging der Jooden, om den voortgang hunner werken te vertraagen. inwooners van Jerufalem, tot dus lang toe, bloot gefield voor dé roovery en moordzucht der oproerigen, ziende, dat zy nu de handen vol werks hadden, met zich tegen andere vyanden te verweeren, begonnen een weinig adems te haaien, en te hoopen, dat de Romeinen het leed, dat men hun aangedaan hadt, wreeken zouden. Die van joannes aanhang Helden zich tegen de belegeraars dapper te weer, terwyl hy zelf, uit vrees voor simon, zich binnen den Tempel beflooten hieldt. ■— Simon inmiddels, die naast aan 't gevaar was , deedt al het werptuig, dat wel eer door cestius in zyn vlugt was agtergelaaten, cn het geen men nog in den Burg Antonia gevonden hadt, op de muuren zetten; maar het deedt hem weinig nuts, nadien men 'er niet wel -mede kon omgaan: want men was alleenlyk daarin wat onderweezen door eenige overloopers, die 'er zelve niet veel kennis van hadden. Niettemin fchoo-  •GEVEGTEN. 315 fchooten de Jooden van de nuturen met fteenen en fchichten op die van buiten; ook deeden zy uitvallen, en werden dan handgemeen met hen. De Romeinen daarentegen bedekten hunne arbeiders met horden, op paaien gezet, en elke keurbende hadt haarë fchietgevaarten vóór zich gefield, om 't vyandelyk geweid af te keeren; maar die van de tiende keurbende deeden de grootfte uitwerking : want zy fchooten grooter fteenen dan de anderen, en dat zo verre , dat zy niet alleenlyk de uitvallers raakten, maar ook die geenen, welke op de ftadsmuuren ftreeden, doodden. De kleinfte deezer fteenen woogen ten minften één talent; en werden twee ftadiën en verder gedreeven, met zulk een geweld, dat ze niet alleenlyk devoorften, welke zy troffen, maar ook de achterften wegnamen. Doch de jooden wisten de fcheuten dikwyls te ontwyken, zo door derzelver geraas en witheid, als omdat zy volk. op de toorens gefteld hadden, die, zo dra men met het werptuig begon te fpeelen, hun waarfchouwden, en in 't Hebreeuwscb toeriepen: De fteen komt! waarop zy dan op den grond neêrvielen, en de fteenen over hen heenen vloogen. Maar de Romeinen, dit bemerkt hebbende, deedenze zwart maaken ; welke vond zo wel gelukte, dat één fteen fomtyds verfcheiden Jooden ter neêr wierp. Doch geen gevaar was echter magtig, om hunnen yver tot Vetr m XVIII. Hoofdft.  Siö STORMSCHANSSEN. v. BOEK. xvm. Hoofdft. XIX. HOOFDSTUK. Trrus fielt, de rammen op de ftormfchansJen. Groote tegenjiand der belegerden, /-y doen eenen verwoeden uitval tot in '« leger der Romeinen, en zouden hunne fiormtuigm verbrand hebben, indien tiï lj s door zyne dapperheid het niet Msi hadt. XIX. Hoofdft. Stormrammen. e verhindering van de fchanswerken der Romeinen te vertraagen, waartoe zy dag en nacht, zonder ophouden, alle moei» te aanwendden. ^Ta dat de Romeinen hunne werken voltooid hadden, wierpen zy een lood, met een fnoer daaraan, van hunne* ftormfchansfen naar de ftadsmuuren, om de tusfehenwydte te meeten; dewyl dit het eenigfte middel was, om zulks te weeten te komen; vermids de belegerden zo onophoudelyk met fchichten fchooten, dat men de muuren niet genaaken kon. Toen men bevondt, dat de ftormrammen zo verre zouden kunnen reiken, beval titus dezelve op de fchansfen te ftellen, en liet daarop het ander ftormtuig ook aanbrengen, om het geweld der belegerden te beletten; waarna hy den muur op drie verfcheiden plaatzen deedt beuken. ——, Het ge-   ^^mw al^^^t^ü^^^raarien verbaasde..ofóif Jï6£acm de Qfyam tut te t^aa/z . . .' «^•'3/'/  VEREEN1GING DER JOODEN. 317 geraas deezer ftorm ge vaarten, die alle te gelyk fpeelden, verbaasde niet alleen de Inwooners dermaate, dat de lucht door hun gefchreeuw weergalmde; maar zelfs de oproerigen werden met vrees bevangen. Dit groote gevaar, waarin zy zich bevonden, deedt hen allen tot gedachten komen, om zich, ter hunner gemeene befcherminge, te vereenigen: weshalven zy tot malkanderen zeiden: „ Dat het fcheen, als of zy onderling hun verderf gezwooren hadden ten gevalle der Romeinen; en dat indien god niet gehengde, dat de eendragt bleef duuren, zy ten minften nu gehouden waren te doen alles, wat zy konden, om hunne vyanden tegen te gaan." Simon zondt daarop eenen krygsboode aan de geenen, die zich binnen den Tempel beflooten hielden, om hun aan te zeggen, dat zy veilig tot dien einde mogten uitkomen: en hoewel joannes hem weinig betrouwde, echter liet hy *t hun toe.- Aldus Haakten alle de oproerigen hunne vyandfchap, en vereenigden zich. Na dat zy daarop de muuren en bolwerken bezet hadden, . wierpen zy geftaadiglyk eene groote menigte van vuur en fchichten tegen de ftormtuigen der beleggers, en de aanvoerders der rammen. Ook lieten de ftoutften niet na, met troepen uit te vallen, en de daken der ftormtuigen om verre te werpen , toonende alzo door hunne dapperheid p dat het alleenlyk krygs- V: BOEK. XIX. Hoofdft. Stormen,'  % EOF.K. XiX. Hoofdft. $18 MUUR GEBEUKT. krygskunde, - en geenszins ftoutheid ert kloekmoedigheid was , die hen ontbrak. Titus, die overal by der hand was, om hulp te zenden, waar men die van doen hadt, ftelde ruiters en boógfchutters rondom de ftormgevaarten, om zuiken, die kwamen om 'er den brand in te fteeken, te rug te dryven; en die op de toorens waren, fchooten onophoudelyk met fchichten, om dus de rammen gelegenheid te geeven van hunne uitwerking te doen: doch de muur, dien men beukte was zo frerk, dat hy door. de ftooten niet eens verwikte; alhoewel dc ram van de vyfde keurbende zo vinnig op den hoek van den tooren, die boven op dien muur ftondt, ftiet, dat hy affchamptc: de muur bleef evenwel pal ftaan, met den tooren, zonder dat men hem toen verdere fchaade toe koude brengen. De belegerden, met hunne uitvallen een weinig opgehouden hebbende, namen den tyd waar, dat dc belegeraars in hun leger verftrooid, en met hunne werken bezig waren, meenendc, dat vermoeidheid en vrees dc Jooden • hadden doen wyken. Daarop vielen zy uit door eene heimelyke poort by den tooren Hippikos, ftaken den brand in de werken der beleggers, en kwamen zelfs tot in hunne legerplaats. Op dit gerucht verzamelden zich degeenen, die dichtst by deihand waren, en die verder af waren kwamen insgelyks toeloopen. Maar de  GEVEGTEN. 319 krygstucht der Romeinen moest hier voor de ftoutheid zwichten: want de jooden dreeven de eerften, die hun tegenkwamen, op de vlugt, en booden den anderen, die zich verzamelden, het hoofd. Doch omtrent het ftormtuig ontftondt het vinnigfte gevecht: want de jooden poogden 'er den brand in te fteeken, en ■ de Romeinen daarentegen dat te beletten. Men hoorde, ter wederzyde, een verward gelchreeuw, en veelen van de voorften lieten 'er het leeven. De 011vertzaagdheid, die de jooden by dit "voorval lieten blyken, kwam hun alhier grootelyks te baat: want door wanhoop aangedrecven zynde, haddenze reeds den brand in de werken gebragt, en 't .fcheelden weinig, of al het ftormtuig zou door 't vuur verteerd zyn geworden; doch de foldaaten van Alexandrië wederftonden hunnen aanval zo kloekmoedig, dat zy, tegen alle vermoeden, dien dag zich de dapperfte onder de Romeinen betoonden. ■ Maar titus, met eene bende zyner beste ruitery aankomende, viel met zulk een geweld op de vyanden aan, dat hy 'er twaalf met zyne eigen hand doodde, de overigen op de vlugt dreef, hen tot aan dè muuren Vervolgde, en het ftormtuig aldus voor den brand, die onvermydelyk fcheen, behoedde. Daarna deedt hy eenen jood, in het gevecht gevangen, in 't aanzien der belegerden aan een kruis hechten, om te zien, of men door dat VII. deel. X fchouw- IV. 10 EK. XIX. Hocfdit.,  IV. BO-.K. XIX. Hoofdft. 320 GROOTE BEROERTE. fehouwfpel den anderen eenen fchrik zou kannen aanjagen. Ook geviel het, dat zeker Overfte der Idumeërs, genoemd joannes, willende tot een [Romeinscb~] foldaat, dien hy kende, en die beneden den muur ftondt, fpreeken, door eenen Arabier met een pyl doodgefchooten werdt, het welk den 'jooden, ja zelfs den oproerigften zeer moeide: want hy was een dapper krygsman en van een goed beleid. XX. Hoofdft. Gevallen toorn. XX. HOOFDSTUK. Ontfteltenis in V Roomfche leger door den val van eenen tooren, die titus op de ftormfchansfen hadt doen oprechten. Men bemagtigt den eerften muur. Den volgenden nacht ontftondt 'er in 't leger der Romeinen eene groote beroerte. Titus hadt op de ftormfchansfen drie toorens, ieder vyftig elleboogen hoog, doen oprechten, om vandaar de belegerden van de Stadsmuuren te dryven: "doch ter middernacht viel één deezer toorens van zelfs neer, en 't geraas van deezen val vervulde het ganfche leger met fchrik, om dat men meende, dat zulks door 't geweld der Jooden gefchied was. Onder deeze beroerte liepen aUe de keurbenden ter wapen,  JOODEN BESTOOKT. 321 pen, zonder te weeten, werwaards zy zich wenden moesten , vermids men nergens geene vyanden zag. Elk vraagde, hoe dit ongeluk bygekomen was; maar niemand wist het te zeggen. In deeze twyfeling begonnen zy malkanderen te verdenken, en de één vraagde den anderen het woord af: want zy waren allen met zuiken fchielyken fchrik bevangen, als of de Jooden hun leger reeds ingenomen hadden. Maar titus, de waarheid der zaak vernomen hebbende, gaf 'er ieder één kennis van; waardoor hy ter naauwernood de beroerte ffilde. De Jooden ftonden onvertzaagd alle de aanvallen der belegeraaren uit; maar zy zagen geen kans, om den overlast, dien zy uit deeze toorens ontvingen, af te keeren, nadien dezelve vol van fchictgereedfchap, flingeraars, en boogfchutters waren, die hen onophoudelyk beftookten, zonder dat zy het konden beletten, dewyl zy geen fchietkatten, die in hoogte de toorens gelyk waren, konden oprechten, noch hen wegens hunne fterkte omverre werpen, noch ook in den brand fteeken, om dat ze overal met yzeren plaaten bedekt waren. Aldus werden zy genoodzaakt te wyken, en zich buiten 't bereik van 't fchietgeweer te houden; moetende alzo de ftormrammen hunnen gang laaten gaan, waardoor de muur, kunnende het geweld van den grootften, dien de Jooden, Nikon, of Overwinnaar, noemden, niet langer ukftaan, aan 't X z wy- IV. BOEK. XX Hoofdft.  322 EERSTE MUUR GEWONNEN.' v. BOKK. XX. Hoofdft. XXL Hoofdft. Tweede muur beftormd. \ wyken gebragt werdt. De belegerden-,' reeds afgemat, zo door vechten als waken , vermids zy 's nachts buiten de Stad moesten wacht houden, oordeelden door fiaphartigheid of kwaad overleg, dat het niet der moeite waardig was, 'dien muur langer te befcbermen, dewyl 'er nog twee anderen achter waren. De Romeir nen dan, geen wederftand, meer ontmoetende, (want alle de Jooden, hunne posten verlaatende, waren naar den tweeden muur geweeken) trokken ter bresfe in, en openden de poorten voor de rest van hun heir. In deezer voege maakten zyna verloop van veertien dagen, op den zevenden van Bloeimaand , zich meefter van deezen eerften muur, en braken het grootfte gedeelte daarvan af, hebben nu de noorderwyk der Stad in, die cESTius weleer verwoest hadt. XXI. HOOFDSTUK. Titus beflormt den tweeden muur van Jerufalem. Groote dapperheid der beleggers en der belegerden. ^piTUs, gelegerd zynde op de plaats, die men 't veld der Asfyriërs noemde, nam alle de ruimte van het dal Kedron in, en, nu niet boven een pyl- fchoot  VERWEERINGEN. 323 fchoot van den tweeden muur zynde, befloot hy dien te beftormen. Hierop verdeelden de jooden zich, om hem te befchermen, en booden dapperen tegenftand. Joannes met de zynen ftreedt van den Burg Antonia, en van de noorder gallery des Tempels, by het graf van Koning aeexander. Simon met zynen aanhang befchermde den doortogt tusfchen het graf van den Hoogenpriefter joannes, en de poort, daar 't water naar den tooren Hippikos geleid wordt. Zy deeden dikwyls uitvallen, en vochten met de Romeinen hand tegen hand: doch dewyl zy tegen de krygstucht hunner vyanden niet opmogten, moeften zy telkens met verlies wyken. Maar in 't beftormen der muuren ging het recht anders: want hoe groot ook de dapperheid en krygskunde der Romeinen waren, echter deedt de ftoutheid der Jooden, zo wel als hunne vrees, gevoegd by hunne onvermoeide Wakkerheid, hen -zulk een krachtig geweld op hunne vyanden doen, dat zy hen dwongen te aarzelen. De hoop, van hunne behoudenis in hunnen wederftand te vinden, ftyfde hen; en de begeerte, om dit beleg door eene fpoedige overwinning ten • einde te brengen, moedigde de Romeinenaan, zonder dat de yver ter wederzyde door dien ongemeenen arbeid eenigzins verflaauwde. Men befteedde geheele dagen aan beftormingen, uitvallen, en allerleie gevechten: de moeielykheid der X 3 naclv v. BOF.K.' XXI. Hoodrrt.  s24 WEDERZYDSCHE DAPPERHEID. IV. BOEK.. Hoöfdft, nachten was nog zwaarder om uit te ftaan, dan die van, de dagen; om dat men ze zonder fiaapen overbragt: want de Jooden waren in eene geftadige vrees, dat men hunnen muur ftormenderhand bemagtigen zoude, en de Romeinen waren bekommerd, dat zy in hun leger door de Jooden overrompeld zouden worden. Dus was men, ter wederzyde, den ganfchen nacht in de wapenen, en, als de dag verfcheen, ving men weder aan te vechten. De Jooden poogden, elk om ftryd, het gevaar uit te tarten, om hunne Overften te behaagen, inzonderheid simon, voor wien die van zynen aanhang zulk een vrees en ontzag hadden, dat 'er niet één onder hen was, die op zyn bevel zichzelven niet gedood zou hebben. En de Romeinen werden tot manhaftigheid aangeprikkeld door hunne gewoonte om altoos te overwinnen, door hunne bykans geftadige oorlogen, door hunne geduurige krygsoefeningen, door de grootheid hunner heerfchappye, en boven al door de tegenwoordigheid van titus: want vermids deeze braave Veldheer overal by der hand was , en geene groote dienften onbeloond liet, zou het ten hoogften fchandelyk en ftrafbaar geweest zyn, indien men zich lafhartig in zyn byweezen getoond hadde. Daarentegen was het boven al roemwaardig, hem, die eens Waereldvorst ftondt te worden, tot getuige zyner dapperheid te hebben. Wat  LONGINUS. 3?5 Wat wonder is het dan, dat alle deeze aanmerkingen, te zamen, een Volk , dat reeds van "zelfs grootmoedig was, aangedreeven hebben tot het uitvoeren van zaaken, die de menfchelyke krachten fcheenen te boven te gaan. XXII. HOOFDSTUK. Trefelyke daad van eenen Roomfchen Ridder, genaamd longinus. Roekeloosheid der Jooden. Titus zorg voor V leeven zyner foldaaten. Terwyl de Jooden een grooten troep buiten hunne muuren gefteld hadden, en dat de pylen en fchichten ter wederzyde, van alle kanten , vloogen en fnorden, kwam een Roomsch Ridder, genaamd longinus, door dien troep heenen ftreeven, en doodde twee van de dapperfte zyner vyanden, dien zich tegen hem ter weer fielden, treffende den dénen in 't aangezigt, waarna hy den anderen, die 't meende te ontvlugten, met die zelfde fpiets, welke hy uit de wond rukte, de zyde doorboorde. Na 't verrichten van deeze daad kwam hy, onbefchaadigd, weder tot de zynen, cn dc roem, dien hy daardoor behaalde, dreef verfcheidenen aan, om hem op datfpoor X 4 na v. ito::*. XXI. Hoofdft. XXIT, Hoofdft. Longinus dapperhc.d.  3ü6 TITUS ZORG. v. BOp.K. XXII. Hooi'Jtt. XXIII. HOOFDSTUK. xxin. jjoofdft. Val des tweeden kuuïs. De Romeinen ftooten met hun ftormtuig eenen tweeden muur om verre. List van eenen Jood, genoemd kastor, om titus te bedriegen. TVTa dat titus bevel gegeeven hadt, om den ram te ftellen tegen het midden van den tooren aan de Noordzyde, deedt hy, ten zelfden tyde, zo fterk daarop fchieten, dat de verweerders weg- na te ftreeven. De Jooden midde- lerwyl, niet achtende het verlies, dat zy leeden, deeden niet dan overleggen, op wat wyze zy den Romeinen afbreuk zouden kunnen doen , en rekenden 't zich eenen roem te fterven, als zy maar iemand hunner vyanden konden dooden. Titus, daarentegen, droeg niet min. der zorg voor de behoudenis zyner foldaaten, dan voor de overwinning: want hy achtte, dat de roekeloosheid eerder vertwyfeldheid, dan dapperheid, mogt genoemd worden, en dat de rechte manhaftigheid hierin beftondt, dat men wysheid met grootmoedigheid paarde; en zo veel omzichtigheid in 't gevaar gebruikte, dat men niets verzuimde,J om het te ontkomen, en 'er zyne vyanden. in te doen vallen.  TITUS MISLEID. *' 327 wegliepen, uitgenomen een doortrapten Jood, gehceten kastor, met nog tien van zyne makkers. . Deeze hielden zich eenigen tyd achter de borstweeringen ftitj maar' toen zy gewaar werden, dat de tooren begon te waggelen, ftrekte kastor zyne handen uit, en hadt titus met eene klaagelyke ftem om 3yfsgenade. Deeze Prins , goedertieren van aart, gaf zynen woorden geloof, cn meenende, dat het den Jooden berouwde, dat zy zich in deezen oorlog gewikkeld hadden, beval hy, dat men het rammeien ftaaken, en niet meer op kastor en de zynen fchieten zoude; waarna, hem vergund hebbende zyn verzoek voor te draagen, gaf deeze te/ve*ftlaiir» dat hy geneegen was tot een verdrag te komen; waarop titus antwoordde, dat zulks hem lief was, en dat, indien alle de anderen van 't zelfde gevoelen waren, hy bereid was, hun den vrede toe te ftaan. Dewyl nu vyf van kastors makkers veinsden dezelfde begeerte te hebben, als hy, begonnen de vyf anderen daartegen te fchreeuwen, dat zy liever wilden fterven, dan zich aan de Romeinen tot flaaven overgeeven. Vermids nu de Romeinen, geduurende deezen twist, niet fchooten, noch eenig geweld deeden, zont kastor bericht aan simon van 't geen 'er omging, op dat die geene gelegenheid, van iets te onderneemen , verzuimen mogte, terwyl hy titus om den tuin leidde, en X 5 zich v. EO Kit. xxnx Hóöfdfll  328 BEDROG VAN KASTOR: v. KOEK. XXIII. Hoofdft. zich geliet zyne makkers tot vrede té vermaanen. Deeze, ondertusfchen, om tot zyne veinzery behulpzaam te weezen, riepen, dat zy naar zulke redenen niet wilden luifteren; en geevende malkanderen wakkere llagen met hunne zwaarden, hoewel maar op hunne wapenrustingen , vielen zy neêr, als of zy 'er van ftierven. Titus en de geenen, die , by hem waren, dit van omlaag ziende, en daarom niet recht daarvan kunnende oordeelen, verwonderden zich over zulk eene verwoede hardnekkigheid, en hadden 'er deernis meê. Kastor, daarna door eenen pyl in 't aangezicht gekwetst wordende, trok hem uit de wonde, toonde hem aan titus, en deedt zyn beklag, dat men dus naar hem gefchooten hadt. Deeze Prins gaf te verftaan, dat het hem leed was, en beval josephus, die by hem ftondt, naar kastor te gaan, en hem de hand en trouw uit zynen naam aan te bieden: maat die verzocht daarvan ontflagen te zyn, om dat hy niet twyfclde, of daar fchuilde bedrog achter; weshalven hy zynen Vrienden, die zich tot die boodfchap aanbooden, het ook ontriedt. Doch zekere jood, geheeten eneas, die tot de Romeinen was komen overloopen, boodt zich daartoe aan; en kastor riep hem toe, dat hy iets zou medebrengen, om *er eenig geld, dat hy hem geeven wilde, in te ontvangen. Dit maakte eneas te graager, zo dat hy, de fchoot van zyn kleed  BEDROG VAN KASTOR. 3*9 kleed ophoudende, fnel heenen liep: maar dicht by kastor gekomen zynde, wierp die eenen fteen naar hem, welken hy ontweek, doch een foldaat, die achter hem ftondt, werdt 'er door bezeerd. Deeze fnoode bedriegery deedt titus zien, dat barmhartigheid in den oorlog fchaadelyk is, en dat men, om wis te gaan, ftrengheid gebruiken moet: des beval hy, heel toornig, dat men bet beuken met grooter geweld dan te vooren hervatten zoude. Kastor en de zynen, toen ziende, dat de tooren op 't punt ftondt van te vallen, ftaken 'er den brand in, en fprongen door de vlammen in de gewelven, die onder den grond waren; hoewel dc Romeinen meenden, dat zy Zichzelven in "t vuur geworpen hadden, en zich daarom over hunne dapperheid verwonderden. XXIV. HOOFDSTUK. Titus bemagtigt den tweeden muur en de nieuwe ftad. De Jooden dryven 'er hem weer uit: doch vier daagen daarna wint hy dien voeder. 'TMtus, ziende, dat 'er, door den val van dien tooren, eene opening gemaakt was in den tweeden muur, vyf da- v. BOEK. XXIII. Hootdft. XXIV: Hoofdft. Tweede muur veroverd.  33o TWEEDE MUUR INGENOMEN. v. BOEK. XXIV. Hoofdft. dagen na dat hy den eerften vermeesterd hadt, dreef 'er de Jooden vandaan, en trok met tweeduizend uitgeleezen mannen in de nieuwe Stad, welker ftraaten zeer naauw waren: ook was zy maar bewoond van wolkoopers, yzerkraamers, koperflagers, en kleerverkoopers. Indien hy aanftonds een gedeelte van dien muur hadt willen omver werpen, en , volgens 't recht des oorlogs, de huizen vernielen, hy hadt, buiten twyfel, al 't overige met gemak kunnen bemagtigen. Maar meenende , dat de Jooden in dien ftaat, waarin zy waren, niet zulke vyanden van zichzelven zouden zyn, dat zy zyne goedertierenheid verfmaaden zouden, wilde hy geen meer geweld doen. Hierom verboodt hy volftrektelyk eenige gevangenen te dooden, of huizen in den brand .te fteeken; en hy ftondt den oproerigen toe, indien zy geenen vrede begeerden, zich tot het gevecht toe te rusten, mids dat zy 't Volk geen leed deeden: ook beloofde hy aan 't Volk, hen in 't vreedzaam bezit hunner goederen te laaten, om dat hy geneegen was, de Stad en den Tempel te ver- fchoonen. Het Volk, toonde zich bereid, om deezen voorflag aan te neemen ; maar de oorlogzuchtigen hielden leeze goedaartigheid van titus voor ;ene lafhartigheid, en zeiden, dat hy reene kans zag, de bovenftad te bemag:igen; ja zy dreigden de geenen, die t^n vrede en overgaaf fpraaken, niét den  ROMEINEN BENARD. 331 .den dood. Na dat de Romeinen binnen "getrokken waren, Helde etlyken deezer oproerigen zich in de enge ftraaten tegen hen ter weer; dan anderen uit de huizen, anderen door de poorten buiten hunne muuren gekomen, beftreeden hen van omhoog. Dit verbaasde de wachten der Romeinen zo geweldig, dat zy van de muuren afliepen, de toorens verlieten, en naar hun leger weeken. Hierop ontftondt 'er een groot gefchreeuw van alle kanten onder de Romeinen; vermids deezen, die in de Stad gebleeven waren, zich van hunne vyanden omringd bevonden, en zy, die 't in het leger ontvlugt waren, vreesden voor 't zelfde gevaar, waarin zy de anderen reeds zagen. Ondertusfchen groeide het getal der Jooden geftadig aan ; en dewyl zy door de keunis der plaatzen veel vooruit hadden, floegen zy veele Romeinen dood, alhoewel" die door den nood gedrongen werden zich te verweeren, nadien de opening in den muur niet groot genoeg voor veelen teffens was, om 'er door te gaan; en niet één van hun zou 't ontkomen zyn, indien titus hen niet te hulp gekomen ware. Hy flelde pylfchutters aan 't einde der flraaten, om de vyanden te rug te dryven, en ging zelf in perfoon naar de plaatzen, daar zy 't fterkfte in getal waren. Domi,tius sabinus, die voor éénen van de dapperfte Mannen van 't ganfche heir gehouden werdt, ftondt hem by, en kweet v. HOEK'. XXIV. Hoofdft.  332 TWEEDE MUUR VERLAATEN. v. HOEK. XXIV. Hoofdft. kweet zich treffelyk by die gelegenheid, zonder hem ooit te verlaaten. En dewyl titus onophoudelyk deedt fchieten, weerhieldt hy de Jooden, tot dat al zyn Volk afgetrokken was. Dus waren de Romeinen genoodzaakt, na 't bemagtigen van den tweeden muur, hem weêr te verlaaten. — Hierdoor werden de dapperften onder de belegerden zo verwaand, dat zy zich dwaaslyk begonnen in te beelden, dat de Romeinen niets meer zouden beftaan; of dat, indien zy al tot -die ftoutheid weder vervielen , het hun niet beter gelukken zoude, dan deeze reis: want dus was het, dat god, tot ftraf hunner zonden, hen in hunne gedachten verblindde. Zy overdachten niet eens, dat deeze, welken zy terug gedreéyen hadden, maaree'n klein gedeelte van 't Roomfche heir uitmaakten; en dat de hongersnood, die van tyd tot tyd onder hen toenam, een niet min vreeslyke vyand voor hun was. Want het hadt al eenigen tyd geduurd, dat men zeggen kon, dat zy ten koste van het Volk leefden, en deszelfs bloed dronken; dewyl zo veele vroome lieden gebrek leeden, en veelen reeds van honger en kommer geftorven waren. Maar deeze booze Menfchen merkten het ongeluk van anderen aan, als hun eigen voordeel : zy oordeelden niemand het leeven waardig, dan zulke vyanden van vrede, die niet leeven wilden, als om de Romeinen te beoorlogen. Alle de anderen wer-  MUUR HERWONNEN. 333 werden by hen niet meer geacht, dan een onnutte hoop , die hun maar tot eenen last verftrekte; en zy waren zo wreed tegens hunne eigen burgers, dat zy hen met vreugde zagen vergaan. — Doch tegen hunne verwachting tastten de Romeinen den muur andermaal aan, en deeden, drie dagen achter één, verfcheiden ftormen daarop, welke de Jooden echter, die in de open bresfe zich met hunne lichamen ftelden , telkens met groote dapperheid affloegen: maar op den vierden dag liet titus zuiken vinnigen aanval doen, dat zy dien niet wederftaan konden. Dus vermeefterde hy dien muur ten tweeden maale, en liet hem aanftonds, zo verre de noorder hoek zich ftrekte, afbreeken; doch op de toorens van 't zuider gedeelte leide hy wachten. v. ROEK. XXIV. Hoofdft.  334 HEIR GEMONSTERD. v. flOF.K. XXV. Hoofdlt, Het heir gemonfterd. XXV. HOOFDSTUK. Titus, om de belegerden te verbaazen, , monftert zyn heir in hun gezigt; hy maakt daarna toe ft el, om den derden \ muur op tivee plaat zen aan te tasten; en zendt ]ose phus , den Schryver deezer Hiftorië', om de oproerigen tot vrede aan te maanen. nPiTus befloot toen den derden muur aan te tasten: maar, dewyl hy oordeelde, dat daartoe niet veel tyds vereischt zou worden, wilde hy den oproerigen eenige gelegenheid geeven, om zich te beraaden; oordeelende, dat het overweldigen van den -tweeden muur hen te meer tot nadenken brengen zou, om dat de hongersnood reeds zo groot was, dat zy met al hun rooven niet lang zouden kunnen beftaan , waartegen zyn heir van niets gebrek hadt. Den dag dan, op welken hy monftering ftondt te doen, gekomen zynde, ftelde hy zyn volk in flagörde op eene plaats in de Voorftad, alwaar de belegerden het bekwaamlyk konden zien, en deedt de foldy aan alle zyne foldaaten betaalen. Het voetvolk was ongemeen wel gewapend, en de ruitery zo net opgefchikt. en haare paarden zo verfierd, dar het overal van goud en zilver blonk. Maar zo  LEGER VERTOOND. gs5 Zó behaagelyk als dit gezigt voor de Romeinen was, zo fchrikkelyk was het voor de Jooden, die met zulk eene menigte van alle kanten kwamen aanloopen, om dit fchouwfpel te zien, dat het, op den ouden muur aan de noorderzyde des Tempels, en op de huizen in dien hoek, gepropt , van Menfchen ftondt. . Zelfs de ftoutften konden deeze groote krygsmagt, die zo welgewapend, en in zulk eene goede orde gefchikt was, niet zonder verbaasdheid en ontzetting aanzien, en zy zouden misfchicn tot andere gedachten gekomen zyn, indien zy vergiffenis van hunne gruwelyke misdaaden , tegen 't Volk gepleegd, van de Romeinen hadden durven verhoopen. Maar dewyl zy zich niet anders, dan hunne verdiende ftraffe toeleiden, beflooten zy, liever met het geweer in de vuist te fterven: waarby men zou kunnen voegen, dat god dit dus fchikte, op dat de onfchuldigen met de fchuldigen zouden omkomen, en de Stad alzo met de oproerigen, die haare ergfte vyanden waren, te gronde gaan. Titus deedt, vier dagen lang, leeftogt aan alle de keurbenden uitdeelen; en ziende, dat de Jooden van geenen vrede fpraken, deelde hy zyn heir in tweeën, om twee aanvallen te kunnen doen, en tegen over den Burg Antonia, en 't graf van den Hoogenpriefter joannes, twee ftormwallen op te werpen , meenende van dien kant de boven-ftad te kunnen beVII. deel. Y mag- v. BOEK. xxv. Hoofdft.  336 TITUS DOELWIT. v. BOEK. XXV. Hoofdft. magtigen, en door den Burg Antonia den Tempel, zonder Welkers bemagtiging hy in de Stad niet zeker was. Maar de Idumeërs en anderen van simons aanhang deeden de geenen, welke by 't graf arbeidden, grooten overlast aan; terwyl deezen, die omtrent den Burg Antonia werkten, zeer veel van joannes makkers te lyden hadden: want behaiven dat die van eene hooge plaats ftreeden, hadden zy nu ook allengs geleerd, met het fchietgevaarte om te gaan; en hadden driehonderd van dat ilag, welke men Batisten, of voetboogen, noemde, en veertig van die werptuigen, daar men fteenen meê fchoot. ■ Inmiddels twyfelde titus niet, of hy zou de plaats bemagtigen; maar dewyl hy haar gaarn wilde verfchoonen, poogde hy, ten zelfden tyde, dat hy het beleg voortzettede, de Jooden tot berouw van hunnen -opftand te beweegen. Nademaal hy dan wist, dat redenen fomtyds meer vermoogen , dan wapenen, oordeelde hy, dat hy raad by de daad behoorde te voegen, en den belegerden te vermaanen, dat zy op hunne behoudenis bedacht wilden zyn, zonder langer te draaien met eene Stad, die men reeds wel veroverd mogt achten, aan hem over te geeven. Hy vondt dan goed josephus aan hun te zenden, als den bekwaamften om hen te overreeden, om dat hy hun landsman was, en hen in hunne moedertaal aanfpreeken konde. XXVL  JOODEN AANGESPROOKEN. 337 XXVI. HOOFDSTUK. Vertoog van josephus aan de belegerde Jooden, om hen tot overgaaf te vermaanen. De oproerigen worden 'er niet door lewoogen; maar het volk neemt het zo ter harte, dat veelen tot de Romeinen komen over loopen. Joannes en simon ftellen wacht aan de poorten, om zulks te beletten. Tn gevolge van deezen last, ging joseïhus de Stad eens rond, en koos eene hoogte, buiten 't bereik van de fchichten, vanwaar die van binnen hem konden hooren, en daarop begon hy hun te vermaanen: „ Dat zy toch medeïyden zouden hebben met zich zeiven , met het volk , met den Tempel, en met hun Vaderland. Hy hieldt hun voor, dat het vreemd was, dat zy zich wreeder daar tegen toonden, dan de uitheemfchen: dat de Romeinen zo godsdienftig waren, dat zy zelfs onder de vyanden de Heiligdommen eerden en verfchoonden; zo dat dan zuiken, die van kindsbeen af onderweezen waren, om eerbiedigheid daaraan te bewyzen, met alle magt behoorden te arbeiden om die te eeren, en niet omze te vernielen. Dat, nademaal de fterkften hunner muuren afgebroken waren, en zy den zwakften Y 2 nog v. XXVI. Hoofdft- Jokfihui rertoóg,  330 POOGING TOT OVERGAAF. v. XXVI. Hoofdft. nog maar behouden hadden, het gemaklyk voor hun te zien was, dat zy de magt der Romeinen niet langer zouden kunnen tegenftaan. Dat zy reeds al gewoon behoorden te zyn aan hun onderworpen te weezen; en dat hoewel het roemwaardig. was voor de vryheid te ftryden , zulks echter maar gerekend kon worden, zo lang men die nog bezat: maar, dat als men die eens verlooren, en reeds eenen langen tyd onder anderen geftaan hadt, de affchudding van het juk alsdan eerder mogt geacht worden eene pooging tot zyn verderf te zyn, dan eene ontworfteling der dienstbaarheid. Dat indien 't al fchandelyk ware, onder eene ongeachte magt te buigen, het echter geene oneer was, de Meesters van den ganfchen Aardbodem tot Overheeren te hebben. Welke landen hadden het gebied der Romeinen kunnen ontgaan, dan die, welke door overgroote hitte of koude hun onnut waren ? Wie zag niet, dat het geluk hun van alle kanten de hand boodt; en dat god, die de heerfchappy der Waereld in zyne magt heeft, na dat hy die, in vervolg van tyd, aan verfcheiden' Volken hadt gegeeven, nu den zetel daarvan in Italië geplaatst hadt. Wie wist niet, dat niet alleenlyk de Menfchen, maar ook de Beesten, als door eene onfchenbaare Wet der natuur, wyken voor de zuiken, welke hen in krachten overtreffen; en dat de Menfchen, welken men,  POOGING TOT OVERGAAF. 339 men den roem der wapenen niet betwisten kan, overwinnaars blyven. Dat derhalven hunne Voorouders, fchoon zy in magt en moed niet voor hun behoefden te zwichten, het geen fchande geacht hadden, zich aan de Romeinen te onderwerpen, welke zy zagen dat door god tot de oppermagt beftemd werden. Dat hy daarom niet begrypen kon, wat hun bewoog deeze Moogendheid te wederftaan, daar het grootfte gedeelte der Stad reeds bemagtigd was: en dat, al ware 't, dat men met het beftormen ophieldt, en dat haare muuren nog heel waren, zy echter door hongersnood, de vreeslykfte van alle geesfels, zou moeten vergaan, om dat die lleeds toenam, 't geen den Romeinen niet onbekend was; en dat, gelyk die het Volk reeds verteerde, dezelve ook wel haast de krygslieden verteeren zou , 't en ware zy een middel uitgevonden hadden, om den honger te beftryden; dan dat zy alleen magtig waren, om onverhelpelyke kwaaien te boven te komen. ~' Josephus voegde hier nog by: dat de voörzigtigheid medebragt, van meening te veranderen, eer men tot den uiterften nood gebragt was: dat, byaldien zy in hunne hardnekkigheid niet voortgingen, de Romeinen al het voorgaande vergeeten zouden, nadien zy befcheiden in hunne overwinningen waren, en het geen hun nut was veel hooger achtten, dan de involging van hunne gramfchap. Y 3 Dat, v. BOEK. xxvi. Hoofdft.  340 POOGING TOT OVERGAAF. v. BOEK. XXVI. Hoofdft. Dat, dewyl zy 't geenszins dienftig voor zich oordeelden, eene Stad zonder inwooners, of een woest land te vinden, deeze Vorst, die ten eenigen tyde Keizer ftondt te worden, bereid was, hun den vrede toe te ftaan; maar dat, indien zy dien niet aanneemen wilden, hy niemand verfchoonen zou; omdat zy denzelven niet verwerpen konden, zonder zich aller vergiffenisfe onwaardig te maaken. Dat, nu 'er twee van hunne muuren overweldigd waren, zy niet behoefden te twyfelen, of de derde zou 't ins» gelyks wel haast weezen; en dat, al ware 't ook, dat hunne Stad onwinbaar was voor geweld, er echter geen twyfel aan te Haan was, of zy zou door hongersnood, als reeds gezegd was, onder de Romeinen moeten buigen." ■ Veelen van die, welke van hunne muuren josephus aldus hoorden fpreeken, dreeven 'er den fpot meê: anderen wierpen hem fcheldwoorden toe; en etlyken fchooten zelfs met fchichten naar hem. Hy dan, ziende, dat hunne nypende ellenden niet magtig waren hen te beweegen, oordeelde, dat hy hun eens moest voor oogen ftellen 't geen 'er ten tyde hunner Vaderen gebeurd was: en daarop hief hy met eene luide ftem aldus aan: „ Rampzaligen! hebt gy dan vergeeten, vanwaar onze hulp ons ten allen tyde toegekomen is ? Is het door de wapenen, dat gy de Romeinen meent te overwinnen, even als of het ooit uwe ei-  FOOGING TOT OVERGAAF. 341 eigen magt geweest was, die U de overhand heeft doen behouden? Is god, de Schepper van 't Heelal, niet altoos de befchermer der Jooden geweest, wanneer men hen ten onrecht overvallen heeft ? Zult gy dan niet eens tot eenen inkeer komen, om na te denken, hoe gy hem hoont, en de eerbiedigheid, die men hem fchuldig is, fchendt, door zynen Tempel tot een Kafteel te maaken, vanwaar gy, als uit een vechtperk, gewapenderhand te voorfchyn komt ? Hebt gy de godsdienftige verrichting onzer Voorouderen vergeeten, en weet gy niet, van hoeveele oorlogen de heiligheid dier plaats hen verlost heeft ? Ik fchaam my de wonderbaare werken van god te verhaalen aan perfoonen, die onwaardig zyn zulks te hooren. Luiftert echter toe, ten einde gy weetcn moogt, dat hy het is, wien gy weder- ftaat, en niet den Romeinen. • Nechao pharao, Koning van Egypte, kwam weleer met eene groote krygsmagt aan, en voerde sara, de moeder en koningin onzer natie, weg: wat deedt abraham, haar gemaal, en 't Hoofd van ons genacht, toen ? nam by zyne toevlugt tot de wapenen, om zich over dat ongelyk te wreeken, gelyk hy wel kon gedaan hebben, nadien hy driehonderd en achtien Overften onder zich hadt, die ieder over een groot getal volks geboden ? Geenszins. Hy merkte die geheele magt als onnut aan, de-V 4 wyl v. BOEK. xxvr. Hoofdft.  342 POOGING TOT OVERGAAF. V. TIOF.IC. XXVI. HoofdTt. wyl zy van god niet bygeftaan werdt. Hierom wendde hy zich tot hem, en ftrekte zyn handen uit naar deeze heilige plaats, die gy door zo veele misdaaden verontreinigd hebt, en de overwinnelyke kracht des Almagtigen was de eenigfte tOevlugt, welke hy in dien oorlog zocht. Hoedanig eene uitwerking bragt dit geloof niet voort ? Zondt deeze Koning, twee dagen daarna, zyne gemaalin niet wederom, zo zuiver als toen hy haar eerst wegvoerde ? Ja die Egyptenaar aanbadt deeze heilige plaats, alwaar gy niet gefchroomd hebt, het bloed uwer Broederen te vergieten; en dewyl hy fiddcrde voor de vreeslyke droomen, die hy hadt gehad, keerde hy weder naar zyn land, na dat hy veel gouds en zilvcrs aan dat gelukzalig Volk, uit het welk gy gefprooten zyt, gegeeven hadt, vermids hy zag, dat het van god be- gunftigd was. Wat zal ik zeggen van den overtogt onzer Voorouderen naar Egypte ? Hebbende zy daar niet, vierhonderd jaaren , onder eene vreemde heerfchappy gewoond ? En hoewel hun getal groot genoeg was, om zich door de -wapenen vry te maaken, hebben zy niet liever zich aan gods beftiering willen overgeeven ? Wie weet niet, wat wonderwerken hy gewrocht heeft, om hen te verlosfen ? Hoe hy door veelerlei gedierte het land verwoestte, en het met verfcheiden kwaaien ftrafte ? Hoe hy de vruchten des aardryks, en dewa^ te-  POOGING TOT OVERGAAF. 343 teren des Nyh bedierf? Hoe hy, door geesfel op geesfel, dat Ryk met tien plaagen floeg ? En hoe hy zich Hellende tot befchermer onzer Vaderen, welken hy tot zyne Priefters verordende, hen uitleide, zonder dat 'er één van hen onder die gevaaren het leeven verloor? Wanneer de Asfyriers (a) ons de Ark des verbonds ontnamen, en die met hunne onreine handen beftonden aan te roeren, wat leedt Paleftina toen niet al ? Viel het beeld van Dagon niet voor haar neder ? En werden zy niet, die zich beroemden, dat zy ons de Ark ontvoerd hadden, met zwaare pynen in hun ingewand, en aan de heimelyke deelen, geflagen; zo dat ze gedwongen werden, haar aan ons weder te zenden onder 't gefchal van trommelen en trompetten, om, door 't uitwisfchen hunner misdaad, den toorn van god te ftillen, die zich zo openlyk den befchermer onzer Voorvaderen verklaarde, om dat zy, in plaats van op de wapenen te fteunen, op hem alleen vertrouwden ? Wanneer sennacherib, Koning van As/yrië, met de krygsmagt van geheel Afië deeze Stad kwam belegeren, is toen zyn heirmacht door 't geweld van onze wapenen verflagen ? of namen onze Vaders hunne toevlugt tot. de wapenen, om zich te befchermen ? 't Waren alleen gebeden, waarvan zy zich bedienden:- en de Engel des Heeren verfloeg dit (0) Of PMUJlhynetu V 5 v. IiOËK. XXVf. Hoofdft,  v. HOEK. XXVI. Hoofdft. 344 POOGING TOT OVERGAAF. dit vreeslyk heir byna ganfchelyk in éénen nacht. De Asfyriers zagen , 's anderen daags, met het opgaan der Zon, honderd vyfëntachtigduizend van de hunnen dood ter aarde liggen: en hoewel de Jooden niet eens gedachten hadden, om de overgebleevene na te jaagen, nogtbans vlooden zy vol van fchrik en vrees. • Weet gy ook niet, dat, ten tyde dat onze landgenooten zeventig jaaren in Babilonië gevangen waren, zy hunne vryheid niet wederkreegen, dan toen god cyrus bewoog, hun die te verkenen; en dat, wanneer die Vorst hen weer naar hun land gezonden hadt, zy toen go de, als hunnen rechten Ver- losfer, weder begonnen te offeren? Doch om niet te lang op dit onderwerp te blyven: wat groote daaden hebben onze 'Voorouders ooit met, of zonder wapenen verricht, dan door gods byzönderen byftand ? Zy werden ^overwinnaars zonder ftryden, wanneer 't g ode behaagde, hun de overhand te geeven; en zy werden altoos overwonnen, als ze buiten zynen raad ftreeden. Behoeft men een beter bewys daarvan, dan dat, toen n abuciiodonosor , Koning van Babel, Jerufalem belegerde, én onze Koning zedechias zich hardnekkiglyk, tegen den raad van den Profeet je'remias, verweeren wilde, hy gevangen genomen werdt, en de Stad en den Tempel vóór zyne oogen zag verdelgen, alhoewel die Vorst en zyn b Volk  POOGING TOT OVERGAAF. 345 Volk veel befcheidener waren, dan gy en uwe Overften zyt ? En wanneer die Profeet riep, dat god, tot ftraf hunner misdaaden, toelaaten zoude, m dat zy in flaaverny weggevoerd werden, indien zy zich niet overgaven, en hunne poorten vóór de vyanden openden, hebben zedechias en 't Volk hem toen om 't leeven gebragt ? Maar gy (zonder dat ik eens fpreek van 't geen binnen uwe muuren omgaat, vermids geene woorden magtig zyn alle die gruwelyke misdaaden uit te drukken) fcheldt op my; fchiet met pylen om my te dooden, om dat ik U uwe zonden voor oogen ftelle; en kunt niet dulden, dat ik u zegge 't geen gy u niet fchaamt te doen. ■ Wanneer Koning antiochus epifanes, die onzen god veel hoons hadt aangedaan, het beleg van deeze plaats ondernam, gebeurde 'er toen ook niet eene zaak, die myn zeggen bevestigt ? Onze Voorouders, in plaats van op gods hulp te betrouwen, wilden hem tegentrekken: men kwam tot eenen veldüag, maar zy verlooren denzelven: daarop volgde eene groote ilagting, de Stadt werdt ingenomen en geplonderd, het Heiligdom verontreinigd, en de Godsdienst drie jaaren en een half verlaaten. ■ ■ Zou 't niet overtollig zyn nog meer voorbeelden by te brengen ? Wat heeft ons de Romeinen op den hals gehaald, dan onze verdeeldheden en misdaaden ? Was het niet de eerfte oorzaak onzer dienst- baar- v. SOEK. XXVI. Hoofdft.  346 POOGING TOT OVERGAAF. v. BOEK. XXVI. Hoofdft. baarheid, toen de twist, tusfchen aristobulus en hyrkanus ontftaan, hen tegen eikanderen ophitfende, aan pompejus aanleiding gaf, om Jerufalem aan te tasten; en alzo oorzaak werdt, dat god de .Jooden aan de Romeinen onderwierp, om dat het kwaad gebruik, dat zy van hunne vryheid maakten, hun het genot daarvan onwaardig deedt zyn ? Zo dat, hoewel zy niets tegen den Godsdient en onze Wetten gedaan hadden, dat eenigzins naar uwe misdaaden geleek, en dat zy veel beter in ftaat waren, om den oorlog te voeren, dan gy zyt, zy echter 't beleg niet boven drie maanden konden uithouden. Weeten wy niet, hoedanig het einde was van antigonus, aristobulus Zoon; of hoe god onder zyne regeering toeliet, dat zyn Volk door hunne, zonden onder een nieuwe dienstbaarheid verviel ? Belegerde herodes, antipaters Zoon, met byftand van sosius, Overfte van een Roomsch heir, Jerufalem ook niet ? En liet god niet toe, om de verweerders der Stad wegens hunne godloosheden te ftraffen, dat zy, na zes maanden belegs, ingenomen en geplonderd werdt ? Blykt het dan niet klaar, dat het middel van wapenen ons nooit in dergelyke voorvallen begunftigd heeft; maar dat de belegeringen, welke wy uitgcftaan hebben, altoos verderflyk voor ons geweest zyn ? Heb ik dan ongelvk te gelooven, dat deezen, die zulk ee-  POOGING TOT OVERGAAF. 347 eene heilige plaats, als de Tempel is, in bezit hebben , zich op geene menfchelyke magt, maar ganfchelyk op gods beftiering behooren te verlaaten, wanneer hun geweeten hen van geene overtreeding zyner Wetten befchuldigt? Maar is 'er wel ééne, welke gylieden niet gefchonden hebt ? Is 'er wel iets, dat verfoeielyk by hem is, 't welk gy niet hebt begaan ? En hoe verre overtreft gy in godloosheid zodanigen, die, na zo een kort beleg, in de handen hunner vyanden zyn gevallen ? De verborgen zonden, als dievery, verraad, en overfpel, fchynen U al te gering toe; maar rooveryen en moorden begaat gy om ftryd, ja gy vindt nieuwe misdaaden uit. Gy maakt den Tempel tot uwe wyk; en deeze heilige plaats, zo geëerd door de Romeinen, dat zy god aldaar van verre aanbaden, fchoon hunne Godsdienst met de onze niet overeenkomt , is verontreinigd geworden door het heilloos bedryf der Inboorlingen. Kunt gy dan nog verwagten, geholpen te zullen worden van hem, dien hy door zo veele misdaaden beleedigd hebt ? Zyt gy rechtvaardig ? Smeekt gy ootmoedig ? En zyn uwe handen zuiver, gelyk die van onzen Koning, toen hy om de hulp des Hemels tegen de Asfyriers badt, waarop god in éénen nacht hun heir deedt fneuvelen ? Of kunt gy zeggen, dat de Romeinen zo handelenp als de Asfyriers, en dat gy der- v. KOEK. XXVI. Hoofdfl.  348 POOGING TOT OVERGAAF. v. KÖKK. xxvi. Hoofdft. derhalven rede hebt, U zei ven te belooven, dat god hen ook zo ftraffen zal? Weet gy niet, dat hun Koning, geld van den onzen ontvangen hebbende , tot afkooping van de plondering der Stad, niet fchroomde zynen eed te fchenden , en met zyn heirleger op te trekken, om den Tempel in den brand te fteeken ? De Romeinen, daarentegen, eifchen niets van ulieden, dan de betaaling der fchattingen, waartoe uwe Vaders zich plegtigiyk verbonden hadden, en welke zy ook betaalden. Als gy hen die voldoening geeft , zullen zyn uwe Stad niet pionderen, noch de Heiligdommen aanroeren; maar gy zult met uwe Huisgezinnen vry blyven; gy zult uwe goederen vreedzaamlyk genieten, en gy zult in de onderhoudig uwer heilige Wetten niet geftoord worden. Is het dan geene dwaasheid , zich in te beelden , dat god zodanigen, die eene zo groote befcheidcnheid en billykheid gebruiken, eveneens zou handelen als zuiken, die hem geftadelyk door hunne misdaaden vertoornen ? Niets is magtig, zyne wraak één oogenblik te vcrwylen, wanneer hy beflooten heeft die te oefenen. Hy verdelgde de Asfyriërs in den eerften nacht, dat zy deeze Stad belegerd hadden : en indien het zyn wil ware, U te verlosfen, en de Romeinen te ftraffen, hy zou hun de uitwerking zyner gramfchap reeds hebben doen gevoelen, gelyk hy die dat Volk. liet gevoelen, en gelyk hy die  POOGHVG TOT OVERGAAF. 349 die onzen landgenooten deedt proeven, toen pompejus Jerufalem overweldigde; toen sosius na hem het innam; toen vespasianus Galilea verwoestte; en eindelyk toen titus dit groot beleg kwam onderneemen. Maar noch pompejus, noch sosius zyn door god in hunne onderneemingen verhinderd geweest. De oorlog, dien vespasianus tegen ons heeft gevoerd, heeft hem tot "de Ryksheerfchappy verheeven; en het fchynt, als of Natuur zelve titus begunftigt: want daar de fontein ■van Siloa, en de anderen buiten de Stad, vóór zyne aankomst, zo uitgedroogd waren, dat men geld moest geeven, :om water te bekomen, leveren zy het tegenwoordig in zulk eenen overvloed uit, dat 'er niet alleenlyk genoeg is voor 't Roomfche heir, maar ook om de tuinen te bevochten (a\ Het zelfde gebeurde (a) Het verdroogen der Bronnen in den aanvang des Oorlogs, en derzelver ruim vloeien gedumende de belegering ten nutte der Romeinen, is, ongetwyfeld, een zeer zonderling geval. De vernuftige d'espagne beeft er deeze aanmerking op gemaakt. Deeze Romeinfche Oorlog begon omtrent het jaar 69 onzer jaartelling. Zo men nu terug gaat tot jesus dertigfte jaar, waarin hy den geraakte in Betkesda's water genas, vindt men, dat er federt 38 jaaren verloopen zyn, hoe langen tyd ook 's Mans beroerdheid geduurd hadt, dat wonderlyk is. En toen god, 38 jaaren na die geneezing, het water uit dat Bad liet opdroogen , gaf Hy daarmede te kennen, dat men de .Mirakelen, die te vooren daarin gedaan waren, daar- v. boek. XXVI. Hoofdft.  350 PÖO'GING TOT OVERGAAF. v. BOP.If. XXVI. Hoofdft. de ook, toen de Koning van Babel, van wien ik reeds geiprooken heb, de Stad belegerde, innam, in den brand ftak, en dén Tempel in de asfche leide; alhoewel ik niet gelooven kan, dat de godloosheden onzer Vaderen, waardoor zy die rampen op zich haalden, zo groot waren, als de uwen. Hebt gy dan geene reden om te denken, dat god, ziende deeze heilige plaats dus veronreinigd, die verlaaten heeft, om zich aan de zyde der geenen, welke gy beoorlogt, te ftellen ? Wanneer een vroom man ziet, dat alles in zyn huisgezin bedorven is, verlaat hy 't, en zyne genegenheid, welke hy het toedroeg, wordt in eenen haat veranderd: en woudt gy, dat daarin niet meer zoeken moest; dat de Engel niet meer zou komen ncderdaalen, en dat god van Jmifalem afgeweeken was." Josephus iaat, op het bovengemelde verhaal, volgen : ,, Hetzelfde gekeurde ook, toen de Koning van Babel, van wien ik reeds gefprooken heb, de Stad belegerde, innam enz. Wy weeten niet , dat eenig bewys daarvan voorkomt by de heilige Schryvers van de Boeken der Koningen en Kronyken; des josephus deeze byzonderheid moet hebben uit de Overleveringen der Ouden. Kon men zich volkomenlyk daarop verlaaten, dan zou gewis dit Verfchynfel, juist by Jerufalems eerfle en tweede Belegering, zeer opmerkelyk zyn : en al ware het dan al geen Wonderwerk van den Allerhoogften, zou het, ten minften, onder de Wonderen moeten gerekend worden, voortgebragt door de werkende hand des Almagtigen, die het water elders heen leidde, of nu onthieldt, dat anders deeze Bronnen vervulde.  JOSEPHUS AANSPRAAK. 361 dat god, voor wien niets verborgen is, en die de heimelykfte gedachten der Menfchen kent, zonder dat zy hem die behoeven te zeggen, by U zoude blyven, onaangezien gy aan de allerzwaarlle misdaaden, die zo openbaar zyn , dat ieder één ze weet, fchuldig zyt; en dat het fchynt, als of gy 'er om ftrecdt, wie de fnoodfte zou weezen: ja dat gy op de ondeugd roem draagt, gelyk anderen op de deugd ? Niettemin nademaal god zo goed is, dat hy zich door berouw en boetvaardigheid beweegen laat, zo is U nog één niiddel . ter uwer behoudenis overig. Legt de wapenen neer; betoont dat het U leed ÏS, dat gy uw Vaderland tot deezen uiterften nood gebragt hebt; laat uwe ©ogen eens. rond gaan, om de fchoonheid deezer Stad, de pracht van deezen Tempel, en de kostelykheid der gefchenken, door zo veele Volken geofferd, te aanfehouwen; en hebt eenen affchrik van die ten roof te geeven. Aanmerkt eens, dat derzelver vcrwoefting U alleen te wyten zal zyn, nadien uwe hardnekkigheid tot eenen troost zal verftrekken, om het vuur aan te fteeken, 't welk deeze dingen, die boven al behoudens waardig zyn, zal verteeren, en in de asfche leggen. Doch, indien uwe harten ongevoeliger geworden zyn, dan fteen, voor 't geen hen waarlyk behoorde te treffen, hebt dan ten minften medelyden met uwe HuisgeVLÏ. deel, Z zin- POKK. XXVJ.Hoofd tl.  362 JOSEPHUS AANSPRAAK. v. PO EK. XXVL Hoofdft. zinnen. Elk liefje zich zyne Kinderen, Vrouwen, en Ouders, als op 't punt, om door 't zwaard, of door den honger te fneuvelen, voor oögen. Men zal misfchien zeggen, dat ik aldus fpreeke, om myne Moeder, Huisvrouw, Kinderen en Gedacht, niet van de geringften onder ulieden, uit dit algemeen verderf te redden; maar om U te doen weeten, dat het uw eigen belang alleen is, dat my ter. harten gaat , geef ik hun leeven aan U over,, ja zelfs myn eigen, en ik zal my gelukkig in mynen dood achten, indien gy daardoor uit deeze jammerlyke verblindheid, die U ten uwen verderve doet loopen, kunt getrokken worden." ■ Dus eindigde josephus zyn vertoog, niet zonder traanen: maar hy kon deeze oproeriger^ niet buigen , noch hen overhaalen, om hunne veiligheid in hunne veranderinge te zoeken. Doch het Volk werdt 'er evenwel door bewoogen , cn poogde zich door de vlugt te bergen; zo dat fommigen hunne °kostelykfte dingen verkogten voor eenige weinige Rukken gouds, welken zy in zwolgen, op dat ze hen door de oproerigen niet afgenomen werden; en als ze by de Romeinen kwamen, losten zy die weder, en konden alzo bekomen 't geen zy noodig hadden. Voorts liet titus hun toe, te gaan werwaards zy wilden, welke vryheid in anderen ook eene begeerte opwekte, om door de vlugt zich van de rampen, welke zy leeden, ■ te  VLUGTEN BELET. 3^3 ■ontflaan. Maar joannes en simon fielden wachten aan de poorten, met bevél, om den Jooden al zo min het uitgaan , als den Romeinen het inkomen toe te laaten: en, op het minfte vermoeden , doodde men de geenen, op welken men eenigen argwaan hadt. XXVII. HOOFDSTUK. Schrikkelyke hongersnood binnen Jerufalem; en yslyke wreedheid der oproerigen. "A/Taar voor de ryken was het blyven, ±w± of 't vlugten even gevaarlyk : want als iemand maar middelen hadt, was 't oorzaaks genoeg, om hem om te brengen. Onder-tusfchen nam de hongersnood fteeds toe, het welk de verwoedheid der oproerigen ook deedt aangroeien; waaruit, van tyd tot tyd, zeer fchrikkelyke gevolgen ontftonden. Dewyl 'er toch geen koorn meer voorhanden was, liepen deeze moedwilJigen overal met geweld in de huizen, om die te doorzoeken, en, indien zy iets vonden, floegen zy deszelfs eigenaars, om dat zy 't niet hadden bekend gemaakt: doch, zo zy niets konden vinden, befchuldigden zy hen, dat zy 't verborgen hadden, en pynigden hen, op dat 2s zv XXVII. Hoofdft. Hongersnood in de ftad. V. ROEK. XXVI. Hoofdft,  364 HONGERSNOOD. v. ÏÖF.K. XXVII. Hoofdft. zy het tevoorfchyn zouden brengen: want . als- 'er iemand maar redelyk welvaarend uitzag, hieldt men 't voor een bewys, dat 'er nog voorraad was. Dan die ree'ds uitgemergeld waren liet men met vrede, achtende het ottnoodïg zuiken te dooden, die door honger wel haast zouden moeten fterven. Veele ryken gaven heimelyk al hun goed voor eene maat tarwe,- en die van geringen ftaat waren voor eene maat garst. Men verfchool zich in dc afgclegenfte plaatzen der huizen, alwaar fommigen het koorn oïigemaalen opaten, en anderen meel daaraan maakten, en het verbakten, naar dat de nood, of vrees hen drong. Nergens-zag men tafels gedekt: want elk rukte de fpys maar van 't vuur, zonder die gaar te laaten worden. Nooit heeft men jaramerlyker ellende gezien, 't Waren alleenlyk de ryken, die nog wat hadden; maar alle de anderen beklaagden hun ongeluk te vergeefs: en nadien zulk een nypend kwaad, als hongersnood, alle ontzag doet verliezen, rukten de Vrouwen hunnen Mannen 't brood uit de handen; de Kinderen ontnamen 't hunnen Vaderen; en dat nog hooger gaat, de Moeders ontrukten't hunnen kleinen Kinderen. Zy, die nog een weinig te eeten hadden, konden 't niet zq verbergen , of andere kwamen 't hun terftond ontneemen. Zo dra men toch maar een huis geflooten zag, vermoedde ~). — Ik zou nooit gedaan hebben, indien ik alle de ellenden, deezer Stad overgekomen, . (ei) Hin was eene zekere , maat by de Jooden. (b) Wie een gevoelig hart heeft moet getroffen v/orden, als hy onzen "Historiefchryver hoort zich telkens zo fterk uitdrukken over de jammerlyke Stad. Elk onpartydig Jood, dia.tot nadenken bekwaam was, moest géwis niets anders gevoelen. Een overgroot mishedryf," een vrcesfelyk zedebederf, of eenige'andere, fnoode ontrouw tegen God moest oorzaak deezer rampen zyn. Zo denkt j osephus, zo moest elk bedaarde Jood denken. Maar hy befchouwde deeze vreesfelykc ongevallen buiten eenig vérband met jesus Gefchiedenis, gelyk wy meermaalen'gezien hebben. Hy dacht als een Jood, en zogt dus de cerfte aanleiding der rampen, niet in het verwerpen van den Messias; maar hy zogt'en meende ze te vinden in alle de ondeugden der toenmaalige -Natie. '■■ . Bb 3 v. HOEK. XXXVII. Hoofift.  v. T.OZK- XXXVII. Hoofdft. 393 GETAL DER DOODEN. men, in 't byzonder zou willen verhaalen: doch dit weinige kan 'er tot een ftaal van dienen. Man neus, lazarus Zoon, op deezen tyd tot titus overgekomen, verhaalde, dat 'er, van den veertienden van Grasmaand tot aan den eerften van Hooimaand, honderd vyf tienduizend achthonderd tachtig lyken, door de poort, alwaar hy 't gebied hadt, uitgedraagen waren, zond. e dat hy eenige anderen daar onder rekende, dan' zuiken, welker getal by weetcn moest, wegens eene openbaare uitdeeling, daar hy 't bewind van hadt: want de anderen werden door hunne vrienden begraaven, dat is, over de muuren heen geworpen, dewyl dat al de begraavenis was, die men hun gaf. Andere overloopers, zynde perfoonen van aanzien, verklaarden, dat het getal der arme lieden, aldus ter Stad uitgeworpen, wel zeshonderd duizend beliep; dat het getal der overigen niet begroot kon worden; om dat men eindelyk, alle die lyken niet kunnende uitdraagen, hen in de grootfte huizen gefmeeten, en de deuren daarvan toegeflooten hadt, dat ééne maat koorns voor één talent was verkogt geworden; en dat, na het maaken van den muur, waarmede de beleggers de Stad omringd hadden, de arme lieden, niet langer kunnende uitgaan om kruiden te plukken, in de rioolen naar eenige fpyze gingen Koeken, ja oude koe-mist, en anderen drek,  . HARDNEKKIGHEID. 3o> drek, daar 't gezigt voor gruuwt, tot voedfel gebruikten. De Romeinen konden dit verhaal niet aanhooren, zonder met groote deernis daarover aangedaan te worden: maar de oproerigen, hoewel zy deeze ellende vóór hunne oogen zagen, werden 'er niet eens door bewoogen, om dat de godlyke fchikking hen dermaate verblind hadt, dat ze zelve op den uiterften kant Honden, om met de Stad in een jammerlyk verderf te ftorten. Bb 4 ZESDE v. HOEK". XXXVII, Hoofdft.  4oo JERUSALEMS ELLENDE.' • VI. BOEK. - I. Hoofdft. Ellende in Jeruj'ukm. ZESDE BOEK. I. HOOFDSTUK. Schrikkelyke ellenden van Jerufalem, en jammerlyke verwoefting van V omliggende land. De Romeinen voltooien hunne nieuwe ftormfchansfen binnen éénentwintig dagen. /"^elyk de ellenden, waarmede Jerufa* lem geprangd werdt, dagelyks toenamen, zo wies de woede der oproerigen ook aan, dewyl de hongersnood zo groot was, dat niet alleen de Ingezetenen , maar zy zeiven, onaangezien hunne rooveryen, daardoor gedrukt werden. Daarenboven verhinderden de lyken, waarmede de Stad vervuld was, en die eenen befmettelyken flank van zich gaven, hunne uitvallen: want overal lagen zulke hoopen, dat zy de wegen niet begaan konden, zonder daarover heenen te klimmen. Maar hunnen harten waren zo verftokt geworden, dat zy door dit yslyk fchouwfpel niet eens bewoogen, of met medelyden getroffen werden, noch ook na* dach?  VERWOEST. BUITEN DE STAD. 401 dachten, dat zy zelve wel het getal van deezen, die- zy dus met voeten vertraden, vermeerderen zouden. Na dat Zy, geduurende eenen inlandfchen oorlog, hunne handen met het bloed hunner Landsgenooten' bezoedeld hadden, poogden zy die nu tegen dc Romeinen te gebruiken; en 't was, of zy 't coï)e ■verweeten, dat hy lang vertoefde met tè 11 taffen: want het was geen. hoop van te overwinnen, -maar eene vertwyfeldo wanhoop,-., die hun mik eene ftoutheid--.inboezemde. —— O1:denusfchcn voltooiden de Romeinen,, in éénentwintig;. ,dagen.5 hunne nieuwe ftormfchansfen, niettegenftaancle de groote moeieiy bh eid, om het hout da* ■'X: te, naaien. Al het geboomte tot op negentig ftadiën rondom de Stad was tot een gelyk einde voorheenen, gelyk verhaald is ,; reeds afgehouwen , en al het land verwoest: want daar te vooren Bosfchen en vermaakelyke Tuinen geftaan hadden, was nu niet één Boom te zien. En niet alleen de jooden, maar zelfs dc Vreemdelingen, die te vooren zich over dit fchoon gedeelte van jWea verwonderden, konden zich van traanen niet onthouden, wanneer zy de fierlyke Voorlieden van Jerufalem in puinhoopen veranderd zagen. Dus hadt de oorlog deeze treffelyke plaats vernield, zo dat 'er niets van haare voorige fchoonheid was overgebleeven; en iemand, van buiten aankomende, Bb '5 den w. BOF.K. I. i Hoodfft.  402 VREES EN BEKOMMERING. vi. BOEK. I. Hoofdft. den oord, hem voor heenen bekend, in dien ftaat ziende, zou als een vreemdeling gevraagd hebben, waar de Stad was ? II. Hoofdft. Uuval van 7 jannes. II. HOOFDSTUK. Joannes doet eenen uitval, om de nieuwe ftormwallen in den brand te fteekenmaar wordt met verlies te rug geftagen. De tooren, zuaar onder by eene myn gemaakt hadt, door de rammen der Romeinen geftooten, valt in. T*\eeze nieuwe ftormwallen baarden, •* uit verfchillende oorzaaken, den belegerden vrees en den belegeraaren bekommering. De Jooden merkten zich toch aan, als verlooren, indien zy dezelve niet weer konden verbranden; en de Romeinen zagen geen kans, indien deeze vernield werden, weder anderen te maaken, zo om dat 'er geen hout meer daartoe was, als nadien zy, van den arbeid, en andere uitgeftaane ongemakken, zo vermoeid waren, dat zy- moedeloos begonnen te worden. Zy zagen hunne werken met geweld beftreeden, hunne rammen onmagtig de ongemeene dikte der muuren, zichzelven in verfcheiden gevechten te kort gefchooten, en konden niet wel gelooven, dat het moogelyk was menfchen te  UITVAL DER JOODEN. 403 te overwinnen, die noch door hunne verdeeldheid, noch door den oorlog, noch door .hongersnood zich hadden laaten verzaagen; maar door eene onbegrypelyk koenheid boven alle die rampen 't hoofd verhieven, en zich van tyd tot tyd (louter getoond hadden. „ Wat zou het dan weezen, zcidenze, indien 't geluk hun gunftig ware; nu zy, daar 't hun tegen loopt, hoe langer te meer in hunne hardnekkigheid verharden" ? Dewyl nu de jooden zo ftout waren, hielden de Romeinen zich by hunne ftormfchansfen des te meer op hunne hoede. Joannes middelerwyl, die den Burg Antonia befchermen moest, poogende het gevaar te voor komen , waarin hy ftondt te vervallen, indien de beleggers eene bres maakten, liet geenen tyd verlooren gaan, om zich te verfterken, en alles te beftaan, eer men de rammen aanvoerde. Op den eerften van Hooimaand deedt hy eenen uitval, met fakkels in de hand, om de werken der Romeinen in den brand te fteeken; maar hy' werdt gedwongen te rug te keeren, eer hy 'er by kon komen; nadien de onderneemingen der belegerden toen niet wel overlegd werden. In plaats toch van gezamenlyk, en met zodanig eene onvertzaagdheid, als den Jooden natuurlyk was, aan te vallen, kwamen zy maar met kleine troepen, en befchroomd Uitloopen: ook greepen zy de Romeinen met hunne gewoone wakkerheid niet aan; vr. BOEK, ii. Hoofdft.  4^4 JOODEN AFGESLAAGEN. VI. BOEK. II. Hoofdft. ' aan; maar vonden hen beter bereid , om hen te ontvangen, dan te vooren: want zy waren zo dicht in een geflooten, en zo wel met hunne wapenen bedekt; ook hadden zy hunne werken iudiervoege verzorgd, dat 'er. nergens eenig middel van doorkomen was, om ze in den brand te fteeken. Daarenboven hadden zy beflooten eerder te fterven, dan te wyken, om dat zy, indien deeze ftormwallen verbrand werden, geen kans zagen, weer anderen op te rechten; en zy 't als eene ondraagelyke fchande aanmerkten, indien de kloekmoedigheid door overrompeling, de dapperheid door roekeloosheid, de ervaarenheid door de veelheid, en de Romeinen door Jooden zouden overwonnen worden. Niet weinig kwamen hun ook hunne werptuigen te baat, waar door zy de fchichten en fteenen wierpen op de voorften der aanvallenden: de dood en wonden der geenen , die neervielen, deeden de hitte der achterften verflaauwen: ook werden veelen, die zo na kwamen, dat zy gekwetst werden, door de menigte en goede krygsorde der Romeinen verbaasd; des zy ten laatften gezamenlyk weeken , den één den anderen zyne lafhartigheid verwytende. —— Toen voerden de Romeinen hunne rammen aan, om het flot Antonia te beftormen, waar tegen de Jooden zich met vuur en ftaal, en alles wat hun voor de hand kwam, verweerden: want.  EEN MUUR VALT, 4ctf want, hoewel zy zulk een vertrouwen op hunne muuren hadden, dat zy 't geweld van dat ftormgereedfchap niet vreesden, echter wilden zy" niets verzuimen, om het af' te houden. Deeze wederftand deedt den Romeinen gelooven, dat de jooden de fterkte hunner muuren mistrouwden,' en dat dc grondvesten daarvan zwak- waren; wesnalven zyhun geweld^ verdubbelden, zonder voor het fchieten der -belegerden te zwichten. Maar toen zy zagen , dat, hoewel hunne rammen onophoudelyk beukten, zy echten geene bres konden maaken, beflooten zy tot eene ondergraavinge te komen-; en zich met hunne fchilden, als eene fchildpad, tegen de menigte van fteenen bedekkende, arbeidden zy met handfpaaken' en graaftuig zo lang, tot dat zy vier fteenen uit den grondllag des toorens los gewroet hadden. Den nacht, toen aankomende, noodzaakte de eene zo wel als de andere wat te rusten. Ondertusfchen gebeurde het, dut de muur, onder welken joannes die myn hadt laaten maaken, waardoor hy de eerfte ftormfchansfen der Romeinen vernield hadt, door het ftooten van de rammen verzwakt geworden, fchielyk inftortte. * III. VT. eoi;k. IJ. Fïooi'dft. -  VT. SOEK» lil. Hoofdfl. önverwagtemuur. PT, 406 NIEUWË MUUR. III. HOOFDSTUK. De Romeinen bevinden, dat de Jooden achter den gevallen muur nog eenen anderen gemaakt hadden. Dit groote en overwacht toeval hadt twee geheele andere uitwerkingen, dan men 'er van verwacht zou hebben : want de Jooden, in plaats van heel verbaasd te zyn over den val van dien muur, lieten ' gansch geen vrees blyken; en de blydfchap der Romeinen duurde niet lang, toen zy zagen, dat joannes daar achter eenen anderen hadt doen maaken. Niettemin hoopten zy, dat ze dien gemaklyker zouden kunnen bemagtigen, dan den eerften, deels om dat de puinhoop van den anderen den toegang ligter maakte, deels om dat hy, eerst onlangs gemaakt zynde, zo veel niet zou kunnen uitftaan: maar niemand durfde evenwel de cerfte weezen, om hem te beklimmen, dewyl die niet anders $an eenen wisfen dood te wachten hadt.  TITUS AANSPRAAK. 407 IV. HOOFDSTUK. Aanfpraak van titus, om zyne foldaaten aan te moedigen tot het beklimmen van den muur over den puinhoop des ingeftorten muurs. m BOEK. IV. Hoofdft. I^Tademaal titus niet onbewust was, wat de aanfpraak en< hoop op de foldaaten vermoogen , om hunnen moed op te wakkeren, en dat de vermaaningen en beloften fomtyds magtig zyn, om niet alleenlyk het gevaar te doen vergeeten, maar ook om den dood te verfmaaden, liet hy de dapperften van zyn Heir te zamenkomen, en fprak hun aldus aan: ,, Myn Krygsgezellen! 't zou ons gezamenlyk eenefthande zyn, indien ik U moest vermaanen tot eene daad, daar weinig gevaars in fteekt: maar het is my en U betaamelyk, U iets voor te ftellen, dat niet minder hachlyk, dan roemwaardig is. Hierom . is 't 'er zo verre vandaan, dat de zwaarigheid, die zich in 't beklimmen van den muur op doet, U daarvan behoorde te weerhouden, dat ze U te meer daartoe moest aanmoedigen, nademaal de waare dapperheid beftaat in het te boven komen van de Aanmoediging van Tuus.  4o8 titus aanspraak; VI. KOEK. iv. Hoofdft. j do grootfte hinderpaalen, .en dat mefl niét ichroomt zich voor den dood bloot te {lellen, om eenen onfterfiyken roem te vcrkrygcii, ; al ware 't ook, -dat zy, die zich treftelyk kwyten, geene belooningen van my te verwagten hadden. Behoorde de onbezwykende ftandvastigheid, welke de Jooden in alle- hunne rampen betoonen, en daardoor lafhartige gemoederen verbaazen, U niet aan te moedigen ? Welk eene fchande zou het zyn, dat Roomfche foldaaten, foldaateu, zeg iky over welke ik gebiede, die in tyd van- vrede -geftadiglyk met krygsoefeningafi !bezig, en in den oorlog altoos, gewoon zyn te overwinnen, voor.de Jooden in moed zouden wykenj wanneer ; wy op 't punt ftaan van eene groote onderneeming te eindigen, en het klaar blykt, dat god óns byftaat ? Want wie ziet niet, dat onze voorfpoed eene uitwerking is van onze dapperheid, begunftigd door zyne hulp; en dat daarentegen de fchaade, die deeze muiters :ons in eenige voorvallen toegebragt hebben, eene vrucht hunner wanhoop is? En wat! kan tot klaarder bewys verftrekken, dat god zich vóór ons verklaart, • cn dat Volk met een Oog van gramfchap aanfchouwt, dan dat, behalven de ge■ woone ongemakken van een beleg, de honger hen verteert, hunne oproerigheid hen verdeelt, en hunne- muuren van zelfs, zonder dat men 'er geweld op doet,  TITUS AANSPRAAK* 409 doet, invallen (a) ? Wat eene onëer Zou liet dan voor U zyn, minder mocds te toonen, dan zodanigen,boven welken gy zo veel vooruit hebt ? En welk eene ondankbaarheid zou het jegens god weezen h indien gy zynen byftartd zoudt verfmaaden ? Hoe! de Jooden , die zich niet behoeven te fchaamen, dat zy overwonnen worden, nadien zy reeds tot dienstbaarheid gewend zyn, fchroomen echter niet, om zich daarvan te bevrydert, den dood te verachten, en ons met zulk eene ftoutheid aan te grypeiij niet uit hoop van ons te overwinnen; maar uit loutere edelmoedigheid: en wy, die byna alle Landen en Zeeën onder onze heerfchappy gebragt hebben, en welken 't niet minder fchandelyk is niet te ovei- (a) Titus zelf erkende hiör, dat god zich Voor de Romeinen verklaarde, en de Jooden mei eeii Bog van gramfchap aanzag, waardoor hy zo veel kon uitvoeren. Welk éenc verbaazende Belydeins in eenen Romein! Veldheeren mogen zich foriiS Van deeze taal bedienen, om hunne benden aart te moedigen; maar titus bldsf, in het vervolg, in dezelfde denkbeelden. Want moest een bedaard Heiden, die wöeten kon, dat god, op zulk eene byzondere wyze, de Jooden altoos gedraagen, en dezelve boven alle andere Volken verkooren hadt. om door hen zegen en geluk over de Waereld te verbreiden; wat moest hy, zeg ik, niet denken van deezen veranderden Weg der Voorzienigheid met die Natie, en van derzelver ondergang ? Welk eenen kragtigen grond kon een Christen daaruit niet afleiden tot bevestiging van zyn Geloof in den Heere jesus, wiens Voorfpellingeö toen zo naauwkeurig vervuld werden! VII. deel. CC VI. boek. IV. Hoofdfl.  VI. BOïK. iv. 4ïo TITUS AANSPRAAK. overwinnen, dan van anderen overwonnen re worden, zullen met zulk eei^ mastte Heir wagten, tot dat de hongersnood deeze oproerigen dwingt, zonder iets roemwaardigs te durven beftaan, daar 'er nogthans maar een gerits gevaar te boven te komen voor ons* overig is. Wy behoeven maar den Burg Antonia te bemagtigen, om meester van al 't overige te weezen: want indien w'v, na dat die zal ingenomen zyn, nog eenigen wederftand ontmoeten; t welk ik niet wel gelooven kan, zal dezelve zo klein weezen, dat ze niet eens m aanmerking mag komen, vermids het voordeel, dat wy hebben, van te ftryden van zulk eene verheven plaats, aan onze vyanden naauwlyks eenigen tyd van ademhaaling zoude geeven, wanneer wy hen aldus den voet op de keel gezet hebben. Ik wil tot U met fpreeken van den lof, welken zodanigen verdienen, die met het geweer in de vuist in de grootfte gevaaren des oorlocs fterven, en die door eenen onfterilvken roem, zelfs na den dood, m de ceheugenis der Menfchen leeven: maar ïk zal U alleenlyk. zeggen, dat ik wenseh, dat zulke Iafhartigen, welker zielen en lichaamen te gelyk in t graf daalen, ten tyde van vrede, door eene ziekte op hun bedde moogen fterven. Wie weet toch niet, dat de geenen, welke, dapperlyk ftrydende, fneuvelen, niet zodra van den kerker des lichaams ontflagen  TITUS AANSPRAAK. 411 zyn, of zy worden naar den Hemel opgevoerd, en in 't midden der Herren geplaatst, vanwaar hunne heldhaftige Zielen zich, als gelukzalige geesten» aan hunne Nakomelingen vertoonen, om hen alzo tot de deugd aan te prikkelen : en dat daarentegen de Zielen der geenen, die door ziekte op een bed fterven, fchoonze aan geene euveldaaden fchuldig mogen zyn bevonden, echter met hunnen naam in de onderaardfche duifternis, en eene eeuwig vergeetenheid gedompeld worden, zonder eenigen roem na te laaten (b) ? Nademaal dan de dood onvermydelyk is voor alle Menfchen, en dat het buiten twyfel zagter is door het zwaard, dan door eene ziekte te fterven, hoe kan 'er dan grooter lafhartigheid weezen, dan dat men zou weigeren ten dienfte zyns Vaderlands een leeven op te offeren , 't welk men noodzaakelyk eens verliezen moet ? Gylieden ziet, dat ik tot hiertoe gefprooken heb, even als of het beklimmen van deezen muur niets anders was, dan onvermydelyk in den dood te loopen; maar geene gcvaaren zyn zo groot, of zy kunnen door eene groote kloekmoedigheid te boven gekomen worden. De puinhoop Van den eerften muur baant ons eenen weg (6) In deeze woorden van titus herkent men de denkbeelden, welken de Heidenen vormden van de afgefcheiden Zielen na den dood. Cc 2 VI, B0r-!C. IV. Hooftlft,  412 TITUS AANSPRAAK. Vï; BöÉK. IV. HoofJft. weg ter overwinnige; en de tweede zal niet zwaar te bemagtigen zyn, als gy maar gezamenlyk met yver aanvalt, malkanderen vermaant en trouw byftaat. Uwe koenheid zal de vyanden verbaazen; en misfchien zullen wy zonder groot verlies die daad uitvoeren: want, hoewel de belegerden moogen trachten de ecrfte beklimmers te rug te dryven, echter zullen wy zo dra niet eenige overhand bekomen hebben, of hunne drift zal verflaauwen, en zy niet magtig zyn ons te wederftaan. Ik neem op my, dat ik den geenen, die eerst den muur beklimmen zal, 't zy dat hy in 't leeven blyve of fterve , niet onbeloond zal laaten: want zo hy die daad overleeft, zal ik hem zo gelukkig maaken, dat hy benydens waardig zyn zal, en, nog boven dat, tot Bevelhebber over zyne makkers aanftellen; dan indièn hy komt te fneuvelen, zal ik zyner gedachtenisfe alle bedenkelyke eer aandoen." V.  AANBOD VAN SABINUS. 413 V. HOOFDSTUK. Qngemeene dapperheid van eenen Syriër, geheet en sabinus, die alleen hoven op den muur klimt, en aldaar gedood zvordt. Alhoewel deeze aanfpraak van titus tot groote aanmoediging behoorde gefirekt te hebben, hadt echter de grootheid van 't gevaar zulk. eenen indruk op de gemoederen gemaakt, dat niemand zich aanboodt, om den muur te beklimmen , dat een Syriër , onder dc hulpbenden behoorende, geheeten sabinus, wiens gelaat zo onnoozel en ongezien was, dat men hem niet eens voor een foldaat zou aangemerkt hebben. Hy was zwartachtig, ruig en mager, klein van geftalte, en van geen Herken aart, maar dit klein lyf hadt een groot en. heldhaftig gemoed. Hy. fprak dan tot titus aldus: „ Ik bied my zeiven met blydfchap aan, groote Vorst ! om, de eerfte, den muur te beklimmen tot nakoming van uwe bevelen; en ik wensch, dat uw geluk mynen wil en krachten begunftige. Maar indien 't anders mogte uitvallen, en dat ik vóór de uitvoering fneuvelde, zo zal myn oogmerk my evenwel niet ontfchieten, dewyl ik myne glorie en geluk daarin Helle, dat ik myn leven ten uwen dienfte overgeevè," Na dat hy aldus gcfprookeu C c "3 " faadft VI. BOEK, V. 3oofdft. Sabinus, gedoog.  VI. BOEK. v. EbofJlt. 414 SABINUS STOUTHEID. hadt, nam hy zyn fchild in zyne flinkerhand, dekte zyn hoofd daarmeê, en grypende zyn zwaard in de rechterhand, liep hy, omtrent de zesde uur, naar den muur, gevolgd van elf anderen, die deelgenooten zyner dapperheid wilden zyn : en, door eenen meer dan menfchelyken yver aangedreeven, tradt hy verre vooruit, alhoewel de wagters van den muur onophoudelyk met fchichten en pylen fchooten, tn groote fteenen afwentelden, die eenige van zyne makkers neêrwierpen. Doch hy, nergens voor fchrikkende, of zwichtende, klom tot boven op den muur. Deeze groote dapperheid verbaasde de belegerden zo geweldig, dat zy, denkende dat hy een groot gevolg achter zich hadt, de vlugt namen. Wie vindt zich alhier niet genoodzaakt, de onbillykheid der Fortuin te befchuldigen, dewyl zy vermaak fchynt te neemen in 't wederftreeven van heldhaftige daaden ? Sabinus, na dat hy zyn voorneemen dus verre uitgevoerd hadt, ftruikelde over eenen fteen, en viel op den grond. Daarop werdt 'er eene menigte van fchichten op hem gefchooten ; doch dewyl niets magtig was, zynen moed te doen bezwyken, verweerde hy zich op zyne knieën zo dapper met zyn zwaard, terwyl hy zich met zyn fchild dekte, dat hy veelen der geenen, welke hem genaakten, kwetfte: maar eindelyk door de menigte der wonden  dit er- otné' -ycw, /.VX.   POOGING TOT BRAND BLUSS. 459 zy toeloopen, om den brand te lesfchen : want niets kon hen verpügten, om hun leeven te verfchoonen, nu zy, vóór hunne oogen, dien Tempel zagen vergaan, om welken te behouden zy, tot dus lang toe, zorg voor zichzelven gedïaa- gen hadden. Titus, die, na het laatfte gevecht, in zyne tent gegaan was om wat te rusten, werdt aanRonds hiervan verwittigd. Fluks ging hy heenen om te beveelen, dat men de vlam zou blusfchen. Alle Zyne Overften en de keurbenden volgden hem, doch met zulk eene verwarring, geraas, en getier, als men zich verbeelden kan, wanneer een groot heir zonder orde voorttrekt. Titus riep uit alle zyne magt, en wenkte met de hand den zynen toe, dat zy 't vuur zouden blusfchen; maar door het groot geraas kon men hem niet verftaan, en de gramfchap der foldaaten was zo groot, dat zy op zyn wenken geen acht gaven. Des konden de indringende keurbenden noch door bevelen, noch door dreigementen wederhouden worden; maar gingen waar hunne raazerny hen voerde. En het gedrang was zo groot, dat veelen onder den voet vielen , en vertreeden werden; en anderen, onder de puinhoopen der nog brandende en rookende galleryen neervallende, waren, hoewel overwinnaars, niet minder ongelukkig, dan de overwonnenen. Toen alle deeze krygsiieden in den Tempel gekomen waren, Ff ,2 ge- VI. TQtr.K. XXVI. Hoofdft.  460 TITUS IN DEN TEMPEL. HORK. XXVI. Hoofdif. gelieten zy zich de bevelen van hunineli Veldheer niet te verftaan: de achter» ften riepen de voorften toe, dat zy 'erden brand in fteeken zouden; zo dat 'er voor de oproerigen toen geen hoop overbleef, om zulks te kunnen beletten. —> Werwaards men zyne oogen ook wendde, men zag nergens niet dan vlugten en doodflaan. Zeer veele arme Menfchen, die ongewapend en weerloos waren, raakten om hals: ja rondom den Altaar lag het vol lyken der geenen, die aldaar omgebragt 'waren , zo dat het bloed, als beeken, langs de trappen ftroomde. ■—— Titus ziende, dat het hem onmoogeïyk was, de woede zyner foldaaten te ■fluiten, en dat de brand zich naar alle .kanten begon te verfpreiden, tradt met zyne voornaamfte Krygsoverften in het Heiligdom, en bevondt toen, na dat hy 't wel bekeeken hadt, dat deszelfs pracht en kostelykheid nog overtroffen 't geen men by uitheemfche Volken daarvan verteld' hadt; en dat de Jooden zelve geenszins iets daarvan gezegd hadden, dat niet inderdaad waar was. Nademaal hy dan zag, dat het vuur nog niet. tot aan die plaats gekomen, was, maar dat de vlam alleenlyk het buitenwerk van den Tempel verteerde, dacht hy, gelyk 't waar was, dat men 't binnenfte nogwel zou kunnen behouden. Dies badt hy zelf den foldaaten, dat zy toch den brand wilden blusfchen; en beval aan li be ra lis, Hoofdman zyner lyfwacht zes  «TEMPEL VERBRAND. 461 zodanigen, die zyn bevel niet wilden gehoorzaamen, met ftokken te liaan. Maar noch de vrees voor ftraf, noch 't ontzag voor hunnen Vorst, kon de uitwerking hunner gramfchap en haat tegens de Jooden beletten. Ook werden fommige aangedreeven door hoop, dat zy 't van binnen vol gelds zouden vinden, vermids de deuren met gouden plaaten bekleed waren. Toen titus aankwam, om den brand te fluiten, hadt één van de foldaaten, die vooruit geloopen waren, het vuur al in 't verborgen onder de deuren geftooken, zo dat 'er van binnen een groote vlam uitfioeg, die den Vorst en de zynen noodzaakte te wyken, zonder dat iemand der geenen, die buiten ftonden, eenige pooging deeden, om den brand te blusfchen. Aldus werdt de Tempel door het vuur (£) ver- (b) Zie daar den treurigen tyd gekomen, waarin jesus voorfpelling , dat er niet eenen fteen op den mderen zou gelaat en worden (Mare. XIII. 2.) vervuld werdt. De hardnekkige woede der Jooden was zelve hiervan oorzaak. Wy zagen, hoe gaarne de Romeinen, hoe driftig titus 'zelf dit heeiTyk. Gebouw , voor 't tvelk zy eerbied hadden, gofpaard zouden hebben. Deeze oude, ten tweedemaale van den grond opgebouwde, en vóór weinige jaaren door her odes vernieuwde Tempel, waarin zo veele fchatten van as ia gebragt waren , deeze door jesus zelf verheerlykte plaats, welke hy 't Huis zyns Vaders genoemd hadt, werdt nu geheel door de vlammen verflonden. Die plaats van heilige aanbidding, die lust der Joodfche oogen , welke vóór veertig jaaren door jesus werdt bezogt, waarin hy aanbadt, en zo menige troostryke en venmanende leering fprak, werdt Ff 3 nu VT. hoek. XXVI Hoofdft.  4OEK, XXXiX. Hoofdft, XL,. Hoofdft. 494. OPROERIGEN. verfchuilen konden, zetten zy alles in den brand, met nog grooter drift, daji de Romeinen, doodende en beroovende de geenen, die, om 't vuur te ontvvyken, in die onderaardfche plaatzen gevlugt waren. Ondertusfchen was hunne honger zo groot, dat zy alles, wat maar eetbaar was, al was 't met menfchen bloed bezoedeld , opvraten. Ik geloof, indien het nog langer geduurd hadt, dat zy zelfs 't vleesch der dooden zouden gegeeten hebben: want zy begonnen malkanderen reeds om den roof dood to flaan. XL. HOOFDSTUK. TiTUS doet ftormkatten oprechten, om de boven-ftad aan te tasten. De Idumeërs zenden eenigen, om met hem in onderhandeling te treden. Simon, zulks gezvaar zmrdende, doet eentgen van hen dooden, terzvyl de overigen het ontvlugten. De Romeinen verkoopen veelen van V geringe volk. Titus ftaat aan veert igdui* wnd to.e om te gaan, werzvaards zy "willen. ^Pitus, ziende, dat men de bovenStad, die op eene fteilen berg lag, niet zou kunnen bemagtigen, zonder ftorn>  BOVENSTAD BESTORMD. 495 ftormwallen op te rechten (V), verdeelde dat werk onder zyne foldaaten op den twintigften van Oogstmaand. En dit was geene ligte onderneem ing, om dat, gelyk hiervooren reeds gezegd is, al het hoüt, tot op honderd ftadiën van de Stad af, tot de voorgande werken al verbruikt was. De vier keurbenden werden te werk gefteld aan de westzyde der Stad, tegen over 't koninglyk paleis; en de hulpbenden tegen over de gallery, dicht by de brug en de fterkte, welke simon hadt doen maken, toen hy joannes beoorloogde. —■ Ondertusfchcn kwamen de Overften der Idumeërs heimelyk byeen; en eenen raadflag gehouden hebbende, om zich over te geeven, zonden zy vyf van hun aan titus, om te verzoeken, dat hy hen ontvangen wilde. Alhoewel deeze Vorst oordeelde, dat zy al te traag hunne toevlugt tot zyne goedertierenheid genomen hadden: nogthans denkende, dat simon en joannes niet langer tegenftand bieden'zouden, wanneer zy zich verlaaten zagen van die landgenooten, waaruit hunne grootfte magt beftondt, zondt hy de gezanten te rug, met belofte van 'genade. Hier- (a) Titüs voert hier wederom, onweerend, uit, door het oprechten van ftormwallen, het geen jesus voorzegd hadt: ,, wint daar zulleiy dagen over u komen, dat uwe vyanden een hegraaving rondom u zullen opwerpen en zullen u omcingelen ew u van alk zyden benauwen. Luc. XIX- &\, Hh 4 VI. p.or.ic. XLHoofdft. Aanval op de hoven- Stad. Idumeërs  4s>6 SIMONS WREEDHEID. VT. bof.k. XL. • BoofiMB Hierop maakten zy zich allen gereed* •om-over te gaan: maar simon, zulks bemerkende, deedt, opftaandevoet, die .vyf Gezanten dooden, en de Overften, van welke jakobus, sosa's zoon, de voornaamfte was, gevangenzetten. Hoewel hy geloofde, dat de rest, zonder Bevelhebber zynde , onmagtig zoude weezen, om iets te beftaan, nogthans liet hy naauwe acht op hen geeven. Evenwel kon hy hun 't vlugten niet beletten: want, fchoon hy 'er veelen van deedt ombrengen, echter waren 'er nog meer, die 't ontkwamen, welke alle van de Romeinen wel ontvangen werden, om dat de goedaardigheid van titus hem niet toeliet, zyne bevelen op 't ftrengst te doen uitvoeren; en dat de foldaaten, nu moede van doodflaan, meer op hun voordeel uit waren. Zy ver» kogten derhalven 't Hecht Volkje, maar zy ftaken 'er echter weinig by op: want om dat 't getal, zo van mannen als van Vrouwen en Kinderen , groot was, verkogten zy hen zeer goed koop, en ruen vondt maar weinig koopers. Titus hadt doen afkondigen, dat niemand zou overkomen, zonder zyn Huisgezin mede te brengen: maar hy liet daarom niet na hen aan te neemen, als zy alleen kwamen; en beval zodanigen, die men des doods waardig oordeelde, van de anderen af te zonderen. Dus werdt 'er eene groote menigte verkoft; dan hy gaf aan meer dan veertigduizend verlof, om  KOSTELYKïIEDEN. .497 ©m te 'vértrekken, werwaards zy wilden. XLI. H O O F D S T U K. Een Priefter en de ftchafbewaarder leveren aan titus veele kostelykheden over , die nog in den Tempel waren. T'eker Priefter, genaamd jesus, thebuths, Zoon, aan wien titus 't leeven beloofd hadt, mids dat hy hem een gedeelte van de fchatten des Tempels ter hand zoude ftellen, kwam te voorfehyn, en haalde, uit zekeren muur, twee kandelaars, even gelyk die geene waren geweest, die in den Tempel geftaan hadden, nevens eenige tafels, bekers , en fchaalen, allen van louvtcr goud, en zeer zwaar, voorts verfcheiden behangfels , Hoogepriefterlyke kleedingen met hunne gefteenten, en veele vaten , die tot de offerhanden gebruikt werden. ■ Men vattede ten zelfden tyde den Schatbewaarder, genaamd th ine as. Deeze toonde de plaats, alwaar veele kleederen en gordels der Priefteren lagen, alsmede het purper en fcharlaken, tot tapyten des Tempels dienende; het kaneel, de kasfie, en andere welriekende ftoffen, waarvan men het Hh 5 reuk- xr.T. Hoofdft. Kostelykheden des Tempels overga. geevea. VI. EOF.JC. xl. Hoofdft.  VI. BOEK. XLI. Hoofdft. XLII. Hoofdft. Verlaaten plaatzen. 498 BESTORMING. reukwerk, dat op den brandofferaltaar geofferd werdt, te zamenftelde: hy leverde nog veele andere kostelykheden, zo van geofferde gaaven, als van fieraaden des Tempels, over: en uit inzigt werdt hy, fchoon met geweld gevangen, gehandeld, als iemand, die zich vrywillig hadt overgegeeven. XLII. HOOFDSTUK. Na dal de Romeinen hunne ftormwallen opgerecht, met de rammen een fluk uit den muur geflooten, en aan eenige toorens eene breuk gemaakt hadden, worden simon, joannes, en de andere oproerigen zo bevreesd, dat zy de toorens Hippikos, Fafaë'lus, en Mariamne, die niet dan door uithongering te winnen waren, verlaaten. De Romeinen, toen meesters van de ftad zynde, begaan een fchrikkelyken moord, en fteeken alles in den brand. f\p den zevenden van Herfstmaand, achtien dagen na dat men de ftormwallen begonnen hadt, werden ze voltooid , en de ftormgevaarten der Romeinen daarop gezet. Toen gaven de oproerigen den moed geheel verïooren,om de Stad langer te kunnen befchermen;. des veelen de muuren verlieten, en naar den  VLUGT DER OPROERIGEN. 499 den berg Akra weeken, of zich in de rioolen begaven; maar de ftoutften fielden zich echter nog ter weer tegen de aanvoerders der rammen. De Romeinen overtroffen hen niet alleen in getal en magt; maar hunne voorfpoed maakte hen ook moedig, terwyl de jooden bedrukt en neerflagtig werden. Na dat de rammen eenen hoek uit den muur geftooten, en eene breuk, in eenige toorens gemaakt hadden, werden die dooide verweerders verlaaten, en simon en joannes van zulk eene vrees bevangen, dat zy, 't kwaad zich grooter verbeeldende, dan het inderdaad was, voornamen te vlugtcn, eer de Romeinen nog aan dien muur gekoomen waren. De trotsheid deezer booswichten veranderde zo fchielyk in angst, dat, hoefnood zy ook waren, men echter met deernis over zulke eene verandering aangedaan werdt. Zy waren in overleg, om op dc bewaarders van den muur, dien de Romeinen rondom de Stad gemaakt hadden, aan te vallen, en zo te ontkomen; maar zy vonden zich verlaaten, zelfs van de geenen, welke te vooren hunne getrouwden vrienden waren : want ieder hadt de vjugt genomen, werwaards hy best kon. En dewyl de vrees het verftand benevelt, en maakt, dat men zich verbeeldt zaaken te zien, die nergens zyn, waren "er fommigen, die zeideii, dat de muur aan de westzyde omvergeworpen was; anderens dat de Romeinen reeds, bin- vr. HOEK. XLII. Hoofdft.  5oo OPROERIGEN VERLEGEN. VT. BO'.K. XLII. Hoofdft. binnen de Stad waren en naar hen zochten; en etlyken, dat zy de toorens ook al bemagtigd hadden. Alle deeze valfche gerugten vermeerderden hunne verbaasdheid dermaate, dat zy, met een neerflagtig gelaat, hunne dwaasheid beklaagden , en ten eenemaal raadeloos ftonden, niet weetende wat te doen, of waarheenen zich te wenden. Men befpeurde toen duidelyk de uitwerking van gous magt, en van *t geluk der Romeinen: want de ontroerdheid, waarin de dwingelanden waren, veroorzaakte, dat zy hun eigen voordeel ten eenemaal verwaarloosden, door de toorens, alwaar geen ander geweld, dan dat van hongersnood, hen keeren kon, te verlaaten. Dus gelukte het den Romeinen, die zo veel arbeids gedaan hadden, om de zwakfte muuren te overweldigen, zich zonder moeite meester te maaken van de drie toorens, van welken te vooren gefprooken is, naamelyk, Hippikos, Fafaihis , en Mariamne , die zo ongemeen fterk waren, dat men 'er met de ftormtuigen te vergeefs op gebeukt zou hebben. Na dat dan simon en joannes dezelve verlaaten hadden, of, om beter te zeggen, door gods fchikking daaruit gedreeven waren, namen zy de vlugt naar 't dal van Siloa. Aldaar een weinig tot bcdaaren gekomen, en van hunnen fchrik herfteld, deeden zy op den nieuwen muur eenen aanval maar met geene kracht genoeg, om hem te bemag- ti-  JERUSALEM IN BRAND 501 tigen, nadien de vermoeidheid, de vrees, en de uitgeflaane rampen hen zeer verzwakt hadden: des zy aldaar afgeflagen 1 werden, en, naar deezen en geenen kant ■ W3dsende, zich in de rioolen verfchuil- den. ■ De Romeinen, zich aldus meesters van deeze toorens ziende, plantten hune ftandaarden daarop met een -vrolyk gejuich, vermids de moeielyke arbeid, dien zy in deezen oorlog uitge1ftaan hadden, zulk eenen gelukkigen nitflag nam. Evenwel konden zy naauwlyks gelooven, dat deeze muur, dien zy dus zonder tegenftand bemagtigd hadden, de laatfte was: zy ftonden 'er zelve verwonderd over, toen zy 't zagen. Middelerwyl liepen de foldaaten met het zwaard in de vuist door de ganfche Stad; floegen al, wat hun yoorkwam, zonder onderfcheid dood; en verbrandden de huizen met de Menfchen, die 'er in geviugt waren. Zy, die ergens in traden om buit te bekomen, vonden 'er geheele Huisgezinnen, door honger geftorven, en de lyken op de vloer; zo dat zy, door zulk een yslyk fchouwfpel verichrikt, met ledige handen ter deure weder uitliepen. Maar hoewel zy met eenige deernis jegens de dooden fcheenen bewoogcn te worden, echter hadden zy geen mededoogen met de leevenden: want zy doorftieten allen, die zy aantroffen, zo dat de doorgangen der ftraaten, wegens de menigte der lyken, geftopt werden; en • het VI. KOEK. XUI. loofdit. - llgemeeïe, brand.  goss JERUSALEM AFGEBRAND. VI. ÏOEK. XLII. Hoefift. XLTTI. Hoofdft. Titus verwondering. bet bloed ftroomde zo fterk door de Stad, dat de brand op veele plaatfen daardoor gebluscïit Werdt: doch tegens den avond hieldt de moord op; maar de woedende vlammen verfpreiddert zich, in den nacht, hoe langer te meer. —— Op den achttienden van Herfstmaand brandde Jerufalem aldus af, na dat het zo veele rampen, geduurende het beleg, hadt uitgeftaan, dat het benydenswaardig zou geweest zyn, indien hetzelve federt deszelfs ftichting ooit zo veel geluks en voorfpoeds genooten hadt: maar over geen ongeval is het meer te beklaagen, dan dat het zelf zulk een fnood gebroedfel voortgebragt heeft, het welk de oorzaak van deezen jammerlyken ondergang geweest is. XLIII. HOOFDSTUK. Titüs, binnen de ftad komende, verwondert zich voornaamelyk over den vestingbouw, en de toorens Hippikos, Fafaëlus, en Mariamne, welke hy beveelt ongefchonden te laaten, doende al V overige vernielen. '"piTUs, binnen de Stad gekomen zyn•*- de, verwonderde zich, onder anderen over den vestingbouw, en aanfchouwde met verbaasdheid de fterkte der toorens, die de Tyrannen door on- voor-  OVERBLYFSELS DER STAD. 503 voörzigtigheid verlaaten hadden. Na dat hy de hoogte en, Wydte daarvan, nevens de ongemeene grootte der fteenen, en hunne konftige zamenvoeging bekeekcn hadt, riep hy uit: „ Nu blykt het, dat god vóór ons geftreeden, en de Jooden uit deeze toorens verjaagd heeft, om dat geene menfchelyke krachten, noch ftormgevaarten magtig geweest zouden zyn, hen te overweldigen." Hy fprak noch veel meer over die ftoffe tot zyne Vrienden, en ontlloeg de geenen, die door de dwingelanden in deeze ftcrkten gevangen gehouden waren. Voorts liet deeze Vorst al 't overige verdelgen, verfchoonde alleenlyk deeze prachtige toorens, om den Nakomelingen tot een teken van zyn geluk te ftrekken, zonder 't welk het hem onmoogelyk zou geweest zyn, zich meester daarvan gemaakt te hebben. XLIV. HOOFDSTUK. Wat de Romeinen met de gevangenen deeden. ''Poen de Romeinen moede van doodflaan * waren, en dat 'er echter noch eene groote menigte volks overig was, beval titus, dat men alleenlyk de geenen, welke zich ter weêr ftelden, dooden, < en VT. BOEK. ' xliii. Hoofdft. XLIV. Hoofdft. Lot der gevangenen,  VI. XLIV. Hooi'dft. 504 LOT DER GEVANGENEN. 1 en de overige verfchoónen zoude: maaf de foldaaten, zonder op zyn bevel te! te pasfen, iloegen de oudenen de zwakken ook dood, houdende geene anderen over, dan die fluks van lyf en leden waren, welke zy binnen den Tempel in 't vrouwen-vertrek opflooten. De toezigt daarover gaf titus aan éénen zyner vrygemaakten, en aan zynen Vriend fronto, met volle magt, om met hen te handelen, zo als hy het goed vondt. Fronto deedt derhalven de roovers eri de oproerigen, die malkanderen beklapten, ombrengen; doch 'de jongften, fterkften, en fchoonlten bewaarde hy, om ten zeegenpraal te dienen; maar veelen, die boven de zeventien jaaren waren, zondt hy geboeid naar Egypte, om aldaar in de bergwerken te arbeiden. Voorts zondt titus een groot getal daarvan naar verfcheiden' Landfchappen om aldaar in de fchouwfpelen lyf om lyf, of tegen de wilde beesten, te kampen. Maar die onder de zeventien jaaren waren werden verkogt. ■ ■ Terwyl men zodanig eene verdeeling onder deeze gevangenen maakte, ftierven 'er. wel elfduizend van honger; fommigen, om dat hunne bewaarders, uit haat, hun niet te eeten gaven; anderen, om dat zy, uit een weerzin in 't leeven, niets wilden nuttigen; en eenigen, uit gebrek, nadien 'er naauwlyks koorns genoeg te bekomen was, om zo veele menfchen te fpyzen. > . XLV.  GETAL DER DOODEN. 505 XLV. HOOFDSTUK. */ Getal der Jooden geduurende den oorlog gevangen, en onder % beleg gefneuveld. TLTet getal der geenen, die, geduurende deezen oorlog, gevangen werden, beliep op zevenënnegentig duizend; dan, het beleg van Jerufalem heeft wel elfhonderd-duizend menfchen het leeven gekost waarvan de meesten, hoewel Jooden van landaart, echter geene Inboorlingen van Judea, maar uit alle Landfchappen, om het Paaschfeest te vieren, daar gekomen waren, en, aldus verrast, in dien oorlog gewikkeld werden. Vermids 'er geene huisvesting voor al die Menfchen was, ontftont 'er eene pest, en die werdt van eenen hon- gcrs- (a) Lipsius heeft uit josephus esi anderen berekend, dat 'er, by Jerufalems verwoefting, één millioen Jooden door het zwaard, en, in 't geheel , by de verdelging van het Land, één millioen en driemaal honderd duizend, zesendertig duizend, zeshonderd en negentig zielen zyn omgekomen , zonder daarby te rekenen, die door den honger en andere rampen om het leven zyn geraakt. Dit ongemeen groot getal der omhals ger;>akte Jooden moet elk, die gevoel heeft, die mcdedoogen kent, niet alleen verbaazen, maar ook het hart doen wegkrimpen. VII. DEEL. li VI. b^etc. XLV. Hoofdft. ' Getal der gevangen' en gefneuvelde Jooden.  5c6 GETAL VAN VOLK. VI. BOEK. XLV. Hoofdft, (a) Men moet in acht neemen, dat josephus, in de optekening der menfchen of eeters, dit onvolmaakt getal van 256500 offerdieren, aanmerkt, als een vol of rond getal van 270000 offerbeeften: want anders zou de mukiplicatie niet wel uitkomen. gersneod gevolgd. Byaldien nu iemand niet wel zou kunnen gelooven, dat 'er zulk. eene menigte Volks in de Stad was, dien behoeft men geen ander bewys by te brengen, dan de telling van cESTius: want deeze Landvoogd, willende aan nero, die de Jooden in groote verachtinge hieldt, de magt van Jerufalem te kennen geeven, verzocht de Priefters, dat zy, zo 't moogelyk ware» de weerbaare manfehap tellen zouden. Zy koozen daartoe den tyd van 't Paaschfeest, op het welk men, van de negende tot de elfde uur, onophoudelyk bezig was met het fiagten van offervee, waarvan het vleesch daarna gegeeten werdt in de huisgezinen of byeenkomften, die niet minder mogten zyn, dan van tien perfoonen, maar fomtyds wel uit twintig beftondén. Zy bevonden, dat 'er tweehonderd zesê'nvyftig^ duizend vyfhonderd offerbeeften geflagt waren 5 tot welk getal, als men maar tien eeters tot ieder beest rekende, zevenëntwintigmaal honderd duizend Menfchen vereischt werden (<0; en deeze moeften alle zuiver en rein weezen: want geene melaatfchen, zeerigen, en zaadvloei-  MENIGTE DER DOODEN. 507 vloeienden, noch ook maandftondige Vrouwen, of die met eenige andere kwaal befmet waren, noch ook de vreemdelingen, die, geene Jooden van afkomst zynde, evenwel uit godsdienftigheid op dat Feest kwamen, hadden toegang tot het offer. Dus was dan die groote menigte, die uit zo veele verfcheiden' plaatfen vóór het beleg te Jerufalem gekomen was, als in eene gevangenis beflooten, toen de Stad belegerd werdt. XLVI. HOOFDSTUK. Simon ««joannes, de livee Hoofden der oproerigen, gevangen. TJit het geen ik gezegd heb, blykt • dan, dat geene menfchelyke toevallen, of ftraffen, van god gezonden, ooit zo veel Volks weggefleept hebben, als 'er door pest, hongersnood, vuur, en zwaard, geduurende dit beleg, gefnetiveld, of door de Romeinen, gevangen genomen zyn: want de foldaaten doorzochten zelfs de rioolen en de graven, flaande allen dood, die zy daar leevende aantroffen. Zy vonden 'er meer dan tweeduizend,.die malkanderen gedood, of zichzelven omgebragt hadden, of die van honger geftoryen waIi 3 ren. vr. HOEK» ' XLV. adofdit. xlvi. Hoofdfl. Simon cn Joannes.  VI. boek. XLVI. Hoofdft. 508 SIMON EN JOANNES GEV. ren. De flank, die uit deeze onderaardfche plaatzen voortkwam, was zo groot , dat veelen, niet kunnende dien verdraagen, terftond te rug keerden: doch daar waren ook anderen, die, weetende, dat men daar veele fchatten verborgen hadt, niet fchroomden op de lyken te treeden, en alles om te wroeten, om hunne gierigheid te voldoen. Men haalde ook veele perfoonen daaruit, welke, uit last van joannes en simon, daar gevangen waren ; nadien de wreedheid deezer Tyrannen in dien uiterften nood niet opgehouden was; maar god ftrafte hen eindelyk naar verdiende: want joannes, die zich met zyne Broeders in de rioolen verborgen hadt, werdt door zuiken onlydelyken honger aangetast, dat hy de Romeinen, welke hy dikwyls zo moedwilliglyk veracht hadt, om lyfsgenade badt. En simon, die, zo lang als hy kon. tegen zyn ongeluk worftelde, gaf zich ook over, gelyk in 't vervolg zal gezegd worden. Men fpaarde hem , als een offer, om ten triomfe te dienen, en joannes, om tot eene eeuwige gevangenis verweezen te worden Ca). Voorts werdt alles, (a) Welk eene aanmerkelyke vernedering, welk een hoon voor deeze wee Mannen, simon en joannes, die zulke aanzienlyke Hoofden der Natie geweest waren! hoewel zy een erger lot, dan het geen zy ondergingen, verdiend hadden. Ds Romeinfche Staatkunde hadt, ongetwyfeld, gewigtige  LOT VAN JERUSALEM. 509 les, wat 'er nog van de Stad overig was, door de Romeinen verbrand, en de muuren ten gronde toe omverre geworpen. XL VIL HOOFDSTUK. Hoe menigmaal Jerufalem is ingenomen geweest, en boe lang het geJlaan heeft. TT\us werdt de ftad Jerufalem ingeno* men op den achtften van Herfstmaand, in het tweede jaar der regeering van vespasianus. Zy was te vooren vyfmaal ingenomen geweest, te weeten, door asocheus, Koning van Egypte, door antiochus epifanes, Koning van Syrië, door pompeius, door herodes en sosius, welke allen die Stad fpaarden; ook door nabuchodonosor, Koning van Babel, die haar verdelgde, dertienhonderd achtenzestig jaaren, en zes maanden na dat zy was gebouwd geweest: doch de an- de- reden, om hen in het leven te houden. En de Voorzienigheid belettede dat niet, mogelyk, om het vernederd Joodfche Volk, geduurende derzelver leven, telkens te herinneren, waartoe hetzelve , door het opftooken deezer Ltwee booswigten, gekomen ware. n 3 VI. BOEIT. xlvl Hoofdft. XLViï. Hoofdft, Jerufalems ftand.  VI. BOEK. Xf.VII. Hoofdft. gio LOT VAN JERUSALËM, : deren, gelyk gezegd is, lieten haaf onvermeld na de verovering ; maar de Romeinen verdelgden haar ten tweeden maale. Haar ftichter was een Vorst der Kanaaniten, wegens zyne godvruchtigheid de Rechtvaardige Koning genoemd in zyne moedertaale (V). Hy was de eerfte, die deeze Stad gode toewydde, door hem aldaar eenen Tempel te bouwen; en hy veranderde haaren naam van Solyme, of Salem, in dien van Jerufalem. ■ Na dat david, Koning der Jooden, de Kananiten daaruit verdreeven hadt, heeft hy de Stad door zyne eigen landslieden laaten bewoonen, cn, vierhonderd zevenenzeventig jaaren en zes maanden daarna, werdt zy door de Babiloniè'rs verdelgd. Elfhonderd negenenzeventig jaaren, na dat da vin zynen zetel aldaar gevestigd hadt, nam titus de Stad in, en verdelgdeze; zynde éénentwintig honderd zevenenzeventig jaaren, na dat zy eerst gefticht was. • Dus ziet men, dat noch de oudheid deezer Stad; noch haar grondelooze rykdom; noch haare befaamdheid, die zich over den ganfchen Aardbodem verfpreid hadt; noch de roem wegens haaren Godsdienst, haaren ondergang hebben kunnen verhinderen. En zodanig is het uiteinde geweest der belegering van Jerufalem. (fl) Of MELCHIZEDEK. EINDE VAN HET ZEVENDE DEEL.