Boekbinderij Drukkerij RUSTENBURG Tel.7217 78 Amsterdam 81 1864 9928 UB AMSTERDAM  ALLE DE WERKEN VAN FLAVIUS JOSEPIIUS. AGTSTE DEEL.   ALLE DE W E R K E N van FLAVIUS JOSEPHUS, met aanmerkingen uitgegeeven, door L F. M A R T I N E T, ! meester der vrye koksten, doctor in de wysgebrte , lid van de hollandsche en zeeuwsche maatschap?yen te haarlem en vlissingen , en predikant TE zutphen. agtste deel, met nieuwe plaat en. te AMSTERDAM, by ALLART en HOLTROP, MDCCLXXXVII.   L Y S T DER BOEKEN en HOOFDSTUKKEN. VH. BOEK. I. Hoofdftuk. Jertjfalem geheel vernield. bl. i. II- ■ Titus pryst's legers gedaanen dienst. 2. III. Beloont de dapperen, en offert. ^ IV. Vertrekt naar Cefarea. . 5. V. ■ Reis van Vespafmnus. . . ris%o.»,n«-oq«iBb sb' mqohü . - Afl* XXVII. Jooden gefchat. . . 42. 'XXVIII. — Antiochus. van Komagene befchul- 'XXIX. ■— Inval der Alanen in Medie. 46. XXX. ; Siloa's befluit omtrent Mafada. 48. " XXXI. Befchryviiig en beleg van Mafada. 52. XXXII ~ i : Krygsgeweer en leeftogt daarin. 55. XXXÏIJ. — Mafada beftormd en verdeedigd. 57. XXXIV. Befluit van Eleazar daarin. . 59. XXXV. Alle Jooden daarin gedood. . 72. •XXXVI. Tempel van Onias 'geflooten. 76. XXXVII. Moordpriemers gevangen. . 82. ■XXXVIII. Snoodheid di docd van Katullus. ■■■■ ni ANT-  LYST der BOEKEN en HOOFDSTUKKEN. ANTWOORD VAN JOSEPHUS AAN APION. I. BOEK. Voorrede. . . bf. 87. I. Hoofdftuk. Over de Griekfche historiefchryvers. 89. II. De Egyptenaars en Babyloniers, doch vooral de Jooden , zyn de beste historiefchryvers. . . 95. III. - . Voortrelfelykheid van Jofephus his¬ torie. . . 100. IV. i Over de oudheid der Joodfche natie. 103. V. . Getuigenisfen der Egyptenaaren daarvan gegeeven. . : 106. VI. —; der Kaldeê'n daarvan. 117. VII. . . , der Feniciers. . 123. VIII. der Grieken. . 125. IX. • Oorzaak van den haat der Egyptenaa¬ ren tegen de Jooden. . x 3 X. Manethon's zeggen van Mofcs weder- XI. Cheremon wederlegd. 154. XII. . Lyfimachus wcêrfprooken, . 158. II. BOE K. 5- - Antwoord aan Apion. 1^3. II.  LYST der BOEKEN en HOOFDSTUKKEN. II. Hoofdftuk. Zyn zeggen aangaande de Jooden te Alexandrie. . bl. 170. III. Befchuldigjng tegen de Jooden. 180. IV. Antwoord op andere befchuldigin- gen. ' . . • Ï83. V. — Antwoord omtrent zekeren eed der Jooden. . ' . 193. VI. ■ Lyfimachus en Molon wederlegd. 200. VII. ■ Joodfche gevoelens van Gods groot¬ heid, en van het lyden om hunne wetten. . . 210. VIII. ■ Veelheid van de goden der Heide¬ nen. . . 2-2. IX. Joodfche wetten geacht en door anderen gevolgd. , 2 3o_ X. ■ Mofes en de Joodfche wetten verdeedigt. 235. MARTELDOOD DER MACHABEEN. Inleiding. Dat dereden over de driften heerscht. 238. r. Hoofdftuk. Apollonius wil den tempel berooven. 246. II. i Marteldood van Eleazar. 1*50. III. De moeder der Machabeen en haare zoo-_ nen voor Antiochus. 258. IV. De marteldood van clen eerften zoon. 264. V. ~ — tweeden — 2.66. VI. ■ derden •— 268. VII. — -> vierden — 269. VIII.  LYST der BOEKEN en HOOFDSTUKKE N. VIII. Hoof'dfluk. De inarteld. van den vyfden zoon,bl. 27a. -IX. •= ——~- . zesden — ,2y%% X. ■ " 1 zevenden — 273. XL Hoezyeikanderenvermaandhebben.27 Flakkus verbitterd. Agrippa te Alexan¬ drie gehoond. 4°9« IV- Flakkus duldt ongerymdheden. 413. v# Jooden beroofd en vervolgd. 418' VI , Verder lyden der Jooden aldaar. 456. vn. . Joodfche huizen ouderzogt, enz. 431- Vrn. Flakkus gevangen genomen. 439. IX in ballingfchap gezonden. 446. x Ellende in zyn ballingfchap op Andrus en dood. 455* HXS-  HISTORIE van den OORLOG der JOODEN tegen de ROMEINEN ZEVENDE BOEK. EERSTE HOOFDSTUK. Titus doet de Stad jferufalem tot den grond toe vernielen, uitgenomen een ftuk van den muur, om tot eene Legerplaats te dienen, en de drie fterke toorens. ^Foen het Roomfche Krygsvolk, dat van A doodflaan en rooven nog niet verzaadigd was, niets meer vondt, om op te woeden, beval titus, dat men de ganfche Stad Jerufalem tot op den grond toe vernielen zoude, uicgenornen den hoek van den muur naar 't Westen , alwaar hy eene plaats voor eene bezetting wilde houden, en de toorens Hippikos, Fafaëlus, en Mariamne, om dat zy, alle de anderen in grootte en maakfel overtreffende, den VIII. DEEL. A ]\Ja- VII. BOEK. I. Hoofdft. Jerufalem verwoest.  VII. BOEK. I. f.ïoofdft. u. Hoofdft. Titus bedankt zyn heir. V 2 JERUSALEM VERWOEST. Nakomelingen tot een teken mogten dienen, dat de dapperheid en krygskunde der Romeinen zeer ongemeen moesten geweest zyn, om zulk eene fterke en vermaarde Stad te veroveren. Dit bevel werdt zo ftiptelyk nagekomen, dat naauwlyks iemand zou kunnen gelooven, dat 'er Menfchen gewoond hadden. Dit was het einde van Jerufalem, een Stad zo heerlyken by alle volken beroemd, het welk te wyten is aan de woede deezer oproerigen, die de aanftookers van het vuur des oorlogs waren (a). II. HOOFDSTUK. Titus geeft aan het heir zyn genoegen te kennen over den dienst, in den oorlog heweezen. l^a dat titus beflooten hadt, in die verdelgde Stad de tiende keurbende, nevens eenige ruitery, en andere benden voetvolks, in bezettinge te laaten, en' hen met alles verzorgd hadt, wilde hy zyn heir den lof geeven, dien het verdien- O) Zo dacht 'er josephos van: want hy hadt gezegd (in het VII. Deel) dat, indien deeze muilemaakers ananus niet om het leven gebragt hadden, deeze wyze en vredelievende Man de zaaken tusfchen de Jooden en de Romeinen bemiddeld zou hebben. Dan onze Historiefchryver dacht 'er niet tevens by, dat, langs deezen weg, het Moed van jesus over hen en hunne Kinderen kwam.  3>/.T. n>-ad ^et einde van t^êr%üfcu^m i^f 2.   LOF AAN 'T ROOMSCHE HEIR. 3, diende, en de geenen, die zich treffelykst gekvveeten hadden, beloonen. Ton dien einde deedt hy, midden in 't leger, eenen hoogen Rechterftoel oprechten, op welken geklommen zynde met zyne voornaamfte Krygsoverften, plaatfte hy zich zo, dat hy van zyn Heir gehoord kon worden, en zeide toen: „ Dat hy hun zeer bedankte voor de gehoorzaamheid en dapperheid, welke zy in zo veele gevaaren van dien oorlog hadden laaten blyken, om de paaien des Keizerryks verder uit te breiden, en aan al de Waereld te doen zien, dat noch de menigte der vyanden, noch de voordeden , waardoor fommige Gewesten van natuur verfterkt zyn, noch de grootte der Steden, noch de kloekmoedigheid der verweerderen, al ware 't, dat het geluk hun fomtyds begunftigde, magtig waren, om 't geweld der Rcomfche wapenen te fluiten. Dat zy eenen zeer grooten roem verkreegen hadden door het eindigen van eenen oorlog, die zo lang geduurd hadt, en dat het hun geen minder eer was, dat al de Waereld hunne verkiezing van zynen Vader en hem tot Ryksvorften goedgekeurd hadt. Dat, hoewel hy reden hadt, om hen allen te pryzen, hy nogthans deezen, die zich treffelykst gekweeten hadden, met byzondere gunften beloonen wilde; om te doen blyken, dat, gelyk het met weerzin was, als hy zich genoodzaakt vondt het misdryf te ftraffen, hy ook nu zich met vermaak erkentelyk toonde A. 2 je- VII. F.OEK. II. Hoofdft.  VII. KOEK. II. Hoofdft. III. Hoofdft. Titus pryst de dapperen. 4. UITGEDEELDE LOON. jegens die geenen, welke de medegezellen zyner moeielykheden in den oorlog geweest waren." III. HOOFDSTUK. Titus pryst openlyk de geenen, welke zich deftigst gekweeten hadden, geeft hun zelf belooningen, offert offerhanden, en recht gastmaalen aan voor zyn heir. TTVeze Vorst, aldus gefprooken hebbende, beval den Bevelhebberen, dat zy bekend zouden maaken, wie ze waren, die zich treffelykst gekweeten en boven anderen uicgemunt hadden. Daarna riep hy hen elk by naame tot zich, gaf hun zulken lof, waaruit bleek, dat hun roem hem niet minder ter harte ging, dan zyn eigen; zettede hen zelf met zyne hand gouden' kroonen op 't hoofd; en vereerde hun gouden' ketens, fpiefen met gouden beflag, zilveren beeldekens, en gemunt goud en zilver, nevens prachtige kleederen, en andere kostelykheden van den buit: ook bevorderde hy hen in de krygsbedieningen; zo dat 'er niemand was, die de vruchten van zyne mildheid en grootdaadigheid niet genoot. Na dat elk aldus naar verdienfte beloond was, tradt hy van den Rechterftoel af, onder de gelukwenschingen van het ganfche Heir, en offerde offerhanden, tot dankzegging over de zege. Hy deedt eene menigte van  VERTREK VAN TITUS. 5 van osfen offeren, welker vleesch hy onder de foldaaten het omdeelen; hy onthaalde de voornaamfte Bevelhebbers, drie dagen lang, met gastmaalen, en zondt zyn krygsvolk, daarna, ieder naar zyne befcheiden plaats. IV. HOOFDSTUK. Titus, van Jerufalem vertrekkende, gaat naar Cefarea, dat aan de Zee ligt, en laat zyne gevangenen en roof aldaar. n^iTUS liet dan, gelyk reeds gezegd is, de tiende keurbende te Jerufalem in bezetting, zonder die weder naar den Eufraat te zenden, daarze eerst gelegen hadt. Maar belangende de twaalfde, die 1 te vooren te Raphanea was geweest, deedt hy , nog indachtig zynde dac zy, ten tyde van cestius, door de jooden was verflagen geweest, uit Syrië naar Meliten aan den Eufraat, op de grenzen van Armenië en Kappadocïê, trekken; en behieldt alleen de vyfde en de vyfciende by zich, dewyl hy die genoeg achtte te zyn, tot dat hy in Egypte zou aangekomen weezen. Na dat hy die bevélen gegeeven hadt, vertrok hy met zyn Heir naar Cefarea, dat aan de Zee ligt; en dewyl 't winterweer hem niet toeliet, naar Italië ten-dcheepe te gaan, liet hy zyne gevangenen, cn den buit aldaar blyven. A 3 V. IV. Hoofdft. Titus verrekt. VII. BOEK. III. Hoofdft.  '6 TOGT VAN VESPASIANUS, V. HOOFDSTUK. De Keizer vespasianus trekt, tcrwyl Jer'ufalem belegerd was, van Alexandrië naar Italië.' VII. boek. V. Hoofdft. Vespafianus reis. HPerwyl Jerufalem belegerd was, hadt ^■ vespasianus zich op een Koop. vaardy-fchip van Alexandrië naar Rhodus begeeven, alwaar hy op eene galey overftapte; en, in alle Steden, daar hy geduurende dien togt aankwam, met gelukwenschingen begroet wordende, ffcevende hy van lomé naar Griekenland, van waar hy naar Korcyra, en vervolgens naar Ja~ pygië (&) voer, en toen zyne reis te lande voortzette. VI. Hoofdft. Titus vermaakt het volk. VI. HOOFDSTUK. Titus gaat van Cefarea, dat aan de Zes ligt, naar Cefarea Filippi; en vermaakt liet volk aldaar met fchouwfpeleny die aan vecle Jooden het leeven kosten. HpiTUS, van Cejarea, dat aan de Zee ligt, naar Cefarea filippi gegaan zynde, bleef daar eenen langen tyd, en gaf ondertusfehen aan het Volk allerlei fchouwfpelen, 't welk aan veeie gevangen Jooden . _(j>) Of het tegenwoordig Slavonït.  SIMON VERBORGEN. J ien het leeven koste: want hy deedt fommigen van hen tegen de beesten kampen, en dwong anderen, in troepen verdeeld, als, vyanden tegen malkanderen te vechten. Te dier tyd hoorde hy daar, hoe siMON, giora's Zoon, één van de twee Opperhoofden der oproerigen, gevangen genomen werdt, en wel op de volgende wyze. VII. HOOFDSTUK. Simon, gioras, Zoon, één van de Opperhoofden der oproerigen, gevangen, genomen, en tot den Triomf bewaard. HPoen simon, naar de boven-ftad van A Jerufakm geweeken zynde, zag, dat de Romeinen met pionderen en verwoesten bezig waren, begaf hy zich met zyne getrouwfte vrienden, en eenige metzelaars, die zich met yzer-gereedfchap voorzien hadden, nevens leeftogt voor veele dagen, in een riool, dat maar aan weinigen bekend was: en, zo lang zy niets in den weg vonden, gingen zy voort,- maar als zy ergens fteenen aantroffen, die hen weerhielden, groeven zy die uit met hun gereedfchap, vermids simon meende door dit middel eindelyk eene opening te zullen vinden, om het te ontkomen. Maar hy vondt zich in zyne hoop bedroogen: want zy waren maar weinig gevorderd, of de ' A 4 leef- VII. BOEK. VI. Hoofdft, VIL Hoofdft. Simon ont dekt.  vu. BOEK, VIL Hoofdft. 8 SIMON ONTDEKT. leeftogt, hoewel zy die fpaarzaamlyk gebruikt hadden, begon hun te ontbreeken; zo dat zy genoodzaakt wierden te rug te keereh. Simon, om de Romeinen te bedriegen, en van hen niet gekend te worden, kleedde zich met eenen witten rok, waarover hy eenen purperen mantel hing, dien hy met eene gefp toehaakte ; en dus kwam hy te voorfchyn op de plaats, daar de Tempel geftaan hadt. De Romeinen,. in 't eerst verbaasd van hem te zien, bleeven, in 't begin op hunne posten ftaan, maar, daarna tot hem. gekomen zynde , vraagden zy' hem, wie hy was ; maar hy, in plaats van zulks te zeggen, verzocht, dat zy den Bevelhebber wilden haaien. Hierop kwam terentius rufüs, die uit zynen mond verftaan hebbende wie hy was, hem deedt boeien, en in bewaaring neemen, en voorts aan titus bericht daarvan zondt. . Dus liet god'toe, dat deeze Tyran, die zo veele fchnkkelyke moorden bedreeven, en zo veele Menfcb.cn, op valfche befchuldigingen dat zy tot de Romeinen wilden overloopen, om den hals geholpen hadt in de handen zyner vyanden, door zyn eigen toedoen, verviel. Want de boosdoeners kunnen zich voor de wraak van god, voor wien niets verborgen is, niet vérfchuilen: en wanneer zy zich in veiligheid meenen te zyn, om dat hy hunne ftraf verwylt, dan kastydt zyne gerechtigheid hen op 't zwaarfte, gelyk men aan deezen booswicht zien kan. Hy, dus uit zy.  J&.JZ. ^2>uj léytzm Ay te- tybv-rw-cAyn oc.&- met; ^2)-eu~nzJ ^eMW&tiherb *2> ■   OMGEBRAGTE JOODEN. 9 zynen fchuilhoek gekomen zynde , gaf aanleiding, om nog naar veele andere van de oproerigen in de rioolen te zoeken. Ondertusfchen werdt hy geboeid naar titus gezonden, die toen te Cefarea aan de Zee was, en bevel gaf, hem tot zyne zegepraal te bewaaren. VIII. HOOFDSTUK. Titus viert te Cefarea en te Beryte de geboorte ■ dagen van zynen Broeder en van zynen Vader, den Keizer; en geeft den Volke fchouwfpelen, in welke veele Jooden omgebragt worden. T^eeze Vorst vierde te Cefarea den geboortedag van zynen Broeder domitianus met groote pracht, doch ten koste van het leeven van tweeduizend vyfhonderd Jooden, die men des doods waardig oordeelde ; wordende een gedeelte daarvan verbrand , en de overigen gedwongen, of tegen dé beesten, of tegen malkandereh, als fchermers, te vechten. En hoewel het een wreed bcdryf fcheen , deeze Menfchen aldus op verfcheidenerlei wyze te doen fterven, echter oordeelden de Romeinen, dat hunne misdaaden nog al ftrenger ftraf verdienden. Titus ging van Cefarea naar Beryte, zynde eene Stad van Benitie, en eene volkplanting der Romeinen. Dewyl hy aldaar een lange poos bleef, vierde hy 'er met nog A 5 groo- VIT. bokk. VII: Hoofdft. VIII. Hoofdft. Titus vermankt het Volk.  VII. BOEK. vin. Hoofdft. IX. ' Hoofdft. Onheil der Jooden. ïo JOODEN TÉ ANÏIOCHIE. grooter pracht den geboorte-dag van den Keizer, zynen Vader; en onder de fchouwfpelen, welke hy voor den Volke aanftelde, zag men insgelyks eene menigte van Jooden fneuvelen, op dezelfde wyze, als reeds verhaald is. IX. HOOFDSTUK. Zwaar onheil, den Jooden te Antiochiëovergekomen, door de boosheid van eenen 'van hun, genoemd antiochus. T"\e Jooden, die te Antiochië woonden, hadden ten dien tyde veel te lyden: want de geheele Stad ftondt tegen hen op, zo van wege de misdaaden, waarover zy toen befchuldigd werden, als ter zaake van die, waarmede men hen kort te vooren beticht hadt. Ik acht het noodig in weinige woorden iets daarvan te melden; op dat men te beter zal kunnen verftaan 't geen ik in 't vervolg deezer Historie zal moeten verhaalen. • Dewyl het Joodfche Volk over den ganfchen Aardbodem verfpreid is, zo was 'er ook eene groote menigte daarvan in Syrië, voornaamelyk te Antiochië, zo wegens de grootheid dier Stad, als om dat de Nazaaten van den Koning antiochus e pi fanes, die Jerufalem pionderde, en den Tempel beroofde, hun volkomen vryheid hadden verleend, om aldaar te moogen woonen, met het zelfde recht van Bur- 1 ger-  JOODEN TE ANTIOCHIË. n gerfchap, dat de Grieken bezaten; en ben tot verfiering van hunne Synagoge alle de koperen vaten, die ten gefchenke geofferd waren, wedergegeeven hadden. Deeze voorrechten genooten zy gerustelyk onder de Regeering dier Vorften; zy werden zeer vermenigvuldigd; zy vei Qerden deft Tempel (y) door kostelyke gefchenken, die zy daar offerden , en zy trokken veele Heidenen tot hunnen Godsdienst. Tóen de oorlog begon, en v esp as iaïius over Zee in Syrië kwam, waren zy 'er zeer gehaat. Eén van hen, genoemd antiochus, wien men, om zyns Vaders wille, (want hy was te Antiochië de Vorst (d) der Jooden) zeer veel achtte, befchuldigde zynen eigen Vader en veele anderen , in tegenwoordigheid van al het Volk, dat in den fchouwburg vergaderd was, dat zy voorgenomen hadden de Stad by nacht in den brand te fteeken; noe- men- (c) Het Gebouw, eenige weinige regels te voeren , eene Synagoge genoemd, draagt bier den naam van Tempel', ongetwyfeld, gelyk aangemerkt js, om de pragt en de fchdohhëid, waarmede het zelve praalde, zynde dat naar da gedaante des Tempels opgetrokken. (d) De Griekfche Vorften en daarna de RomeinJche Keizers hadden, gelyk aangetekend is. den Jooden te Antiochië en Alexandrië geraaden, 'éénen uit hun Vólk tot Beftierder te kiezen, aan welken ■zy gehoorzaamheid bewyzen zouden, buiten de Koninglyke en Keizerlyke Landvoogden. Zodanigen voerden den naam van ' *'"t'X%i °? *a«/ï<4jx«c, Eén van deezen is hier bedoeld, en W ordtde Vetst der Jooden geheeten. VII, IX. Hoofdft.  ja BEDRYF VAN ANTIOCHUS, VIL BOEK. IX. Hoofdft. mende eenige vreemde Jooden, als medepligtigen dier zamenzweering. Dit verbitterde het Volk zodanig, dat het hen opftaandevoet, in 't midden van den fchouwburg, deedt verbranden, en ten zelfden ftonde alle de andere Jooden wilde uitroeien, oordeelende, dat 'er de welvaart van hunne Stad aan hing, indien men niet fpoedig daarmede voortvoer. Antiochus liet niet na, hen nog meer op te hitfen; en, op dat men 'er niet aan zou behoeven te twyfelen, of hy ook waarlyk van Godsdienst veranderd ware, en de zeden der Jooden,: verlaaten hadt, vergenoegde hy zich niet, met zelf op de Heidenjche wyze te offeren; maar hy wilde, dat men 'er anderen ook toe dwingen, en die het weigerden, als verraaders zoude handelen. Deeze voorflag werdt van 't Volk aangenomen: eenige weinige Jooden ftemden. zulks toe, en die het durfden tegenfpreeken, werden gedood. Het was antiochus niet genoeg dit ondernomen te hebben; maar hy poogde daarenboven, met hulp van eenige foldaaten, hem door den Roomfchen Landvoogd van dat Wingewest gegeèven, zynen Landgenooten het vieren van den Sabbath te beletten, en hun te dwingen, om op dien dag, zo wel als op andere dagen, te werken. Het geweld, dat tot dien einde gepleegd werdt, was zo groot, dat men, binnen korten, niet alleenlyk te Antiochië, maar ook in andere Steden, het vieren van den zevenden dag der Weeke ffaakte. Dee»  JOODEN VERVOLGD. 13 Deeze vervolging, den Jooden te Antiochië aangedaan, werdt van eene andere gevolgd, van welke ik my ook genoodzaakt vinde te fpreeken. Plet gebeurde, dat 'er een brand ontHondt," waardoor. tde vierkante markt, de handvestkamer, de kancelery, waarin men 's lands Schriften bewaarde, en verfcheiden openbaare gebouwen, in de asfche gelegd werden; en de vlam floeg zo voort, dat men groote moeite hadt, om te beletten, dat de ganfche Stad niet afbrandde. Antiochus liet niet na,de Jooden, als de flichters daarvan, te befchuldigen. Hy kon dit den Inwoonderen gemakkelyk diets maaken, om dat, al ware 't, dat zy hen niet altoos gehaat hadden, dit alleen, het welk zo onlangs te vooren gebeurd was, aanleiding genoeg daartoe kon geeven. Hunne drift verblindde hen dermaate, dat zy zich fchier inbeeldden, dat ze de Jooden den brand hadden zien ftichten. Daarop flooven zy verwoed heenen, om hen dood te liaan. Kneus kollega, die als Stedehouder het gebied hadt, in plaats van, cesennius petus, dien vespasianus tot Landvoogd hadt aangebeld, en nog niet was gekomen, hadt groote moeite, om hen te fluiten, en van hen te verwerven, dat hy titus eerst verwittigde van 't geen 'er gebeurd was. Hy deedt dan een naauwkeurig onderzoek deswege, en bevondt, dat de Jooden geene fchuld aan dat misdryf hadden; maar dat het begaan was van eeni- gen, VIT. EOEK. . IX. Hoofdft. V  14 VREUGD TE ROME. VIT. B'OF.fC, ix. Hoofdft. x. Hoofdft. Vespafianus lüRome, gen, die, met zvvaare fchulden belaaden, zich daardoor van namaaning poogden te vryden: want, alle die papieren verbrand zynde, waren de fchuldëifchers niet in ftaat, om hen in rechten te vervolgen. Ondertusfchen waren de Jooden, al Helderende, in verwachting naar den uitüag dier valfche befchuldiging. X. HOOFDSTUK. Aankomst van vespasianus te Rome,en groote blydfchap van_ den Raad, het volk, en de krygslieden deswege. ^Fen dien tyde verflondt titus, die in groote bekommering was wegens de reis van zynen Vader, den Keizer, met groote blydfchap, dat alle de Steden van Icaliè', en Rome in 't byzonder, hem met ongemeene tekenen van vreugde ontvangen hadden: dit was geen wonder, nadien de genegenheid, welk. men hem toedroeg zo groot en zo algemeen was, dat ieder één verlangde, om hem te zien. De Raad, die der onheilen, uit de veranderingen van Keizers ontftaan , nog indachtig was, achtte zich gelukkig tot Vorst te hebben zulken grooten Krygsheld, die door zyne gryze hairen en den luister van zo veele overwinningen, zich eerwaardig by al de Waereld gemaakt hadt, en zo vroom en deugdzaam was, dat men niet twyfelen kon, of hy zou alle zyne vlyt  AANKOMST VAN VESPASIANUS. 15 vlyt aanwenden, om zyne Landzaaten gelukkig te maaken. Het Volk merkte hem aan, als eenen Verlosfer, die hen niet alleenlyk van de verdrukking bevryden, maar ook in de aloude rust en vryheid herftellen zoude. En de krygslieden verlangden , boven alle anderen, om hem op den throon te zien klimmen: want getuigen zynde en van de oorlogen, welke hy zo gelukkiglyk ten einde gebragt hadt, en van de onkunde en lafhartigheid der andere Keizeren , die hun zo duur waren te ftaan gekomen,achtten zy zich gelukkig, dat zy, onder zyne regeering, zulk eene fchande niet te vreezen zouden hebben: ouden merkten hem aan, als iemand, die alleen bekwaam was, hun leeven te verfchoonen, en hun eer te doen inleggen. —:— Door deeze algemeene toegenegenheid, welke de treffelyke hoedanigheden van dien Vorst veroorzaakt hadden, gingen de voornaamfte perfoonen, kunnende niet langer wachten om hem te zien, hem, toen hy nog verre af was, te gemoet. Zy werden van zulk eene menigte volks ,g 't geen door dit zelfde verlangen gedreeven was, gevolgd, dat 'er een grooter getal uitging om hem te ontmoeten , dan 'er binnen Rome bleef. Toen men verftondt, dat hy naderde, en ieder één' goedertierenlyk ontving, begaven deezen, die t'huis gebleeven waren, zich met hunne Vrouwen en Kinderen op de ftraaten, daar hy doortrekken móest, en, ziende zyn minnelyk gelaat, noemden zy hem, als VII. BOEK. X. Hoofdft»  i6 VREUGD TE ROME. VIL boek. x. Hoofdft. XI. Hoofdft. Afval van Duiuch- land. XI. HOOFDSTUK. Een gedeelte van Duitschland wordt afvallig, doch petilius cereblis en domitiaan, Zoon van vespasianus maken 't weder onderdaanig. T^enigen tyd te vooren, toen vespasi anus te Alexandrië, en titus met het beleg van Jerufalem bezig was, werdt een gedeelte van Duitschland, nevens dien hoek van Gallis, welke mast daar opgetoogen van blydfchap, hunnen Weldoener en Verlosfer, die alleen waardig was het Keizerryk te regeeren. : Overal was het mqt bloemen beftrooid, en met kransfen en groene meien behangen, zo dat de geheele Stad wel eenen Tempel geleek, en het gedrang was zo groot, dat de Keizer zyn paleis naauwlyks kon genaaken. Daar gekomen zynde offerde hy den Huisgoden offerhanden voor zyne gelukkige aankomst; en door de ganfche Stad zag men niet dan gastmaalen van geheele huisgezinnen, en van vrienden, gebuuren, en allerleie perfoonen, die, onder die algemeene vreugde god baden, dat de Keizer lang regeeren, dat zyn Zoon en alle zyne Nakomelingen na hem den Ryksflaf. gelukkiglyk zwaaien mogten. Zodanig was de intree van vkspasianus binnen Rome, die terftond van een grooten voorfpoed gevolgd werdt. •  OPSTAND. 17 daaraan paalde, tot eenen opftand bewoogen, om zich alzo van de heerfchappy der Romeinen te ontflaan. Er waren verfcheiden' redenen, die de Duitfchers aanleiding, hiertoe gaven; te weeten, hun aangeboorcn aart en onberaaden drift ; hunne geneigdheid om zich, op het minfte glimpig voorval, in gevaar.te begeeven ; hun haat tegens de Romeinen, welke zy aanmerkten, als het eenigfte Volk, dat hen tot dienstbaarheid dwingen kon; en de gunftige gelegenheid, die hen door de inlandfche beroerten , uit de menigvuldige veranderingen van Keizers ontftaande , aangeboden werdt. Klas sikus en ci vil is, (e) twee van hunne magtigfte Mannen, die al lang tot eenen opftand genegen waren geweest, waren de eerften, die den voorflag deeden. Zy vonden 'er de gemoeden toe bereid: want dewyl een gedeelte van die Natie beloofde , de wapenen op te neemen, was 't waarfchynelyk, dat de overigen volgen zouden. Maar 't gebeurde juist, als door eene godlyke fchikking, dat petilius cerealis, voorheenen Landvoogd van Duitschland, deeze tyding verftondt, toen hy op weg was, om bezit te neemen van de Landvoogdy van Britannië, welke vespasianus hem gegeeven , en hem tot Burgemeester verklaard hadt; dat hy opCe) Deeze worden, in fbmmïge Grieifche Handfchrifren van josephds, b i t'i l l 0 s en 0 u rtel li os genoemd. VIII. deel, B VII. boek. xr. Hoofdft  19 GEDEMPTE OPSTAND. VII. EOFK. XI. Hoofdft. op ftaande voet die oproerigen tegentrofc» hen in een gevecht verfloeg, en na dat hy veelen van hun gedood hadt, de rest weder tot onderdaanigheid bragt. ■ Maar, al ware 't, dat hy hen niet geftraft hadt, zy zouden daarom niet vrygegaan hebben: want, zo dra men hunnen opftand te Rome verftondt, begaf Zich DOMITIANÜS CiESAR (ƒ) , ZoOll van vespasianus, die hoewel nog jong, echter krygskundig was boven zyne jaaren, en door eene kloekmoedigheid, die hy van zynen Vader hadt overgeërfd, aangeprikkeld werdt, met een heir te velde, om die Barbaar en te beteugelen. Het gerucht van zynen optogt verbaasde hen dermaate, dat zy zich aan zodanige voorwaarden , als hy zelf begeerde, onderwierpen, en zich gelukkig hielden, dat zy onder hun voorig juk mogten blyven, zonder door geweld daartoe gedwongen te worden. Na dat domitiakus dan in het nabuurig gewest van Galli'è alles zodanig befchikt hadt, dat men niet ligtlyk nieuwe beroerten te vreezen hadt, keerde hy weder naar Rome, met den roem, dat hy zich betoond hadt eenen waardigen Zoon zyns Vaders te zyn. XIL (ƒ) Suetonius verhaalt dit anders in 't leven van domitianus, gelyk men heeft aangemerkt. Hy ondernam zynen "togt tegen de Galliërs en Duitfchers, alleen, om dat hy zynen Broeder ia edele daaden gelyk zou weezen : welke togt niet noodzaaklyk was, en zelfs van zyns Vaders Vriesden hem werdt ontraaden.  SARMAATEN GESLAGEN. 19 XII. HOOFDSTUK. Schielyke inval der Scythen in Mefi'ê, terftond door 't beleid van vespasianus gefluit. 'TTerwyl de Duitfchers aldus het hoofd opftaken, gaven de Scythen insgelyks een blyk hunner ftoutheid: want zy, die onder dezelven den naam van Sarmaaten draagen, kwamen in groote menigte over den Ister (g) trokken in Mefie, en hieuwen door dien fchielyken inval veele Roomfche bezettingen neer: ook doodden zy, in eenen algemeenen veldflag, den Stadhouder fontejus agrippa, een man van burgemeesterlyke waardigheid, die hen kloekmoediglyk tegen getrokken was, en liepen daarna het 'ganfche Landfchap af met rooven en blaaken. Maar vespasianus, bericht hiervan bekomen hebbende, zondt rubrius gallus, om hen te flraffen; waardoor veelen van hun in verfcheiden, gevechten gedood werden: en zy, die 't ontkomen konden , vlooden met fchrik weder naar hun land. Deezen oorlog dus fpoedig geëindigd zynde, leide die Overfte zulke fterke bezettingen in de plaatzen, dat men voor dergelyke overvallen , in toekomende , niet behoefde te duchten, en het hun belet werdt, den Ister in 't vervolg weêr over te trekken. XIII. (jj) De Donau. B 2 VII. boek. XII. Hoofdft. Inval der Scythen.  20 ZËLDZAAMÉ RIVIER. VIL boek. XIII. Hoofdft. 2eldzaane Rivier. XIII. HOOFDSTUK. Van de rivier Sabbatikus. HpiTUS, zyn verhlyf te Beryte eenigen tyd, als gezegd is, gehouden hebbende , vertrok vandaar, en rechtte zeer aanzienlyke fchouvvfpelen aan in alle Steden van Syrië, daar hy doortrok; het welk aan veele gevangen, Jooden, tot vergrootinge hunner ellende, het leeven kostte. ■ Op deeze reis ontmoette hy eene Rivier , die wel waardig is, dat men 'er iets van zegt. Zy vloeit door de Steden Arka en Raphanea, in het Ryk van agrippa gelegen, en heeft iets wonderlyks in zich : want na zes dagen met overvloed van water, en eenen fnellen loop gevloeid te hebbent wordt zy droog tot op den grond toe; en den volgenden dag begint zy weder te vloeien, 't welk zes dagen duurt als te vooren, droogende dan den zevenden dag weder uit, zonder ooit die orde te veranderen, waardoor zy den naam van Sabbatikus Qi) gekreegen heeft, omdat zy, even als de Jooden, den Sabbath fchynt te vieren (V). XIV. (70 Of Sabbath-vloed. CO Wy kunnen, by gebrek van egte befcbeiden, door bekwaams Natuurkundigen gegeeven, in deezen laaten tyd niet wel oordeelen over dit verfchynfel. Ongemeen is het zeker, en wy kennen daarvan geen weergaê in eenige Landen. Maar wy  VERZOEK AAN TITUS. tï XIV. HOOFDSTUK. Titus weigert dien van Antiochië, de Jooden uit hunne Stad te verjaagen, en hunne voorrechten te vernietigen. De Inwooners van Antiochië waren zo verheugd, toen zy verftonden, dat titus naar hunne Stad kwam, dat zy, wanneer hy naderde, hem met Vrouwen en Kinderen, wel dertig ftadiën verre, te gemoet gingen; en, zich ter wederzyde van den weg plaatzende, ftakcn zy hem de rechterhand toe, en geleidden hem zo naar. de Stad, onder eene groote toejuiching, vermengd met ernftige beeden, dat hy toch de Jooden uit hunne Stad verdryven wilde. Titus hoorde dit alles aan, zonder daarop te antwoorden ; en men kan ligtelyk begrypen, in hoedanig eene vrees de Jooden waren, in die onzekerheid van 't geen hun naakende fcheen. Doch hy hieldt zich toen te Antiochië niet op; maar toog naar den Eufraat tot aan de Stad Zeugma. Alhier kwamen de Afgezanten van vologesus, Koning der wy duwen niet op zulke vernaaien volkomen vertrouwen , omdat wy meermaalen gezien hebben, dat josephus ons dergelyke ongemeene zaaken in de Natuur verhaald heeft, die door anderen valsch bevonden zyn waarvan ons reeds voorbeelden (in het VII Deel) zyn voorgekomen. . B3 VII. BOE IC. XIV. Hoofdft. Gunst aan de Jooden,  22 ÖEWEIGERD VERZOEK. vn. BOEK. XIV. Hoofdft. XV. der Parthen, by hem, en booden hem, uit zynen naame, tot een teken van deszelfs genoegen dat hy de Jooden overwonnen hadt, eene gouden kroon aan, welke hy aannam, en de Gezanten met een prachtig gastmaal onthaalde; waarna hy weder naar Antiochië keerde, en [toen zeer krachtig door den Raad en Overheid verzocht werdt, om naar de fchouwplaats te gaan, alwaar al het Volk byeengekomen was. Hy ftondt hun zulks beleefdelyk toe, en, toen hy daar gekomen was, baden zy hem wederom yverig, de Jooden te verdry ven. Maar titus antwoordde hun zeer geestig: „ dat hy niet wist, werwaards men hen verzenden zoude, nadien hun Vaderland , verwoest zynde, niet meer in ftaat was, om hen te ontvangen." Deeze Inwooners, aldus afgeweezen zynde, verzochten, dat hy dan ten minften de koperen tafereelen, waarop de voorrechten der Jooden gefneeden Honden , wilde laaten wegdoen: maar hy floeg dit insgelyks af, en trok toen naar Egypte, laatende de zaaken te Antiochië, ten opzigte der Jooden, in den zelfden'Haat, als hy die gevonden hadt.  GEVONDEN SCHATTEN. 23 XV. HOOFDSTUK.' Titus komt weder te Jerufalem, en beklaagt deszelfs deerlyken toeftand. Deeze Vorst kwam daarop weder te Jerufalem, en de yslyke verwoesting daarvan by haaren voorigen luister en praal vergelykendc, werdt hy,op 't zien, dat die groote en prachtige Stad tot zulken jammerlyken Haat gebragt was, met deernis bewoogen, in ftede van zich te verblyden, gelyk een ander zou gedaan hebben, dat hy zulk eene aanzienlyke plaats te onder gebragt hadt. In tegendeel vervloekte hy de veroorzaakers van dien opftand, die hem genoodzaakt hadden tot het uiterfte te komen, dewyl het ten eenemaal tegen zynen inborst ftreedt, eere te zoeken in de rampen der overwonnenen , al waren zy ook ftrafbaar. — De fykdommën dier Stad waren zo groot geweest, dat 'er nog eene menigte van onder de puinhoopen was overgebleeven. De Romeinen vonden zelve veel daarvan; maar de gevangenen weezen hun nog meer aan , zo van zilver als andere kostelykheden, welke de voorige bezitters, wegens den onzekeren uitflag des oorlogs, begraaven hadden. Titus, toen zynen weg naar Egypte neemende, toog liaastelyk door die naare woestyn; en te Alexandrië aangekomen zynde, om van daar naar Italië t'fcheep te gaan, zondt B 4 hy VII. boek. XV. Hoofdft. Titus te Jerujalem.  VII. boek. XV. Hoofdft. xv r. Hoofdft. Titus te Rome. 24 ZEGEPRAAL. hy de twee keurbenden, die hem vergezerfdhapten, naar de Landfchappen, van waar zy gekomen waren, te weeten, de Vyfde naar Mefiè', en de tiende naar Pannonie, beveelende simon en joannes, de twee Opperhoofden deroproerigen,met zevenhonderd andere gevangenen, die in lichaams grootte en welgemaaktheid uitmuntten, naar Rome te voeren, om aldaar tot zyne zegepraal te dienen. XVI. HOOFDSTUK. Titus komt te Rome, en wordt daar met ongemeene vreugd ontvangen, Hy en zyn vader zegepraaien te zamen. 'i Begin van hunnen triomf. T^eeze Vorst, eenen voorfpoedigen togt t"-' hebbende, kwam behouden te Rome aan, en werdt 'er op dezelfde wyze ontvangen, als zyn Vader vespasianus, maar met nog grooter eer, om dat die Vader hem zelf te gemoet toog. En dewyl do mi ti anus hier ook by was, veroorzaakte dit zulk eene blydfchap onder 't Volk, dat 'er iets bovennatuurlyks onder vermengd fcheen te zyn. ■ Weinig dagen daarna beflooten vespasianus en titus, beide te gelyk, zegepraal te houden, alhoewel de Raad een befluit genomen hadt, dat zy, elk byzon. der, zouden zegepraalen. Op den dag dan, dat deeze prachtige intogt, gefchie- den  TRIOMF TE ROME. 25 den zou, was 'er van die oneindige menigte van Menfchen, die 'er binnen Rome woonden, niet één, die geen toekyker daarvan wilde weezen: en 't gedrang was zo groot, dat 'er maar pas zo veel plaats overbleef, als tot den doortogt der Keizeren, en hun gevolg noodig was. Al het Krygsvolk en hunne Overlten begaven zich in goede orde, vroeg vóór den dag, by de poorten, niet van het paleis, maar van isis Tempel, alwaar die twee Vorften dien nacht overgebragt hadden. Zo dra de dag begon te verfchynen, zag men hen met laurier bekransd, en in 't purper gekleed, uitgaan naar het wandelperk van octavia, alwaar de Raad, de voornaamfte Heeren van 't Ryk, en de Roomfche Ridderfchap hen verwachtten. Daar was, by eene groote gallery, een verheven throon opgerecht, op welken elpenbeene Zetels ftonden: en wanneer de twee Keizers daarop gezeten waren, met lauwerkransfen gekroond, alleenlyk in zyde ftoffe gekleed, zonder wapenen, begonnen alle de Krygslieden hun den lof te geeven , dien men aan hunne groote daaden fchuldig was, nademaal zy getuigen van hunne deugd en dapperheid waren geweest. Vespasianus, ziende, dat zy niet ophielden met het uitgalmen van loftuitingen, beval hun ftil te zwygen; waarna hy opftondt, en zyn hoofd met eene flip van zynen tabberd meerendeels bedekkende, deedt hy de gewoonlyke gebeden, gelyk ook titus na hem. Dit gedaan zynde, fprak vesB 5 pa- VII. BOEIC. XVI. Hoofdft.  VIT. KOEK. XVI. Hoofdft. XVII. Hoofdft. Zegepraal van Vespafianus en Titus. 26 ZEGEPRAAL TE ROME. pasianus de ganfche menigte aan, doch met weinig woorden, en verzondt toen het krygsvolk naar het gastmaal, 't welk naar gewoonte voor hun bereid was. Toen begaf hy zich met titus naar de Triomf-poort, aldus genoemd, om dat de zegepraal-ftaatfie daar door trekt. Aldaar gegeeten hebbende , trokken zy hunne praalgewaaden aan, offerden den Goden, welker Beelden op die poort ftonden, en toogen toen voort door de fchouwburgen en beftemde plaatzen, op dat het Volk de pracht en praal deezer ftaatfie te beter zou kunnen zien. , XVII. HOOFDSTUK. Vervolg der zegepraaUftaatfie van vespasianus en titus. "Oet is onmoogelyk te verhaalen, hoedanig de pracht van die zegepraal was: zy ging toch alles te boven, wat men zich daarvan verbeelden kan, zo door de voortreffelyke werken, als dooide groote fchatten, en overkonflige afbeeldfels. Alles, wat de gelukkigffe Volken in veele Eeuwen van kostelykheid en zeldzaamheid hadden kunnen verzamelen, fcheen op deezen dag aldaar byeengebragt te zyn, om de heerlykheid van 't Keizerryk te toonen. Het goud, het zilver, en 't ivoor, op allerlei wyze gewrocht, werden 'er in zulk eene menigte, ais in praal om-  k^aaX'i^na/uin om t^eofn M. /Sr.   VERTOONINGEN. 27 omgedraagen, maar fcheenen van alle kanten daar zaraengevloeid te zyn. Men zag 'er allerhande purpere en andere kleedingen, konfliglyk op de Babilonifche wyze geborduurd; eene overgroote menigte van gefteenten ; fommigen in gouden' kroonen, en andere in ander werk gezet, alles zo kostelyk, dat men getwyfeld zou hebben, of 'er wel iets dergelyks te vinden was. Men droeg 'er ook Beelden der Goden van verfcheidenerleie Volken, van eene ongemeene grootte, en zo konftig gemaakt, dat de konst voor de ftoffe, hoe kostelyk ook, niet behoefde te wyken. — Insgelyks waren 'er veele zeldzaame Dieren, alle volgens hunnen aart toegerust, en allen, die deeze leidden of droegen, waren gekleed in 't purper, met goud geftikt, of met andere zeer kostelyke gewaaden. Zelfs de gevangenen waren zo wel, en zo verfcheidenlyk gekleed, dat men daardoor op de droefheid niet lettede, welke het ongeluk der flaavernye op hun gelaat verbeeld hadt. Maar niets baarde grooter verwondering, dan de toerusting der draaggevaarten, waarvan fommigen drie of vier verdiepingen hoog waren, en, -door hunne grootte en zwaarte, eene ontfteltenis aanjoegen by de aanfchouwers, vreezende, dat ze ter neder mogten ploffen. Deeze gevaarten, over al rykelyk met goud en ivoor uitgewrogt, waren vol gouden kleederen en andere kostelykheden. Voorts was op dezelven al het voornaamfte, dat in den oor- VII. HOEK. XVII. Hoofdft.  VIL HOEK. XVII. Hoofdft. 28 VERTOON IN GEN. oorlog voorvalt, zo natuurlyk afgebeeld, als of men 't vvaarlyk zag gefchieden. Men zag 'er vruchtbaare Landfchappen verwoest, geheele Heirlegers in Hukken gehouwen; anderen op de vlugt gebragt; veelen gevangen genomen; fterke muuren door ftormtuigen omverre geworpen; kasteden op hooge bergen ingenomen en vernield; groote en wélbevolkte Steden ftormenderhand bemagtigd; alles door een Heir, ter bresfe intrekkende, aan de fcherpte des zwaards opgeofferd, zonder zelfs de weerloozen, die om lyfsgeni baden, te verfchoonen; tempelen verbrand; de meesters der huizen onder derzelver puinhoopen bedolven; en eindelyk alles zo fchrikkelyk te vuur en te zwaard verwoest, dat men in plaats van water, 't welk de Aarde vruchtbaar maakt, en den dorst van Menfchen en Beesten lescht, beeken van bloed zag, die voor een gedeelte den brand bluschten, waardoor de Steden verdelgd, en in de asfche gelegd werden: want de Jooden hadden alle die rampen , welke de allerfelfte oorlog zou kunnen voortbrengen , beproefd. ■ . By ieder deezer Steden was de Overfte, die ze verdeedigd hadt, nevens de manier, hoe hy gevangen genomen was, afgebeeld. Daarna volgden veele Schepen: en onder den menigvuldigen buit, muntte voornaamelyk uit het geen uit den Tempel van Jerufalem geligt was, te weeten, de gouden Kandelaar, zeer konftig en op eene zonderlinge manier gemaakt, om tot het gebruik ,  KANDELAAR. WET. 29 bruik, waartoe hy gefchikt was, te dienen: want op zynen voet ftondt een zuil of ftanderd, uit weiken, als uit den ftam van eenen boom, zeven dunne takskens van eene gelyke hoogte of lengte, gelyk die van een drietand voortkwamen, hebbende elk aan 't einde eene lamp: en dit getal van zeven betekende den zevenden dag, zynde de Sabbath (£), die zo ftriktelyk van de Jooden onderhouden wordt. Hierop volgde hunne Wet, als het flot van den roof, die insgelyks omgedraagen werdt (Q. Voorts zag men verfcheiden' beel- '< (k) Wy zullen deeze uitlegging van josephus, naanielyk, dat de zeven lampen des Kandelaars den zevenden dag betekenden niet ligt toevallen. (0 Nismant denken wy , zal wraaken , dat wy, ongeacht alle plonderingen, welke de Stad Rome geëuurende de laatfte XVII Eeuwen ondergaan heeft, de bewaaring van titus Triomfboog die nog in de gemelde Stad ftaat, aanmerken als een zonderling teken der Goddelyke Voorzienigheid , daar dezelve niet weinig dient tot bevestiging der waarheid deezer Historie. Het was der moeite waardig, dat de beroemde rel and eene bekende geleerde Verhandeling over deezen Triomfboog fchrefif. Hy leert ons, en verfcheiden' mynergeleerde Vrienden, die Italië bezogt; en deezen Triomfboog te Rome met verwondering befchouwd hebben, hebben my verzekerd, dat josephus hier niet opnoemt alle de heilige dingen , welke uit den Tempel van Jerufalem te Rome gebragt waren. Hy noemt alleen de gouden Tafel, den Kandelaar en de Wet; maar op den gemelden Boog worden nog gezien twee Wierookvaten, zo eenige heilige Trompetten , en Priesterlyke Kleederen. Dan het geen zeer zonderling is, van de Ark wordt geen woord gemeld. VIT. roek. XVII. Hoofdft.  30 SIMON GEDOOD. beelden der Overwinninge, alle van goud en ivoor gemaakt. En eindelyk kwam vespasianus aan, en na hem titus, verzeld van domitianus, die zeer prachtig gekleed, en op een zeer fchoon paard, dat de oogen der toekykeren naar zich trok, gezeten was. XVIII. Hoofdft. Simon gedood. VII. BOEK. XVII. Hoofdft. XVIII. HOOFDSTUK. Sim on, één van de Opperhoofden der oproerigen uit Jerufalem, in de zegepaal onder de gevangenen omgevoerd zynde, -wordt openlyk gedood. Het befluit des iriomfs. T\q ftaatfie deezer zegepraal eindigde by den Tempel van jupiter Kapitolinus: want men hielde aldaar Uil naar gewoonte, tot dat men den dood van den voornaamfien der vyanden afgekondigd hadt. Deeze was toen simon, gioras Zoon, die, na dat hy onder de andere gevangenen in triomf omgeleid was, met eenen ftrop om den hals voortgetrokken , gegeesfeld, en op de groote markt, de plaats alwaar men de misdaadigersmet den dood ftraft,omgebragtwerdt. Na dat dan zyn dood was afgekondigd, en ieder met gejuich zyne blydfchap daarover betoond hadt, werden de offerhanden en plegtige gebeden gedaan : waarna de Keizers zich naar 't paleis begaven, en aldaar een' grooten raaaltyd aanrechtten. Voorts  TEMPEL. 3* Voorts hielde men gastmaalen door de ganfche Stad, en vierde dien dag, om god te danken voor de • zege, op de vyanden behaald, te meer, dewyl men dezelve aanmerkte , als het einde der burgerlyke oorlogen, en het begin van eenen gelukkigen ftaat, XIX. HOOFDSTUK. Vespasianus ftkht den Tempel des Vredes, doet hem zeer prachtig maaken, en 'er de gouden tafel, kandelaar, en anderen roof uit den Tempel van Jerufalem in brengen. Doch de Wet der Jooden, en de voorhangfels van 't Heiligdom bewaart hy in zyn paleis. I^Ja 't houden van deezen triomf befloot vespasianus, ziende den ftaat van 't Roomfche Ryk wel bevestigd, den Tempel des Vredes te ftichten. Hy voerde het fpoediger uit dan men gedacht zou hebben, nadien hy, zich zo ryk bevindende, geene kosten fpaarde. Na dat dit gebouw voltooid was, verfierde hy 't met zo veele treflèlyke fchildereyen, en andere konftige werken, uit alle gewesten der Waereld verzameld, zo dat de liefhebbers van zodanige dingen niet meer uit Rome behoefden te gaan, om hunne nieuwsgierigheid te voldoen. Hy deedt 'er ook de gouden Tafelen en den Kandelaar, nevens andere kostelykheden uit den Tempel vn. boek. xviir. Hoofdft. XIX. Hoofdft, Tempel des Vredes.  VII. BOEK. XIX. Hoofdft. XX. Hoofdft- Herodion ingeno' men. XXI. XX. HOOFDSTUK. Lucilius bassus, Overfte der Roomfche Krygsbenden in Judea, neemt het kasteel Herodion met verdrag in, en befluit dat van Macheron aan te tasten. ]^"a dat lucilius bassus, naar Judea gezonden, om 't Roomfche heir, als Onderveldheer, te gebieden, het van cerealis vitell ianus overgenomen hadt, nam hy het Kasteel Herodion met verdrag in , en, wordende nog met de tiende keurbende verfterkt, befloot hy 't Slot Macheron ook aan te tasten, nadien hy noodig oordeelde dat te verdelgen, om dat hetzelve zo fterk, en zo wél gelegen was, dat het aanleiding tot eenen opftand zou kunnen geeven aan de Jooden, op hoop, dat de moeielykheid, van het te overweldigen, hen tot behoudenis flxekken zoude. Sa LUCILIUS BASSUS. pel van Jerufalem, als een zegeteken, ter zyner eere, 'er in zetten. Doch de Wet der Jooden, en de purpere Voorhangfels des Heiligdoms liet hy in zyn paleis bewaaren.  MACHERON.- 33 XXI. HOOFDSTUK. De ftaat van het Slot Macheron, niet minder fterk door de natuur, dan door konst. TJet Slot Macheron was op eenen hooA 1 gen berg^vol van rotzen, gebouwd, waardoor het als onwinbaar was; en de na* tuur zelve hadt het omringd met dalen van zulk eene yslyke diepte, dat 'er de oogen van fchemerden, zo dat ze niet wel over te gaan waren: want het dal, dat aan de Westzyde ligt, ftrekt zich zestig ftadiën in de lengte~ uit, en eindigt aan 't Meir Asfaltites; vertoonende 't Slot zich aan dien kant ongemeen hoog. De dalen aan de Noord-en Zuid-zyde 'zyn wel niet zo groot, maar niet min onbegang3yk dan de anderen; en die aan de Oostzyde, welks diepte van honderd elleboogen is, eindigt aan den berg, die tegen over rt Slot ligt. —— Alexander, Koning der Jooden, aanmerkende de fterkte van deezen ftand, was de eerfte, die 'er een Slot bouwde. Na dat gabinius het in den oorlog tegen aristobulus vernield hadt, achtte her odes de Groote het niet alleenlyk geraaden 't zelve te herbouwen, om 'er zich tegen de Arabiërs, aan welker grenzen het lag, van te bedienen; maar' hy ftichtte daar ook eene Stad, welke hy met muuren en toorens omringde, van waar men naar VIII. deel. C het VII. BOE IC. XXI. Hoofdil. t Slot Ma:heron.  VII, BOEK. XXI. Hoofdft. XXII. Hoofdft. Wynruit. XXIII. 34 MACHERONS STERKTE. het Slot opging. Dit Slot, op den top des bergs gelegen, was desgelyks met eenen fterken muur, en toorens op de hoeken, van zestig elleboogen hoogte, omringd. In 't midden daarvan deedt hy een paleis bouwen , dat wegens zyne grootte en fchoonheid uitmuntend was, en liet 'er veele regenbakken maaken, om geen gebrek van water te hebben. Voorts verzuimde hy niets, om de konst boven de natuur te doen uitfteeken, en eene plaats, die van zelfs reeds fterk was, nog fterker te maaken: daarna leide hy 'er zo veel geweer, ftormtuig, en anderen krygsvoorraad in, dat de Inwooners in ftaat konden zyn, om een zwaar beleg uit te ftaan. XXII. HOOFDSTUK. Van een ongemeen wynruit-gewas binnen 'i Slot Macheron. In dit paleis was een gewas van Wynruit, van zulk eene ongemeene grootte , dat men geenen Vygeboora zag, die hooger of dikker was. Men zegt, dat dit gewas daar, ten tyde van her odes, nog ftondt, en dat het 'er moogelyk langer geftaan zou hebben, indien de Jooden het niet uitgeroeid hadden, toen zy die plaats innamen.  B A A R A S. 3~ XXIII. HOOFDSTUK. Van de zonderlinge kracht der plant Baar as, groeiende in één der dalen van Macheron. Tn het dal aan de Noordzyde van Macheron, vindt men by eene plaats, genoemd Baar as, eene Plant, die den zelfden naam heeft, en eene vlam gelykt. Tegens den avond geeft zy glinfterende ftraalen van zich 4 en wykt achterwaards, als men haar aangrypen wil. Het eenigfte middel, om haar te doen ftil ftaan, is, dat men 'er water van Vrouwen of van haare zuiveringen opwerpt (ï). Men kan dit gewas niet aanraaken, zonder 't met den dood te bekoopen, 't en zy men den wortel van die plant in de hand heeft; maar men heeft echter een ander middel uitgevonden, om ze zonder gevaar te plukken, naamelyk, men graaft de aarde rondom weg , zo* dat 'er maar een weinig van den wortel nog in blyft; dan maakt fjfc) Gevoelige Planten, ook zulken, die, bybet aanraaken, ftuiptrekkingen ondergaan, zelfs die zich byna altoos beweegen, neigende de bladeren tot en van eikanderen, zyn ons, in deeze laatlïe tyden, bekend geworden : doch dit verhaal van josephus komt ons zeer verdacht voor. Wy hebben meermaalen gezien, dat hy geen groot Natuurkundige, veel minder een goed Waarneemer was: zekerlyk, heeft hy zich elders, en ook bier, te veel verlaaten op de vertellingen van anderen, die geen grond hadden. C 2 VII. BJEfC. XXIII. Hoofdft. De Plant Eaaras.  VII. BOEK. XXIII. Hoofdft. 36 BAARAS. maakt men aan dat endje wortels eenen hond vast, die den geenen, welke hem vastgemaakt heeft, willende volgen, de plant uitrukt, doch opftaandevoet daarvan fterft, en alzo door zyn leeven dat van zynen Meester redt. Alsdan kan men dit gewas onbefchroomd aantasten, en 't gevaar, dat men 'er om uitgeftaan heeft; wordt door eene zonderlinge kracht, die 'er in fteekt, genoegzaam betaald: want de geesten der booze Menfchen, welke men Daimons, of Duivelen noemt, die in de lichaamen der leevende Menfchen vaaren (0 > en hen ombrengen, zo men 'er geen hulpmiddel toe gebruikt, worden door 't zelve, als men 't by de bezetenen brengt, uitgedreeven (rri). XXIV. (0 Hier leeren wy, wat josephtjs door lezee. ten Menfchen verftaan hebbe, naamelyk, Lichaamen van leevende Menfchen, waarin de Geesten van booze Lieden gevaaren zyn, welken zy ombrengen, zo men ze niet helpt: indedaad een zeer vreemd denkbeeld,geene wederlegging waardig. (m) Indien josephüs door Duivelen verftaan heeft zulke booze geesten, als wy door dat woord begrypen, moet men lachen om zyn verhaal. Wy bebben, nog eens, iets dergélyks by hem gevonden (II Deel, bladz. 343» 3440 Het hulpmiddel was zo ongemeen en kragteloos, als befpotlyk.  BRONNEN. 37 XXIV. HOOFDSTUK. Van eenige bronnen met byzondere hoedanigheden. TV/f en ziet, ter zelfder plaatze , ook bronnen van heet water, van verfcheiden' hoedanigheden: want fommigen zyn bitter, en anderen zoet. Daar zyn 'er ook in de laagere plaatzen, welker water koud,en van verfcheidenerlei fmaakis. Maar men ziet met verwondering, dicht daar by, een hol, dat niet heel diep is, bedekt met eene overhangende^ rots, op welke, een weinig van elkander af, twee bronnen, als borften, uitpuilen, die de ééne koud, en de andere heet water uitgeeven, welke, te zamen vermengd, een zeer aangenaam bad maaken, dat dienftig is voor veele kwaaien, en voornaamelyk om de zenuwen te verfterken. Ook zyn 'er- zwavel-en aluin-groeven. XXV. HOOFDSTUK. Bassus belegert Macheron, en vermeestert die plaats door een zonderling geval. "VTa dat bassus den iland van Macheron wel befchouwd hadt, deedt hy het dal aan de oostzyde vullen, en toen met C 3 al- XXV. Hoofdft. Macheron veroverd. VII. BOEK. XXIV. Hoofdft. Ongemeene Bronnen. ,  38 MACHERON BELEGERD. VIL BOEK. XXV. Hoofdft. allen .fpoed ftormwallen maaken, die hoog genoeg waren, om het flot te kunnen aantasten. De Jooden, die 'er binnen waren , dwongen alle de vreemden, als een onnut volk, naar de Stad te wyken, om daar den eerften aanval uit te Haan, behoudende de befcherming van het flot voor zichzelven , zo om dat het veel fterker en weerbaarder was, als om dat zy niet twyfelden, of zy zouden wel lyfsgenade van de Romeinen bedingen, als zy zich overgaven, na eerst alles wat moogelyk was gedaan te hebben, om hen het beleg te doen opbreeken. Daar liep niet één dag voorby, waarop zy geene uitvallen deeden, en veele vyanden ombragten, welke zy geftadig poogden te overrompelen: wéshalven de Romeinen, om zich daarvoor te wachten, zeer op hunna hoede waren. Maar het was op deeze wyze niet, dat het beleg eindigen moest. Zeker onverwacht toeval noodzaakte de Jooden, de plaats over te geeven. Daar was onder hen een jong, fluks, en wakker jongman, genaamd eleazar, die in alle uitvallen zich dapper kweet, de werken der Romeinen ftoorde, den moed der belegerden door zyn voorbeeld opwekte, en, wanneer zy wyken moesten, hen den hertred gemaklyker maakte, nadien hy altoos 'de laatfte bleef, om het geweld der vyanden af te keeren. Eens op zekeren dag na het gevecht, gebeurde het, dat hy iri plaats van mei de anderen zich weer binnen de vesting te bc-  ELEAZAR GEVANGEN. 39 begeeven, buiten bleef, om met de geenen, welke op de muuren Honden, te fpreeken, als verachtende de belegeraars, die hy niet ftout genoeg oordeelde te zyn, om wederom eenen ftryd aan te gaan. Zeker foldaat van'tRoomfche heir,geheeten ru fus, een Egyptenaar,liep toen zo fnel naar hem toe, dat hy hem verraste , en zo gewapend, als hy was, opnam, en tot groote verbaazing der jooden, die 't aanzagen, in 't leger b.ragt. Daarop deedt bassus hem naakt uitkleeden, en, alzo uitgeftrekt, ftreng geesfelen in 't aanzien der belegerden, die alle kwamen aanloopen om dit te zien, en wegens deezen éénen jongman door de ganfche plaats niet deeden, dan klaagen en kermen. Bassus, om hen te meer tot deernis te beweegen, en tot de overgaaf te dwingen, deedt een kruis oprechten, als 't ware om eleazar daaraan tekruisfigen. Dit vermeerderde hunne droefheid zoda. nb,dat zy begonnen te roepen, dat zulks ondraagelyk voor hun was. Eleazar riep hun insgelyks toe, en badt, dat zy hem zo jammerlyk niet zouden laaten ombrengen; maar ook op hunne eigen behoudenis wilden bedacht weezen, alzo zy zich niet moesten inbeelden, dat ze de magt en 't geluk der Romeinen, voor welken alle de anderen hadden gezwicht, zouden kunnen tegenftaan. Deeze beede: gevoegd by 't gefmeek van veelen zynei Bloedvrienden, dewyl hy van eene aan zienlyke afkomst was, bewoog de Jooda C 4 zo VII. HOEK. XXV. Hoofdft.  4o MACHERON GEWONNEN. VII. TiOEK. XXV. Hoofdft. XXVI. Hoofdft. Jooden gedood. zo, dat zy tegen hun eerfte voorneemen beflooten, de plaats over te geeven, om eleazar te behouden; niids dat zy vry met hem zouden moogen uittrekken , werwaards zy wilden. Hierop 'zonden zy eenigen uit, om eenen voorflag daarvan aan bassus te doen, die zonder veel moeite hun de verzochte voorwaarde toeftondt. Zy, die in de Stad waren, kennis van dit verdrag bekomen hebbende, werden te raade, by nacht de vlugt te neemen: maar de anderen, 't zy uit afgunst, of uit vrees, dat bassus zulks op hen verhaalen zoude, verwittigden hem daaraf. Hierop ontkwamen 'er geenen, dan die eerst uittoogen en de onvertzaagdfte waren: want de overigen, zynde zeventienhonderd mannen, werden omgebragt, en hunne Vrouwen en Kinderen tot flaaven gemaakt. Doch aan die van 't Slot gaf bassus, om hun woord te houden, eleazar weder, en liet hem vry gaan. XXVI. HOOFDSTUK. Bassus doet drieduizend Jooden, die uit Macheron gevlugt, en in een bosch geweeken waren, neérhouwen. . TDassus, daarna verftaan hebbende, dat veele Jooden, die uit Macheron en voorheen uit Jerufalem, ten tyde der be-  GEVELDE JOODEN. 41 belegeringe, waren gevlugt, in een Bosch, genoemd Jardes, gevveeken waren, trok hen tegen, deedt het door zyn ruitery omringen, op dat niemand zou kunnen ontkomen, en beval toen aan zyn voetvolk, de boomen van het Bosch omverre te houwen. Dus werden de Jooden genoodzaakt, om zich eenen doortogt met geweld te baanen. Daarop vielen zy met een groot geroep op de vyanden aan; maar de Romeinen ontvingen hen met hunne gewoonlyke dapperheid: zo dat de ftoutheid van den éénen, en de ftandvastigheid van den anderen kant, lang om de overhand ftreeden. Maar eindelyk bleeven de Romeinen overwinnaars, zonder eenig ander verlies, dan dat van twaalf Mannen, die gedood, en eenige weinigen, die gekwetst werden; doch de Jooden, die drieduizend in getal waren, raakten alien om 't leeven, nevens hun Overfte , judas, jairus Zoon, van wien hiervooren gefprooken is: want in ?t beleg van Jerujalem hadt hy 't gebied over eenig krygsvolk, en was daarna door de rioolen ontkomen. C 5 XXVIL VIL hoe ic xxvr. Hoofdft.  4s OPGELEGDE SCHATTING. XXVII. HOOFDSTUK. VII. BOEK. XXVII. Hoofdft. Schatting op de Jooi«jgelegd. De Keizer doet de landeryen van Judea verhopen, en legt alle de Jooden eene jaarlykfche fchatting van twee Drachmen op, om aan 't Kapitolium te betaalen. ^Fen zelfden tyde beval de Keizer aan bassus, en aan liberius maximus, zynen Bewindsman, alle de landeryen . van Judea te verkoopen, willende daarin geene Stad laaten bouwen (ra); maar alles als zyn eigendom behouden; en alleenlyk te Emaüs, dat maar dertig ftadiëri (o) van Jerufalem af ligt, eene bezetting van achthonderd Mannen, oude en uitgediende foldaaten, laaten. • Deeze zelfde Vorst beval ook, dat de Jooden , in wat plaats zy ook woonden, ieder twee Drachmen, 's jaars, aan 't Kapitolium geeven souden, gelyk zy te vooren aan den Tempel van Jerufalem betaalden. Zodanig was toen de ftaat der Jooden Qp). XXVIII. (ti) Geene Stad, naamelyk, die men als eene Romeinfche Volkplanting zou aanmerken; misfcnien om eene zodanige eere Judea niet aan te doen. (o) Betere leezingen hebben zestig ftadien, het geen met Luc. XXIV. 13 overeenkomt. Q>) Welk eene grievende fmart voor de Jooden, het geld. te vooren met vreugde aan den geliefden Tempel van Jerujalem gebragt, nu te moeten betaalen aan het afgodisch Kapitolium te Romel  GEVREESD ONHEIL. 43 XXVIII. .HOOFDSTUK. Cesennius petus, Landvoogd van éyrië ,. bejchuldigt antiochus, Koning van Komagene, dat hy de party der Romeinen verlaaten heeft, en vervolgt hem daarop ten onregte. Maar vespasianus handelt hem, en zyne TLoonen beiecfdelyk. In het vierde jaar der regeering van vespasianus, kwam antiochus, den Koning van Komagene, 't volgende ongeval over. Cesennius petus, Landvoogd van Syrië, 't zy uit haat tegens dien Vorst, of om dat het indedaad waar was, fchreef aan den Keizer, dat antiochus en zyn zoon epifanes van de Romeinen afgevallen, en met de Parthen aangefpannen waren; en dat, indien men zulks niet in tyds belettede, zy eenen oorlog verwekken zouden, die 't ganfche Ryk zou ontroeren. Nadien nu de nabuurigheid dier twee Koningen hunne vereeniging te gevaarlyker maakte; en Samofate, de grootïte Stad van Komagene, aan den -Eufraat gelegen zynde , aan der Parthen Koning gelegenheid zou gegeeven hebben, om dien vloed, zo dikwyls als hy wilde , over te trekken, achtte vespasianus, op zodanig een voorgeeven, dat men een bericht van zulk een belang, en 't welk geloof by hem vonclt, niet be- VII. HOEK. XXVIII. Hoofdft. Antiochus befchul- digd.  VIL HOFK. .XXVJfl. Hoofdft. 44 ANTIOCHUS AANGEVALLEN. behoorde in den wind te flaan. Hy zondt derhal ven petus met-volle magt, om te doen, zo als hy 't goed voradt: waarop deeze, zonder tyd te verzuimen, naar Komagene trok met de zesde keurbende , nevens eenig ander krygsvolk, en de hulptroepen van aristobulus, Koning van Calchis, en van sohemus, Koning van Emefe. Het viel hem niet zwaar antiochus te overrompelen: want deeze niet de minfte gedachte gehad hebbende van 't geen, waarmede men hem befchuldigde, hadt gansch geen mistrouwen. Tot een teken zyner getrouwheid, toog hy zelf met zyne gcmaalin en kinderen^ uit de Hoofdltad, en floeg zyne tent néér, honderd twintig ftadiën vandaar, in eene vlakte. Dus maakte petus zich meester van Samofate zonder eenige moeite, leide 'er eene bezetting in, en toog antiochus na. Doch dit groot en onrechtvaardig geweld was niet magtig dien Vorst te beweegen, om de wapenen tegen de Romeinen op te neemen,- maar zyne zoonen epifanes en kallinikus, die dappere jongmannen waren, oordeelden, dat het hun eene fchande zou zyn, het Ryk dus te laaten verlooren gaan, zonder zich daarvoor in de weer te Hellen. Hierop verzamelden zy al het krygsvolk, dat zy konden, en kwamen tot een zwaar gevecht, waarin zy zo veel kloekmoedigheids betoonden, dat zy 'er maar weinig volks verlooren. Hoewel nu deeze ftryd ten voordeele van  ANTIOCHUS WEL BEHANDELD. 45 van antiochus uitgevallen was, echter kon hy niet goedvinden te blyven; maar vlugtte met zyne gemaalin en dochters naar Cilicië ; en zyne foldaaten, hierdoor alle hoop verliezende van een Ryk te kunnen bewaaren, 't welk hy zelf verliet, gingen over tot de Romeinen. Alles wat epifanes en zyn Broeder in dien Haat konden doen, was, over den Eufraat te vlugten, verzeld alleenlyk van tien ruiters, met welke zy zich naar v 0logesus, Koning der Parthen, begaven. Dan deeze Vorst, in plaats van hen in hun ongeluk te verachten , ontving hen met geene mindere eer, dan of zy nog in hunne eerften voorfpoed geweest waren. Toen antiochus te "Tarfe in Cilicïi aangekomen was, zondt petus eenen Hoofdman, om hem gevangen te neemen, en geboeid naar Rome te voeren. Doch vespasianus wilde niet gedoogen, dat men eenen Koning zo onbetaamelyk handelen zoude; maar oordeelde, dat het hem beter voegde, hunner oude vriendfchap gedachtig te zyn, dan zich door wraakzucht te laaten vervoeren; wegens eene beleediging, welke hy meende van hem ontvangen te hebben, en die oorzaak tot dien oorlog gegeeven hadt. Hy beval derhalven, dat men hem de kluisters afneemen zoude, en dat hy de reis naar Rome niet behoefde voort te zetten, maar te Lacedemon blyven; alwaar hy hem zo veel gelds toeleide , dat hy 'er koninglyk leeven konde. Dit gunftig ont- VII. BOEK. XXVIIF. HoofJit.  VII. KOEK. xxvnr. Hoofdft. XXIX. Hoofdft. Inval der Alanen. 46 ANTIOCHUS TE ROME. onthaal ontfloeg niet alleenlyk epifanes en de andere Nabeftaanden van de vrees, waarin zy voor hem waren; maar het gaf hun ook hoop van weder in 's Keizers gunst te komen, waarna zy zeer verlangden, om dat zy zich niet gelukkig achtten, zo lang ze in onlust met de Romeinen waren. Vologesus fchreef ook voor hun aan vespasianus, die hun gunftiglyk toeflondt te Rome te komen: waarop hun Vader zich mede derwaards begaf. Zy bleeven te zamen aldaar met veel eer en luister. XXIX. HOOFDSTUK. Inval der Alanen in Medië en Armenië. "W/y hebben elders van de Alanen gew lprooken, die aan de rivier Tanais en 't Meir Meotis woonen, zynde Scythen van afkomst. Deeze beflooten te dier tyd Medië te pionderen, en handelden tot dien einde met den Koning van Hyrkanie, om dat hy meester was van den doorgang (q~) derwaards, welke men zegt, dat door al ex and er, -den Grooten gemaakt was, en met yzeren poorten geflooten werdt. Zy dan in Medië, een volkryk en gerust land, gekomen zynde, en geenen tegenfcand daar ontmoetende, om (?) Men noemde deezen doorgang de Kaspifche Poorten.  INVAL DER ALAANEN. 47 om dat men nergens op bedacht was, pionderden 't ganfche land, en namen veel vee weg. Koning pakorus, die toen aldaar regeerde, werdt des met zulken fchrik bevangen, dat hy naaf 't gebergte vlugtte, en, alles ten prooi laatende, honderd talenten moest geeven, om zyne gemaalin en bywyven uit de handen van die Barhaaren te losfen. Dus toogen zy voort zonder eenigen hinderpaal te ontmoeten, verwoestende alles tot aan Armenië, alwaar tiridates toen regeerde. Deeze Vorst trok hun te gèmoet, en men kwam tot een groot gevecht, waarin het weinig fcheelde, of hy zou leevende in hunne handen gevallen zyn: want één van hen wierp hem een touw om den hals, en zou hem na zich getrokken hebben, indien hy 't niet fchielyk met zyn zwaard aan ftukken gehakt hadt. Deeze Barbaaren, nog verwoeder geworden door dit gevecht, pionderden 't ganfche land, en voerden eene menigte van menfchen, nevens eenen grooten buit weg. XXX. VIT. BOE!?. XXIX. Hoofdft.  48 ELEAZARS VOORWENDSEL. vi r. HOE IC. XXX. Hoofdft. Mafada aangerand. XXX. HOOFDSTUK. Silva, die na bassus dood het gebied in Judea hadt, befluit Mafada aan te grypen, waarin eleazar, hoofd der moor denaar en, geweeken was. Schrikkelyke wreedheden door dat gefpuis, en door joannes, simon, en de Idumeers begaan. "jVa dat bassus in Judea geftorven _ ^ was, volgde flavius silva hem jn 't bewind: en dewyl Mafada de eenigfte fterkte was, nam hy alle zyne krygsmagt, om die plaats aan te tasten. Eleazar, 't Opperhoofd van de Moordpriemers, voerde aldaar't gebied, zynde afkomftig van judas, die welëer veele Jooden geraaden hadt, zich niet aan de opfchryving, die c y r e n i u s liet doen, te onderwerpen. Deeze oproerigen konden de geenen, die den Romeinen gehoorzaamen wilden, niet verdraagen; maar handelden hen als vyanden, pionderden hunne goederen, voerden hun vee weg, verbrandden hunne huizen, en zeiden,dat men geen onderfcheid tusfehen hen en vreemdelingen behoefde te maaken, nadien zy door hunne lafhartigheid hun Vaderland verraaden, en de flaaverny boven de vryheid, die men voor alle dingen noest trachten te bewaaren, gefield hadJen. Doch de daad toonde, dat het geen  BOOZE TYDEN. 49 zy zeiden maar een voorwendfel was, om hunne onmenfchelykheid en gierigheid te bedekken: want toen deezen, welken zy voor lafhartigen en trouwloozen uitgemaakt hadden, met hen aanfpanden, om de Romeinen te beoorlogen, handelden zy hen nog wreeder dan te vooren , voornaamelyk zodauigen , die hun hunne kwaadaartigheid durfden verwyten. Nooit heeft men vruchtbaarer tyd van boosheid onder, de Jooden gezien. Elk poogde zynen makker in fchelmftukken en godloosheid te overtreffen\ en, in 't algemeen zo wel als in 't byzonder, was 'er niet din ondeugd te zien. De ryken mishandelden 't gemeene volk; het volk daarentegen poogde de ryken ten bederve te brengen : de één wilde eene onmaatige heerfchappy voeren, en de ander rooven en pionderen. Dan de Moordpriemers waren de eerfte, die, zonder hunne eigen' landslieden te verfchoonen, door geweld en moord uitmuntten: want men hoorde uit hunnen mond niet dan fcheldwoorden; cn zy peinsden niet dan op verraaderlyke laagen, om iemands ondergang te brouwen. — Doch hoe fnood zy ook waren , echter waren ze nog vroom en befcheiden in vergelyking van joannes: want het was hem niet genoeg, allen, die iets nuttigs ten gemeenen beste voorllelden, als vyanden te handelen , en om te brengen; maar hy dompelde zyn Vaderland daarenboven in allerleie onheilen. Doch wat wonder was VUL deel. D hetj VIL norcic. XXX. Hoofdft»  So SIMONS BOOSHEID. va BOF.K. XXX. Hoofdft. Snoodheid der I'dumeers. het, dat iemand, die de eerbiedigheid, welke men onze vaderlyke wetten fchuldig is, met voeten tradt; die de gewoone en vaderlyke Wetten van reinigheid den fchop gegeeven hadt; die niet fchroomde verbooden' fpyzen te eeten, en wiens woede zo verre ging, dat by niet dan godloosheid pleegde , alle menfehelykheid uitgefchud hadt. ■ Wat boosheid be¬ ging simon, gioras Zoon niet; wat geweld en moedwil pleegde hy niet tegen deezen, die hem binnen Jerufalem ontvingen, en zich vry willig aan zyne tyranny onderwierpen? Hebben vriendfehap, maagfchap, en alle andere banden , die de mentenen op 't naauwst vereenigen , hem wel kunnen beletten, zyne handen gelladiglyk met bloed te bezoedelen? ja hebben ze die van zynen aanhang niet te wreeder gemaakt? Vreemde perfoouen alleenlyk tc beleedigen en te mishandelen, was by hen maar eene geringe zaak, en een lafhartig bedryf; maar alle de pligtcn der natuur en der menfehelyke gezelligheid te vertreeden, en tegen hunne naaste vrienden te woeden, werdt by hen voor eene roemwaardige daad gehouden. . In deeze fnoodheid hebben de Idu- meers voor hun niet willen wyken: want deeze booswichten, de Priesters vermoord hebbende, vergenoegden zich niet , met alle tekenen van godvruchtigheid, die 'er nog mogten overgebleeven zyn, te vernietigen ; maar alles wat nog eenigen Ichyn van menfeheiyk recht hadt, moest aai?  LOT DER YVERAAREN. 51 aan kant, en de ongerechtigheid werdt door hen op den throon gevoerd, onder allen, welke inzonderheid uitmuntten, en zich Yveraars noemden. Zy toonden , ] dat zy waarlyk Yveraars waren, niet omtrent biilyke zaaken, hoewel zy zich deswegen dien naam valfcheiyk aanmaatigden, en de onkundigen daardoor misleidden; maar om dat zy vuuriglyk yverden, om de allerüimften, die 'er ooit geweest zyn, in kwaad doen te overtreffen. • Doch gelyk zy in alle godloosheid uit- muntten, zo heeft god ook getoond, hoe vreeslyk zyne gerechtigheid voor de boozen behoort te zyn: want alle pynen en ffraffen, die de Menfchen kunnen overkomen , hebben zy, tot het laatfte van hun leeven toe, moeten uitftaan. Moogelyk zal iemand zeggen , dat deeze ftraf nog niet zwaar genoeg was voor hunne misdaaden; maar zou men wel iets meer kunnen begeeren: want wat is 'er toch by hunne kwelling te vergelyken geweest? En belangende deeze ongelukkigen, die het doelwit hunner tyrannye geweest zyn, 't komt hier niet eigenlyk te pas, dezelve naar verdienfle te beklaagen; des keer ik my weder tot myn verhaal, daar ik 't afgebroken heb. D % XXXI. Vit. KOEK. XXX -loofdlt.  £z MASADA OMRINGD» vi r. KOEK. XXXI. irlQOfdft. Mafada belegerd. XXXI. HOOFDSTUK. Silva onderneemt het beleg van Mafada* Befchryving van den ftand en de Jïerkte dier plaats. Cilva dan, met het Roomfche heir aan^ gekomen zynde, om Mafada, 't welk door eleazar, Gverfte der Moordpriemeren , verdedigd werdt, te belegeren, leide eerst bezettingen in aller de omliggende plaatzen, welke hy bekwaamst daartoe oordeelde; en, toen het Slot met eenen muur en wachten omringd hebbende, óp dat niemand van binnen het zou kunnen ontvlugten, nam hy zyne wyk ter plaatze, daar de rotzen, waarop de Vesting ftondt, naast aan den bygelegen berg paaldert. Hy ontmoette geene kleine zwaarigheid in dit beleg, om zyn heir met onderhoud te verzorgen, nadien niet alleenlyk de leeftogt van verre moest aangebragt worden, 't welk een moeielyk werk was voor de Jooden, die hy daartoe gebruikte; maar het water moest men ook verre gaan haaien, om dat 'er geene bronnen noch beeken daar omtrent waren. Hierby kwam nog de fterkte der plaats: want zy was op eene groote rots gebouwd , welker top zeer hoog is, en zich vry breed uitftrekt. Van alle kanten is zy met diepe dalen omringd , en beneden rondom met kleine rotzen bezet; zo dat zy voor Menfchen en Beesten niet te ge-  GELEGENHEID VAN MASADA. 53 genaaken is, dan langs twee wegen, die •evenwel nog moeielyk zyn, de één aan de oostzyde tegen over 't Meir Asfaltites; en de ander aan de westzyde, die de gemaklykfte is. Eén deezer wegen wordt de Slang genoemd, om de menigvuldige kromme bogten, dewyl men om de rotzen zich telkens moet draaien en wenden, als men wat wegs wil vorderen: ook valt dit pad zeer moeielyk te begaan, nadien men, den éénen voet opligtende, zich ter dege vast op den anderen moet houden; vermids men anders niet dan den dood te verwachten heeft, indien men tusfchen de rotzen , die zo hoog en fteil zyn, dat men , neêrwaards ziende, daarvoor yst, mogt neder vallen. Wanneer men dan langs deezen weg, die dertig ftadiën in de hoogte oploopt, op den top des bergs gekomen is, bevindt men zich niet op eene fpitfe, maar op eene vlakte. De Hoogepriester jonathas was de eerfle, die deeze plaats koes, om 'er een Slot op te bouwen, 't welk hy Mafada noemde; en herodes de Groots fpaarde geene kosten, om het te verfterken: want hy omringde het met eenen muur, van witte fteenen gebouwd, zynde twaalf elleboogen hoog, en acht breed. De omtrek van deezen muur was van zeven ftadiën, en hy vcrfterkte denzelven met zevenëndertig toorens , ieder vyftig elleboogeir hoog , uit welken men kon gaan in de huizen, die rondom den muur gebouwd waren. Dewyl de grond van D 3 dee- VII. HOEK. XXX[. Hoofdft.  VII. KOEK. xxxr. Hoofdft. 54 MASADA VAN BINNEN. deeze kleine vlakte vruchtbaar was, hadt hy bevolen dien te bearbeiden en te beplanten , tot onderhoud der geenen, die ter hunner veiligheid zich binnen die plaats begaven, indien zy van elders geen leeftogt bekomen konden. Deeze Vorst hadt binnen den muur van dit Slot, aan de noordzyde , ook 'een prachtig paleis doen bouwen , alwaar men heenen ging langs den wester- opgang. De muuren daarvan waren hoog en ilerk, en aan de vier hoeken waren vier toorens, elk zestig elleboogen hoog. De vertrekken, galleryen, en baden van dit paleis, fteunden op zuilen, uit éénen fteen gehouwen, en alles was zeer vast en fterk aan één gehecht. De vloer was overal van marmer van verfcheidenerlei koleur. En herodes hadt zo veele regenbakken in de rots doen houwen, om water te vergaderen, dat men met geen minder overvloed daarvan voorzien was, dan of 'er bronnen geweest waren. Uit dit paleis liep een heimelyk gegraven weg, die van buiten niet kon gezien worden, 'naar 't Slot; en de wegen, die van buiten, en vóór de vyanden zigtbaar waren, konden van de vyanden niet wel gebruikt worden: want die aan de oostzyde was zodanig uit de natuur onbegaanbaar, als wy reeds befchreeven hebben. Op den anderen weg, die aan de westzyde was, duizend elleboogs lengte van 't Slot af, daar 't pad op zyn fmalst was, hadt men eenen toeren gebouwd, die den doorgang floot, en niet  OVERVLOED IN MAS AD A. 55 niet ligt te winnen was: voorts was die ganfche weg zodanig gemaakt, dat hy moeielyk was om te begaan, al ware 't dat men 'er geene hinderpaalen ontmoette. Dus fcheenen Natuur en Konst, elk om ftryd , tot het fterk maaken deezer plaats gearbeid te hebben. XXXII. HOOFDSTUK. Groote menigte van krygsgeweer en overvloed van leeft ogt binnen Mafada opgelegd. Wat herodes den Grooten daartoe bevlogen hadt. Tndien de ftand deezer plaats haar fterk *■ maakte , de voorraad, waarmede zy voorzien was, deedt haar niet minder zo zyn: want daar was koorn voor veele jaaren, wyn en olie in overvloed, nevens allerleie peulvruchten en dadelen. Toen eleazar dit Slot met verrasfing innam, vondt by alle die dingen nog zo gaaf en goed, als toen zy 'er eerst gebragt waren , 't welk bykans honderd jaaren geleeden was. Toen de Romeinen het innamen, vonden zy alles nog onbedorven, 't welk buiten twyfel te fchryven is aan de hoogte der plaats, waardoor de lucht aldaar zuiver is, en voor bedervinge bewaart (V). Men vondt 'er ook al- ler- (r) Zou deeze gegeeven reden', van peulvruchten D 4 en VII. BOEK. XXXI. Hoofdft. xxxri. Hoofdft. Staat van Mafada.  VIT. HOKK. XXXII. Hoofdft. 56 VOORZORG VAN HERODES. lerhande geweer , om wel tienduizend mannen daarmee te kunnen wapenen, Voorts was 'er eene groote menigte van onbewerkt yzer, koper , en lood; en al die toeftel gaf genoeg te kennen, dat men, met zonder eenig groot oogmerk, zulk £ enen voorraad aldaar opgelegd hadt. Hierom meent men, dat herodes die plaats tot eene veilige wyk voor zich heeft willen bekwaam maaken, ingevalle hem één van de gevaaren , voor welken hy beducht was, overkwame; zynde het een een opftand der Jooden, om de aframmelingen der dsmoneefche Koningen weder op den throon te zetten, en 't ander, dat nog grooter was, zyne vrees, dat de Koqingin kleopatre eindelyk eens van antonius verwerven zoude, dat hy hem deede ombrengen, om zyn Ryk aan haar te geeven: want zy viel hem zo lastig deswege, en hy was zo zeer met haare hefde ingenomen, dat men reden heeft zich te verwonderen, dat hy 't haar nog heeft kunnen weigeren. Dus hadt herodes, uit eene dubbele vrees, deeze plaats zo voorzien, dat, zo lang ze niet ingenomen was, de Romeinen niét achten konden, dat ze den oorlog tegen de Jooden ten einde gebragt hadden. XXXIII. en dadels zo lang te kunnen bewaaren,. wegens de zuivere lucht, indedaad volkomen gelden? Of moet men dit by vergrooting verftaan, of aan de ons onbekende wyze van bewaaren toefchryven? *t Is indedaad, bellaat dit met de waarheid, iets ongemeens.  STORMTUIGEN. 57 XXXIII. HOOFDSTUK. Silva begint Mafada te befiormen. De belegerden maaken eenen tweeden muur, met balken en aarde, tusfchen beide, welke de Romeinen verbranden, en zich ten ftorm bereiden, "j^a dat silva dien muur hadt doen maaken, waardoor de belegerden, geheellyk, binnen Mafada ingeflooten waren, begon hy de plaats aan te tasten; doch hy vondt maar ééne ftele, welke men met fchanswerken beplanten kon. Voor- • by den tooren, die den weg aan de west- 1 zyde floot, was een ft uk eener rots van ■ eene genoegzaame breedte, en voor overhangende , driehonderd elleboogen laager dan Mafada zelve was ; genoemd Leuka, dat is Wit. Silva,deeze ingenomen hcbcnde deedt'er door zyne foldaacen aarde op brengen; die'er met zulk eenen yver aan werkten, dat zy eene hoogte van tweehonderd elleboogen opwierpen. Maar dewyl deeze aardhoop niet vast genoeg was om het ftormtuig te kunnen draagen, deedt Silva eenen ftormwal van groote fteenen, die vyftig elleboogen hoog , en zo veel breed was, daarop bouwen. Hy hadt, behalven de gevvoone ftormtuigen, nog anderen , die door vespasianus en titus uitgevonden waren; en deedt op dien fteenen wal eenen tooren opregten, die zestig elleboogen hoog, en geheel met D 5 yzef vir. ROE IC. XXXIII. Hoofdft. \fafada leftormd.  58 MASADA BESTORMD. VII. HOEK. xxxru. Hoofdft. •i ] I 1 ] i < ( t c yzer bedekt was, vanwaar de Romeinen met zo veele fchichten en fteenen uit hunne werptuigen op de belegerden fchooten , dat niemand van hen zich meer op de muuren durfde vertoonen. Voorts liet hy eenen grooten ram maaken, waarmede de muur onophoudelyk gebeukt, en eindelyk, ter naauwer nood, na dat 'er bres in gemaakt was, om verre geworpen werdt. Doch die van binnen maakten met der baast eenen anderen wal, die tegen 't geweld der ftormtuigen opmogt: want deivyl hy van een meêgeevende ftoffe was, vederftondt hy de ftooten, door voor de tracht derzelver te wyken. Hy was toch n deezer voege gemaakt. Men hadt twee yen zwaare balken gelegd, die met de mden in malkanderen fchooten, en de leelige plaats tusfchen beide, zo breed zynle als de muur, met dei aarde aangevuld. In op dat die niet inflorten zoude, badt nen ze met andere dwarsbalken geftut: lierdoor wederftondt dit werk niet alleenyk de ftooten, maar de kleiachtige aarde irerdt zelfs te dichter te zamengepakt. »ilva, dit bemerkt hebbende, oordeelIe, dat hy dit gevaarte best door 't vuur ;ou kunnen vernielen. Hy deedt daarop loor zyne foldaaten eene groote menigte fan brandend hout daarin werpen, het irelk deezen wal, die voor een grootgeleelte uit die zelfde ftoffe te zamengezet ras, en op veele plaatzen nog lucht hadt, anftonds vlam deedt vatten, welke, tot p den grond doordringende, alles wel haast  NOOD VAN MASADA. 59 haast in lichten brand zettede. Doch fde Noordewind, toen waaiende, dreef de vlam met zulk eene kracht naar de Romeinen, dat zy voor hun ftormtuig begonnen te vrCezen. Daarop liep de wind., als door eene godlyke Voorzienigheid , om , en fchoot naar 't zuiden, waardoor de vlam weer naar den wal gedreeven werdt, én dien dus geheel afbrandde. De Romeinen dus door gods hulp bygcftaan, keerden met blydfchap naar hun leger, en beflooten, den volgenden dag, bytyds den ftorm aan te vangen, verdubbelende dien nacht hunne wachten, op dat niemand van binnen het zou kunnen ontkomen. XXXIV. HOOFDSTUK. eleazar, ziende, dat Mafada noodzaakelyk in de magt der Romeinen zou moeten vervallen, vermaant den zyneji den brand daarin te Jleeken, en zichzelven te dooden om de Jlaaverny te ontgaan. TV/Iaar eleazar was ganfeh niet gezind ; te vlugten, noch aan anderen zulks toe te laaten. Het eenigfle, daar zyn zin op viel, toen hy den wal verbrand, en ^ geen hoop van behoudenis overig zag, v was, dat allen zich met hunne vrouwen en kinderen behoorden te bcvryden van den moedwil en bitteren overlaft, dien zy van de Romeinen te verwachten hadden, mdien die de plaats vermeefterdeft. Hy dan VII. BOF.ÏC XXX! IL Moufdft. CXXIV. Hoofdft. 'ertoog an Eiem ars.  VIT. PO Elf. XXXIV. Hoofdft. 60 ELEAZARS AANSPRAAK. dan, oordeelende, dat men, in dien uiterften nood, geene kloekmoediger daad verrichten kon, deedt, des avonds, de dapperften zyner makkeren byeenkomen, en vermaande liun tot dat bedryf door deeze volgende aanfpraak: „ Grootmoedige Mannen! dewyl gy al voorlang beflooten hebt, geené heerfchappy der Romeinen, noch van eenigen anderen landaart, te dulden, en U aan niemand anders dan gode, die alleen recht heeft, om over alle menfchen te heerfchen, te onderwerpen; ziet hier den tyd gekomen, om met de daad te doen blyken, dat gy waarlyk zo gezind zyt. Tot hiertoe hebben wy ons voor allerleie gevaaren bloot gefteld, om ons van de dienftbaarheid te bevryden. Dat wy nu ons zeiven die fchande niet aandoen, van ons te onderwerpen aan de wreedfte flaaverny, die 'er weezen kan, indien wy leevende in de handen der Romeinen vervallen, na dat wy de eerfte geweeft zyn, die het juk afgefchud, en de laatfte, die hun wederftand gebooden hebben. Laaten we ons niet onwaardig maaken die gunst, welke god ons verleend heeft, om vry en met glorie te kunnen fterven, het welk een geluk is, dat den zulken, die zich gevleid hebben met de hoop van niet te zullen overwonnen worden , niet heeft moogen gebeuren. Onze vyanden wenfehen niets meer, dan dat zy ons leevende moogen vangen; en hoe groot ook onze tegenftand zou moogen zyn, wy kunnen niet anders verwachten, dan  ELÈAZARS AANSPRAAK. 61 dan morgen overweldigd te worden: maar 't ftaat niet in hunne magt, ons te beletten, dat wy zulks door eenen edelmoedigen dood voorkomen, en gezamenlyk mee de perfoonen, die ons 't liefst en dieri baarst zyn, onze dagen eindigen. Hebben wy, na 't onderneemen van deezen oorlog tot befcherminge onzer vryheid, nu ons, zo door onze eigen verdeeldheden , als door de Romeinen zo veele rampen zyn overgekomen, geene reden om te denken, dat wy van god ten ondergang gefchikt zyn-? want, indien hy ons nog gunftig, of minder op ons vertoornd geweeft ware, hy zou nooit toegelaaten hebben, dat men zo veel menfchen-bloeds vergooten hadt, of dat zyne eigen ftad dus verdelgd, en in de asfche gelegd zoude geweeft zyn. Wy zyn de eenigfte onder alle de Jooden geweeft, die ons ingebeeld hebben, dat we onze vryheid zouden kunnen bewaaren, en die ook zulks anderen hebben willen diets maaken, even als of wy geen deel hadden aan de misdaaden, waardoor gods toorn ontfteeken is, en als of wy alleen onfchuldig waren. Maar, tot befchaaming onzer dwaasheid, ziet gylieden, hoe ydel onze hoop, en hoeveel fterker de nooddwang, dan onze magt, geweeftJs: want wat heeft ons de fterkte deezer plaats, die zo door konst als uit de natuur onwinbaar fcheen gemaakt te zyn, en met overvloed van leeftogt, wapenen, en andere noodwendigheden voorzien was; wat heeft ze ons, zeg ik, VII. BOEK. XXXI'V. Hoofdft.  f52 EL EAZARS AANSPRAAK. Vil. foek. XXXIV, Hoofdft. ik, gebaat? Ja kunnen wy wel twyfclen, dat god onzen ondergang niet begeeren zoude, na dat wy gezien hebben, dat het vuur, 't welk de wind eerst naar onze vyanden dreef, eensflags zich omwendde, om den wal, waarop onze hoop fteunde, te verbranden? Deeze uitwerkingen van gods gramfchap moeten wy toefchryven aan 't gruwelyk misdryf, dat wy, uit raazerny, tegen onze eigen' landgenooten gepleegd hebben: (V) en dewyl wy toch de ftraf daarvoor niet ontgaan kunnen, is 't dan niet beter, dat wy door eenen vrywilligen dood daarvoor boeten, (f) dan dat wy de wraak der Romeinen afwachten ? Deeze ftraf, die wy ons zeiven zullen aandoen, zal veel minder zyn, dan wy verdienen, dewyl wy fterven zullen met dien trooft, dat we de eer onzer Vrouwen gered, onze Kinderen van flaaverny bevryd, en onszelven eene eerlyke begraavenis verworven hebben, door ons onder de puinhoopen onzes Vaderlands te bedelven. Maar op dat de Romeinen geenen anderen roof en buit, dan dien van doode lichaamen moogen vinden, acht ik het geraaden, het flot met al het geld, dat 'er in is, te verbranden, en alleenlyk den (r) Zo komt eleazar, eindelyk, tot erkentenis zyner gruwelyke misdaaden, regtvaardig door gods gramfchap vergolden! (O Zou het zo genoemd boeten dooreenen vrywilligen dood beter zyn dan de wraak der Romeinen af te'wagtcn?_'—- Welk eene zedekunde?  ELEAZARS AANSPRAAK. 63 den leeftogt te bewaaren, ten einde zy moogen zien, dat het niet uit nood, maar uit edelmoedigheid is, dat wy onwrikbaar gebleeven zyn in ons befluit, om den dood boven de dienftbaarheid te ftellen.'' ] ■ ■ Dit vertoog van eleazar werdt , by allen, die het hoorden, niet eveneens , aangenoomen. Sommigen werden 'er zo door bewoogen, dat zy met ongeduld verlangden, om hun leeven door eenen dood, die hun zo roemwaardig toefcheen, te eindigen ; maar anderen, die flaauwhartiger waren, met deernis over hunne vrouwen en kinderen aangedaan, of ook zelve voor den dood fchroomende, keeken malkanderen aan, en gaven door hunne traanen genoeg te kennen, dat zy 't werk heel anders inzagen, eleazar vreezende, dat hunne flaphartigheid ook deezen, die zyn voordel reeds goedgékeurd hadden, weekhartig maaken zoude, hervattede zyne rede met nog meerder kracht, en om hen allen door 'c denkbeeld van de onfterflykheid der Ziele te beweegen, keek hy deezen, die weenden, eens ftyf aan, en begon aldus: „ Ik zie wel, dat ik in rayne meening bedroogen ben, toen ik U aanzag voor lieden van moed, die, voor de Vryheid ftrydende, liever roemruchtiglyk zoudt willen fterven, dan met fchande leeven: want in plaats dat?gy, zonder van iemand daartoe aangemaand te worden, van zelfs behoorde te trachten, om U te ontflaan Van zo veele onheilen, die Uj zo gy langer in 't leeven blyft, onver- my- VII. BOEK. xxxi v., Hoofdft. *Jieuwveroüü; van lleazar.  64 ELEAZARS AANSPRAAK. VII. BOEK. XXXIV. Hoofdft. mydelyk naaken, zo doet de vrees, welke gy voor den dood hebt, my zien, dat gy ten hoogften lafhartig zyt. De Heilige Schrift; de Onderwyzingen, welke wy van kindsbeen af van onze Ouders ontvangen; en 't Voorbeeld, dat .zy ons gegeeven hebben, hebben geleerd, dat het niet in het leeven , maar in den dood is, waarin ons geluk beftaat, vermids die onze zielen in vryheid Helt, en haar naar eene zuivere plaats zendt-, die haar eigen is, om aldaar van alle ellende bevryd te weezen. (u). 't Is daar, dat zy niets te vreezen hebben; maar zo lang zy in den kerker van dit lichaam beflooten zyn, kan men zeggen, dat de ongemakken, welke zy daardoor lyden, haar eerder dood dan leevende doen zyn, nadien 'er geene eenpaarige overeenkomst kan zyn tusfchen twee dingen, waarvan het één godlyk, en 't ander fterflyk is. 't Is wel waar, dat de Ziel, zo lang zy in 't lichaam'is, 't zelve op eene onzigtbaare wyze beweegt, en daaden doet verrichten boven deszelfs natuur, welke fteeds naar de aarde helt; maar zo dra is zy van dat gewigt niet ontflaagen, of zy keert weder naar haaren oorfprong, alwaar zy eene gelukzalige Vryheid, en eene duurzaame lterkte geniet. In hoedanigen ftaat zy ook zy, ze is onzigtbaar voor 's menfchen oo- gen (w) Du:sfere denkkbeelden van den toekomenden (laai! doch veelte waardige vergeldingen, aan deeze de-.ignieten door eleaz.vk beloo ld  STAAT DER ZIEL. 65 gen 5 nien kan haar niet zien , wanneer zy in 't lichaam komt, noch als zy 'er 1 haar verblyf heeft, noch ook wanneer zy 'er uitgaat; en hoewel, zy onverganglyk in zichzelve is, echter brengt ze in 't lichaam groote veranderingen voort: want zo lang zy 't bewoont, leeft en bloeit her; waartegen het verflenscht en fterft, zo dra zy het verlaat, hoewel zy zelve daarom niet ophoudt onfterfiyk te zyn. De flaap alleen is een genoegzaam bewys, om te toonen, dat het geluk der ziele in kaar zelve beilooten is: want dewyl zy dan door 't lichaam niet verftrooid is, geniet zy eene aangenaame rust, en heeft, door haaren omgang met god, ook kennis van veele toekomende dingem (v) Nadien wy dan den flaap zo liefhebben, waarom zouden wy den dood vreezen? ja zou het niet eene uitfteekende dwaasheid zyn , dit kort leeven boven het bezit van een, dat eeuwigduurend is, te achten? In deeze waarheden behoorden wy zo wel onderweezen te zyn, dat anderen de verachting des doods van ons leerden. Maar, indien 'i noodig is, voorbeelden daarvan by vreemde volken te zoeken, zien wy niet, dat de wyzen en de vroomftcn onder de Indiaanen het leeven met weerzin doorbrengen, om dat zy 'C maar aanmerken, als een pak, dat de Na* tuur' O) Welk eene Geestktmde van èlèazAr, e'ri welke dwaalende gevoelens aangaande de ziel iri tien ftaat van een (kapend lichaam! VIII. deel. E Vit: BOEK. XXXIV; HOofdft;  66 IN DEN DOOD LOOPEN. vir. BOEK. XXXIV*. Hoofdft. tuur hun noodzaakt te draagen, en waarvan zy verlangen zich door de fcheiding van ziel en lichaam te ontdaan.? Hierom is het, dat zy, hoewel in eene goede gezondheid , alleenlyk uit liefde om de onfterflykherd te genieten, affcheid van hunne lieflle vrienden neemen, om van dit leeven in een ander over te gaan, zonder dat iemand hen daar in poogt te verhinderen: maar ieder acht hen gelukkig; en elk houdt zich zo verzekerd, dat de dood de gemeenfchap der Zielen niet fcheidt, dat zy hun daarom ook beveelen deeze of geene zaak aan hunne vrienden in de andere Waereld te boodfchappen. Deeze Menfchen dan, om hunne zielen te reinigen, en haar van hunne lichaamen af te fcheiden, werpen zich in 't vuur, dat zy zelve bereid hebben, en hun dood wordt door de toekykers met lof vermeld. Hunne naaste vrienden verzeilen hen, als zy ter dood gaan, met meer genegenheid , dan anderen, die hunne medeburgers op eene lange reis uitgeleide doen; en in plaats van hen te befchreien, noemen zy hen, die dus op 't punt Haan van de onfterflykheid te genieten, gelukzalig, Hortende anders geene traanen, dan om zichzelven te beweenen. Wat fchande zou 't ons dan zyn, in verftand voor de Indiaanen te wyken, en door lafhartigheid onze vaderlyke Wetten, die by al de Waereld eerwaardig zyn, met voeten te treeden (w)? Maar, indien wy nu al opge- (w) Moeten hier de blinde Indiaanen ten voorbeeld  ELEAZARS REDE. e7 gebragt waren in een geloof, dat het leeven 't hoogfte goed, en de dood een groot kwaad ware, behoorde echter de ltaat, waarin wy ons tegenwoordig bevinden , ons niet te verpligr.en, den dood te omhelzen, nadien de wil van god en de noodzaakelykheid zulks van ons vereifchen (x)? Want wie kan twyfelen, dat god niet al overlang, om ons te ftraffen over het kwaad gebruik, dat wy van 't leeven gemaakt hebben, beflooten heeft, ons daarvan te berooven ; en dat het alzo niet aan onze krachten, noch aan de goedertierenheid der Romeinen toe te fchryven is, dat wy niet allen reeds in deezen oorlog gefneuveld zyn? Een hooger oorzaak, dan hunne magt, heeft hen zeeghaftig over ons gemaakt: want, wanneer de jooden, die te Cefarea woonden , en die geene gedachten van opftand hadden, met hunne Vrouwen en Kinderen, zonder eenigen wederftand te bieden , vermoord werden, en dat nog op eenen tyd, dat zy den Sabbath vierden, waren het toen de Romeinen (zy die ons niet eer als vyanden gehandeld hebben, voor dat wy de wapenen tegen hen opnamen) die hen zo wreedelyk ombragten, of waren 't de Grieken, die ook daarin de Romeinen, toen nog geene vyandfchap tegens ons pleegende, heelde geroepen worden, om voor den afïchuwelyken zelfmoord te pleiten! (jx) Noch de wil van god, noch de noodzaakelykheid vereischten zuiks- E 2 VII. nOEK. XXXIV. Hoofdft.  68 ELEAZARS REDE, VII. ROEK. XXXIV. Hoofdft. de, zelf niet ontzagen? Byaklien men zegt, dat de inwooners van Cefarea tot het vermoorden der jooden alleenlyk aangedreeven zyn door den ouden haat, dien zy hun toedroegen, wat zal men dan zeggen van die van Scythopolis, die, de Romeinen verfchoonende , niet gefchroomd hebben, ons den oorlog aan te doen, om den Grieken te behaagen, en die, de onzen met hunne geheele huisgezinnen vermoordende, ons dus den byffcand, dien wy hun verleenden, hebben vergolden , en ons dat geen doen lydcn, Vwelk wy belet hebben , dat zy zelve leeden. Ik zou al te langwylig. vallen, indien ik alle dergelyke voorbeelden vernaaien wilde. Immers is U niet onbekend, dat 'er niet eene Stad in Syrië is, die haare inwooners, welke jooden waren, niet vermoord heeft, nadien zy ons veel bitterer vyanden zyn, dan ooit de Romeinen zyn geweest. Hebben niet die van Damaskus, zonder het minfte fchynhaar voorwendfel te kunnen bybrengen, achttienduizend van de onzen met hunne Vrouwen en Kinderen om 't leeven gebragt; en zegt men niet, dat 'er meer dan zestigduizend , op verfcheidenerlei wyze, in Egypte omgekomen zyn? Indien men hierop zegt, dat zulks gefchied is,, om dat zy in een vreemd land geen hulp tegen hunne vervolgers konden bekomen; wat zal men dan zeggen van de onzen, die in hun eigen land de Romeinen beoorlogd hebben ? Wat ontbrak ons, dat wy geen hoop mogten gehad  ELEAZARS REDE, 69 had hebben, om te overwinnen? Hadden wy niet wapenen, flerke fteden, kasteeJen die onwinbaar fcheenen, en een onvartzaagd voorneemen, om tot handhaving onzer Vryheid geen gevaar te ontzien ? Maar hoe lang heeft zulks ons gediend? Zyn niet alle die plaatzen, op welker fterkte wy ons voornaamle vertrouwen ftelden , ingenomen ; en in fteede van tot zekerheid te dienen voor zulken, welke aan 't verfterken daarvan zo lang gearbeid hadden, fchynt het niet eerder, dat ze de overwinning der Romeinen te roemruchtiger gemaakt hebben? Mogen wy hen dan niet gelukkig achten, welke, met het gewe&r in de vuist voor de Vryheid van hun Vaderland ftrydende, gefneuveld zyn ? En kunnen wy de menigte der geenen, die flaaven by de Romeinen zyn, wel al te veel beklaagen ? Hoe zoet behoorde de dood, dien zy, tot ontwyking der fchrikkelyke rampen, welke zy nu moeten lyden, zichzelven konden hebben aangedaan , hun toegefcheenen te hebben? Want fommigen blaazen nu den katleen adem uit onder de flagen; anderen, na dat zy allerlei pyn uitgeftaan hebben, eindigen hun leeven door 't vuur; etlyken, half door de beesten verflonden zynde , worden bewaard, om hun nog eens tot fpys te dienen; en de ellendigften van allen zyn zodanigen, welke nog leeven, zonder den dQod, hoe zeer zy 'er naar verlangen, te kunnen aantreffen. Waar is nu die magtige Stad, die uitmnnE 3 ten- vrr. BOEK. XXXIV. HoofJft.  /o ELEAZARS REDE. vri. BOEK. xxxrv. Hoofdft. \ tende Hoofdftad onzer Natie, die door zö veele muuren, en toorens, en fterkten onwinbaar fcheen ; die alle de mond- en krygs-behoeften, waarmede zy tot een zwaar beleg voorzien was, naauwlyks bergen kon; die door eene ongelooflyke menigte van Menfchen befchermd werdt, en daar men meende, dat god zelf zyne woonftede hieldt? Is zy niet tot op den grond toe vernield; en wat is 'er overgebleeven, dan de puinhoopen, waarop de verwoesters zich gelegerd hebben? Wat is 'er van al dat groot Volk overgebleeven, dan etlyke rampzalige gryzaards, die de asfche van den Tempel met hunne traanen bevogtigen , en eenige Vrouwen, welke de overwinnaars bewaaren om haar op de fnoodfte wyze te fchenden? Wie zou, als hy zich zulke fchrikkelyke ellenden voorftelt, nog wenfehen 't Zonnelicht langer te aanfehouwen; al ware 't, dat hy verzekerd was, van zonder gevaar te kunnen leeven ? Of om beter te zeggen, wie is zulk een vyand van zyn Vaderland, en zo lafhartig, dat hy het niet een groot ongeluk acht nog in 't leeven te zyn, en dat hy 't geluk der-geenen niet benydt, die geftorven zyn, eer die heilige Stad verwoest, en eer de gevvyde Tempel door den brand vernield was?Byaldien de hoop, van ons door eenen kloekmoedigen tegenftand eenigzins op onze vyanden te kunnen wreeken, tot hiertoe ons onderfteund heeft, zo is zy echter nu verdweenen. En waarom dan langer gewacht met fter- ven3  ELEAZARS REDE. ven, nu 't nog in onze magt is; waarom onze Vrouwen en Kinderen niet omgebragt; dewyl wy hun geen grooter dienst kunnen doen? Wy zyn niet gebooren, dan om te fterven; en het is eene onvermydelyke wet der Natuur, waaraan alle Menfchen, hoe fterk zy ook moogen weezen, onderworpen zyn. Maar de natuur verpligt ons niet, om fchande en dienstbaarheid te verdraagen, en,door lafhartigheid , onze Vrouwen van haare eer, en .onze Kinderen van hunne vryheid te laaten berooven, wanneer het in onze magt ftaat door den dood zulks voor te komen. Nu wy de wapenen tegen de Romeinen opgenoomen, en hunne aanbiedingen van ons leeven verfmaad hebben, wat onhaal kunnen wy ons van hunne gramfchap toeleggen, indien wy, leevende, in hunne handen vervallen? De krachten der geenen, die nog jong van jaaren zyn, zullen hun nergens toe dienen, dan dat zy de pynen en kwellingen langer zullen kunnen uitharden; en zy, die reeds tot eenen hoogen ouderdom gekomen zyn, zullen niet minder te beklaagen weezen, om dat zy onmagtig zullen zyn die ftooten uit te ftaan. Wy zullen onze Vrouwen, om door die baldaadigen verkracht te worden, gevangen zien wegfleepen, en zullen hooren, dat onze Kinderen gekluisterd , ons te vergeefs om hulpe toeroepen 1 Maar wat belet ons, terwyl wy 't vry gebruik van onze armen en zwaarden nog hebben, ons zeiven van dienstbaarE 4 heid VII. ROEK. XXXIV. HooMft.  7% ELEAZARS REDE. VII. boek. XXXIV. Hoofdft. XXXV. HOOFDSTUK. Allen die binnen Mafada waren, door 't vertoog van eleazar gehard, dooden mal-, kanderen met hunne Vrouwen en Kinde-. ren, en die de laatfte overblyft fieekt de. plaats in den brand, eer hy"zich doodt. P^eazar wilde voortvaaren met fpreeken; maar zyn vertoog hadt reeds zulk eenen indruk op de gemocdcn van hun allen gemaakt, dat zy hem in de rede vielen, om hem tot de uitvoering aan te presfen. Zy waren met zulk eene raazer- ny Cy) Onze Wetten leveelen het ons, god legt heb ons op.! . . . Harde, lboode taal van e l e a'z a r .'' (z) Qns hart ^ruwt van een vertoog, zo voj van vallche drogredenen, om gemoeden over te |)aalen tot een alicrfnoodst befluit XXXV. Hoofdft. goorder in Mafada. heid te bevryden? Laat ons liever met on. ze Vrouwen en Kinderen vry fterven, dan als flaaven leeven. Zy bidden 'er ons om, onze Wetten beveelen 't ons, god legt het ons op (y), en de Romeinen vreezen niets meerder. Welaan, haasten we ons dan, om hun alle hoop te doen verliezen, van over ons te zegepraalen; en laat de verbaasdheid van hunnen moed niet te kunnen koelen, dan op doode lichaamen, hen noodzaaken, om zich over ons kloekmoedig beftaan te verwonderen (z).  ALGEMEENE MOORD. 73 ny bezeten, dat elk nergens meer op dacht dan om den anderen voor te komen; zo verlangden zy,om hunne Vrouwen en Kinderen, en zich zeiven om te brengen, als of het de dapperfte daad ware, die men verrichten kon; ja hunne eenigfte vrees was, dat 'er iemand mogt in :t leeven blyven. Deeze geweldige drift verflaauwde niet; maar duurde met den zelfden yver tot op 't laatfte' toe; nadien zy zich lieten voorltaan, dat zulks het grootfte blyk van toegenegenheid was, welke zy aan deezen, die zy 't meest beminden, bewyzen konden. Zy omhelsden dan hunnen Vrouwen en Kinderen ,• zeiden hun, al weenende, 't laatfte vaarwel,- gaven hun -den laatften kus; en even als of zy vreemde handen tot de uitvoering van hun doodelyk befluit geleend hadden, duuwden zy hun, die den doodfteek gewillig ontvingen , het ftaal in het lyf, houdende hen te gelyk de noodzaakelykheid voor, die hen daartoe aandrong, om hen van den overlast hunner vyanden te bevryden. Men vondt 'er niet éénen, die onder dit treurig bedryf verflaauwde; maar elk doodde zyne Vrouw en Kinderen: en vermids zy geloofden, dat de nood hen daartoe drong, merkten zy dien moord aan, als liet minfte kwaad, dat hun kon overkomen. Doch zo dra was dit niet volvoert , of het hartzeer daarvan viel hun ondraaglyk, en achtende, dat zy hunne waardfte vrienden zouden beleedigen, indien zy hen één oogenblik overleefden, bragten zy E 5 & VII. BOEK. XXXV. Hoofdft.  74 ALGEMENE MOORD. VI f. boek. XXXV. Hoofdft. alle hunne goederen byeen, Haken 'er den brand in, en koozen toen, door 't lot, tien uit de hunnen, om alle de anderen te dooden. Daarop vervoegde elk zich by de lyken zyner Naastbeftaanden, en, die omarmende, booden zy zich aan, om doorftooten te worden van de geenen, die tot dien yslyken dienst gcfchikt waren. Deeze voerden zulks onvertzaagd uit, en wierpen daar na 't lot, wie van hun de overigen ombrengen zoude, en van allen zich zeiven; welke negen zich met geen minder ftandvastigheid aan den dood overgaven, dan de eerften. Hy nu, die alleen overbleef, keek naar alle kanten om, of 'er nog iemand onder de vermoorden ware, die zynen dienst van noode hadt; doch bemerkende, dat zy allen dood waaren, ftak hy het vuur in 't paleis. En toen by de lyken zyner Verwanten komende, eindigde hy dit bloedig treurfpel met zichzelven het zwaard door 't lyf te ftooten (a~). Dus fneuvelde dit Volk, meenende, dat niet één van hen onder de dienstbaarheid der Romeinen vervallen zoude: maar ééne oude Vrouw, als mede ééne Nicht van eleazar, die Ca) Indien zy allen dood waren, en de laatfte zich nu ook van 't leven beroofde, hoe wist dan j o s e i> !i u s, vraagt eelak» te regt, wat 'er gefprooken en wat 'er gebeurd ware? Des moet de oude Vrouw, en ileazars Nigt, die beide orerbleeven, zo als 'er volgt, gehoord en verhaald nebben al wat eleazar gezegd hadt.  Ln i/icaüt /icm ^y/etita W . &■> ■   VERMOORDEN GEVONDEN. 75 die ééne der wyste en verftandigfte Vrouwen was , hadden zich heimelyk vcrfchoolen; ook bleeven 'er noch vyf jongens over, die in de rioolen onder in den grond bezig waren, om water te haaien; doch om welken men, in die dolle driften, niet gedacht hadt. Het getal der dooden, de Vrouwen en Kinderen daar onder begreepen, was negenhonderd zestig. Dit droevig ongeval viel voor op den yyftienden van Grasmaand. . Den volgenden dag 's morgens vroeg, bragten de Romeinen de ladders aan "de muuren, om die te beklimmen; doch dewyl 'er niemand te voorfchyn kwam, en dat het vuur het eenigfce was, 't welk gerucht maakte, konden zy de oorzaak van die groote frilte niet begrypen. Zy begonnen derhal ven een luid gefchreeuw te maaken, even eens gelyk plagt te gefchieden, wanneer zy den ram aanvoerden, om te zien, of 'er niemand voor den dag zoude komen. Hierop kwamen die twee Vrouwen uit de waterleidingen, en verhaalden alles, wat 'er gebeurd was. Naauwlyks konden de Romeinen geloof aan dit bedryf liaan, om dat het hun, als eene ongelooflyke zaak, voorkwam: doch zy deeden echter hun best, om 't vuur te blusfchen, en kwamen tot aan 't paleis, alwaar zy die groote meenigte van dooden zagen, waarover zy zich niet als vyanden verheugden, maar ten hoogften verwonderden, dat zo veele menfchen , uit verachting des doods, zulk VIT. ROEK. XXXV. Hoofdft.  76 MOORD TE ALEXANDRIË. VII. HOEK. xxxv. Hoofdft. XXXVI. Hoofdft. Moordpriemersovergeleverd. zulk een zonderling befluit genomen , en 't zo kloekmoedig uitgevoerd hadden. XXXVI. HOOFDSTUK. De jooden, die te Alexandrië woonden, ziende, dat de Moordpriemen hoe langer hoe Jiouter in hunne muitery worden, leveren deeze, die in hun land geweeken waren, aan de Romeinen over. Groote hardvochtigheid van dat volk in 't uitftaan van pynen. De Tempel, door onias in Egypte geJïicht, wordt door bevel van vespasianus gejlooten, zonder dat het den jooden toegelaaten wordt, aldaar Godsdienst te pleegen. "|V[a dat Mafada aldus ingenomen was, -1- liet silva daar eene bezetting, en keerde weder naar Cefarea, om dat 'er in 't ganfche land geene vyanden meer waren. Doch de Jooden, die in Judea woonden, waren de eenigfte niet, die door deszelfs ondergang moesten lyden; maar die in verre afgelegen' Landschappen verftrooid waren, gevoelden 'er de uitwerking ook van; en veelen van die, welke omtrent Alexandrië woonachtig waren, werden vermoord, om de volgende reden. • Zy, die van den aanhang der Moordpriemeren waren, en welke derwaards hadden kunnen, vlugten, hielden zich niet vergenoegd met aldaar in veiligheid  MOORDPMEMERS GEVANGEN. 77 heid te woonen; maar behielden fteeds die zelfde zucht, om in vryheid _ te weezen, zeggende, dat de Romeinen niet kloekmoediger waren, dan zy; en dat zy niemand, dan god, voor hunnen Heer en Meester erkenden. Doch dewyl de aanzienelykfte Jooden met hun gevoelen niet ovcreenftemden, bragten zy veelen van hen om, en poogden anderen tot eenen opftand te beweegen. De voornaamften dan van onze landgenooten, die den Romeinen getrouw gebleeven waren, ziende hunne hardnekkigheid, en dat zy hen niet open]yk zonder gevaar zouden kunnen aangrypen, deeden de andere Jooden te zamenkomen, en fielden hun voor , hoe verre de dwaaze verwoedheid deezer oproerigen , die de oorzaak van alle hunne onheilen waren, zich uitftrekte; en dat, indien men hen al noodzaakte, te vlugten, zy daarom niet in zekerheid zouden weezen: nadien de Romeinen hun kwaad voorneemen niet zo dra verftaan zouden hebben, of zy zouden 't op hen wreeken, en de onfchuldigen met den fchuldigen doen fterven: dat derhalven 't eenigfte middel om zich te redden, was, hen aan de Romeinen over te leveren, om naar verdiende geftraft te worden. De grootheid van 't gevaar overftemde de ganfche By. eenkomst, om dien raad aan te neemen, zo dat zy gezamenlyk op den Moordpriemers aanvielen, en 'er zeshonderd van gevangen namen. De overige namen de vlugt naar Theben en andere plaatzen van Egyp- VII. ROEK, XXXVI. Hoofdft.  78 HARDNEKKIGE JOODEN Vil. boek. XXXVI. Hoofdft. Berigt van Lupus. ■ Egypte O), alwaar zy ook gevat,en naar Alexandrië gevoerd werden. Men kan zich niet genoeg verwonderen over hunne onver winnelyke hardvogtigheid , welke ik niet weet, of men dwaasheid, ftandvastigheid, of hardnekkigheid noemen moet (c): want onder de fchrikkelykfte pynigingen, die 'er bedacht konden worden, kon men niemand van hen beweegen, om den Keizer voor Heer te erkennen; maar allen bleeven onwrikbaar in 't befluit van zulks te weigeren. En 't fcheen als of hunne harten ongevoelig waren van de pynen, die hunne lichaam en leeden, zo dat zy 't met vermaak fcheenen aan te zien, dat ze door 't vuur en fcaal vernield werden. Maar niets was wonderlyker in dit yslyke fchouwfpel, dan de ongelooflyke hardnekkigheid, die de Kinderen betoonden in het weigeren van den naam van Heer aan den Keizer te geeven: want die bevatting was hun zo fterk ingeprent, dat ze de zwakheid van hunnen tederen ouderdom te boven ging. Lupus, die toen Stadvoogd van Alexandrië was, gaf terftond bericht van deeze beroerte onder de Jooden aan den Keizer, die, daarop overweegende, hoe zeer dit Volk tot mui- tery (6) Dat is, naar andere binnenlandfche plaatzen fan Egypte, of naar Opper.Egypte, geiyk re. a n d dit dus opheldert. (c) Josephus ziet hier ongetwyfeld op teai as Voorzegging in het XIXde Hoofdft. vers ;8 20.  TEMPEL IN EGYPTE. 79 tery geneigd was, en dat het te vreezen ftondt, dat zy zich weêr zouden byeenvoegen, en door anderen verfterkt worden, aan den Landvoogd bevel zondt, om den Tempel te verdelgen, die in de ftreek, Onias-ftreek genoemd, om de volgende reden gebouwd was. Onias, Zoon van simon, één der Hoogepriesteren, uit jerufalem gevlugt zynde, toen antiochus, Koning van Syrië , de jooden beoorlogde, week naar Alexandrië en werdt van ptolomeus, die toen in Egypte regeerde, gunftiglyk ontvangen, wegens den haat, dien hy antiochus toedroeg, en op de toezegging van 0nias, dat hy zyne landlieden tot zyne party zou overhaalen, indien men hem eene gunst wilde toeftaan. Deeze Vorst hem zulks beloofd hebbende, indien 'c eene moogelyke zaak ware, verzocht hy, dat men hem dan wilde toelaaten, eenen Tempel in deszelfs Ryk te bouwen, daar de Jooden, volgens hunne wyze, god konden dienen, verzekerende hem, dat die gunst hen tot zynen dienst zou verpligten, en niet alleenlyk den haat, dien zy antiochus, om 't vernielen van den Tempel te jerufalem, toedroegen, doen vermeerderen ; maar ook veelen naar Egypte zou doen gaan, om aldaar de vryheid te genieten, van naar hunne vaderlyke Wetten te leeven. Ptolomeus keurde zynen voorflag goed, en gaf hem in de Landftreek van Heliopolis, honderd tachtig fcadiën van Memfis, eene plaats tot VIL HOEK. XXXVI. HoofdlL  8o TEMPEL VAN ONIAS. VII. hoek. XXXVI. Hoofdft. Of) Heeft onias dan geoordeeld, dat hy den Jerufalemfchen Altaar mogt navolgen? Ja, zegt hela no, om dat e lias en anderen'Altaaren gefticht hebben buiten de plaats , waar Tabernakel en Tempel ftonden : en mogelyk dacht hy aan de Voorzegging, dat vyf fleden van Egypte zouden fpreeken de Taal van Kanaan, Jef. XIX- 18; maar hy durfde geenen Kandelaar maaken, gelyk andere Jooden geenen met zeven, maar wel met vyf, zes of agt lampen durven toeftellen. Voor het overige kan men nazien onze gemaakte Aanmerkinz. (IV. Deel, bladz. 16. 17.) * tot dien einde. Onias deedt aldaar eert Kasteel bouwen en eenen Tempel, die geenszins dien van Jerufalem gelyk was; maar echter dergelyken tooren hadt, die zestig elleboogen hoog, en van zeer groote fteenen gebouwd was. Hy deedt 'er ook eenen Altaar maaken van gedaante, als die te jerufalem (d), en ftelde dergelyke fïeraaden ook in zyn Tempel, uitgenomen den grooten Kandelaar, in plaats van welke eene gouden Lamp was, die als de morgenftar lichtte, en aan eene gouden ketting hing. De poorten van deezen Tempel waren van hardfteen, doch de tooren van gebakken fteen. Ook kreeg hy van Koning veele Janderyen, en eene inkomst van geld, op dat de Priesters de noodzaakelyke kosten tot den Godsdienst zouden kunnen doen. Doch dat onias dit alles uitvoerde, gefchiedde geenszins uit eene oprechte meening: want hy was op de voornaamfte Jooden, die te Jerufalem woonden, veritoord, om dat  TEMPEL GESLOOTEN. 81 dat gy van daar hadt moeten vlugten 5 maar zyn voorneemen was, het Volk uit die Stad tot zich te lokken. Ook was, meer dan zeshonderd jaaren geleeden , door den Profeet esaïas voorzegd, dat deeze Tempel in Egypte door eenen Jood gehucht zoude worden (e). Lupus dan, dit bevel van den Keizer ontvangen hebbende, ging naar dien Tempel, nam 'er een gedeelte van de fieraaden uit, en deedt hem fluiten (ƒ). Na zynen dood dwong (e) Heeft jesaias (XIX, 18.) voorzegd, vóór ruim zeshonderd paren, dat deeze Tempé! door eenen Jood in Egypte gedicht zou worden ? Neen! Die Profeet heeft op de uitbreiding van een geestelyk Koningryk in Egypte gezien : des onias eene valfcbe verklaaring aan die Voorzegging gegeeven Heeft." Cf) God hadt wyzelyktoegelaaten, datdeTempel door onias gebouwd werdt in Egypte, gelyk wy gezien hebben (IV Deel,bladz. 16, 17.) Men moet erkennen, dat twee Tempels te hebben , eenen te jferufalem, en eenen in Egypte , eene fcheuring maakte tusfchen de Jooden van Kanaan, en die van Egypte; maar wat n'adeels deedt deeze, daar de een wel dra verwoest, en de ander zou gellooten Worden ? Zodanige fcheuring hadt ten minften deezen goeden uitflag, dat elke party in elk land zich beieverde, om in de ,bezitting van den waaren Godsdienst te volharden. En moest de Leer en het Geloof in éénen god niet blyven , tot de tyden van het Euangelie, dat daarop verder gebouwd zou worden ? Hoe vee! meer tegendands zou het gevonden hebben , indien men, ook in Egypte, tot de Afgodery waren overgegaan ? Dan , toen de Jerufalemfche Tempel verwoest werdt, en de Mofaifcjie plegtigheden daar. mede vervielen , moest ook de Egyptifche in onbruik raaken. Heidenen leenden daartoe de hand, Vill. DEEL, F gee- VIL boek. XXXVI; Hoofdft.  8s GODSDIENST VERNIETIGD. VII. HOEK. xxxvr. Hoofdft. XXXVII. HOOFDSTUK. Nog andere moordpriemers omtrent Cyrene gevangen; doch de meesten dooden zichzelven. XXXVII. Hoofdft. Gevangen Moordpriemers. T~\e ftoutheid der Moordpriemeren verJ->' fpreidde zich , als eene befmettelyke kwaal, in de vlekken omtrent Cyrene. Een geene Christenen. Hadden de Iaatften dat gedaan, de grimmigheid der Jooden tegen het Euangelie zou, op eene ongeloöflyke wyze , vermeerderd zyn geworden. Dezelfde hand, ik meen , van vespasianus, die door titus den Jerufalemfchen, hadt laaten vernielen, moest ook dienen," om den Egyptifchen te fluiten. De Joodfche Natie werdt , door de vernieling deezer twee Tempelen, meer uit elkander los gemaakt, en de verftrooing derzelve over den Aardbodem bevorderd , waarin zy zigtbaarer Ieezen kon gods ongenoegen over een Volk , dat hy, zedert den uitïogt ui: Egypte, aan één verbonden hadt gehouden. (g) Hier is eene feil der Affchryveren ingefloopen; men leeze niet driehonderd drieè'nveertigj Kiaar tweehonderd drieënveertig jaaren. dwong zyn opvolger patjlinus de Priesters,- door groote dreigementen, hem de overige fieraaden te toonen, welke hy wegnam, doende den tempel fluiten, zonder toe te laaten, dat iemand derwaards ging om te aanbidden, zo dat 'er niet het minfte fpoor van Godsdienst aldaar overbleef. Daar waren toen driehonderd drieënveertig jaaren verloopen, federt dat die Tempel gefticht was (g).  OPSTAND GEDEMPT. 83 Een weever genoemd jonathas, een zeer fnood mensch, bepraatte veele flechte lieden, dat zy hem tot hun Opperhoofd aannaamen. Daarop voerde hy hen in de woestyn, met belofte, dat hy hun veele wondertekenen en verfchyningen van geesten zou laaten zien. Maar de voomaamften der jooden, die te Cyrene woonden, gaven bericht daarvan aan katullus, Landvoogd van het Pentapolitaansch Lybi'è; waarop die aanftonds eenige ruitery en voetvolk derwaards zondt. Deezen hadden weinig moeite, om dit ongewapend Volk gevangen te neemen; doch de meesten benamen zichzelven 't leeven, en anderen werden by ka tullus gebragt. VIT. BOEK. XXXVII. Hoofdft. XXXVIII. HOOFDSTUK. Schandclyke boosheid van ka tullus, Landvoogd van het Pentapolitaansch Lu bye, die, om zich met de goederen der jooden te verryken, hen valfchelyk doet befchuldigen, .en onder anderen ook josephus, den Schryver deezer Historie, door jonathas, Overjle van de moordpriemers, als of die hem tot zyn beftaan bewoogen hadt. Maar vespasianus, de zaak onderzocht hebbende, doet jonathas leevende verbranden; doch katullus, door hem verfchoond, fierft yslyk. Befluit deeze Historie. Jonathas , het opperhoofd van dit Volk, 't welk zich dus hadt laaten beF 2 drie- XXXVIII. Hoofdft.  vn. HOEK" XXXVIII. iioofdft. Katullus. ' U BEDRYF VAN JONATHAS. driegen, vondt gelegenheid het te ontvingten; maar men zocht zo vlytig naar hem y dat hy gekreegen, en voor katullus gebragt werdt. Om nu zyne ftraf te verwylen, gaf hy katullus een middel aan de hand, om zich te verryken, door zich van hem te bedienen tot befchuldiging der voornaamfte Jooden van Cyrene, als of zy hem tot zyn beftaan aangeraaden hadden. Deeze Landvoogd luisterde greetiglyk naar dien voorflag, en verzwaarde die belasteringen nog, op dat het mogte fchynen, als of hy, tot het voleindigen van den joodfchen Oorlog, ook eenigzins gearbeid hadt. En om zyne boosheid te voltooien, hitfte hy de Moordpriemers tot valfche befchuldigingen op, om dus de onfchuldigen in hun verderf te ilorten. Onder anderen beval hy hun eenen Jood, genaamd al ex ander, dien hy al lang openlyk gehaat hadt, te befchuldigen, en deedt hem daarna fterven met deszelfs huisvrouw berenice , welke hy in dezelfde befchuldiginge wikkelde. Hy deedt daarna nog drieduizend andere Jooden ombrengen, om geene andere oorzaak, dan dat zy ryk waren, «zonder dat hy ergens voor vreesde, dewyl hy hunne landërven ten voordeele des Keizers verbeurd verklaarde, en zich met hun geld vergenoegde. En om te beletten, dat die geenen , welke 'in andere landfchappen woonden, hem van die misdaad zouden kunnen overtuigen, bediende hy zich van dien zelfden jonathas, en van eeni- gen  JOSEPHÜS VRY VERKLAARD. 85 gen zyns aanhangs, die met hem gevangen waren, om de vroomfte onder de. jooden, die te Alexandrië en te Rome woonden, ; onder welke ook was josephus, de Schryver deezer Historie, te betichten. Na dat rdit bedrog zo beftooken was, dat katullus niet twyfelde, of zyn toeleg zou hem gelukken, trok hy naar Rome, voerende jonathas, geboeid nevens de andere gevangenen, met zich Maar hy was in zyne hoope bedroogen: want vespasianus, eenig kwaad vermoeden hebbende, wilde de waarheid navorfchcn, en verftaan hebbende, wat 'er van was, verklaarde hy josephus en de anderen, die valfchelyk beticht waren, onfchuldig, ten verzoeke van titus; dan om jonathas naar verdienfte te ftfaffen, deedt hy hem ftrengelyk geesfelen, en daarna leevend verbranden. Katullus werdt door de zachtzinnigheid dier twee Vorften verfchoond; maar hy verviel daarna in eene ongeneeslyke kwaal, waardoor hy ongemeene zwaare fmerten in zyn lichaam moest uitftaan; doch de wroegingen, die zyn gemoed doorknaagden, waren nog zwaarder: want hy werdt onophoudelyk door yslyke verfchrikkingen ontroerd, roepende telkens, dat hy de geeften der geenen, die door zyn bevel waaren gedood, vóór zyne oogen zag waaren; en vermids hy nergens duuren kon, fprong hy dikwyls ten bedde uit, even als of hy door eene felle pyniging of brandenden gloed gedreeven werdt. F 3 On- VII. BOEK. iXKVÜi. Hoofdft.  VII. BOEK. XXXVI fl. Hoofdft. i i 1 , 3 ] I t e v h li ANT. Z6 DOOD VAN KATULLUS. Ondertuflen nam zyn euvel dagelyks toe, zo dat zyn ingewand, eindelyk daar door verteerd, hem afging, en hy alzo zyn misdaadig leeven eindigde, door eenen dood, die een klaare blyk gaf van de ftrafFen, welke de boozen van g ods 'gerechtigheid te verwachten hebben. Alhier zal ik de Historie, van den oorlog der Jooden tegen de Romeinen, welke ik beloofd hadt uit te geeven tot voldoeninge der geenen, die begeerig zyn te weeten, wat daarin voorgevallen is, Qi) eindigen; en het oordeel daarover aan den Leezer laaten , vergenoegende my met te zeggen , dat ik niets gemeld heb buiten de waarheid, die het eenigfte oogwit is, waarop ik in 't fchryven heb gedoeld. einde der htstorie van den oorlog der jooden tegen de romeinen, (h) _ Wy zyn fehuldig eene zonderlinge goede Voorzienigheid van god te erkennen, in de vry mgelchonden bewaaring van josephus Werken, ^ooral van die Hukken , waarin hy de geheele Gechiedenis van Jerufalems ondergang , zelfs de :leenfta medewerkende oorzaaken, die denzelven •erhaast hebben, zo omftandiglyk verhaald heeft, ndien Christenen , die daarin zo veel belang hebien, deeze Boeken van josephus hadden moeen misfen,- vart waar zouden zy dat licht, 'tgeen y nu daar door ontvangen hebben, zo volmaakt n zo onvervalscht, ten minften zo onëen^ydig, erkreegen hebben ! Josephus blyft dan voor un een onwaardeerbaar Schryver, meer dan vee:n begrypen.  ANTWOORD van JOSEPHUS, op 't geen A P I O N (0 tegen zyne historie der jooden , wegens de oudheid hunner afkomste, geschreeven hadt. EERSTE BOEK. VOORREDE. Ik ach te, voortreffelykfte epafroditus dat ik door de Historie, welke (i) Apion is een Egyptenaar geweest, tegen wien deeze twee Boeken gefchreeven zyn. Hy heeft de Oudheden van Egypte aangetekend, en was niet onbedreeven in de zaaken van Griekenland. Maar zyn verhaal, vervuld met verwaandheid en onwaarheden,noopte josephus om hem te antwoorden. (k) Dewyl josephus, in het dertiende j'aar van domitianus, zyne Oudheden fchreef, ook F 4 na- I. BOEK.  BOEK. 88 OUDHEID DER JOODEN. ke ik in 't Grieksck befchreeven heb van 't geen 'er , geduurende vyfduizend jaaren, is voorgevallen ) Zy zyn de eerften geweest, aan welken ik myn werk getoond heb. Daarna heb ik het ook aan veele Romeinen laaten zien, die onder hen geftreeden hebben: en toen ik het in 't licht gaf, hebben veelen onzer Landslieden , die kennis van de Griekfche taal hadden, het ook gezien, inzonderheid juli- u s (p) Hiervan fpreekt hy in 't VI Deel, bladz- 77 . en dat bevestigt niet weinig de waarheid 'van josephus verhaal, aangaande Jerufalems verwoesting, omtrent welke gefchiedeni's wy zo veel belang .hebben. G 3 i. po ek. III. Hoofdft.  io* JOSEPHUS HISTORIE. L boek. irr. Hoofdft. Cs) Hy doelt hier, onder anderen , ongetwyfeld, op justus den Tiberier, over wien hy zich zo zeer beklaagd heeft, in het VI Deel, blads. 71. enz- us archelaüs, de deugdzaame herodes, en zelf de Koning agrippa, die voortreffelyke Vorst. Zy allen hebben getuigd, dat ik groote vlyt aangewend hadt om de waarheid getrouwlyk te verhaalen: 't welk zy zich wel gewacht zouden hebben , indien ik door achteloosheid, of door onkunde of vleiery, daar in te kort gekomen ware. Niettemin zyn 'er eenigen geweest, die de kwaadaartigheid gehad hebben, van myne Historie op eene belachelyke wyze té bedillen, als of liet een Boek ware, alleen voor Schooljongens. (_q) Doch zulke dwaaze Lasteraars behooren te weeten, dat, om eene Historie getrouwlyk te befchryven, men van de zaaken, die men verhaalt, zekere kennis moet hebben, of uit zichzelven, of van anderen, die 'er volkomelyk van onderrecht zyn. Dit heb ik in myn werk betracht: want het geen ik van de Oudheden heb gefchreeven, heb ik uit de Heilige Boeken getrokken, als zynde van priesterlyke afkomst, en in die kennis onderweezen. En noopens deezen laatilen oorlog , ik heb veele zaaken, die ik befchreeven heb, zelf uitgevoerd. Veel heb ik met myne eigen oogen gezien, en ik heb niets verhaald, dan 't geen, waarvan ik wel verzekerd was. Moet men hen dan niet voor be-  JOSEPHUS HISTORIE. 103 bedriegers houden, die my van onwaarheid befchuldigen, en die, fchoon zyzich beroemen, dac ze de Aantekeningen van vespasianus en titus gezien hebben, echter gansch onkundig zyn van 't geen 'er onder de jooden, tegen wien die oorlog gevoerd werdt, voorgevallen is? ; Ik heb my genoodzaakt gevonden deeze uitweiding te doen, om aan te wyzen, hoedanig eene kennis iemand behoort te hebben, die onderneemt eene Historie te fchryven. Ik meen, dat ik duidelyk getoond heb, dat het onder de Barbaaren [of vreemde Volkeren] meer in gebruik is geweest, oude dingen aan te tekenen, dan onder de Grieken. IV. HOOFDSTUK. Antwoord op \ geen dat men, om te toonen dat de Joodfche Natie niet oud is, zegt, dat de Griekfche Historiefchryvers daar met van fpreeken. Ik zal nu het zeggen der geenen weder1 leggen, die beweeren, dat onze leertucht en wyze van Regeering niet oud zyn; waar voor zy geene andere reden bybrengen, dan dat de Griekfche Schryvers daarvan niets meiden. Vervolgens zal ik de oudheid onzer Natie uit de Schriften van andere Volken bewyzen, en de kwaadaartigheid van zodaanigen, die ons dus G 4 be- IV. Hoofdft. I. BOEK. III. Hoofdft.  104 FJ00DSCHE LEEVENSWYZE. I. BOEK. JV. Hoofdft. belafteren, aantoonen. Overmits het Land, dat 'wy bewoonen, van de Zee afligt, bemoeien wy ons met den Koophandel niet, en houden dus geene verkeering met andere Volken. Wy houden ons vergenoegd met het bebouwen van ons Land, het welk zeer vruchtbaar is; en wy laaten 't onzen voornaamften arbeid zyn, onze Kinderen wel op te trekken, om dat niets ons zo noodzaakelyk toefchynt, dan hen in de kennis onzer Wetten, en in de waare godvrucht te onderwyzen, om die wel te onderhouden. Deeze redenen dan, gevoegd by onze byzondere leevensmanier, geeven te kennen, dat wy, in de voorgaande Eeuwen, geenen ommegang met de ^Grieken gehouden hebben, gelyk de Egyptenaars en Feniciërs, die, aan den Zeekant woonende, met hen handel dreeven, uit eene begeerte, om zich te verryken. Ook hebben onze Voorvaders niet, gelyk andere Volken, by hunne gebuuren gaan ftroopen, noch hen beoorlogd, uit luft om hunne bezittingen te vergrooten, alhoewel ons Land van eene zeer groote menigte van dappere mannen voorzien was. Het behoeft dan niemand vreemd te dunken, dat de Feniciërs, en door deeze de Egyptenaars en andere Volken, die over Zee handelen, by de Grieken bekend zyn geworden, en dat naderhand de Meden en Perfen 't insgelyks geweest zyn , dewyl zy in Afie regeerden, en dat de Perfen den oorlog tot in Europa gevoerd hebben. De Thraciërs zyn door 1  ONKUNDE DER GRIEKEN. 105 door de nabuurigheid ook by hen bekend geweest; de Scythen (r) zyn 't geworden door die, welke den Pontus bcvaaren; en allen, die langs de Ooster en Wester Zeën woonen, zyn in kennis geraakt by die geenen , welke iets , dat hen betrof, hebben willen befchryven. De Volken, die verre van de Zee woonen, zyn hun eenen langen tyd onbekend gebleeven ; ëh 't zelfde, gelyk blykt, is met Europa ook gefchied: want - hoewel de Romeinen, al lang geleeden, zeer magtig geweest zyn, en -zwaare oorlogen gevoerd hebben, nogthans maaken herodotus,th ucyd rdes, en andere Historifchryvers van dien tyd, geen gewag daarvan, nadien de Grieken niet dan zeer laat kennis daarvan bekomen hebben. Hunne onkunde van Gallie en Spanje is zo.groot geweest, dat zelfs deezen, die voor de naauwkeurigfte Schryvers gehouden geweest zyn, gelyk eforus, zich ingebeeld hebben, dat spanje, 't welk een Land is, dat zich zo verre naar 't Westen uitftrckt, maar eene Stad was; zy verhaalen toch niets van de gewoonten dier Landfchappen, noch wat aldaar gefchiedt. Hun verre afftand heeft hen onkundig doen zyn van de waarheid; en de begeerte om beter onderrecht te fchynen, dan anderen, heeft hen valsheden' doen fchryven. Heeft men dan reden om zich te verwonderen, dat ons Volk, liggende niet dicht aan de zee, noch CO Of Tartaaren. G S t IV. . Hoofdft.  I. POÉK» IV. Hoofdft; V. Hoofdft. V. HOOFDSTUK. Getuigenis/en der Egyptenaaren en Feniciërs wegens de oudheid des Joodfchen Volks. A/faar om deezen, die my befchuldigen, x dat ik my aan de waarheid niet gehouden heb, 't eenemaal te befchaamen, zal ik toonen, en dat zelfs de Griekfche Hïs- 106 OUDHEID DER JOODEN. noch met geenen fchryflust behebt, en leevende, zo als ik verhaald heb, weinig bekend is geworden? Indien ik nu, om my te bedienen van dezelfde reden, die de Grieken bybrengen, tot bewys, dat hunne Natie niet oud is, zou zeggen, dat men onder ons niets daarvan befchreeven vindt, zouden zy, om het tegendeel te doen blyken, hunne nabuurige Volken niet tot getuigen daarvan voortbrengen? Het zy my dan geoorlofd het zelfde te doen, en my, onder andere getuigenisfen, te bedienen van die der Egyptenaaren en Feniciërs, wier getuigenis niemand verdenken kan; dewyl de Egyptenaars ons niet haaten, de Feniciërs ons niet beminnen, en die van Tyrus, in 't byzonder, onze vyanden zyn. Van de Chaldeen kan ik het zelfde niet zeggen: want zy hebben over ons volk geregeerd, en fpreeken van ons, uit hoofde van die verbindtenis met de onzen, op verfcheidene plaatzen in hunne Schriften.  GETUIGEN VAN DE JOODEN. io7 Historiefchryvers van ons gefprooken hebben, na alvoorens de getuigenisfen bygebragt te hebben van eenige -Egyptenaaren , welke men niet denken kan ons gunftig geweest te zyn. Makethon, één van de geenen, welke men weet in de Griek/die taal kundig geweest te zyn, dewyl hy in die taal de Historie zyns Lands befchreeven heeft, welke hy zegt uit de Heilige Boeken (Y) getrokken te hebben, befchuldigt herodotus op verfcheiden plaatfen van valsheid, gepleegd door onkunde in de Egyptifrhe zaaken. Aldus luiden zyne eigen ■ woorden in zyn tweede Boek: „ Onder de regeering van timaus, éénen onzer Koningen, gebeurde het, dat god, op ons vertoornd, toeliet in eenen tyd, wanneer 'er geene oorzaak fcheen om iets te vreezen, dat een groot heir van een volk, dat onedel van afkomft was, uit het Oosten kwam, en ons land zonder veel moeite vermeefterde, eenigen onzer Vorften doodde, anderen in ketenen floeg, onze fteden verbrandde, onze Tempelen vernielde, de inwooners wreedelyk handelde, veelen daarom deedt fterven, de vrouwen en kinderen in flaaverny voerde, en éénen uit de hunnen, genaamd salatis, tot Koning aanftelde. Deeze nieuwe Vorst kwam te Memfis, ftelde eene fchatting op de opper-en onder- land- (Y) Men moet door deeze heilige Boeken verftaan de Boeken der Priesteren zyns Lands, en dus Heidenfche Boeken. I. BOEK. V. Hoofdft.  ioS VORSTEN IN EGYPTE. I. BOEK. v. Hoofdft. Jandfchappen, en Jeide daar fterke bezettingen, voornaaraeJyk naar den kant van 't Oosten, dewyl hy te gemoet zag, dat indien de Asfyriërs magtiger werden, dan zy waren, zy trachten zouden , dat ryk in te neemen. Hy, in 't land van Sats aan de oostzyde van de rivier Bubaste, eene ftad, van de Ouden genoemd Avaris, welker ftand hem zeer wel gelegen voorkwam, gevonden hebbende, maakte haar zeer fterk, en leide 'er zo veel krygsvolks in, dat het getal daarvan wel tweehonderd veertigduizend mannen beliep. Hy zelf kwam daar ten tyde van den oogst, om 't koorn in te zamelen, en zyne troepen te befchouwen, welke hy in zulk eene oefening en tucht hieldt, dat geene vreemdelingen iets durfden beftaan, om hem in 't bezit van zynen ftaat te ftooren. Na dat hy negentien jaaren geregeerd hadt, ftierf hy; en werdt van b mon gevolgd, die vierenveertig jaaren regeerde. Na hem kwam apachnas, die 't ryk zesendertig jaaren en zeven maanden bezat. Deeze werdt gevolgd van apophis, die éénenzestig jaaren regeerde. Janias, die na hem 't ryk aanvaardde, heerschte vyftig jaaren en ééne maand; chassis, die zyn nazaat was, negenenveertig jaaren en twee maanden. Deeze zes Koningen deeden alles, wat zy konden, om 't geflacht der Egyptenaaren uit te roeien ,* en zy werden alle Hykfos genoemd, zynde zo veel als koninglyke Herders; want- Hyk betekent in de heilige  KONINGEN IN EGYPTE. 109 ge taal Koning, en Sos is in de gemeene taal zo veel als Herder. Sommigen nu zeggen, dat zy Arabiers waren." In andere Boeken heb ik gevonden, dat dit woord Hykfos niet koninglyke Herders, maar gevangene Herders betekent: want Hyk in de Egyptifche taal, en Hak, als men 't met een fterk geblaas uitfpreekt, is gewisfelyk Gevangen te zeggen: ook dunkt my dit waarfchynelykst, en meest met de aloude Historie overeen te komen. Dezelfde Schryver zegt ook, dat, toen deeze zes Koningen, en die, welke na hen kwamen, geduurende vyfhonderd' en elf jaaren , in Egypte geregeerd hadden; de Koningen van Khebais en van 't overige van Egypte, dat nog niet ondergebragt was, die Herderen den oorlog aanzeiden, en dat die kryg lang duurde; maar dat eindelyk de Koning alisfrag* mutosis hen overwon; en dat de meesten uit Egypte verdreeven zynde, de overigen naar eene plaats weeken, genoemd Avaris, begrypende tienduizend gemeten lands, welke zy met eenen Herken muur omringden, om aldaar veilig te zyn, en 'er hunne goederen en geroofden buit te kunnen bergen. Dat themosis, de Zoon van alisfragmutosis, hen daar met vierhonderd tachtigduizend mannen kwam beftrydenj maar dat hy, geen kans ziende, om hen te overwinnen, een verdrag met hen aanging, dat zy Egypte zouden verlaaten, en trekken werwaards zy wilden, zonder dat men hun eenig leed zou- Li BOKK. V. Hoofdft.  iro OUDE BERIGTEN. T. BOEK. V. Hoofdft. zoude doen, Dan hun getal toen twee-, honderd veertigduizend zynde, zy met alle hunne haave uit Egypte getrokken waren, door de woestyne van Syrië, en dat zy, vreezende voor de Asfyriërs, die toen over gansch Afie heerschten, naar een land weeken, 't welk men hedensdaags judea noemt, alwaar zy eene Stad {lichtten, die bekwaam was zulk eene menigte Volks te houden , en haar Jerufalem noemden. ■ De zelfde manethon, in een ander Boek, alwaar hy handelt van 3t geen Egypte betreft, zegt, dat hy in de Boeken, welke by de zynen voor heilig gehouden werden, gevonden hadt, dat men dit Volk de gevangene Herders noemde. En daarin heeft hy geen ongelyk; want onze Voorouders, zich met veehoeden gencerende, waren by den naam van Herders bekend; en men behoeft zich niet te verwonderen, dat de Egyptenaars de benaaming van gevangenen daarby gevoegd hebben, nademaal joseph tot den Koning van Egypte zeide, dat hy een gevangen was, en ook van dien Vorst verlof verkreeg om zyne Broeders te ontbieden. Doch ik zal elders omftandiglyker daarvan handelen, en my tegenwoordig vergenoegen met de getuigenisfen dier Egyptijche Schryveren, wegens de oudheid van ons genacht, aan te haaien. ■ manethon vervolgt dan aldus te fpreeken. „Na dat de Koning themosis,de Herders uit Egypte verdreeven hadt, en zy heenén gegaan waren, om jerufalem te bou-  LYST VAN KONINGEN. m bouwen, regeerde hy -vyfëntwintig jaaren en vier maanden, chebron, zynzoon, bezat hec ryk dertien jaaren; na hem heerschte amenosis twintig jaaren en zeven maanden,- amessis, zyne zuster, regeerde twintig jaaren en negen maanden; me fr es regeerde daarna twaalf jaaren en negen maanden; meframutosis vyfëntwintig jaaren en tien maanden; themosis negen jaaren en acht maanden; amenosis dertig jaaren en tien maanden; orus zesëndertig jaaren en vyf maanden; akenchres, zyne doch ter, na hem twaalf jaaren en ééne maand; ra tos is, haar broeder, negen jaaren; akencheeres twaalf jaaren en vyf maanden; een andere akencheeres twaalf jaaren en drie maanden; ar maïs vier jaaren en eene maand; ra messes een jaar en vier maanden; ar messes miamme, zesenzestig jaaren en twee maanden;en amenosis tien jaaren en zes maanden. Na hem volgde sethosis [met zynen broeder] ra messes. Hy verzamelde eene groote land- en zeemagt met zynen [anderen] broeder armais, die zyn ftedehouder in Egypte was met een volftrektgezag, uitgenoomen dat hy de koninglyke kroon niet draagen mogt, en bev«l hadt niets tot nadeel van de Koningin en haare kinderen te doen, of 's Konings bywyven te gebruiken. Hy toog daarna op tegen 't eiland Cyprus, Fenicië, de Asfyriërs, en de Meden, overwinnende de ééne, en de andere alleenlyk I. BOEK. V. Hoofdft.  I. BOEK. Hoofdft. 112 OUDE BERIGTEN. lyk door den fchrik zyner wapenen te onderbrengende. Door allen deezen voorfpoed opgeblaazen, wilde hy zyne veroveringen nog verder naar 't Oosten voortzetten. Maar armaïs, aan w'ien hy zulk een groot gezag verleend hadt, deedt recht anders, dan hy hem bevolen hadt: want hy verjaagde de Koningen, misbruikte de bywyven van den Koning, zynen broeder, en laatende zich door zyne vleiers bepraaten, zettede hy de kroon op zyn hoofd. De opperpriester van Egypte fchreef daarover aan sethosis, die, terftond naar huis keerende, zynen wegdoor Pelufium nam; en zich in zyn Ryk hieldt. Men zegt, dat het deeze Vorst is, die aan dat land den naam van Egypte gcgeeven heeft, omdat hy zelf egyptus zo wel als sethosis geheeten was; en ar maïs werdt ook danaus genoemd." ■ In deezer voege fpreekt man eth on, en het is zeker, dat, als men alle die jaaren te zamen rekent, zy overeenkomen, en dat die, welke men Herders noemde, dat is, onze Voorouders, uit Egypte trokken, driehonderd drieënnegentig jaaren, eer danus naar Argos ging, alhoewel de Archiven zo zeer op de oudheid van dien Vorst roemen. Aldus ziet .men', dat manethon door de Historiën van Egypte twee voornaame zaaken omtrent deeze tegenwoordige ftoffe bewyst; de ééne, dat onze Voorouders in Egypte zyn gekomen; en de andere dat zy 'er bykans duizend jaaren vóór den Tra.  GETUIGENIS DER TYRIERS. n|. Trojaan/dien oorlog uitgetrokken zyn. (t) En noopens 't geen ïiy 'er verder byvoegt, en zelf bekent, dat hy het niet uit de Ègyptifche Historiën, maar uit eenige naamelooze Schryvers getrokken heeft; ik zal duidelyk in 't vervolg toonen, dat het niet dan loutere verdichtfeien zyn, die gansch geen waarfchynelyk- heid noch grond hebben. Maar eerst zal ik verhaalen, wat de Feniciërs gefchreeven, en van ons Volk bekrachtigd hebben, door het getuigenis, dat zy 'er van hebben gegeeven. By de Tyriërs worden de oude Gedenkfchriften, behelzende 't geen 'er onder hen voorgevallen is, alsmede eenige voornaame zaaken van ons Volk, zeer zorgvuldiglyk bewaard. Men vindt 'er onder anderen in, dat de Koning salomon eene Tempel te Jerufalem deedt bouwen, honderd drieënVeertig jaaren en acht maanden, eer hunne Voorouders Karthago ftichtten: daar benevens vindt men 'er de toebereidfelert van dien Tempel in befchreeven. Want hiram, één van hunne Koningen, een groot vriend van david geweest zynde, was 't ook van zynen zoon, den Koning salomon; en om hem blyken daarvan te geeven, fchonk hy hem, tot het bouwen 0) Deeze rekening, zegt lowth, gaat te hoog. Van de komst ^der hraelüeh in Egypte, tot deii endergang van 'Iroje , zyn naauwlyks vyfhonderd jaaren vefloopen ; dus nog veel minder federt den uitgang, dan deeze woorden van josephus te kennen geeven. .Vilt. de èl. H i. BOEI?. v. Hoofdft*  I. BOEK. V. Hoofdft. 114 DIUS GETUIGENIS. wen van den Tempel, hondere twintig talenten gouds, en een fchoon Bosch, dat hy op den berg Libanon liet af houwen, om dat hout tot het dak en de welfzels te gebruiken. salomon zondt hem, daarentegen, weder kostelyke gefchenken , en tevens 't Land Zabulon in Galilea; maar de liefde tot wysheid vereenigde die twee Vorsten nog meer: want zy zonden eikanderen raadfels, om uit te leggen; doch salomon overtrof hiram verre daar in. De Tyriers bewaaren tegenwoordig nog. verfcheiden' Brieven, welke zy fchreeven; en, tot bekrachtiginge van 't geen ik zeg, zal ik 't getuigenis van dius bybrengen, dien ieder één toeftaat de Historie der Feniciërs getrouwlyk befchreeven te hebben. Dus luiden zyne woorden: „ De Koning abibal, geftorven zynde, werdt van zynen zoon hiram gevolgd, die de Steden van zyn ryk aan den Oostkant vermeerderde , Tyrus veel vergrootte, en door beftraate wegen den Tempel van jupiter Olympius, die, in een eiland, vana He de andere nabygelegen gebouwen afgefcheiden was, aan de Had hechtte, en hem met veele gouden gefchenken verfierde. Hy deedt ook op den berg Libanon bosfchen afhouwen tot het bouwen van Tempelen; en men zegt, dat salomo, Koning van Jerufalem, hem eenige raadfels zondt, onder beding , dat indien hy die niet uitleggen konde, hy dan eene zekere fom betaalen zoude, en dat hiram, bekennende dat hy  MENANDERS GETUIGENIS. 115 hyze niet verftondt, dat geld ook betaalde. Maar dat hiram hem daarna insgelyks eenige raadfels door eenen abdem 0 n hebbende doen voorttellen , welke hy niet oplosfen kon, salomon hem weder eene groote fomme uitgekeerd hadde." Dit zyn de getuigenisfen, welke dius daarvan geeft. Nu zal ik ook dat van menander, den Efe.fi r, bybrengen. Hy heeft de daaden van veele Koningen , zo Grieken als Barbaaren, befchreeven; en om de waarheid zyner Historie te doen blyken , bedient hy zich van de openbaare Aantekeningen der Landen, van welke hy fpreekt. Na dat hy verhaald heeft, welke Vorften 'er te Tyrus, tot aan den Koning hiram' regeerden, zegt hy aldus: „ Hy volgde zynen vader den Koning abibal , leefde drièënvyftig , en regeerde vierendertig jaaren. Hy is ook die geen geweest, die met aarde aangevuld heeft die holle plaats, die men Enrychoron noemde; en eene gouden eerzuil heeft opgerigt in den tempel van jupiter. Hy deedt veel cederen hout op den berg Libanon afhouwen, om 'er daken van Tempelen van te maaken; hy brak de ouden af, en ftichtte nieuwen ter eere van her k ules , en de Godinne ast arte, welker eerften hy in de maand Pintheus invvydde, en den anderen , toen hy met zyn heir tegen de Tyriers optrok , om hen te noodzaaken, dat zy den fchuldigen tol, dien zy weigerden te betaalen, aan hem voldeeden. H s Eén I. BOEK. V. Hoofdft.  iió TVRISCHE KONINGEN. r. BOEK. V. Hoofdft. Eén zyner onderdaanen, genoemd ab demon, alhoewel hy nog jong was, leidde' de raadfelen uit, welke salomon, de Koning van jerufalem, hem zondt. Om nu te weeten, hoeveel tyd 'er federt de Richting van Karthago verloopen is, zo rekent men 't aldus: De Koning hiram geftorven zynde, werdt van zynen zoon beleazar gevolgd. Deeze overleedt in den ouderdom van drieënveertig jaaren, na dat hy 'er zeven van geregeerd hadt. Abdastratus, zyn zoon, volgde hem, en leefde maar negenëntwintig jaaren, waarvan hy 'er negen regeerde; hy werdt door de vier zoonen zyner voediler verraaderlyk gedood; en de oudfte van die kwam in zyne plaats, en regeerde twaalf jaaren. Astartes, de zoon van delaastartus, regeerde twaalf jaaren, hebbende vierënvyfcig » geleefd. Azerim, zyn broeder, volgde hem, en leefde vieren vyf tig jaaren , hebbende negen daarvan geregeerd. Pheletes, zyn broeder, vermoordde hem, maatigde zich 't ryk aan, leefde vyftig jaaren, en regeerde maar acht maanden. Ithobal, Priester der godinne ast arte, doodde hem, regeerde in zyne plaats tweeëndertig jaaren, en flierf in den ouderdom van achtënzestig. Hy werdt van zynen zoon b a d e z o r gevolgd, die vyfënveertig jaaren leefde, en zes daarvan regeerde. Zyn zoon matgenus volgde hem, en leefde tweeëndertig jaaren , van welke hy negen regeerde. Na hem volgde pygma- li-  BEREKENING. 117 lion, die zesënvyfcig jaaran leefde, waarvan hy 'er zevenenveertig heerfchte, en 't was in 't zevende jaar zyner regeeringe, dat zyne zuster dido naar Africa de vlugt nam, alwaar zy Karthago in Lybib' ftichtte. ,, Hieruit ziet men, dat 'er honderd vyfënvyftig jaaren en acht maanden verliepen, van hirams regeeringe tot aan de bouwing van Karthago, en dat dus de Tempel van jerufalem, in het twaalfde jaar der regeeringe van dien Vorft gefticht zynde, honderd drieënveertig jaaren en acht maanden vóór Karthago is gebouwd geweest. Wat kan men krachtiger begeeren, dan dit getuigenis der Feniciërsï Toont dit niet, zo klaar als de dag, dat onze Voorouders in judea gekomen waren vóór het bouwen |van den Tempel, nadien zy hem immers niet gebouwd hebben, voor dat zy dat land dooide wapenen bemagtigd hadden, gelyk ik in myne Historie der jooden getoond heb. VI. HOOFDSTUK. Getuigenis der Chaldeefche Historiefchryveren, wegens de oudheid des Joodfchen Volks. Tk kom nu tot het geen de Chaldeen we•*■ gens ons gefehreeven hebben, 't welk eene groote overeenkomft met myne Historie heeft, berosus, die een Chaldeer H 3 was, r. DOEK. V. Hoofdft. VI. Hoofdfi.  nS BERIGT VAN BEROSUS. T. BOEK. VI. Hoofdft. was, en die by alle lieden van geleerdheid vermaard en geacht is, door zyne Schriften van de Starrekunde en andere Weetenfchappen der Chaldeen , welke hy in 't Grieksch uitgegeeven heeft, verhaalt, volgens de oudfte Historiën, en overeenkomende met het geen moses daarvan gefchreeven heeft, de verdelging van 't Menschdom door den Zondvloed, uitgenomen no ach, den Ram vorst van ons gedacht, die door de Ark, welke op den top der bergen van Armenië werdt gevoerd, behouden werdt. Voorts fpreekfc hy van noachs afkomelingen; berekent den tyd tot aan n a b u laz a r , Koning van Babüonie en Chaldea, verhaalt zyne daaden; en zegt, dat hy zynen zoon nabuchodonözor naar Egypte en judea zondt; dat deeze het onder zyne msgt bragt; dat hy den Tempel van Jerufalem verbrandde; al ons Volk naar Babel gevangen voerde, en dat die Stad daardoor zeventig jaaren woest bleef tot aan den regeering van cyrus, Koning der Perfen. Hy zegt ook , dat die Vorst Babüonie, E(èyPte' Syrië, Fenicie en Arabie onder zyn gebied hadt, en dat hy, door zyne groote daaden, alle Chaldeefche en Babilonifche Koningen, die vóór hem geweest waren, overtrof. Doch ik zal de woorden van berosus zeiven aanhaalen; hy fpreekt dan aldus: „ nabulazar, vader van nabuchodonozar, verftaan hebbende, dat de landvoogd, dien hy over Egypte ■> Cele-Syrië, en Fenicie aangefteld , hadt,  BERIGT VAN BEROSUS. 119 hadt, tegen hem opgeftaan was, en, niet kunnende wegens zynen hoogen onderdom zyn heir zelf aanvoeren, zondt zynen zoon nabuchodonozor, die in den bloei zyner jaaren was, met eene groote krygsmagt tegen hem te velde. Deeze Prins overwon dien muiter, en bragt alle die landfchappen onder zyne magt. Ten zelfden tyde verllondt hy, dat de Koning, zyn vader, te Babel geftorven was, na dat hy negenentwintig jaaren geregeerd hadt: en toen hy orde op alle de zaaken van Egypte en de. andere landfchappen gefield, en aan zyne getrouwfte vrienden bevoelen hadt, zyn heir, met de gevangene Jooden, Fenicurs, Syrilrs, en Egyptenaars, weder naar Babel te brengen, vertrok hy met een klein getal der zynen, neemende zynen weg dwars door de woestyn op Bahel. Hy vondt de zaaken aldaar in zodanigen ftaat, als hy wenfchen kon, dewyl de Chaldeen en de voornaamite des Ryks niets verzuimden, om hem hunne getrouwheid te betuigen. Hy, zich dan tot zulk eene groote moogendheid verheven ziende , gaf aan de gevangenen , toen zy aangekomen waren , treffelyke landeryen in het landfchap van Babilonië, en beval hun aldaar wooningen voor zich te bouwen. Voorts verrykte hy de Tempelen van belus en zyne andere Goden uit den buit, dien hy in den oorlog veroverd hadt; hy vergrootte de oude ftad Babel met eene nieuwe , en op dat de wanden de rivier niet zouden kunnen verH 4 lei- I. KOEK. Hoofdft.  I; BOEK. VI. Hoofdft. iao BERIGT VAN BEROSUS. leiden, befloot hy de binnen-ftad en de buiten - ftad met driedubbele muuren , welke van gebakken fteenen gebouwd, en. met joodenlym beftreeken waren. Na dat hy de ftad aldus verfterkt hadt, deedt hy de poorten daarvan zo prachtig maaken , als of 't voor eenen tempel geweest ware. Ook liet hy nevens zyns Vaders paleis een ander bouwen, dat veel grooter en kostelyker was; doch ik zou te wydloopig zyn , indien ik alle deszelfs fieraaden verhaalen wilde. Dit prachtig gebouw , hoewel 't alle geloof te boven gaat, werdt in den tyd van vyftien dagen voltooid. En vermids zyne gemaalin, die in Medie opgebragt was, het ge, zigt van bergen beminde , deedt hy van byster groote fteenen, op malkanderen geftapeld , de gedaante eens bergs maaken, en eenen tuin aldaar planten, die als in de luclu hing, en mee allerlei ge wasfen voorzien was." Dus fpreekt berosus van dien Vorst, en hy zegt nog veele andere zaaken in zyn derde Boek van de Chaldeefche Oudheden, befchuldigende de Griekfche 'Schryvers , dat zy ten onrecht verhaald hebben, dat semiramis, Koningin van Asfyri;, Babel gefticht, en zo veele wonderbaare werken daar gemaakt hadt. En deeze Historie van berosus is te geloofwaardiger, om dat men, in de openbaare Gedenkfchiften der Feniciërs, nog vindt dat deeze Koning van Babel geheel Syrië en Fenicie te ondergebragt hadt. Ook bekrachtigt FiLosTRATus hetzelve in zy\  BERIGT VAN BEROSUS. 121 ne Historie , alwaar hy van 't beleg van Tyrus fpreekt. En megasthenes, in zyn vierde Boek der Historie van Indie , zegt, dat die Vorst in dapperheid en groote daaden herkules overtrof, en dat hy zyne overwinningen tot in Afrika en Spanje , voortzettede. Noopens het geen ik gezegd heb, dat de Tempel van jerufalem door de Babiloniers verbrand werdt, en onder de regeering van Cyrus, die over geheel Afie heerschte, begon herbouwd te worden ; zulks blykt duidelyk uit 't geen berosus in zyne derde Boek met deeze woorden verhaalt: „ Toen nabuchodonozor met het houwen van den muur te Babel begonnen hadt, viel hy in een kwy. nende ziekte, waarvan hy ftierf, na dat hy drieënveertig jaaren geregeerd hadt. Hy werdt in 't ryk gevolgd van evilmérodach, wiens boosheid en ondeugden hem zo gehaat maakten, dat hy , nog naauwlyks twee jaaren geregeerd hebbende, door neriglissoror , die aan zyne zuster getrouwd was, omgebragt werdt. Daarop regeerde deeze vier jaaren. Zyn zoon l aborosardoch, die nog zeer jong was, regeerde maar negen maanden: want zyns vaders vrienden, kennende zynen kwaaden inborst, vonden een middel, om zich van hem te ontdaan, en droegen na zynen dood, met gemeeue toeftemminge , het ryk op aan nabonidus , eenen Babilonier, van dezelfde afkomst (u). Onder de regee- rin- fu) Anderen „ zeggen een der zaamgezwoorenen..'* H 5 I. KOEK." VI. Hoofdft.  122 BERIGT VAN BEROSUS. I. BOEK, VI; Hoofdft. ringe van deezen werden die groote muitren van gebakken fteen en joodenlym rondom Babel gebouwd. En in het zeventiende jaar zyner regeeringe toog cyrus, Koning van Per/iè', na dat hy Afie ondergebragt hadt, met een groot heir naar Babilonië. Nabonidus trok hem tegen, verloor den {lag, en vlugtte met eenige weinige van de zynen naar de ftad Borfyppe. Cyrus belegerde daarna , Babel,, meenende, dat, als hy den eerften muur zou bemagtigd hebben , hy de ftad dan zou kunnen vermeefteren; maar bevindende de plaats fterker, dan hy gedacht had, veranderde hy van voorneemen , en trok naar Borfyppe, oni nabonidus aldaar te belegeren. Doch deeze Vorst, zich niet in ftaat ziende, om een beleg te kunnen uitftaan, fmeekte om genade, en werdt van c YRusbeleefdelyk bejegend: want hy gaf hem genoeg om van te leeven , en daar hy . hem Babylonïê ontnam, liet hy hem in Karamamé woonen, daar hy 't overige zyner dagen in eenen ampteloozen ftaat doorbragt (v). — Dee- (v) De Boeken van de oude flistoriefehryvers, ber'oso.s en abydenus, zyn voorlang verloeren ; maar de plaatzen , waarin zy van' Babylons bemagtigiug fpreeken, zyn bewaard geworden , daar men' ze niet verwagten zou, naamelyk ééne door eusebius en ééne andere alhier door josephus. Tegen deeze getuigenisfen , zegt de geleerde driebergen, valt niets in te brengen, als dat ze met xenophon ftryden, die zegt: dat de Koning van Babyion in de verovering der ftad gefneuveld is. Maar nadien berosus zelf  BERIGT VAN BEROSUS. 123 Deeze woorden van berosus komen met de Historie onzes Volks overeen, welke behelst, dat nabuchodonosor in het achttiende jaar zyner regeering onzen Tempel verdelgde ; dat die zeventig jaaren (V) gansch verwoest bleef; dat men 'er in het tweede jaar van cyrus regeering nieuwe grondvesten van leidde, en dat hy in het tweede jaar der regeering van darius voltooid werdt. VII, HOOFDSTUK. Getuigenis/en der Fenifche Schryveren wegens de oudheid des Joodfchen volks. "IVTa alle deeze getuigenisfen van de oud■L™ heid onzer afkomfte, zal ik 'er ook eenigen uit de Historiën der Feniciërs by- bren- zelf een Chaldeër geweest i's, en zyne Historie uit de oorfpronglyke Chaldeeuwfche Schriften heeft zamengofteld, verdient hy in dit geval meer geloofs, dan xenofon. Zonder die plaats, welke josephus van hem bewaard heeft, zonden wy van de opvolging der Babylonifche Koningen geen zeker befcheid hebben. Ook is 'er in zyn verhaal niets, dat met het Boek van dan iel ftrydt, mids men maar door belsazae, van wien die Profeet fpreekt, niet den laatfien Koning van Babylon verftaat, gelyk prj deahx doet , maar den voorgaanden Koning larorosoarchod, van welken berosus getuigt, dat hy door zyne eigen vrienden én hofgezin , om zynen boozen aart, om het leeven is gebragt, 't welk met den dood van uelsazar (Dan. V.) zeer wel overeenkomt. O) Anderen leezen hier vyftig, en fommigen zeven. I. BOEIT. vr. Hoofdft. VII. Hoofdft.  124 ANDERE GETUIGENISSEN. I BOEK. . VIL Hoofdft. brengen , vermids men 'er niet te veel bewyzen van hebben kan, en de jaarrekening daarmede ook overeenkomt. Dit is dan 't geen zy behelzen. „ Onder de regeeringe van ithabel, die dertien jaaren regeerde, belegerde nabuchodonosor de ftad Tyrus i na hem volgde baal, en regeerde tien jaaren. Na zynen dood ging de regeering over van Koningen tot Rechteren. Eknibal, balechs zoon, bediende dat ampt twee maanden; chelbis, abdeus zoon, tien maanden ; de Priester abbarus drie maanden; mytgon en gerastrates, abdelimus zoonen , zes jaaren, na welke balargrus één jaar met koninglyke magt Tyrus regeerde. Na zynen dood ontboodt men uit Babilonïê u erbal, die vier jaaren regeerde; en zyn Broeder trom, die hem volgde, regeerde twintig jaaren. Cyrus, Koning van Perfie, regeerde toen ook. „ Al die tyd te zamengerekend bedraagt vierënvyftig jaaren en drie maanden. Het was in 't zevende jaar der regeeringe van nabuchodonozor, dat hy 't beleg van Tyrus begon ; en in 't veertiende jaar van iroms regeering kreeg cyrus , Koning van Perhe , de kroon. Aldus komt het geen de Chaldeen en Tyriërs van den Tempel gezegd hebben, met onze Historie overeen.  BERIGT VAN HERMIPPUS- 125 VIII. HOOFDSTUK. Getuigenis/en van Griekfche Historiefchryvers, die insgelyks de oudheid des Joodfchen volks aanwyzen "r\us blykt dan de oudheid van ons geflacht zeer klaar, en 't geen ik gezegd héb is genoegzaam, om allen, die niet twistgierig zyn, te voldoen. Maar om ook zodaanigen te overtuigen, die alle andere Volken voor Barbaaren houden, en den Grieken alleen geloof geeven, zal ik eenige getuigenisfen van hunne eigen Schryvers bybrengen. Pythagoras, van Samos, die vóór langen tyd heeft geleefd, en door zyne wysheid en deugd boven alle andere Filofoofen uitmuntte, heeft niet alleenlyk kennis van onze Wetten gehad; maar haar ook in veele zaaken gevolgd. Want, hoewel 'er geene Schriften van hem voorhanden zyn, echter heeft men eenig bericht van zyne gevoelens uit hetgeen anderen daarvan gefchreeven hebben, van welke hermippus, een zeer naauwkeurig Historifchryver, de vermaardfte is. Deeze verhaalt, in zyn eerste Boek, wegens pyth agor as: „ dat één zyner vrienden, genaamd kalifon, geboortig van Krotone , geftorven zynde , deszeis ziel hem dag en nacht verzelde, en, onder anderen, hem beval, over geene plaats te gaan, daar een ezel gevallen I. BOEK. VIII. Hoofdft.  126 BERIGTEN DER GRIEKEN. r. boek. VIII. Hoofdft. len was, geen onzuiver water te drinken; en niemand te lasteren: waarin hy, zegt hermippus, overeen kwam met de gevoelens der jooden (x) en der Thraciers. „ 't Geen die Schryyer zegt, is waar, dewyl 't zeker is, dat hy een gedeelte zyner Filofofie uit de Joodfche Wetten ontleend heeft. (y~) Onze zeden zyn ook by verfcheidene Volken zo geacht en bekend geweest, dat veele die aangenomen hebben, gelyk blykt uit het geen theofrastus in zyn Wetboek gefchreeven heeft, alwaar hy zegt, dat de Tyrifche Wetten verbieden te zweeren by den naam van eenigen vreemden God; ook Relt hy, onder 't getal der verbooden Eeden, dien van Korban, dat is, gods gaave, welke Eed bekend is, dat by niemand dan by de jooden gebruikt wordt. Ons Volk is ook niet onbekend geweest by herodotus, den Halikarnasfer: want hy maakt 'er eenigzins gewag van in het tweede Boek zyner Historie, alwaar hy, van die van Kolchos fpreekende, aldus zegt: „ Het zyn alleen de Kolchers, Egypte- naars, (x) De geleerde le cleec is van oordeel, dat josephus zich hier vergist hebbe; en dat hermippus niet ïa^a-im maar i^aiov gefchreeven heeft, bet welk eene foort van Godheid op het Eiland Creta was, in welker verborgenheden pythaooras zich liet inwyden: men heeft toch nergens eenig berigt, dat hy zich zou opgehouden hebben onder de Jooden. Qj) Dit hebben wy reüeds aangemerkt in een voorig Deel.  GRIEKSCHE BERIGTEN. 127 naars, en Ethiopiërs, die zich befnyden: want de Feniciërs en de Syriërs van Paleftina ftaan toe , dat zy 't zelve van de Egyptenaars geleerd hebben: en belangende andere Syriërs, die langs de rivieren Thermodon en Parthenië woonen, alsmede hunne gebuuren de Makronen, zy bekennen , dat zy 't gebruik der befnydenis van de Kolchers ontleend hebben. Deeze volken zyn 't dan alleen, die de Egyptenaars daarin hebben nagebootst. Doch van de Egyptenaars en de Ethiopiërs zou ik niet weeten te zeggen, wie van die twee volken het van den anderen geleerd heeft. Men ziet hieruit , dat deeze Schryver uitdrukkelyk zégt, dat de Syriërs van Pa~ leftina zich laaten befnyden: nu is het bekend, dat 'er geen Volk in Palejlina is dan de jooden, die zich befnyden laaten; zo dat hy dan gevolglyk van hen fpreekt. cheriltjs, een oud Poëet, Relt onze Natie ook onder die, welke xerxe s , Koning van Perfië, in den oorlog tegen de Grieken volgde, in deezer voege: ,, Hier agter volgde een Volk, verwonderlyk om aan te zien ; zy hadden de fpraak der Feniciërs, en woonden in het Solymefche gebergte , by het wyde Meer: flordig zagen zy * er uit : 't hair was in het ronde gefchooren, en boven op 't hoofd hadden zy afgeftroopte huiden van Paardenkoppen , hard gemaakt in den rook." Immers blykt het, dat deeze Poëet van ons fpreekt, dewyl hy zegt, dat dit Volk woonde op 't ge- I. BOEK. • VÏII. Hoofdft.  i28 BERIGT VAN ARISTOTELEÖ. t. BOEK. VIII. hoofdft. 't gedergte van Solyme, 't welk jerufaleni is, by 't Meir Asfaltites,. dat het grootfte is van alle de Meiren van Syrië, (z) 't Zal my ook niet zwaar vallen te toonen , dat de vermaardfte Grieken niet alleenlyk ons Volk gekend, maar het ook hoog geacht hebben, klearchus, een leerling van aristoteles, die voor niemand der Peripatetifche Filofoofen behoeft te wyken, voert in eene zamenfpraak, in zyn eerfte Boek van den Droom, zynen Meefter, arisïoteles, aldus fpreekende in, wegens eenen Jood, dien hy gekend hadt: ,,. Ik zou al te langwylig zyn, indien ik van al 't overige tot u wilde fpreeken 't Zal echter niet ondienftig zyn, dat ik alles, wat ik in dien man (2) Prideaüx heeft, ter ophelderinge deezer woorden, aangemerkt, dat het zeker is, dat men aan Jerufalem ook den naam van Solyma gegeeven heeft; dat het omliggend land bergagtig is; dat de Stad niet ver ligt van 't Meir van Sodom, gémeenlyk de Doode Z.ee geheeten; en dat duscHErilus belchryving vry wel op de Jooden fcbynt te pasfen, te meer om dat 'er gezegd Wordt, dat zy de Fenijïfcke taal fpraken: want der Jooden getmeene taal was toen de Syrifche, die van de Fenififche weinig verfchilde. Scaltger, cuneus en b oc ha r t ■ denken aan de Solymers in Piftdie; doch salmasius verdeedigt josephus. In 't algemeen kan men 'er van zeggen , dat, toen xib|xês de Volken onder de Perfifche heerfchappy, algemeen, opontboodt, om hem in deezen oorlog te volgen , het niet te gelooven zy, dat de Jooden daarvan verfchoond zyn geworden, 't Zy dan de Dichter cherilus in die vaarzen, al of niet, Op de Jooden gezien hebbe; het is zeker, dat 2y hun aandeel tot deezen togt geleverd hebben.  ARISTOTELES GETUIGENIS, 129 man heb gevonden, 't geen verwonderens waardig is, en tot de Wysgeerte behoort, u verhaale, fchoon het u, om de waarheid te zeggen, als een droom mag voorkomen. Gy zoudt ons, zeide hyperochides,nergens meer mede kunnen verpligten. Ik zal dan, hernam aristoteles, om de regelen der redeneerkonst niet te buiten te gaan,met een verhaal van zyn genacht beginnen. Hy was een Jood van afkomft, gebooren in Neder Syrië, welker inwooners afkomelingen zyn van de Indiaanfche Filofoofen, die men Kalanen noemt, en die van de Syriërs Jooden genoemd worden, .om dat zy in Judea woonen, welks hoofdftad eenen zwaaren naam heeft: want zy noemenze jerufalem. Deeze man, alzo hy zeer herbergzaam alom ontvangen werdt, en, van dat binnenlands gewest , naar den zeekant was afgekomen, fprak niet alleenlyk onze taal zeer wel, maar was ons volk ook toegedaan. Toen ik met eenige myner leerlingen in Afie reisde, kwam hy my bezoeken; en uit de gefprekken, die wy met hem hadden, bevonden wy, dat 'er veel in zynen ommegang te leeren was. ,, Dit Zegt aristoteles by klearchus van dien Jood; waarby hy nog voegt, dat hy zeer maatig en kuisch van wandel was. Die meer daarvan weeten wil, leeze dien Schry ver; dewyl ik my niet te verre omtrent deeze ftoffe wil uitbreiden. Ook roert klearchus dit maar ter loops aan, en fpreekt aldus van ons, toen VIII. deel. I hy f, V,OEK. VUL Hoofdft.  i3o GETUIGENIS VAN HEKATEUS. I. boek. vtir. Hoofdft. hy bezig was met andere zaaken te befchryven. ■ Hekateus, de Abde- riter, die niet alleenlyk een groot Filofoof maar. ook tot Staatszaaken bekwaam was, zynde opgebragt by al ex and er den Grooten, en by ptolomeus, lagus Zoon, Koning van Egypte, heeft een geheel Boek van het joodfche Volk befchreeven, waarvan ik in 't kort iets zal aanhaalen, en met aanwyzing van den tyd beginnen. Hy fpreekt van den veldflag tusfehen ptolomeus en demetrius by de ftad Gaza, elf jaaren na al ex anders dood, in de honderd zeventiende Olympiade, volgens ka stor s rekening in zyne Kronyk; en zegt aldus: „ Ten zelfden tyde overwon ptolomeus, lagus zoon, in eenen veldllag by Gaza, demetriüs, antiüosus zoon, toegenaamd poliorcetes, dat is Stededwinger." Alle Historiefchryvers nu komen daarin overeen, dat alex and er de Groote in de honderd veertiende Olympiade geftorven is: des kan men niet in twyfel trekken, of ons Volk was, ten tyde van dien grooten Vorst, in eenen bloeienden ftaat. Hekateus voegt 'er by, dat ptolomeus, na' dat gevecht, alle de plaatzen van Syrië vermeesterde, en dat hy door zyne goedaartigheid de genegenheid des Volks zodanig won, dat veelen hem tot in Egypte volgden, en inzonderheid een Joodjeh Priester, geheeten ezec.'hias, oud zesenzestig jaaren, zeer geacht onder zyne Landge-  ANDER GETUIGENIS. 131 genooten, daarbenevens zeer welfpreekend, en zo verftandig, dat hy voor niemand in de kennisfe der gewigtigfte zaaken week. (a) Die zelfde Schryver zegt vervolgens, dat het getal der Priesteren, die den tienden ontvingen, en de gemeene zaaken beftierden, vyftienhonderd was, en T. HOEK. VUT. Hoofdft. O) 't Is buiten twyfel, volgens de aanmerking van prideaux, dat deeze ezechias dezelfde perlbon is, die den gemelden hekateus zulk een gunftig gevoelen van de Jooden en van hunnen Godsdienst heeft doen opvatten; en die hem van de meeste zaaken onderregt heeft, welke hy, bun aangaande, gefchreeven heeft. Hy heeft toch .eene byzondere Historie van de Jooden zamengefteld, en daarin van hunne zaaken gehandeld, van abraham af tot op zynen tyd toe. In dat Boek fprak hy zo loflyk van hun en van hunnen Godsdienst, dat volgens origesïs verhaal, h e r ennius FiLo.een Heidensch Schryver, die omtrent den tyd van den Romeinfchen Keizer trajanus leefde, uit dien hoofde tvvyfelde, of het wel een werk van hekateus ware, en deswege oordeelde', dat het of door eenen Jood, onder den naam van he k ateus , gefchreeven was, of anders, zo hy zelf daarvan fchryver was, dat hy reeds in zyn hart Joodsch moet geweest zyn. Indien één van beide waar moet zyn (fchoon ik er geene noodzaaklykheid in zie) zo kan het laatfte alzo wel waar zyn als het eerfie. Deeze hekateus was van Ahdera, eene Griekfche Stad van Thracie, de geboorteplaats van demockitos, PYTHAooRAsen andere geleerde Mannen, gelyk vossius aantekent. By alexajmder werdt hy opgevoed, en volgde hem in alle deszelfs oorlogen. Door den omgang met den gemelden Jood ezechias en anderen, die ptolomeus in Egypte gevolgd waren, kreeg hy kennis van derzelver Godsdienst,en ftelde daaruit zyne Hisiorie op. I 2  132 ANDER GETUIGENIS. I. BOEK. VIII. Hoofdft. en weder van ezechias fpreekende, zegt hy: „ Deeze perfoon, verzeld van eenige der zynen, hieldt dikwyls gefprek met ons, en verklaarde ons de voornaamRe zaaken van de leertucht en 't gedrag zyner landslieden, die alle befchreeven waren." Waarby hy voegt, dat wy zo ftipt op de onderhouding onzer Wetten blyven ftaan, dat wy liever alles willen lyden, dan die fchenden. Dus luiden zyne woorden: „ Wat rampen zy ook uitgeftaan hebben van de nabuurige volken, en voornaamelyk van de Koningen van Perfie en hunne Stedehouders, men heeft hen nooit van gevoelen kunnen doen veranderen. Noch 't verlies hunner goederen , noch beleediging, noch. wonden, noch de dood zelf, zyn magtig geweest, hun den godsdienst hunner Vaderen te doen Verzaake'n. Zy zyn onbevreesd voor alle die euvelen geweest, en hebben ongemeene proeven van hunne onwankelbaare ftandvastigheid omtrent het onderhouden hunner wetten gegeeven." Tot eene proef daarvan, geeft hy ons dit verhaal op. ,, Wanneer 't gebeurde, dat al ex ander te Babel was, en hy den tempel van belus, die omverre gevallen was, weder wilde doen opbouwen, en aan al zyn krygsvolk belast hadt, de noodige bouwftoffen daartoe aan te brengen, wilden de jooden alleen zulks niet doen; en hoewel zy veele (lagen en kwelling daarom moesten uitftaan, kon hy hen^ echter daartoe niet bewecgen: invoege dat de Ko-  ANDER GETUIGENIS. 133 ning hen eindelyk van dien arbeid, welke zo tegen hun gemoed ftreedt, ontfloeg. Toen zy weder in hun land kwamen, vernielden zy alle de tempelen en altaaren, die daar ter eere van Goden, welke zy niet erkenden, gefticht waren; waarover de Landvoogden hen in eene groote geldboete befloegen op fommige plaatzen, hoewel zy op andere plaatzen vry raakten." Deeze Historiefchryver voegt 'er by, dat men zich over hunne Rand vastigheid ten hoogften verwonderen moest, en dat ons volk ongemeen talryk was; dat de Perfen eene overgroote menigte daarvan naar Babilonie gevoerd hadden; en dat veelen, na den dood van alexander den Grooten, om eenen oproer in Syrië ontftaan, naar Egypte en Fenicie vervoerd werden. En om de grootheid, vruchtbaarheid, en fchoonheid van het Land, dat wy bewoonen, aan te wyzen, zegt hy, dat het drie millioenen bunderen bevat, en dat de landsdouw bekwaam is, [om allerleie vruchten voort te brengen. Voorts zegt hy by het geeven van een getuigenis aangaande de Stad jerufalem, dat zy van oude tyden bewoond is geweest; en van den Tempel dit volgende." De jooden hebben niet alleenlyk veele vlekken, maar ook eene menigte van vestingen, onder anderen de ftad jerufalem, die vyftig ftadiën in den omtrek, en honderd en twintig duizend inwoonèrs heeft. In 't midden van die ftad is een vierkante fteenen omtrek, van omtrent 13 vyf I. boek. VI ir. Hoofdft.  i34 ANDER GETUIGENIS. I. HOEK. Vllf. Hoofdft. vyf blinderen lang, en honderd elleboogen breed, met twee groote poorten; binnen dien omvang is een vierkantige altaar van ongepolyftc en witte Reenen te zamengcfteld; van welk ieder zyde de breedte van twintig, -en de hoogte van tien elleboogen heeft. Dicht daarby is een groot gebouw, in 't welk een altaar Raat, als mede een kandelaar, beiden van goud, weegende twee talenten, met lampen, die dag en nacht onophoudelyk branden. Maar men ziet 'er geen beeld, geen opgehangen gefchenk, noch eenig gewyd bofch omtrent. De Priesters brengen dag en nacht aldaar over in eene groote onthouding, en drinken 'er nooit wyn." Deeze. zelfde Schryver verhaalt ook zeker bedryf, dat hy gezien hadt van éénen der jooden, die in 't heir van al ex anders Nazaaten dienden. Dus luiden zyne woorden: ,, Toen ik naar de Roode Zee toog, was 'er, onder de ruiters van ons geleide, een groote en fterke jood, genaamd mosollam, welke gehouden werdt voor eenen van de dapperfte en beste fchutteren, die 'er onder de Grieken en uitheemfchen waren. En vermids, onder den optogt, eenen Vogelwaarzegger, om uit de vlugt der vogelen den-uitflag van onzen togt te voorzeggen, beval, dat men zou Ril houden, vraagde mosollam naar de oorzaak daarvan. Waarop hem de Vogelwaarzegger antwoordde, dat het was, om op zekeren vogel, dién hy zag, te letten, om dat, indien de vogel (dien  HEKATEUS GETUIGENIS. 135 hy hem te gelyk toonde) zitten bleef, zy ook moesten blyven flil Haan; doch dat, zo hy opvloog, en zich vooruit begaf, zy dan hunnen togt vervolgen mogten; maar, indien hy achter hen heenen vloog, dat het dan best voor hun ware, te rug te keeren. Mosollam, zonder iets daarop te zeggen, fpande zynen boog, en doorfchoot den vogel met eenen pyl. Dit fpeet den waarzegger en eenige anderen zo geweldig, dat zy op hem begonnen te fchelden, op 't welk hy zich aldus liet hooren: „ Zyt gylieden zinneloos, dat gy dus klaagt over eenen ongelukkigen vogel, dien gy in de hand hebt ? Indien hy onkundig was van 't geen zyn eigen leeven betrof, hoe kan hy ons dan doen weeten, of onze togt voorfpoedig zou weezen ; en indien hy eenige kennis van het toekomende gehad hadde, zou hy hier gekomen zyn, om zich door den Jood mosollam te hebben laaten doodfehie- ten?" Wy zullen 't met de getuige- nisfen van hekateus hierby laaten berusten; die 'er meer van willen weeten, behoeven zyn Boek maar te leezen Maar ik zal nog een ander bewys bybrengen uit (AGatharchideS) die, hoewel hy niet ten voordcele van ons gefprooken heeft, zulks echter niet uit kwaadaartigheid fchynt gedaan te hebben. Hy verhaalt, hoe de Koningin stratonika, na dat zy den Koning demetrius, haaren gemaal, verlaaten hadt, uit Macedonië in Syrië kwam, op hoop van met I 4 den I. ROEK. vin. Hoofdft.  I. HOEK. VIII. Hoofdft. 136 NIEUW GETUIGENIS. den Koning seleukus te zullen trouwen; zeggende wyders, dat, dewyl deeze toeleg haar niet gelukte, zy te Antiochië eenen opftand tegen hem verwekte; terwyl hy met zyn Heir in Babilonie was; doch dat hy, wederkomende, Antiochië innam; en dat zy, naar Cilicie willende vlugten, doch door eenen droom weerhouden zynde, van t' fcheep te gaan, gevangen genomen werdt, en daarop ftierf. Waarop agatharchides dan, om de ongerymdheid van dergelyk een bygeloof te toonen, ons Volk tot een voorbeeld bybrengt, en 'er aldus van fpreekt: „ Deeze, die men Jooden noemt, woonen in eene fterke ftad, genaamd Jerufalem. Zy vieren ieder zevenden dag zo ftrikt, dat zy niet alleenlyk geene wapenen handelen, noch 't land bebouwen, maar zelfs niet het allerminfte werk doen; dewyl zy dien dag tot aan den avond met bidden in den Tempel doorbrengen. Invoege dat, toen ptolomeus lagus met een heir kwam, zy, in plaats van wederftand te bieden, door het pleegen hunner dwaaze bygeloovigheid, hem tot eenen ftrengen heer over zich kreegen. Men befpeurde toen, hoe kwalyk gegrond die Wet was; en zodanig een voorbeeld behoorde niet alleen aan dat volk, maar aan alle de anderen te toonen, dat men niet zonder uitfpoorigheid zich aan zulke waarneemingen binden kan, wanneer een dringend gevaar ons verpligt, daarvan af te wyken." Aldus beoordeelt agatharchides ons gedrag  SCHRYVERS VAN DE JOODEN. 137 drag belachlyk;, maar die. 't recht inzien zulien moeten bekennen, dat het zeer prys.lyk is, dat wy, uit godvrucht de waarneeming onzer Wetten boven de behoudenis van ons Vaderland Rellen. —- Dat nu andere Schryvers, die in dien tyd hebben geleefd, niet van ons gcfprooken hebben, is uit afgunst, of diergelvk eene reden gefchied, gelyk ik gemaklyk zal kunnen toonen. Hieronymus, die, ten tyde dat hekateus leefde , die Historie ven alexanders Opvolgers gefchreeven heeft, en die daar van den Koning a ntigonus zeer bemind werdt. Landvoogd van Syrië was, rept niet één woord van ons, alhoewel-hy. byna in ons land opgevoed was, en hekateus een geheel Boek van ons gefchreeven .heeft. Hieruit blykt dan, dat de neigingen der Menfchen zeer verfchillen, dewyl de een geacht heeft, dat wy waardig waaren omftandiglyk befchreeven te worden; en dat de ander, om onze gedachtenis te verduisteren , de waarheid heeft wiilen finooren. Maar de Egyptifche, Caldeenfche, en Finiciaanfche Hiscoriefchryvers zyn genoeg, om de oudheid onzer afkomst te bevestigen, al ware 't, dat men geene Griekfche daartoe aanhaalde, onder welke men, behalve die, waarvan ik gefprooken heb, nog Hellen kan thboeilos, theodotus, mnaseas, aristofanes, hermogenes, euhemerus, konon, zopyrion, en misfchien anderen: want ik heb juist de Boeken van I 5 al- I. BOEK. vin. Hoofdft.  138 ANDERE SCHRYVERS. I. HOEK:, VIII. Hoofdft. IX. HoofdP. IX. HOOFDSTUK. Oorzaak van den haat der Egyptenaaren te. gen de Jooden. Bewys, dat manethon, een Egyptisch Schryver, de waar- ■ heid gezegd heeft ten opzigt van de oudheid der Jooden,- en dat al het ander, dat hy tegen hen zegt, verdichtfelen zyn. VTu moet ik nog aan wy zen de valsheid van 't geen tegen ons Volk is gezegd geweest, om de lasteringen en 't bedrog daarvan aantetoonen. Die meest in de Historiën ervaaren zyn, weeten genoeg, «rat de haat in dergelyke gelegenheden kan allen, die van ons gemeld hebben, niet doorleezen. De meesten van hun hebben geen rechte kennis gehad van 't geen 'er in de eerfte Eeuwen voorgevallen is, om dat zy onze Heilige Boeken niet geleezen hebben; echter hebben zy, doorgaans allen getuigd van de Oudheid onzes volks, 't welk het onderwerp is, dat ik my voorgefteld heb alhier te verhandelen. Phalereus, demetiuus, philo de oude, en eupolemus zyn niet verre van de waarheid afgeweeken; en wanneer zy ergens in gemist hebben, moet men 't hun ten goede houden, om dat zy de gelegenheid niet gehad hebben, om onze Boeken naauwkeuriglyk te verftaan, en te doorleezen.  LASTERENDE SCHRYVERS. 139 kan uitwerken; ook dat 'er geweest zyn, die 't hun werk gemaakt hebben, de deftigfte Volken te laaken, en den luister der doorluchtigfte Iteden te bezoedelen, en de regeeringsvorm der voortrefFelykfte Gemeenebesten te fchelden. Dus hebben theo'pompus omtrent &q Athemrs, polykrates omtrent de Lacedemoniers, en de Schryver van het Tripolüikon (want theopompus, gelyk fommigen meenen, is 'er de zamenfteller niet van) ten aanzien der Thebaanen gedaan. Ook heeft timeus in zyne Historie die en andere Volken ten onrecht gelaakt, en dit hebben alle die Schryvers voornaaralyk gedaan omtrent zulken, die den meesten lof verdienden; fommigen uit nyd, anderen uit haat, en etlyken uit eene begeerte, om zich door fpoorlooze redenen vermaard te maaken: hierdoor zyn zy by de zotten geacht geweest, alhoewel de verRandigen hen verworpen hebben. De Egyptenaars zyn de eerfte geweest, die ons gelasterd hebben. En anderen, om hun te behaagen, hebben de waarheid vermomd: want zy hebben niet willen zeggen, hoe onze Voorvaders in Egypte kwamen, noch hoe zy 'er uitgetoogen zyn, om dat zy niet zonder haat en afgunst hebben kunnen zien, dat zy, daar gekomen zynde, zeer magtig werden, en dat zy, na hunnen uittogt, zo gelukkig geweest zyn. De verfcheidenheid van Godsdienften heeft ook veel daar toe geholpen, door den nyd, in hun gemoed ve:- I. ! 0"!c. IX. Hoofdft.  140 MANETHONS GETUIGENIS. I. boek. IX. Hoofdft. wekt, om dat 'er tusfchen de zuiverheid van den éénen, en de onzuiverheid van den anderen geen minder verfchil is, dan tusfchen de natuur van god, en die der onvernuftige dieren. Het is toch by hen eene gemeene zaak, de beesten voor goden te houden, en uit een dwaas bygeloof, dat hun van jóngs op ingeprent wordt, te aanbidden. Dus hebben zy de voortreffelykheid van onze Godgeleerdheid nooit kunnen begrypen; maar zich zo hevig tegen't geen veelen goedgekeurd hebben aangekant, dat zy niet gefchroomd hebben, zelfs hunne oude Schryvers, ja ook zich zeiven tegen te fpreeken. Tot waarmaaking van dit myn zeggen zal één alleen, wiens getuigenis ik reeds bygebragt heb, om de oudheid onzer Landgenooten te bew}?zen, genoeg zyn, naamelyk, ma neth on, die, vooraf getuigd hebbende, dat hy zyne Historie van Egy. te uit de Heilige Boeken befchryven zoude, zegt, dat onze voorouders, veele duizenden fterk, in dat land gekomen waren, en het bemagtigd hadden; maar dat zy, eenigentyd daarna daaruit verdreeven zynde, zich in Judea hadden neergezet, en te Jerufalem eenen Tempel gebouwd. Tot dus verre komt hy met de oude Schryvers overeen; maar dan vertelt hy eenige belachlyke fprookjes van ons, die niet den minften fcbyn van waarheid hebben. Hy vermengt ons toch onder 't flecht volkje van Egypte, 't welk hy zegt dat door melaatsheid en andere kwaaien ge-  MANETHONS GETUIGENIS. 141 genoodzaakt was te vlugten. Hy fpreekt daarna van den Koning amenofis, 't welk een verdichte naam is, waarom hy ook de jaaren zyner regeering verzweegen heeft, hoe wel hy die naauwkeuriglykaanwyst, wanneer hy van andere Koningen fpreekt. Dan voegt hy 'er nog andere fabelen by, zonder te denken, dat hy te vooren gezegd hadc, dat de Herders, voor vyf honderd achttien jaaren , uit Egypte naar Jerufalem getrokken waren; wanthec was onder de regeering van tethmos 1 s (a) dat zy 'er uittoogen, en zyne Nazaaten regeerden driehonderd drieënnegentig jaaren, tot aan de twee broeders sethon en hermeus, welker één hy zegt, dat de Egyptenaar toegenaamd was, en de ander danaus, die door sethon verdreeven werdt, en dat deeze sethon negenënvyftig jaaren regeerde. Voorts dat rampses, oudfte zoon van sethon, hem in 't ryk volgde , en zesënzestig jaaren heerschte. Na dat hy dan bekend heeft, dat het zo lang geleeden was, dat onze Voorvaders uit Egypte getoogen waren, brengt hy, onder 't getal der anderen Koningen, dien verdichten amenofis, en zegt, dat die Vorst, gelyk ook zekere orus, één zyner Voorzaaten, uitdrukkelyk begeerd hadt, de Goden te zien, en dat een Priefter, insgelyks amenofis geheeten, en zoon van pa pi os, die zo veel kennis van het toekomende hadt, dat hy deel aan de godlyke natuure fcheen te hebben, hem (a) Pharao, zo hy genoemd wordt in 't tweede Boek der joodfche Oudheden.' I. BOEK. IX. Hoofdft.  I. KOEK. IX. Hoofdft. 142 ANDER GETUIGENIS. hem gezegd hadt, dat hy zyne begeerte zou kunnen erlangen, indien hy alle de melaatfchen en dergelyke befmette menfchen uit zyn Ryk verdreef. Dat deeze Vorst, dien raad volgende, wel tachtigduizend daarvan byeen verzamelde, en hen in de fteengroeven aan de oostzyde van den Nyl deedt arbeiden, waar onder ook melaatfche Priesters waren. M a nethon voegt 'er verder by,-dat deezen Priester amenofis beducht geworden zynde, dat de Goden hem en den Koning ftraffen zouden, zo voor 't geeven als uitvoeren van zulken raad van geweld; en daarbeneven ook voorzien hebbende, dat deeze befmette lieden elders hulp zouden krygen van zodanigen, die ook dertien jaaren Egypte in hunne magt zouden hebben, zo durfde hy zulks den Koning niet zeggen, maar liet deeze openbaaring in geschrifte na, en bragt zichzelven daarna om 't leeven; 't welk dien Vorst eene groote vrees aan bragt. Daarop vervolgt deeze Schryver aldus: „ Na dat dan deeze lieden eenen langen tyd met dien moeielyken arbeid hadden doorgebragt, baden zy den Koning, dat hy hunne ongemakken wilde verzagten, en hun de ftad /ham, voormaals, volgens de heilige Boeken der Egyptenaaren, Tyfon, genoemd, en door de Herders bebewoond, maar nu ledig, vergunnen. Voorts zegt hy: dat zy, zich met deiwoon aldaar neergezet hebbende, bevonden, dat die plaats tót eenen opftand bekwaam  ANDER GETUIGENIS. i43 kwam was, en daarop eenen Priester van Heliopolis, genaamd osarsiph, tot hun Opperhoofd verkooren, en zich met eede verbonden, hem te zullen gehoorzaamen; dat hy hen in 't eerst eene wet gaf, dat zy geene Goden zouden aanbidden, noch ook fchroomen te eeten van de dieren, die by de Egyptenaars voor heilig gehouden werden; ook dat zy zich niet verroaagfchappen zouden dan met zulke, die van hun gevoelen waren. Dat hy daarna die ftad met muuren deedt verfterken, en zich in ftaat ftelde, om den Koning a m e n o f i,s te beoorlogen : dat andere Priesters, zich by hem vervoegd hebbende, hy gezanten mar Jerufalem hadt gezonden aan de Herders, welke de Koning tethmosis verjaagd hadt, om hen van 't geen 'er voorgevallen was te verwittigen , en hun te vermaanen, dat zy zich met hem vereenigen wilden, om Egypte gezamenlyk te beoorlogen; met beiofce, dat hy hen te Avaris, 't welk hunne voorvaders wel eer bezeten hadden, ontvangen, en alles, wat tot hun onderhoud noodig was, hun verfchaffen zou : en, dat zy eenen bekwaamen tyd waarneemende, Egypte gemaklyk zouden kunnen veroveren. Dat deeze inwooners van Jerufalem, dien voorflag blydelyk ontvangen hebbende, zich met tweehonderd duizend mannen naar Avaris begeeven hadden. Dat de Koning amenofis, toen indachtig wordende, wat de Priester amenofis hein voorzegd hadt; met zulk eenen I. BOEK. IX. Hoofdft.  i44 ANDER GETUIGENIS. I. BOKK. IX. Hoofdft. nen fchrik bevangen werdt, dat hy, met de voornaamften van zyn ryk raad gehouden hebbende, de dieren, die in Egypte voor heilig gehouden worden, vooruit zondt; den Priesteren beval hunne beelden te verbergen; zynen zoon sethon, die nog maar vyf jaaren oud, en ook rames ses, naar zynen grootvader rampse s genoemd was, aan éénen zyner vrienden aanbeval; en toen de vyanden met een heir van driemaal honderdduizend mannen tegentrok. Dan dat hy, uit vrees, dat de Goden hem tegen waren, tot geen gevecht durvende komen, weder in zyn land keerde, en te Memjïs kwam, alwaar hy den os Apis, en andere dieren, welke hy als goden eerde, genoomen hebbende, te fcheep met een groot gedeelte van zyn Volk naar Ethiopië trok: dat de Koning van dat land, hem zeer toegedaan zynde, hem met alle de zynen wél ontving, hem Reden en vlekken aanwees, alwaar zy, geduurende die dertien jaaren van ballingfchap, van niets gebrek hadden, en dat hy op de grenzen van zyn ryk ge ftadiglyk krygsvolk hielde tot zekerheid van amenofis. Dat ondertusfehen de Herders, uit Jerufalem gekomen, veel meer kwaads deeden, dan die, welke hen in Egypte ontbooden hadden; dat zy 'er alle wreedheden en boosheid pleegden; dat het hun niet genoeg was , de Heden en dorpen in den brand te fteeken, maar dat zy, 'er kerkfehendery byvoegende, de Goden aan Rukken braken, de gewyde dieren - dood  MANETHONS GETUIGENIS. 145 doodden, en van het hout der beelden vuuren ftookten, om de voornoemde dieren te braaden; dat zy de Egyptifche Priesters en Profeeten dwongen de doodflagers daarvan te zyn, en hen dan gansch naakt weg joegen. „ Waarby deeze Schryver dan nog voegt v dat zy tot Wetgeever hadden eenen Priester van Heliopolis, genaamd osarsiph, wegens osiris, die de God was, welken men in die Stad aanbadt; en dat deeze Priester, van godsdienst veranderende, zynen naam ook verruilde, en dien van mos es aannam. ■ Deeze en dergelyke dingen, wel¬ ke ik kortheids halve voorbygaa, zeggen de Egyptenaars van de Jooden. Maneth 0 n zegt ook, dat amenofis met zynen zoon r a m a s e s, uit Ethiopië met een groot Heir, naar Egypte toog, en aldaar deeze Herders en befmette lieden door een gevecht overwon, en de overigen tot op de grenzen van Syrië vervolgde. Maar ik zal duWelyk toonen, dat alle deeze redenen van manethon niet dan fprookjes en loutere grollen .zyn. Men moet dan eerftelyk aanmerken, dat deeze Schryver in den beginne zegt, dat onze Voorouders niet oorfpronglyk van Egypte waren ; dat zy aldaar uit een ander"land waren gekomen,en, dat bemagtigd'hebbende, daarna genoodzaakt werden daar weder uit te trekken. Belangende nu 't geen hy vervolgens zegt, dat zy federt zich onder de melaatlche en befmette Egyptenaars vermengden; en dat m oVIII deel. K • SKS, I. ROEK. XI. Hoofdft.  ïa6 FABELEN. I. BOEK. IX. Hoofdft. ses, de leidsman van dit Volk, die het uit Egypte voerde, onder hen was: , ik zal uit dien zelfden Schryver doen blyken, dat moses, veele jaaren van te vooren, volgens zyn eigen zeggen, geleefd heeft. De eerfte oorzaak, die hy daarvan voorbrengt, is belachlyk. De Koning amenofis, zegt hy, begeerde de Goden te zien. Wat voor Goden waren 't toch? Indien het die waren, welke hy en de Egyptenaars aanbaden, te weeten, een os, een bok, een krokodil, een hondskop, die kon hy immers ten allen tyde zien, wanneer hy wilde. Doch indien het hemelfche Goden waren, en dat hy die niet begeerde te zien, dan om dat één zyner Voorzaaten die gezien hadt, zo kon hy wel weeten, hoedanig zy waren, zonder zich daarom zo veel moeite aan te doen. Maar, zegt men, deeze Profeet, door wien deeze Vorst de Goden hoopte te zien, was zeer wys en verftandig. Indien dit waar is, dan vraag ik, hoe 't dan kwam, dat hy niet wist, dat het hem onmoogelyk was, de begeerte van dien Vorst te voldoen, en om wat reden hy geloofde, dat die melaatfche en andere gebreklyke Lieden verhinderden dat de Goden zi REDE DER WEDERLEGGING. II. BOEK. I. rjoofdft. beantwoorden, alhoewel ik twyfel, of hy 't wel waardig is. Een gedeelte van 't geen hy zegt gelykt naar die fabelen, van welke ik gefprooken heb, en het overige is zo kwaadaartig en zo plat,dat men geene groote kennis van noode heeft,om te bemerken, dat het een werk is eens onweetenden, kwaadfpreekenden, en eerloozen Mans. Niettemin, dewyl men Menfchen ontmoet, die zo weinig verftands hebben, dat zy meer ingenomen zyn met zodanige redenen, dan met zulken, die uit eene groote oefening zyn voortgekomen; en dat de lasteringen hun aangenaamer zyn, dan de lof, dien men der deugd geeft; zo heb ik my verpligt geacht, dien Schryver die ons zo ftoutelyk berispt, gelyk als of wy onder zyn rechtsgebied Ronden, eens te toetzen: ook twyfel ik niet, of veelen zullen blyde zyn te zien, dat de kwaadaartigheid der bedriegeren te fchande geReld worde door zodanigen, welken zy ten onrecht beleedigen. ■—:— De rede van deezen Schryver is zo verward, dat men bezwaarlyk begrypen kan, wat hy zeggen wil: want de Rrydigheid zyner leugenen belem, mert hem dermaate, dat hy nu van den uittogt onzer Voorvaderen uit Egypte fpreekt, eveneens als die, welker fpooreloosheid ik aangeweezen heb; en dan weer de Jooden, die te Alexandrië woonen, lastert; ja fomtyds onze plegtigheden, en andere zaaken, onzen Godsdienst be|Têffè?.c(e? laakt, Ik acht, dat ik in mm  MOSES GELASTERD. fê§ fflyti eerfte Boek genoegzaam getoond heb, dat onze Voorouders niet oorfprong]yk uit Egypte gefprooten zyn, noch dat zy om eenige befmettelyke kwaaien daar,uit verdreeven waren. Dies zal ik zo kort zyn, als ik kan, in myn antwoord op het geen apion daar noch by voegt. Aldus luiden zyne woorden in zyn derde Boek van de Historie van Egypte: mo-ses, gelyk ik van de oudften onder de Egyptenaaren heb hooren verhaalen, was een Heliopolitaan; en oorzaak, dat men, om zich te fchikken naar den Godsdienst, in welken hy opgetrokken was, in de ftad in beflooten' plaatzen de gebeden begon te • doen, welke men te vooren buiten de ftad in de open lucht deedt; en dat men zich altoos, naar - den opgang der zon j volgens de Randplaats der ftad HeliopoliSi keerde; alsmede dat men, in plaats van uurwyzers, kolommen maakte boven zekere gedaanten van bekkens, in welke de fchaduw vallende zich draaide als de zon." Dus fpreekt deeze zonder¬ linge Lettermeester: doch de werken van moses toonen zyne leugens beter aan, dan myne woorden zullen kunnen doen;: want toen hy den Heere eenen Tabernakel oprechtte, gaf hy 'er zulk eene ge. daante niet aan, noch beval, dat men na hem zulks doen zoude: en salomon, die naderhand den Tempel te Jerufalem (lichtte, deedt insgelyks niets, dat naar deeze zotte inbeeldinge van apion gelykt. Noopens het geen hy zegt i L 3 vari ÏT. EOFK. i. Hoofdft";  II. EOEIC. I. Hoofdft. 166 MOSES VERDEEDIGD. van oude Menfchen verftaan te hebben, dat mos Es een Heliopolüaan was, en dat hy hun geloofde, als zulken, die 't wél wisten; heeft men wel ooit blykbaarder leugens gezien? Want hoe konden die oude lieden, met zulk eene verzekerdheid van moses fpreeken, die zo veele Eeuwen te vooren geftorven was. Hy zelf, die zich zo verftandig^ oordeelt te zyn, zou niet met eenige gewisheid durven fpreeken van het Vaderland van homerus, of van dat van pythagoras, die, nog maar zo onlangs geleeden, geleefd hebben ? Maar hoe komt de tyd, in welken hy zegt, dat moses de melaatfchen, blinden, en kreupelen uitleidde, overeen met de tydrekening der anderen? Want manethon zegt, dat de Jooden ónder de regeering van tetmosis, uit Egypte trokken, driehonderd drieënnegentig jaaren', eer danaüs naar Argos in ballingfchap ging. LYsrmach us, daarentegen, fchryft, dat het was onder de regeering van bocchoris, dat is, vóór zeventienhonderd jaaren; en moiom en anderen spreeken 'er ook van, elk naar zyne inbeeldinge. Maar apion die zich geloofwaardiger acht, dan die anderen te zamen, beweert ftoutelyk, dat die uittogt uit Egypte voorviel in het eerste jaar der zevende Olympiade, toen de Feniciërs Karthago ftichtten: en deeze omftandigheid brengt hy by, om zyn zeggen te doen gelooven, zonder na te denken, dat hy daardoor een gemaklyk middel  MOSES VERDEEDIGD. 167 del aan de hand geeft, om hem van valschheid te overtuigen. Want, indien men, ten aanzien van die bouwing, zich gedraagt aan 't geen de Feniciërs daarvan fchryven, dan moet men gelooven, dat Koning hiram meer dan honderd vyftig jaaren vóór de Richting van Karthago geleefd heeft: en nogthans heb ik uit de fchriften der Feniciërs zelve getoond, dat hy een vriend was van salomon, die den Tempel te Jerufalem Richtte, en dat hy hem daartoe behulpzaam was, zeshonderd twaalf jaaren, na den uittogt der Jooden uit Egypte. — Belangende het getal der geenen, die verjaagd werden; apion zegt, even als lysimachus, doch valfchelyk, dat het honderd tien duizend was; en geeft ook eene wonderlyke reden van de benaaming .van den Sabbath: ,, Na dat zy, zegt hy, zes dagen voortgetrokken waren, kreegen zy zweeringen in de liefchen ; en daarom rusten zy den zevenden dag, nu zy in Judea woonen, en noemen denzelven Sabbath , omdat die kwaal by de Egyptenaaren Sabbatofim genoemd wordt." Kan men wel , zonder lachgen , of liever zonder verRoordheid, aanzien, dat iemand de onbefchaamdheid heeft van zulke grollen te fchryven ? Wat fchynbaarheid is 'er, dat honderd tien duizend menfchen te zamen met die kwaal zouden behebtgeweest zyn? En indien zy blind, kreupel of anderzins gebreklyk waren, gelyk hy te vooren gezegd hadt, hoe zouden zy Hechts éénen -L4 dag, II. BOEK.. I. Hoofdft.  i68 MOSES VERDEEDIGD. II. i!oek. i. Hoofdft. dag, in eene woestyn hebben kunnen voorttrekken, of hoe de Volken, die zich tegen hen ter wêêr fielden, overwinnen? Is het wel waarfchynelyk, dat zy allen met zulk eene kwaal zouden bevangen geweest z}7n ? Kan dit, natuurlyker wyze, aan zo groot eeue menigte overkomen; en zou men zonder ongerymdheid zulks aan 't geval kunnen toefchryven? Is apion ook niet heel wonderlyk, als hy zegt, dat, binnen den tyd van zes dagen , deeze honderd tien duizend Menfchen in Judea kwamen , en niet denkt aan 't geen hy fchryft, dat moses, op den berg Sinai, tusfchen Egypte en Arabië, geklommen zynde, daar veertig dagen verborgen bleef; en dat hy, toen hy 'er weder afgekomen was, den Jooden de Wetten gaf, die zy onderhouden? Daar 't nogthans niet moogelyk is , dat zulk eene menigte van Menfchen, veertig dagen , in zulk eene dorre wildernis, daar niet zo veel als enkel water te vinden was, zou overgebragt hebben; en wederom de geheele reis door zo eene groote woestyn, in zes dagen', afgelegd hebben. ■ Belangende de ongerymde reden , vyelke hy van den naam van Sabbath geeft, die moet noodzaakelyk of uit onkunde, of uit zotheid voortkomen: want daar is een groot onderfcheid tusfchen de woorden Sabbo en Sabbath; dewyl Sabbath in 't Hebreeuwsch , ruste , en Sabbo , volgens deezen Schryver, in 't Egyptisch, lieschpyn betekent-.—r— Zodanig zyn de nieuwe  ONTROUW VAN APION. ir59 we verdichtfelen, welke apion voegt by die der Egyptifche Schry veren wegens moses, en den uittogt der Jooden uit Egypte. Maar behoeft men zich wel te verwonderen , dat hy zo valfchelyk van onze Voorouders gefchreeven heeft, zeggende , dat zy hunnen oorfprong uit Egypte gehad hebben, daar hy niet fchroomt te liegen omtrent het geen hem zei ven betreft, dewyl hy, te Oafis in Egypte gebooren zynde , zyn Vaderland verzaakt, en voor eenen Alexandryner wil aangezien weezenV Hy heeft dan gelyk, dat hy den zodanigen , welken hy haat , den naam van Egyptenaaren geeft: want indien hy niet geloofd hadt, dat de Egyptenaars de fnoodfte van alle Menfchen waren , hy zou zich niet gefchaamd hebben , voor éénen van hun aangezien te worden, na- , dien zy, die eenige achting voor hun Vaderland hebben , het zich eene eer rekenen , aldaar gebooren te zyn , en zich yverig aankanten tegen zulken , die de achting daarvan zoeken te verkleinen. Maar hoe dat men ook aanmerkt het geen alle die Schryvers gezegd hebben, de Egyptenaars behooren ons deswege gunst toe te draagen, 't zy dat wy even denzelfden oorfprong nevens hen gehad hebben , of dat zy 't geen men hun verwyt met ons gemeen hebben gehad: maar apion, weelende , welk eenen haat die van Alexandrië den Jooden, die m hunne Stad woonen, toedraagén, heeft voor 't burgerrecht, dat zy hem gefchonken hebben, zyne erkenL 5 te¬ il. noEic. li Hoofdft.  ï7o jooden beschuldigd. lï. BOEK. I. Hoofdft. n. Hoofdft. telykheid willen toonen, door de geenen, welke zy als hunne vyanden aanmerken, te belasteren, zonder te overweegen, dat &y niet alleen die geenen, welke 't voorwerp van hunrten haat zyn, maar alle de Jooden , de gantfehe Waereld door, beleedigt. ii. hoofdst u k. Antwoord op yt geen apion tot nadeel der Jooden, noopens de Stad Alexandrië gezegd heeft , als mede op 't geen hy zegt, om te doen gelooven, dat hy van daar afkemftig is; en op zyne verfchooning van de Koningin kleopatre. TT aat ons nu eens zien, waarin dat groot ongelyk beftaat,'t welk die van Alexandrië zeggen van de Jooden geleeden te hebben. Toen de Jooden, zegt apion, uit Syrië kwamen, floegen zy zich neer langs den oever der zee, op eene plaats zonder havens , die fterk van de baaien befpoeld werdt. Doet hy, dus fpreekende , deezer Stad, welke hy valfchelyk zegt zyn Vaderland te zyn, geen ongelyk; dewyl ieder weet, dat zy aan den oever der zee gelegen, en gerieflyk om te bewoonen is? Én indien de Jooden deeze plaats met geweld ingenomen hebben, zonder dat men feen daaruit heeft -kunnen dryven, zo is dit een bewvs hunner dapperheid. Maar het  GUNST AAN DE JOODEN. 17 r het is al ex and er de Groote geweest, die hen daar heeft doen woonen , en ge. wild heeft , dat zy dezelfde eer zouden genieten , als de Macedoniërs. Wat zou apion dan gezegd hebben, indien men", in plaats van hen in deeze koninglyke Stad te laaten woonen , hen naar Nekropolis gezonden hadt , en hen niet nog, hedendaags Macedonii'rs noemde ? Indien hy de brieven van alexander den Grooten, van ptolomeus lagus, en van de Egyptifche Koningen , deszelfs Nazaaten, geleezen hadt, als méde 't geen de groote ciESAR te Alexandrië op eene kolom heeft doen houwen , tot eene eeuwige gedachtenis van de voorrechten, welke hy den Jooden toegeftaan hadt; hy zou niet, zonder eene gruwelyke kwaadaartigheid , het tegendeel kunnen gefchreeven hebben. Én indien hy niets van dit alles ooit gezien heeft, dan is hy onweetend in den hoogden graad. Geen minder onweetendheid is het, als hy zegt verwonderd te zyn, dat de Jooden zich den naam van Alexandryners aanmaatigen : want wie weet niet, dat alle de geenen, die zich in eenige volkplantingen neerzetten , hoe verfchillende zy ook van oorfprong zyn, den naam van hunnen Stichter aanneemen ? Hoe veele voorbeelden zou men daarvan niet kunnen bybrengen? Noemt men de Jooden, die te Antiochië woonen, niet Antiochiërs, om dat de Koning seleukus hun aldaar het burgerrecht gegeeven heeft? Noemt menze niet Efefiërs, die te Efefe, en IL BOEIf. II. Hoofdft.  l?a GUNST VAN JOODEN II. ÏOEK. II. Hoofdft. en Ioniërs, die in Ioniè woonen, dewyl zy dat voorrecht van andere Koningen verkreegen hebben ? Hebben niet de Romeinen dezelfde gunst, niet alleenlyk aan byzondere perfoonen , maar aan geheele Landfchappen toegeftaan ; waar door de oude Iberiërs , de Tuskaaners, en de Sabynen den naam van Romeinen voeren ? Indien nu apion hun dat voorrecht wil ontneemen , dat hy dan ophoude , zich eenen Alexandryner te noemen: want dewyl hy in 't binnenfte van Egypte gebooren is, hoe kan hy zulks doen , indien men hem dat recht beneemen zoude, gelyk hy wil, dat men 't ons beneeme, nademaal de Romeinen, die tegenwoordig meesters van de Waereld zyn, den Egyptenaaren alleen niet willen toeftaan , dat zy eenig burgerregt buiten hun land verkrygen? Deeze edelmoedige perfoon dan, zich buiten ftaat bevindende, om die gunst te vevhoopen, poogt zodanigen , welke zulks met recht verkreegen hebben , te lasteren; met recht, zeg ik, nadien het niet was uit gebrek Van inwooners, dat alexander, toen hy die Stad met zulk eenen yver ftichtte , aldaar zo veele Jooden byeen verzamelde; maar het was uit erkentenis hunner dapperheid en getrouwheid , dat hy hen met die gunst wilde verëeren: want hy droeg onze Natie zulk eene achting toe, gelyk wy by hekateus leezen , dat die Vorst van de toegenegenheid en getrouwheid der Jooden zo voldaan was, dat hy Samaric aan  JOODEN GEACHT. 173 aan Judea hechtte, en het van fchattirige ontfloeg. Ook betoonde ptolomeus lagus, één zyner Nazaaten, niet minder genegenheid aan de Jooden te Alexandrië , daar hy , om hunne dapperheid en getrouwheid , de fterkfte plaatzen van Egypte hun te bewaaren gaf; daar hy ook om Cyrene en andere lieden van Lybie, door hem veroverd, te behouden, volkplantingen van Jooden derwaards zondt. Ptolomeus filadelfus, die hem in de heerfchappy is opgevolgd, heeft niet alleenlyk alle onze Landgenooten , die in zyn land gevangen waren, in vryheid gefield ; maar hun ook dikwyls groote fom. men gelds gegeeven. Zelfs hadt hy ook ('t welk noch veel aanmerkelyker is) zodanig eene begeerte , om van onze Wetten en heilige Schriften kennis te hebben , dat hy bekwaame perfoonen ontboodt, om die voor hem uit te leggen en te vertaaien. En 't waren geene gemeene lieden, welken hy die zorg en toezigt aanbeval, maar 't was demetrius falereus, die voor eenen van de geleerdHen zyns tyds gehouden werdt, nevens andreas en ariste as , Hoofdmannen zyner lyfwacht. Immers zou deeze Vorst niet met zulk eenen yver begeerd hebben , in onze wetten en zeden onderweezen te zyn , indien hy de onderhouders daarvan verfmaad, en hen niet liever in hooge achtinge gehouden hadt ? Heeft apion dan niet geweeten, of heeft hy 't niet willen weeten, dat deeze Qp- vql- II. noEic. ir.' Hoofdft.  JOODEN GEACHT. volgers der Macedonifche Koningen , on3 altoos zeer zyn toegedaan geweest? Ptolomeus de derde , toegenaamd euerg e t e s, dat is Weldoener , na dat hy geheel Syrië te ondergebragt hadt, dankte niet de Egyptifche Goden voor zyne oververwinning, maar kwam te Jerufalem, om gode een groot getal van flagtoffers te offeren, (e) op zodanig eene wyze, als wy gewoon zyn , en hy begiftigde den Tempel met kostelyke gefchenken. ptolomeus philometor, en de Koningin kleopatre, zyne gemaalin, betrouwden den Jooden de beftiering van hun Ryk, en gaven aan onias en d osithéus, insgelyks Jooden, het opzigt over hunne krygsheiren, met wier naamen apion zich niet ontziet den fpot te dryven, in plaats dat hy, willende voor eenen bur ger van Alexandrië geacht zyn , behoord hadt hunne daaden te roemen, en 't hun ie) Kan men zich hier, (dit is te regt gevraagd) op josephus verhaal wel verlaaten ? 't Is wei te gelooven , dat ptolomeus eueroetes te Jerujalem gekomen, en code een groot getal van Jiagtofferen geofferd hebbe, 't geen, gelyk wy te vooren gezien hebben, zeer'dikwerf in die Stad door Heidenjche Vorften gefchied is ; maar dat hy de Egyptijche Goden voor zyne overwinning niet zou gedankt hebben , valt bezwaarlyk aan te neemen, om dat hy, gelyk de Hoogleëraar venema aanmerkt op Dan. XI: 7— 9., den titel van kuergetes, wegens het herftellen der Egyttjche Goden, ontvangen heeft, en roemde, dat hy van 's Vaders zyde, uit h e r k ö l e s, en , van Moeders kant, uit b a c c h u s, gefprooten was. II. BOEK. II. Hoofdft.  ONIAS. i?5 't hun te danken , dat zy die Stad bewaard hadden , toen zy door haaren opftand tegen de Koningin kleopatre gevaar liep, van ganfchelyk verdelgd te worden. Hy zegt alleenlyk, dat onias aldaar eenig krygsvolk bragt, toen termus, Onderbevelhebber der Romeinen, da?a* was. Maar waarom voegt hy 'er niet by, dat onias groote reden daartoe hadt? want toen ptolomeus physkon, na den dood van zynen broeder, den Koning ptolemeus philometor, van Cyrene kwam, met voorneemen, om zyner weduwe, de Koninginne kleopatre, en haaren Zoonen, 't ryk te ontweldigen, en zelf in *t bezit daarvan te treeden, (*) trok onias hem tegen, en gaf in deezen nood blyken van zyne onfehendelyke trouw jegens de wettige Vorften. Daarop toogen de heiren voort, om tot een gevecht te komen. God gaf toen openlyk te kennen, dat hy de gerechtigheid der zaak, voor welke onias (treedt, voorftondt. Want physkon, hebbende alle de Jooden, die te Alexandrië woonden, met hunne Vrouwen en Kinderen, naakt en gebonden, vóór de olifanten doen ftellen, om door hen vertrecden tc wor- Cf) Van dit Sterretje * af tot het Ogende * op Uadzyde 191, ontbreekt het Grieksch, des men hier gebruik heeft moeten maaken vair de Laty'tifche overzetting, die men reeds hadt, eer het Grieksch verlooren was, waardoor men dus dee2e gaaping heeft kunnen vullen. IL BOEK. II. Ho A'dft.  176 APIONS LASTER. n. boek; IC Hoofdft. (ƒ) Een Spook/el ... \ volgens het gevoelen der Jooden in dien tyd. worden, na dat hy die heeften, alvoorens hadt doen dronken maaken, op dat zy te verwoeder zouden zyn; zo gebeurde het tegendeel; nadien de olifanten, zich van de Jooden afkeerende, op zyne vrienden aanvielen, en veelen daarvan ombragten. Ten zelfden tyd zag die Vorst een fchrikkelyk fpookfel, 't welk hem verboodt, den Jooden eenig leed te doen (ƒ). Eéne zyner bywyven , geheeten ithaka, of zo anderen zeggen, hirene, badt hem zelfs, dat Volk zo wreedelyk niet te handelen. Dit ftondt hy haar niet alleenlyk toe; maar betuigde ook, dat het hem leed was , dat hy zo gedaan hadt. Dit is zo waarachtig, dat ieder één wel weet, dat de Jooden te Alexandrië jaarlyks dien dag vieren, op welken god hen" zulk eene merkelyke genade bewees. Dus toont dan apion, dat hy een groote lasteraar is, dewyl hy de Jooden durft laaken wegens den oorlog tegens physkon, waarmede zy den hoogften lof verdiend hebben. —> Daar hy ook fpreekt van de laatfte kleopatre, die te Alexandrië geregeerd heeft, ftelt hy ons in 't ongelyk, in plaats dat hy behoord hadt haar, om haare ondankbaarheid jegens ons, te befchuldigen, en te bekennen, dat deeze Vorftin haare Mannen, van welke zy zeer bemind was, haaren Verwanten, allen den Romeinen in 't gemeen, en den Opperveld- hee-  KLEOPATRA'S WANDAADEN. 177 heeren, haare weldoenderen in 't byzonder^ zeer veel kwaads gedaan hadt. Haare wreedheid ging zo verre, dat zy haare eigen' Zuster arsinoë, die haar nooit eenig leed hadt gedaan, in den tempel liet ombrengen, en haaren Broeder vermoorden. Zy beroofde ook de Tempelen haarer Goden, en de graven haarer Voorouderen. Zy toonde zich eene vyandin van augustus, den Nazaat en aangenomen Zoon van caesar, aan wien zy haare kroon verfchuldigd was. ' Zy verbasterde antonius zo door haare minnekonften, dat zy hem eenen vyand zyns Vaderlands maakte. En zy was zo ongetrouw jegens zyne vrienden, dat zy fommigen van 't geen hun door hunne koninglyke geboorte toekwam beroofde, en anderen in haare misdaaden wikkelde. Wat zal ik zeggen van haare lafhartigheid, toen zy antonius, voor wiens gemaalin zy wilde aangezien zyn, en by wien zy Kinderen hadt, in den zeeflag verlaatende, hem dwong, zyn heir over te geeven, om haar in haare vlugt te volgen, doende hem zo dat geluk verliezen, 't welk, hem boven Koningen verheffende , hem 't ryk der Waereld met a ugustus deedt deelen? Eindelyk haare haat en wreedheid jegens de Jooden waren zo groot, dat zy zich het inneemen van Alexandrië door caesar getroost zoude hebben, indien zy met haare eigen' hand alle die Inwoners hadt kunnen dooden. Is het dan niet eene eere voor ons, VIII. deel. M 't geen TL boek. ff. Hoofdft.  II. BOEK. H. Hoofdft. 278 JOODEN GEËERD. 't geen apion ons verwyt, dat zy, geduurende eenen grooten hongersnood, weigerde, koorn aan de Jooden uit te meeten? Maar zy werdt naar verdiende geftraft; en de groote caesar zelf gaf getuigenis van onze getrouwheid, en van den byftand, welke wy hem verleenden in den oorlog, dien hy in Egypte voerde. Ook kunnen wy door de befluiten van den Raad, en door brieven van augustus toonen, met hoedanig eene achting en genoegen zy onze dienden erkenden. ■ Dit zyn de Rukken, welke apion behoorde te doorzien: hy moest onderzocht hebben alles, wat 'er voorgevallen was onder alexander den Grooten; onder de PTOLOMEëN, deszelfs Nazaaten; onder de befluiten van den Raad, en die der groote Roomfche Keizeren. Indien germanikus geen koorn kon doen geeven aan allen, die te Alexandrië woonden , dat was een teken van de onvruchtbaarheid, en fchaarsheid, die 'er toen waren, en niet eene ftoffe om de Jooden te befchuldigen; om dat zy daar in niet anders gehandeld werden, dan de andere Inwooners. Hoe de volgende Keizers zich omtrent hen gedraagen hebben, is bekend; en de bezorging van 't koorn, dewelke men van Alexandrië ontnomen heeft , is hun niet meer dan de overige burgers afgenoomen. Hoe zeer zy zich echter op hun trouwe, door de oude Koningen beweezen, verlaaten, blykt daar uit, dat zy hun de bewaaring vaja de rivier  apion Weerlegd. 179 vief en de voornaamfte plaatzen aanbetrouwen. ; Maar, zegt apion, indien de 'Jooden burgers van Alexandrië zyn, waarom aanbidden zy niet dezelfde Goden, welke de Alexandryners eeren? Ik antwoorde: Indien gylieden allen Egyptenaars zyt j waarom twist gy dan geftadiglyk onder malkanderen over uwen Godsdienst? Zou ik my niet van uwe wapenen kunnen bedienen tegen u zeiven, door u te zeggen, dat gy allen geen Egyptenaars zyt j ja dat gy geene menfchen zyt,gelyk anderen, dewyl gy de dieren, die vyanden der menfchen zyn, zo zorgvuldiglyk aankweekt, en eert,- waar tegen onder de Jooden geen verfchsidenheid van gevoelens is, gelyk by ulieden? Wat reden van verwondering is 'er dan, dat de Jooden, die te Alexandrië woonen, dezelfde Wetten, die zy altoos onderhouden hete ben, blyven waarneemen? m i nu hoek If. Hoofdit.  II. boek. ni. Hoofdft. III. Hoofdft. 180 JOODEN ONSCHULDIG. III. HOOFDSTUK. Antwoord op 't zeggen van apion, dat de verfcheidenheid van Codsdienjten oorzaak der ontftaane oproeren te Alexandrië geweest was; en dat hy de Jooden hefchuldigt, dat zy niet, gelyk andere volken, beelden der Keizeren hadden. Apion wil ons ook doen gelooven, dat het verfchil van Godsdienst, welk 'er tusfchen ons en de oude inwooners van Alexandrië is, de oorzaak der oproeren, die men aldaar gezien heeft, geweest zy. Maar indien dit waar ware, dan moest het zelfde ook gefchied zyn in alle andere plaatzen, daar Jooden woonen, om dat het by allen bekend is, dat zy in 't Huk van geloof niet verdeeld in hunne gevoelens zyn, en dat, als men eens naauwkeurig onderzoek zou doen naaide Richters der oproeren, te Alexandrië ontdaan, men bevinden zoude, dat het geen Jooden waren, maar zulk eene foort van burgers, gelyk apion is. Zo lang 'er in die Stad niet dan Grieken en Macedoniër s woonden, heeft men 'er geene oproeien gezien: zy zyn niet tegen ons opgeftaan, en hebben ons in de oefening onzes godsdiensts niet geftoord. Maar federt dat de verwarring der tyden eene groote menigte Egyptenaaren aldaar ingevoerd  WELDAADEN AAN JOODEN. 181 voerd heeft, zyn 'er beroerten gereezen, zonder dat men zulks den Jooden kan wyten, dewyl zy niet van geloof, noch van gedrag veranderd zyn. Het is dan aan die Egyptenaaren, welke de beltendigheid der Macedom'rs, en de voorzichtigheid der Grieken derven, en, van verdorvene zeden zynde, ons altoos gehaat hebben, dat men die doodelyke verdeeldheden moet toefchryven: en zy zyn 't, die het verwyt behooren te draagen, dat apion ons doet, wanneer hy ons vreemdelingen noemt, alhoewel wy het burgerrecht van Alexandrië met recht genieten, waartegen veelen van hun het niet, dan door eene verrasfing, verkreegen hebben, nadien 't niet blykt, dat eenig Koning of Keizer 't hun toegedaan heeft: doch ons is 't verleend door alexandhr den Grooten; het is door de Koningen van Egypte, zyne Nazaaten, bekrachtigd; cn de Romeinen hebben ons daarin gehandhaafd. ■ apion poogt ons ook te laaken, om dat wy geene itandbeelden der Keizeren oprechten ; even als of die Vorften zulks niet wisten, en daarvan verwittigd moesten worden. Behoorde hy niet liever hunne goedheid en befcheidenheid gepreezen te hebben, dat zy hunne Onderdaanen tot het fchenden hunner vaderlyke Wetten niet hebben willen dwingen; maar zich vergenoegd gehouden hebben met die eere te ontvangen, welke men hun met een goed gemoed geeven kon, weetende, dat zulk een eer, die met geweld afgeperst M 3 wordt, II. BDEiC. III. Hoofdft,  II. BOEK. IJl, fjoofdft. 182 BEELDEN MAAKEN. wordt, geenen dank verdient. Behoeft men zich wel te verwonderen, dat de Grieken en andere Volken, die de af beeldzeis van hunne naaste Bloedverwanten, als vaders, vrouwen, en kinderen , en zelfs van zodanige perfoonen, welke hen niet in maagfchap beftaan, ja ook van hunne dienaars, met vermaak bewaaren, die eer aan hunne Vorften bewyzen? Toen moses, onze Wetgeever, verboodt, beelden te maaken van alles wat bezield is, (als eene zaak, die gode en den Men, fchen onnut is) zonder dat hy toen eenige gedachten kon hebben van 't Roomfche Ryk, liet hy ook geenszins toe, dat men van god, die ten eenemaal geestelyk is, een beeld raaaken zoude, nadien hem bekend was, wat kwaad daaruit zou kunnen ontftaan: maar daarom verboodt hy niet het geeven van andere eer aan zul, ken, welke naast god verdienen die te ontvangen ^ gelyk wy die ook aan den Keizer en 't Roomfche Volk bewyzen. Hierom is het, dat wy alle dagen offerhan. den, ten koste van 't gemeen, voor hun Offeren, zonder dat wy zulks voor iemand anders doen ten gemeene kosten j gejf niet voor onze eigen' Kinderen,  VALSCHE VERHAALEN. 183 IV. HOOFDSTUK. Antwoord op 't geen apion uit het verhaal van possidonios en apollonius molon zegt, dat de Jooden in hunne gewyde fchatkist een gouden ezelskop hadden,- en jaarlyks in den Tempel eenen Griek mestten, om geofferd te worden; nevens nog een ander fprookje van eenen Priester van apollo. Tk oordeel genoegzaam beantwoord te -■-nebben 't geen apion tegen ons ge* zegd heeft wegens Alexandrië; dan ik moet my ten hoogften verwonderen over de fpoorloosheid van possidonius en apollonitjs molon, die hem de ftoffe daartoe hebben verfchaft. Deeze twee Schryvers befchuldigen ons, dat wy de Goden, welken andere Volken eeren, niet 'aanbidden: zy verhaalen eene menigte van leugens deswege, en fchroomen niet, op eene belachlyke wyze, van onzen Tempel te fpreeken; en hoewel 'er niets fchandelyker voor vrye perfoonen is, dan te liegen, om welke zaak 't ook zou moogen weezen, zo is 't zulks echter nog meer, wanneer het gefchiedt wegens eene plaats, die go de toegewyd, en door haare heiligheid over den gan- fchen aardbodem vermaard is. • Op hun bericht heeft apion durven zeggen, dat de Jooden, in hunne gewyde fchatkaM 4 mer. II. boek. IV. Hoofdft.  184 GOUDEN EZELSHOOFD. II. bce5c. IV. Hoofdft. raer, een gouden ezelshoofd van groote waarde hadden, 't welk zy aanbaden; en dat men het vondt, toen antiochus ^den Tempel pionderde. Hierop antwoorde ik eerftelyk, dat 4 indien deeze befchuldiging zo waaragtig ware, gelyk zy valsch is, het hem, die een Egyptenaar is, geenszins voegde, ons deswege te befchuldigen, nademaal een ezel niet erger is, dan wezels , bokken, en andere dieren, welke by de Egyptenaars onder de Goden gerekend worden. Is 't moogelyk, dat hy zo blind zoude zyn, dat hy niet zien kan, dat 'er nooit ongerymder leugen te voorfchyn is gekomen ? Immers 't is ieder een bekend, dat wy altoos dezelfde Wetten zonder de minfte veranderingen onderhouden hebben; en nogthans toen Jerufalem in die ongelukken verviel, waaraan alle de Steden van de Waereld onderhevig zyn, dat het ingenomen werdt door theos, (*) door pompejus, door krassus, en eindelyk door titus, en dat zy Meesters van den Tempel werden, hebben zy 'er wel iets anders gevonden, dan een groote godvrucht, waarover ik my echter alhier niet meen uit te breiden"? ■ Toen antiochus, fchendende het recht der Volkeren, den Tempel pionderde, dien hy niet vfcroverd hadt volgens de Krygswetten, om dat.hy voorgaf onzen vriend en bondgenoot te zyn, maar door (*) Antiochus, Koning van Syrië, droeg deq bynaam van Theos en Epifanes.  GETUIGEN VOOR DE JOODEN. 185 door eene overrompeling, en om dat hy groot gebrek aan geld hadt, zo vondt hy 'erniets in,dat niet eer en ontzag waardig was, gelyk blykt uit verfcheiden' geloofwaardige Schryvers, als p o 1. y b rus den Megapolüaaner, strabo den Kappadocier, nikolaus den Damascener, timagenes, kastor den Kronykfchryver, en apollodorus, welke allen zeggen, dat antiochus, geld van noode hebbende, het verbond, dat hy. met de Jooden hadt, verbrak, en den Tempel, die vol van goud en zilver was, pionderde. ■ apion behoorde die zaaken nagedacht te hebben, 't en ware hy de plompheid van eenen ezel, en de onbefchaamdheid van eenen hond, die één van de Goden zynes lands is, gehad hadde. Wy bewyzen den ezelen geen eer, noch wy fchryven hun eenige magt toe, gelyk de Egyptenaars den krokodillen en Hangen doen , van welke zy gelooven , dat die van de eene verflonden, en van de andere gebeeten worden, onder het getal der gelukzaligen behooren te worden gerekend. De ezels dienen by ons niet anders, gelyk ook elders by verftandige Menfchen, dan om lasten te draagen, of tot den akkerbouw gebruikt te worden: en als zy lui zyn, of 't koorn op den dorschvloer eeten, dekt men hem wakker toe met flagen. — apion moet weinig verftands hebben, om verdichtzelen te bedenken, of zeer M 5 on- II. BOEK. IV. Hoofdft.  186 LEUGENAARS. U. ISOTÏK. IV. Hoofdft. onbekwaam zyn, om die te befchryven: want van alles, dat hy valfchelyk tegen ons gezegd heeft, is' 'er niets, dat ons befchaadigen kan. Hy vergenoegt zich niet met alle die fpoorloosheden; maar hy voegt 'er noch eene andere fabel by, de belachlykfle, die men zou kunnen bedenken, welke hy van de Grieken ontleend heeft; alhoewel zy, die zich onderwinden van godvrucht te fpreeken, behooren te weeten, dat hoe groot eene zonde het ook zy, eenen Tempel, door ongewyd daar in te komen, te ontheiligen, het noch grooter kwaad is, den Priesteren godloosheden op te dichten, waaraan zy nooit gedacht hebben. Doch die leugenaars hebben niet gefchroomd, tot beicherming van eenen kerkfchendigen Koning, valfche dingen van ons en onzen Tempel te fchryven: want om de trouwloosheid, welke antiochus, door behoefte van geld, tegen onze landgenooten beging, te verfchoonen, verdichten zy een fprookje, op dat men 't ons ook in laater dagen zou verwyten. En op dat dit fraai Ruk niet zou verlooren gaan, geeft 'er apion deeze befchryving van; naamelyk, dat die Vorst in den Tempel een' mensen vondt, liggende op een bed aan eene tafel, die met allerhande treffdyke fpyzen, zo van vieesch als visch, voorzien was, dat deeze man, zeer verbaasd, zich op zyne knieën vóór hem ncderwierp,enbadt, dat hy hem veiiosfen wilde. Dac antiochus hem daarop beval neêr te zitten en te zeg-  SNOODE LASTER. 187 zeggen wie hy was, wie hem daar ter plaatze gebragt hadt, en waarom men hem zo veel lekkemyen en kostelyk e fpyzen voorzettede. Dat de man, hem al wee. nende , hadt geantwoord, dat hy een Grietë was, en dat men hem, door Judea reizende, gevangen genomen, naar dien Tempel gevoerd, daarin opgeflooten, en aldus onthaald hadt, zonder hem van iemand te laaten zien; dat hy in 't eerst zich daarover verblyd hadt; maar dat hy daarna eenigen argwaan hadt gekrecgen, en eindeiyk in eene zwaarmoedigheid vervallen was, toen hy uit de geenen, die hem bedienden, verftaan hadt, dat men hem aldus voedde, om eene wet tc onderhouden, die by den Jooden onverbreckelyk was, en hun verpligtte, jaarlyks eenen Griek te neemen, en dien, een jaar lang gemest hebbende, in een bosch te brengen, hem aldaar te dooden, zyn lic. haam met zekere plegtigheden op te ofteren, zyn vleesch te eeten, het overige in eene graft te werpen, en dan met eede te betuigen, dat men den Grieken altoos eenen doodelyken haat toedraagen zoude. Dat hem nu dcrhalven maar weinig dagen leevens meer overichooten; waarom hy den Koning badt, door het ontzag, dat hy den Goden der Grieken toedroeg, hem van 't gevaar, waarin hy door dseze onmenfehelykheid gebragt was ie willen verlosfen. Dit lprookje, dat niet alleenlyk een treurig bedryf, maar ook eene fchaamtelooze wreedheid be- IL . r,OE!f. IV. ncMciit.  i88 VALSCHE BERIGTEN. TT. BOEK. IV. Hoofdft. behelst, kon immers antiochus van tempelichendery niet vryfpreeken, gelyk de verfierders van 't zelve voorgeeven: want, volgens hun eigen verhaal, was het niet uit eenig voorneemen, om dien Griek te verlosfen, dat hy in den Tempel kwam; maar hy vondt hem daar btften verwachting, zo dat dan deeze let gen zyne godloosheid niet verfchoonen kan. Het zyn toch niet alleen de Wetten der Grieken, met welken de onzen niet overeenkomen: maar die der Egyptenaaren en andere Volken verfchillen 'er noch meer van. Is 'er wel eenig land, welks Inwooners niet fomtyds in 't onze reizen? En waarom zouden 't toch de Grieken alleen zyn, welker bloed' wy jaar]yks zouden willen vergieten, om dien eed te vernieuwen ? Zou het ook wel moogelyk weczen, dat alle de Jooden tot die oberhanden byécn kwamen; en dat het vleesch van éénen mensch genoeg zou zyn, om 'er hen allen van te doen eeten, gelyk apion zegt? Waarom zou antiochus dien man, wiens naam niet eens gemeld wordt, niet met ftaatfie weder naar Griekenland gezonden hebben, om daardoor, behalven de achting van godvrucht, de genegenheid der Grieken gewonnen, en andere Volken tegen de Jooden opgehitst te hebben? Maar ik heb my reeds al te lang me't deeze ftoffe opgehouden, nadien men door blykbaare zaaken, en niet met woorden, de zotten overtuigen moet. Allen, die ooit  HEILIGE TEMPEL. 189 ooit onzen Tempel gezien hebben, weeten wel, dat men de Wetten, die deszelfs zuiverheid bewaarden, onfchenbaar onderhieldt. Hy was met vier galleryen omvangen, welke, elk byzonder, zo als de Wet beveelt, bewaard werden. De ingang der eerfte was voor ieder één vry, zelfs*voor Vreemdelingen, uitgenomen de Vrouwen in haare zuivering. De tweede was maaralleen voor de Jooden ,'en hunne vrouwen, als zy gezuiverd waren. In de derde mogten ook de mannen komen, mids gereinigd zynde. Doch de vierde was maar voor de Priesteren, met hunne priesterlyke kleeding aangedaan. En in 't Heiligdom mogt niemand ingaan, dan de Hoogepriester , met zyn heilig gewaad bekleed. Dit alles gefchiedde met zulk eene godvruchtigheid, dat de Priesters niet, als op zekere gezette uuren, mogten binnen treeden. Des morgens, als de Tempel geopend werdt, moesten zy, die de offerhanden zouden offeren, daar ingaan; en 's middags, als men denzelven toefloot, moesten zy rer zich insgelyks laaten vinden. Het was niet geoorlofd, eenig vat daarin te brengen; zo dat daar binnen niets anders ftondt, dan de Altaar, de Tafel, het Wierookvat, en de Kandelaar, gelyk door de Wet bevolen was. Geene verborgen' geheimen werden aldaar verricht, noch werdt 'er ooit gegeeten, of gedronken. Ik verhaal hier omtrent niets,. dan 't geen, waarvan al het Volk een onwraakbaar getuigenis kan geeven. II. BOEK. IV. Hoofdft.  igo VREEMD GEVAL. Ir. BOEïC. tv. Hoofdft. ven. Alhoewel 'er vier priesterlyke genachten waren, van welke ieder meer dan uit vyfduizend mannen beftondt, echter verrichten zy allen hunnen dienst op gezette dagen by beurten. Des middags vergaderden zy in den Tempel, en ontvingen van de voorigen de fleutels, en het getal der vaten, waarvan niet één tot eeten of drinken gebruikt werdt; ook was het verbooden, eenige anderen op den Altaar te brengen, dan die, welken tot de offerhanden dienden. Wat zal men dan van apion zeggen, dan dat hy ongelooflyke en belachlyke dingen heeft voortgebragc, zonder iets te onderzoeken? En wat is 'er fchandelyker voor iemand, die zich met het fchryven eener Historie wil bemoeien, dan niets waarachtigs te verhaalen? Alhoewel hy wist, hoedanig de heiligheid van onzen Tempel was, echter heeft hy 'er niet één woord van willen reppen: dan hy heeft zich niet gefchaamd een vreemd geval te verfieren van eenen Griek, die opgeligt, weggevoerd, en kostelyk onthaald werdt in eene plaats, alwaar zelfs de voornaamfte Jooden, zo zy geene Priesters waren, niet mogten la> men. Is dit dan niet eene gruwelyke godloosheid, een moedwillige leugen, enkelyk bedacht om zulken, die de waarheid niet willen onderzoeken, te misleiden en te bedriegen? Aldus poogt men ons met lasteringen te bekladden; en apion, die den godvruchtigen fpeelt, fchroorat niet, om ons nog haatelyker te maaken, door  ONGERYMDE VERTELLING. 191 by deeze belachlyke vertelling te voegen, dat die Griek ook zoude gezegd hebben, dat de Jooden, in eenen langen oorlog tegen de Indumeërs gewikkeld zynde, terwyl men hem 111 den Tempel gevangen hicldt,. zekere zabidus' uit eene Rad van Idu. mea, alwaar hy Priester was van apoll o , den God der Dorenzeren , by de Jooden gekomen was, en beloofd hadt, het beeld van die Godheid aan hun over te leveren, en in den Tempel van Jerufa- . lem te doen komen, mids dat alle de jooden zich derwaards wilden begeeven- Dat deeze zabidus zich daarna in zekere houten kas of vat beflooten hadt, rondom 't welke drie reien fakkelen waren, en dat hy, aldus voortgaande, een fchynfel van zich gegeeven hadt, gelyk eene Rar, die langs de aarde rolde (*) Dat dit onverwacht gezicht de jooden, die van verre kwamen, zeer verbaasd hadt, en dat hy,in Rilte in den Tempel gekomen zynde, den gouden ezelskop weggenomen, en daarmede weder naar Dora gekeerd was. Zou men niet met waarheid kunnen zeggen; dat apion zulk eene ongerymde vertelling niet heeft kunnen doen, zonder te toonen, dat hy zelf een ezel, en de onbefchaamdfie leugenaar is, dien men ooit gezien heeft; dewyl hy van (*) By dit fterretje * eindigt het Latyn, waaruit men het voorgaande heeft moeten overzetten en aanvullen, om dat de oórlpronglyJce Gnekjche Tekst verlooren is gegaan, gelyk gezegd is bladz. 175. II. DOF.K. IV. H >o£df>.  192 BELAGCHLYKE DINGEN. II. boek. iv. Hoofdft. van plaatzen fpreekt, die 'er niet zyn, en dat zyne onkunde zo groot is, dat hy niet weet, dat Idumea aan ons land paalt digt by Gaza, ja dac 'er in die Landftreek geene Stad is, die Dora heet; maar wel in Fenicie', omtrent den berg Karmel, (A) doch die Stad kan geen opzigt hebben op 't geen apion zegt, dewyl ""zy wel vier dagreizens van Idumea afligt. En op wat grond befchuldigt by ons toch, dat wy de Goden, welke de uitheemfchen aanbidden, niet erkennen; daar hy ons wil wysmaaken, dat onze Voorvaders zo ligt geloofden, dat apollo tot hen kwam, en met Harren omringd om de aarde wandelde? Hadden zy nooit lampen en fakkelen gezien, zy die 'er zulk eene menigte op haare feeften ontftoken hadden? Zou deeze gewaande apollo zo door een bevolkt land hebben kunnen wandelen, zonder iemand te ontmoeten , die zyne fchelmery ontdekte: of zou hy, in eenen tyd van oorlog, de wallen zonder wachten gevonden hebben? Andere ongerymdheden, die 'er in deeze belachlyke gefchiedenis fleeken, flaa ik over: maar (7/) Voorheen heeft j o s e p ii u s gezegd , dat Dora eene Stad in Idumea geweest zy; hier plaatst hy dezelve in Phcenicie. Des is de vraag, of de Affchryvers van onzen Historiefchryver te vooren Idumea in de plaats van Phmnicie gefchreeven, of Dora kwalyk uitgedrukt hebben ? R el a n d meent, dat men Adora moet leezen, het geen bevestigd wordt, i Machab. XIII. 20, alwaar, misfchien Adota van Dora moet onderfcheiden worden.  VALSCHE BESCHULDIGING. 103 maar ik kan niet nalaaten te vraagen, hoe 't weezen kon, dat de deuren des Tempels, die zeven elleboogen hoog, twintig breed, en geheel rnet dikke gouden plaaten bedekt zynde, zo zwaar waren, dat 'er ten minften twintig mannen moesten weezen, omze dagelyks te fluiten, en dat het eene misdaad was die open te laaten, zo gemaklyk door deezen flikkerenden apollo konden geopend worden, en dat hy alleen dat zwaar ezelshoofd van louter goud kon wegdraagen? Ik vraag insgelyks, of hy het daar wederbragt, dan of hy 't aan apion. gaf, om 't 'er te brengen, ten einde antiochus het daar vinden mogt, om aan apion ftoffe tot dit tweede vérdichtfel te geeven? V. HOOFDSTUK. Antwoord op 't geen apion zegt, dat de Jooden zweeren, dat zy den vreemdelingen, en inzonderheid den Grieken, nooit goed zullen doen: dat hunne wetten niet goed zyn, omdat zy onder anderen (laan: dat zy geene mannen gehad hebben, die in konjïen en weetenfchappen uitmuntten: en dat het ongerymd is, dat zy geen ver' kensvleefch eeten, en zich laaten befnyden. Apion is niet minder leugenachtig, wan-neer hy ftoutelyk zegt, dat de jooden by god, den Schepper, van Hemel en VIII. deel. SS Aar- li. IK) Kit. IV. Hoofdft,  194 ANDERE VALSCHHEDEN. II. T10EK. V. Hoofdft. Aarde, zweeren, nooit goed aan Vreemdelingen, en voornaamelyk aan de Grieken, te zuilen doen: hy mogt liever gezegd hebben, aan de Egyptenaaren: want dan zou deeze leugen op dien eed eenigzins fchynen te pasfen, als men eene oorzaak toefchreef aan eenen wrok, tegen de Egyptenaaren opgevat, om dat zy onze Voorvaders uit hun land verjaagd hadden, zonder eenige andere oorzaak, dan dat zy in lichaamelyke kwaaien vervallen waren. Noopens de Grieken, nadien wy meer door den afftand der plaatzen, dan door onze leevens wyze van hun gefcheiden zyn, zo hebben wy geenen haat noch argwaan tegens hen opgevat: maar in tegendeel heeft men gezien, dat veelen van hun onze Wetten aangenomen, en dat fommigen zich daaraan gehouden hebben, hoewel ook anderen die hebben verhaten, om dat ze voor hun te ftreng waren. Doch is 'er wel iemand van hun, die zeggen kan, dat men hen tot het doen van eenigen eed gedrongen heeft? Het ftaat aan apion, ons dit geheim te openbaaren ; hy behoort 'er kennis van te hebben, dewyl hy 'er de uitvinder van is. , . Een andere zaak, om zyn zeer fchrander oordeel te toonen, is, dat hy zegt, dat onze wetten niet rechtvaardig zyn, en onze Godsdienst niet zo als hy behoort, dewyl wy, in plaats van te gebieden, aan verfcheiden Volken onderworpen, en op veele plaatzen kwalyk gehandeld zyn: ja dat zelfs onze Hoofdftad, weleer zo vry en  egypte Verwonnen. 195 ëri magtigj tegenwoordig onder de Romeh nen ftaat. Maar wat Volk is 'er toch, dat het geweld hunner wapenen heeft kunnen tegenftaan, en wie anders, dan alleen apion zou op zulk eene wyze fpreeken? Wie weet niet, dat het een geluk is, het welk byna geenen Volke heeft moogen gebeuren, in eene geftadige heerfchappy te blyven, en nooit genoodzaakt te worden tot gehoorzaamen, als mert eerst over anderen het gebied gehad heeft? De Egyptenaars, zo men hun gelooven mag, zouden de eenigften zyn, die zulk eene verandering niet beproefd hebben ~t om dat, zeggen zy, de Góden, die uit andere landen zyn verdreeven, in 't hunne gevlugt zyn, en zich daar verborgen hebben, door zich in dieren te verander ren, en dat zy tot vergelding daarvan hert behoed hebben, van niet dienstbaar të worden onder de veroveraars van Afie en Europa. Wat ydele verwaandheid is dit ? 't Is immers bekend, dat zy byna geen éénen dag hunnes leevens vry geweest zynè zelfs niet onder de regeering van hunne eigen Koningen, en dat de Perfen derzelver Steden dikwyls geplonderd, hunne tempelen vernield, en die dieren, welke zy afs Goden eeren, gedood hebben. Ik heb echter niet voorgenomen hun dit te ver.s wyten, en apions dwaasheid daarin na té volgen, die, wanneer hy zyne pen in gal «n venyn gedoopt heeft, om tegen ons te fchryven , geen acht heeft geflaageü ©p de rampen der Atheners en Laeedenio1^ & fut» ÏU boek. % Hoofdft»  ip6 OVERWONNEN VOLKEN. II. BOEK. V Hoofdft. niërs, waarvan de ééne buiten tegenfpraak voor de godsdienfligRe van alle Grieken (z) gehouden worden. Ik zwyg, hoe Koningen, vermaard door hunne godvrucht, en onder anderen kresus, de ongeftadigheid der Fortuin geproefd hebben. Ook zal ik niet melden, hoe de magtige Stad Athene, de prachtige Tempel te Efefe, en hoe die te Delfos, in de affche gelegd zyn, zonder dat iemand zulks verweeten heeft, dan aan de Richters van dien brand. Niemand dan apion heeft ooit beRaan, zulke befchuldigingen tegen ons in te brengen zonder eens te denken, wat al onheilen zyn Vaderland Egypte overgekomen zyn, vermids sesostris, die Koning van Egypte, daar men zulke won-derlyke dingen van vertelt, geweest moet zyn, hem buiten twyfel 'verblind heeft. Ik zal ook niet zeggen, hoe veele Volken aan onze Koningen, david en salomon, onderworpen geweest zyn. Maar, om alleenlyk van de Egyptenaars te fpreeken, is het moogelyk, dat apion onkundig zou zyn van 't geen al de Waereld weet, naamelyk, dat zy onderworpen zyn geweest aan de Perfen, aan andere beheerfchers van Afie, en aan de Macedoniërs, die hen als flaaven gehandeld hebben? Wy, daarentegen, zyn vry gebleeven , en hebben, honderd en twintig jaaren lang, de nabuurige Steden onder onze magt gehad , \ CO En wat verdienden deeze Lacedemoniers, als de Godsdienftigüen aller Grieken?  KONSTENAARS. 197 had tot aan pompejus den Grooten toe: en terwyl de Romeinen andere Koningen ondergebragt hebben, zyn onze Voorouders de eenigfle geweest, die zy als vrienden en Bondgenooten, wegens hunne dapperheid en getrouwheid, hebben gehandeld. ■ Apion zegt ook, dat wy zulke voortreffelyke mannen niet onder ons: hebben, die uitvinders van konRen en weetenichappen zyn geweest, gelyk sokrates, zeno, kluanthes, en andere; onder welker getal hy, (dat waarlyk te verwonderen is) zichzelven heeft durven Rellen, en zeggen, dat Alexandrië gelukkig is, dat het zulken burger heeft, als hy. Maar, dewyl hy voor zulk een aanzienlyk man wil aangezien weezen, zo is 't ook noodig, dat hy van zichzelven zulk een getuigenis geeven zou: want vermids hy by al de Waereld bekend is voor een kwaad mensch, die niet minder verdorven van zeden, dan fpooreloos in zyne reden is, moet men Alexandrië beklaagen, indien het op zodanigen burger nog roem draagt. Belangende nu de Mannen van onzen landaart, die in konRen en weetenichappen. uitgemunt hebben; men behoeft maar cftize oude Historiën te leezen , om te weeten , dat 'er onder de onzen geweest zyn, die voor de Grieken niet hebben behoeven te wyken. —De andere befchuldigingen van deezen Schryver zyn zo dwaas, nadien ze op hem zeiven en op de Egyptenaars pasfen, dat het moogelyk beter voegen zou niets daar N 3 op II. noEic. v. Hoofdft  II. boek. v. Hoofdft. 4 198 OFFERHANDEN, op te zeggen. Hy klaagt, dat wy bees, ten offeren, en evenwel geen verkensvleesch willen eeten: ook fpot hy met onze befnydenis. Hierop antwoorde ik, noopens het dooden van dieren, dat zulks ons met andere volken gemeen is; en belangende onze offerhanden, de afkeer, die hy 'er van betoont te hebben, geeft genoeg te kennen, dat hy een Egyptenaar is: want de Grieken en Macedoniers zullen 'er niets tegen zeggen, dewyl zy zelve offerhanden van honderd flagtoffers aan hunne Goden offeren, en met hunne Priesters het vleesch der geofferde beesten eeten, zonder dat 'er reden is, om te vreezen, dat zulks het aardryk van die foorten van dieren ontblooten zal, gelyk apion ons wil diets maaken. Maar in, dien alle andere Janden zich naar de gewoonte van zyn Vaderland fchikten, dan zouden 'er welhaast geene Menfchen meer in de Waereld zyn, zo vervuld zou alles worden van dat wreed gedierte, 't welk by de Egyptenaars als Goden gediend, en zo zorgvuldiglyk aangekweekt wordt. ? Byaldien men hem nu zoude vragen s welke onder de Egyptenaaren hy de wys» Re en godsdienfligfte oordeelt te weezen, buiten twyfel zou hy antwoorden, dat het de Priesters zyn, dewyl by gezegd heeft, dat zy het waren, aan welken de eerfte Koningen van Egypte bevalen, de Goden te eeren, en zich in de wysheid te oefenen. En gelyk men acht, dat dee1§ Priesters dit voornaamelyk doen, zo.  EESNYDENISSEN. 199 laaten zy zich ook befnyden; zy onthouden zich van zwynenvleesch, en geene andere Egyptenaars offeren nevens hen. Schynt apion dan niet wel zinneloos te zyn, wanneer hy, ons lasterende, om de Egyptenaaren te begunftigen, niet bemerkt heeft, dat het geen, waarmede hy ons befchuldigt, op hen zeiven neerkomt, nademaal zy niet alleenlyk in 't werk Hellen het geen hy wraakt, maar ook anderen Volken de befnydenis aanpryzen, gelyk herodotus getuigt? Men behoeft zich dan niet te verwonderen, dat apion, niet gefchroomd hebbende , de Wetten zyns lands dus te hoonen, naar verdienfte daarover is geflraft geworden; wanneer hy, een zeker gezwel aan zyne geheime deelen hebbende gckreegen, de befnyding tegen zynen wil heeft moeten ondergaan; 't geen hem evenwel niets heeft kunnen helpen, wyl die wonde daardoor zo ontftak, dat hy onder haare vervuiling met groote fmerte geftorven is, om alzo aan ieder één te doen weeten, met welk eene godvrucht en eerbied men de Wetten, die men fchuldig is te onderhouden, behoort na te komen, en die van anderen niet te belasteren. Zodanig was dan het'einde van Apion, die het tegendeel gedaan hadt, en alhier behoort ook het einde te zyn van dit Boek, dat ik tegen hem gefchreer ven heb. N 4 VI. II. BOEK. V. Hoofdft.  TI.' boek. vi. Hoofdft. VI. Hoofdft. 200 JOODSCHE WETTEN. VI. HOOFD. STU Ei Antwoord op h geen lysimachus, a pol* lonius molon, en eenige anderen tegen moses gezegd hebben, josephus toont, hoe verre die Wetgeever alle anderen te boven gegaan heeft; en dat nooit eenige andere wetten zo godsdienftiglyk zyn onderhouden geweest, als de zyne. ~jV/faar nadien lysimachus, appol* ■ lonius molon, en eenige andederen , door onkunde en kwaadaartigheid, hebben willen doen gelooven, dat onze Wetgeever moses een verleider en to. veraar was, en dat de Wetten, welke hy ons gegeeven heeft, kwaad en gevaarlyk zyn, acht ik my verpligt te toonen , hoedanig ons gedrag in 't algemeen , en onze leevenswyze in 't byzonder is. Ik hoop", dat men daaruit bemerken zal, dat onze Wetten ten hoogften voortreffelyk zyn, Zo wel ten aanzien der godvrucht, als der burgerlyke gezelligheid, liefde, gerechtigheid, geduld in tegenfpoed, en verachtinge des doods. Ik bid de geenen, die dit zullen leezen, dat zy niet vooringenomen zyn met eene bedilzucht. Dit verzoek is te redelyker, om dat myn voorneemen niet is, my omtrent den lof onzer Landgenooten uit te breiden, -maar hen alleenlyk te verdeedigen wegens 't geen, waarmede fflen, hen valfchelyk beticht, ~- Het is  APOLLONIUS WEERLEGD. 201 is niet door eene aaneengefchakelde rede, dat APOLLONius ons wederfpreekt; maar hy heeft zyne lasteringen op verfcheiden plaatzen van zyn werk gezaaid. Somtyds noemt hy ons Ongodiften en menfchenhaaters; fomwyle verwyt hy ons, dat wy lafhartig zyn; en dan befchuldigt hy ons weer van vermetelheid en onzinnigheid: elders zegt hy, dat wy dommer zyn dan alle de Barbaaren, en dat het daarom geen wonder is, dat wy niets tot nut des leevens uitgevonden hebben. Alle deeze valsheden zyn gemaklyk te wederleggen : want men behoeft onze Wetten maar te leezen, om te zien, dat zy het tegendeel beveelen; en ieder weet, dat wy die naauwkeuriglyk onderhouden. Indien ik dan tot verdeediging onzer inftellingeh genoodzaakt worde, van die van andere Volken te fpreeken, dan moet men zulks den geenen wyten, die met kragt willen doen gelooven, dat de onzen verre voor de hunnen wyken moeten. . ■ Alles, wat deeze Schryver en anderen tegen ons zeggen, komt op twee zaaken uit: de ééne is, dat onze Wetten niet goed zyn, alhoewel het kort begrip, dat ik 'er van geeven zal, het tegendeel zal toonen; en de andere, dat wy die niet onderhouden. Om op deeze tegenwerpingen te antwoorden, moet men de zaak van wat hooger ophaalen. Ik zeg dan, dat zy, die, uit liefde tot het Gemeenebest, wetten tot het regelen deizeden ingelfeld en gehoorzaamd hebben, N 5 veel II. HOEK. Vf. Hoofdft,  II. BOEK. VI. Hoofdft. soa. JOODSCHE WETTEN. veel meer te achten zyn, dan zulken, die zonder orde en tucht leeven. Daarom is het, dat de zodanigen doorgaans hunne wetten roemen, als de oudften, uit eene zucht, om niet flechts voor navolgers, maar voor uitvinders aangezien te zyn. De pligt eens Wetgeevers beftaat hierin, dat hy niets beveelt, dan 't geen billyk is, en te gelyk dienftig voor de geenen, die het nakomen: en de pligt des volks vereischt, dat het noch in voorfpoed, noch in tegenfpoed daar van afwyke. Ik zeg dan, dat , onze Wetgeever in oudheid lukurgus, solon, seleukus den Lokrenzer, en alle zo ouden als nieuwen, daar de Grieken op roemen, overtreft,- en dat zelfs de bloote naam van Wetten ecrtyds niet onder hen bekend was, gelyk blykt aan homerus, die dat woord nergens gebruikt. De Volken wierden toen geregeerd door zinryke fpreuken en uitfpraaken der Koningen, waarvan men zich bediende, naar dat het te pasfe kwam, die zelve naar tyds gelegenheid veranderende, zonder dat iets daarvan in gefchrift gefield was. Maar onze Wetgeever, dien onze tegenfpreekers zelve niet ontkennen kunnen zeer oud te zyn, heeft betoond, dat by een deftig Leidsman van een groot Volk wsfs; want na dat hy Wetten aan 't zelve gegeeven hadt, overreedde hy het ook, die aan te neemen, en onfchendbaar te onderhouden. Doch laat ons uit de grootheid zyner daaden zien, hoedanig hy ge-  VOORTREFFELYKH. VAN MOS ES. 203 geweest zy. Toen onze Voorouders, in Egypte zeer vermeenigvuldigd, onder 't juk eener ondraagelyke dienstbaarheid gedrukt waren, verftrekce hy hun niet alleenlyk tot een Opperhoofd, om hen naar 't beloofde Land te leiden; maar hy behoedde hen ook, door zyne voorzigtigheid, voor zeer veele gevaaren. Zy moesten woestynen, daar geen water was, doortrekken, dikwils kryg voeren, en een gevecht aangaan, tot befcherming hunner vrouwen, kinderen, en goederen: in al 't welke hy zich kweet als een voortref. felyk Hoofdman, als een wyze geleider, en een dappere verdeediger. Alhoewel hy nu deeze groote menigte overreedde tot alles, wat hy wilde, en dat zy geheellyk aan hem onderworpen was, echter heeft hy nooit getracht haar te over. heerfchen; maar daar anderen naar dwin. gelandy ftaan, en aan 't Volk den vryen toom geeven, om ongeregeld te leeven, wilde hy zyn gezag niet misbruiken, maar trachtte in gods vrees te wandelen, het Volk tot godvrucht en gerechtigheid op te fcherpen, het zelve door zyn voorbeeld daarin te verfterken, en deszelfs rust te bevestigen. Geeft zulk een deftig gedrag geene reden, om te gclooven, dat god het Orakel was, waar mede hy raadpleegde, en dat hy, uit een geloof, dat hy zich in alles naar zynen wille moest fchikken, ook niets verzuimde, om het Volk, dat hy geleide, het zelfde gevoelen in te prenten; nademaal niets II. boek. Vt. Hoofdft  ao4 J00DSCHE REGEERING. tl HO PK. Vf. Hoofdft. niets bckwaamer is, om de Menfchen te. gen de zonde te behoeden, dan een geloof, dat god alle hunne daaden aanfchouwt? Zodanig was onze Wetgeever, en niet een toveraar of verleider, gelyk die Schryvers hem verbeelden; maar zulk een, als minos en andere Wetgeevers, waarop de Grieken roem draagen. Want minos zeide, dat hy zyne Wetten van apollo, óf van 't Orakel te Delfos ontvangen hadt; en anderen beweerden, dat hun die van andere Godheden gegeeven waren, 't zy ze zulks waarlyk geloofden, of dat het waar was, om het den Volke diets te maaken. Maar men zal door vergelyking gemaklyk kunnen oordeelen, welke Wetten de heiligde zyn, en welke Wetgeevers kennis van god gehad hebben. Dit is het geen dat nu te onderzoeken Haat. ■ De verfcheiden Volken, die 'er in de Waereld zyn, hebben verfchillende inzettingen en gewoonten. Sommigen houden het met eene éénhoofdige regeering; anderen met eene adel - regeering, en etlyken met eene volksheerfching. Doch onze Wetgeever Relde geene van die regeeringen in;.maar hy koos eenen ftaat, dien men eene godlyke regeering zou kunnen noemen, om dat hy ze ten eenemaal van God afhanglyk maakte, en dat wy hem alleen houden voor den Stichter van alles, die alle Menfchen met het geen hun noodig is verzorgt; tot wien wy m onze wederwaardigheden alleen onze toevlugt neemen; en  MOSES EN ANDERE WETGEEV. 205 ook gelooven, dat alle onze daaden, ja zelfs onze gedachten, hem niet onbekend zyn. De andere Wetgeevers heb¬ ben wel gezegd, dat 'er maar één god was, die een almagtige Alleenhecrfcher is; maar onder die waarheid hebben zy verdichtfelen gemengd, erkennende ook andere Godheden, die hunne gebeden niet kunnen hooren, noch hunne behoeftigheden, gedachten, en daaden weeten. moses, daarentegen, verklaart, dat 'er maar één eenige god is, volmaaktelyk goed, altoos gereed om ons te hooren, ongefchapen, eeuwig, onfterflyk, onveranderlyk, die alle fchepfelen oneindig in fchoonheid overtreft, en dien wy alleenlyk door zyne magt kennen, doch niet weeten, hoedanig zyn weezen is. De vvysfte en verftandigfte Grieken fchynen ook dit gevoelen van god gehad te hebben, nadien zy, gelyk ik gezegd heb, van hem hebben gelprooken, als van eenen Alleenhecrfcher, 't welk alle meerderheid van Goden uitfluit, en hem op eene vvyze, zyner opperfte Majefteit voegende, genoemd hebben een Beginfel zonder begin, verheven boven alle dingen- Want py- thagoras, anaxagoras, plat o,, en andere Stoicynen, ja byna alle de andere Gezindheden, hebben dat geloof van god gehad; maar zy hebben hetzelve wegens de bygeloovighcden, waarmede het Volk ingenomen was, niet openlyk durven belyden. Doch onze Wetgeever is de eenigfte geweest, wiens daaden met Ui EO F. ff. VI. Hoofdft.  2üf5 MOSES EN ANDERE WETGEV. II. boek. VI. Hoofcfrf. Jnet zyne woorden overeenkwamen: want. hy heeft niet alleen zyne Tydgenooten in die waarheden onderweezen; maar ook te wege gebragt,dat hunne Nakomelingen in dat geloof gebleeven zyn, en zich nergens daarvan hebben laaten aftrekken, nadien hy geene Wetten inftelde, dan die nuttig waren voor de geenen, dieze ontvingen. Ook was het hem niet genoeg, hun aan te wyzen, hoe zy god moesten aanbidden; maar hy leerde hun ook, dat een gedeelte van zynen dienst beftondt in 't oefenen van deugden, als gerechtigheid, fterkte, maatigheid, en eene onderlinge ecndragt. Dus heeft hy dan hun niets bevolen, dan 't geen opzigt hadt op god, en dat tot eene waare godvruchtigheid ftrekte. Hy onderwees hun in alles , dat den Godsdienst en zeden betreft, en voegde de oefening by de befchouwing 5 in plaats dat andere Wetgeevers, dien van deeze twee wegen, welke hun best geviel, inflaande, den anderen verJaaten hebben. De Lacedemoniers en Kretenzers bedienden zich niet van woorden, maar van daaden en voorbeelden : de Atheners en bykans alle de andere Grieken vergenoegden zich , Wetten te maaken$ zonder zich te bekommeren omtrent dezelve in het werk te doen Rellen. Onze Wetgeever, daarentegen, heeft dié twee dingen nooit van één gefcheiden: hy verzuimde niets van 't geen dat tot het regelen der zeden kon dienen; maar ver^ zorgde alles door de Wetten, welken hy gaf  MOSES WETTEN. 20? gaf. Hy heeft ons voorgefchreeven, wat ipys ons geoorlofd is te eeten, en met wien wy eeten moogen; ook heeft hy ons regelen gegeeven omtrent het geen den arbeid en de rust betreft; ten einde wy, onder de Wet leevende, als onder eenen Vader des huisgezins, of onder eenen Meester, door onkunde niet zouden misfen. En öp dat wy geene onweetendheid zouden voorwenden, indien wy deeze Wetten niet nakwamen, heeft hy zich niet vergenoegd met ons te verpligten, dat wy die ééns, tweemaal, of meermaalen zouden hooren leezen; maar hy heeft ons bevolen, dat wy , op eenen dag in iedere week, allerlei werk zouden ftaaken, om ons tot het aanhooren daarvan te verleedigen, en ze alzo te leeren; 't welk geene andere Wetgeevers ooit gedaan hebben. Hierom ziet men onder andere Volken, dat de meesten niet alleenlyk niet leeven volgens de Wetten, onder hen ingefteld; maar byna ten eenemaal onkundig daarvan zyn, en zelfs niet weeten, dat zy dezelve overtreeden hebben, voor dat men hen des verwittigt: waarom dan ook de Vorften en de perfoonen, die tot de hoogde waardig, heid verheven zyn, haare eigen onkunde openbaaren, wanneer zy zodanigen , die in de Rechten en Wetten geoeffend zyn, het bellier der zaaken aanbeveelen , en by zich houden. Doch, indien men iemand van de onzen over die ftoffe vraagt, men zal bevinden, dat hy onze Wetten zo II. BOEK. Vf. Hoofdft.  203 MOSES WETTEN. II. BOEK. VI. Hoofdft. zo vast kent, als zynen eigen naam: want wy lecrenze van onze kindsheid af, zo dat zy als in ons gemoed gcgraaveerd zyn; waardoor wy zelden overtreeden, en zulks, ook niet kunnen doen, zonder ftraffe daarvoor te lyden. Deeze kennis brengt eene groote overeenkomst onder ons te wege, nadien niets zo bekwaam is, om zulks uit te werken, dan dat men eenerlei gevoelens van gods grootheid heeft, en in leevenswyze en gewoonten niet verfchilt. Men hoort toch onder ons niet verfcheidenlyk van god fpreeken, gelyk onder gemeene lieden, die maar praaten wat hun in den zin komt, maar zelfs onder de Filofoöfen, van welken fommigen trachten te doen gelooven dat 'er geen god is, en andere beweeren, dat zyne Voorzienigheid niet over de Menfchen waakt, noch eenig onderfcheid tusfchen hen fteït; maar dat alle dingen hun gemeen zyn. Wy, daarentegen, gelooven, dat god alles ziet, wat 'er in de Waereld gebeurt. Onze Vrouwen en Dienstbooden gelooven dit nevens ons, en men kan uit hen verftaan, hoedanig het gedrag onzes levens behoort te weezen, en dat alle onze bedry ven behooren te ftrekken, om go de te behaa- gen. • Noopens 't geen, dat men ons als een groot gebrek verwyt, naamelyk, dat wy ons niet oefenen, om iets nieuws, zo in de konften als in de taaie, uit te vinden, terwyl andere Volken gepreezen worden over de geftadige veran- de»  WETTEN DER JOODEN. 200 deringen, welke zy invoeren; 't is hier mede zo gelegen, dat wy 't eene deugd en wysheid achten, in de inzettingen en gewoonten onzer Voorouderen te volharden. En dit is een bewys, dat onze Wetten wél ingefteld zyn; waartegen men genoodzaakt is zodanigen te veranderen , die men door ervarenheid bevindt gebreklyk te weezen, en verbetering van noode te hebben. Nademaal wy dan niettwyfelen, of het is god, die ons deeze Wetten door moses gegeeven heeft, zo kunnen wy zonder ongodsdienftigheid niet nalaaten, het onderhouden daarvan te beyveren. En wat bellier kan rechtvaardiger , voortreffelyker, en heiliger zyn, dan dat, waarvan de Opperheer van 't Hee;al de dichter is, en 't welk aan de Pricfteren in 't gemeen de bediening der heilige dingen, en aan den Hoogenpriefter 't gezag over de anderen toefchryft, op dat zy zich allen, zonder eigen belang, oprechtelyk in den Godsdienst zouden kwyten, en, de rykdommen verachtende, door hunne deugd de driften, dié 't gemoed verderven, overwinnen. Zy zyn 't, die met eene geftadige vlyt trachten, dat de wet onderhouden, en de tucht gehandhaafd worden. Zy zyn rechters over de verfchillen, en zy beveelen het ftraffen der misdaadigen. Welke foort van regeering kan dan volmaakter weezen, dan de onze, en waarmede kan men gode grooter eer aandoen; dewyl wy altoos bereid zyn, ora ons te kwyten in den dienst, dien hy van VIII. deel. O ons II, hoek, VU Hoofdft.  II. BOEK. VI. Hoofdft. VII. HOOFDSTUK. Vervolg van 't voorgaande Hoofdftuk wegens de gevoelens der Jooden van gods grootheid, en wat zy, om het onderhouden hunner wetten, geleeden hebben. Onder andere geboden van onzen Godsdienst, waarvan niemand onzer onkundig is, verpligt hy ons ook te gelooven, dat god alles in zich begrypt;dat 'er niets aan zyne volmaaktheid ontbreekt; dat hy voor zichzelven en alle zyne fchepfelen genoeg, zaam is; dat hy is het begin, het midden, en het einde aller dingen; dat hy in alle onze bedryven en goede daaden werkt; dat niets zigtbaarer is, dan zyne magt; maar dat zyne gedaante en grootheid onbegrypelyk zyn; en dat het allerkostelykfte en uitmuntendfte in de waereld onmagtig zyn hem te verbeelden, en verachtelyk in vergelyking zyner heerlykheid; dat niet si. VIL Hoofdft. 210 JOODSCHE GEVOELENS. ons eischt; en dat onze Priesters aangefleld zyn, om onophoudelyk toe te zien, dat 'er niets begaan worde 't geen daar tegen ftrydt; des alles dagelyks zo geregeld toegaat, als of 't op eenen Feestdag was? Andere Volken onderhouden hunne plegtigheden, die zy geheimenissen noemen, naauwlyks eenige dagen; en wy, daartegen , nebben de onzen, zo veele Eeuwen lang, met vermaak onderhouden.  JOODSCHE GEVOELENS, ait alleenlyk onze oogen niets kunnen zien, dat hem gelykt ;maar dat ook ons gemoed niets zod.migs kan bedenken, en dat alle kunst, die hem wil nabootzen, ydel is. Nogthans kennen wy hem door zyne werken, aanfchouwende het Jicht, den hemel, de zon, de maan, de aarde, de zee, de rivieren, het gedierte, en de planten, welke alle werken zyner handen zyn, zonder dat hy, om die te fchcppen, behoefde te arbeiden, of eenige hulp van noode hadt, vermids zyn wil alleen genoeg was, om hun een weezen te geeven, op dat oogenblik, waarin hy 't begeerde. Hy is het dan, welken alle menfchen moeten aanbidden en dienen, door 't betrachten van de deugd, welk het. eenigfte middel is om hem te behaa- gen. - Gelyk 'er niet meer is dan één god, en ééne waereld, die allen Menfchen gemeen zyn, zo hebben wy ook maar éénen Tempel, en deeze gelykvormigheid is hem aangenaam, (k) In dien Tempel aanbidden onze Priesters zyne eeuwige Majesteit. Hy, die dan onder hen de eerfte en hoogfte in rang is, offert voor alle de anderen, let op het onderhouden der Wetten, ftraft de overtreeders derzelver, beflecht de verfchillen, en die hem niet gehoorzaamt, wordt ge- Q) Dat 'er maar één Tempel gtfticht is v0or de jooden, om dat zy maar éénen god eeren, is geen wettig gevolg, geiyk wy voorheen reedshebben aangemerkt. O 2 II. BOEK. vit. Hoofdft.  212 JOODSCHE GODSDIENST. ir. Bi EK. vir: Hoofdft. geftraft, gelyk als of hy go de zelven ongehoorzaam geweest ware. Dat wy het vleesch der dieren, welke wy offeren, opëcten, gefchiedt niet, om over* daad te pleegen, of ons dronken te maaken: want dat zon de gramfchap van god, die de foberheid en maatigheid bemint, over ons haaien- In onze offerhanden beginnen wy met een gebed voor allen in 't gemeen, en daarna bidden wy voor ons zelven, als een gedeelte van die allen, weetende dat niets gode meer behaagt, dan die band van onderlinge genegenheid, welke ons te zamen vereenigt. De geloften en gebeden, welke wy hem doen, zyn niet, om dat hy ons 't goede verleen en zoude: want dat doet hy vrywilliglyk aan allen, en de aarde is vol van zyne weldaaden; maar 't gefchiedt, om hem te bidden, dat wy 'er een goed gebruik van moogen maaken. (f) Vóór het offeren der offerhanden verpiigt de Wet ons, dat wy ons zuiveren, door ons, voor eenige dagen , van de gemeenfehap onzer vrouwen af te zonderen, en eenige andere dingen te onderhouden, 't geen aLte lang zou vallen om alhier te verhaalen. Dus heeft moses ons bevolen te leeven, welke geboden zelve, als Wetten, by ons onderhouden worden, om ons gode aan- (0 Dit is eene zaak, die in het gebed moet invloeien; en niet, gelyk men weet, de voornaame reden, waarom men bidt.  JOODSCHE WETTEN. 213 aangenaam te maaken. Dan, aangaande het huwelyk, 'i is ons geoorlofd dien pligt te volbrengen, om kinderen te eden; maar alle onnatuurlyke vermenging, als van mannen met mannen, is ons op iiraf- fe des doods verbooden. — De Wet vereischt ook, dat onze begeerte in het huwelyk zo zuiver zy, dat wy niet op eenige goederen zien, noch ook eenig geweld of list omtrent de vrouwen gebruiken , om haar te beweegen , dat zy met ons trouwen: maar wy moeten haar ontvangen van de geenen, welke magt over haar hebben, met bewilliging van haare bloedverwanten. De vrouw moet in alles aan haaren man onderworpen zyn, al ware zy ook deugdzaamer, dan hy, om dat god hem dat vermoogen over haar gegeeven heeft; maar hy mag haar niet verongelyken; hy mag ook niet Haan naar de eer van een andermans huisvrouw; of zo hy daarin zich te buiten gaat, wordt hy zonder' verfchooning met den dood gefliaft. De wet verbiedt ook, op ftraf des doods, eene maagd, die aan eenen anderen verloofd is, te ontëeren, of een anders vrouwe tot zich te lokken: ook wil de Wet, dat men alle de Kinderen, die,men krygr, zal opvoeden: en zy verbiedt der vrouwen, op dezelfdeftraffe, de ontvangen vrucht af te dryven , of in haaren fchoot te fmooren: want die haar kind verflikt, fmoort eene ziel, en vermindert het menfchelyk ge- flacht. Als iemand zich tot den O 3 huwe- II. boek. v,r. Huofdil.  214 JOODSCHE WETTEN. TI. BOEK. vil. Hoofdft. huwelykspligt begeeft, wordt hy onrein, en mag niet offeren: en de vrouwen zyn verpligt, na dat zy gemeenfchap met haare mannen gehouden hebben, zich te wasfchen; vermids de ziel, mee het lichaam vereenigd zynde, daardoor ook befmet wordt, (tri) De Wet laat niet toe, op de geboorte-dagen der kinderen, gastmaalen te houden, (n) om geene aanleiding tot dronkenfehap te geeven; maar hen van jongs op tot maatigheid te gewennen. Zy eischt ook, dat men hen al vroeg in de kennis onzer Wetten onderwyze, en hun de da.den onzer voorouderen vóór oogen ftelle, om hen tot navolging daarvan aan te moedigen, en alle voorwendfel van onkunde te beneemen. Deeze Wet Jieeft ook wyslyk zorg gedragen voor de lykftaatüën, door de pracht derzelver en die der graffteden te befnoeien, (o) beveelende insgelyks 'aan de naasten 't geen ter begraavenisse hunner vrienden noodig is te bezorgen, met bevel, als dat verricht is, zich te zuiveren: voorts ftaat zy aan "de vrienden der overleedenen toe, hen te beweenen, en te beklaagen, om dat dit een natuurlyke pligt is. Ook wil de Wet, dat men het huis en het huisgezin (m) Deeze reden van josephus zullen wy niet verdeedigen. 00 Is dit eene Wet van moses? 0) Eene Wet van TVL-nfchen, die in je sus dagen , zo het fchyur, niet gehouden is, alzo men leest van hec opfieren der Graaven , Matth. XXühzf.  JOODSCHE WETTEN. 215 Ein van den afgeftorvenen zal zuiveren wegens den dooden, op dat een iegelyk daar uit moge begrypen, hoe zeer zo een bevlekt is, die zich met eenen doodflag bezoedelt. fj>) Zy beveelt, dat men, naast god, zyn Ouders moet eeren, en dat die daartegen overtreedt, gefteenigd zal worden: ook gebiedt zy, dat de jongen den ouden eerbied moeten bewyzen, nadien god ouder is dan alle anderen, (q) Zy wil, dat vrienden openhartiglyk met eikanderen zullen leeven ; om dat 'er geen vriendfchap kan weezen, daar geen onderling vertrouwen is: maar indien 'er eene fcheuring in hunne vriendfchap komt, beveelt zy uitdrukkelyk, de. vertrouwde gch'imen niet te openbaaren. Indien een Rechter gefchenken ontvangt, doemt zy hem ter dood, om dat hy de gerechtigheid vertreeden heeft. Zy houdt zulken voor misdaadigen, die, hunnen naasten kunnende byftaan, het zelve niet doen: zy verbiedt iets, dat eens anders is, te neemen, of woeker voor 't geleende te ontvangen. Door deeze en andere dergelyke Wetten wordt de eendragt door ons bewaard. Het zal niet kwalyk voegen alhier ook te verhaalen, - hoeC/O Om dat te kunnen begrj'pen,, is de wet, van het huis en het huisgezin om eenen dooden te reinigen , niet gegeeven. f M >eten kinders den ouderen eeibied bewyzen ,om jat ood ouder is dan alle anderen? Is dit de eerfte en voomaairfte drangredens' O 4 II. boek. VII. Hoofdft;  II. KOEK. VIL Hoofdft. 216 JOODSCHE WETTEN. hoedanig onze Wetgeever bevolen heeft, dat wy ons jegens vreemdelingen moeten gedragen ; waar uit blyken zal , dat hy zeer zorgvuldig geweest is, op dat wy, in 't onderhouden der wetten, door onzen ommegang met hen, niet mogten verflaauwen, of zo liefdeloos zyn , dat wy hun 't navolgen derzelver zouden misgunnen. Hy beveelt ons dan, dat wy zodanigen, die onze Wetten willen omhelzen, goedgunstiglyk zullen ontvangen; om dat de eenigheid onder de Menfchen niet zo zeer daarin beftaat, dat men van eenerlei landaart, als wel, dat men van één en 't zelfde gevoelen is, en in de manier van leeven niet verfchüt. En belangende de Vreemdelingen, die maar doorreizen; hy ftaat niet toe, dat wy hen in onze plegtigheden betrekken; maar wil echter, dat wy hun behulpzaam zullen zyn met het geen noodig is, en dat wy niemand vuur, water, fpys, begraavenis, en aanwyzing van den weg weigeren. Hy ftrekt zyne goedaartigheid ook tot de vyanden uit: want hy verbiedt ons, hun land in den brand te zetten, hunne fruitboomen af te houwen, de verflagenen in een gevecht uit te fchudden, en de gevangenen, inzonderheid de vrouwen, kwalyk te handelen. Hy is zo zorgvuldig geweest, om ons goedaartigheid en zachtzinnigheid in te boezemen, dat hy ons beveelt', die ook tegens de onvernuftige dieren te betoonen: hy laat ons niet anders dan een behoorlyk gebruik  JOODSCHE WETTEN. 217 gebruik daarvan toe, verbiedende ons de zodanigen, die tot ons huis, als ware 't, om verfchoond te worden, haare toeviugt neemen, te dooden; ook de ouden met de jongen uit het nest te neemen. (V) Hy wil ook, dat men de beesten, die in 's vyands land zyn, verfchoone, en vooral de werkdieren niet doode. Dus ziet men, dat zyne wysheid zich uitftrekt tot alles, dat ons goedaartig maaken kan. En hy heeft tegen de geenen, die deeze Wetten zouden overtreeden, ftraffen ingefteld, die in fommige gevallen niet minder zyn, dan de dood: want deeze ftraf heeft hy gefield op overfpel, maagdefchennis, en fchandelyke vermenging tegen de natuur; 't welk zo wel opzigt heeft op de vryen, als op de flaaven. Hy heeft ook ftraffen gefield tegen zulken, die valsch gewigt, en eene valfche maat gebruiken, of zich anderszins met bedrog behelpen; en deeze ftraffen zyn by ons veel zwaarder, dan by andere volken.— Zodanigen, welke zich heilloos tegens god aanftellen, of hunne Ouders beieedigen, worden op ' ftaandevoet gedood. Doch die alle deeze Wetten godsdienstiglyk onderhouden, ontvangen, tot belooninge hunner deugd, geen goud, zilver, of (O Wy hebben te vooren nog eene andere reden van deeze Wet opgegeeven.naamelyk.om de geflagten der vogelen niet uit te roeien, of al te zeer ee verminderen door het wegneemen der oude vogelen met de jongen. O 5 TT. BOEK. vn. Hoofdft.  IF. ÜOEIC, VII. Hoofdft. ar8 JOODSCHE WETTEN. of kroonen van wilde olyfbladeren, pie* terfelie, of diergelyke loftuitingen; (7) maar 't geen veel hooger te waardeeren is, het getuigenis van een goed geweeten, nevens het geluk, dat zy van god bemind worden, 't welk de voorzegging van zynen dienstknecht moses, dat zulks niet misfen zoude, bekragtigt, en hun geloof zodanig bevestigt, dat zy zich tot befcherming dier Wetten blymoediglyk aan den dood overgeeven, met eene vaste hoop van eene eeuwige gelukzaligheid in het ander leeven te zullen genieten. Ik zou dit alhier niet bygebragt hebben, 't en ware het by ieder één bekend wös, dat veele onzer Voorouderen zeer kloekmoediglyk alle pynen, ja den dood zelven, hebben geleeden , liever dan, in 't minfte, iets tegen onze Wet te fpreeken. Maar indien dit geene bekende zaak ware, en dat men nooit van ons hadt hooren melden; of indien iemand verhaalde, dat hy in eene Historie geleezen, of in een verre afgelegen land gezien hadde een Volk , dat zulk een deftig gevoelen van god hadt, en, zo veele eeuwen lang, zodanige Wetten hadt onderhouden, zonder daarvan af te wyken, zou hy 'er niet over verwonderd ftaan, te meer, als hy in zyn eigen land eene geftadige verandering O) Josephus ziet hier op kroonen van wilde olyfbiaueren , van pieterfeiie, en dergelyken, welke de pryzen waren, die in de fpelen der Grieken aan de overwinnaars werden uitgedeeld.  JOODSCHE WETTEN. 210 ring in den Godsdienst en de zeden zag? Men weet immers wel, dat de Grieken., die iets dergelyks ondernomen hebben van de Regeering d t Staatendommen te fchryven, uitgelagchen zyn geworden, als of zy onmoogelyke zaaken voorgefteld hadden. Want zonder te fpreeken van hunne Filofoofen, die over die ftoffe hebben gefchreeven vóór plato, wien zy zo zeer pryzen, dewyl hy alle anderen door zyn vroom leeven, door zyne welfpreekendheid, en door de kracht zyner redeneeringen overtreft; is 'er niet mede gefpot, zelfs in de blyfpelen, door zulken, die oordeelden, dat het geen van de Staatkunde gefchreeven was, niet in 't werk gefteld kon worden? Niettemin, als men zyne werken befchouwt, zal men bevinden, dat hy zich zeer naar' 't gemeene gevoelen fchikt, en niet fterk op 't zyne ftaat; ja hy zelf bekent, dat hy, wegens de onweetendheid des gemeenen volks, zyn waar gevoelen aangaande god niet hadt durven fchryven , om dat hy 't zonder gevaar niet zou hebben kunnen doen. Maar veelen merken plato's voorftellingen aan, als ydele woorden, die door de konst van zaamenvoeging zich aangenaam maaken. Dan die van lykuugus waardeeren zy ten hoogften, achtende de Lacedemoniërs gelukkig, om dat zy die Wetten zulk eenen langen tyd onderhouden hebben. (Y) Dus (<) De Liceiemonisrs hebben deeze Wetten wel lang II. hoek. Vi r. -Ioofdft.  2 2oJOODSCHE STANDVASTIGHEID. IE J50E1C. VI f. Hoofdft. Dus is het dan, volgens hun eigen getuigenis , een teken van deugd, zich lang aan ééne en dezelfde Wetten te houden, en indien zy zulks in de Lacedemoniers pryzen, zyn wy dan niet nog meer pryswaardig, als men hunnen korten tyd vergelykt by dien van meer dan tweeduizend jaaren , dat wy de onzen onderhouden hebben? Hier by zou men nog kunnen voegen, dat zy hunne Wetten niet hebben waargenoomen, dan wanneer zy vry waren,, hebbende die byna geheel verlaaten, waneer 't geluk hun den nek toegekeerd hadt. Maar wy, hoewel ons veele wederwaardigheden, onder de veranderingen der Koningen van Afie, overgekomen zyn, echter zyn wy nooit van onze Wetten afgeweeken, zonder dat men ons befchuldigen kan, dat wy daarin onze rust en vermaak gezocht hebben, nadien men ons een veel zwaarder arbeid opgelegd heeft, dan den Lacedemoniers: zy werden toch niet gebruikt tot den landbouw, of eenige handwerken; maar men liet hen in de Heden woonen, daar zy met goede fpyze en kleedingen verzorgd werden, zonder dat men iets anders van hun eiscbte, dan dat zy tegen de vyanden geen gevaar, noch moeite ontzien zouden, om de overwinning weg te draagen. Dan hier omtrent zal ik my niet ophouden met te zeggen, dat zy niet getrouw ge- Meelang onderhouden, maar waren daar door niet gelukkig 'Er ontbrak gewis zeer veel goeds aan die Wetten.  JOODSCHE STANDVASTIGHEID. 22r: bleeven zyn, gelyk hunne wetten eischten, verraids veelen zich zelve met hunne wapenen aan den vyand hebben overgegeeven. Maar kan men dat van ons zeggen? Zou men, daarentegen, ten onzen opzigte, wel twee of drie perfoonen kunnen noemen, .die van onze Wetten afgeweeken zyn uit vreeze des doods; doch niet van zodanigen gemaklyken dood, als die geenen fterven, die in den oorlog (heuvelen; maar van eenen wreeden dood, daar men onder zulke fchrikkelyke pynen den geest geeft, dat ik nietrdenken kan, dat het eigenlyk uit haat geweest is, dat men veelen der onzen mishandeld heeft,maar eerder, dat het gefchied zy, om te zien, of 'er ook menfchen waren, die zich zo naauw aan hunne Wetten hielden, dat zy 't voor het allerfuoodfle kwaad rekenden, 't allerrainfle te doen, of te zeggen , dat daar tegen ftreedt. ■ Men behoeft zich j niet te verwonderen, dat geene andere Volken zich zo kloekmoediglyk, tot voorfland hunner Wetten, aan den dood overgeeven, als de onze, nadien zy zodanige dingen, die wy maar ligt achten, gelyk als de .eenvoudigheid in fpyze en drank, en in kleeding, de onthouding van vrouwen, cn 't onderhouden van den rustdag niet willen waarneemen. Men zou hun moogen vraagen, of zy in den oorlog, wanneer zy hunne vyanden op de vlugt jaagen, zich van zekere fpyzen, gelyk de Wet beveelt, zouden kunnen onthouden: want wy gehoorzaamen on. II. BOEK. VII. Hoofdft.  po ek. V l. Hoofdft. VIII. Hoofdft. 222 WETTEN. onze Wetten met vermaak, en houden ons ftandvastig. Dat dan lysi- machus, molon, en andere zu'ke wysneuzen, die niet dan lasteiingen fchryven , en de jeugd misleiden, ophouden van ons, als de fnoodften van alle menfchen , te verbeelden! VIII. HOOFDSTUK. Dat niets belachlyker is, dan die veelheid van der Heidenen Goden, welke zy zelve bekennen ook aan groote ondeugden onderhevig te zyn. Dat de Poëeten en Redenaars voornaamelyk dat valsch geloof in de gemoederen der menfchen ingeprent hebben: doch dat de wysten onder de Filofoofen het hebben verworpen. Ik wil niet onderzoeken, hoedanig de Wetten van andere Voiken zyn; 'c is ons genoeg, dat wy de onze onderhouden, zonder dat wy die van anderen laaken: ook befpotten noch lasteren wy die niet, welke by andere Volken voor Goden gehouden worden, vermids onze Wetgeever ons zulks verbooden heeft, om de eerbiedigheid, welke men dien naam fchuldig is. (u) Maar ik kan niet : I Bt [ jla_ (u) Waar heeft josephus dit gebod geleezen , en zodanige reden om dat ie ohderhoikitri? Hy ziet mogelyk op Exod. XXII.' 28. De Goden en zult gy niet vloeken; maai bykt niet uit hei bygevoegde : en de Overjlen m uwen voike en tu,t gy niet  HEIDENSCHE GODEN. 2a3 nalaaten te antwoorden op 't geen, waarmede men ons valfchelyk befchuldigt, alhoewel dit Schrift niet noodig fchynt, om hen te wederleggen, nademaal zulks al door veele anderen gefchied is. Want wie onder de Grieken, die door zyne wysheid vermaard is geweest, heeft de treffelykfle Poëeten, en voornaamelyk de Wetgeevers, niet berispt, dat zy het volk hebben doen gelooven aan zulk eene meer. derheid van Goden, op verfcheidenerlei wyze uit malkanderen voortgefprooten, welker getal zy zo groot maakten, als 't hun goed dacht, en hen, even als den dieren, verfcheiden' plaatzen tot hun verblyf toefchikten, te weeten, fommigen onder de aarde, en anderen in de zee, terwyl zy zeiden, dat de oudften geboeid in in de helle lagen. Doch over de geenen , die zy den Hemel toefchreeven, fielden zy eenen Vader in naam, maar eenen Tiran in de daad, tegen wien zyne genv-ialin, zyn broeder, en zyne dochter, uit zyn brein gebooren, te zamen aangefpannen waren, om hem van zynen troon te ligten ,j gelyk hy 'er zynen vader van verdreeven hadt. Zulken dan onder de Grieken, die anderen in wysheid overtroffen , niet lasteren, dat hier door Goden Joodfche Overheden, als Stedehouders in gods plaatze, verftaan worden, 't geen paulüs ook tot de Hoogepries. ters brengt, Hand. XXIII. 5. Josephus tast des zeer mU, wanneer hy waant, dat 00 d in zyne wet zou verbooden hebben, de HeidenfcheAfgoden niet te befpotten noch te lasteren. II. poek. VIII. Hoofdft.  224 HEIDENSCHE GODEN. II. BOEK. VIII. Hoofdft. fen, konden niet anders dan fpotten met zodaanige fpooiloosheden, te meer, om dat de voorftanders derzclver ftou'elvk beweerden, dat fommigen deezer Goden jong, anderen in den bloei van hunnen ouderdom, en etlyken oud wa-en: dat 'er waren van allerleie ambachten of berwep, te weeten, de één een fmid, de andere eene weeverin, de derde een krygMnan die tegen de menfchen Ureedt; voorts een luitfpeelder, of een, die zyn vermaak nam in 't fchieten met den boog: en dat zy, zich de krakkeelen der menichen aantrekkende, daarover handgemeen werden, en wonden ontvingen, welker pyn zy met ongeduld leeden. Doch 't geen nog fchrikkelyker is, zy fchreeven aan die gewaande Goden en Godinnen zulke minnaaryen en onkuisheden toe, die ongerymd in allen deele zyn. Voorts zeggen zy, dat hun opperde God, dien zy als den magtigften' verbeelden, eenige vrouwen bezwangerd hebbende, niet kon beletten, dat men haar gevangen hieldt, en met ue kinderen, die hy 'er by geteeld hadt; verdronk, alhoewel hunne dood hem traanen kostte, om dat hy genoodzaakt was voor de befluiten van 't noodlot te wyken. Zyn 't niet fraaie daaden, als de Go len zo ónbefchaamdelyk overhel in den Hemel begaan; als zy te kennen geeven, dat zy anderen, die op zulk een eer'oos bedryf betrapt werden, dat vermaak misgunden? En wat mogten dan de mindere Goden wel doen, ziende dat deeze ju- p r.  MISDAADEN DER GODEN. 225 piter, dien zy, als hunnen Koning, eerden, zich zo door den lust tot de min liet vervoeren, dat hy juno zo lang niet met vrede kon laaten, tot datze binnens kamers waren? Wat zal ik zeggen van zulken, die verhaalen, dat fommige Goden het vee der menfchen gehoed, of hen met timmeren, of op andere wyzen, om des loons wille, ten dienffe hebben geftaan; terwyl anderen, als misdaadigen, in de gevangenis geflooten, en aan yzeren ketenen geklonken waren? Sommigen hebben niet gefchroomd, deeze gewaande Godheden te verbeelden, als onderhevig aan vrees, dolheid, bedriegery , en alle andere fnoode driften. En hoewel zy hen dus zondig verbeeldden, echter hebben zy 't Volk weeten te bepraaten, om hun offerhanden te offeren. Voorts gelooven zy, dat eenigen goed doen, doch , anderen kwaad; en zy gedraagen zich jegens hen, als of 't menfchen waren, poogende hunne gunst te winnen door geichenken, uit eenen waan, dat hun anders veel leeds van hun wedervaaren zoude. ■— Moet een wys mensch niet met verbolgenheid ontflooken worden tegen zodanigen, die de gemoeden met zulke godloosheden vergiftigen; en is men niet genoodzaakt zich te verwonderen over de dwaasheid der geenen, die zo flecht geweest zyn, dat zy zich zulks hebben laaten wysraaaken? Ik voor my kan de oorzaak hiervan nergens anders aan toefchryven, dan dat de Wetgeevers zo onVIII. deel. P wee» IL na ek« var. Hoofdft.  226 OORSPRONG DER GODEN. II. BOEK. vnr. Hoofdft. tij weetende van gods natuur waren, dat zy, niet kunnende, eenig licht daaruit trekken tot beftiering der Gemeene Staaten, de vryheid gelaaten hebben aan de Poëeten, om zodanigen, als zy zelve wilden , voor Goden te doen doorgaan, fchoon ze aan menfchelyke driften onderhevig waren; en aan de Redenaaren, om zo veele vreemde Goden, als zy nodig oordeelden, in te voeren. Hiertoe hebben de Schilders en Beeldhouwers onder de Grieken ook veel geholpen, terwyl elk de Goden naar zyne zinnelykheid verbeeldde, inzonderheid zulke konstenaars, die in goud en yvoor werkten. Voorts gebeurt het dikmaal, dat men, ophoudende de oudften dier Goden te eeren, nieuwen aanbid, en ter hunner eere met veel yver Tempelen Richt, laatende de ouden woest, en onbezogt,- daar nogthans de dienst van den waaren God onverander- lyk behoort te weezen. ■ Men mag apollonius molon wel onder 't getal deezer dwaazen en opgeblaazenen Hellen: maar de waare Filofoofen zyn niet onkundig geweest van 't geen ik aangaande het weezen en de natuur van god gezegd heb: want zy ftemmen met ons overeen, en hebben met die belachlyke verdichtfelen gefpot. -Hierom oordeelde plato, dat men geenen Poëet in een Gemeenebest behoorde aan te neemen: ook fluit hy 'er homerus buiten, dien hy, bekranft met laurieren, en met geurigen balfem beftreeken, met eere wegzendt»  JOODEN VERDEEDIGD. %2? zendt, op dat hy door zyne fabelen het recht gevoelen van god niet mogt vernietigen. Deeze plato heeft onzen Wetgeever voornaamelyk nagevolgd, daar in, dat hy zyne burgers beveelt, vooral " de Wetten, welke hy hun gaf, wel te leeren, op dat niet iets vreemds, tot verderving van de zuiverheid en duurzaamheid derzelver, daar onder zou fluipen. « ; Maar molon heeft niet eens zyne gedachten daarover laaten gaan: want hy befchuldigt ons, om dat wy zodanigen, die van een ander gevoelen zyn, dan wy, en die ten eenemaal van onze leevenswyze verfchillen, niet onder ons aanneemen; alhoewel wy daarin niets doen, dan 't geen de Grieken, en voornaamelyk die de wysfte onder hen geacht worden, ook doen: want de Lacedemoniers neemen geene Vreemdelingen aan, en verbieden hunnen burgeren het reizen, op dat' de wakkerheid hunner tucht, door verkeering met andere Volken, niet mogt gekrenkt worden. Met recht zou men hen hier moogen befchuldigen van al te ftreng te zyn; en ik meen, dat wy meer rekkelykheid en goedaartigheid betoonen: want hoewel wy de wetten en gewoonten van andere Volken niet benyden, echter maaken wy geene zwaarigheid, om zodanigen, die in de onzen onderweezen willen zyn, te ontvangen. — Maar zonder van de Lacedemoniers meer te fpreeken; molon toont, dat hy onweetend is van het geVoelen der Atheneren, die 'er roem op * P 2 draa- m BOEK. VUL Hoofdft.  228 HEIDENSCHE VERVOLGING. II. BOEK. Vfüj Hoofdft. draagen, dat ^de ingang van hunne ftad voor ieder één open ftaat, en nogthans allen, die wegens hunne Goden maar één woord fpreeken, dat tegen hunne Wetten ftrydt, met den dood ftraffen. Was het niet om die reden, dat zy sokrates deeden fterven? want hy was met de vyanden niet tegen zyn Vaderland aangefpannen, noch hy hadt getracht de Tempelen te fchenden: maar zyne eenigfte misdaad was, dat hy eenen nieuwen eed gebruikt, en 't zy uit ernst of fpotswyze gezegd hadt, dat eene Godheid hem hadt geopenbaard, dat hy zulks doen moest. 'Er wordt ook gezegd, dat men hem befchuldigde, dat hy de jongelingen bedierf, door hun eene verachting der wetten en gewoonten zyns lands in te prenten; en hoewel hy'een burger van Athene was, echter kostte ééne deezer twee zaaken, of die beide te zaamen, hem het leeven: want men verwees hem, om dulle kervel in te neemen. Behal- ven deezen fcheelde 't weinig, of de Atheners hadden anaxagoras, den Klazomeniër, ook ter dood veroordeeld, omdat hy de Zon, die men geloofde eenen God te zyn, eenen gloeienden kloot noemde: want zyn leeven werdt alleen maar met weinige Remmen overgehaald. Zy ftelden ook een talent op 't hoofd van diagoras melius, om dat men hem befchuldigde, dat hy hunne geheimen befpot hadt; en zy zouden prota• gó ras, indien hy niet gevlugt waïs, ins- ,  VERKLEEFDHEID AAN GODEN. 229 insgelyks om 't Jeeven gebragt hebben, omdat hy geloofd werdt de Schryver te zyn van een gefchrift, dat twyfelachtig van hunne Goden fprak. En wat behoeft men zich te verwonderen, dat zy de mannen zo wreedelyk handelden, daar men weet, dat zy eene Priesterin gedood hebben, om dat men haar befchuldigde, dat zy vreemde Goden inbragt: want die eenige vreemde Godheid invoerde, werdt by hen des doods waardig geacht. Het blykt dan klaar, dat zy de Goden, die by andere Volken aangebeden werden, niet erkenden: want anders zouden zy zich niet hebben willen berooven van de hulp, die zy van hun verwacht konden hebben. ■ De Schythen zelfs, die zo wreed zyn, dat zy in Menfchenmoord vermaak fcheppen, en bykans niets van de woeste beesten verfchillen, drongen echter zo fterk op 't onderhouden hunner geheimenisfen, dat zy anacharsis, zo vermaard onder de Grieken om zyne uitmuntende wysheid, om 't leeven bragten, om dat hy uit Griekenland wederkeerende, vervuld fcheen met eerbied jegens de Goden, welke men aldaar eert. Men ziet ook, dat veelen by de Perfen den dood om die oorzaak geleeden hebben. Trouwens het blykt klaar, dat molon de Wetten der Perfen hoog acht, en zich over dat Volk verwondert ; om dat hun dapperheid en overeenftemming in den Godsdienst (zo ik geloof) veel nut aan de Grieken zouden P 3 heb* II. ROEK vtrr. Hoofdft.  If. BOEK. vin. Houfdft. 23° JOODSCHE TROUW. hebben toegebragt, wier Tempelen zy. met vuur verbrand hebben, hadden zy die zelven (dat weinig fcheelde) tot flaaven gemaakt, en overwonnen. Ja , hy acht hen niet alleenlyk zeer hoog; maar hy poogt hen na te volgen, door de vrouwen van anderen te fchenden, en haare kinderen te ontmannen; 't welk misdaaden zyn, die men by ons met den dood ftraft, al waren ze maar aan on. vernuftige dieren gepleegd. IX. Hoofdft. IX. HOOFDSTUK. Dat de Jooden verpligt zyn hunne wetten boven alle anderen te achten, en dat veele volken die hebben goedgekeurd, en nagevolgd. r^Veene magt, hoe groot ook, noch ee^ nig ander inzigt, hebben ons ooit van de onderhouding onzer Wetten kunnen doen afwyken. (V) De eenige begeer, te om die te behouden, en niet de lust om ons zelven te vergrooten, heeft ons kloekmoediglyk zwaare oorlogen doen onderneemen. Alle andere rampen hebben wy met geduld geleeden; maar als men ge- 00 Hadt Josephus dit in waarheid mogen neggen! Hy fpreekt verre weg te ruini, en fchynt niet te denken, wat zyne Voorvaders of Tydgenooten gedaan hebben, of waarom zo veele iamj>en hun overgekomen zyn.  HEIDENSCHE WANDAADEN. 231 gepoogd heeft ons van onze Wetten af te trekken, hebben wy tot derzelver behoud dappere daaden verricht, zelfs boven onze krachten, zonder dat het uiterfte, waartoe wy gebragt waren, onzen moed heeft kunnen verfiaauwen. Hoe zouden wy dan de Wetten van andere Volken boven de onzen kunnen ftellen, aangezien ze niet onderhouden worden, zelfs van de geenen, die 'er de inftellers van zyn? Hoe kunnen wy anders dan de Lacedemoniers laaken, wegens hunne onherbergzaamheid, en verwaarloozing van huwelyken; hoe anders de Elidiërs, The* baansn, en andere Griekfche Volken, dan wegens hunne onnatuurlyke vermenging met mannen, waarop zy nog roem draagen, 't geen zy ook onder hunne Wetten hebben gefield, ja 't hunnen Goden zelfs toegefchreeven, en zich daarenboven , hunne driften den vryen toom geevende, niet ontzien hebben met hunne zusters te trouwen? Wat zal ik zeggen van de middelen, welke veele Wetgeevers .aan de kwaaie menfchen hebben gegeeven, om de ftraf hunner misdaaden te ontgaan, Hellende op overfpel maar eene geldboete, en op 't fchenden eener maagd geene andere ftraf, dan haar te trouwen? Het zou te lang vallen, indien ik in 't byzonder wilde onderzoeken, hoe veele gelegenheden zy geeven, om de deugd en godvruchtigheid te verzaaken, en hoe veele vonden men bedacht heeft, om alle wetten te vertreeden. Dit P 4 wordt II. ROEK. IX. Hoofdft.  S3* JOODSCHE WETTEN. * II. HOEK. IX. Hoofdft. wordt onder ons niet befpeurd: wy onderhouden onze Wetten ftiptelyk tot den dood toe; en om dat wy 'er niet van hebben willen afwyken, heeft men ons uit onze Steden verjaagd, en van onze goederen ■ beroofd. En men. zal geene jooden vinden, die, hoe verre zy ook van hun Vaderland af zyn, of onder hoe (brengen Vorst zy zouden moogen leeven, door vrees iets zullen doen, dat tegen hunne Wetten ftrydt. Byaldien het dan de deugd dier Wetten is, die ons zo geneegen maakt, om ze te onderhouden; dan moeten ze zekerlyk zeer goed zyn. En indien men zegt, dat ze kwaad zyn, en het maar uit halsfterrigheid is, dat wy 'er ons zo ftyf aan houden, wat Hraf verdienen dan die niet, welke, geloovende, dat de hunnen beter zyn, in gebreke blyven van die waar te neemen? Dewyl dan de langduurigheid het best bewys is, zal ik my daarvan bedienen, om de deugden van onzen Wetgeever, en zyne deftige onderwyzingenaangaande den dienst, welken men go de fchuldig is, aan te toonen. Men behoeft den tyd maar na te rekenen, om te weeten, dat moses eene menigte van jaaren geleefd heeft vóór alle de andere Wetgeevers. Zo dat het dan van ons is, dat de Wetten, welke zo veele anderen hebben aangenomen , voortgekomen zyn: en hoewel de wysften onder de Grieken, in fchyn, die van hun land onderhouden, echter volgen zy indedaad de onzen na; zy hebben het zelfde  ONDERHOUDEN WETTEN. 233 de gevoelen van god, en zy onderwyzen anderen om eveneens te leeraarzen. • Veele andere Volken, zyn, al Vóór langen tyd, door onze godvrucht zo bewoogen geweest, dat men onder Grieken en Barbaar en byna geene Stad vindt, alwaar men op den zevenden dag het werken niet Haakt, of daar men geene lampen aanfteekt, of vastendagen houdt. Ja veelen onthouden zich, even als wy, van veele fpyzen, en trachten de eendragt, waarin wy leeven, alsmede onze nyverheid in de konden, en onze ftandvastigheid, om voor de Wetten te lyden, na te volgen. —— Maar noch wonderlyker is het, dat, gelyk god de Waereld door zyne wysheid en magt beftiert, onze Wet alzo, ook door zichzelve, in de gemoederen werkt, zonder dat het noodig is, dat men iemand tot het onderhouden daarvan dwinge: (V) en zy, die hunne gedachten maar laaten gaan over 't geen in hun land en in hunne huizen voorvalt, zullen gemaklyk kunnen gelooven 't geen ik zeg. . Moet men zich dan niet verwonderen over de kwaadaartigheid der geenen, die willen, dat wy zulke heilige Wet- O) Welk eene kragt fchryft josephus aan de Wet toe? Werkte zy, ook door zichzelve, zodanig in de gemoederen, zonder dat het noodig is, dat men iemand tot het onderhouden daar van dwonge: zeker dan zou men eene geheel andere Joodjche Natie gezien hebben. Of doelt hy flegts óp de uiterlyfce onderhouding der Wet; maar dan gaat zyne loftuiting ook nog niet door. P5 II. BOEK. ] IX. Hoofdft.  234 JOODSCHE WETTEN. II. BOEK. IX. Hoofdft. X Wetten zouden verlaaten, om kwaade in de plaats daarvan aan te neemen ? En indien zy dit niet begeeren, dat zy dan ophouden ons te lasteren. Ik betuig oprechtelyk, dat ik niet, uit eenigen haat, op my genoomen heb, deeze zaak té verdeedigen; maar myn oogmerk is alleen, de eer van onzen Wetgeever, en 't geen hy ons door gods bevel gebooden heeft, voor te ftaan. • — Indien wy al uit ons zelven de zuiverheid onzer Wetten niet begreepen; zo behoorde echter het groot getal der geenen, die 'er belydenis van doen, en ze hoog achten, ons eenen eerbied jegens dezelve in te boezemen. Ik heb daarvan, alsmede van de .oudheid onzes Volks, en de gefteltenis onzes Gemeenebests wydloopig gehandeld in myne Joodfche Historie; en 't gefchiedt maar uit nood, dat ik 'er hier van fpreek, zonder dat myn voorneemen geweest is, anderen te laaken, ot ons zelven te pryzen; maar alleenlyk om de kwaadaartigheid der geenen, die zo veele onwaarheden tegen ons te voorfchyn brengen, aan te toonen.  JOSEPHUS VERDEEDIGING. 235 X. HOOFDSTUK. Befluit van dit vertoog, het welk bevestigt het geen tot voordeel van moses, en tot lof der Joodfche Wetten gezegd is. Tk meen nu, dat ik my van myne belofte gekweeten heb, nadien ik tegen het zeggen deezer lasteraaren getoond heb, dat ons volk zeer oud is, en dat veele der oudile Schryveren gewag van ons in hunne Schriften gemaakt hebben. Zy zeggen, dat onze Voorouders oorfpronglyk uit Egypte gefprooten zyn: ik heb getoond, dat zy van elders zyn voortgekomen. Zy zeggen, dat ze, om hun lichaamelyk gebrek, daaruit verjaagd werden: ik heb aangeweezen, dat zy door hunne koenheid en kloekmoedigheid zich eenen weg geopend hebben, om weder naar hun land te keeren. Zy poogen, kwaadaartiglyk, onzen Wetgeever, als een boos mensch, af te maaien: ik heb aangetoond, dat god zelf een getuigenis van zyne deugd gegeeven heeft, en dat die in alle de navolgende eeuwen is gepreezen geweest. — Het zou te vergeefs zyn, my verder over onze Wetten uit te breiden, dewyl men.wel bemerken kan, dat zy een waare godvrucht en liefdaadigheid inboezemen, dat ze tot mededeeling van goederen noodigen, de gerechtigheid voorftaan, en vyandinnen van ongerechtigheid zyn; dac m BOEIC. X. Hoofdft.  II. BOEK. X. Hoofdft. a36 JOODSCHE WETTEN. dat ze de overdaad en traagheid verwerpen, en zuinigheid met den arbeid aanpryzen; dat ze geenen oorlog om zich te verryken, maar alleen die uit eene waare edelmoedigheid gevoerd wordt goedkeuren; en dat zy ons niet leeren kwaad met kwaad te vergelden, noch te veinzen; maar willen, dat onze bedryven altoos met onze woorden overeenkomen. Ik zeg derhalven vrymoediglyk, dat geene anderen zulke goede onderwyzingen geeven: want wat is 'er loflyker, dan eene onbezwykende godvrucht; wat rechtvaardiger, dan het gehoorzamen der Wetten; en wat nuttiger, dan' in eendragt te leeven, zonder door tegenfpoed gefeheiden, of door voorfpoed opgeblaazen te worden: voorts in den oorlog den dood te verfmaaden, en in vrede zich met den landbouw, of met konften bezig te houden; en altoos en overal te gelooven, dat god onze daaden aanfchouwt, en dat 'er niets in de Waereld gefchiedt, dan door zyn beleid en beftiering? (y~) —•— Indien eenige andere Volken deeze dingen vóór ons gefchreeven of aangemerkt hebben, dan behooren wy hen voor onze meesters te houden, en te erkennen, dat wy zeer aan hun verpligt zyn: maar in- (x) Dit zal eenen regtvaardigen oorlog moeten betekenen. (y) Is josephus zich zelven altoos gelyk? Hoe dikwerf noemde hy in zyne redenen de Fortuin of het Noodlot; of was dat Gods beüier?  JOODSCHE WETTEN. 237 indien ze van ons eerst voortgekomen zyn, en zo wy getoond hebben, gelyk ik meen, dat ze van niemand anders zo naauwkeuriglyk onderhouden worden; weg dan met deeze apions en mol ons, en met alle anderen, die zich vermaaken met ons door leugens te belasteren. Doch belangende U, epafroditus, die de waarheid zo bemint; het is om U, en om zodanigen, die, even als gy, gaarn onderrecht willen weezen omtrent het geen onze landgenooten betreft, dat ik dit Boek en het voorgaande te fchryven ondernomen heb. einde der twee boeken tegen apion. DE II. BOEK. X. Hoofdft.  D E M ARTELDOOD DER MACHABEEN, —^— — INLEIDING Behelzende een vertoog om aan te wyzen, dat de Reden over de driften heerscht. Nademaal ik ondernomen heb te toonen, dat de'Reden, met deugd en Godvrucht verzeld, over de Driften heerscht; (z) zo verzoek ik de aandagt der geenen, die dit zullen leezen: want de ftoffe verdient het, dewyl het van groot belang voor ons is, te weeten, dat de Reden ons wapenen verfchaft, om de gulzigheid en onkuisheid door maatigheid, de ongerechtigheid en boosheid door gerechtigheid, en de lafhartigheid en vrees door edelmoedigheid te overwinnen. — Maar, zo (z) P au lus fchryft veel eer zo veel toe aan het geloof en de genade van christus (dit merkte iemant hier aan) als josephus aan de Jieden en derzelver overwinning op de driften.  KRACHT DER REDEN. 239 zo iemand mogt zeggen, indien de Reden over de hartstogten heerscht, waarom maakt zy zich ook niet meestresfe van de onkunde en vergeetenheid? Dit is eene onnozele vraag: want het verftand kan de gebreken, die 't in zichzelve ontmoet, niet te boven komen, (a) alhoewel het door de Reden de driften, die tegen de maatigheid, gerechtigheid, en edelmoedigheid itryden, overwint, en de Reden krygt 'er de heerfchappy niet over door ze te vernietigen , maar door zich daarmee niet gelykvormig te Hellen. • Het zou my ligt vallen door verfcheiden' voorbeelden te toonen, dat het waarachtig is, dat zy over de hartstogten heerscht; maar niets zal zulks duidelyker kunnen aanwyzen, dan de onverwinnelyke ftandvastigheid, met welke eleazar, en de zeven Broeders met hunne vroome Moeder, door eene heldhaftige deugd, hun leeven tot verdeediging van hun geloof overgegeeven, en door verachtinge der lchrikkelykfte pynen, tot den laatften fnik toe, getoond hebben, dat de Reden, van deugd en godvrucht verzeld, over de hartstogten heerscht. Het zal my dan genoeg zyn, deeze Gefchiedenis te verhaalen, nadien de kloekmoedigheid en het geduld deezer. Martelaaren niet alleenlyk den toezienderen hunner ftrafFe, maar zelfs den beulen tot ver- won- (a) josephus redeneert, hier en ia het vervolg, niet altoos, op vsste gronden.  a4o AART DER. REDEN. wondering hebben geftrekt, en zy, door hunne ftandvastighcid over de wreedheid van eenen verwoeden Vorst zegepraalende, door hun lyden, de rust huns Vaderlands verworven hebben. Maar ik moet myne eerfte rede hervatten, om aan Gods oneindige wysheid de behoorlyke eer te geeven. Ik moet dan onderzoeken , of de Reden meestresfe der hartstogten zy; wat die Reden is; wat de Hartstogten zyn ; wat onderfcheid 'er tusfchen dezelve is, en of de Reden over die allen heerscht. — De Reden is niet anders, dan een rechtmaatig verftand , nevens eene wysheid , die ons in ons gedrag en bedryf tot eenen regel dient, en alles , wat daar tegen is, leert tferagten. De Wysheid beftaat in eene kennis van godlyke en menfchelyke zaaken. Deeze kennis geeft ons 't verftand van onze wet, leert ons god te vreezen, en onderwyst ons omtrent het geen nuttig is voor 't algemeene best der Menfchen. De maatigheid, gerechtigheid, en edelmoedigheid zyn de uitwerkfelen deezer wysheid: maar de voorzigtigheid gaat alle de anderen te boven: want 't is door haar , dat de Reden over de hartstogten heerscht. Onder deeze hartstogten zyn 'er twee, die alle de overigen in Zieh vervatten, naamelyk, vermaak en pyn; en hoewel zy tot het Lichaam behooren, echter zou dat geen gevoel daarvan hebben, indien 't niet ware door zyne naauwe verbindtenis met de Ziel, die ins-  >T WERK DER REDEN. 241 insgelyks haar vermaak, en haare pyn heeft. De andere hartstogten verzeilen deeze twee: de begeerte gaat voor 't vermaak, en de blydfchap volgt 'er na. De vrees gaat voor de pyn, en de droefheid komt achter aan. De gramfchap is eene drift, die op vermaak en pyn beide opzigt heeft: want zy port ons aan, om 't geen, dat ons van eenig vermaak berooft, te vernietigen; en zy hitst ons op tegen 't geen, dat ons pyn veroorzaakt. :—• Wanneer de wellust tot eene kwaade neiging overgaat, dan veroorzaakt die neiging verfcheiden' geeftelyke en lichaamelyke driften. De geest laat zich tot hovaardy, eerzugt, nyd, en hardnekkigheid, en het lichaam tot de overdaad des monds en des buiks vervoeren. Uit deeze kwaade planten komen veele afzetzels, welke de Reden, als een verftandig Hovenier, verbetert en befnoeit, dewyl ze de leidsvrouw der deugden, en de meestresfe der hartstogten is. Eerst beteugelt zy die, welke tegen de maatigheid aanloopen; daarna beftrydt zy de kwaade begeerlykheden, zo wel geestelyke als lichaamelyke, en zy overwint de ééne zo wel als de andere. Het is door haar, dat wy ons onthouden van iets te eeten, dat de Wet verbiedt, en dat wy ons maatigen in die dingen, waarvan zy ons 't gebruik toelaat, hoe zeer het lichaam ook daar tegen ftrydt: want het is zeker , dat deszelfs ongeregelde beweegingen door de maatigheid, die door de reden ons behaaglyk ■ wordt gemaakt, be- VIÜ. DEEL. Q teU-  242 KRACHT DER REDEN. teugeld worden. — Is het niet verwonderens waardig, dat deeze Reden ook de magt heeft, om de hevigfte driften des gemoeds te boven te komen , en den gloed, door de liefde tot eene fchoonheid ontvonkt, te blusfchen? En nogthans kan men aan haare heerfchappy niet twyfelen, dewyl men josephs kuisheid niet zo zou pryzen, indien zy hem, in de ziedenfte hitte zyner jeugd, de bekoorlykheden des wellusts niet hadt doen overwinnen. • ■ Doch de Reden overwint niet alleen de aangenaame driften; maar zy zegepraalt ook over allen. Hierom zegt de Wet: Gy zult niet begeeren uwes naasten wyf, noch iets dat uws naasten is. Want nadien de Wet ons verbiedt te begeeren, blykt het dan niet, dat zy ons magtig oordeelt, om onze begeerlykheden en driften, die tegen de gerechtigheid ftryden, te overwinnen? Anders, indien de Reden over de hartstogten niet heerschte, hoe zouden zulken, die tot dronkenfchap en gulzigheid geneigd zyn, zich omtrent die ondeugd kunnen verbeteren? Hoe zouden zodanigen, die van natuur gierig zyn, kunnen befluiten, om zonder woeker den nooddruftigen te leenen? Maar wanneer zy nadenken, dat de i Wet den woeker, en alle andere qngeoorlofde winften verbiedt', dan beteugelen: zy door de Reden de winzucht. Zo mag men ook oordeelen, dat de Reden in andere zaaken, welke de Wet beveelt, over de driften heerscht. Hoedanig eenen eerbied wy dan ook  KRACHT DER REDEN. 243 ook onzen Ouderen toedraagen, echter worden wy door onzen pligt, om de Wet te gehoorzaamen, weerhouden, dat wy iets, hun ten gevalle, doen , 't welk tegen de deugd ftrydt. Hoe zeer wy onze vrouwen ook beminnen, wy laaten niet na, haar over haare misdagen te berispen: hoe lief wy onze kinderen ook hebben, wy worden daardoor niet verhinderd , hen over hun misdryf te ftraffen: hoe groot onze genegenheid ook jegens onze vrienden zy, wy zullen daarom niet nalaaten hen te berispen, als zy kwaad doen: en dat nog veel zwaarder is, wy wreeken ons niet op onze vyanden, en wy houwen hunne vruchtboomen niet af; maar indien wy iets vinden, dat zy verlooren hebben, geeven wy 't hun weder, en wy weigeren hun onzen byftand niet in den nood, als, by voorbeeld, eenige beesten, die hun toebehooren, weder op te helpen, wanneer zy ergens in gevallen zyn. De Reden vermeestert zelfs nog geweldiger driften, gelyk als ftaat'zucht, verwaandheid, afgunst, en haat. Hierom heeft moses, te rechte op dathan en abiram verftoord zynde, nogthans niet euvels tegens hen uitgevoerd, maar zyne eigen gramfchap door de Reden bedwongen. Een bedaard gemoed kan toch de driften te boven komen, en dezelve ten deele afwenden, ten deele ook geheel overwinnen. Hierom heeft onze Vader jacob, die in goedaartigheid en wysheid uitmuntend was, zyne zoonen s i- Q. 2 me-  244 KRACHT DER REDEN. meon en levi fcherpelyk berispt over den moord , dien zy onder de Sichemiten hadden aangerecht, zeggende: ,, Vervloekt zy uwe toorn' en verbolgenheid, waardoor gy u hebt laaten vervoeren." Want hoe zou hy dus hebben kunnen fpreeken; indien de Reden in zyn gemoed de overhand niet gehad hadde op het verdriet, hem door de fchennis zyner dochter aangedaan? • ■ Toen god in 't fchep- pen van den Mensch hem eenen vryen wil gaf, en met verfcheiden' hartstogten bedeelde, ftelde hy zyn verftand als op den throon, om daarover te heerfchen; en gaf hem daarna Wetten, waardoor hy dezelve kon overwinnen, en de maatigheid, goedaartigheid, en gerechtigheid over haar doen regeeren. Maar, zal men zeggen: indien de Reden meestresfe van de hartstogten is, waarom is zy 't ook niet van de onkunde en vergeetenheid ? Immers is dit eene fpoorlooze vraag, vermids het klaar blykt, dat het Verftand, waardoor onze Reden gevormd wordt, geen overwinnaar, gelyk ik gezegd heb, van zichzelven kan zyn, maar alleen van de driften. Wy kunnen kwaade neigingen hebben; maar de Reden geeft ons kracht, om die te boven te komen Q) Het kan niet anders weezen, of wy moeten begeerten hebben; maar de Reden kan ons beletten die op te volgen. Het kan (£>) Heeft de Reden zo veel kragts in den tegenwoordigen verdorven ftaat?  VOORBEELD. 245 kan niet wel zyn, of wy moeten door gramfchap bewoogen worden; maar de Reden kan ons weerhouden, dat wy 'er ons niet door laaten vervoeren. Wy kunnen ons van onze hartstogten niet ontblooten; maar de Reden kanze wederftaan. David geeft ons daarvan een treflyk voorbeeld. Na dat hy zyne vyanden den ganfchen dag nagejaagd, en eene groote menigte gedood hadt, kwam hy, 'savonds vermoeid, en met een geweldigen dorst bevangen, weder in zyne tent. Alle de zynen begaven zich aan 't eeten ; maar hoe dorftig hy ook ware, echter wilde hy, alhoewel 't aan geene bronnen mangelde, niet drinken, om dat hem eene boven maatige hevige drift bekroop tot het drinken van water uit zekeren put, van welken de vyanden nog meester waren. Drie van die dappere mannen, welke hem altoos verzelden, ziende zyn ongemak en zynen lust, namen hun geweer en een vat, en gingen, dwars door de befchanfingen en 't leger der vyanden, zonder dat de wacht het gewaar werdt, en kwamen, na lang omzwerven, by den put, alwaar zy water fchepten, en het den Koning bragten. Alhoewel nu deeze Vorst van dorst fchier verfmachtte, echter oordeelde hy, dat hy zonder ongodvruchtigheid zodanig een water niet drinken kon, dewyl hy het aanmerkte als van bloed, om dat deeze, die 't hem aanbooden, hun leeven daarom in gevaar gefteld hadden. Wederga 3 Haan-  246 ; SLUITREDE. ftaande dan zyne begeerte door de Reden, goot hy 't uit, en offerde 't go de op. Dus ziet men, dat 'er geene driften zyn, welke de Reden niet kan beteugelen, geen brand dien zy niet kan blusichen, geen pyn die zy niet magtig is te overwinnen, en eindelyk geen ftryd van hartstogten, welke zy niet weet te boven te komen. VI. Hoofdft. EERSTE HOOFDSTUK. Simon, hoewel een Jood, was oorzaak, daiSELEUKus nikanor, Koning van Aüe , apollonius, Landvoogd van Syrië en Fenicie, heenen zondt, om de fchatten uit den Tempel van Jerufalem te haaien. Eenige Engelen verfchynen apollonitjs, waardoor hy half dood nedervalt; doch wordt op 't gebed der Priester en her field. Antiochus volgt zynen Vader seleukus in 't ryk, fielt j a s o n , een godloos mensch , tot Hoogenpriester aan, en gebruikt hem, om de Jooden tot het verlaaten van hunnen Godsdienst te dwingen. Tk zal nu bewyzen bybrengen om te tooTien, wat magt de Reden over de zinnen heeft. Onze Voorouders genooten eenen genisten vrede, en hunne wyze beftiering en godvruchtigheid bragten hen in zulk eene achtingc by seleukus-nikanor, Koning van Afie, dat hy hun zelfs  APOLLONIUS BEDRYF. 247 zelfs geld bezorgde, om ten diende van god te gebruiken, en hun Gemeenebest befchermde; maar eenige kwaadaartige menfchen, die in beroerte vermaak vonden, veroorzaakten hun veel onheils. —• Zekere simon, een verraader zyns Vaderlands, na dat hy onias, den Hoogenpriester, veel leeds hadt aangedaan, hoewel te vergeefs, om dat deeze een vroom man was, op wiens gedrag niets te zeggen viel, ging naar apolionius, Landvoogd van Syrië, Fenicie en Cilicie , en zeide tot hem: dat hy, uit eenen yver voor 's Konings dienst, zich verpligt achtte, om hem bekend te maaken, dat 'er in de fchatkist des Tempels van jerufalem eene groote menigte gelds was, h welk de Koning seleuküs met recht naar zich mogt neemen, alzo het tot den Tempel 'niet behoorde. A pol lonius, deezen simon deswege gepreezen hebbende, gaf 'er aan se leuk us bericht af, en ontving daarop last van hem, om met simon heenen te gaan, en die fchatten daar uit te ligten. Hy toog terftond met eene groote magt naar Jerufalem: dan de Jooden, om hem van zyn onbillyk voorneemen af te wenden, hielden hem voor, dat men, zonder godloosheid te begaan, den Tempel niet berooven kon van 't geen toebetrouwd was aan eene plaats, die gode toegewyd was. Maar apollonius, zonder naar hun vertoog te Imiteren, tradt met dreigementen, en van zyn krygsvolk verzeld, Q.4 in Hoofdft.  248 APOLLONIUS BETEUGELD. i. Hoofdft. in den Tempel, om dien te pionderen. De Priefters met hunne vrouwen en kinderen namen toen hunne toevlugt tot god, om met vuurige gebeden van hem te verzoeken, dat hy die heilige plaats, waarin hy aangebeden werdt, tegen deeze onheiligers, die zyne magt durfden verachten, wilde befchermen. Terftond zag apollonius Engelen, in de gedaante van.ruiters, uit den Hemel nederdaalen, met zulke blinkende wapenen, dat hy, half dood, in den buitenften voorhof des Tempels, die voor alle Volken open ftaat, nederviel. fY) Hy badt daarna de Priesters met traanen, dat zy god voor hem wilden bidden, ten einde deeze vreeslyke uitvoerders van zynen wil van hem wegweeken. Onias, door zyne fmeekingen bewoogen, en bedugt, dat, indien hy ftierf, seleukus denken mogt, dat 'er de jooden de oorzaak van waren, badt voor hem. God verhoorde zyne bede, en appollonius deedt aan den Koning en zynen meester verflag van 't geen hem wedervaaren was. —■ Seleukus, geftörven zynde, werdt van zynen Zoon, antiochus, in. 't Ryk gevolgd. Deeze was een trotfche en wreede Vorst, die onias het Hoogepriester-ampt ontnam, en het aan zynen broeder (c) Wie heeft josephus de waarheid van verfcheenen' gewapende- Engelen, in dn gedaante van Ruiters, verzekerd?  JASON ANTIOCHUS. 249 der jason gaf, mids dat die jaarlyks drieduizend zeshonderd zestig talenten aan hem betaalen zoude, waarom hy hem niet alleen de Hoogepriesterlyke magt gaf, maar hem ook Heer van 't land maakte. Maar jason, een godloos mensch zynde, was niet zo dra tot deeze waardigheid verheven, of hy wendde het Volk van den dienst van god af, en bewoog het door zyn voorbeeld, om allerleie gruwelen en misdaaden te begaan. En 't was hem niet genoeg, dat hy te jerufalem plaatzen tot onheilige oefeningen aanllelde; maar hy friet ook de gcheele orde des Tempels om verre. Doch god, zulke godloosheden niet ongeftraft laatende, bediende zich van antiochus zelven , om deeze booswichten de uitwerkingen zyner gramfchap te doen gevoelen. Deeze Vorst toch verftaan hebbende , dat, toen hy ptolomeus,* Koning van Egypte, beoorlogde, die van jerufalem , op 't gerucht van zynen dood, zich verblyd getoond hadden , kwam met zyn heir aantrekken, pionderde de Stad, en beval, dat allen, die in hunnen vaderlyken Godsdienst bieeven volharden, met den dood geflraft zouden worden. . ■ Zyne woede ging noch verder: want ziende, dat noch zyne bevelen noch zyne dreigementen de Jooden tot het verhaten hunner Wetten konden beweegen, ja dat 'er ook vrouwen waren, die, na dat' zy haare Kinderen hadden doen befnyden, zich met hen van boven neer Q 5 wier- I. Hoofdft.  ij Hoofdft. 250 ANTIOCHUS BEVEL. wierpen, willende liever 't leeven, dan de ziel, verliezen, . befloot hy, hen door zwaare pynigingen tot het verzaaken van hunnen Godsdienst te dwingen. II. HOOFDSTUK. De marteldood van den Priester eleazar. dan dit tyrannisch befluit uit te voeren, begaf deeze wreede Vorst zich op zynen zetel , op eene hoogte geplaatst, verzeJd van zyn voornaamfte Hovelingen, en al zyn krygsvolk. Daarop gaf hy bevel, dat men de Jooden zou dwingen de voorhuid aan te trekken, en het vleesch van de zwynen, welke hy aan zyne afgoden geofferd hadt, te eeten, op ftraf van op 'r rad te fterven, indien zy weigerden, hem te gehoorzaamen. (ft) eleazar was ééne van der gee- (i) De Berigten, die ons van de Joadsche Martelaars gegeeven worden in de Boeken der Machabeen, zyn, gelyk men opgemerkt heeft, zeer eenvoudig, en zonder de minfte optooifels getekend door derzelver Schryvers. Men kan, wanneer men josephus fchriften by dezelven vergelykt, ligt]yk merken, dat hy uit die bronnen gefchept heeft, maar niet altyd even voorzigtig. Hiervan dat men veelal moeite moet aanwenden, om twee verhaalen met eikanderen te plooien,' het geen zelfs föms niet gefchieden kan. Josephus neemt hier de Gefchiedenis der Mirtelaaren over; maar beftecdt daaraan eene noodelooze Schryfkonst, dat  ANTIOCHUS VERMAAN. s5i geenen, die vóór hem gebragt waren, zynde van priefterlyken gefladite , wei onderweezen in onze wetten en plegtigheden, eerwaardig door zynen ouderdom, en by ieder één bekend door zyne uitmuntende deugd. Antiochus, hem aangezien hebbende, zeide tot hem: ,, Wacht niet, Bestevaar, tot dat de pynigingen U dwingen te doen 't geen ik u beveel, maar behoudt uw leeven door my te gehoorzamen. Het medelyden, dat ik met uwen ouderdom heb, ziende, dat gy, nog niet van de dooling uwes valfchen Godsdiensts ontllagen zyt, doet my U deezen raad geeven. Want is 't niet fpoorloos een afgryzen te hebben van eene fpys, die goed is, en niet alleenlyk door bygeloof, de gunst, die de natuur U bewyst, te verfmaaden, maar my ook te verachten, en alzo, moedwillens, in de ftraf teloopen? Laat U niet langer door zulk eene ydele wysheid bedriegen; gehoorzaam myn bevel; en geef my alzo gelegenheid, om U myne goedheid te betoonen. Indien gy daardoor tegen uwe Wet zoudt overtreeden, zy zal 't U vergeeven, indien ze zo billyk is, als gy gelooft, om dat het niet vrywillig, maar door geweld is dat gy zo doet." Antiochus aldus ge- fprooken, en aan eleazar verlof om te dat is, hy- giet ze in den vorm der Griekfche Verhaalen, het geen wy meermaalen in zy.ie Schriften gevonden hebben: dan wy kunnen niet vinden, dat zulk een tooifel de zaaken verfraait. TT. Hoofdft.  252 ELEAZARS REDE. li. Hoofdft. te antwoorden gegeeven hebbende, ving deeze aldus aan: ,, Nadetnaal ik, ö Koning, van de waarheid myns Godsdiensts verzekerd ben, zo zyn geen geweld of pynigingen magtig, my dien te doen overtreeden. Gy acht, dat ze vol van dwaalingen is, en ik daarentegen geloof vastelyk , dat dezelve heilig en godlyk is. Hoe zou ik dien dan kunnen verlaaten? Gy moet u niet inbeelden, dat het eene geringe zonde is, fpys te eeten, die by ons voor onrein gehouden wordt. Men moet geen onderfcheid maaken tusfchen groote en kleine zaaken, wanneer ze beide verbooden zyn; om dat de Wet zo wel veracht wordt in het niet onderhouden van de ééne, als van de andere. Gy merkt die wysheid, welke wy zo hoog achten, als eene dwaasheid, aan; en nogthans leidt zy ons, om de maatigheid te omhelzen, de gerechtigheid te beminnen, den wellust te verfmaaden, en, door een edelmoedig voorneemen, om gode te behaagen, onze driften zo te overwinnen, dat wy met vreugde alle pynen doorftaan, om hem die getrouwheid te betoonen, welke wy hem, als den eenigen, eeuwigen, en almagtigen God, fchuldig zyn. Hoe kunnen wy dan zodanige fpyzeri eeten, welke wy gelooven onrein te weezen, om dat ook, zynen wil onze opperde wet zynde, wy de neigingen der natuur, die daar tegen ftryden-, niet behooren in te volgen? Hy laat ons toe te eeten 't geen hy weet bekwaam voor ons te zyn; en  ELEAZARS REDE. 253 en men kan, zonder een onbillyk geweld, ons niet dwingen, hem ongehoorzaam te weezen. Laak dan, ö Koning! myn gedrag zo veel als gy wilt, ik zal daarom niet nalaaten, de wetten, welke God aan onze, Voorouderen gegeeven heeft, waar te neemen, en mynen eed onverbreekelyk te houden. Al ware 't, dat gy my de oogen uitrukte, of my 't ingewand uitfcheurde, echter zal myne bejaardheid my niet hinderlyk zyn in den pligt, dien ik gode fchuldig ben; maar ik zal 'er my zo wel van kwyten, als iemand, die noch jong en fterk is, zou kunnen doen. Vervaardig dan vry uwe raderen, fteek uwe vuuren aan; doch gy zult zien, of myn hooge ouderdom my iets kan doen begaan tegen 't geen onze Vaders altoos zo godsdienftiglyk onderhouden hebben. Nooit zal ik die heilige Wetten, in welken ik onderweezen ben, ongehoorzaam zyn: nooit zal ik die onthouding, welke myn gemoed rein, en myn lichaam kuisch maakt, verlaaten: nooit zal ik my fchaamen dit befluit j waardoor myn hart verfterkt wordt, genomen te hebben; en nooit zal ik nalaaten het eerwaardig Priesterdom, dat de kennis en 't verftand der wet geeft, te eeren. Alzo zal ik by onze Vaderen in den hemel komen, om dat ik de pynen, door welke men my poogt te verfchrikken, tot den dood toe verachten zal." Na dat eleazar dus geantwoord hadt, werdt hy door de krygslieden van antiochus ontkleed, ir. Hoofdft.  m Hoofdft 254 ELEAZAR GEMARTELD. gebonden, en met geesfels geflagen. Een ■ Heraut riep hem, ondertusfchen, toe, dat hy 't bevel des Konings gehoorzaamen moest. Maar, hoewel het bloed overal langs zyn lyf droop, en dat zyne beenderen zich bloot vertoonden, echter bleef zyne ftandvastigheid onwankelbaar, , en hy hielde zich zo Ril, als of hy in eenen diepen flaap gelegen hadt. Hy floeg alleenlyk zyne oogen ten hemel op, en zyn lichaam, niet kunnende langer het geweld der pynen uitltaan, viel op den grond neer, zonder dat zyn gemoed bezweek. Eén dier wreede foldaaten fchopte hem met zyne hiel tegens den buik, om hem te doen opftaan ; maar deeze vroome gryzaard, verachtende al 't lyden, dat men hem aandeedt, bleef door zyne ftandvastigheid overwinnaar van de wreedheid deezer booze menfchen, en dwong hen, zich over zyne onbezweeken' kloekmoedigheid^ te verwonderen. ■ Zyn hooge Ouderdom verwekte deernis in de geenen, die by den Koning ftonden, en hem voor lange gekend hadden, zo dat fommigen riepen: „ Wat onbedachtheid vervoert U, om zo veele pynen te lyden, -welke gy wel zoudt kunnen ontgaan? Wy willen, om u te verlosfen, u toebereid varkensvleesch aanbieden; gelaat u dan maar van het vleesch te proeven, dar, men u aanbiedt." Deeze dienstknecht van god, die onder alle deeze pynen ftilgezweegen hadt, begon toen aldus te fpreeken: „ Ik zou onwaardig zyn van abra-  ELEAZARS ANTWOORD 255 abrahams afkomfte te weezen, indien ik dien kwaaden raad, welken gy my geeft, wilde volgen: want zou het niet eene dwaasheid zyn, tot dus lang toe, in de liefde der waarheid geleefd, en al mynen roem in 't onderhouden onzer wetten gefteld te hebben, om nu, in mynen ouderdom, daarvan af te wyken, door 't eeten eener fpys, die ik, zonder eenen gruwel te begaan, niet proeven kan. God verhoede, dat ik de verlenging van dien korten tyd, die my noch overfchiet te leeven, met het bedryven van zo groot eene misdaad koopen, en door zulk eene lafhartigheid een kwaad voorbeeld aan jongeren zou geeven, en den tyran over onze onmagt doen roemen. Neen, 6 alle gy, die abrahams zaad zyt, dit alles verachtende, gaat den dood grootmoedig te gemoet. Maar gy beulen van den Tyran, waarom ftaat gy hier te toeven?" ■ Wanneer men, na alles gedaan te hebben wat men kon, om deezen ouden man te doen wankelen, bevondt, dat zyne ftandvastigheid onwrikbaar was, wierp men hem in 't vuur, men neep hem met tangen, en men ftak ihem iets, dat eenen onverdraagelyken flank hadt, in de neusgaten. Toen het vuur hem tot op het been toe verteerd hadt, en hy op 't punt was van den' geest te geeven, fprak hy een zodanig gebed tot god: „ Heere! op wien ik alle hoop van myn heil ftel, en die aanfchouwt wat ik lyde; gy weet, dat ik dee- II. Hoofdft.  25 6 DOOD VAN ELEAZAR, ir. Hoofdft. deeze pynen nergens anders óm uitftaa, dan dat ik niet tegen uwe Wet wil zondigen. Ontferm u' over uw Volk; laat het u genoeg zyn, dat gy uwe gerechtigheid op my oefent: reinig het door myn bloed; (e) en behoud alle anderen in 't leeven door 't myne weg te neemen." ■ Na het uitboezemen deezer woorden gaf deeze vroome man den geest, en toonde dus, dat het waar is, 't geen wy gezegd hebben, naamelyk, dat de Reden over de hartstogten heerscht: want indien zy daardoor overwonnen geweest ware, hoe. zou deeze kloekmoedige gr-yzaart zo veele pynen hebben kunnen uitftaan? Men moet dan bekennen, dat het de Reden is, die ons bekwaam maakt, om de pyn te verachten, en over den wellust te zegepraalen. In 't midden van den ftorm, die door de dreigementen van den Tyran, en de wreedheid van zo veele pynigingen, in de zinnen van deezen uitmuntenden Martelaar verwekt werdt, hieldt zyne Reden, als een braaf Huurman, het roer fteeds zo vast, dat de woedende winden en golven niet kunnende haar uit haare Rreek dryven, zy haar fchip behouden in de haven der$ heerlyke onfterflykheid ltierde. Deeze' onbezwykende kracht der Reden kan ook verCe) Reinig het door myn bloed. .. Wat zal deeze taal, die jose p hus "legt in den mond deezes Makelaars, betekenen, of hoe zal men zc kunnen goed maaken?  ELEAZARS LOF. 25? Vérgeleeken worden by eene vesting, die door haaren wederftand overwinnaresfe blyft van alle de aanvallen, en ftormtuigenj welke een groot Koning te vergeefs gebruikt, om 'er zich meefter van te maaken. „ ö Gelukzalige Gryzaard, waarlyk de eer des Priesterdoms waardig, uwe lippen hebt gy niet bezoedeld door deeze verfoeielyke fpys, die men zonder ongodvruchtigheid niet eeten kan. ö Waare onderhouder der Wet! ö gemoed, vervuld met deeze hemelfche wysheid, die niet verkreegen wordt, dan door eene geftadige overdenking van gods Woord: dus is het, dat de geenen, welke ten diende des Altaars geroepen zyn, getuigenis van hun geloof, door 't vergieten van hun bloed, behooren te geeven; dus is het, dat zy, tot den dood toe, tot deszelfs verdeediging behooren te ftrydefi! Gy leert ons door uwe ftandvastigheid alles te lyden, om die zelfde glorie te verdienem Niets is magtig, om uwe heiligheid te doen waggelen; en gy bekrachtigt door uwe daaden de waarheid der woorden, welke de godlyke wysheid U ingeblaazen heeft. Doorluchtige gryzaard! gy zyt boven de vreeslykfte pynen gefteegen, en het vuur, hoe magtig 't oog zys heeft voor U moeten zwichten. Even gelyk A; 'a ron, loopende met het wierookvat in de hand, den Engel ftuitte, die gereed ftondt, om al het Volk te verdelgen; zo heeft ook deeze Nazaat van dien Hoogenpriefter, hoewel in 't VUL deel, 11 mid* ir Hoofdft»  ï5§ ELEAZARS LOF. li. Hoofdft. UI. HOOFDSTUK. III. „ Hoofdft. midden der vlammen, zyn gevoelen niet veranderd: zyn ouderdom heeft zyne, wakkerheid niet verminderd; en toen al zyn vleesch verteerd was, en alle zyne zenuwen bloot lagen, hefte hyzich, door zyne gedachten op , naar zyn hemelsch Vaderland.* O doorluchtige ouderdom! O eerwaardige gryze haairen! O leeven, geheellyk doorgebragt in eene getrouwe onderhouding van de Wet des Heeren! wat zyt gy gelukkig, dat ge, tot den laatften 'fnik toe, alle de aardfche rampen zo edelmoediglyk veracht, en door uwen dood de zuiverheid uws geloofs betoond hebt!" De moeder der Machabeen met haare.zoonen wordt vóór antiochus gebragt. Hy, èewoogen door 't zien deezer zeven broëderen, alle zo wel gemaakt van lyf en leden, doet al wat hy kan, om hen tot het eeten van verkensvleesch te overreeden, tot %-elken einde hy al het pynigtuig doet aanbrengen, om hen vervaard te maaken. Hunne zonderlinge grootmoedigheid. "jV/faar om noch beter te toonen, dat het waar is, dat eene Redenkaveling, vol van godvruchtigheid, over de hartstogten heerscht, zal'ik alhier het voorbeeld van eenige jongelingen verhaalen, die door de Reden overwinnaars werden • - van  ANTIOCHUS TOORN. 259 van de grootfte pynen, welke de allerwreedfte verwoedheid kon uitvinden. —■ Antiochus, vervoerd van toorn, op 't zien dat een oud Man over zyne wreedheid gezegepraald hadt, bevai, dat men hem eenige andere Jooden brengen zou, met voorneemen, om hen in vryheid te Rellen, indien zy zwynenvleesch aten, en hen te doen fterven, indien zy 't weigerden. Men bragt dan vóór hem eene vrouw, Cf) eerwaardig zo door haar genacht, CD Niemeyer heeft aangemerkt, dat, eenige honderd jaaren na der Jooden wederkeering uit Babel , veeien hunner zich los maakten van moses Wetten, en zich byna fchaamden Jooden te zyn, om dat hun tydlyk belang medebragt, zich naar de denkwyze hunner overwinnaaren te fchikken. Mackab. I. Verfcheiden van deezen werden verftrooid in andere Landen, in Egypten, in Griekenland en andere deelen van asia, om door den Koophandel of ampten hun geluk te bevorderen. Veel voordeels zal dit fommigen ten aanzien van hunnen Godsdienst niet gegeeven hebben; doch anderen bleeven waare egte Jooden die, wanneer men ze ziet verfchynen op Jerufalems hooge Feesten, ten tyde van ch ris tos, met roem] zich voordoen: dan de geenen, die in Kanaan bleeven om den Godsdienst, en de anderen lieten gaan, waar zy wilden, werden niet weinig aangezet door de ftoutmoedigfie verdeedigers der Wet, om alles voor deu Vaderlandfchen Godsdienst te waagen. Zy handhaafden zich in Jervjalem en Judea, en by het ontdaan der vervolgingen onder antiochus.- vermeerderde hun yver voor de oude Leer der Vaderen. Het denkbeeld van onder de verdrukking van eenen antiochus en onder hem nog daarenboven beroofd te worden van den Godsdienst maakte eenen fterken indruk, gelyk het by vervolgingen gaat. Nu zag men de Martelaars R a onder IN. Hoofdft.  25o ANTIOCHUS RAAD. ur. Hoofdft. flacht, als door haaren ouderdom, me£ haare zeven Zoonen, alle zo fchoon en fraai van leest, dat hy 'er over verfteld Rondt. Hy beval hun te naderen, en zeide tot hen: „ Ik zie niet alleen met vermaak, maar ik verwonder my daarover , dat gy zulk een groot getal van Broederen zyt, en allen zo wél gemaakt. Derhal ven raade ik ulieden,ja ik bidde u, dat gy de dwaasheid der geenen niet navolgt, die door onvoorzigtigheid in hun verderf loopen. Gaat tot myn gevoelen over, en maakt u myner genegenheid waardig. Ik ben niet minder geneigd, om goed te doen aan de geenen, welke my gehoorzaamen, dan zodanigen geftrengelyk te ftraffen die my durven wederftreeven. Verlaat u op myn woord, en gy zult 'er de uitwerking van zien. Verzaak het bygeloof uwer Vaderen; eet zulke fpys, als de Grieken eeten; en behoudt alzo uw leeven en jeugd door een wys overleg. Anderzins, indien gylieden de geenen, wel- oiider de Jooden opftaan; zelfs eene Moeder niet zeven Zoonen. Voorheen was 'er niemand, die de Israëlieten noodzaakte 'om vreemde goden te dienen,en allen fcheenen qiet te kunnenwéerhotfden worden van dezelven te aanbidden. Dan nu a mi och os hen wil noodzaaken, vinden de Jooden niets verfoeilyker, dan van het uiterlyke derWet, 't geen op verre na zo gewigtig niet is als het geloof in éénen god, af te wyken. Men zettede 'er alles voor op > eene Moeder met zeveU Zoonen onderging blymoedig den dood.  2V.TT CeneQhuv met/icucrv c3Z:T^n. £mr/ie?i ff. 2,60.   ANTIOCHUS RAAD. z6i welker vyand ik my verklaard heb, niet verlaat, zal ik u allen doen Rerven, fclioon uwe jonge jaaren en uwe ichoonheid my tot deernis bewecgen. Maar bedenkt 'er u niet eens op: want gy moet, of my ■ gehoorzaamen, of door pynigingen het leeven verliezen." Na dat hy aldus gefprooken hadt, beval hy al het tuig om te pynigen te haaien, om daardoor deeze zeven Broeders met fchrik te bevangen, en hen alzo tot zynen wil te beweegen. Daarop werden 'er raderen , ketels, roofters, yzeren krauwels, tangen, blaasbalgen, en alle andere werktuigen van wreedheid, daar men voor yzen moet, te voorfchyn gebragt. £n daarop liet de Vorst zich aldus hooren: „ Siddert en beeft vry, jongelingen! Byaldien gylieden fchroomt iets te doen, dat tegen uwen Godsdienst ftrydt, wie zal u kunnen laaken, als gy 'er toe gedwongen wordt;" Doch deeze getrouwe dienaars van god, in plaats van door deeze woorden zich te laaten bepraaten, of door fchrik voor 't pynigen flaauwmoedig te worden, bleeve*n niet alleenlyk buiten vrees, maar werden te meer in hun voorneemen van niet te buigen verfterkt, en zegepraalden dus over de wreedheid van deezen Vorst —■ Indien 'er nu niemand ware geweest, dien 't aan moed gemangeld hadde, zou hy tot de anderen niet aldus gefprooken hebben? ,, Wy ellendigen, hebben wy dan ons verftand verlooren? De Koning bidt ons, en belooft ons vergeldingen, indien R 3 we li r. Hoofdft.  262 REDENEN TEGEN 'T LYDEN. ïih Hoofdft. we doen willen 't geen hy beveelt, dan, in plaats van hem te gehoorzaamen, maaken wy ons halsfterrig door de ydele gedachten van edelmoedigheid, in eenen tegenftand, die ons 't leeven zal kosten, tot ftraf onzer ftoutheid. Is het moogelyk, myne Broeders! dat zulke pynigingen ons niet zouden verfchrikken, en van die dwaasheid geneezen! Behooren wy geen medelyden met ons zelven te hebben, daar wy in onze jongheid de zoetigheden deezes leevens eerst beginnen te ftnaaken; of behoort de ouderdom onzer Moeder geen mededoogen in ons te verwekken? god is te goed, dat hy ons niet vergeeven zou 't geen de vrees voor de dreigementen des Konings ons doet begaan. Laat ons dan geen doodflagers van ons zelven wezen: laat ons, door eene dwaaze roemzucht, niet trachten boven de vrees van zulke fchrikkelyke pynen te komen; maar laat ons voor eenen onvermydelyken nood wyken. Nademaal de Wet niet toelaat, dat wy ons zelven dooden, om ons van de grootfte pynen te bevryden; wat fchyn van reden is 'er dan, dat wy ons zelven daar voor zouden blootftellen, wanneer niets 'er ons toe verpligt, en de Koning ons vermaant, ons leeven te behouden." Maar hoewel deeze Jongelingen zagen, dat men gereed Rondt hen te pynigen, echter heerschte de Reden zodanig over hunne zinnen, en boezemde hun zulk eene verachting der pynen in, dat, in plaats van iets  RUSTIG ANTWOORD. 263 iets dergelyks te denken of te zeggen, wanneer antiochus hun vermaand hadt, van die fpyzen te eeten, welke zy niet proeven konden zonder hunne zielen te verontreinigen, zy allen gezamenlyk, als met ééne ftemme, gelyk zy met éénen geest bezield waren, tot hem zeiden: „ Te vergeefs tracht gy ons te overreeden om u te gehoorzaamen 1 Wy hebben een vast befluit genomen, eerder te fterven, dan de wetten, door moses aan onze Vaderen gegeeven, te overtreeden. Wy zouden ons fchaamen van hen afkomftig, te zyn, indien zy ze niet onderhouden hadden. Houdt dan op van ons te raaden, dat wy zulk eene groote misdaad begaan zouden: houdt op van ons, onder fchyn van goedheid, blyken van uwen haat te geeven: de dood zal ons veel zoeter zyn dan zulk een wreed mededoogen, dat ons leeven wil behouden ten koste onzer zaligheid. Meent gy ons door uwe dreigementen te verbaazen, even als of 'er noch zwaarder pynen konden weezen, dan die, welke uwe wreedheid aan eleazar heeft doen lyden, en als of wy niet reeds daartoe bereid waren? Indien 'er dan geene pynen geweest, zyn, welke de godvrucht van dien gryzaart hem niet ftandvastiglyk heeft doen uitRaan, zo zal onze jongheid ons nog bekwaamer maaken, om die te verachten en te lyden, op dat wy, hem naitreevcnde, even zo eene onverwelkelyke kroon, gelyk hy, moogen erlangen. R 4 £e- VH. Hootdft.  264 EERSTE GEMARTELD. m, Hoofdft. IV- Hoofdft. IV. H O O F D S ï ü K. De Marteldood van. den, Eerfien der zeve?i Broederen. Zulk een koen en grootmoedig antwoord maakte deezen barbaarfchen Vorst • geheel verwoed; des hy deeze zeven Broeders aanmerkte, niet alleenlyk als ongehoorzaamen, maar ook als ondankbaaren, die de gunften, welke hy hun bewyzen wilde, verfmaadden. De beulen dan, om hem te gehoorzaamen, rukten den oudften deezer Broederen de kleede, ren van 't lyf, bonden hem de handen op den rug, cn fcheurden hem 't lyf op met geesfelflagen: daarna fpanden zy hem op het rad; en als alle de deelen zyns lichaams gekneusd en verpletterd waren, fprak hy antiochus aldus aan; „ O wreede Tyran! wat heb ik ge* daan,, Beproef eens, of gy onze zielen ook kunt dooden, om dat zy Gode getrouw willen blyven; en verbeeld u niet, dat gy, door 't geen onze lichaamen zullen lyden , onzen moed zult doen verfiaauwen: want ons geduld, gevoegd by die lydingen, zal ons overwinnaars in dien ftryd maaken; j maar Gods gerechtigheid zal u met eeuwige pynen Rraffen, om dat gy uwe handen zo onrechtvaardiglyk met ons bloed bezoedeld hebt."  MARTELING. 2Ó5 daan, dat u beweegt om my tot deezen ftaat te brengen? Ben ik een doodflager, of heb ik eenige andere misdaad tegen gods wet begaan? of mishandelt gy my niet, in tegendeel, om dat ik poog die te onderhouden? „ En wanneer de trawanten van den Vorst daarop tot hem zeiden:" Beloof dan van dit vleesch te eeten, en bevrydt u zelven toch van alle deeze pynen; „ zo antwoordde hy:" O Dienaars der boosheid! hoe vreeslyk dit rad ook zy, 't is echter niet magtig, my van voorneemen te doen veranderen. Hakt alle myne leden vry aan ftukken; verteert al myn vleesch door het vuur; verbryzelt alle myne beenderen; en ik zal ulieden doen zien, dat 'er geene pynen zyn, waarover de kinderen derrechtfchapen' Jooden, door hunne ftandvastigheid en geloof, niet zegepraalen. „ Terwyl hy aldus fprak, Raken de beulen een vuur aan onder dit rad, het welk geverwd was van 't bloed, dat uit zyn ingewand droop, waarvan de kooien fisten en uitgedoofd werden. Men zag zyn vleesch met brokken aan de punten blyven hangen, en zyne beenderen werden ten eenemaal gebroken en verbryzeld. Maar, in 't midden van alle die fchrikkelyke pynigingen, hoorde men deezen edelmoedigen Israëliet en waardigen navolger van abraham niét eens ééne zucht flaaken. En even als of het vuur niet op zyn lichaam gewerkt hadt, dan om het onverderflyk, en onvatbaar voor pyn R 5 te IV. HoofJft.  a66 KLOEKE TAAL. Hoofdft. V. HOOFDSTUK. De Marteldood van den tweeden de zeven Broederen. T^aarop haalden de trawanten van an-"-^tiochus den tweeden deezer zeven Boederen. Na dat men hem de handen in yzeren wanten (g) met fcherpe nagelen Qj.) Wanten zyn 'eene foort van handfchoenen. In fom- V. Hoofdft. te maaken, zo bleef zyne ziel fteeds in zulken verheven ftaat boven zyn lyden, dat hy tot zyne broederen zeide: ,, Nu is de tyd, dat wy niet meer aan de legenwoordige waereld behooren te denken: de uure is nu gekomen, dat men die grootmoedigheid betoonen moet, welke de ziel overwinnaares maakt van alle de natuurlyke gevoelens. Wy moeten door onze kloekmoedigheid laaten blyken, dat wy bekwaam zyn tot deezen ftryd, die ons verpligt, ons leeven met blydfchap tot verheerlykinge van god af te leggen. Hy is ten eenemaal goed en almagtig: ons volk is al zyn geluk aan hem verfchuldigd, en deeze Tyran heeft niet dan zwaare ftraffen van zyne gerechtigheid te verwachten." Dit gezegd hebbende, gaf hy den geest, en zyne onverwinnelyke kloekmoedigheid vervulde met verbaasdheid allen, die van zyn marteldom getuigen waren.  TWEEDE GEMARTELD. 267 len hadt doen fteeken, en hem aan zekere wip vast gemaakt, vraagde men hem, of hy, om de pynigingen, die voor hem bereid waren, te ontgaan, de bevelen des Konings niet wilde gehoorzaamen; doch de beul, ziende, dat hy ftandvastig in 't weigeren bleef, rukte hem de huid van 't hoofd, en fcheurde zyn vleesch, tot onder aan den buik, met yzeren krauwels op. Maar hy, in plaats van kermen, Jeedt deeze pynen met zulk een geduld, dat hy tot antiochus zeide : ,, Kan 'er wel eenige foort van dood weezen, die niet zoet is, als men die lydt om den Godsdienst zyner Voorouderen niet te verzaaken? En zyt gy niet meer gepynigd, dan ik, door te zien, dat myne eerbiedigheid en liefde jegens gods Wet my kracht geeven, om door myne ftandvastigheid over uwe fchrikkelyke wreedheid te triomfeeren? Het vermaak van mynen pligt te voldoen verzacht alle myne pynen. Maar de fchrikkelyke ftraffen, waarmede God uwe godloosheid dreigt, zullen uwe ziel pynigen; en niets zal u voor zyne gramfchap kunnen bevryden" fommige oorden onzes Vaderlands is dit woord geheel onbekend; in anderen algemeen in trein. VI. v. Hoofdft.  VII. Hoofdft. 268 DERDE GEMARTELD. VI. HOOFDSTUK De Marteldood van den Derden der zeven Broederen. TVTa dat deeze Martelaar zyn leeven aldus geëindigd hadt, bragt men den derden der zeven Broederen te voorfchyn. Men vermaande hem, dat hy zich van den dood verlosten zou, door 's Konings beveelen te gehqorzaamen: doch hy antwoordde daarop: „ Weet gylieden niet, dat deeze, die reeds geftorven zyn, en ik, van éénen zelfden Vader en Moeder zyn voortgekomen, en dat wy alle dezelfde onderwyzingen ontvangen hebben? of roeent gy, dat ik, van één en 't zelfde bloed zynde, ook dezelfde kloekmoedigheid niet heb ?'' Deeze vrymoedige woorden waren ondraagelyk voor antiochus, en maakten ham zo verbolgen, dat hy deszelfs handen en voeten deedt vast binden aan zeker pynigtuig, dat als een hoepel gemaakt was. Hierdoor werden alle zyne leden verbryzeld of verminkt; maar niets was magtig hem te doen wankelen. Daarop fcheurde men hem de huid af, en leide hem op het rad. Als deeze Martelaar zyn lichaam dus deerlyk opgereeten zag, en dat hy, dewyl zyn bloed van alle kanten uitvloeide, op 't punt was van den .geest te geeven: zeide hy tot deezen wreeden Vorst: „ On-  VIERDE GEMARTELD. 269 „ Onmeêdoogende Tyran! 't is om het onderhouden van gods wet, en om aan zyne oppermagt de fchuldige eer te geeven, dat ik alle deeze pynen verdraag; doch zy zyn maar voorbygaande; maar deeze, die gy tot ftraf uwer godloosheden en moorderyen lyden zult, zullen eeuwigduurende weezen." VII. HOOFDSTUK. De Marteldood van den Vierden der zeven Broederen. J)e woorden van deezen Martelaar van zynen dood gevolgd zynde, haalde men den vierden der zeven Bioederen vóór den dag. En wanneer men hem vermaande, dat hy toch die dwaasheid, welke zyne Broeders met verlies van het leeven hadden moeten ontgelden, niet'navolgen wilde; antwoorde hy: „ Hoe heet het vuur, dat gy aanfteekt om my te verbranden, ook mooge zyn, 't zal my echter niet vervaard maaken. Ik weet, dat de gelukzaligheid, welke myne Broeders tegenwoordig genieten, met minder groot is, dan de rampzalige Haat van deezen wreeden Vorst eens weezen zal. Ik verlang nergens meer naar dan te fterven, gelyk zy, om met hen een leeven-, dat nooit eindigen zal, te genieten. Bedenkt dan vry(zeide hy) keerende zich tot anti. VII, Hoofdft.  ü7o VIERDE GEMARTELD. VII. Hoofdft. VIII. HOOFDSTUK. T)a l\/T/iftelflnnd vnn rlpn l/vfdp/n. rl.PT ?.P.ven Broederen. De vyfde der zeven Broederen kwam toen van zelfs te voorfchyn, en fprak tot antiochus aldus: „ Zonder te wachten, tot dat men my haalt, kom ik my zelven aanbieden, om wegens my- nen VIII. Hooidft. tiochus, nieuwe pynigingen, om te zien, of ik niet een rechte Broeder ben van deezen , welke gy zo gruwelyk mishandeld hebt. „ De Koning, ten uiterfte verwoed, dat hy hem aldus hoorde fpreeken, beval, dat men hem de tong zou uitfnyden." Hierop zeide hy: „ Al is het, dat gy my van het werktuig der fpraak berooft, god zal daarom niet nalaaten myne ftem te verftaan. Gy moogt ■ myne tong vry affnyden; maar op myn gemoed hebt gy geen magt. Ik zal met vermaak alle de andere deelen myns lichaams ook zien afhouwen, om door die offerhande aan go de te betuigen hoedanig myne liefde jegens hem is: maar hy zal u haast ftraffen over 't affnyden eener tonge, die ik niet anders zou willen gebruiken, dan om zynen lof te verkondi. gen." Hierop fneedt men hem de tong af, en hy blies den laatften adem onder de pynen uit.  VYFDE GEMARTELD. 271 nen Godsdienst het zelfde te lyden, dat myne Broeders doorgeftaan hebben; ten einde gods hand, door de vermenigvuldiging uwer misdaaden, u te zwaarder drukke, om u de fchrikkelyke uitwerkingen, welke gy 'van zyne gerechtigheid te verwachten hebt, te doen gevoelen. Gy Vyand der Menfchen, ja Vyand der deugd ! wat hebben wy gedaan, dat gy ons mishandelt? 't Is waar, wy aanbidden god, den Schepper van alles, en trachten zyne heilige wetten te onderhouden; maar is dat eene zaak, om ons door zulke pynigingen het leeven te beneemen; en is 't niet iets, dat ons eerder pryswaardig maakt?" Terwyl hy aldus fprak, bon. den de beulen hem, en maakten hem met yzeren kettingen om zyne kniën aan het wiptuig vast, verbryzelden alle zyne lendenbeenderen door wiggen, welke zy met geweld onder de kettingen dreeven , en draaiden hem om den rand van dat pynigtuig, het welk vol van yzeren pennen was, van gedaante als fcborpioenangels. Maar hoewel het lichaam van dien Marcelaar aldus door pynen bekneld werdt, echter bleef zyn geest vry en onbelemmerd, zo dat hy tot antiochus zeide: Hoe deeze pynigingen wreeder zyn, hoe gy my meer tegen uw opzet aandryft; dewyl my daardoor een middel gegeeven wordt om te betuigen, dat niets magtig is, om my onze "wetten te doen overtreeden.*' IX. vir. Hoofdft.  272 ZESDE GEMARTELD. IX. Hoofdft. IX. HOOFDSTUK. De Marteldood van den Zesden der zeven Broederen. "jVTa den dood van den vyfden der zevert Broederen, haalde 'men den zesden, die noch heel jong was. Antiochus vraagde hem. of hy zyn leeven niet red* den wilde, door zwynenvleesch te eeten; maar hy antwoordde: „ 't Is waar, dat ik, ten aanziene van den ouderdom, min. der jaaren heb, dan myne Broeders; ■ maar daarom heb ik niet minder moed. Dewyl wy zamen opgevoed, en in ééne en dezelfde gevoelens opgetrokken zyn, zo zal ik die tot den dood toe behouden. Indien gy derhalven vastelyk beflooten hebt, my te doen pynigen, om dat ik van die fpys, welke onze Wet verbiedt, niet eeten wil, welaan, haast u vry zonder eenigen tyd te laaten verlooren gaan." Daarop fpande men hem op het rad, om hem, terwyl hy uitgerekt en alle de gewrigten uit haare plaats werden getrokken, vóór een langzaam vuur te rootten; men ftak hem met gloeiende yzeren priemen door zyn rug in 't lyf, en tot in 't ingewand: Doch hy bleef onverfchrokken in dien ftryd, en zeide tot antiochus: „ O gelukkige en heerlyke pynigingen, welke, op zo veele Broeders gepleegd zynde, hunne ftandvastigheid niets  ZESDE ZOON GEMARTELD. 273 niet hebben kunnen doen waggelen , omdat zy die om hunnen Godsdienst geleeden hebben, en dat een zuiver geweecen, van goede werken verzeld, onverwinnelyk is. 6 Vyand van gods dienaaren! zie hier, ik ben gereed, om met myne Broeders te flerven, en even als zy, een voorwerp van ïchrik, voor uw misdaadig gemoed, te weezen, om het onophoude» lyk te pynigen. Hoe jong wy ook zyn, wy zegepraalen over uwe tyranny, en het is niet in uwe magt, ons deeze fpyfe, die ons verbooden is, te doen proeven. Wy hebben verkoeling in 't vuur, en blydfchap in*de pynen gevonden; nadien ons voomeemen, 't welk niet firekt, om de bevelen van eenen Tyran, maar om die van onzen god na te komen, onwankelbaar is." Naauwlyks hadt hy deeze woorden gefprooken, of men wierp hem in eenen ketel, alwaar hy uit dit lterflyk tot een onfterfJyk leeven overging. X. HOOFDSTUK. De Marteldood van den laatjlen der zeven Broederen.' Men bragt daarna den jongften en faatften der zeven Broederen te voorfchyn. Antiochus, tot deernis bewoogen, fchoon zo bits door de zes Broederen bejegend, deedt den knaap, zo gebonden ais hy was, tot zich komen, en VIII. deel. S fprak IX. Hoofdft. X. Hoofdft.  X. Hoofdft. 274 VERMAAN VAN ANTIOCHUS. fprak hem in deezer voege aan : „ Gy ziet, hoe uwe Broeders, onder de pynigingen, hun leeven geëindigd hebben; volg hun voorbeeld niet na; maar maak u myner genegenheid, en der gunflen, welke ik u bewyzen wil, door u tot een voornaam man in myn Ryk te maaken, waardig." Na dat hy aldus tot hem gefpröoken hadt, liet hy de Moeder haaien, en zcide tot haar, dat het hem moeide, dat zy dus van zo veele Kinderen beroofd was, en dat hy haar derhalven riedt, dat zy met al haar vermoogen deezen eenigen, die haar nog overfchoot, zou trachten te behouden, doorhem te vermaanen dat geen re doen, 't welk men' van hem begeerde. Maar deeze deftige vrouw, in plaats van dat bevel na te komen, fprak haaren Zoon in 't Hebreeuwsch aan, cnverfterkte hem nog meer in zyn voorneemen. ■(Jt) Hierop zeide hy tot zyne bewaarders: „ Ontbindt my, op dat ik den Koning, in 't byzyn zyner vertrouwdlle vrien- (70 Grootheid van geest moet iren indedaad rpmerken en bewonderen in deeze kloekmoedige ^Moeder, welke, na zes Zoonen u.r dood te hebben zien martelen , den zevenden aanmaant tot eenen blymoedigen dood , welken zy , als eene weldaad voor haar zou aanmerken. Josephus heeft haare treffende woorden:'' Myn Zoon ontfermt u rnyner . •. Ontvangt den dood, op dat ik in barmhartigheid u weder mag verkrygen met uwe Broeders (II Machab. VII. 27-29) niet pvér.gqnornej)', die egter aantoonen, dat grootmoedigheid den hoog. ft-m ttap in het hart deezer edele Moeder bereikt hadt.  ZEVENDE AANGESPROOKEN. 275 vrienden, voordraage, wat ik hem te zeggen heb." Terftond ontbonden zy hem met blydfchap; Fluks liep hy naar de plaats, alwaar de gloeiende pannen ftonden, om hem te pynigen en te verbranden , roepende: „ 6 Godlooze en overfnoode Tyran! Is het god niet, die u de kroon op 't hoofd gezet heeft? en nogthans neemt gy uw vermaak, met zyne dienaars door de yslykfte pynen te doen fterven, om dat zy hem getrouw willen blyven. Maar zyne gerechtigheid zal hun bloed van uwe handen eifchèn. Gy zult branden in een vuur, dat niet alleenlyk veel heeter, dan dit vuur uwer wreedheid, maar ook eeuwig zal zyn. Kan de woede der wreedfte heeften wel by de uwe vergeleeken worden? Zy verfchoonen ten minften huns gelyken, en gy, die een Mensch zyt,vermaakt u met de menfchen het fpraaklid te beneemen, en dat geen te doen lyden, aan 't welk men niet zonder fchrik denken kan. Maar voor zo veel zy met eene onbeweegelyke ftandvastigheid fterven, voldoen zy ganfchelyk 't geen zy gode fchuldig zyn : "waartegen gy door de allerzwaarfte ftraffen, die gy in 't ander leeven zult moeten lyden, voor die misdaad niet zult kunnen boeten, welke gy begaat door onfchuldige en rechtvaardige perfoonen te doen fterven. Zie, hier ftaa ik bereid, om hen te volgen , en te doen zien, dat ik, hun Broeder zynde, van hunne deugd ook niet ontaard ben." Dit gezegd hebbende fprong S 2 hy x. Hoofdft.  X. Hoofdft. XI. Hoofdft. 276 KRAGT DER REDEN. hy in de vuurpannen, en eindigde alzo zyn leeven. XI. HOOFDSTUK. Hoe deeze zeven Broeders malkanderen in hunnen marteldood vermaanden. Ts 'er wel iets, dat ons beter overtuigen J- kan, dat de Reden, die zulke deugdzaame en edelmoedige gevoelens inboezemt, over de hartstogten heerfcht, dan dat men ziet, met welk eene Randvastigheid deeze zeven Broeders de fchrikkelykRe pynen tot den dood toe geleeden hebben , en overwinnaars bleeven ; daar zy anders, het vleesch dier onreine dieren eetende, en zich door zwakheid laatende overwinnen, betoond zouden hebben, dat hun Reden door de driften overheerd was. Behooren wy dan god niet ten hoogden te danken, dat hy ons deeze Reden, die ons over de hartstogten en pynen doet triomfceren, gegeeven heeft? YVant door haare kracht hebben deeze zeven Broeders de magt des vuurs wederliaan, en zyn geweest als vaste toorens, aan den oever der Zee gebouwd, die het geweld der winden en woefte golven uittarten. Om malkanderen tot eene ftandvastige volharding in hun heilig voorneemen te vermaanen, zeide de een: „ Nademaal de geboorte ons vereenigd heeft, laat dan de dood ge-  VERMAAN DER BROEDEREN. 27? geene fcheiding onder ons maaken; maar laat ons gezamenlyk ons leeven tot het voorftaan van onzen Godsdienst opzetten. Laat ons de drie jongelingen, welke onbevreesd in den gloeienden oven der Babiloniers wandelden, navolgen; en laat ons niet minder yver tot onderhouding van Gods Wet betoonen, dan zy. „ Een ander zeide:" Wakker! Houdt moed myne Broeders. „ Een derde:" Wy -moeten ftandvastig blyven tot den laatften adem toe. „ Een vierde zeide:" Laat ons gedachtig weezen, dat wy afkomftig zyn van abraham, die, om gode zyne gehoorzaamheid te betoonen, jsaak, zynen eenigen zoon, aan hem opofferde." Aldus moedigde elk den anderen, met eene gadelooze edelmoedigheid, tot deezen hcerlyken ftryd aan: en, zich onderling meer en meer verfterkende, zeiden zy:" Wy bieden, van ganfcher' harte, gode dat leeven aan, 't welk wy van hem ontvangen hebben, om het tot verdediging zyner heilige Wetten te gebruiken. Wy vreezen die niet, welke maar het lichaam kunnen dooden, nadien wy weeten, dat zulken , die zyne geboden niet onderhouden, eeuwige pynen in de andere Waereld te verwachten hebben. Wy behooren ons des te wapenen met een vast voorneemen, om zynen wil te gehoorzaamen, ten einde abraham, is aak, en jaicob, en onze andere heilige Voorgangers, ons na onzen dood met blydfchap S 3 ont- xr. Hojfdft.  278 VERMAAN DER BROEDEREN. XI. Hoofdft.- ontvangen, (Y) om hunner glorie deelachtig te zyn." Terwyl één deezer Broederen, ter pyniginge, weggefleept werdt, zeiden die, welker beurt het noch niet was, tot hem: „ Doe ons, noch deezen, die den geest reeds gegeeven hebben, geene fchande aan. Weet gy niet, dat niets gode aangenaamer is, of fterker behoort te weezen, dan deeze band van liefde, waarmede zyne oneindige wysheid de Broeders te zamen verknocht heeft? Zy heeft gewild, dat zy een gedeelte van hun weezen aan hunnen Vader verfchuldigd zouden zyn; dat hunne moeders hen in haaren fchoot omvangen zouden; dat zy daar zouden worden geformeerd; dat zy daar eenen gelyken tydzouden blyven; dat zy, met het zelfde bloed gevoed, en, de £iel ontvangende,., eveneens voltooid zouden, worden; dat1 zy, ter waereld gekomen zynde, hun voedfel op dezelfde wyze, door het zuigen van dezelfde melk, ontvangen zouden,- dat zy op dezelfde armen gedraagen en eveneens opgevoed, geoefend, en in gods wet, en de heilige oefeningen onzes Godsdiensts, onderweezen zouden worden." > Aldus vermaanden deeze zeven Broeders malkanderen in hunne naau- we (i) De geleerde niemeyer heeft aangemerkt, dat josephus hier deezui Martelaar eene uitdrukking laat gebruiken, waarvan jesus zich bediend heeft, hui. XVI. 22. want door Abraham ontvangen te worden, of in zynen fchoot te worden gedraagen, zyn gelyke zegwyzen.  LOF DER BROEDEREN. 279 we vereeniging, vermids de wyze hunner gezamenlyke opvoedinge nog godvruchtigheid by hunne broederlyke toegenegenheid voegde, en dat de natuur zich door de deugd verfterkt gevoelde, zonder dat de grootheid van de pynen der geenen, die den dood eerst leeden, magtig was, de anderen te verbaazen. N XIL HO OFDSTUK. De Lof deezer zeven Broederen. Deeze voortreffelyke Broeders, malkanderen aldus tot het uitftaan dier pynigingen vermaanende, betoonden, datzy die niet alleenlyk verachtten, maar dat hun geloof hen over de broederlyke genegenheid deedt zegepraalen. Zy waren verhevener door hunne kloekmoedigheid, dan de Koningen door hunne magt, en vryer in de yzeren banden, dan die Vorften op den throon; zo dat niemand van hun de minfte vrees betoonde, noch eenigzins fchroomde, zich vóór den dood bloot te ftellen: maar, den marteldood aanziende, als eenen weg, die ter onfterflykheid leidde, liepen zy 'er met blydfchap na toe. Even gelyk de Ziel de handen en voeten doet beweegen, zo werden ook deeze zeven Broeders, die als door één gemoed bezield waren, aangedreeven, om in den S 4 dood XI. Hoofdft.  28o LOF DER BROEDEREN. xrr. Hoofdft. XIII. Hoofdlt. dood te loopen, die hen door hunne godvruchtigheid waardig kon maaken, om altoos in den Hemel te leeven. „ Gelukzalig zevental van Broederen! Kan men U niet vergelyken by de zeven dagen, die de week uitmaakten, welke god befteedde tot de lcheppinge der Waereld, om te rusten, na dat dit groot werk voltooid was? Wy kunnen, zonder Adderen van uwe lydingen, niet hooren fpreeken ! Eu gy gelukzalige Martelaars! gy hebt niet alleenlyk zonder fchrikken de dreigementen van eenen verwoeden Vorst aangehoord; gy hebt niet alleenlyk het vuur, de raders, de yzeren haaken, en al het ander pynigtuig, dat voor U bereid was , zonder vrees aangezien; maar gy hebt het alles doorgeftaan, zonder eens daardoor ontfteld te worden; gy hebt getoond, dat de magt, die ze op uwe lichaamen hadden, voor uwe zonderlinge ftandvastigheid moest wyken." XIII. HOOFDSTUK. Lof van de Mosder deezer Martelaaren, en. hoe zy hen in hun voomeemen, om hun leeven voor de b'efchsrming van gods wet op te zetten, verfierkte. TyTaar behoeft men zich wel te verwonderen, dat een vast befluit in de mannelyke fexe over de pynigingen getriomfeerd  LIEFDE DER MOEDER. 281 feerd hebbe, wanneer men ziet, dat die uitmuntende Moeder deezer zeven Broederen zo veel alleen uitgeftaan heeft, als zy allen te zaamen ? Want zou haare moederlyke liefde haar niet, in ieder van deeze zeven, alle hunne pynen hebben doen gevoelen, nademaal ook de dieren met dergelyk een gevoel begaafd zyn? De tamme vogels, en die in de huizen nestelen, befchermen haare kuikens en jongen; de wilden in bosfchen en op bergen niet minder; en wordenze haar ontnoomen, vliegen zy 'er rondom, doende hun best met fohreeuwen zo veel zy kunnen; ja zelfs de byen, wanneer zy haar wasch maaken, venveeren zich met haaren angel, als met een fcherp geweer, tegen die tot haaren korf naderen, zelf tot haaren dood toe. Alhoewel deeze uitmuntende moeder zeven Zoonen hadt; nogthans beminde zy ieder van hen niet minder, dan abraham zynen eenigen zoon isaak. En in deeze benaauwdheid niettemin, waarin zy zich bevonden, van zich aan den dood over te geeven, om de wet van god te onderhouden, of die te overtreeden, om hun leeven te redden, was zy blyde te zien, dat zy eene eeuwige gelukzaligheid boven de voorbygaande lydingen waardeerden. Wie weet niet, dat, hoedanig eene liefde de Vaders hunnen Kinderen ook toedraagen, hebbende het beeld van hun gemoed, en hunne gelykenis eenigermaate in hen geprent, de liefde van de Moeders echter die zucht S 5 nog xnr. Hoofdft. 4  28a LIEFDE DEEZER MOEDER. XIII. Hoofdft. nog overtreft, om dat zy meerder tederheid hebben, en nooit heeft eenige Moeder meer daarvan gehad, dan die deezer zeven Broederen: want zy hadt hen niet alleenlyk, als anderen, in haar lichaam gedraagen, en groote vlyt en moeite voor ieder van hun aangewend; maar zy hadt ook hen allen in de vrees van god opgebragt; en dewyl zy hunne behoudenis bebehartigde, beminde zy hen te meer, om dat zy zag, dat ze haar getrouw waren. Zy waren toch allen zo wys, vroom, kloekmoedig en eendragtig, en droegen haar zulk eenen eerbied toe, dat zy haare onderwyzingen tot de dood toe in 't werk Relden. Maar hoe groot haare liefde tot haare Zoonen ook ware, en hoe zeer zy in haar binnenfte doorgriefd werde, ziende hen zo veele pynen uitftaan; evenwel was niets magtig haare ftandvastigheid te bewecgen. Dewyl dan de godvrucht in haar hart zegepraalde over de natuurlyke neigingen, verzelde zy hen allen tot in den dood; en zonder de minfte weekhartigheid te betoonen, zag zy, dat hun vleesch door het vuur verteerd, den grond met hunne .vingeren en toonen bezaaid, de huid hen van het hoofd en 't grootfte gedeelte huns lichaams afgerukt werdt. „ O Heilige Vrouw! welk eene moeder zou, gelyk als gy, kunnen zeggen, dat zy in haare Kinderen de allerwreedfte pynen, die ^er weezen 'kunnen, gevoeld hadt; dat 'e* onder dat groot getal van Zoonen niet één  -LOF DER MOEDER. 283 één was, die de godvrucht niet vast aankleefde? Gy hebt den eerlten zien fierven, zonder dat uwe ftandvastigheid wankelde; den tweeden hebt gy den geest zien geeven zonder flaauwmoedig te worden: gy hebt met drooge oogen aanfchouwd wat alle de anderen geleeden hebben, hoe hun vleesch gebraaden, hunne hoofden en handen afgehouwen, en 't overfchot hunner lichaamen op malkander geftapeld werdt: gy hebt alle hunne pynigingen aangezien, als blyken hunner deugd; en geen muziek is aangenaamer voor de liefhebbers der Zangkonst, dan hunne ftem, onder de uwe vermengd, voor U was, toen zy alle die pynen uitftonden. Deeze verheven Ziel zag van den éénen kant, dat de dood haarer Kinderen onvermydelyk was, indien zy in hun befluit volhardden; en van den anderen kant, dat hun leeven in zekerheid was, indien zy 't bevel des Konings gehoorzaamden. Zy gevoelde jegens hen de grootfte tederhartigheid, die eene Moeder zou kunnen hebben: maar hoe meer zy hen beminde, des te minder wenschte zy eene korte verlenging eens leevens, 't welk hun den dood voor altoos zou aangedaan hebben. Zy toonde, dat zy eene oprechte dochter van abraham was, nadien zy, met eene onverwinnelyke kloekmoedigheid, god boven alles verkoor. O Moeder! kan men u, die de eere onzer Wetten, en de heiligheid onzes Godsdiensts voorgeftaan, en deeze dappere X!IL Müoi'dft.  28+ LOF DER MOEDER. XIII Hoofdft. re voorvechters daarvan in uw lichaam gedragen hebt, kan men U niet by de Ark vergelyken? want gelyk die in den algemeenen Zondvloed het overfchot van 't Menschdom voor de woede der golven bewaarde; zo hebt gy deezen, die in eenen vloed van pynigingen de wreedheid der beulen overwonnen hebben, gedraagen, en hen door uwe zonderlinge ftandvastigheid en heldhaftige godvruchtigheid verfterkt. Behoeft men dan wel te twyfelen, of zulk een heilig voorneemen ook over de zinnen zou hëerfchen , daar men ziet, dat eene Vrouw, eene oude Vrouw, eene Moeder van zeven Zoonen onbeweegelyk blyft in 't midden van de zwaarfte ftormen, waardoor een hart kan ontroerd worden, ziende haare zeven Zoonen op de allerwreedfte wyze vóór haare oogen fterven? Wat Mannen hebben ooit meer kloekmoedigheid betoond? Waren de verwoedheid der leeuwen, vóór welken daniel geworpen werdt, en de gloed des ovens, waarin men mizaël en zyne medgezellen wierp, fchrikkelykcr, .dan het vuur der liefde, 't welk het ingewand deezer Moeder verteerde, door het hartzeer, dat zy alle haare Kinderen zich door zo veele verfcheiden'. ftraffen zag ontrukken? Maar in deezen ftryd deedt de Reden haare deugd over de leevendigfte neigingen der natuuur zegepraaJen:want kan 't anders geweest zyn, dan dat eene Vrouw, eene Moeder by zichzelve gezegd hebbe?,, Rampzalige Moeder,  GROOTHEID DER MOEDER. 285 der, ja onuitfpreekeiyk rampzalig! Heb ik daarom zeven Zoonen ter waereld gebragt, zeven Zoonen opgevoed, op dat ik tot deezen ftaat zoude komen, dat 'er my niet één meer overfchiet? Niet alleenlyk zal ik ulieden niet meer zien, myne waarde Zoonen; maar ik zal ook geene Kinderen van u zien, ik zal alzo den zoeten naam van Grootmoeder verliezen, na dat ik dien, door den troost, welken ik uit uwe goedaartigheid en deugd fchepte, met zulk eene blydfchap gevoerd hebbe, dat niemand ooit gelukkiger geweest is: en nu in mynen ouderdom bevindt ik my alleen, en van droefheid overftelpt, zonder dat 'er van alle die Kinderen, welke ik gehad heb, ten minften één overgebleeven is, van wien ik de begraavenis zou kunnen ontvangen." • Maar 't was 'er' verre van daan, dat deeze heilige Vrouw zulke menfchelyke en vleefchelyke gedachten hadt: het was haar niet genoeg, haare Kinderen niet aftewenden van hun voorncemen, om in den dood te gaan, en hen niet te beklaagen, na dat zy denzelven geleeden hadden ,• maar, even als of haar hart van metaal geweest ware , zy' dreef 'er hen toe aan, en vermaande hun, om zonder vrees een fterflyk leeven tegen een onfteiflyk te verruilen, ö Edelmoedige Moeder! die in eene brooze kunne, gelyk een oud krygsman in de wapenen, zulk eene ftandvastigheid betoond hebt, dat gy door die ftandvastigheid overwinnaaresfe der woede eens XIII. Hoofdfh  286 AANMOEDIGING. XIII. "Hoofdft. eens Tirans gebleeven zyt; en in uwe woorden en daaden meer moeds hebt laaten blyken, dan de dapperfte Mannen. Kan men zich dan wel genoeg verwonderen over de manier, op welke gy tot .uwe, Kinderen fpraakt, toen gy, met hen gevangen genomen zynde, dien deftigen gryzaart eleazar zaagt pynigen! „ Myne Kinderen, zeide gy tot hen in 't Hebreeuwsch, nooit is eenige ftryd heerlyker geweest, dan die, waarin gy U ftaat te begeeven.- want het komt op 't verdeedigen van onzen heiligen Godsdienst aan: en welk eene fchande zou het voor U vveezen, dat gy in den bloei uws ouderdoms zoudt fchroomen, die pynen voor denzelven te lyden, welke een gryzaard zo ftandvastiglyk uitftaat? Gedenkt, dat gy van god, den Schepper van 't Heelal , het leeven ontvangen hebt, 't welk gy aan hem zult opofferen. (£) Verbeeldt (fc) Josephus wil de Grieken navo'gen door zyne loftuitingen ter eere deezer Moeder, in de opgefierde taal, welke hy hier in haaren mond legt; doch ie by den SchryVüi van baar leven niet voorkomen. Hier roert hy maar even iets aan, het geen zy veel treffender uitdrukt (2 Mach. VII. 22. 23) ,, Ik heb u den, geest en het leven niet gegeenen: noch ik heb de ter/ie beginfelen, daaruit een 'iegelyk van u befiaat, niet by één gefchikt. Daaróm de Schepper der Waereld, die de geboorte des menfchen toebereid, en aller geboorte uitvindt, zal u den geest en het leven wedergeeven met barmhartigheid , gelyk gy nu u zelven niet acht om zyner Wetten wille:" eene taal, voortkomende uit de kragtigfte overreeding van 's Menfchen afhanglykheid van  ZOONEN BEMOEDIGD. 287 beeldt U eens, met welk eene vaardig, heid onze vader abraham isaak aan hem opofferde, alhoewel hy hem aanmerkte, als den perfoon, waaruit eene menigte zyner afkomelingen ftondt voort te komen. Denkt eens, met welk eene kloekmoedigheid isaak, in plaats van voor de gewapende hand zyns Vaders te fchrikken, zich ter offerhande aanboodt. Stel U zelven voor oogen de ftandvastigheid van DANiëL) toen men hem aan de leeuwen ten prooie gaf, en die van ananias, azarias, en mizael, toen zy in den gloeienden oven te Babel geworpen werden. Nademaal gy dan, myne Kinderen, hetzelfde geloof hebt, zo betoont ook denzelfden moed: want als gy zodanige voorwerpen voor oogen hebt, hoe zou het anders kunnen weezen, of uwe godvrucht moet overwinnaares zyn van de pynigingen, welke men voor u bereidt? ,, Dusdanig waren de woorden deezer kloekmoedige Vrouw, welke men niet genoeg pryzen kan, en zy hadden zulken indruk op het gemoed deezer zeven Broederen, die zodanig eene moeder waardig waren, dat zy allen, geftorven zynde, om in hunnen pligt jegens god niet te kort te komen, tegenwoordig met haar, in 't gezelfchap van abraham, isaak, en andere Aartsvaderen, leeven.. XIV. van god, en van een toekomend leeven. Ik u weder verkrygenl (vs. 29) welk eene juichende hoop, die men by haar verneemt! XIII. Hoofdft.  288 MOEDER EN ZOONEN. XIV. Hoofdft. XIV. HOOFDSTUK. De Marteldood van de moeder der Machabeen, haar lof, en die van haare zeven Zoonen, en van eleazar. "VJa dat de zeven Broeders hun leeven ^ dus geëindigd hadden, gelyk ik verhaald heb, fprong de Moeder, (volgens her. verhaal van eenige dienaaren des Konings, die daar tegenwoordig geweest zyn) zelve in het vuur , niet willende, dat haar iemand zoude aanraaken. Ik merke dan deeze Vrouw aan, als verwin, fter van den Tyran, en als een prachtig gebouw, door haare Zoonen onderichraagd, als door zo veele zuilen, die door geenerleie pynigingen konden verwrikt worden; waarom zy tegenwoordig in den Hemel de belooning voor haar lyden en geloof geniet, en aldaar nevens haare Kinderen met helderer glans uitblinkt, dan de Maan en de Starren. Indien wy deeze Gefchiedenis met haare omftandisheden, als op een tafereel, met het penfeel konden afmaaien; zouden niet de geenen, die eene Moeder van zeven Zoonen zo veele pynigingen, ter dood toe, zag uitftaan, om haares geloofs wille, van fchrik beeven? Ik acht ze al te zamen waardig, dat, tot hunner eeuwige gedachtenis en ten fpoor van hunne landeenooten, dit Grafiehrifc op hunne Praalö torn-  GRAFSCHRIFT. 280 tombe werde uitgehouwen: „ hier rust de oude priester, en dè oude moeder met haare zeven zoonen, die gedood zyn door de wreedheid van den tyran, die het joodendom heeft zoeken uit te roeien. MAAR deeze zyn 't, die, hunne oogen naar den h e ere wendende, alle de pynigingen, tot den dood toe,hebben doorgestaan, en hun volk verlost!" Nooit heeft eenige ftryd godlyker geweest, dewyl hy ter eere van god ondeinomen werdt; en nooit eenige deugd, door geduld beproefd, met meerder luifter gezegepraald heeft. Eleazar tradt eerst in 't ftrydperk; de zeven Broeders volgden hem; hunne Moeder tradt in hunne voetRappen. De Tyran liet niets achterwevan alles, wat de allervinnigfte woede hem kon inblaazen. De waereld was aanfchouwRer van den kamp. De godvruchtigheid bleef overwinnaares, en haare dappere verdeedigers werden gekroond. Immers moet men zich over hen verwonderen , en door hunne lydingen bewoogen worden, overmids Antiochus zelf, en alle de zynen met verbaasdheid geflagen werden. Des liaan zy ook heden voor gods throon en zyn eeuwig geluk, zalig: want moses zegt; Alle zyne Heiligen zyn in uwe hand. (Deut. 33. 3.)'Zy dan ook, ter eere van god geheiligd, zyn met eer en heerlykheid bekroond. VIII. deel. T Ja XIV. Hoofdft.  XIV. Hoofdft. 290 VERMAANING. Ja zy hebben niet alleen die heerlykheid verkreegen; maar zyn ook oorzaak, dat wy niet door de vyanden zyn uitgeroeid; dat de Tyrannen geftraft zyn; en hec Vaderland gered is geworden. Het bloed deezer uitmuntende Martelaaren verzoende gods gramfchap, (/) redde zyn Volk, en verwierf 'er den vrede voor, toen het minst oorzaak hadt, om zulks te vermoeden : want die Vorst kreeg zulk eene achting voor hunne kloekmoedigheid en ftandvastigheid, dat hy hen tot een voorbeeld aan zyne foldaaten voorftelde, en zyn heir verkerkte met een groot getal van Jcoden, die zo dapper voor hem ftreedcn, dat zy hem veele overwinningen deeden behaalen. • Verlaat dan, ö Israëliten , abrahams afkomst! .nooit uwe heilige Wetten; maar onderhoudtze godsdienftiglyk, en weet, dat de Reden, met godvruchtigheid gepaard, over de hartstogten heerscht. Deeze Martelaars zyn eeuwig hier boven verheerlykt, hier beneden gepreezen: door hunne deugd en geloove is het Volk in vryheid herfteld, de Wet onfchendbaar gebleeven, en de Vyand verdreeven. Maar antiochus, die wreede Vorst, werdt in deeze Waereld geftraft, en lydt tegenwoordig ftraf in de an- (l) Hadt het bloed deezer uitmuntende Martelaaren eene krn/jt, om gods gramfchap te verzoenen? Mogt josephus een ander bloed van dat vermogen gekend hebben!  REDE DER MOEDER. 291 andere. Na dat hy gezien hadt, dat het hem ten eenemaal onmoogelyk was, de jooden tot het verzaaken en afgaan van hunnen Godsdienst te dwingen, vertrok hy van jerufalem, om tegens de Perfiaanen den oorlog te voeren, alwaar hy jammerlyk ftierf. — Ik moet nu eindigen, en ik meen, dat ik het niet beter kan doen, dan met de woorden deezer deftige Moeder tot haare Kinderen te verhaalen: ,, Myne Kinderen! ik heb mynen maagdelyken ftaat met alle de fchaamte, die men van de deugd eener Dochter zou kunnen eifchen, en mynen jeugdigen tyd in 't huwelyk met alle eerbaarheid, die eener Huismoeder betaamt, doorgebragt. Uwen Vader hebt gy verlooren, na dat gy tot jaaren van onderfchcid gekomen zyt; hy is geftorven, eer hy het leed gezien heeft, dat hy van Kinderen beroofd werdt. Hy onderwees U in de Wet en de Profeeten; hy gaf U onderrechtinge van den moord aan abel, door zynen broeder' kaïn- begaan; van isaaks offerhanden; van josephs ge« vangenis; van phineas yver; van den leeuwen-kuil, waarin men daniël ftiet; van den vuurigen oven van Babel, in welken ananias, azarias, en mizaël geworpen werden; van deeze woorden van es ai as: Wanneer gy door 't vuur zult gaan, zult gy niet verbranden, en de vlam zal u niet aanfleeken; van deezen Pfalm van David: Veele zyn de tegenspoeden des rechtvaardigen; uit alle die T 2 nii ■ XIV. Hoofdft.  292 REDE DER MOEDER. XiV. Hoofdft. VER. redt hem de Heere; van dit zeggen van salomon, de Heere is een hoorn des lee* yens den genen, die zyne wille doen; van deeze woorden van ezechiël: Hyzd deeze dorre beenderen weder bezielen, en die van moses lied: Ik ben de Heere, ik doode en maake leevende. Myne Kinderen! deeze alraagtige en eeuwige god- is uw leeven, en hy alleen kan uwe dagen in der eeuwigheid verlengen," Wat al bitterheden ontmoet men niet in dit leeven! In tegendeel , welken troost en zoetigheid genooten deeze zeven Broeders, toen men hen in de ketels met ziedende olie wierp; toen men hun de oogen uitrukte , de tong affneedt, en hen ouder de allerwreedfte pynen, die men zou kunnen bedenken, deedt fterven.. De gerechtigheid van god doet nu dien godloozen Vorst ftraf lyden, en de zuivere Zielen deezer waare Kinderen van abraham, en deezer welgelukzalige Moeder, ontvangen, tot belooning van hunne wederwaardigheden en lyden, met de heilige Vaderen in den Hemel, onfterflyke kroonen van de hand van god, wien de eer en de heerlykheid zy in alle eeuwigheid.  VERHAAL, DOOR P II I L O BESCHREEVEN, aangaande het GEZANTSCHAP, 0$ 't welk de jooden van alexandrië aan den [keizer KAJUS KALIGULA afgevaardigd hadden, waarvan hy zelf 't hoofd was. VOORREDE van PHILO Wegens de verblindheid der menfchen, en de onbegrypelyke grootheid van god. Hoe lang zullen wy den ouderdom met de kindsheid paaren, en met gryzen hairen niet wyzer zyn, dan de kinderen? O) Josephus heeft een berigt van dit Gezantfth'ap van philo gegeeven in zyne OudheX 3 den WIsfelvaligheid.  294 VOORREDE. ren? Want kan 'er wel grooter onvoorzigtigheid zyn, dan dat men 't Geluk aanziet y als iets zekers, alhoewel 'er niets wispeltuuriger is; en dat men deeze on-, veranderlyke natuur aanmerkt, als of zy aan geftadige veranderingen onderhevig was ? Is dit niet de orde omverre ftooten, even (V. Deel bladz. 181, 182) maar men heeft aangemerkt, dat josephus, hier en daar, van hem ver* fchilt, en minder geloof dan philo verdient, ■wien hy dikwyls tegenfpreekt zonder hem te wederleggen. Philo zelf was een Jood van Alexandrië, uit een Priesterlyk geflagt. Zyn Broeder was 't Opperhoofd over de Jooden in Alexaw drie en Egypte, 't welk de hoogfte waardigheid was onder de Jooden aldaar, die eenen Raad en Overheden op zichzelven hadden. Van welk een groot aanzien hy zelf was, blykt hieruit, dat hy de voornaamfte der vyf Gezanten was, die aan den Keizer gezonden werden, en van welken hy zegt, dat ze de oudfte en ervaarenfte des Volks waren. Hy bekleedde dit Gezantfchap in het jaar 41 onzer telling. Hy heeft, zegt de geleerde van der mf.ersch, veel gefchreeven; doch fommige zyner Schriften hebben onze tyden niet bereikt. Zyne Geleerdheid, ten aanziene der Heilige Schrift,-was niet groot. In 't Hebreeuwsch was hy niet zeer ervaaren, en zyne uitleggingen of aanmerkingen 'over de Heilige Schrift zyn niet anders, dan Allegorien , of ongezouten Zinfpeelingen. Zvne Wysgeerige denkbeelden mengt hy overal in'de Heilige Schrift. Fotius meent, dat hy de manier, van dezelve zinnebeeldig uit te leggen, in de Kerk heeft ingevoerd,■ dan vóór zynen tyd hadt deeze gewoonte reeds ftand gekreegen. Hy was een beter Wysgeer , waarom zyne werken alom geacht zyn: ook welfpreekend, en fchreef faaai Grieksch, zo dat men hem den Joodjehen plato noemde. Ten aanziene der zedekunde heeft hy treffelyke aanmerkingen uagelaaten.  VOORREDE. 29; even als of men met legpenningen fpeelde, dat men de onzekere zaaken zo aanfchouwt, als of zy vaster en duurzaamer waren, dan de zekere? De oorzaak van deeze dwaaling ontftaat hieruit, dat de tegenwoordige voorwerpen de Menfchen van weinig kennis nader treffen, dan zaaken, die verre van ons zyn, en dat zy meer geloof geeven aan hunne zinnen, hoewel bedriegelyk, dan aan de nadenkingen huns gemoeds, om dat het zeer gemaklyk valt, zich te laaten beweegen door iets, dat zich vóór onze oogen vertoont, waar tegen 'er Redenkaveling van noode is, om de toekomende en onzigtbaare zaaken te begrypen. 't Is wel waar, dat de Ziel een doordringender gezigt heeft, dan het lichaam: maar fommigen verftompen de fcherpte daarvan door hunne onmaatigheid in fpys en drank, en anderen door hunne domheid, het welk het grootfte gebrek van allen is. ■ Alle die- onge- meene voorvallen, welke in onze Eeuw gebeurd zyn, noodzaaken ons te gelooven, dat 'er eene Voorzienigheid is, en dat god zorg draagt voor de vroomen, die in den nood hunne toeviugt tot hem neemen, en voornaamelyk voor zulken, die ten zynen dienfte. gewyd zyn. Zy zyn, als het byzonder deel van dien Oppervorst, wiens heerfchappy geene paaien heeft. De Chaldeen geeven hun den naam van Israël, dat is, dat zy god zien, 't welk een geluk is, boven alle de fchatten der aarde te achten: want indien de tegenT 4 woor- 't bedaart van God  29Ö VOORREDE. woordigheid der zodanigen, die door hunnen ouderdom eerwaardig zyn, en het byzyn onzer Leermeefteren, Overften, en Ouderen, ons zo veel ontzags inprent, dat onze misdagen daardoor verbeterd, en wy tot deugd aangeleid worden; wat voordeel ter onzer verfterkinge brengt het dan niet by, dat wy ons gemoed boven alle gefchapen dingen verheffen, om ons zelven te gewennen, god te aanfchouwen, die niet alleenlyk ongefchaapen, maar oneindig goed, oneindig Rhoon, en oneindig gelukzalig is; of om 't nog beter te zeggen, wiens goedheid alle andere goedheid, wiens fchoonheid alle andere fchoonheid, en wiens geluk al ander geluk te boven gaat: al het welk zyne grootheid nog maar onvolmaaktelyk uitdrukt. En hoe zouden woorden ook magtig kunnen zyn, om dezelven uit te beelden, vermids Hy zo hoog boven alles verheven is, dat, wanneer ons gegemoed gepoogd heeft, zich, als langs trappen, door zyne eigenfchappen tot hem te verheffen, het genoodzaakt wordt te rug te keeren, zonder hem te kunnen genaaken, of te bekennen, om dat hy zo onbegrypelyk is, dat, wanneer alle de Schepfelen in tongen veranderd waren, zy die oppermagt, door welke hy alles gefchapen heeft, niet zouden kunnen uitdrukken, noch ook die koninglyke beftiering, eenen eeuwigen Monarch betaamende, door welke hy de Waereld onderhoudt, of die rechtmaatige uitdeeling van be-  VOORREDE. 297 belooning en ftraffen, waardoor men zelfs zyne kaftydingen onder zyne weldaaden kan tellen, niet alleenlyk, dewyl zy een gedeelte zyner gerechtigheid zyn, maar ook, om dat ze dikwyls tot bekeeringen der zondaaren dienen, of ten minften hen beletten in hunne misdaaden voort te gaan uit vrees voor de ftraffen, welke zy anderen zien overkomen. EERSTE HOOFDSTUK. Hoe gelukkig de eerfte zeven maanden der regeering van den Keizer kajus kaligula waren. "JT^eizer kajus kaligula is een merkwaardig voorbeeld van 't geen ik gezegd heb. Nooit hebben Landfchappen, zo ter Zee als te Lande, grooter rust genooten, dan toen hy, na den dood van tiberius, tot de Keizerlyke heerfchappy verheven werdt. Het Oosten, het Westen, het Noorden, en 't Zuiden, waren allen in eenen diepen vrede. De Grieken hadden geen verfchil met de Barbaaren, en het krygsvolk leefde in eendragt met de ingezetenen der Steden. Dit groot geluk fcheen byna ongeloof. lyk; en men kon zich naauwlyks genoeg verwonderen, dat deeze jonge Vorst, op den throon klimmende, zich met grooter voorfpoed overftort zag. dat hy zou hebT 5 ben 1. Hoofdfr. Kajus bellier voorfpoedig.  298 ALGEMEEN GELUK. Hoofdft. ben kunnen wenfchen. Hy bezat eene ongemeeten rykdom, eene zeer groote land-en zee: magt, en byftere inkomften, die, als uit eene onuitputtelyke bron, hem toevloeiden van alle plaatzen der Waereld, die men bewoonbaar noe.men mag. Zyne Heerfchappy ftrekte zich toch uit tot aan den Rhyn en den Eu. fraat, welker eerfte Duitschland en de overige woefte Volken affcheidde; en de andere Zonderde de Parthen, Sarmaaten, en. Scythen, die in woestheid voor de Duitfchers niet wyken, daarvan af. Dus kon men zeggen, dat, van den opgang der Zon tot aan haaren ondergang, zo op het vaste Land, als op de eilanden, en zelfs over de Zee, alles in vreugde was, en dat het Roomfche Volk nevens geheel Italië, en de landfchappen van Europa en Ajia, hunne dagen, als in een geftadig Feest overbragten, nadien men nooit, onder de regeering van eenigen anderen Keizer, gezien" hadt, dat elk, door des Hemels byland, zyne goederen zo gerustelyk genoot, en zo veel deels aan de algemeene gelukzaligheid hadt, dat hy niets meer wenfchen kon. Men zag in alle de Steden niet dan altaaren, flagtoffers, offerhanden, menfchen in 't wit gekleed en met bloemen bekranst, vrolyke aangezigten, feesten, fpeien, muzyk, wedloopen van paarden, gastmaalen, danfen op 't geklank der fluit en harp, en aliérleie andere vrolykheden, zonder dat men eenig onderfcheid befpeurde tusfchen het genoegen  ZIEKTE VAN KAJUS. 299 gen der ryken en der armen, der aanzienlyken en der gemeenen, der meefteren en der flaaven, der fchuldeifcheren en der fchuldenaaren. Zulk een gelukkige tyd maakte alle Handen gelyk. De waarheid deedt bykans geloof Haan aan't geen de Poëeten in hunne fabelen van saturn u s Eeuw zeggen, en .zeven maanden verliepen 'er aldus. II. HOOFDSTUK. De Keizer kajus, nog maar zeven maanden geregeerd hebbende, valt in een groote ziekte. Zonderlinge droefheid van alle de landfchappen deswege; en hunne groote vreugde over zyne wederopkomst. De volgende maand viel deeze gelukkige Keizer in eene zwaare ziekte, vermids hy zyne fobere leevenswyze, die tot onderhouding der gezondheid- ftrekt, en welke hy geduurende 'c leeven van tiberius, hadt waargenomen, verlaaten, en zich in onmaatigheid en overmaat gedompeld hadt. Hy dronk veel wyns, at overdaadig, gebruikte het bad ten ontyde, begon weer te eeten en te drinken als hy gebraakt hadt, gaf zich ten e&ne. maal over om zynen onkuifchen lust race vrouwen te boeten, en nog veel fnoodcr " wellusten te begaan, pieegende voorts alle I. Hoofdft. II. Hoofdft. Ziekte van Kajus  IT. Hoofdft. Hetftel- 300 ' KAJUS ZIEKTE. Ie andere onordenlykheden, die meest tot verbreeking (trekken van die vereeniging van 't lichaam en den geest, welke door de maatigheid in kracht gehouden worden; waartegen de onraaatigheid hen verzwakt, en hen in ziekten doet (torten, die den dood veroorzaaken. ■ — Het was toen 't begin van den Herfti, zynde byna het laaide faifoen des jaars, dat tot de fcheepvaart bekwaam is, en de tyd, waarin de geenen, die koophandel by de uitheemi'chen dry ven, weder naar hun land keeren. Hierdoor werdt deeze tyding, als in één oogenblik, door de ganfche waereld verfpreid, en veranderde de vreugde waarmede ieder zyn leeven doorbragt, in droefheid. De Steden en huizen waren vol van gejammer en rouw. De ziekte des Keizers (trekte allen den Wingewesten tot eene kwaal,-die nog te grooter was, om dat hy maar in 't lichaam leedt, en dat alle die Volken in 't gemoed aangetast werden, uit vrees, dat zy den vrede en al het goed, dat zy 'er door genooten, verliezen zouden, wanneer zy zich voorftelden, dat de dood der Keizeren doorgaans van oorlog, roof, verwoesting van landen, verdryving der Inwooneren, gevangenis, hongersnood, en andere onheilen , uit den oorlog ontftaande, gevolgd werdt, en dat niets hen daarvan fcheen te kunnen bevryden, dan de gezondheid van hunnen Vorst. ■ Zyne ziekte begon evenwel eindelyk af te neemen, cn°het gerucht verfprddde zich terftond, en  KAJUS HERSTELD. 301 en verwekte blydfchap tot aan de uiterRe hoeken des Aardbodems, vermids niets fneller is, dan de Faam, en dat elk met ongeduld naar die tyding verlangde. Toen men verftondt, dat de Keizer volkomenlyk tot gezondheid herfteld was, meenden allen, dat zy hunne eerfte welvaart en geluk ook weêrgekreegen hadden,, zo dat men nooit algemeener blydfchap hadt gezien. En het fcheen, als of men in één oogenblik van een woest en boersch tot een aangenaam en gezellig leeven, uit woestynen in fteden, en uit wanorde tot geregeldheid overgegaan was, door het geluk van zich onder de beftiering van eenen weldaadigen en wettigen O verheer te bevinden. III. HOOFDSTUK. Keizer kajus geeft zich tot allerlei ongebondenheden en gruwelen over, en noodzaait, door een fchrikkelyke ondankbaarheid en wreedheid, den jongen tiberius, Zoons zoon van den Keizer tiberius, zichzelven te dooden. A/faar men bemerkte wel haast, dat het 1VJ- menfchelyk verftand in zyne gedachten verblind is; dat het niet weet wat hem nut is, en dat het de fchaduws voor de waarheid aanneemt: want deeze Vorst, die aangezien werdt als een trefFe- K. Hoofdft. nr. Hoofdft. Kajus ongebonden,heid.  in. Hoofdft. 302 DOOD VAN TIBERIUS. lyke weldoener, wiens genaden en gunden zich over geheel Europa en Afia verfpreidden, werdt een gedrocht van wreedheid, of om beter te zeggen, by liet zyne ingebooren aart, dien hy, tot uien tyd toe, ontveinsd hadt, openlyk zien. Keizer tiberius hadt van zynen zoon drusus, die vóór hem geftorven was, nog overig den jongen tiberius; en van germanikus zynen neef kajus kaligula, dien hy in ftede van tiberius tot Nazaat in 't Ryk gekoozen hadt, mids dat hy die groote wéldaad, door eenen minnelyken omgang met zynen ZooHszoon, erkennen zoude. Maar kajus, in plaats van 'er door bewoogen te zyn, dat hy, door die zoons-aanneeming, dat geen verkreegen hadt, het welk den jongen tiberius door zyn geboorterecht toekwam, liet zich door ondankbaarheid tot zulk eene onmenfchelykheid vervoeren, dat hy, na hem eerst' het Keizerryk afhandig gemaakt te hebben, hem ook het leeven deedt verliezen, onder fchyn van het zyne" belaagd te hebben, even als of iemand van zyne ouderdom (want hy was noch een onnoozele jonge) tot zulkcn toeleg bekwaam geweest ware. Veelen meenen , dat, indien hy eenige jaaren ouder was geweest, zyn grootvader hem ongetwyield tot zynen Opvolger verkooren, en zich van kajus, op wien hy al eenig kwaad vermoeden begon te krygen, ont- fiagen zou hebben. Ik zal nu ver- . haa-  KAJUS BEDROG. 303 haaien, op wat wyze kajus zich droeg, om zyn verfoeielyk' voorneemen uit te voeren tegen deezen,die,van rechtswege, een deel, nevens hem, in de oppermagt behoorde gehad te hebben. Hy ontboodt den jongen tiberius, en hebbende zy. ne vrienden doen byeenkomen, zeide hy tot hen: ,, Ik bemin hem niet alleenlyk als mynen Neef, maar als of hy myn eigen Broeder ware, en ik wenfchte van harte, - dat ik hem, van nu af aan, tot Ryksgenoot kon aanneemen, om den uiterften wil van tiberius te voldoen: maar gylieden ziet, dat hy, in deeze zyne jongheid, eerder eenen Voogd, Oppasfer en Leermeester noodig heeft, dan dat hy bekwaam is om te regeeren. Indien dat niet ware, hoe blyde zou ik zyn, indien ik my, voor een gedeelte van het gewigt der Regeering van zo veele Volken , op hem konde ontlasten ? Nademaal dan myne genegenheid tot hem my daartoe verpligt, verklaar ik, dat myn voorneemen is, hem niet alleenlyk tot Voogd, Oppasfer en Leermeefter, maar tot Vader te verftrekken: en dat ik derhalven begeer, dat hy my zo zal noemen, gelyk ik hem voortaan den naam van Zoon geeven zal." Na dat Kajus door deeze list alle de omftanders bedroogen, en door deeze geveinsde zoons-aanneeming dien Prinfe, in plaats van geeven, dat deel, 't welk hy van de Ryksheerfchappy hadt te eifchen, ontnomen hadt , vondt hy geenen hinderpaal meer, die beletten kon, lil. Hoofdft. fnood voorneemen  304 TIBERIUS DOOD» in. Hoofdft. Tiberius . dood kon, dat hy niet in den ftrik viel, dien hy voor hem gefpannen hadt, om dat de Roomfche Wetten der Vaderen een volftrekte magt over hunne Kinderen geeven, en dat het hoog gezag, waartoe hy verheven was, aan niemand de vryheid liet, om reden van zyn doen te eifchen. Deezen jongen Prins dan als zynen vyand aanmerkende, handelde hy hem ook alzo, zonder bewoogen te worden noch door zyne jongheid, noch door inzigt, dat hy nevens hem opgetrokken was; in hoope van Opvolger te zullen weezen van zynen Grootvader, by wien hy, na zyns Vaders dood, niet als Zoonzoon, maar als Zoon was geacht geweest. Men zegt, dat hy, om zyn voorneemen uit te voeren, hem beval, zichzelven, in de tegenwoordigheid der Kolonellen en Hoofdlieden, te dooden; doch hun verboodt, hem in dat bedryf behulpzaam te zyn, om dat de Afkomelingen der Keizeren niet dan door hunne eigen' handen behoorden omgebragt te worden. Want, onder 't fchenden van alle Wetten, wilde hy nog aangezien zyn, als een onderhouder der Wetten, of als een godsdienltige, zelfs in 't begaan van zo groot eene misdaad, en fchroomde niet, door zulk eene byftere geveinsdheid, met.de waarheid den fpot te dryven. Deeze knaap dan, die nooit moorderyen gezien hadt, noch zulke fpiegclgevechten bygewoond, in welke de jonge Prinfen zich in tyd van vrede oe- fe-  DOOD VAN TIBERIUS. 305 fenen, boodt den eerRen, die hem voorkwam , zyne borst aan om den doodfteek 'te ontvangen. Doch dewyl eik dit weigerde, greep hy zelf eenen dolk, en Vraagde, waar hy zich Reeken moest? Men toonde zich zo gunftig, dat men 'e hem wees, en dit was de eerfte en laatfte les, die hy van deeze Leermeesters ontving, volgens welke hy,door eenen beklaagelyken dwang, zyns zelfs doodflager weidt. IV. HOOFDSTUK. Ka jus doet makro, Overjie der lyf. wacht, aan wien hy zyn leeven en 't Keizerryk verfchuldigd w"as, fterven. TVfa dat kajus aldus de zaak van 't 77 grootfte belang voor hem was te boven gekomen, en dat 'er niemand, die eenig recht hadt hem het Ryk te betwisten, of met wien de muitzuchtigen zouden kunnen aanfpannen, meer voorhanden was, poogde hy makro ook de uitwerking zyner wreedheid en ondankbaarheid te doen gevoelen. Deeze hadt hem niet alleenlyk wél gediend, na dat hy ten Ryksthroon gefteegen was, dewyl dit eene gemèene zaak is, om dat 't het geluk nooit aan vleiers mangelt; maar hy hadt ook te wege gebragt, dat de keur van Tiberius op kajus tot zynen Opvolger gevallen was. Want gelyk deeze KeU -VUL deel. V * zet IV. Hoofdft. Dood van Makro. Hoofdft  3o6 ZORG VAN TIBERIUS. IV. Hoofdft. zer in fchranderheid voor geenen Vorst week, zo hadt hy, door de ervaarenheid zyns ouderdoms, zulk eene kennis van de geheimfte gedachten der Menfchen gekreegen, dat hy een kwaade achterdocht tegen kajus opgevat hadt, en, hem voor eenen vyand van 't geflacht der klaudiussen aanziende, zich verzekerd hieldt, dat hy alleenlyk zyn eigen geflacht van 's Moeders zyde gunRig was; ook vreesde hy voor zynen Zoonszoon t iberius, indien hy hem in eenen minderjaarigen ftaat achterliet. Voorts oordeelde hy, dat kajus onbekwaam zou zyn, om zulk een groot Ryk'te regeeren, wegens zyne wispeltuurigheid, waar onder eenige zotheid vermengd fcheen, vermids men zo weinig bezadigdheid in zyne woorden en daaden befpeurde. Maar makro poogde hem al dit kwaad vermoeden, en voornaamelyk de vrees, die hy voor zynen zoonszoon hadt, uit het hoofd te praaten. Hy verzekerde hem, dat kajus hem eene groote eerbiedigheid toedroeg; dat hy aan zynen Neef, uit toegenegenheid, gaarn het geheele Ryk, was 't niet, dat hy 't anders voor 't gemeen dienftig oordeelde, zou afftaan; en dat men het geen fommigen voor lafhartigheid hielden, zyner befchaamdheid en ingetoogen aart toefchryven moest. Toen makro zag, dat deeze redenen geen vat op tiberius had, den, fchroomde hy niet, zich borg voor hem te ftellen; zo dat deeze Vorst niet lan-  KAJUS AANGEPREEZEN. 3o? langer aan de oprechtheid en getrouwheid van makro kon twyfelen, te meer, om dat hy 'er hem zulke blyken van gegeeven hadt door de zamenzweering van se janus te ontdekken, en te fmooren. Kortom, hy prees kajus zo geftadiglyk, (zo 't anders pryzen is, als men iemand tegens eenen losfen argwaan en onzekere betichtingen verdeedigt,) dat hy niet meer kon gedaan hebben, al ware kajus zyn eigen Broeder, ja zelfs zyn Zoon geweest. Sommigen hebben dit toegefchreeven aan de gedienftïgheden, welke kajus hem bewees; doch nog ruim zo veel aan de goedgunftigheid van mak ros huisvrouw, die, uit eene heimelyke reden, hem geftadiglyk haaren man aanprees. En ieder weet wel, welk vermoogen de Vrouwen, voornaamelyk onkuifche, op haare mannen hebben, nadien zy zich van allerhande vleieryen weeten te bedienen, om haar misdryf voor haare mannen te verbergen. Makro derhalven, niet weetende, wat 'er in zyn huis omging, fchreef dit aan genegenheid toe, en zyne grootfte vyanden hielt hy voor zyne beste vrienden. Vermids hy kajus uit zo veele gevaaren gered hadt, en zich niet kon inbeelden , dat hy ondankbaar zoude zyn, fprak hy te vrymoediger tot hem, uit vrees, dat hy zyn eigen verderf bewerken, of dat anderen zyn gemoed bederven zou* den. Dus geleek hy naar die goede werkmeesters, die voor hunne werken V a be- 1% Hoofdfti  3o8 RAAD VAN MAKRO. IV. Houfdft. Raad var Makro. bekommerd zyn, en niet dulden kunnen,' dat ze gefchonden worden. Overzulks dan, wanneer kajus, ten eeniger tyd,' aan tafel in flaap gevallen was, maakte hy hem wakker, zeggende tot hem: „ dat zulks niet welvoegelyk, noch ook veilig Voor hem was, om dat men hem in dien ftaat gemaklyk het leeven konde beneemen." Gebeurde het, dat hy de dansfers en fpringers met zulk eene opgetoogenheid aankeek, dat hy zich niet bedwingen kon van hun bedryf na te bootzen; of dat hy niet Hechts zynen mond naar lacbgcn trok, maar .tot lchateren uitborst, op 't hooren der boerteryen van de kluchtfpeelers en gekken; of dat hy nevens hem gezeten was, om hem daar in te fluiten; en luisterde hem in 't oor, zo dat niemand het hoof en kon: „ Gy moet niet, als andere Menfchen, U aan de vermaaklykheden der zinnen overgeeven; maar gy behoort hen in voorzichtigheid en wysheid zo verre te overtreffen, als gy in "ftaat boven hen verheven zyt. Want wat fchyn heeft het, dat een Vorst, die over .de ganfche. waereld heerscht, zich omtrent zulke verachtelyke zaaken niet bedwingen kan? Die groote luider, welke U omringt, verpligt U, om niets te doen, dat der Majefteit van 't Opperhoofd van zulk een groot en magtig Ryk niet betaamt. 1 Het zy dat gy op den fchouwburg, in de renbaan, of in het oefehperk zyt; gy behoort niet eigenlyk te zien op de fchouwfpeelen, die daar ver-  RAAD VAN MAKRO. 309 -vertoond worden; maar voornaamelyk op den arbeid en de vlyt, die door de bedryvers aangewend worden,-om zich wel daarin te kwyten ,• en dan by u zelven te zeggen:" Indien zy zulke poogingen aanwenden,die onnoodig tot dit leeven zyn, en maar alleenlyk tot vermaak der aanfchouweren dienen, om alzo met lof en toejuiching bekroond te worden; wat behoort dan een Vorst, die een veel waardeerlyker beroep heeft, niet te doen? Immers kan geen konst ophaalen tegen die van wel te regeeren, dewyl daardoor overvloed ingevoerd wordt in alle plaatzen, die bekwaam zyn om bebouwd te worden, en dat zy de Zeevaart, welke maakt, dat alle landen hunne goederen malkanderen door den Koophandel mededeelen, in veiligheid fielt. De nyd en argwaan, om deeze gemeenfchap te beletten, hadden met hun venyn eenige perfoonen en Reden vergiftigd; maar na dat uw geflacht tot deezen trap van oppermoogendheid, welke zich over alle landen en Zeeën uitftrekt, gefleegen is, heeft het die gedrochten gedwongen, naar de afgelegenfle woeftynen te wyken. Dit oppergezag is nu U alleen aanbetrouwd: de Voorzienigheid heeft U, als eenen wyzen ftuurman, aan 't achterfteven gefteld, om het roer in de hand te houden, 't Is uw pligt, dit fchip, waaraan de behoudenis van alle Menfchen hangt, wel te Rieren. Dewyl nu zulk eene treffelyke zorg onwaardeerlyk is, behoort gy geen V 3 groo- IV. Hoofdft.  V. Hoofdft. Rede van Kajus 310 MAKRO BESPOT. grooter vermaak te hebben; dan alle de Volken, die onder U gefteld zyn, door weldoen gelukkig te maaken. Zy kunnen wel eenige weidaaden van anderen ontvangen; maar 't is alleenlyk van den Vorst, dat zy zulk eene beltiering kun™ nen verwachten, waardoor hy zyne goederen met volle handen op hen uitftort, uitgenomen die, welke hy uit voorzichtigheid bewaaren moet, om te gebruiken in toevallen, die men niet voorzien kan." In deezer voege vermaande die ongelukkige raadsman kajus, om hem te verbeteren: maar deeze kwaadaartige verkeerde die geneesmiddelen in vergift, fpottede met zynen raad, en werdt nog erger: zo dat hy, makro ziende aanko» men, tot de geenen, die by hem waren, zeide: „ Zie daar die ontfatfoenelyken Meefter en belachlyken Onderwyzer, die zich bemoeit met onderrechtingen te geeven, niet aan een kind, maar aan iemand, die verftandiger is dan hy. Hy laat zich voorftaan, dat een onderdaan behoort te gebieden over eenen Keizer, die in de konst van regeeren niet onkundig is, en hy meent, dat hy zelf in die weetenfchap uitmunt. Doch ik wenschte wel te weeten, van wien hy 't zou geleerd hebben. Wat my aangaat, ik ben 'er, van jongs op, in onderweezen geweest, zo door mynen vader, myne broeders, oomen, neeven, als door myne grootvaders, overgrootvaders, en andere Vorsten, van welken ik van vader-  REDE VAN KAJUS. 3ïr ]yke en moederlyke zyde afgedaald ben; ik zwyg van de zaaden der deugd, wel. ke de natuur prent in het bloed der geenen , die zy tot de regeering gefchikt heeft. Want gelyk men ziet, dat de kinderen eenige overeenkomst hebben met de geenen, uit welken zy gefprooten zyn, niet alleenlyk in 't kroost en den inborst, maar ook in hunne gebaarden, neigingen, en bedryven, zo mag men ook wel denken, dat zulken, die afkomflig zyn van een geflacht, dat gewoon is te regeeren, daardoor eene zekere geiteltenis verkrygen, welken hen bekwaan maakt, om zodanige indrukfelen te ontvangen, die eenen grooten Vorst formeeren kunnen. Ik mag dan wel zeggen, dat, toen myne moeder my nog in haar lichaam droeg, eer ik nog ooit het licht aanfchouwd hadt, ik in de regeerkunde al onderweezen was: en zal dan een gemeen perfoon, wiens gedachten niets behelzen, dat verheven en edelmoedig is, 't hart hebben om my raad te geeven aangaande de beftiering des Keizerryks, 't welk voor hem een onnafpeurlyk geheim is?" Dus vatte kajus, meer en meer, eenen weerzin op tegen makro, en zoekende naar gelegenheid, om hem met iets, dat ten minften eenigen fchyn van misdaad hadt, te betichten, meende hy 't zelve gevonden te hebben in zodanige woorden, die hem fomtyds ontvielen: „ De Keizer is myn maakfel, hy is niet minder aan my verpligt, dan V 4 aan IV. Hoofdft.  IV. Hoofdft. r, 31a MAKRO GEDOOD. aan die, welke hem ter waereld gebragt hebben. Ik heb hem driemaal, door myn bidden en imeeken, van de gramfchap van tiberius, die hem wilde doen fterven, gered; en na deszelfs dood heb ik hem door d e hyfwacht,waarover ik geboodt,tot Keizer doen verklaaren, door haar voor te houden, dat het eenigfte middel, om het Ryk in zyn geheel te bewaren, was, niet meer dan éénen te gehoorzaamen-" — Veele keurden dit zeggen van makro goed, om dat het volkomen waar was, en dat zy kajus wispeltuurigheid en veinzery nog niet kenden. Maar niet lang daarna moesten de ongelukkige makro en zyne Huisvrouw het leeven laaten. Dus vergoldt kajus ondankbaarheid deezen getrouwen dienaar, die hem voor den dood behoed, en tot het Keizerryk verheven hadt. Men zegt, dat hy hem dwong, zichzelven te dooden, en dat zyne Vrouw,geen gunftiger lot hadt, alhoewel men niet twyfelde, of zy hadt in ontucht met kajus geleefd. Maar wat is 'er ongeftadiger, dan de min wegens de walg, die uit ongeregelde genegenheden ontftaat? kajus wreedheid ging ondertusfchen zo verre, dat hy ook alle de huisgenooten Van makro liet ombrengen,  BRAAFHEID VAN SILANUS. 313 V. HOOFDSTUK. kajus doet zynen fchoonvader markus silanus ombrengen, om dat hy hem goeden raad gaf, waarna deeze moord nog van veele anderen gevolgd wordt. TVTa dat deeze trouwlooze Vorst zich al-!-^' dus ontflagen hadt van zynen mededinger naar 't Ryk, en van eenen man, aan wien hy den throon, ja zelfs zyn leeven verpligt was, poogde hy eenen derden toeleg van meer belang uit te voeren, en gebruikte alle zyne list daartoe. Markus silanus, zyn fchoonvader, een edelmoedig Man, van doorluchtigen afkomRe, hadt, na 't affterven zyner dochter, die jong oveiieeden was, aan kajus niet alleenlyk de genegenheid van eenen Schoonvader, maar ook die van eenen rechten Vader betoond, meenende, dat, hoewel die Vorftin dood was, hy echter altoos eveneens gezind jegens hem blyven zoude; en daarom fprak hy, op zynen adel en gemeenzaamen omgang met den Keizer {leunende, vrymoediglyk tot hem, hoe hy zich draagen moest, om door zyne daaden de hoop die men van hem hadt, te beantwoorden. Maar kajus was zo verwaand, dat hy, in plaats van zyne gebreken te bekennen, zichzelven kittelde met een gevoe1 V 5 len, v. Hoofdft. Dood van Silanus.  314 DOOD VAN SILANUS. v. Hoofdft. Anderen vermoord redenen daarvoor len, dat hy in alle deugden uitmuntte; en merkende allen, die hem goeden raad gaven, als zyne vyanden aan, achtte hy zich door de wyze waarfchouwing van silanus beleedigd, zo dat hy hem niet langer dulden kon, en hem niet meer tot eenen hinderpaal zyner ongeregelde driften wilde hebben. Hy verbande dan de gedachtenis zyner overleeden gemaalin ten eenemaal uit zyn hart, en door eene meer dan barbaarfche wreedheid deedt hy hem, van wien zyn 't leeven ontvangen hadt, en dien hy als zynen Vader behoorde aangemerkt te hebben, verraadelyk ombrengen. Het gerucht van deezen moord , die van veele anderen der aanzienlykfte perfoonen des Ryks gevolgd werdt, verfpreide zich overal, waarvan men met een afgryzen fprak; maar echter heimelyk: want de vrees belettede, dat men zulks openlyk deedt. Niettemin, dewyl het gemeene volk wispeltuurig is, zich ligtelyk laat bedriegen, en kwaalyk gelooven kon, dat een Vorst, die zo goedaartig gefcheenen hadt, dus, op eenen fprong, verbasterd zoude zyn, zeide men, niet lang daarna, om hem te verfchoonen: „ Dat wat aanging den dood van den jongen tiberius, de oppermagt geenen makker kon dulden. Dat kajus maar in de voorbaat geweest was: want dat, indien de ander maar jaaren genoeg gehad hadde, hy hem eveneens gehandeld zou hebben. Dat het moogelyk door eene godlyke Voorzienigheid, en tot nut der ganfche Waereld gefchied  MAKRO VEROORDEELD. 315 fchied was, dat hy zyn leeven verlooren hadt, om alzo het Ryk te bevryden van in-en uitlandfche oorlogen, waarin het door de aanhangers dier twee Vorften zou hebben moeten vervallen. Dat niets wenfchelyker was, dan de vrede: dat de vrede alleenlyk ftand hieldt door eene goede regeering der ftaatendommen; en dat geen Staat wél beftierd kon worden; indien dezelve niet geregeerd werdt door éénen Vorst alleen, wiens gezag alles in rust en vrede hieldt. Dat makro fcheen zo verwaand en opgeblaazen te zyn geworden , als of hy die Spreuk van 't Orakel te Delfos, Ken u zelven, vergeeten hadt; daar zulks nochtans zo noodig was: dat men, die kennis daarvan hebbende, noodzaakelyk gelukkig moet zyn, en zonder haar niet anders, dan ongelukkig weezen kan. Voorts dat het eene ondraagelyke zaak was, dat makro zich boven den Keizer verheffen wilde, even als of niet het gebieden den Vorften, en 't gehoorzaamen den Onderdaanen toekwamen." Aldus duidden die onvoorzigtige menfchen, 't zy door onkunde, of door vleiery, den heilzaamen raad van makro ten kwaadften. En aangaande silanus, zeiden zy: „ Dat het belachlyk was, dat hy zich hadt laaten voorftaan, zo veele magt over zynen Schoonzoon te hebben, als een Vader over zynen Zoon heeft, aangezien zelfs de Vaders, als zy maar burgers zyn, wel voor hunne Zoonen wyken, wanneer die tot eenige ampten zyn v Hoofdft.  3i5 SILANUS VEROORDEELD. v. Hoofdft. VI. Hoofdft. Kajus dolheid zyn verheven: en dat hy zeer flecht moest geweest zyn, indien hy, maar Schoonvader zynde, zich ingebeeld hadt recht te hebben, om zich te bemoeien met zaaken, die hem niet aangingen; behalven nog, dat de vermaagfchapping, die 'er tusfchen hem en den Keizer was geweest, te niet geloopen was door den dood zyner dochter; nadien de huwelyken zo veel waren als uitwendige banden, die de huisgezinnen vereenigen; doch door den dood van een van beide de përfoonen verbroken werden." ■ . Zodanigen gefprekken hieldt men in de byeenkomften, om den Keizer van wreedheid te verfchoonen: want, dewyl 'er niemand voorhanden was,, van wiens goedaartïgheid men grooter gevoelen gehad hadt, zo kon men zich niet inbeelden, dat hy in zulken korten Rond zo veranderd zoude zyn. VI. HOOFDSTUK. kajus ml als een halve God geëerd zyn. T\eeze fnoode bedryven werden by k a^ jus aangemerkt, als overwinningen, op het voornaamfte gedeelte des ftyks behaald: want zyne woede hadt den luifter van 't Keizêrlyk geflacht gedoofd in het bloed van den jongen ttbertus, dien hy deel aan de oppermagt behoorde  DOLHEID VAN KAJUS. 317 de gegeeven te hebben. Zyne fchrikkelyke wreedheid werdt dus van hun aangemerkt, als een zegepraal, op den Raad behaald door den dood van zynen Schoonvader silanus, die één van de voornaamfte leden daarvan was: en zyne ondankbaarheid, waar door hy makro, die van den eeriïen rang onder de Ridderfchap was, en aan wien hy zyne verheffing hadt dank te weeten, hadt doen om 't leeven brengen;, als een overwinning op de geheele Ridderfchap. —-— Hy meende toen, dat, dewyl 'er niemand meer was, die zich tegen zynen wil durfde aankanten, hy zich niet behoefde te vergenoegen met de grootfle eer, die men bewyzen kon; maar dat hy wel naar godlyke mogt ftaan: en men zegt, dat hy, om zichzelven tot die buitenfpoorigheid te beweegen, dus redenkavelde: „ Gelyk de geenen, welke de kudden van osfen, fchaapen, en geiten hoeden, geene osfen rammen, noch bokken zyn, 'maar Menfchen, die deeze" dieren oneindig in natuur overtreffen; zo verdienen zy ook, die over alle de. ichepfelen in de Waereld gebieden, - hooger dan Menfchen aangemerkt, en behooren ais Goden gehouden te worden." •—Na dat hy tot zulk eene belachlyke inbeelding gekomen was, en de. ftoutheid hadt van zulks te verklaaren, kwam hy by trappen tot de daad. Eerst wilde hy aangezien zyn. voor eeqen halven God, als bacchus, herkules, kastor en pollux, trofo- VI.' Hoofdft. wil een halve God, zyn Knc>t  VI. Hoofdft. zyne dwaasheid weder legd 3 r 8 KAJUS VERHEFFING. NIUS, AMFIARAUS, AMFILOCHUSj en anderen. Maar hy fpottede mee hunne orakelen en plegtigheden, oordeelende, dat ze by zyne magt niet te vergelyken waren. ■ Hy dan, even als de tooneelfpeeJers, die öikwyls van perfoon veranderen, nam fomtyds, om HBRKULEs na te bootzen, eene leeuwenhuid en eene kuods, doch met goüd verfierd; fömtyds dekte hy zich met eenen hoed, als die van kastor en pollux; en op andere tyden, om bacchus na te aapen, kleedde hy zich met de huid van een jong hert, en droeg eenen Rok, met klimop en wyngaardblaaden omvlogten. Maar hierin verfcheelde hy van deeze gewaande Godheden, dat, in plaats van zich te vergenoegen met de byzondere eere, die men hun bewyst, zonder anderen de hunne te benyden, hy wilde, dat menze te zamen aan'hem alleen zou opdraagen, om iets boven hen vooruit te hebben. De reden echter, waarom hy eene menigte van toekykers naar zich trok, was niet, dat hy drie lichaamen hadt, als geryon, maar omdat hy zich in zo veele verfchillendê gedaanten veranderde, gelyk proteus zich by homerus in verfcheiden' hoofddorpen, dieren, en gewasien verandert. —j— Maar dus naar die halve Goden te gelyken, was het geen niet, ö kajus, waarna gy behoorde te trachten; maar 't voegde U hunne daaden en deugden na te volgen. Herkules zuiverde, door.zynen heer- ]y-  HALVE GODEN. 319 lyken arbeid, de aarde en zeeën van gedrochten , die de rust der Menfchen ftoor. den. B a c c h u s, de eerfte, die den Wyngaard plantte, trok 'er zulk" een aangenaam vocht uit, het welk zo nuttig voor 't lichaam en den geest was, dat het den Menfchen hunne moeielykheden deedt vergeeten; dat het hen verheugde en verfterkte, gelyk. men 'er de uitwerkingen van ziet in rt danfen en de gastmaalen, niet alleenlyk onder befchaafde volken, maar zelfs onder die van de woestfte foort. Zegt men niet van kastor en pollux, die twee zoonen van jupiter, dat één van hen onfterflyk, en de andere fterflyk gebooren zynde, deeze, die zo veel boven zynen broeder vooruit hadt, niet kunnende dulden, dat hy iemand, die hem zo lief was, zou zien fterven , zich hem gelyk wilde maaken, door hem een gedeelte zyner onfterflykheid mede te deelen, en zelfs voor een gedeelte flerflyk te worden? het welk inderdaad de grootfte daad van billykheid is, die men zou kunnen bedenken. Deeze Helden dan, die het wonder van hunnen tyd waren, en het nog van den onzen zyn, werden niet als Goden geëerd, dan om het goed, dat zy den menfchen deeden. Maar, kajus, wat hebt gy toch gedaan, dat daar naar gelykt, en waarop gy eenigzins roemen kunt? Voor eerst, wat kastor en pollux betreft, hebt gy die volmaakte broederlyke liefde, die hen zo pryswaardig maakte, nagevolgd? gy, die zon- IV. Hoofdft.  32ó KAJUS BESTRAFT. . vi. Hoofdft. i ] ( t zonder U te ontfermen over iemand, dieri gy als eene Broeder geacht, en met hem, van rechtswegen, het Keizerryk gedeeld moest hebben, zo wreedelyk uwe handen in zyn bloed geverwd, en uwe zuster in ballingfchap verdreeven hebt, om met te meerder zekerheid te regeeren. Hebt gy bacchus nagevolgd, en gelyk hy, door zulk eene treffelyke uitvinding, blydfchap over de Waereld verfpreid? gy, die niet anders kunnende aangemerkt worden, als eene openbaare pest, niet ander bedenkt, dan om de blydfchap in droefheid te veranderen, en 't leeven verdrietig te maaken , wanneer tot belooninge van het goed, dat gy'uit alle oorden der Waereld ontvangt, uwe onverzaadelyke gierigheid de Volken drukt, onder het gewigt van zo veele nieuwe fchattingen, en hen noodzaakt uwe fchrikkelyke onmenfchelykhéid te verfoeien. Volgt gy ook de heldendaaden en den onvermoeiden arbeid na van herkules, om den vrede te doen wederkomen, de gerechtigheid te doen heerfchen, en den overvloed op de Aarde en de Zee te herftelien? gy, die de lafhartigfte bloodaard onder alle menfchen zynde, de goede orde, rust, en voorfpoed uit de Steden verdryft, om wanorde, onrust, en allerlei ellende in ierzelver plaats in te voeren. Is het loor zulke daaden, dat gy voor eenen ïaiven god meent aangezien te worden, :n wenscht gy onfterflyk te zyn, om aloos zo te kunnen voortgaan? Heeft men niet  KAJUS BESTRAFT. 321 niet eerder oorzaak, om te gelooven, dat, indien gy al een God waart, zulk een verfoeielyk gedrag U weder onder den rang der Menfchen brengen zou, om dat, als de deugd hen onfterflyk maakt, de ondeugd hen fterflyk moet doen zyn? Houdt dan op, U by kastor en pollux, zo vermaard door hunne broederlyke liefde, te vergelyken; en beeldt U niet in", geëerd te zullen worden als herkules en BACCHUs,die zich door hun weldoen vermaard gemaakt hebben, zo lang als uwe boosheden en fnoode bedryVen die weldaaden onnut maaken." VIL HOOFDSTUK. kajus dwaasheid vermeerdert zo, dat hy als een God geëerd wil zyn, en merkurius, apollo, en mars nabootst. Maar kajus dwaasheid ftondt hier niet Ril. 't Was hem al te gering zich by halve goden te vergelyken, maar hy wilde den Goden zelfs gelyk zyn. Eerst begeerde hy, dat men hem voor eenen merkuri us zou houden. Tot dien ein- * de kleedde hy zich met dergelyk een manteltje als 't zyne; hy nam eenen flangenftaf in de hand, en deedt gevleugelde fchoeifels aan zyne voeten. Op eenen anderen tyd, om zich als een' apollo te vertoonen, verfierde hy zyn hoofd met VIII. deel X ee- vir. Hoofdft. Kajus wii MercuriuS ;elyk zyn VI. Hoofdft.  322 KAJUS VERHEFFING. VII. Hoofdft. of gelyk aan Mars. eene kroon van glinfterende Rraalen, droeg eenen pylkoker op zynen rug, hielde boog en pylen in zyne flinker hand, en deelde met zyne rechter hand gefchenken uit, om te kennen te geeven, dat de gunften boven de moeielykheden te waardeeren zyn. Daarop ltelde hy ge¬ wyde danlen aan, in welke men gezangen tot lof van dien nieuwen God zong, die te vooren, toen hy bacchus verbeeldde, zich vergenoegde met de naamen van evius, lyaeus, Cll liber. Veel- tyds ook, als hy voor mars wilde aangezien weezen, wapende hy zich met eenen helm, harnas, en fchild, en vertoonde zich met een bloot zwaard in de vuist, ter weder zyde verzeld van eenigen, die de Saliërs, Priesters van mars, zouden verbeelden, en gereed waren om doodflagen te begaan, om zo de woede van die godheid, die niet dan bloed en moord ademt, af te fchilderen. Zulk een ongewoon fchouwfpel floeg het Volk met verbaasdheid, dewyl 't zich niet genoeg verwonderen kon, dat hy dus den geenen, van welker deugden en hoedanigheden hy niets bezat, wilde gelyk fchynen, en de merktekenen van 't goed, dat zy den Menfchen gedaan hebben, op zich neemen. Want wat verbeelden de gevleugelde fchoeifels van merkurius anders, dan dat het de pligt is van eenen gezant der Goden, van eenen tolk van hunnen wil, ('t welk zyn Griekfche naam ook te kennen geeft) niet dan goeds tydingen, en  KAJUS VERHEFFING. 323 en dat fpoediglyk, te brengen, nadien niet alleenlyk geen God, maar zelfs geen wys mensch, genegen zou zyn, om kwade boodfchappen te brengen? Betekent zyn ftaf ook niet, dat hy een betniddelaar van vrede en verdrag is, om dat men anders de onheilen, waaruit de oorlogen ontRaan, nooit zou zien ophouden ? Maar als kajus dus vleugels aan zyne hielen hechtte, was dat niet, om, door alle gewesten van 't Keizerryk, zyne misdaaden, die in eene eeuwige vergeetenheid behoorden begraaven geweest te zyn, te verfpreiden? En waarom zo veel moeite aangewend, nadien hy, zonder uit zyne plaats te gaan, eene menigte van boosheden pleegde, die, onophoudelyk uit die fnoode bron vloeiende, het ganfche aardryk ovcrftroomden? En waartoe hadt hy oenen vrede - ftaf van noode, nadien men in zyne woorden en daaden nooit iets befpeurde, dat den minRen fchyn van vrede hadt; maar dat hy, daarentegen in alle landfchappen, zo Griekfche als Barbaarfche, tweedragt en beroerte verwekte? Deeze valfche merkurius hadt dan dien naam, die hem zo weinig voegde , vry mogen afleggen. En wat apol¬ lo aangaat, waarin was hy hem.toch gelyk? Was het door die kroon met glinfterende ftraalen; even als of de zon en het licht bekwaamer waren tot het begaan der fnoodfte misdaaden, dan de nacht en de duifternis? 't Zyn alleen loffelyke en deugdzaame daaden» die van den dagmoo» X % gen VIT. Hoofdft. ook aan Apollo  324 KAJUS GIERIGHEID.-1 vu. Hooi tui¬ gen aanfchouwd worden; de fchandelyke en eerlooze bedryven moeten de duisternis en donkere holen zoeken. Hy mogt dan de gefchenken wel in de flinker , en in de regterhand den hoog en pylen genoomen hebben, die hy toch het meeste gebruikte. Deeze gewaande apollo heeft ook de orde der Geneeskonfte om verre geftooten: want daar de rechte apollo heilzaame middelen, om kwaaien te geneezen, uitvondt, gebruikte deeze niet dan vergiftige, die alleenlyk bekwaam waren, om den dood aan te brengen. Zyne onverzaadelyke gierigheid hitfte hem voornaamelyk op tegen de rykfte en aanzienlykfte perfoonen van Italië, om dat hy daar meer gouds en zilvers vondt, dan in, eenige andere gewesten van de Waereld. Dus begon hy de geheele Waereld, van zyn eigen Vaderland af, te verwoesten, en indien god het aardryk niet van deezen vyand des menfchelyken geflachts bevryd hadt; daar zou geene plaats in 't Keizerryk geweest zyn, welke hy niet geplonderd en in den grond bedorven zou gehad hebben. En 't is niet alleenlyk, pm de konst der Geneezinge, dat apolio gepreezen wordt; maar men zegt ook, dat by het toekomende voorzeide tot welftand der Menfchen, welke hy door zyne Orakelen waarfchouwde, op dat ze niet in de gedreigde rampen vervielen. Doch de Orakelen van kajus ftrekten nergens anders toe, dan om aan de voornaamfte en door-  KAJUS DWAASHEID. 325 doorluchtigfte perfoonen te voorzeggen de verbeurdmaaking van goederen, de ballingfchap, en den dood, welke de eenigfte gunften waren, die men van zyne onbillykheid, wreedheid, en tyranny verwachten kon. Wat overeenkomst is 'er dan tusfchen deezen twee apollo's? En welk eene fchande is het, dat men zo wel lofzangen van den éénen, als van den anderen zingt, gelyk als of het eene mindere misdaad was, aan een ondeugend Mensch godlyke eere te geeven, dan de munt, die het beeld van den Vorst draagt, te vervalfchen? Maar nog verwonderlyker is het, dat iemand, die verwyfd van gemoed en lichaam was, zich de kracht en dapperheid van mars wilde toeeigenen, en de aanfchouwers bedriegen, door telkens, gelyk de tooneelfpeelers, eene andere perfonaadje te verbeelden. Want waarin kon hy toch gelyk zyn, ik zeg niet dien verdichten mars, die niet anders dan een verfierfel is, maar 't geen men daardoor heeft willen betekenen, onderfteld zynde dat 'er zodanig een was, naamelyk, eene edelmoedige en weldoende magt, die, altoos gereed den verdrukten te hulpe te komen , gelyk het Grieksch woord' Ar es te kennen geeft, het vermoogen heeft, om door billyke oorlogen eenen gelukkigen vrede voort te brengen? Maar deeze verdichte mars heeft twee naamen, welker ééne betekent, dat hy een beminX 3 n&a: vil. Hoofdft.  3*6 KAJUS TOORN. VII. Hoofdft. vri. Hoofdft. Kajus vertoornd op de Jooden VIII. 'HOOFDSTUK. kajus wordt vertoornd op de Jooden, om dat zy niet, gely k andere volken, hem godlyke eer willen bewyzen. Tk meen nu duidelyk genoeg getoond te hebben, dat kajus gansch geene overeenkomst met de halve goden, en nog minder met de Goden hadt. Nooit heeft eenig Vorst flegter neigingen gehad: want hy volgde , met eene onbepaalde drift, blindeling alles op, wat hem in den zin kwam. Zyne ftaatzucht was met zotheid vermengd; zyne hardnekkigheid was onverzettelyk; en zyne ongeregelde begeerten hadden geene paaien in 't misbruiken zyner magt. De jooden, eertyds zo gelukkig, gevoelden de beklaagelyke uitwerkingen daarvan, om dat hy hen aanmerkte, als de eenigflen, die bekwaam waren, om zyn voorneemen te wederftaan, nadien zy, van kindsbeen af, door eene geltadige Overlevering hunner Vaderen, en nog meer uit hunne heilige Wetten, geleerd hadden , niet meer dan éénen eenigen god, den Schepper van Hemel en Aarde, te erkennen. Want alle andere Volken, hoe- naar is van den vrede, die de algemeene rust wederbrengt, en de andere, dat hy den oorlog, die met verwarring en onrust verzeld is, lief heeft.  GODSDIENST BELAAGD. 327 hoewel onder het gewigt van de tyran* nifche heerfchappye van dien wreed en Vorst gedrukt, volgden, uit vleiery, zy. ne begeerte in, en vermeerderden dus zyne verwaandheid en opgeblazenheid. Veele Romeinen zelfs fchaamden zich niet, de Roomfc'.e vryheid te ontëeren, nadien zy, door hem te aanbidden, eene uitheemfche involging en onderwerping in Italië invoerden." Maar hy wist, dat de Jooden, eerder dan te dulden, dat hunne Wetten overtreeden werden, in den dood zouden loopen, om daardoor de onfterflykheid te erlangen; om dat, gelyk men uit een gebouw geenen Heen kan wegneemen, zonder gevaar van het boven'fte te doen inftorten, alles even zo van groot belang is in den Godsdienst, en dat niets nadeeliger daarvoor zou kunnen zyn, dan zulk een ftout en godloos beftaan, dat men zich vermeet, den fterflyken mènsch in eenen onfterflyken God te veranderen; nadien god eerder in ee nen mensch, dan een mensch in eenen God zou kunnen veranderd worden; bchalven dat zulks eene deur zou open zetten tot eene fchrikkelyke godloosheid en ondankbaarheid tegens den Almagtigen god, wiens oneindige goedheid zyne genade en gunften geltadiglyk over alle zyne fchepfelen uitftort. Zodanig was de oorfprong van dien wreeden oorlog, die tegen ons Volk gevoerd werdt: want wat grooter ongeluk kan den dienaaren overkomen,dan hunnen meester ten vyand X 4 te VII. Hoofdft.  VIII, Hoofdft. 328 KAJUS SNOODHEID. te hebben? Nu is het zo, dat de onderdaanen der Keizeren hunne dienaars zyn: en, in plaats dat de befcheidenheid der Vorften, die vóór kajus regeerden, hunne heerfchappy zacht maakte, was de zyne ondraagelyk. De goedertierenheid was eene deugd, die by hem onbekend was, en hy rekende 't zich tot roem, alle Wetten te vertreeden, en als onnut af te fchaffen, om zyn geweld en tyranny, in ftede daar van, te doen heerfchen. Maar de Jooden waren het voornaamfte voorwerp zyner woede, 't Was hem toch niet genoeg hen, als dienaars, te handelen; maar hy handelde hen, als de fnoodfte en verachtfte flaaven: des men met waarheid zeggen kon, dat zy aan hem, in plaats van eenen Meester, eenen wreeden en onmeêdoogenden dwingeland hadden. IX.  JOODEN GEPLONDERD. 329 IX. HOOFDSTUK. De oude inwooners van Alexandrië bedienen zich van kajus gramfchap tegen de Jooden, om hen alle bedenkelyke wreed, heden en geweld aan te doen. Zy vernielen hunne meeste bedehuizen, en rechten 'er de beelden van dien Forst op, alhoewel men, 'ten tyde van augustus en tiberius, nooit iets diergelyks beftaan hadt. Lof van augustus. ''Poen de haat des Keizers tegens de Joo-*- den ter kennis kwam van de Inwooneren van Alexandrië, die hun altoos zeer nydig waren geweest, oordeelden zy, dat ze geene gunftiger gelegenheid zouden kunnen vinden, om hunnen wrok te laaten blyken. Zy dan, even als of zy bevel daartoe van deezen Vorst ontvangen, of, door 't recht des oorlogs, den jooden overweldigd hadden, vielen verwoed op hen aan, befbormden hunne huizen, joegen 'er hen met hunne Huisgezinnen uit, plonderdenze, en namen al 't beste goed weg, en dat niet alleenlyk by nacht, als dieven, die voor ftraf vreezen, maar by klaaren dag, brallende op den roof, als iets, dat hun toekwam, of dat zy gekogt hadden; ja fommigen ontzagen zich niet, deezen geftoolen buit, in 't openbaar, op de markt, in 't aanzien X 5 ' der IX. Hoüfdfl. Snoodheid der Alex-andryners.  IX. Hoofdft. Jooden mishandeld 330 JOODEN MISHANDELD. der waare eigenaars, onder malkanderen te deelen, en voegden by dit gepleegd geweld nog fchimp en fpotterny. • Maar ryke lieden aldus ter armoede te brengen, hen uit hunne huizen te verjaagen, en onder den blooten hemel te doen omzwerven, is maar weinig in vergelykinge van 't geen daarna volgde. Deeze verwoeden dreeven de jooden met hunne Vrouwen en kinderen by duizenden, als een hoop vee, uit alle de plaatzen der Stad, en beflooten hen in een klein beftek, alwaar men niet twyfelde, of zy zouden, dewyl ze, in zo eene onvoorziene zaak, niets met zich hadden kunnen neemen, welhaast van honger fterven, of door de benaauwde lucht vergaan, vermids eene'vrye ademhaaling zo noodig voor het leeven is, als of men vuur by vuur doet, wanneer men aan de long, in plaats van eene aangenaame en verkoelende lucht, niet anders geeft, dan eene lucht, die verhit is door eene groote menigte van menfchen, die dicht in een gedrongen zyn. In deezen hoogen nood begaven veelen, om ten minlten vry te moogen adem haaien, zich naar de woeftynen, of langs den barren oever der Zee, of ook wel in de graflieden. En zo nog eenigen van hun in de Stad gebieeven waren , of van buiten inkwamen, zonder te weeten, wat 'er voor gevallen was, die werden door het gooien met ilcenen, of door ftokfla.gen deerlyk gewond. En zo handelde men  JOODEN MISHANDELD. 331 men ook met allen, die uit die kleine plaats, waarin men zulk eene menigte beflooten hadt, het ontliepen. Deeze wreede Vervolgers namen, aan den oever der Rivier, de Jooden waar, die te Alexandrië kwamen, om koophandel te dryven, pionderden hunne koopmanfcbappen, en verbrandden henzelven leevende; fommigen met 't hout, dat zy uit hunne Schepen haalden , en anderen in 't midden van de Stad , op eene wyze , die nog wreeder was, teweeten, in een vuur van groen en nat hout, dat meer rooks dan vlamme gaf. Andere fleepten zy met touwen langs de Rraat, en over de markten, en toonden zich zo op hen verbitterd, dat zy, met hunnen dood nog niet vergenoegd, de lyken met voeten traden, en in zo veele Hukken fneeden, dat 'er niets overig bleef, om begraaven te worden, indien men zulks al gewild hadt. — Toen zy zagen, dat de Opziener van 't Landfchap, die deeze groote beroerte, op ftaandevoet, wel kon geffcild hebben, dezelve ftyfde, door zich te houden, als of hy 'er niet van wist, werden zy 'er Router en baldaadiger door: want zy gingen met troepen naar de Bedehuizen, die overal in alle wyken der Stad waren; hakten de boomen rondom af; vernielden eenigen dier Bedehuizen ten eenemaa!; Raken anderen in den brand, waardoor de nabuurige huizen insgelyks van 't vuur verteerd werden; en door deeze brandRichtingen werden de fchilden, kroonen, en IX. Hoofdft. Bedehuizen vernield  332 BEDEHUIZEN GESCHONDEN. IXHoofdft. en vergulde beelden der Roomfche Keizeren, daar omtrent flaande, en die ten minften derzelver woede moeiten tegen gehouden hebben, al mede vernield. En niets was magtig deeze verwoede Menfchen te fluiten, daar zy, in plaats van voor flraf te vreezen, wel wisten, dat kajus haat tegens de jooden zo groot was, dat niets hem aangenaamer kon zyn, dan te zien, dat zy dus wreedelyk gehandeld werden. Om het gemoed van deezen V-orst door nieuwe, vleieryen nog meer te winnen; om ons nog wisfer te onderdrukken; en om onze Wetten onbefchroomdelyk te vernietigen, bragten zy zyne flandbeelden in de Bedehuizen, welke zy, van wege de groote menigte der naby woonende jooden, niet vernielen konden. Het beeld, welk zy in 't voornaamfle Bedehuis fielden, flondt op eene koper vergulde wagen,door vier metaalen paarden getrokken. Hiertoe werden zy met zulk eenen yver gedreeven, dat zy, geene nieuwe gegooten wagen ofte paarden hebbende, daertoe eenen ouden verroesten wagen en eenige verminkte paarden zonder .oren, flaarten, en fommigen met drie beenen uit het oefenperk namen, die weleer gemaakt waren* voor de Koningin kleopatre, de laatfte van dien naam; 't welk meer tot beleediginge dan tot genoegen van kajus -fcheen te flrekken: want, dewyl hy eene meer dan gemeens eer begeerde, zo waren deeze paarden, al waren ze nog nieuw geweest, al te on-  BEDEHUIZEN VERANDERD. 333 onaan'zienlyk voor hem, vermids ze gemaakt waren, om eene Vrouw te behaagen: of indien ze al, hem ten gevalle, waren geweest, zo waren zy echter al te Hecht, om hem te behaagen , als zynde, reeds te voren, ter eere van een ander, gemaakt en gewyd. Maar zy oordeelden, dat ze een verdien ftelyk werk voor hem deeden, door' die Bedehuizen in Tempelen te veranderen, om zo het getal van die geenen, welke hem toegewyd waren, te vermeerderen, alhoewel zy dit niet zo zeer deeden uit eene begeerte, om hem te eeren, als wel uit dien grooten haat, welken zy onze landgenooten toedroegen. Men behoeft geen beter bewys hiervan, dan dat zy, geduurende de driehonderd jaaren, in welke voorheen tien van hunne Koningen geregeerd hebben, geene beelden in de Gebedehuizen aan hun hebben toegewyd, alhoewel zy hunne eigen' en gebooren Vorften waren, die zy zo veel ontzag, als goden, toedroegen, en met dien naam noemden en fchreeven. Trouwens zy waren verzekerd, dat ze niet meer dan Menfchen waren; en men weet, dat ze, volgens hunnen Godsdienst, aanbidden honden, wolven , leeuwen, krokodillen, nevens veele andere land - en water - dieren, als ook eenige vogelen, zo dat geheel Egypte vol is van tempelen, altaaren, en bosfchen, ter hunner eere gewyd. Doch, de¬ wyl 'er nooit grooter vleiers geweest zyn, en zy veel meer het geluk, dan den IX. Hoofdft. ?een beelden daarin  334 TEGENWERPING WEDERLEGD. IX. Hoofdft. den perfoon der Vorften , aanmerken,zullen zy misfchien antwoorden, dat, nadien de magt en voorfpoed der Roomfche Keizeren die der ptolomeën verre overtroffen, het niet meer dan billyk is, dat men hun ook grooter eer bewyze. Maar is dit niet een belachlyk antwoord? Want waarom hebben zy dan dergelyk eene eere aan tiberius, aan wien kajus de Ryksheerfchappy verfchuldigd is, niet beweezen; nademaal die Vorst, drieëntwintig jaaren lang, met zulk eene voorzigtigheid en voorfpoed heeft geregeerd, dat hy, tot zynen dood toe, niet alleen de Griekfche Wingewesten, maar ook de Barbaaren in volkomen vrede gehandhaafd en hen allerlei goed heeft doen genieten ? Was het , om dat zyne geboorte van minder aahzien was, dan'die van kajus? Geenszins: want hy was zo wel van Vaders als van Moeders zyde aanzienlyker. Was het, dat hy voor hem in geleerdheid week? Ganichelyk niet: want wie is 'er, by zynen tyd, verRandiger en welfpreekender geweest. Was het, 'om dat hy zo veele jaaren, en by gevolg zo veel ervaarenheid niet hadt? In geenen deele: want wat Keizer heeft zyne dagen in eenen gelukkiger ouderdom "geëindigd? En heeft men niet met verwondering gezien, dat hy, zelfs al in zyne jongheid, zulk een begrip en verftand hadt, het welk men, gemeenlyk, niet dan door veele jaaren verkrygt? En nogthans hebt gylieden niet geoordeeld, dat hy zoda-  LOF VAN AUGUSTUS. 335 danig eene eere verdiende. ■ Wat zal ik zeggen van dien uitmuntenden Vorst, die, door zyne deugden, zich boven den ftaat der Menfchen fchynt verheven te hebben, zo dat hy door de menigte zyner weldaaden, en den gelukkigen toeftand zyner regeering, de eerfte geweest is, die dien heerlyken naam van augustus verdiend heeft, welken hy, zonder dien van iemand anders ontvangen te hebben, aan zyne Nazaaten heeft overgedraagen. Het Land was tegen de Zee, en de Zee tegen 't Land aangekant. Europa was tegen Afia, en Afia tegen Europa gewapend: alle de Grooten van 't Ryk waren verdeeld, om te beflechten, wie meester zou zyn; en men mag wel zeggen, dat het Menschdom op het punt ftondt van te vergaan door dien bloedigen en wrecden oorlog, welke, op eenen en den zelfden tyd, in alle de gewesten der Waereld blaakte, toen die groote Vorst het roer des Ryks in de hand nam, den ganfchen Aardbodem bevredigde, den overvloed door den koophandel herftelde , de zeden der woesfte Volken befchaafde, de gerechtigheid deedt heerfchen, en nooit moede werdt , van Reeds, met volle handen, gunften over alle Volken uit te ftorten, tot het laatfte zyns leevens toe. Deeze voortreffelyke Weldoener heeft, geduurende drieënveertig jaaren, Egypte onder zyne heerfchappy gezien, zonder dat gylieden hem ooit zulk eene eer beweezen hebt, als kajus, noch X. Hoofdft.  336 LOF VAN AUGUSTUS. IX. Hoofdft. noch ook ooit zyn Beeld in eenig Bedehuis der Jooden hebt gefield, alhoewel nooit eenig ander Vorst zo wél verdiend heeft,als hy, om op eene ongemeene wyze geëerd te worden, niet alleenlyk, om dat hy de flichter van het doorluchtig Keizerlyk geflacht is geweest, maar ook om dat hy die oppermagt, te vooren verdeeld, in hem alleen vereenigd, en, met groote befcheidenheid daar omtrent gehandeld hebbende, de algemeene gelukzaligheid te wege gebragt heeft; nadien niets meerder waar is dan dit woord van zekeren Ouden: dat de regeering van veelen gevaarlyk is door het kwaad, dat uit de verfcheidenheid hunner gevoelens ontftaat. Het voorbeeld van andere Volken behoorde ulieden daartoe verpligt te hebben, dewyl men hem, van alle kanten, godlyke eer beweezen, en hem, in veele plaatzen, zulke kostelyke Tempelen toegewyd heeft, dat men in andere lieden, inzonderheid in ons Alexandrië, geene ouden of nieuwen ziet, die 'er tegen opnaaien kunnen. Want wat andere kan vergeleeken worden by deezen, die, naar hem den naam van Sebastiaan voerende, dicht by de haven gebouwd is, en van de 't fcheepvaarenden in zo groot eene éere gehouden wordt? Hy is zoo groot en hoog, dat men hem van verre kan zien: alles is 'er vol van treffelyke fchilderyen, flandbeelden, en andere kostelyke gefchenken van goud en zilver, die daar geofferd zyn. De deuren, portaalen, gal-  AUGUSTUS BRAAFHEID. 337 galleryen, en boekzaalen zyn 'er ten hoogften kostelyk, en de gewyde bosfchén zeer fchoon en fraai. En vindt men onder de Menfchen, in 't algemeen, wel iemand van goed verftand, die zeggen zal, dat men augustus zyne behoorlyke eer niet geeft, indien men zyne ftandbeelden niet in de bedehuizen der Jooden oprecht? Geenszins. Doch dat zulks niet gefchied is, was, om dat men wist, dat die Vorst al zo gaarn zag, dat ieder naaide wetten zyns lands leefde, als dat hy zorg droeg, dat de Roomfche Wetten onderhouden werden; en dat zyne aanneeming van die eer, welke deeze verblinde aanbidders hem bewcezen, niet was, om dat hy zulks goedkeurde, maar om dat hy oordeelde, dat het tot verheffing van de grootheid en luifter des Ryks ftrekte. Want waaraan kon men beter befpeuren, dat hy zich door zulke fpoorlooze eerbewyzingen niet liet opblaazen, dan dat hy nooit wilde toeftaan, dat men hem den naam van god of heer geeven zoude; nadien hy die vleiery niet alleenlyk verwierp, maar het affchuwen, dat ons Volk van dergclyke dingen heeft, goedkeurde? Hoe zou hy anders toegelaaten hebben, dat de jooden, waarvan de meesten vrygelaaten waren door de meefters, onder welker magt zy door het lot deiwapenen waren vervallen, te Rome, een groot gedeelte der Stad, het welk over den Tyber legt, zouden in bezit genomen hebben?. Hy wist wel, dat zy BedeVIII. deel. Y hui- Hoofdft.  338 AUGUSTUS BRAAFHEID. IX. Hoofdft. huizen hadden, waarin zy tot het gebed byeenkwamen, voornaamelyk op den Sabbath ; dat zy tienden verzamelden om naar . jerujalem te zenden; en dat zy aldaar offerhanden deeden offeren. Doch hy verdreef: hen daarom niet uit Rome. En 't was 'er zo verre af, dat hy hunnen Godsdienst, Wetten, en gewoonten wilde affchaffen, dat zelfs byna allen, die van zyn huisgezin waren, kostelyke gefchenken aan , onzen Tempel deeden; ja hy zelf beval, dat men 'er dagelyks, op zyne kosten, flagtoffers aan den Almagtigen god zou opofferen; gelyk zulks nog hedensdaags onderhouden wordt, altoos zal onderhouden worden, en een teken zyn van de deugd diens voortreffelyken Keizers. Hy wilde ook, dat de jooden begreepen zouden zyn in de openbaare uitdeelingen van geld en koorn , die , in zekere maanden, onder 't Volk gedaan werden; en dat, als zulks op de Sabbathdagen gebeurde, wanneer 't hun niet vry ftaat iets te doen, noch iets te ontvangen, voornaamelyk tot hun nut of voordeel, men hun deel dan bewaaren , en 't hun, 's anderdaags, geeven zou. En dit maakte hen zo aanzienlyk by andere Volken, dat, hoewel zy hun natuurlyk niet begunftigden, zy hen echter in de onderhoudinge hunner Wetten niet durfden ftooren. Tiberius handelde hen eveneens als augustus, onaangezien sejanus de geenen , die te Rome woonden, door zyne lasteringen poogde ten verderve te brengen*  KAJUS DWAASHEID. 339 gen, om dat hy bevondt, dat hy hen in de zaamenzvveering tegen zynen meester niet kon wikkelen. Deeze Vorst zondt Ook daarna aan alle Landvoogden bevel, dat zy alle de jooden, uitgenomen eenige weinigen, die aan de zamenzweeringe fchuldig waren, wel zouden bejegenen, zonder hen tot het veranderen hunner gewoonten te noodzaaken, om dat zy natuurlyk tot den vrede geneigd waren, en 'er in hunne Wetten en reden niets was, dat tegen de gemene rust flxeedt. X. HOOFDSTUK. Icajus, reeds tegen de Jooden van Alexandrië verbitterd zynde, wotdt dooreenen Egyptenaar, genaamd heliko n, die, flaaf geweest zynde, in groote gunst by hem was, nog meer opgehitst. Tj7"a jus, dan tot zodanig eene verwaande dwaasheid gefteegen zynde, dat hy niet alleenlyk zeide, dat hy een God was, maar het ook geloofde, vondt geen volk onder de Grieken of Barbaaren, dat bekwaamer was, dan dat van Alexandrië, om aan zyne begeerte in die fpoorlooze inbeelding te voldoen; want geene andere Volken zyn geveinsder, listiger, vleiachtiger, noch meer tot verwarringe en beroerte genegen: en zy hebben zo weinig eerbiedigheid voor den naam van god, ¥ % dafi X. Hoofdft. Kajus iwaaze 'erbeel- IX. Hoofdft.  340 GEVEINSDE ALEXANDRIERS. x. Hoofdft. word: op gehitst door Heliken dat zy geene zwaarigheid maaken, dien aan de Vogelen Ibis, aan Slangen en aan andere Gedierten te geeven. Gelyk zy dan zeer kwistig omtrent die eer zyn, zo bedriegen zy ook ligtelyk zulken , die de godloosheid der Egyptenaaren niet kennen , hoewel 't hun onmogelyk is, anderen , die 'er kennis van hebben, te misleiden. Kajus dan, onkundig van hunne kwaadaartigheid , meende, dat het waarlyk, en zonder veinzery was, dat zy hem geloofden eenen god te zyn, om dat zy zulks openlyk verklaarden met alle de toejuichingen , waarmede men gewoon is eerbiedigheid jegens de Goden te betuigen : behalven dat hy hunne verontheiliging der Bedehuizen, als blyken van hunnen yver , aanmerkte. Hy las geene Gedichten of Historiën met zo groot een vermaak, als de Dagverhaalen, welke men hem over die ftoffe toezondt. Eenigen zyner huisgenooten , die hun werk maakten alles, wat hem behaagde of mishaagde, te pryzen of te laaken, hielpen daar ook toe: want de meeften' waren Egyptenaars, en fnoode flaaven, van jongs op in die verfoeielyke dwaaling, waardoor zy flangen en krokodillen als goden eerden, opgetrokken. De voornaamfte van dit gefpuis was een fielt, genoemd helikon, die door kwaade middelen in 't Hof ingekruid was. Hy hadt eenige kennis van geleerdheid by zynen eerften Heer gekreegen, en was door denzelven aan tiberius gefchonken. Maar  HELTKONS SNOODHEID. 341 Maar deze Vorst hadt weinig werks van zyn geestige grappen gemaakt, nadien de wyze, op welke hy in zyne jongheid opgevoed was, hem Itemmig en ftraf hadt gemaakt, waardoor hy geen behaagen in boerteryen hadt. Maar toen kajus na zynen dood in de regeering volgde, en dat deeze gevaarlyke kwant hem tot alle uitfpanningen en wellusten geregen zag, zeide hy by zichzelven: ,, Zie hier den gunstigften tyd, helikon, dien gy wenfchen kunt: verzuim dan niets om U daarvan te bedienen. Gy hebt eenen meester, zodanig als gy zoudt kunnen begeeren : hy luistert naar een moeial, alle te zamen uitvinders van kwaade raadflagen en ftoorders van de gemeene rust:want zy verdienden,geen van allen, eenen beter naam Deezen namen, alle te zamen : eenen zeer boozen raad tegens de jooden, gingen daar op heimelyk by flakkus, en fpraken hem aldus aan: „ Gy zyt een verlooren man: want de jonge tiberius nero, daar gy uwe hoop op hadt gevestigd,, is verlooren: Makro, uw eenig rugfteunfel, zyt gy nu ook kwyt, en de tegenwoordige Keizer fchynt u niet zeer geneegen te zyn. Wy dienden wel, op dit pas, eenen Voorfpraak voor u te vinden, die magtig is voor u vrede by Kajus te maaken. Wy weeten geen bekwaamer voorfpraak, dan de ftad Alexandrië, die fteeds in groote achtinge by de Keizers geweest is, en in zeer goed aanzien by den tegenwoordigen Vorst fchynt te zyn. Dezelve ftad zal gaarn zich voor u willen in de bres (tellen, als gy haar in eenige zaak, die haar welgevallig is, te wille zyt. Nu kunt gy haar geen grooter dienst doen, dan dat gy haar vryheid geeft, om haaren moed aan de jooden te koelen." De Landvoogd, die, op het hooren van zo eene ftoute taal, zulke mannen, als ftoorders van de gemeene rust en openbaare vyanden van den ftaat, hadt behooren te beftraffen, ftondt deezen hunnen raad toe. Daarop liet hy, in den beginne, juist zyn voorneemen niet zien; maar, zo dikmaals als het pas gaf, helde hy, in zaaken van 't ge-  ONREGT VAN FLAKKUS. 409 gerecht, naar de tegenpartyders der Jooden over, en , fchoon dezelve ongelyk hadden, wees hy 't vonnis ten hunnen voordeele uit. Ja, als 't gebeurde, dat hem een jood om recht aan fprak, keerde hy hem den rug toe, en toonde zich eindelyk, hoe langs hoe meer, dat hy hun tot eenen openbaaren vyand geworden was. III. HOOFDSTUK. Toeval, door 'f welke flakkus tegens de Jooden verbitterd wordt.Agrtppa wordt door kajus tot Koning verheven. Reist naar zyn Ryk over Alexandrië. Zyne groote pracht en ftaatfie. Nydigheid van , flakkus daar over. Booze menfchen ftooken hem op. Kwaade inborst der Alexandryners , die agrippa met vuile woorden in vaarsjes hoonen en befchimpen , 't geen flakkus ongeftfaft toel at. "T^eeze kwaade behandeling, die flakj->/ kus niet zo zeer natuurlyk, als wel door de vyanden der Jooden, was ingeboezemd, kreeg in hem meer voet door dit' toeval. Kajus, Keizer geworden zynde, gaf aan agrippa, herodes Kleinzoon, een derde gedeelte van zyn grootvaders Koningryk, welk deel weleer door philippus, oom van deezen nieuwen Koning agrippa, was bezeten geweest. Wanneer nu agrippa zyn C c 5 af¬ in. Hoofdft. Agrippa Koning II. Hoofdft.  4io REIS VAN AGRIPPA. Al. Hoofdft. affcheid van kajus nam, om bezit van zyn Ryk te neemen, riedt hem de Keizer, dat hy zyne reis niet van Brundujium op Syrië neemen zoude, om dat die togt lang en gevaarlyk was; maar dat hy liever den weg zoude affnyden door op Alexandrië te vaaren, en aldaar den landwind af te wachten; dewyl de Egyptifche vaartuigen zeer fnel waren, en voorzien van goede ftuurlieden, die met het roer van de fcheepen wisten om te gaan, even als ervaaren wagenmenners met den toom der paarden. Hy volgde dien heilzaamen raad van den Keizer. Wanneer hy nu tot Pu. teoli gekomen was, en aldaar fchepen, naar Alexandri.: reisvaardig liggende, gevonden hadt, Rak hy met dezelve af; en eene zeer voorfpoedige reis hebbende gehad, kwam hy, zonder dat'er iemand te Alexandrië van wist, of om dacht, vóór de Stad. Daar op geboodt hy den ftuurlieden, datze de zeilen zouden laaten inbinden, en het fchip zo lang in zee houden, tot dat zy het vuurbaaken zagen opfteeken,en het donker avond geworden was, om dan, gczaamenlyk, ter middernacht de haven in te loopen, en zo, zonder iemand te ftooren, terwyl alles Hiep, en zonder bekend te zyn, aan land te gaan, en in te keeren ter plaatze, daar hy zyn verblyf zoude neemen. Zyn toeleg was, om met den eerften van daar te vertrekken, en onbekend te blyven; daarom gebruikte hy zo veel omzigtigheids in zyn aan land treeden. Hy kwam toch niet, om  FLAKKUS OPGEHITST. 4rr de Stad te bezien, wyl hy daar reeds was geweest, eer hy naar Rome ging om zich by tiberius aan te geeven; maar hy zocht den kortften weg naar zyn Ryk. Maar die van Alexandrië, zyne aankomst verftaan hebbende, borften van fpyt; want de Egyptenaars zyn een zeer nydig Volk van natuur, en, hem ziende, achtten zy zyn geluk haar ongeluk te zyn. Ook fpeet het hun geweldig, dat de jooden, dien zy eenen verouderden haat toedroegen, nu een eigen' Koning uit de hunnen gekreegen hadden, even als of een iegelyk van hun het voorrecht, van onder hunnen eigen Koning te ftaan, daar door zou misfcn, ja ook zelve een Koningryk kvvyt raaken. • De geenen dan, die dage- lyks gemeenzaam met flakkus omgingen, lieten niet na hem op te ftooken, en aldus tot nayver te verwekken. „ De komst, zeidenze, van deezen vreemdeling is uw bederf. Hy heeft veel grooter ftoet en hofhouding, dan gy zelf. Aller oogen trekt hy tot zich door den opfchik zyner iyfwachten, die alle fchilden en wapenen, met zilver en goud overdekt, draagen. En wat toch noodzaakte hem, hier te komen in een anders ryksgebied, daar hy door eene vloot fchepen veilig genoeg in zyn eigen land hadt kunnen gebragt worden? Want al was 't, dat de Keizer hem deeze reis niet afriedt, ja zelf hem hadt willen noodzaakcn, omze aldus te neemen , zo hadt hy by hem moeten aanhouden, om daar van verfchoond te blyven, en in. Hoofdft. Flakkus opgezet.  UT. Hoofdft. 412 AGRIPPA GEHOOND.' en door zulk eenen Koninglyken toeftel en pracht den luister van den Landvoogd niet te verduisteren." Flakkus, hen aldus hoorende fpreeken , vattede nog meer argwaan op, dan te vooren; doch hieldt zich, in het byzyn van agrippa, beleefd en gedienftig; dewyl hy den Keizer ontzag, die hem gezonden hadt. Maar daar hy hem, Ril en buitenfchoots, eenig nadeel konde toebrengen, daar toe liet hy geene gelegenheid voorbyfiippen. Want hy liet toe, dat het gemeene Volk en het oolikfte ruigt, dat niet anders doet dan kwaadfpreeken, op de alleronbefchoffte wyze den Koning hoonden,- het zy hy zelf daar van de aanftooker is geweest, het zy hy anderen gebruikt heeft, om het Volk daartoe op te hitfen: want aan de Hoven ontbreekt het nooit aan zodanige pluimftrykers, die eenen. plasdank by den Vorst en Heer zoeken te behaalen. Deeze Tnarktboeven dan, zulk eene fchoone gelegenheid hebbende gekreegen, deeden den geheelen dag niets anders in alle hunne byeenkomften dan den Koning te befchimpen. Ja zy gebruikten daar toe ook allerlei foort van aartige geesten en dichters, om allerleie vuile vaarsjes op hem te maaken, en ten belachgelykfte ten toon te ftellen; in welke vuile fnaakery de Jlexandryners boven alle andere menfchen uitmunten, en veel behendiger en leerzaamer zyn, dan tot iets goeds. Zo flakkus nu niet medepligtig aan dien moedwil ware geweest, hadt hyze behooren te beteugelen en te beftrafren. Ja, ' al  K ARABAS. 413 al ware agrippa geen Koning, en maar één van des Keizers gunftclingen geweest, hadt men echter zo éénen meer ontzags behooren toe te draagen. Alle welke dingen een onwederfpreekelyk bewys zyn, dat flakkus aan dit misdryf niet "onfchuldig was. Want die het kwaade ftraffen of'ten minften weeren kan, en 'c zelve niet doet, is voor eenen medepligtigen te houden. Maar het gemeen, daar het eens voet heeft gekreegen, om. roekeloos buitenfpoorigheden te pleegen, zal, hoe langs hoe meer, aan 't hollen liaan, en van geen ophouden weeten. IV.' HOOFDSTUK. K ara bas, een zot van Alexandrië; Zyii wyze van doen. De Alexandryners takelen hem belachgelyk als een Koning toe; en hefpotten daar mede agrippa. F-l a k • kus bedwingt deeze fpoorloosheden niet. Boos opzet van 't graauw tegens de Jooden: £y verzoeken aan den Landvoogd, dat 's Keizers beelden in de Gebedehuizen der Jooden moogen worden opgerecht, 't geen hy toe ftaat. Ongerymdheid van die zaak. "T\aar was te Alexandrië zekere zot, met J naame k arabas, zynde van die foort van dwaazen , die niet ten eenemaal R dol zyn, maar zo wat tusfchen mal en h vroed. Deeze man hadt voor eene ge- woon- irr. Hoofdft. IV. Hoofdft. Sdryfvan 'arabas.  IV. Hoofdft. 414 SPOTTERNY, woonte, dat hy, dag en nacht, noch-hette noch koude ontziende,, moedernaakt langs ftraat liep, daar hy van de kinderen en ftoute jongens, die hem voor 't zotje hielden, dagelyks werdt uitgejouwd. Deezen bloed nanjenze met zich naar de oeffenfchool, ftelden hem daar op eene verheven plaats, zo dat hy van iedereen kon gezien worden; voorts zetteden zy hem eene Koninglyke kroon:,,of hairband van papier op het"hoofd; en hingen hem, in plaats van eenen vorftelyken fchoudermantel, eene ftroomat om den hals; wyders gaf hem één van de byftaaners -een ftuk riet, dat hy onderweeg gevonden hadt, voor eenen fcepter in zyn hand. Na dat ze deezen papieren Koning dus hadden opgefchikt, gingen anderen, om dit blyfpel te voltooien, heen, en namen bezemftokken op hunne fchouders, en gingen a's 's Konings lanciedraagers en lyfwacht rondom hem Haan. Daar op begroette de een den nieuwen Koning; anderen bragten een rechtsgeding vóór hem; fommigen wederom ftelden hem zaaken, het Genieenebest raakende, voor , om daarover met hem raad te pleegen.' Daarna hievenze alle hunne ftemraen op met een groot gefchreeuw, en begroetten hem met den naam marim, 't geen by de Syriërs zo veel als Heer zeggen wil: want zy wisten, dat agrippa een Syriër van afkomst was, en over een goed gedeelte van Syrii: heerfchappy voerde. — Flakkus, daar hy, deeze, dingen hoorende en zien-  FLAKKUS NALAATIGHEID. 415 ziende , dien zot in bewaaring hadt behooren te ftellen, om geen voorwerp tot zodanig eene befchimping aan de dertele jeugd te geeven; maar ook die fpotvogels in hechtenis te zetten, wegens den hoon, dien zy eenen Koning aandeeden, die 's Keizers vriend, en van den Roomfchen Raad met vorftelyke eertekenen befchonken was; heeft niet alleen geen ftraf tegens die kwanten geoefend, maar dat feit zelf ook niet eens zoeken te beletten ; laaiende aldus die ongeregelden naar hun welgevallen omfpringen,' en alles door de vingeren ziende. Zo dra de gemeene hoop dit merkte, niet de eerzaame en gefchikte burgers, maar het gefpuis, dat niets te verhezen, en niets te doen heeft, dan zich met alle nieuwigheden en vodderyen te bemoeien, of oproer te verwekken; zo hebben ze een boos Ruk werks begonnen, en zyn, des morgens vroeg, in den fchouwburg gekomen. Én wyl ze flakkus door giften en gaaven (want hy, nu door hovaardy bedorven, gaf noch op zyn eigen, noch op het gemeene welzyn acht) op haar zyde hadden; zo fchreeuwden ze allen te gelyk uit, dat men Beeldtenisfen van den Keizer in der jooden Gebedehuizen behoor- i de op te rechten, eene zaak die tot nog d toe ongehoord was. En wylze wel wisten, dat dit een bedryf was , dat tot nog toe nooit was ondernomen geworden, zo dekten zy zich met des Keizers naam, om niet in rechten betrokken te worden. Wat . heeft IV. Hoofdft. Agrippa befpot 'o™ aan e Jooden.  416- DWAAZE TOEGEEVENHEÏD. TV. Hoofdft. heeft nu de Landvoogd hier op gedaan? Daar hy wist, dat Alexandrië door tweederlei f)ort van volk bewoond werdt,door jooden en. Egyptenaars, en dat geheel Egypte uit deeze tweederlei foort van Inwooneis beftondt, en ten minften tienmaal honderd duizend jooden, zo in Alexandrië als in de aangrenzende landpaalen, woonden, van den Katabathmus van Libye af tot aan de grenzen van Ethiopië; en dat zodanig een beftaan hun allen geweldig tegen de borst was; ja dat het ten meeriten nadeelig voor 't gemeen was, dat men hunne vaderlyke Wetten Hoorde; zo heeft hy nogthans, dit alles in den wind flaande, toegefbaan, dat men zodanige Beeldtenisfen zou oprechten; fchoon hy naar de magt, die hy hadt, dat wel door zyn gezag, of in der minne hadt -konnen beletten. Dus toonde hy zich een medemakker der onrechtvaardigen; en hoe grooter zyne magt was, hoe meer aanleiding hy tot den oproer gaf, des men wel met recht van hem mag zeggen, dat hy, zo veel hy konde, de waereld met burgerkryg vervuld heeft. Het was immers wel te bevroeden, dat het gerucht, van te Alexandrië een begin gemaakt te hebben met den jooden hunne Gebedeplaatzen te ontvreemden, wel haast tot alle de deelen van Egypte zou doorbreeken, van daar tot de Volkeren van hec Oosten overgaan, en zich insgelyks verfpreiden van den zeekant en Mareotis 't geen het begin van Libye is, tot het Wes-  LOF DER JOODDN. 417 Westen, en deszelfs uiterfte deelen. De jooden zyn toch zo talloos en magtig veel, dat één land niet in Raat is om hen ■ te bevatten. Daarvan is het, datze in alle de volkrykfte en beste deelen, Eilanden en Steden van gansch Afia en Europa woonen, tot hunne Hoofdftad hebbende de Heilige Stad, in welke de Tempel Raat, die den Allerhoogften god is toegewyd. En fommige landen bewoonenze, die hun van hunne vaders, grpotvaders en voorvaders, vóór veele eeuwen, zyn nagelaaten, waar in ze gebooren en opgevoed zynde, het zelve als hun eigen Vaderland aanmerken. Andere landen en Reden hebbenze in bezits genomen, te zamen met die geenen, dien ze 't eerst bevolkt, en in de nieuwgebouwde Reden zich ter neer gezet hebben, om die Vorften, die dezelve bouwden, te believen. Nu konde immers, uit zo een bedryf als te Alexandrië voorviel, allezins eene groote opfchudding veroorzaakt worden, byaldicn de jooden in alle Steden dus om hunne ■ Gebedehuizen en vaderlyke gewoonten kwamen te fterven. En zeker 't zou geene geringe reden zyn, dewelke hen, hoe vreedzaam ze ook zyn mogten, tot eene gisting kon brengen,niet alleen, om dat iemand zynen Godsdienst te- beneemen zo veel is, als zyn leeven te beneemen; maar om dat men hen, alleen onder den hemel, met hunne Gebedehuizen het middel benam, van zich dankbaar te toonen jegens hunne welVIII. deel. Dd doen- lv. Hoofdft.  IV. Hoofdft. V. Hoofdft. Klagt van Fhilo V. HOOFDSTÜ K. Klagt e van philo over 't af neemen der Gebedehuizen. Flakkus berooft de Joocicn van 't burgerrecht; laat toe, dat de vyanden der Jooden hen op allerleie wyze vervolgen. Verdeeling der ftad Ale- ' xandrië. De Jooden uit de geheele ftad naar eenen hoek gejaagd.' Der Jooden huizen worden beroofd, hunne winkels ge■pionderd. Wreedheden tegens de Jooden begaan. Veelen fterven van honger, anderen worden op onmenfchelyke wyzen gehandeld en ter dood gebragt. TVfogten de Jooden niet met recht aldus - tot hunne wederpartyders fpreeken? „ Gy lieden geeft voor dat geen gy nu doet gefchiedt, om uwe Heeren daarmede eer aan te doen; maar bedenkt eens wel, of gy niet veeleer dezelven, die gy vereeren "wilt, door dit uw doen, beledigt. Overal daar de Jooden hunne Gebedeplaats hebben, bidden zy in dezelve voor den welftand van het Keizerlyke Huis; indien gy nu hun die Gebedeplaatzen ontneemt, verhindert gy hun, hunne godvrucht ten welzyn van uwe Heeren te verrichten. Wy toch, indien wy de 418 KLAGT VAN PHILO. doenders, 't geen veel fliramer dan duizend dooden is, geene heilige plaatzen hebbende, daarze hunne plegtige dankbaarheid konden oefenen.  ONREGT TEGEN DE JOODEN. 419 geenen, door wier genade wy vry leeven, en onzen godsdienst moogen oefenen, verwaarloozen en niet achten, noch hun eenige dankbaarheid toebrengen, verdienen te recht alle ftraf. Maar zo het ons nu, volgens het goedvinden en de wetten van den Keizer augustus, geoorlofd is, vryelyk naar onze vaderlyke Wetten te leeven, zegt ons, wat wy toch, in het minfte of meeste, misdaan hebben, ten zy men hst ons voor eene misdaad wilde rekenen, dat wy niet uit ons zelve onze Wet overtreeden, en tot vreemde gewoonten van andere Volkeren overgaan, 't geen aikmaals niet wei bekomen is aan zodanigen, die daarvan de oorzaak geweest zyn." ■ Flakkus, zwygen- de, daar hy behoorde te fpreeken, en fpreekende, daar hy behoorde te zwygen, behandelde ons in alles onrechtvaardig» Maar eilieve, waar leiden zy het toch op toe, welken hy in dit kwaade te wille was? Deeden zy het om den Keizer te vereeren? Trouwens, daar waren geene Tempelen genoeg in eene Stad, in dewelke al ie plaatzen, die maar eenigzins daartoe bekwaam zyn, vol zyn van zodanige Heiligdommen; en het ontbrak hun geenszins aan bekwaame gebouwen, om des Keizers beeldtenis op te rechten. Neen, het was een loutere aanflag van onze doodvyanden, zeer listig bedacht, zo dat zy, die ons beleedigden, niet euvels zouden fchynen te bedryven, en wy, die beleedigd werden, niet veilig waren, Dd 2 zo v. HooMft»  V. Hoofdft. Jooden beroofd van 't Burgerrecht. 420 JOODEN BEROOFD. ) zo wy hunne aanflagen tegenftonden. Hoe kan het immers tot het vereeren van den Keizer eenigzins behooren, dat men een Volk dwingt, zyne Wetten aftefchaffen, de vaderlyke gewoontens te niet te . doen, zyne nabuuren te beleedigen, en andere Steden een voorbeeld te geeven, om de eendracht, die onderling onder burgers zyn moet, weg te, neemen. Waar uit dan blykt, dat dit werk niet de eer des Keizers tot een doelwit heeft, gehad, maar de boosheid onzer vyanden. —1 Wanneer nu de Landvoogd Flakkus zag, dat dit zyn gedrag, tegens alle recht en reden, hem zo wel gelukte, en hy alle de Gebedehuizen ten eenemaal ten onbruik voor ons maakte; deedt hy nog een verder ftap, om alle onze inzettingen den bodem iri te flaan, op dat wy, van alles ontbloot zynde, in de uiteifte rampzaligheid mogten vervallen; beroofd zynde van het geen, dat zo veel is als ons burgerrecht, het eenige fteunfel van ons leeven, en ons laatfte plegtanker. Weinige dagen toch daarna, heeft hy een bevel afgekondigd, in 't welke hyons noemde bywooners en vreemdelingen, ons niet toelaatende ons burgerrecht te verdeedigen , en dus ongehoord ons veroordeelende. Kan'er wel iets bedacht worden, dat meer naar tyranny zweemt ?Hy alleen was alles; onze aanklaager, vyand, getuige, rechter, en ftraffer. En of deeze twee zaaken niet genoeg waren, heeft hy 'er noch eene derde euveldaad isygevoegd. Hy heeft  JOODEN VERDREEVEN. 421 heeft vryheid gegeeven aan een ieder, om met de Jooden, als ware 't een Volk, dat men in 't open veld hadt overwonnen, naar zyn believen om te fpringen. Hoort dan watze gedaan hebben. — De ftad Alexandrië is in vyf groote Wyken verdeeld, die den naam draagen van de vyf eerfte letters in 't A. B. Twee daarvan voeren daarenboven haaren naam van de Jooden, wyl ze door dezelve worden bewoond; hoewel in alle de overige wyken ook veele jooden woonen. Wat doen zc? De Jooden uit alle de vier overige wyken verdreeven hebbende, jaagen ze - dezelve naar de eene wyk, die de kleinfte van allen is. Wyl nu die plaats veel ' te naauw was, om zulk eene tallooze ; menigte te bevatten, zworven deeze ar- • me menfchen, die om een goed heen komen zien moesten, langs het ft rand; verRaken zich in de graffpelonken, en begaaven zich op de misthoopen, naakt en van alles ontbloot zynde. Hunne vyanden ondertusfchen vielen in de ledige huizen, roofden en deelden den buit, dien ze daar vonden, als ware 't krygsbuit geweest. Ook braakenze de winkels der. Jooden op, die wegens den rouw over druzilla ('s Keizers Zuster) als toen geflooten waren; ontleedigden dezelven, en droegen den roof, midden over de markt, naar hunne huizen. Nog grooter fchaade leeden wy door de afgebrooken koopmanfchap, waardoor de beleeners hunne pandtn verlooren, en alle handel niet Dd 3 al- v. Hoofdft. /erdry'ing der fooien.  V. Hoofdft. Wreedheid aan de Jooden 4** ELLENDE DER JOODEN. • alleen, maar ook alle werk en ambagt flil ftondcn. Geene boeren, fchippers, handelaars of werklieden konden hunne dage* Jykfche hanteeringen waarneerncn; waardoor deeze armoede en ellende der Jooden niet voor eenen dag alleen waren, maar pnuitfpreekelyk veel kommer baarden. Hoe groot dit jammer ook zyn mogt, was het nogthans by de andere rampen niet te vergelyken. Want de armoede is wel een zwaar pak, byzönder als onze vyand daarvan de oorzaak is; maar de minfte kwetzing van ons lichaam gaat echter noch verder. De rampen nu, die de jooden aldaar, hebben uitgeftaan, zyn zo groot geweest, dat de vreeslykfte pynigingen daar niet by kunnen worden vergeleeken. Want dezelven zyn zodanig geweest, dat ,'er geene woorden te vinden zyn, om de hoedanigheid derzelven uit te drukken. Ja zo ongehoord zyn ze geweest, dat alles, het geen een overwonnen Volk van den Overwinnaar, volgens het recht des ooriogs, te lyden heeft, daarby daaden van groote zachtmoedigheid en genade genoemd zouden moogen worden. Want de vyanden, overwinnaars zynde, worden meester van alle de goederen en lichaamen der overwonnenen, maar dat zelfde lot zouden zy ook insgelyks ondergaan hebben, indien ze zelve overwonnen geworden waren. Ook laaten ze veele van hunne gevangenen vry, wanneer ze door hunne vrienden vrygekogt worden; is het niet uic médelyden, dat-  MISHANDELDE JOODEN. 423 datze zulks doen, het is uit gierigheid en begeerte tot het groot rantzoen. En toch den geenen, die hunne ivryheid erlangen, kan *t immers niet fcheeleri, hoe zy die 'magtig worden. Sneuvelt iemand op het flagveld, de vyand zal hem zelfs op zyne eigen' kosten ter aarde beftellen, zo hy een man van reden en billykheid is. Of is de haat zo groot, dat ze ook tot de doode lichaamen overgaat, men maakt een' ftilftand van wapenen,en zoekt de dooden magtig te worden, om dezelven te begraaven, en de laatfte eere aan te doen. Dus handelen vyanden elkander in openbaaren oorlog. Laat ons nu eens zien, hoe de Jooden gehandeld zyn in tyd van vrede van den geenen, met wien zy, kort van te vooren, als met hunne vrienden , omgingen. Na dat hunne huizen waren beroofd, de Inwoonders daar uit gedreeven, en dus een groot gedeelte van de Stad woest gemaakt was, waren ze gelyk als belegerd van hunne vyanden, en, als aan alle kanten bezet: zy hadden gebrek van alles, en zagen hunne kleine kinderen en vrouwen vóór hunne oogen van honger bezwyken, welke fchraalheid" niet door een kwaad jaar, maar door hunne vyanden veroorzaakt was geworden. Want Egypte was vol koorn , en de Nyl hadt doop zyn overftfoomen veel flibbe op het land gelaaten, en daar was veel vrucht op het veld ge- wasfen. ■ Veelen dan, door den nood geperst, werden gedwongen om. aan D d 4 de v. Hoofdft.  424 VERMOORDE JOODEN. v. Hoofdft. Jonden mishandeld. de huizen van hunne vrienden en goede bekenden te gaan, en aldaar iets tot hun nooddruft te verzoeken. Anderen, al te edelmoedig zynde om te bedelen, begaven zich naar de markt, om daar eenige fpys voor zichzelven en de hunnen te kopen. Maar zo dra het woedend graauw gewaar werdt, dat ze jooden waren, viel hetzelve op hen aan, floeg ze dood, Heepte en fcheurde hunne lichaamen zodanig langs de Rraat door de geheele Stad, dat 'er geen kennelyk deel van overbleef, om begraaven te kunnen worden. En dus raakten 'er niet alleen veelen op de markt om hals; maar ook op verfcheiden' andere plaatzen, daar men hun duizend dooden aandeedt, die alle wreedheid der wildfle dieren te boven gingen. Overal toch, daar men eenen Jood vondt, fmeet men hem met Reenen dood, of men knuppelde hem met ftokken, en wel zo, dat men de doodelyke partyen het minfte zocht te kwetzen, op dat ze niet re haastig door den dood van hunne pynen mogten verlost worden. Maar anderen, ziende dat hunne kans zo fchoon ftondt,achtten dit te gering, en vielen met vuur en zwaard op de jooden aan. Veelen doorflaaken zy, en geen minder getal deeden zy door het vuur fneuvelcn. Somtyds verbrandden ze, midden op de markt, geheele huisgezinnen, mannen en vrouwen te zamen met hunne kinderen. Dus verfchoonde hunne onmenfchelykheid, noch den gryzen ouderdom, noch dc tedere kun-  GEMARTELDE JOODEN. 425 kunne, noch de onnozele kinderen; en gebeurden 't dar 'er geen hout by deihand was, gaarden ze een party ryzeren byeen of groene houten, en deeden hen dus meer door den rook dan door het vuur langzaamlyk fterven. Het gaf eene yzing, de halfgebrande en gebraade lyken by ftapels op ftraat te zien liggen. Zo nu ook de ryzeren te traag aangebragt werden, namen ze ftoelen en banken uit de huizen, (want het beste roofden ze) en een' houtftapel daarvan gemaakt hebbende , verbrandden ze den Heer van het huis daar mede. — Anderen bondenze eene touw om den enklaauw van den eenen voet, en fJeepten ze dus,leevend, langs ftraat, hen zo lang fchoppende en trappende, tot datze den geest gaven. Niet minder was hunne woede tegens de doode lyken, die ze door alie fteegen en ftraaten van de Stad heenen fleepten, tot datze verfcheurd en veiflenterd waren, en de ftukken en brokken, hier en daar, op ongelyke en fcherpe plaaczen bleeven hangen. Midden in dit woeden vertoonden eenige van de booswichten, als tooneelfpeelders, medelyden te hebben met de geenen,die zo droevig geteisterd werden. Maar zy, wien waarlyk het i hart zeer deedt wegens rouw over dien Ijammerlyken dood hunner vrienden en maagen,. moesten fluks dien ontydigen rouw (gelyk men 't noemde) bittér bezuuren: want, na datze fel gegeesfeld waren, en allerleie folteringen hadden uitgeDd 5 ftaan, v. Hoofdft.  V. Hoofd ft. VI. Hoofd (T. Joodfche Raait." VI. HOOFDSTUK. Raad en Overheid der Jooden door augustus te Alexandrië ingefteld. Veele voornaame lieden van dezelve worden door flakkus gegeesfeld en vuilaartig behandeld. Byzondere gewoonte te Alexandrië omtrent de burgers of de vreemden te geesfelen. Kleinagting der joodfchen Overheden aangedaan. Dit alles gefchiedt op de feestdaagen van 's Keizers geboorte. Gunst, gewoonlyk op die Feestdagen beweezen. Wreedheid van flakkus. De Jooden in den Schouwburg mishandeld. Na dat nu flakkus dus de huizen van alle de jooden als doorgraaven , doorgebrooken, en niets tot hun verderf onbezocht hadt gelaaten, heeft die üitgelaaten booswigt en nieuwe uitvinder van gruuwelen dit volgende bedacht. Wy hebben eenen Raad te Alexandrië', die men wel de algemeene Egyptifche Raadsvergadering der jooden noemen mag. Deeze is door onzen weldoender en behouder, den Keizer augustus, ingefteld , die daar over zyn beveelen heeft afgezonden aan marius maxi mus, wien hy nogmaal tot Landvoogd van Egypte hadt aangeReld, en m zyn post bevolen te vervolgen. Uit deezen Raad heeft f l a k- 426 JOODSCHE RAAD- ftaan, werden ze ten laatften aan het kruishout gefiaagen.  GEMARTELDE RAAD. 427 flakkus agte'ndertig in hunne eigen huizen doen grypen en binden, en deeze oude eerwaardige mannen, fommigen de handen met touwen, anderen met ketenen op den rugge geboeid, ais in zegepraal langs ftraat naar den fchouwburg (een deer. lyk fchouwlpel) doen fleepen. Wanneer hy hen voorts aldaar vóór hunne ■ vyanden, als rechters, gebragt hadt, heeft hy ze tot meerder fchande doen ontkleeden, en als een party rabauwen en fielten zodanig doen geesfelen, dat eenigen, dooide felle geesfelingen ter nederge vallen en bezweeken zynde, op de piaats zyn dood gebleeven; anderen zodanig geteifterd, datze hunne gezondheid niet weder hebben kunnen krygen. Welke fpoorelooze zaak, fchoon dezelve by andere Schryvers ook te vinden is, hier echter mede verdient gemeld te worden. Drie van deeze Raadsheeren, evodius, tryphon, en andron waren van hunne .goederen beroofd, zynde, hunner aller huizen eenflaags geplonderd geworden. Dit was den Landvoogd niet onbekend. Want hy hadt dit van onze Magiftraats-perfoonen gehoord, welke hy ontbooden hadt, als ware 't, om te zien, of men den vrede niet treffen konde. Schoon hy nu wist, dat men deeze van hunne goederen beroofd hadt, zo liet hy ze nochtans geesfelen vóór de oogen van de geenen, door wien zy beroofd waren geworden. Dit deedt hy, om de fmart der lyderen te verdubbelen; en voegde VI. Hoofd ff.  VI. Hoofdft. Boosheid der vyanden. 428 GEESSELING. de dus by de berooving hunner goederen ook de fmarte des lichaams; op dat hunne vyanden dubbele vreugde zouden hebben , en wegens dat ze den buit, die ze geroofd hadden, ongeftoord behielden, en om dat den geenen, -die daar klagüg overvielen, noch daarenboven eene fchan- delyke ftraf te beurt viel. — Ik moet hier iets verhaalen dat van weinig belang is, en met recht geen plaats onder zo groote ellenden vinden kan. Dan hoewel het in zich zelven klein is, zo geeft het echter geene geringe boosheid der vyanden te kennen. In de Stad Alexandrië is eene tweederlei foort van geesfelroeden; met ééne foort worden de gemeëne Egyp. tenaars gegeesfeld, maar de Alexandrynfche burgers met de andere foort van roeden, die zy Spatkas noemen, en waar van de gerechtsdienaars, die dezelve tuchtiging gebruiken, Spathasdraagers genoemd worden. Omtrent de Jooden, als burgers van Alexandrië, is die Stadsgewoonte fteeds van de voorige Landvoogden in acht genomen geworden, en f l a k k u s zelf heeft, in zyn eerfte jaaren , dezelve gewoonte onderhouden. Want het fchynt, dat 'etzelf in de ioort van ftraffen nog eenige kleine troost is, en dat de fmart zo hard niet valt, wanneer men geene dingen bui. ten gewoonte1 in de ftraf oefent, of 'er geen vyandelyke boosheid by komt: want anders is alle billykheid weg, en het recht heeft geen plaats .meer. Mag men dan niet met recht zegaen, dat daar de min- fte  GEESSELING. 429 fte en geringde jooden, burgers van Alexandrië zynde, voorheen , zo ze misdaan hadden, hunne kastyding kreegen met zodaanige geesfels:, als het burgerrecht van Alexandrië en de welvoegelykheid medebragten, men nu de Overheid en Raad der jooden, mannen wier benaaraing alleen fchuldigen eerbied medebragt, hier in minder geacht werden, dan tot noch toe hunne onderdaanen; en dat ze gelyk gemaakt werden met de allergeringfte Egyptenaaren, wanneer ze om groote misdaaden geftraft worden. Ik moet hier noch by voegen, dat al ware hunne misdaad noch zo groot geweest, flakkus evenwel acht moest genomen hebben op de tyds omftandigheden, om eenig ontzag voor dien dag te toonen, op welken hy dit verrichtte. ( Want goede Landvoogden, en die niet onbezonnen te wérk gaan, pleegen nooit ftraftegens misdaadigers te oefenen op zodanige dagen, welke Feestdagen waren ter gelegenheid van het verjaaren der geboortedagen des Keizers. Maar flakkus ontzag zich niet, op zulk eenen dag zelfs, onfchuldige menfchen te ftraffen. Als hy dat toch wilde doen, kou hy daar niet een' of twee dagen mede wagtcn? Maar hy bevlytigde zich flegts alleen, om de tegenpartyders der jooden^ genoegen te geeven, oordeelende, dat'hy* door hunne gunst en voorfpraak, tot zyn oogmerk eerlang by den Keizer zoude komen. — Voorheen "weet ik, vr. Hoofdft. Wandaad ran Kajus  43° GEMARTELDE JOODEN. vi r. Hoofdft. VII- ik, dat men zelf den geenen, die aan het kruis geüaagen waren, op het aannaderen van zodanig eenen Feestdag, van het kruis heeft afgenomen, en aan hunne vrienden overgeleeverd, om behoorlyk begraaven te worden. Het betaamde toch, dat men dien dag op het plechtigfte^vierde, en dat zelfs ook de dooden eenige genade en weldaad uit deszelfs viering trokken. Maar deeze fchoone Landvoogd liet, op die dagen, niet de dooden van het kruis afneemeu, maar de leevenden daar aan hechten, die, zo 'er toch geene verfcliooning voor over was, ten minfte de genade moesten verkreegen hebben, om zo lang uitftel van ftraf en nog een klein endje leevens te genieten. Niettegenftaande dit alles, werden de Jooden eerst midden in den fchouwburg fel gegeesfeld, en met vuur en yzer gepynigd, eer men hun nog de genade van te ftervea bewees. En de uuren van 't fchouwfpel waren dus daartoe verdeeld. Des morgens tót aan de derde of vierde uur ,- was men bezig met de jooden te geesfelen, te wippen, aan deraderen te binden, ter dood te veroordeeJen, en midden door den bak of voornaamfte zitplaatzen naar de plaats, daar ze hunne doodftraf ontvangen zouden, te fleepen. Na deeze fraaie voorbereiding kwamen de dansfers, bootzemaakers, fluitfpeelders en andere foort van toonneelfpeelders op het theater.  JOODEN BESCHULDIGD. 431 VIL HOOFDSTUK. Flakkus zoekt ook de Roomfche bezet, ting tegen de Jooden op te hit/en. Geeft voor, dat ze wapenen in hunne huizen verborgen houden. Laat de hoofdman kastijs met zyne bende daar huiszoeking naar doen. Hy vindt niets. Dergelyke huiszoeking wel meer te Alexandrië gedaan , en by welke gelegenheid. Joodfche vrouwen mishandeld. Raadsbefluit der Jooden ter eere van den Keizer. Flakkus belooft het te zullen verzenden, maar houdt het by zich. Zyn kwaade toeleg daar mede. Koning agrippa verzendt heii, en befchuldigt flakkus, die in's Keizers ongenade vervalt. 1P|it alles was nog niec genoeg. Flak«t< kus bedacht nog wat anders tegens ons, om ook de Roomfche krygsknegten tegens ons op te hitfen. Hy wierp eene nieuwe befchuldiging tegen ons op, als of wy wapengereedfchap in huis hadden. Daar op ontboodt hy den Hopman kas» t u s , daar hy zich 't meest op vertrouwde, en belastte hem, dat hy de ftoutfte mannen uit zyne benden met zich zou neemen, en in de huizen der Jooden invallen, om alles te doorfnuffelen, of daar ook wapenen mogten verborgen zyn. De jooden, hier van onkundig zynde, waren, op het eerfte gezigt dier krygslieden, zeer ont- vir. Hoofdft. Joodfche huizen onderzogr.  VI. Hoofdft. Niets gevonden. 432 HUISZOEKING. ontzet; men zag, hoe hunne Vrouwen en Kinderen haare Mannen en Vaders om 't lyf vielen, uit vrees van in de gevangenis weg gefleept te zullen vvorden: want dat was nu alleen overig van 't geen. zy te lyden hadden. Terwylen riep één van de zoekende Krygslieden: „ zegt op, waar hebt gylieden de wapenen verborgen?" Op 't hooren van deeze woorden begonnen ze moed te fcheppen, en openden alle hunne vertrekken,ten deele blyde,eb ten deele bedroefd zynde. Blyde, om datze in ftaat waren, om te toonen, dat die laster van wapenen te hebben valsch was, en ten deele bedroefd, dat men aan zodanig eenen laster geloof gefïaagen hadt, en zo ligtelyk dezelve tegen hen verdichten kondc. Behalven dat, werden hunne Vrouwen en Dochters , die nooit gewoon waren een voet buiten de deur te zetten, en zelf zich van haare bekenden niet lieten zien , nu met fchaamte bloot gefteld vóór de oogen van een party Itoute en onbefchofte foldaatcn. Hoe naauwkeurig echter deeze huiszoeking gefchiedde, zo werdt. / 'er evenwel geen voorraad van wapenen by de Jooden gevonden, geene helmetten, harnasfen, fchilden, pieken, zwaarden, boogen of ander fchietgeweer, geene flingers, "pylen, werpfchichten, ja zelf gene groote mesfen, die bekwaam 'genoeg tot het keuken-gereedfehap waren. Zo dat uit dit onderzoek zelfs bleek, hoe eenvoudig de jooden in hunne fpyzen waren, zich vergenoegende met het geen ligt te kry-  BEREIDSELS TOT OPSTAND. 433 krygen was, en hunne buiken niet mestende met overvloed van kostelyke fpyzen, waar uit weelde en dartelheid haaren oorfprong neemen, en vervolgens alle kwaad ftaat te vreezen. Het was niet lang te vooren geleeden, dat de Landvoogd den Egyptenaaren hun geweer hadt doen afneemen door eenen zekeren bassus, dien de zorge van dat werk was aanbevoolen. Maar toen dat gefchiedde, was 'er a-eden toe: want 'er was eene groote menigte Scheepen de haven der Rivier ingekomen, die met allerhande foorten van wapentuig gelaaden waren; behalven eene groote menigte van lastbeesten, die aan weerkanten groote bundels van fpiesfen in evenwigt hadden hangen; ook zag men veele legerwagens, byna alle met krygsgereedfchap opgepropt, in eene rei gefchaard, eikanderen volgen in 't midden der aanfchouweren, zodanig , dat de reeks der wagens zo lang was, dat ze byna de geheele tusfchenwydte van tien Stadiën, die tusfchen de Haven en het Koninglyk Tuighuis is, vervulde. Toen was het de rechte tyd, dat men huiszoeking deedt by de Inwooners, die men met recht verdagt mogt houder), als zodanigen, die, met den tegenwoordigen ftaat niet te vrede , naar verandering haakten; en met kwaadaartige booswigten in overleg waren , om oproer te verwekken , en van den Reizer aftevallen. Want dat Volk is toch zeer veranderlyk, wispeltuurig en genegen tot oproer; zo dat het wel noodig was, dat, gelyk alle drie jaaren de Heilige SpeeVIII. deel. ' Ee len VIL Hoofdft.  434 JOODEN VERDEEDIGD. i len gehouden en vernieuwd worden; men ook t' elkens, om de drie jaar, in Egypte door de Landvoogden nieuwe huiszoeking naar verhooien wapenen liet doen by de Alexandryners, op dat ze 't alzo moede mogten worden met nieuwe wapenen te vervaardigen, of geenen tyd hebben , om 'er eenen grooten ftapel van te vergaderen. Maar wat ons aanbelangt, wat nood was 'er, dat wy aldus gekweld werden? Wanneer toch hebben wy eenige reden gegeeven, om van muitery verdagt te zyn ? daar wy ten allen tyde vreedzaam hebben geleefd. Onze dagelykfche bezigheden en het beroep, 't geen wy waarneemen, hebben niets in zich, dat berispelyk is, en ftrekken veel eer tot rust en eendracht der burgeren. Trouwens, hadden de Jooden wapenen in huis gehad; zou men hen dan wel zo ligtelyk uit vierhonderd huizen hebben kunnen verjaagen, die men hen, zonder gedaane tegenweer, heeft afgenoomen en uitgeplonderd ? Waarom heeft men ook geen onderzoek by die plonderaars gedaan, of die ook geen wapentuig hadden, 't zy dat hetzelve hun toekwam, 't zy datze toonen konden het uit der Jooden huizen gehaald te hebben? Maar, gelyk ik genoeg heb aan. getoond, dit geheele werk was ons door den Landvoogd gebrouwen, die bitter tegens ons was ingenoomen, en het gemeene Volk zodanig tegens ons hadt opgehitst, dat ook zelfs de vrouwelyke kunne niet ongemoeid konde blyven. Want men greep  SMAAD AAN VROUWEN. 435 greep de Vrouwen aan, niet alleen op de markt, maar ook zelfs midden in den Schouwburg, als gevangenen, en men bragtze naar 't theater, niet zonder de uiterRe onbetaamelykheid. Wanneer men nu bevondt, dat het geene joodinnen waren, dan liet menze weder loopen (want niet zelden gebeurde 't, datze op bloot vermoeden mistastten, en verkeerden voor Joodinnen aangreepen) maar als zy bevonden werden joodsch vrouwvolk te zyn, dan werden de menigte, in plaats van toezienders, tyrannen en geweldenaars, en riepen dat men ze verkens vleesch voor moest zetten. Proefden ze daar van uit zwakheid en vrees voor de pynigingen, zo kwelde men haar niet verder, en Hetze vry heenen gaan: doch alle Vrouwen, die daarvan niet eeten wilden, werden, zonder genade, ter pynbank en tot de allerfehte fraarten verweezen; 't geen haar tot een groot blyk van onfchuld ver- Rrekken kan. Maar flakkus nog niet verzaadigd zynde, en oordeelende, dat zyn magt te klein was, om kwaads genoeg naar zynen zin te kunnen aandoen, zocht ook den Keizer ons tot vyand te maaken, en deszelfs hoog oppergegezag tot onze verdrukking te misbruiken. Wy toch, na dat wy allen eerbied, die volgens onze Wetten is toegelaaten, den Keizer in alle manieren hadden toegedraagen, hebben het Raadsbefluit, 't geen onze Overheid ter eere des Keizers hadt opgelleld, aan den Landvoogd overEe 2 han- VII. Hoofdft. MishandeldeVrouwen,  VIL Hoofdft. Befluit van den " Jood/riten Raatf. 436 SCHRIFT DER JOODEN. handigd, en hem verzocht, dat, dewyl het ons niet toegelaaten werdt, een gezantfchap aan den Vorst te zenden, hy zelf dat Raadsbefluit wilde doen afvaardigen, en hem door zyne booden toezenden. Hy las het zelve; in het leezen met het knikken van zyn hoofd en ande. re blyde tekenen te kennen geevende, dat het irieerendeels hem zeer wél geviel; immers hy hieldt zich dus, en fprak tot ons: „ Ulieder getrouwheid gevalt my volkomen wel. Ik zal dit gefchrift volgens uw begeeren overzenden, en ulieden tot eenen afgezonden' verftrekken, op dat de Keizer van uwe dankbaarheid overtuigd zy: ik zal ook niet nalaaten billyke getuigenis te geeven van ulieder goede onderdaanigheid en gehoorzaamheid. Ik zal daar ook niets meer byvoegen: want lof naar waarheid is overvloedig genoeg." Dit gaf ons grooten moed, en wy waren zeer verheugd, hoopende, dat den Keizer dit ons Raadsbefluit ter zyner eere wel haast ter hand zoude komen; en dat met reden: want al wat de Landvoogden met goeden ernst overzenden komt wel haast over, en te recht daar het zyn moet, naamelyk tot den. Keizer. Maar flakkus, wel verre van dat te doen, hieldt _ ons Raadsbefluit by zich, op dat de-Keizer ons dus, onder alle zyne onderdaanen, die door het licht des hemels befcheenen worden, alleen als ondankbaaren, en die geen eerbied voor hem hadden, tot een voorwerp van zyne haat en gram-  AGRIPPA'S ZORG. 437 gramfchap Rellen zoude. Zyn dee¬ ze Rukken geene blyken, mag ik wel vraagen, van eene voorbedachte boosheid van eenen Man, die met ryp overleg en voorbedachten raad ons laagen leide,- en niet van eenen, die fchielyk door zyne driften tot eenige zaak vervoerd is geworden ? Maar god, die acht geeft op alles , dat 'er gefchiedt op aarde, heeft zonder twyfel medelyden met ons gehad, en den weg afgefneeden aan zyne opgefmukte valfche vleieryen, en aan de raadsvergadering der ongerechtigheid, die ons met booze ftreeken laagen leide: hy heeft ons gelegenheid gegeeven, om aan zyne goedertierenheid niet te mistrouwen; maar goede hoop voor het toekomende te fcheppen. ■ Want agrippa, te Alexandrië gekomen, en door ons zynde onderricht van de laagen, die flakkus tot ons verderf gelegd hadt, heeft ons hulp beloofd, en op zich genomen, dat hy zelf ons Raadsbefluit aan den Keizer zoude zenden. Hy heeft ook het zelve, gelyk men my onderricht heefc, naar Rome gezonden , ons verontfchuldigende, dat het zo laat kwam, op dat niet de jooden fchynen mogten ondankbaar te zyn jegens het Keizerlyke Huis, aan 't welk ze zo groote verpligting hadden. Hy onderrichtte daarbeneven den Keizer, dat ze, al in den beginne, van gedachten geweest waren, om hunne goede meening door 't zelve te verklaaren, maar dat ze daarin door de kwaadwilligheid van den LandEe 3 voogd, VII. Hoofdft. Agrippa's zorg voor de Jooden 4  VII. Hoofdft. 438 ' OPKOMENDE WRAAK. voogd te leur gefield waren geworden. Nu begon de Gerechtigheid, die een hulp is der onnozele onderdrukten, en een wreekfter van 't geleedene leed op de boozen, te ontwaaken, en tegens flakkus op te Haan. Hy toch is de eerfte geweest, wien rampen en fchanden zyn overgekomen, die, nog nooit van te vooren, eenigen Landvoogd bejegenden, zo lang de heerfchappy der Waereld in het Huis van augustus heeft geftaan. 't Is waar, ten tyde van augustus en deszelfs opvolger tibf.rius, zyn eenige Landvoogden geftraft geworden , om dat ze de bepaalde macht, die hun gegeeven was, tot loutere willekeur en dwinglandy misbruikt hadden: want de zodanigen werden, na dat zy de onderhoorige Steden met ondraagelyke lasten hadden geplaagd, zich in 't recht hadden laaten omkoopen, onderdaanen beroofd, de onnoozelen verdrukt, of in ballingfchap gejaagd en gedood hadden, 'weder te Rome komende, en, den tyd van hun Landvoogdyfchap - ten einde geloopen zynde, in rechten betrokken, om zich te verantwoorden, en van hun gehouden gedrag rekenfchap te geeven. Voornaamelyk gefchiedde dit, wanneer de onderdrukte Landfchappen deswege Gezanten tot den Keizer zonden, om ze te befchuldigen. De Roomfche Raad oordeelde toch de zaak dan in alle billykheid en oneenzydigheid, vei;hoorende beide de partyen in rechten naauwkeurig, en fprak het recht naar  FLAKKUS WAAN. 439 naar waare bevinding der zaaken uit, cn veroordeelde niemand onverhoord- Doch de Gerechtigheid, die eene wreekfter van alle- boosheid is, en den kwaaden treft, te zeer .door deszelfs onrechtvaardigen en godloozen handel getergd zynde, heeft flakkus, zelfs in dien tyd, toen hy nog als Landvoogd het gebied in handen hadt, overvallen. VIII. HOOFDSTUK. Bassus, door den Keizer naar Alexandrië gezonden, komt fpoedig over; gaat by den duifter aan land; hoort dat flakkus by stephanio te gast is; bezet het huis en neemt hem gevangen. Vreugde der Jooden daar over. Op wat jaartyd dit gefchied zy. De Jooden hoopen op eene goede uitkomst hunner zaaken. ^yn val is dus toegegaan. Hy meende, dat zyne' kans by den Keizer nu fchoon ftondt, en dat kajus, alle kwaad vermoeden hebbende afgelegd, met hem bevreedigd was. En zo verre meende hy, dat hy 'c gebragt hadt door zyn pluimftrykende brieven, die hy aan den Keizer hadt gefchreeven; door zyne weidfche en lange redevoeringen, die hy dikmaal tot lof des Keizers te Alexandrië hadde gehouden; en om dat hy by 't groofte gedeelte van 't volk van Alexandrië wél gezien was. Maar hy was niet weinig in Ee 4 zy- Hoofdft. VIII. Hooldfr. Flakkus bedrogen.  44° BASSUS LAST. viilï Hoofdft. Basfus te Alexandrië zyne meeninge bedroogen. De hoop ■toch der boozen befpot hen, en zy lyden eerlang de ftraf, daar ze 't minst om denken. — De Keizer hadt den Hoofdman bassus met zyne bende uit Italiënaar Egypte afgezonden. Deeze, een zeer welbezeild fchip getroffen hebbende, kwam, binnen weinige dagen, in 't gezigt van Alexandrië, en wanneer nu tegens den avond het vuurbaaken werdt uitgeftooken, beval hy het bootsvolk aldaar Zonnenondergang af te wagten, op dat hy onvoorziens komen mogt, zonder dat flakkus 'er de lucht van kreeg, en zyn reis dus vruchteloos mogt zyn. Hy landde dan, wanneer 't donker was,, en met de zynen uit het fchip getreeden zynde, ging hy onbekend verder voort, en ook zelve aldaar niemand kennende, tot dat hy, eenen foldaat gevonden hebbende, die de ronde deedt, hem vraagde waar de Overfte van de bezetting woonde? Hy toch oordeelde 't raadzaam, om deezen 't geheim mede te deelen, op dat hy hulp aanhem mogt hebben, zo hy meer volks noodig hadt. Maar vernomen hebbende, dat. dezelve met flakkus te gast was by stephanio, eenen vrygemaakten van W5den den Keizer tiberius, ging hy met alle fpoed naar dat huis toe. Wanneer hy*nu daar niet verre af was, hieldt hy halte, en zondt éénen van de zynen, die als een flaaf verkleed^was, om dat men geen achterdenken qp hem zou hebben, om te zien, hoe 'de zaaken aldaar" ' \ ' ge-  FLAKKUS GEVANGEN. 441 gefchaapen ftonden. De uitgezondene verrichtte zynen last wel en getrouwlyk, en maakte, dat hy, onder andere flaaven en knechten, mede in het huis en in de kamer Hoop, daar men het gastmaal hieldt. En na dat hy alles wél hadt afgezien, bragt hy berigt aan bassus, hoe het'er -gefteld ware. Wanneer nu deeze hoorde, dat 'er geen onderzoek gedaan werdt naar uitgaande .en inkomende perfoonen, en men gansch niet op zyn hoede was; ook dat flakkus op zyn hoogst niet meer dan tien of vyftien van zyn huisbedienden by zich hadt, gaf hy het fein aan zyne bende, en liep daar mede op een galop ten huize in. Fluks omcingelde een gedeelte der krygsknechten den Landvoogd op 't alleronvoorzienfte, zo als hy bezig was met goede cier te maaken, en éénen van de genood en tóe te drinken. Zo dra nu flakkus bassus in zag komen, kon hy geen woord fpreeken van ontfteltenis, en omziende om op te ftaan, zag hy, dat hy aan alle kanten was omcingeld, en verftortdt dus wel, welke de meening des Keizers ware, en wat hem ftondt re gebeuren, eer hem die boodfchap door bassus gedaan werdt. Want des menfchen vernuft is zeer fnel, om in één oogenblik te begrypen dat geen, 't welk veel tyds vereischt, eer alles, 't geen daar toe behoort, kan vervaardigd worden. De overige gasten ftonden mede op, onder dewelken geen één was, die niet beefde van angst: want het was hun Ee 5 niet vnr. Hoofdft.  4:t-2 FLAKKUS GEVANGEN. vin. Boofdft. niet geraaden te vlieden: ook konden ze niet ontvlugten, zo zy al wilden; wyl alles door de krygsknechten bezet was. Allen meenden, dat het hun mede zou gelden. Maar bassus, zyn foldaaten een wenk gegeeven hebbende, zo bragten dezelven flakkus uit de kamer en van dit gastmaal, 't welk zyne laatfte vrolykheid te Alexandrië geweest is. Het was toch.billyk, dat zulk een van de tafel en haardfteede naar zyne ftraf gevoerd werdt, die zo veele huisgezinnen van huis en en- ve ontzet en verdreeven hadt. Dit ivas eene zaak, waarvan geen weergaê, tot noch toe, was te vinden, naamelyk, dat een Landvoogd in zyne eigen Landvoogdy, als op 's vyands grond, gevangen "werdt genomen, en leevende weggeileept; het geen nu echter aan flakkus gebeurde, en wel, zo ik meen, wegens zyne vervolging tegens de jooden, die by, na eene ydele eer en roem ftaande, ten gronde zocht uit te roeien. Dit fchynt my zo veel te waarfchynelyker, om dat hy juist op dien tyd gevat is, op welken de jooden nu vrolyk pleegen te zyn, en hunne feestdagen te vieren, dat is, in den herfst, wanneer dag en nacht even lang zyn, in loofhutten, die zy onder den blaauwen hemel oprechten. Maar te dier tyd was deeze plechtigheid niet in acht genomen, dewyl onze Overheden nog in de gevangenis zaten , na dat ze onlydelyken hoon en pyniging hadden ondergaan ; en de gemeente over het ongeluk,  FLAKKUS VERVOERD. 443 luk, dat hunne Overheden trof, zodanig was aangedaan, als of zy 't in perfoon leeden , hoewel daar geen één huisgezin was, 't geen niet mede deel aan eenige rampen hadt. Ook drukken de ongevallen veel harder, wanneer men door dezelven verhinderd wordt, de gewoone Feestdagen te vieren, en zynen arbeid en moeite zodanig eene uitfpanning te geeven, als men op zodanigen tyd gewoon is te doen. De Jooden konden toch op dien tyd geenerlei vreugde pleegen , wyl de droefheid, waar onder zy verzuchtten , zo groot was , dat ze 'er geen einde van zagen. Wanneer ze nu dus onder dien last geperst zaten, en des nachts, fteelswyze, by elkander vergaderd waren, kwamen eenigen hun boodschappen, dat flakkus by den kop gevat was. Zy, meenende, dat het eene leugenboodfchap was, waar door men hen zocht te verftrikken, waren met zeer groote vrees aangedaan, dat hun nieuwe laagen gelegd mogten worden. Maar wanneer de geheele Stad vol rumoer raakte, wanneer de wagters heen en weer liepen, en eenige ruiterbenden naar de legerplaats renden, of anderen wederom even fnel naar de ftadfpociden,begreepen zy, dat 'er iets nieuws en zonderlings gaande was. . Wanneer zy nu zeker verftonden, dat de Landvoogd flakkus gevangen genomen was en weggevoerd werdt, hievenze hunne handen ten Hemel , preezen god, loofden god, en dankten hem, als vm-. Hoofdft. DankzegRing der Jooden,  444 DANKZEGGINGEN. VIII. Hoofdft. als die alle zaaken der Menfchen gadeflaat, zeggende: ,, Wy verheugen ons; niet, ö Heere ! in het kwaad der ftraf, 't geen onzen vyand overkomt, alzo wy geleerd hebben uit uwe heilige wetten , medelyden te hebben met onzen evennaasten. Maar wy brengen u toe den verdienden lof, en offeren u onze dankzeggingen , die, medelyden met ons hebbende gehad, ons uitkomst hebt gegeeven uit onze geduurige vervolgingen!" Na dat ze aldus den geheelen nacht in lofzangen en dankzeggingen hadden doorgebragt; begaven zy zich, 's morgens vroeg, met grooten yver ter poorten uit naar het ftrand: want hunne Gebedehuizen hadden ze verlooren. Aldaar ftaande, als op eene zuivere en niet door Afgodery bevlekte plaats, riepen ze eenftemmig uit: ö Heere, allerhoogfte Koning der Engelen en Menfchen! wy roepen, in onze dankzegging, tot getuigen de aarde en de zee, de lucht met den hemel, deelen van 't Heelal, en de geheele Waereld zelve: want deezen kunnen ons niet benoomen worden. Van alle de overige fchepfelen heeft men ons het gebruik ontvreemd, ons ter ftede uitdryvendc en beroovende van alle gemeene en bysondere gebouwen, op dat wy alleen een Volk zouden zyn onder den hemel, dat geene eigen ftad noch eigen woonplaats heeft, dooide vervolging en ongerechtigheid van den Landvoogd. Maar eere zy u,ö Allerhoogfte ! die het overblyffel uwes volks verlost,  DANKZEGGING. 445 lost, en onze gebeden verhooring geeft, wyl gy den algemeenen vyand van ons geflacht, de oorzaak van alle onze kwellingen, den hovaardigen, en die uit onzen val zyne verheffing zogt, in één oogenblik hebt weggenoomen, en ons dat van naby hebt doen aanfchouvven, op dat wy, die door hem verdrukt zyn, zo veel te grooter vreugde uit zynen val zouden fcheppen, ziende zynen ondergang, en dien niet alleen hoorende van verre; maar dat wy onze oogen daarin zouden weiden, en niet zonder reden, voortaan op eene betere uitkomst van onze goede zaak hoopen. IX. viir. Hoofdft.  446 FLAKKUS VERVOERD. IX. Hoofdft. Flakkus reis. IX. HOOFDSTUK. Flakkus wordt in den winter naar Italië vervoerd; daar aangekomen zynde wordt hy door lampon en isidorus aangeklaagd. Befchryving van die twee fielten. Flakkus word veroordeeld; zyn rykdom, kostelyk huiscieraad, en keurlykheid van bedienden. Dit alles wordt hem ontnomen. "Dy dit ongeluk van flakkus is hem nog een tweede ongeval bejegend, 't geen ik oordeel niet zonder de Goddelyke Voorzienigheid gefchied te zyn. In 't begin van den winter werdt hy te fcheep weg gevoerd, en 't was niet zonder reden, dat hy, die alle hoofciftoffen door zyne godloosheden hadt bezoedeld, vlaagen op zee bezuuren moest. Na dat hy dan zeer veel op zee hadt uitgeRaan, en het gevaar van dat woeste element naauwelyks was ontkomen, en in Italië aangeland, vondt hy zich daar ingewagt van twee vinnige en booze befchuldigers,i.ampoN'en isidorus, die hem, niet lang te vooren, dikwyls als hunnen heer, weldoender en behouder begroet hadden. Deezen waren nu zyne ergfte vyanden, en wel met eene ongelyke kans, dewyl ze, te veel vooruit hadden, niet alleen wegens het goed recht, waarop zy vertrouwden; maar ook om dat de Heerfcher der Room-  FLAKKUS BESCHULDIGERS. 447 Roomfche waereld hunner zaaken gunftig en zeer tegen.fl a k küs ingenomen was; hoewel hy voor deszelfs Rechter zoude fpeelen, om niet te fchynen, dat hy hem onverhoord veroordeelde, het hoofdvonnis uitfpreekende tegens hem als zynen vyand, of dien hy in 't byzonder eenen haat toedroeg zonder hem te vooren zyne zaak in rechten te laaten bepleiten. ■ Daar is zeker niets bitterder, dan dat Grooten van kleinen, en Overheden van hunne onderdaanen in rechten betrokken worden , wyl het eveneens fchynt, als of een Heer des huizes van zyne knechten en met geldgekogte flaaven voor den rechter befchuldigd werdt. Evenwel was dit geen zwaar onheil ten opzigte van een zwaarder kwaad. De geenen toch, die tegens hem in 't gerichte opftonden, v/aren geene gemeene onderdaanen, die fchielyk iets tegens hem hadden opgevat; maar zodanigen, die een wrok op hem gehad hadden, byna zo lang als hy Landvoogd geweest was. Want om een denkbeeld van die twee befchuldigers van flakkus te geeven, zo dient men te weeten, dat lampon over gekwetfte Majefteit tegens den Keizer tiberius, befchuldigd was, en dat zyne zaak twee jaaren lang in onzekerheid was blyven hangen. Want de rechter hadt geduurig, niet zonder kwaad opzet, de uitfpraak daar van uitgefteld, op dat,zo het al mogt gefchieden, dat de beklaagde vry raakte, hy evenwel langen tyd gepynigd zoude wor- IX. . Hoofdft  448 FLAKKUS BESCHULDIGERS. IX. Hoofdft. worden door de onzekerheid , of hy 't wel te boven zou komen, om dus meer dan duizend dooden uit te ftaan. Ja toen hy nu- het gevaar fcheen ontkomen te zyn, klaagde hy, dat men hem van zyne goederen beroofd hadt, dewyl men hem tegens zyn dank Opziender van de Oeffenfchool gemaakt hadt. Het zy dat hy een gierige vrek was, en voorgaf, dat hy geen man was van zo veele middelen, om zulk een kostbaar ampt waar te neemen, het zy hy in waarheid zo ryk niet was, als hy wel voorheen hadt voorgegeeven; gelyk ook waarlyk by het einde gebleeken is, dat hy zo veel gelds niet bezat, dan men van hem wel dacht, wyl hy geen duit in de waereld hadt, dan 't geen hy met rooven en fteelen hadt ver. kreegen: want hy was geheimfchryver by den Landvoogd, en bragt de gerechtzaaken op de rol. Wyl hy nu alles te boek moest ftellen , fchrapte hy het een en het ander door, floeg fomtyds iets met voordagt over, en voegde 'er fomtyds woorden by, die in 't gerichte niet waren voorgevallen. Andere woorden veranderde en verplaatfte hy naar zyn eigen welgevallen; uit ieder lettergreep en ftipjen zyn voordeel trekkende, en dit was aan de Lchryfbank zyn dagelyksch werk: waarom het gemeene Volk ook dikwyls eenftemmig tegens hem hadt uitgeroepen, dat hy een Kalamofphdk es was, wyl het zo veel beduidt, ais eenen, die een ander door zyne pen de keel affteekt. Want door  ONTROUW VAN LAMPON. 449 door deeze fchelmfche wyze van doen benam hy veelen 't leeven, en anderen maakte hy 't leeven flimmer dan de dood, daar ze anderzins in ftaat waren geweest, om hun rechtsgeding te winnen, en welgeftelde lieden te blyven , doch nu onrechtvaardig tot den bedelzak gebragt waren, nadien hy, om zyn eigen voordeel daar mede te doen, het goed van anderen aan hunne vyanden verkogt. Het was toch niet mogelyk, dat de Landvoogd van een zo wyd uitgeftrekt gebied, die, door de eene rechtzaake voor en de andere na, geduurig als overftelpt werdt, eene naauwkeurige geheugenis konde behouden van alles, dat 'er en in de zaaken van 't gemeen, en in byzonderen voorviel. Ook was dit zo veel te meer ondoenlyk voor hem, om dat hy niet alleen rechter was in de burgerlyke zaaken, maar ook het inkomen der fchattingen en tollen moest verantwoorden, en, daar mede en met die rekeningen op te neemen, wel het grootfte gedeelte van 't jaar bezet was. Maar lampon, wiens ampt het was, de rechtzaaken te boek te zetten, en die pligtshalven genoodzaakt was, het recht en de rechtsbefluiten te bewaaren en getrouw aan te tekenen, deedt zyn voordeel met de vergeetelheid van den Landvoogdv En 't gebrek van deszelfs geheugenis,* die onmogelyk alles konde bevatten, was een gewisfe winst voor hem; en dus ftelde hy de party, die het rechtsgeding verlooren hadt, als of ze het geVIII. deel. Ff won- IX. Hoofdft.  450 ISIDORUS KARAKTER. IX. Hoofdft. wonnen hadt, te boek, en die 't waarlyk gewonnen hadt, als of ze het verlooren hadt, wen hy maar voor zyn fchelmery rykelyk genoeg betaald werdt. Zo een man was lampon. • De andere be- fchuldiger, isidorus, was geen hair beter; een man, die een rechte roervink was, en allerlei bootsvolkje aan zyn fnoer hadt; die in onrust leefde; een vyand van vrede en rust, en zeer bekwaam om onder 't gemeene volk eenen opRand te verwecken, of aan te ftooken; die ook overal zyn volkje hadt, zynde in verfcheiden foortcn en plaatzen verdeeld. Want in de ftad Alexandrië zyn veelerleie foorten van Collegien of Broederfchappen, die niets goed uitvoeren, en niets doen als zuipen en zwelgen, en wat daarop pleeg te volgen. Deeze byeenkomftcn worden by de Alexandryners gemeenlyk Synoden en Tafel byeenkomftcn geheeten. In aile deeze gezelfchappen was doorgaans isidorus, (die hoöfdoproermaakcr,) de eerfte man, onder de naam van Sympoharch of Kiinarch, want zo worden dé Hoofden genoemd. En deeze laaten zodanige gezelfchappen byéén roepen , wanneerze op hunne wyze vrolyk zyn willen, of van zins zyn het een of het ander uit te voeren; waarop ze dan alle te zaamen by eikanderen komen, en doen 't geen hun Hoofd hun belast. Deeze Man, die, in 't begin der 'regcering van flakkus, wél by hem gezien was, daarna bemerkende, dat hy by den Landvoogd  BEDRYF VAN ISIDORUS. 451 voogd gedaan foadt, en niet meer zo hoog geacht werdt, geboodt aan eene party panlikkers, die graag op eens anders beurs teerden, en gewoon waren, iedereen om den broode te dienen, dat ze in de Oeffenichool byéén zouden komen. Dit volkje, door hem zynde opgemaakt, maakte flakkus overal zwart, hem valfchelyk befchuldigende en bekladdende met zaaken, die hy nooit gedaan hadt en met zo veele opgeraapte leugens, dat niet alleen de Landvoogd zelf, maar ieder één daar over verfteld ftondt. En, dewyl dit zo op een ftel en fprong gefchiedde, dacht men, dat 'er zekeriyk één zyn moest, die dat volk daar toe hadt opgeftookt. Dien lasteraaren zelve was toch niets bejecgend, waar over ze te klaagen hadden, en zy konden ook geene anderen met recht aantoonqn, die door flakkus beledigd waren. Na ryp overleg dan deedt men eenigen van die gasten vatten, om uit hen te verneemen, wat eigenlyk de grond, en wie de oorzaak van deeze lastering ware. De gevangenen wagtten de pyn bank niet af, "maar beleeden wel haast de waarheid der zaak; en om dezelve zo. veel klaarder te maaken, klapten ze, wat loon zy daar voor hadden ontvangen, en wat hun noch verder was beloofd geworden. Ook weezen zy aan, wie de voornaamfte belhaamels waren, welke dien loon uitdeelden, met den tyd en de plaats. Wanneer nu de geheele Stad zeer t' onvredé was, dat, door eene Ff 2 par- IX. Hoofdft.  IX. Hoofdft. 452 LANDVOOGD VERDEEDIGD. party losbandig volk, zo zeer ten onrechte tot nadeel van den Landvoogd werdt. gefprooken, oordeelden de voornaamften der Scad, dat men die uitdeelders van den loon, des anderen daags, behoorde voor den rechterftoel in 't openbaar te brengen, om isidorus aldaar te overtuigen, en hem ter zelfder plaatfe vryheid te geeven, om zich zelven te verantwoorden, zo hy, zich wél in de zaaken van 't gemeenebest gedraagen hebbende, t' onrecht befchuldigd werdt. Zo dra 'dit bekend werdt, zyn niet alleen de voornaamfte burgers; maar byna allen, uitgezonderd die mede van isidorus aanhang waren, op de beftemde plaats gekomen; alwaar die hupfche dienaars van isidorus, om zo veel kenbaarder te zyn, op een verheeven theater klommen, en isidorus voor den man uitmaakten, die alle deeze beroerten en lasteringen tegens den Landvoogd bedacht hadt, en waar toe hy een party flecht volk met veel wyns te ichenken, en groot geld te geeven, gehuurd hadt. Hoe zouden wy het andefs* (zeiden ze) zo wél hebben; wy zyn arme bloeden, die naauwlyks ons daagelyks kostje konnen winnen. Ook hebben wy geene de minfte beleediging van den Landvoogd ontvangen; maar wy zyn door isidorus opgehitst, die een benyder is van eens anders geluk, en niet lyden mag, dat een Gemeenebest welgefteld is. ■ Allen,die daar tegenwoordig waren, isi-  ISIDORUS VLUGT. 453 isidorus als een zeer boos werktuig aanmerkende, riepen, dat men hem dien hoon betaald moest zetten; anderen, dat men hem in ballingfchap jaagen; maar de meesten, dat men hem met den dood ftraffen moest. Tot dit laatfte gingenze allen over, en riepen te gelyk, dat men dien fchelm niet in 't leeven moest laaten, die, zo lang hy aan 't roer gezeeten, en eenig deel in de regeering gehad hadt, geen deel in de Stad vry van beroerte hadt gelaaten. Edoch isidorus wagtte de uitkomst niet af; maar een kwaad gewisfe hebbende, week hy naar eene veilige plaats, bang zynde dat men hem vatten mogt. Flakkus deedt ook geen verder onderzoek naar hem, oordeelende, dat de Stad wel in rust zoude blyven, nu die roervink weg was. Jk heb dit j hier wat breeder willen verhaalen, niet v om oude wonden op te krabben; maar d om dat ik my verwonder over de Godde- b Jyke Rechtvaardigheid, als die acht/laat op de zaaken der Menfchen, en waardoor het gebeurd is, dat die geenen, die de befchuldigers van den Landvoogd geweest zyn, zulken waren, die hy tot zyn b'itterfte vyanden hadt. Want hoe bitter de befchuldigïng is, kan ze niet fmaadelyker vallen, dan wanneer onze doodvyanden, voorbedachtelyk, daar toe verkooren worden. Welk hartzeer flakkus niet alleen heeft uitgeftaan van vyandige menfchen, wier leeven en dood nog kort te vooren in zyne magt geweest waren; maar hy is ff 3 ook, IX. Hoofdft. ïakkus 5roorseld en ïroofd.  IX. Hoofdft. X. 454 FLAKKGS BEROOFT. ook, door ovcrmagt van een ander veroordeeld zynde, doezen zynen vyanden tot een fpot geweest, 't geen voor een eevlyk man fmartelyker valt, dan de dood zelf. Wat is hem toch overig ge- haten , om zich mede te troosten, daar hy eendaags van al zyn vaderlyk erfgoed ontbloot is geworden,- en te gelyk van alle,die fraaiheden, die hy zelve aangekogt hadt. Hy was toch een man, die een groot liefhebber was van iets fraais, en niet van die foort van gierigaarts, die hun geld in de koffers laaten beichimmelen; maar hy wilde alles op het allervoortreffelykst hebben. Dus was alles by hem uitgezocht, zo van alle foort van bekers, klcederen, als tapyten, en allerlei foort van kostelyk huisfieraad, dat tot opfchik behoort; maar zyne bedienden waren ook by uitneemendheid weergaaloos fraai; zo ten opzichte van hunne fchoonheid en gedaante, als van handigheid en bekwaamheid in den dienst: ieden toch derzelven mogt by anderen zyns gclyken vinden, maar geenen, die hen overtroffen. De waarheid daarvan kan men hier uit klaarlyk afmeeten; dat, daar de goederen van zeer veele voornaame veroordeelden openbaar verkogt zyn geworden, de Keizer maar alleen die van flakkus voor zich heeft behouden, uitgezonderd eenige kleinigheden, om voor 't oog, de Wet, ten opzicht van de veroordeelden, niet te kort te doen.  FLAKKUS GEBANNEN. 455 X. HOOFD. STUK. Flakkus wordt in ballingfchap vervoerd naar 't eiland Andrus. Daür hy m veel fukkelens en wederw aardigheden aankomt. Zyn treurigheid. Hy wordt aldaar gelaaten. Hoe hy zich gedraagt. Beklaagt zich over zyn voorig ge hik, en laakt zyne vervolging tegens de Jooden. Zyn ongelukkig I leeven aldaar. Wreede inborst van kajus. Geeft last om alle de voor- . naame ballingen om te brengen , zet flakkus boven aan op de lyst. Zyn dood en byzonderheden daar van. Befluit van het werk. J^e ge weezen Landvoogd flakkus dan, na dat men hem van alle zyne goederen hadt beroofd, is in ballingfchap verzonden naar een Eiland, dat zeer ver. re van alle de Gewesten des vasten lands afgelegen is, en dus niet naby eenig wel bewoond land, of gelukkige en volkryke Eilanden. En 't fcheelde weinig, of het allerergfte Eiland, dat 'er gevonden kan worden, zou hem te beurt zyn gevallen, Gyarus naamelyk, dat zeer dor en onvruchtbaar is, ten ware de Keizer, op 't verzoek van lepidus, in plaats van dat, toegedaan hadt, dat hy naar Andnis zoude vervoerd worden, 't geen niet verre van Gyarus afligt. Hy werdt dan, van de Stad af tot aan Bnmdufium toe, langs Ff 4 den X. Hoofdft. Flakkus in Balling febap gezonden.  ■ X. Hoofdft. 456 . FLAKKUS SMERT. den zelfden weg gebragt, dien hy voor weinige jaaren met veel luister was door getrokken, wanneer hy, als aanftaande Landvoogd van Egypte en de aangrenzende deelen van Libye, van Rome verreisde. Dus zagen de Steden en Vlekken, daar hy door heenen gevoerd werdt, hem fchandelyk als balling weggefleept, dien ze nog zo onlangs trots en gezwollen van hoogmoed, wyl 't geluk hem zq zeer begunftigde, naar zyn Landvoogdy met groote pracht hadden zien vertrekken. Dit vermeerderde, op 't zien van ieder dier plaatzen, zyne fmarten. Zo dikmaals hy op eene andere plaats vervoerd werdt, zag hy, hoe men hem als eèn balling, die nog onlangs zo gelukkig geweest was, met den vinger aanwees, zo dat ieder plaats en mensch als een vernieuwing van zyne rampen ware; gelyk 't in 't gemeen gaat met de ziekten, die den lyder, als hy wat bekomen is, weder doen inftorten, en haare kracht, die ze fcheenen verlooren te hebben, weder herneemen, en op nieuws de kranken plaagen. Nadat hy nu de baai of inham van de Ionifche Zee was overgeftooken, voer hy langs den oever tot aan Korinthus toe; alle de Steden aan den zeekant uitloopende, om zulk eene wonderbaare omkeeringe van 't geluk te befchouwen. Want zo dikwyls hy aan land trad, kwam 'er eene groote menigte Volks byéén van allerlei Toort; waarvan de kwaaden hem befpotteden en uitjouwden; anderen beklaagden, en  FLAKKUS OP ANDRUS. 457 en zich aan hem fpiegelden, om een dergelyk lot te ontgaan. Wanneer hy nu aldaar over land door de engte', die 'er is, was gevoerd, van de plaats Lèchaum genoemd tot aan Kenchreen, 't geen het Arfenaal en de Scheepstimmerwerf van Korinthus is, zo werdt hy door de onbeleefdheid van zyne wachters gedwongen, om, zonder zich eens te kunnen ververfchem aanftonds te vertrekken. Men zette hem in een klein vaartuig, waar mede hy, na veel tegenfpoeds van weêr en wind, eindelyk in de haven van Pirceus aankwam. Na dat de ftorm wat over was, voer hy voorby Athene tot aan den ukftcekcnden hoek, Surium. genoemd; en vervolgens voorby de Eilanden Helena, Kea, Kythnus en anderen in die flxsek liggende, tot dat hy kwam op Andrus, daar hy zyn moest. Wanneer nu die rampzalige het Eiland Andrus van verre zag, fprongen hem de traanen, als eene fontein, uit zyne oogen, biggelende langs zyne wangen, en hy fprak, met zwaare zuchten en klagten, deeze woorden : „ Eyiaas, mannen, wachters en gezellen ! naar welk een ellendig en liegt Eiland Andrus brengt gyüeden my uit het gelukkig Italië ? Zal flakkus, die te Rome gebooren en opgevoed is; die in zyn jeugd met de Kinderen en Kindskinderen van augustus is onderweezen geworden, en die met dezelve heeft omgegaan; die daar na onder de vertrouwde vrienden van tiberius is geweest,- die F f 5 door X. Ilnofdft. Gebannen te Antina  458 FLAKKUS KLAGT. x. Hoofdft. Flakkus droefheid.. door hem verheven tot Opziender en Landvoogd over' geheel Egypte, en, zes jaaren lang, zulk eenen gew'igtigen post heeft bekleed, nu in zo een gat moeten woonen? Wat verandering is dit! Het is my, als of de heldere dag myns leevens door eene zontaaning in eenen duisteren nacht veranderd wordt. Wat naam zal ik dit Eiland geeven? een ballingfchap of een nieuw vaderland, of een ellendige haven en fchuilplaats ? Men mag het liever eene grafftedc noemen. Want men zet my rampzaligen genoegzaam leevend in dit graf. Jk zal toch myn ellendig leeven, of zelve uit fpyt afbreeken, of zo ik het verduuren kan, zal dat leeven my een lange dood zyn !" ■ Terwyl hy aldus klaagde en kermde, kwam het fchip in de haven. Hy flapte 'er uit, roet een nedergeboogen hoofd, als of hy 'er een zwaóren last op hadt liggen, zo dat hy zyne oogen niet durfde, noch konde opheffen naar de aanfchouwers y die, in meenigte, den weg aan bei (ie de kanten bezet hadden: zyne vervoerders vertoonden hem daarop aan de Inwooners van Andrus, en zeiden hun, dat deeze een balling was, die op dat Eiland blyven moest. En aldus hunne zaaken verricht, en hem daar gelaaten hebbende, vertrokken zy. Toen kwam flakkus weder op nieuw in eene naare droefheid, aldaar geen een bekend mensch aanfehouwende, en nieuwe denkbeelden van verfchrikkingen krygende, door alles rondom woest te zien zo  FLAKKUS KLAGT. 459 zo dit het hem fpeet dat men hem niet liever in zyn Vaderland om hals gebracht hadt. Hy was zodanig ontroerd, dat hy, als een dol mensch, opfprong, en heen en weer liep, in zyne handen klappende; op zyne dyen flaande, zich ter aarde nederwerpende, en uitroepende: „ Zie hier flakkus, die, nog zo kort te vooren, Stede voogd was van het groot Alexandrië, die vorltin onder de Steden; die Landvoogd was over geheel Egypte, het gelukkigfte land op aarde; dien aldaar zo veele duizenden menfchen op zyne oogen dienden; en die dagelyks van eenen grooten ftoet, die hem eerde, verzeld was! Maar ik geloof, dat dit alles een droom geweest is. Ik fiiep, dit alles ziende, en verbeeldde my dus zo eene dwaaze gelukzaligheid iets verfierende 't geen waarlyk niet in weezen was. Voorzeker ik ben bedroogen: alles zyn maar fehaduwen en ydele verbeeldingen geweest, die myn oogen begoocheld hebben. Maar nu ik te recht wakker ben geworden, nu zie ik niets; al dat geluk is eensklaps verdweenen, en die rykdommen en ftaaten, die my dagelyks omringden, zyn in een oogenbiik verduisterd geworden." — Met zodanige gedachten worftelde hy dagelyks, uit ichaamte aile byeenkomften van menfchen mydende, noch op de markt, noch op de haven zich laatende zien, maar zich in huis, gelyk een beer in zyn hol, opfluitende, zonder over zyne drempel te komen. Somtyds 's morgens zeer vroeg X. Hoofd». FlêkkuseU lendig leven.  X. Hoofdft. 4S0 FLAKKUS ELLENDE. vroeg opftaande, wanneer een ieder noch fliep, begaf hy zich ter ftcde uit, en bragt den geheelen dag in eenzaame piaatzen door, vennyddeallen omgang van menfchen, die hem zouden moogen ontmoeten, zichzelf kwellende met het herdenken der verfche wonde, en zyn eigen hart van fpyt opvreetende. Hy kwam ook niet eer, dan by den duisteren nacht te rug in zyn wooning, wenfehende 's avonds, dat het al weder dag mogt zyn, wegens den fchrik der duisternis , en de benaauwdheid der verfchrikkelyke droomen; en als het morgen was, hygde hy wederom naar den avond. Aldus, waar hy was, zyne droefgeestige gedachten medebrengende, kon 'er geen de minflte vrolykheid in zyn hart komen. Na dat hy aldus daar eenige maanden hadt gefleeten, kogt hy een klein boerewooningje, daar hy zich doorgaans in eenzaamheid onthieldt, zyn rampzalig lot beklaagende. Jvlen zegt, dat hy, by nacht, fomtyds uit zyn hoefje, als een dol mensch voor den dag ïprong, en met zyn aangezicht naar den hemel, de fterren en dat wonder gebouw van god gekeerd, uitriep: „ Koning der Goden en der menfchen! zo is 'c dan waaragtig, dat het welzyn der jooden u ter harten gaat, en de Voorzienigheid, die men u toefchryft, is geen leugen. Neen, 't is zeker, dat zy liegen, die dat ontkennen, en niet willen belyden , dat gy hun befchermer en voorvechter zyt, daar ik eylaas! maar een al te krachtig be-  FLAKKUS BELYDENIS. 461 bevvys en voorbeeld van verftrekken kan. Het geen ik toch de jooden heb doen lyden, dat komt my nu ook over. Ik heb toegelaaten, dat men hunne goederen roofde, en verleende vryheid aan de genen, die 't zelve naar zich namen; daarom ben ik ook van myn vaderlyk e*n moederlyk erfdeel ontbloot geworden, en van alle de goederen, die ik, of by gifte, of by uiterften wil, of anderszins verkreegen of overgewonnen heb. Om een party ongebonden volk dienst te doen, 't geen, eenen haat tegens deeze menfchen hebbende opgenoomen, my ellendige door hnne vleierycn en pluimftrykingen heeft bedioogen: daarom komt my nu alle deeze fchande over. Als een balling buiten de geheele waereld geworpen, wordt ik in een klein eilandje opgefiooten. Ik heb fommige Jooden op den fchouwburg te voorfchyn doen brengen, en de. zelven zyn in 't openbaar onrechtvaardig, ter gunfte hunner vyanden, gegeesfeld geworden. Myne fmart komt my dan ook rechtvaardig over, die ik meer in myne ziel, dan in myn lichaam lyde, nevens de fchande, die ik geleeden heb, van niet alleen vóór het oog van eene ftad en plaats, als in het openbaar, ten toon gefteld te zyn geworden, maar door geheel Italië tot Brundufium toe, en door geheel Peloponnefus tot aan Korinthus; ja door geheel Griekenland en midden door alle deszelfs Eilanden tot aan mynen kerker, dit Andrus. En ik ben wel verzekerd, dat x. Hoofdft. 1  462 FLAKKUS KLAGT- x. Hoofdft. Ellende van Flakkus. dat dit het einde myner rampen nog niet is 5 maar dat 'er noch meer ongelukken op de wacht liggen te loeren, om my over te komen} en het evenwigt van myne bedryven te voltooien. Ik heb verfcheidenen om hals laaten brengen; men zal my ook nog zo van kant helpen. Ik heb het door de vingeren gezien, dat men fommigen gefteenigd, eenigen leevendig verbrand, anderen midden langs de markt gefleept heeft, tot dat ze aan flenters van een gereeten waren. Deeze euveldaaden weet ik, dat my noch zuur op zullen breeken; de wraak ftaat al aan de deur, om, zo dra het tyd zyn zal, op my aan te vallen. Ja ik fterf reeds ieder uur, veele dooden ftervende, eer myn laatfte uur komt." Zodanige verfchrikkingen kwamen hem dikwyls over, zo dat alle zyné ledemaaten lilden , en zyn hart en borst klopten, beefden en hygden, dewyl voor hem alle hoop, die alleen den fterveling op de been houdt, verlooren was. Zo lang hy daar was, kreeg hy nooit eenig goed voorteken van eene aanftaande verlosfing; maar alles, wat hy hoorde, voorfpelde hem eene kwaade uitkomst. Waakte hy, dan was hy vol zorg en kommer; leide hy zich te rust, dan werdt hy door angftige droomen verfchrikt. De eenzaamheid maakte hem ongeduldig, en daar fcheen hem echter niets onverdraagelyker, dan de verkeering met Menfchen. Het buiten leeven fcheen hem wel van hoon en befpotting te verlosfen, maarniet van  FLAKKUS ELLENDE. 463 van gevaaren. Zag hy iemand met eenen langzaamen tred aankomen, ö, dacht hy, die heeft wat kwaads in 't zin. Zag hy eenen, die driftig voortftapte, deeze komt gewis, zei hy, my alhier vervolgen; waarom * zou hy zich anders zo haasten ? Het ftaat my niet aan, zei hy, dat men zo vriendelyk tegens my fpreekt, die kaerel ligt op zyn luimen. Hoe verfmaadt my die vent, die daar zo vry uit zegt al wat hy wil. Men geeft my hier nog wel eeten en drinken; maar gelyk de flagtbeesten, die men mest om te offeren. Hoe lang zal ik het kunnen uitftaan in zulk eene ongerustheid te blyven? Ik voel by my zelven, dat ik niet fterk genoeg ben, om my door eenen vrywilligen dood van deeze rampen te verlosfen; en ik voel, dat myn kwaade engel niet wil toelaaten, dat ik dit ellendig leeven op eenmaal afbreeke; maar dat hy my nog meer kwaad zoekt te brouwen, om dienst te doen aan die geenen, die onfchuldig van my ter dood gebragt zyn." Deeze en dergelyke woorden fpreekende, vcrwagtte hy zyn moord uur met verfchrikking en angst. ■ Keizer kajus ondertusfehen, van natuu- l re wreed, onverzoenlyk, en in de ftraft !) fen der geenen, die hy haatte, onverzaa- k delyk, liet, niet gelyk andere Vorften, die geenen welke hy eenmaal geftraft hadt, met vrede, maar, volhardende in zyn toorn, was hy altyd bedacht, om hun noch meer leed toe ta brengen. Hy droeg X. Hoofdft. 'ajus lat Fhh> is.  464 KAJUS WOEDE. X. Hoofdft. droeg flakkus, boven allen, eenen byzonderen haat toe, zo dat hy ook dien naam in anderen, die denzelven hadden, haatte, en ze daarover onvriendelyk aanzag, waarom hy dikmaals toonde berouw te hebben, dat hy flakkus met eene verbanning en niet met .den dood geftraft hadt. En hy~ gaf daarvan de fchuld aan lepidus, die, of fchoon by van den Keizer zeer ontzien werdt, echter daarover voor zichzelven verlegen begon te worden, wyl hy de geen was, die kajus de doodftraf hadt afgeraaden, en voor een zachter vonnis geweest was. Daar nu niemand meer voor flakkus durfde fpreeken, verhief zich de grimmigheid van kajus meer en meer, fchoon men oordeelen zou, dat de tyd aie hadt moeten flyten. 'c Was 'er eveneens mede, gelyk met eene kwaal, die zich verheft, na dat de ziekte fcheen bedaard te zyn , en die dan veel erger is, dan te vooren. — Men zegt, dat Keizer kajus, eens by nacht niet in rust kunnende komen, de ballingen in zyn hoofd kreeg, die hem dachten, onder den fchyn van rampzaligen, een ledig, gerust, en recht vry en weeldrig leeven te leiden. Dat leeven, fprak hy by zich zelven, is een fpeelreisje en geene ballingfchap: want ze hebben alles, wat hun lust, en vermaak kan geeven, zonder zich ergens mede te bekommeren: zonder dat hun iemand benydt, leeven zy gerust en vermaakelyk, als of ze een recht philofoophisch leeven hadden ,  BEVEL TOT FLAKKUS DOOD. 46*5 den, wel geen groote fchatten bezittende, maar ook niet veel noodig hebbende. Daarop gaf hy flxaks last, dat men alle de voornaame ballingen, en die 't meest in aanzien geweest waren, om zou brengen, zettende hunne naamen op een lyst, en flakkus bovenaan. ■ . Wanneer nu de geenen, die 't bevel, om hem te dooden , ontvangen hadden, op 't Eiland An~ drus waren gekomen, gebeurde 't juist, dat flakkus van zyne landhoeve naar de ftad wandelde, en dat zy, van de haaven komende, hem te gemoet traden. Gelyk een ongerust gemoed fteeds denkbeelden van fchrik en vrees heeft, zo zag flakkus hen wel dra, en, noch verre van hen afzynde, week hy van het voetpad, loopende zo hard hy konde; niet gedachtig zynde, dat hy op een Eiland zat, en niet aan de vaste kust was. Want al was hy noch zo fnel in 't loopen geweest, wat hadt het hem aldaar kunnen te ftade komen, dewyl hy noodzaakelyk, zo hy recht uit liep, in zee moest loopen, of anders aan ftrand gegreepen worden? Het was zeker noch beter op 't land, dan in de zee te fterven. Want de natuur heeft den menfchen en andere dieren, die zich aan land geneeren,^ de aarde tot eene byzondere plaats befchikt; niet alleen om aldaar te leeven, maar ook om 'er te fterven; en gelyk de aarde den mensch, gebooren zynde, 't eerfte ontvangt, zo neemt ze den zelven ook tot zich, wanneer hy VIII. deel. Gg den X. Hoofdft. Bevel tot Flakkus dood.  456 DOOD VAN FLAKKUS. x. Hoofdft, den algemeen en tol aan de natuur voldoet. De uitgezondenen haalden flakkus dan welhaast in, fchoon hy zyn best deedt om hen te ontloopen. Fluks was daarop een gedeelte bezig met eenen kuil in de aarde te graaven; een andere party vatte hem, al fchreeuwende, aan, en fleepte 'er hem naar toe, tegens welke hy uit al zyn magt worftelde. Door dit tegenfpartelen werdt hy overal gehakt en gekurven : want dewyl hy nu den eenen, dan den anderen, als een wild dier, aanvloog, en om de. midden vattede, konden ze hem niet gevoeglyk doorfteeken, en des kwetften zy hem overdwars en van ter zyde. Dus was hy zelf de oorzaak, dat hy eenen wreeden dood leedt, en een pynelyk einde hadt; wyl men hem armen en beenen, hoofd en alles afhakte, en aan ftukken kapte, even gelyk men de offerbeesten voor den altaar pleeg te Aagten; als of. de Rechtvaardigheid. veele dooden van dat ééne lichaam eischte voor zo veele joorkn, die door dien éénen onrechtvaardiglyk ter dood gebragt waren. Die geheele plaats dan ftroomde van het bloed, dewyl alle zyne bloedaderen afgefneeden waren; en, terwyl ze den romp naar den kuil fleepten, bleeven de ftukken en brokken overal in den loop, nadien de zenuwaderen ook te geJyk door- gekurven waren. Dit is het geen den Landvoogd flakkus is overgeka* men»  DOOD VAN FLAKKUS. 4ó> men, tot een zeker en klaar bewys, dat god de jooden niet verwaarloost, maar zich hunner aantrekt, en hunne zaaken ter harte neemt. Gg % X. Hoofdft.  R E G I STER OVER DB VIII. DEELEN. A. Aaroh. I. 177. 252 - 254, 298 -3n.312.319. Abia. II. 411-415Abimelech. II. 65 -69. Abner. II. 223,225-228. Abraham. I, 37 - 51» 60-6"41 66,67 , 72Absalom- II. 265 -283. Achab. II. 423»439-442. 445: 449-455- „ Achab's Zoonen. III. 38-4°Achan. II. 10. Achas. III. 74, 77Achia. II. 408. Adao. H. 438, 443- III. 24 27, 28. Adam en Eva gefchapen. L 3 val. 5-8. Geflagt-rekening 17,18. Adonia. II. 314,315,330. AOONIBEZEK. II. 34. Af lammelingen van Noach. I 28- 37- Agag. II. 144, 140. Agrippa de groote, Koning.V 151-176. in 't ryk bevestigd 293. gaat daar heen. 297-299 bedryf te Jerufalem. 303 - 308 lof van het volk. 309. fterf in zwaare fmert. 311 - 314 VI. 389. Agru-pa bevorderd. V. 352. Vf. 391. gebouw. 366, 367. gebouwen. 374, bellier. 375378. fchoone aanfpraak. VI. 429-445. in gevaar. 477. Agrippa ontroerd over Kajus beeld. VIII. 378-390. Alanen. VIII. 46. Albihus. V. 368. VI. 407-4c9. Alexander, Zoon van Aristobulus.IV, 14Ö-152, gedood. 158, 159- VI. 1415-148. Alexander. (een valfche) V. 94-98. VI. 350-352- Alexander in onmin met zynen Vader Herodes. IV. 386395, verdeedigt zich. 399. in nieuw ongenoegen. 433. met hem verzoend. 436. gevangen, verhoord en gedood. 448-47°Alexander de Groote, III. 243» 255. .Alexander Ballez.IV. 8,10, 21,31- Alexander, Koning der Jooden. IV. 92 -109. VI. 23.127, . 130. , Alej;ander, (Zoon van Herodes en Mariamne.) 1V. 373470. VI. 243 .279. Alexandra, Koningin der Jooden. IV. in -118. VI. 131- Jlex-  REGISTER 4S9 Alexandrië befchreeven.VII. 243. moord aldaar. VI. 468-471. Altaar, (koperen) I. 242,243. Aman UI. 220-228,233, 234. Amasa. II 296. Amazias. III. 52. 56- 61. Ammon. II. 261-264. Amon. II. 103, Amri. II. 422. Ananus , Hoogepriester. VII. I4(5-i55. vermoord. 178. lof. i79-i8i« Anileus. V. 196-208. Antigonus. IV. 81 - 84. Antigonus, Zoon van Aristobulus. IV. 208. belegert Herodes, 218 Mafada. 233. vernederd. 254. gedood. 261. VI. 158, 173, 178, 189Antiochus de groote. III. 270. 297-330, 32S. Antiochus beftormt Jerufalem. VII. 372. Antiochus Epifanes. VI. 103. Antiochus Grypus. IV. 98. Antiochus Soter. IV. 63. Antipas , Herodes Zoon. V. 68. VI. 329. Antipater. IV. 121,145, 157, 158. helpt Cefar. 160. geëerd. 162 -164. zyne Zoonen bevorderd. 170 geacht. 172. gedood. 203 gewrooken. VI. 156,157,159, 160,169. Antipater (Herodes Zoon),verheven, IV. 389. klaagt zyne Broeders aan. 391, 392. andere fnoodheden. 419, 431. V. 1- 3. ontdekt. 19, 20. over- , tuigd, gevangen en gedood. 26- 43- VI. 245, 251, 280288,293-312. Antonia (de Burg) VU. 307.inge- ■ nomen. 415. g eflegt. 420,43 3. Gg Antonius Primas. VII. 249, 252- 254Antonius, de Romein. IV. '209-214. mint Kleopatre. 215. geholpen door Herodes. 243. 285. gefiaagen. 302. Apion wederlegd. VIII. 193. Apollonius geftraft. VIII. 246. Arabiers. (wreedheid der) VII. 392-395Archelaus Koning. V. 6r • 74, daaden. 99. aangeklaagd. 69. VI. 323- 327, 331-333- gebannen. 353. Arend (gouden). V. 44-49. oproer. 63. VI. 314-317. Aristobulus , Zoon van Hyrka- nus, IV, 80, 84- 86.VI. 117. Aristohulus , Zöon van Alex- andra, IV. 119-121,124, 149-152. VI. 135. Aristobulus, IV. 129-132. VI. i35 - 140. 150. in vryheid. 153- gedood. 154Aristobulus , broeder van Mari- amne, Hoogepriester. IV. 266 „ 279, gedood. 273 , 274. Aristobulus , zoon van Herodes en Mariamne. IV. 373-470. VI. 243-279. Ark. I. 239, 240, veroverd. II. 102- 107. Artaxerxes. III. 214-210. Asa. II. 416- 418. Asfaltites. ('t Meir) VII. 214. 216. Asineus. V. 196-208. Amoneërs (Huis der) IV. 256, 257- AzAEL. III. 48. Daaras, een Plant. VIII. 35. 3aaza. II. 419,420. 3 Ba.  7* REGISTER. fiabylmifche Historiefchryvers. VIII. 95-100. Bagoses. lil. 241-243. Balak. I. 324-331. Balfem van Jericfio. IV. 134, 135. Balthasar. III. 154-159. Barah. II. 55. Barsillai. II. 292. Barzafernes. IV. 221. Berenïce. V. 354. VI. 419-429. BlLEAM. I. 324-331. Bronnen, (byzondere) VIII. 37. P C V—^cinna. VII. 249. Cefarea (twist te) Vi. 404,411413. Moord aldaar. 461, 462. Cestius 6allus. VI. 409. Vernielt lüdea- 472-477. Belegert den Tempel. 478-481. Aftogt. 481 • 485- Chebron. VII. 226,227. CtlORE. I. 298 31 I- Cyrus. III. 168-172,194. D. J-^agon. II. 102. Daniël. 111.144-140,159-167. Darras. III. 177-183. David. II. 150, 164,168-172, 174,178, 195-199. Zoonen 222. Koning. 231. Regeering en Daaden. 231-252. Val, 252-260. Smert om Abfalom' 265-283 Verder bellier. 285 Zyne Helden , 302. Telline des Volks , 305-309. Befteli den Tempelbouw, 311.D00C en Lof, 326-329. Davids Graf geopend. IV. 66. 415-417. Debora. II. 55. Demetrius eucerus. IV. 101. Demetrius, Koning. III. 335. IV. 12-15, Demetrius NiKANOR.lV.23-323' 33-4o. DlNA. J. 96, 97. Drusilla V. 353. Duitschland, (afval van) VÜI. 16-18. EE. glon. II. 51. Egypte (Wonderwerken in) 1. 181 187. EgyptifcheHistOTiefchry vers. VIII. 95- 100. Ehud. II. 51-53. Ela. II. 420. EleAzar, de Machabeè'r. VI. 109. ——• Simons Zoon. VII. 259. Vereenigd met anderen. 280. 1 ■ Hoofd der Moordenaa- ren. VII . 48 76. ■ (Marteldood van den Priester). VIII. 250-258. Eli. li. 94-99. Elia.11. 425-433.III. 8-10,12. Eliseus. II. 434, III. 16, 33, 54, 55 Esau. 1. 73, 75, 77,92,101. lsdras. III. 200-207. Esseners. JV, 43. V. 108. Gedrag en gevoelens. VI. 356367. Esther. III. 217. > ■ eurikles. VI. 266-273. Ezechias. III. 79, 80-83,91, 96- 100. F. peesten der Jooden. I. 269272. Felix. V. 353. Bedryven. 358. VI. 400-404. Festus (p.) V. 364. Fiuppus Viervorst, V. 139. Flakkus befchr. VIII. 400-405. Verandert. 306-412. Laat fnood=f  REGISTER. 4?t \ fnoodheden Ke, 413-417. En de J« od^n vervolgen, 418425. Aiidcen mishandelen, 426-437. Gevangen, Gebannen ei Gedood, 439-467. Fraates. V- 115-11I. G. fABINIUS. IV. 149-153. VI. ° 149. Gadam gewonnen.VII. 201-207. Calilea, (befc'iryving van) Vil. 8-1®. Ondervvoipen. VII. 111, 112. Galileërs, (wreedheid der) VII. 233- Gamala. VI. 12, 41. Belegerd en ingenomen.Vil. 112-122, 124- 127. G&ssrus florus. V. 383. VI. 408,410-429,451,486. Gevangenis ,(B.ibylonifche) Iff. 140 Verlosiing."ió8-i72, 186. Giheoniten. II. 14- 16, Gideon. II. 59-^4. Giskala Veroverd. VII. 128-136. Gooolia. III. 135 - 137. Goliath. I!. 154- 159. Gorion, (Jofepnus Zoon). VII. ' Ï44- Gotholia. III. 43 , 46. GriekfcheHistorielchry vers. VIII. 89. TT H -n-ADAP. 11. 387. Meidenen, (Veel-godendom der) VIII 222-230. Helena. V. 3 19. Heroues de Groote vernielt de roovers. IV. 171. Landvoogd. VI. 104. Befchuidigd.lv. 173. VI. 163. Wil Jeruialem belegeren, 177. Verlaat Antigo-H nus, 2o3. Belegerd ,218. Ontvlugt, 222. Slaat de Parthen , Gg 4 224. Trekt naa Arnbie. 2i7. Naar Rome, 228. Wordt Koning, 230.Vegt, 239. Beftookl de Roovers. V. 240. VI- 194196. in Gevegt, 244 Wint Jerufalem, 251-255. Maakt Aristobulus Hoogepries' er, en laat hem verdrinken, 271-276. Daarover aangeklaagd, 277, 278. VI. 174. Minyvef. IV. 281. Beoorlogt de Arabiers. IV. 289-301. VI. 212-220. Ontmoet Augustus. IV. 308313. VI 221 226.-Doodt Mariamne. IV. 314- 324. Wreedheden, 325, 326. Spelen van hem. IV. 330. VI. 236 Dat ongenoegen geeft. IV. 331335- Zyn Paleis, 343. Her» trouwt, 3,34. Bouwt Cefarea. IV. 347. VI 227 234. Herbouwt dpn Tempel ,359-368. Geeft Brieven aan zyne Zoonen ,373- Ontmoet Agrippa, 374- Tegen zyne Zoonen opgehitst , 386. Zy verdeed-teen zich, 3 96- 399. Spelen en Gebouwen. IV. 404-410. VI. 227-234, 236. Onlusten ifi zyn huis, 418 -43-. Verzoend met zyne Zoonen, IV.439.Be* oorlooetde Arabiërs , 439. Zet zyne Zoonen gevangen, die verhoord en gedood worden, 448-470. Zamenfpanning tegen hem. V. 9-43. Wreedheid, 44- 49. Z'ekte. IV. 50. VI 318. Zelfmoord belet. iv. 57-V{.. 3 19- Sterft ,V. 59. Uitvaart , 60. Nakomelingen , 146-151. VI. 284. Verdeeling van zyn Ryk , 348. erodes de Viervorst. V. ïi2. Oorlogt. 140 142. Gebannen, 176-180. VI. 376. Ff  47* REGISTER. Herediaanen. V. no. Herodian ingenomen. VIII. 32. Hiram. H- 345-373Hiskia. Zie Ezechias. Hoogepriester. 1.245-249, 260. Geflagr. II. 100. Opvolging. III 133. Hun gewaad. V. 135. Afkomst der Hoogepriesteren, 378-383. Kleeding. VII. 304, 305. Ryrkanus , Zoon van Alexandra. IV. 119-121. Wordt Hoogepriester, 142. Bellier. 165. Gevangen. 221. In vryheid gefield . 363. Belaagd en gedood, 303-307- • Zoon van Simon, IV- 61,66 , 68-72 , 76-79. VI. 114 IV. 129-132. VI. 1 35' 140. Hoogepriester , 144" Dood. 239. T * JABIR. II. 54. Jacob. I. 73 , 76, 78-96, 145150, 152. Zoonen, 102. Jacobus (de Apostel) gedood. V. 364- Jaddüs. III. 243, 246-253. Jadon. II. 399, 400. Idumeërs te hulp geroepen , in Jerufalem , doch belet. VII. 161171. Komen binnen en moorden , 172-178. Vertrekken, 186- J91. Opftand door hen|t 234. Zoeken genade, 495. Hunne fnoodheid. VIII. 50. Jehu. III. 32 41. Jephta. II. 71 - 75> Jeremias. III. 116, 123, 125127, 134' . JcrUho. II. 9- Befchreeven. VII. 2io,2ii.'t Omliggend Land, 211 214. Jeeoboam. II. 411. Jerufalem belegerd. III. 88,117. Ingenomen en verwoest, 128 , 129, 132. Burg belegerd, 328. Muuren herfteld. IV. 165. Door Herodes belegerd, 236. 250. Door Antiochusi ngenomen , 251-2^5. Door Pompejus. VI. 103. Geplunderd door de Parthen , 183. Beroerte, 334 , 392, 393,44946®. Roovers daarin. VII. 139. BefIooten,217. Beleg gefchort, 219. Klagt over de Stad, 202. Drie partyê'n daarin , 263. Ellende daarin, 265. Partyën vereenigd , 273 - 28 i.Befchryving der Stad, 286-295 Verdeeldheid , 309-311. Belegerd , 312 - 362. Honger daarin , 363-365. Wreedheden, 366.Ellende,332 384. Hongersnood , 444-450. Brand, 467. Voortekenen van den ondergang,470-478. DeBe- ..nedenflad geplonderd en verbrand, 487, 488, 491-493. De Boventrad belegerd, en verbrand , 494 , 504. Lotgevallen der Stad, 509, 510. Verwoest, VII. 1, 2. Jesus chiustus (getuigenis van) ' V. 124. Jesus, (Gamalia's Zoon) VII. 145. 178. Jezebel. II. 424 , 435. III. 37 , 38. fOAB. II. 224, 250, 332. [oachim. III. 118, 119. Joada. III. 46, 47. (oakim. III. 115- 117. (oannes de Dooper. V. 142', 143- [oas. III. 43-45, 50, 51. [oazas. III. 52,53. 'oüannes van Gifchala. VI. 11, 18,  REGISTER. ATi 18,19, 24 , 28 , 42-80, Sol. Bedriegt het volk in Jerufalem. Vil. 136. Loopt "over, en zyn Raad. 156-161. Zyn doelwit, 197, 198- Zyn aanhang verdeeld, 259- Maakt Toorens, 267. Wint den.Tempel, 279. Aanhang, 309. Verweert zich , 373-3/8. Berooft den Tempel, 396. Doet eenen uitval, 402-405- r>e_ firaft van Titus , 481 - 487. Gevangen, 507. Jonas. III. 63, 64.. Jonathan. II. 139, 164, 173* 176, 217. Jonathas Machabeus. IV. 3. In verbond met Demetrius, 9,10, 25-27, 33-40, 45-48, 53» VI 55. Jooden uit;Babel. III. 186, 187. Begunstigd , 199. Gered, 235240. Uit Egypte verlost, 260265- Gunsten, 267- 270. Vry- [ heid, 272-275. Verbond met' de Lacedemoniers. IV. 40. , Voorfpoed, 75. Aan de Ro-' meinen onderworpen , 143. Verbonden met hen, 178-199. Klagen aan Agrippa, 377 385. DoorAugustus begunstigd,4io415. Opfiand tegen de Romeinen. V. 76. Uit Rome verdreeven, 131. In angst om Kajus, bevel, 182-189. Veeier dood, 3 44 - 34e. Twisten met de Sa- 1 maritaanen, 347-152. Klaagen aan den Keizer. VI. 344 - 346. De oorlog hun afgeraaden , 429-445. Vraagen hulp, 449. Moord te Cefarea. VI. 461, 462. Te Scythopolis, 463. Te Alexandrië , 468. Bereiden zich tot den oorlog, 488-493. Verliezen twee gevegten. VIL 1 3. Verflagen op Staburion, 122, 123. Overgaaf van veelen, I94-J97- Belegerd in Jerufalem, 312-397. Getal der dooden ,398 Oproeriger! in t Paleis, 490. Gevangen in Jerufalem en verkogt, 503,50 j. Getal dergefheuvelden.soj, 506. Lyden veel te Antiochië. VIII. 10-14. Begunstigd, 21. In Judea gefchat. 42. Hunne Natie zeer oud , 103. Getuigenis van anderen daar omtrent, 106-117. Van nog anderen, 117-138. Gelasterd van de Egyptenaars, 138. Van Manethon, 140-154. Van Cheremon, 154. VanLyfimachus , 158. Van Apion, 163-170. Wederlegd, 170210. Geloof van God, 210. Wetten, 211-237. Lyden veel te Alexandrië, 329. foodfche Historiefchryvers. VIII. 95-100. foppe ingenomen. VII. 84-86. [oram. II. II. III. 16,25,293I.3Ö- Jordaans (oorfprong des)IV.3S4. VII. 103,104. [osaphat. II. 423,446-44.9.111. 2-6,10. loSEPH. I. 103 - 153. [osephus , Herodes Broeder .vermoord. V. 200. —— Oom van Herodes. IV. 278. Zoon van Tobias. III. 277-282. Zyn Zoon Hyrkanus, 282-295. (afkomst van Flavius) VI. 1. Opvoeding, 3. Reis, 5. Gevegten, 20. AanOag op hem, 31-87. Gevangen, 88. 5 Ont-  474 REGISTER. • Ontvangen in gunst, 90 Bevelhebber in Galilea , 489. Aanflag op hem , 494. In engte. VII. 2.5, 26. Vraagt raad, 26-28. Verdedigt Jotapata, 28-60. Verbergt zich , 65 62. Raadt af den zelfmoord, 69 78.Geeft zich over ,78- Voor. zégging aan Vespafianus, 8082. Berigt van zyn dood. 87- - 88- Verlost uit de boeien, ' 246. Vermaant Jerufalem tot overgaaf, ^34-362. Gewond door een fteen ,390 392. Ander vermaan tot de Jooden, 420 424. Valsch befchuldigd. • VIII. 83 86. Befchreef besc dea Oorlog der |ooden, 100103. Tosias. III- 104-113. Josua. I. 289, 340,384. Trekt in Kanaan. II. 2, 5 9. Verwint Ain, 11-24. Overwinningen, 17, 18. Afi'cheid en dood, 3T -33- Jotapata aangetast. VII. 22, 23. ■ belegerd en ingenoomen. 28-; 64. jOTHAM. III. 69- 72 , 74. JsAAK. 60-64, 67 - 71,99- Isatbs. V. 322-340. Broeders en Zoonen, Vil. 489. Isbozeth. II. 219, 229. Ismael. I. 50.51- 58,59- Na■ komelingen 59. 60. Israëlieten verdrukt in Egypte, 1 I. 154 vertrekken, 189 in de j Zee, 193 - J99- in de woes- 1 tyn. 200- 320. verflaan Ama- 1 Jek, 212, en de Amoniten. I 320. worden verleid. 333. ge- I ftraft. 337. verdaan de Mi- I dianieten. I. 339- veroverin- I gen in Kanaan, II. 34, 35. cvnsbaar. 49 dienstbaar. 58. vernederd, 109. naar Egyr- re. III. 138, 139. in Babel. 140,141. Judas, de Esfener. VI. 121. Judas, de Gaulaniter. V. 105. de Galileè'r. V. 110. VÏ. 355Z, 56, 57 > 65. Saul. II. 114-183 , 195-215. Scheba , (Koningin van) II. 378, 379. Scythen in Medie. VIII. 19. Seforiten. VI. 9, 81 - 84. Sellum. III. 70. Sennacherib. III. 88, 94, 95. seth. I. 12, 13. Siloa, (de Fontein) VII. 349. Simon, (Giora's Zoon) hoofd der  REGISTER. 447 der Roevers. VIL 222. Slaat deldumeërs, 224. Verwoest dat Land , en dreigt Jerufalem , 227 - 229. Woedt tegen de Idumeërs, 232.Tegen Eleazar, 261 .Aanhang, 309. Doodt Matthias, 386. en Judas, 388. Befiraft van Titus, 481 - 487. Gevangen, 507. VIII. 7. Gedood, 30. SiMON(Gamaliëls Zoon) VII. 14?. Simon machabeus. III. 230. IV. 49, 54 60. VI. 113. Simon, (Paulus Zoon) VI. 464466. Simson. II. 76-87. Sisera. II. 55-57- SlSERIA. III. 191. Skaurus. IV. 127. Sodom. I. 53. 54- En drie Steden. VII. 217. Stammen (afval van X) II. 394. Vervoerd. III. 84. SuSAK. II. 407. SïLLEUf. IV. 425, 442-445, 457-461. V. 16,17. VI. 289. T. Taaien (verwarring en verfchil der) I. 26-28. Tabernakel. ï. 231-238. 249258. te Silo. II. 19. Tafel (gouden) I. 240. Tarichea, VI. 26.497- belegerd en ingenomen , VII. 93- 102 gevlugt en gedood. 106-110. Tempel van Salomo. II. 347367. vernieuwd. III. 49. gezuiverd. 108 Bouwing gefchort. 175- vergund. 183185. begonnen. 188, 189. voltooid. 195 .geplonderd. 298. gereinigd 3 *7> belegerd. 331. door Pompejus veroverd. IV. 137-142. geplonderd. 153155- herbouwd door Herodes. 359- 368. VI. 227. ingenomen. VI. 142. 143. beroofd 152. belegerd. 478481. door Joannes ingenoomen VII. 279. bel'ehryving des Tempels. 295 - 304. beroofd. VII. 396. gaüeryen in brand. 437-443, beladderd door Titus. 460 - 452. poorten in brand. 452-4^4. ook de Tempel. 457 464. moord daarin. 465. deszelfs fchatten overgegeeven. 497, 498. Tempel van Onias. III. 334. IV. 16-20. VI. 106. Tempel op Garizim. III. 245. Thaman. II. 422. Theüoas een bedrieger. V. 340. 7ïieWaf (Inwooners van) VI. 9, 30, 37.38, '80, 81, 499, 505507. belegerd. V. 90. ingenomen. VÏI. 90 - 92. Tiberius Alexanoer. V. 342. Tiberius ftehikkingen. V. 137, 167-172. Titus te Ptolemais. VIII. 13. ■ neemt Jafa in. 57, 58. en Tarichea. 93 - 102 Gamala 124, Giskala. 130 verzamelt zyne benden. 258. trekt op naar Jerufalem. 268. in gevaar. 27i-272.berent de ftad. 272. ftuit een uitval. 276. flegt den grond. 28i.beftraft zyn volk.282 - 286. beleg der ftad. 312. befcbietze. 314 - 320. val van een tooren. 320. wint den eerften muur. 321,322. beftormt den tweeden. 322. wint dien. 326-333. kruist vee-  475 REGISTER. veel» Jooden. 3.68-371. befluit de Stad met eeneJi muur. 378 382. maakt nieuwe werke>>, 384. ongenoegen 392395- z;t 't beleg voort 401406 (breekt -/yne foldaaren aan 407 - 413 ontvangt de vlugten.ie-n. 425 vermaant Joannes. 426. gebiedt een aanval 429-433. maakt nieuwe werken, 433. bedroefd o^er 't onrreluk van fommigen. 440-442. verbrandt de gallevyen en poort des tempels. 452, 453. wil den Tempel behouden 454-456. wederftaat de uitvallen 456-457. wint den tempel 457 - 465. komt daarin. 460. Lnperator verklaard. 479- doodt eenige Priesters 480. beftraft Simon en Joannes 481-487 laat de beneden-ftad pionderen en verbranden 487 , 488- belegert de bovenllad. 494. krygt de fchatten des tempels, 497. wint en verbrandt de bovenfïad 498-502- laat drie toorens liaan. 502, 503. behandeling der gevangenen. 503 , 504. flegt de Stad. Vlil. ï , 2. pryst en beloont zyn heir 2-4. gaat naar Cefarea. 5. vermaakt het volk. 7, 9. betiunfligt de Jooden te Alexandrië- 21 komt weder te Jerufalem. 23. zegepraalt te Rome. 24-30- Toonbrooden. f. 241. Tooren van Babel. 1. 25-27. Tooveres te Endor. II. 201204, , TayfoN. IV 32, 47 , 48 , 56. 58. V. V"ABUS. V. R4 -86. VI. 13. VI. . 341-344. 466. Veldoverften , (Griekfche) III. 257. 258. Verfp'eders naar Kanaan, 286288. Vespasianus Veldheer. VII. 2. Komt in Syrië, 7. Komt te Ptolemais , 12. Trekt verder op, 23. Belegert en wint Jotapata , 28-60 Tiberias, 92. en Gamalia, 112 122. Stelt het beleg uit, 191- 194. Wint Gadara, 201. Wint (ericho, 209. Sluit Jerufalem. in, 217. Schort het beleg op. 21-9-221. Trekt naar Jerufalem , 231. Wordt Keizer , 238. Verzekert zich van Alexandrië, 242 Bedryf aldaar,255. Gaat naar Rome. VIII. 6-14. Stuit de Scythen , 19. Zegepraalt te Rome, 24 30. Stigt een Tempel, 51. Handelvryze omtrent Antiochus van Komagene , 43 - 46. Vindex, (opfland van) VII. 207. V'itellius, V. 134, 135. Opl togt, 143-145. Vryfieden. J. 342. LJ u' weia. II. 252 256. w. Ufaereld, (Schepping der) I. i-3- Wet der X Geboden. I. 222228. petten van Mofes. 1.255,263. 280, 344. 380. Wynruit. VIII. 34. X.  REGISTER. 47J X. ^ERXES. III. I98. Y. V"veraars in Jerufalem. VII. 143. *■ Gevent, 153. Vallen uit 172. Wreedheden, 183 - 186 Gefcheurd in twee partyè'n 198. Z. '7ACHARiAs,Barachs Zoon, ge^ dood. VII. 183-186. 7.AMAR. II. 421. Zamar;s. V. 7, 8. ZEDEKIAS. III. I20, 122, 130. /.iklag geplonderd. II. 210. ' Zondvlood. I. 18- 20.