Boekbinderij Drukkerij RUSTENBURG Tel.72 17 78 Amsterdam 01 1064 9969 UB AMSTERDAM  D E B O E K E', N VAN E GESIPPUS.   FLAVIUS JOSEPIIUS, O F DE V Y F BOEKEN van EGESIPP US VAN DE JOOOSCHE OORLOGEN EN DE VERWOESTING VAN JERUSALEM. met aanmerkingen uitgegeven, door; J. F. MAR TIN ET, meester der vrye konsten, doctor in de wysgeerte, lid van de hollandsche en zeeuwsche maatschappyen te haarlem en vliss in gen, en predikant te zutpiien. negende deel. te AMSTERDAM, by ALLAllï en HOLT110P, MDCCLXXX VII.   yeelen hebben egesippus en flavius josephus voor denzelfden Scbryver gebonden, en niet onwaarfchynelyk geoordeeld, dat de eerfte naam uit den tweeden ge/meed zy. Dit wil men daaruit afleiden, dat de Broeder en Zwager van hè» Rodes den Groot en, beiden josevhv sge?icemdt den naam van josippus voeren in de Schriften van deezen egesippus; welk woord daarna lig' telyk in dat van egesippus kan verwandeld zyn. Hier laat de Scbryver een'' Jood fpreeken; daarna is dezelve elders een Christen. Dit zou de Opfeller in acht genomen hebben, op dat zynWerk in hooger' eerbied by de Belyders van het Evangelie zou fiaan, wanneer hetzelve met al te duidelyk fcbeen uit een e Joodfche pen gevloeid te zyn s ten ware bet vermoeden rees, dat zodanige trekken van haagd. Hoe bet zy, het Werk van egesip¬ pus moet gebonden worden vor eene ruime vertaaling , uittrckzel, of overzetting van josephus Zeven Boeken over de Oorlogen der Jooden, doth die niet wel uitgevallen ts, waarom fommigen de* * 3 zei-  BERICHT. zelve eene, kwaade en ontrouwe verkorting genoemd hebben; gewis niet ten onrechte. Hierom hebben —— ' 1—" in het ryk bevestigd. 86. XXXV. ** " 1 11 ■• bouwt den tempel. 89. XXXVI. ■ trouwt Mariamne. 92. XXXVII. — ■ > doodt haar. . 96. XXXVIII. - befchuldigt zyne zoo- nen. . . 102. XXXIX. 1 1 ■< verantwoordt zich by 't volk. . . i°r- XL. ———. Onlusten in Herodes huis. 110. XLI. > — Herodes opgehitst tegen zyne zoo- nen. . • • 122. XLIT. ■. ■ laat hen dooden. 132. XLIII. - ——— laat eenigen pynigen. 137. XLIV. ■ Antipaters bedrog. . 141. XL V. ■ Dood van Antipater en Herodes. 156". XLVI. r ■-■ ArcUelaus Koning, . 163. II.  LYST der BOEKEN en HOOFDSTUKKEN.. II. BOEK. I. Hpofdftuk. Archelaus aangeklaagd. bi. 165. II. —1 ■ V.alfv'oe Alexander. Archelaus duod. . . 172. III. •———; P'üacus bedryven.- . . 174. IV. ■ ~ Mundus om wangedraggeftraft. 177. V. Jefus veroordeeld. Johannes ont- .halst.- . - .- • •. 180. Vf. — Nero's Tieranny. Eleazar's dood, 183. VIL 1— Valsch profeet.- . . 186' VUI. • ;— Jooden. door. landvoogden mis- :,. d i handeld. . --. -—. 187. IX. »■'■ Raad van Agrippa aan de Jooden. 189. X. — Masfada ingenomen. . 205. XI. ; — Jooden vervolgd te Cefarea. 209. XII. "—i ■ Christus.en johannes gedood. 211. XJI. • Lyst van Hoogepriesters. . 215 . XIV. ï 1 Zabulon, verbrand. Seforis over- gegeeven. . . 221. XV. -■■ Agrippa's tweede vermaan. 223. XVI. • 4 Vlugt van Looden uit Jerufalem. 229. XViI. i Tienduizend Jooden vermoord. 231. XVIII.' — ■■■ Simou doodt zich en anderen. 232. III. BOEK. L Hoofdftuk. Vespafianus, veldheer tegen de Jooden. . . 235* II. 1 — Simon de tooveraar. Petrus daa- den. . . . 238. III. in Leger verzameld tegen de Joo- • den. . . • 242. * 5 .IV.  LYST dé& BOEKEN en HOOFDSTUKKEN. IV. Hoofdfluk. AntoniusenNigeringevegt. bl. 247, V» — . Vespafianus te Antiochie. . 249. VI. -——« Opper-en Neder-Galilea befchree- ven. . . „52> VII. * Seforis vrugteloos belegerd. 255. VIII. — Komst der Romeinen te Ptole- mais. , 257" IX. — . Jotapata belegerd. . 259 ^" ' ' ' lydt gebrek. . 2r# ^•k *"■ • 1 ' wordt door Jofephus ver- deedigd. . . . 2ó2. XH. ~~ ■ • verder beftormd. . 264. XIII. — . JafFa ingenomen. . . 266. XIV. ——u-m Samaritaanen door Cerealis verfla¬ gen. . . . 268. XV. «- . Jotapata ingenomen. Jofephus verraaden.' . . 270. XVI. - . Wanhoop van eenige Jooden. 273. XVII. 1 Jofephus pleit tegen den zelf. moord. . . 275. XVIH. — . Anderen gedood. Jofephus behouden. . . . 28 54 XIX. " Romeinen in de winterlegering. 287. XX. • Roovers van Joppe verjaagd. 288. XXI. ■ . Jerufalem verflagen. . 292. XXII. > • Oproer te Tiberias. . 293. XXIII. — Jooden te Tarichea beoorlogd. 295. XXIV. Leger door Titus bemoedigd. 295. XXV. ■ Taricheërs door Titus verflagen. 301. XXVI. — 1 't Meïr Genefaret. Taricheërs ver¬ wonnen. . . , ;o3 IV.'  LYST der BOEKEN en HOOFDSTUKKEN. IV. BOEK. I. Hoofdftuk Garmla belegerd. . bi. 30. II. — ■ Vespafianüs aanfpraak. . 3?3 III. • —• Gamala veroverd. . . 315. ]V. < 1 Giskala ingenomen. . 3:7. V. * - Gefchiedenis van Jerufalem. ;ar. VI. foannes bedryf in die flad. 3:2. VII. • — Verdeediging des Hoogenpries ters. . . . 326- VIII. - Bedreiging der Idumeërs. 33 r, ]X. • Idumeërs vóór en in de flad. 333. X. Zacharias gedood. . . 336. Xf. *• Jerufalems belegering uitgefleld. 337. XII. * Vlugt van veelen uit die Had. 339. Xlil. 1 Joanres haakt naar de regeering. 340. XLV. Gadara overgep-eeven. . 341. XV. Veelen uit Gadara gedood. 343. XVI. — 1 Vespafianus krygsbedryven. 345. XVII. • ■ Jericho's fontein befchreeven. 349. XVIII. ! Doode zee. Planten aldaar. So- rioma, enz. . . 351. XIX. ■■— Plaatfen rondom Jerufalem bezet. 354. XX. — Tyding van Nero's dood. 355. XXI. — Galba volgt op Nero. . 356". XXH. — Simon rooft in jerufalem. 35'. XXIIE —■ bevegt Joannes. . 359- XXIV. Oorlog tusfchen Otho en Vitel- lius. . . 363 XXV. — 't Joodfche Land bedorven, 364. XXVI. Vespafianus Keizer gemaakt. 367 XXVII. r- } Alexandrie befchreeven. . 370. XXVIil.  LYST der BOKKEN en HOOFDSTUKKEN. XXVIII. Hoofdftuk. Vespafianus in Syrië. Jofephus los. ... • bl. 373XXfX. trekt naar Rome. 374- XXX. ——— Cecinna verlost en aan Vespafia¬ nus gezonden, . 377* XXXI. ' Sabinus door Vitellius gedood. 379. XXXII. Vitellius omgebragt, . 388. XXXIII. • Domitianus fladhouder. Titus naar Judea gezonden. 381. V. BOEK. Hoofdftuk Bloedvergieting in Jerufalem» 384J II. . Weeklagt over die flad. . 387. III. ■' Titus trekt daartegen op. 394. IV. flaat door de vyanden heen, . . . 396. V. Tempel door Joannesbemagtigd. 399. VI. v . Veinzery der Jooden. . 400. VII. - . Titus befiraft zyn heir. . 402. VIII. - — flegt de diepe dalen. 404. IX. ■ Jerufalem en de tempel befchree¬ ven. . . . 4°6« X. Titus bezigtigt de ftad. . 409. Xf. Drie toorens vallen in, . 411. XII. • . Tegenweer van Simon en Joannes.4! 2. X II. fc ■ , Bedryf van Kastor. . 41!- XIV. —j Tweede muur gewonnen en ge. liegt. . . • 416' XV. . Jooden tot overgaaf vermaand. 419. XVI. —. Vervolg van Jofephus aanfpraak. 425. XVII. ■ Overloopen tot de Romeinen 437- XVI1L  LYST der ROEKEN en HOOFDSTUKKEN. XVIII. Hoofdftuk. Hongersnood. Gekruiste Jooden 43S. XIX. Bedryf van de Ma.edoniers. 444. XX. ■ Stormtuig in brand. . 4^7- XXI. Jerufalem omringd meteen'muur 450. XXII. ■ Matthias en zyne zoonen gedood. 454- XXIII. °nd. . 4 den beginne aHe ellende ontdaan, en uit die nyd zyn aller* leie kwaade bedryven gevolgd. Y IV. HOOFDSTUK. ^rtiyt ^r4t door oorblaazers valfchelyk h zynen broedsr aristobulus befcbuldtgd. T ' ïrVn t. ^rst verdichte men eenige dingen, weimaar n?/Sr «BüJLÜS zelf &™ geloof gaf; wees" a'hrinfde/e ^huldigingen vin de hand ™s'?tenJe dat ze uit nyd verzonnen waSnn^n ^NTIG,^Nus te beleedigen. Hierdoor te mi," n £ oorb'aazers leugens onder waarheid ?e mengen, 0p dat zy aristqsui,üs onder eenesj  •ANTIGONUS. p eenen glimpigen fchyn listiglyk bepraaten mogten. V. HOOFDSTUK. ANTieoNus', op het Looverfeest ui den oorlog thuis komende^ gaat aanjtonas, nog gewapend zynde, in den Tempel, om voor zyns broeder; gezondheid te bidden. Ondertusfchen werdt het Looverbutten-feest, dat by de Jooden een zeer voornaame hoogtyd is , naar 't bevel der Wet gevierd, en met heerlyke offerhanden gehouden. (§•) Op deezen feestdag kwam antigonus met zeer groote eere weder uit den oorlog t'huis; doch vondt zynen broeder ziek: hy ging derbalven aanftonds, in zyne volle wapenrusting, naar den Tempel, met alle zyne medegezellen, gelyk 't eenen krygsman voegt: want wat is 'er van grooter belang dan de Godsdienst? Hy badt god aldaar ernftig voor zyns broeders welvaart, en begaf zich toen vandaar naar huis. Van dien tyd af ontftondt de eene klagt en hefchulding na de andere, 't welk eindelyk eenen kwaaden uitflag nam. VI. HOOFD- O) Het jaar der Waereld 3862, — vóór chriitvs 102.  i* ANTIGONUS. VI. HOOFDSTUK. AZlIGi^VS' door aSterklappers bedroegen, wordt bragt ^ aristobulus heimelyk omge- fcCnnLaa'?£0ndJ -waret1 'er verkeerde menfchen iLln £0tVnS' die haat en onmin tusl ït .n n ftookte^ onder voorgeeven, dat antigonus meer gewapenden bv zich hadt, en grooter pracht volrde, dan een' gemeen nerfoon betaamde; dat hy zich daarlo?r byPelk ™ m 'f £rin£en' °P dat niemand hém zou kunnen wederftaan; en dat hy dus gewapend mets anders zocht dan den Koning om het leeven te brengen, en 't ryk zichzelven aan te maatigen. Hierdoor werdt de Koning die zeer zwak van lichaam was, ligtelyk bewegen , om 't geen hem dus onder eenen Knyn van waarheid voorkwam , te selooven, £.mef deWyI het toen juist een hoogtyd was ; aaar de pracht achterdocht en afgunst verwekte, ™ Jl j e,he,m eene vreeze aanbragt, en de gewapende heden hem deeden zomen, dat men ftem naar t leeven ftonde. Hy beval derhalven zynen trawanten, dat zy zich met hun geweer" op eene heimelyke plaats onder de aarde begeeyen, en antigonus, zo dra hy aankwam, zonder eemg verder befcheid, dooden zouden, onaangezien hy niet zeker wist, dat antigo- „ iVjts ,kwaads tegen hera voorbadt. Even? wei hadt hy hem laaten boodfchappen, dat hy ongewapend tot hem komen moest; doch aristobulus gemaalin hadt die boodfchap veroraaid, en hem doen aanzeggen , dat zyn broer ARISToBULus zeer gaarn zyne wapenrus. «ng, die hy onlangs aangetrokken hadt, zoude zien; doch, door ziekte niet kunnende, derhalven verzocht, dat hy met de wapenen, welke hy voor  ANTIGONUS. JUDAS. 1T vaor zich hadt laaten maaken, tot hem komen wilde; dewyl hy, in zyne beste kiygsrustirg vóór den Koning verfchynende, hem daarmede eenen zonderlingen dienst doen zoude. — antigonus, op geen bedrog verdacht, toonde zich gewillig, om de begeerte van den Koning, zynen broeder, na te komen, aristobulus lag toen ziek in een kasteel, eerst Baris, en naderhand Antonia geheéten, hebbende den naam van antonius, eenen Drieman, ontvangen. Wanneer nu antigonus by den heimelyken onderaardfchen gang gekomen was, en die van 's Koning lyfwacht hem gewapend zagen, vielen zy op hem aan, en bragten hem, volgens 'sKonings bevel, ongewaarfchuwd, om 't leeven. Deeze plaats werdt genoemd Stratons Tooren. en men meenc, dat deeze naam judas den Esfener bedroogen heeft, van wien de Historiën getuigen, dat hy, 't zy door zyn Godvruchtig leeven, ef door eene byzondere openbaring van god, toekomende dingen voorzeide. VII. HOOFDSTUK. judas, de Effener, hadt voorzegd, wat antigonus ivedervaaren zoude, aristobulus valt, na zynen broedermoord, in groote zwaarmoedigheid. D eze judas, hebbende antigonus zien voorbygaan, toen hy op weg was, om zynen broeder te bezoeken , zoude, zo men Zegt; tot zyne leerlingen, die by hem waren, gezegd hebben: „ Welaan, nu is 't tyd dat ik fterve , vermids de waarheid my afgeftorven is. antigonus, die heden fterven moest, leeft nog , en Stratons tooren , die tot zyne lierfplaats voorgefchikt -was , ligt wel zeshonderd ftadiën van hier: en dewyl *t nu reeds de  %% ARISTOBULUS. de vierde uur van den dag is, zo is de beftemde uur zyns doods al voorby." Dit gezegd hebbende, dagt hy de zaak wat beter na, om uit te te vinden, hoe zyne voorzegging hem dus hadt kunnen misfen: doch lang daa£ na verftondt hy, dat antigonus in een heimelyken onderaardfchendoorgang, op eene plaats, die zo wel Stratons Tooren was genoemd, als deeze, die aan zee te Cefarea ligt, orogebragt was. —■ Na dat dit feit volbragt was, overdacht aristobulus by zichzelven, wat een groote zonde hy begaan hadt, en viel daarover, in eene zwaare ziekte. De broedermoord zweefde hem zo geweldig vóór oogen, dat hy dag noch nacht rusten kon: ook nam de inwendige kwaal de overhand, en de nydigheid veranderde in medelyden, vermids 't hem zeer fmarte, dat hy zynen eigenen broeder, onfchuldig en tegens alle reaht en billykheid, hadt doen ombrengen: deeze wreede en onmenfchelyke daad krenkte zyn gemoed zodanig, dat hy daarvan niet llaapen nog eenige lichamelyke rust hebben kon. Aldus werdt zyn verdriet hoe langer hoe grooter, verteerende 't leeven en 't merg in zyne beenderen; zo dat hy gefladiglyk zeer zwaare diepe zuchten loosde. VIII. HOOFDSTUK. aristobulus fpwwt bloed, bef welk een dienaar uitdraagt, en juist ter zelfder plaatze ftort, daar antigonus vermoord vaas. Dit neemt aristobulus zo na, dat by eindelyk daarvan Jlerft. "Wanneer nu des Konings hartzeer en lichaamelyke ziekte geheel de overhand hadden genomen, begonf zyn ingewand zo te verrotten, dat hy bloed fpoog, het welk een, die op  ARISTOBULUS. 13 op Rem paste, uitdroeg, en het onvoordachte. lyk uitgoot ter plaatze, daar an ti gon us zyn leeven gelaaten hadt, en alwaar het bloed nog versch op den grond gedropen lag. Hierop ontftondt 'er een groot gefchreeuw onder de toezieners, vermids het daardoor fcheen, als of het bloed des broedermoorders, door eene byzondere Godlyke fchikking, op die zelfde plaats vergooten was. Door dit geraas werdt aristobulus bewoogen, om naar de oorzaak van dit gefchreeuw tevraagen;en dewyl elk ftil zweeg, vroeg hy te fcherper- Wanneer men'bem dan, uit vreeze voor zyne ongenade, de waarheid der zaake bekend gemaakt hadt, kwamen hem de traanen in de oogen, zo dat hy zeer zwaar verzuchtte, en zeide: ,, Deeze flraffe is nog al te ligt voor myne zwaare zonde: want myne fgroote misdaad is voor de oogen van god niet verborgen geweest. Aldus wordt myne zonde: by tyds gewroken, en ik ontvang den welverdienden loon van mynen broedermoord. Sterf nu myn lichaam; hoe lang wildt gy de-ziel ophouden , die om myns broeders en moeders wille verdoemd is? Waarom moet ik myn bloed dus langzaam vergieten, en aan hun opofferen? Is 'er nog eenige barmhartigheid by u, zo'wendt al uw geweer tegen my; en alle kinders en broeders wreekenzich, uit medelyden, door het zwaard, aan my, om my uit myne ellende te verlosten. Doodt den moordenaar, en offert hem op aan de beleedigde bloedvriendfchap. Dit vervloekte vleesch ftorte op éénmaal al het bloed uit, op dat de booze geest, die my tot zulk eene gruwelyke mishandeling gedreeven heeft, doo» zulke langduurige fmarten en verteering myns ingewand? , zynen lust aan my- niet boete " Dit gezegd hebbende, heeft hy zyne regeering en leeven te gelyk geëindigd^ na dat hy naauwlyks één jaar Koning geweest was, en zich in dien kleinen tyd niet  14 ALEXANDER. riet van moeder-en broedermoord hadt kunne» onthouden. IX. HOOFDSTUK. alexander, aristobulus broeder, vit de gevangenis ont/lagen, wordt tot koning aan* gefields maar toont zich wreed tegens zyne broeders, en brengt zichzelven daardoor in groot* onrust, en anderen nevens hem in gevaar. Kort daar na beftondt het Wyf de broeders van den overieeden aristobulus uit de gevangenis te verlosfen, en ftelde alexander, dien zy oordeelde van eenen bekwaamen ouderdom, en met beboorlyke zedigheid en befcheidenheid voorzien te zyn, tot Koning aan (b) Maar zo haast hy tot de regeering gekomen was, bragt hy zynen broeder om, nadien hy befpeurd hadt, dat hy ook naar het Ryk ftondt: doch zynen anderen broeder, die zich meer aan zyn leeven dan aan 't ryk geleegen liet zyn, heeft hy in eenen amptloozen ftaat laaten blyven. Niet lang daarna heeft hy (gelyk de menfchen veeltyds onrustig zyn,) in eenen tyd, wanneer hy eenen goeden vrede hadt, eenen oorlog tegen lathyrus ptolomeus aangevangen, en hem fiag geleverd; maar hoewel hy veele vyanden verfloeg, echter behieldt ptolomeus het veld: doch kleopatra wilde niet toelaaten, dat hy eeuig voordeel uit die overwinning trok, maar dwong hem naar Egypte te vlugten, om zyn leeven te redden. alexander, dan voorgenoomen hebbende ee« nige plaatzen van ptolomeus Ryk te bemagtigen, bediende zich van zyn afweezen, en maakte zich (Jf) Het jaar der Waereld 3863,—« vóór cv rij* tus 191.  ALEXANDER. zich theodorui ook ten vyand, nadien hy het grootfte en beste deel zyns lands aan zich getrokken hadt. (t) Hierop viel theodorüs, onvoorziens, op de koninglyke landgoederen, en verfloeg tienduizend Jooden in éénen flag: doch alexander liet zich door deeze nederlaag niet verfchrikken, maar voer geftadig voort, dwong den vyand eenige landen af, vergrootte zyn ryk daarmede, en maakte de inwooners der fteden, welke hy ingenomen hadt, dienstbaar. Dit zyn geluk in krygszaaken werdt door eenen inlandfchen oproer verhinderd: want eene tweedragt, uit gastmaalen ontftaande, borst tot eenen openbaaren oorlog uit. Deeze inwendige onrust verhief zich op eene fchimpige wyze over tafel tot groot nadeel der Jooden, en daar zou een groote oploop uit ontftaan zyn, indien den Koning geene hulp van andere plaatzeu toegekomen ware. Na dat deeze beroerte door vreemd krygsvolk geftild was, hoewel niet zonder moeite, dewyl 'er wel omtrent achtduizend Jooden op de plaats dood bleeven, trok alexander vandaar naar Arabic, alwaar hy eenige fteden veroverde, leggende volgens een krygsrecht eene fchatting op de overwonnen Moabiten en Ga* laaditen. Vandaar toog hy te rug naar Amatbus, hebbende door zynen gelukkigen veldtogt theodorus in groote vreeze gebragu hy vondt die ftad zonder eenige bezetting, zo dat hy 'er zich met den eerften aanval meefter van maakte. — Maar o bed as, Koning van Arabiè\ niet ftil zittende, poogde het verlies, dat zyn Ryk geleeden hadt, kort daarna te wreeken, door op eene welgelegene plaats eene hinderlaag te leggen, welke het ganfche heir van alexander in een diep dal dreef, alwaar zyne fol-' daaten door de kameelen vertreeden, en 't leger O') Het jaaj der Waereld 3804, — vóór CHiui, ÏUS IOO.  i6 ALEXANDER. ger alzo geflagen werdt: doch alexander bragt 'er het leeven af, en vloodt naar Jerufalem. Maar zyn volle was hem gansch niet gunftig; want de oude haat werdt door dit zyn ongeval weder leevendig, vermids zy te vooren al voor zyn geweld hadden moeten vreezen. Dus bleef deeze wrok niet verborgen; maar men kwam van woorden tot Hagen, zo dat alexander in verfcheidene gevechten omtrent vyftigduizend Jooden verfloeg, des hy zyn eigen volk lastiger viel, dan zynen vyanden, vermids hy nooit dan met groote fchade de overhand hield, en door zyne overwinningen zyn Koningryk zeer verzwakte. Dit maakte, dat alexander, zich daar over niet kunnende verheugen, van oorlogen ophieldt, en zyne onderdaanen niet langer met geweld bedwong, maar met befcheidenheid regeerde, en alle verfchil door minnelyke woorden" poogde by te leggen. Doch hy kon, ook op deeze manier, de gunst en genegenheid des volks niet winnen: want zyn voorig misdryf werdt zwaarder gewoogen, dan deeze gemaakte minzaamheid. X. HOOFDSTUK. De Jooden, alexander niet vertrouwende, vangen met hulp van demktrius eenen zwaaren oorlog tegen hem aan, waarin iemeTriu s veel volks verliest; weshalven zy al exander wederom toevallen, hoewel zo misnoegd, dat hy, door hun bits antwoord vertoornd, veelen van hen laat kruifigen. Eindelyk wanneer zy oordeelden, dat hy dbor zulk eene gemaakte vriendfehap niet anders zocht, dan hen te belaagen, zo namen zy den Konins demetrius te hulpe, en gingen eenen oorlog tegen alexander aan. Hy kon 'er zich toen niet van ontrekken, maar moesf  ALEXANDER VERSLAAGEN. 17 moest ftryden, onaangezien hy geen volks genoeg hadt om tegens twee heiren te vechten: want hy hadt maar duizend ruiters, en zesduizend voetknechten in zyne foldy, en hy voerde tienduizend Jooden, die zyne zyde gekoozen hadden, met zich. Met deezen hoop trok hy de vyanden by Sïchem tegen, die drieduizend mannen te paarde, en veertigduizend te voet medebragten» Van wederzyde werdt toen een verzoek gedaan; maar nadien alexander beipeurde, dat zyn krygsvolk, het welk hy aangenomen •hadt, hem getrouw bleef, en dat men be'merkte, dat de Jooden, by welke demetrius- zich, begeeven hadt, den ouden haat nog niet afgelegd hadden, zo kwam het tot een gevecht. demetrius behieldt het veld; maar niet zonder eene groote nederlaag en bloedftorting der zynen: ,wanf die in dienst van zynen vyand waren ftreeden dapper, en verweerden zich kloekmoediglyk, zo lang zy een lid aan 't lyf verroeren konden. Wanneer nu alexander zag, dat zyn volk by menigte verflagen, en hy van ieder verlaaten was, vloodt hy naar 't gebergte: maar de overwinning viel geheel anders uit, als men van wederzyde gedacht hadt; vermids de één het voordeel, en de ander alleenlyk het eerde gezicht daarvan genoot: want de Jooden verlieten demetrius, dien zy, in den beginne, om hulp en byftand aangezocht hadden, en omtrent zesduizend van hen begaven zich by alexander; nadien•'t den menfchen natuurlyk' is, dat eens anders ongeval hun ter harte gaat. demetrius week derhalven voor alexander, hoewel hy hem in den ftryd overwonnen hadt: want hy zag, dat de Jooden, die met hoopen tot hem overliepen , hem fterk genoeg maakten, om weuer een gevecht aan te gaan, (/O Het jaar der Waereld 3884, — vó#r Christus 80. LX. Deel. B  iï .ALEXANDER S WREEDHEID. gaan, terwyl hy, op eenige weinigen nft, geheel verlaaten was; en zyne overwining bragt den geenen, die de vryheid gewoon waren, eenen fciirik en vreeze\ aan. —• Hierop werdt alexander weder moedig en trots; doch het volk zyns Koningryks onrustig en oproerig. Wanneer hy derhalven vraagde, wat hem te doen ftondt om de gunst :des volks te bekomen, gaf men hem tot antwoord, dat hy fterve.n moest, dewyl 't niet wel mogelyk was, dat die, welke zo grooten overlast van hem geleeden hadden, vóór zynen dood met hem verzoend konden worden; doch dat zy allen haat tegen den geftorvenen wel afleggen zouden. Hierover werdt alèxander vertoornd, en doodde veele oproerigen, verjagende anderen naar eene ftad, genoemd Bemefekel} maar na dat hy die veroverd hadt, werdt hy nog toorniger, en verviel tot zulk eene verwoedheid, dat hy achthonderd van hen aan kruisfen liet hechten , en hunne vrouwen en kinderen vóór hunne oogen deedt' ombrengen. • XI. HOOFDSTUK. Veele Jooden vlugten uit Judea, om de tiranny van alexander te ontwyken. antiochus neemt eenen togt voor tegen de Arabiërs. alexander wil hem door zyn land niet laaten trekken; maar wint weinig daarmede. aretas verjlaat antiochus /« Arabië. Ondertusfchen zat hy in 't gezelfchap zyner bywyven, en maakte met eeten en drinken goede cier, hoewel hy meer van bloed dan wyn dronken was: doch dit bedryf maakte het volk nog veel ^ afkeeriger van hem, dan de oorlog, zo dat 'er den volgenden nacht wel achtduizend Jtodea uit Judea dé vlugt namen, welke niet  ALEXANDER. ANTIOCHUS. i9 wilden wederkomen vóór alexanders dood. Na deeze fchrikkelyke daad kwam het Koningryk echter weder in rust. •—— Het land dan van de burgerlyke en inlandfche oorlogen bevryd zynde, ontftondt 'er een nieuwe onrust door den togt van antiochus tegen de Arabiérs- welke aan alexander zeer gevaarlykvoorkwam. Deeze antiochus was de broeder van demetrius, en de laatfte na seleukus, die ook dionysius genoemd werdt. alexander, om hem den doortogt te beletten, maakte diepe graften tusfchen de ftad Antipatris en den oever by Joppe, bouwde eenen hoogen muur, en^zettede blokhuizen daarop: maar antiochus verhinderde deezen bouw met groote moeite zyns krygsvolks: want hy vulde de graften, en verbrandde de blokhuizen. Daarop nam alexander de vlugt, en ontkwam het te ligter, om dat antiochus hem zo veel eere niet waardig achtte, dat een zeeghaftig Vorst hem najaagen zoude; dies ftelde liy de zaak uit tot eene gelukkige wederkomst, achtende, dat hy dienfmaad, vandat men hem den pas hadt willen aflnyden, ter gelegener tyd wel zou kunnen wreeker. Hy trok dan recht op de AraWërs aan, welker Koning eene zeer vaste en welgelegene plaats tot den fti-yd ingenomen hadt. Daarop wendden de Arabiërs zich met hunne ruitery, en overvielen met hunne ganfche magt en in grooten getale de vyanden, die met hoopen hier en daar zonder orde verftrooid onder malkandeien liepen, 't Ging toen vinnig op eenen treffen, en men deedt grooten wederftand van antiochus zyde, zo lang hy zich verweerde: want hy ftreedt dapper, en begaf zich in gevaar boven anderen. Maar zyn volk liet zich doodfiaan als 't vee, inzonderheid na dat antiochus .omgekomen was: want dewyl elk het poogde te ontloopen, kwamen de meesten in de vlugtom: de overigen weiden in B 2 een  *a ALEXANDERS BEDRYF. een vlek genoemd Ariana gedreeven, en aldaar zo uitgehongerd,dat maar weinigen het ontkwamen. XII. HOOFDsTUK. ar f. tas, tot Regeerder van Celefyrië ■ verhoor en, gaat met alexander een ver dra' aan. alexander verovert , veele fteden*wordt ziek; beveelt zyner Huisvrouvje de re* geer mg, en fterft. al ex and ra laat den Pnarilèën te veel magt. Deeze gelukkige uitflag van den oorlog maakte,- dat de Damafceners ar et as tot hunnen Heer, en tot Regeerder van Celefyrië verzochten, op dat ptolomeus, dien zy zeer vyandig waren, uitgefloten mogt worden. Ook liet are tas Judea niet onaangevochten; maar hoewel hy op de Jooden de overwinning behaald en alexander geflagen hadt, echter werdt tusfchen hen beiden een verdrag getroffen, en hy trok weder naar huis. Doch alexander Verwoest'te Pella. kwam te Serofa, en beftonds een gedeelte van theodorus land zich door 'c zwaard eigen te maaken. Daarna toog hy in Syrië, won Gaulon% Seleuci:-, en Gamala, wreekte den fmaad hem in den voorigen oorlog aangedaan, en vernielde de vestingen van antiochus. Vandaar reisde hy naar Judea. en werdt met groote vreugd wegens zyne gelukkige krygstogten, tegen alle hoop, van al 't volk ontvangen. Na dat hy van oorlogen opgehouden hadt, viel hy in eene ziekte, en lag aan de vierdendaagfche koorts: dan zo dra hy zich een een weinig beter bevoelde, dacht hy weder op krygszaaken, en hjeldt geene maat.  ALEXANDERS SCHIKKINGEN. ai maat. (/) Hy hadt het hart en den wil wel, maar zyne krachten waren te zwak; zo dat hy zich zeiven zeer vermoeid en uitgemergeld heb. bende, eindelyk overleedt,na dat hy zesentwintig jaaren geregeerd, en veele krygsgevaaren in dien tyd uitgedaan hadt. Hy liet i,twee zonnen na, én dewyl hy die onbekwaam oordeelde, om het Ryk te regeeren, beval hy het bewind daarvan aan zyne Gemaalinne, nadien hy bemerkt hadt, dat zy by 't volk gewild en aangenaam was: want men oordeelde, dat haars mans wreedheid haar altoos mishaagd hadt, dewyl zy zyn ihood bedryf niet alleenlyk niet hadt verfchoond, maar ook heftig daar tegen geweest was, waardoor zy de genegenheid des volks hadt gewonnen, alexander was in deeze zyne meening niet bedrogen: want zyne Weduw regeerde zeer wel, zonder dat haare vrouwelyke kunne haar daarin hinderlyk was. Hierdoor verkreeg zy grooten lof, vermids zy de heilige wetten naarftiglyk onderhieldt: want dewyl zy den Godsdienst met ernst voorftondt, en geen bedrog pleegde, nam haar Koningryk toe. Ook liet zy zich door eene moederlyke neiging niet zwaaien: want zy gaf haaren oudlten zoon hyrkantjs, die van natuur loom en eenvoudig was, wel de hoop, maar niet de magt om te regeeren; en aristobulus, die fnelter en wakkerder was, onttrok zy alle vermoogen, bepraatende hem met mooie woorden, dat hy in eenen ampdoozen ftaat genoegen nam. By deeze vrouw vervoegden zich de Pharifèïn, die in de leere der Wet wel geoelfend, 'maar anders van natuur zeer listig, bezig, en geldgierig zyn. Zy bedroegen haar listiglyk, preezen haare groote kennis in de Wet, en kreegen zo veel ingangs by haar, dat zy hun magt gaf, om 00 Het jaar der Waereld 3890, — vóór chriï» ïus 74.  52 '■ MAGT DER PHARISEEN. om veele zaaken in 't ryk te verrichten, en zodanigen daartoe te gebruiken, als zy zelve wilden , en buiten alle Hof-bedieningen te fluiten zulken, die hun mishaagden. In 't kort gezegd, zy drongen zich zo by haar in, dat zy, alle voordeel aan zichzelven trekkende, haar de kosten en moeiten overlieten. —- Deeze Vrouw was van zulk eenen dapperen aart, dat zy wigtige zaaken onderneemen, en, boven den vrouwelyken aart en gewoonte, oorlogen aangaan durfde: want zy befchikte niet alleenlyk uit het landvolk de voornaamfte krygslieden ; maar kreeg ook van andere plaatzen eene groote magt van vreemde foldaaten, waardoor zy binnen's lands in rdst en vrede regeerde, en voor uitheemfche Vorften ontzaglyk was. Maar, hoewel zy alle anderen overtrof, evenwel liet zy zich van de Pbarifeën beheerfchen. Daar was in haar lyk een aanzienlyk man, geheeten diogenes, die weleer alexanders beste vriend was geweest: deeze werdt door hen gegreepen en gedood, onder fchyn, als of hy alexander aangelaaden hadt, de achthonderd Jooden in de ftad te kruisfigen. Ook gaven zy bevel, dat men alle anderen, die daaraan fchuldig waren, ombrengen zoude, waardoor dan niet] alleen de fchtildigen, maar ook alle zulken,daar de Pbarïjeën last toe gaven, gedood werden. Dit bragt de voornaamfte, deftige, en rykfte lieden in zulk eenen fchrik en vreeze, dat zy aristobulus verzochten hunnen voorfpraak by zyne moeder te zyn , om haar tot het vernietigen van zo een ftreng gebod te beweegen. aristobulus liet zich gewillig hiertoe gebruiken, om zich daardoor in gunst te brengen; en hoewel zyne moeder zwaarlyk om te zetten was, echter ftondt zy eindelyk haars zoons bede toe, om voortaan tegens zodanigen, die te onrecht door haat en nyd bezwaard werden, niet zo ftreng te handelen; maar alleen den fchuldigen en den aanftichteren van  BEDRYF VAN ALEXANDRA. 43 van' 't kwaad de ftad te ontzeggen. Wanneer deeze nu verzekering van hun leeven verkreegen hadden, trokken zy over 't veld vandaar. XIII. HOOFDSTUK. alexandra ontzet de flad Damaskus tegen ptolomeus, en verlost kle opatra van de belegering te Ptolemais. Zy Jlerft van hartzeer, hyrkanus en aristobulus oorlogen om V Koningryk', doch verdragen zich eindelyk. Omtrent deezen tyd werdt de Jongmanfchap naar Damaskus gezonden; om dat ptolomeus de inwooners dier ftad dikwyls overviel» en van 't krygsvolk van alexandra veel werks maakte. Inssrelyks hadt tigranes. Koning van Armenië, kle opa tra in de ftad Ptolemais belegerd; doch alexandra verzachtte hem door gefchenken, zo dat hy van zyn voorneemen afftondt. Ook deedt lukullus in 't land der Armeniërs eenen inval, waardoor tigranes, onverrichter zaake weder naar zyn land moest keeren, achtende het raadzaamer zyn eigen land te redden, en te befchermen, dan vreemde landen te veroveren. (jn) alexandra hadt zich met de gezegde zaken zo veel moeite gegeeven, dat zy daardoor in eene ziekte viel. aristobulus, deeze gelegenheid waarneemende, trok veel volks tot zich, 't welk moedig en ftout van aart was; en O) Her jaar der Waereld 3823, — vóór Christus 71. B 4  44 BROEDER. GESCHILLEN. («) en de fchatkist in zyn geweld gekreegen hebbende.maaktehydekrygslieden door veelgelds gewillig, verpligtende hen zodanig aan zich door foldy, dat zy beloofden, hem in alle zyne onderneemingen getrouwelyk te zullen byftaan. En dus zette hy zichzelven de koninglyke kroon op. __ hyrkanus, dit verflaag hebbende, werdt er zo ontfteld van, dat hy 't zyner moeder met weenende oogen klaagde: waarover zy zo vertoornd werdt, dat zy aristobulus huisvrouw en zoonen, in een flot, eent Baris en daarna Antonia genoemd,(waarvan reeds gemeld is,) gevangenzette. Doch alexandra, doorden dood overvallen wordende, kon niets meer uitrechten, hyrkanus, die by 't leeven zyner moeder Hoogepriefter was geweest, tradt des in de erfenis. Maar dewyl aristobulus lem in dapperheid en verftand verre overtrof, ontftonden 'er eene groote tweedragt en oorlog tusfchen hen; en wanneer het tot°een gevecht gekomen was, verlieten de meesten hyrkanus, en liepen tot aristobulus over, dia ?n krygsmagt de fterkfte was. hyrkanus, aldus overwonnen zynde, nam met zynen aanhang de vlugt naar den burg Antonia, waarop hv de vrouw en kinderen van aristobulus vondt, en daardoor verzekering van zyn leeven bekwam: want aristobulus, om de zynen te redden, boodt hem een verdrag aan, hierin beftaande, „ dat hyrkanus van het ryk zoude afftaan, en het volkomelyk aan aristobulus overgeeven; rnids dat hyrkanus niet van eere ontbloot, maar met een aanzienlyk ampt in 't Ryk voorzien zoude worden." Dit verbond werdt met beider bewilliging in den Tempel bevestigd; en daarop na.men zy vriendeJyk ajfcheid, gaven eikanderen de hand, en gingen  ANTIPATERS BEDRYF. ay gen ieder naar zyne plaats, te weeten, a ristobulus naar 't koninglyk paleis, en hyrkanus naar 't huis van aristobulus. XIV. HOOFDSTUK. antipater zaait oneenigbeid tusfchen hyrkanus en aristobulus; handelt met aretas, op dat hy hyrkanus voorplaa, en aristobulus beoorloge. skaurus beveelt hyrkanus en aretas van Jerufalem af te trekken, aristobulus jaagt hen na, en doodt veelen van hen. Doch deeze verandering haarde vreéze in fommigen, nadien zy nog indachtig waren, hoe dat zy tegen aristobulus gehandeld halden,_ inzonderheid antipater, een Idume'ér, die by de zynen in groot aanzien, ryk van geld, zeer magtig, ongemeen fnel was, en geene kosten ontzag, wanneer hy daardoor in gunst kon komen. Deeze joeg hyrkanus eenen grooten angst aan, door hem te zeggen, dat, dewyl hy al zyn recht en eisch op het koningryk overgegeeven hadt, hy voortaan zyn lyf en leeven niet zeker was, 't en ware hy zich door de vlucht reddede. Hy, hem aldus bepraat hebbende, ftelde den Koning aretas voor, dat hy deezen man, die op eene bedrieglyke wyze overvallen was, behoorde voor te ftaan, dewyl 't hem als eenen Koning wel voegen zoude, hem weder aan zyn ryk te helpen, 't welk te loffelyker zou zyn , wanneer hy, alle bedrog verwerpende, eenen verdreeven Koning, B 5 dien  SS BROEDER. GESCHILLEN. dien 't ryk van rechtsweege toekwam, doch door list daarvan beroofd was, daarin herftelde; te meer nadien de ander een dubbelzinnig en arglistig menfch, en dus by zyne gebuuren verdacht en deeze daarentegen ftil en vroom was, en 't in grooten dank aanneemen zoude, dat een vreemde hem te hulp kwam, nu zyn broeder hem alle magt en regeeringe ontnomen hadt. -—■ Hy, alzo den weg by den Koning aretas bereid hebbende, gaf'er hyrkanus kennis van, riedt hem zich tot de vlugt gereed te maaken, toonde hem den weg, en trok toen met hem naar Petra, aan de Arabïfcbe grenzen gelegen,waar zy den Koning vonden,die zich door de beden en gefchenken van antipater liet beweegen, en aan hyrkanus eene groote menigte volks gaf, naamelyk, vyftigduizend mannen te paard en te voet, om door hulp derzelven het ryk weder -in te neemen. In den eer. ften aanval werdt aristobulus op de vlugt geflagen, en week naar Jerufalem, alwaar hy ook niet zeker, maar door deezen grooten hoop, die hem omringde, overweldigd geweest zoude zyn, indien niet skaurus, de Roomfche Veldoverfte, vóór Jerufalem hadt moeten opbreeken, en eenen togt tegen tigranes doen, zynde derwaards afgevaardigd door pompejus, die zich op mithridates wreeken, en eenen oorlog tegen zynen zwager voeren wilde; weshalven hy skal'i rus ook bevolen hadt, Syrië ondertusfchen te bederven, terwyl hy rfïet tigranes in At' tnenië te doen hadt. Wanneer skaurus nu by Damaskus gekomen was, 't welk door metellus en lollius reeds tot den grond was geflecht, kwamen de Gezanten der twee broederen tot hem, verzoekende beiden hulp van de Romeinen: en hoewel aristobulus van geen groot vermoogen was, echter kwam hy door geld tot zyn oogmerk: want hy koft de hulp der Romeinen voor driehonderd talenten»  BEVEL VAN SKAURUS. s? tan, onderdrukkende dus de verëischte gerechtigheid door zyne gefchenken. Als nu het geld geleverd was, geboodt skaurus aan hyrkanus en den Koning der Arabiërs, het beleg te verlaaten, zeggende hun, dat, indien zy daarmeê voortvoeren, zy pompejus en de Romeinen tot vyanden zouden hebben, (o) Hierop (taakten zy de belegering, en aretas begaf zich naar Filadel/ïa, terwyl skaurus wederom naar Damaskus trok. Maar aristobulus rustte zich ten ftryde toe, bragt veel voiks byéén, jaagde de vyanden na, verfloeg zesduizend mannen by Paparion, en floeg ook fallion, den broeder van antipater. Aldus liep de hoop van hyrkanus en antipater, die al hun vertrouwen op 't Arabifcbe heir gelleld hadden, geheel te niet. XV. HOOFDSTUK. hyrkanus verfcbynt met zynen broeder aristobulus vóór pompejus, en klaagt bet» aan. pompejus tó*^ arist obulus zyne flerkte over te geeven, en belegert hem daarna te Jerufalem. Maar toen pompejus de Groote naar Syrië trok, O) en te Damaskus aankwam, zochten zy by de Romeinen, die voormaals aan hunne nederlaag fchuldig waren geweest, hulp, en verfcheenen vóór pompejus, als eenen, die O) Het jaar der Waereld 3899» — vóór chris- t q>)5Het jaar der Waereld 3902, - vóór chrisiui 6%.  48 'pompejus toornig. die tot billykheid geneigd, en geenszins geldgierig was; waarom zy ook hunne zaak niet door gefchenken, maar door 't recht poogden uit te voeren: want zyn oprecht gemoed was door geen geld om te koopen; maar hy liet zich zonder gefchenken wel toornig maaken tegen iemand, die zynen broeder zyne behoorlyke eere onthieldt. Men bragt derhalven zodanige klagten te voorfchyn, welke aristobulos, als iemand, die zich 't Ryk te onrecht aangemaatigd hadt, in ongunfte; en hyrkanus, als eenen, dien de heerfchappy wegens zynen ouderdom en bekwaamheid met recht toekwam, in aanzien brengen konden: behalven dat de moeder, aan wie de verkiezing des Konings geftaan hadt, haare ftem aan hyrkanus hadt gegeeven. aristohulus vertoefde ook niet lang, en hóewei hy, behalven zyne groote ftoutheid, niets byzonders hadt, om ter zy-. ner verfchooninge by te brengen, echter gaf jhy te verdaan, dat" hy skaurus omgekoft hadt, en hy beroemde zich wegens zyne hulp: hy kwam ook met fieraaden aangedaan, prachtiger dan naar gewoonte, en met eenen ftoet van dienaars omringd. En dewyl hy zich op zyne kwaade zaak niët verlaaten durfde, geliet hy zich, als of hy het daarby niet zou laaten biyven;. doch hy kon zich tegen de magt des Roomfcben Bursemeefters niet verzetten, die, hoewel hy geen Koning was, echter over Koningen te gebieden hadt. Als men in de Stad Diopo- lis bveengekomen was, en deeze pracht den Roomfcben Burgemeefter zeer verdroot, begaf aristobulus zich vandaar, waaruit een groote onlust ontftondt: want de Burgemeefter werdt 'er zo door vertoornd, dat hy zich met zyne ganfche krygsmagt naar Syrië begaf, en het meerderdeel der Syriërs ter zyner hulpe kreeg. aristobulus dan, bemerKende dat hy de ftad Scythopolis naderde, en vandaar naar Cba* rp  BEDRYF VAN ARISTOBULUS. 4$ reas trekken wilde, alwaar Judea begint, vloodt naar het kasteel Alexandrium, gelegen op eenen hoogen berg. pompejus, dit verftaan hebbende, beval hem af te komen; maar a ris tob ulus, die 't zich eene fchande rekende eenen Overheer te gehoorzaamen, wilde uit eenzinnigheid liever gevaar loopen, dan eenige gehoorheid bewyzeu.' Maar ziende van boven, dat in het leger der Romeinen., zo veel volks was, en dat de zynen hem ook vermaanden, de Romeinen, die de geh'eelé waereld byna bedwongen hadden, niet te braveeren, kwam hy af, voorwendende wat hy dit.nftig achtte, om zyn recht tot de heerfchappy van het Fyk, dat hem toegevallen was, voor te ftaan; naamelyk, dat het hem wegens zyn geflacht en afkomst toekwam; dat het hem door de vrye verkiezing des krygsvolks als den fterkften was toegeweezen, zynde hyrkanus als de onbekwaamfte voorbygegaan; voorts dat hy het door het zwaard gewonnen, en ook door verdrag bekomen hadt. Daarna trok hy weder in zyn flot. Op het verder aanhouden van hyrkanus werdt aristobulus van den Burgemeefter vóór 't Gerecht gedaagd , alwaar ■ hy ook verfcheen; doch bemerkende , dat het onderzoek der zaak zo haast niet gedaan zoude zyn, begaf hy zich weer naar zyn flot; en niet weetende, hoedanig de uitflag zyn zoude, werdt hy te raade, pompejus door gehoorzaamheid op zyne zyde te krygen; maar om niet met geweld gedwongen te worden het Koningryk o.ver te geeven, was hy weder naar het flot Alexandrium gekeerd, pompejus, deeze list bemerkende, beval hem, daar uit te trekken, en een fchrift met zyne hand 'te ondertekenen, dat hy zulks doen, en fchriftelyk bevel daarvan aan alle de wachters der fterkte geeven zoude, aristobulus, niet anders kunnende , kwam dit bevel ra; doch begaf zich binnen de mimren yan jferufalm, en ving eenen ' ' oer-  30 POMPEJÜS VOOR JERUSALEM. oorlog tegen de Romeinen aan. pompijus volgde hem opftaandevoet, bezettede hem in de ftad, en liet hem'zo veel tyds niet, dat hy zich ten kryg toerusten konde. Ook ontving pompejus door eenen boode de tyding van den dood van mithridates, waardoor die oorlog eindigde. Hy lag toen bv Jericbo, in welke landftreek de beste balfem groeit aan de boomen, welker basten boeren-kinderen met fcherpe fteenen doorfnyden, op dat 'er de balfem uit druipen zoude. Aldaar hadt deeze oude ervaaren krygsman zich in goede orde gelegerd ; doch hy brak 's morgens vroeg op, en kwam met eene wel toegeruste flagprdening onvoorziens vóór Jerujalem. XVI. HOOFDSTUK. aristobulus belooft de ftad Jerufalem aan. pompejus over te geevenj doch kan het niet volbrengen. Die van hyrkanus aan~ hang openen hem de poort, waarop hy den Tempel op den Sabbath bejlormt^ bet welk veelen 't leeven- kost. Aristobulus, verbaasd wegens deeze belegering en de kloekmoedigheid der krygslieden, begaf zich naar buiten tot pompejus, dien hy om genade badt, met toezegging, van zichzelven, van het geld, en de ganfche ftad te zullen overgeeven. Alhoewel hy zich nu zeer demoedig aanftelde, om des Burgemeefters gramfchap te ftillen, echter mogt zyn bidden niet helpen, nadien hy zyner belofte niet voldoen kon; want men weigerde hem niet alleen het geld, maar men wilde ook gabicjius, éis het haaien zoude, niet in de ftad laaten, waar-  JERUSALEM BELEGERD. gt waardoor het tot eenen oorlog uitborst: want ïompejus liet aristobulus bewaaren, en bezigtigde de ftadsmuuren, om te weeten, waar die ^emakkelykst te winnen zoude zyn. Maar hy bevondt.de ringmuuren zeer vast, en niet wel te beklimmen; ook was de Tempel in de ftad zo wel bewaard, dat 'er een dubbel gevaar vóór hém in ftak; zo van de geenen, die in den Tempel in bezetting lagen, als van hun, die de wacht op de muuren hielden : hy overleidde derhalven een tyd lang by zichzelven, hoe hy daar omtrent te werk gaan zoude. Haast daarna ontftondt 'er een oproer in de ftad; want die van hyrkanus aanhang wilden pompejus inlaaten, maar die 't met aristobulus hielden wilden zulks niet toeftaan. De eene party wilde de poort vóór pompejus openen; maar de andere hieldtze dicht geflooten, poogende met •geweld voor te komen, dat men hun hunnen Koning ontvoerde: maar zy werden van deezen, uie zich op de Roomjcbe magt verlieten, overmand, moesten achterwaards in den Tempel wyken, en de brug, die tusfchen de Stad en den Tempel is, afwerpen. Hierop openden de Joode» zelve de poert, en lieten het Roomfcbc heir in, het welk niet lang daarna de Stad en den Tempel verwoestte; waardoor vervuld werdt het geen david voorzegd hadt: „ Heere! de Heidenen zyn in uw erfdeel gevallen, en hebben uwen heiligen Tempel verwoest." (_q) Ook verlooren zy hunne voorrechten en vryheden, en moesten zich aan de magt der Hofdienaaren overgeeven. piso, een beroemd en ervaaren krygsman, werdt bevolen, de koninglyke hofhouding en andere dingen der ftad met gewapend volk te bewaaren, 't welk hy ook met alle vlyt nakwam, even al* of hy het Rowjck* Cf) Pi UZGL  32 •■ TEMPEL BELEGERD; heir daar binnen gevoerd hadt, niet om de Stad te neemen , maar om dezelve te beichermen. Doch naar den Tempel, waar. uit geftadig wederftand geboden werdt, zondt pompejus de Jooden^ die 't met hyrka. mus hielden, op dat de Romeinen, zo veel als 't moogelyk was, mogten belet worden, van zich aan 't Heiligdom der Jooden te vergrypen. De Jooden dempten ook graften, en lieten zich tot eenen godloozen en fchandelyken dienst gebruiken, dewyl hunne handen en zinnen greetig naar fpyze en kerkroof waren. Maar dit' vullen van de graften mogt niet helpen, vermids die van aristobulu s party zich dapper van de muuren verweerden, en den vyanden van boven groote fchaade toebragten. Ook zouden alle moeite en arbeid van pomp eju s te vergeefs geweest zyn, indien niet de Sabbath en Feestdag begonnen hadden, Op welken de "Jooden zich, naar oude gewoonte, van allen arbeid onthouden moesten. Weshalven pompejus den zynen beval, op den vierdag aarde aan te brengen, en de fchansfen te verhoogen: want de Jooden waren gewoon, zich alleenlyk met vuisten te verweeren, wanneer zy op den Sabbath aangegreepen werden, en hun leeven befchermen moesten; en buiten 'dien hoogften nood, onthouden zy zich van alle gevecht. De wal was nu reeds hoog opgehaald, en het ftormtuig daarop gebragt; doch die 't met den Koning hielden verlieten zich op hunne hooge muuren, zonder zich te laaten verfchrikken door het aannaderen van pompejus, die zich verwonderde ovër de dapperheid der Jooden, over de fchoone, fterke en groote muuren, en over den yver der Priefteren, die zelfs onder 't hevigfle van den ftryd onophoudelyk hunne offerhanden verrichtten, gelyk als of het in vollen vrede geweest ware. Men verruimde het offeren niet, zelfs midden onder 't fchie-  TEMPEL GEWONNEN. 35 Ichieten; waardoor veel bloeds vergooien werdt; want die 't offer op den altaar leiden werden getroffen. —— Deeze oorlog hadt nu reeds drie 'maanden geduurd, en niemand wist nog, hoe die eindigen zoude. Maar na dat de muur omVerre geworpen was, deedt sylla, uit het geflacht van korneli us j den eerlten ftorm op den Tempel, waarop de twee Hoofdlieden, FüRius en fabius, ieder met zyn krygsvolk, volgden, en den bïnnenften Tempel omringden^ flaande alles dood wat zy aantroffen. De vlugtenden werden zo wel gedood als zulken , die zich ter weere (lelden, en men verschoonde niemand; doch de Priesters des Tempels lieten zich door de wreedheid des krygs* volks in hunnen Godsdienst niet verhinderen: want hoewel de Vyanden hen met het bloote zwaard overvielen* niettemin verrichtten zy hun gewoonlyk ampt, en d'e reiniging eh offerhanden hadden haaren behoorlykeri voortgang: zo groot was de yver, met welken zy hunnen dienst Waarnamen: 't was te wenfchen, dat het van harte en uit een waar geloof gefchied was; Doch de Hebreen deeden malkanderen zelve de grootfte fchaade; war.t Van binnen was een hevige ftryd, en van nab'y moesten zy groote en onvermydelyke gevaaren van de oproerigen uitftaan: van buiten en van vérre hadden zy voor den vyand te vreezen, tervvyl zy door den vy* ■and van binnen ter weder zyde befprongert werden. IX. deel C XVII, HOOF®.  3} PRIESTERS GEDOOD. XVII, HOOFDSTUK. De Priesters en veele anderen /heuvelen in den Tempel onder de offerhanden, pompejus bezigtigt het Heiligdom; laat den Tempel reinigen Jlelt hyrkanus tot Hovgenpriester aan$. draagt zich befcheiden; ftraft de /lichters der beroerte; en voert aristobulus naar Ro; me. ^^anneer zy dan dus van alle kanten bezet waren, vielen fommigen van zelfs dood, en anderen verbrandden door 't vuur, het welk hun eigen volk aangeiloken hadt; doch de Priesters volhardden tot het laatfte toe in hun ampt, en vermaanden malkanderen, om zich meer aan den Godsdienst , dan aan hun leeven te lastert gelegen zyn: „ dewyl het loflyk was dat geen om de Godzaligheid te lyden, 't welk men toch niet voorby kon ; en dat dit te beter was, omdat zy de begraavenis in hun vaderland konden hebben. Voorts dat het hun weinig baaten konde, in leeven te blyven, indien zy hunnen Godsdienst verlaaten moesten: dat het heerlyk was in een Godsdienftig ampt te fterven; en dat iemand, die het uit vreeze van gevaar verliet, een verkorter van god den Heere was; maar zo iemand het getrouwelyk verrichtte, dien ftrekte het tot eene offerhande, en eene zalige overwinning in 't lyden ". Aldus werden de Priesters in hunne fieraaden onder 't offeren gedood, en bleeven in hun Priesterlyk gewaad op den grond leggen. Daar werden toen wel twaalfduizend Jeodèu verflagen; doch van de Romeinen fneuveiaen er maar weinigen, hoewel  TEMPEL GEREINIGD. 35 wel 'er veelen gekwetst werden. Onderfusfchen was 'er niets, dat de Jooden meer beklaagden» dan dat het Heiligdom, 't welk, tot dien tyd toe, was geheim gehouden geweest, van de Heidenen gezien Werdt. pompejus be¬ moeide zich met geene onnodige zaaken; maar eins, na de overwinninge, in den Tempel, nevens anderen die hem opwachtten, en bezag den binnenften Tempel, waarin de Hoogepries"ter, op eenen gezetten tyd en wyze, mogt saan. Hy vondt daarin den kandelaar, de tafel, het reukwerk, de Arke des Heeren, en de Cherubim daarboven op; alsmede veele fpecerven, en tweeduizend talenten geheiligd geld. Alhoewel nu daar zoo veel gelds was, echter ïiet hv zich door de gierigheid 'met overwinnen; maar beval de heilige vaten te vericlojnen. Den tweeden dag na 't bemagtigen des Tempels* liet 0?) ïheoKorus den binnenften Tempel reinigen; en de gewoonlyke offerhanden volbrengen: ook ftelde hy hyrkanus, die hem veel voordeels in de belegering gedaan hadt, tot Hoogenpriester aant want hoewe hy ontrouwlyk jegens zyn volk handelde, echter hielp hy de Romeinen getrouwlyk tot verderf zyns vaderlands. Doch men behoort niemand getrouw ie achten, die den zynen ongetrouw is» Hv deedt den vyand geen kleinen byftand tegens de zynen, dewyl hy aristobulus een groot getal volks onttrok. Iviaar pompejus droeg zich, gelyk een dap;wt Krygsoverfte betaamde; vermids hy aristobulus niet alleenïyk voorkwam, deszelfs -magt brak, en den oorlog haast ten einde bragt, maar na de zege ook maat hieldt, en de overwonnen meer door vriendelykheid dan door fchnk tot ^ zich (q) Andere Handfchrifteh hebben: Pompejüs heefï tien Neocori, (dat is den Tempelbewaarderea,; bevolen den Tempel te reinigen. Ca  36 BEDRYF VAN POMPEJUS. trok; doch del (lichters van dien oorlog deedt hy door de by fterven. Voorts maakte hy de Jooden cynsbaar, Helde eenen Landvoogd over hen, en paalde het Joodfcbe land af, zo dat Judea haare vaste grenzen bekwam. Hy deedt ook Gadara, de ftad van demetrius, die door de Jooden verwoest was, weder opbouwen : Want demetrius hadt hem , als zynen beminden Heer en voorftander, daarom aangefprooken ; en vermids hy meer gunst en aanzien in deeze en andere zaaken by hem hadt, dan men gewoon 'was aan eenen vrygemaakten toe te ftaan, verkreeg hy zulks ligtelyk. Hy werdt ook te raade, aristobulus en zyne zoonen, nevens zynen zwager, gevanglyk met zich naar Rome te voeren, maar alexander, één van 's Konings zoonen, ontvloodt onderwege zyne wachters, en kwam alzo weder t'huis. Hy was de oudfte onder zyne broederen, en hadt twee zusters. Dus werdt dan de jonge antigonüi met zyne zusters in de ftad gebragt: maar pompejüs vertrok eerst naar Ciliciè, en vandaar naar Rome. XVIII. HOOFDSTUK. • kaurus dwingt den Jooden de Zeefleden weder af, en beoorlogt Arabië, maar moet door hongersnood met ar et as een verdrag aangaan. Maar skaurus, de Roomfche Hoofdman ia Syrië, nam de Zeefteden, welke de Jooden naar zich genomen hadden, .weder in, te weeten,  DAADEN VAN SKAURUS. 3? ten, Scythopolis, Hippon, Pella, Samarïè , Jamvia, Mirifa, Azote, en Arttbuje; alsmede Joppe en Dora, nevens de ïtad, die eertyds Stra* tons Tojren genoemd, doch naderhand, ten tyde van den Koning herodes, die dezelve fierlyk herbouwde, Cefarea geheeten werdt. Voorts ving hy eenen oorlog aan tegen de Arabiers: hy verdeelde het Joodfcbe land tusfchen den Eufraat, Egypte, en Syrië, in zekere rechtsgebieden; en hy meende l'etra, de hoofdftad van Arabië, meer uit eene begeerte tot roof, dan om het Ryk te vergrooten, met den oorlog aan te tasten; doch hy kon door veelerlei ongelegenheden daar niet toe komen, maar verdierf alles wyd en zyd rondom de ftai. Qndertusfehen kwam'er een groote hongersnood onder zyn krygsvolk, waaruit een groote ellende ontftaan zou zyn, indien niet hyrkanus de Romeinen in hun gebrek, door antipater, met leeftogt verzorgd, en aretas, door ingeeven van skaurus, vermaand hadt den oorlog met geld af te koopen. Hierop fc.hoot de Arabier driehonderd talenten op, en ontfloeg zich alzo door geld van skaurus, en zyne vyanden. Dit geval bragt hyrn ü s in groote gunst by de Romeinen, en hy verwierf eenen beftendigen vrede, vermids hy het Roomjcbe volk, terwyl het in 's vyands land groot gebrek leedt, met genoegzaam koorn verzorgde* C 3 XIX. HOOFD-  3? OPTOGT .VAN ALEXANDER. XIX, B O O F D S T U K. AtüXANDER trekt op in Judea, doch •motdk v*n antonius in de vlagt ge/lagen. ga* binius verdeelt Judea iu vyf rechtsgebieden.^ om de Jooden te beter, te bedwingen. Alexander,. die zyner hechtenisfe ontko* Kien was, hieldt zich in 't- eerst Q&% (*) en, was een' tyd lang bezig met het vergaderen van krygsvolk; daarna toog hy openlyk doorJudea, waardoor hyrkanus. beangst werdt,. niet weetende, hoe hy zich in deeze zaak zoude gedraagen; weshalven hy de Romeinen ver-zocht, dat zy deezen oorlog wilden voorkomen. Ook was alexander van meening, de muuxen van Jerujalem, door pompejus neêrgewor-v pen, weder op te bouwen, en hadt reeds een begin daarvan gemaakt; maar gabinius, die in skaurus plaats gekomen was,'wilde hem zulks niet laaten voltrekken, poogende alles zo, te fchikken, dat hy aristobulus daardoor eenen fchrik aanjaagen mogt. Doch alexanPer, hierdoor niet verbaasd, meende zyn voorneemen door het zwaard uit te voeren, en nam, met tienduizend voetknechten en vyftienhonderd ruiters de floten Alexandrium, Eyrkanum, en Maeber.on, in, om, ingevalle van nood, zich aldaar te kunnen ophouden, en den vyand afbreuk te doen: want het nabygelegen Arabië was den Romeinen niet gunftig. gabinius meende hem bytyds voor te komen, en zondt der- (>) In het jaax der Wafiïeld 39,04., -- vó^r chris».  JUDEA VERDEELD. jt »3erhalven markus antonius met eene party vooruit, om den vyand de pas af te tnyden, totdat hy zelf met de geheele mem'ste aankomen zoude. Hierby. kwam ook antipater met uitgeleezen volk. malichus en iitholaüs voerden, ieder eenen byzonderen hoop Jooden, aan, en begaven zich by de benden Van antonius. alexander, ZUllt een groote krygsmagt byeen ziende, (want gabinius, was 'er ook,) vondt het raadzaamst weder achterwaards te trekken. -— Maar niet verre van Jerujalem gekomen zynde, moest hy zich ter weer ftellen, en werdt in de vlugs géflagen: daar fneuvelden van de zynen omtrent drieduizend mannen» en de overigen werden gevangen , of hier en daar verlirooid : zo dat alexander maar eenige weinigen by zich hieldt, die zich tot geen tegenweer durfden ftellen; maar hem liever in de vlugt gezelfchap wilden houden. Eindelyk verzocht hy den vrede van gabinius, en ruimde den Romeinen , om hun geen argwaan te geeven, alle de iloten weder in. antonius, die zich overal wel gekweeten hadt, toonde in deezen oorlog ook zyne mannelyke dapperheid, gabinius verdeelde Judea. in vyf rechtsgebieden, om de magt,, die aldaar fteeds misbruikt was, te beter te breeken en te dempen: en hyrkanus behieldt door zyne zachtzinnighied het Hoogepriesterampt. Maar garinius betrouwde de regeering van één rechtsgebied in 't geheele landfchap niet aan éénen alleen, maar aan alle de Jerufalemmers in 't gemeen: zo deelde hy ook de kreitzen van Gadara, Amathus, Jericbo, en Seforis onder de voomaamfte fteden uit; op ödi een ieder de magt benomen werde, en de regeering des lands evenwel by de gantfche gemeente bleef; het welke de Romeinen, om toekomende oproeren te verhoeden, wyslyk bedachten, en door de yooam, tot weeringe van C 4 al-  40 ARISTOBULUS KOMST; allen, nyd en haat, bewijjigd werdt; op. dat d*. ^ebreen niet aan Koningen, maar aan de voor-' jiaamften des volks onderworpen zouden zynj gelyk 't ook onder de Romeinen in 't gebruik' was, dat niet één alleen, maar de. besten of aanzienlykften, na malkanderen, volgens het lot, de regeering voerden. Aldus hebben zy geene Koningen, en z.yn. nogthans Overheeden en Rechters van Koningen, het welk wyslyk alzo beleid is, om. alle onrust onder 't. volk te vermyden. XX. HOOFDSTUK» ARISTOBULUS ant vlugt. uit de, gevangenis va%, Romt. Hy verwekt, in Judea eene nieuwe onrust , maar wordt van g a n i n i ü s wede/ ger nangen, en naar Rome gezonden. M aar de vlugt en wederkomst van aristobulus baarde in Judea groote onrustj dewyt veelen zich tot hem begaven, dien de oude kennis en vriendfchap nog niet vergeeten was, en die nu in den hongften nood waren, welken zy door eenen gemeenen oproer meenden te omkomen. Aldus keerden zy het onderfte boven; doch hunne hoop miste hen overal. aristobulus, wederom gekomen zynde., begoot vestingen te bouwen, , en Alexandrium te verbeteren, gabinius, zulks verneemende, zondt sissenius, antonius en servilius met eene party volks, om het aangevangen , werk te verhinderen. Daarop moest aristobulus de Merkten verlaatenden zich ten oorlog toiïusteni en vermids hy. al te veel- ong-e- ee-  ARISTOBULUS GEVANGEN. oefend volk by zich hadt, liet hy het gemeen en oncrvaaren graauw loopen, en behieldt alleenlyk achtduizend wel toegeruste mannen, nevens pitholaos, die met duizend mannen van Jerufalem tot hem gekomen was. — Wan-, neer nu de flag aanging, (want de Romeinen kwamen hem haast op den halsO ; heeft het Volk van aristobulus wel een tyd lang dapper geftreeden; en zich mannelyk geweerd; maar de Romeinen gingen hen in kloekmoedigheid te booven, en vernoegen vyfduizend Jooden; doch aristobulus floeg met duizend mannen daardoor heeneo, en vloodt naar de fterkte van Macberon, terwyi de overige tweeduizend. naar andere plaatzen liepen. Toen rukten de Romeinen vóór de vesting, en laagen 'er twee dagen voor: want aristobulus, in dit hoogfte gevaar zynde, wendde alle magt aan , om zich te verweeren. Maar hy kon zich daar niet. lang ophouden: want hy werdt met zyaen zoon ANTiGONus, dien hy met zich genomen hadt, toen hy uit zyne hechtenis ontvloodt, gevangen voor gabinius gebragt, en van hem naar Rome gezonden. De Raad wierp hem in gevangenis, en zondt zyne zoonen naar Bithyniê, 't welk gabinius fchriftelyk begeerd zoude hebben, omdat hy aan de huisvrouw van aris. tobolus zulks beloofd hadt, tot eene vergel dinge van haare goedwilligheid, in het inruimen der iterkten betoond. C 5 XXI. HOOFD-  43 BEDRIT VAN GABINIUS, XXI. HOOFDSTUK. GabiniwS neemt eenen togt voor tegen, Parthen. alexander, op Syrië toeleggende, wordt op de vlugt gedreeven. gabinius beoortogt de Nabatheërs. kras sus neemt veel gelds uit den Tempel te Jerufalem. kassius, ver dry ft de Parthen uit zyne Landvoogdy,,, (laat de Taricheërs, en verkoopt veele Jooden. INfa dat dit in Judea voorgevallen was, nam gabinius voor, iets te onderneemen, en rustte zich tegen de Parthen ten oorlog; doch de toeleg liep te niet, om dat de medehelpers van den Koning ptolomeus hem verdacht waren. Hy nam dan zyne reize van den Eu/raat naar Egypte, genietende in al zyn voorneemen hulp en byftand van antipater en hyrkanus: want antipater zondt hem, van hyrkanus wege, geld, koorn, wapenen, en volk; en gabinius zou, naar allen fchyn, by Velufmm te rug hebben moeten keeren, indien de Jooden, die de plaats en krygsgelegenheid kenden, hem niet over geholpen hadden. Als nu het krygsvolk uit was, werdt alexander, aristobulus zoon, te raade, zich van Syrië, als een ledig landfchap, meester te maaken; maar gabinius, dit te weeten komende, keerde haastelyk te rug, en zondt antipater vooruit, waardoor hy veele Jooden van alexander afvallig maakte, alexander verliet zich op zynen grooten aanhang, en beftondt alle de Hernemen, welke hy in 't land betrapte, om te brengen: e»  KRASSÜS GEDOOD. 43 eti hoewel het meerderdeel der Jooden, door antipater opgemaakt, ogde af te fnyden, echter nam hy Masfada zonder moeite of arbeid in, verlosl'ende de zynen alzo uit den nood. Daarna trok hy op Jertifalem asn, laaiende zich verluiden, dat die oorlog niet de burgers mnar t'hunnen voordeele tegen de oproerigen ondernomen was. En als die van antigonüs aanhang met pylen en fchietgeweer van de muuren naar hem fchooten, dreef hy hen vandaar. Ook zou iiero des de overwinning wel haast verk-reeger» hebben, indien niet de Roomfche Hoofdman silo n zyn krysrsvolk opgehitst hadt, om over geb'rek aan voorraad re klaagen, voorwendende dat alles rondom de ftad fchier verteerd, en dat 'er van eeiwaaren en anderen nooddruft geen voorraad meer voorhanden was; daarenboven dat het tyd was, het volk in de winrerlegering te laaten trekken, w'aarby hy trotfelyk voegde, dar, jngevalfe. men hem in die zaak geen gehoor gaf, zy met den geheeien hoop opbreeken zouden. En deezp oproer zou de overhand genomen hebben, indien niet her odes midden onder de Bevelhebbers en krygslieden gerreeden ware, en hun gebeden had Je , hem niet te willen verbaten, nadien zy van antonius en den ganfehen Raad bevel hadden, hem getrouw]yk by te ftaan; beloovende hun verder, datze geen gebrek lyden zouden. — Daarop toog hy landwaards in, en maakte, dat zy binnen korten tyd zulk eenen grooten vooraad van allerlei behoeften hadden, dat silon geen oorzaak van verdere klagren hebben konde. Hierdoor zette- te- (a) Het jnar der Waereld 3926, —— vóór Christus geboorte 38,  ROOVERS AANGEVALLEN. 7r rede hv 't krygsvolk zulk eenen moed by, dat hy Idumea met tweeduizend voetknechten, en vyfhonderd ruiters bemagtigde. Als nu 't Roomkbe heir geftild, en in de winterlegering getrokken was, werdt josippus tot hoofdman over zaaken van klein 'belang gefield, met bevel van niets nieuws of gevaarlyks tegen antigonüs te onderneemen. Maar herodes voerde de zynen uit Masfada naar Samarie, verzorgde hen niet geweer en nooddruft, en brak in den winter, toen alles vol ys en fneeuw was, op, komende alzo eer dan de boode, die zyne komst bekend roaaken zoude, in de ftad, die eertyds- Seforis, en daarna Dio-Cafarea, is genoemd geworden; niet om te ftryden, maar om dat hy die ftad zeer bekwaam achtte tot ververfching der geenen, die door de koude, fneeuw, regen, en wind afgemat waren: Want daar ter plaatze was eeten en drinken genoeg tc bekomen. Wanneer nu het krygsvolk zich uitgerust hadt, ving hy eenen oorlog aan tegen de roovers, die |iet geheele land door ftroopten, en den ingezetenen geene mindere fchaade toevoegden, dan gemeenlyk door krygstogten en invallen gefchiedt. My zondt derhalven eenen hoop ruiters en voetknechten vooruit naar het vlek Arbela, en kwam, na veertien dagen, met het overige volk zelf aldaar. Doch de roovers ontzetteden zich geenszins over dit groot getal; maar ftelden zich naar krygsgtlruik ter weêr, en toonden zich ftout naar den aait der moordenaaren. Toen het nu tot eenen treffen kwam, week her odes volk aan de flirker zyde te rug; doch hy zeif fchoot haasttïyk toe, kwam hen met meer volks te hulpe*, ontzettede de zynen, en op de vyanden aanvallende, deedt hy hun groote fchaade. _ Als zy nu vóór her odes, die hard op hen indrong, niet konden ftand houden, maar naar den Jordaan vlugten moesten, jaagde hy hen na, m E 4 ver"  fi. ROOVERS GEDOOD* verfloeg veelen van hun, terwyl de andere» zodanig langs 't water verftrooid werden , dathet Galïieejihe land' niet meer voor eenen overx. val van hen te vreezen hadr. Doch eenige» bleeven 'er nog oVerig, die zich m de hole» verborgen en zo befchanst hadden , dat men henmet overweldigen kon. -— Daar waren onder eenen hoogen berg groote fteenrotzen, e» daarin veele diepe gaten en holen, met zulke» naauwen ingang, dat 'er niemand doorkomen kon, dan alleen de inwooners zelve, die kromme wegen en voetpaden daartoe hadden, langswelken zy gewoon wazen , hoewel met groot gevaar, te gaan, om te zekerer te weèzen». Van binnen waren duiftere gangen, van vooren loutere fteenrotzen, die van eene bystere hoog-, te neêrwaards daalden, tot aan het groot water, t welk diep daar onder heenen vloeide.. En nie-*. mand kon daarbv opklimmen , vermids het over-, al glad en flibbeng was van 't water, dat van dien hoogen berg afitroomde, 't welk een groot geruisch en nog grooter fchr-ik veroorzaakte: want het water liep zeer hoog van de rotzen,, die daarhy waren. —- De Koning itondt langen tyd in-twyfel, niet weetende, hoe hy 't werk zou aangrypen. Eindelyk bedacht hydeezen vond: hy liét fterke kisten maaken en die wel- beflaan:: daarin ftelde hy de fterkftejnannen, die wel gewapend waren, en liet hen vóór de hooien neêrdaalen; waarop zy dan de roovers, die niet in ftaat waren om zich te verweeren, met weinig moeite om 't leeven bragten, nevens alle hunne- vrienden en maagen; maar allen, die zich ter weêr ftelden, verbrandden zy met vuur, zonder eenige genade. En hoewel her odes fommigen zocht in 't leeven te behouden, willende, dat zy zich aan hem zouden overgeeven, echter begeerden zy dat niet te doen, zo dat 'er niet één was, die zich vry willig overgaf; en zy, die daarioe ge-  WREEDHEID VAN EEN ROOVER, 73 gedwongen werden, wilden liever fterven, dan gevangen zyn. Ten laatften kwam men by éenen ouden man met zyne vrouw en zeven zoonen, welke'hy alles goeds behoorde gegund te hebben; maar hy bragt hen altezamen, op. de volgende wyze, om. Hy beval den éénen zoon pa den anderen uit te komeR, terwyl hy zelf aan den ingang ftondt, en dan telkens den geenen, die voor den dag kwam, doodde, heKodes, dit deerlyk bedryf gewaar wordende, ontzettede zich over deeze onmenfchelyke daad, en, wenkende den vader met zyne hand,badt hy hem, zyne kinderen te willen verlchoonen, onder belofte van vry geleide, cn met verzekeringe van het leeven. Maar deeze, zyne woorden niet achtende , fprak den Koning fmaadelyk toe, vermoordde nog daarenboven zyn wyf, wierp de lichaamen zyner zoonen van boyen neêr, en ftortte zich, eindelyk, zelf van de hoogte af. antigonüs was zeer ontfieki, toen hy hoorde, dat herodes die groote meehigte van roovers zo ligtelyk overwonnen, en hunne vastigheden bemagtigd hadt,. Hy vondt het derhalven niet geraaden, hem onder de oogen te komen; maar trok op tegen ptolomeus, een zeer fnel krygsman, dien herodes over eene bende volks'gefield hadt, en liet hem door eenigen, die veel onrust in Gulïlea aangerecht hadden, ombrengen, lnsgelyks verfloeg hy josippu s, herodes broeder» nevens de Roomjche krygilieden , zynde een te zamen geraapte hoop, die hem tegen gekomen waren, maar zich niet dapper verweeiden. En met deeze zege liet hy zich niet vergenoegen; maar deedt het doode lichaam dien fmaad aan, dat hy 't het hoofd afhieuw; en hoewel zyn br.ieder pheroras hem vyftig talenten daarvoor boodt, echter kon hy 't van hem niet krygen. ijoor deeze overwinning kreeg anticonus de (Jalilecrs naderhand op zyne zyde, E 5 en  74 BEDRYF VAN HERODES, en vernieuwde daardoor den oorlog. — h& rodes lag te ylntïochie op eene zeer vermaskelyke plaats, genoemd Dafhe, alwaar hy rustte; (£) maar de tydinsr van zyns broeders dood verdaan hebl ende, verzuchte hy eenr tyd lang daarover, en delde zyne klagten door toornigheid uit, overleggende alleenlyk, hoe hy zich best wreeken zoude, antigonüs durfde derbalven herodes, die van hartzeer als raazende was, niet aantasten; maar ontweek hèrra in de derkten. Doch her odes maakte zich» op, om over de daaders wraak te pleegen, flaande at het krygsvolk, dat hy aantrof, in de vlugt; en de flagting was zo groot, dat de wegen door de meHigte van lyken naauwlyks te gebruiken waren. Ook zou herodes, dewyl atles op de vlugt gedreeven was, overwinnaar geweest zyn, indien hy terltond vóór jerafalem geraakt was., antigonüs hadt alle lpyze weggenomen, was ten hoogden bekommerd voof zyn leeven, en elk was vol vas fchrik en verbaasdheid. Maar dewyl de winter op handen was, moest herodes zyn voorneemen ftaaken, leide de wapenen neër, en gin"; in een bad, hebbende niemand by zich dan eenen knecht. Terdond liepen hem drie mannen met bloot geweer tegen, en draks daarop nog meer anderen, die uit den dryd ontvloden waren, en zich wat verderkt hadden; maar zo dra zy den Koning zagen, werden zy verfchrikt, en liepen door de poorten van 't "bad uit, om hun leeven te redden, alhoewel zy zelve den Koning omgebragt. en alzo den oorlog geëindigd konden hebben: want daar was niemand omtrent om hen na te jaagen. Hieruit befloot he rodes, dat de vyanden zeer vertzaogd moesten zyn, waarop hv den oorlog voortzettede, en pap- O) Met jaar der Wacreld 39:8, vóórciiRiï- T v s geboorte ;6,  JERUSALEM BELEGERD. 75 ?appus, den hoofdman zyner wederparty, doodde, laatende hem het hoofd afhouwen, om dat hy het was, die zynen broeder josipïus omgèbragt hadt. XXXI. HOOFDSTUK. HE rodes komt vóór Jerufalem; neemt alexander'» dochter ten wyve; belet de Romeinen den Tempel te ontheiligenen geeft groote gefibenken aan V krygsvolk. somus offert een gouden kroon in den tempel, en voert antigonüs gevangen naar Kome. Antigonüs hadt zich reed? tot de vlugt vervaardig!; doch ftelde die echter noch voor «enigen tyd uir. Terwyl hy nu vertoefde, omringde herodes hem met alle zyne benden, en belegerde de ftad aan de zyde tegen over den Tempel, alwaar pompejus wel eer de muuren beftormd hadt. De Koning hadt ondertuslchen zulk eene goede hoop op .de verovering, dat hy geduu'rende het beleg wegtrok, nm alkxandjïr's dochter ten wyve te neemen. Aldus ging hy, onder den oorlog, een huwelyk aan, en vermengde den kryg met de bruilofts-vreugde, neemende uit den ftryd oorzaak en gelegenheid tot vriendfehup. Na dat nu het huwelyk voltrokken was, keerde hy weder naar''t leger. (V) sosius, die van antonius den Koning te hulp gezonden was, by hem gekomen zynde, vereenigden hunne (V) Het jaar der Waereld 3929, — vóór Christus 35.  7d JERUSALEM INGENOMEN» ne benden zich., nadien de Romeinen ervaarene. krygslieden waren , en goede orde in 't vechten hielden, zynde daarbeneven zeer gewillig, om den Koning te dienen. De ftorm gefchiedde. niet vóór de vyfde maand daarna, wanneer herodes de krygsknechten de muuren deedt beklimmen. Hierop vielen de Roomfche Hoofdlieden met geweld in de ftad, waaruit een groot bloedbad ontftondt, en alles rondom_ den Tempel, verwoest werdt. Eenigen vlooden in den Tempel » anderen liepen injde huizen , alwaar zy omgebragt werden; en. man en vrouw, oud er» jong , moest het met den dood bezuuren. —— antigonüs kwam ook te voorfchyn, en deedt vóór sosius eenen voetval , zonder aan te merken wie hy te vooren geweest was: maar sosiu.s, die door deeze fchielyke verandering eerder behoord hadt zich tot deernis te hebben laaten beweegen, fprak hem, dus liggende, fmaadelyk toe, en noemde hem met eenen vrouwen naam antigona, alhoewel hy hem niet als eene vrouw verfchoonde, maar hem liet binden v en in de gevangenis werpen. —— Inmiddels overleide heroues by zichzelven, hoe hy zyn vaderland uit de handen der Romeinen best. redden zoude, op dat niet de Tempel door de Heidenen veronthéiligd werde: want de Romeinen waren zeer begeerig, om hem van binnen te: zien, en 't atlerheiligfte te verwoesten. Maar de Koning wendde hen daarvr,n af, ten deele door fméeken, en ten deele door dreigementen, willende liever de vlugt neemen, dan zulk eene over-, winning hebben, waardoor het Heiligdom onteerd zoude worden. De Romeinen waren obk zeer gretig naar den roof; maar hek odes wederfprak dit, ten einde hem niet eene ledige ftad en een woest koningryk gelaaten werden. Hier tegen beweer-., de sosius, dat de krygslieden recht hadden, om de veroverde ftad te plunderen i maar de Koning beloofde, het volk met zyn eigen geld. te zu\-, len  ANTIGONÜS GEDOOD. 77 Jen voldoen , en verloste alzo zyn vaderland, eer het gefchonden werdt, door geld. En om zyne woorden klem by te zetten, betoonde hy zich minnelyk jegens de foldaaten, beicheiden jegens de Hoofdlieden., begiftigde sosius uit den koninglyken fchac, en liet niemand onbefchonken, sosius offerde toen gode eene kroon, en trok daarop, weg , neemende antigonüs met zich, welken hy by antonius bragt, die hem, als een kwaadaartig mensch, door de byl deedt fterven. XXXII. HOOFDSTUK. antonius doet eenige Jooden en Arabiërs, ten gevalle van kleoPatre, dooden; overwint den Koning der Parthen, en zendt hem aan kleopatre. herodes biedt antonius hulp aan tegen Augustus, maar moet, kleopatre ten gevalle, tegen de Arabiërs trekken, welke by overwint. Oer odes gaf den zynen veele gefchenken, en zondt ook aan antonius en zyne vrienden groote vereeringen, alhoewel hy daardoor den vrede by hem niet maaken kon: want antonius hadt zich ten eenemaal aan de min van kleopatre overgegeeven , gehoorzaamende haar in alles, was zy van-hem begeerde; en evenwel kon hy haar niet voldoen. Dit wyf was gewoon , haare naaste vrienden en maagen te laaten ombrengen, om alsdan hunne haave en goederen aan zich te trekken. Ook liet zy zich door haare gierigheid en wreedheid vervoeren, om dergelyk cenetyranny tegen de Syriërs te pleegen, welke zy • ■„ wis):  73 ANTONIUS. KLEOPATRE. wist dat wel van geld voorzien waren. Dewyl zy nu antonius dermaate in haare liefde ver» ftrikt hadt, dat hy naar haaren wil moest leeven, poogde zy zich de koningryken van Judea en ylrubie ook aan te maatigen, en de Koningen van beide die volken te doodcn. Maar hoewel antonius t'eenemaal met eene dwaaze: liefde bevangen, en niet langer meester van zichzelven was, echter hadt hy in dit geval nog zo veel verftands, dat hy zulke dappere mannen en magtige Koningen, ten gevalle van een moedwillig en ontugtig wyf, niet wilde laaten ombrengen. Doch om hen echter eenige fchaade te doen, doodde hy hunne vrienden, en nam een groot gedeelte van hun land in, inzonderheid de landftreek, daar de balfem groeit, en gaf aan de gierige kleopatre alle de andere fteden, tusfehen de rivier Eleutherus gelegen, uitgenomen Tyrtts en Sidon. Zy, aldus van hem gehoorzaamd en hierover verblyd, geleidde hem tot aan den Eufraat, toen hy tegen de Parthen trok, en reisde door Judea weder naar huis, alwaar her odes haar groote gefchenken gaf, om haar door giften in alles te wille te zyn. Doch dit wyf verhovaardigde zich op haar geluk , en droeg zich trotlcher dan het eene vrouw betaamt. Niet lang daarna werdt artauazes, Koning der Partben, en zoon van den magtigen Koning tigranes, welken antonius gevangen hieldt om hem nevens den roof en verkieegen buit.in triomf om te voeren, haar gefchonken, als een lyfeigen knecht; maar zo roemryk als de overwinning was, zo onëerlyb was ook het gefchenk, dewyl de Koning daardoor befpot en gehoond werdt. Cd) -— Doch het geluk, 't welk hy niet naar Lehooren wist te gebruiken, bleef hem niet lang by; want door de hovaardy zyns wyfs verwekte hy au- gu s- 00 Het jaar der Waereld 5033, — vóór ca*.*»? VVi 31*  KLEOPATRE'S BEDRYF. 79 gtjstus gramfchap tegen zich: hieruit ontftondt de oorlog , die by Aktium gevoerd werdt, waartoe beide de partyen zich met grooten yver toerustten. De Koning herobes was uit zichzelven overboodig, om antonius in deezen kryg by te daan, nadien alles in Judea in rust was, en hy Hyrkanium het welk antigonüs zuster lang in bezit hadt gehouden, wederom bekomen' hadt. ( Ipie uit Egypte naar Fenicie reizen wil, moet zich op deeze zee waagen; en menigmaal is zy daar omtrent zeer onftuimig, inzonderheid als de wind Lybïkus waait, die, hoewel niet fterk blaazende, evenwel de baaren zeer hol duet gaan, en haar zo vinnig tegen de voorde fteenen aandryft, dat ze met groot geweld wederom (luiten, en de zee nog beroerder maaken. Hierom (paarde de Koning geene kosten, om de natuur door de konst' te overwinnen, maakende eene haven, veel grooter dan de Pyreum, op dat de fcheepen daar veilig zouden kunnen aanlanden, Ook deedt by de wydte der aanvaart afmeeten, en liet zeer zwaare fteenen, ieder van omtrent vyftig voeten hoog, en fomroigen nog hooger, in de zee zinken. Voorts deedt hy het ftrand met hooge toorens voorzien, noemende éénen derzelven Dru/ïon, op dat de naim van drusus, éénen van 'sKeizers voorvaderen, in zyne kostelyke gebouwen in gedachten gehouden werde. Ook liet hy aan eenige byzondere plaatzen korte trappen maaken, langs welken men de fchepen, zonder groote moeite, aan land kon voeren. Daarbeneven verïkrde hy het ftrand op 't heerlykst met drie géweldige kolommen. Insgelyks ftichtte hy voor den Keizer eenen Tempel en in 't midden daarvan eene kolom, die hy naar den Keizer noemde, als of het zyne beeldtenis geweest ware; ook was zy niet kleiner, dan het beeld van jupiter olympius, of van juNovan Argos. Men weet niet, wat voortrede iyker was, het fieraad van dit kostelyk werk, of de vastheid en fterkte van dit gebouw: nadien het een werk is, dat noch door de zee,noch door de langheid des tyds kan befchaadigd worden, waardoor het tot veele dingen dienftig was: want die groote Stad wordt daarmede aan het landfehap gehecht; en het fcheepsvolk heeft 'er eenegoede haven bekomen: voorts heeft het tot eere van den Kei-  |a DOSIS VERSTOOTEN, Keizer geftrekt, dewyl die plaats nog tot of lieden Cejarea genoemd wordt. XXXVI. HOOFDSTUK, herodes verfloof zyne eer/le vrouw dosis <*# haaren zoon antipater; by trouwt me? mariamne, en moet daarna ,t verwyt v,an haar hooren, dat hy haaren Grootvader hyr,» kanus, en haaren broeder aristobulus omgebragt hadt. ]Maar herodes koninelyke magt en welftand werden geweldig verzwakt en verminderd door de bywooning eener vrouwe, waaraan hy zich door den echt verbonden hadt, ziende in dit huwelyk volgens 't gebruik der Koningen, hoewel tegen alle recht en billykheid, meer op, het adelyk geflacht dan op de liefde.. Hy hadt te vooren eene Jerufakm/ehe vrouw, genoemd Dosis, welke hy getrouwd hadt, toen'hy nog als een gemeen perfoon in eenen ampteioozen ftaat leefde, die hem ook zo veel te liever behoorde geweest te zyn, nadien hy zo groot een geluk by haar gehad hadt, dat hy Koning geWorden was. Maar dit in den wind flaande, verftiet hy dosis, en nam mariamne, dochter van alexander, en zuster van aristobulus, ten vrouwe. Door dit aanzienlyk huwelyk geraakte hy in groot ongeval, en daar ontftonden tweedragt en oneenigheid in zyn eigen huis, alhoewel hem anders verfcheidenerleie volken in andere landen gehoorzaamden. Maar op dat de nieuwe bruid -en ftiefmoeder antipater, dosis zoon, niet met verdriet en - fchce-.  ANTIPATER VERDREEVËN. 95 feheele^ oogen in huis aanzien zoude, zo werdt hem niet alleenlyk zyns vaders wooning, maar ook de ftad ontzegd. Aldus moest de eenigftc zoon het huis en de ftad ruimen, en in ballingfchap gaan, op dat zyn vader herodes de ongelukkige bruiloft met mariamne voltrekken mogt* Als nu deeze vrouw bemerk-» te, dat herodes haaren wil dus involgde, vergat zy alle gemoedelykheid, en werdt ftout en trotsch: ook kwam haar eene gelegenheid voor, waardoor zy nog meer verbitterd werdt: want zy wisr, dat herodes haaren grootvader hyrkanus heimelyk hadt omgebragt, door eene valfche achterdocht, dat hy naar 'c koningryk geftaan hadt. Dit was die hyrkanus, welken barzafarmanes, Koning van Perft'è, gelyk verhaald is, na de verovering van Syrië, gevangelyk wegvoerde, en hem eerst in 1'arthïê ophieldt, doch daarna op verzoek der Jooden, die aan geene zyde van den Eu/raat woonden, uit deernis weder t'huis zondt. En 't ware te wenfchen, dat gelyk men hem op 't aanhouden der Jooden ontfloeg, hy ook alzo op hunne waarfchouwing acht gegeeven hadde, toen zy hem vermaanden, dat hy zich niet, naar 't gemeen gebruik, door de magt zyner vrienden moest laaten bedriegen, maar dat hy zich voor zyne verwanten moest wachten, en niet raby herodes komen, vermids zyne hoogheid hem tot groot nadeel gedyen zoude ; nademaal hy met grooten ernst het koningryk behouden wilde, en, te dier oorzaake, niemand minder verfchoonde, dan zyne naaste vrienden. Maar hyrkanus was het uitlandig leeven moede, en hadt zulk een verlangen naar de zynen, dat hy zich over den Ettfraat begaf, en weder in Judea kwam. Hieruit vatte herodes argwaan op, niet dat hyrkanus naar het koningryk getracht hadt, maar om dat hy vreesde, dat zodanig een man, die van konjrjglyken ftamme ge- fproo*  94 HYRKANUS GEDOOD. fprooten was, en nog een oud recht op hét ryk hadt, zeer bezwaarlyk zyne aanfpraak daarop zott laaten vadem Aldus was het huwelyk van hyrkanus nicht, om welks wille alleen hy tot herodes gekomen was, eene oorzaak zyns doods; nadien hy niet meendei, dat een gevari* gen veiliger in 't land zyner vyanden weezen kon , dan een vriend by eenen Koning. Overzulks was 'er de minde fchyn niet, dat hyr! draagen, en zo veel billykheid in den Rechter befpeurde, dat hy zich door her odes gunst niet liet ontzetten, noch door antipaters jist bedriegen, nam hy voor,- niets te verzwygen, maar verhaalde de gruwelen zyns vaders met zulk eene befcheidenheid, dat hy 'er niet als een aanklaager op aandrong, noch ook die jn 't verborgen fnoorde; nadien 't hem in zyne zaak zeer dienstig was te bewyzen, dat al de haat tegens zynen vader alleenlyk uit den dood zyner moeder fproot: want in zodanig een gerechtshandel dringt de kinderen niets meer dan de ingeplante natuurlyke liefde, en 't ontzag der ouderen; en indien die door kwaade daaden bezoedeld) zyn, dan is zulks den kinderen, ten aan?iene van hun recht jegens de our deren, des te min nadeelig. Toen het nu op zyns vaders klagte aankwam, wederleide hy die bondiglyk, en toonde, dat zyn broeder t'eenemaal onfchuldig aan de zaak Was, en met hem in gelyk gevaar ftondt, en dat het te bejammeren was, dat hy dus onnozel vóór 't Recht aangeklaagd werdt. Voorts dat hy, nevens 't getuigenis van een goed geweeten, ook eene goede zaak, en welfpreekendheid genoeg hadt; en dat hy en zyn broeder zich geene eere meer toeleiden; vermids hun door de loosheid van hunnen broeder antipater, en de onachtzaamheid huns vaders, alles ontzet was. Ook beweende hy met klaagelyke woorden, dat hun vader hen geheel nydig was, en hen naar 't leeven ftondt, zonder eenige fchande of laster te ontzien. Door deeze woorden bewoog hy allen tot traanen, en bragt de zaak vóór 't gerecht zo verre, dat de Keizer de klagte niet aannam, en den vader zich weêr verzoenen liet. Ook nam de Keizer een zonderling genoegen daarin, dat hy den Koning niet alleen in zyn Koningryk, maar zyne zoonen insgelyks herftellen kon; zo dat hy, door alle bedenkeed 5 ly,  •105 ANTIPATERS SNOODHEID. lyke redenen, de zaak zo fchikte, dat de vader zyne eer en aanzien by hen behouden mogt, en zy voor hunnen welftand niet bevreesd behoefden te zyn; maar hunnen vader gehoorzaamheid mogten bewyzen, en hy hen alle vaderly ke genegenheid toonen, en evenwel magt hebben om het ryk te geeven wien hy wilde. Daarop toog alexander met zynen vader weder naar huis, meer van 't gerecht, dan argwaan bevryd: want antipater hitfte herodes geduurig tegen zyne zoonen op, en berokkende niet dan nyd en onlust; doch hy wist zyn bedrog, ter oorzaake van de verzoening, konstiglyk te verbergen, op dat de broeders zyn opzet niet bemerken zouden. —— In Ctlicia gekomen, en te Eleufe aangeland zynde, rechtte archelaus vóór hun eenen kostelyken maaltyd aan, en bedankte her odes wegens zyns dochters man alexander, dat hy hem voor gevaar befchermd, en zich met hem verzoend hadt. Ook hadt hy door Gezanten zyne vrienden fchriftelyk verzocht, zyns dochters man in zyne zaak behulpzaam te zyn. Wanneer nu her odes affcheid van hem ftondt te neemen, fchonk archelaus hem, als zynen gast, uit eene byzondere vriendfchap, dertig talenten, en begeleidde hem tot aan den Koning zefyrio. (o) Zo dra hèrodes t'huis gekomen was, riep hy het volk byeen, en fprak het op de volgende wyze aan. CO Het jiar der Waereld 3956, — vóór Christus g. XXXIX. HOOFD-  HERODES AANSPRAAK, ïo7 XXXIX. HOOFDSTUK. herodes verhaalt den Jooden tuat hy te Rome wegens zyne zoonen verricht -hadt, en vermaant zo wel de onderdaanen als zyne zoonen tot onderdaanigbeid, met belofte van zulks te beloonen, „ "Vaarde Hebreen en Burgers! ik heb eene goede en voordeelige reize naar Rome afgelegd, hebbende my derwaards by den Keizer begeeven, op dat ik in de zaak myner zoonen zelf geen toornig rechter zou behoeven te zyn, maar dat de Keizer, van wien ik het Ryk ontvangen heb, zyn oordeel over hen geeven, en my eenen zekeren erfgenaam des Ryks befchikken zoude. Hy heeft dan, nevens andere weldaaden, de zoonen, om welker wil het gefchied is, weder met hunnen vader verzoend, en vrede en eendragt, die beter zyn dan het Ryk zelf, onder de broederen herfteld. Zo dat ik veel ryker weder t'huis kome, dan ik uitgetrokken was, konnende my tegenwoordig, door des Keizers beleid, vaderlyker en minnelyker jegens myne zoonen draagen, dan voordeezen, dèwyl zy ook geleerd hebben, zich gehoorzaamer jegens my te betoonen: want hy heeft geoordeeld, dat ik éénen, naar myn welgevallen, tot het Koningryk verkiezen zoude, op dat niemand zich over eenig voorrecht boven den anderen zou verheffen. Ik mag zelf dien ik wil tot eenen erfgenaam des Ryks na my benoemen, naamelyk, den geenen, die zich best fchikt, en mys als zynen vader, alle eer en gehoorzaamheid  io8 HERODES AANSPRAAK. heid bewyst. Hierin wil ik den Keizer navolgen, die myne jongde zoonen begunstigd, en den oudften gelyk gemaakt heeft. Derhalven leg ik heden mynen drie zoonen het Koningryk toe, den eenen om zynen ouderdom, en den anderen om hunnen hoogen adel. Men behoeft niet te vreezen, dat zy te veel in getal zyn: want het ryk is groot genoeg, en kan hen allen, ja nog wel meer, onderhouden. Ik wil eerst vóór god, en daarna vóór ulieden betuigd hebben, dat dit myne laatfte meening is. Dien nu de Keizer met gelyken flaat begiftigd, en ik ulieden voorgefteld heb, zult gy behoorJyke eer bewyzen; en hun nóch te veel noch te weinig toeleggen; op dat zy noch tot hovaardy, noch tot ongeduld vervallen; maar dat aan elk naar zyne verdienfte gefchiede: want men _ verheugt den éénen door eene al te groote eerbiedigheid zo zeer niet, als men den anderen door het onthouden van zyne behoorlyke eer beleedigt: en doorgaans gebeurt het, dat men,met de hoogheid veinzende,aan beide kanten te veel of te weinig doet. Jk ben zo wel de vader van den éénen als van den anderen, en alle de eer, die mynen zoonen bejegent, hebben zy van my, als hunnen vader. Maar indien iemand mynen zoonen eene al te groote eer bewyzen zoude, dié zou zich aan my vergrypen, en hun oorzaak tot zondigen geeven: want als men iemand te veel viert en verheft,geeft men hem aanleiding tot trótschheid. Maar ben ik dan mynen .zoonen vyandig of afgunstig? Geenszins: ik wilde liever, dat zy hunne magt met goedwilligheid betoonden, dan die oproerig misbruikten : want het geen door hovaardy of roof verkreegen wordt, duurt niet lang; maar dat men door gunst verkrygt is beftendig. Ik wil derhalven de maagen, vrienden myner zoonen, tot borgen van eenigheid geeven, om hen tor liefde en vriendfchap te vermaanen: want gelyk; 'er-  HERODES AANSPRAAK. 109. elke onnutte reden het gemoed der toehoorderen vergiftigt, zo doen ook de dagelykfche gefprekken en langduurjge verkeeringen groot kwaad aan 't gemoed, en verderven aile goede zeden. Schoon de menfchen van natuur goedaartig zyn, echter worden zy door kWaade aanhitfers verleid, gelyk een ftil water door eenen onftuimigen wind opgedreeven en beroerd wotdr. Hierom is myn wil en begeerte, dat zy hunne hoop en vertrouwen op my Hellen, nadien aan my niet verlooren gaat het geen aan myne kinderen te koste gelegd wordt. Het betaamt een ieder landsknecht of rotmeester, den vader der Hoofdlieden meest te eeren. Ik ben het, die elk eenen zynen verdienden loon moet geeVen, en zal ook 't geen gy, ter eere en gevalle van myne zoonen, doet, niet onvergolden laaten; maar als ik uwe geneegenheid daar omtrent zal bemerken, zal ik die met de daad beloonen: doch zo ik iemand op ontrouw bevinde, zal ik hem zo ftraffen, dat zyne geveinsdheid tegens my hem weinig voordeels aanbrengen zal. —— Maar gy, myne waarde zoonen! behoort voor eerst te denken aan den band der natuur, die zelfs de wilde dieren met malkanderen vereenigt, en het onvernuftig vee tot liefde en getrouwheid opwekt; zo dat het ëéne. beest uit liefde zyn leeven voor het ander opzet. Voorts zyt gy gehouden, den Keizer, die u met- den anderen verzoend heeft, alle eerbiedigheid te bewyzen. Eindelyk is 't uw pligt, my voor oogen te houden, die, alhoewel ik u gebieden mag, u nogthans liever bidden wil. Draagt u gezamenlyk als broeders, en vergeet niet, waartoe gy gebooren zyt. Ik geef u 't koninglyk gewaad met de andere fieraaden des Ryks over, ' tot een blyk, dat ik u getrouwlyk en ernstiglyk tot liefde en eendragt gebeden hebbe. Blyft vroom, dan zult gy vreugde in 't koningryk beleeven; maar zonder gunst en vriendelykheid zoude  iio HERODES AANSPRAAK. zoudt gy 'er meer fchaade dan voordeel van hebben. Ik wil te vooren zien, hoe gy u draagen zult; ondertusfchen zult gy niet reaeeren,maar alleenlyk koninglyke eer hebben. Indien ev uwen vader bemint, dan zult gy uw recht behouden. Bewystdan liefde jegens my, zo zult gy als Vorsten aangemerkt, en alle de voorrechten des Ryks deelachtig worden. Alle de zaaken en moeielykheden des ryks liggen my, 't zy met wil of onwil, alleen op den hals: derhalven moét gy u naar my fchikken, dewyl ik het wél met u meene, en alles om uwen wille doe." Dit gezegd hebbende kuste hy zyne zoonen, den éénen na den anderen, om hen daardoor te meer tot liefde en eendragt te verpligten; en daarop fcheidde de Vergadering, XL. HOOFDSTUK. antipater verraadt alexander en aristobulus by herodes. En herodes wyven verwekken groote onrust, waardoor hy alexander eindelyk gevangen zet, die door hst van zynen fchoonvader archelaus weder vry raakt, en met zynen vader weêr verzoend wordt. De meesten der geenen, die met den vrede en »endragt der broederen wel vergenoegd waren, Verheugden zich hierover: maar daar ontftondt haast een nieuwe tweefpalt, nog heviger dan de voorige, dewyl het om den voorrang was, dat zy malkanderen afgunstig waren, 't .Verdroot „maria.mNes zoonen,, dat de zoon eener gelinge vrouw, niet uit koningryfeen itamme ge- böb-  ANTIPATERS SNOODHEID. in (booren, boven hen gefield zoude worden, antipater daarentegen verachtte zyne broeders, omdat zy geen byzondere hoop op het Koningryk, ja naauwelyks op de opvolging hadden. Maar antipater wist zynen haat zeer listiglyk te verbergen, onder den mantel van groote vriendfchap: doch zy openbaarden, zelfs ongevraagd, hunne raadflagen, en verzweegen hunne geheimen geenszins. Alles wat van alexander gefprooken werdt kwam antipater terftond ter ooren: en daar werdt door de achterklappers noch veel meer bygedaan, dan hy gezegd hadt. antipater voerde overal het woord , verwekte alle ongeluk tegens zyne broeders, en deedt niet dan alle listen te bedenken, en alle fchelmflukken aan tel rechten. Hy maakte heimelyk getuigen op, geliet zich als of hy 't met zyne broederen zeer wel meende , poogde hen te verdeedigen, en verantwoordde hen ook in geringe zaaken; maar de groote liet hy berusten, op dat hy zynen vader te ligter bedriegen, en te meer tegen hen verbitteren mogt. Inzonderheid drong hy met groote behendigheid aan, op den moord door zynen vader begaan , als of hy het ryk daardoor verbeurd hadt: want de Koningen vreezen voor geen ding meer, dan voor 't verlies van hun ryk. Maar op dat de Koning zyn voorgeeven, in hun afweezen, te beter mogt gelooven, ondernam hy eerst zyne broeders te verontfchuldigen; daarna geliet hy zich, als of de zaak zo openbaar bleek, dat hy hen niet helpen konde, befluitende alzo het recht als in een openlyk gericht', opdat het voor den vader mogt fchynen, als of de zoonen reeds verwonnen en overtuigd waren. Maar niets maakte de zaak geloof- lyker,' dan dat antipater zich aanftelde, als of (ƒ>) In het jaar der Waereld 3957, -— vóór Christus 7.  ua ANTIPATERS SNOODHEID: of by zyne broeders met ernst verdeedigéri wilde, door welk bedrog hy ieders gunst kreeg, en het hart van zynen vader daardoor tot zich trok, dewyl die bemj van dag tot dag, gunstiger werdt, hoe meer hy eenen weerzin tegen de andere broeders opvattede- Ook hitfte hy des Konings vrienden en maagen, voornaamelyk zynen broeder pher.or.as, en zyne zuster samme. tegen hen op; des die hen niet alleenlvk verlieten, maar ook vyandig werden. Hierby kwam nog, dat glafyra, alexander s huisvrouw, die zich, naar den aart der vrouwen, te veel op haaren adelyken ftaat verhovaardigde, zich van beter gedacht hieldt te zyn, dan alle de anderen: waarom zy ook boven allen, die aan s'Konings Hof waren, wilde heerfchen, beroemende zich op haare vaders en grootvaders, die Koningen geweest waren, inzonderheid op darius hydaspis, van wien haare moeder geteeld was. Daarentegen verachtte en verfmaadde zy sa lome, des Konings zuster, en zyne vrouw dosis, om haare geringe afkomst, waardoot zy zich groote vyandfchap op >den hals haalde, en de anderen veel verdriets aandeedr. Insgelyks vertoornde zy de andere vrouwen, welke de Koning getrouwd hadt, meer om haare fchoonheid dan om haaren ftaat: want her odes hadt, volgens de kwaade gewoonte, veel meer vrouwen, dan het den Koningen betaamde, alhoewel de Koningen die ondeugd met de voorbeelden der Aardsvaderen pleegen te verfchoonen. Deeze hoogmoed dan van alex anders vrouw was hem zeer na- deelig. aristobulus verachtte zyne vrouw ook op gelyke wyze, als glafyra deedt, verwytende haar, dat zy van Hechte afkomst, den koninglyken ftamme onbetaamelyk, en glafyra gansch ongelyk was ; voorts dat zy hem tot kleinachting ftrekte, dewyl zyn broeder eene vrouw van koninglyken geflachte hadt, en hy  HERODES VERGEEFT. hy tot hoon en fpot by eene onedele wooneri moest. Doch hy handelde daarin zeer dwaaslyk, en maakte zichzelven een onrustig huwelyk: want zy werdt door deeze fmaad zeef toornig, en deedt, met traanen, haar beklag aan haare moeder, sa lomé bragt den Koning alles aan, wat zy van haare dochter hoorde, h er odes, die 't beter achtte zyne zoonen te beftrarfen, dan hen geheel te verderven, ontboodt hen by zich, fprak hen hard en ernftiglyk aan, waarfchouwde hen, dat zy zich vriendelyk jegens hunnen broeder zouden gedraagen, en den anderen niet zo nydig zyn, beloovende hun al het verleedene voor die reis te vergeeven, midsj dat zy voortaan naauwer toezagen.* Doch zy beklaagden zich over de veelvoudige heimelyke vyandfchap; en toonden zich bereid, voortaan hunne onfchuld met de daad te bewyzen, indieri men hen tot verantwoording wilde laaten komen, en niet terftond ieders onnutte woorden geloofde: want men vondt overal fnoode ach" terklappers, die alles uitrammelden, als mem flechts naar hen luifteren, en hun gelooveri wilde. Met deeze en dergelyke woorden zetteden zy hunnen: vader ter neêr: maar hoewel zy toen voor dien tyd van vrees ontflageri werden, echter bekommerden zy zich over pheroras en salome, die hun veel leeds en groo-f ten overlast aandeeden, in plaats datzy befcherming en voortand van hun behoorden gehad te hebben, nadien pheroras hun oom, en salome des Konings zuster was; maar nu waren ze te meer voor hun beducht, om dat zy in groot aanzien by hunnen vader waren:.want herodes hadt byna de geheele koninglyke magt, uitgenomen de kroon, met zynen broeder gedeeld, en hen beiden groot goed gefchonkén, inzonderheid aan pheroras, die jaarlyks honderd talenten genoot , en, behalven het land. aan geene zyde van den Eu/raat, nog veele inkomften hadt. DaarIA, deel. H en»  ïi4 IIERODES IN ONRUST* cnboven hadt de Keizer hem, ten verzoeke van her odes, tot Viervorst gemaakt; ook was hy aan den Koning verzwagerd: want hy hadt deszelfs vrouwen • zuster ten wyve genomen, na wier dood de Koning hem zyne oudfte dochter ten huwelyk gegeeven zou hebben, indien hy met eene andere vrouw meer bemind, en om haaren wille des Konings dochter afgeflagen hadt. Dit fpeet den Koning zo geweldig, dat hy aan eenen anderen, die naderhand in den Tartbïjchen oorlog fneuvelde, zyne dochter uithuwelykte , en pheroras verdacht hieldt van hem door vergif te hebben willen ombrengen, welken argwaan hy nog, by 't leeven zyner vrouwe, tegen hem hadt opgevat. Maar na dat hy veelen na den anderen, en eindelyk ook r zyne vrienden pynelyk ondervraagd, en hem daarin onfchuldig bevonden hadt, liet hy dit vermoeden vaaren, en vergaf *t hem, dat hy zich met zyne beminde jongvrouw totj de vlugt naar Partbië vervaardigd Hadt, dewyl hy üic de bekentenis zyner huisgenooten hunnen heelen toeleg hadt verdaan.— Terwyl pheroras in den haat was, hadt alexander rust, en kantte zich tegen salome, omdat zy aan sïleus, den Regent van Koning o bed as van Arabic, en her odes grootften vyand, trouwbelofte gedaan hadt. Doch zy raakten 'er beide ongeftraft af, maar alexander moest het alleen ontgelden, en kwam in een groot gevaar: want antipater rechtte een groote onrust en muitery _ in 't Hof aan, en leide zynen broederen allezins laagen, waartoe zyne naaste vrienden Mm behulpzaam waren. Hierdoor geraakte iierodes in zulk eene mymering, dat" hy openJyk tegen ieder éénenzeide,dat.ALEx ander met het zwaard achter hem ftondt, om hem te vermoorden. Dit alarm ontftondt door drie Kamerlingen , één des Konings Schenker, de tweede zyn Hofmeester, en de derde zyn Kamerdienaar, die  HERODES IN ONRUST. H5 'éje altoos by hem was, als hy te bedde ging. Daar liep een gerucht,' dat.alexander hen met groote gefchenken omgekoft en bepraat hadt, om hem in zyne fchandelyke daad te helpen. Hierop werden deeze kamerlingen gepyftigd, en bekenden veel, gepleegde ontucht ten hoerery, ook door wat beloften zy daartoe gebragt waren. En om deezen toeleg des vadermoords te beter te doen gelooven,zeide inen,dat hy voorgegeeven hadt, nog een jong man van fchoone gedaante, en fterk van lichaam te zyn, zo dat hy tegen herodes wel opmogt, die mi oud en zwak was, en zyn .hair verwde, om zynen ouderdom te verbergen: doch dat hy hem 't Ryk onttrekken konde,als hy maar wilde ; waarby hy. groote belofte hadt gevoegd; en gezegd, dat zy hem, als een jong man, beter ver1 trouwen, mogtcn, dan eenen ouden en onmagtigen gryzaard, die toch niet lang meer leeven kon. — Over dit werk verfchrikte herodes, inzonderheid toen hy hoorde jdat de krygslieden, én,, hunne Hoofdmannen, volgens 't getuigenis der Kamerlingen , tegen hem aangefpannen waren. Eindelyk werdt hy hierover zo vergramd, dat hy allerlei gruwelyke tyranny voornam, niemand vertrouwde, rjiaar elk één verdacht hieldt: ja hy verhaastte de ftraf, eer hy van 't kwaad verzekerd was, en doodde de befchuldigden zonder eenige rechtspleeging. Niemand, daar hy maar argwaan , op hadt, werdt verfchoond, en *t betichten hadt geen maat noch einde. Veelen, bm dank by den Koning te behaalen, bragten lommigert aan; maar terwyl zy anderen aanklaagden, werden zy zeiven ook beticht, en met de befchuldigden te gelyk naar de rechtplaats, gevoerd. Eindelyk werdt herodes zo verbitterd ^ .dat hy alle menfchen, die nog overig waren, verdacht hieldt, achtende, dat hy geene rust noch vrede kon hebben, zo lang neg iemand overig was. Nooit liet hy zich H s mes  ïiÓ. ALEXANDERS BEDRYF. met iemand, tegen wien hy eenen artrwasra hadt opgevat, verzoenen: hy vertrouwde geene vrienden, trotde zyne bekenden, handelde onbarmhartiglyk met de aangeklaagden, was in alles vreesachtig, reisde dikwyls van de eene plaats naar de andere, en kon des nachts niet flaapen. In deeze toornigheid liet hy alexander gevangen neemen, deedt hem met eene wacht bewaaren, en zyne vrienden ter pynbank brengen. Die de zaak ontkenden moesten in groote ellende derven, en die dil zweegen werden ter dood toe gepynigd. omdat zy niet bekenden 't geen hy op hen vermoedde. Doch door de felle pynen Werden veelen gedwongen te belydën, dat de jongelingen van voorneemen geweest waren, hunnen vader om te brengen, en dan aanftonds naar Rome te vlug ten, om alzo de draf te ontgaan. Alhoewel nu dit gansch geen grond hadt,echter behielp de vader zich met die bekentenis, om zyne Wreedheid daardoor te verfchoonen, en in fc'hyn eene rechtraaatige oorzaak van zyns zoons gevangenis te hebben. alexander, ziende, dat het beschuldigen geen einde nam, en wel denkende, dat zyn vader geene verontfchuldiging van hem aanneemen, noch hem, hoe 't ook ging, onnozel verklaaren zoude, nam een befluit, om de fchandelyke agterk,lappers en vertwyfelde lastertongen met dezelfde munt te betaalen, en de geenen, die hem verraaden hadden, weder aan te klaagen en verdacht te maaken. Hy ftelde derhalven vier fchriften op, waarin hy bekende zynen vader naar 't leeven gedaan te hebben,gelyk men hem valfchelyk nagaf; maar hy wikkelde daarbeneven alle zyne benyders in 't fpel ,alsofzy van dien toeleg goede kennis gehad hadden, en voornaamelyk pheroras, en salome, welke laatde hy befchuldigde, dat zy by nacht eens jongelings kamer opgebroken, en denzeiven gedwongen hadt ontucht met haar te be- dry.  LIST VAN ARCHELAUS. n** dryven. Deze fchriften zondt by aan den Koning, ais eene lyst zyner fnoode bedryven, be... fchuldigende daarin alle de voornaarofte vrienden en bekenden van herodes. Ten zelfden tyde kwam archelaus in Judea, om zynen fchoonzoon en dochter, indien 't mogelyk ware,byftand te doen; maar bemerkende, dat geene rechtmaatige verontfchuldiging iets by den onftuimigen vader gelden zoude, ftikie hy zynen toorn °op een glimpige en befcheidene wyze: want zo dra hy in des Konings Hof gekomen was, en van her odes gehoord en gezien kon worden, begon hy met luider femme te roepen: ,j Leeft myn vertwyfelde fchoonzoon nog? Is hy nog voorhanden? Waar is de booswigt? Waar vindt ik den verraa-ier en moordenaar, opdat ik hem met myne handen verfcheure? Hy zal door zyns fchoonvaders handen fterven, vermids hy zynen eigenen vader naar 'c leeven geftaan heeft. Nadien hy zynen vader niet ontzien heeft, wat zou hy zynen fchoonvader niet doen ? Wie is 'er, die rhem my toonen wil, op dat ik den fchelm eerst verfcheure, en daarna myne dochter aan eenen anderen geeve, die, hoewel zy van zyn fchelmftuk niet geweeten heeft, echter niet ten eenemaal onfchuldig in de zaak is, dewyl zy met eenen aartsmoordenaar echtelyke bywooning gehouden heeft. Ik ken haar voor myne dochter niet, om dat zy baars mans fchelmftuk niet gemerkt, of zp veel getrouw-?, heid aan haaren Ichoonvader niet bewezen heeft, dat zy den zoon tot de gehoorzaamheid zyns vaders vermaande. Ik heb haar niet tot fchande. en ondeugd, maar tót een echte bywooning uitgehuwelykt, niet om onrechtvaardige zaaken te handhaaven, maar om vrieridfchap voort te planten, 't Geeft my wonder, hrrodes! dat gy dien alexander, die . op 't leeven zyns vaders toegelegd heeft, tot nog toe hebt laaten keven. Ik meende, dèt hy al voor lang zynea H g loo%  H8 ARCHELAUS LIST. loon ontvangen hadt; immers behoorde die niet uirgefteld te worden : want waartoe zulken openbaaren vadermoorder te fpaaren? Maar, misfchien is het eene byzondere fchikking van god, dat beide de vaders het oordeel over hem vellen zullen; vermids hy, door u naar 5t leeven te Haan, zich aan ons beiden vergreepen heeft. Ik, die zulk een kwaad aan hem begeer te ftraffen, zal het aan hem niet ongewrooken laaten:' ook zal 't myner dochter niet onvergolden blyven, dat ik haar, op uwe onderhandeling, ten grooten ongelukke, uitgehuwd heb: want dat is niet om haars mans deugden, maar uit een vertrouwen, dat ik op u hadt, gefchied. Maar de één is zo wel fchuldig aan de zaak, als de ander. Zyt gy een rechte vader, en gaat zulk een rgroot verdriet u ter harte, gryp" de zaak dan wakker aan, zonder eenig mededoogen. 't Is wel waar, dat.het geen werk is, waarover een vader zich behoeft te verheugen; doch de daad mag evenwel niet ongeftraft blyven. Indien de kinderlyke liefde, en de natuuurlyke zucht u weekhartig en vertzaagd maaken, laat ons. met den anderen ruilen, en voltrek gy de ftraf over myne^dochter, zo zal ik zulks over uwen zoon doen." i Door deeze heftige aanfpraak verzachtte hy herodes, en bevreedigde hem allengs, zo dat hy, hem geloof geevende als-eenen die medelyden met hem hadt, en eensgezind met hem was, hem de ■ fchriften, door alexander opgefteld, te. leezen gaf. . Doch archelaus, naauwkeurig. op alle de punten let tende, en bevindende, dat 'er.meer bedrogs dan waarheids achter de zaak ftak> begon van langzaamer hand, nadien hy verftandig was, het vermoeden van den vadermoord te verkleinen, en den argwaan op de. geenen, die in de befchuldigingen gemeld waren, te fchuiven. Wanneer hy nu bemerkte, dat de. Koning tot zyne meeaing begon over te hellen, zeide.hy: „ 't h be-  ARCHELAUS REDE. 119 bedenkelyk, of den jongeling by u, door zo veele Ihoode menfchen, niet meer vyandlchap bejegend is, dan u van hem. Wat zou hem toch- bevvoogen hebben, u naar 't leeven te Haan, daar gy hem de eer des Koningryks vergund, zyn recht tot de regeering behouden, en hem hoop tot de toekomende heerfchappy geseeven-hebt? Wat nood zou gedrongen hebben, om te begeeren 't geen hy reeds hadt, en hoe kon hy voor zo groot eene weldaad zo ten eenemaal ondankbaar zyn? Wat voordeel kon hy toch uit uwen dood trekken, dan zich moedwillens in 't gevaar begeeven? Wat hadt hy by uw leeven te vreezen, dat hy niet veel meer na uwen dood te duchten hadt van die, welke hem naar 't leeven ftaan, vermids hy nu nog onder uwe magt en befcherming is? Jonge lieden kunnen ligtelyk bedrpogen, en door arglistige menfchen verleid worden. Naauwlyks kan de ouderdom zich voor heimelyk bedrog hoeden; en zelfs verftandige oude lieden worden dikmaals door. arglistigen misleid. Dewyl dan ook bedaagde lieden ten val gebragt worden, wat wonder is het, dat de jongen zich vergisfen, wanneer men hen van alle kanten zo hevig prangt? Zodanigen zyn het, die onrust in 'sKonings Hof aangerecht, jonge perfopnen opgehitst, en oneenigheid verwekt hebbende, den jongeling daardoor zo uitzinnig hebben gemaakt, dat hy, zyn leeven niet achtende, toorn en wraakgierigheid meer plaats gegeeven heeft* dau der barmhartigheid en vergeeving." Hierdoor kwam herodes allengskens tot bedaaren,, zo dat hy zynen haat tegen alexander het vallen, en op pheroras vertoornd werdt, die in de overgegeevene fchriften, als de ftichter van al het onheil, en de bewindsman in dit bedryf, afgemaald was. pheroras, beme.r, kende, dat de Koning naar archelaus .luis-* jerde, en hem meer vertrouwde, dan allen anH 4 üc .  12© ARCHELAUS REDE. deren, vervoegde zich ook by hem, en badt, dat hy genade voor hem by den Koning ver■ werven wilde. Maar vermids hy zo veel kwaads op zyne hoorns hadt, en openlyk overtuigd was, dat hy den Koning naar »t leeven geftaan, err den Jongeling in gevaar gebragt hadt, antwoordde archelaus hem, dat 'er geene vergiffenis voor hem te hoOpen was, 't en ware hy vryelyk en zonder eenige achterhouding, vóór zynen broeder, die hem zeer lief hadt, ronduit bekende al t geen, waarmede hy befchuldigd werdt, en hem om vergeeving badt; en dat hy hem alsdan gaarn helpen, en zyn best voor hem doen wilde. Daarop trok pheroras andere kleedéren aan, begon te weenen, ging, al klaagenden tot zynen broeder, badt om vergiffenis, bekende aue zyne lchelmftukken, en loochende niets van t geen, waarmede hy befchuldigd was: ook beleertt hy, dat hy door zyne'eigene'dwaasheid-, en ontydige liefde tot zyne vrouw tot dien zwaaren val gekomen was. Als nu pheroras zien in alles, vólgens de onderrichting van archelaus, fchuldig bekend hadt, nam archelaus op zich, óm herodes te bidden, feJL„y- natuurlyke liefde zich zyner ont¬ fermen, zynen broeder ditmaal vergeeven, en de ingeplante broederlyke liefde meer by hem wil. de laaten gelden, dan de wraakgierigheid. Dat het geen wonder was, dat 'er in groote koningryken dergelyke zaaken gebeurden, dewyl ook aan t menfchelyk lichaam dikwyls eenig lid gebreklyk werdt, H welk daarom juist niet affel nLmaai door SoeJe geneesmiddelen weêr te recht gebragt moest worden, Dat zyn eigen wa°s'Ü3 Tg VSeJ heev,'g^. ^gen geweest' hem alZi hy n°Stlians met "ft ongeduld aan £JJ!T kln' OIn vriendfehaps6 wille hem ten goede gehouden hadt, hoewel ik, (vervolg- h ^ m,yne, za„ak ,toaar te kwaader maakte,ms rae„r ik de ftraf tegen eenen ondankbaarerr :' ' ver=  VERZOENING. verachtte." Door deeze en dergelyke woorden ftilde hy herodes toorn, zo dat die zynen broeder in genade aannam; doch hy gelier. zich nog even hard en onvriendelyk jegens zynen fchoonzoon te zyn, en dreigde hém ten laatfteri zyne dochter te willen ontneemen; ja hy ftelde zich zo toornig aan, dat herodes zelf meende, dat zyn zoon de begaane misdaad zwaar genoeg geboet hadt, en dat die niét verdér behoorde gewrooken te worden ; waarom hy archelaus badtj ALexanders huwelyk weder te willen bevestigen. Maar hy 'gelïet zich onverzettelyk, zeggende, dat her odes zyrè dochter mogt doen trouwen aan den geenen., dien hy wilde, uitgenonjèn aan alexander, die haar in eenen kwaaden naam gebragt hadt. Door deeze list bewoog hy heródes nog meer, zo dat deeze achtte, dat zyn zoon hem weêrgegeeven zou zyn, indien hy • maar by hét voorig huwelyk blyven mogt. Want alexander beminde haar boven maate, en hadt kinderen by haar, die den grootvader herodes aangenaam en waard waren. Hy was derhalven te vreede, dat zyn zoon zou herfteld worden, en in zynen voorigen ftaat blyven: want de vrouw zou haaren man dien misflag ligtelyk vergeeven, en alles, wat verhoeteld was, weder te recht brengen. Doch, indien zy hem ontnomen werdtf? öan hadt hy niemand, die 'hem den rechten weg aanwees, maar zou tot alle fchande en opfpraak vervallen: want iemand , die in huis eenen goeden tuchtmeester en aanwyzer hadt, kon te beter alle kwaad myden. archelaus liet zich dan eindelyk, als door dwang, beweegen, om zynes dochters man in genade weder aan te neemen, en verzoende hem daarop met zynen fchoonvader. Door deeze list redde hy zynen fchoonzoon van den 'dood, en behieldt hem by 't leeven; nadien by niet bly&en liet, dat hy voor hem bidden wilde, maar 1 ■ H j . zich  123 VERZOENING. zich allezins aanboodt, om hem te helpen veroordeelen: want indien hy hem voorgedaan hadt , zou hy 'er niets mede uitgerecht hebben. Daarna ftelde hy ook voor, dat alexander naar Rome moest trekken, om zich wegens alles, wat zyn vader hem te laste gelegd hadt, voor den Keizer, aan wien men die zaaken hadt overgefchreeven, te verantwoorden; 't welk ik acht eene opgeftemde zaak geweest te zyn, opdat alexander, na gedaane verontfchuldiging. den Keizer te beter aanbevolen, en antipaters voorneemen tegen zynen broeder aan den dag gebragt werde. XL1. HOOFDSTUK. eurikles, de Spartaner , hitst herodes door valschheid tegen zyne zoonen op, en brengt te •wege, dat hy hen vóór den Keizer aanklaagt% •waardoor zy onverhoord veroordeeld worden. tyro befiraft herodes over zyne tyranny, en wordt daarover in hechtenis genomen, en van tryeon, en zyn eigen zoon bejcbuldigds maar zy daarna te zamen gedood. D eeze beroerte aldus geftild, en in blydfchap veranderd zynde, werdt, ten blyke van- het gemaakt verdrag, een vreugdemaal aangerecht, archelaus vereerde aan de'n Koning iierodes ook zeventig talenten, en eenen gulden zetel, met kostelyke paarlen verfierd. Ook gaven zy eikanderen, naar koninglyk gebruik, uitgeleezene kamerlingen, onder welke eene byzit was, geheeten PANYCHis. Insgelyks vereerden de naaste, vrienden aan archelaus, door des Konings. bevel, heerlyke gefchenken, en geen bekende 51eef onbegiftigd; want herob^s deelde aan ie-  EURIKLES LIST. J23 iex, naar zynen ftaat en verdienfte, groote gaaVen uit. Als nu archelaus weder naar zyn ryk wilde reizen, begeleidde herodés hem3 niet zyne voornaamfte Raaden en Dienaars, tot -aan Antiocbïè, de magtigfte ftad van Syr'iï* **? alexander zou nu gered zyn geweest, indien niet eurikles, een gebooren Lakoniër, in Judea gekomen ware, zynde veel listiger dan archelaus, én zeer gierig, zonder dat hy daarom evenwel fchroomde geld te waagen, wanneer by gelegenheid zag, om 'er meer door te bekomen. (#) Deeze niet vergenoegd met het geen hy in Lakonië bezat, trachtte ook naar koninglyke gefchenken; en vermids hy geileepen, en op het najagen van geld afgerecht was, deedt hy aan herodes eerst eene vereering, op hoop van vry meer wederom te bekomen, 't welk hem ook niet mislukte: doch, hoewel hy meer kreeg, dan hy gegeeven hadt, echter liet hy zich daarmede niet vergenoegen , maar drong door kwaade en bloeddorftige list by den Koning in: want hy vleide hem, volgens de byzondere gewoonte der Grieken, en rechtvaardigde hem in alles, zelfs in 't geen niet pryzens, maar laakens waardig was; zo dat hy, binnen korten tyd, in zulk eene kennis en vriendfchap met herodes geraakte, dat die hem tot zynen geheimen Raad en Staatsdienaar aannam. Hiertoe gaf zyn Vaderland hem groote aanleiding, vermids de Jooden de Spartaanen voor bloedvriendèn en broeders hielden. (O Hy nu, in 's Konings Hof befpeurende, dat de vader zeer argwaanend, en de zoonen daarentegen hem nydig waren, drong zich, door eene zonderlinge list, by een ieder van hun in, zo dat f °'r. 4 l ' eik (#) Het jaar der Waereld 3960, — vóór Christus 4. O) Zie hierover in 't IY. Deel van Josephus Qüdheden, bladz. 42; 43.  ïü4 . eurikles snoodheid. elk hem voor eenen getrouwen vriend hieldt. Hy wist zich ook wel naar 'sKonings manieren te fchikken, waardoor hy veele groote gefchenken van hem kreeg, Qm nu by antipater in gunst te komen, en alexander listiglyk te bedriegen, hitfte hy hen beiden, onder den fchyn van groote vriendfchap, tegen den anderen, op; zeggende tot antipater, dat hem van rechtswege, als zynde dea oudften zoon, het Koningryk toekwam; en tot alexander in tegendeel, dat hy, om het adelyk geflacht zyner. moeder, den voorrang behoorde te hebben, en dat hy met den onechten bastaard geene gemeenfchap moest houden. alexander, ais de jongde, hoorr de zodanige reden gaar'n, en liet 'er zich door bedriegen, zonder eenige gedachten te. hebben op 't geen by 'antipater omging* Betrouwende derhalven deszelfs pluimttryker., en zynen verraader, openbaarde hy hem, al te onbedacht, zyn ganfche hart, klaagde over 't leed hem van zynen vader aangedaan, ook over 't ombrengen zyner moeder, en hoe men het Kyk, 't welk hem van Grootvaders wege, en om zyn oud adelyk geflacht, met recht toekwam, poogde te onttrekken:, zo dat de rechte en natuürJyke erfgenaamen moesten ter zyde fh.an, en dé zóón éener hoere boven hen gefield worden: doch dat god zulks niet ongewroken zoude laaten, maar den 'Koning van 't ryk, het welk hy door zyns moeders huwelyk bezat, berooven, dewyl hy zyne eigen vrouvr önfchuldig vermoord hadt. —■ Qeeze woorden werden varr den Lakqniër tëritond aan antipa te rovérgebragt; 'en'.hy bedroog aristobulus op dezelfde wyze, poogende hem in zyne klagten te vangen. Daarna gaf hy den Koning alles te kennen, en maakte, om zyns voordeels wille, de zaak nog zwaarder, dan zy inderdaad Was 3 zëgsenüe, dat hy zulk een (bood 'fl.uk niet hadt  ÈURIKLES AANBRENGEN. Ï25 hadt kunnen verzwygen; maar het hem, als een dankbaare gast, hadc moeren openbaaren, tot behoudenis zyns leevens, 't welk zyne zoonen hem zochten te beneemen: en dat indien hy zich niet gelaaten hadt, hun eenen beteren raad te zullen geeven, om hun voorneemen te volbrengen, waardoor zy tot nog toe waren opgehouden geweest, de Koning, al voor lang, door alexanders handen gefneuveld, en het ryk den fchandelyken erfgenaam ten deele gevallen zoude zyn. Dit gruwelyk en moorddaadig bedryf achtte toch alexander zo veel niet, als hy 't zich wel. voor eene fchande rekende, den dood van zynen grootvader en moeder, tot nog toe, niet gewroken te hebben. De omgebragten dwongen hem, door hunne klagten en zuchten, zulk eene fchandelyke daad te wreeken; hy hieldt zich verpligt, den vermoorden zodanig een lykftaatiie te houden; hunne nagelaatene erfenis móest zo fchandelyk niet verwoest worden; hy wilde dee*zen rechtshandel, op nieuw, vóór den Keizer brengen; op dat hy den geenen, die zyne voorouders gedood hadt, het Koningryk mogt ontneemen, doch niet met zulk eenen ootmoed en eene eerbiedigheid, als eertyds gefchied was, maar met ontdekkinge "'Van des Konings geheimen aan den Keizer; en door wat bloedvergieten hy zynen rykdom bekomen, en 't land verdorven hadt. Hy wilde zynen grootvader weder uit het graf haaien, en den jammerlyken dood zyner moeder, ook dat een vreemde haar ryk bezat, het welk hem niet toekwam, aanwyzen. Door zodanige, woorden verbitterde etjrikles den Koning. —Maar an tipate r , met de achterklap van éénen man niet vergenoegd, maakte nog anderen op, om over de broeders te klaagen, en te zeggen, dat zy met jokundus en tyrannus, Ritmeesters onder de ruitery, al voor lang een verbond aangegaan hadden, om den Koning, die hun  UB BESCHULDIGINGEN. hun een doorn in de oogen was, om 't leevèrï te brengen ; en dat hy in 't grootfte gevaar was, indien hy niet wel voor zich zag. •— Hierop Jiet herodes zyne zoonen zonder uitftel vatten, en ftelde hen ter reden: doch zy ontkenden de beiehuldiging. Vermids nu de 'Koning alle deezè ongeftraft liet heenen gaan, ónaangezien hy voorgaf, dat hy de misdaaden ftrafte, en op geene achterklappingen te werk ging, zo waren 'er menfchen, die de ëène list op dé andere bedachten , naar dat zy meenden j dat het den Koning best behaa hem uit vol- tl , Komugryk geeven of neemen mog- Za', C dan weezen, als hy in 't Ryk bevestigd zal Zyn, dewyl 'hy, in den eerfchen^dK' d?°\ho°g^ed'zo veele men:?H -'j • hem in hun"en nood om hulp, en vermindering van fchatting baden, omgenragt heeft beoorlogende zulken, die troost by hem wd£n '? Jinden' dodende negenduizend g°**.op \ heiHg Paasehfeest, offerende men,S v f aa!f Jan onvernuftige dieren, vergietende t bloed der gewyden, die op den hoog- Sm,Jre^ek0ffien wareu' en een jammerlyfc fLhouwfpel aanrechtende; zo dat, indien iemand de vertegenen tellen wilde, hv denken mogt, tL„ . *ahümï%™ wederom in 't land gekomen waren: want de fnoodfte vyanden zouden niet IL dSi6 t n0£h.r°re,,fche,yker ^nnen omgaan als deeze tyraomfche en godlooze inboorlingf De burgers zyn over hem niet verblyd geweest, en evenwel heeft hy zyn Ryk mét zSlken offe" aangevangen en ingewyd. Voorts verzocht hy, dat de Keizer en de Raad zich toch ontfer' "t;, den over de 0«rige Jooden, die, onaangezien zy voormaals een vry volk geweest wahe^evln1, ïffnwo.°rdig gaarn in dienstbaarheid pegeevu^ wilden, indien zy maar eenen lydely^ ken  ARCHELAUS AANGEKLAAGD. 169 ken Heer of eenen rechtfchapen Koning hebben mogten. Want deeze was ten eenemaaï onbekwaam tot de regeering, nadien niemand onder de Jouden Koning mogt worden, ten ware hy, naar den inhoud hunner wetten, een gebooren Jood was. Maar deeze was een Idiimc'ér van geflacht, en niet van. koninglyken ftamme; maar hadt zichzelven in 't Koningryk ingedrongen, dat hem van rechtswege niet toekwan. Want alhoewel antipater, Zyn en archelaus grOOt- vader, een ryk magtig man, een voornaam vriend van de Romeinen, en den ouden Keizer in de oorlogzaaken zeer wel bekend geweest was, en daardoor eenen goeden toegang tot het Ryk hadt, zo hadt hy 'er echter nooit na gè< Haan, maar 't zelve liever eenen anderen gelaaten, dan zichzelven toegeëigend: weshalven men hem ook gehouden hadt voor eenen Vader des Vaderlands, die Judea niet in dienstbaarheid gebragt, maar door zyne wonden in vryheid bewaard hadt. her odes was door de bevordering van antonius, die zyns vader gast was geweest, tot het Koningryk gekomen, hadt den Jooden groote afbreuk gedaan, en zich niet als een Regeerder, maar als een vyand betoond, Nadien hy dan zelf op eene onbehoorlyke wyze aan 't Ryk gekomen was, zo kon een ander het Koningryk met geen goed recht van hem erven, Zy waren niet ongewillig eenen Koning te gefioorzaamen; maar wilden echter liever den Romeinen, die, van den tyd der Machabeen af, hunne goede vrienden geweest waren, onderdaamg zyn: want na dat zy hunne eigen' Koningen bekomen hadden, ftondt het met hen vee erger, dan met veele andere volken, tegen welke zy zich van de vriendlchap en hulp der homeinen bediend hadden. Eindelyk was hunne bede en verzoek: dat de Keizer hen, op gelyke wyze, als in Syrië gefchiedde, Rechters en Landvoogden in $udea befchikken wilde, te» L 5 ein-  ï?o ARCHELAUS VERDEEDIGD. einde hy zien mogte, dat zy zulke oproerige en wederfpannige menfchen niet waren, als men hun nagaf, maar dat ze behoorlyke Rechters onderdaanig konden en wilden zyn." Daar- op antwoordde nikolaus: „ Het onrustig volk hadt de verdiende ftraf van hunnen hoogmoed ontvangen; en 't kon archelaus niet kwaalyk geduid worden, omdat zy den vrede, als Oproermaakers, gebroken hadden, en beide met raad en daad van de Romeinen afgeweeken waren. Aangaande de Testamenten: daar was, buiten twyfel, groot onderfcheid, dewyl het laatfte altyd krachtiger was dan 't eerfte, en daarom ook vóór 't ander te ftellen, waarin 't aan den Keizer was gelaaten, iemand in het Ryk door zyne magt te bevestigen; ten einde de eere en 't aanzien van het Roomfche Ryk geenszins gekrenkt, maar vermeerderd werdén; indien de Keizer anders den Koningen niet onttrok \ geen zelfs gemeene lieden geoorlofd was, naamelyk, een Testament te maaken, en dien men wilde tot zynen erfgenaam aan te ftellen. Dat zy daarentegen den Keizer de eere weder aandeeden, van 'er hem kennis af te geeven, en dat deeze eerst in de erfenis treeden zoude, die van den Vader verkooren, en van hem goed gekeurd was. Dat her odes geen meer voorzichtigheid noch verftand hadt-kunnen gebruiken dan alles aan 's Keizers goedvinden te ftellen, en het aan hem op te draagen. Nu was hy niet gekend in het Testament, waarin antipas tot erfgenaam aangefleld was; daarentegen was hem in het Testament, het welk op archelaus hieldt, zyn recht bewaard, dewyl de zaak als ongedaan bleef, zo lang hy die niet bekrachtig» de, Het was derhalven uit eene byzondere fchikking van god, dac de voorflag en wil, waartoe hy geen recht hadt, van geen klem waren; maar dat zyn billyk voorneeraert kracht gehad hadde, én behoorlyk befchreeven was. Bedenkt nu, vervolg-  VONNIS DES KEIZERS. i7i de hy» of hy kwaalyk heeft gedaan, die u verkooren heeft, of dat raen zulks behoort te verwerpen, dat hy aan u, als een Heer aller Heeren, die alle Koningen in magt te boven gaat, de zaak verbleeven, en die aan uwe bewilliging gefteld heeft? En indien hy geweeten heeft, wien hy ter bevestiging zyns Testaments verkiezen zoude, zo heeft hy ook wel verdaan, wien hy tot Koning behoorde aan te ftellen. En indien hem wel bekend was, wie magt hadt het Koningryk te bekrachtigen, zo heeft hy ook, in de verkiezing van eenen Koning in zyne plaats, zich niet kunnen vergisfen: want nadien hy u tot rechter en fcheidsman in zyne zaak begeert, zo is hy buiten twyfel wel zo wys geweest, dat hy niemand in zyne plaats tot Koning ftellen zoude, die u tegen, of onaangenaam zyn mogte.' Als nu de Keizer beide de partyen gehoord hadt, ftelde hy het oordeel uit, overleidde de zaak daarna met den Raad, en ftelde archelaus den volke voor, niet als een Koning, maar als een Regent, met deeze byvoeging, dat, indien hy zich wel droeg, hy hem het Koningryk ook opdraagen zoude: want men zeide al, dat 'er eene oneenigheid onder t volk van Israd ontftaan was. Beide herodes zoonen, naamelyk, filiepus en antipas, welke met archelaus om het Ryk twistten, maakte hy tot Viervorften; salome» her odes zuster, liet hy haar erfdeel volgen , en gat haar nog meer daarby: ook liet hy aan beide dochters van her odes de verordineerde duizend talenten, en voegde nog zeshonderd anderen daarby, om onder de kinderen van pheroras uit te deelen. II. HOOFD-  f?2 VALSCHE ALEXANDER.. II. HOOFDSTUK. Zeker Jongman zich voor alexander, iierodes zoo», uitgeevende, bekent eindelyk zyn bedrog, archelaus fterft te Vienne in batlingjcbap, zynde van den Keizer derwaards verzonden. Zyn ongeluk', hem en glafyra in eenen droom voorfpeld. Ondertusfchen was 'er zeker Jongman, die zich voor alexander uitgaf, zeggende, dat de geenen, die bevel van herodes ontvangen hadden om hem om te brengen, met deernis ingenomen, anderen in ftede van hem en zynen broeder, aristobulus, om 't leeven gebragt hadden, en dat hy daarop naar 't Eiland Milete, en vandaar naar Rome getrokken was, om onder zyne vrienden te beter onbekend te blyven. Hy zou ligtelyk een nieuwe onrust onder de Jooden verwekt hebben, die, builen dat, zeer begeerig tot nieuwigheden waren, indien de Keizer dit niet haast vernomen, en hem door gelaDius, die zeer wel met alexander was bekend geweest, by zich ontbooden hadt. Als nu geladius deezen jongman hadt aangezien, ftondt hy lang in twyfel, of het de rechte alexander ware, vermids hy hem, inderdaad, zo wel geleek: evenwel w'erdt hy 't bedrog eindelyk "uit eenige merktekenen gewaar. Hy vraagde hem dan, waar aristobulus was? Waarop hy tot antwoord kreeg, dat die op 't eiland Cyprus gebleeven was, uit vrees van vyandfchap: want als zy by malkanderen waren, kon men hen gezamenlyk ombrengen, Py nu, vóór den Keizer komende, en belofte -• 4 va?  ARCHELAUS VERBANNEN. 173 van 't leeven van hem ontvangen hebbende, bekende terftond, dat hy de "rechte alexander niet was, maar zich alleenlyk daarvoor uitgegeeven hadt, nadien hy hem zeer gelyk was, on alzo, onder den naam van 'sKonings zoon, van de Jooden veele gefchenken te bekomen. De Keizer, om dit bedrog lachgende j fchonk hem 't leeven; en aangaande de anderen, die hem meerder eer beweezen hadden, dan een gemeen perfoon toekwam, hy oordeelde, dat zy hard genoeg,geftraft waren, daar ze hem, als een 's Konings zoon, dus aangehangen, en groote fchaade daardoor in hunne goederen geleeaen hadden. —— Na dat nu archelaus in Judea gekomen was, werdt hy, om zyne onkuisheid en trotsheid, by den Keizer aangeklaagd, de zaak tusfchen beide partyen verhoord, hy naar Vienne in ballingfchap verzonden, en zyne have, aan den Keizer vervallen, verklaard. Dit was ook zyn verdiende loon, nadien hy zelfs met zyns broeders vrouw ontucht bedreef. Want na dat alexander door zyns vaders bevel gedood was, werdt zyne gemaalin, glafyra, dochter van archelaus, Koning van Kappadocië, aan ju ba, Koning van Lybii, uitgehuuwd. Na deszelfs dood, kwam zy haaren vader weder t'huis, alwaar archelaus haar zag, en bevindende, dat zy van haars mans broeder en de kinderen Van haaren oom geenen afkeer hadt, werdt hy zo op haar verliefd, dat hy zyne gemaalin mariamne verftiet, en glafyra in haare plaats nam. Niet lang daarna, als deeze vrouw weder in Judea gekomen was, zag zy alexander in eenen droom, en wiïde hem omhelzen; doch hy ftiet haar vertoornd van zich, en zeide: t,*) Het jaar der Waereld 3973, — na chri». rut 11.  174 DROOM, de: „ Is dit uwé trouw houden, glafyra? Is dit de liefde, die gy my wel eer hebt toegedraagen, en welke gy met recht indachtig behoorde te zyn? Ik fchik het in, dat gy U in uwe jeugdige jaaren tot een tweede huwelyk begaafc; maar moest gy zelf ten derden maale trouwen, en hebt gy dan nog uws mans' broeder durven neemen? Doet gy my dit leed aan, dat gy met den derden man weder in myn huis komt. Doch ik zal maaken, dat deeze fmaad en onè'er niet lang op my rusten zullen. Gy zult u over de bloedfchande met mynen broeder niet lang verheugen". Deeze vrouw, opgeftaan zynde, vertelde haaren droom aan haare vrienden, en ftierf twee dagen daarna, tot een getuigenis, dat zodanige huwelyken beide door de Wetten der leevenden geftraft, en door de geftorvenen geenzins goedgekeurd worden. III. HOOFDSTUK. archelaus droom, pilatus ontrust de Jooden door des Keizers beelden in den Tempel van Jerufalem te ftellen. agrippa klaagt herodes by den Keizer tijberius aan, •wenscht dat ka jus Keizer mogt morden, en •wordt daarover gevangen gezet. Ook zag archelaus zelf in eenen droom, dat 'er negen groote en volle aairen van osfen opgegeeten werden, 't welk hem, op zyne begeerte, aldus werdt uitgelegd. De negen aairen beduidden de negen jaaren, waarin hy zeer magtig geweest was; maar in 't negende jaar zy-  DPvOOM. 17^ zyner regeering zou 'er eene groote verandering met hem voorvallen: want de osfen, die het land omploegden, gaven eene groote omkeering te kennen, die al den voorigen welftand verfiinden en verteeren zoude. Vyf dagen daarna kwam 'er een boode van den Keizer, die hem te Rome vóór 't gerecht daagde, door 't welk hy veroordeeld , en tot eene ballingfchap verweezen werdt. Dus maakte hy dan door zynen ondergang deezen droom waarachtig. Maar de lahdheerfchappy, waarover archelaus geregeerd hadt, werdt weder tot een wingewest gemaakt:- want aldus noemden de Romeinen de verre gelegene landen, welke zy overwonnen en onder hunne magt gebragt hadden. Doeh filippus en herodes, te vooren antipas genaamd, bleeven Viervorften als voorheenen: want salome hadt op haar doodDedde, het land, dat zy ingehad hadt, nevens al 't gebied over haar volk, aan livia, des Keizers gemaalinne, gegeeven. -— ln zodanig eene gefteldheid was het Joodfcbe land, toen de Keizer geftorven, en tiberius, voorzoon zyner gemaalinne livia, Roomsch Keizer geworden was, wien ter eere herodes Tiberias gefticht heeft, hoewel filippus het naar zyns moeders naam Livia noemde. En vermids ik voorgenomen heb aan te wyzen de oorzaaken , waarom het Joodfcbe volk van de Romeinen afviel, en zich in zyn verderf Hortte, zo zeg ik, dat het klaar blykt, dat de Roomfche Landvoogd pilatus de veroorzaaker van al dit onheil geweest is. Want hy beftondt des Keizers beeldtenisfen in den Tempel te Jerufalem te zetten, (y) En dewyl het volk niet gezind was dit te verdraagen, poogde hy hen met geweld tot het aanneemen dier beelden te dwin- (yj Het jaar der Waereld 3007, — na chriii v s 35.  176 BEDRYF VAN AGRIPPA. dwingen, en doodde zeer veelen van hun. Terwyl dit dus in Judea toeging, trok agripPA, aristobulus zoon, naar Rome, en meende den Viervorst herodes voor den Keizer tiberius in rechten te betrekken: doch dewyl hy van tiberius veracht werdt, maakte hy zich, geduurende zyn verblyf te Rome, veele vrienden; en inzonderheid droeg hy zich jegens kajus, germanikus zoon, veel vriendelyker, dan zyn ouderdom of eere betaamde, omdat hy, om zyns vaders wil, by 't volk zeer aangenaam, of omdat hy uit koninglyken (tamme gebooren, en derhalven de naaste erfgenaam des Roomjchen Ryks was, of om ee* nige andere bedenkingen ten zynen opzigte: waardoor hy ook op zekeren tyd zyne handen pphefte, en wenschté, dat hy kajus, na tiberius dood, haast Keizer mogt zien. Als nu dit door eutychus, zyn vrygelaaten knecht, uitgekomen was, werdt agrippa door tiberius bevel gevangen gezet, zeer ftreng gehouden, en van zyne hechtenis niet ontflagen, voor na tiberius dood, die zynen tyd met fchande, fpotterny, onlydelyken leediggang, en even als de geiten in de woeftyn doorbragt; doch daar was geen dapper man, die zich beweegen liet hem om te brengen, uit vrees, myns oordeels, voor de nieuwe RoomJchs regeering, of misfchien voor zyne gruuwelyke tyranny; want gemeenlyk gaat het zo, dat hoe fcbrikkelyker iemand handelt, hoe zekerder hy blyft. IV. HOOFD.  PAULINA MISLEID. j?? IV. HOOFDSTUK. Kundus fchendt paulina, saturninUs huisvrouw, in den Tempel van de Godinne isis; waartoe de afgodifcbe Priesters hem hiel' pen s doch zy worden ftr'engelyk daarover van den Keizer tiberius geftraft. Onder zyne regeering werdt de edele Juffrouw paulina, die by een ieder, wegens haaren kuifchen wandel, eenen goeden lof hadt, en ook wel gezien en zeer fchoon van gedaante was, te Rome fchandelyk bedroogen en gefchonden. (2) mundus, een Hoofdman onder de Ridderfchap, fprak haar tot ontucht aan; doch zy wilde zich daartoe niet laaten bepraaten; evenwel kwam zy, eindelyk, door een al te groot bygeloof, ten val. mundus toch koft de Priesters van isis om, dat zy haar, als van anubis wege, beveelen zouden, by nacht in den Tempel te komen, vermids haar yver en kuischheid hem ten hoogften behaagden, en hy haar iets heimelyks te zeggen hadt. Zy aanhoorde dit met blydfchap, en zeide heel vrolyk tot haaren man, dat de god haar Verhoord hadt, en mondeling met haar begeerde te fpreeken, 't welk zy hem niet weigeren durfde. Zy ging derhalven, met haars mans verlof, in isis Tempel, bleef dien geheelen nacht d^ar, deedt, op hoope van groote geheimenisfen te verneemen, een iegelyk weggaan, en Jeide zich (2) In het jaar der Waereld 3998, — na chriitus 36. IX. DEEL, M  178 PAULINA GESCHONDEN, zich te bedde, meenende , dat de god in den flaap tot haar komen, en in een gezicht of droom zich aan haar openbaaren zoude. Wanneer het nu diep in den nacht geworden, en zy met flaap bevangen was, en alzo te ligter kon bedroogen worden, kwam mundus onder de gedaante van anubis by haar, tilde haare kleederen op, en begon haar te kusfen. De vrouw hierdoor ontwaakende, gaf hy zich voor anubis uit: zy zich ten hoogften gelukkig achtende, dat zy dus van eenen god bezocht werdt, heeft hem het byflaapen op zyn verzoek niet geweigerd, maar echter gevraagd, of een god zich ook vleefchelyk met de menfchen vermengde. Hierop verhaalde hy haar het voorbeeld van alkmena, eeda, en andere vrouwen,die zich van jupiter hadden laaten beflaapen, waaruit goden voorgeteeld waren: en maakte haar wys, dat zy insgelyks eenen god' baaren zoude, waarop hy haar befliep. De vrouw keerde daarna met vreugde weder naar huis, en roemde by haaren man, dat zy van den god anubis beflaapen was, en dat die haar beloofd hadt, dat zy eenen god baaren zoude. Over deeze vermenging waren beide, de man en de vrouw, ten hoogften verblyd. — Eenigen tyd daarna bejegende mundus haar, en zeide tot haar: „ paulina! gy zyt eene gelukzalige vrouw, dewyl gy van eenen god beflaapen zyt. Groot is de god anubis, wiens geheimen gy verftaan hebt; maar leer voortaan, dat gy den menfchen uwe liefde immer zo min behoort af te flaan, als den goden, die de menfchen behulpzaam zyn tot het geen gy geweigerd hebt, nadema'al zy zich niet fchaamen , hunne gedaante en naamen aan hun mede te deelen. De god anubis heeft mundu s tot zynen Godsdienst genood, opdat gy my ten deel. zoudt worden. Wat hebt gy door uwe onvriendelykheid uitgerecht, dan dat gy u zelve be-  MUNDUS GESTRAFT. 179 beroofd hebt van de twintig duizend drachmen, welke ik u aanboodr. Men volge de Goden na, die veel minder zyn dan gy, en ors zonder geld behulpzaam zyn tot het geen, dat men voor veel gelds van u niet verkrygen kan. En dewyl gy verdriet en weêrzin in de naamen der menfchen hebt, zo heb ik my anubis genoemd, en door deezen bevalligen naam myne begeerte verkreegen." Uit deeze fpotwoorden bemerkte de vrouw wel, dat zy bedroegen was: zy werdt derhalven zeer bedroefd, dat haare kuisheid ontëerd was, en openbaarde haaren man dit fnocd bedrog. Hy nu hadt geene oorzaak , om op zyne vrouw toornig te zyn, dewyl hy haar verlof gegeeven hadt, om in den Tempel te gaan ilaapen, vermits hy aan haare eerbaarheid niet twyfelde. Maar hy klaagde over dit bedryf aan den Keizer, die, door dit fchandelyk bedrog bewoogen, de Priefters liet uit den Tempel haaien en pynigen, en na gedaane bekentenis om 't leeven brengen. Het beeld van isis beval hy in den Tyber te werpen, en mundus ftondt hy toe, zich met de vlugt te redden, achtende, dat hy dus om zyne misdaad zwaar genoeg geftraft was, dewyl zyne hevige liefde en de fchoonheid der vrouwe hem daartoe aangedreeven hadden. M 3 V. HOOFD-  iSo SAMARITAANEN OVERVALLEN. V. HOOFDSTUK. pilatus overvalt de Samaritaanen op den berg Garizim. Veroordeelt Christus tot den dood des Krui/es. herodes antipas doet joa n n e s den Dooper onthoofden. Staat naar fe Koningryk, en raakt daardoor in balling(chap. Na tiberius dood wordt kaligula,m»i hem klaudius Keizer. Dit fchandelyk bedryf, 't welk ten tyde van tiberius voorviel, heb ik alhier willen ver» haaien, opdu men des Keizers ongeregeldheid daaruit befpeuren zoude: want gelyk her leeven van eenen vroomen Vorst de regel van eenen eerbaaren wandel, en een voorbeeld is, waarna een ieder zyn leeven fchikken kan, zo is ook des Keizers fchandelyke wandel een grondfap van alle ondeugden. Van hem werdt pilatus, een boos mensch, naar Judea gezonden. Deeze, zich geener leugenen fchaamende,ontboodt de Samaritaanen bedriegelyker wyze op den berg Garizim, dien zy voor zeer heilig houden, en geliet zich, als of hy begeerig was hunnen Godsdienst te zien. (<0 Doch hy zondt daar vooraf eene party ruiters, en floeg hen daarna met het voetvolk , befchuldigende hen, dat zy van de Romeinen wilden afvallen, en een heimelyke muirery onder hen maakten. Maar wat zou zulk een mensch niet doen, die ook den Heere christus, welke tot heil des menfche. iy- O) Het jaar der Waereld gpjip, — nacM&is-  JESÜS EN JOANNES GEDOOD. 181 Jyken geflachts op aarde gekomen was, om zy. neonuitfpreekelykeGodlyke genade en barmhartigheid aan 't zelve te bewyzen, leeraarende hun eerst god, en daarna den Keizer onderdaanig te zyn, aan het kruis heeft doen hechten, zynde tot zulk eene uitzinnige dwaasheid vervallen, dat hy den Heer en oorfprong des leevens gedood heeft. Van dien tyd af, begonnen de zaaken der Jooten kwaalyk te gaan , totdat het Joodfcbe volk in eenen jimmerlyken nood geraakte, en de Tempel eindelyk verdelgd werdt. Want herodes, die joannes hadt doen onthoofden, heeft de welverdiende ftraf van zyne meineedigheid en tyranny ontvangen, wordende van zyn Ryk beroofd, en in ballingfchap verjaagd; waaruit dan ligtelyk te begrypen is, hoe uitzinnig die mensch moet geweest zyn, die Christus gedood heeft, —-- Dan ik zal in 't kort aanwyzen wat de oorzaak van joannes dood geweest is. Ik heb bier vooren verhaald, dat fieippus en herodes, anders ook antipas genoemd, lyflyke broeders waren, en dat herodias de vrouw van filippus was, welke.herodes hem op eene onbillyke wyze onttrok, en, tegen alle natuurïyke eerbaarheid, ten vrouwe nam. (b) Doch joannes liet dit niet met ftilzwygen voorbygaanj maar zeide tot hem: Het betaamt u niet uws broeders vrouw te hebben. Hierop werdt herodes zo vertoornd, dat hy joannes in de gevangenis wierp, en niet lang daarna dien vroomen man, en ftandvastigen liefhebber van gods wet, deedt dooden. Want hy, als een Prediker des Evangeliums, hadt met alleen de bloedfchande, die de Koning met zyn broeder-s wyf beging, beftraft, maar ook, als een yveraar der wet, den overtreeder zeiven, die zynen lee- Cê) He; jaar 4er Waereld 400a, -~ n* en ui fa T*>s 3Ï. M 3  ïSa KAJUS KEIZER. leevenden broeder zyne vrouw onttroonde, veroordeeld, te meer nadien zy kinderen by haaren man hadt Dit bragt herodes by meest alle de Jooden in groote ongunst, en zyne ftraf bleef niet lang uir. her odias, die de oorzaak van al dit onheil was, wist dat agrippa in groot aanzien by den Keizer was, en drong hém aan, om naar Rome te trekken, en zich in 's Keizers gunst te wikkelen. Qc) Zy verweet hem zyne traagheid, en hieldt hem voor, dat hy, uit vrees voor moeite en arbeid, t'huis ledig bleef zitten, en toeliet, dat andere onbekwaame perfoonen hem voorgetrokken werden. Want vermids herodes uit een' gemeenen ftaat tot koninglyke waarde verheeven was, zo zou de Keizer^ hem, als eenen, die voor lang Viervorst geweest was, buiten twyfel zo veel te meer tot het ryk behulpzaam zyn. Hy liet zich derhalven door de woorden zyner vrouw beweegen, dat hy naar Rome trok. Dan als hy zich aldaar by kajus indringen wilde, werdt hy van agrippa aangeklaagd, verloor zyn Viervorftendom, 't welk aögustus hem toegevoegd hadt, en nam daarop de vlugt naar Spanje, alwaar hy mét zyne vrouw in groote droefheid en hartzeer ftierf, s— Na den dood van tiberius werdt kajus Keizer in zyne plaats, en liet zich eenen god noemen. Hy gaf den Jooden groote oorzaak tot oproer, en zou hunnen ondergang te wege gebragt hebben, indien by niet haast geftorven ware. Want hy Het niet alleen den zynen allen moedwil toe; maar zondt hen ook in Judea, en geboodt hun, tegen alle recht en billykheid, zelfs op zwaare lyfftrat, niemand te verlchoonen. agrippa was te dien tyde magtig, en wilde Jerujalem met eenen grooten en "fterken muur omringd heb- («•) Het jasr der Waereld 4002,— na cbri?,- t v s' 40.  KLAUDIUS KEIZER. 183 hebben, op dat de Romeinen het niet zouden kunnen bemagtigen : want hy zag het toekomend ongeval vóór oogen; doch hy ftierf, eer de muur voltooid was. Hy was ook onder de regeering van den Keizer klaudius in groot aanzien; en was te Rome, toen kajus vermoord werdt, en de krygslieden klaudius tot Keizer opwierpen tegen dank van den Raad, die deeze keizerlyke heerfchappye moede was, en agrippa als gezant gebruikte, door wiens onderhandeling eene belofte van een zachte regeeringe gedaan, en ook een vrede gemaakt werdt. In ftede van deezen agrippa werdt zyn zoon van den Keizer klaudius tót Koning aangefleld, -BKd'jibsolo ivj f ts.insii3iJl3-3a (ti ij oo.ïi .. ■\ ' ' ■ ' — ~ • fUNpi atsmol !■• b ns 1 nes <. i 1 ■ •■ [■ :. VI. HOOFDSTUK. r1 ïoTfno .yr^vooi ri ,TjOTqo it3.l ).,;»■■■•■<.: :b tno vs y 'Uov i* 3 i t^ri', at j n e r o's tyranny en bloedfchande. e l e a z a r , met zyn rot veel roovery gepleegd hebbende, wordt eindelyk gedood. De heimelyke moorden naars brengen te Jerufalem en in den Tempel veele Jooden om. De, Jooden, daarop te zamenkomende, worden van den Landvoogd verflagen. Ais nu klaudius na dertien jaaren geftorven was, werdt nero in zyne plaats Roomsch * Keizer, waartoe klaudius gemaalin, agripp"ina, veel geholpen hadt; want door-haare. 1 iö ! fi»gio< ... &n rR hst' («9 Het jaar der Waereld , 40053—* 33 CElUfe tus 43. a i bsii I . .  184 NERO'S BEDRYVEN. list hadt zy zo veel by hem te wege gebragt, dat hy zynen zoon, brita n Ni kus, die anders de rechte en natuurlyke erfgenaam was, van 'c Keizerryk beroofde. Doch het berouwde haar wel haast: want door haaren zoon te beyorderen, en britannikus van zyn recht te yerfteeken, (dewyl zy niet dacht, dat haar zoon nero. tot het Keizerryk komende, zich aan zyne moeder vergrypen zoude,) bragt zy te we^ ge, dat hy haar het leeven benam, tot vergelding van den trouwen dienst, hem beweezen. Deeze nero hadt oktavia, kajus dochter, ten wyve, zo dat de dochters man, op. eene, onbjllyke wyze, vóór den zoon gefield werdt. Maar hét Getneenebest neigde zich reeds ten verderve: derhalven hadt zulk een aartsmoordenaar, kerkfchender, en bloedfchandige zich ook niet anders toe te leggen, dewyl 'er geen goede aart, en niet dan loutere fchande en ondeugd in hem te zien waren. —— Onder deezen 'Keizer befpeurde men allerlei fchrikkelyken oproer, moord, roovery, ontrouw, en tyranny onder 't volk, 't zy om dat hy by een 'ieder wegens zyne ondeugden gehaat, eri om zyne traagheid veracht was, of omdat god den Jooden, om hunne afgodery, zyne hulp heeft willen onttrekken, en hen ten eenemaal verdelgen. Waarom ook eleazar, een overfte der moordenaaren, twintig jaaren achter één, groote fchaade deedt; doch eindelyk gevangen, en naar Rome gezonden zynde, ontving hy aldaar zyne verdiénde ftraf. Hoewel nu het volk in Judea groote fchaade geleeden hadt, en veelen van hun omgebragt waren, zó bekreunden zy zich des niet. Ook ontftondt 'er in de ftad Jerufalem een ander (lag van Moordenaars, die men Skarït of Moordpriémers noemde, welke zich niet verborgen hielden, of alleenlyk by nacht op de ongevvapenden aanvielen; maar by klaaren dag, midden in de ftad, en pnde» aï  MOORDPRIEMERS. 185 al het volk, maakten zy alles neêrlwat hun voorkwam. Zy hadden korte zwaarden of ponjaards in de vuist, begaven zich midden onder 't volk, daar de drang het dikst was, en vermoordden den naasten, die .by hen ftondt, zo dat hy ter ^arde viel, zonder zelf te weeten wie 't hem gedaan hadt, en fterven moest, eer hy eens ach! roepen kon. Dus zag men het lyk, en de daader bleef onbekend. En die zich des ontlyfden aantrok, moest desgelyks voorhouden. Aldui bleef dan de moordenaar, 't zy uit vrees van gevaar of uit nalaatigheid, verborgen ■en ongevangen: ook wisten deeze fchelmen zich listiglyk te verbergen. De Hoogepriester jonathas kwam, insgelyks, om 't leeven, nevens veele anderen, die dagelyks fneuvelden, zo dat de vrees der leevenden grooter was, dan het gejammer over de dooden. Die uit zyn huis tradt moest zich verbeelden, als of hy naar eenen veldflag ging, doch met nog meerder gevaar: want in eenen flag ziet men den vyand openlyk; maar deeze moordenaars hielden zich verborgen. De dood zweefde elk vóór oogen, en 't hart was vol vreeze. Niemand wist, of hy weêr leevend t'huis komen zoude: de ééne vriend betrouwde den anderen niet, vermids men geftadig voor de heimelyke moordenaars vreesde. Aan veelen,, die onfchuldig waren, en met de moordenaars geene gemeenfchap hadden, heeft dit zulken fchrik aangejaagd, dat zy, niet weetende waar zich te bergen, naar de wildernis trokken, en hoewel zy nergens de hand aan floegen, echter ontftondt daardoor groote vrees en muitery, nevens een argwaan van eenen Joêdfcben oorlog tegen de Romeinen, en daarna eene onmin en vyandfchap, waardoor de Landvoogd uit voorzorg hun ruitery en eenen grooten hoop voetvolks op den hals zondt, welke veelen van hen doodfloegen. Mj VII. HOOFD»  186 BEDRIEGER UIT EGYPTE, VII. HO. OFDSTU K. Een valfcbe Profeet uit Egypte trekt veele Jooden 'naar zich. Daar kwam ook een valfche Profeet en toveraar uit Egypte, die zich van eene Profeetifche en hemelfche openbaaring beroemde, en wel dertigduizend Jooden naar zich trok, welke hy aan den Olyfberg deedt byeenkomen, en waarmeê hy de ftad Jerufalem verfpheidene reizen overviel, randende ook de Roomfche krygslieden aan, die te.. Jerufalem in bezetting lagen, om alle beroerten onder ft volk voor te komen. Naauwlyks was deeze onrust geftild, of daar ontftondt een grooter kwaad, gelyk dikwyls aan een ziek lichaam gefchiedt: want veelen lieten zich openlyk verluiden, dat men van de AV meinen moest afvallen en de vryheid boven de dienstbaarheid ftellen ; weshalven zy te velde toogen, en met geweld namen 't geen zy van noode hadden. VIII. HOOFD-  OPROER TE CESAREA. 187 VIII. HOOFDSTUK. De Jooden en Grieken te Cefarea worden onder malkanderen oneens, felix, festus, albinus, en inzonderheid florus, doen den Jooden zo veel leeds, dat zy V niet langer verdraagen willen. Eindelyk werden de Jooden en Heidenen te Cejarea oneens onder malkanderen : want de Jooden wilden den voorrang in de ftad hebben, dewyl zy van her odes, eenen Jood, gebouwd was. (O Doch de Heidenen bragten daartegen in, dat hoewel de ftichter daarvan een jood was, echter hadt hy de ftad ter eere van den Keizer Cefarea genoemd, eenen Tempel daarin opgerecht, en beelden daarin gezet, waardoor de Heidenen meer rechts daartoe hadden. Deeze woordenftryd kwam eindelyk tot eenen oploop: want de Overften der Jooden konden hun volk niet in toom houden, en de Heidenen rekenden 't zich eene fchande, den Jooden iets toe te geeven. Hierom mengde felix zich daarin, poogende, zo 't moogelyk ware, de zaak in der minne by te leggen, of, zo 't niet anders weezen konde, ernst daarin te ' gebruiken. Na hem kwam festus, die veele moordenaars gevangen, en aan 't leeven geftraft beeft. Wanneer nu den Romein albinus dat ampt aanbevolen was, bedreef hy veel kwaads, door eenen iegelyken geld af te persfen, en die hem niets gat', in de gevangenis te werpen, hoe (e) Het jaar der Waereld 4020, — na Christus 5^  l8S FLORUS BEDRYF. hoe oni'chuldig hy ook weezen mogte. Maar die hem iets gaf geraakte vry, al was zyn bedryf ook nog zo fnood. De gierigheid fleepte hoogmoed met zich, zo dat hy zich zeer tyranniscli tegen de armen betoonde, maar den ryken in alles begunstigde. Hoewel hy nu veel erger was, dan zyne voorzaaten, en hen in boosheid overtrof, nogthans was hy vroom en draagelyk te achten, in vergelykinge van zynen Nazaat florus, die hem in alle fchelmftukken te boven ging; zo dat de geenen, die in 't begin heevig over festus geklaagd hadden, wel haast om hem wenschten, als eenen vroomen Rechter. Want florus vilde een iegelyk, zoop de ftad uit, bedreef alle fchandelyke ontucht, oefende gruwelyke tyranny, en ftichtte allerlei kwaad, (ƒ) Hy verfchoonde niemand, hoe zeer men hem ook daarom badt, en hy hieldt noch maat noch regel in 't ftraffen. Cgj In tegenwoordigheid van berenice, zuster van den Koning agrippa, die ter zaake van den Godsdienst in den Tempel gekomen was, bragt hy op eene tyrannifche wyze veelen om 't leven, en wilde zich door haar bidden niet laaten beweegen, onaangezien hy haar blootvoets, by't pleegen van den Godsdienst, zag ftaan, maar verachtte haar onder 't gebed: waarom zy ook fchriftelyk aan den Koning agrippa kennis hiervan gaf, en eenige Jooden aan hem zondt, om de behoudenis hunner vryheid van hem te verzoeken. ■ Als hy nu uit Egypte wederom gekomen was, is het meerderdeel der bur- feren hem, omtrent zestig ftadièh buiten de ftad erujalem, te gemoet getrokken, en toonende hem de ftad, klaagden zy hunnen nood, en ver- CjO Het jaar der WaereM 4024, — ni Christus 62. (#) Het jaar der Waereld 4028, -«na ghsuj* tus 66.  AANSPRAAK VAN AGRIPPA, 189 verzochten, dat hy toch gezanten aan nero wilde zenden. (<&) Hy hadt wel groot medelyden met de burgers, en voorzag ook wel, dewyl hy zeer verftandig was, dat het tot eenen oorlog met de Romeinen komen zoude § maar om geen ongunst op zich te laaden, of het volk in 't uiterfte gevaar te brengen, heeft hy hen tezamen beroepen op eene plaats digc by den Tempel, die maar met eene brug daarvan afgefcheiden was, en die Xystus genoemd werdt, alwaar hy hen aldus aanfprak. IX. HOOFDSTUK. a grip pa's aanjpraak aan de Jooden, waarin by hen vermaant, zich in geenen oorlog tegen de Romeinen te hegeeven. Doch hy baalt daardoor hunnen baat op zich. „ Alhoewel fmarte en onlust gemeenlyk allen goeden raad verhinderen, en eene gefladige oorzaak van klagten vinden, nogthans houdt de bekommering door eene vlytige nadenking van zaaken op:'want toen ik bevonden hadt, dat een ieder onder 't volk geneigd was, de aangedaane fmaad te wreeken, en het Roomfche ryk met den oorlog aan te tasten, zonder eenigen lust te hebben tot het beste deel, dat is, tot liefde en eenigheid, en tot zodanigen, die den vrede aanrieden , durfde ik my niet onderwinden, tot u te komen, en u raad te geeven, na- Het jaar der Waereld 4030, — na Christus 68.  ioo AANSPRAAK VAN AGRIPPA. nadien het te vergeefs is, lang te raaden, hoé iflen zich gedraagen moet, wanneer het gemoed der toehoorderen ten eenemaal verbitterd is. Doch vermids eenigen niet weeten, wat een gevaarlyk ding de oorlog is, zo ftreeven zy al te ernftiglyk naar de gewenschte vryheid, die zeer zwaarlyk te bekomen is. Veelen zoeken hunne vryheid zodanig, dat hunne dienstbaarheid des te grooter wordt, waardoor zy hunne vryheid, daar zy te vooren alleen den naam van hadden , geheel kwyt raaken. Anderen laaten zich met hunnen tegenwoordigen ftaat niet vergenoegen , maar vatten nieuwigheden op, en achten het een gewin, onrusten te moogen aanrechten. Ik heb derhalven voorgenomen de zaak met u te beraadilagen, opdat de verftandigen door de trotsheid der ftouten niet overftemd worden, en de eenvoudigen, ten minften, uit ons gefprek Verftaan moogen, dat men eenen goeden raadgeever behoort te volgen. Geeft derhalven ftilte, hoort ons goeddunken aan-, en laat u niet aftrekken van 't geen ik tegen u zeggen zal: want niemand kan vooraf oordeelen van 't geen ik ipreeke, voor dat hy my zal uitgehoord hebben; maar, na dat ik myn voorftel zal hebben gedaan, mag hy 'er van denken wat hy wil, en, van my gaande, zyne byzondere meening behouden , en, onbedacht, zyn -eigen hoofd volgen. Maar iemand mogt vraagen, wat ik daarvan behoeve te fpreeken, wanneer de toehoorders my niet volgen willen? Als zy het gehoord hebben, en my niet willen gehoorzaamen, dan is myne rede alleen verlooren en te vergeefs; doch al het volk behoeft daarover niet in gevaar te komen. Maar zo zy 't vertoog niet hooren willen, en alleen fommigen daartegen zyn,dan moeten alle de anderen het voordeel derven, dat zy uit myn gelprek zouden kunnen trekken. Hierom ftrekt myne rede tot zulken, die ze gaarne willen hooren, byaldien zy  AANSPRAAK VAN AGRIPPA. 191 zy van anderen daarin niet verhinderd worden: want alle myne woorden zouden te vergeefs zyn, zo men my geen gehoor wilde geeven, maar in myne redenen viel. Ik moet op twee zaaken antwoorden, waarover men inzonderheid groote klagten voert: eerftelyk, dat eenigen zich bezwaard achten door de onbillykheid der Landvoogden; en ten anderen, dat zy voorwenden, dat men hunne vryheid beneemt. Hierop moet ik onderfcheidenlyk antwoorden: want indien de Landvoogden boos zyn, wat fpreekt gy dan van uwe vryheid, even als of gy over de Landvoogden, die boven u gefield zyn, niet om hun kwaaddoens wille, maar uit verdriet der dienstbaarheid, klaagde? Maar byaldien de dienstbaarheid u zo zwaar valt, dan is uwe klagt over de Landvoogden te vergeefs: want, fchoon zy zich droegen gelyk 't behoorde, nogthans bleef de dienstbaarheid eene onlydelyde zaak. Laat ons derhalven overweegen, of men door beide deeze dingen geene oorzaak tot den oorlog zoekt. Wat is 'er belachlyker, dan dat men, over onbillykheid klaagende, zich heimelyk ten oorlog toerust, nevens de fmaad nog in groote vrees is-, den Rechter verwerpt, en zich daardoor eenen vyand op den hals haalt, vermids zelfs een onbillyke Rechter doorgaans naar rechten handelt; maar een vyand , hoe goed hy ook zy, overal naar lyf en goed Maat? Hierom behoort men eenen Rechter veel meer te vriend te houden, dan te verbitteren; doch den vyand te vermyden, op dat mee de één vertoornd en de ander aangelokt worde, nadien men den Rechter met vriendelykheid verzachten, en zich voor den vyand hoeden kan, dat hy ons geene fchaade toevoege. Gy behoort derhalven toe te zien, dat de klagte niet onbillyker, en de befchuldiging haatelyker zy, dan de mishandeling en fchaade zelve. Dikwyls gebeurt het, als de geenen, die zich  192 AANSPRAAK VAN AGRJPPAi zich in eene kleine zaak te buiten gegaan hebben, aangeklaagd worden, dat zy daarna tot erger uitfpatten, en, indien zy voorheenen heimelyk geftolen hebben, dat zy daarna openlyk tot rooven en moorden vervallen. Ook wordt de fmarte der wonde door niets meer vergroot, dan door ongeduld. Men ziet aan de onvernuftige dieren, dat zy de ftrikken, waarmede zy gebonden zyn, maar te llyver toetrekken, hoe zy meer daar tegen worftelen; en dat zy 'er te eer van ontfiagen worden, hoe zy die geduldiger draagen. De groote fmarte der koortze wordt door lydzaamheid verzacht, maar door onlydzaamheid vermeerderd. Gelyk nu de wilde dieren zich weeten te fchikken, en hunne drift te breeken, om in geen fmarte te vallen , zo toont de ervaarenheid onder de menfchen nog veel meer, dat de beleedigden door hun feduld de beleedigers menigmaal fchaamrood ebben gemaakt, en zich alzo zonder klaagen van den last bevryd, die op hen gebleeven zou hebben, indien zy geklaagd hadden. Maar genomen, dat de hoogmoed der Roomfche Landvoogden en Rechteren onverdraagelyk ware, wat is dan nog beter, eenen Romein alleen, of alle de Romeinen op den hals te hebben ? Hoe kan het recht zyn, allen te beoorlogen, daar de fchuld maar op éénen rust? Zyn dan alle de Romeinen aan de onbillykheid fchuldig? Of meent gy, dat de Keizer, moedwillens, eenen onbillyken Rechter verkooren heeft, om u op den hals te zenden? Zy kunnen de zee niet overzien, of hunne oogen van 't Oosten tot het Westen uitfhekken, om waar te neemen wat in die plaatzen gefchiedt. Zy kunnen zulks ook niet ligt te weeten komen: want al is het dat zy 'er na verneemen, echter kunnen zy door de verheid van den weg geene rechte kennis daarvan krygen. Zal men dan, om eenigen perfoons wille, zulk een onrust tegen 't 6 * Room-  AGRIPPA'S AANSPRAAK. 193 Roomfche Ryk aanvangen, daar de zaak wel op een andere wyze verbeterd kan worden, waardoor men met klaagen geen onmin verwekken , noch door reizen veel moeite en kosten doen zal? De Romeinen ftellen, alle jaaren, nieuwe Amptlieden aan, en een hoogmoedig Landvoogd 'mag niet langer blyven; zo dat dan daarna wel een beter komen kan. Het ftilzwygen zal ulieden derhalven geene fchaade toebrengen; maar uwe zaak zal, van dag tot dag, beter worden, indien gy gerust zyt. Een oorlog, 't zy wiea die ook treft, wordt niet zonder groot gevaax aangevangen; maar voornaamelyk is 't niet goed tegen de Romeinen te oorlogen: want zo men hen na 't verlies van den flag ontvlugten wilde, moest men geheellyk uit de Waereld wy- ken. • Doch gylieden geeft voor, dat gy naar vryheid verlangt: maar dit befluit komt nu te laat. Gy moest u verweerd hebben, eer gy uwe vryheid kwyt raakte; dan behoefde gy tegenwoordig, nu gy die verlooren hebt, niet te vechten. Dienstbaarheid valt zwaar, en daarom moet men zich daar in 't eerst niet onder begeeven; doch als men 'er in bewilligd heeft, moet men die met geduld draagen. Toen men ulieden de dienstbaarheid opdrong, moest gy die geweigerd hebben; en dan hadt gy eene oorzaak gehad om te oorlogen. Maar wie zich eens onder 't juk begeeft, en 'er daarna zich weêr van meent te onttrekken, die wordt niet voor een liefhebber der vryheid, maar voor eenen wederfpannigen dienstknecht gehouden. Waarom befehermde gylieden uwe vryheid niet, toen pom.pkjus uw land innam, en als een Heer ter ftad introk ? Waarom ftreedt gy toen voor uwe vryheid niet? Waarom ftelden uwe vaders, die veel fterker waren dan gy, zich niet met geweld ter weere? 't Ontbrak hun niet aan dapperheid; ook waren zy van alle behoeften wel voorzien, en poogden zich te befcherIX. deel. N nen»  194 AGRIPPA'S AANSPRAAK. men; maar zy mogten tegen 't Roomscb krygsvolk, hoe weinig 't ook was, niet op; zo dat! zy zich moesten overgeeven, blyde zynde, dat men 't leeven fchonk, en dat zy, door zich aan dienstbaarheid te onderwerpen, van gevangenis ontllagen bleeven. Waartoe dan geweigerd het geen gy van uwe voorouders geërfd hebt"? Gy zyt immers fchuldig het verdrag uwer vaderen ftriktelyk na te komen? Waarom wilt gy w dan der gehoorzaamheid onttrekken, die zy, by welke gylieden niet te vergelyken zyt, beweezen hebben ? Of wat zal 't u baaten, als gy den Keizer en al de Roomfche krygsmagt tegen u verwekt zult hebben? Boe kunt gy hen wederftaan, die alle volkeren overwinnen, en van dezelve ook hulp verwachten? -~ De Atheners hebben, om Grïekenlands wille, hun vaderland laaten verbranden, en huis en hof verlaaten, alleenlyk om xerxes niet tot eenen Heer te hebben, die op 't land ten fcheepe voer, op 't water te voet ging, en te water en te lande zo magtig was, dat hy geheel Europa doorreisde, en voor zyn krygsvolk geene ruimte genoeg op 't land vondt. Deezen jaagden zy zo wakker op de vlugt, dat hy niet wist, hoe zich te redden, en met een fchip vandaar vloodt, om niet gevangen te worden. Deeze zelfde Atheners, die geheel Api by het klein eiland Salamine door krygsmagt bedwongen, en xerxes, die over de zee heerschte, en meende, dat de elementen hem gehoorzaams moesten, in de vlugt floegen, moeten tegenwoordig den Romeifien onderdaanig zyn, en ds Vorften van Griekenland laaten zien door de Italiaanen regeeren. Ja de heerlyke ftad Athene, dis anderen plagt wetten voortel'chryven, moet nu naar de wetten van vreemden leeven. Insgelyks erkennen de Lacedemonïérs de Romeinen voor hunne Heeren, onaangezien zy de ftad Thermopyle, nevens den ftervenden l£ o-  AGRIPPA'S AANSPRAAK. ijfê LeOnidas, en agesilaus, die gansch ^JV bekomen hadt, overwonnen hebben. Macedont* en Afrika , die door hunne dappere Hoofdlieden den ganfchen aardbodem onder hun geweld gebragt hadden, lyden het verhes van hunne heerfchappyen met geduld, bekommeren zich om deeze verandering niet meer, dan dat deeze, die zy zelve tot dienstbaarheid meenden te brengen, genadige Heeren over hen zyn. Zy laaten zich, noch door den rykdom van filippus, noch door de triomfen van ALE*" ander verhinderen, alhoewel die beide Hoofd* mannen onverwinnelyk gehouden werden: want de één heeft in Griekenland geoorlogd, en de ander is voor de magt der Romeinen tot in t Kaspisch Koningryk geweeken, en heeft in t uiterfte van Perfii en midden in Indië groote overwinningen behaald; ook werdt hy de Grootè bygenaamd, om dat hy de grcotfte en magtigfte volkeren aangegreepen hadt. Hoewel hy nu door eenen ontydigen dood weggerukt^ werdt, zo dat de Romeinen hem in hunnen triomf en fchouwfpel niet konden omvoeren, echter zyn zyne nakomelingen tegenwoordig onder de dienstbaarheid, hebbende den buit in 't Oosten met tot bevestiging hunner heerfchappy, maar tot loon hunner dienstbaarheid bejaagd, ten einde de magt en rykdom des overwinnaars door nert adel en den roem der dienaaren vermeerderd werden. Dit is iets groots voor alexander, maar wat (leekt 'er doch byzonders in? alexanders overwinningen reikten tot aan den Oceaan; maar de magt der Romeinen ftrekt zich uit over den Oceaan, en nog verder: dit getuigt Britannïè, d at aan de uiterfte plaatzen gelegen is, en evenwel door de Romeinen aan 't Roomfche Ryk is gehecht. Plaatzen, die voormaals onbekend waren, zyn tegenwoordig door de overwinningen der Romeinen bekend geworden. De Volken, die van geen dienstbaarN a he}d  Jo5 AGRIPPA'S AANSPRAAK. heid wisten, en altoos vry en onbeheerd waren geweest, zyn nu in dienstbaarheid geraakt, onaangezien zy door de groote zee beflooten waren, en .geen hooger magt kenden, voor welke zy behoefden te vreezen. 't Was een grooter werk in Britannïê te komen, dan de Britanniërs te overwinnen: want wat zouden zy toch gedaan hebben, nademaal de elementen zelfs den Romeinen onderdaanig waren? De Oceaan heeft hun di dienstbaarheid met geduld doen aanneemen, na dat de Romeinen met hunne fchepen aangekomen waren, en hun dat ongewoon juk opgelegd hadden. Wat zal ik zeggen van hannibal, die zo veele landen bedwongen, en den Romeinen groot voordeel tot hunne triomfen toegebragt heeft, wanneer hy een pad door de Alpen baande, wegen maakte, fteden veroverde, en de overwinnaars overwon? Maar hoewel hy gemeenelyk de zege wegdroeg, echter benam hy den overwonnenen de hoop der overwinning niet. Eindelyk verloor hy den flag, en kon zich daarna niet herftellen, weshalven hy zich aan zyne vyanden, voor welke hy niet beftaan kon, vry willig overgaf, leggende de wapenen, waarmede hy dapper geftreeden hadt, neder, en zich by Koning pausias vervoegde, waardoor hy van een' Hoofdman een daglooner, en na zyne veelvoudige overwinningen een vlugteling werdc. Wy komen nu tot de Galliërs, welke gruwzaame volken zyn, en op hunne van zelfs gegroeide muuren zich verlaaten: want zy hebben geen muuren van kalk en fteen gemaakt, maar"worden naar 't Oosten door de hooge Alpen, en naar 't Westen door den Oceaan beflooten; naar 't Zuiden hebben zy het fteil Pyreneescb gebergte, naar 'c Noorden den Rbyn, en de woeste onverwinnelyke Duitfcbers: hierom meenden zy van alle kanten zo wel bewaard te zyn, dat men tot hen niet naderen kon. Ma*r de Romeinen vonden, eenesi weg,  AGRIPPA'S AANSPRAAK. 197 •weg, toogen zo verre als zy den blaauwen hemel zagen, en breidden hunne heerfchappy uit tot voorby her.kules pilaaren. Aldus hebben zy deeze welverzekerde vyanden aangetroffen, en hen, toen zy zich tot tegenweer Helden, geflagen. Zy dus onvoorziens aankomende, meende Duitschland', dat de bergen verzon- " ken waren, en de Rbyn uitgedroogd was. Anderszins zyn de Duïtjcbers groot en fterk van lichaam, en vreezen den dood minder, dan < andere volken; maar gelyk zy den Rbyn tot nog toe voor hunne befcherming gehouden hadden, zo gebruikten zyn dien toen tot redding van hun leeven. Invoege dat tegenwoordig geen Duitfcbe maar Roomjcbe fchepen op den Rbyn -tot aan de zee vaaren, en den volken, die voor-, tyds vry waren, hunne dienstbaarheid opleggen* en gelyk zy voormaals naar 't gebied over den ganfchen aarbodem ftonden, zo moeten zy tegenwoordig zelve dienstbaar zyn. Wat heeft den Slavonïers of Wenden hun goud, het welk zy uit de aarde groeven, gebaat? Heeft het hen hunne vryheid doen behouden? Is niet het yzer der Romeinen veel beter, nadien het Hengarisch goud hun heeft moeten dienen? De Hongaaren betaalen fchatting in goud, en brengen hun geld gewillig in de fchatkamers der Romeinen, op dat zy te geruster in hunne dienstbaarheid blyven zouden. De goudryke vloed Paktolus heeft den Lybiër niet ftouter gemaakt; maar hy ftaat deezen, die de heerfchappy hebben, gewillig ten dienfte. lndïb acht de paarlen niet hoog, en de Seres laaten zich weinig aan hunne wolle of zyde gelegen zyn; zy dryven 'er geen koopmanfehap mede, maar fchenken die aan hunne Heeren. Wy hebben wel veel van de prachtige regeering der Per/en gehoord; maar daarentegen hunne gyzelaars ook gezien, en hoewel zy over veele volken heerfchen, echter geeven zy hunne kinN 3 deren  J9? AGRIPPA'S AANSPRAAK. deren en edelen tot pandslieden, en dienen dea Romeinen gewillig, om vrede te hebben, en onder de dienstbaarheid te leeren, hoe men re- feeren moet: ook geeven zy aan de Romeinen leeden, halsbanden, en olifanten, waar tegen de Romeinen hun maar eene fchatting opleggen, Hierby zullen wy ook Egypte voegen, dat voor zichzelven een ryk landfehap is, en geen regen behoeft; maar zich genoegzaam bevochtigt; en, hoewel het heeter dan andere landen is, zo klaagt het nogthans niet over de droogte; maar 't geen andere landen ontbreekt wordt door haaren ryken oogst verbeterd, en men vaart over % bezaaide land, fchoon 'er geen regen vernomen wordt. Deeze ongewoone bevochtiging cn natuurlyke vruchtbaarheid komen den Romeinen te baat, en hunne heiren worden 'er, vier maanden in tjaar, door onderhouden. Wat zal ik zeggen van de ftad, die haaren naam van eenen magtigen Koning ontleend heeft, en rondom zo met water beflooten is, dat men haar niet beJegeren kan, nadien het allergrootfte water zyne? ftroomen door het veld verdeelt, maakende dat men geen leger daar voor liaan, en evenwel alle toevoer bekomen kan? Deeze ftad heeft grooter gelegenheid, om oproerig te zyn dan jfïgypte: want zy heeft tienduizend zevenhonderd, en vyftig burgers, behalven de inwooners en achtergelaarenen te Alexandrië, welke allen onder de Roomfche Overheid behooren. Hoewel nu daar zo eene groote menigte volks is, echter geeven zy aan 't Roomfche Ryk veel liever fchatting, dan dat zy voor zichzelven op hunne eigene f'oldy oorlogen. -—- Ik moet ook de Cyfenenfèn niet vergeeten, die van de Lacedemo,' uiers afkomftig zyn, en eertyds met de Karthaginenfers om land en glorie geftreden, hun leeven daarom gewaagd, de nederlaag gekregen, doch eindelyk de fmaad gewroken, en $e.n. PbMw.frs, hunnen, broederen % de zege ge-* laa,-  AGRIPPA'S AANSPRAAK. 199 haten hebben. Ik wil ook de Syrtes niet voorbygaan, hoewel'zy verfchrikkelyk zyn om te noemen; vermids zy alles naar zich trekken, en daar aan hangen blyft al wat haar te na komt. Geleerde en verilandige lieden zeggen, dat het derde deel der Waereld zich uitftrekt., van de Atlantifcbe zee en herkules pilaaren tot aan de Roode zee en Moorenland. Wie kan alle de menigerlei volken noemen, die te Karthago gewoond hebben, en zich nogthans tegen de magt van scipio niet hebben kunnen beichutten, willende de Romeinen, hunne vyanden, liever een half jaar tegen zichzelven onderhouden, dan. op 't aanmaanen van anderen, tegen de Romeinen opftaan? Kreta heeft ook honderd vermaarde lieden, koningryken, en de zee rondom zich, zo dat het zich op de baaren, als achter eenen muur, tegen de vyanden verweert; echter laat het zich tegenwoordig van één eenigen Burgermeester regeeren; en veele volken ontzetten zich voor den Roomfchen bylbondel. Afia, Pentus, de Eniochers, de Nomaden, de Taurïèrs in Scytbi'è, het Meotiscb ryk, en de Bosforus, zyn alle het Room(the Ryk onderdaanig, en de zee, die voor deezen onbevaarbaar was, draagt tegenwoordig, in tyden van vrede, veertig fchepen. Maar wat zal ik zeggen van ''Armenië, 't welk niet alleenlyk vreedzaam en gerust is; maar ook llerke wacht aan zyne poorten houdt, zo dat 'er niemand mogt influipen, om eene beroerte te verwekken? Ieder is begeerig, om de Romeinen te dienen, en gylieden alleen: wilt hen , waaraan een iegelyk zich onderwerpt, niet gehoorzaam zyn. Op wat krygstoerustingen verlaat gy u? Op wat krygsvolk verheft gy" u zo? Waar zyn uwe toebereide fchepen, om u mede op 't water te begeeven, en de zee der Romeinen te bevaaren? want ook de elementen hebben hunnen naam ontleend van de geenen, dien N 4 de  200 AGRIPPA'S AANSPRAAK. de geheele Waereld toebehoort, door welke de magt des Roomfchen Ryks zich uitbreidt, waarom zy van veelen ook de Reomfche Aardbodem genoemd wordt. En als men de waarheid bekennen zal, de Aardbodem is aan 't Roomfche Ryk onderworpen , dewyl de Romeinen dien door hunne dapperheid tot over den Oceaan bedwongen, eene andere Waereld gezocht, en, in 'c uiterfte van Britannïé, eene nieuwe woonplaats gevonden hebben. Zodanigen, dien het burgerrecht van Rome ontzegd, en fchier alle menfchèlyke bywooning en gezelfchap onttrokken worden, begeeven zich derwaards, en woonen aldaar, als of zy uit de Waereld gebannen waren. De groote Zee heeft zynen voorigen loop verboren, en alle deszelfs gelegenheden en geheimen hebben de Romeinen ontdekt: zo dat gy dan te ftryden hebt tegen zodanigen, waar tegen de natuur zelve niet opmag. De Eufraat, die, voor deezen , van niemand dan van de inwoonderen bevaaren kon worden, is nu Roomsch geworden, en geeft te kennen, dat geheel Oosten den Romeinen toebehoort. De Donau, die naar 't Noorden door vèele randen en ongUure volken heenen vloeit, neemt gyzelaars, en overweldigt de vyanden. De landen tegen 't Zuiden, zo verre ze bewoonbaar zyn, worden voor de Romeinen beploegd, en leveren aan hun hunnen oogst. Aan de uiterfte einden der Gaditaanen tegen 't Westen woonen ook menfchen, die 't Roomfche Ryk onderworpen, en 'er aan cynsbaar zyn. Dit land weet ook zyne waaren te verhandelen, en de koophandel wordt nu gedreeven ter plaatze, daar men, voor deezen, zonder fchaade niet vaaren kon. . Vermids nu de Romeinen alles in hun geweld hebben, zoudt gy dan nog om hnlp tegen hen uit zyn? Uit welk een onbewoond land zoudt gy byftand verkrygen kuntie,s? want al wat op den Aardbodem woont houds  AGRIPPA'S AANSPRAAK aoi houdt het met de Romeinen. Wilt gy uwe Gezan* ten over den Eufraat aan de Adiabeners zenden? Gewislyk zy zullen het hunne om uwen wille niet verlaaten. De Parth zal den begeerden vrede niet willen breeken, om van zyne nabuuren niet voor een oproermaaker geacht te worden. Gylieden behoeft u zodanigen oorlog niet in te beelden, als of gy met de Arabiërs of Egyptenaaren te doen hadt. De Roomfche krygshandel is geheel iets anders: daar is veel meer geld en goed voorhanden, 't welk uit de ganfche Waereld van wyd en zyd verzameld is. Verlaat u ook niet op de muuren van Jernjalem; de Romeinen hebben veel fterker muuren verbrooken dan deeze zyn. Maar gy hoopt door uwen Godsdienst voordeel te hebben: doch de discipelen van jesus hebben den ganfchen Romeinjcben kreits vervuld. Of meenen wy, dat die Godsdienst door eene byzondere fchikking van god zo toeneemt en aanwast, en dat Rome boven alle volkeren zo magtig wordt? Onze Godsdienst heeft ons al voor lang verlaaten, nadien wy het geloof verlooren, en tegen gods geboden menigmaal gezondigd hebben. Hoe heeft ons de Koning van Egypte overvallen! Höe zyn wy door de Asfyriërs gevangelyk weggevoerd! Heeft de Schrift dat alles niet voorzegd? Staat 'er niet gefchreeven, dat al het Heiligdom in den Tempel verwoest zal worden, 't geen ook, na dat het zo menigmaal verontreinigd is, alle kragt en lieflykheid der Godlyke geheimenisfen verlooren heeft. De Tempel is met menfchen bloed verontreinigd, de heilige geftoelten zyn met doode lichaamen vervuld, en de altaaren met het bloed der Romehen bezoedeld. Op den Sabbath heeft men oorlog gevoerd en zich bezondigd, vermits men den Tempel niet door behoorlyke Godsdienstigheden en Feest-dagen, maar door oorlog en bloedvergieting behouden wilde. En dit zal wederom geichieden! Hoé N 5 kun-  aoi. AGRIPPA'S AANSPRAAK. kunnen wy ons met de hulp van god tegen de vyanden van onzen Godsdienst vertroosten, daar wy de eerften zyn, die ons aan onzen Godsdienst vergrypen? Waarop hebben wy ons dan te verlaaten, nadien wy door geene tydelyke goederen onderfteund zyn , noch god tot eene hulp hebben? Een van die twee plagt de menfchen moedig tot den oorlog te maaken; maar 't ontbreekt ulieden aan die beiden; en wat kan daar anders uit volgen, dan uw zeker verderf? Indien gy niet by tyds voor u toe ziet, zo zult gy uw Vaderland en den Tempel nog zelve aanfteeken en verbranden, uwe vrouwen en kinderen in den dood jaagen, en hen in 't uiterfte verderf brengen. Onze ellende heeft maat noch einde, en daar is geene verbetering of verligting te hoopen; maar wy zyn fchuldig aan alles, wat ons overkomt. Daarenboven als andere Heden oorlogen, dan komt het onheil alleen op haare inwooners aan; maar uwe wederfpannigheid zal tot nadeel van den ganfchen Godsdienst gedyen, die zich zo door de geheele Waereld uitgebreid heeft, dat men, in alle lieden, van ons geflacht vindt. Des zullen alle Jooden in uwen oorlog begreepen zyn, en alzo zal ons bloed op alle plaatzen vergooten worden. Indien de Romeinen zodanige zyn, die den Jooden geen leed doen, "t en zy men hen te vooren beoorloge, dan is het eene onbillyke zaak, eenen oorlog te voeren tegen de geenen, van welke gy alles goeds verhoopt, 't Is goed, Vrienden, 't is goed, dat men 't onweer gade flaat, terwyl het fchip nog in eene veilige haven is, zo dat niemand zich moedwillens in gevaar begeeve, en in 't water verdrinke, warmeer hy, in volle zee gekomen zynde, niet meer achteruit kan. Een onweer verheft zich haast, eer men 't voorziet, en daar kan ligtelyk een oorlog ontllaan, fchoon men dien zelf niet aanvangt. Maar 't is iets anders,  AGRIPPA'S AANSPRAAK. 303 ders, eenen vyand op te hitzen, of zich tegen eenen vyand te verweeren. Die niet aangehitst wordt plagt te eer genade te bewyzen; en noodweer heeft zyne rechtvaardige verontfchuldiging,. Maar zo iemand zich moedvvillens in 't gevaar begeeft, die moet befpotting en fchaade lyden, Gylieden hebt zulken niet voor, die gy ontvlieden kunt; waar gy ook loopt, het gevaar is u op den hals, en gy vindt uwen vyand overal t'huis: want de Romeinen hebben overal hunne vrienden, en wie niet in 't Roomscb verbond is, die is een ieders vyand. Gedenkt toch aan uw lieve Vaderland: indien gy uwe vrouwen en kinders daarin niet verfchoonen wilt; laat de allerheiligfte Tempel u toch bevolen zyn, en, als gy dien aanziet, verfchoont dan ten minden den Godsdienst, en ontfermt u over het heilig Priesterfchap: want indien gy de Pries-» ters en denj Tempel niet verfchoont, zo zullen de Romeinen u des te minder barmhartig-, heid bewyzen. Immers heeft pompejus, hoewel de Heidenen anders onzen uodsdienst haaten, den Tempel verfchoond, onaangezien hy hem wel hadt kunnen verdelgen. Ik heb niets voor u achtergehouden, maar in dit alles u vermaand tot het geen dat tot uwen welftand dienen kan. Ik heb ulieden geraaden 't geen ik van voorneemen ben zelf te doen: overweegt derhalven wat u en my best te doen ftaat. Ik begeer vrede met de Romeinen te houden, en indren gy zulks niet doen wilt, dan wil ik in uw gezelfchap niet weezen, en gy zult met my, of vriendfchap onderhouden, of het gevaar alleen uitftaan." —— Dit gezegd hebbende begon hy te weenen, en zyne zuster b er enige, die mede op de ftellaadje was,met hem. Ook bewoog agrippa de Jooden door zyne traanen, dat zy zeiden: „ Wy begeeren ons niet tegen de Romeinen aan te ftellen; maar willen alleen ÏLORUs beoorlogen, dewyl die ons oorzaaks ge-  20.J. AGRIPPA GESMAAD. genoeg; daartoe gegeeven heeft. Hierop antwoordde agrippa: Zelfs hiermeê beoorlogt gy de Romeinen, en uwe daad ftrekt tot hoon en nadeel der Romeinen, 't Is niet aan florus maar aan den Keizer en de Romeinen dat gy de fchatting weigert, 't Is niet florus, maar het Roomfche krygsvolk, dat in de bezetting van den burg Antonia ligt, van welke gy den Tempel afgezonderd, en de galleryen daar tusfchen afgebrand hebt, opdat de bezetting geen toegang daartoe hebben zoude. Betaalt de opgeleide en achterftallige fchatting, die gy den Keizer nog fchuldig zyt; betaalt ze, op dat florus niet te klaagen hebbe, dat gy niet zyn, maar des Keizers gebod en magt veracht hebt." —— Door deeze rede werdt het volk wederom te vrede gefteld, ging met agrip-' pa in den Tempel, en begon de galleryen weder op te bouwen, gelyk die te vooren geweest waren : ook verzamelde men de fchatting, zo dat door verftandige en daar toe verordineerde lieden veertig talenten ingebragt weiden, die nog aan de betaaling van den tol te kort kwamen. Als nu de geheele beroerte gellild was, wilde agrippa de Jooden nog verder vermaanen, dat zy florus ondertusfchen gehoorzaam zouden zyn, totdat de 'Keizer eenen anderen in zyne plaats gefteld hadde; doch daardoor werdt het volk zo verftoord, dat zy, met fcheldwoorden op hem aanvallende, hem ter ftad uitftieten, en fteenen naar hem wierpen, alhoewel men niet weet, of hy 'er door getroffen werdt. Deeze hoon fmarte den Korring dermaate, dat hy de ftichters daarvan liet gevangen neemen, en hen aan florus zondt, waarna hy #ich in zyn Ryk begaf. X. HOOFD-  OFFEREN AFGEKEURD. 205 X. HOOFDSTUK. De oproerige Jooden neemen Masfada in, en wil" len bet offer tier Heidenen niet meer in den Tempel aunneemen. agrippa zendt den vrede lievenden eenig krygsvolk te hulp, waarna het op vechten en doodjlaan uitkomt, manaim neemt agrippas wapenhuis te Masfada in, en belegert jerufalem. De Komeinen daar binnen geeven zich over, maar worden tegen 't gegeeven woord gedood. Zo haast hy den rug gewend hadt, hebben de muiters de fterkte ti asfada door list ingenomen, de Roomjche wachten gedood, en zelve eene bezetting daarin gelegd. Ook beval eleazar, de zoon des Hoogenpriesiers, een zeer ftout mensch, dat men voortaan geene gaaven of olferhanden der Vreemdelingen in den Tempel aanneemen zou, het welk eene groote oorzaak van den.oorlog tegen de Romeinen is geweest, en elk onrustig en oproerig maakte. —— Als nu de Overften en voornaamften des volks zagen, dat hierdoor eene nieuwe beroerte ontftaan zoude, hielden zy der Gemeente voor, dat men niet alleenlyk den Keizer beoorlogde, maar ook den ingeftelden Godsdienst en de eere des Tempels krenkte, en de inzettingen der heilige Vaderen daardoor verwierp en vernietigde, dewyl die met het offer en de gefchenken der uitheemfchen den Tempel plagten te verfieren: doch* dat men, dus doende, de inftellingen der Voorvaderen affchafte, en den Godsdienst verhinderde. Dat men bedenken moest wat men met de voorige gefchenken zoude doen, indien da Heidenen niet als voorheenen offeren mog- ten.  205 tWlSt OVËR 't OFFEREN. ten- Dat het eene oorzaak van den oorlog geeven zoude, indien men alleen den Romeinen verboodt het geen alle andere volken geoorlofd was. Dat het ongodlyk was, de Vreemdelingen niet te willen laaten offeren, en gefchenken te doen by de Jooden: dat het te denken was, dat de Keizer, door deezen hoon vertoornd en beledigd , de Jooden alle offerhanden verbieden zoude, zo dat zy daarna voor zichzelven niet zouden moogen offeren , vermids zy des Keizers offer verworpen hadden. Dat zy derhalven wel voor zich te zien hadden; omdat, indien dit bedryf florus, en door hem, den Keizer ter oore kwam, het Joodjcbe volk groote fchaade daardoor lyden zoude. 't Zelfde wilden zy ook den Priesteren betuigen, en vraagden hun, of hunne Voorouders het offer der Heidenen ooit „afgeflagen, en verworpen hadden? Maar nadien zy zulks niet bewyzen konden, maakten zy eenen oploop, en zelfs de Dienaars des al* taars durfden zich in deezen twist niet inlaaten. Toen werdt goed gevonden , dat men florüs en den Koning met krygsmagt ontbieden zoude, om zodanigen, die op hunnen getrouwen raad geen acht flaan wilden, met geweld te dwingen, florus hadt gaarn gezien, dat zy nog meer onbehoorlykheden aangerecht hadden, opdat 'er daarna te minder' genade voor hun te hoopen mogt zyn: want, indien zy door den oorlog de handen niet vol werks kreegen, mogten zy zyne fchelmeryen en afknevelingen aan den dag gebragt hebben: hierom liet hy de oproerigen met oogluiking begaan, en gaf den Gezanten geen antwoord» Doch agrippa gaf aan de afgezondenen scylus, antipa s, kustobarus, zyne verwanten, vriendlyk befcheid, en trachtte de Jooden in de gehoorzaamheid der Romeinen te houden, den Godsdienst onder de Jooden, den Tempel in zyn Vaderland, de burgers in de ftad, zichzelven in  GEVEGT. fio? In het koningryk, en den vrede ten gemeenen beste te bewaaren. Hy befchikte derhalven drieduizend ruiters, waarover hy darius en fiuppus tot Overften aanftelde, op dat de vroomen befcherming hebben, en veilig blyven mogten. Dit gaf hun goeden moed, maar 't verfchrikte de kwaaden, en daarmee ging de oorlog aan. Etlyken vertroostten zich met hunne goede zaak, die hun echter weinig nut deedt toen het op een treffen ging; maar de anderen verlieten zich op hunne uitzinnigheid, en op de groote menigte des volks; en daarna fielden zy zich in dagorde tegen de anderen. —— De Hoogepriester, en fommigen uit het gemeene volk, die tot vrede geneigd waren, namen met des Konings ruiters de bovenftad in: de anderen waren in de benedenftad, gebruikende den Tempel en de naaste plaatzen daar om heenen ten hunnen voordeele.r Eerst wierpen zy met fteenen naar malkanderen, en fchooten ook met fchichten en pylen: daarna door den nood gedrongen, rukten zy byeen, en greepen elkander dapper aan. De Koning* fchen gingen de anderen in vaardigheid en ervaarenheid te boven, en wilden de oproermaakers afdryven, op dat zy den Tempel niet verontreinigden. Daarentegen poogde eleazar met zynen aanhang de bovenftad, genaamd Zion, in te neemen. Aldus werdt 'er zeven dagen zonder ophouden tegen den anderen gefchermut- feld. Op den achtften dag was 'er een feest, op 't welk een ieder hout naar den altaar plagt te draagen, op dat het vuur, dat geftadig branden moest, niet uitging. Hier onder werden zy zo uitzinnig, dat alle de dienaars uit den Tempel hen ontloopen moesten. De heimelyke moordenaars liepen ftoutelyk en onvoorziens uit, zo dat de Koningfchen moesten wyken } en zich op 't bovenfte deel iiitt houden konden, Alstoen werdt het huis van  fio8 MANA1M GEDOOD. van agrippa en berenice aangeftoken* en al de koninglyke voorraad geplonderd. Men zag toen niet dan louter vuur, 't welk ook de fchuldbrieven, die in de kancelery lagen, verbrandde, ten einde de armen te ftouter regens hunne fchuldheeren mogten zyn, en niet zouden behoeven te betaalen. Zy leiden met hunne eigene handen, het vuur hier en daar, en der ftads fchatkist werdt door deezen brand vernield: ook werdt het Slot Atitonia beftormd, alle de. wachters daarin gedood» en ten laatfte verbrand. Öndertusfchen begaf manaim, zoon van Judas den Galileër, een fcherpzinnig en ervaaren Sofist, en een onrustig mensch, zich naar Masfada, nam des Konings Wapenhuis in, en voorzag zyn volk daaruit met geweer. Toen trok hy weder naar Jerufalem, hadt trawanten by zich als een Koning, en^ vertoonde zulk eene groote pracht, die een' gemeen' man niet betaamde: ook was 'er geen fchande of ondeugd, die hem te hoog liep. Maar wanneer veelen zich tegen hem aanftelden, en om zyne koninglyke pracht, dewyl hy tot nadeel der burgerlyke vryheden zich al te tyrannisch en heerschzuchtig betoonde, hem aanklaagden, werdt hy fcherp daarover geftraft, en eindelyk na veele pynen gedood. Echter hieldt de oneenigheid daarmede niet op, maar begon toen eerst ter deege. Eindelyk badt metilius', dat men hem met het Roomscb krygsvolk zou laaten aftrekken. Als zy nu, op gegeevene beloften en eed, hunne wapenen overgaven, en onbefchroomd weggingen, heeft eleazar en de zynen veelen van hun gedood; want zy wilden zich tegen dat geweld niet verzetten of genade verzoeken; maar klaagden alleenlyk over de meineedigheid dier trouwloozen, en kwamen allen om 't leeven, behalven metilius de Hoofdman, die zeer badt en fmeekte, beloovende het. Joodsch geloof aan .te  BEROERTEN. ^ te neemen, en zich re laaten befnydenj waardoor hy alleen ïn 't leeven bleef. XI. HOOFDSTUK; ÏDè Heidenen te Cefarea, Alexandrië, "en ih andere ft eden, vervolgen de Jooden", hunne nahuur en, en medeburgers. De Jonden wHlfff \ deeze ontrouw wreeken, doch komen 'tot nóg erger ongeval. Aldus was géheel Jaded ontroerd, en elk rustte zich in Syrië ten oorlog toe. Ook bragtert die van Cefarea alle de Jooden, die by hen woonden, om, 't welk hen zo hevig verdroot; dat zy veele fteden in Syrië daarover beoorlogden. Daar goldt noch recht, noch trouw, noch geloof: wie 't meest roofde werdt voor den besten krygsman gehouden, 't Was deerlyk te zien, dat de doode lichaamen, hier en daar', Op de ftraaten der ftad onbegraaven lagen; jongen en ouden, mannen en vrouwen, door malkanderen , zo veel niet aan hebbende , dat hunne fchaamelheid bedekt was. Maar hoewel deeze onmenfehelyke wreedheid yslyk was om aan te zien, zo ging het naderhand echter nog veel erger. Het rooven hadt maat noch einde: al de hoop huns leevens beftondt alleenlyk daarin, dat de ëéne party de andere voorkwam: want daar was geen ftad, of daar waren Syri» 'ers én Jooden in. De dag werdt met bloedvergieten, de nacht met fchrik en vrees doorgebragt. Nyd en gierigheid hadden ganlchelyk de overhand; en veele ftrydige zamenrottingeri IX; DEEL; O giÜ*  ai JOODEN VERVOLGD. gingen 'er tot groot nadeel van 't Gemeenebest in zwang, zo dat de één den anderen poogde te verdelgen, en de roofzucht hadt hunne harten zo ten eenemaal bezeten, dat 2y geen mensch, by wien zy eenig geld of goed meenden te vinden, verfchoonden. Ik zal tegenwoordig niet fpreeken van 't getal der verflagenen: want byna alle fteden hebben de Jooden, haare inwooners, vervolgd, behalven de Antioch'Urs, Sïdoniërs, en Apamaners. De Gerafenen hebben ook de Jooden, die vry willig uittrokken, tot op de grenzen hunnes lands uitgeleid, en hun geen kwaad laaten overkomen. . Maar wanneer te Alexandrië eene tweedragt tusfchen de Heidenen en de Jooden ontftondt, wilden de Hebreen zich daarover wreeken, namen brandende fakkels, dreigden de Heidenen op de fchouwplaats te verbranden, en verwekten den llotvoogd alexander tiberius, die met andere zaaken belemmerd was, tegen hen. Doch eerst poogde hy door vriendelyke woorden een algemeenen vrede te bewerken, maar ziende, dat zyne trouwe waarfchouwing by de fpotters niet gelden mogt, en dat deeze oproer niet anders te ftsllen was, zondt hy zyn krygsvolk naar hen toe, 't welk hen van alle kanten omringde, en hier en daar in de ftad doodlloeg, terwyl eenigen zich ter weer ftelden, en anderen zich in de huizen verborgen. Men betoonde geene barmhartigheid omtrent de jonge kinderen, geene eerbiedigheid jegens de ouden, noch fchaamte jegens de vrouwen. Invoege dat er omtrent vyftigduizend Jooden omgebragt werden, zo dat het bloed langs alle de ftraaten vloeide, en alle hoeken met doode lichaamen vervuld waren. De huizen in de ftad kraakten door het vuur, dat in die van de Jooden gelegd was, doch de naaste huizen werden ook daarvan weggenomen en verteerd. Eindelyk ontfermde alexander zich over hen, en beval de  JESUS GEDOOD. ai* de kryglieden af te trekken; doch zy waren zo verbitterd, dat zy kwaalyk van moorden konden ophouden. XIL HOOFDSTUK. Se Jooden leggen hunne handen aan Christus, he r ode s doet joannes den Dooper enthoofden: maar god wreekt dien moord. M aar de Jooden werden aldus om hunne zonden geftraft, dewyl zy, na dat ze den Heere je sus, den Hoogenpriester en Leeraar van gods geheimenisfen, gekruisfigd hadden, ook zyne Discipelen vervolgden. Doch het meerderdeel der Jooden, en zeer veele Heidenen hebben in hem geloofd, waartoe zy door zyne goede leer, en zyne bovennatuurlyke wonderwerken aangedreeven werden: ook zyn zy, na zynen dood, niet van 't geloof en de genade afgevallen, maar meer daarin bevestigd. —- Aldus hebben de Jooden hunne moorddaadige handen aan jesus gelegd, en den (lichter des leevens vóór pilatus gebragt, op dat hy hem dooden zoude : tot welken einde zy fterk by den Rechter aanhielden , vermids hy zulks lang weigerde, waarin echter pilatus niet te verontfchuldigen is. Ondertusfchen blykt de uitzinnigheid der Jooden des te meer daaruit: want pilatus moest den geenen, dien hy onfchuldig bevondt, niet veroordeeld hebben; en de heillooze Jooden moesten gèene aartsmoordenaars geweest zyn van hem, die zich om hun heil en verlosling gewillig opofferde; gelyk de Jooden zeiO « ve  a» ONGELOOF DER JOODEN. ve getuigenis daarvan geeven: want de Historiefchryver josephus zegt: „ Daar was ten zelfde tyde een wys man, indien hy anders een man mag genoemd worden, die wonderwerken deedt, en zynen discipelen op den derden dag na zynen dood wederom leevend verfcheenen is, gelyk ook de Schriften der Profeeten, die deeze en veele andere wonderen van hem voorzegd hebben, uitwyzen". Waardoor dan de Kerk haaren aanvang genomen, en zich onder alle volken uitgebreid heeft, zo dat 'er geene plaats in de ganfche Roomfche Heerfchappy is, die niet van 'c Christendom weet te Ifpreeken. Willen de Jooden ons geen geloof geeven, laatze hunne eigene Schryvers gelooven. Doch hoewel josephus, dien zy voor den besten houden, dit zegt, evenwel is hy in 't geen, waarin hy de waarheid gefprooken heeft, zo blind en uitzinnig, dat hy aan, zyne eigene woorden geen geloof flaat, maar alleenlyk fpreekt zo als 't de gefchiedenis van zelfs medebrengt; want, van fchands wege, heeft hy niet durven liegen; doch, door zyne hardhartigheid en gezette meineedigheid , heeft hy 't zelf niet geloofd, hoewel dat der waarheid niet nadeelig is: want zyn getuigenis heeft des te meer kracht, dewyl ook een ongeloovige zulks niet loochenen kan, maar het tegen zynen wil bekennen moet. Waaruit dan verder de eeuwige magt van den Heere jesus Christus blykt, dewyl zelfs de Overften der Synagogen, die hem begeerden te dooden, hem beleeden hebben god te zyn. Hy heeft zonder aanzien der perfoonen en vrees des doods de waarheid gefprooken, en de toekomende verwoefting des Tempels voorzegd; doch het ongeval des Tempels heeft hen niet zo zeer gemoeid en verdrooten, als wel dat hy hen over hunne zonden en afgodery beftrafte. Want hierover werden zy zo toornig, dat zy hem, die voortyds op aarde niet gewoond hadt, dood-  JOANNES DE DOOPER GEDOOD. 213 doodden. En gelyk anderen alles door de kracht des gebeds verricht hebben, zo heeft hy alles wat hy wilde, door zyne eigene magt te wege gebragt. Maar, éer jesus ftierf, werdt joannes de Dooper gedood. Hy was een heilig man, die dè zaligheid niet op eenen tydeiyken welftand grondvestte; maar nevens de heilzaame leer, die hy predikte, om de Jooden in den rechten Godsdienst te onderwyzen, den Doop tot reiniging des lichaams en der ziele inftelde. De oorzaak zyns doods was, dat hy vrymoedig uitfprak, niet goedkeurende, dat herodes zyns broeders echte bed bevlekt, en hem zyne vrouw ontnomen hadt. Want herodes, willende naar Rome trekken, kwam, onderwege, in 't huis zyns broeders, die herodias, aristobulus dochter en zuster van den Koning agrippa, ten vrouw hadt; welke hy tegen- alle natuurlyke eerbaarheid verzocht, zynen broeder en haaren man te verlaaten, om zyne vrouw te worden. Op zyne wederkomst maakte hy dit befluit met haar, zo dat hy met haare bewilliging bloedfchande met haar pleegde. De dochter van den Koning aretas, dit verneemende, werdt op haare medeminnaares zeer toornig; en „hieldt by haaren man aan, dat hy haar in de ftad Macherunte, die op de grenzen van 't koningryk Petrea lag, wilde zenden. Dewyl nu herodes niet voor haar vreesde, en zeer kleine liefde tot haar hadt, bewilligde hy in haare begeerte, en zondt zyne vrouw dus van hem weg, op dat hy zyne belofte, aan herodias gedaan, te beter nakomen mogt. Doch zo dra deeze vrouw iri 't ryk van haaren vader aretas gekomen was, heeft zy hem den ganfchen handel verteld: weshalven hy het krygsvolk van herodes listiglyk , en door heimelyke kondl'chap, welke hy hadt van het volk van filippus den Viervorst, dat zich by her odes vervoegd hadt, overviel en verfloeg. Dit heeft hero, O 3 des  ai 4 HOOGEPRIESTERDOM. des den Keizer geklaagd, die hem beval, deeze daad te wreeken; doch de toorn yan god heeft zulks belet: want als herodes gereedfchap ten oorlog maakte, kwam de tydifig, dat de Keiier geftorven was. Wy verlhafl ook en jos-phus getuigt het tegen zichzelven, dat de Jooden vaste tyfc geloofden, dat herodes niet door eenig menfchelyk opzet, maar door gods rechtvaardigen toorn zyn krygsvolk verlooren heeft, tot eene welverdiende ftraf over den moord, dien hy aan dien heiligen man begaan hadt, omdat die gezegd hadt, dat het hem niet geoorlofd was, zyns broeders vrouw te 'hebben. Dit fchryven wy niet anders, dan gelyk wy het ontvangen hebben uit de geloofwaardige Schriften der Jooden, by welken het Hoogepriesterdom geheel in verval gekomen is, zo dat zy het, of door gierigheid aan zich trekken, of door geweld bezitten, meenende, dat het alles wel is wat zy ter hand neemen. Want aaron is'de eerfte Hoogepriester geweest, daarna zyn zyne zoonen door gods bevel tot Hoogepriesters gezalfd, en die hebben, door een ordenlyke achtervolging , geduurig den anderen , _ het Hoogepriesterdom nagelaaten. Hierom is het, van over veele jaaren, gebruikelyk geweest, dat niemand Hoogepriester mogt zyn, 't en ware hy van 't huis en geflacht van aaron was. Anders is 't geenen mensch, ja ook den Koning zeiven, niet geoorlofd, zich het Hoogepriesterdom aan te maatigen. Waarom ook ozias, die het Priesterlyk ampt aan zich nam, met melaatsheid geflagen, en uit den Tempel verftooten werdt, zo dat hy, den overigen tyd zyns leevens, het ryk niet meer regeerde; hoewel hy anders een vroom Koning was; maar 't betaamde hem niet den Godsdienst te verrichten» XIII. HOOFD-  HOOGEPRIESTERS. 21 $ XIII. HOOFDSTUK. Volgreeks der Hoogepriester en, van aarons ^ af tot op de verdelging van Jerufalem. "Van den tyd dat onze Voorvaders uit Egypte trokken tot aan de bouwing van sa lomons Tempel, begrypende zeshonderd en twaalf jaaren,zyn 'er dertien Hoogepriesters geweest:want in 't begin bleef een Hoogenpriester, tot dat hy ftierf, en by zyn leeven werdt geen ander verordend; maar daarna heeft men ook, in de plaats der leevenden, anderen aangefleld. Doch die dertien hebben het Hoogepriesterfchap na den anderen bediend, toen de Aristokratie en Monarchy, of de regeering der Recbteren en Koningen nog duurde. Maar, van salo- mon tot de gevangenis, toen de ftad veroverd, de Tempel in den brand geftoken, en het volk in Syrië weggevoerd werdt, zyn 'er, binnen den tyd van vierhonderd zestig jaaren, zes maanden en tien dagen, achttien perfoonen na malkanderen geweest, en 't volk bleef zeventig jaaren in gevangenis. Maar wanneer daarna cv rus onze Vaders in Asfyrié ontfloeg, en hen veroorlofde den Tempel te bouwen, kwam de Hoogepriester josedech, die ook gevanglyk weggevoerd was, weder t'huis, en heeft, als een oud en verftandig Priester, den Godsdienst herfteld. Daarop hebben hy en zyne nakomelingen, van de wederkomst des volks af tot op anïiochus eupator toe, zynde vierhonderd en veertien jaaren, het Hoogepriesterfchap na den anderen bediend. Maar gemelde antiochus en zyn Hoofdman lysias hebben den Hoogenpriester onias gedood, en alO 4 |chi-  HOOGEPR IESTER Si chimus, die, hoewel van. a arons geflacht, échter niet uit deszelfs huis gefprooten was, in zyne plaats gefield. Hierom "trok ananias, broeder' van onias', nair Egypte, en verzocht yan, ptolomeus philometor, en van, kleopatra deszelfs gemaalin, dat zy hem tot Hoogenpriester over den Alexandrynfchen Godsdienst, dien zy, naar de wyze van den Tempel te Jeruzalem, verordineerd hadden, wilden aan-, ftellen, na iien alchimus het priesterdom, niet van rechtswege, op eene geregelde wyze toekwam. Doch hy ftierf,, na drie jaaren, zonder erfgeiaamen, om de zonde, begaan door het af oreeken van 't ordenlyk vervolg der Priesters. Hierdoor was de Stad zeven jaaren zonder Hoogenpriester. Tot op de wederkomst onzer Voorouderen uit de Asjyrifche g.va':ge,« nis heeft het gemeene volk voor zichzelven geregeerd , vermids zy geloofden, dat de Jooden, om de zanden hunner Koningen, gevanglyk weggevoerd waren. Miar wanneer de heerfchappy over 't volk daarna aan de Asmone'érs kwam. maakten zy jonathan tot Hoogenpriester, welke dat ampt zeven jaaren bediende, en ten laafden heimelyk van tryfon gedood werdt. In zyne plaats werdt zyn broeder simon, als" de rechte erfgenaam, tot Hoogenpriester verkooren, die, gelyk reeds verhaajd is, door zynen zwager over den maahyd vermoord werdt. 3^a hem werdt zyn zoon hyrkanus, die zyn leeven door de vlugt redde, tot de Hoogepriesterlyke waardigheid, verheven. Op hem volgde aristobulus, die, nevens het Priesterampt, ook het Koningryk am zich trok, en beide die ampten tè gelyk bediende. Na aristobulus. kwam alexander, die Pries.er en Koning was zo i?ng hy leefde, te weeten, zevenentwintig jaaren. Doch het ftondt dikmaal zeer. ^wyfeFachtig- en gevaarlyk met. zyne zaaken:, want'de. overwinning was. nu, aan zyne, en dan " '",w' ' " ^ ' " '•• * aans  HOOGEPRIES TERS., 217 aan demetrius zyde , behalven dat de burgers hem zeer nydig waren. Toen deeze alexander op zyn doodbedde lag, en wel wist, dat zyne zoonen in grooten haat om zynen wille weezen zouden, gaf hy het ryk aan zyne huisvrouw over, nadien zy niet alleenlyk zich op de regeering verftondt, en in alles zeer gaauw was; maar ook van het volk bemind Werdt, dewyl zy 't menigmaal in den nood tegen 'naars mans uitzinnigheid hy^eftaan, en hem in zyn voorneemen verhinderd hadt. Ook Relde alexander het in 't believen zyner vrouwe, éénen uit haare zoonen, wien zy wilde, met het Hoogepriesterampt te voorzien. Zy heeft derhalven hyrkanus; als den oudften, tot Hoogenpriester in zyns vaders plaats gemaakt, dewyl hy wat ftiller en zachtmoediger was dan zyn broeder, en hec zich liet aanzien, dat hy zyner moeder in de zaaken des ryks geen afbreuk doen zoude. Doch aan aristobulus gaf zy geene bediening, alhoewel hy nog by 't leeven zyner moeder, fchoon zeer zwak zynde, naar 't Koningryk ftondt, en op verre gelegene en welbewaarde plaatzeii zich als een Koning aanftelde: waarover de moeder zich zeer bedroefde; en dewyl hyrkanus haar ook met klagten moeielyk viel, werdt zy ziek, en-van dag tot dag erger wordende, ftierf zy na negen jaaren, hebbende hyrkanus tot erfgenaam des Koningryks aangefteld, omdat zy niet gaarn eenen wederfpannigen bevorderde, of het trotsch voorneemen van hem , die zichzelven tot Koning opgeworpen hadt, met haare bewilliging fterken wilde. Doch na alexandra's dood zyn hyrkanus beide het koningryk en 't Hoogepriesterfchap. ontgaan. Maar na dat hy in den oorlog overwonnen was, begaf hy zich in eene fterkte, waarin hy aristo. ?ulus huisvrouw en kinders vondt, en by zich behieldt. Ook maakte hy een verdrag O 5 met  ai8 KLVGT BY POMPEJUS. ) met aristobulus, en bewilligde, dat die het koningryk en Hoogepriesterfchap behou ■ den, en hy in eenen gemeenen ftand leeven, en in aristobulus huis woonen zoude. Doch het berouwde hem haast daarna, dat hy uit het koninglyke paleis in een flecht huis geweeken was; des liet hy zich van antipater bepraaten, en trok eerst naar Arabïè, alwaar hy over dit onbillyk verdrag zyn beklag deedr. Daarna bemerkende, dat de Koning van Arabi'é, dien hy aan ïynen kant te hulp hadt, te zwak zoude zyn tegen de Romeinen, welke aristobulus door skaurus onderhandeling aan zyne zyde hadt, liet hy zyne klagt vóór pompejUs komen, die aristobulus, welke nu in 't derde jaar zyner regeeringe was, en met bedrog omging, met oorlog aantastte, met geweld gevangen nam, voor de verkreegene overhand in hechtenis wierp, zyn volk veriloeg, de ftad veroverde, hem en zyne zoonen gevanglyk naar Rome zondt, hyrkanus weêr in 't Hoogepriesterfchap ftelde, en tot eenen Overheer der burgeren, doch zonder koninglyke kroon of heerlykheid, maakte. Hy zou hem die eer wel gegund hebben; maar hy raadde hem liever tot vrede en eendragt, opdat niet door de hovaardy en grootsheid der broederen de vrede geftoord werdt. Hoewel nu aristobulus gevangen was, echter bracht hy te wege, dat hyrkanus, die vierentwintig jaaren, meer uit gewoonte dan met eenig aanzien, zyn ampt bediende, het Koningryk kwyt raakte. Doch zyn leeven nam zulk een einde niet als zyne heerfchappy; nadien hy den overigen tyd met kleine eere doorbragt, gelyk hiervooren verhaald is. Want na dat de Partben den flag verlooren had Jen, en over den Éufraat getrokken waren, werdt hy gevangen, en aan antigonüs, aristobulus zoon , overgeleverd, en van zyne oorea beroofd. Hiermede eindig-  HOOGEPRIE STERS. 219 de zyne ellende nier.: want hy werdt wel dra daarna in Per fis in ballingfchap gevoerd, en, in zynen hoogen onmagtigen ouderdom, den Heidenen tot een fpot t'huis gezonden. Als hy nu verfhaii hadt, dat herodes, die met zyne nicht mariamne getrouwd was, regeerde, trok hy weder naar judea, alwaar hy in 't begin wel eerlyk ontvangen werdt, om de heimelyke vyandfchap des te beter te verbergen; maar kort daarna heeft men hem valfchelyk befchuldigd, dat hy naar de koninglyke migt ftondt, waarom hy ook gedood werdr. Als nu he»odes het Koningryk van de Romeinen hadt verkreegen, om dat hy zyn eigen vaderland hadc beoorlogd en verraaden, zo heeft hy, in anti gonus plaats, welke die regeering drie jaaren en drie maanden waargenomen hadt, Priesters benoemd, niet van het geflacht der Asmoneèrsi welke, tot dien tyd toe, voor de beste en voornaamfte gehouden waren, maar uit de allerongeachtfte lieden, naar dat zyn moedwil hem dreef, of het geluk iemand gunstig was. Doch hy liet zich, door het veelvuldig aanhouden zyner fchoonmoeder alexandra, beweegen, en door haare klagten zo verre brengen, dat hy zyner vrouwen broeder, eenen jongeling van zeventien jaaren, tot Hoogenpriester maakte; maar niet lang daarna liet hy hem dooden, uit eenig achterdenken dat hy naar 't Koningryk ftondt, welken argwaan hy tegen hem opvatte, omdat hy zag, dat al het Volk hem toegedaan was. Daarna heeft hy ananelus, dien hy voor jonathan uit een onadelyk geflacht tot het Hoogepriesterfchap verheven hadt, afgezet, en eenigen na eikanderen verkooren, die hem niet verdacht waren: want het geen hy in zynen fchoonbroeder niet verdraagen kon, zocht hy ook omtrent anderen te vermyden. In deeze dingen heeft archelaus zyns vaders wyze nagevolgd, en zich niet  ?2o HOOGEPRIESTERS. niet te verre bloot'gegeeven, nadien 't den menfchen aangebooren is, dat zy traage en half wyze lieden minder mistrouwen, dan vroome en oprechte perfoonen; daar nogthans, bloode en onverftandige menfchen gemeenlyk hovaardig worden, als 't hun wel gaat: maar een verftandige weet zich voor ontvangene weldaaden dankbaar te betoonen. Alzo zyn 'er, van her odes regeering af tot op de Heerfchappy der Romeinen, die herodes afgezet, en Judea andere Provintiën gelyk gemaakt hebben, en, van dien tyd af tot op de verwoesting des Tempels en titus overwinning, dat is, binnen honderd zeventig jaaren, achtentwintig Hoogepriesters geweest, welken, voor 't meerderdeel, maar den naam gevoerd, en weinig magt gehad hebben. Men ziet derhalven, dat de verkiezing der Hoogepriesteren niet in haare rechte orde gebleeven is: want niet allen, die dat ampt bediend, en het na hunnen dood aan anderen nagelaaten hebben, zyn van aaron en zyne zoonen afgedaald. Dewyl dan alle goede inzettingen der Voorvaderen door de gierigheid en ontrouw der nakomelingen waren te gronde gegaan, de rechte Godsdienst vervallen, en alle billykheid vergeeten, zo heeft god hun zyne genade met recht onttrokken, en, als een ondankbaar volk, met allerlei plaagen geftraft; zo dat zy zichzelven door oproer de grootfte fchaade gedaan, van de moordenaars veel geleeden, en de flimfte Rechters_ bekomen hebben, dewyl de één den anderen in boosheid overtrof, alumnus werdt voor den allerergften onder de vooïige Landvoogden gehouden; maar zyn Opvolger el orus maakte hem nog tot eenen vroomen man: want hy was een oorzaak van den oorlog, en verbitterde de jooden tegen de Romeinen, tot het uiterfte verderf van den Tempel en de ftad. XIV. HOOFD-  ZABULON VERBRAND. 221 XIV. HOOFDSTUK. ciESTius plondert en verbrandt de ftad Zabulon; doodt achtduizend vierhonderd Jooden te Joppe. De ftad Seforis geeft zich over. De Jooden raaken met de Romeinen in een gevecht, waardoor vyf honderd vyftien van de laatften, en tiveëntivintig van de eerften /heuvelen. YVant aJS cestius, die van de Romeinen tot Krygsoverften in Syrië aangefleld was, zag, dat de Jooden vol onrust waren, heeft hy zich v in het twaalfde jaar van nero's keizerlyke regeering, ten oorlog toegerust, met voorneemen, om de nederlaag des Roomfcben Krygsvolks te wreeken, 't welk in bezettinge gelegd was om den moedwil der Jooden te beletten, en den vrede te onderhouden. Hy nam derhalven zyne medehelpers by zich, trok in Judea, en gaf de ftad Zabulon, waarin veele goederen waren, welke de inwooners, die naar 't gebergte waren gevlooden, niet medeneemen konden, aan zyne foldaaten tot prys. Hy verwonderde zich over de fchoonheid der gemeene gebouwen; doch Hetze echter in brand fteeken. En hierby bleef het niet; maar hy zondt een heir naar Joppe, liet de ftad belegeren en geheel omringen , op dat niemand der inwooneren 't verderf ontvlieden zoude. Voorts gefchiedden 'er groote togten, zo te water als te lande, van de geenen, die daartoe gefteld waren. Over de achtduizend vierhonderd mannen werden 'er verflagen, en daarop dè ftad geplonderd en Verbrand. Ook verdierf hy alles rondom Cefarea, voer.  23Z GEVEGTEN. voerde het vee weg, en zette de dorpen in de vlam. Maar de burgers van Seforit gingen te zamen cesttus te gemoet, biddende hem hun te willen verfchoonen; en zy bewoogen hem door hun gelmeek zo verre, dat hy de ftad geen overlast deedt., Ter zelfder plaatze waren veele moordenaars byeen; doch als het krygsvolk daar kwam, liepen zy naar 't gebergte. Als nu gallus, de Overfte over de twaalfde keurbende, in volle flagorde ftondt, vielen zy dapper op hen aan, en verfloegen omtrent tweehonderd Romeinen ,• maar toen die de hoogte bereikt hadden, konden de moordenaars zich niet langer tegen 't voetvolk verweeren; maar werden van de ruitery ligtelyk omringd, en gedood; zo dat 'er wel tweeduizend van hun omkwamen, en maar eenige weinigen het ontvlugtten, die zich op de hooge bergen verfchoolen. De moordenaars, aldus uitgeroeid zynde, trok gallus te rug naar Cefarea. [Maar cestius toog roet de ganfche bende naar Antipatris, alwaar de Jooden in grooten getale vergaderd waren, doch evenwel vandaar de vlugt namen, eer het tot een gevecht kwam, laatende hunne fteden en dorpen uitplonderen en verbranden. Ook werdt de ftad Lydda geheel van inwooners verlaaten, en Gabaon, vyftig ftadiën van Jeru/alem gelegen, verbrand. Als nu de Jooden zagen, dat oe oorlog tegen hen ftondt aan te gaan, ftelden zy zich ter weer, onaangezien het een Sabbath en Feestdag was, dien zy, naar 't oud gebruik, moesten gevierd hebben. Zy vielen met zulk eene kracht op de Rmeïnen aan, dat zy de ganfche menigte te rug gedreeven zouden hebben, indien niet de ruitery het voetvolk te hulp gekomen ware. Van de Romeinen bleeven 'er vyfhonderd en vyftien op de plaats dood, en alle de anderen waren in groot gevaar; doch van de jooden fneuvelden 'er maar tweeëntwintig, monabazus en cedeus kweeten  VERMAAN VAN AGRIPPA. 225 ten zich toen, in 't byzonder, zeer dapper: want ziende, dat de Jooden zo hard op de Romeinen aanvielen, greepen zy hen van vooren aan, en dreeven het meerderdeel te rug, zo dat zy achterwaards in de ftad wyken moesten XV. HOOFDSTUK. simon tast cestius aan. agrippa laat de Jooden nog eens tot vrede vermaanen, maar te vergeefs, cestius komt met zyn krygsvolk vóór Jerufalem, doch trekt voeêr af, en lydt in zynen aftogt groote fchaade. ontvoerde simon den Romeinen, die dicht voorby de ftad trokken, eenen goeden buit; maar cestius bleef drie dagen ftil in 't veld liggen. Toen nu de vyanden zo omringd waren, en de hoogte inhadden, nam hy op allé wegen goede acht, opdat 'er niet één heel huids afkomen mogt. — • Als nu agrippa wel bemerkte, dat deeze alarm niet zonder groote fchaade aan beide zyden afloopen zoude, zondt hy lorikus en feba, zyne gezanten, tot de Jooden, laatende hun aanzeggen, dat alles, wat zy tot nog toe tegens de Romeinen misdaan hadden, vergeeten en vergeeven zoude zyn, indien zy maar van den oorlog afftaan, en zich voor fchaade wachten wilden, hoopende daardoor, of hen te zamen tot het verlaaten van_ den oorlog te beweegen, of ten minstera eenigen van hen af te trekken. Doch om dit beide voor te komen, hebben de oproerigen de gezanten overtallen, feba gedood, en eori* kus  2^24 CESTIUS VOOR JERUSALEM.1 kus zo gekwets, dat hy ter haauwer nood heÊ leeven daar af bragt —- Maar toen cestius gewaar werdt zulk eene tweedragt in de ftad, dac eenigen tegen de gemagtigden oproerig waren, en etlyken rieden,, dat men de Romeinen in de ftad laaten zoude, zo wilde by hert overvallen, dreef de vyanden tot aan Jerujulem\ en legerde zich met zyn heir, op drie ftadieri na, van de gemelde ftad, alwaar hy twee dagen bleef ftil liggen. Op den'derden dag begon hy te ftornien, veroverde Bethesd'a en Cènopolis, ftak die plaatzen in den brand, kwam in de boven-ftad, en dreef de cproerihaakers naar binnen; en indien hy ten zelfden tyde met den ftorm voortgevaaren hadde, zou, buiten twyfel, de oorlog daarmede een einde genomen hebben. Ook hadt ananus, jonathas zoon, eenigen opgemaakt, die de Romeinen met woorden aanlokken zouden, onder den fchyn; als of zy de poort vóór hun meenden te openen; maar vermids prisküs, nevens veelé Hoofdlieden, die van florus daartoe bewoogen waren, en begeerden dat de oorlog lang duuren zoude, zulks cestius ontrieden, en hv zelf hun niet te veel betrouwde, werdt ananus met de zynen van de muuren gedreeven, en andere oproerigen in hunne plaats gefield. Vyf dagen wendden de Romeinen allerlei' middelen aan, om de ftad te winnen; maar ziende, dat zy niet te beklimmen was, verkoor cestius de fterkftekrygslieden en beste fchutters, en ftelde die tegen de noordzyde des Tempels. Doch de 'jooden zaten ook niet ftil; maar verweerden zich dapper, en dreeven de^ wanden menigmaal met geweld te rug, doch werden eindelyk, door de menigte der fchutteren ten deele gewond, en ten deele verflagen 5 verfchrikt, en weggedreeeven. Daarop begonden de Romeinen de muuren te ondergraaven, en de poort des Tempels in den brand dé  .CESTIUS BEDRYF. 225 té (teelten. Dit bragt den oproerigen zeer groei, te vrees aan; zo dat zy zich kWaalyk durfden zien laaten , en fommigen namen de vlugt, eveh als of de ftad op 't punt ftondt Van te gronde te gaan. Maar 't gemeene volk was wel gemoed, hoópende, als de oproerigen, door welker menigte men tot nog toe overweldigd was, weg waren, dat zy daarna vry en van de belegering verlost zouden zyn, en dat ze dan de poorten zouden openen, en cestius inlaaten; dewyl die niet gekomen was, om de ftad te vernielen, maar om die te befchermem -— Ook kwam cestius zeiven eens zulk een fchrik over, dat hy noch de vertwyfeidheid der boo« zen, noch den goeden wil des volks in acht nam; en indien hy met zynen' toeleg voortgevaaren was, zou hy den kryg geëindigd; en dë ftad veroverd hebben. Maar het liet~zich aanzien, dat god niet zo veel ter gunéte van de Jooden doen wide, dat de oorlog baast een einde nam; maar dat hy denzelven wilde verlengen, tot dat veele, ja byna alle de Jobdén, verdelgd zouden zyn. Dit werdt 'echter uitgefteM $ totdat alle boosheid de overhand zoude genomen hebben, en zy dus tot de hoogde fchande en ondeugd vervielen: want waarom zou cestius anders het heir van de belegering afgetrokken hebben, nadien hy die wel hadt kunnen volvoeren. Door deezen fnellen en-onverhoedfehen aftogt werdén veele vroomé meniehen vervaard; maar de moordenaars werden m nunne trotsheid geftyfd, zo-dat zy, in plaats van vlugten, de Romeinen najaagden, dè achtereen overvielen, en veele ruiters en voetknechten, die zonder orde door malkanderen liepen,' ombragten. Wanneer nü de dag verlooperi was, vreesde cestius voor de donkerheid des' aankomenden nachts, die deezen, die de gelegenheid des lands wisten, en de wegen kenden,! behulpzaam, maar hun als onbedreevenë IX. deel, p j|gj_  *aff CESTIUS BENARD lieden, nadeelig zyn zoude. Hy wierp derhal* ven eene fchans vóór de ftad op, en trok, des anderen daags, van de vyanden weg, die hem najaagden, meenende dat de Romehen voor hun leeven vreesden, en daarom wegtoogen. Aldus beiraauwden de moordenaars het Roomsch krygsvolk van beide zyden, en van achteren floegen zy de achterften, doende hun met pylen zeer groote fchaade; en hun fchietgeweer ging nooit te vergeefs af, vermids zy zeer dicht" by malkanderen gingen. Die zich verweeren wilde kwam 'er niet ongetroffen af. Wendde zich iemand naar den vyand, die werdt van de zynen verlaaten, en van vyanden omringd: want die achter aan volgt is veiliger dan die voorgaat, dewyl de voorfte de borst bedekt, maar de ach» terfte den vyand den rug biedt. De Romeinen waren derhalven in grooten nood , even of zy belegerd waren, geweest, daar zy nogthans gekomen waren, om anderen te belegeren. Ook konden zy 't niet langer uitfbian; want zy droegen zwaar wapentuig, waartegen hunne vyanden ligtgevvapend waren, en zo fnel, dat men hen niet ligtelyk achterhaalen koude. Daarenboven moesten zy acht geeven, dat hunne flagorde niet gebrooken werdt: zo dat zy aan alle kanten geflagen werden, en den vyand geen afbreuk konden doen, hoewel zy groote fchaade van hem leeden. — Wanneer nu cestius vóór zyne oogen moest zien, dat zyn volk overal op de wegen neêrgeveld werdt, en de Hoofdlieden en bevelhebbers zeer droevig daarover waren, wist hy niet, hoe hy de zaak aanvangen zoude. Hy lag twee dagen ftil, als of hy 't volk wat wilde laaten rusten. Maar vermids het getal der vyanden zo vermeerderde, dat hy ten eenemaal van hun. omringd werdt,» en hy wel bemerkte, dat langer uitftel hem nadeelig zoude zyn, nadien 'er zó veele Jooden byeen kwamen, bedacht hy, op den derden dag9  CESTIUS GESLAGEN. 'lij dag; eene list, om te beter te kunnen voortkomen. Hy beval alles, wat op den weg zou kunnen verhinderen, achter te laaten; het vee te Aagten; dé wagens te verbreeken; en al het ander, dat in den nood meer hinderlyk dan voordeelig was, als ftormtuig, en gefchut, aan ftukken te flaan en te verderven, op dat de vyanden zich daarvan tot fchrik, en ten zynen nadeele niet bedienen niogten. — He Jooden bemerkende , dat de Romeinen zich meer tot de vlugt dan tot, den ftryd vervaardigden, jaagden hen niet in 't byzonder na op de ruimte i maar dreeven hen naar de enge wegen, waarin zy van vooren verhinderd, van ter zyde benaauwd, van achteren geperst, of naar fteilten gedreeven werden, daar zy zich moesten laaten vangen4 of zich van boven neër werpen. De hemel werdt verduifterd door 't gefchut, en 't ganfche heir met pylen overdekt: daar was geen ophouden noch ftilftand. Het volk kon niet ftaande blyven, en de ruiters waren in nog grooter gevaar, dewyl zy met hunne paarden van de fteile fteenrotzen en hooge bergen aftuimelden, en wegens de engte des wegs geen orde konden houden. Aan de cëne zyde waren hoogè klippen, aan de andere zyde fteile bergen, van welke men noch vlieden, noch zich ter weer Itellen kon. Hier tegen waren de fooden zo veel te geruster op hunne overwinning, jaagden de moede Romeinen na, drongen op de geenen, die hen niet achtten, koelden hunnen moed aan de vertzaagden, en zouden riet geheelë Roomfche heir verllagen gehad hebben, indien de nacht, die een einde van den ftryd maakte , niet aangekomen ware. Dien nacht lagen de Komeinm by eene plaats, gënöemd Eethoroni maar de Jooden bewaakten alle de wegen en uitgangen daarom heenen, op dat zy hen niet zouden kunnen ontloopen. .cestius durfde dch op de opene'wegen niet begeeven; maar beP* dacbi  *a8 GESTIUS GERED* dacht eene list om zich te redden. Hy koos veertig mannen, die, den dood verachtende, bereid waren, hun leeven te waagen. Deeze flelde hy op de wacht, met bevel, dat zy den geheelen nacht een gioot gelchreeuw zouden maaken, gelyk als of ze de geenen, die aan de fchans werkten, toeriepen; op dat, als de Romeinen voorttrokken, de Jooden het geraas der wapenen, waardoor de vreesachtigen zich anders dikwyls verraaden, minder hooren zouden. Daarop beval hy de anderen in ftilte op te breeken, eer de Jooden het gewaar werden; laatende hen alzo in den waan, dat de Romeinen nog in hun leger waren, terwyl de Wachters niet deeden dan geduurig roepen. —— Door deeze list redde cestius het heir, en was reeds dertig ftadiè'n voortgetoogen. En in deezen nood werdt hy treffelyk gediend door zyne getrouwe dienstknechten, welke ziende, dat zy toch fterven moesten , hun leeven liever voor hunne medegezellen wilden laaten, dan het te vergeefs verliezen. Ondertusfchen bleef dit bedrog dien nacht geheim, maar de dag maakte alles openbaar : want des morgens vroeg bemerkte men de list der Romeinen, en vondt hun leger geheel verlaaten ; weshalven .de Jooden eerst de gemelde veertig mannen overvielen, en zonder veel moeite om 't leeven bragten; waarna zy het heir najaagden, 't welk by nacht eenen verren ,weg voortgetrokken was, en by dage nog meerder haastte, om niet weder dergelyk een gevaar, als den voorigen nacht, uit te liaan. De weg lag bezaaid van allerlei wapenen,-welke de Romeinen hadden laaten vallen, om in hunne vlugt niet verhinderd te worden. Men vondt hier en daar, veelerhande gereedfchappen en krygst.ierustingen, waarmede zy de ftad meenden beoorlogd ti! hebben; doch de Jooden lieten alles liggen 9 om daardoor niet opgehouden te worden, maar io  BÜIT. VERLIES. VLUGT. 229 in 't wederkeeren, raapten zy 't op, om het tegen de Romeinen te gebruiken. Zy vervolgden hen tot by Antipatris, alwaar zy zagen, dat het Roomfche heir zo verre vooruit was, dat zy 't niet zouden kunnen bereiken. Zy keerden derhalven wederom, zochten den buit op, en kwamen met groote vreugde binnen Jerujalcm, verblydende zich, dat . zy den Romeinen vyfduizend voetknechten, en driehonderd ruiter» afgeflagen hadden, waarentegen zy maar eenige weinigen hadden verlooren. Dit geichiedde in het twaalfde jaar van nero's regeering. XVI. HOOFDSTUK, Eenige vroome Jooden vlugten uit Jerufalem, inzonderheid eenige Hoofdlieden, welke CEsTh us aan den Keizer zendt, om hem van alles: te verwittigen. De Damasceners brengen d& Jooden, hunne medeburgers, om» IVIaar alle de Jooden verheugden zich niet over dit bedryf: want daar waren 'er, die na dit gevecht of liever nederlaag van cestius yit de ftad hegeerden te wyken, als uit een fchip, dat op 't zinken is, om na geleedene fchipbreuk het in \ water te ontzwemmen:; vbornaamelyk kostoj*,arus en zyn broeder skaulus, nevens filippus, de Krygsoverfte van den Koning agrippa", welke tot cestius gevlooden was, verzoekende, dat hy hen naar Achaje aan den Keizer nero zenden wilde, 't welk cestius geenszins hadt afgeilagen, maar gewillig toegeltaan, op dat de Kek £er door hen verwittigd werde, dat florus ? 3. . "  030 MOORD TE DAMASCUS. een aanvanger van dien oorlog was geweest, waarin hy groot gevaar hadt moeten uitftaan, toen de Jooden het geheele Roomfche heir omringd hadden, 't welk hy echter, als hun Qverfte, veel meer uit het gevaar gered, dan daarin geftort hadt. cestius hadt wel onderftaan, al het misnoegen, dat het volk tegen florus hadt opgevat, uit den weg te neemen; maar zulks was te vergeefs geweest: zo dat ihy geen fchuld aan den tegenwoordigen oorlog hadt. Weshalve hy hun beval, de zaak op florus te fchuiven, en zich by den Keizer te verontfchuldigen, wiens toorn hy vreesde, nadien hem wel bewust was, dat hy te veel in de zaak gedaan hadde. —— Over deeze nederlaag der Romeinen was ieder zeer verfchrikt, zo dat ook de Damasceners de Jooden, die by hen woonden, niet meer betrouwen wilden; maar heni ombragten, terwyl zy in hunne Synagoge by eikanderen vergaderd waren; 't welk zy al lang te vooren uit argwaan listiglyk voorgenomen hadden, naamelyk, hen van de Heidenen af te zonderen, op dat zy niets nieuws mogten aanvangen, of hen dooden. Maar deezen aanflag hielden zy zo geheim, dat hunne eigene vrouwen niets daarvan wisten, nadien de meestert derzei ven den Joodfchen Godsdienst toegedaan waren. XVIÏ. HOOFD.  JOODEN VERMOORD. 231 XVII. HOOFDSTUK. Dt Scythopolitanen vermoorden tienduizend Jooden in een boscb. Hierop werden dan alle de Jooden in ééne plaats door de Damasceners overvallen, en tien* duizend van hen verllagen, 't welk ligtelyk kon gefchieden, nadien zy geheel weerloos waren. Dergelyk een onmenfchelyke daad was ook kort te vooren te Scytbopoïts gebeurd, Waarvan de Damasceners het geleerd hadden. Want na dat de Jooden alles rondom hadden bedorven, kwamen zy te Scythapolis, en bevonden, dat de Jooden aldaar, die zy voor hunne beste vrienden4 hielden, hunne vyanden waren: want zy lieten zich aan hun eigen voordeel meer gelegen zyn, dan aan hunne vrienden en maagen: zy gaven hunne ftamgenooten over, en dreigden hun met den dood, op dat zy de gunst van hunne medeburgers te Scytbopolü behouden zouden. Alhoewel nu de Jooden in de ftad groote tekenen van vyandfchap tegen hunne hroeders gaven, echter betrouwden de Heidenen hun niet; maar dachten, dat het maar gemaakt werk was, waardoor men hen meende te bedriegen; de Stad by nacht, als de inwooners daarop niet verdacht waren '4 te overvallen; alle de Heidenen gelykerhand dood te (laan , en alzo by de andere 'jooden grooten dank te verdienen. Des begeerden zy, dat, indien ze hunne getrouwheid aan de Heidenm betoonen wilden, zy dan met alle hunne kinders uit de ftad zouden gaan, en zich in 'c naaste he-sch, begeeven, Dit gefchied zynde, hielden ? \ dt  ay* SIMONS WREEDHEID. de Scythopolitaanen zich twee dagen ftil, op da$ de Jaoden. allen argwaan laaten vaaren, en buiten zorg en vrees wegens hen zyn zouden. Maar. in den derden nacht, wanneer de Jooden onbekommerd fliepen, en niet anders meenden, pf zy ftonden heel wel met de Heidenen hebben de Scytbopolitanen hen overvallen, dèrtieaduizend van hen vermoord, en alles wat zv hadden benomen. ' 3 XVIII. HOOFDSTUK. fiMON, een berugt moordenaar, doorfleekt zynen, vader, moeder, wyf, kinderen en eindelyk zichzelven. s Ik moet alhier ook melden van simons zwaaren dood, die deerlyk was om te zien, en jammerlyk is om te hooren, dewyl men zelden iets dergelyks ontmoet. Hy was de zoon" van saul, een voornaam man onder de Jooden9 zynde ftout van moed, en' fterk van lichaam; welke beiden hy tot nadeel van zyne broeders, de Jooden, gebruikte: want dikwyls heeft hy de Jooden overvallen, en veelen van hun omgebragt. Hy durfde ftand houden tegen eenen ganfchen hoop, die zich tegen hem verzet-1 tede ; en, door hen allen op de 'vlugt te flaan , herftelde hy de verloorene overwinning,, Hy hadt zich ook in den ftryd der■ Scytbopoli-' tftnen tegen de Jooden laaten gebruikeh; doch het bloed zyner broederen bleef niet lang aan' hem oilgewrooken. Want na dat de trouwlooze Seyfhopolitaaxen de andere Jooden listiglyk in „t basch bedroogen, hen met geweld overvallen a  SIMONS REDE. 533 len, en reeds meestal omgebragt hadden, ea nu met fchichten en pylen op zyne zoonen en ouders begonnen te fchieten, dacht simon wel, dat hy tegen eene zo groote menigte te zwak zoude zyn, en de vyanden niet lang kunnen wederftaan. Hy trok derhalven zyn zwaard, keerde zich naar zyne vyanden, en zeide met luider Remmer Gy Burgers van Scyehopolis, ik kryg nu mynen verdienden loon, dewyl ik, u ten gevalle, myne vrienden gedood heb, daar ik met meerder recht ulieden mogt gedood hebben. Ik heb het bloed myner broederen aan u verpand, om in uwe gunst te blyven, daar ik u nogthans geen trouw behoorde gehouden te hebben. Terwyl ik vreemde lieden heb willen getrouw zyn, ben ik mynen eigen' huisgenopten trouwloos geworden. Ik ben aan myne kinderen en ouderen meineedig geweest, welke gylieden nogthans behoorde in 't leeven te laaten, indien gy aanmerkte, wat dienst ik u door myne fchelmeryen gedaan heb. Ik wil nu fterven, als eens ieders vyand, en niemands vriend. Dat ik de myne bedroogen heb, z,al aan my zeiven gewrooken worden, en met myne eigene handen zal ik my ombrengen. Ik heb myne geloofsgenooten vermoord, en beken, dat ik door dat fnood misdryf deeze ftraf wel verdiend hebbe. Ik wil my zei ven den dood aandoen, om dat ik rrynen eigenen Godsdienst verzaakt heb. Dat zal de ftraf myner zonden, en de roem myner deugden zyn. Niemand zal en pas, en 't Joodfche volk was de beste en bekwaamde fterkte kwyt: want het was de grootfte ftad in Galilea, en veel vaster dan men wel gemeend zou hebben. Vermids wy nu van deeze zaak fpreeken , zo moet men aanmerken , dat 'er twee Galileds zyn, naamelyk een Opper-tn Neder-Gali/ea, die aan eikanderen paaien. Doch, eer wy die van één fcheiden, zullen wy van beiden fpreeken. VI. HOOFD-  z$% GALILEA. VI. HOOFDSTUK. Befchryving van Oppers» Neder-Galilea. J5eide de Gal'tleïn paaien aan Syriè en Feniciè. Wordende tegen 't Westen gefcheiden door de grenzen der ftad Ptolemats en den berg Karmel, welke eertyds den Galileërs toehoorde, maar nu onder de Tyriërs ftaat, Daarby ligt ook de ftad Gabaa, welke het Joodjche volk, voor lange jaaren, in groote ellende en nood bragt. Tegen 't Oosten grenst het aan Joppe en Gadara\ en ftoot aan 't landfehap Gaulanitis in agrippa's ryk: want zo verre ftrekte het voortyds uit. Aan de zyde van 't Zuiden ligt Scythopolis en Samarië, en ftrekt zich niet verder aan den Jordaan- Tegen 't Noorden ligt, aan de rechter zyde, Tyrus, en 't land der Tyriërs. Dit is het ganfche begrip van Galilea. ——. Deeze twee Galile n zyn aldus onderlcheiden. Neder Galilea ftrekt zich, in de lengte uit, van de ftad Tiberias af tot aan de Sebulon aan de zee by Ptolemats. In de breedte ftrekt het van het dorp Zalotb, dat op 't Groot Veld ligt, tot aan Berfabe toe. Aan die plaats begint Opper-Gatilea, en loopt tot aan het dorp Batbace^ alwaar de grenzen der Tyricrs ook ophouder. In de lengte ftrekt het zich uit van het dorp Tbal.'a tot by Rotbala aan den jordaan, waaruit men kan afneemen, hoe breed Opper-Galilea. is, het welk dicht by den Jordaan zyn begin neemt. Zo veel van de ligging der beide Ga- lileën. Dit land is uit zichzelve zeer goed, vruchtbaar, en met allerleie gewasfen en boo-  GALILEA. 25g boonien beplant en verfierd, zo dat het een vermaak is om aan te zien: die anders niet gaarn arbeidt, heeft 'er lust in om het te bebouwen; gelyk het dan ook overal wel bebouwd en met inwooners beflaagen is. De ééne ftad en vlek ligt by de andere; de menigte des volks is ontelbaar, en een flecht vlek heeft wel by de twintigduizend inwooners. Ook zyn beide de Galikïn van vreemde volken omringd, waardoor de ingezetenen ftrydbaare en onvertzaagde krygslieden zyn, die, van jongs op geoefend, en in den krygshandel ervaaren worden. Doch Perea is grooter; waarvan reeds gelproken is, ter plaatze, daar de oorfprong van deszelfs naam is gemeld. Maar hoewel Perea grooter is, echter is Galilea vruchtbaarer, dewyl 't overal bebouwd wordt. Perea is wel grooter in 't begrip; maar meest woest en onvruchtbaar; ook wordt het door ploegen niet verbeterd, noch het brengt door 't bebouwen fmaakelyke vruchten voort. Galilea, daarentegen, wordt wel bebouwd, is vruchtbaar en aangenaam voor 't gezigt, en tot de landbouwery wel gelegen: want niet alleen appelen, maar alles komt 'er wel voort. De velden zyn van vooren en in 't midden fierlyk met geboomte bezet j waardoor het gezaaide voor hitte en koude befchermd wordt; inzonderheid groeien 'er veele wyngaarden, en olyf-en palmboomen. 't Is niet te zeggen, wat een lieraad het is, wanneer de palmboomen, die in orde naast eikanderen ftaan, door den wind, die 'er in fpeelt, lieflyk ruifchen, en de dadelen eenen aangenaamen reuk van zich geeven. 't Is ook geen wonder, dat alles zo heerlyk groent, dewyl de velden geftadiglyk door aangenaame beekjes, van het hoog gebergte neérftroomende, en door fchoone fonteinen bewaterd worden. De lengte reikt van Macbertmis tot aan Pella, zynde van 't Zuiden tot aan 't Noorden; maar de breedte van Filadelfia tot aan  *J4 GALILÈA. SAMARlEY aan den Jordaan, zynde van 't Oosten tot aas uirabie, en naar 't Westen tot aan den Jordaan. Tusfchen Judea en Galilea ligt Sa- maria, beginnende van 't dorp Eleas; en zich naar 't land van Akrabetbene wendende. Het is van aart Judea zeer gelyk, nademaal beide de landen op verfcheidene plaatzen, hooge bergen en vlakke velden hebben; want de ruime velden, hooge bergen, en fteenrotzen zyn niet overal, maar hier en daar verdeeld. De velden kunnen wel bebouwd worden, en zyn tot vruchten bekwaam. In vruchtbaarheid behoeft het naauwelyks voor eenig land te wyken; ook worden'er de vruchten eerder ryp, dan ergens anders: want als men op andere plaatzen nog zaait, is het daar al in den oogst. Men vindt byna nergens beter vruchten dan daar. Men heeft'er zoet water, dat fchoon om aan te zien, en lieflyk om te drinken is. Om deeze gemaatigdheid der luchtsgefteldheid meenden de Jooden, dat dit hat land was, vloeiende van melk en. honig, *t welk hunnen Vaderen was beloofd, alhoewel die belofte op de opftanding zag. 't Is waar god zou h&t hun beide gegeeven hebben, indien zy zich getrouwlyk aan Hem gehouden hadden ; maar nadien zy afvallig werden, is 't één zo wel als 't ander hun ontgaan, en zy zyn, om hunner zonde wille, gevanglyk weggevoerd. Dit land heeft veele bosfchaadjen, en is derhalven goed, om vee te fokken, en veel melks uit te leveren. Ook heeft het vee nergens zulke volle uiers als daar: en nergens vindt men meer wilde en tamme appelen, dan in dat land. Beide de landen, Judea en Samaria, zyn zeer volkryk; en ik acht dat de jooden daarom deeze ipreuk: „ Daar zal niets onvruchtbaar zyn in uw land" daartoe betrokken hebben; dat van de volkomenheid en vruchtbaarheid van deugden en goede werken gefprooken is* Samarie neemt zyn begin aan de Ara*.  SAMARÏE. S55 Arabifcbe grenzen, by een dorp, Jordan genoem i, en eindigt tegen 't Noorden by het dorp Borceo. In de breedte ftrekt het, van den Jordaan af, tot aan Joppe toe: want het begint aan de bronader des 'Jordaans en by den berg Lbanon, en ftrekt zich tot aan de zee van Tiberias. De lengte begint by het dorp Artba, en reikt tot aan het vlek Julias, waarin zo wel de Jooden als de Tyriers woonen. In 't midden van Judea ligt Jerufalem, waarom het ook van verftandige lieden de navel, of 't midden des ganfchen lands, genoemd wordt. Dit land heeft groote inkomften, niet alleenlyk van 't aardryk, maar ook van 't water: want het ftrekt zich tot aan Ptolemats, en den oever der zee. Het bevat veele fteden in zich; maar Jerufalem fteekt boven allen het hoofd uit, het welk evenwel de andere fteden als zyne medeleden niet verdonkert, maar dezelve regeert, verfiert, en befchermr. Dit zy van Jerufalem en de aanpaalende landen tot onderrechting gezegd. VII. HOOFDSTUK. De Roomfche bezetting der Seforiten rooft ofr de Jooden; weshalve josephus de ftad Seforis belegert, doch te vergeefs; waardoor groote onrust in Galilea ontftaat. riet krygsvolk, dat den Seforiten tot'hunne befcherminge gegeeven was, doorliep de omliggende landftreeken, roovende en moordende onder fchyn van den oorlog, die tusfchen het Rotst-  35® MISLUKTE AANSLAG» Roomfche Ryk en de Jooden gevoerd wferdt; josephus, dan ook van hun beleedigd wordende, befloot die fchaade te wreeken, neemende tot dien einde veel volks met zich, waarmede hy de ftad Seforis overviel, meenende haar weder onder de Joodfche magt te brengen, of, zo zy zich ter weer ftelde, geheellyk, zo 't moogelyk was, te verderven. Doch zyn aanflag miste hem aan beide zyden: want hy konde hen noch van de Romeinen aftrekken, noch de ftad verdelgen, dewyl hy die zelf zo fterk gemaakt hadt, dat ook de Romeinen* die veel magtiger waren, haar zouden hebben kunnen winnen. Na dat hy dan alarm hadt laaten blaazen, en de ftad doen befpringen, mislukte zyn voorneemen hem, en ging de oorlog ia 't geheele landfehap aan; want de Romeinen verdorven alles, verbrandden de gebouwen by dage en by nachte, roofden de goederen, floegen alles dood wat weerbaar was, en voerden de anderen weg tot llaaven. Dus was 'er van blaaken, moorden, en pionderen geen einde overal was ellende en nood, en 't zag 'er deerlyk uit: want die door vuur en zwaard niet omkwam, werdt gevangen genomen, 't welk zwaarder was, dan de andere rampen. yin. HOOFD-  GADARA VERWOEST. Sj| VIII. HOOFDSTUK. vespasianus e» titus komen met hunn§ benden by Ptolemaïs byeen- vernielen alles te Gadara. josephus trekt. in de Jtad Gadara * en zendt naar Jerufalem om te weeten, boe by zdcb gedraagen zal. ï)it was het begin en voorfpel van deeze» oorlog, aleer titus aankwam, die zich haas? telyk uit yJchaje naar uilexandrie affcheepte; en het krygsvolk,. volgens zyns vaders bevdi met zich naar Ptolemats voerde. Aldaar kwamen deeze krygshoopen tezamen, te weeten, de vyfde, tiende, en vyftiende keurbende, die de voornaamfte was. Als nu het Roomfche Krygsvolk en derzelver hulptroepen by eikanderen waren, vingen zy dien dapperen en fchrikkelyken oorlog aan. Maar na- dat . den Hoofdman placidus, die in 't begin goed geluk gehad hadt, zyn aanOag in den"tweeden aanval mislukte, werdt vespasian us toornig, brak' meÉ zynen zoon . van Ptolemats op, en begaf zich naar Galilea. Als hy nu bemerkte, dat zy geenszins tot vrede geneigd waren, onaangezien hy hun aanboodt alle mishandelingen van den voorgaanden oorlog .te vergeeven, byaldien zy zich zeiven maar verfchoonen wilden, zo verdort hy Gadara tot in den grond. Want al wat weerbaar was, was 'er uit gevlooden, en hadt zich ui eene.fterke plaats-begeeven,-nadien-d& krygslieden zich niet gaarn achter zwakke *muu« ren bevinden. Hy hadt derhalvenook geen medelyden met hen; maar beval, alles..om t zaagd, dan dat hy den nood eri 't uiterfte gevaar vóór oogen ziet. Vespasianus inmiddels zette de zynen met fchieten en werpen wakker pp hen aan, zo dat veele 'jooden, die zich te verre buiten de muuren begeeven hadden, door de pylen getroffen en gekwetst wérden; doch zy bleeven echter onvertzaagd. Dè Romeinen bezochten allerlei middelen, en greepen de muuren inzonderheid aan, daar zy 't zwakst en minst waren bezet. De Romeinen p'oogden in deezen flryd eere in te leggen; en de Jooden hadden hoop, dat zy hun leeven rfiet de vuist zouden redden; zo dat, hoewel zy zeer benaauwd warén,, zy zich echter dapper en onvertzaagd verweerden. De Romeinen werden door erv'aarenheid en kloekmoedigheid, rhaar de Jooden deor ftoutheid en uitzinnigheid aangedreeven. Als men nu den ganfehen dag van wederzyde geftreeden, en zich afgemat hadt, de jooden om hun leeven te behouden, cn de Romeinen om de overwinning te beko^ men, moesten zy eindelyk, omdat de nacht op handen kwam, Het gevecht ftaaken. Maar op den tweeden, derden, vierden, en vyfden dag, ging de ftryd weêr heftig aan; doch daar werden 'er veel meer gekwetst dan gedood, gelyk het doorgaans in zulke fchermutzelingen gaat, hoewel de jooden dikwyls ter ftad uitvielen 4 cn de Romeinen daarentegen op dezelve ftormden i want zy fchaamden zich s naslien zy handbal, ANTiocHUs, en veele volken overwonnen hadden, dat zy zo lang werk by de jooden zouden vinden. De Romeinen hiel* den zicli zéér dapper en ftandvastig, meeïiendé, dat indien zy de overwinning- niet tjaast verkreégen, zy 20 veel als geflaagen zóu* den  JOTAFATA WEL VERSTERKT, aól den weezen. Doch zy hadden meer' met de natuur, dan met de vyanden te ftryden; want de ftad was fchier, aan alle zyden, met hooge rotzen omringd, hebbende geene graften en wallen als andere fteden, maar fteile bergen en diepe dalen, die mén niet overzien noch betreeden kon, zo dat men, daarvan naar omlaag ziende, zwymelde. Tegën 't Noorden, daar de berg ophoudt, hadt zy maar éénen weg en toegang, di» niet dan met groote moeite kon beklommen worden; maar josephus hadt dien met eenén muur beflooten, en eene bezetting daarin gelegd; zo dat men de plaats tusfchen de benedenfts rauu>>» ren en de bovenftad niet belegeren, noch zori-, der groot gevaar beklimmep konde. ■ Ook kon' men 'er* in* de hoogte niet recht tegen op, zien: want de ftad lag op eenen hoogen berg, rondom met bergen:, als met eenen nat.uurlyken wal, omringd, en was met, eene ,van zelfs gegroeide haage beflooten ; zo dat men haar daardoor niet «jen konde, voor dat men 'er in tradt. . X. HOOFDSTUK. Bie van Jotapata lyden gebrek aan wafer, doc% ' vejbergen zulks door list, Als nu vespasianus de ramue niet overwinnen kon, nam hy haar te hulp, met voor» neemen, om de ftad door- een langduurïg beleg en uithongering te. dwingen. Doel» dewyl die van binnen zich voor eenen langen tyd' met. koorn voorzien hadden, was 'er voor hongersnood weinig te- vreezen, maar- daar was  STORM OP JOTAFATA. groot gebrek van water» en daar was geeft fontein in de ftad; ook was, 'er eene groote droogte, te meer dewyl het zelden daar regende. Daarenboven hadt men hun alle waterleidingen afgefneeden, zo dat 'er geen water naar de ftad liep. Dit gebrek vermeerderde den lust tot drinken. Ondertusfchen bedacht josephus een list, liet de kleederen nat maaken, en over de muuren te droögen hangen; op dat men meenen zoude dat zy water genoeg hadden, dewyl hunne kleederen zy nog daarin wasfchen konden. I l.ir |. ,| .1.. . | . , _ XI. HOOFDSTUK. fESPASiANus laat de muuren van Jotapata do$r den ram befiotmen; josephus doet s verfchrikt, naar-zynen vader toe. Doch hy,. zonder, zich zyner wonde te bekreunen, droeg zich manhaftig, zeide tot zynen zoon, dat hy aich- niet bedroeven zoude, en vermaande het; ... w ..... . ,•• ■•-» U\ - volk-  AOMEINEN AFGEWEERD. »5$ «olk dapper te vechten, en 't ongeval van hunnen Overften op de vyanden te wreeken. Hy was de eerfr.e, die 't krygsvolk tegen de muufen aanvoerde, en een iegelyk ten;ftryde aanmaande. Eenigen fchooten op de vyanden met pylen, anderen met fchichten, en etlyken gebruikten een fchietgevaarte, waaruit 'men fteenen naar de vyanden wierp, en met het welk men . een groot'geweld deedt;'zo dat ook één van josephus medegezellen, die naast'hem Rondt, zo vinnig daardoor aan 't hoofd getroffen werdt, dat zyn bekkeneel wel drie ftadië'n verre vloog: ook werdt eene zwangere vrouw daardoor ia haar lyf gefchooten, zo dat de~ vrucht uit haar lichaam een halve ftadie verre weggevoerd Werdt. Eindelyk als nu de Romeinen Ronden om de muuren te beklimmen, en ter wederzyde fel geftreeden werdt, zo begoot josephus1 hen, daar zy op 't dikst Ronden, met heete' olie, die hen van 't hoofd tot de voeten toe neêrliep, waardoor zy zo befchaadigd werden';.als of zy met gloeiende kooien gebrand waren. Doch zy ontzetteden eikanderen geftadig, en fommigën verkoelden zich met het zweet, dat van hun lichaam droop. En hoewel dé aart en eigenfchap der olie is, dat zy haast heet, en langzaam weêr koud wordt, zo hadden zy even-: wel zulk een gróöt verlangen naar de overwinning, zy dat hunne pyn daardoor vergaten; ja hunne harten brandden zo vinnig, dat zy de pyn aan hun lichaam niet gevoelden. De pyn der heete olie fmartte hen zo zeer niet, als de fchande, indien zy vóór de Overwinning den ftryd zouden moeten verlaaten, na datzy reeds allerlei gevaar daarin uitgeftaan hadden: zo dat zy ook met hun eigen bloed den brand van d© feeere olie wenschten te lesfchen. R§ XJ1L HOOFD»  •96 JAFFA VERMEESTERD. XUI. HOOFDSTUK. Hit van Jaffa vechten eenen oproer aan tegen dt Romeinen, en worden door den Hoofdman trajanus geflagen. De ftad door titus ingene* men, en die daar ia waren gedood of gevangen» Terwyl *t wet de belegering dus draalde, e» de ftryd zo lang duurde, maakten ook de burgers van Jaffa, dicht by jotapata gelegen, eenen oproer. Dit bewoog vespasianus, dat hy ïrajanus, den Overften der vyfciende keurbende, met duizend ruiters en tweeduizend voetknechten, heenen zondt; waarmede deeze, als een dapper en ervaaren krygsman, zonder uitftel voorttoog, en den aanftaanden oorlog tot een goed einde bragt; want, hoewel de ftad van natuur vast, en met eenen tweedubbelen muur omringd was, zo wilde dit volk zich nogthans niet binnen hunne vesting houden; maar trok den Romeinen te gemoet, en ftelde zich tegen hen ter weer. Doch wanneer zy daarna weër achter den uiterften muur poogden te vlugten, drong de vyand nevens hen in;, en toen zy naar den binnenften muur liepen, ftoot men hun de poort voor den neu,s, op. dat de Romeinen niet met hen zouden binnen komen. Aldus oorlogden de Jooden zonder gods hulp, door welken zy voorwaals groote overwinningen verkreegen hadden. Doch zy hadden god door hunne zonden vertoornd, en ontvingen daarom ook hunnen verdienden loon. Wordende deswege door vreemde volken geftraft., ^venwel zyn 'er door hunne eigene oorlogen,  GEVEGT BY JAFFA. nfq die zy tegen eikanderen gevoerd hebben, meet omgekomen, dan door de vyanden. Hiervan hebben wy een voorbeeld aan de ftad Jaffa, welke liaare poorten vóór de Romeinen ópende, en die voor haar eigen volk toefloot: want zy zeiven gaven den Romeinen eenen toegang tot den eerften muur, en flooten den anderen muur, op dat de Jtoden niet inkomen zouden» waardoor zy hunne vyanden innamen, en hunne ftamgenooten buiten hielden. Zy lieten de vyanden in, om iemand te hebben, die hen afroste ; maar de Jooden flooten zy buiten, opdat niemand met het leeven daar afkomen zoude. Aldus werden de Jooden tusfehen de twee muu* ren verflagen, wordende van naby met vuisten verwond, en van verre van de muuren gelchooten. Want toen het Roomscb krygsvolk dus ingedrongen was, klom het meerderdeel op de muuren, en Ichoot op die geenen, welke daar achter lagen. De Gqlileërs haatten de hunne veel erger, dan de vyanden; en verzoekende, dat men hen achter de binnenfte muuren wilde ontvangen, werden zy van hunne eigene medeburgers verhinderd. Alstoen verhief zich een gevecht onder de poort, en de Jooden waren zelve handgemeen geworden. De éène party dreef den aandringenden hoop, gewapender hand, te rugge, en de andere" verweerde zich, tot dat zy den geest gaven, wenfehende eikanderen alle ongeluk, en betoonende in hunne laatfte affcheid, dat zy veel grooter ftraf verdiend" hadden, dan deezen. Aldus fneuvelden 'er twaalfduizend ftrydbaare mannen op de plaats. trajanus, achtende dat 'er geen meerder magt tegen hem opkomen zoude, en dat de ftad nu ligt te winnen was, fpaarde, naar h oude krygsgebruik, de overwinning voor vespasianus, en liet hem aanzeggen, dat hy zynen zoon zenden zoude, om den oorlog jen einde te brengen, titus dan gekomen zyn-  ag* INGENOMEN STAD. zynde, werdt de ftorm begonnen, en veel volks dood geflagen, waardoor de overwinning, eindelyk, niet zonder groote moeite en gevaar den Romeinen ten deel viel. Maar zy binnen den ba nenden muur gekomen zynde,zo hebben allen,die weerbaar waren , zich tegen hen aangekant, en hen zodanig benaauwd, dat het heel hacMyk ■ met de overwinninge ftondt: want de vrouwen zo wel als de mannen verweerden zich op deninuur, en wierpen hun 'eigen volk dikwyls met fteenen, en al wat zy bekomen konden. Deeze ftryd duurde zes uuren achter één: doch eindelyk Werdt alles, wat zich ter weer'ltelde, zonder onderfcheid én 'mededoogen verflagen, en de ouden werden nevens de jongen omgebragt. De' vrouwen en kinders bleeyen in' 8t leeven, niet uit eenig medélyden, maar om hen tot flaaven te maaken. Al wat mannelyk was werdt gedood, behalven de jonge kinders. Twèeduizencfwerdén, als een roof, Weggevoerd, nevens nog hohderd en dertig lyfeigene knechten. Heer en knecht werden beide evenveel geacht: want de gevangenis maakte hen gelyk£ XIV. HO OFDSTUK. t)e, Samaritaanen, op den berg Garizim byeenge,' komen, worden door cereams omringd, eik j @m hunne hardnekkigheid verflagen. Het ongeluk trof den Samaritaanen ook, toen zy, naar hunne gewoonte, op den berg Gari' %im gegaan waren- dien zy voor heilig hielden, en daarop plagten te bidden; waarom ook de  NEDERLAAG DER SAMARITAANEN. a<| de Samaritaanfibe Vrouw in het Evangelie zei. de: „ Onze vaders hébben op deezen berg aangebeden ," op 't welk haar geantwoord werdt:,, de tyd komt, dat gy noch op dezen berg, noch te Jerufalem den Vader aai.bidden zult:" want de afgodery zou ophouden,en de waare Godsdienst in haare plaats gefield worden: de'fchaduw moést voorby gaan, en de waarheid voor den dag komen: zo dat men voortaan noch op dien berg, gelyk de Samaritaanen deeden, noch te jerufalem, volgers .*t gebruik dér jooden, driemaal 's daags, god aanbidden zoude; maar een iegelyk zou in alle plaa'zen, en, in den naam van jesus. heilige handen opheffen. Als nu de Samaritaanen , gelyk gezegd is, op den berg by den 'anderen waren ,om hunnen Godsdienst te pleegen; en dat hunne byeenkomst het aanzien van eenen oorlog hadt; voorts dat men ook befpeurde, dat zy, om 't ongeluk hurner nabuuren, zich niet bekommerden, maar den Romeinen om hun geluk vyaridïg waren, eri gaarn eenen oproer gemaakt zouden hebben, zo werdt raadzaam geoordeeld hen met geweld te overvallen, op dat 'er geene groote beroerte uit ontfbaan mogte. vespasianus ontboodt derhalven den Overften der vyfde keurbende, gaf hem drieduizend ruiters en voetknechten, en zöndt hem daarmede heenen. Maar dewyl hy, op 't zien van zulk eene groote menigte volks, het gevaarlyk oordeelde, ten eerften dien berg op te trekken, omringde hy hem met zyne bende, en liet den ganfchen dag zo naauwe toezigt neemen, dat niemand durfde afkomen om water te haaien; Wanneer nu de dorst deeze menigte begon te kwellen, en eindelyk zo toenam, dat zy de dienstbaarheid, ja den dood zeiven, lydelyker begonnen te achten, dan van honger en dorst te fterven; dacht cerealis (dus was de Roomfche Overfle geheeten,) vermids eenigen afkwamen, dat alle. de tnderen zich overgeeven wilden ; weshalven hy  *fo JOTAPATA INGENOMEN. hy hun beloofde, naar krygs-gebruik, het leeven te züllen fchenken, indien zy hun geweer afleiden. Maar vermids zy zich niet overgeeven wilden, liet hy hen allen doodflaan, zo dat 'er, op deeze ééne reis, wel elfduizend zeshonderd taenfchen omkwamen; XV. HOOFDSTUK. jftr ftad Jotapata door de Romeinen beklommen, en byna alles daarin omgebragt. josephus, met veertig andere Jooden zicb in een hol verborgen hebbende, wordt van een wyf verraai den» Op den achtenveertigften dag werdt jotapatê, *s morgens vroeg, terwyl die van binnen door den arbeid van den voorigen dag vermoeid 4 nog fliepen, beftormd. titus en sabinus kwamen eerst, en baanden voor de anderen den weg, waardoor zy de bovenfte plaatzen vermeesterden, en zich, hier en daar, in enge ftraaten ftelden, eer die van binnen wisten, dat er een inval gefchied was; Aldus kwamen fommigen (pm in hunne bedden; anderen na dat zy ontwaakt en opgeftaan, doch noch nuchteren en vaakrig waren; en niemand bezefte nog het gevaar, waarin de ftad was: maar na dat al het krygsvolk ingekomen was, en volgens krygsgefcruik een groot getier maakte, fprong elk op* waarop zy voort doodgeflagen werden: want die zich naar de hoogte begeeven wilden, werden te rug gedreeven en gedood. Die noch zo veel magt hadden 4 dat zy zich poogden te wreeken, konden »eh wegens de engte met ver-  MOORD in jotapa-ta» *j* weeren: en die zich ter weer fielden, werden Van de anderen overvallen, en met geweld ter aarde gerukt. Etlyken, die zich moede geftteeden hadden, lieten de handen zakken, en gingen de wonden en den dood te gemoet, om, die groote ellende niet langer te aanfchouwen. Deeze verachting des doods onder de inwooners kostte den Hoofdman antonius het leeven. want, wanneer iemand, die in een hol gevlooden was, badt, dat hy hem, met handtasting, toezegging van 't leeven wilde geeven, reikte hy hem de hand toe, dewyl hy op geen ver» raad of bedrog bedacht was, maar meende, dat men de overwinning reeds bekomen hadtt doch de ander doorftak hem, onverwacht» mét eene fpies, op dat de Romeinen de zege niet zonder verlies van bloed verkrygen zouden. Ondenusfchen werdt al wat men aantrof op dien dag dood geflagen. Den volgenden dag werden allen, die zich in holen cn gaten verborgen hadden, daaruit gehaald, en gedood, behalven de vrouwen en kinderen. Er zyn, in den geheelen tyd, over de veertigduizend, die men heeft kunnen tellen, omgekomen, en twaalfhonderd gevangen. De ftad werdt vernield, en alle de floten en vlekken, daartoe behoorende, verbrand m het dertiende jaar der Keizerlyke regeering van tiberius. — Ondertusfchen was josephus in een hol verborgen, wel weetende, dat naar hem, als den Overften der Jooden, fcherp gezocht zoude worden. Des anderen daags kwam hy 'er eens uit; maar ziende, dat het overal bezet was, begaf hy zich weder in het hol. Op den derden dag kwam 'er een wyf, die wist, waar josephus zich verborgen hadt, en openbaarde zulks aan de geenen, die naar hem vraagden. In dit hol waren nog veertig andere mannen: maar als zy bemerkten, dat josephus door ïaulinus en caliika. ï»USjUit vespasianus naam, vermaand werdt zich  ^ REDE TOT JOSËPHÜ& zich óp zeker geleide óver te geeven, en dat daarna ook nikanor, zyn oude vriend^ oitt die oorzaak tot hem kwatri, en hem met handtasting verzekering van zyn leeven beloofde, gingen zy rondom josephus ftian, en fprakeri hem aldus aart. XVI. HOOFDSTUK. De Jooden, by josephus in 't bol zynde, vermannen hem, zich aan de Romeinen niet ever te geeven, maar liever zichzelven te doorfieeken, of van zyne medegezellen te laaten ombrengen. «Men beftaat tegenwoordig den Joodfchen naam te onderdrukken. Alle de eere en roem van het vermaarde Joodjche geflacht gaat nu te gronde, dewyl men josephüs in moml wil Smvoeren. Wat beduidt toch het veelvoudig enernftig aanhoudender vyanden? Anderen, die 'er om hebben gebeden, hebben zy -t leeven niet willen fchenken, en josephus bieden zy 9t van zelfs aan, en bidden hem daarenboven, dat hy zyn leeven behoude. Zy vreezen, dat hunne pracht van geen aanzien zoude zyn, indien zy geenen gevangen te Rome vertoonden, en dat 'er niemand zou zyn, dien vespasianus geboeid vóór zynen wagen kon doen voeren. .Wilt gy uw leeven aldus tot befpotting fpaaren? Hoe zullen zy hunne zegepraal houden, indien zy den Overften des verwonnenvolks niet in hunnen triomf ten. fchouwfpel omleiden? Of hoedanig een triomf is het, als men  REDE TOT JOSEPHUS. tien overwonnen vriendfchap toezegt? Geloof hun niet, josephus! zy belooven u wel het leeven, maar meenen u iets ergers aan te doen, dan den dood zelf. Gy zyt door de wapenen der Romeinen overwonnen; maar laat u door hunne arglistigheid niet bedriegen. Hunne gefchenken zyn veel onlydelyker dan de wonden: want die dreigen u met gevangenis, en deeze belooven u vryheid. josephus! laat gy u zo dra bepraaten, en zyt gy zo weekhartig en vertzaagd, dat gy uw leeven verfchoonen wilt tot nadeel van uw Vaderland? Hebt gy dat van moseö geleerd, die uit het boek des leevens begeerde verdelgd te worden, opdat by 't volk van ©od niet overleeven zoude? Gedenk aan aaron, die midden onder de dooden en leevenden ftondt, biddende, dat gód de leevenderi door die grüuwélyke ftraf niet wildé laaten fterven. Waar is tegenwoordig saüls en jonathans liefde jegens hun Vaderland,^' die voor hunne burgers den dood manhaftig eri eerlyk geleeden hebben? Hé zoon gaf den vader een voorbeeld: de vader ontzettede zictó voor den dood niet, maar willende liever fterven dan den vyanden ten fpot worden, zeide hy tot zynen Wapendraager: Trek Uw zwaard en doorlteek 'er my meê, op dat niet deezè onbefneedenen my dooden, eh den fpot met my dryven. Maar dëwyl de Wapendraager zulks fcnroomde te doen, doorftiet hy zich met zyn eigen zwaard. En 't was billyk, dat david, door eenen Froleetifchen geest gedreeven, Wraake nam over dien ontaarten jfmalekiet, die met onwaarheid zich beroemde, dat hy sauloragebragt hadt, willende die man, die zichzelven den vyanden onttrokken hadt, zyne eer béneemen. saul was ook waardig, dat zo eén treffelyk Profeet hem prees, gèlyk hy deedt mét te zeggen: saul en jonathan, dié gélukkige en liellyke in hun leeven, zyn ook in IX. ceel. S den-  ö?4 REDE TOT JOSEPHUS. den dood niet gefcheiden: fneller waren zy dan de arenden, en Merker dan de leeuwen. Toen ook DAViD zag, dat de Engel het volk floeg, wilde hv den toorn van god over zich laaten gaan, om met het verderf des volks niet leevende te blvven. Waar is nu gods Wet, van welke gY een Leeraar geweest zyt, die den vroomen voor dit kort leeven de onfterflykheid beloott* Waar is nu de god der Hebreen, die den vroomen leeraart den dood te verachten , deeze aardfche hut af te leggen, hemelfche dingen te zoeken, en naar het Paradys, alwaar god zelt de zielen der oprechten onderhoudt, te ftreeven. rTeht gy juist nu zo grooten lust tot het leeven, daar het ganfchelyk niet van noode is, en u niet gebeuren mag, ]a daar het niet betaa mHvk is? Begeert gy in dienstbaarheid te ieevf.'n, daar uw leeven in eens anders handen ftaat, dewvl de Romeinen 't u kunnen beneemen, of u in eenen diepen tooren werpen, daar gy riet vlugten, noch gered worden kunt? Zoudt ev u niet fchaamen tot die geenen te komen, tot welke gy gezegd hebt, dat gy voor uw VadeSd ftervln wilt? Wat hebt gy in te brengen tot uwe verfchooning, dat gy u zo lang Ahornen hebt? Zy letten 'er zekerlyk op, hoe ?Egt Zy zullen zeggen: Hoe draalt ,oIejhus zo lang, die de eerfte behoorde te zvn? Waarom blyft by zo lang uit? Waarom volgt hy zyne leerlingen met na, welke hy orderweezen heeft, hun leeven voor de Vryheid te laaten? Wy kunnen met lyden, dat gy u in flaaverny begeeft, dat gy eenen lyfeigen der Romeinen wordt,, en de gevangenis hooger acht, dan de vryheid, onaangezlen gy de vryheid zo boog gepreezen hebt. Wy kunnen wel ïnfchikken, dat gy wenscht te leeven, maar hoe 7uit gy zulks van hun, tegen welke gy zo lang geoorlïgd hebt, verkrygen? Hoe zullen zy u wnzien? Wat zullen zy van u denken? Wat  ANTWOORD VAN JOSEPHUS. 275 lust u, onder toornige Heeren te leeven. wanneer gy 't elders beter hebben kunt? Wie zal ü niet voor een' verraader des Vaderlands houden, als men ziet, dat gy de belooning der verraadery ontvangen hebt? Verkies nu wat gy wilt: want één van beiden moet weezen; uw leeve moet een loon der verraadery zyn, of eene ftraf der dienstbaarheid." Dit gezegd hebbende, rukten zy hunne zwaarden uit, en zeiden: „ Indien gy nu lust hebt te fterven, zo willen wy u als vrienden gaarn daartoe behulpzaam zyn, maar zo niet, dan zullen wy ons aan u, als aan eenen verraader, wreeken." * XVII. H O O F D S T U K. josephus houdt zynen medegezellen in een vertoog voor, dat men zichzelven, zonder groote zonde, niet dooden kan: maar dat men eerder alle rampen van- de vyanden verdraagen moet. Hierop antwoordde josephus: „ WTie zou zicrizelven zulk eenen dood aandoen, en eene oorzaak van zyne eigene fmarten zyn? Wie zou zyne ziel niet liever uit het lichaam des doods verlósfen, indien het moogelyk ware? Maar 't ftaat niemand vjy, lyf en ziel van één te fcheiden, dan hem alleen, die dezelve tezamen vereenigd heeft. De • ziel is natuurlyk aan het lichaam verknocht. Wie heeft de natuur gefchapen, dan god zelf? Wie durft 'er dan zo ftout zyn, dat hy de vereeniging van ziel en lichaam, die code zo aangenaam is, verbreeken, en van één fnyden wil? Zou iemand, die zich, zonder zyns Heeren verlof, van de banden, waarin zyn Heer hem gelegd hadt, ontflaan wilde, S a zy-  2?6 ANTWOORD VAN JOSEPHUS. 7vnen Heer niet geweldig vertoornen, en zich eSe zvïaare ftraf op' den hals haaien? Wy nu zvn gods eigendom; des moeten wy, als getrouwe knechten, hem, als onzen Heere, fchuldige gehoorzaamheid bewyzen, de banden draaien, en het toevertrouwde bewaaren. Wy moeten 't leeven, dat hy ons gefchonken heeft, Set verachten , en die hemelfche gaave niet wegwerpen* Wie eens Menfchen gefchenk veracht, die ontëert hem. Hoeveel te meer moeten wy dan, behouden 't geen wy van onzen Ion ontvangen hebben? Wy nu hebben het leeven van hem ontvangen, en daarom behooren wv 't ook te bewaaren , zo lang hy t ons vergunt: want beide is het een teken van een ondankbaar hart, of eerder te begeeren te ftervPn of langer te willen leeven, dan het der* geenen behaagt, die ons het leeven gegeeven leeft Heeft abraham zynen dood verhaast? 1, moses wel op den berg Abiram geklommen, eer tot hem gezegd werdt, dat hy zulks doen zoude? Daar ftaat, god zeide tot hem; Klim op en fterf. Hy, als een getrouw dienaar, wachtte op het bevel des Heeren. Hoewel tob zegt: De dag moet verlooren zyn, waar in ik eebooren werdt (£). echter wilde hy, in 7-vni grootfte fmarte en weeklaagen, zyn leevea Set verkorten; maar-hy badt om verlosfing, en zeide: Waarom is het licht den moeden gegee„ ' en het leeven den bedroefde harten? Hy mees den dood wel, en noemde die eene rusf doch doodde evenwel zichzelven met, hoewel hy dien begeerde, gelyk 'er gefchreeven ftaaf Ik ben geflagen in alle myne leden, ~2 d'ewvl ik godloos ben, waarom ben ik niet «Uorven? Waarom ben ik van 's moeders hcfaam af- niet in 't graf gelegd? Is niet de tyd Jnyns leevens kort? Laat my toch een wemïg (JQ Job III.  ANTWOORD VAN JOSEPHUS. 377 rusten." Desgelyks zegt ook een andere Heilige: „ Voer myne ziel uit den kerker." (/) Hy begeert, dat god die wjlde uitvoeren, en van het lichaam, als uit eenen kerker, verlosfen. Maar nieman.l der Heipgen heeft ooit de hand aan zichzelven gelegd , of zich vóór den tyd den dood aangedaan. Indien fterven een gewin is, dan is 't een diefftal den tyd niet af te wachten. Is het eene goede zaak te leeven, dan moet het eene zwaare zonde zyn, zich van *t leeven te berooven, eer het ons ber nomen wordt. Maar gy meent, dat het eerlyker is in den- oorlog te fterven. Ik wil niet tegenr fpreeken, dat het loflyk is, zyn leeven voor het Vaderland en het Gemeenebest te hiaten. Ik ben ook gewillig, myn leeven volgens krygsrecht op te offeren, wanneer de vyand het begeert, en als de Romeinen, welken god, om onzer zonden wil, de overwinning tegen ons verleent, my met het zwaard doorfteeken willen. Ik hen 'er ook gansch niet mede gediend, dat zy my belooven in 't leeven te houden; en gave god! dat zy hun woord niet hielden, Daarom houde ïk het ook voor gewin, dat zy my zodanig vreezen , dat ze, op eene bedriegelyke wyze, my poogen te verrasfen. Dit zal myne wraak zyns dat zy my geen woord houden. Liever wil "ik; van hunne handen fterven, dan myns zelfs moordenaar worden. En ik zou myn eigen moordenaar zyn, indien ik de handen aan my zeiven floeg; doch ik zal 't voor eene weldaad 'houden , zo de vyand my ombrengt, Zy willen my in 't leeven houden« hoewel zy my grooten dienst zouden doen met my te dooden, waartoe zy nu goede gelegenheid hebben; maar indien zy my, als een gevangen, ombrengen, dan maaken zy zichzelven tot moordenaars. -— Gy biedt my Wel aan, my met uwe handen te willen ombren- get>a S2  s7S ANTWOORD VAN JOSEPHUS. gen, even als of 'er anders geen beul ware, en dat wy juist eikanderen moesten dooden. Maar ik wil geen moordenaar van my zeiven worden , en begeer ook niet, dat gy u aan my bezondigen zoudt; en dat meer is, ik wil niet, dat iemand van ulieden zich aan den anderen vergrype. Want dat zou eene loutere moordery zyn, vermids men , dus doende , zyne eigen zonden niet alleenlyk zou moeten draagen, maar ook vreemd bloed op zich laaden. Gy werpt my 't voorbeeld voor van den Koning saul, die, om eigenlyk tc fpreeken, tegen gods wil tot Koning begeerd werdt, en gods ongenade op zich haalde; waarom ook, nog by zyn leeven, een ander tot Koning werdt gezalfd. Maar wat voor een voorbeeld is dit, van iemand, die in gods ongunst ftohdt, en die begeerde te fterven, om dat hy niet langer leeven kon? Hy begeerde wel van zynen wapendraager , dat hy hem doorfteeken zoude; maar deeze, voor zodanig eene z het toekomende ziet, vreest niet, daar hy niet te vreezen heeft. Ook ftaat 'er gefchreeven: „De vertzaagden zullen honger lyden, dat is, vermids zy de fpyze der dèugden niet hebben, zullen zy honger lyden, en fterven, eer het tyd is:" want die niet verzadigd is met de fpys der godlyke genade, die ontlyfc zich, gelyk 'er gefchreeven ftaat; „ De mond eens onverïtandigen wenscht zich zeiven den dood." En wederom zegt de Schrift: „ Die traag is in zynen arbeid, is een broeder des geenen, die zich zei ven ombrengt." («*) En daarom is zodanig een niet te achten, die zich zeiven ombrengt: want wat ftrydt 'er meer tegen de wet der natuure ? Wat loopt krachtiger aan tegen de natuur en eigenfchap van alle leevende' dieren ? 't Is allen wilden en onvernuftigen dieren ingefchapen, zich te verweeren, nadien de wet der natuur eene lust tot het leeven, en eenen afkeer van zich te dooden inprent. Ook is 'er geen dier, dat zich met zyn eigen geweer ombrengen kan , al ware 't, dat het wilde. De Menfchen hebben eenen . fchandelyken ftrik voor zich uitgevonden, daar het vee'niet Van weet. Het geweer der wilde dieren is, van zich te byten, en de tanden zyn kunne zwaarden; maar wie heeft ooit gehoord, dat eenig dier zichzelven een lid afgebeeten heeft? Tegen' anderen gebruiken zy hunne, wapenen, die zy in den mond hebben, doch zichzelven likken zy. Wat is ons toch liever daa «-•' r ' 1 ' ' het 0 Sbr. XVII^  ANTWOORD VAN JOSEPHUS. 281 iiet leeven? En wat ftaat ons zo tegen, als de dood? Die derhalven zyn leeven behoedt, is een befchermer; maar die zichzelven doodt, is een moordenaar. Waarom zouden wy 't geen we anderen tot ftraf aandoen voor ons zeiven eenen grooten dienst achten? Waarom haaten wy in anderen 't geen we voor ons zeiven begeeren? Wy zyn te onvreede op eenen fchipper, die het fchip, dat hem toevertrouwd is, op eene klip ftiert; en ons leeven, waarover wy geene magt hebben, flaanwe in den wind, en verkorten het, moedwillig, door 't ftaal. }—r Iemand mogt zeggen: Ik zal toch moeten fterven , indien de vyanden my in hun geweld krygen. Maar wat zou ik gewonnen hebben, indien ik my zeiven ombragt, en my aandeedt het geene ik van de vyanden te verwachten hadt? 't Zou kunnen gebeuren, dat de vyand zelf niet zou durven beftaan 't geen gy my raadt, 't Zoude eveneens weezen, als of een fchipper, het opkomend onweêr voorziende, het fchip al willens in zee deedt zinken, om den ftorm daardoor te ontwyken. Of meent gylieden, dat men den vyand moet voorkomen, op dat hy niet iets ergers onderneeme.? Of houdt gy het voor eene dappere daad, dat iemand zichzelven ombrenge? 'c Is geen teken van een dapper gemoed, maar 't is een uitvlugt van vertwyfeldheid, als men naar groote ftraf en pyn verlangt. Het ftaat derhalven by my vast, dat het noch loflyk, noch nut is, zichzelven van 't leeven te berooven. —- Ik zwyg tegengenwoordig, dat god 'er door vertoornd wordt, wanneer wy ons leeven zo weinig achten, god heeft ons eenen dierbaaren ichat vertrouwd, om dien in onze aardfche lichaam te bewaaren, tot dat hy hem van ons wederëifchen zal. Is het nu niet beide onrecht, of het aanbetrouwde pand weg te werpen, eer hy,die 't ons gegeeven heeft,het wederom eiscbt; of het hem te willen onthouden, als §5 hy  t8s ANTWOORD VAN JOSEPHUS. hy 't weêr begeert? Zo het niet eerlyk is, met iemands vertrouwd goed niet óprecht te handelen, hoe veel fchandelyker is het, zich aan gods aanvertrouwden fchat te vergrypen en te bezondigen? De Ziel nu is van god in dit lichaam geplaatst als een aanvertrouwd pand, het welk den dood niet onderworpen .is: want zy heeft geen deel noch geraeenfchap daarmede; maar de dood overvalt het lichaam, wanneer zy zich daarvan afzondert. Waarom doen wy dan ons zeiven den dood aan, eer god dat pand van ons wederëischt? Waarom onze Ziel overgegeeven, even of zy ons niet nut ware, en haar uit ons huis verdreeven, als of zy 'er niet toe behoorde, beroovende alzo het lichaam van al zynen luider en fieraad, door het zelve weg te werpen? Waarom niet gewacht, tot dat god het van ons neemt? Een foldaat wacht op de leus, een knecht op zyns Heeren bevel; en indien zy daar tegen doen, worden zy beiden voor trouwloos gehouden. Die van zynen Heer, hoe boos hy ook zy, wegloopt, heeft ftraf te verwachten: hoe zullen wy dan de ftraf ontgaan, zo wy van god afvallig worden? Is het ons vergeeten dat god de Engelen legert rondom de geenen, die hem vreezen? Men moet zich derhalven aan het verbod houden, t en zy 'er een ander bevel kome. Is 'er geen bevel, dan is 'er ook geen reisgeld of onderhouding. Maar waar kunnen wy komen zonder reisgeld? Wie zal ons dan in de heilige Hemelfche wooningen opneemen? Wie zal ons in 't gezelfchap der vroome Zielen brengen? adam moest zich verbergen, om dat hy gods gebod overtreeden hadt, en hy,werdt, om zyne ongehoorzaamheid, uit het Paradys verdreeven. god riep hem toe: „ adam waar zyt gy?" even als of hy vlugtig voor den Heere geworden was, en geene plaats by hem hadt. Mogt gy my ook niet zo toeroepen, en zeggen: „ Waar zyt gy?" Ik heb  ANTWOORD VAN JOSEPHUS. agg u niet bevolen te komen, en veel minder, u van de natuurlyke banden te ontflaan. Neemt hem, en werpt hem in de uiterfte duifternis, alwaar gehuil, tandknarfing, en alle ellenden zyn zullen. 't Is kennelyk, dat dit bedryf niet alleen in 't burgerlyk leeven ongewoon, maar ook in de rechten verbooden is: want fommigen laaten zulken,die zichzelven ombrengen, onbegraaven liggen, 't Behoort ook te weezen, dat men' de geenen, die huns vaders bevel niet gehoorzaamen, van den fchoot hunner moeder berooft, en hen in geen graf laat komen. Eenigen houwen zodanigen de rechterhand af, om die van de andere leden af te zonderen, dewyl zy 't lichaam op eene uitzinnige wyze befchaadigd en gefchonden heeft. Deeze ftraf doet men anders den Kerkroovers, verraaders en vadermoorders aan, die noch hunnen rechten vader, noch zichzelven gekend hebben. Men plagt hen ook gansch niet, of niet geheel te begraaven. Hunne Zielen komen niet in 't Paradys; maar worden in de duifternis der helle geftooten, alwaar zy zwaare pynen lyden. Hoewel my nu alles op eenemaal ontgaan, en niet dan fchrik en vrees overgebleeven zyn, echter wil ik om de reeds verhaalde redenen my zeiven niet aandoen 't geen zelf de vyand my niet aandoen mag, en my geenszins van 't Paradys berooven, 't welk de Romeinen tot nog toe my niet hebben kunnen jDeneemen. Men mag my wel brengen tot het 'geen, waartoe ik groot verlangen heb, maar men kan 't my niet onttrekken.* Dit tegenwoordig leeven verheugt my gansch niet: want ik heb noch van myne medegezellen, noch van vyanden dat geen", 't welk ik voornaamelyk gewenscht en begeerd heb, kunnen verwerven. Die hebben my den vrede geweigerd, en deeze- my van myn Vaderland beroofd; hoe zou ik dan onder zo veele rampen en wederwaardigheden lust en vreugde in dit leeven kunnen heb- ben?  a84 ANTWOORD VAN JOSEPHUS. Ben? —' De almagtige god verleene my maar eenen eerlyken dood, breeke de band der natuur los, en voere myne ziel in haare rust! Alhoewel het volk gefneuveld, de gerechtigheid verlooren, en de vryheid gekrenkt Is, nogthans wil ik het gebod niet overtreeden, of fterven, eer 't my bevolen wordt. Ik zal den tyd afwachten, totdat gy, Heere I het my gebiedt, en als gy my verlosfen wilt, zal ik gewillig fterven. Gy hebt 'er veelen, die. uw bevel uitvoeren kunnen: van U verwagt ik alleen het befcheid, en van eenen anderen 13e voltrekking uws bevels. 't Is goed te fterven; maar ik wil fterven, als een Hebreer, en niet als een moordenaar, beul, en vyand van my zei ven. Ik ben door den oorlog wel overwonnen; maar ik wil daarom evenwel blyven die ik gebooren ben, en 't erfdeel van onzen Vader abraham niet verlaaten. Ik zal tot de vyanden niet overloopen, noch my zeiven ombrengen. Ik kan met een goed gemoed, en zonder benadeeling van den Godsdienst my wel aan den vyand overgeeven, op dat hy myn doodllager worde; maar ik kan, zonder groote zonde, de hand niet, als een vyand, aan my zeiven ftaan, Qf vreest men, dat wy geen vryheid hebben, om naar de Wet te leeven? 't Is waarlyk een groote vryheid, dat wy tegen de Wet niet fterven mogen." XVIII. HOOFD-  GEZAG VAN JOSEPHUS. i% XVIII. HOOFDSTUK. jOeviyl josephus medegezellin naar zyne red» niet willen luisteren, befluiten zy tezamen malkanderen, volgens V lot, om te brengen: doch josephus blyft by V leeven, e» wordt voet vespasianus gebragt. Aldus redeneerde josephus in 't breede', om ben van hun moorddaadig voorneemen af te brengen. Maar verraids ieder zich ter dood gefchikt hadt, en 'er met woorden niet op hen te winnen was, ftonden zy met hunne zwaarden rondom hem, gelaatende zich niet anders, als of zy hem op~ftaandenvoet ombrengen zouden, indien hy hun niet gehoorzaamde. Dus omringd verfchrikte hy fommigen door zyn aanzien en kloekmoedigheid, welke hy, als een Krygsoverfte, bezat, en anderen keek hy ernftig aan. Den éénen trok hy met de hand achtervvaards, en den anderen wederhieldt hy door woorden, zeggende, dat zy iets beters bedenken moesten» en dus ftilde hy hunne onftuimigheid, zo veel hy kon. Want hoewel het geluk hem tegen liep, evenwel behieldt hy zyn aanzien by hen. Zyne medegezellen weeken derhalven allengs' te rug, en ftaken hunne zwaarden in de fcheede; maar ftonden echter van .hun voorneemen niet af. -— Als hy te zwak tegen zo veelen was, bedacht hy, 't zy door onvertzaagdheid, of, door een zonderling overleg, eene list, om zyne tegenpartyen daardoor te minder te maaken, en zeide, „ Laat ons loten, hoe de één na den anderen fterven zal, en naar dat het lot op een ieder valt, zal de zaak haaren voorts  S8ö JOSEPHUS BEHOUDEN. voortgang hebben. Dan, wy zullen 't lot za werpen, dat altoos hy, op wien het komt, van zynen naasten zal gedood worden: want dan behoeft niemand zyn eigen beul te zyn, maar het lot zal elk het leeven ontzeggen. Aldus zal ,een iegelyk, zich aan 't lot onderwerpende, een goed geweeten behouden,; en de gevangenis voorkomen, opdat een' ander hem niet verrasfe, noch hy zichzelven van den dood bevryde. Het lot valle zo het wil, niemand behoeft 'er zjch om te bezwaaren, dewyl het of van 't geluk, of van gods byzondere fchikking hangt". Met deezen voorflag waren zy allen te vrede, en wierpen het lot, het welke den een' na den anderen trof, en ieder bragt zynen naasten om, totdat het ten laatften aan josephus en éénen zyner medegezellen kwam. Toen moest, of josephus volgens 't lot van zynen medgezel gedood worden, of hy zelf moest den anderen ombrengen, indien hy in 't leeven begeerde te blyven. Doch zy bewilligden onderling, van 't lot af te Zjen< in deezer voege be'hieldt josephus zyn leeven, en werdt door nikanor by vespasianus gebragt. Aldaar was een groote toeloop, en Ae Romeinen kwamen met hoopen aan, om Josephus te zien. Etlyken begeerden dien ongelukkigen, die te vooren in groote eere, en een magtig Overlte geweest was, te aanfchouwen: anderen befpotteden dien gevangen; en fommigen verwonderden zich over dit fchielyk ongeval, en de onbeftendigheid des geluks: doch de meesten, by zichzelven verzuchtende, dachten, door dit ongeluk van eenen anderen, dat iets dergelyks hun ten eenigen tyde ook ... i wvnri» Maar titus. uit eene t lo^Iifyinniohpifl. Vindt hoven al¬ le anderen deernis met hem, overdenkende, dat een dapper en ftrydbaar krygsman dus in handen zyner vyanden gevallen, en in gevaar van zyn keven gekomen was, zonder dat hy  JOSEPHUS BEHOUDEN. aap zich tegenwoordig redden konde: en dat de krygskans aldus eenen fchielyken keer nam, waardoor men zichzelven in korten tyd zeer ongelyk werdt, dewyl de magtigen neêrgeftort, of de armen verheeven werden. Doch de voornaamften, en die in eenige eere en aanzien waren , duidden alles ten beste; en josephus hadt eenen goeden vriend aan titus by zynen vader. Niettemin liet vespasianus hem bewaren, op dat hy niet ontvlugten mogt. XIX. HOOFDSTUK. Vespasianus voert zyn krygsvolk naar Cefarea en Scythopolis in de winterlegtring. 'Xv'einig dagen daarna toog vespasianus weder naar ttelemats, en vandaar na?r Cefarea 'c welk de grootlie ftad in Judea was; doch rneerderdeels van Heidenen bewoond; weshalven de ingezetenen 't Room/cbe krygsvolk ook goedwillig en met blydfchap innamen, niet alleenlyk, omdat zy de vriendfchap der Romeinen zochten, maar ook uit eenen aangebooren haat, dien zy den Jooden toedroegen, begeerende met groote onftuimigheid, dat men josephus, den Joodfcben Overften, ombrengen zoude. Maar vespasianus bekreunde zich het gefchreeuw van 't onbedachte graauw niet. Doch vermids hem zo wel ten aanziene van den tyd, als van de plaats eene goede gelegenheid tot de winterlegering - voorkwam, leide hy twee keurbenden in de ftad Ce/at**i en het tiendeen vyftiende fchiktefcynaarity-  -m SCYTHOPOLIS. ihopolis, opdat CeJarta met al het krygsvolk niet •bezwaard mogt zyn. Die ftad is der Scytbifchè diana toegewydj vermids zy van de Scythen gefticht is, gelyk Maffilia de ftad der Grieken genoemd wordt. De ftand der plaats toont, dat haare eerfte ftichter, uit eene aangeboorene plompheid en gierigheid, meet op de wydte en ruimte van 't veld, dan op eene noodige en bekwaame woonplaats gezien heeft: want, zo wel in den Zomer als in den Winter j hebben dé menfchen daar meer arbeid dan vermaak, nadien de Winters daar ter plaatze zeer koud en fireng, en de Zomers bovenmaate heet zyn, zulks dat men 'er, door den brandenden zonnefchyn, geen vermaakelyke groente op de velden befpeurt; ook wordt de zeekust door de dampen uit de zee zeer verhit. XX. HOOFDSTUK. vespasianus verjaagt de roovers van Joppe, waardoor zy op zee fcbipbreuk lyden, en zeer veelen van hen omkomen: voorts vernielt hy de Had Joppe^ Doch vespasianus ftaakte. het oorlogen niet geheellyk: want vernomen hebbende, dat -veele Jooden van alle plaatzen in de ftad Joppe, welke cestius verwoest hadt, byeenkwajnen, en die weder opbouwden, nadien zy tot zeeroovery, waarop zy, na de verderving van hun land, zich gezet hadden, om zich daarmeê te geneeren, zeer wel gelégen was, nam kennis van alles. Zy . ondertusfchen rustten zodanige fche  JOPPE. 3$ 'fchepen toe, die hun tot den roof dienftig waren, hielden de geenen, die 'er voorby voeren; heimelyk op, vernietigden fchier 'al den koophandel uu Fenici'ê ert Egypte, en verfchrikten de heden door hun geltadig rooven zodanig, dat zy, wegens 't gevaar, zich niet meer op zee begeeven durfden. Hy, dit te Weeten gekomen fcynde, zondt een party voetvolks met 'eenen hoop ïuiters, om Joppe by nacht te overrompelen, t welk ligtelyk gefchieden kon, Vermids 'er geen wacht in de ftad. gehouden Werdt: want rnen meende, dat de Roomfche 'Overfte zich aan die ftad niet zou laaten gelegen zyn, nadien de ïpraak ging, dat zy verftoo'rd was. OndertusIchen durfden de^ inwooners zich niet ter weer itellen, of de Romeinen te rug drvven: des gingen zy in hunne fchepen, voeren ruim eèn pylfchoot van land, en bleeven dien nacht öri w^T »U te l^ypen, op welk eene Wyze de ftad Joppe de nederlaag; kreeg, is 't nodig, dat ik de gelegenheid vafT haaren oever befchryve. Deeze ftad heeft van natuur geene haven of aanvaarti want de oever is hoog en ruuw, hebbende ter wederzyde krotnrne ftreeken, waarin groote en onguure fteenklippen liggen; die boven ;t water uitftéeken. De gelegenheid en omftandigheden der plaats geeveh te kennen,; uat net daar was, waar andromeda ten prooie van het Zeetnonfter gefield wèrdt, volgens t geen de oude fabelen daarvan mélden; Wanneer nu de Nöordewind tegen dén oever r'vi'nnff ,» *yft ïy 1 Water °'P' e" fla« het zo vinnig tegen de^ rotzen, dat het, wanneer I J?re\tC IU/ Val,en' "« onftüimig wordt; waardoor het daar ter plaatze zeer gevaarlyk Is. — Na dat nü de fchepen, gelyk fezegd \B„ uït de ftad Joppe gevaaren Walen, en zifh »n de watervallen onthielden, zo Ontftondt 'eri s morgens vroeg, een onftüifhige. wind, welke van de fchippers dier plaats Melamborms geiA. deel. T noemd  29„ SCHIPBREUK. noemd wordt, die de fchepen ginsch en weêr dreef, hen door malkanderen flingerde, de ankertouwen brak, en etlyken tegen de klippen floeg, terwyl anderen door de verbolgene zee aan de fteenachtige oevers gedreeven werden, alwaar het water met zulke groote golven in de fchepen floeg, dat zy zinken moesten, en die 'er afkwamen werden van de vyanden verflagen. Aldus was 'er geen hoop van ontvlugting of behoudenis, dewyl de wind hen ïnwaards dreef, en de Romeinen hun den toegang tot de ftad beletteden. Hierdoor begonnen de fchepen tegen elkander te flooten, met een geweldig gekraak, en wanneer zy braken, hoorde men een groot gejammer en geklag. Als de Joppenaars zagen, dat de baaren over hunne vaartuigen fpoeldeo, fprongen eenigen, die wel zwemmen, konden, in zee; en andleren, die op de naaste fchepen wilden overfpnngen, vielen in 't water en verdronken. Sommigen, die niet konden zwemmen, of die 't niet durfden beftaan, dewvl 'er geen hoop van leeven voor hun overig was, gingen met de fchepen te gronde. Die den oever bereikt hadden, vonden zich van het fcheepsvolk verlaaten, en moesten ef het gevaar van 't ftrand, of den dood van de Romeinen verwachten. Die ondernomen hadden te zwemmen, werden jammerlyk van de ftukken der gebrookene fchepen geftooten, aan hun lichaam befchaadigd, en tegen de rotzen gefmeeten, alwaar zy fterven moesten, eer zy den oever bereiken konden, wenfchende ondertusfchen aan ftrand te moogen fterven, hoewel dat maar een flechte troost voer hun weezen kon. 't Was deerlyk om aan te zien, hoe de nerfenen uit de verpletterde bekkeneelen tegen de klippen gekletst, en hoe de zee, die vol van doode lichaamen was, van bloed geverwd werdt. En die eïndeivk nog aan den oever kwamen moesS„ aldaar fneuvflen. De Romemen meenden  JOPPE VERDELGD. »£t ïitet, dat die plaats van natuur zo onveilig was, of dat de Winden en baaren daar, van ouds, lo onftuimig plagten te zyn; maar geloofden, dat god op eene byzondere wyze, op de Jooden vertoornd was, en dat by de zee eh den wind zo beroerd hadt, op dat \r niemand vah hun met het leeven afkomen zoude; en daarom heten zy zich voorftaan, dat het hun eene zonde zou zyn, medelyden te hebben met zodani* gen, wélke god zelf niet verfchoonde. Eenigen ftaken zichzelven dood, willende liever door 't zwaard omkomen, dan in 't water verdrinkeni anderen boorden gaten in de fchepen; en de lcheepsgasten ftieten de geenen, welke, in zee gevallen zynde, om hulpe riepen, met de riemen van zich, of doorfchooten hen. Ik verhaal dat dan de Jordaan . tegenwooidig niét meer eenen verborgen gang onder de aarde beeft, maar openlvk over' de aarde loopt, en door bet meir Semechonitis vloeit. Van dit meir af, vloek hy honderd twintig ftadiën verre, dat '.er geen ander water in komt tot aan de ftad Julias toe. Daarna loopt hy midden door het meir Genefaret, en komr, na veele bogten door de woeftyne, in de Doode Zee, waarin hy zich verliest. Aldus loopt hy door twee mei-: ren, en blyft in het derde. —- Aan bet ge* melde meir paalt ook het land Genefaret, ihs-* gelyks zo genoemd, en is van natuur zeer fchoon en treffelyk: want het is van zelfs vruchtdraagend; het heeft aangenaame bosfchaadjen; het brengt allerlei flach van appelen voort, even als of de boomen door konst geplant waren; en het is zo vruchtbaar, dat 'er alles van zelfs groeit, of wel geplant kan. worden. Daar is geene foort van vruchten,' die men daar té lande niet vindt: want de lucht is 'er zo zacht en gemaatigd, dat allerlei vruchten, van hoedanig eenen aart zy ook zyn, aldaar wel voortkomen. Zo wel de gewasfen, die koude, als die warmte, vereifchen, willen 'er wel groeien. Hierom vindt men 'er niet alleenlyk zomer-i maar ook winter-vruchten, naamelyk, nooten< die koude 9' en dadelen, die warmte moeten hebben: ook zyn 'er vyge-en olyf-boornen, dié anders nergens dan in warme plaatzen wasfen: doch zy zyn wat kleiner dan die van Palestina, alhoewel ze in deugd omtrent even goed zyn. Des zou men moogen zeggen, dat de natuur sn de tyd aangenaamelyk met eikanderen ftreeden: want de natuur, als eene vruchtbaare moeder, baart alles; en de tyd, als eene trouwe voedfter, kweekt die tedere geboorte met I*. ceeu V groots  300" GENESARET. SCHEEPS TRYD. groote naarftigheid op. Daar vvasfen niet alleen allerlei flach van appelen in groote menigte ; maar daar zyn 'er ook, byna t geheele jaar door. Alle andere vruchten duuren den ganfchen tyd over. Men vindt 'er druiven en vygen, die men treffelyk toebereidt, tien maanden achter één. Het ander ooft, dat of door menfchen handen daar geplant wordt, of van zichzelven uit de vruchtbaare aarde voortfchiet, duurt zo lang tot 'er weêr ander voor den dag komt. Maar behalven dat het land uit zichzelven vruchtbaar is, en eene goede lucht heeft, zo wordt het ook bevochtigd van 't water Kappernaüm, 't welk fommigen, niet zonder oorzaak, voor eenen arm van den Nyl gehouden hebben, nadien het zich niet alleenlyk in de velden verfpreidt, maar ook eene goede foort van visfchen heeft, die den Koracyn gelyk zyn, welke in de Adriati/cbe Zee gevonden wordt, en uit den Nyl daar in komt, De ftad, die dertig ftadiën lang, en twintig breed is, wordt ook naar het meir genoemd. Hebbende aldus de gelegenheid der plaats befchreeven, zullen wy voorts vernaaien, hoe de gemelde oorlog een einde genomen heeft. Toen de fchepen, welke vespasianus hadt doen maaken, gereed waren, zettede hy 'er zyn krygsvolk op, en jaagde de geenen na, die te water gevlugf waren, om hun ongeluk te ontwyken. Want zy wisten niet, hoe zy 't aanleggen zouden, nademaal zy op 't land niet konden blyven, dewyl het overal vol vyanden was; en op 't water vonden zy nergens eenigen uitvlugt, omdat de zee, van "alle kanten, met Romeinen bezet was. Ook konden zy zich in hunne kleine rooffchepen tegen de vyanden niet verweeren: want wat konden weinigen tegen veelen uitrechten? De fchepen der Romeinen gingen wel wat traager voort, maar zy treften Ses te beter. Als de fchepen dicht byeen kvva-  SCHÈEPSTRYD. 3*7 'kwamen, deedt het fchietgeweer der Jooden op de fchilden der Romeinen geene andere uitwerking 4 dan dat her een groot gerucht maakte» Hierom durfden zy zich niet dicht by den vyand begeeven: want die het deeden kwamen 'er niet onnefchaadigd af; maar Werden of gefchooten of uit de fchepen geworpen. Die zich tot zwemmen begaven werden met pylen gefchooten, en moesten hun leeven jammerlyk in 't water eindigen: Want zy konden zich niet verweeren, nadien zy van alle kanten beftreeden werden* Als 'er nu eindelyk veele fchepen byeengekomen waren, jaagden de Romeinen een groot getal Joodfcbe fchepen naar den oever; en de Jooden, die aan land traden, werden van de Romeinen verflagen* of van de geenen, die te fcheepe tegen hen ftreeden , ge-* dood. Anderen verdronken door het flooten der fchepen, of wierpen zichzelven in zee; waarop de vyanden zich dan mees*er van derzelver Vaartuig maaktem Middelerwyl zag men het water met bloed geverwd, en de zee vol van lyken s want daar werdt niemand ver* fchoond , maar wat men aantrof gedood, het welk eenen grooten flank verwekte. Dus zyn 'er in dit gevecht, (de voorigen daar on» der gerekend,) zesduizend zevenhonderd Joóde» om 't leeven gekomen. — Na de verkreegene overwinning trok vespasianus weder naar Tarichea, en fcheidde het landvolk van de burgers der ftad af, met voorneemen, om deezen, die geen oorzaak van den oorlog waren, te verfchoonen; doch dit werdt hem van veelen ontraaden, welke meenden, dat men zulk eene groote menigte volks,' die geen vrede hielden, noch die eenig voordeel daar ter plaatze konden doen , maar moogelyk den oorlog vernieuwen zouden, niet behoorde te laaten leeven. Want waar zouden men met hen heenen, indien raen hen uit hun Vaderland verdreef', en V a waar  3o8 TARICHEA ONTVOLKT. waar zouden zy zich zonder roovery geneeren s als zy nergens eene blyvende plaats hadden. Hierdoor veranderde hy van meening, en hen in den waan hatende, dat hy hen 't leeven fchonk, beval hy hun ter poorte uit, en naar Tiberias te gaan. Zy, denkende dat het naar hunnen wensch uitvallen zoude, toogen heenen; maar de Romeinen bezetteden de wegen, en voerden hen in de ftad. vespasianus begaf zich ook derwaards, en doende hen vóór zich komen, lette hy op ieders ouderdom en fterkte, en koos zesduizend jonge en fterke mannen uit den hoop, welke hy naar den Isthmus aan den Keizer nero zondt; doch van de ouden en zwakken liet hy 'er twaalfhonderd ombrengen, en verkoft dertigduizend vierhonderd perfoonen. Maar den Koning agrippa vereerde hy alle de geenen, die onder zyn Ryk behoorden, welke deeze Vorst daarna tot flaaven verkoft. Daarenboven heeft ook het gemeene volk in de landfchappen Tracbonitis, en Gaulanitis, alsmede te Joppe en Gadara, als 'oproerige en onrustige menfchen, die van hunne have en goederen geloopen waren, en anderen het hunne ontnoomen hadden, terwyl zy# de waper.en opgenomen hebbende, den vrede verftoorden, zyne verdiende ftraffe ontvangen* EGE-  EGESIPPUS VAN DE JOODSCHE OORLOGEN. VIERDE BOEK. EERSTE HOOFDSTUK. vespasianus belegert de ftad G^mala, V welk den Romeinen tot fchaade gedydt. Wanneer nu de Taricbeërs meerderdeels uitgeroeid waren, namen de Romeinen de GalileeJcbe fteden en plaatzen in, uitgenomen Gamala. en Qaulanitis, welker inwooners een hardnekkig volk waren, dat zich op hun ruuw landlchap verliet. Want de ftad lag op eenen berg, en was, ter rechter eta flinker zyde, met icherpe rotzen omringd, van vooren met eene diepe kloove als afgefneedenmaar van achteren wat breeder, doch zo dat men zeer bezwaarlyk aan die plaats komen kon, dewyl de weg, waardoor men naar de ftad moest gaan, zeer krom was. Boven op was hy zeer hoog, gelyk een uitgeftrekte hals, zo dat hee u?C' e?e? a,ls een hoofJ» zeer h°og' mtftak, alhoewel m 't begin fmal en ingeboogen, we. gens den bergagtigen krommen omgang, ea den v 3 seeig-  gïe GAMALA. zeer diepen afgang: daarna was, op 't middes des fchedels, een verheeven berg, en alles voorts Heil en onoeganglyk. Hierom meenen veelen, dat de üad voortyds Kamcla geheeten werdt, verraids zy, zich als eenen kameel ver-, toont; en dat zy, duor eene veriorvene uitfpraak der inivooneren, den raam van Gamala gekreegen heeft. Als men de zamengevoeg- de gebouwen aanzag, zou men gemeend hebben, dat de ftad hing, byzonderïyk aan' de noordzyde, doch de zuidzyde was wat ingeboogen. Boven dat, hadt josephus eenige bolwerken aan de ftad gevoegd, waarop de ingezetenen zeer trosclr waren, alsmede op de menigte <3er geenen, die 'er van alle kanten in gevlugt kwamen, zo dat ?e ook agrippa, die haar geven maanden belegerd hadt, verachtten: want deeze ftad, nevens Sotanis en Seleucia, behoorden tot zyn Kyk, Seleucii- is, nevens het ichoone bosch Dafms, dopr geheel Syrië beroemd, niet Cypresfeboomen verfierd, en vol van bronaderen, van welke de vloed, die dicht voorby die plaats loopt, en de kleine Jordaan wordt genoemd, zeer vermeerderd wordt. Deeze ftad, zvnde een gedeelte van Gaulanitis, is meer dan Sotanis, doch Hechter dan Gamala; waardoor geene, uit wederwaardigheid, de Romeinen tot hunne vrienden verkooren, maar deeze zich zo hardnekkig daartegen gekant heeft, dat zy den Koning, wanneer hy aan de muuren kwam, om met haar te fpreeken, met eenen flingerfleen kwetlle; welke onbetaamelykheid de Romeinen bewoog, ernftig met de belegering voort te vaaren, waardoor ter wederzyde vinnige fchermutzelingen ontftonden: want de 'jooden, die hunnen eigen Koning, welke hen getrouWlyk en ten besten raadde, verwondden, en daarom geene genade te verwachten hadden, indien zy overwonnen werden , (treeden met al hunne magt. agrippa,ondertusfchen,met eenen fteen aan zynen rechter elleboog  GAMALA INGENOMEN. 3« boog getroffen, begaf zich uit het gevecht: maar de Romeinen drongen met geweld naar de ftad: want zy dreeven door hun fchietgevaarte de vyanden achterwaards, en met hunne rammen wierpen zy de muuren omverre , zo dat de geenen, die het ftormtuig verhinderden, gansch geen tegenweer konden doen. Wanneer nu de muur door eenen driedubbelen ram ter neêr geworpen was, bekwamen de Romeinen eenen rechten weg tot de belegerden; maar vermids zy een al groote haast maakten, bragt dit bedryf den overwinnaaren geen kleine fchaade toe: want als zy met hoopen in de huizen vielen, alles doorzochten, en eikanderen om den roof nederfabelden, vielen de huizen, welker foudamenten te zwak waren, om het gewigt der vertrekken, met menfchen overlaaden, te draagen, omverre; waardoor het ééne huis het ander omftiet. In deeze beroerte was de overwinning het verderf van veele Romeinen'. want die zich haastelyk neerlagen, werden door het inftorten der huizen overvallen, waardoor zy zeer befchaadigd werden, of half dood raak-, ten: anderen werden door het ftof verftikt; en veelen in de engte dood gedrongen. Daarenboven wierpen de wyven, de zwakke oude lieden, en de jongen , die te rug geweeken waren, van boven met fteenen, en met al wat hun voorkwam, op de geenen, die onder la. gen. Alles was verdonkerd, het gezigt verblind, en het verftand beneveld, zo dat men niet wist, waar men 't ontkomen zoude ; en die 't ontweeken, kwamen niet als met groot gevaar bun ten de ftad. Qndertusfchen drong vespasianus op de vyanden in, kwam tot in 't bin-i nenfte van de ftad, en wanneer hy midden onder de troepen, die daar in waren, gekomen was, maakten de vyanden zich tot den ftryd gereed. En 't betaamde niet, dat zodanig een snan de vyanden den rug zoude tpekeeren;; ook V 4f VondS;  312 GEVEGT IN GAMALA. vondt hy 't niet geraaden. Zynen zoon titus hadt hy naar. Syrië gezonden; des befloot hy zyne dapperh"?d volftandig te betnonen, én Zich daarop met de zynen ter weer (tellende, floot hy zich me; de weinigen die hy by zich hadt, in één, en zette zich fchrap, om te zien waar hy zou kunnen doorflaan. De Jooden, zich voor zynen vinnigen aanval ontzettende * begon hy, met zyne kleine magt, op hen aan te dringen, en dewyl , elk voor zyne huid vreesde, braken zy de dagorde. Aldus week vespasianus, die den vyand 'voor zich hadt, allengs aehterwaards; dóch ZQh dat hy meer (treedt dan vlugtre. butius met nog tien voornaame mannen bleeven aldaar op de plaats, Deeze was te vooren in veele oorlogen geoefend, en by de Jooden yoor eenen beroemden, ervaaren en dapperen krygsman gehouden. Ook verrichtte zeker Hoofdman met tien Syriërs eene voortreffelyke en ■ aanmerkenswaardige daad: want ziende, dat de Romeinen benaauwd werden, verftak hy zich onder de beroerte in een huis, en wanneer de Jooden, onder *t avondmaal, met eikanderen -bera-a^ daagden, wat zy tegen de Romeinen beginnen zouden, zo bragt hy hen in den nacht ie zamen ora., en begaf zich met de krygsknechten weder naar 't Room» ftbe heir. II. HOOF®.  VESPASIANUS AANSPRAAK. 315 II. HOOFDSTUK. vespasianus vertroost zyn krygsvolk door eene aanfpraak. en vermaant hun, op nieuw dt ftad dapper aan te tasten. M aar vespasianus, bemerkende dat de zynen bedrukt waren, omdat zo veelen van hun waren omgekomen, en voornaamelyk uit fVhaamte, omdat zy hunnen Hoofdman alleen in de ftad der vyanden gelaaten hadden, fprak hea zeer vriendelyk aldus aan: „ Indien gylieden befchaamd zyt ter. oorzaake van myn gevaar, zo moogt gy weeten, dat ik niet van meenir.g geweest ben, den oorlog aan té gaan ' om gevaaren te vermyden, maar om te overwinnen: eh indien dit t'eenigen tyd niet gefchied is, (nadien ook veelen van de onzen omg"komen zyn O nieh behoeft 'er zich gansch niet over te verwonderen: want zelden is 'er eene overwinning, die geen bloed kost." Aldus h;bben ook de oorlogen hunne gelukkige uitd ien. En hoéwel de loffelyke deugden gemeenlyk in den oorlog.. boven zweeven, echter moet men ook aan de toevallen iets toegeéven. Maar een verftandig mensch 'behoort in tegenfpoed het ongeval te verbeteren, en in grluk en voórfpoed zich nederig te houden: want hy is wa.rlyk ortverftandig, die zich niet dan buret geluk verbeeldt, even als of men ook nier tegen dappere mannen zoa kunnen te ftry ien hebben. X Is een btoodaard, die in eene gewigtigb zaak , om eens ongeluk* wille, vertzaagd wiïi jt, nadien in den o >rl >g alles n een ^oogenblik plqtfclyk verkeeren 'Ua. Dcrhulveu is het een Y 5 tref-  314 VESPASIANUS AANSPRAAK, treiïelyk krygsheld, die zich in tegenfpoed wel draagt, de fterken door list ter aarde werpt, zich hervat, en, zo hy gemist heeft, zulks zoekt te verbeteren. Maar een onachtzaame valt dikwyls door zyn ongefchikt gedrag, en tuimelt door zyne onvoorzigtiglieid ter aarde, Indien dit nu veeltyds gefchiedt ter plaatze, daar de deugd alleen en bloot is, hoeveel te meer in den oorlog, alwaar vèele volken onder eikanderen ftryden, en men niet van eenerlei overleg en meening is. Somtyds is de plaats onbekwaam, en de ruuwheid des lands moeielyk; ook is 't juist niet voordeelig, wanneer in eene engte veelen. tegen weinigen ftryden moeten, dewyl de menigte zichzelve hinderlyk is, en weinigen tegen veelen niet wel misfen kunnen. Doch het geen niet uit dapperheid voortkomt, maar als by geval gefchiedt, kan in een oogenblik wel weder veranderen. Gy behoort daarom, myne Krygsgezellen! niet zo beangst te zyn, nadien de zaak niet door uwe nalaatigheid, noch door de fterkte der Jooden zodanig uitgevallen is; maar de ongelegenheid der plaats heeft onze overwinning verhinderd, en hun tyd gegeeven, om zich langer op te houden. Ook weet ik niets in ulieden te berispen, dan dat gy zo onbezonnen toegeloopen zyt. Want nadien gy de vyanden tot in 't bovenfte van de ftad gevolgd, en in hunne huizen gevallen zyt, zo hebt gy u zeiven in 't gevaar gewikkeld. In wat plaats gy ook huisvesting naamtj overal kwaamt gy in gevaar. Immers, hadt gy de ftad reeds bemagtigd, wie dwong u, geheel daarin te trekkend De vyand zou wel tot u gekomen zyn; maar gy behoorde niet, met gevaar van uw lyf en leeven, tot de overwinning gehaast te hebben. Grypt derhalven weder moed, en herinnert u uwe dapperheid, niet alleenlyk tot troost, maar ook tot wraak. Wat my aangaat, ik  GEVEGT TE GAMALA, 315 ga! uw voorganger in den ftryd zyn. Vervaardigt u dan tot tegenweer, en weest kloekmoedig: 't geviar zal u niét vreesachtig, maar des te fterker maaken. Men kan zich hgtelyk.wreeken, als men maar zyne dapperheid herhaalt". III, HOOFDSTUK. Be flati Gamala ten tweeden maal beftormd, en verwerd. Eenige Jo'daaten werpen eenen tooren omverre. t i'tüs trekt ter ftad /». De J m >den Verweer en zicb wakker uit bet flot, doch worden door- eenen liormwind overweldigd; en zeer veelen van bun komen om. Door deeze woorden fprak hy den krygslieden weder moed in; en wanneer zy 't fchietgevaarte op nieuw klaar maakten, begaven veelen zich door heimelyke wegen over de rotzen uit het beleg. Want de voorraad begon hun te ontbreeken, en het fcheen , als of de muur, ter plaatze daar hy onbefchaadigd was, door het ftormtuig ftondt neêrgeworpen te worden. Ook was 'er maar ééne fontein in de ftad 11aby de muuren, waardoor die van binnen zeer bevreesd werden, en zich verftrooiden; doch zy, die het blyven best oordeelden, vochten zeer vinnig. Ondertusfchen ondergroeven de Romeinen eenen zeer hoogen tooren, en wierpen hem met een groot geweld omverre, zo dat de ganfche ftad van dien val beefde, en ieder zich zo ontzette, als of die geheel inftortte; waardoor ook een zieke, genaamd chares, dit  jiS GAMALA GEWONNEN. dit gekraak hoorende, van fchrik den geest gaf. Maar de Romeinen, hoewel zy eene opening in de ftad gemaakt hadden, wilden 'er echter niet ingaan, voor dat 'er titus eerst introk, die door zyns Vaders gevaar geprikkeld, met eenige weinigen ter ftad inftreefde, en den Jooden groote fchaade deedt; maar zy, die in de hoogte waren, wierpen zo vinnig met fteenen, dat de Romeinen niet tot hen naderen konden. Zy fpanden derhalven hunne hoogen, en wierpen met fchichten. De fteenen, die door de Jooden geworpen werpen, vloogen ligt naar omlaag, en de pylen waren gevaarlyk voor de geenen, die 'er door getroffen werden., Daarentegen waren, de fcheuten der Romeinen, die tegen den berg op moesten,krachteloos. Doch daar ontftondt fchielyk een zwaare ftormwind, die de pylen der Jooden te rug dreef, en de fchichten achterwaards deedt keeren; maar die der Romeinen daarentegen op waards voerde, zo dat die van de ftad, door het geweld van de elementen en 't onweér, overwonnen werden, en allen jammerlyk omkwamen. Evenwel werden 'er niet boven vierduizend door de Romernen gedood; maar men zegt, dat 'er wel vyfi, duizend zich van boven neêr te pletteren wierpen. Ook werdt aldaar geen ouderdom ver-, fchoonds IV. HOOFD5  JOANNES VAN GISKALA, 3s£ IV. HOOFDSTUK. titus vermaant de burgers van Giskala zich op genade over te geeven. joannes, bedriegelyk antwoordende\ vlugt 'j nachts met eenige» tiaar Jerufalem, waarop de Burgers, 's morgenstitus ontvangen, joannes wordt door dé ruiters van titus nagejaagd; zy ver/laan veelen van de vlugtenden, en neemen anderen gevangen, placidüs bemagtigt den berg Thabirium» (jiskala was nu alleen nog overig van de Gélileefcbe fteden , die den vyand niet op zich gehaald hadden : want haare inwooners geneerden zich met den akkerbouw, en waren niet gewoon zich met den oorlog te bemoeien. Maar wanneer veelen tot hen kwamen, die van den roof leefden , werden deeze vreedzaame menfchen door kwaade en J verkeerde zeden bedorven. Daar was ook een ondeugend mensch, genaamd joannes, zynde een uitlander, een verderver des volks , en een fnoode doortrapte fchelm, altoos geneegen om kwaad te ftichten: doch het ontbrak hem lang aan magt, zo dat ik niet weet, of hem de onmagt verborgen, of te rug gehouden heeft. Hy was een doorfleepen bedrieger , die [door liegen in aanzien wist te komen, om dat hy aan den leugen eenen glimpigen fchyn gaf, en 't bedrog voor eene deugd hieldt, waardoor hy zyne beste vrienden om den tuin leidej voort» was hy muitzuchtig, ftout in 't beftaan, onvermoeid in 't uitvoeren, onrustig in vrede, vlug-  $i8 TITUS AANSPRAAK. tig in 't gevaar, op moordery afgerecht, én ftout in 't oorlogen, al ware 't dat hy 't niet uitvoeren kon, en zich altoos benaarnigende, om de regeeriug aan zich te trekken. Zyn gelukkige voorgang maakte hem ten eenemaal onrustig en trotsch; en hy was in (laat, om gemaklyk eenen aanhang te krygen. Wanneer nu vespasianus vernam, dat hy door zyne muitzucht de inwooners der gemelde (lad tot oproer aanhitfte, zondt hy, opdat de ganfche menigte niet mogt verleid worden, zynen zoon mus met duizend ruiters, waarmede deeze de (lad raderde; doch ziende dat de muur vol volks was, zeide hy: „ dat hem verwonderde, dat zy zich oproerig lieten maaken, op 't voorbeeld der geenen, aan welker ondergang zy zich behoorden gefpiegeld te hebben: want fchoon de eerfte aanval eene vermetelheid veroorzaakt hadt, wat hoop kon dat hun geeven, daar een iegelyk ten verderve gekomen was. Dat men in t begin eene hoop van vryheid gehad hadde, was te verfchoonen; maar indien men, tot den einde toe, hardnekkig bleef, en alles tot eenen vertwvfelden (laat liet komen, dan zou 'er geene vergiffenis te hoopen zyn: want tegen zodanigen, die door goede voorbeelden en trouwe vermaaningen zich niet wilden laaten beweegenj waren geene woorden, maar wapenen van noode. Gy verlaat u, dus vervolgde hy, op uwe muuren, even als of die ooit iemand tegen de magt der Romeinen hadden kunnen befchermen. Wat kan men anders van de belegerden vermoeden, dan dat zy in hunne gevangenis ftout zyn?" Ondertusfchen durfde niemand fpreeken, want de roovers hadden de muuren rondom bezet: ook poogde joannes te beletten, dat niemand met de Romeinen fpraak hield; en daarom antwoordde by zelf, zeggende: „ Dat hy de behandeling der gemeene aaake gaarn op zich wilde neemen; en garsch niet  BEDROG VAN JOANNES. 319 niet traag zoude zyn, om ren beste te raaden; maar wegens de vaderlyke Wetten durfde hy op eenen Feestdag niet in onderhandeling van vrede treeden, omdat zulks zo wel verbooden was, als op dien dag te vechten: want indien men maar met woorden over de zaak ftreedt, dat was eene groote zonde, waarvoor zy, fchoon daartoe gedwongen, de ftraf niet zouden kunnen ontgaan. Hierom badt hy hen om éénen dag uitftels, nadien zulks weinig nadeels zou kunnen toebrengen. Ook kon niemand uit de ftad ontkomen, verraids die rondom bezet was; en dewyl 'er vrede aangebooden werdt, was 'er van wederzyde niets te vreezen. Men behoorde hem derhalven tor geene onderhandeling te dwingen; nadien hy niets anders beoogde, dan de vaderlyke Wetten niet te overtreeden. Ook werdt, by zulk eene goede aanbieding van vrede, vereischt, d?t hy, die dezelve tegen alle hoop geeven wilde, niemand verkortte j maar zekere voorwaarden , op welke men den oorlog ftaaken zoude, voorfloeg". titus, meenende dat dit alles zonder bedrog gefprooken was, liet den aftogt blaazen, en beval zyn volk van de muuren te komen. Als nu joannes ruimte bekomen _ hadt om te kunnen vlugten , begaf hy zich by nacht met veele anderen vandaar: ook werdt hy van vrouwen gevolgd; maar hoe verder de mannen voorttrokken, des te meer bleeven de vrouwen en kinders achter. Dit deedt de verlaatene vrouwen telkens met fchrik omkyken; en toen zy haare mannen uit het gezigt verlooren hadden, meenden zy, dat de vyand haar reeds op den hals was; zo dat Zy' ns voor 'r geruisch der bladeren, fchrikten. Wanneer maar iemand naar haar kwam toeloopen, vreesden zy telkens, dat het om haaren wille was; en zy fidderden van angst, even als of men haar reeds geketend hadt, en die, voor welke zy vreesden, al tegenwoordig wa-  523 OVERGAAF VAN GISKALA. waren. Als nu de zon opgegaan was, begaf titus zch, volgens affpraak, met zyn heir raar de ftad. Daarop werden de poorten geopend, en het volk ging vrolyk naar buiten, ontvangende de Romeinen 'met vreugde en blydfcbap.i te meer, om dat joannes dien nacht gevlugt was, en zy nu volle raagt bekomen hadden. Zy baden hem om vergiffenis, en dat hy zyne vlugt op hen niet wilde vernaaien, nadien zy hem zonder merkelyke fchaade niet zouden hebben kunnen behoüden. Maar titus was blyde, dat de wraak opgefchort, en het werk zo gemakkelyk afgeloopen was. Hy zondt aanllonds eenigen uit, om joannes te vangen, indien zy hem achterhaalen konden. Toen hy in de ftad gekomen was, gebruikte hy meer dreigementen dan daadelyke ftraf tegen de oproerigen, en hy vergaf het hun tezamen, opdat niet iénan 1 uit haat, of uit eigen belang be; wongen werde, de onfchuldigen verdacht té maaken , of van gruuwelyke daaden te befchuldigen: nademaal het veel lydelyker is, eené onzekere daad aan 's menfchen geweeten te beveclen, en hem daardoor te verfchrikken, dan eenen onfchuldigen te veroordeeien: want de vrees verbetert dikmaals den fchuldigen; maar zo men eenen fchuldigen ftraft, dan is de verbetering onherdoenlyk". ■ joannes werdt niet gevonden van de geenen, welke titus ! uirge*mden hadt; maar de kinders, die heni volgden, werden achterhaald, by de tweeduizend gedood, en drieduizend jongen en onverm ingenden gevangen genomen, dewyl het doodflian hun begon te verdrieten. Ondértusfcheri bezette titus ie ftad met krygsvolk, zo dat rn gansch Galilea onder de magt der Romeinen gekomen ivas: want de berg Thabirium, die dertig 'ftadiën hoog, boven op geheel effen, en drieëntwintig ftadiën breed was, werdt Van eeuigén verlaaten, door gebrek van water»  VOORREDE. sai *n van anderen, na dat zy genade verzocht hadden, aan de Romeinen overgegeeven, terwyl ïlacidüs, wien Vespasianus dit werk aanbevolen hadt, döor zyne dapperheid op de byeenvergaderde troppen der geenen, die hem onder 't wyken volgden, aanviel, hen verftrooide en ombragt» V. HOOFDSTUK. Inleiding tot de Gejck'tedenisfen, die zich ft Je, rufalem toegedmagen bekten. Tot nog toe hebben wy eenïgzins omgezworven, vermids wy, vreezende voor den heiligen Tempel, door onze Voorvaderen gebouwd, en voor de verontreiniging der heilige Wetten, ons bezig gehouden hehben. met de befchryving van andere fteden. Doch nu wordt het tyd, dat wy ook komen tot de Gefchiedenisfen, die zich te Jerujalem toegedraagen hebben, niet uit vermeetenheid op myne kennis, -maar opdat men niet denken mogt, dat ik geene deernis met de vaderlyke Wetten en den Godsdienst hadt. Want hoewel maar de fchaduw, en niet het weezen zelf daarin geweest is, zo wyst echter de fchaduw eenigzins de waarheid aan; nadien de fchaduw eene gedoodverfde fchildery is, die, hoewel niet volkomen verlicht en opgemaakt, nogthans aan de geenen, die 'er opletten, toont, wat zy worden zal. Dit is ook de oorzaak, dat de figuur weinig vermaaks geeft; maar de genade veel aangenaamer en behaagelyker is Hierom heeft het den Almagtigen beliefd, het IX DEEL. x cuda  3M JERÜSALEM OPGEHITST. oude te doen ophouden, en iets nieuws aan te ftellen, opdat zy, die om hun ongeloof de fchaduw niet gevolgd hadden, de waarheid navolgen zouden. VI/ HOOFDSTUK. joannes flicht te Jerufalem veel onheils. De muiters maaken eenen boer tot Hoogenpriester. Het volk kant zich tegen hen aan, en dryft ben in den Tempel, joannes wordt tot hen gezonden om over een verdrag te handelen, doch bewerkt het tegendeel. De muiters verzoeken de ldumeërs te htilpe, die aanjlonds met twintig duizend man vóór de ftad komen, ananus laat de poorten vóór hun fluiten. yyanneer nu joannes, gelyk verhaald is, Wit de Galileefebe grenzen gevlooden was, en zich in de ftad Jerufalem begeeven hadt, vergiftigde hy, als de pest, de gemoederen van veelen, die uit verfcheidene landen, als een rot fchelmen, byeengekomen waren: en hy voerde de ftad in haar verderf, dewyl allerlei fielten, die zich nergens wisten te onthouden, aldaar byeenkwamen, om dat zy daar zeker meenden te zyn, door hunne fchelmftukken met den fchyn van Godsdienst te hedekken. En men ontving dit gefpuis zonder onderfcheid, even als of zy uit liefde gekomen waren, om den Tempel te befchermen. Dit nu was de eerfte oorzaak van alle de volgende ellenden, en de weinige braaven werden door den hoogmoed van veelen onderdrukt. Toen ging het op een moorden; zo dat zelfs de vreemden niet verfchoond werden; en daar om-  HOOGEPRIESTER. 3*3 ontftondt eene muitery, waardoor de gewoon» lyke wetten niet onderhouden, en de Priesterlyke ampten van vroomen op godloozen gebragt werden, ja op zulke menfchen, die geen verftand van den Godsdienst noch van de Wet hadden, noch iets van heiligheid wisten. Ecrftelyk werden allen, die van 't koninglyk geflacht waren, en wederftand booden, gebonden, zo dat de anderen uit vrees wyken moesten; daarna werden zy gedood, en opdat het fchelmftuk bedekt zoude blyven door hen zon» der recht of vonnis om te brengen, zondt men heimelyk moordenaars naar de gevangenisfen, en men ftrooide daarna uit, dat zy om verraadery gedood waren. Ondertusfchen werdt een jegelyk zo met vrees bevangen, om dat men antipas, lebia6, en f0 ras, voornaame en onfchuldige lieden, dus onderdrukt hadt» dat niemand eenigen wederftand durfde doen. 't Kwam dan daartoe, dat zy ongeachte en onwaardige perfoonen tot het Priesterampt bevorderden; opdat zulken, die tot die waardigheid onbekwaam zynde, door hen daartoe verheven waren, hunne bevorderaars in alle fchelmeryen zouden involgen. Doch, wanneer de Mannen van 't Priesterlyk geflacht, inzonderheid ananus, als de oudfte, hun in den weg ftondt, en dat eerampt moogelyk op hem zoude vallen, namen zy voor, den Hoogenpriester door 't lot te verkiezen, om dat gunst aldaar geene plaats hadt, en de uitflag aan den wil van god gefteld werdt. Alhoewel zy nu zich beriepen op de oude gewoonte, volgens welke de Hoogepriesters door 't lot verkoorèn werden, zo was echter hun oogmerk eigenlyk, om de Wetten te vernietigen: want daar de Wet alleen zulken, die van Priesterlyken afkomste waren, tot het lot toeliet, ftelden zy maar eenen, onder fchyn van 't Priesterlyk geflacht, foor, genaamd emachus, en hoewel zy beX % va-  3-4 FANiS HOOGEPRIESTER. Volen hadden, hem onder't lot te ftellen, echte? Viel het op fams, samuels zoon, ëénert pnervaaren man,; die niet alleen niet Van 't priesterlyk geflachre was, maar niets ter waereld vail *t priesterlyk ampt verftondt; dewyl hy den landbouw handteerde, en tot eene zodanige waardigheid geene gedachten hadt. Zjr haalden hem dan van 't veld, maakten hem; éven-als of't een fpel ware, van eene andere gedaante, en trokken hem, naar 't oude gebruik, de heilige fieraaden en kleedertn aan, onderrechtende hem, hoe hy Zich houden moest; A'dus kwam de guitery deezer oproerigen door het 1 )t aan den dag, dewyl zy het Hoogepriester-ampt aan eenen onervaaren boer begaven* én dit misbruik maar Voor fpotterny hielden. Den Priesteren verdroot dit zeer, zo dat zy 'er om weenden, dat de Wet van booze menfchen belacht en befpot werdt. Maar dewyl «y, die als Godvruchtig aangezien werden, be merkten, dat de vroomen dit zeer kwalyk opnamen, zo kwamen zy byeen* en vielen o$ de muiters aan. Deeze* wel weetende dat hunne zaak kwaad was, en zich te zwak bevindende, vlooden naar den Tempel, als in een Slot, en maakten zich aldaar eene fterkte, om de groote menigte volks, dat op hen aan drong, af te weeren. Eerst hielden zy zich vóór de poort des Tempels, en ftreeden in het voorpot taal tegen het volk: en als iemand gekwetst Wer.lt ging hy in den Tempel, maakte de binrienfte posten bebloed, en zuiverde zynè bloedige wonden op dén fcho'onen vloer: ook verbindt mén de kwetzuuren' met de kleeding* die hun niet geoorlofd was aan te roeren. Aldu* was 'er oorlog in dé ftad, onder de burga--. cn vóór den Tempel: ja de moordenaars fehronvn e.; niet, toen.zy van 't volk g«eprangd werdén', /.ich in den Tempel te begeeven* en de poorten toe te fluiten» Door deeze tegenweer  SNOODHEID VAN JOANNES. 333 weer werdt ananus genoodzaakt af te trekken, op dat men niet denken mogt, dat hy tegen den Tempel ftreedt', en rieszelfs deuren, die de Voorvaders Godsdienftiglyk geheiligd hadden, opbreeken wilde: ook vermaande hy het ópftüiim'ge graauw af te wyken, en fteide zeshonderd mannen in de gallery, om in de wapenen goede wacht te houden, voornaamelyk, •p dat de Tempel niet door burgerbloed verontreinigd werdc: ook raadde hy, dat men ge* zanten zou uitzenden, om van vrede te handelen, en den inlandfchen oorlog te Maaken. Tot deeze bezending'werdt joannes benoemd, hoewel hy reeds verdacht was, dat hy naar de heerfchappy ftondt. Ondertusfchen weigerde hy niet eenen eed te doen, toen men hem dien afeischte, om- niet a-fs een meïneedige in ' gevaar te komen, indien hy zulks afgeflagen hadt.' Om ' dan het volk te bedriegen, geliet hy zich hun zeer toegedaan te zyn; en daarop ging hy heenen, en handelde in 't begin een weinig van vrede $ doch mengde veele dingen daar onder, die tot verwekking van, den oorlog dienden ,, voorgeevende, dat onder den Haam van vrede een oorlog fchuilde, en groot gevaar verborgen Was: voorts dat ananus voorhadt,'de ftad" aan de Romeinen over te geeven, en dat dê.treffalyke gewoonte der Ouden, en de geboden deiWet afgefchaft zouden worden. Kortom, hy voerde het tegendeel van zynen last uit, fchuivende de haatelykheid van 't ganfche werk, dat hy dreef, op den Hoogenpriester. Ook hitfte hy de belhamels en voornaamften der muitereii Iistiglyk óp, zeggende, dat men uit vreeze des doods gehoorzaamen moest, dewyl ananus, hen in een byzonder ongeluk gewikkeld hadt, en dat hy daarom tot hen gekomen was, om dat bedrog aan hun te openbaaren ; opdat zy fcytyds naar hulp omjagen, eer zy ter ftraffe  35<5 IDUMEERS AANGEZOGT. weggeleid werden. Maar waartoe meer woorden? Hy, die tot vreede maaken . verlooren was, ontftak den oorlog zelf: want daar werden eenigen afgevaardigd, om de Idumeërs tot den kryg te verzoeken. Deezen, een onbeftendig, onrustig, en ftout volk, tot oneenigheid geneigd, in "nieuwigheden en verandering vermaak fcheppende, in gevaar onvoorzigtig, en tot de wapenen gereed, werden ligtelyk bewoogen, om, zonder uititel, twintigduizend mannen byeen te verzamelen, en daarmede aan te komen, nadien zy zich met den landbouw niet geneerden, maar tot rooven en moorden geneigd waren. Doch vermids de komst der Idu» meers voor ananus niet verborgen kon blyven, liet hy de poorten fluiten, op dat zy 'er niet met onftuimigheid mogten intrekken, maar zo het moogelyk was, de waarheid verftaan hebbende, den kryg ftaaken. VIL HOOFDSTUK. De Hoogepriester /preekt dm Idumeërs san den tooren aan; ontfchuldigt zich van verraad s verhaalt hun de Jchelmery der Yveraars; en vermaant hun zich van zulke menfchen te ontJlaan, ea de zvapenen neêr te leggen. D aarna klom de Hoogepriester op den muur, en fprak de Idumeërs van den tooren aan, zeg' gende: ,, Dat het hem ten hoogften verwonderde, dat zy zich zo ligt door leugerts lieten bepraaten, pm eene^ ziak, waarvan zy geene rechte kennis hadden, gewapenderhand uit te voeren» Dat zy, eer zy zich ten oorlog hadden toegerust,  REDE TOT DE IDUMEËRS. 50? rust, het werk behoorden overwoogen te hebben, en eerst te weeten wat 'er misdaan was, eer zy de wapenen opnamen; en dat wel tegen zodanigen, die, van hun geflacht en Godsdienst zynde, eenerlei zeden en gewoonten hadden: des de fchande niemand meer kon treffen dan de Idumeërs, die zich hadden laaten beweegen om aan zulk eene groote ondeugd deel te hebben. Want wat kon men anders van hun verwachten dan bloed-vergieten en vermoorden der medeburgeren, en de berooving des Tempels? Burgerlyke voorneemens en ftrydige zeden konden met malkanderen niet overeenkomen; maar gelykvormige manieren maakten eenpaarige gemoeden, en eendragt in de bedryven. De 1'chelmen, die zich maar met rooven geneerden, hadden óp eene fnoode wyze beftaan de Jdumeïrs in hun gezelfchap te roepen, daar die nogthans zulken afkeer van hun hadden, dat, terwyl de anderen hun Vaderland beoorlogden, deezen aankwamen, om eene vreerode ftad te befchermen. Gy onfchuldigen, weest onbefmet van roovery! Gy nuchteren, hebt geene gemeenschap met de dronkenen; en, gave god, dat deeze dronkenfchap van wyn, en niet uit on? zinnigheid voortkwame; maar 't zyn zulken, die, na dat zy zich tot allerlei ondeugden begeeven, en hun erfdeel verteerd hebben, anderen van 't hunne berooven, en hun kwalyk gewonnen geld fchandelyk doorbrengen en verkwisten. Men ziet van het rooven geen einde, dewyl 'er in 't flempen geen maat gehouden wordt. Als zy zich vol van wyn gezoopen hebben, dan ipreeken zy onbefuisd van de ge-? meene zaaken, daar zy van ons bloed dronken worden, befpottende den heiligen Godsdienst, welken gylieden altoos in waarde gehouden, en hooggeëerd hebt. Vliedt derhalven zulk een bloedig' en moorddaadig gezelfchap: fchuuwt a$lk een lasterlyk voorneemen; en verlaat de X 4 bf  3-* ; REDE TOT DE IDUMEËRS. feyeenkomst di?r booswichten. Gy zyt ontbonden om fchelmftukken te bevorderen; maar *omt liever het Vaderland te hulp. Hoe ftaat hier vóór onj dat treffelyk volk, 't welk met eenpaange toeftemming behoorde verzocht geweest te zyn herwaards te komen, om de aanaenlykfte ftad der Jood**, de hoofdftad des ganlchen volks, tegen haare. vyanden te helpen en by te ftaan. Doch , hoewel wy tot dit verzoek niets gedaan hebben,, hoopende, op vrede, welke wy den aanvangers van deezen oorlog hebben aangebooden, en niet gezind zynde ulieden zo dra moeielyk te vallen, nogthans dewyl gy door gods fchikking hier gekomen zyt, treedt in 't midden, en ftek u tot i'eheidsmannen van beide de partyen. Verneemt, waaruit de oproer zynen oorfprong genomen, wie in de ftad den alarm geblaazen heeft, en door wiens aandryven onfchuldige menfchen omgebragt zyn. Wy ftellen ons tegens die geenen,. welken ons eerder dan de Romeinen belecdigd hebben. Wy hebben deezen tegen woordi^ tot vyanden, welke verdagt-zyn, dat zy het" met. de Romeinen houden, en hen verdeedigen. Dit is ons waarlyk veel zwaarder, dan de oorlog, tegen de Romeinen: want van hun lyden wy den dood pm onzer vryheid wille, maar van deezen worden wy als om fchelmftukken ver-, moord. Onfchuldigen worden als verraaders befchuldigdi en dood zynde worden zy valfchelyk beticht; daar -men nogthans behoorde te óordeelen, eer men tot de itraf kwam.,, en niet te ftraffen, voor dat dq zaak bekend was. Want wat baat het eenen dooden, dat hy onfchuldig geacht wordt, wanneer hy aan 't gerecht onderworpen is? Doch met ons is het nu daartoe gekomen, . dat >men na den dood eerst naar de onfchuld verneemt. , Hoe oprecht wy en de gefneuvelden geweest zyn, willen, wy ulieden» die met de wapenen in de. hand, ; • , , . . tca.  REDE TOT DE IDÖMEERS. 32} ten diende van onze vyanden daar ftaat, laaten oordeelen. De lasteraars kunnen hun bedryf by u, die hen zo haast geloof gpgeeven hebt, geenszins met gevoeglykheid verantwoorden. Want het fmart eenen vroomen Rechter, als hy door leugenen bedroogen wordt; en hy haat den bedrieger zo veel te meer, als hy hem te vooren toegedaan was: ook is hy geneigd te wreeken, dat men hem bewoogen heeft onwaarheid te gelooven, Derhalven is onze; bede en verzoek, dat gy uw oordeel opfchort, en de waarheid niet uit fierlyke woorden, naaar uit het bedryf zelf verneemt, en vooral nadenkt waarom wy toch ons Vaderland aan de Romeinen zouden hebben willen verraaden, welke ons niet betaamt aan te porren, en hen, diè overwinnaars van alle volken zyn, gaande te maaken. Doch het is ons voorneemen niet, zulks voor ditmaal uit te voeren. Voor deezea konden wy kiezen wat ons te volgen ftondt; maar nu moeten wy voor de Vryheid het leeven opzetten. Doch het is loflyk en eeriyk voor 't Vaderland te fterven. Vóór den oorlog was 't beter,, den vrede boven den dood te achten; maar vermids wy den oorlog nu op den hals hebben, en dat veelen van onze broederen gevangen, eenigen op eene zeer pynelyke wyze gedood zyn, en anderen om der gebondenen wille zuchten, zo ftaat een vrye dood boven een gevanglyk leeven te kiezen. En indien wy dan fterven moeren, dan is ons genoeg, dat wy de valfche befchuldiging van verraad van ons vveereri kunnen, 't Is vóór ulieden, ó Idumeërs, dat wy de zaak verhandelen; men zegge, welke daaraan fchuldig zyn: men fteile de geenen voor, die de boodfchap verricht hebben. Indien zy het weeten, laat ze de daaders noemen: weeten zy het niet, boe durven zy zo klaagen, en ons in eenen argwaan brengen, dien zy zelve verdicht heuv ■ X 5 ' • - " berk  33° REDE TOT DE IDUMEËRS, ben. Zy behooren ons niet aan te tygen *t geen zy niet bewyzen kunnen. Maar dewyl zy niemand durven aanklaagen, zoeken zy 't onder den gemeenen man te verbreiden, en vangen daarom alleen oorlog aan, op dat ze niet te recht gefield zouden worden: want in den oorlog blyft het by 't woeden, maar in tyd van vrede verneemt men naar de waarheid. Ziet hier ftaan wy, en onderwerpen ons de ftraf goedwilliglyk, byaldien 'er één aanklaager tegen ons te voorfchyn durft komen. Of hebt gy eenigen achterdocht op 't volk, zo vraagt dan, wat men in de openbaare zamenkomst beraadflaagd heeft? Zekerlyk niet anders, dan hoe men zich met een heir ten oorlog toerusten, en een ieder voor de vryheid' het Vaderland byftaan zoude. Gewislyk tegen deeze moordenaars is niet anders beraadflaagd, dan hoe men tot eenen vrede komen mogt. De onlust der gemeente wordt te heviger, om dat elk zyne fmarte gewaar, en daarbeneven onfchuldig bloed vergooten wordt. De vrouwen zuchten, de vaderlyke inftellipgen worden overtreeden, en de kfagten zyn eenpaarig en algemeen, vermids elk bevreesd is, dat hem iets diergelyks wedervaaren zal. De alleronwaardigften maaken zy tot Priesters- Men beftraft hen met woorden; maar zy werpen het volk met fteenen, en dooden eenigen door hunne fchichten, waarover ieder misnoegd is. Zy maaken yan den Tempel een moordenaars verblyf; zo dat de plaats des vredes, die zelf de Heidenen in eere gehouden hebben, en de heilige woonplaats tot een moordkuil geworden is. Daar men te vooren uit alle plaatzen der waereld op het hooge Feest kwam, zyn nu ftallen van wilde beesten, die van mehfchen-bloed druipen. Dit durven wy klaagen aan de geenen, die tegen krygsgebruik gewapend zyn. Men heeft doorgaans in den oorlog gerecht gehou. .. c i. 4.1 , 9 1 des5  REDE VAN SIMON. sS» (Jen, cn het Recht heeft de krygstoerustingen ter neêr gelegd, en door billyke oordeelen groote oneenigheden geftild. Deeze wapenen, welke gylieden tot verderving der ftad opgenomen hebt, kunt gy tot haare befcherming gebruiken. Gy moogt 'er zonder wapenen vry ingaan, en naar alles verneemen. En indien gy bevindt dat 'er iets tegen de vyanden verzuimd is, houdt het dan vry voor verraad. Maar indien gy geene Rechters noch fcheidsliedeh wilt zyn, laat net u dan niet verwonderen, dat de poort voor gewapenden niet geopend wordt: want zy is niet vóór vrienden, maar voor zulken, die ons komen beoorlogen, geflooten. Legt derhalven de wapenen af, en de poorten zullen vóór u open ftaan. VIII. HOOFDSTUK. D* Idumeërs, uit Jpyt dat men bun den ingang weigert, antwoorden den Pr'testeren trot/èlyk door simon, en by dreigt met geweld die in . den Tempel beflooten zyn te verlos/en. De Priester, die, behalven ananus, de oudfte en de tweede in het ampt was, aldus gefprooken hebbende, werden de Idumeërs zeer toornig, dat zy niet aanftonds ingelaaten werden, waarop simon, eén der Idumeefcbe Hoofdmannen, zich aldus liet hooren: „ Indien de burgers woeden en de beflootenen bewaaren, fluitende de poorten vóór hunne vrienden, zon, der toe te laaten, dat hunne medegenooten met deraelvea: Overften binnen trekken, terwyl zy ons  131 REDE VAN SIMON. ons usn de muuren aanfpreeken, en als vyaa* dén daarvan afdryven, feh^on wy hunne vrienden zyn; wie kan dan twyfelen, of zy bereiden zich om de Romeinen té omvangen, zullende moogelyk, wannéér zy intrekken, de poorten met kransfen verlieren? Wat kan' 'er onbillyker zyn? De ftad, die, wegens dén Godsdienst, vóór ieder één plagt open te ftaan, wordt voor ons, als vóór vyanden, toegehouden; wy allen worden daar buiten geflooten, en daarvan afgeweerd. Zy gelasten zich, als of zy ons Oordeel begeerden, en zy achten ons niet waardig den drempel der ftad té betréden. Zy moogen voor ons verbergen wat zy tegen de anderen voorgenomen hebben; doch van den hoon, dien zy orls' aandoen,' daarvan zyn wy zelve getuigen en rechters. Wy kunnen wel begrypen, hoe het den beflootenen gaat, vermids zy ons gebieden, de wapenen néér te leggen; en 't is gelooflyk, dat zy wachten naar 't oordeel en de meening der geenen, welker trouw en geloot verdacht zyri. 'Laat ons dan met der fpoed de beflootenen redden, welken de Tempel tot eenen kerker geworden is, om aldaar tOt de aankomst van 't Roomfche heir bewaard i_ en aan vespasianus gevangen overgeleverd te worden. Laat ons de ■ belegering des Tempels opflaan, en die fchandelyke wachten wegdoen, waardoor niemand kan uitgaan,zelfs niet om zyn gevoeg te doen. Wil iemand, aan die van binnen fpyze brengen, het wordt hemf belet; eh 'wil iemand uitgaan, hy wordt gedood. Aldus is ondeugd Godsdienstigheid geworden,". IX. HOOFDv  IDUMEËRS BLYVEN. 333 IX. HOOFDST UK. Be Idumeërs blyven vóór de ftad. Be Moordenaars in den Tempel zyn beangst. In den naèbt ontft-aat een Ichrikkelyk onvoeder^ onder tut(cben> komen de moordenaars uit den Tempel, openek de poort voor de Idumeërs, en brengen achtduizend vyfhonderd van de Ingezetenen em. l\\s joannes. deeze rede hadt aangehoord, week 'hy te rug, dewyl hy wel zag, dat zyne poogingen te vergeefs waren geweest, vermids het gods wil niet was, en de ftad van buiten beftreeden werdt. De Idumeërs werden vertoornd, dat zy dus buitengeflooten bleeven, en die in den Tempel waren, overlerden vast, hoe zy by de Idumeërs zouden kunnen komen; nadien zy bevreesd waren, dat de Idumeërs onverrichter zaake wegtrekken zouden; want. deezen vonden zich reeds gedwongen te rug te wyken. Terwyl zy nu byna geheel vertwyfeld waren, ontftondt 'er fchielyk in den nacht een ichrikkelyke ftormwind, en een afgryslyk onweder, zo dat de winden loeiden, en de hemel zich gruuwelyk ontfteld vertoonde: want daar viel een zwa^re plasregen, vermengd met vrêeflyké blikfemen en yslyke donderflagen, met zulk eert fchrikkelyk geluid, dat men meende dat de Waereld verging. Wie hadt gedacht, dat dit voor die van de ftad grooter verandering zou te wege gebragt hebben, dan voor die van buiten, dewyl deezen in hunne huizen bewaard waren, en de anderen onder den blooten hemel lagen. Mjar de vrees voor 't onweder verlchjik-  334 IDUMEËRS INGELAATEN. te hen meer, dan het onweêr zelf. Eindelyk bedekten deezen zich met hunne fchildenen die niet in de huizen konden vlieden, bleeven by eikanderen ftaan. Doch die in de ftad namen ieder de vlugt naar zyn huis, waardoor zy, die in den Tempel waren, de poort openden. Ondertusfchen was het oordeel onder t volk verfchillend. Sommigen meenden, dat god dit onweêr uit toorn tegen de Idumeërs verwekt hadt, omdat zy, gewapenderhand, tegen hunne Overften aangekomen waren. ananus en de verftandigften beflooten, dat de Idumeërs door die onweêr bewoogen zouden worden om hunne vrienden te verderven. Doch eindelyk werdt ananus, die de voorige nachten boven alle anderen naarftig zorg gedraagen hadt, zuimachtig, niet uit vermoeidheid des liehaams, maar uit twyfelmoedigheid; nadien alles hem tegenliep, en de gruuwelykfte ftormwinden tegen hem ftreeden. Ook befloot hy, niet meer de ronde te doen; maar gaf elk verlof, om te moogen loopen waar hy wilde. Die in den Tempel gevlooden waren, deeze gelegenheid te baat neemende. braken de grendels der deuren, onder de begunftiging van het geluid des onweêrs, 't welk hun geraas verdoofde. Daarna liepen zy naar den muur, en openden de poort, die naast aan *t leger der Idumeërs was. Indien zy nu niet eerst in den Tempel, maar in de ftad geloopen hadden, zo was dit de laatfte dag des ganfehen volks geweest; maar dewyl deezen, die in den Tempel beflooten geweest waren, vreesden, dat het gemeene volk, als het de aankomst óerldumeèrt gewaar werdt, reet onftuimigheid op hen aanvallen, en, wegens hunne dooden, zich op hen wreeken zoude, zo baden zy, dat men hen, voor alle dingen, uit het gevaar helpen wildej dewyl zy, als ze verlost waren, tezaamen neven* hen het volk zouden aangrypen. Zy begaven zich  MOORD. 335 zich dan tot de geenen, die hen door Gezanten om byftand hadden laaten verzoeken, om alzo deezen, die hun tot dien fchielyken inval behulpzaam waren geweest, met dienst te beloonen. Dit nu hun naar wensch gelukt zynde, vielen zy tezaamen uit den Tempel, als uit eenen burg, ftelden zich in flagörde, en verfloegen allen, die hun voorkwamen, waarvan fommigen nog flaapende waren, terwyl anderea verbaasd op de ftraaten liepen. Men ontzag noch fmeeken, noch geween, noch Adel, noch waardigheid, maar alles werdt zonder onderfcheid omgebragt. Dit gruuwzaam woeden veroorzaakte, dat fommigen zichzelven verhingen, het welk myns oordeels een veel deerlyker dood is, dan van de vyanden vermoord te worden: want het is eene fchrikkelyke zaak, zichzelven 't leeven te beneemén, en de ftrop, waaraan iemand zich verhangt, is van zichzelfs yslyk. Maar wat goeden raad kon men verwachten, alwaar zulk eene groote fchrik voor de ruitery was, dat een iegelyk niet den dood vreesde, maar de vyanden voor den dood, waarvan men eindelyk door den dood verlost werdt. Overal was het vol bloeds, inzonderheid omtrent den Tempel, nademaal zy, die de beflootenen bewaarden, aldaar byeengekomen waren; zo dat 'er op dien dag achtduizend vyfhonderd menfchen dood gevonden werden. Vandaar namen zy hunnen loop in de ftad, doodende allen die zy a?ntroffen, gelyk een flagter het vee. Daar was geen jammerlyker gezigt, dan dat de ftad, die te vooren van ieder één geëerd was, nu zo fel beoorlogd, en veele armen en zwakken, op eene onbehoorlyke wyze, gedood werden. De jongen en fterken, die men tot muitery bekwaam achtte, werden in kerkers gezet j doch veelen wilden liever allerlei pyn en ellende uitftaan, dan zulke vertwyfelde fchelmen gezelfchap houden. Daar was noc& maat noch fchaam- te  «336 ZACHARIAS GEOORDEELD. te voor 't gruuwelyk en onmenfchelyk moorden; en na dat zy uitgewoed hadden, bedachten 'zy allerhande oorzaaken, om de lieden om te brengen, en de aangeklaagden vóór 't gerecht te fleepen, niet om recht te oefenen maar om tyranny te pleegen. ——^» . X. HOOFDSTUK. zacharias, een vroom en ryk man, valfcbêlyk aangeklaagd, wordt van de zeventig mannen vrygefprooken i doch evenwel gedood, en die zeventig Rechters verjtooten. gorgon e« niger omgebragt. Daar was in de ftad een zekere zacharias, een vyand der godloozen, die zich met de misdaaders niet vermengde, en veele goederen bezat. Zy, oordeelende dat die rykdom tot ftooring van hun gezelfchap, of anders hun tot goeden buit dienen konde, werden te raade, hem over verraad aan te • klaagen. Doch hy zich onfchuldig kennende, begon zich blymoedig te verantwoorden, wederleggende niet alleen de befchuldiging, maar de uitvinders daarvan van de fnoodfte lchelmftukken overtuigende. De zeventig mannen zaten in 't Gerecht, en een iegelyk kende hem vry: want daar werdt niets tot bewys der misdaad te voorfchyn gebragt. De anderen niettemin fchooten toe, en ftieten hem van boven neêr, verjaagende de Rechters niet alleen met fmaad, maar ook met gevaar, ten einde anderen, door hun voorbeeld, niet zouden beftaan oprechtelyk te vonnisfen. ïn opdat niemand vrygelprooken werdt, gaven zy  GORGON. NIGER, 33? zy hunnen toorn den ruimen toom, en floegen» zonder eenige rechtspleegmg, naar hun welgevallen, dood wien zy wilden* Ook werdt gorgon, een bemind man, omgebragt, nevens niger den Pereiter, welke ortder de Schutsheeren des Joodfcben lands tot Overfte verkooren was, zynde een dapper krygsman, die, tot een blyk zyner kloekmoedigheid, tekenen zyner wonden aan zyn lichaam droeg. Deeze werdt ook ge* greepen, om gedood te worden; en ziende, dat men hem ter ftad uitleiden wilde, begon hy niet om zyn leeven, maar om eene begraavenis te bidden: doch hy kon, op deeze erbarmelyke bede, geen behoorlyk noch barmhartig antwoord verwerven. Men verzinde lasteringen. Die geld gaf was onfchuldig, en die geen geld gaf werdt als een fchuldige aangetast. XI. HOOFDSTUK. Vespasianus, verfiaan hebbende, hoe bette Jerufalem gefield was, wordt van veelen geraaden derwaards te trekken, doch Jlaat zulks af* Tervvyl dit te Jerufalem voorviel, beoorlogdé vespasianus eenige andere plaatzen in Judea. Hem werdt gezegd , hoedanig een oproer te Jerufalem was; hoe zy eikanderen door eenö binnenlandfche tweedragt ombragten, en hoe gruuwelyk de eene burger den anderen vermoordde. Veelen rieden hem aan, derwaardg te trekken, opdat de Roomfche zegepraal en zyne eere geen afbreuk leeden. Doch hy, als een zedig en befcheiden man, die zulks niet, XX. dèel. Y Vofc  3^3 RAAD VAN VESPASIANUS. volgens de gewoonte van den gemeenen hoop, nuttig hielde; maar, naar zyn eigen hoog verftand, van 't voordeel des gemeenen bests oordeelde, gaf den geenen, die hem zulks rieden, tot antwoord: „ Dat het gemeene nut niet altoos door ftryden bevorderd, maar dat gemeenlyk na 't afleggen der wapenen lof verkreegen, en aan 't Vaderland de fchuldige pligt beweezen werdt. Wat, vervolgde hy, is 'er aangelegen,hoe de vyand overwonnen wordt, of het door ons, dan of door zyn eigen zwaard gefchiedt? En wanneer hy door zyn eigen geweer fneuvelt, dan ligt de haatelykheid daarvan niet op de Romeinen: want zy kunnen over ons niet klaagen, vermids zy den anderen zelve zo kwaalyk onthaalen, geevende daardoor te kennen,- hoe billyk de oorlog zy, dien zy tegen ons aanvangen, dewyl zy zichzelven niet verfchoonen. Het fchynt, dat deeze wraak hun van den Hemel overkomt, en dat zy woelen en moorden moeten, om dat zy de Romeinen beleedigd hebben. Maar indien iemand meent, dat onze eere daardoor gekrenkt wordt, die weete, dat toekyken fomtyds nutter is, dan met gevaar te ftryden. Daarenboven heeft onze maximus met woorden hannibai, grooter afbreuk gedaan, dan met vechten. En hoewel de s cipio's Afrika ondergebragt hebben, zo zyn 'er wel meer geweest, die door oorlogen de overhand behielden: maar deeze roem komt maxim-us alleen toe, dat hy door uitftel het Gemeenebest gered heeft. Het is derhalven veel meer, het Roonfibe Ryk in zynen luister te behouder, dan het zelve uit te breiden. Dóch willen wy de verdiensten der deugden tegen eikanderen ftellen, dan is zekerlyk de wysheid in den oorlog niet minder beroemd, dan de eertekenen der fterken. Laatze eikanderen vry ombrengen, onze lof zal daardoor niet verminderd worden, taaaï onze zege zal veel toeneemen. Zy kunnen ■ de  raad van vespasianus. de hunnen niet behouden, al is 't, dat wy die Verfchoonen. Maar wat zal het zyn, byaldien zy zich onderling bevredigden , wanner wy hen naderden? Dit is iets, waarvoor ik niet vrees; maar ik meld het alleenlyk, om uw gevoelen tegen te fpreeken. Doch zo de oproer blyft duuren, dan zal men zien» dat zy zichzelven beoorlogen , terwyl het Roomfche heir ftil zit* en wy de overwinning verkrygen, niet door onze dapperheid, maar door hun ontlyven van eikanderen, 't Is derhalven best, dat men hert in ons afweezen , tot hunnen eigen ondergang laat woeden, ten einde niemand denke, dat zy meer door ons , dan door hunne muitery gegeplaagd worden. Wy kunnen 'er gevoeglyk heenen trekken, wanneer 'er nog één overwinnaar overig zal zyn, om tot onzen triomf te ko> men. Zy, die voor de hunnen vlieden, moa* gen zich veiliglyk tot ons begeeven; en die van hun eigen volk kwaalyk gehandeld wor* den, zullen by ons genade vinden. XII. HOOFDSTUK* Veelen vlugten uit Jerufalem tot de Romeinen § en anderen komen door heimelyke laagen ifr nood. Deeze meenirtg bedroog vespasianus Jiiett want die zich met geld konden vry koopen* liet men naar de Romeinen gaan. Aldus wareü alle de wegen en paden vol van vlugtenden« De ryken kwamen vry, maar de armen * dii t a g®S8  340 JOANNES HEER SCHZÜGT. geen geld hadden om zich los te koopen, moesten wakker voorhouden: en veelen werden buiten de ftad door heimelyke laigen en moorderyen zeer beangst; doch voornaamelyk de armen, dien 't aan gezelfchap mangelde; zo dat zy, t'huis en buiten, in gelyke zorg en gevaar ftonden. Maar veelen wilden echter liever onde de hunnen fterven, op hoop van in hun Vaderland begraaven te worden. XIII. HOOFDSTUK. joannes ftaat ?net list, bedrog, en geweld naar de regeering. Drie gruuwelyk^ plaagen gaan in de ftad in zwang, waarby nog komen de heimelyke moordenaars. Na dat nu een iegelyk, door het ombrengen van zo veele menfchen, bevreesd was geworden, bragt joannes alles onder zyne magt: want het was hem niet genoeg4 in gelyk aanzien met de Overften der oproeriger, te zyn; maar hy haakte ook naar dwingelandy, benydende zyns gelyken, en verachtende de bevelen van anderen; zo dat 'er niets gelden mogt, dan 't geen hem geviel. Deeze doortrapte fchelm nam tot zyne trawanten zodanigen, als hy zelf wilde, leidde hen bedriegelyk om den tuin, koft hen om door geweld, en kreeg door zulke listen veelen op zyne zyde. Doch daar waren ook anderen, die zodanig eene dienstbaarheid met groet gevaar weigerden, voornaamelyk, dewyl zy, gewoon zynde te heerfeben, in de flaaverny eenen weêrzin hadden. Dus gingen 'er in de ftad drie plaagen in zwang, tyranny, oorlog»  GEHEIME MOORDENAARS. 341 log, en oproer, waarvan één alleen genoeg was, om niet alleenlyk ééne, maar veele fteden te vernielen. Doch van deeze drie was de oorlog de ligtfte: want een rechtmaatige vyand is veel draagelyker, dan tyranny en oproer. Hierby kwam nog eene vierde plaag, naamelyk, die van de heimelyke moordenaars, welke, de ftad door oproer en tyranny gedrukt ziende, alles, wat omtrent hen was, pionderden en wegnamen. Vrouwen en kinders, die te zwak waren om overweg te voeren, floegen zy dood, zo dat 'er zevenhonderd omgebragt, en de veldvruchten naar de vlekken gevoerd werden. Zy kwamen op de akkers, in de fteden, en in godsdienftige vergaderplaatzen, alwaar zy alles roofden, en geene gelegenheid om te moorden verzuimden: want daar waren veelen, die met hoopen, tegen 't gemeen gebruik der rooveren, zich tot moorden begaven ; zo dat door gruuwelyk woeden de oorlog zeer heftig toenam. Daar was geen genade, fchoon men zich overgaf, noch geene barmhartigheid, hoewel men genade badt. XIV. HOOFDSTUK. vespasianus komt, op V verzoek der burgeren van Gadara , vóór de ftad, om die legen de moordenaars te befcbermen. De oproerigen dooden dolosius, en neemen de vlugt. De ftad wordt aan vespasianus tvergegeeve». H ierom werdt vespasianus , van wien zy hun verderf gevreesd hadden, verzocht, hun te Y 3 hul-  34* GADARA GEWONNEN. hulpe te komen. Hy toog derhalven naar Ga4ara, alwaar veele ryke lieden woonden, die, om hun vaderlyk erfdeel, hoe langer hoe meer, voor de laagen der Moordenaaren bezorgd wor* dende, heimelyk aan vespasianus gezonden hadden, opdat hy tot hen komen, en de ftad tegen die moorddaadige menfchen befchermen Wilde. Het Roomfche heir kwam daar op aan, en zo ilra de Gadarcners zulks gewaar werden, wenschten zy van harte tot de Romeinen te moogen vlieden; maar zy wisten niet, hoe zy zulks zonder gevaar zouden kunnen doen, dewyl het te duchten was, dat het oproerig rot, als zy vandaar gaan wilden, zich opmaaken en hen dooden zoude. Doch het bleef niet verborgen, dat vespasianus door de Gezanten der Gadareners ontbooden was : weshalven zy r> o l o s i u s , als éénen van de voornaamften der ftad,en die van de bezending wist, gevangen namen, en ombragten. Zy, zich aldus gewrooken hebbende, weeken uit de ftad, en begaven zich naar eenige heimelyke en veilige plaatzen; waarop Gadara aan de Romeinen overgegeeven, en vespasianus met groote vreugde ontvangen werdt; die toen aanftonds pi,a£IE;us heenen zondt, om de vlugtenden na te f ageq, terwyl hy zelf weder naar Cejared trok, XV. HOOFfJ,  NEDERLAAG DER JOODEN. 343 XV. HOOFDSTUK. De Moordenaars, uit Gadara gevlugt, worden door PLAGious en zyne vy]'honderd ruiters in een vlek verflagen, nevens eene grooie menigte volks aan den Jordaan, waarvan eenigen door het zwaard, en anderen door 't water omkomen. Placidus onderhaalde met vyfhonderd ruiters de vlugtenden, en noodzaakte hen, zich in het naaste "vlek te begeeven: doch zy, in 't zelve een braave jonge manfchap vindende, fchepten weder moed, om zich tegen de Romeinen te verweeren, 't welk tot hun verderf ftrekte: want die buiten het vlek waren werden van de ruiters omringd, en zonder verhindering gedood; en die te rug vlooden werden by de poort overvallen en .neêrgemaakt, zynde het getal der dooden zo veel, dat indien menze op el'kanderen geworpen hadt, zy een Mapei, zo hoog als de muur, zouden gemaakt hebben. («) Eenigen, die't ontkwamen, poogden de magt der Romeinen ten breedMe uit te meeten, en zeiden, dat zy grooter waren dan andere menfchen, en dat niemand hen, die als onverwinnelyk waren, wederMaan kon. Hier door verfchrikte élk, en nam de vlugt, opdat niet de naaste Meden, en die op de grenzen lagen, en inzonderheid Jericho, dat wegens de menigte zyner inwooneren aan de anderen hoop gaf, ver- 1 O') Het jaar der Waereld 4032, — na chrutvs 70. Y4,  344 NEDERLAAG DER JOODEN. verlaaten werden, placidtjs, diende, dat alles hem naar wensch gelukte, jaagde deezen met zyne ruiters ook na, floeg hen by menigte ter neêr, en verjoeg allen , die hem voorkwamen, tot aan den Jordaan toe, alwaar hy eene groote menigte aan den oever der rivier vondt, welke hy niet doorwaaden kon, omdat ey door de ftortregens of de gefmolten fneeuw zeer hoog gezwollen waj. Deeze, de Romeinen aldus vóór zich ziende, voegden zich aan 't water byeen, en fielden zich fchrap; en dewyl zy niet vlugten konden, deedt de nood hen op de weinige ruiters aanvallen; maar die hielden zich volgens hun oud krygsgebruik dapper; verbraken de flagorde hunner vyanden; Verftrooiden de benden; drongen in op de nioeden; en vervolgden de wykenden, zo dat fommigen door hunne vyanden, en anderen door liunne eigene zwaarden, als zy malkanderen verdrongen, omkwamen. Eenigen liepen door uitzinnigheid in de rivier, en terwyl de een ?an den anderen hing, zonken zy tezamen naar «en grond. Sommigen, die 'er meenden door 4e komen, begaven zich te water, maar een weinig voortgeraakt zynde, werden zy, of door den draai-ftroom, of door den flerken vloed, weggerukt. Anderen, die zwemmen of water treeden konden, werden door de takken der bootnen, die langs de rivier ftonden, of door eenig ander toeval weerhouden , zo dat zy in ;t water moesten fqeuvelen. En wanneer iemand die niet zwemmen kon, eenen anderen zwemroer vasthieldt, gingen zy beiden te gronde: of zo iemand onbelemmerd voortzwom, die werdt met pylen zo gefchooten, dat hy met den buik omhoog draaide, en, zonder zyne armen te be-, weegen, naar omlaag zonk. Onder de geenen, Welke niet zwemmen konden, waren 'er, die, om aan een ligten dood te geraaken, zich van *m% fteiltQ in dep vloed rieêrftortten. Anderen ver?  SLAGTING DER JOODEN. S4j verzonken in 't welzand, en veelen ftruikelden over de gladde keifteenen, waardoor ze vielen, en van den ftroom weggefleept werden. Dertienduizend vielen 'er door't zwaard, maar die in de rivier omkwamen waren ontelbaar. De Romeinen kreegen eenen grooten buit van fchaapen, kameelen, ezelen, en runderen. Deeze flagting, die zeer groot was, nadien het ganfche land met lyken bezaaid was, (want overal, waar men de verftrooiden aantrof, werden zy doodgeflagen,) werdt te grooter geacht, omdat de Jordaan, door de doode lichaamen geflopt zynde , zynen vryen loop niet hebben kon , en de Doode Ze» door 't bloed en de lyken haare natuurlyke gedaante veranderd hadt, vermids alles, wat de Jordaan ontving, daarin kwam. Kortom, men hieldt het daarvoor, dat 'er op dien dag tweeënnegentigduizend tweehonderd, alleenlyk door die vyfhonderd ruiters en drieduizend vostknechten, omgekomen zyn. Als pt,acidus daarna weêr vertrok, bragt hy slbïta9 Julïas, en Betesmon, nevens alle de vlekken van die landftreek, tot aan de Doode Zee coe, weder onder 't Room/cbe Ryk, en hy ftelde eenig krygsvolk op vaartuigen, om allen, die op de gemelde zee vlugtten, te dooden. Y§ XVI. HOOFDr  346 VESPASIANUS OPTOGT. XVI. HOOFDSTUK. vespasianus, verftaande dat in Italië een oproer tegen nero ontftaan was, bejluit zulks voor te komen. Hy vertrekt van Cefarea, doet over de tienduizend menfchen dooden, en duizend gevangen neemen; bezet de vlekken; trekt naar Amathunte, en Jericho, alwaar hy trajanus aantreft. Veelen vluggen uit Jericho. Bejchryving dier ftad en landsdouwe. Alhoewel nu alles tot aan Macheronte weer veroverd was, echter wachtte vespasianus naar gelegenheid, om de hoofdftad van Judea met het Roomfche heir aan te grypen. Terwyl hv nu bezig was met het verrichten der zaaken, die hem vertrouwd waren, kreeg hy tyding, dat in Gallïè onrust ontftaan was , en dat eenige voornaame krygsmannen van nero afgevallen waren. Dit verftaan hebbende, overleide h», hoe hy dien inlandfchen oorlog, (trekkende tot nadeel van"t Gemeenebest, en gevaar van 't geheele Roomfche Ryk, zoude mooeen dempen, zo dra hy den oorlog m t Oosten geëindigd zoude hebben, om alzo allen opvoer in Italië of neer te leggen, of voor te komen. Wanneer dan de winter voorby, en da lente aangekomen was, trok hy met het orootfte gedeelte des heirs van Cefarea, en kwam aah eene ftad, die Jutipatris genoemd werdt. Vandaar voorttrekkende verbrandde hy de dorpen, doodde al wat vreemd was, en vernielde alles, wat op de grenzen der Idumeërs ia lius, de overwinning bekomen, en veelen van de zynen 't leeven gelaaten hadden, -heeft hy zichzelven te Brixel, alwaar hy zich onthieldt, omgebragt, om de fmaad te ontgaan, dewyl hy niet langer dan drie maanden en twee dagen geregeerd hadt. Waarop vitellius dan, als overwinnaar, met het heir, dat van weder zyde overgebleeven was, naar Home trok. XXV. HOOFD-  364 'T LAND BEDORVEN. XXV. HOOFDSTUK. vespasianus en zyn Hoofdman cereaeis verderven het Joodiche land. simon, Idumea doorftroopt hebbende, komt weder vóór Jerufalem. joannes laat in de ftad allerlei moedwil toe. De Idumeërs fcheuren zich van joannes. De Burgers, voor beide vreezende,, neemen simon in ter hunner hulpej maar hy betoont zich als eenen vyand. Ten zelfden tyde toog vespasianus uit Cefarea, verdierf het Joodjcbe land, en beoorlogde alle de naastgelegene gebergten en kasteelen. AI wie zich ter weere ftelde, doodde hy, ?maar wie genade verzocht, dien fchonk hy 't leeven. Hy verjaagde de vyanden, en leide zyn volk in hunne plaatzen. Insgelvks doorftroopte cerealis, een Roomsch krygshoofdman, alles met. zyne ruitery, verdelgde eenigen, en bragt anderen ouder. Hy dreef veele gevangenen vóór zich heenen, en tot Jerufalem toe werdt alles afgebrand, opdat de Jooden geen toevlujit zouden hebben; zo dat alle pasten hun vóór 't beleg afgefneeden werden. Doch zy floegen zo weinig acht op zichzelven, dat zy ook in de ftad met elkanderen ftreeden. Van binnen was de Tyran joannes, -van buiten vóór de muuren was de vyand simon, die, zyne huisvrouw wederbekomen hebbende, een weinig afweek; maar na dat hy Idumea verdorven hadt, kwam hy veel fterker we-  ONDEUGDEN. 365 wederom, en trok'rondom de muuren der ftad Jerufalem, zo dat de grond dreunde door de wapenen, joannes, die 'er binnen lag, hitfte de zynen met fchelden tot den oorlog aan, en liet hun alle fchelmeryen toe. Het rooven ging 'er in volle zwang; geilheid en onkuisheid fpeelden haare rol; men gebruikte allerleie geurige en kostelyke zalven; men krulde het hair met naalden;, men beftrooide zich met poeder, en men trok vrouwen kleederen aan: ja men verfierde zich niet alleen als de vrouwen, maar bootfte haare tederheid na, en pleegde de fnoodfte ontucht. De mannen werden zo verwyfd, dat zy vrouwelyke Hemmen aannamen, haare natuur door tederheid verdierven, lang hair droegen, hunne aangezigten blanketteden, de wangen verfierden, den baard fchooren, en ichandelyke geilheid, nevens eene onverdraagelyke tyranny, pleegden. Zy gingen ook met eenen zachten tred; doch droegen, als wakkere krygslieden, zwaarden onder hunne bonte rokken, die zy gezwindelyk uitrukten, en alles, wat hun voorkwam, doorftaken. Wie simon ontweek, werdt van joannes gedood: als iemand voor joannes uit de ftad vlugtte, en in simon's handen viel, dan werdt hy vóór de muuren oragebragt. Inmiddels poogden de Idumeërs joannes tyranny te ftuiten; want zy hadden eenen afkeer van zyn geweld en wreedheid: des ftreeden zy tegen de lyfwacht des Tyrans, en dreeven ze te rug tot in 't koninglyke Hof, het welk de naaste bloedvrienden van den Koning der Adiabenen gefticht hadden. Toen verjaagden zy allen, die daar tot tegenweer gefield waren, en namen daarop den Tempel in, plonderende den roof des Tyrans: want joan- ' nes hadt aldaar alle zyne goederen gebragt. Hierop ontftondt eene groote vrees, dat de Idume rs, by nacht uit den Tempel in de ftad komende, het volk door 't zwaaid dooden, en de  356 SIMON EN JOANNES. de ftad met vuur verbranden zouden. En deeze fchrik beving de ingezetenen dermaate, dat zy niet befluiten konden wat hun te doen ftondt: want daar zy éénen 'Tyran niet verdraagen konden, voerden zy 'er twee in. joannes hadt de tyranny met bedrog begonnen; maar simon» die van de gemeente tot hulp verzocht werdt, bragt eerst den burgeren eene heerfchappy, en de ftad eenen Tyran op den hals. Want de Hoogepriester matthias Werdt gezonden, om hem te verzoeken, dat hy ter ftad in trekken wilde: doch hy weigerde heel fors hunnen Heer te zyn, even als of hy zich daarover bezwaard zoude vinden; maar de ydele eere weêrhieldt hem niet met zyne geheele magt in de ftad te vallen. Die van binnen Openden dan zelve de poorr, om eenen fchaadelyken dwingeland in te voeren, daar zy nogthans den anderen, die minder was, vervloekten, simon, aldus naar zynen wensch binnen gekomen zynde, betoonde zich tegens een iegelyk als vyand, en was niet minder wreed tegens die geenen, welke hem ingeroepen hadden, als tegens deezen, om welken men zyne hulp verzocht hadt. joannes vervolgde, ondertusfehen, met zyne list, en de ftad was in grooten nood; alhoewel men niet weeten kon, wie van beiden, joannes of simon, de grootfte fchaade deedt. XXVI. HOOFD»  SOLDAATEN MORREN. 367 XXVI. HOOFDSTUK, De oude krygslieden, te onvreede dat vitellius Keiz'er geworden was, worden te raade, vespasianus Keizer te maaken; waartoe by na fierke weigering bewilligt s en daarop naar Egypte trekt. Ten zelfden tyde ontving men de maare van den burgerlyken oorlog onder 't Roomfche heir, en dat galba en otho omgekomen waren, en vitellius Keizer geworden was, die, als de fnoodfte deugeniet, onder hen, gelyk de droesfem, was blyven zitten. De oude en ervaarene krygslieden, dit verftaan hebbende, werden zeer misnoegd op de voornaamfte keurbenden te Rome, die, den oorlog reeds ontwend zynde, en den naam van krygsvolkeren al vergeeten hebbende, zich evenwel de magt hadden aangemaatigd, om naar hun welgevallen eenen Keizer aan te Hellen, en eenen Voorftander van 't Roomfche Ryk te verkiezen: door welk voorbeeld het krygsvolk in Galli'è bewoogen was, vitellius het Ryk te beveelen, eer zy zich met den Raad en 't volk van Rome daarover beraaden hadden. Dit deedt vespasianus krygslieden zeggen, „ dat men hen maar voor onnutte knechten hieldt, die doen moesten wat anderen behaagde: ja die, hoewel de voorden in 't gevaar, echter de laatften in de eere moesten zyn, onaangezien zy, zo lang geoorlogd hebbende, de triomfen dagelyks vermeerderden. Dat de anderen Heeren maakten uit de allerflechtften, en zulken opwierpen, die gansch onnut, en de traagften waren, niets an-  368 SOLDAATEN MORREN. anders kunnende dan flempen en fchandelykhe* den bedryven. Dat men derhalven zich moest opmaaken, hen tegentrekken, en zulke onbillykheden weeren. Dat zy vespasianus onder zich hadden, die, een dapper man zynde, waardig was, om tot Keizer verkooren te worden, dewyl hy een goede raadgeever, en töt den oorlog veel bekwaamer was, dan de jongen. Dat men in de voorbaat moest zyn, opdat hy van anderen niet eerst verkooren werdt, 't geen voor hun, met welken hy in den kryg oud geworden was, eene fchande iri de triomf zou wee-zen. Wanneer kou 'er eene betere gelegenheid voorvallen, om hem zynen zwaaren arbeid en moeite te vergelden? De Raad en de gemeente van Rome zouden deezen gulzigaard, die fchandVlek van 't gemeen, vitellius, wien de naam van Keizer niet toekwam, niet kunnen dulden, noch infchikken, dat zulk een dronkaard, die de goederen der Romeinen verkwistte, langer in zulk een aanzienlyk ampt bleeve. En wie zou eenen Tyran tot Heer begeeren, wanneer 'er iemand in 't heir was, waardig om 't Roomfche Ryk te gebieden? Wie zou zich gaarn aan zulk eenen onderwerpen, en onder de ondeugden bukken; nadien de luiheid eens Keizers oorzaak tot oorlog gaf, en de nuchterheid daarentegen in eenen Regeerder den vrede behieldt, en de vyanden overwon? Wie zag niet aan vespasianus, hoewel hy een onderdaan was, dat hy echter de regeering verdiende, en dat het bewind van 't Roomfche Ryk hem paste, dewyl zulk een groot getal krygsvolks, en het ite'rkfte gedeelte van 't Roomfche heir hem gewillig gehoorzaamde. Waartoe dan gedraald? (zeiden ze} Zou hy de Keizerlyke waardigheid, welke hy door zyne dappere deugden verdient, aan eenen anderen overlaaten; en wy 't geen ons van rechts wege toekomt aan anderen afftaan? Byaldien wy hem niet eeren  VËSPASIANÜS KEIZER. 369 eefen willen, laat ons hem ook niet verkleinen. Laat ons zo onbillyk niet handelen, dat wy hem verfmaaden, als of hy een Ryk onwaardig ware, waartoe men Vitellius waardig geacht heeft. Eindelyk, dewyl zyns) broeders zoon domitianus in Italië is, zo heeft men. te duchten, dat de anderen, die op den Tyran aandringen, hem nadeelig zyn zullen, indien zyns broeders zoon zich opwerpt. Wy moeten dan hem, dien wy niet als eenen Keizer willen aanzien, als eenen misdaadigen aanfchouwen." Wanneer deeze en dergelyke redenen fterk onder 't krygsvolk omgingen, waren zy vespasianus aan, en baden hem, de regeering des Roomfcben Ryks te willen aanvaarden: doen by floeg zulks plat af, wendde zyne onwaardigheid voor, en dat alrcede een Keizer aangefleld was, waardoor een inlandfche oorlog ontftaan zoude, Maar hoe zy meer aanhielden, des te volftandiger weigerde hy, totdat zy eindelyk, op zynen Herken tegenftand, hem gewapenderhand omringden, en met uitgetoogene zwaarden hem den dood dreigden; vermids zy oordeelden, dat hun een groot gevaar nakend ware, indien hy zich hen ontrok. Daarop ftemde hy dan hunne begeerte toe, meer uit dwang, dan vrywiilig; hoewel anderen gewoon zyn naar zulk eenen ftaat te trachten. Het krygsvolk drong 'er hem toe aan, en de Bevelhebbers rieden het hem; vveshalven hy meer uit zorgvuldigheid, dan om zich die eere aan te maatigen, naar Egypte Ipoedde, omdat hy wist, hoe veel het AWfcle Ryk aan dat land gelegen was, dewyl men hét koorn daaruit hebben moest, en hy 'er zyn verblyf zou kunnen houden, indien hy de overwinning behieldt, of 'er eene-, wyk hebben, om tegen vitellius zeker te zyn, indien de oorlog lang duurde. Ook lagen daar twee «rygsbenden, welke hy tot zich meende te trekken, opdat de groote ftad van dat land, die IX. DEEL. Aa van  373 ALEXANDRUE. van natuure zeer fterk was, niet in de mag? van vreemden mogt vervallen, 't welk tegen den uitflag des oorlogs zeer dienftig was. Hieron zal ik van de gelegenheid des lands, doch voornaamelyk van dè Hoofdftad, iets melden. XXVII. HOOFDSTUK. Oorfprong, ft and, en hoedaanigbeid der ftad Alex» andrië in Egypte. De ftad Alexandrie is gefticht van alexander, die .door zyne dapperheid de Groote bygenoemd werdt. Deeze ftad ligt tusfchen Egypte en de Zee als een beflooten burg, hebbende geene zeehaven, gelyk ook niet de meeste •fteden van Egypte, zo dat men 'er van buiten zeer bezwaarlyk kan aankomen, dewyl zy ligt aan de uiterfte oorden van Afië. Naar den kant van Europe paalt zy aan de dorre plaatzen van 'Lybiè, die tot Egypte behooren. Het bovendeel naar 't Zuiden fcheidt Syrië van Moorenland, en van den fteilen waterval des Nyls, waardoor men met geen vaartuig komen kan. Naar 't Oosten ftrekt zich het Roode Meir uit tot aan Kliteum, welke plaats de laatfte is, vanwaar •men tot in Indië kan vaaren. Overzulks ftaat zy, aan de ééne zyde, voor een groote hitte der zonne bloot, en, aan de andere zyde wordt zy van het Joodjche en Egyptijche Meir befpoeld. Tegen 't Noorden heeft zy maar eenen muur, vanwaar men naar Syrië gaat; anders is zy overal beflooten, en van natuur zeer wel bewaard > uitgenomen, dat de vesting naar 't Noors  ALEXANDRIE. %jt ■Noorden verdeeld is, en als twee havens heeft, waardoor de vreemde waaren naar Egypte gevoerd, en het koorn naar andere landen gebragt wordr. Het land is zeer groot: want tusfchen Sïrne en Pelujium, zo men 't bericht gelooven mag, ftrekt het zich tweeduizend ftadiën, en van Plintbïne tot Pelujïum drieduizend zeshonderd ftadiën uit. Dit is een land, waarin het nooit regent, en alwaar geen regen van noode is, dewyl het door den Nyl, genoegzaam bevochtigd wordt. Deeze rivier vloeit ter wederzyde, en maakt door haare vettigheid de velden en akkers vruchtbaar, 't welk den fcheeps-en akkerlieden beiden wel te pas komt; want fommigen vaaren met fchepen, en etlyken bouwen het land, en bezaaien het zonder ploegen, terwyl de anderen rondom de akkers vaaren. Men ziet 'er geene andere affcheidingen dan graften». waaldoor het land onderfcheiden is. De fchepen en huizen over 't ganfche land zyn zonder^ orde, en liggen om den Nyl, als of zy op 't land dreeven, wanneer de Rivier daarover heenen vloeit: want men kan 'er overvaaren tot aan de ltad, die de Oiifants-ü.ad genoemd wordt, maar verder kan men niet voort wegens de fteile watervallen, niec door gebrek van water, maar om dat de ganfche ftroom met zulk een geweld naar beneden valt. De haven deezer ftad is, gelyk gemeenlyk alle anderen, die aan de Zee gelegen zyn, moeieiyk om te genaaken, en gelykt wel naar eens menfchen lichaam, waarvan het -hoofd wat breeder is dan de hals, in welke engte het zeewater, de fchepen dryvende, een lterk gebruisch in'de haven veroorzaakt, wanneer men de engte der havens voorby is. Het'meir ftrekt zich ook, als een lichaam, in de lengte en de breedte uit. Aan de rechterhand van de haven, is een klein eiland, en daarin een groote tooren, welke de Grieken zo wel als.de Latynen, om, zyn gebruik, A a £ faru^  ALEXANDRÏE. Farut noemen, dewyl hy geer verre van de fchippers kan gezien worden; waardoor zy, inzonderheid 'snachts, eer zy aan de haven komeri, door 't vuur, dat 'er op aangeftooken wordt, kunnen weeten, of zy naby land zyn, en alzo door de duifterheid niet op de klippen behoeven te verzeilen, of den ingang van de haven voorby te vaaren. Hierom zyn aldaar eenigen gefteld, die met hout en fakkelen het vuur geftadig onderhouden, het welk tot eenen aanwyzef van het land en de enge haven dient 5 en de naauwte, daar men doorvaaren moet, als mede den krommen waterloop, nevens den bogtigen ingang, toont, opdat men met de kiel der ichepen daar tegen niet zou ftooten, of op de klippen, die onder water zyn, vast raaken. Hierom moet men, in 't inkomen, een weinigwenden , om op de verborgene klippen geene Tchipbreuk te lyden: want de ingang van de haven is fmal, om dat hy, t»r rechter zyde, met tichgelfteenen bezet, en ter flinker door klippen geflopt is. Vóór dit Eiland wordt ook een zeer groote last ingeworpen, op dat de fondamenten door de onftuimigheid der zee niet bezwyken, of door het groot geweld zich begeeven zouden. Hierdoor is, vermids de onftuimige baaren tegen het eiland aanflaan, en tusfchen de fcherpe klippen te rug vallen, de vaart daar altoos ontroerd, en wegens den onfluimigen doorvloed zeer gevaarlyk. De haven is dertig ftadiën wyd; de zyden daarvan zyn veilig, hoe onftuimig het weder weezen moge: want dewyl zy van ouiten eng is, en het eiland daar tusfchen ligt, zo worden de baaren der zee weggedreeven, en het gevaar, dat 'er anders in den ingang is, daardoor verminderd, nadien de engte des ingangs tot eene befcherming voor de ganfche haven verftrekt, en haar voor koude en onweder, welken anders den ingang koumerlyk maaken, behoedt, En niet te vergeefs  VESPASIANUS VOORZORG. 3js geefs is deeze haven zo veilig en zo groot, nadien alles, wat de ganfche Waereld van noode heeft, daar heenen gevoerd moet worden: want het groot en magtig volk deszelven lands handelt met de geheele Waereld, die door de vruchtbaarheid van dit aardryk, 't welk zulk eenen overvloed van vruchten voortbrengt, byna onderhouden kan worden. XXVIII. HOOFDSTUK. Vespasianus, alles in Egypte verricht hebbende, komt weder in Syrië, en daarna te Berith, alwaar de Gezanten van veele (ieüen tezamen, komen. Josephus wordt van zyne banden ontflagen. nu vespasianus alles, wat noodig was, verricht hadt, en de krygslieden, in zyne regeeringe bewilligende, hem verzekerden, dat alles in zyn afweezen wel gaan zoude, zo begaf hy zich weder naar Syrië, doch liet tiberius alexander, die toen het gebied over Egypte hadt, aanmaanen, op dat hy de gunst en vriendfchap van zyn krygsvolk, 't welk in de bovengrenzen lag, zou hebben, en de noodzaakelykheden van het Roomjche Ryk naar zyn vermoogen bevorderen. Dit liet tiberius fchriftelyk aan al zyn landvolk en krygsknechten weeten, die zulks met vreugde aannamen, en hem trouw en gunst beloofden.- vespasianus kwam dan te Cejarea, en vandaar te Berith, alwaar veele gezanten uit eene menigte van lieden'met groote blydfchap tot hem kwamen. Ook werdt josephus aldaar, door 't A a 3 be¬ rt  374 JOSEPHUS IN VRYHEID. bevel des Keizers, van zyne banden ontfiage», en titus bragt te wege, dat men" zyne ketenen niet alleenlyk ontfloot, maar ook aan ftukken brak, 't welk zo veel beduidde, als of hy nooit in banden geweest was. Want de Vader, dit toegedaan hebbende , liet een byl brengen, en de ketenen verbreeken, opdat de Jooden mogten weeten, dat die genade hun ook niet geweigerd zou Je worden, indien zy zich beterden, cn om vrede baden. Ook ge» fchiedde dit, ten deele, om zich aan eens anders vermoogen niet te onderwerpen, dewyj rlle de magt nu op hem gekomen was. XXIX. HOOFDSTUK. vespasianus neemt voor naar Rome te trek' ken; zendt mutianus met een party rutters voorafs beveelt antonius in iralië te vallen, vitellius blyft banketteeren, en beveelt de zaaken aan cecinna; die, zich te zwak bevindende, zyne hoofdlieden vermaant, van j vitellius af te vallen, en zich aan a n t omus over te geeven. Vespasianus kwam daarna te Amocbïè, alwaar hy beraadflaagde, hoe men te Rome zou kunnen komen, vermids hy te Alexandtié en in Egypte alles in zekerheid bevonden hadt, Hy beïloot dan mutianus met een goed gedeelte ruiters en voetvolk vooraf naar Italië te zenden, terwyl hy, voor eene langduurige fchipvaart vreezende, zvne reize door Kappadociè' en Fiygi'è nam. Hy gêboodt ook antonius, die van de  OPTOGT TEGEN VITELLIUS. 375 de derde keurbenden in Myjtë Overfte was, in Italië te vallen, terwyl men daar nog onbereid was, eer de Vitelliaunen zich bewoogen. Maar vitellius, als een flaaperige dronkaard, die 'Zich meer aan zyn banketteeren dan aan de zaaken des Ryks liet gelegen zyn, was in dit groot gevaar zo zorgeloos, als of hy fliep. Doch eindelyk door de tyding van antonius aankomst ontwaakt, zondt hy c ecinna met een hoop krygsvolks af, betrouwende zulke gewigtige zaaken aan geenen anderen, ook zich opcecinna's dapperheid verlaatende, om dat hy het heir van otho geflagen hadt. Hy dan, antonius by Kremona aangetroffen hebbende, veritondt, dat hy eene groote magt van dappere krygslieden by zich hadt, en dat hy tot vyanden hebben zoude zodanigen, die veele overwinningen behaald hadden, terwyl hy in fterkte en 'getal geenszins tegen hen opmogr; Hy riep derhalven de hoofdlieden byeen, eu riedt hun den oorlog te ftaaken, vermids zy te zwak waren, en de eere des Keizers den voorrang hadt, ook omdat de naam des Veldoverften veel in den oorlog vermogt. ,, vespasianus hadt zich met het heir in Gallis treffelyk gekweete'n, de Briiannïérs overwonnen , en was door gansch Oosten in groot aanzien,* zo dat van zynen naam alleen de uitflag fcheen af te hangen, vitellius, daarentegen, deedt niet anders dan brasfen, en- 't geen hy den voorigen dag gegeeten hadt onder den maaltyd oprispen, in vervvachtinge, indien de vyanden hem overvielen, dat hy in zyne dronkenfchap zonder pyn omkomen zoude. Door de keizerlyke Majefteic van den éénen werden de krygslieden moedig, en door de fchande van den anderen fla.auwhartig; weshalven wel toe te zien ftondt, dat zy de eere, die in voorgaande oorlogen verkreegen was, niet wederom verlooren. Alhoewel zy otho, die vitellius A a 4 ge-  37* RAADPLEEGING. felyk geweest was, overwonnen hadden; zo adden zy echter nu met iemand te doen, die de ganfche Waereld, door zyne triomfen, verheerlykt hadt. Men moest het gevaar door goedheid voorkomen, om vespasianus liever als eenen burger te verkiezen , dan hem tot vyand te hebben, liet was eene jammerlyke zaak , in de burgerlyke oorlogen de overhand te tehou» den; maar nog jammerlyker was het overwonnen te worden, als of men een vyand van de zvnen was: want de overwinnaar behieldt het Vaderland, maar de overwonnene raakte het kwyt; of indien niet, zo werdt hy evenwel, ter oorzaake van zyne mishandeling, gehaat: en men zou achten, dat wy tegen de burgers, en niet tegen eenen Tyran geoorlogd hadden. Waarom willen wy dan (dus vervolgde hy} zo gevaarlyk oorlogen? 't Is genoeg, dat wy eens van den booswicht overwonnen zyn, en wy moeten ons fchaamen, dat wy, zynenthalve, de overhand gehad hebben. Wy meenden, dat hy een goed en nuchter Regent zou zyn, en, door 't gewigt der zaake ontwaakt, de ftaaperigheid verlaaten; maar wat vertoeven wy nu langer? Alle onze krygsgenooten hebben een mishaagen in ons gevaar: alle volken beftraffen ons om onzes oordeels wille; en laaken ons, dat wy zulken fchandelyken perfoon verkooren hebben. Hoedanig een hy is, kunt gylieden daaruit afneemen, dat hy na de overwinning V2rworpen is. Vóór alle dingen behoort men eerst over den uitflag des oorlogs te raadfiaagen, en daarna den ftryd aan te vanger/. Als het gevaar ons overvalt, dan is de raate geeven. Maar gelyk het graauw, inzonderheid het krygsvolk, zeer onbeftendig is, zo kreegen de meesten, dien nacht, in 't leger berouw, dat zy vitellius verlaaten hadden, aangezien zy, indien hy de overhand behieldt, geene genade te hoopen hadden, dewyl Zy zo fchandelyk van hunnen Heer afgevallen waren. Zy ftonden derhalven op, en begonnen onderl A * 5 ling  3?5 VITELLIUS HEIR VERSLAGEN. ling te overleggen, hoe zy dien misflag verbeteren zouden. Daarop trokken zy hunne zwaarden, vielen op cecinna aan, en wilden het verraad wreeken. Doch de Hoofdlieden over honderd en duizend daar tusfchen komende, weêrhieiden zy zich, van hem dood te flaan, maar namen hem gevangen, om hem vitellius toe te zenden. Doch antonius dit verneemende, deedt het volk, dat hy by zich hadt, opbreeken, en overviel de oproerigen gewapenderhand. Zy, hunne vyanden ziende aankomen, rustten zich ten ftryde toe, en verweerden zich eenen korten tyd; maar wendden zich haast, en namen de vlugt naar Kremona. antonius, hen met de ruitery nazettende, voorkwam hen, en fneedt hun den weg af, zo dat de vlugtenden niet in de ftad gelaaten werden, en die hy daar vóór aantrof, bragt hy om 't leeven, waardoor eene groote menigte op de plaats fneuvelde. De anderen volgde hy tot in de ftad, alwaar ze ook gedood werden. Daarna werdt alles geplonderd, en veele kooplieden, die van andere plaatzen daar gekomen waren, werden nevens eene menigte van inwooners, om den buit, (dewyl elk het zyne poogde te behouden,) gedood. Dertigduizend tweehonderd fneuvelden 'er van vitellius volk, en primus (dus was antonius bygenoemd,) verloor maar vierduizend vyfhonderd van zvne krygsknechten, welke hy uit Myfiè gebragt hadt: want de Vitelliaanen, zich omringd ziende, en niet ongewroken willende fterven, lieten de overwinning niet zonder bloedftorting aan de Antonïaanen over. cecinna werdt toen door antonius verlost, en aan vespasianus gezonden, van wien hy niet alleen verzekering van zyn leeven ontving, maar ook eerlyk voor de Ichande des verraads begiftigd werdt. XXXI. HOOFD»  VITELLIUS TEGENWEER. 379 XXXI. HOOFDSTUK. sabinus, 'willende vitellius dooden of verjaagen, krygt aanhang van veele bdeien e» van DOMixiAiVUs: hierop neemen zy 'f Kapitolium in: doch de Duufchen, door vitellius afgezonden, her neemen het. domutianus ontkomt bet. vitellius laat saeinus dooden. Sabinus, deeze overwinning verdaan hebbende, werdt daarop dout, en meende ook lof by den Keizer te behaalen, indien hy antonius voorkwam, en vitellius of doodde of verjaagde. Of indien vitellius zich tot tegenweer delde, hoopte hy, dat anton ius daarop zou aankomen; dewyl men zeide dat hy reeds by der hand was. Hy verzamelde derhalven eene krygsbende uit de vaandelen, die te Rome de wacht hielden, en nam het Kapitolium by nacht in. By dage kwamen veele Edelen tot hem, onder welken ook was domitianus, broeders zoon van vespasiaan: want hy vreesde, dat vitellius zich op hem, als neef van vespasianus, wreeken zoude. Maar vitellius, tusfchen beide gekomen zynde, greep de naasten aan, min bezorgd zynde voor den geenen, die verre af was, (want het gevaar, dat dicht by is, baart grooter fchrik,) en zondt, uit toornigheid, de Duitjeben» dat een gruuwzaam volk is, naar 't Kapitolium-, alwaar zy, in menigre de anderen overtreffende, het wederfpannig rot van sabinus omring-  S«o ANTONIUS TE ROME. ringden, en byna geheal ombragten. Echter ontvlugtte domitianus met veele Edelen, toen de Duitjeben de hoogte van 't Kapitolium innamen, en door sabinus, nevens zyne medgezellen, van die plaats gedreeven werden: want daardoor kreeg domitianus gelegenheid om te ontvlieden, moogelyk, om dat hy tot bet gemeen verderf voor een toekomenden tyran gefpaard werdt. vitellius liet daarna sabinus gruuwelyk pynigen, en voorts dooden, ook werden alle de kostelykheden van 't kapitolium geplonderd, en de Tempel in den brand gedoken. XXXII. HOOFDSTUK. antonius komt te Rome, en Jlaat vitellius volk. vitellius zuipt zteb vol, wordt van 't volk gefleept, gejlagen, cn gedood. Des anderen daags kwam antonius aan, welken men tegentrok, en by de ringmuuren driemaal met hem in een gevecht kwam, waarin al het volk van vitellius verflagen werdt. Ondertusfchen flempte vitellius, opdat hem, indien hy lterven moest, geen maaltyd mogt ontbreeken; weshalven hy lustig liet opfchaffen, en den éénen kroes na den anderen uitzoop, ten einde hy de fmaad en 't gevaar, die hem makende waren, minder gevoelen mogt. Eindelyk werdt hy onder deeze goede cier weggerukt, midden door het volk gefleept, befpot, en geflagen; doch dewyl by zich zo hadt opgevuld, fcheen hy 'er weinig bezef van te ' heb-  VITELLIUS DOOD. s8t hebben: en dus werdt hy, midden in de ftad* onder 't uitbraaken van wyn en bloed, met fpyze vermengd, gedood. Indien hy langer geleefd hadt, hy zou, door zyne overkostelykc maaltyden, alle de goederen des Roomfchen Ryks verteerd, en door de keel gejaagd hebben: want, in den tyd van acht maanden en vyf dagen, welke hy regeerde, hadt hy door Zyne gulzigheid Rome reeds verarmd. De andere verflagenen werden op vyfduizend begroot. XXXIII. HOOFDSTUK. Mi nutianus en antonius komen te Rome, alwaar domitianus lot Stadhouder aangefleld wordt, vespasianus trekt weder naar Alexandrië; en zendt titus met een heir naar Judea, om den oorlog aldaar voort te zetten. D en volgenden dag kwamen mutianus en antónius in de ftad, en konden den foldaaten het doodflaan naauwlyks beletten: want zy vervolgden de Vitelliaanen > die zich zo ftoutelyk aangemaatigd hadden eenen Keizer te kiezen, zeer fel, en doorzochten de huizen der gemeene burgeren met zulk eene gramïchap, dat, Indien zy eenigen vonden, die zich uit vrees verborgen hadden, zy die, als of't Vitélliaanen waren, doodfloegen, eer zy eenige navraag deeden. Vermids nu vespasianus afweezend was, zo ftelde minutianus domi tiaan, even als of de Ryh»sftoel ledig *£ondt', in 't bewind, opdat zyn geluk niet ver-  SS2 VESPASIANUS NAAR ROME. verminderde: want domitianus was toen nog ongeoefend in ondeugden, en maar een leerling in fchelmftukken en geweld, vespasianus, die door den winter en de winden op zee was gehouden geweest, trok met zynen zoon weder naar Alexandrte; doch aldaar bericht bekomende van de verkreegene overwinning, en de gunst des Roomfchen volks jegens hem, nam hy voor, fpoediglyk naar Rome te vertrekken, op dat niet, in zyn afweezen, een nieuwe alarm mogt ontftaan. Echter wilde hy den Joodjehen oorlog niet laaten fteeken; maar vondt geraaden, zynen zoon, als ook deel in zyne zaaken hebbende, de uitvoering daarvan te beveelen, opdat hy zelf te Rome niets verzuimen, en de Jooden hem, als hy zynen zoon in zyne plaats zondt, niet misfen mogten. Aldus werdt titus dan verkooren, om zyns vaders overwinningen te voltrekken, wordende daarop met eene bende uitgeleezen krygsvolk afgezonden. Hy kwam dan te Nikopolis, welke ftad vierentwintig ftadiën van Alexandrië ligt. Aldaar zett-ede hy de krygsknechten in groote fchepen, en voer 'er den Nyl mede af tot aan Thonï, vanwaar hy weder uittrok,-en in de ftad Thamna huisvesting nam. De tweede legerplaats zyner rcize was de ftad Heraklea, en de derde Pelttfium9 alwaar hy twee dagen ftil lag. Daarna toog hy door de woestyn, en kwam aan den Tempel van jupiter cesius. Vervolgens Hoen hy zich te OJlracine neêr, alwaar geen water is; doch door de naarftigheid der inwooneren wordt het water derwaards geleid, en het gebrek, alzo vergoed. Ook ontvingen de Rhinokoluren het heir, en beweezen hem veel vriendfehap. Vandaar kwamen zy in de ftad Raphea, zynde dè eerfte in Syrië als men uit Egypte trekt; en vandaar naar Gaza die de vyfde ftad op hunne reize was. Voorts trokken zy jjaar Askalm} Joppe, en  titus togt. 383 Cefarea, alwaar zy een poos vertoefden, en het krygsvvolk, dat nog in de winterlege- ring was, verzamelden, dewyl de koude toen ophielde ege*:  EGESIPPUS ■ VAN DE JOODSCHE OORLOGEN. VYFDE BOEK. EERSTE HOOFDSTUK. Gruuwelyke tyranny en bloedvergieting te Jerufa1lem: want eleazar, een nieuwe Tyran, neemt den Tempel in, terwyl joannes de benederifte plaats, en simon de bovenftad in hebben, en elk den anderen te keer gaat. De Priesters worden onder 't offeren in den Tempel gedood; en veele gebouwen en koornbuizen verbrand. ln het eerfte jaar van vespasianus Regeering werdt Judea door gruuwelyke oorlogen, en inlandfche oproeren, verfcheurd, zo dat het zelfs in den winter geene rust vinden kon, alhoewel anders de oorlog in dat faizoen plagt ftil te ftaan. Hierby kwam nog de derde tyran eleazar. die, na dat judas, en simon, zenons zoon, nevens ezechias, een jong edelman, hem trouw gezwooren hadden, en»van nog veele anderen gevolgd werden, zich met hun naar den Tempel begaf, het binnenfte en den  DRIE HOOFDEN EN BLOEDSTORTEN. 3§g den omvang daarvan innam, én zynfe wapenen boven de poort des voorhofs fte]de. joannes Hadt insgelyks eenen grooten aanhang, die hem trouw gezwooren hadt; doch zyne plaats was Hager, hoewel hy daarom niet ftil zat* want hy ftelde zich tegens de bovenften te ween Ichoon het rnoeielyk viel, deh vyand boven 'i ïiootd te hebben, simon, dien het volk tot eenen tyran ingehaald hadt, hadt het bovendeel der ftad in; echter was het benedendeel ook met zyn volk bezet. Hierdoor hadt dé ftad eenen dnedubbelen oorlog op den hals- Wahl daar was nooit rust of ftilftand, maar mén vocht geduung en onophoudelyk. Dit kostté veelen het leeven, zo dat het bloéd, hét welk overal ftroomde, en alles verontreinigde, deii ingang des Tempels vervulde, terwyl de lichaa^ men der geenen, die door pylen en lchichteri getroffen werden, hier en daar nedervieleh. ÖtÜ dertusfchen was Joannes in 't midden, bn= der eleazar, en boven siMoN. Gelvk daii eleazar boven heiü was, zo was hy boveil simo^ hebbende de midden-plaats tusfcheri hen beiden in; zo dat, hoe meer hy van dert éénen benaauwd werdt, des te meer befcha^ digde hy den anderen. Nadien hy iiu bóven" de anderen met krygstuig en fchietgéweer voordien was, zo kon hy den oorlog tegens beidefl uitftaan: doch behalven de geenen; die aïdüs ooi logden , k wamen 'er veele Priesters om 5 die , onder 't offeren van \ flajitvee. velvl fneuvelaeh. Want, onaangezien het VdtiÜrig gevecht, lieten de Priesters biet U hunne offeranden te verrichten, zonder iets vaii hun ampt te verzuimen; en hoe zy verder Ifi S^empei-Waren' hde jammerlyker biükwamen, nadien zy zeer vinnig van de fchich-5 ten getroffen werden. Even aliö ging het oók met veele anderen, dié van \ èindè dei■ osïïl aldaar gekomen waren 4 örri in den Tempel iê IX, se el, Mh * fai  386 BLOEDSTORTINGEN, aanbidden, en hun leeven daar meenden te befchermen. Men zag uitheemfchen, ingezetenen, Priesters en gemeenen onder eikanderen liggen; en het bloed van eerlyken en oneerlyken, vroomen en ondeugenden, onder één vermengd, ftroomde uit het binnenfte des Tempels, zo dat de vertrekken zieh als eene plas vertoonden. In den omvang was alles vol geronnen bloed, waardoor veelen, die hunne vyanden ontloopen wilden, daardoor flibberende, nedervielen, en in *t bloed fneuvelden. Evenwel werden de dienaars der tyrannen hierdoor niet afgefchrikt, om 't gevecht te ftaaken; maar hoe 't gevaar grooter was, des te gruuwelyker was hunne woede: en als zy in nood waren, werden de anderen te meer tot de overwinninge aangedreeven, en vielen op de verbaasden aan. eleazar en simon konden wyken, en alzo eenige uuren ophouden, en hunnen adem haaien, maar joannes was geftadig in de wapenen, en ftreedt al den tyd. Als de bovenften ophielden, dan begon simon van onderen, en, als die afgeweerd was, ving eleazar aan; doch liet de anderen ook niet rusten: want als hy fommigen gedwongen hadt achterwaarde te wyken, viel hy op de anderen aan, dewyl hy ftout in den oorlog, en onverdrietig in wreedheid was. Daar zy niet fchooten, wierpen zy vuur op de gevels, zo dat de huizen, waarin fpys en andere voorraad tot een langduurigen oorlog waren, tezamen in den brand vloogen, waardoor de toppen der hooge gebouwen neêrvielen. Aldus werdt de ftad door brand, beftorming, en hongersnood verzwakt. Daar was geene plaats zonder gevaar, geen tyd om te beraadflagen, geen hoop van verbetering, noch geene gelegenheid om te ontvlieden. Alles was vol van droefheid, fchrik, en gruuwzaamheid: overal was rouw en vrees : men zag allerwege het gehuil der vrouwen, het gekerm der ouden, het  WEEKLAGT. 38? het gezucht der ftervenden, en de vertwyfeldheid der leevenden, zo dat de overgebleevenen ellendig, en de dooden gelukkig te achten waren. II. HOOFDSTUK. Weeklaagt over de ftad Jerufalem: en de oorzaa* ken van derzelver ellende. „ O beminde ftad! hoe fchandelyk zyt gy van uw volk bedroogen, om welks wille gy eertyds gelukkig waart! Hoe zyt gy door uwe eigene wapenen verwoest, en hoe hebt gy uwe handen tegen u zelve gewend, daar gy wel eer gevvoun waart, zonder wapenen te overwinaen, en zonder ftryd den vyand te verflaan, wanneer de Engelen voor u ftreeden, wanneer de baaren der zee, de klo.iven der aarde, en 't gekraak des Hemels u dienden. O moses! kom nu te voorfchyn; zie uw geflacht aan, de nakomelingen uws volks, en hoe het eikanderen vermoordt. Aanfchouw gods volk, aan 't welk de zee eenen vryen doorgang gaf, en aan wien de Hemel in deszelfs honger , fpyze verfchafte; hoe het nu zonder zee beflooten, zonder pharao belegerd is, en zonder onvruchtbaarheid des lands honger lydt. Staa op aaron! die toen de dood door gods toorn veel. volks vernielde, tusfchen de dooden en de leevenden ftondt, doende de plaag ophouden, en de ziekte voor uw lichaam affluiten, om de leevenden niet verder te befmetten. O jesus nave! verfchyn gy ook, gy, die de onwinbaare muuren van B b 2 3e"  383 WEEKLAGT, Jericbo, door het trompettengefchal der Priesteren, ter aarde geworpen hebt; bezie het volk, aan 't welk gy de uitheerafchen onderdanig maakte, hoe het nu verdrukt is. Staa op david! die door uwe lieflyke harp den boozen geest verdreef; en zie, hoe het woeden de overhand genomen heeft, hoe uwe lieflyke Pfalmen by deeze booze menfchen vergeeten zyn, en hoe elk Overfte het volk ter dood voert, en hun de vryheid onttrekt, voor welke gy u zeiven tot in den dood gewaagd hebt. Staa op eliza! gy die uwen vyand midden in Samari» voerde, en ten vriend maakte: door u hoorde men in 't heir der Syrïéi's het geraas van veele wagenen, 't gebriesch der paarden, en 't gefchreeuw van een groot leger, waardoor de vyand vloodt, en de Jooden van 't beleg ontilagen werden. Waar blyft nu zulk eene vroomheid! waar zyn nu zulke werken der Heiligen! Doch het is geen wonder, dat zy de werken der Profeeten verlooren hebben, vermids zy den "Meester der Profeeten hebben verzaakt: en daarom , 6 Judea\ worden uwe wapenen tegen u gewend, en uwe gebeden helpen u niet: uw geloof is kragteloos, en uw volk is tegen u, dewyl uwe meinedigheid u in den weg ftaat. Waartoe veel hulp verzocht, daar de fontein des Heils niet verzoend wordt? Hoe kan htt anders weezen, daar gy met handen uwen Heiland kruifigt, en 't Leeven doodt; daar gy met uwen mond uwen Voorfpaak verwerpt, en door uwen haat uwen Helper vermoordt, dan dat gy uwe handen aan u zeiven ook leggen zoüdt. Gy hebt nu het geen gy begeert; deu Vorst des vredes hebt gy u zetven onttrokken; gy hebt geëischt , dat de Heer des leevens gedood werdt, en dat men nu barrabas, dien men om den oproer en moord, die 'er in de ftad gefchied waren, in de gevangenis geworpen hadt, loslaatcn zoude. Daarom is het heil  WEEKLAGT. 389 heil van u geweeken, de vrede weggegaan, de rust opgehouden , en oproer en verdervirg u ten deel gevallen. Heden bevindt gy, dat barrabas leeft, en dat jesus geftorven is. Daarom regeert 'er oproer in u, en de vrede is begraaven, zo dat gy veel wreeder door de uwen, dan door de vreemden, vermoord wordt. O ellendige Stad! hebben de Romein n met hunne wapenen u wel zo veel leeds gedaan, als uw eigen volk? Dat gy tegen de Romeinen hebt moetea ftryden, is door de uwen veroorzaakt. De Romeinen begeerden vrede, gy woudt den oorlog. Wat bewoog u toch, uwen rnao-tiger aan re grypen? 't Was wel fmertelyk', dat een Heiden tegen de heilige Wet in den Tempel kwam; doch gy waart niet meer een Tempel van god, niet meer een Stad van god, en kunt het ook niet syn: want gy waart het graf der dooden, inzonderheid der geenen, welke gy zelf hadt gedood, en niet der geenen, die gy voor den vyand verlooren hadt. Hoe kunt gy een huis des leevens zyn, daar gy een wooning des doods, eene verblyf"plaats van alle ondeugden, en een kuil der moordenaaren waart? In u lagen onbegraaven ananus en "jesus, de Hoogepriesters; zy die, lang te vooren met Priesterlyk fieraad bekleed, en van de uitlanders eerlyk gehouden waren, lagen zeer affchuuwelyk neder; hunne lichaamen werden van de vogelen en de honden gegeeten, en hunne ledemaaten door de "anfche ftad verftrooid, zo dat de gedaante der oude heiligheid zulk eene groote fchending des heiligen naams, en de verwoesting van dat ampt, "t welk voormaals in zo groot een aanzien was, zeer beklaagde. Gy zelf hebt den aanvang van dat verdeiflyk bedryf gemaakt, dooderde midden in uwen fchoot de Profeeten, en fteenigendede Heiligen des Heeren. Voorden Tempel lag zacharias dood en onbegraaven; en B b 3 daar-  59° WEEKLAGT daarom wordt zyn bloed door het uwe afgewasfchen. Maar waarom werdt ananus gedood, dan om dat hy 'c volk beftrafte, dat zy niet gereed waren, om den Tempel te befchermen, en dat hy hun verweet, dat zy de vryheid verrieden, de deugd verlieten, den ouden Godsdienst met voeten traden, en den altaar verontreinigden: ja om dat hy riedt, dat men het volk, 't welk door de ongevoelige afgoden en marmeren beelden verontreinigd was, en gelyk de beelden geen verftand meer hadt, zoude laaten vaaren. De onvernuftige dierert hebben toch dien aart, dat zy zich pbogen te wreeken, en door eenen prikkel bewoogen worden om de flagen te verhoeden. Die derhalven niet bewoogen wordt, noch het geen hem fchaadelyk is, vermyden kan, is den gevoeleloozen dingen gelyk. Waar is uwe vryheid, om welker wille gy eertyds noch voor de Egyptewaaren, noch voor de Philiftynen , noch voor de Asfyriïrs, noch voor de Meeden .hebt willen wyken? Waar blyft de trouw der Macbabeen, die eertyds met een klein getal de Babilont'èrs vernield, de Per/en verjaagd, demetrius geflagen, en eindelyk ook de wapenen van antiochus, nasmelyk vuur en zwaard, overwonnen hebben, door vrouwen en kinderen, die liever voor hunne vaderlyke Wetten wilden fterven, dan het gebod des Koning gehoorzaamen ? Waar blyft de Godsdienftigheid der Vaderen in 't lyden, om welke zy niet zo zeer om hunne vrouwen en kinderen,als om den Tempel van god, gewillig in den dood liepen? Eertyds bloeide aarons Priesterlyke ftaf, die van eenen wilden wortel gefneeden was: maar nu is 't geloof verdord, de vreeze van god begraaven, en alle yver tot de deugd vergaan. En 't is geen wonder, dat het vulk, dat van god afgeweeken, en den kwaaden en verkeerden geest gevolgd is, onder zichzelven, is verdeeld» Wam hoe zou iemand, die  WEEKLAGT. S9i die den vrede van god verfmaadt, onder de zynen vrede houden? De vrede van god is christus, die uit de beiden één_ maait, t Is derhalve recht en billyk, dat uit éen volk veelen tegen zichzelven opgedaan zyn, dewyl zv den Heere jesus, die het verdeelde vereeniet, niet hebben willen volgen, maar den woedenden geest, die de eendragtigen verdeelt. Gy hebt daarom, 6 Jerufalem\ den loon uwer meineedigheid ontvangen, vernielende met uwe eigene handen uwe fterkte, en doorfteekende uwe leden met uw eigen zwaard, zo dat ae vyand medeiyden hadt, toen gy doodfloegt, en verfchoonde, toe gy gruuwelyk woedde. Gy zaagt, dat god tegen u ftreedt, en op de zyde der Romeinen was, zo dat gy u zeiven vrywillig verraaden moest. Hierom wilden de Romein pen liever toekykers, dan doodflagers -zyn, bp dat zy niet, terwyl uwe leden tegen zichzelven gekant waren, geacht mogten worden, meer zieke en ftappe, dan fterke handen daar aan gelegd te hebben". By deezen fchandelyken moord kwam nog die onmenfchelyke wreedheid, dat zy allen, die in den Tempel of op de ftraaten der ftad dood lagen, onbegraaven lieten leggen: ook hadt niemand tyd, om hen ter aarde te brengen, vermids zy met tegen eikanderen te vechten genoeg te doen hadden, en pen ieder meer zorgde, hoe hy moorden, dan de dooden begraaven mogt. Aldus gingen de werken der liefde te niet, en die van onbariw hartigheid namen de overhand, Niets was in zulk een groot ongeluk meer verlooren, dan de barmhartigheid, die alleen de ellende plagt te verzachten, en de droefheid te troosten. Ook durfden hen de vrienden uit vrees niet begraa-* ven, door den grooten fchrik voor de Overften der wederpartyen, en die anderen gedood hadden beletteden dat niemand zulks deedt, Een ieder moest derhalven in vrecze ftaan, opdat B b 4. hy  39* WEEKLAGT. fey zichzelven niet onttrok 't geen hy eenen anderen mededeelen wilde , of dat nog erger is, dat hy, eens anders graf bereidende, zelf geen zou moogen krygen. Hierdoor was 'er in den Tempel, in plaats van welriekende zalven, kofteJyk reukwerk, en allerlei lieflyke bloemen, een gruuwelyke flank van de onbegraavene lichaamen, dewyl fommigen d®or den regen geweekt, anderen door 't vuur verbrand, en etlyken. door de zon verfchrookt werden; zo dat alle de leden der verfiagene burgeren zeer afgryflyk ftonken. Hier was de flank der vervuilde ingewanden, en daar de bange reuk der verbrande lichaamerj, waardoor de mond en neus der leevenden vervuld werden, zo dat zy niet lang daarna in groote ziekten vervielen, zuchtende dat ze overgebleeven waren, dewyl zy toch in groote fmarten flerven moesten, en a.lleenlyk bewaard werden, om te moeten zien dat met de vaderlyke Wet ook de Wet der natuur ophieldt; vermids men den leevenden hun récht, den burgeren den vrede, en den dooden de begraavenis ontzeide ; en alle menfchèlyke en godlyke dingen verontreinigde en onder één mengde; zo dat de barmhartigheid voor eene fchande, maar de wreedheid voor godsdienst gehouden wsrdt: want men moest een heir in den Tempel, aan den ingang eenen kryg, en op de altaaren lyken zien; ja zodanige dingen, welke men van de Profeeten, die zulks, voorzegd hadden, niet zou geloofd hebben, indien davib daar van niet gezegd hadt: Zy hebben uwen heiligen Tempel verontreinigd; zy hebben de. lichaamen uwer knechten den vogelen te eeten gegeeven; zy hebben bloed rondom Jerufa'em yergooten, gelyk water, en d,aar. was, niemand, die hen begroef. Toenmaals waren, ook de Eeidenm in 9ons erfdeel gekomen, neemtende alles weg, en de Tempel werdt Wk 5?u.mi(s tykeo.' verontreinigd» De lichaamen der  WEEKLAGT. m der dooden lagen onbegraaven, en werden van de vogelen en wilde dieren gegeeten. Het bloed werdt vergooten, zo dat het als eene zee in den Tempel ftondt, en niemand hadt eenen begraaver: want het woeden ging van de leevenden tot de dooden, en van de dooden tot de geenen, die nog leefden. Wie eenen geftorvenen te aarde beftellen wilde, werdt zelf gedood, en die hem gedood hadt, koelde zynen moed op den begraaver, en doodde den éénen, opdat de ander niet begraaven zou worden. Die den begraaver doodde, pleegde groote wreedheid aan 't lyk, en dewyl hy zyne vyandfchap niet kon betoonen aan iemand, die geen pyn meer gevoelde, beroofde hy hem van den laatften pligt der natuur. Wat kon hen toch anders bejegenen, die gods woord niet aannamen, die alle de predikingen der Profeeten verachtten, die alle billykheid met voeten traden, en die de toekomende dingen niet geloofden, hoewel zy 'er zelve toe hielpen, dat ze te eer gefchieden mogten? Want onder hen was een oud en gemeen zeggen, dat de ftad Jerujalim zou te gronde gaan, en haar Heiligdom verbrand worden, als de oorlog der op. roerigen de Wet aantasten, en inlandfche han. den den Tempel van god verontreinigen zouden: doch zy verftonden dit niet; want hoe dikwyls is gods huis wel verftoord? Hoe menigmaal heeft de Stad oproer, oorlog, en belegering uitgeftaan, zonder echter ganfchelyk verdelgd te worden, dan toen zy den waarachtigen Tempel van god met hunne eigene handen gekruisiigd hebben? Wat voor een Tempel? Dien, van welken zy hoorden zeggen: Breekt deezen Tempel af, en in drie dagen zal ik denzelven weder oprechten. Wat is het anders dan eene gruuwelyke godslastering geweest, dat zy hunne godlooze handen aan den Vorst des leevens floegen, 'toen zy hem fteenigden, floeBbf gen,  394 WEEKLAGT, gen, en doodden? Toen heeft het godlyk vuur hun Heiligdom gansch verteerd: want fchoon het te vooren door de Babiloniërs verbrand was, echter werdt het weder opgerecht; maar toen jesus kwam, moest het geheel uitgeroeid worden; toen moest het voor de hitte van gods Geest verfmelten en verdwynen. Ik had wel met grooter weeklage, als vóór het lyk des vaderlyken fieraads moogen gaan, en als eene lykftaafie, naar de oude gewoonte, gehouden hebben; maar wy zullen tot het begin van de belegering der ftad Jerufalem treeden, III. H O O F D S T U K. titus trekt op Jerufalem aan, en hezigtigt met eenige uitgelezene ruiters dt jlad\ doeb komt daardoor ia groot gevaar. Niet lang na dat titus weder in Judea gekomen, en het getal des kryrjsvolks, van 't welk hy een uitgeleezene bende naar Italië gezonden hadt, weder vervuld was, werdt de oorlog hervat. O) Hy hadt zich gehaast met zynen Vader te begeleiden, om hem, die tegen 't krygsvolk van vitellius te ftryden hadt, niet alleen in 't gevaar te laaten. Hy brak dan met zyn braaf en wel toegerust heir op, en alles wel verzorgende, bekommerde hy zich niet wegens de laagen, die men hem mogt leggen, dewyl hy zag, dat hy de anderen in perkte te boven ging. Hy kwam door 't landfehap (O Het jaar der Waereld 4034, — na Christus 72.  i TITUS OPTOGT. 395 fchap Samarië te Gofna* 't welk, al voor lang, ouder de rnagt der Romeinen gekomen waf. Vandaar kwam hy te Aulane, weinig meer dan dertig ftadiën van Jerujalem gelegen, en verfcheen toen met zeshonderd uitgeleezene ruiters vóór de ftad, om de gelegenheid der plaats en vestingen, nevens de hoogte der muuren, te befchouwen, en te verneemen, wat volk 'er binnen was, nadien men zeide, dat de ftad door de wapenen der moordenaaren onderdrukt, en van oproerigen bezet was; en dat hét beleg haar mishaagde, en men zich naauwlyks onthouden kon, van zyne genegenheid aan de Romeinen te openbaaren, byaldien men hun vryheid toezeide. Hy reedt derhalven met eenige weinigen langs den gemeenen weg naar de ftadsmuur, zonder eenige menfchen daar op te zien. Maar zyn paard ter zyde wendende, kwamen veelen fchielyk te voorfchyn uit eene plaats, genoemd helen a's Graf, en bezetteden den weg, waardoor zy de ruiters, die volgden, den pas affneeden. Ondertusfchen was titus met eenige weinigen vooruit gereeden, 't welk de geenen, die op hem loerden, zeer wel behaagde, omdat zy hem, dus van de anderen afgeicheiden, te gemaklyker zouden kunnen dooden: want hy kon, wegens de menigte der vyanden, niet wel te rug naar de zynen keeren: ook kon hy, wegens de graft en andere beletfelen, niet verder komen, waardoor hy in groot gevaar geraakte. IV. HOOFD-  395 TITUS ONTKOMT. IV. HOOFDSTUK. #itus Jlaat met •weinige ruiters door de vyan" den been; komt den volgenden nacht met zyn heir nader} en flelt de keurbende in orde. Die van de ftad doen eenen uitval, maar viorden te rug gedreeven* Als nu titus zag, dat zyn leeven aan zyne dapperheid hing, en dat hy zich geen >'weg kon baanen dan door het zwaard, (want eenigen hadden hunne paarden reeds gewend en waren gevlooden, op hoop dat des Keizers zoon, hen volgen zoude, ) zo vermaande hy de overi" gen met luider ftemme hem te volgen, en ftreefde daarop onder de vyanden. 't Zou onmoo. gelyk fchynen, dat hy daar zou hebben kun. nen doorkomen, 't en ware men wist, dat ftoutheid veel vermag, en als een vaste muur is. Als nu de anderen hem volgden, paste elk meer op zyne eigene verweering, dan 0m den vyand afbreuk te doen. Zo dra iemand zyne hand uitftak, om naar een paard te grvpen die Werdt geflagen. Evenwel fneuvelden 'er niet meer dan twee van titus makkers, en met de anderen kwam hy te rug. Men behoeft niet te twyfelen, of deeze dappere man, die bloots hoofds zonder helm en pantfier uitgereeden was en evenwel geene wonden ontving, hoewel 'er fterk op hem gefchooten werdt, is tot vcrdelginge dier ftad behouden; want het hart des Konings is waarlyk in gods hand. Maar opdat de Jooden door dit geluk en bedrog niet te ftout werden, kwam hy deo volgenden nacht we-  JERUSALEM EEREND. m wederom, lukte met zyn heir vóór de ftad, en toonde den zynen van eenen befpie-tooren, van welken men den heerlyken Tempel kon zien, wat voor eene ftad het ware, die hy beoorlogen moest; ook hieldt hy hun voor, dat zy onvermoeid en voorzigtig moesten zyn, omdat zy met een groot en bedriegelyk volk te doen hadden. Hy ftelde de keurbenden, die tot aan de ftad moesten komen, in orde, en die nog moede van den togt waren, plaatfte hy wat verder achterwaards. Wat meer voortgetrokken zynde, kwamen zy by den Olyfberg, tusfchen welken en de ftad het dal Cedron gelegen is. Als nu die van de muuren het heir zagen (want het was 'er maar zes ftadiën, of een vierendeel uurs, af) ftaakten zy hun oproerig voorneemen voor eenen tyd, en toen de vyanden van buiten aankwamen, maakten zy van binnen een verbond, en lieten den burgerlysen kryg vaaren: want doorgaans dempt de vrees eenen bitteren haat. Hierop vermaanden de muiters eikanderen, om het Vaderland eenpaariglyk te befchermen, op dat de Romeinen zonder bloedftorting, door hunne oneenigheid, de overwinning niet verkrygen mogten. Vermids zy zich nu op hunne menigte verlieten, werden zy te raade, den vyand plotzelyk aan te grypen, en deeden des onvoorziens eenen uitval, waardoor zy de voorften verftrooiden. Maar de Romeinen, die door veele oorlogen geoefend waren, naar ouder gewoorte zich herfteld en in orde gebragt hebbende, begonnen de aanvallers te bevechten, en dreeveu hen met hunne fchilden en fchichten achterwaards, doch niet zonder gemeen gevaar, zo dat de Jooden byna de overhand verkreegen, en de hoope der Romeinen gewankeld zoude hebben, ;indien niet titus, zulks verneemende, toegefchooten ware, en den vyand aangegreepen hadde; waardoor hy de zynen verfterkte, den ftryd veroieuwde; en 't volk aanmoedigde, bekyvende  398 GEVEGT. zyn heir, omdat het door eene fchandelyke traagheid aan eene onordenlyke menigte de overwinning liet. Als nu de Jooden, die in het dal de verftrooiden najaagden, te rug gedreeven waren, begaf hy zich, als een overwinnaar, weder tot de zynen, en verliet zich op zyn voordeel, hebbende door de hoogte een goed behulp tegen de geenen, die beneden waren: want als zy beftonden tegen hem te vechten, zo wendde het Roomfche heir zich naar eene andere zyde. Maar als titus aftrok, liepen de Jooden met groote onftuimigheid van de muuren, en overvielen den vyand met eene geweldige magt; zo dat de krygslieden voor hunnen fterken aanval vlieden moesten, en zich op den berg begaven, ja zelfs die, welke liever wilden vechten, namen de vlugt. Ondertusfchen vervoegde titus zich midden onder ft volk, en fchoon elk hem badt, dat hy zich niet in 't gevaar begeeven wilde, nadien hy een Heer der Waereld was, (want hy ftreedt nu niet meer als een foldaat, maar als een Keizer, in wiens ondergang hun aller verderf beftondt) zo achtte hy echter zulks niet; maar hieldt eene heldhaftige eere veel hooger, dan zyne eigene behoudenis,nadien hy eenen eerlyken dood boven een fcbandelyk leeven ftelde. Ook deedt hy den vyend geweldigen tegenftand, en als hy in de geenen, die zich vóór hem vertoonden, den fchrik gebragt hadt, keerde hy zich aanftonds naar de anderen: want hy verliet zich op zyne fterkte, en maakte de vyanden door zyne manneiyke en roemruchtige daaden verbaasd; zo dat hy allen, waar hy omtrent kwam,deedt wyken. Doch van een anderen kant kwamen de Jooslea hoe langer te fterker aan, zo dat zy titus byna omringd hadden, indien niet de krygslieden, hem midden in 't gevaar ziende, den anderen hadden toegeroepen, dat men des Keizers zoon niet* in den nood  GEVEGT. 395 nood moest laaten. Hierop keerden zy, fchaamtshalve, wederom, en bemoedigden zich door vreeze, om door 't verlaaten van 's Keizers Zoon niet voor onëerlyk gehouden te worden Zv dan, zich naar.de Jooden gekeerd hebbende, drongen met alle magi op die groote menigte in t dal aan, welke ligt te rug weeken, vermids zy in 't opklimmen waren. Aldus weêrhieldt titus de vlugtenden ien tweede maale, en redde hen uit den nood en ichande, vermids hy zich geduurig dapper kweet, en zich der nederlaage fchaamde, waardoor de deugd betracht werdt, eerst door titus niet te verlaaten, en daarna door den Vyand te rug te dryven. 0 V. HOOFDSTUK. joannes zendt op den Paaschdag eenigen, onder Jchyn van Godsdienst, in den Tempel, die de Vieerloozen onvoorziens overvallen , ben uil den lempei dryven, en veelen dooden: -waarop Joannes den Tempel bemagtigt. i\ls nu de oorlog van buiten een weinig cphieldt, werdt die van binnen hervat: want het Paaschfeest gekomen zynde, zondt joannes eenigen uit, die, onder den fchyn van Godsdienst, in den Tempel verzochten te gaan, en daartoe van hunne gelooisgenooten verlof , kreegen. Maar hy ging met bedrog om: want zy, in burgerlyke kieedinge, waar onder ze gewapend waren, daar binnen gekomen zynde, wierpen dat gewaad van zich, en pantliers ue-  4qo BEDRYF VAN JOANNES. nevens andere lcrygsrustingen aanhebbende, trokkea zy hunne zwaarden. Hierdoor werden de weerloozen in den Tempel, die den Godsdienst verrichten, zo verfchrikt, dat zy 'er uitfprongenj en den Tempel leedig lieten- Terwyl de anderen hen volgden, en doodfloegen allen, die zy bekomen konden, jaagende fommigen na, zelfs tot buiten den omvang des Tempels, des joannes met zyne makkers gelegenheid hadt, om daar in te vallen. Ondertusfchen werden 'er veele menfchen gedood, ja ook eenigen, die geen wederftand deeden, welke men uit verfierde oorzaaken om 't leeven bragt; zo dat den vreedzaamen hunne ftilheid, den zwygenden hun zwygen, en den biddenden hun gefmeek niet mogt baaten. Na dat dan joannes ook het binnenfte des Tempels bemagtigd hadt, benaauwde hy simon in de andere geringer plaats, eti bragt eleazar met de andere Overften van het derde rot onder zyn geweld» Vil. HOOFDS T U K, De Jooden veinzen zieh oneens te zyn, mattr titus, bet bedrog bemerkende, waarjcbowws de zynen; doeb zy, tegen zyn bevel beenen loopende, voorden van de Jooden omringd*, en zeer bejcbaadigd. Titus nu trok, ten derden maale, tegen den vyand op, en voerde zyn heir aan: doch by de ftad komende, vondt hy 'er eene groote party iosden, die ach geheten, als of zy zich aan dé  GEVEGT 4öt de Romeinen overgeeven wilden, maar uit vrecze zulks niet beftaan durfden. Hy bemerkte het bedrog wel, omdat zy meerderdeels onder den anderen eendragtig, en daarenboven hardnekkig waren: ook kon hy niet gelooven, dat zy zo fchielyk van eenen anderen zin zouden geworden zyn. Hierom waarfchouwde hy de krygslieden, wel op hunne hoede te weezen, en niet roekeloos zonder zyn bevel, zich met hoopen naar de muuren te begeeven, opdat zy niet van de geenen, die uit de ftad gegaan waren, van achteren omringd werden. Toen hoofde men fchielyk uit de ftad een groot gefchreeuw, een oproerig en uitzinnig getier: fommigen gelieten zich, als of zy wilden vlugten, en begeerden , dat men de( poort vóór hun zou openen, tewyl etlyken zich daar tegea ftelden, en bevalen, de poort toe te hoüden. Aldus wenschten eenigen om oorlog, en anderen om vrede: 't Gemeene krygsvolk, dit ziende, liep heenen om deezen, die van den muur hunne hulp begeerden, by te ftaan, en dat doorgaans zonder eenige orde, en zo fnel, als of ze, door hun byltand te bieden, te beter in ftaat zouden zyn, om de geenen, die hun belettes wilden, te overvallen. Maar die buiten ftonden, bezetteden hen van achteren, en drongen toen op hen aan, terwyl de Romeinen naar de muuren liepen, zonder iets te vreezen voor hun, die vrede voorgaven. Doch daarop werdt 'er met fteenen en fchietgeweer geworpen, endegeveinsde vrede fchielyk in een gevecht veranderd. Hierdoor werden zy gedwongen te rug te loopen, en onder hunne vyanden te vervallen, welke, hoewel zy de Roomjche krygslieden poogden te omringen, evenwel te zorgen hadden, dat het zelfde hun van 't Roomfche heir niet wedervaaren mogt. Vrezende derhalven voor de ganfche krygsmagt, waren zy genoodzaakt de Romeinen fchoon zy veelen van hen kwetsten, hoewél zy IX. deel. Cc zei-  402' TITÜS AANSPRAAK. zelve ook flecht genoeg gehavend werden, uit hunne handen te laaten ontkomen, toen zy meenden, dat zy hen al gevangen hadden. Echter volgden zy hen na tot aan helen a's graf, klaterende trotfelyk, naar gewoonte i met hunne fchilden, tot fpot der Romeinen, omdat zy hen ten tweeden maale door list bedroogen hadden. VII. HOOFDSTUK. titus bekyft bet ganfche heir zeer ernfttg, en dreigt het met ftraffès doch laat zicb eindelyk tot vergiffenis beweegen. TL itus was zeer misnoegd, en verbóodt de geenen, die te rug weeken, zich onder de anderen te vermengen. Daarna de menigte tezamen geroepen hebbende, fprak hy haar aldus aan: „ Hoewel de dapperheid der Romeinen groot is, eh alle de volken der Waereld verre te boven gaat, zo munten zy echter daarin voornaamelyk uit, dat zy goede orde houden, en de bevelen gehoorzamen: want daardoor wordt de krygstucht bewaard. ' 't Is dan geen wonder, dat "de Jooden list en bedrog gebruiken, dewyl zy zich in fterkte ongelyk- bevinden. Maar gelyk de zwakken zich met laagen behelpen, zo betaamt het den fterken vóór zich te zien, opdat hunne deugd niet door bedrog te fchande kome. Het verwondert my, nadien de Jooden in hunne vertwyfeling zich zo wel byeen houden, dat de Romeinen niet beter overeenftemsuen; waardoor de Jooden dan in hun bedrogvoor-  TITUS AANSPRAAK. 4og voorfpoedig zyn, terwyl ons voorneemen, hoewel op deugd gegrond, in twyfel ftaat. Waren de vyanden zo fterk als zy listig zyn, 't zou ons zo fchandelyk niet weezen, al werden wy overwonnen. Want van zyns gelyken of van fterker overmand te worden, is geene fchande. Daar valt niets in ons te laaken, dan dat wy onordenlyk tot den ftryd geloopen zyn. Wat is 'er fchandelyker, dan in de tegenwoordigheid des Opperveldheers de krygstucht te verachten? Ik houde het zekerlyk daarvoor, dat de krygsbenden over deeze nalaatig* heid zuchten; en zo zal ook de Keizer doen, als hy dit zal te weeten komen; nadien hy altyd liever gehad heeft, dat zyne krygslieden hem gehoorzaamen, dan dat de vyanden hem vreezen: want de gehoorzaamheid des krygsvolks voert eene zaak haast uit, en.de vrees der vyanden fchort de overwinning, op. Wat meent gylieden, dat de Vader denken zal van zynen Zoon, die zo weinig van 't heir geacht wordt? Want men fchryft het den Overften toe, als zyn bevel niet nagekomen wordt: en buiten twyfel is het meer reizen gebeurd, dat men de geenen geftraft heeft, diè tegen 't verbod met den vyand geft'reeden hebben, dan zulken, die, volgens 'c bevel uitgetrokken, van hunnen pligt geweeken zyn; nademaal iemand; die buiten 't gelid wykt, naari de. wetten in de ftraf des doods vervalt. Wat behoort 'er dan niet te gefchieden, als niet alleen één, maar eene ganfche bende haare ordening verlaat, en 't gebod des Overften veracht? Bedenkt, toch, dat gy : krygslieden zyt van het Ryk, van den Raad, en van 't volk van Rome, welke het voor eene misdaad houden, als iemand zonder, uitdrukkelyk bevel overwint." Door deeze rede verfchrikte hy riet alleen het heir, maar ook de Hoofdlieden: want dewyl hy zelfs 4e oppeifte Hoofdlieden zo fcherp aanfprak, C c 2 " fcheen   4ï8 TITUS RAAD. zonder weTken in zyne magt te hebben, hy de ftad niet als met groot gevaar behouden kon. titus nu hadt zyn heir in tweeën gefcheidenj waartegen joannes en simon zich ook tot tegenweer verdeeld hadden, joannes befchermde den burg Antonia; en simon met zyne gewapenden, nevens de Idumeërs, hadt zyne post by 't graf van joannes; en vermids hy op eene hooge plaats was, verhinderde hy het voorneemen der belegeraaren, zo veel hy kon. Want de Jooden waren nu wat meer geoefend, en hadden niet alleenlyk geleerd, hoe zy het fchaadelyk fchietgevaarte vermyden konden; maar hadden zelve gefchut vervaardigd, om de werken der Romeinen te verderven, en hunnen toeleg te verhinderen, titus, hunne onftuimige hardnekkigheid bemerkende, wilde hun ook mondeling aanfpreeken, opdat zy niet, uit wanhoop van genade, in hunnen wrevel voortgingen; maar door hoope en beloften daar van afltand mogten doen. Hy raadde hun derhalven, dat zy zich met de ftad, die zo goed als ingenomen was, niet in het verderf Horten, maar dezelve aan hem overgeeven zouden, dewyl zy hu reeds ten uiterften geprangd waren, en eene geheele verdelging vóór oogen zagen. Byaldien zy zwichten wilden, zou hy hun genade betonen, in zo verre zy zichzelven en hun Vaderland begunftigden, ten einde de ganfche ftad niet overhoop geworpen werdr. Ook beval hy josephus, dat hy de burgers ia hunne moedertaal aanfpreeken zoude, of hy misfchien zyne ftamgenooten beweegen mogte, van hunne woede af te ftaan. Alhoewel nu deeze wel wist, dat de Jooden hem zeer vyandig waren, echter kwam hy, tot op ruim een boogfchoot na, aan de muuren, ter plaatze daar men hooren konde, en fprak den burgeren is feunne taal aldus aan, XV. HOOFD-  JOSEPHUS AANSPRAAK. 419 XV. HOOFDSTUK. josèphds vermaant den Jooden door eene lange aanfpraak zich aan de Romeinen over té geeven. Doch zy, óp hem vertoornd, Jtchieteti naar heni. , 't Ziu verfchoönelyk geweest zyn, 5 Hèhreenl indien gylieden zo hardnekkig geftreeden hadt, eer de zaak tot den uiterften nood gekomen was; terwyl gy nog kans meende té zien, om door uwe vaste plaatzen en lands-hulp de overhand te behouden; hoewel het niet betaamt, de Romeinen, die in den oorlog onver» Winnelyk zyn, met de wapenen uit te tarten4 Van welke ook deeze, die u bedwongen hebben* menigmaal overwonnen zyn geweest. Doch het menfchelyk gemoed kan, in den tyd van welvaart, misién, voornaamelyk nadien het geVal des oorlogs onzeker is, waardoor een zwakke fomtyds eenen fterken overwint. Gy ftele uwe hoop op uwe muuren, en bedenkt niet,dat de Tempel bedorven zal worden. Verfchoont toch de algemeene en heerlyke altaaren; verfchoont den Tempel j die eertyds eene Hemelfchè wooning was; Maar nademaal gy den Godsdienst verlaaten hebt, heeft ook God u verlaaten. Midden in den Tempel hebben wy den oorlog geleeden. Het vuur is3 hier en daar, omtrent den Tempel, doch niet zodanig een als ander?, gebruikelyk is: de geWapenden ftaan 'er rondom. De Romeinen, die hunne handen van dè ontheiliging des Godsdiensts rein gehouden hebben, zyn nog van meening zich daarvan te' D è % i>'ute  42o JOSEPHUS AANSPRAAK. onthouden, en den heiligen Tempel niet te verontreinigen, noch de oude gebruikelykheden af te fchaffen, indien gylieden het maar wilt toelaaten. Wat verdere hoop kunt gylieden toch hebben? Daar zyn reeds twee muuren omverre geworpen; de derde, die nog overig is, is zwakker dan de twee, die ingeftort zyn* Meent gylieden, dat goó u te hulp zal komen? Hy, die ons plagt te befchutten, heeft zich nu tot de vyanden gewend; want dien wy dienden,dien honden de Romeinen in groote eere; maar wy Vertoornen hem. En wie weet niet, dat god met hen is, die alles, uitgenomen daar zy door de groote hitte of koude niet hebben kunnen komen, onder hun geweld gebragt hebben? En sleWyl op zulke plaatzen geene menfchen woonen, zo zyn die ook buiten de Roomfche Heerfchappy. Wie weet niet, dat god verscheidene volken, de ééne na de andere, magt gegeeven heeft, eerst de Egyptenaars, daarna de Jooden; dat hy ook de Afyriers en Perfiérs bygeflaan, en vervolgens zich tot de Romeinen gpwend heeft; en dat hynog by hen blyft kan niemand lochenen: want wie weet niet, dat alle Ryken hun toebehooren, en de ganfche aarde hun tot een bezit gegeeven is? Wat hebt gy u aan te kanten tegen de overwinnaars der geheele Waereld, in welker dienst de groote Zee, en het uiterfte van Indië is? Wat zal ik zeggen van Brittanniï, >t welk door de zee van de ganfche Waereld afgezonderd, en echter door de Romeinen onder de kreits des Aardbodems gebragt is? Schotland, dat op geene andere landen plagt te pasfen, vreest voor hun. Saxen. alwaar men door den moerasfigen grond niet komen kan, en 't welk door ontoeganglyke plaatzen omringd is, fiddert; en de ingezetenen, hoewel zy de zorg des oorlogs vermeerderd hebben, echter zyn zy dikwyls gevangen genomen, eq hebben ten trjomfe der Romeinen  JOSEPHUS AANSPRAAK. 42Ï gediend: nogthans zegt reen van hun, dat zy fterke menfchen zyn, en anderen overtreffen, doch zich meer op rooffchepen, dan op hunne fterkte, verlaaten, en meer tot de vlugt dan tot den oorlog toegerust zyn. Maar gylieden geeft voor, dat het beter is te fterven, dan de vryheid te verliezen. Wanneer, ö Hebreen.' is deeze meening u aangewaaid, of wanneer hebben de Jooden niet eene voordeelige dienstbaarheid boven eene fchaadelyke vryheid gefteld? De aartsvader jakob voerde zelf de Hebreen naar Egypte, opdat zy van honger niet fterven zouden, en zyne twaalf zoonen, waaruit ons geflacht zynen heerlyken oorfprong heeft, toogen met hem. Daar was judas, die edele ftam der Jooden, van wien zy hunnen naam bekomen hebben; daar was het, dat josepii, die met wagens en ruiters optrok, zich liever aan 't geweld onderwerpen wilde, om de zynen te fpyzen, dan weder naar de vryheid van zyn eigen geflacht te trachten.' daar bewilligde benjamin in het bedrog, als hy doitr zynen eigen broeder, uit eene goede meening, listiglyk behouden werdt: want het was hem geen fchande den magtigen te dienen: daar was hun erfdeel, en als zy van mos es geroepen werden, wilden zy evenwel blyven, Aldus heeft de zwaare dienstbaarheid uwen Vaderen niet mishaagd, opdat' zy voor 'c gevaar bevryd mogten zyn. Zo hebt gy dan den Egyptenaarev gediend, en och of het maar eenmaal gefchied ware! Maar gylieden zyt niet alleenl^k dienstbaar geweest, toen gy de fpys der groore dienstbaarheid meer achtte, dan het Hemelsch brood; maar gy zyt naderhand ook overwonnen, en gevanglyk naar Egypte gevoerd, toen gy _ voor de Asjyri'érs vloodt. Gy hebt de AsJyrilrs veele jaaren gediend, en die dienstbaar» heid is lydelyk geweest* Zo hebt gy ook dé, M^eèomhs.y fer/ürs, Selemjlrs* en Pbiliftyne^ Dd 3 ' '"" ge-  #22 JOSEPHUS AANSPRAAK. gediend; alleen de Romeinen fchynen ulieden ondraagelyk toe, hoewel de geenen, welken gy wel eer gediend hebt, hun ook onderdaanig zyn. Welk van beiden dan, haat of gunst, zyt gy fchuldig aan hun, die uwe Heeren u gelyk gemaakt hebben? Ik acht, dat het ulieden tot wraak, en niet tot fmaad ftrekt, dewyl zy u gewrooken hebben aan den geenen, welken gy onderworpen waart. De Asjyriïrf, die eertyds over geheel Aji'ê heerschten, zyn onder dienstbaarheid gebragt. De Egyptenaar*, ploegen voor de Romeinen, en zaaien van 't geen dat ze.oogften. De Matedonirs, welker magt zich na de verovering van Perfiè tot in Indïi ftrekte, erkennen nu voor hunne heeren die zy te vooren niet kenden; en 't helpt hun niet, dat zy eertyds hunne Koningen Ajacides noemden? dewyl zulks nergens toe dient, dan tot verT grooting van den triomf der Romeinen, aan welke ook pyrrhus, van achilles afkomftig, pm vrede te verkrygen, zich heeft moeten onderwerpen, om vergiffenis biddende, dat hy zich tegen hen aangekant hadde. Wat zal ik zeggen van de Pbilidynen, die door éénen Landvoogd bedwongen worden. O ondankbaaren! is h u niet eene eere met de Per/en te dienen? want dat is even zo veel als of Koningen met u dienden, en gylieden een groot Koningryk tot gezelfchap in uwe dienstbaarheid hadt. Maar wanneer zyt gy toch vry geweest, gy die tewoordig de dienstbaarheid weigert? Was het, toen gylieden over anderen heefschte, of toen gy onder eenen Koning ftondt? Gy hadt god tot eenen Koning, maar verwierpt zyne heerfchappy, onder welke gy alleen vry waart, en begeerde menfchen te dienen. Waarom verwerpt gy het Testament der voorouderen? De erfgenaamen handelen ook wrevelig tegen hunne Vaders. Gy verkoort u eenen Koning, genoemd saul, en toen die' omkwam, heerschten de  JOSEPHUS AANSPRAAK. 433 Philifiynen over u. Daarna werdt david Koning over 't ganfche volk, die wel een genadige Heer was, evenwel een Heer, en eer david naar zyn rust ging, ftelde hy zelf eenen Koning over 't volk. Na saeomon werdt het Ryk in tweeën gefcbeurd, blyvende de er* fenis eenen langen tyd verdeeld, zo dat de één na den anderen heerschte. Om niet van de gevangenis te melden, cyrus heeft het meestens deel der jooden weder in hun land, en aan hunnen Godsdienst geholpen. Maar uwe Voorvaders, hoewel beroemd door-de heerlyke overwinningen der Macbabeen, verkooren, toen zy door den zwaaren oorlog der Perfaanen benaauwti werden, de Romeinen tot hunne bondgenooten; en men vindt veele handelingen van gezantfchappen in de Schrift. Gylieden zyt vrienden der Romeinen geworden, toen gy knechten der F erfiaanen waart; doch gy wilt nu liever weder eenen Koning, dan eenen Hoogenpriester, hebben , om van 't volk gehoorzaamd te worden, daar nogthans de tyranny uwer Koningen ondraagelyk was. Toen herodes geftorven, en archelaus verjaagd was, wilde gy den Roomfchen Keizer onderdaanig zyn: gy gaaft u aan den Keizer over, dien gy ook te zamen gediend hebt, tot dat de dienstbaarheid in iets beters veranderd werdt. Want in gelyke waarde met een ieder te dienen, is eenigermaate eene vryheid, nademaal de gehoorzaamheid der knechten door de waardigheid van hunne Heere:) eerlyk wordr, Dan de Romeinen begeeren geene dienstbaarheid, als zynde voorftanders van de vryheid; vermids zy niet alleen eenen ftuurfchen Koning gedood hebben, maar ook eenen ftouten niet hebben willen lyden. Hierom is het, dat men hun ryk ook Idugustum noemt, omdat het ftrekt, om zich te vermeerderen, niet om te onderdrukken. Doch genomen, dat bet u voordeelig was, het Roomfche Ryk niet te D d 4 ge-  434 AANSPRAAK VAN JOSEPHUS. gehoorzaamen, laat ©ns eens zien, of het ulieden vry ftaat, en of het niet verderfiyk zy. Het Roomscb krygsheir benaauwt u: het verderf des Vaderlands dreigt u, en de verftooring des Tempels dwingt u. Bedenkt derhalven niet wat voordeelig, maar wat moosjelyk is: want men moet niet zoeken wat men wenfchen, maar wat men verkrygen kan. Alle menfchen, alle vogelen, wilde en felle dieren, zyn gemeenlyk zo geaart, dat elk zynen Merker wykt; de ftier den leeuw, het hert den beer, de leeuw den pardel, de rhee den wolf» de havik den arend, de duif den havik, de pnge osfen den ftier, de kudde fchapen den ram, en de g«it den bok: wykt gy dan voor inagtiger. De Romeinen verftooten niemand; gy hebt_ hen uitgeftooten; ja zy laaten niet toe, dat iemand, fchoon hy overwonnen is, uit zyn land behoeft te wyken: want zy hebben antiochüs een gedeelte van zyn ryk laaten behouden; en wat begeert den Keizer tegenwoordig anders, dan dat uw land niet verlaaten worde, dat uw landfehap niet leedig ftaa, dat men de ftad niet verderve, en dat men den Tempel niet verbrande? Te overwinnen is een ieders werk niet. De natuur heeft het zo gefchikt', dat weinigen regeeren, maar veelen gehoorzaamen moeten. De ftieren overtreffen het andere vee; de rammen de fchaapen. Deheerlykheid en luister komen weinigen toe; maar de zachtmoedigheid veelen. Betracht dan de zachtmoedigheid, en bevlytigt u tot onderdaanigheid, welke ook de wilde dieren betoonen". josephus, dit gefprooken hebbende werdt door die v&n de muuren gelasterd, en hoewel hy hun goeden raad gaf, gevloekt. Ook fchooten veelen met pylen naar hem, om hem te dooden. Maar hy, die' ongetoomde menfchen niet beweegen kon, vondt goed, hun met de getuigenisfen der H. Schrift |kn té fpreken, YOornaamelyka omdat zy zeiden» dat  JOSEPHUS AANSPRAAK. 4^ dat god zynen Tempel niet onbefcherrnd laaten zoude. XVI. HOOFDSTUK, Vervolg van josephus Aanfpraak. Ogy , verwaande menfchen! meent gy, dat god ulieden met zyne hulpe byftaan zal, daar gy alles in oorlog wikkelt, den altaar verontreinigt, en de ganfche ftad verftoort? Gy, verwaanden! zeg ik, die, uwe eigene hulp vergeetende, u met i'child en zwaard voorziet, en dat tegen de Romeinen, 't Is immers uwe gewoonte niet, met zulke wapenen te overwinnen: want wanneer heeft ooit de zege der Hebreen in fpies en zwaard bellaan? Denkt eens te rug aan uwen oorfprong, en van welken gy afgedaald zyt; alsmede hoe uwe Voorvaders den vyand overwonnen hebben. Gy, verwaanden ! welken helper hebt gy u onttrokken, nu gy den byftand der vreemden zo zeer begeerd hebt? Uw vader abraham is niet met een groot volk, maar in de vreesfvan god door Egyptcnland getrokken , en ziende, dat zyne huisvrouw, hem ontvoerd zynde, in gevaar ftondt van haare kuisheid te verliezen, nam hy echter zyne toevlugt niet tot dïn oorlog; maar wapende zich met een godvruchtig gebed, en gebruikte eenen befchermer, die, terwyl hy zelf fliep, den vyand overwon, en dwong zyne huisvrouw hem ongefchonden weder te geeven. Dus kreeg hy zyne beminde sara weër, die deeze heerlyke overwinning aan haaren man vertelde, abraham Hiep, pharao werdt beangst, sara bevreesd, en pharao ftondt af van ondeugd. D'd § Hy  4aS JOSEPHU" AANSPRAAK. Hy deedt die vreemde van zich, veroordeeld» de fchande, en eerde de kuisheid, die hy meende te fchaaken, Hy gaf sara, om haare eerbaarheid, goud en zilver, om daarmeede den wil en 't voorneemen van die daad te ftraffen. Hy badt den vader abraham, dat hy den Heere voor zyn huis bidden wilde: want het was onvruchtbaar, sara kwam veel ryker, en ongerept wederom; - en abraham werdt 'er te aanzienelyker door, dewyl hy de eere, aan de echte kuisheid beweezen , door het verdryven der onvruchtbaarheid , vergoldt» Wat zal ik zeggen van zynen zoon isaak? Hy verliet zich ook op den befchermer zyns Vaders tegen zynen magtigen en ftouten nabuur, en toog niet terftond met een toegerust heir heenen, alhoewel hy eene bende van driehonderd en achtien knechten_ hadt, die vyf koningen overwonnen, den buit roofden, en den gevangen loth, zyns vaders broeder, abraham wederom leverden. Hy trok geen zwaard; maar toonde zich geduldig en eenvoudig jegens zyne haaters. Die hem het land verbooden hadden kwamen hem bidden; en die hem tot geen nabuur lyden konden begeerden zyne vriendfchap. Ik fidder, wanneer ik zulke wonderbaare zaaken van de Vaders verhaal. De heilige jakob, toen zyn broeder esau hem den dood dreigde, ruimde het Vaderland, verliet zyne ouders, nam niets met zich op de reize dan 't gebed; en wanneer hy 't heimelyk geweld zyns broeders vreesde, en menfchelyk geleide en hulp derfde, vondt hy in vreemde plaatzen den raad der Engelen, toen hy by gods heir kwam, (gelyk hy zelf zegt, } met den Heere worflelde, en, volgens 't getuigenis der Schrift, den Heere overwon, hoewel hy zich tegen de menfchen veel te zwak bevondt. Wat heeft mos es tegen den Egyptijchen Koning, en tegen zyn heir en wapenen opge-  JOSEPHUS AANSPRAAK. lieven, dan alleen zynen ftaf? eenen magtigen ftaf, die den Hemel met duifternis o^ertoog, het land met plasregens overftortte, de baaren der zee verdroogde; en toen de Egyptenaar* de Hebreen omringden, badt moses, maar ftreedt gansch niet. De zee verdeelde zich, en 't volk ging 'er door. pharao volgde, en moses, in t midden der baaren zynde, badt; waarop pharao met de zynen verdronk; maar moses zong. Wie zou zich, op 't herdenken van deeze en dergelyke dingen, niet verwonderen, en niet begrypen, dat wy in 't gebed veel beter wapenen hebben, dan in 't geweld? want de ééne zyn met godlyke hulp, en de anderen met lichaamelyke voorzien. Van deeze wapenen, die niet vleefchelyk, maar fterker door god zyn, bediende zich ook jesus nave, de dienaar en navolger van moses, die zynen Meester niet alleenlyk volgde, maar hem byna gelyk was, die het water van den jordaan te rug dreef, en ziende, dat de muuren der ftad Jerïcho onwinbaar waren, den Priesteren beval te bazuinen, en den volke, een valdgefchrei te maaken; waarop de muuren plotzelyk neêrftortten, en de inwooners gedood werden uitgenomen die, welke de godvruchtige hoer rahab door haar geloof uit het verderf redde. Insgelyks verkoor gideon driehonderd mannen ten oorloge, en beval, dat zy niet op de wapenen, maar op de geheimenisfen van dien oorlog zouden zien; en dat zy, in de flinkerhand, kruiken vol waters, en, in de rechter, fakkelen neemen zouden; .waarvoor de vyand verfchrikt de vlugt nam, en de overwinning aan de He» breen liet. Wanneer door de nalaatigheid van den Hoogenpriester eli de heilige Godsdienst verwaarloosd, en de godlyke ampten verzuimd werden, ontftondt de oorlog der i'b'tltfiynen; de Hebreen werden overwonnen, en de Arke van god genomen, maar echter zonder wapenen hun  +38 JOSEPHUS AANSPRAAK. hun wederom befchikr. Waaruit dan blykt, dat de wapenen zonder godzaligheid niet overwinnen, maar de godzaligheid zonder wapenen de overhand behoudt. Toen de Asfyrïirs in 't Joodfche land gevallen waren, veritondt de Koning ezechias zeer wel uit de listige handelingen van rabsake, door bevel van den Koning sennacherib, wat lasteringen tegen Gpo uitgefprooken, en met wat een groot verderf het volk gedreigd werdt: doch hy wilde niet, dat men woorden tegen woorden en wapenen tegen wapenen gebruiken zoude; maar hy ftondt op, omgordde zich met eenen zak, als met een fchild, bedekte zyn hoofd met asfche, in plaais van eenen helm, en in ftede van pylen, gebruikte hy het gebed. Dit klom opwaards, en de Engelen daalden neder, zo dat men honderd vyfentachtig duizend lichaamen telde, die in éénen nacht omgekomen waren, hoewel men de geenen niet zag, dieze verflagen hadden. Ik hadt fchier vergeeten de vyf Koningen, die buiten den raad des Heeren eenen oorlog aanvingen, en, door de woestyne trekkende, in groot gebrek van water vervielen, zo dat zy en hunne paarden door grooten dorst gekweld werden. De nood dwong hen het nagelaaten ampt weder op te rechter,: want de Koning van Israël liet zich weinig aan den Godsdienst geiegen zyn; doch als hy van de anderen vermaand werdt, den Profeet des Heeren te ontbieden, en veritondt, dat e li zeli s niet verre was van de plaats, daar zy lagen, zo zondt- hy om hem, en liet hem verzoeken, dat hy met zyn gebed hen in den nood te hulp wilde komen. Alhoewel hy nu den Koning van Israël niet zeer gunftig was, nadien hy, als een meineedig mensen, niet geloofde, echter beloofde hy hem overvloed van water, en ee,ie volkomene overwinning- Daarop kwam 'er water, in de woestyn vloeien, en de grapten.  JOSEPHUS AANSPRAAK. 4-9 teii des lands werden van zelfs, zonder eenigen regen, vol. Toen de vyanden,zich van de overwinninge verzekerd houdende, uit eenen zorgeloozen flaap opftonden, werden zy fchielyk ge waar, dat het water, daar de zon op feheen, rood was; dit deedt hen denken, dat 'er een veldflag voorgevallen was, en dat het bloed der verflagenen het land dus bevochtigde, weshalven zy zeer verftrooid en zonder orde naar den roof liepen, willende een ieder den anderen voorkomen, waardoor zy, hol over bol, midden onder hunne vyanden vervallende, omringd, en met eene grooteflagting gedood werden. Aldus verdreef de Profeet, ten verzoeke onzer Vaderen, den dorst en de vrees, en ftondt hen ook by in den hongersnood: want toen Samaria belegerd, en de Koning van Israël daar binnen beflooten was, benaauwde hen een groote hongersnood, zo dat de inwooners zich ook van affchüuwelyke fpyze niet onthielden. Als de Profeet over dit jammerlyk en afgryslyk bedryf aangefprooken werdt, antwoordde hy des Konings boode, die meende, dat de Profeet zich van deezen hongersnood al willens onweetend hieldt: „ Morgen zult gy genoegzaame fpys, en die goed koop zien." En dewyl de boode- zulks niet gelooven wilde, zeide hy, dat hoewel hy 't, om ongeloof, niet zien zoude, zyne voorzegging nogtans zekeriyk vervuld zoude worden. Daarop hoorden de Sytïërs zeer fchielyk in den nacht het gebriesch van paarden, het geraas van wagenen, het geluid van rennende koetswagens, en 't geklater van wapenen, 't welk den overwinnaaren zulk een magtige vrees aanjoeg, als of veele magtige volken den Hebret* te hulp kwamen; zo dat zy, meenende dat de nood hen op den hals kwam, aanftonds de vlugt koozen: want de nacht, met fchrik verzeld, deedt hen een fpoedig befluit neemen. Als nu de Asjyriërs gevlooden waren, werdt al bet geroofde goed, 's  JOSEPHUS AANSPRAAK. 's anderendaags, in 't leger gevonden. De groote overvloed maakte alles goed koop, en de coed koop bragt vervulling onder de geenen,' die geloofden. De dood van den ongeloovigen bragt wel te wege, dat hy 'er zelf niet van genieten kon, doch verhinderde daarom de allemeene hulp niet. 't Blykt dan klaar, dat veele van onze Vaderen zonder ftryd de overwinning verkreeg, en dat ook eenigen in den oorlog overwonnen hebben, welken door deri raad van god, als zy dien begeerden te weeten, de kryg geoorlofd was. Zo werdt amalek overwonnen, toen moses zyne handen ophief, jesus nave overwon, toen hy de Zonne geboodt ftil te ftaan; gideon, wanneer hy van zyn krygsvolk aan t water de proef nam; en simson, zo lang hy ongelchooren hair droeg, samuel overwon, toen hy voorgenoomen hadt den hulpfteen op te rechten; david verkreeg eene heerlyke overwinning, toen hy bethsabea, de dochter vart sabbarus, door den dienst der Profeeten, ten vrouwe genomen hadt. Hy overwon ook m eenen inlandfchen oorlog, vlugtende* als die verwekt was, zonder dien zelf te beginnen, nadien 'er niet fchrikkelyker is dan een burgerlyke oorlog, alhoewel hy 't alleen hadt kunnen doeiu Ook overwon asaph in den flag, maar t was toen de zynen verflaauwden, omdat ze minder in getal waren; doch hy zeide daarop, dat 'er niet aangelegen was, of 'er weinigen waren, vermids god de weinigen, die hem vreesden, fterker kon maaken, dan veelen. Hy was goed in 't geloof, indien hy tot den einde toe volhard hadde. Ja eene vrouw heeft in den oorlog overwonnen, omdat zy m t geloof aan god volftandig bleef. Maar saul werdt overwonnen, omdat hy gods gebod met gehouden hadt. josias werdt gewond; want hy trok tegen 't bevel den vyand tegen, hoe-  JOSEPHUS AANSPRAAK.! 431 wel hy anders een heilig man was: hierom werdt hy ook weggerukt, opdat hy de gevangenis niet zien zoude, die wy door onze zonden verdiend hadden. Ook riep nechao, Ik ben tot u niet gezonden, waarmede hy getuigenis van zyn geloof gaf. De gemeenfchap van het verbond der godloozen wikkelde hem in't fpel,gelyk 't a m a s 1 a eertyds gebeurd was: want hy werdt eindelyk van eenen Man gods vermaand, dat hy uen geenen, dien hy voor honderd centenaars zilvers tot den ftryd gekoft hadt, zoude laaten trekken, zo hy anders overwinnen wilde. Maar toen hy begon te twyfelen, of hy zo veel zilvers afftaau wilde, antwoordde de Profeet hem, dat god nog veel meer hadt, om hem 't zilver te kunnen wedergeeven. Hierop zich dan verlaatende, dankte hy 't aangenomen heir af, en verkreeg met een klein getal de overwinning: doch hy deedt gode geen vergelding voor die weldaad; maar offerde aanftonds den afgoden, welke hy in de zege veroverd hadt; even als of hy de overwinning verkreegen hadt door den byftand der geenen, welke hy tot eenen roof gevangelyk wegvoerde. De Profeet jeremias vermaande zedechia, kort vóór het uiterfte verderf des Vaderlands, toen hy hard door de vyanden belegerd was, dat hy niet fchroomen zoude ter ftad uit te trekken, dewyl hy de zege verkrygen zoude, als hy gods geboden gehoorzaamde; maar zo hy zich ter weer ftelde, dat hy dan gevangen zoude worden. Doch door zyn ongeloof bedroog hy zichzelven en de zynen. Het Joodfche volk werdt door de Asfyticrs in de Babüomfihe gevangenis gevoerd; de anderen trokken naar Egyptei en die 'er bleeven, beraadflaagden met eikanderen. De Heere beval hun door den Profeet jer emia en'anderen, dat zy zich met de heerfchappy van een volk zouden Jaaten vergenoegen, opdat niet de dubbele geva»-  439 JOSEPHUS AANSPRAAK.' vangenis hunne ellende vermeerde. Doch toen zy gods bevel verachtten, moesten zy de gevangenen van twee volken zyn, die uit ongeduld zich van 't juk eens volks poogden te ontdaan, en daarom vreemdelingen in Egypte bleeven. Maar die naar Asjyrië gevoerd werden, kwamen met een grooter genade weder, na dat de tyd der gevangenis, die god over de zonde beftetnd hadt, verftreeken was, en de Koning cyrus hun verlof gaf, om weder naar huis te moogen trekken, gods Tempel werdt toen herbouwd uit den fchat van cyrus en andere gefchenken der Perjlaanen: zo dat de geenen, die hem verdelgd hadden, de onkosten van den bouw betaalden, het Priesterdom aanftelden, en den Godsdienst bevorderden. Doch de onzen, onder eikanderen naar 't Priesterdom ftaande, zo dat twee partyen naar die eere ftreefden, hebben van den Godsdienst eene koopmanfchap gemaakt. Waartoe veel over de Babilenïcrs geklaagd; daar wy bevonden hebben, dat de onzen veel erger zyn? Zy hebben ons weder in vryheid van den Godsditinst gefield, en de onzen hebben die den Perjiaanen weêr toegewend. Zy lieten de Priesterlyke eilanden in ons geweld, maar de onzen hebben die aan de Babiloniërs cynsbaar gemaakt. Wat zal ik zeggen, dat de heilige plaatzen met bloed bezoedeld, de gcwyde deuren daarmede nat gemaakt zyn, en dat de gével des Tempels half verbrooken is? gods toorn over ons is veel te gering naar onze tweedragt. De ééne hebben ons tot gevangenen gemaakt, maar de andere tot kerkfchenders. De eeriïen hebben de jooden verftrooid, en de laatften hen bedorven. Vergelykt eens tegen eikanderen het onderfcheid tusfchen onze gevangenis en oproer. Onze gevangenis heeft de Heidenen tot gemeenfchap van onzen Godsdienst gebragt; en onze oproer heeft den Jooden den Godsdienst ontnomen. Wie heeft  JOSEPHUS AANSPRAAK; 433 heeft de Romeinen in Judea geveerd, dan de twist van hyrkanus en aristobulus? Wie sosius, dan herodes? Wie heeft antipater, en de vryheid met hem, uit het Ryk verdreeven, dan gy? Jk wil noch kan niet ontkennen, dat florus fnoodelyk met u gehandeld heeft; doch gy behoorde zulks den Romeinen geklaagd, niet den oorlog aangevangen te hebben. Gy hebt nero veracht; maar vespasianus is in zyne plaats gekomen, die, gelyk hy van natuure tot goedertierenheid gentegen is, ook met zonderlinge vlyt zyne goedheid, in den tyd zyner beftieringe, over 't Joodfche land getoond heeft. Of zo zyne goedheid ulieden niet beweegen konde, zekerlyk zyne fterkte behoorde u aangedreeven te hebben om uw eigen best te zoeken. Maar zou hy uwer niet verfchoonen, die josephus verfchoond heeft? Want wien kon hy vyandigerzyn, dan my? Wie heeft grooter vestingen tegen de Romeinen gebouwd? Wie heeft ernftiger voor 't Vaderland geftreeden? Toen gy goed vondt te oorlogen, keurde ik den aanvang van den kryg niet goed; maar toen hy begonnen was, heb ik hem niet willen nalaaten. Getuige zy de ftad Jotapata, waarin ik my zo dapper gekweeten heb, dat ik den oorlog niet ftaakte, voor dat de ftad overhoop geworpen was. Ik bleef daar toeö zo lang, als ik kon, en leedt grooten honger in 't graf der verwoeste ftad, 0m my aan de Romeinen niet over te geeven, dewyl ik naar gelegentheid zocht, om tot u te komen. Eindelyk gevangen zynde, ging ik niet vry willig uit; maar hadt liever met de mynen willen fterven; doch de Keizer heeft myner verfchoond zelf toen ik wenschte met u lieden in gelyk'gevaar te ftaan; niet omdat ik uwen raad billyk achtte, maar omdat ik uw gevaar met u wilde deelen. Doch god zy geloofd, dat ik in zulk een fnood gezelfchap niet geraakt ben, IX. deel. Ee om  434 JOSEPHUS AANSPRAAK. om ni.'t voor een' ftichter des oproers gehouden te w irden; en dat ik den moord, dien ik zwaarlyk verhoeden kon, aan my zeiven niet begaan hebbe. Waarlyk, ik kon niet zien, dat myne waarde Moeder verfcheurd, en myne ledematen verftrooid werden; 't welk, alhoewel jammerlyk in zichzelven, evenwel veel beter is zelf te lyden, dan te doen. Waarop wacht gy nog? op di tekenen der Voorvaderen? Wy zyn zo vroom, wy zyn zo godvreezende nier. De Romeinen zyn ook zo ontrouw niet, als de Ylsfyriërs , die geld ontvingen , onder den fc hyn, als of zy aftrekken wilden; doch geen woord. hielden, noch ook begeerden te wyken; maar nog verwoeder aanvielen. En om ook uit toevallige zaaken gods oordeelen af te neemen; 't is zeker, dat god tegen de Jooden is: want de vyver Si/oa, die, vóór den oorlog, droog was, en alle de bronnen vóór de ftad, die al voor lang opgehouden hadden te vloeien, zo dat' wy 't noodige water moesten koopen, loopen nu weder, als voor deezen, en geeven water uit na dat titus gekomen is. De fonteinen wellen overvloedig op, en alles wordt met water vervuld, zo dat niet alleen het heir genoeg te drinken heeft, maar ook de oorlogspaarden, de lastdieren en al het vee: zelfs den hoven, welke men befproeien moest, ontbreekt geen water; even als of de elementen tot de overwinninge der Romeinen helpen, en de wellen des te rykelyker water uitgieten. Daaruit zien wy de voorige wonderen, die ook voor deezen gebeuren. Den jooden ontliep het water, en de vyanden kreegen 't in overvloed, opdat de belegering door den dorst niet verhinderd mogt worden. En 't is geen wonder, dat gods zegen van de Jooden, die met zD gruuwelyke ondeugden , als met eenen wal , omringd zyn, gevveeken is. Een vroom mensch vliedt Uit eene kwaade herberg, en verlaat zyn huis ais  JOSEPHUS AANSPRAAK. 455 1 als hy'verneemt, dat 'er een gruuwelyk feit in begaan is: hy mydt de gemeenfchap der onwaardige wooninge, en vervloekt het fnood gezelfchap. En zouden wy twyfelen wegens den hoogden en onbevlekten god, of hy van zulke? groote en fnoode ondeugden ook een gruuwel hadt, en de wreede moorddaadige bedryven niet haatte, even als of hy in de vergadering der moordenaaren blyven wilde; daar hy nogthans dat ha n en a bi ram, vermids zy moses en aaron, door eene wreevelige aanmaatiging des Priesterdoms, beleedigden, van de onfchuldigen beval af te zonderen, opdat niet de vroomen door de gemeenfchap van zulke fchandelyke menfchen verontreinigd, of in hunne itraffen mede begreepen werden? Doch waartoe zo veel tyds met myne redenen doorgebragt? nadien alles met fchrik omringd is, en de verdelging des Tempels nadert? Wiens oogen kunnen dit aanfchouwen, wiens hart kan het opkroppen, wiens gemoed kan het dulden! O gy hardnekkigen! harder dan fteen en yzer, die, onder zo veele gruuwelen, nog onder elkanderen, ■ als, uit een7 deügdelyken yver, om de ondeugden ftrydt en twist, en dat meer .is, zelve uw Vaderland verwoest, en tot zyn verderf helpr. Bekeert u toch eenmaal, doet boete, en aanfchouwt het fchoone Vaderland, dat gy zo deerlyk verraadt. Ziet, welk eene ftad, welk een Tempel, welk eene heilige wooning en verborgene heiligdommen , ja wat voor een werk der heilige Profeeten door uwe handen verdelgd! wordt. Ieder dryft de vlam binnenwaards, verfpreidt het vuur, Itookt den brand aan, en 't gaat hem niet eens ter harte; daar 't nogthans de fteenrotzen, indien zy verftand hadden, vermurwen zoude. En waarlyk, menigmaal toonen zich de ongevoelige dingen in zeer gruuwzaama zaaken, als of zy 'er gevoel van hadden; waardoor de fteenrotzen beeven, en bloeddroppelen E e 2 zwee-  436 JOSEPHUS AANSPRAAK* zweeten. Maar gylieden blyft onbeweegelyk, op dat 'er niet iets beters mogt overblyven, en gy .iets waardigers behouden. ' Eindelyk indien, deeze dingen, welke de godvreezenden voor de voornaamften houden, ulieden niet beweegen, zo ontfermt u toch over uwe vrienden. Stelt u vóór den dood uwer kinderen, 't zy door het zwaard of door den honger, 't welk de zwaarfte ftraffen zyn; fielt u voor oogen de flaaverny uwer vrouwen en doehteren, die vry en veilig zullen weezen, indien gylieden u overgeeft; maar gevangen en dienstbaar, zo de flad verdelgd wordr. Bedenkt u wel, terwyl gy tyd hebt, op dat gy na uwen dood geen gruuwelyker dingen nalaat, dan gy vóór uwen dood begaan hebt. Ik zelf ben van dien nood niet vry; want ik weet wel, dat myne vroome Moeder, en myne lieve Vrouw, niet van een onedel, maar van een heerlyk geflacht, te gelyk met ulieden in gevaar ftaan. Maar moogelyk denkt gy, dat ik om der my,nen wille zulks aanraade: doch doodt haar vry, en neemt myn bloed tot loon: ik wil dien loon gaarn voor uwen welftand betaalen, zo gy na mynen dood maar wyzer wordt." XVII. HOOFD-  VLUGTEN BELET, 43? XVII. HOOFDSTUK. Veelen worden door josephus aanjpraak bewoogen, om tot de Romeinen te vlieden; docb de oproerigen, ben mjaagcnde, dooden eenigen van bun. Josephus zulks met traanen gezegd hebbende, werden veelen van het volk daardoor zo bewoogen, dat zy alle hunne goederen verkorten, en tot de Romeinen vlooden. titus liet hen gaan waar zy wilden, opdat ook de anderen daardoor aangemoedigd mogten worden, om zich aan de Romeinen over te geeven. Zy kwamen derhalven met menigte, zq dra zy maar gelegenheid vonden om te vlieden; dewyl zy van hun leeven verzekerd waren, als zy maar tot de Romeinen konden komen; by welken zy voor geene flaaverny behoefden te vreezsn, nadien de vryheid hun toegedaan was, Maar die joannes en simon, de voornaam-' fte dichters der muitery, volgden, ontzetteden zich veel meer'over de ongevallen des oorlog?, waardoor zy meenden, dat de toevlugt hun onzeker zyn zoude: Ja zy durfden zelve niet alleenlyk niet uitgaan, maar namen ook heimelyk toezigt, dat niemand van het volk ter flad uit, gaan konde. Dus was het veel zorgelyker, van de hunnen te gaan, dan tot de Romeinen over te komen. Dus werden zy tegen hunnen wil opgehouden; en, zo iemand gegreepen werdt, moest hy eene gruuwelyke ftraf lyden. De mirv E e 3 " toefluiten. Maar nadien haare wensch haar miste, zou het haar eenen troost geweest zyn, indien zy, by den laatften fnik van haaren ftervenden zoon, hadt moogen tegenwoordig weezen, 't welk, hoewel ëeh droevig geval, echter verdraagelyk was, als zy; by 't lyk mogt zyn van den geenen, dien zy gaarn leevend gewenscht hadt. „ Mogt ik evenwel, zeide zy, maar van de muuren het doode lichaam myns zoons aanfchouwen, nadien ik hem niet aartraaken kan! Ach, dat niémand zulks weerde! Maar wie zal ik nu vreezen, vermids ik van zulken zoon beroofd ben? Waarvoor zou ik fehrikken, nademaal ik den dood voor eene gunst acht? Ach, dat zy alle hunne pylen op my fehooten, en my met hunne zwaarden doorftieten! 't Geen ik in myn leeven niet hebben konj wilde ik, dood zynde, gaarn met myn kleed bedekken: want één kleed is groot genoeg, om twee ter begraavenisfe te dienen; en moogelyk zou iemand uit de vyanden zo veel mededoogens hebben, dat hy, met het kleed des zoons, de oogen aan de oogen4 de handen aan de banden, en den mond aan den , mond, gefchikt tezamen voegde." Daarna IX. peêx.. G g liep  466 JOSEPHUS BEHOUDEN. liep zy met geweld op de muuren, en Vérvulde den hemel met den galm van haar klaaglyk gefchrei. Hierop werdt zy van de haaren beïpot, en van de Romeinen beweend. By de vrienden befpenrde men wreedheid; en by de vyanden barmhartigheid. „ Doorfteekt my, zeide ze, zo gy my genade bewyzen wilt. Ik heb hem, dien gy vervolgt, gebaard; ik heb hem myne rampzalige borden toegereikt; doodt my, zo gy u op hem begeert te wreeken." XXIV. H O O FDSTUK. josephus vertoom zich leevend * en beklaagt de ellende der ftad. Veelen, daarop tot de Romeinen vliedende, overeeten zich zo, dat zy 'er van fterven. Vèele Jooden worden opgeJneeden s en naar goud in hun lyf gezocht. Terwyl zy aldus weende, tradt josephus', op de ftemme der moeder, te voorfchyn, en begon te weenen, dat hy 'er met het leeven afgekomen was, daar het hem aangenaam geweest zoude zyn, buiten zyne vaderlyke ftad te fterven, en voor dezelve , terwyl hy haar ten beste riedt, het leeven te laaten. Het was hem nu niet meer te doen om 't leeven zyner ouderen, die aireede bedaagd waren, en hunnen overigen tyd in de gevangenis fcheenen te zullen verflyten, en verlost zouden geweest zyn, als zy dood waren; maar hy was bekommerd voor den Tempel, voor de half gebrokene muuren. Hy wilde de wonden gaarn te gemoet gegaan hebben, om. de omkeering zyns Vaderlands niet te  ELLENDE DER HONGERIGEN. 407, te 'kunnen zien. Door deeze klagten werden Veelen zo bewoogen, dat zy, als ze maar konden, naar de Romeinen vlooden, ontfluipende de heimelyke laagen der moordenaaren, en der wachten, die ,men hier en daar gezet hadt. Hoewel nu titus de beloofde genade bewees, niettemin deedt zich een ander veel zwaarder onheil op: want, dewyl zy genoeg te eeten kreegen, werden zy door de fpys, die hun te vooren nut en noodig was, befchaadigd: en nadien zy 't eeten ontwend waren, genooten zy, 'er geen voedfel van. Daar was geen kracht in de tanden om de fpys te kaauwenj in de ïlagaderen was geene vastigheid; en het brood konden zy niet byten. Als zy eenige weeke fpys flurpten, verflikten zy 'er door , ver¬mids de keel verdopt , het ingewand in één gekrompen, de doortogt der fpys toegefchroeid, en de adertjes, die het voedfel naar zich trekken, verdord waren. Aldüs hieldt de vertee« ring op, hoewel de begeerlyheid de overhand hadt; de kracht was hun .ontgaan; doch de lust was overgebleeven. De arme lieden vielen greetig op de fpys aan, en beeten 'er happig in, hoewel magteloos, gelyk de jonge kinders» Veelen bezweeken fchier van blydfchnp, als zyfpys zagen; maar zy dierven onder 't eetena waarnaar zy zo verlangd hadden, verheugende zich nog in hunne ellende, omdat zy hunnen wensch hadden bereikt: doch het was een j >ramerlyk fchouwfpel, dat de fpys meer tot ge» vaar dan tot gezondheid drekte, en dat het eeten hun befchaadigde : want zy werden door de ongewoone, fpys meer opgezwollen, dan verkwikt, en leeden groote fmarte, omdat hunne huid als door waterzucht gefpannen werdto En die nog eenige kracht .hadden flukten het eeten zo gulzig en onmaatig in, dat zy, door zich zo fchielyk met fpys op te vullen, hortten» En hoe kon 't anders weezen, dan dat G g s dit  468 ANDER GEVAAR. dit hen bezwaarde, daar zelfs de bloote begeerte hun nadeelig was, en zy, door 't zien van 't geen, waarnaar zy zo verlangd hadden, befchaadigd werden: want de natuurlyke lust overweldigde de geenen, die na eenen langduurigen honger geen trek meer hadden. Ook was de fchielyke blydfchap hun gevaarlyk, vermids het geen wonder is, dat uitgehongerde menfchen door eeten in gevaar komen, nadien iemand, die maar een paar dagen gevast heeft, en dan wat te greetig eet, terftond onpasfelyk wordt. Hierom is het, dat fommigen voor zulke verzwakte leden melk met honing vermengd neemen, om de Onordenlyke vochtigheid, door 't vasten fcherp en taai geworden zynde, te verdunnen, en 't lichaam, als een jongkind, met zachte fpys op te kweeken. Echter kwamen 'er eenige Jooden, die tot de Romeinen gevlooden waren, wel af, door de fpys maatiglyk te nuttigen, totdat het lichaam, 't eeten gewoon zynde, weder op zyn Hel kwam, alhoewel zulks die ellendige menfchen niet veel hielp, maar eene oorzaak van grooter plaag was: want veelen onder hen na 't eeten der fpys hun gevoeg doende, losten eenige Hukken gouds, welke zy ingeflokt hadden, toen zy zich tot;-vlugten gereed maakten, om, indien zy door de roovers, die alles doorzochten, betrapt werden, niet in gevaar te komen: want men achtte het eene fnoode zaak, zo iemand anders, dan de moordenaars, eenig goud hadt. De Jooden dan derzei ver goud uit den drek opzoekende, werdt een Syriër zulks gewaar; en dewyl dit volk zeer tot gierigheid en vinnigheid geneigd was, zo dat niets hun te gruuwelyk noch te fchandelyk dacht om gelds wille, werdt dit gerucht haast onder hen verfpreid. Van de Syriërs liep het voort onder de Arabiërs, die niet minder gierig, en woester dan de gruuwzaamfle Barbaaren waren. Meenende derhalve» dat  WREED BEDRYF. 469 dat alle de Jooden 't lyf vol gouds hadden, zo greepen zy, tegens de wet van overgaave en 's Keizers belofte, allen, die zy bekomen konden, fneeden hen leevend op, en doorwroetten, met hunne bloedige handen, de ingewanden en 't gedarmte, om uit den drek het goud te zoeken, met geene minder fchande dan bloeddorftigheid. Hoewel 'er nu veele beklaaglyke zaaken in deezen oorlog waren voorgevallen, zo was 'er echter niets jammerlyker, dan dit: want in éénen nacht werden omtrent tweeduizend dus fchandelyk opgefneeden, en hun ingewand verftrooid. De Syriërs telden hunne winst, en de Arabiërs berekenden *t voordeel van hunnen handel, welken zy, zonder eenig gevaar van zeevaart, door eene nieuwbedachte wreedheid dreeven. Zulk een gierigheid vindt men, hedendaags, by die menfchen, en ook by de Egyp* tenaaren, die zelfs met de begraavenis der lyken handel dryven, en uit den dienst, dien men eikanderen fchuldig is, gewin zoeken. De fpoorlooze goudzucht laat zich voorftaan, dat men niets behoort te doen, 't en zy 'er- geld van kome, en dat niemand eerlyk is, die geen geld heelt. De baatzugt beeft, al- Overlang, het menfchelyk hart ingenomen, en 't leeven der menfchen is een koophandel geworden, zo dat men alleenlyk van koopen en verkoopen leeft. Ja deeze ondeugd heeft veelen zo byfter bezeeten, dat de verruiling van waaien tegenwoordig veel gemeener is, dan de verandering van zeden of gemoed. De gierigheid der Syriërs vergiftigde ook het Roomjcbs heir: want daar kruipt niets ligter, van den anderen, voort, dan geldzucht, en eene begeerte , om 't geen onze naasten vol op bezitten te hebben: ook is 'er geene geneegenheiddie de gemoederen zo zeer verwyft, als de zucht tot groote goederen. Hierom worden listen bedrog voor loflyk, en armoede voor fcban<5 g 3 de-.  4?o TITUS BESTRAFFING. delyk gehouden. En , dewyl 'er zeer veelen aan die ondeugd fchuldig waren, werdt 'er geene fcherpe ftraf over gepleegd: want titus, die voorgenomen hadt de Syriërs en Arabiërs met het heir te omringen, werdt, de groote menigte ziende, anders "bedacht; zo dat hy de begaa-ne misdaad vergaf, doch tevens op lyfftraf verboodt, zulks meer te bedryven, ftrykende de zynen ernrtiglyk. door, omdat zy, met goud en zilver behangen, en met kostélykei gewaade gedost zynde, evenwel niet gefchroomd hadden, hunne wapenen door zulk eene fchandelyke daad te onteeren. Maar de Syriërs en Arabiërs bekeef hy heftig, „ dat zy, onaangezien den Roomjcben naam, zulke afgryslykheden bedreeven hadden ; nadien zy in den oorlog gekomen waren tot hulp, en niet om ondeugden te pleegen; houdende hun wyders voor: Dat in 't Roomfche heir hiet ,alleen fterkte, maar ook een deugdelyk gemoed vereischt werdt: Dat men niet alleenlyk zag op de dapperheid tegens de vyanden, miar ook op goede krygstucht. Dat een krygsman niet wreed, godloos, noch baldaadig moest zyn; en mjnder begeerig naar den roof, dan naar de zege. Dat hun moedwil een groot misdryf tegen de krygstucht was, 't welk zwaar behoorde geftraft te worden. Dat de wétten in den porlog moesten gelden; en dat die veel beter kon gevoerd worden, als men den vyanden geloof en woord hieldt. In» dien men zulks den gewapenden fchuldig ware, hoeveel te meer dan den vlugtelingen. Des ha den zy zich voortaan van zulk een fchandelyk bedryf te wachten, op dat zy de overwinning, nevens hunne welvajrt en hun leeven, niet verlooren: want hy zou niet langer gedoogen, dat hunne fnoode daaden den Romeinen toegerekend werden, die ten hunnen nadeeler ftrekten." Door dit vertoog weêrhieldt hy 4e gierigheid der Syriërs wel eenigzins; doch ver»  AANHOUDENDE WREEDHEID. 4^1 verdreef die niet ganfchelyk: want zy ontzagen zich wel voor den Rechter, maar hielden echter het gebod niet; nademaal zy, wanneer ze Rechts geene Roomfche foldaaten gewaar werden, uit de ingewanden der rampzaligen hun vervloekt gewin haalden. Doch zy vonden maar alleenlyk by de minden, en niet by allen, den roof, dien zy zochten, 't welk hunne woede te gruuwzaamer maakte; vermids zy niet alleen om 't goud, maar ook, op de bloote hoop daarvan, zo veele menfchen ombragten; daar nogthans de moordenaars en wreede zeeroovers zich van moord onthouden, als 'er geen vermoeden van eenigen huit is. Het is dan eene gruuwelyke woestheid, iemand nergens om, te befchaadigen: want zelfs de wilde dieren dooden alleenlyk om den roof. Dus was het van buiten deerlyk geiïeld, maar van binnen woedde joannes nog wreeder. man neus vlugt tot de Romeinen; en verhaak* hun, dat 'er honderd en vyjtjenduizend lyken uit ééne poort gedraagen zyn, behalven die men nog verborgen badt. Anderen begroot e& bet getal der dooden op zesmaalbondèrd duizend. \ Alhoewel nu eenige Jooden door dit bedryf der, Syriërs afgefchrikt werden, echter kwamen 'er' nog al veelen' overloopen. Onder dezelven. was ook manneus, lazarus zoon, welke, verhaalde, dat 'er door ééne poort, die hem toevertrouwd was geweest, honderd vyftiendui-. G g 4 zend; XXV. HOOFDSTÜ K.  GETAL DER DOODEN. zend Jooden uitgedraagen waren, behalven nog achthonderd tachtig in den tyd , dat hy de wacht gehad hadde. En dit getal was maar van zulken, die op gemeene kosten begraaven werden, zonder dat daar onder gerekend werden de geenen, welke de vrienden zelve begroeven. Maar wat voor een begraavenis was het toch, 'daar de lyken over de muuren geworpen werden ? Na hem kwamen nog veelen van adel tot titus gevlooden, en verhaalden, dat het getal der dooden, welke men door de poorten uitgedragen hadt, zesmaal honderdduizend was; en dat de andere lyken, die men wegens de groote meenigte der armen niet hadt konnen uitdraagen, of die men in de groote huizen en vertrekken op een hoop gefmeeten hadt, ontelbaar waren. Des niettesenftaande ging het verderf zynen gang, ja werdt hoe langer te erger. Het beleg was vinnig, en de oorlog fel; doch meer door de verwoedheid der Jooden, dan door hunne kracht. Maar de hongersnood ging door zyne yslykheid alles te boven: want men zocht oude koemis, en den drek van andere dieren op, en' at door gebrek 't geen affchuuwelyk om te zien was. De onbegraavene 'lichaamen lagën jammerlyk op hoopen: overal was de grond met lyken bedekt, en vóór de muuren lag alles vol. 't Was een fchrikkelykè vertooning, yslyk om te zien., en met een' pestigen ftank verzeid, wélke noch overwinnaar, noch overwonnen verfchoonde, maar beiden te gelyk befchaadigde, en de Romeinen ook verhinderde, nadien zy op 'deeze óverblyffels, die hier en daar verftrooid lagen, met hunne bloedige voeten treeden moesten. Het ganfche land was verwoest; dewyl alles wat men ten dienste der krygslieden, en tot oorlogsbehoeften hadt kunnen aanvoeren, afgehouwen; ^et laad, omtrent dertien mylen in 't ronde van de ftad af, verdorven, en de aarde van ^Jle gewas ontbloot was. Wanneer een vreem*. de«  ONDERNEEMING DFR JOODEN. 4?3 deling de plaatzen, daar te vooren olyfboomen, groene bosfchen, welriekende bloemhoven, en vermaakelyke boomgaarden van allerlei ooft, geftaan hadden, ledig zag, moest hy daarover zuchten. En een inboorling, daar komende, kende zyne geboorteplaats niet meer, maar zocht 'er na, fchoón hy 'er op ftondt. XXVI. HOOFDSTUK. De Jooden poogen andermaal bet ftormtuig te verbranden; maar te vergeefs, joannes doet eenen nieuwen muur maaken. titus beveelt zyn krygsvolk dien te beftormen. Wanneer nu de fchansfen, ftormdaken, en andere ftormgereedfchappen weder vaardig waren, ging de ftryd weêr aan, even als of men wederzyds gezwooren hadt, tot den laatften man toe te zullen uithouden: want beiden flreedeq zy met groot gevaar. De Romeinen zouden 't beleg hebben moeten ftaaken, indien hunne werken en de ram waren verbrand geworden, dewyl zy door gebrek van hout die niet zouden hebben kunnen herftellen. En de Jooden hadden niets anders, dan de verdelging huns Vaderlands te verwachten, indien zy zich ftil hielden, en de gekrenkte muuren door den ram; lieten omverre ftooten. De Jooden kwamen derhalven, verwoed, met fakkelen aangeloopen, even als of het Roomfche heir voor hun zou hebben moeten wyken, om het ftormtuig te laaten aanfteeken, en van de beleegering af te fliaan. Doch vermids hunne krachten door den G g 5 hon»  474 NIEUWE MUUR. hongersnood vergaan waren, zo gelukte het hun niet als te, vooren. Zy hadden de ftoutheid wel, maar de magt ontbrak hun. De Romeinen daarentegen hielden het voor eene groote fchande, dat deeze, die van honger naar hunnen laatften adem hygdei, hen de zege uit de hand zouden wringen. Wanneer het tot een gevecht kwam, werden de Overften der oproerigen achterwaards' gedreeven,' en' vermids zy tot den oorlog te zwak waren, moesten zy te rugge wyken', ftellende hun vertrouwe» op de fterkte hunner muuren. Maar toen die door het geftaadig ftooten begonnen te wyken, begaf joannes zich tot zyne laatfte toev'lugt, en maakte, van binnen, eenen muur, omtrent van gedaante als' de letter C. Wanneer nu, 's anderen daags, de muur, op eene plaats gebroken werdt, en ïnftortte, ontftondt 'er, zo door dien val, als door 't geraas der Romeinen, een groot gedruis, even als„ of alles, op 't'beêrvallen van den muur, reeds verwoest was; maar ais die van de ftad hun wederom toefchreeuwden, werden zy eenen nieuwen muur gewaar, waardoor de vreugde der Romeinen verging, en de Jooden ftout werden, dewyl hun gevaar aldus voor eenigen tyd uitgefteld was. titus begon toen zyn krygsvolk te vermaanen, dat zy zonder draalen den nieuwen muur aangrypen zouden, dewyl hy, eerst, nieuw „gemaakt, en nog niet hard weezendei, ligtelyk omverre te ftooten zoude zyn: dat zy 'er derhalven maar kloekmoedig op aan zouden gaan, vermids de ftukken van den gebroken muur hun dienftig zouden weezen, om te gemaklyker op te klimmen, en alzo in 't vechten met de Jooden, die van bovèn ftreeden, gëiyk té ftaan. 'Maar ziende, dat zy den moeie-" lyken at beid ontzagen, riep hy de dapperften tot zich, en moedigde hen, door de volgende aanfpraak, tot den ftryd. XXV1Ï. HOOFD-  TITUS AANSPRAAK. 4^ XXVII. HOOFDSTUK. titus aanjpraak aan zyn krygsvolk. om ben tst den Jiorm aan te maanen. „ 'c Is niemand onbekend, rayne krygsgezellen V dat het einde van alles meer moeite vtreischt, dan het begin, vermids tot het volvoeren van 't geen men ondernomen heeft, de grootfte arbeid behoort. Een fchip in volla zee gaat zynen fang, en hoewel 't niet altoos vóór den wind eeft, echter zet 'er de Schipper de zeilen naar, en het vaart zonder tegenftand voort. Maar by de haven gekomen zynde, wordt 'er een goede wind vereischt, om dat de ingang eng zynde, men daar, alwaar de hoop 't naast is, het meeste gevaar te vreezen heeft. De bouwlieden hebben ook een breed beginfel, als zy de grondvest leggen; maar als zy boven aan de rpits gekomen zyn, dan begint de zwaarfte arbeid, en menigmaal wordt de bouwer, in 't einde zyns werks, van zynen loon beroofd, 't zy, dat hy door 't vallen van eenen balk fneuvelt, of door eene mistred van boven neêr komt. Wat zal ik zeggen van de akkerlieden, die meer werks hebben in den oogst, dan in den zaaityd, en in den herfst met de wynleezing meer te doen hebben, dan in 't voorjaar met fnoeien?; Ook moeten de vroege vruchten altyd het grootfte gevaar lyden. 't Is derhalven niets nieuws, dat, zo wy onzen voorgenomen loop voleinden, Willen, wy ook gevaar uitftaan moeten. Aldus" moeten wy nu door enge wegen naar den burg jfntwia ftygen, opdat, als wy de vyanden vandaar  416 TITUS AANSPRAAK, daar gedreeven, en de bovenfte plaats in heb, ben, wy hen als op 't hoofd zitten, en den adem beneemen moogen. Maar dit, myne Krvgsgezellen! dunkt u lieden zwaar te zyn, even als of wy tot een fpel, maar niet tot den oorlog tezamengekomen waren, waarom de Helden of overwinnen of fterven moeten. Wilt gv u onttrekken, daar gy ten ftryde gekomen ïyt, om de fchaade des Roomfchen heirs te wreeken en de fchande van den bevlekten krygstogt af te wisfchen? Indien gy, ten tyde van nero, de fmaad en beleediging des Roomfchen naams begeerdet te wreeken, wat behoort gy dan met te doen, nu vespasianus Keizer is» Laat ons de fchandvlekken der voorige regeering afwasfcheri, opdat ze ons niet aankleeven, t welk nero door vespasianus' meende te doen; maar vespasianus zou dezelve door titus op zich laaden, indien wy niet overwonnen. Myn Vader heeft ons aileenlyk gezonden, om de overwinning te behaalen; maar waar zouden wy ons zonder fchande heenen wenden, zo zulk eene groote moeite en arbeid te vergeefs ondernomen waren , en wy de zege verlieten ? als of het geen minder ondeugd was uit den ftryd te wyken, dan de overwinning te laaten vaaren, want het één gefchiedt uit vrees cn 't ander uit verraadery. Doch gylieden acht het gevaarlyk naar den vyand te klimmen, en gewapenderhand naar de muuren te ioopen, even als of de natuur vrouwelyke en niet mannelvke daaden van ons eischte; daar ons noghtans daarom een leevende geest ingeftort is , opdat wv denzei ven,, als er eere door te behaaleri is, gewillig opofferen zouden. Waartoe zou een Heer < die oorlog voert, eenen krygsman anders vermaanen, dan tot de allergewigtigfte zaaken?Want tot een gering en gemeen werk aan te maanen is met alleen eene fchande voor de geenen, die. aanjgefprookea worden, maar tok voor bem.s.  TITUS AANSPRAAK.' 47? hetö, die aanfpreekt; dewyl daardoor niets geëischt wordt, dan 't geen men van zelfs fchuldig is: want dat is een krygsman gehouden te volbrengen. En wat begeer ik toch van u dat onbillyk is? Is 't niet veel beter doot deugd te fterven, dan door fchande in 't leeven te blyven? De Jooden loopen dikwyls uit tot in 't leger der Romeinen, en rennen onvertzaagd onder de fpietfen hunner vyanden, niet op hoop van overwinning, maar om hunne fterkte daardoor te bewyzen, en eere in te leggen. Gylieden, welken nog 'niemand, 't zy te water of te lande, ongeftraft wederftaan heeft, wien het niets nieuws is te overwinnen, en eene fchande niet te triomfeeren, dewyl gy van den Hemel zulke blyken van overwinning hebt, fchaamt gy u niet, dat gy u niet eens onder de vyanden begeeven hebt ? dat gy, gewapenderhand, ledig ftaat in 't heirleger, verwachtende met een traag gemoed, dat de hongersnood voor ons ftryden zal; en dat zy daardoor, meer dan door onze zwaarden omgebragt zynde, ons den triomf te fchande maaken? Schaamt gy u niet, zeg ik, gy dappere Krygslieden, dat de overwinnaars aller volken geen hoop ftellen op de wapenen en cp hunne fterkte; maar dat zy in eene. belegering wachten, totdat de vyand, door ziekte veroudt, en op zyn bedde fterft? Wat overwinning kan 'er zonder ftryd weezen? 't Is overal vol lyken, en die affchuuwelyke rompen liggen hier en daar nevens de bebloede ftukken der dooden, behalven die, welke zy onder malkanderen met hunne eigene handen omgebragt hebben. Wat behoeven wy te vreezen voor die, welke aireede door hongersnood, vuur, moord, en oproer omgekomen zyn? Waartoe de godlyke hulp lang uitgefteld? Wie anders, dan god alleen, heeft het zo gefchikt, dat zy in hunne eigene wapenen gevallen zyn, en, dat hoewel zy geen fpys meer hebben, hun  478 TITÜS AANSPRAAK. hunne inwendige woéde nog geen einde heeft? Ik vrees, dat wy tegenwoordig ook voor wederfpannigen tegen den Godsdienst zullen gehouden worden, nadien we hun, die hunnen en onzen Godsdienst ongetrouw zyn, zo lang verfch oonen. Genomen nu, dat de oorlog gruuwelyk en fchrikkelyk is, (want waartoe u met het vermaak van den oorlog geuleid? _) genomen, dat de overwinning onzeker, en 't gevaar zeker is; fpreek ik niet tot zodanigen die door het - menfchelyk verftand wel bezeilen, dat alle dieren, in gevaar,'hunne fterkte meer .toonen dan in eenen geringen ftryd ? Als de wilde dieren gewaar worden,- dat zy van gewapenden omringd zyn, loopen zy met des, te grooter onftuimigheid op hen aan, om .zich door geweld eenen weg te openen. Eene flang fchiet veel gruuwzaamer venyn . uit. Wanneer zy uit haar hol gedreeven wordt: ook zyn fommigen van natuüre órifchaadelyk, doch in gevaar zynde, toonen zy zich fterk om:te beleedigen. De hertén hebben hun geweer, wanneer iemand zich tegen hen verzet: wantzy befchermen zich met hunne hoornen tegen den dood. De byen fteekenj als zy befchaadigd worden. Maar wat zal ik van de krygshelden der Romeinen- zeggen, nadien eeonioas, van Lacedemon geboortig, toen hy tegen het oni telbaar heir der Perjitanen ftryden zoude, zei-» de: „ Dewyl wy onzen avond-maaltyd onder dc afgeftorvenen zullen moeten doen, zö laat ons eerst op aarde het middagmaal houden." Dit zeggen hadt by de: Grieken zo veel klems, dat geen van driehonderd mannen onder zyn gebied van hem fcheidde, dan. alleenlyk één, die, overgebleeven zynde,van niemand aangenomen werdt, én ook van leonidas,' als onbekwaam tot den ftryd, uitgemonfterd was.. Wat zal ik zeggen van de keurbenden der Romeinen, van welke kato, die welfpreekende en deegelyke R&> min, verhaaltj dat zy met vieugde naar derf o#r-i  TITUS AANSPRAAK. 479 oorlog trokken, waaruit zy geen hoop hadden weder te komen, begeevende zich alle gewillig in den dood, opdat zy hun voorneemen niet veranderen zouden?0 gelukkige, die voorniemand vlugtendé, aan de hunnen de zege der vyanden boodfchapten! Van de driehonderd Lacedemonï rs was 'er nog één, die 't ontkwam, hoewel zy in eene engte ftreeden, daar zy niet konden omringd worden: doch van de Roomfche keurbenden heeft niemand het leeven, maar allen den dood verkooren; en gylieden zyt hunne nakomelingen, zo gy het gevaar veracht, en als eerlyke fpruiten uwem ftam niet verloochent. Welke dappere held weet niet, dat hy fterflyk is, vermids aan ieder een perk gefteld is hoe lang hy leeven zal: maar hoe veel beter is het aan 't Vaderland te geeven 't geen men der natuur fchuldig is, veranderende den onvermydelyken nood in eere, en niet moedwilig oud wordende om te fteenen en kreunen , of in heete ziekten te vervallen, nadien de leevenden dagelyks. aanftoot lyden. De zielen der geenen, die door verdriet uitteeren, en welker krachten en zinnen te gelyk verflyten, worden, volgens de meening van veelen, met het lichaam begraaven. Maar Krygslieden en dappere Helden, die zich voor 't Vaderland, voor kinderen, én Godsdienst, gewillig in den dood begeeven, en welker zielen door 't zwaard van 't lichaam gefcheiden worden, daar omtrent twyfelt niemand, of het zuiver en klaar element, dat van darren fchittert, neemt hen op in de hemelfche wooning, als in eene plaats van hooge rust. Voorts is 't een voornaam teken van gunst op aarde, dat, terwyl de-geenen, die op t ziekbedde uitteeren, vergeeten worden, zodanigen, die den vyand het hoofd bieden, en daardoor fneuveien, eere behaalen. Tot deeze belooning noodig ik u, myne Krygslieden! Laat ons den vyand, dien wy beflooten  48e TITUS AANSPRAAK. ten houden , aangryperi. Laat ons den rriuinf beklimmen over den puinhoop van den muur^ die ons tot een borstweer verftrekt, en met den laagften muur gelyk is. Die nu de banier der deugd bemint, en de eerfte, of de twee-» de, of de derde op den muur komt, zal van my met een heerlyk gefchenk begiftigd worden, hoewel 'er geen grooter belooning is* dan de eere der dapperheid, die gemeénlyk ook zeker gaat. Want wanneer een fterk en moedig held eerst opklimt, dan zullen de wederpartyen vlieden, of naar beneden wyken, of zich verbergen. Hoewel dit nu tegenwoordig gevaarlyk is, nogthans, als wy hen beneden zullen zoeken, zal het zonder veele moeite gefchieden, dat wy de vyanden overwinnen, ea den oorlog eindigen* XXVIII, HOOFDSTUK. sabinus beklimt, op titus aanjpraak, mei elf anderen den muur, doet de Jooden wyken j doch neervallende, wordt na een dappere verweering gedood. Naauwlyks hadt Titus zyne rede geëindigd* of één uit de Syriërs, een dapper krygsman* boodt ziehzelven aan, en te voorfchyn komende zeide hy: ,, Dat hy het gebod gehoorzaaxnen wilde, en bereid was op te klimmen, indien 'c geluk hem gunftig was, om c^sar te konnen behaagen: doch byaldien 't hem tegenliep, zo zou hem niets buiten verwachting overkomen, dewyl hy vry willig verkooren badt voor den Kei-  SABINUS SNEUVELT. 481 Keizer te fterven." Dit gezegd hebbende, ftrekte by zyne (linkerhand uit, zwaaide het fehild over zyn hoofd, en zwenkte met zyne rechterhand het zwaard. Hy fchikte zich zo dapper tot den ftryd, dat niemand hem fchier meer kende: want daar hy te vooren om zyne kleine geftalte weinig geacht was,, ging hy nu eensflaags» het ongeluk te gemoet, en toonde zich zo onvertzaagd, dat hy te gelyk den vyand en den muur dreigde, en, aireede van de hoogte op de onderden ftormende, den muur met zyne vuisten beweegde. Hy werdt van elf anderen gevolgd* die hem naftreefden, doch niet inhaalen konden. De Jooden verweerden zich van den muuf met fchichten, fteenen, pylen, en al wat elk an de hand kreeg, werpende daarmede op sabinus. Maar hy, önverfchrikt blyvende, fprong met eenen loop op een hoog ftuk van den muur* en dreef den vyand naar beneden, dewyl de naasten voor 't gevaar fchriktèn. Doch toen hy, zich op den muur omdraaiende, van de overwinning verzekerd meende te zyn, en d<» wanden naloopen wilde, ftruikelde hy, en viel rnet een groot gedruis neer; waardoor de Joo. den wederkeerden, en terwyl hy gevallen lag. met fchichten hevig op hem fchooten. Hv rechtte zich evenwel op zyne kniëen weder op, bedekte zich met zyn fchild, befchermde zich! zo lang hy kon, tegen de Wonden, en befchaadigde zelf die, welke hem naby kwamen. Doch eindelyk zwaar gekwetst zynde, gaf hy den geesteerder op, dan den ftryd, en werdé niet uit zyne plaats gedreeven, noch van den muur geworpen, voor dat hy geftorven was. Gok fneuvelden 'er drie van de anderen, en de overigea aèht werden halfdood uit het verderf gered. IX. i>E iz. Hh XXlX. HOOFD-  4*h TITUS OP DEN MUUR. XXIX. HOOFDSTUK. Twintig Roomfche Joldaaten beklimmen, 's nachts, den. muur, en dooden de wachten; waardoor de Jooden'zich ontzetten, titus komt de zynen te hulp, waarop een vinnig gevecht ontJiaat. Doch sabinus dood verfchrikte de anderen gansch niet; maar moedigde hen te meer aan: want de Roomfche foidaaten, die de wacht hadden, en met de daad begeerden uit te voeren 't geen, waarin sabinus hen met den wil was voorgegaan, maakten met hun twintigen eenen loflyken aanflag, neemende by zich den vaandrig van de vyfde keurbende, nevens twee van de dapperfte ruiteren en eenen trompetter. In de ftil te, omtrent de vyfde uure des nachts, klauterden zy over de brokken van den vervallen muur, floegen de wachten dood , en bemagtigden den burg Mtonia, Dit gefchied zynde, hoorde men het trompettengefchal veel yslyker dan anders , zo dat de Jooden, die vermoeid van den arbeid vast in flaap waren, onvoorziens zeer hevig verfcfcrikten, vermids zy meenden, dat alles vol vyanden was. Zy begonnen derhalven te vlieden , eer zy de waarheid der. zaak vernomen hadden: want door den fchrik en de duisterheid des nachts konden zy niet bekennen, hoé fterk de vyanden waren. Zo dra titus het geluid der trompetten hoorde, beval hy, dat het heir zich terftond toerusten zoude, en hy klom zelf eerst met eenige mannen op den muur, om de zynen. te ontzetten, en den vyanden tegenftand te doen.  ZWAAR GEVEGT. 48$ doen. öndertusfchen brak de dag aan, en titus liet zich van de zynen op de, muuren zien, en fprak hun toe. Eenigen werden van de hunnen met de handen op den muur getild: andere kwamen in de ftad door den heimelyken gang, dien joannes gearaaven hadt, om het bolwerk der Romeinen om verre te werpen; zo dat den meineedigen hun voordeel tot hun eigen verderf gedydde, en zy,-van'alle kanten benaauwd wordende, in den Tempel moesten vlieden , alwaar de Romeinen ook invallen, wilden; doch konden 'er wegens de eng» te niet by komen, maar werden met-de wapenen achterwaards gedreéven. Daarop ontftondt in dèn Voorhof een vinnig gevecht: want beide de partyen waren-, zo na byeen, dat zy fpies noch pylen gebruiken .konden, maar alleen hun zydgeweer, des de handen nicht by de wonden waren, eA zwaard tegens zwaard' en flag tegen flag gekeerd..was;. waardoor de flaande met 't bloed- van den verflagen overftort werdt, en daardoor zelf gewond fcheen. In den Tempel was ook eene gruuwelyke flagting, zo dat het rbloed owr den vloer ftroomde,' en men overal den weergalm van het gekerm der ftervenden en 't gefchreeuw des over* winnaars hoorde: want de Romeinen waren verhit, op hoop, dat zy-een einde van den oorlog maaken zoudfen. De uiterfte verdelging des Vaderlands hadt nu in.de Jooden al Fe vrees de? doods verdreeven: fommige kweeten zich dapper uit eerzucht; en, anderen, aan hun leeven wanhóopende, verfpilden alle hunne krachten op eenemaal, zo dat zy niets behielden. H h 3 XXX. HOOFD-  484 DAPPERHEID VAN JULIANUS. XXX. HOOFDSTUK. De Hoofdman julianus waagt zich allee* onder de Jooden, dry ft hen in den Tempel, , doch valt en wordt omgebragt, het welk titus /mart. maar den Jooden verheugt. Onder des beging"de Hoofdman juli Aft us eene treffelyke daad. Hy was een dapper krygsman, geboortig uit Bithyniè, maar in de krygskunde der Romeinen zeer ervaaren, en wegens heerlyke krygsbelooningen zeer beroemd. Deeze nevens titus ftaande, en ziende, dat de Romei-, nen weeken, Ovant de Jooden gingen hen in getal te boven, vermids 'er weinig Romeinen voorhanden waren) kwam fpoedig van den burg Antonia, en dreef de geenen weg* die hen vervolgden , zo dat niemand zich tegen hem verzetten durfde, vermids zy hem voor een dapper man aanzagen, en by zich met eene meer dan menfchèlyke ftoutheid en andere aanzienlyke deugden vertoonde, zo dat de Keizer zelf daarover verwonderd was. O zeldzaame en onzekere krygskans, welke, even als de dobbelfteenen, gemeeniyk meer by geval dan door deugd, met eenen onverw.achten uitflag nieuwe zaaken voortbrengt! Wsat hier zyn ook (worpen, niet van teerlingen, maar wan boogen, en fteeken, waardoor dikmaal een overwinnaar, door eene wonde, zonder te weeten van wien, verflaagen, en, willende eenen anderen berooven. zelf beroofd wordt, gelyk deeze julianus,die de vyanden kort op de hielen volgde. Terwyl hy eenigen ombragt, anderen tot binnen de vesten dreef, en door groots ftoutheid al te onvoorzigtig was, nadien hy, vol-  JULIANUS SNEUVELT. 48f volgens 't gebruik der foldaaten, fchoenen met fpykers beflagen aanhad, bezefte hy niet, dat de grond met gladde fteenen gevloerd was: maar zich zo verzekerd achtende, als of hy in 't veld geftrejden hadt, glipte hy uit, en maakte door zynen val een groot gedruis, Vermids nu de vloer zeer glad was, kon hy nitt opkomen, evenwel rechtte hy zich op zyne knieën, weerde de vyanden van zich, en floeg die naast hem waren ter aarde, hoedende zich voor 't fchietgeweer zo veel als hy kon. Maar eindelyk afgemat, ook overmand, en daar niemand zich in zulken gevaar waagen durfde, is hy eerlyk als een krygsheld geftorven, na dat hy zich genoegzaam gewroken hadt. Myns oordeels behoorde een dapper man zulk eenen bedriegelyken uitgang niet gehad te hebben. De voorzigtigheid vermag veel in den oorlog: want door befcheidenheid en opmerking vermydt zy de onzekere toevallen. Hy alleen begaf zich van den burg Antonia, en heeft alleen de wa» penen der vyanden wederftaan, met hen gefchermutfeld, en alleen de Jooden weder naar den Tempel gedreeven. Ik oordeel dat dit hem veel meer benadeeld heeft: want die god niet geloofden, moesten van den Tempel verjaagd worden; weshalven hy, nedervallende, ook geen hulp vondt. titus zag deszelfs overwinning met vreugde; maar het gevaar met groot hameer aan: hy wilde hem gaarn te hulp gekomen hebben, maar was 'er te verre af; ook werdt hy van de zynen opgehouden, nademaaï in een krygsman maar alleen één kans, maar in den Opperveldheer al het gevaar te verwachten was; leerende door dit voorbeeld, dat men meer moest trachten den Keizer te behoeden, dan hem na te volgen, Eindelyk werden de vrienden zo verbaasd, en de vyanden zo trotsch, en moedig, dat zy het lichaam van julianus in hun geweld kreegen, even als of zy H h 3 de*.  485. DAPPERE LIEDEN. den dooden nog vreesden, indien hy-den Ro> meïnen weer ten deel gevallen ware. julianus gefneuveld zynde, namen de anderen de vlugt: want 'er waren 'er nog niet veelen opgeklommen, en de Jooden toonden zich ftouter door zynen dood. De dapperften in dit gevecht, en in het te rug dryven der Romeinen, waren aeexis en gitteus, eedverwanten van joannes, die op zyne zyde wakker ftreed'en. Op simons zyde waren malichus en jakobus, Hoofdmannen der Idumeërs, en dappere krygslieden. Onder het derde rot behoorden ar sin on en judas, die zich ook treffelyk kweeten, en met de verzamelde, hoopen de Romeinen in den burg Anfonia dreeven, en hen aldaar beflooten. XXXI. HOOFDSTUK. Josephus vermaant joannes, andermaal, uit last van titus, den Tempel te verfchoonen , en eene andere plaats tot het gevecht te verkiezen; of zich op genade over te geeven. INdaar titus, vermoedende dat de burg Anfonia hem niet tot bewaaring dienen, maar hinderlyk zyn zoude, beval, die vesting tot den grond toe neêr te werpen, om eene vrye ftraat te hebben, als men tegen de vyanden ftryden wilde. Als hy nu verftondt, dat èén van de hooge Feesten der jooden voorhanden was, gaf hy aan josephus bevel, om in 't Hepreeuvjscb te vertolken 't geen hy zeggen zoude: naamelyk „ dat joannes niet anders dan ongeluk op zich haalde, wanneer hy de Romeinen aanhitfte. Indien hy zich op zyne fterkte verliet, dan zou hy eene andere plaats tot het gevecht verkiezen, en zich derwaards be-  TITUS VERMAAN. 4B7 begeeven, opdat de ftad verfchoond, de Tempel niet verontreinigd, en het offer van den Hoogtyd niet verhinderd werde. Hy kon eenigen aldaar laaten, welke hy bekwaam kerde, óm het offer te verrichten, en mogt daarna waar hy wilde, uitgenomen aan de ftad en den Tempel, zyne magt toonen. Des Keizers krygslieden zouden niet fchroomen een gevecht met hem aan te gaan. Hy werdt tegens dank gedwongen de ganfche ftad te verderven, daar hy nogthans het overige gaarn wou behouden, indien joannes het toelaaten wilde, 't Stondt nu op het punt, van den Tempel in brand te fteeken; niet dat de Romeinen verlangden cm hem te verbranden, maar om 'er de ftichters des oorlogs uit te dryven. Indien zy zich ovei" wonnen oordeelden , dan zouden zy maar de handen uitftrekken ; doch zo; zy nog hoop hadden, van de overhand te zullen bekomen, dan-moesten zy zich niet in fchuilhoeken vsrfteeken, maar zich op 't open veld verweeren, opdat de Tempel voor den brand behoed werde". Als josephus dit vertolkt, en 't gemeene volk net met aandacht aangehoord hadt, geviel het hun heimelyk wel; doch zy durfden hunne meening niet openlyk uitfpreeken. Inmiddels antwoordde joannes daarop: ,, dat 'ër. go de geen kostelyker offer was, dan dat de geheiligde perfoonen voor den Godsdienst, voor het Vaderland, en voor den Tempel hun leeven lieten: waarom zy gewillig waren, als het van'noode was, voor de vryheid te fterven, hoewel zy hoop hadden, dat de ftad van god niet verdelgd zoude worden". titus herzeide daarop: ,, Ja zeker, gy houdt de ftad zuiver, en 't Heiligdom onbevlekt, terwyl gy de burgers doodt, de onfchuldigen ombrengt, en de Priesters vermoordt. Door zulke ondaaden wordt god niet verzoend, maar be« leedigd, Gy hebt uwen god nevens het óflér H h 4 ves*  488 TITUS VERMAAN. verftooten. Zoudt gy, joannes! wanneer iemand u uwe fpys onthielde, hem ontzien? Uwen god worden zyne offeranden niet geofferd, en zyne gaaven niet aan hem opgedraagen; maar de menfchen worden gedood, en meent gy nog, dat god u byftaan zal? Voorwaar de zaaken wyzen 'r uit: de meenigte der verüagenen, en uwe groote ellende betuigen het. Wie zou, dit ziende, daarom niet zuchten ? Ik zou niet kunnen laaken, dat gy voor uw Vaderland flreedt, indien jk ulieden niet verfchoonen wilde; maar ik begeer uwe ftad en den Tempel te behouden. De Hebreen behoeven voor de beroemde Karthagtnenzers of voor hannibal, die de helft van 't Roomfche Ryk ondergebragt hadden, niet te vreezen: zelfs Karthago. dat, tot zyne verdelging toe, wederfpannige burgers nadt, is wederom gebouwd. Ik beloof u by myne trouw, dat ik 't geen ik u toezeg, zal nakomen: ik beloof u het leeven te fchenken, niet tot _ loon uwer fchelmftukken , maar tor behoudenisfe der ftad, en om dat heerlyk gebouw te redden, 't welk anders haast té gronde gaan moet. Houdt op, dat raade ik u, door moord het godvruchtig voorneemen der Romeinen te wederftaan. Jerufalem behoeft voor geene verdelging te vreezen, dewyl Antiochie, zo veel fterker zynde, behouden werdt. Heeft niet uw jechonias de Perfiaanen geloofd, zo. dat hy ter ftad uitging, en zich met zyne medeburgers aan de woedende Barbaaren overgaf, opdat de ftad, om zynen wille, niet omgekeerd werde, Zyne gedachtenis, wordt eerlyk by ulieden gehouden, gelyk de uwen zeggen. Hier ftaat josephus, die het zegt,en van deszelfs eere getuigenis geeft, waarmede hyden naam van hem vereert, die zich voor het Vaderland heeft gevangen gegeeven. Ook heeft de Barbaarfche Perjïaan hem benouden, en ik zeg u desgelyks'verzekering tpe. josephus heeft waarlyk dapper tegen de R.O»  TITÜS VERMAAN. 42è Romeinen geftreeden. Gelooft de belofte, welke wy u doen. Wy ftellen josephus tot borg van onze toezegging: ja wy hebben dat reeds gegeeven, nadien wy hem behouden hebben. Hy mag in zyne moedertaal tot ulieden fpreeken, en zich volgens uwe gewoone wyze verbinden. Ik fchaame my niet, eenen borg te zoeken, opdat, ik hen 9 die ik begeer te verfchoonen, met verderven zoude". Hierop begon josephus te weenen, en, den ftaat zyns Vaderlands beklaagende, badt en fmeekte hy joannes; en fprak hem, die de allerhardnekkigfte was, als eenen medeburger aan. Hy, betuigde by de trouwe en genade van den Almagtigen god, dat hy met de zynen behouden zou worden, indien hy maar ophieldt het Roomscb krygsvolk tot het verderf der ftad aan te hitzen. Maar dewyl hy hem niet beweegen kon, zeide hy: „ 'tj Is geen wonder, joannes! dat gy in t verderf des Vaderlands volhardt, nademaal gods befcherming 't zelve verlaaten heeft. Maar 't verwondert my, dat gy niet gelooft, dat de ftad verdelgd zal worden, daar gy nogthans de boeken der Profeeten geleezen hebt, waarin de verwoesting des Vaderlands voorzegd is, en dat de ftad, weder opgebouwd zynde, van 't Roomjcbe heir verwoest zal worden. Want wat doet daniel anders, dan dat hy voorzegt, niet het geen dat reeds gefchied is, maar dat nog gefchieden zal, Welk is de gruuwel der verwoestinge, waarvan hy fchryft dat die komen zoude als de Romeinen kwa» men, dan deeze, die de onzen dikmaal verteld hebben, en die van den Hoogften god verkondigd is, (naamelyk, dat de ftad tot den grond toe vernield zoude worden, wanneer de burgers eikanderen dpodfloegen) anders, dan die, welke wy nu zien gebeuren? En dewyl Hy met gezind fchynt, den Tempel langer te befchermen, zo zal 't hem moogelyk behaagen, H h 5 deu-i  49° OORZAAK DES ONDERGANGS. denzelven, met verbonden bloed bezoedeld, door 't vuur te reinigen". XXXII. HOOFDSTUK. Welke de oorzaaken van 't verderf der Jooden geweest zyn. Aldus eindigde josephus zyne rede;maar joannes liet zich, noch door traanen, noch door beloften beweegen: want god hadt deeze meineedige gemoederen, al vóór langen tyd, geflooten, na dat zy zich door eenen godloozen moord bevlekt, en christus jesus gekruifigd hadden, Doch de dood van deezen, die uit Maria gebooren, tot de zynen kwam, maar van hun niet aangenomen werdt, is het verderf der Jooden geweest. En wanneer hebben de Jooden de hunnen niet gedood? Hebben zy niet den zoon van saul om 't leeven gebragt? De Profeet naboth is van de zynen gefteenigd. Het joodfche land is die jesabel geweest, die het den Jooden beval, en de Oudlten heb ben het bevel uitgevoerd. De jooden zyn de achab, die zynen dood veroorzaakt hebben. Hoe veele andere burgers zyn 'er wel van hunne medeburgers gedood? en nogthans is de ftad lang in haar geheel gebleeven; en hoewel zy na veele jaaren door de Babiloniërs verdelgd werdt, echter is zy naderhand weder ©pgebouwd. Maar dit is de laatfte verwoefting, na welke de Tempel niet meer opgerecht zal worden, vermids de Jooden door hunne ondeugden den Voorftander des Tempels van zich gewend, en hem, in wiens magt het was denzelven weder ep te rechten, vermoord hebben. XXXÏII. HOOFD-  TITUS GENADE. m XXXIII. HOOFDSTUK. Eenige Priesters en andere perfoonen komen met vrouw en- kinderen tot titus, en worden na Gofna verzonden, vanwaar zy, op V gerucht dat men hen gedood hadt, weérgehaatd, en vóór den Jiadsmuur gebragt worden. Door deeze aanbieding van titus, en deeze herhaalde reden werden eenigen bewoogen, om, als zy konden, heimelyk zich tot de Uoinemen^ te begeeven. Anderen hielden zich binnen uit vrees voor de moordenaars, en moogelyk zyn hunne gemoederen dus geneigd geworden, opdat niet veelen van hun de toekomende verwoesting ontgaan mogten. titus nam allen, die tot hem vlooden, onder welke ook eenigen waren van Priesterlyke waardigheid, nevens hunne kinders, en ook mannen van een treffelyk geflacht, in genade aan, gaf hun de toezegging van hun leeven, en 't recht hunner erfgoederen, en zondt hen naar eene ftad, genoemd Gofna, opdat 'er, uit de ongelykheid van plechtigheden en 't verfchil van Godsdienst, geen onlust ontflonde. Doch die in de ftad waren, t zy het uit eenen opgevatten argwaan was, ol dat iemand zulks bedriegelyk verfierd hadt, opdat 'er geen meer overliepen, duidden dit, als een gewis teken huns doods, titus, dit vernomen hebbende, liet hen wederhaalen, en beval hen met josephus dicht by den muur te gaan, om van hunne medeburgers gekend te worden. Toen begonden zy met traanen en gekerm niet hunnen, maar des Vaderlands en des Tempels ondergang te beweenen, bid-  49* 5 VRUGTLOOS VERMAAN. biddende de anderen, dat zy des Keizers geloof en trouw erkennen, en den Tempel van het naakend vuur redden wilden; dewyl hun niets tegen de wet gebooden, of hunne vryheid ontnomen werdt. Zy zouden zich derhalven maar ftil houden, en van des Keizers goedertierenheid, wiens onverwinnelyke deugden zy met der daad bevonden hadden, flechts eene proef neemen. XXXIV. HOOFDSTUK, De Jooden kopen naar 't binnenfte des Tempels. titus biedt bun nog verjcbooning aan, en vertoyt joannss, dat zy bunne eigene wetten overtreeden. Ais zy nu zulks jammerlyk beweenden, werden zy van de hunnen befpot. Daarop ging de ftryd weder aan, en zy liepen met grooten wrevel naar de binnenfte plaatzen, inneemende alle hoeken en heimelyke oorden, alwaar 't niemand anders", dan den Priesteren, vryftondt te komen. De Romeinen rustten zich daarop ook toe om te ftryden. Ondertusfchen werden de vaderlyke geboden door dwang des oorlogs overtreeden ; hoewel de Romeinen die in grooter eerbiedigheid hielden, dan zy zeiven. Want de Heidenen zagen den Tempel aan met ontzag; doch de Jooden liepen 'er met grooter woede binnen , en greepen met hunne handen de altaaren aan, die van menfchen bloed droopen. titus, die nog by zyn voorneemen bleef, fprak joannes aan, en betuigde, dat hy tegen zynen wil gedwongen werdr, de  TITUS BESTRAFFING. m de ftad en den Tempel te verderven, zeggende tot-hem: „ joannes! wat beduiden toch de letters, die vóór de poort des Tempels uirgehouwen ftaan ? Geeven zy niet te kennen, dat niemand, ten zy hy geheiligd is, daartoe naderen zal? Wat betekenen de traliën vóór den Tempel? Is 't niet, opdat een ieder niet alles vry zoude zien, en opdat alleen de gewyden de geheimenisfen, waartoe zy van rechtswege toegang hebben , wee ten zouden. Gy laat geenen vreemdeling toe, die te zien, en gy dwingt hun nogthans daarin te gaan. Gy fchryft: „ Geen uitheemfche of vreemdeling kome hier binnen," en gy ftort het bloed der vreemden in den Tempel, doende uwe altaaren ftroomen van het bloed der uitlanderen en der burgeren. Ik betuig, dat niet wy door onzen inval, maar gylieden door uwe moedwillige overtreeding daaraan fchuldig zyt, dat het uwe verontreinigd wordt. Ik, als een vreemde, begeer het niet, ja betuig ten hoogften, dat de Tempel, indien gy afwyken wilt, ftaan zal blyven, en dat geen Romein eene/ vyandige hand daaraan leggen, of iets onbehoorlyks tegen uwe offerhande begaan zal. Ik wil den Tempel voor ulieden en de Jogitengenooten behouden. . De Godsdienst is wel verfcheiden, doch het gebruik van 't werk is gemeen. De Godsdienst is van u geweeken; maar het werk is voor den overwinnaaren gebleeven. XXXV, HOOFD-  494 ' TITUS BESLUIT. XXXV. HOOFDSTUK. titus, uit teder bende dertig mannen afzonderende., beveelt dié , by nacht, de wachters te overvallen. Hy zelf blyft in den "burg Antonia, om den ftryd te aan/chotrwen. 1 Daarop volgt een vinnig gevecht. De Jooden dooden elkari* deren in V donker. mh ft] gsJM&tf iSa .; fgd non' s 3Viaar' toen titus bemerkte, dat by, zelfs door 't geen hy josephus hadt laaten voordraagen, de oproerige Overften van hun voorneemen niet' afbrengen kon, (want zy hielden t meer voor wanhoop, dan godvruchtigheid, dat hy hen zo menigmaal aanfprak om afftand te doen) hervatte hy", uit nood en tegen dank, den ftryd, en beval, de Romeinen nader te komen. Doch vermids de plaats voor deeze; menigte te eng was, verkoor hy dertig mannen uit ieder duizend: want voor' den geheelen' hoop was 'er geene ruimte genoeg, wegens de huizen, die dicht aanéén gebouwd waren. Hy Was ook genegen, zelf mede ©p te trekken; maar 't werdt hem van de zynen ontraaden f opdat hy des nachts in de engte, alwaar heimelyke kagen te duchten waren, niet in gevaar kvvame; nadien hy met het aanfchouwen van den ftryd meer kon uitrechten, om elk te dapperer v&ór zyne oogen te doen ftryden: want alles, wat vóór den Tempel gedaan werdt, kon men uit den burg Antonia, als van een tooneel, aanfchouwen. titus, zich hebbende laaten overreeden, beval aan cerealis, dat hy des nachts, omtrent negen uuren, de Jooden, die J>y den Tempel -de wacht hielden, zou overval-  TITUS BEVEL.' 49$ vatten. Ook vermaande hy de anderen, 't gevecht voorzigtiglyk aan te vangen; nadien hy de ftrydenden niet onbeloond zou laaten, vermids hy 't werk, van omhoog aanfchoüwende, of een getuige van ieders traagheid, of een erkenner der dapperheid zyn zoude, c.erealis begaf,zich op den. beftemden tyd, onverdrietig, derwaards; doch vondt de wachters waakende, waardoor het tot een gevecht kwam. Nademaal nu deezen, die in den Tempel waren, niet fliepen* konden, zy, terwyl de Wacht zich ter weer ftelde, zich ligtelyk tot den ftryd toerusten. De Romeinen drongen met dichte drommen aan, .en de Jooden, vertrouwende dat zy door de engte der plaats niet omringd zouden kunnen worden, liepen heen en weer onder eikanderen, zo dat zy nog meer onder hen zeiven in gevaar kwamen, dewyl zy, den anderen door de duifterheid niet kennende, dikwyls van hunne vrienden, die hen voor vyanden aanzagen, doorftooten werden: want wie kon in den nacht weeten, of hem vriend of vyand bejegende, wanneer het te laat was om te vraagen, Of zich te hoeden en 't gevaar voor te komen. Ook is het eén infchikkelyker misdryf, in de wonden van vreemden te dwaaien, dan in zyn eigen gevaar te loopen, als men voor de vyanden te vr'éezen heeft. De Jooden ftonden , derhalven, 'snachts in dubbel gevaar, zo om dat hunne vyanden op hen aankwamen, als omdat de vrienden omtrent eikanderen doolden: en by dage leeden zy niet minder fchaade: want, hoewel; zy' des nachts in groot gevaar van hun, eigen' volk Waren, echter drongen de Romeinen by dage hevig op hen aan, wordende ook van titus, als aanfchouwér van den ftryd, wakker aangedrèeven. Aldus ftreedt men tot de vyfde uur, en de jooden verweerden zich zo dapper, dat geen van beide partyen van de plaats week. XXXVI. HOOFD.  4p ANTONIA GESLEGT. XXXVI. HOOFDSTUK. De burg Antonia gejlegt. De Jooden fleelen dè paarden der Romeinen uit de weide. Zy poo- ^gen den muur te broeken, en de Romeinen by den Olyfberg te overvallen; doch worden te rug gedreeven. pedanius vangt eenen Jongeling, dien hy aan titus Jchenkt. Terwyl deeze ftryd aldus duurde, Ivérdt alles, wat herodes op den burg Antonia .gebouwd hadt, tot op den grond ter aarde geworpen, waardoor de weg, die naar den Tempel ging, verwyd werdt, zo dat de krygslieden niet alleen gemaklyk daardoor konden loopen; maar ook zo veel ruimte hadden, als zy behoefden, om ftorrafchansfen op te werpen, waardoor zy de hoogte des Tempels met het ftormtuig bereiken konden. Als nu de Romeinen wakker bezig waren, en de Jooden onlydelyk door den hongersnood geprangd werden, begonnen zy op de beesten der Romeinen toe te leggen. Als een krygsknecht zyn paard of ezel los in de weide liet gaan, dreeven zy de beesten weg, en zochten hunne fpys niet alleen tot nadeel der Romeinen; maar ook tot fchande van den oorlog. Deeze fchande van onachtzaamheid Weerde de Keizer in den beginne, en ftelde eene lyfftraf daarop; doch hy kon echter het bedrog der hardnekkigen niet hinderen: want toen deeze roof, die den verhongerden zo noodig tot fpys was, hun was afgeftieeden, poogden zy kruiden te bekomen, en werden te raade den muur, welken titus om eene vrye plaats gemaakt hadt, om te werpen, opdat zy uit-  GEVEGTa 49? uitloopen, en naar wortelen en andere gewasfen zoeken mogten, zynde anders door deezen muur, ais in eenen kerker, beflooten, niets hebbende, waarmede zy den honger konden ftillen. Zy maakten zich derhalven heimelyk op, en overvielen, met eenen fchielyken aanloop, de geenen, die aan den Olyfberg de wacht hielden, welke ook in hunnen pligt niet traag waren, maar alarm bliezen, zo dat de anderen hen in den ftryd te hulpe kwamen. In het begin was het gevecht vinnig, vermids deezen door fchaamte, en geenen door gruuwelyken hongersnood genoopt werden. Maar toen de Romeinen met hoopen aankwamen, werden de Jooden achterwaards gedreeven, moetende weêr naar hunne ftadsmuuren vlieden. Daarop gebeurde het, dat zekere pedanius, té paarde rennende, zyn rechterhand uitftak, en een weinig bukkende, éénen van de vlugtendé Jooden aangreep, en hem by den Keizer bragt, als eenen roof, dien hy eerlyk verkreegen hadt, werpende hem leevend vóór zyne voeten, gelyk de arend eenen haas, of de havik eene duif doet. 't Welk titus zo wel geviel, dat hy hem prees, en rykelyk beloonde. X . BEÏl. 11 XXXVII. HOOFD-  498 JONATHAS ÜITDAAGING. XXXVII. HOOFDSTUK. De voorgebouwen des Tempels raaken in den brand, zonder dat zulks den Jooden ter barte gaat. jonathas, den dapperften Romein nitdaagende, ver/laat pudens,- docb wordt eindelyk van priskus doorjcbooten. De voorgebouwen van den Tempel waren reeds in brand, en overal was ellende, overal de dood; en van binnen, behalven den oorlog, een blaakend vuur: en nogthans ging zulks den hardnekkigen Jooden niet ter harte. Zy meenden, dat het hunne wraak verkorten zoude, indien zy iets zonder bedrog en hoogmoed uitvoerden; en hitften daarop, als niet anders kunnende, de Romeinen aan, ©m hun verderf te verhaasten, jonathas, een klein en veracht perfoon, kwam tot aan joannes graf, en daagde de Romeinen uit, of 'er iemand onder hen geneigd ware, om met hem ten ftryde te komen. Eenigen waren 'er, die deezen perfoon verachtten, omdat hy zo klein was. Anderen oordeelden niet raadzaam tegen zulk eenen te ftryden, die, behalven dat, wel haast van anderen gevangen zoude worden. Etlyken waxen vau gedachten, dat het gevaarlyk was te vechten met menfchen, die, aan hunne behoudenis wanhoopende, niet ftreeden, om hunne dapperheid te toonen, maar uit louteren wrevel om zich te wreeken: want daar was toch geen lof te behaalen met iemand, die reeds des doods was, te overwinnen; doch eene groote lchande, byaldien iemand viele, en der vermeinde zege eene fmette aanwreeve. Hy nu 6 raak-  PUDENS SNEUVELT. 499 braakte zeer opgeblaazene woorden uit, verwytende den ovei winnaaren met fmaadwoorden, dat zy bevreesd waren, en dat de Romeinen zich niet op hunne Merkte, maar op de hulp van vreemden verlieten; en dat de Jooden niet door den oorlog der vyanden, maar door den oproer van inlandfchen zo ellendig gefteld waren. Onder de Roomfche krygsknechten was 'er ëén , genoemd pudens, die door de gruuwelyke fmaadwoorden gaande gemaakt werdt ; doch vermids hy dien hoon te onbedachtelyk wreeken wilde, verloor hy zyn leeven. Want door toornigheid niet op zyne hoe. de zynde, ontving hy eene wonde, en viel ter aarde, tot fchaamte van zyne makkers; maar tot groote vreugde van jonathas, die echter daardoor oak aan zyn einde kwam: want nadien hy over dit gelukkig gevecht van blydfchap opfprong, en met zyn fchild en zwaard fchuddede en zwierde, kon de Hoofdman priskus zulks van deezen Houten en verwaanden blaaskaak niet langer verdraagen; maar doorfchoot hem met eenen pyl, terwyl hy wegens zyne overwinning opzichzelven niet toezag. Aldus leerde jonathas door zynen val, dat men niemand in den ftryd trotfeeren moet, dewyl de ftaat van den overwonnen zeer onzeker is 9 sso lang de oorlog nog duurt. ïi a XXXVIII. HOOFD-  5co LIST DER JOODEN. XXXVIII. HOOFDSTUK. £e Jooden branden het voorwerk naar H Noor° den af, en breeken de na'dste gebouwen weg; zy befiryken salomons Gailery met pek, hars , enz. en fieeken die in den brand, toen 'er de Romeinen op kwamen', waardoor veelen van hun jammerlyk omkomen. Ais nu die van de binnenfte ftad zagen, dat de vyanden op hooge wallen ftonden, en den ringmuur naderden, vreesden zy, dat het gevaar, gelyk eene wonde des lichaams, inwaards voortkruipen zoude; des braken zy het voorgebouw naar 't Noorden, daar het tegen den burg Antonia ftiet, af, opdat de vyand daardoor niet aan den Tempel kwame, of van boven de geenen, die onder waren, benauwen mogte. Ook wierpen zy alles, wat, 'er dicht by was, omverre, opdat niet de naaste gebouwen des •Tempels door den brand verdervende, de Tempel zelf door den brand vernield zoude worden. Na dat dit aldus afgezonderd was, ftaken zy 'er de vlam in, beginnende ter plaatze, daar zy meest voor den vyand te vreezen hadden. Ook ftelden zy salomons gallery bedriegelyk toe : want zy vulden de hoeken van binnen met pek en hars, het welk zy onder het hooge welffel verftaken, gelaatende zich, als of zy 't zelve befchermen, en daar de menigte der vyanden aangrypen wilden, het welk de Romeinen bewoog, op hen aan te komen, zo dat zy ladders oprechtten, en tot aan 't bovenite der gal-  ROMEINEN IN DEN STRIK. jot gallery klommen; waardoor de Jooden een weinig achterwaards weeken, opdat 'er meer Romeinen komen mogten. Doch de voorzigtigften waren op hunne hoede tegens 't bedrog; maar de gemeene hoop, begeerig naar de zege, haastte zich geweldig, vermids de meeste» niet bemerkten , dat 'er eenige bedriegery onder fchool. Als zy nu genoegzaam in 't "net waren, werdt het vuur in de binnenfte boogen gelegd, ahiaar pek, hars, en andere vlamvattende ftoffen waren, waardoor het ganfche voorwerk in den brand vloog. Aldus werden de Roomfche overwinnaars door de vlam omringd, welke zy niet blusfchen noch ontvlugten konden, en daarom niet wisten, wat zy doen zouden, titus zag de zynen in dit gevaar, en hoewel hy misnoegd op hen was, omdat zy zonder bevel opgeklommen waren, echter hadt hy deernis met hen, ziende, dat de overwinnaars zo fchandelyk omkwamen. Veelen wierpen zich van boven neer; maar hoewel zy dusdoende den brand ontweeken, echter vielen zy hun lyf en beenderen te pletter, zo dat zy 'er van fterven moesten; of indien al iemand in 't leeven bleef, dan was zulks nog jammerlyker. Titus wilde hun gaarn te hulp gekomen hebben , maar hy koa niet; doch hy vermaande evenwel de naasten hen te helpen. Deeze aanfpraak en 't hartzeer van titus. hielden zy voor hunnen hoogften troost, en 't was den ftervenden eene verkwikking , zo dat zy zich daarmede vertroostten als met eene heerlyke begraavenis, fpopdende zich ter dood, omdat zy in des Veldheers hart waren, en dat fchoon zy vóór hem ftierven, hunne eere echter leefde, en zy hem den triomf tot een erfdeel nalieten, Ondertusfchen hadt het vuur eenigen omringd, terwyl anderen daardoor vernield werden: en de vyanden waren by der hand, om die, welke de vlam ontkwamen, dood te flaan. I i 3 XXXIX. HOOFfè-  ges LONGINUS. ARTQR1US. XXXIX. HOOFDSTUK. LoNGinus doorjleekt zichzelven in den brandartorius doodt lucius door eenen Jprong. De Jonden vernielen de overige gebouwen, en lyden overgrooten honger. IVlaar longinus, een dapper Krygsheld, van de Jooden toegeroepen zynde , dat zo hy zich wilde overgeeven , men hem het leeven fchenken zoude, wilde zich liever met zyn zwaard dooden, dan de Roomfche kloekmoedigheid door eene fchandvlek bezoedelen. Doch artorius riep listigiyk , met luider ftemme_, tot lucius: gy zult myn erfgenaam zyn, indien gy my in 't affpringen vangt. Hierop liep de ander toe, en bleef onder den val van den eerften dood: een recht krygsmans testament, niet met inkt, maar met bloed gefchreeven , niet op papier, maar op een fcherp zwaard. Dat hy hem tot zynen erfgenaam benoemde, was een groote list, opdat hy iemand vonde , die in zyne plaats in den dood ging. Dus brandde de gallery af tot op den tooren na, dien joannes, als hy tegen simon oorlogde, tegen over de poort van 't paleis van den Koning ezechias gebouwd hadt; het overige was door de Jooden zelve afgebroken. Des anderen daags brandden ook de Romeinen alle de voorwerken naar 't Noorden af, tot op het geen na, dat tegens 't Oosten ftondt: en dewyl zy dus zelve de handen aan hunne gebouwen leiden, weezen zy den Romei' ven den weg om niets te verfchoonen. De Tempel ftondt nu gansch bloot , en de. hon-  HONGERSNOOD. §03 gersnood hadt zo byster de overhand, dat elk den anderen de fpys poogde te ontrooven; en waar maar eenig vermoeden van eetwaaren was, daar ontftondt oorlog, zo dat zelfs huisgenooten om de fpys onder eikanderen vochten. Die men 't allerliefst hadt, werden gedood, en de dooden onder de kleederen bezocht , of 'er ook eenige fpys verborgen mogt zyn. Men meent ook, dat eenigen zich geheten dood te weezen , opdat men niet bemerken zoude , dat zy, leevend zynde , eenige fpys hadden. Doch de leevenden konden geen genot van 't leeven trekken, noch zich gelaaten, als of zy dood waren; maar liepen door gebrek gins en herwaards , als woedende honden met opgefperde kaaken, en fnakten naar de lucht: ook kwa* men zy dikmaals , als dronkenen, weder in 't zelve huis, om het op nieuws te doorzoeken, hoewel zy het te vooren leedig gelaaten hadden. Daar zy. niet vonden, om den honger mede te boeten , beeten zy het leêr van de fchilden, opdat het geen hun niet meer tot befcherming dienen kon, hun tot fpys ftrekken mogte. Zy kaauwden hunne fchoénen, ontziende zich niet die van hunne voeten te trekken , in den mond te neemen, en met de tong te likken. Ook zochten zy, met groote vlyt, verlegen kaf op, 't welk zy een wyl tyds te vooren uitgefchud hadden , en als iemand dat vondt, kon hy 't voor groot geld verkoopen. li 4 XL. HOOFD.  Sc 4 5 MARIA BEROOFD. XL. HOOFDSTUK. Maria, adelyke vrouw , « ^ haar eigen' kind. De roovers, op de lucht inkomende , en dit gerecht ziende, loopen verbaasd weg. Hoe zal ik beginnen te fpreeken van maRIa's daad, over welke zich zelfs een Barbaar en godloos mensch ontzetten moet. Deeze was, ééne der ryke vrouwen des lands Perea, ge-' legen aan geene zyde des Jordaans, die zich, in den eerften fchrik des oorlogs, nevens anderen, in de ftad Jerujalem begeeven hadt, om aldaar zeker te zyn, hebbende alle haare goederen met zich genomen, op welke de oproerige Hoofdlieden, elk om ftryd, even gretig aanvielen. En als zy eenige fpys gekeft hadt, werdt die haar uit de handen gerukt. Dit alles moest zy van geftorven is? Want wie zou zyne ouders, fchoon zy dood waren, niet beminnen ? Wie zou zynen zoonen , die hy verlooren heeft, niet eene hartejyke zucht toedraagen, en als eenen dierbaaren fchat achten? want de liefde blyft, al is 't dat de fchat geftorven is ; de naam der natuur blyft, en de genegenheid vergaat niet. Maar onder dit volk kent de moeder haaren leevenden zoon niet; zy hoort niet als hy haar toeroept; zy ontfermt zich niet over zyn geween; en om, voor den tyd van één uur, het genot eener vervloekte fpys te hebben, heeft zy moorddaadige handen aan haar zoontje gelegd. Doch waartoe verhaal ik dit, als iets nieuws, nademaal zy hunne afkomst van eenen broedermoorder berekenen, en dat zy het grootfte geloof van abraham, dien zy voor hunnen vader, den ftichter hunner zeden, en den Vorst van hunnen Godsdienst houden, daarin roemen dat hy zynen zoon niet poogde te verfchoo» nen, maar hem als eene offerhande op 't al» taar bragt, en niet fchroomde , hem tot een brandoffer op te offeren. Ik veroordeel de godsdienftigheid niet; maar ik vereisch liefde. Zy zeggen ook , dat zeker overwinnaar onder hen beloofd hadt, dat hy, t'huis komende, 't eerfte, dat hem te gemoet kwam, gode opofferen zoude ; en dat, zyne dochter hem eerst tegenkomende, hy haar gedood heeft. Veel ïrieer zulke voorbeelden zyn 'er. Wat voor een Volk is dit, dat den dood der menfchen eenen godsdienst acht te zyn, en(moord voor een offer houdt ? Welk god kon dat eifchen, of wat Priester zulks verrichten? Maar zy zeggen , dat die oude, als een verftandige, het niet gedaan heeft, en alleenlyk in den wil «'as ©m het te doen: doch dat deeze, als een, die wyzer was, daar by bleef. Laat deeze ftrenge menfchen, by welken het eerlyk is, kin-  5*18 TITUS BETUIGING, kinders te dooden , hunne gewoonte behouders O rampzalige ftadt, waarin zulk een bedryf in zwang gaat! Dat een inval haar bedekke., eh dat de nydigen van eene_ ziekte overvallen •worden. Dat de zon haar met befchyne, noch de fterren haar beftra'alen, op. dat de lucht niet verontreinigd worde, en 't vuur-der zuivering haar uitbrande. Wy houden thyestes gastmaal maar voor eene fabel: wy zien de misdaad, zy de waarheid, die gruuwclyker is dan eenig treurfpel: want daar is het .zwakke geflacht en eene vreemde geboorte; hier een wyf, die haar eigene vrucht gegeeten heeft : daar het bedrog der vreemden; hier de eigen wil: die bedroefde zich, en deeze roemt nog op de fpys, gelyk *t zulken mannen past, die met eenen hardnekkigen kryg hunne vrouwen tot zodanig eenën maaltyd gebragt hebben. Ik geloof zekerlyk, dat zy, die zulks niet gevoelen, na zo veel geleeden ongeluk, woedende en uitzinnig geworden zyn. Laat ons derhalven bytyds van den oorlog een einde maaken, nadien zy niet te bekeeren zyn. Laat ons des te dapperder aanvallen , opdat wy 't ftervend water, en 't inftortend aardryk deeze* iands ontvlieden moogen ". XL1I. HOOFD-  TEMPELMUUR BESTORMD. 513 XLII. HOOFDSTUK. Bè Romeinen beflotmen den muur des Tempels te vergeefs. Titus beveelt het vuur aan te fleeken doch beraadflaagt echter met de zynen hoe men den Tempel zou konnen beh udeiè. Maar de Jooden zyn oorzaak van deszelfr verbranden. * Dit gezegd hebbende, beval hy de rammeii aan den Tempel te voeren; doch het ftooten was te vergeefs. Echter verlchrikren veelen van de Overften der oproerigen, zo dat zy tot titus vlooden; doch hy wilde hen niet aanreemen, dewyl zy niet op zyne beloften, maar door nood gedrongen, overkwamen. Niettemin, vermids hy hun zyn woord gegeeven hadt, maatigde hy zynen toorn; maar evenwel hieldt hy_ hen '20 eerlyk niet, als de voorige vlugtelingen. Toen begon hy ■ de zynen heviger aan te dryven , zo dat alle de vyanden , uit vrees van \ gevaar, weeken. Als zy nu zagen , dat de muuren , onaangezien de zwaare ftooten van de rammen^ onbefchaadigd bleeven greepen zy 'r werk kloekmoediglvk aan ; doch titus voorkwam hen, en beval, de deuren, die met zilveren plaaten overtrokken waren , aan te fteekem Het vuur dan de overhand krygende, begon het zilver te fin elten , waarna het hout afbrandde, en' aldus kreegen zy eenen < pen doorgang in de galleiy* Maar dit jammerde titus: Want hy vreesde, zo de naastgelegen overdekte gang in de binnenfte gallerv vlam vatte, dat de Tempé? dan at branden zoude. Hy pleegde derhalven raad m. D S'Ë h» K k ttéfi I  5H TITUS OVERLEG. met de Hoofdlieden van 't heir, en. zeide, dat hy niet ftreedt tegen de ongevoelige dingen, noch oorlog voerde tegen de gebouwen , die den overwinnaaren dienftig 'konden zyn, indien zy onverbrand bleeven. Maar de Hoofdlieden gaven voor, dat de fterke muuren en vestingen des Tempels den Jooden voortaan oorzaak zouden geeven om te zamen te rotten, daar zy , buiten dat, tot hoogmoed geneigd waren. .Men behoorde den wortel der muitery tot den grond toe uit te roeien , opdat de wrevel niet de overhand name. Desniettegenftaande verfchoof titus het uitvoeren van deezen raad tot op den anderen dag. De Jooden poogden dan aan te vallen; doch de liomeinen flooten hunne fchilden te zamen, en, hoewel zy weinig waren , echter ftonden zy den eerften aanval uit; maar nadien 'er eene ontallyke menigte toefchoot, begonnen zy te wankelen. Fluks kwam titus met zyne ruitery daarby, die de geenen, welke hy aantrof, ligtelyk vertradt, en de vyanden met hoopen .te rug dreef, meenende, dat de voorwerken eensdeels open ftonden. Den volgenden dag nam hy voor, met een grooter getal den vyand te overvallen, en den Tempel aan te fteeken. Indien dit voortgegaan, en dat het onbezonnen volk den vyand niet tot den brand aangehitst hadt , zo zoude de ftad uit het vuur gered geweest zyn: want titus beval, de vuurballen te lesfchen, opdat ze in 't vallen hen niet befchaadigen zouden. Maar de Jooden , zulks ziende, alsmede die, welke den brand des Tempels weeren wilden , ftonden hen heimelyk naar 't leeven, en doodden ook eenigen van hun, 't welk de vyanden verbitterde." Want één van de Romeinen nam het vuur, dat van de fpits gevallen 'was, en ftak het onder de poort, die men de gouden noemt, vermids haare deuren met goud evertoogen W-aren, Als nu de goude plaatea fffiOl-  TEMPEL IN BRAND. 5i£ fmolten, ftondt het hout bloot, en vloog haastelyk in den brandt De deur vernield zynde* drong het vuur door tot in het binnenfte ver-» trek des Tempels, en lichtte tot in het voorwerk^ der poort. Hierover verfchrikten allen» die in den Tempel waren , en begonnen te ridderen van angst, wel bemerkende , dat dien, dag de ondergang des Tempels te verwachten ftondt; nadien hy voormaals op dien zelfden dag, wanneer de Babilonibrs eenen inval gedaan hadden, ook in den brand geftooken was. Het was toch de tiende van Oogstmaand, welken dag zy al, lang Voor ongelukkig gehouden hadden. Het vuur, lucht bekomen hebbende* vlamde geweldig op in de hoogte; waardoor de overwinnaars met blydfchap, maar de overwonnenen met droefheid bevangen Werden. Inmiddels ontftondt 'er een groot gefchrei, en niet lang daarna werdt deeze ramp aan titus. door éénen zyner vrienden bekend gemaakt; weshalven hy terftond aankwam, en met luider ftemme, zo fterk als hy roepen kon, beval het vuur te blusfchen. Doch men kon hem door het groot geraas niet hooren; ook be* geerde men 'c gebouw niet te verfchoonen, dewyl de Roomfche foldaaten van wraakzucht brandden, en titus goedertierenheid hun we! bekend was, waardoor zy te minder de ftraf hunner ongehoorzaamheid vreesden , achtende , dat hun geen gevaar daarvan overkomen zoude , vermids ook aan de vyanden vergiffenis verleend werdr. Doch fommigen wendde hy met wenken en met de handen af, en anderen beval hy de woede des krygsvolks te fluiten: maar dewyl de gramfchap de overhand hadt, zo ging de brand zynen gang, en men drong, als vertwyfeld , op de vyanden aan, die^ zichzelven nu niet meer gade floegen, maaf in t gevaar liepen. Eene groote menigte, voornaamelyk uit de geringften , werdt verflagen* K k 2 waat  jiö TEMPEL IN BRAND. want iy waren van wapenen niet voorzien , en konden noch Hagen keeren, noch aan anderen flagen toebrengen. XLIII. HOOFDSTUK. De Tempel ftaat in den brand. Eenige Jooden werpen zich in V vuur. titus loopt in den Tempel. De Jooden fteeken de overige gebouwen zelve aan. Onder hen ontftaat een valfebe Profeet, i\ls titus zich moede gefchreeuwd hadt, keerde hy wederom, terwyl de vertrekken des Tempels in den brand ftonden. Na dat die afgebrand waren, liep hy in den Tempel. Veelen ftierven door 't zien van dit deerlyk fchouwfpel: eenigen wierpen zich in 't vuur uit ongeduld, om den Tempel niet te overleeven. Titus liep, ondertusfehen, overal rond, om het gebouw te bezigtigen, en 't fieraad daarvan behaagde hem zo wel , dat hy openlyk zeide, dat dit de voortreffelykfte en kostelykfte Tempel van allen was. Hy verwonderde zich over de groote fteenen, over den glans der metaalen, over de uitneemendheid des werks, en over het bevallig fieraad, zeggende, dat die-~pfoats niet ten onrechte zo vermaard was, dat men van alle oorden derwaards kwamwant hy geloofde vastelyk, dat het niet anders dan de wooning van den Allerhoogüen god geweest was. Deeze groote roem maakte, dat men ook des te meer aan den Godsdienst geloofde, zo dat zelfs de Barbaarjche volken den Tempel in eere hielden, en de roovers dien  TEMPEL IN BRAND. " i&JJ dien gefchenken bragten, hoewel zy ten dien tyde de hunnen beroofden; want de moordenaars vielen op alles aan , en verteerden zelfs de goederen van weduwen en weezen; als of zy zich op de overwonnenen wilden wreeken, wanneer den Romeinen iets van den roof ontging. En toen zy zagen, dat den Tempel in den brand ftondt, Haken zy zelve het overige aan, zo dat 'er, na de verdelging des Tempels, geen gebouw overbleef, dewyl zy 't voor eene godsdienftigheid hielden , dat alles met den Tempel te niet ging. Nog Haakten de Jooden hunne treken en meineedigheid niet, waardoor : zy des te grooter verderf veroorzaakten: want wanneer de gemoederen van veelen, na de nederlaag van hun krygsvolk , bewoogen. werden zich aan de Romeinen over te geeven, zo begon een valsch Profeet, uit een vertwyfeld gemoed, te roemen, dat god door zyne hulp den Tempel niet zoude verlaaten, en hy riep het volk toe, als door eene godlyke item, dat hy nog in zynen Tempel bleef , en de menigte der vyanden verdryven, en den brand blusfchen zoude. Als nu deeze ellendige menfchen dit bedrog tot hun nadeel geloofden, werden zy fchandelyk, gelyk het vee, gedood, en kwamen ongewrooken om. Doch indien zy hadden willen gelooven, zy hadden tekenen genoeg van de naakende verdelging gehad, waardoor zy klaarlyk bemerkt konden hebben, dat hun verderf vóór de deur was. K k 3 XLIV. HOOFD-  ji8 VOORTEKENEN. XLIV. HOOFDSTUK. 'Zeven tekenen , die vóór de verdelging van Jerufalem gingen. Jesus , een boeren zoon, roept zeven jaaren Wee over de ftad. Byna een gansch jaar te vooren , ftondt 'er boven den Tempel eene ftaartfter, van gedaante als een vuurig zwaard, betekenende, dat het volk , de regeering, en ftad door vuur en zwaard verwoest zouden worden: want wat kon het zwaard anders beduiden dan oorlog, en wat betekende het vuur anders dan brand? Dit zag men, eer het volk zich van de AV meinen affcheurde. Maar in de Paaschdagen, van den achtften van Grasmaand , en vervolgens alle avonden omtrent negen uuren , zag men in den Tempel en by den altaar zulk een licht, als of het dag geweest ware , 'c welk dagelyks omtrent een half uur duurde, en van de meesten geduid werdt als een teken , dat het volk byeenkomen zoude; wesha lven zy ook daar ingingen , als of de tyd:, van hunne vryheid weder te bekomen, voorhanden was,. Doch die wat verftandiger waren oordeelden ,. dat zulks eene foort van fterren oorlog voorzeide. Opdat nu niemand denke, als of wy anders gefprooken hebben , dan het onzen Godsdienst en der eerbaarheid betaamt, zo geeven wy ons goeddunken niet op, nuar 't geen zich toegedraagen heeft, ook wat de m eeningen toen ter tyd waren, en wat de wyzen en onwyzen ten dien tyde geoordeeld hebben. En zo 'er van de gezindheid der yec4tn iets gezegd is , moet men niet meeaen, dat  VOORTEKENEN. 5*9 dat wy het daarom gefchreeven hebben, als of wy hunnen Godsdienst voor waarachtig hielden ; maar wy hebben 't als fchaduwen en figuuren voorgeteld, opdat het volkomene daarop volge: want, wegens de tekenen der fterren, worden wy in 't Evangelium bericht, dat 'er tekenen aan de zon, maan, en fterren, geleideden zouden. Men heeft ook voor waarheid verteld, dat een ]onge koe, als zy geofferd zoude worden , midden in den '1 empel, vóór 't altaar, een lam geworpen heeft: alsmede, dat de binnendeur tegen t Oosten, die zeer zwaar en van koper was, zo dat twintig mannen die 's avonds met groote moeite moesten toedoen, eenige nachten van zelfs open ging, fchoon zy met yzeren boomen wel voorzien was, en zwaarlyk van de wachters weder toegedaan kon worden. Veelen hielden het voor een teken van toekomend geluk , dat de deur zich dus van zelfs opende, en ingang verleende. Maar die wat verder zagen zeiden, dat de wacht des Tempels ophouden, en alles, wat daarin was, van de vyanden geroofd zoude worden. De Godsdienst zou weggaan, en eenzaamheid in de plaats komen , zo dat de Heilige vergadering verlaaten, en het offer ver-. ftoord' zoude worden ; 't welk men ook leest uitdrukkelyk voorzegd te zyn, eer zy Christus jesus kruifigden. Na veele dagen verfcheen 'er ook een gezigt, het welk van veelen hier en daar gezien werdt, gelyk de Boeken der Jooden melden. Vóór den ondergang der zonne, z?g men fchielyk in de wolken heirwagens , en gewapende heirlegers , welke over 't geheele Joodfcbe land en deszelfs fteden liepen. Ook hebben de Priefters, die by nacht in het binnenfte des Tempels gingen, om hun gewoonlyk offer te verrichten , verklaard , dat zy op 't Pinkfterfeest eerst eene beweeging gevoelden, en een getuimel hoorK k 4 deiij  jf20 VOORTEKENEN, den, waarna met eene zeer fchielyke Hem ge-» roepen werdt: „ Laat ons van hier vlieden. " Ook gebeurde het, vier jaaren vóór 't aangaan Van den Joodfcben oorlog , wanneer de ftad nog in diepen vrede, en alles vol op was , zu als het Looverhutten feest gevierd werdt, dat Jesus, de zoon van ananias, eenen boer, in den Tempel tradt, en begon te roepen: „ Eene ftem van het Ooften, eene ftem van 't Westen, eene ftem van de vier Winden, eene ftem over Jerufalem en den Tempel , eene ftem over bruid en bruidegom, eene ftem over 't ganfche volk, " Dit vervolgde hy dag en nacht. Maar zulks verdroot de voornaamften der plaats, zo dat zy hem fcholden, dewyl zy zich over zyn fchrikkelyk dreigement ontzetteden, en hem daarom ook iloegen, opdat hy door de pyn ophouden mogt hun zulke zwaarigheden te verkondigen. Doch noch vrees, noch ftagen , noch ernftige verboden konden hem beweegen, zyne ftem te veranderen; maar hy bleef volftandig by zyne voorzeggingen en wo irden , en liet zich door geen bidden verhinderen , dewyl hy alle onbiliyke bejegening Verachtte. Denkende dan , dat het niet met opzet, maar (gelyk waar was) door een vuurige drift des gemoeds gefchiedde, zo bragten zy hem vóór den Stadhouder der plaats, wien toen VJn de Romeinen het bellier der gemeene amp'.en over die landftreek aanbevolen was, D^eze liet hem vinnig ftaan, op hoop van de waarheid uit hem te verneemen. Doch hoe meer de Stadhouder hem liet geesfeleu, om te zien , of hy daardoor een' heimelyken aanflag van eenigen oproer zou kunnen ontdekken, des te meer vo,ihardde de ander; echter weende' hy gansch niet, ook badt hy niet om genade, maar beklaagde, van harte, op eiken flag, niet zyn, maar des Vaderlands verderf, zeggende: Wee jerufalem.' hy gaf ook geen antwoord„ als  VOORTEKENEN. jat als men hem vraagde, wie hy was, vanwaar hy kwam, of waarom hy (leeds eenerlei woorden fprak; maar hy volhardde geftadiglyk met zyn klaagelyk gefchrei over zyn Vaderland, zo dat alüinus (dus was de Stadhouder geheeten,) moede werdt, en hem als eenen dulleri en uitzinnigen , die niet wist, wat hy zeide, gaan liet, Hy hieldt met niemand gemeenfchap, en men hoorde, in den overigen tyd, hem niet anders fpreeken, dan dat hy dag en nacht deezen klaagelyken toon: Wee jeriifaJeml herhaalde. Hy vloodt voor niemand, die hem floeg , en hy bedankte ook niemand , die hem fpys gaf. Hy bejegende ieder met één en 't zelfde jammerlyk gehuil, inzonderheid als men de heerlyke offerhanden, verrichtte. Deeze eenpaarige wyze duurde zeven jaaren en vyf maanden. Hy werdt ook in al dien tyd niet moede,- maar toen het beleg aanving, liet by zyn gefchrei na, even als of' hy moest ophouden te profeteeren , dewyl het geen hy verkondigd hadt voorhanden was. Eindelyk, wanneer de ftad en de Tempel in de brand raakten , ging hy op den muur, en begon weder te roepen: Wee de ftad, den volke, den Tempel ! en eindelyk voegde hy daar by: Wee ook my! En daarop werdt hy door een fchoot getrofFen, zo dat hy met dien zelfden roep zynen geest gaf. Daar was ook met oude letters gefchreeven, dat de ftad en de Tempel verdelgd zouden worden, wanneer de Tempel vierkantig werdt. Of zy nu dit vergeeten hadden, of dat ze door 't groot ongeluk bedwelmd waren, immers toen de burg Antonia ingenomen was, maakten zy den omgang des Tempels vierkant. Ondertusfchen is het alleraanmerkelykfte , 't welk ook met oude letteren, die zy heilige noemen , uitgehouwen was; „ dat 'er, omtrent dien tyd, een Man zou zyn, die uit hun land de fetjeriChappy over de ganfche waereld aanneemea Kk j zou-  j23 TEKEN VAN OVERWINNING. zoude." Dit maakte hen zo uitzinnig, dat zy niet alleen van vryheid, maar ook van een zo* danig koningryk droomden. Sommigen hebben dit op vespasianus geduid ; maar de verftandigften op den Heere jesus, die in hun ïand, naar den vleefche, van de Maagd maria gebooren is, en zyn ryk door de ganfche Waereld uitgebreid heeft. Hoewel nu zulke groota dingen by hen vooraf gegaan waren, echter konden zy niet verhoeden 't geen god over hen beflooten hadt. XLV. HOOFDSTUK. De Romeinen Jieeken hunne vaanen op in den om* gang des Tempels, en maaken titus tot Keizer. Een jongen bedriegt eenen Romeinfchen Soldaat, en brengt den Priefteren water. Na dat nu de oproerigen vlooden, en de Tempel afbrandde, ftaken de Romeinen hunne vaanen op in den omgang des Tempels, en offerden by de poort naar 't Oosten , maakende ook titus met groote blydfchap tot Keizer. Ondertusfchen gebeurde het, dat een jongeling, ter plaatze daar de Priesters zich onthielden, dewyl zy door gebrek van water, en door de hitte van de nabyweezenden brand , fchier var. dorst verfmachtten, éénen van den Roomfche wacht vriendelyk badt, dat hy hem de hand bieden, en eenen dronk toereiken wilde. Dit deedt hy vaardiglyk, ontfermende zich over zyne jongheid en den hoogen nood. De Jonge dronk daarop, en dewyl men der jeugd ligt gelooft , nam hy het watervat, liep daarmeê weg , en bragt den Priefteren ook t»  BEDRYF VAN EEN JONGEN. 523 te drinken. De krygsknecht wilde hem naloopen; doch kon hem niet achterhaalen , zo dat hy met zyn gevaar den dorst der Priefteren leschte. 't Was een aardig bedrog, 't welk niemand benadeelde, en den nood te hulp kwam, zo dat de foldaat zelf zich meer'over de liefde en trouw van den jongen moest verwonderen, dan dat hy op het bedrog fcholdt: want onder de verdelging der ftad, en 't gemeen gevaar, deedt de knaap 't geen men der Priesterlyke waardigheid fchuldig was. De Priesters, ni&t lang daarna verhongerd en byna van dorst verfmacht, baden om hun leeven; maar titus beval hen te dooden , zeggende, dat het een teken van een ontaart gemoed was, dat zy, na de verdelging des Tempels, en 't vernietigen van hun ampt, nog begeerden te leeven. XLVI. HOOFDSTUK. De Muiters bidden om fiiljland. Titus antwoordt bun Jcherpelyk, en verwyt hun hunne trotschheid. ZyJIoan zekere voorwaarde voor, doch die wordt van hem verworpen. Ais nu joannes en simon, nevens de andere Hoofden der oproerigen, baden, dat men met het gefchiet en geraas een weinig ophouden wilde, om hen te hooren fpreeken, zo antwoorde titus, na dat 'er ftilte was, aldus: „ Gy booswichten , 't is nu te laat voor genade, vermids 'er nu niets meer overig is van 't geen men behouden kon hebben. Ik boodt u die aan, maar gy hebtze veracht, houdende zulks voor eenevertwyfeling, en niet voor genade: doch ik ver-  524 TITUS VERWYT. verzuchtte , omdat de onfchuldige gebouwen om uwe fchelmftukken ten verderve moesten gaan." Het fmartte my geweldig, dat het gemeene volk ter dood gedwongen werdt. Ik wilde hun verfchoonen; gylieden liet het niet toe. Ik ftelde den ftryd uit, gy vielt 'er op aan. Ik boodt u vrede aan, gy weigerdeze. Ik fprak u dikmaal, ja geduung toe. Ik fchaam my niet te zeggen, dat ik u met bidden hardnekkiger gemaakt hebbe. Wat meent gy , dat de Room/che krygslieden voor u wyken zouden, dat gy door uwe menigte den overwinnaar, ja den overwinnaar der ganfche Waereld, bedwingen zoudt? Wat voor een gedeelte der Waereld heeft geftreeden? Uw land hadt immers het ganfche heir niet kunnen draagen ; ook was zulks niet noodig: want wy trachten meer de Waereld te befcbermen, dan die te beftryden. Daar wy komen, vinden wy niets nieuws noch niets vreemds, dewyl wy de geheele Waereld bezitten. Deeze moordery hebben wy langen tyd als een gebrek geduld; doch zyn eindelyk daardoor bewoogen geworden, en hebben die willen affchaffen ; op dat niet uwe ongehoorzaamheid , als eene duifternis, den glans des Roonïjcben Ryks verdonkerde. Gy lieden hebt de dapperheid der Romeinen niet door ftryden, maar door fterven ondervonden. Wy hebben uwe menigte niet op V veld gezien, maar achter de muuren; doch uwe vestingen hebben ter uwer befcherminge niet moogen baaten. Want wat muur zoude hen wederftaan, welken zelfs de groote Zee niet wederftaan kan? of wat ftad, fchoon met nog zo fterkc muuren omringd, zou vóór onze belegering niet zwichten, dewyl het Roomjcbe heir zelfs in tanntè is gekomen, 't welk nogthans door eenen muur van 'c bruisfehend element omcingeld is? Wy hebben de hooge bergen des waters te ondergebragt. De golven van 't Roode meir (gelyk de Joodjche fabelen melden,) hebben uwe Voorva-  TITUS VERWYT. 525 vaders, die 'er doorgingen, als een muur om* ringd. De Roomfche fterkte heeft den muur des Oceaans doorgebroken. Ik misgun ulieden geene vreemde weldaaden; fchoon de' Zee vóór u gevlooden isi en dat gy,'van de vyanden beflooten zynde, ontkomen zyt, dewyl gy door ben niet konden heenen breeken, noch voor hun beftaan. Ons,zou de vlugt der groote Zee, dndien die geweeken was, fchaadeiyk geweest zyn. Wy hebben tegen de baaren kryg gevoerd, en de onftuimige Zee overwonnen-, eer wy tot de vyanden kwamen. Brïtannw ontving ons, toen wy dat element te boven gekomen waren, 't Geen, daar zy zich op verlieten, hebben wy te ondergebragt, zo dat ook de groote Zee onze veelvoudige triomfen vermeerderd heeft. Maar misfchien hebt gy op uwe fterkte- geroemd; doch zyt gy fterker dan de Duitfchers, die van de Alpen, als met eenen muur, omringd, echter door de magt der Romeinen in dienstbaarheid gekomen zyn? Hoewel die niet zyn gelyk de hoogten van den berg Taurus, of de Kanopifche krygshoopen der Egyptenaaren, met welke gy gewoon zyt te oorlogen. Wy zyn over de wolken gefteegen, en na dat wy uit de wolken neergedaald zyn, hebben wy de volken overwonnen, en voor een ieder den weg door de wolken gebaand, misgunnende ulieden den weg door de zee niet, vermids de onze een weg van triomfeerenden, en de uwe een weg van vlugtenden geweest is. De bronnen zyn door de dapperheid dm Romeinen verftopt, en de ftroomen opgedroogd, zo dat ze den loop, hun door de Natuur gegeeven, verlooren, en zich naar 't gebod des overwinnaars draaiden, "schoon uw Jordaan, gelyk gy voorgeeft; zich omwendde, en tegen zynen oorfprong liep, om u eenen weg te verfchaffen; de Koomfche jongvrouw kl e li a behoefde zulks niet; want zy verbrak haare banden , ontkwam oen vyand, trok over de rivier, en kwam in 't Roemsch heir. Wy  53 mids gy niet begeerd hebt het te behouden, * Toen begonnen zy te'bidden, dat hy hen., die zich met eede verbonden hadden, zich nooit aan de Rome'wen over te geeyen, vergunnen wilde? met hun gezin door den muur naar de woeftyo te trekken, alzo zy dan de ftad aan de RswfWfft laaten wilden. Hierover werdt titus .ze«i' toornig: „ Wildt gy, zeide by, ons nog wetten voorfchryven, en gebieden? Wel aan dan, ver*, deedigt het Vaderland » befchernit den Tempel Valt met alle magt op ons aan, .en houdf de# eed des doods 4 dewyl gy h leeven vt-rlhmi Jiebt. ■" Daacna genoodi hy den RomtiWP? &k  53® OPROERM A AKERS. zy zich opmaaken , en de vyanden ombrengen zouden. Hierdoor werden 'er veelen in gramlchap gedood. Doch de kinders van den Koning zare en zyne broeders, nevens veelen uit het gemeene volk, gaven zich over. Hoewel nu titus tot toorn bewoogen was, echter liet hy zich bevreedigen, toen hy de koninglyke waardigheid aanlchouwde, en nam de geenen aan, die tot hem vlooden, zonder dat hy eenig ander gewin daarvan hadt, dan de godzaligheid , 't welk het grootfte is: want de oproerige Hoofdlieden hadden des Konings huis geheel uitgeplonderd, zo dat den Romeinen niets daarvan ten deel viel. XLVII. HOOFDSTUK. De oproermaakers, in "s Konings Hof vallende» neemen twee Romeinen gevangen, waarvan de Één het ontkomi. De Jooden vlugten in de havenflad. Veelen van hun worden gedood, en anderen gevangen. M aar als de aanval gefchiedde, vielen zy te gelyk in 's Konings Hof; en greepen twee van de Roomfche krygsknegten: den éénen, die een voetknegt was, doodden zy; maar de ander, een ruiter zynde, begeerde, dat men hem vóór simon brengen zoude, voorgeevende, dat hy dien Overiten der muiteren iets te openbaaren hadde. Vóór hem gekomen zynde, en niets dan beuzelachtige dingen voortbrengende, werdt bevolen dat men hem dooden zoude. Terwyl nu de beul, hoewel hy hem de oogen reeds verbonden hadt, fammelde, deedt hy eenen fprong naar de Romeinen, die.  GEHEELE OVERGAAF. 531 die, dicht by lchcrmutzelende, hem in de vlugt opnamen, en vóór titus bragten. Maar die achtte hem des doods onwaardig, nadien hy zich leevend van den vyand hadt laaten vangen; des liet hy hem zyn geweer afgorden, zondt hem weg, en behieldt alzo voor hem 't geen hy door des vyands traagheid niet verlooren hadt. Aldus werdt de krygsdienst hem ontnomen, dien hy, gevangen wordende, verraaden, en vlugtende ontëerd hadt, 't welk voor hem de grootfte ftraf was ; want dappere mannen houden de krygsfchande zwaarer, dan den dood zelfs. Als nu de Jooden voetftoots afgedreeven waren, vlooden zy in het bovenfte deel der ftad, en lieten den Tempel en de ftad onbefchermd; maar van de geenen, die bleeven, werdt eene groote menigte verflagen, zo dat de ftraaten van dooden en halfdooden vervuld werden. Titus beval ook, het ftormtuig tegen de bovenftad aan te voeren; maar de Idumeërs, zulks ziende, verkooren vyf mannen, welke zy aan hem zor.den, om genade te verzoeken; doch dit bekend geworden zynde, voorkwam simon zulks, en nam deeze vyf mannen gevangen. Evenwel gaven de Idumeërs zich, niet lang daarna , aan 't Roomjche heir over, dewyl zy, van den byftand hunner Hoofdlieden beroofd , den grooten nood niet langer verdraagen konden. Aldus bragt eerst de hongersnood , en daarna de wanhoop, van langer wederftand te kunnen doen, de overgaave te wege» Ook weigerden de Romeinen hun de behoudenis des leevens niet, vermids zy, moede van zo veel doodflaans, begeerig werden , om hen leevend gevangen te bekomen, en voor flaaven te verkoopen. Veele Jooden waren zeer goedkoop; maar men vondt weinig koopers; want de Romeinen hadden eenen weêrzin, om hen in dienst te hebben. Ook waren 'er geene Jooden meer voorhanden , die hen losfen konden, nadien elk blyde was, dat hy, hoewel arm, het ontkwam. Zy L 1 a be-  53* JESUS. PHINEAS. begaven zich derhalven hei-waards en derwaards, dewyl zy nu niet meer te vreezen hadden, nademaal de moordenaars, die insgelyks vergiffenis van de Romeinen gekreegen hadden, weg waren. XLVIIL HOOFDSTUK. De Priejlers jesus en phineas geeven zich over, en leveren aan titus veele fchatten des Tempels. Eindelyk gaf zich ook jesus, één uit de Priesters, en zoon van thebut, met alle de ïieraaden, die tot het Priester-Ampt behoorden, nevens twee kandelaars, tafels, bekers, 1'chaalen, en alle de gouden vaten, met de voorhangfels , en de Hoogepriesterlyke kleeding, aan titus over. Dit deedt hy zeer gewillig, na dat men hem het leeven beloofd hadt. Ook werdt phineas, dien de bewaaring der fchat toebetrouwd was, gevangen. Deeze openbaarde veel purper en fcharlaken der Priesteren, nevens andere dingen , die tot hun gebruik bewaard werden; alsmede zeer veel kaneels, fpeceryen, reukwerk en heilige vaten. Hy leverde ook het Heilig kleed over, maar gedwongen uit vrees, waardoor het by de zynen eene vergeeflyke misdaad was. Doch fchoon de wil hem ontbro^ ken hadt, echter behoorde de deugd hem niet gemangeld te hebben. En hoewel wy menigmaal, als wy in zulken nood fteeken, fcherper oordeelen , dan wy zelfs verhoeden kunnen, echter moeten wy dieffial en verraadery vlieden. XLIX. HOOFD-  BOVENSTAD BESTORMD. 533 XLIX. HOOFDSTUK. De Romeinen beftormen de bovenftad zeer hevig % waardoor de Jooden de toorens verlaaten, en onder de aarde zich verbergen. ] oannes wordt gevangen, en de ftad verbrand. Simon komt, door honger geprangd, ook voor den dag: en wordt na den triomf des Keizers gedood. De fchansfen waren nu reeds opgerecht, en men begon met den ram den bovenften muur te beftormen , op den zevenden dag der maand, die men Gorpienfts (j) noemt, en men kwam tot het opperfte. Toen verfchrikten de oproerige Overften, die, tot in 't uiterfte gevaar, zo trotsch gebleeven waren, geweldig, des zy nu ieder één te voet vielen, en om hulp baden. Men zag als toen eene deerlyke verandering, en die fchnkkelyke en ftoute hoogmoedigheid in 't algemeen verderf verkeerde in traanen, gehuil, en verfchnkkmg. En hoewel de muur der bovenftad nog niet bezweeken was, echter liepen zy te zamen^, en klaagden eikanderen met gekerm , dat er geen redding meer voorhanden was, dewyl zy meenden, dat de Vyand al was binnen gekomen. Veelen lieten zich vooiftaan, dat zy de Romeinen van boven zagen ftryden ; want het geen zy vreesden verbeeldden zy zich, en de fchrik des gemoeds verfchafte een beeld aan 't gezigt. Daarenboven geloofden zy vastelyk, dat de vyand hen reeds op den hals was, hoewel zy de fterkfte toorens, Mariamne» Fafaëlus, en Equeftris nog inhadden. Zy ver- lie- (j) Herfjtmaand, LI 3  534 JOANNES EN SlMON GEVANGEN. lieten derhalven de hoogte, en vlooden onder de aarde in verborgene holen. Doch joannes, niet lang daarna door honger geprangd, en door vasten fchier aan zyn einde gekomen, gaf zich aan titus over, en werdt tot den triomf bewaard. Hy ontging wel de byl, doch zo , dat hy al zyn leeven lang in banden moest weezen, des hy meer den leevenden adem haalde , dan dat hy eenig vermaak des leevens genoot. Maar simon, die zich onder de verbrande en ingeftorte gebouwen onthieldt, verftak zich met eenige weinigen, die hem getrouw waren, in de heimelykfte onderaardfche gangen. Titus, na dat de ftad verbrand was, was aireede weggetrokken, meenende, dat simon door den brand omgekomen of verpletterd , of ergens door iemand gedood was. Doch zo lang hy fpys hadt, groef hy nog al dieper in 't hol; maar toen die hem begon te ontbreeken, en hy nergens geenen uitgang kon vinden om het te ontkomen , kroop hy fchielyk weder daaruit, met een fneeuwwit kleed aan, boven met purper geboord, waardoor hy eenigen, die hem zagen, eenen fchrik aanjoeg. Daarna zeide hy tot Roomfche foldaaten, die zich in 't eerst voor hem ontzetteden , dat zy hem vóór hunnen Overften brengen zouden. ■Juist was aldaar rufus terentius , die titus daar ter plaatfe tot krygsbevelhebber gelaaten hadt. Als deeze hem vraagde, wie hy was, noemde hy eerst iemand anders, doch bekende daarna, dat hy simon was. Toen werdt hy aan den Keizer overgezonden , en voor den triomf bewaard ; maar vermids hy gruuwelyke daaden tegens de burgers gepleegd, en zich aan titus niet overgegeeven hadt, werdt hy na de zegepraal ter dood veroordeeld. Op den acht.ften van Herfstmaand werdt de ftad verbrand.— Geduurende den tyd van 't beleg, zyn ontelbaare duizenden gefneuveld; de meesten zeggen van tien of elfmaal honderd duizend, welke wel al-  STRAF AAN DE JOODEN. alle Jooden waren , doch niet allen uit dezelfde landftreek ; want zy waren van alle kanten op het Paaschfeest derwaards getoogen. Omtrent zevenënnegentig duizend werden 'er gevanglyk weggevoerd, en fchier alle de moordenaars terftond gedood. De fterkften werden in triomf omgevoerd, en daarna den wilde dieren voorgeworpen, of op andere wyzen omgebragt, en dat byna in alle de fteden, daar titus doortrok, om door die ftraf den wederfpannigen eene vrees aan te jaagen. L. HOOFDSTUK. De Alanen overvallen en pionderen Medië en Armenië. De Koning pakorus vlugt. Tyr> dates byna gevangen. Omtrent dien zelfden tyd bewogen zich ook de Alanen, een wild, en den onzen een langen tyd onbekend volk, vermids zy woonen aan 't uiterfte van onbekwaame oorden , achter de engten der Yzere poort, die alexander de Groote onder aan eenen hoogen en fteilen berg gerteld hadt, nevens andere wilde volken, by de Seyüfcbe Rivier Tanaïs, aan derzei ver landftreek, en het Meotiscb meir; alwaar zy door de behendigheid van dien Vorst als in eenen kerker beflooten waren, zo dat zy hun land moesten bouwen, en niet in vreemde landen vallen durfden. Hiertoe heeft hen misfchien de onvruchtbaarheid des lands, en dat de landbouw zo veel niet voortbragt als de greetige boeren gaarn gezien hadden, of wel de begeerte tot rooven, aangepord. Toenmaals hadden zy van den Koning der Eyr° ^ani'irs,7. die Regeerder van dat gewest was, vier-, L1 4 kree».  $s was hy, byna, leevend in de magt der wanden gekomen , 't en ware hy met zyn fcheiL fnydend zwaard, den ongelchikten knoop jn ftukken gehouwen hadt: want uit vermeetenheid op hunne fterkte, en uit eene hoogmoedige verachting van anderen, waren zy gewoon van verre te ftryden, en hunne konst van achterwaards te vlieden hstiglyk te verbergen, vangende de vS anden met ftrikken, die zy uitwierpen ; want dat Ss de konst en 't krygsgebruik der Alanen. LI hoofd,  ARMENIË VERWOEST, 537 LL HOOFDSTUK, De Alanen verwoeste» Armenië, en trekken, m 'i veroveren van grooten roof, weêr naar bun land. titus zegepraalt. De Jooden te Antiochie komen in gevaar. Dus vlugt te tyïudates, en was wel verganoegd, dat hy het leeven daarvan afgebragt hadjf 'loeweI zyn ryk verdorven werdt: want de Alanen verwoestten Armeritï veel grunwelyker, dan Medïë, onder den fchyn, als of zy beleedigd waren geworden, omdat hy zich onderftaan hadt tegen hen te ftryden. Als zy dan nü eenen grooten buit in beide de Koningryken veroverd hadden , trokken zy vaardig weder naar huis. Titus, dit verftaan hebbende, toog langzaam naar Antiochie; doch, gelyk het eenen overwinnaar paste, hy verheelde den handel, en deedt in alle fteden eene prachtige intreede, laatende Ichouwfpelen vertoonen , tot een getuigenis zyner overwinning. Waar hy kwam werden 'er Jonden in den kamp gedood, en van wilde dieren verfcheurd, ontvangende alzo den loon van hunne muitery. Te Antiochie zettede zich het landvolk, uit ouden haat, zeer hevig tegen de Jooden aan, omdat de PerJtaanJche Koningen de gefchenken, die zy uit de ftad Jerufalem door het recht van overwinning bekomen hadden, aan de Synagogen overgegeeven, en dezelve daarenboven nog meer andere dingen van het hunne vereerd hadden; zo dat die verzamelde goederen hen in ongunst bragten. Want om niet te zeggen wat de geenen, die onder den anderen om t Priefterdom twistten, tegen de Machabeërs L 1 S voor-  5S8 BEDRYF VAN ANTIOCHUS. voorgenomen, eö wat fchaade zy den burgeren door ftaatzucht, gelyk hier vooren verhaald is, toegebragt hebben, zo heeft naderhand antiochus , die van een onedel geflacht, en een boos mensch was, over eene verdichte misdaad, dat de Jooden zich verbonden hadden, de ftad Antiochie te verbranden, zynen eigen vader, van de voornaamfte Jooden afkomftig, nevens veele anderen valfchelyk aangeklaagd, en door de onftuimigheid des gemeenen volks ter dood gebragt. Nog was hy met deezen vadermoord en den dood van veele anderen niet te vrede, noch vergenoegd: want als hem daarna de gelegenheid voorkwam, dat een brand by ongeluk ontftondt, waardoor in die flad een vierkante ftraat met meer andere huizen afbrandde, begon hy wederom, onder den voorgemelden fchyn van muitery, op de Jooden aan te dringen, en hen aan te tasten; ook zou hy hen allen omgebragt hebben, indien niet titus, die daar nu kwam, kennis daarvan gegeeven geweest ware, opdat niet de Keizer, over 't ftraffen van zulk een groote menigte , vertoornd mogt worden. Dit kwam de Jooden zeer wel te ftade. LH. HOOFB-  MASSADA BELEGERD. 539 Lil. HOOFDSTUK. Veele oproerige Jooden te Masfada byeen vergaderd. Titus beveelt sylla de Jlad te 'befiormen, 't welk by doet. De Jooden maaken een bolwerk; de Romeinen verbranden bet% en benutten de Jlad. V/ok hadden veele Jooden zich te Masfada, wegens de fterkte van die plaats, byeenvergaderd. Titus, het onbetaamélyk achtende, dat een Keizer zich met het beftormen van zulk eenen oord bemoeien zoude, beval sylla (dien hy belast hadt die landftreek te bellieren, en den Roomfchen krygshandel waar te neemen, opdat 'er niet een nieuw alarm ontftonde,") zulks te verrichten; terwyl hy zelf naar Alexandri- vertrok, en vandaar naar Rome t'fcheep ging. Sylla volbragt daarop zynen last, en deedt de muuren van Masfada door eenen ram omverre werpen. De Jooden van binnen rechtten'eenen anderen muur op, en verzorgden hem met houtwerk, op dat dit gevaarte voor 't ftooten vrn den ram niet ligt wyken zoude. Maar de' Romeinen, hun krygsgereedfchap veranderende, wierpen er vuur in, 't welk op het hout vatte, en het aanftonds in den brand zettede. Doch toen de vlam met groot geweld naar omhoog floeg, dreei de Noordewind haar van de vesten, zo dat de ftormdaken der Romeinen vernield werden. En als daarna de Zuidewind zich verhief werdt de vlam in den burg gedreeven, zo dat al het houtwerk verbrandde. Maar vermids de nacht daar tusfchen kwam, en te Romeinen van oe overwinning verzekerd waren, begaven zy zicfe  54» ELEAZARS AANSPRAAK» zich m hunnen wagenburg, om den volgenden dag hen, die nu van alle befcberminge beroofd en ontbloot waren, te bevechten. Doch, opdat niemand ontkomen mogt, bewaarden zy het rtedeke rondom met wachten. LUI. HOOFDSTUK. Eleazar, de Overfle der Jooden te Masfada, doet in den vacht eene lange aanfpraak , om de zynen tot het ombrengen van zichzelven te bewegen; *i welk dan ook ge/cbiedt. Als nu alle hoop afgefneeden was, en Eleazar, die den alarm angevangen hadt, zag, dat er geen uitkomst voorhanden was, hief hy dit vertoog aan, 't welk wy, als eene klaaslyke belluitrede, om dit werk te eindigen, naar 't gebruik der Redenaaren , niet hebben willen weg- Jaaten. ■ „ Wat doen wy , Abrahamitifche mannen , een Koninglyk geflacht, een Priefterlyke waardigheid, wy, die in deugden onverwinnelyk zyn: want men plagt de deugd, niet door den uhflag der overwinning, die gemeenlyk onzeker is, maar uit een ftandvastig; voorneemen te bemerken. Hieruit is dan ligtelyk af te neemen, dewyl het aan 't geluk ftaat den vyand te overwinnen, dat men het der deugd toefchryven moet, zo men het gemoed niet verandert. Ik zeg derhalven met recht, dat gy onverwinnelyk zyt, indien de vrees des doods u nog niet overwonnen heeft. Heeft u dan Vader abraham niet alzo onderweezen, hy, die zynen eenigen zoon te verftaan gaf, dat hy niet ftierf, maar onfterflyk werdt, als hy voor den Godsdienst op-  ELEAZARS AANSPRAAK. 541 opgeofferd zoude worden? Wat zal ik veel roemen van josias, wien niemand, in de verklaaring van den Godsdienst, in de verachtinge des doods, en in de bevestinge der Vryheid overtroffen heeft? Want hoewel hy op den'Koninglyken zetel zat, en het aan hem ftondt, den dood op te fchorten, nogthans, nadien hy zag, dat Israël, wegens de zwaare zonden des volks, gevanglyk weggevoerd zoude worden , wikkelde hy zich in eenen vreemden oorlog, en ftelde zyn leeven in de waagfchaal. Nechao riep: Ik ben niet tegen u gezonden, maar tegen den Koning Israëls; en nogthans trok hy niet eer af, voor dat hy doodelyk gewond was. Nademaal hy nu dus gekwetst werdt, geeft zulks genoegzaam te verftaan, of de verdienfte, dan of't geval in den oorlog den voorrang heeft. Josias, die den voorigen Godsdienst herfteld hadt, werdt overwonnen: en nechao, de allerfnoodfte'mensch',. behieldt de overhand: maar de overwonnen is tegenwoordig by de Engelen, en de overwinnaar in de ftraffe. Want wien is onbekend, dat den menfchen hunne belooning niet in dit leeven, maar na den volbragten ftryd toegelegd is ? Hier loopen wy, om daar het kleinood te bekomen. Hier is de ftryd , ginder de belooning; zo dat dan hier het recht aangenaam lang leeven niet is. Abel werdt vroeg gedood, kaïn overleefde hem; en dus was de dood een teken van onfchuld, en het leeven een teken . van ellende. Hiertoe is het ook met ons gekomen, dat het jammerlyk moet zyn te leeven, en gelukzalig te fterven: want wat is het leeven anders, dan een kerker der ziele, zo lang zy in deeze ellendige gevangenis beflooten blyft, en de vleefchelyke gemeenfchap aankleeft, door welker gebreklyk» heid het gekrenkt, met moeite en arbeid geklaagd , door toorn vertreeden, door begeerte 4)ntfteeken, en door onftuimigheid bekommerd h'.ordt, kunnende zich ook niet b'gtelyk oprechten.  54a ELEAZARS AANSPRAAK. ten, dewyl het, aan de aarde gehecht, van ftof te zamengevoegd, met banden verftrikt, en door fpanaderen verward is. Doch 't is geene kleine kracht, dat de ziel het lichaam leeyènd maakt, en aan de ongevoelige doffe eene krachtige gevoeligheid inftort, op eene onzigtbaare wyze ieder het zyne geeft, en den geheelen mensch regeert; zynde zo verre boven de menfchèlyke gebreklykheid verheeven, dat zy de hemelfche verborgenheden verftaan, en het gemoed op toekomende dingen richten kan. Hierom wordt zy, zo lang ze in 'c lichaam' woont, niet naar 't beeld en de gelykenis haars Overften gezien, noch ook met lichaamelyke oogen aanfchouwd, noch haar in-of uitgang door hét gezigt befpeurd , dewyl zy zich als in een godlyk werk vertoont. Als zy ingaat, geeft zy het leeven, en als zy uit het lichaam vaart, werkt zy den dood. Alwaar de ziel is, daar is het leeven; waar die niet is, daar is dood: wat zy bezoekt dat verwekt zy, en wat zy verlaat vergaat van ftonden aan, en wordt krachteloos. Als de ziel ingeftort wordt, ftaat de doode op, en, als zy wegwykt, moet de leevende fterven. Wie kan dan twyfelen, dat in haar, die den dood verdryven kan, eene onfterflyke werkinge is? Doch zy is haar zelve moeielyk, hoewel zy eenen anderen nuttig is; en wat zy aan 't lichaam geeft onttrekt zy ziehzelve: want zy wordt door dit fterflyk lichaam bezwaard , en ter aarde geneigd. Invoege dat het leeven des lichaams de dood der ziele is; en des lichaams dood wordt daarentegen de vryheid'der ziele geacht: want, zo lang wy in dit lichaam -zyn, is de ziel dienstbaar. Ach, wat een ellendige dienstbaarheid js het, als zy buiten het Paradys in ellende is, en van haaren Overften afdwaalt! Maar als zy van de banden deezes vleeschs ontflagen wordt, vliegt zy weder naar eene klaare en heerlyke plaats, al-  ELEAZARS AANSPRAAK. 543 alwaar zy by den Heere haaren god is, en da wooningen der Heiligen geniet, verheugende zich in de gemeenfchap der gelukzaligen, omdat zy voortaan geen deel met de geftorvenen heeft, cn, de herberg des dooden lichaams verlaaten hebbende, van de hemelfche genade aangeblaazen wordt, zo dat geene menfchèlyke zorgen beftryden of plaagen kunnen. Aan den flaap hebben wy een blyk, hoe groot eene weldaad de ziel door het lichaam des doods ontvangt: als men flaapt, en alle zyne begeerten en beweegingeh als geftorven zyn, dan gaan wy dikmaal met de Heiligen om; dan bekomen wy weder die wy verlooren hebben , zo dat ook de afweezenden by ons zyn , de dooden leeven , en alle fmarten ophouden. De flaap laat ons tot god naderen , en met hem fpreeken; zy geeft ons kennis van toekomende dingen ; zy verleent aan de bedroefden rust, en aan de flaaven vryheid. 't Geen wy nü in den flaap droomen, verkrygen wy, na dat wy geftorven zyn; en wat in den flaap een beeld is, is in den dood eene waarachtige ondervinding en een aangenaame vryheid. Hierom hebben etlyke volken de gewoonte , dat zy 's menfchen geboorte met weenen , maar zynen dood met vreugde vieren; dat zy deernis betoonen, om dat die tot ellende gehooren worden , en "zich verblyden, vermids deezen tot eenen gelukzaligen ftaat komen; en dat zy zuchten, omdat de zielen van eenigen in dienstbaarheid gefteld worden , en blyde zyn , omdat de anderen daaruit weder in vryheid gaan. Men zegt ook van' de Wyzen in India, dat zy, als ze verfcheiden willen , zulks te vooren aanzeggen, en dat niemand het hun belet: daarna zich in alles ter dood bereid hebbende , wenfchen zy den omftanderen vaarwel , en fpringen in een brandend vuur. Indien de vrouwen klaagen dat zy van haare befcherming beroofd worden ; en zo de kinderen weenen, omdat men hefl verlaat, dan bid-  544 ELEAZARS AANSPRAAK. bidden zy hun , dat men hun niet misgun» oen wil, dat zy zich tot betere inwooners, naar eene heerlyker plaats, en tot een zuiverder gezelfchap ipoeden. Wat kan ik nu anders van ulieden verwachten, dewyl ook zelf de barbaarfche volken naar de vryheid plagten te ftreeven ? Ik heb u vóór lang wel gekend , dat gy gewillig en bereid waart, de vaderlyke wetten gehoorzaam te zyn, en noch den Romeinen noch iemand anders, buiten god alleen, te dienen, dewyl hy alleen rechtvaardig, en de rechte Heer van alles is. De dag is gekomen, welke eischt, dat de wil met de daad volbragt worde: dat men daarom dien ouden voortreffelyken aart niet ontëere, 't welk gy doen zoudt, indien gy, tot vryheid gebooren zynde, u aan eene menfchèlyke heerfchappy onderwierpt; inzonderheid dewyl gy te vooren zonder gevaar hadt kunnen dienen; maar nu zouden wy harde ftraf nevens de dienstbaarheid moeten óndergaan, indien wy ons aanbooden, om aan 't Roomjcbe Ryk dienstbaar te zyn, vermids wy de eerften zyn geweest, die de Romeinen tot. den oorlog hebben verwekt, en de laatften, die hen gewapenderhand ophouden. Wy hebben den Keizer, die ons den vrede aanboodt, de hand niet willen geeven, zouden wy het dan sylla doen, die ons zo zwaar dreigt? O wy ellendigen! Wat voor eene hoop des leevens is het, waartoe wy ons fpaaren! En genomen nu» dat de vyand ons vergiffenis verleende, wat zou het ons helpen, nadien de toorn van god klaar blykt? Het vuur heeft zich van den vyT and naar ons gewend: de wind draaide, en dreef de vlam met geweld te rug, zo dat ons bolwerk verbrandde. Wie kan leeven, als god hem tegen is? Daar is geen genade te hoopen, zo dat 'er dan niets overblyft, dan dat wy ons vrywiilig in den dood begeeven. Want waarom kwam 'er de nacht tusfchen, dan opdat de vyand ons niet voorkwame'?  ELEAZARS AANSPRAAK. 5'4J Waarom kwam hy niet terftond, na dat het bolwerk verbrand was, invallen, als opdat 'er tyd voor ons zyn zoude, om zelve eikanderen te dooden, en dat het ons vry zou ftaap, met onze kinderen en verwanten te fterven, opdat wy de afgeleefde oude mannen en vrouwen niet van de Romeinen zouden zien wegfleepen, en onze dierbaare vrouwen tot de ontucht der vyanden misbruiken? Laat ons met het Vaderland fterven, opdat wy zulk eene oneer en fchande niet cverleeven. Waar kunnen wy toch gods aanfchyn ontvlieden? Waar zullen wy heenen gaan, nu de Heer des Hemels onze vyand is? Al ware 't, dat de bergen op ons vielen; en wy ons in de holen verbergden^ hoe zouden wy toch. den toorn van zulkert magtigen God van ons wenden? Waar konden wy heenen gaan, daar god niet was, nadien hy overal is? Zyn de voorbeelden, waaruit wyr verftaan kunnen dat hy; die te vooren. onze voorftander was, al voorlang op óns volk, om; onzer zonden wille,, is vertoornd geweest, tei gering? Wie kan daaraan twyfelen, als meri ziet, dat ónze eigene handen tegen ons zelveri gewend, en dat 'er meer door inlandfchen op-: roer, dan door den oorlog omgekomen.zyn? ïlc kan de Romeinen de overwinning niet toefchryven, dewyl zy zelve Zulks niet doen, weetende, dat wy fchier allen, meer door onze eigene, wapenen, dan door die v-m vreemden vernield zyn. Want wat voor Roomfche wapenen hebben de Jooden, die te Cefarea woonden, gezien? Zy, van welke . op den Heiligen Sabbath, onder onzen plegtigen. Godsdienst^ door eenen fchielyken oploop, en den toorn van boven * twintigduizend gedood, en allen voorts op de vlugt gejaagd werden,.waardoor de gantfche ftad woest gelaaten werdt? Is niet gansch Syrië met uitzinnigheid vervuld geweest.zo dat de jooden en ingezetenen, die zich in fteden onéIX.D£Et, Mia ' hieH  545 ÊLEAZARS AANSPRAAK. hielden, en door bywooninge ~aao elkanderew verbonden waren , zichzelven beoorlogden* waardoor den Romeinen een goed beginfel tot de volgende zege is bereid geworden? Wat zal ik zeggen van Seythopolis, werwaards de Jooden eerst trokken, opdat ze de landzaaten voorkwamen, en zy niet, naar 't voorbeeld van andere fteden, iets tegen de onzen onderneemen mogten? zo dat de Jooden, die, van rechtswege» met eenpaarige magt tegen de vreemdelingen hadden behooren kryg te voeren, tegen zichzelven zulke aanflagen maakten, dat veelen van hun tegen hunne naasten en verwanten ftreeden. Daarna werden zy, voor den loon van hunnen arbeid en 't vergooten foloed van de inwooners, gedood, alhoewel zy zulks aan de inwooners niet hadden willen doen. De Damasceners hebben, zonder al Ie oorzaak, achtduizend Jooden verflagen; de Aikaloniters tweeduizend vyfhonderd, en in de ftad etolomdis zyn 'er tweeduizend verflagen. Maar te Alexandrïè was een oude haat tusfchen de Jooden en Heidenen, federd den tyd van alexander den Grooten, die door cie vlyt der Jooden de Egyptenaar* onder hen gebragt hadt; zynde, na het bouwen der ftad, den jooden en Egyptenaaren te gelyk hunne vryheid en verfcheidene wooningen gegeeven, opdat niet de Godsdienst der geenen, die zich zuiver en zonder bevlekking wilden houden, vermengd werde. Daaruit ontftonden dan veele onëenigheden en krakkeelen, zo dat zy elkanderen vóór 't gerecht daagden; doch tegen de weldaad des Konings werdt geen moedwil begaan. Maar wanneer dé inwooners naderhand eenen oproer verwekten, en eenige jooden gedood j en etlyken ter ftraffe bewaard werden, zo werdt het Joodfcbe volk door die onbillykheid bewoogen, dat het zich tegens de ftictoSers .daarvan ter weer ftelde; en als zy zich hasd*  ELEAZARS AANSPRAAK; 54? hardnekkig op de btorgers wilden wreeken, werdt het Rtqmfibe heiy ingevoerd, waardoor zestigduizend jooden in de ftad verflagen werden. Maar waartoe veel tyds toegebragt met geringe . zaaken, dewyl de verftooring der ganfche Waereld in den ondergang van ééne "ftad te beweenen is? Waar is die grooté ftad Jerufalem, waar^ dat fchoone Zion, waar die wonderbaare Tempel, en waar de tweede Tabernakel en allerheiligfte plaats, in welke alleen de Hoogepriester, eenmaal 's jaars> plagt in te gaan* niet zonder bloed, het welk hy voor de misdaaden des volks opofferde? Het is verdelgd van de Heidenen, die in de overgebleevene ftukken der ftad, welke zy verwoest hebben, nog. woonen. Waar zyt gy, zeg ik, gy volkryke Stad; gy, die vari Koningen geëerd, code aangenaam, en eene zitplaats der genade waart? Uwe vloeren waren van marmerfteen; uwe wanden fchitterden van aK baster; uwe fpitzen glinfterden van kostelyk marmer; uwe deuren blonken van goud, en anderen flikkerden van zilver. Zy zyn allen gedood, zo wel die in u woonden, als die uit de ganfche Waereld tot u byeenkwamen, zodat de geheele Waereld buiten twyfel in ur ondergegaan is. Alles is ontbloot, de fpitzen zyn , verbrand, de fondamenten vernield, uwe wooningen woest geworden, en daar is niemand, die in uwe hutten woont. Kan 't nu iemand nog lusten te leeven, en moet het hem niet berouwen, dat hy geleefd heeft? 't Moeten harde oogen zyn, die zulks kunnen aanzien, en fteenen harten, die zulk een leed nog willen overleeven. Niet dat het ongeluk opgehouden heeft; maar dat 'er nu geen rust meer voorhanden is. Want waar zullen wy onze oogen heenen wenden, of wat zou ons lusten te verkiezen? De ganfche ftad is een graf der dooden; men ziet niet dan asfche» M m a mi*  . stf ELEAZARS AANSPRAAK. werwaards men zyn oogen ook flaat. De ftraaten zyn ledig van leevenden, maar vol van doode lichaamen. De ellendige ouden hebben hunne gryze hairen met asfche beftrooid ; zy zitten met verf'cheurde kleederen , en bedekken het ontbloot gebeente, om het voor de vogelen en wilde dieren te befchutten. Heftige weinige vrouwen zyn nog onbefchadigd „ die de godlooze foldaaten tot onëere, en niet, om ze te laaten leeven, bewaard hebben. Wie, die zuMïs ziet, en aan een langer leeven gedenkt, durft zyne oogen ten hemel opflaan? Wie heeft zyn Vaderland zo ganfchelyk vefgeeten? Wie is den zynen zo vyandig, en Zonder alle natuurlyke liefde? Wie heeft zulk een verwyfd en week gemoed? Wie is zo vreesachtig, die zich niet fchaamt, dat by tot zulke dingen bewaard zoude worden? Ach, dat wy voor lang geftorven waren! of zo wy leeven moesten, dat ons gezigt vergaan was, eer wy de Heilige Stad door de handen der vyanden vernield, den Tempel van onze Voorvaderen, gode geheiligd, zo fchandelyk verbrand, en de Priesters in den Tempel verflagen gezien hadden! Overmids wy dan dit ongeluk beleefd hebben, zo laat ons nog naar raad omzien, ten einde men bemerke, dat wy niet uit begeerte des leevens, maar uit lust tot de deugd den dood uitgefteld hebben. De vyand heeft alle onze vestingen omfchanst, en daar is niets meer overig, dan wy en onze vrouwen. Zy verkoopen aireede onze kinderen, en twisten onder eikanderen, wie de eene of de andere vrouw wegvoeren zal, of menze naar ieders waarde en verdienfte ordenlyk zal uitdeelen, dan (of men om die ellendigen het lot werperi zal. Ook bereiden zy ons gruuwelyke dingen, de grootfte pynen die men bedenken kan, niet alleen brandende vlammen, of menigerlei dooden met de byl, C't welk, na banden, gevan. ge-  AANSPRAAK VAN ELEAZAR. J49 genis, en het juk, een harde deod, hoewel voor de mannen nog eenigzins lydelyk is, als het zonder fpot gefchiedt,) maar ook afkapping der leden, en verminking der handen, En niet t'onrecht, dewyl zy hun ampt niet getrouwlyk verrichten, die zich zeiven konden te hulpe komen. Wy zullen ook, tot een fchouwfpel der overwinnaaren, van de dieren moeten verfeheurd worden, gelyk zulks nu alreede door kampgevechten in de fteden gefchiedt. Zulke voorbeelden behoorden ons ten minften fchaamrood te maaken, en tot deernis te verwekken; vermids wy gefpaard worden, om met de wilde dieren, of tegen onze broeders te vechten. Wat vertoeven wy langer? Wy kunnen toch 't geen wy vreezen niet ontgaan. Zo wy onze kinders uit barmhartigheid, of ons zeiven door deugd niet willen ombrengen, dan zal het van noode weezen, dat wy door onze broederen en verwanten fchandelyk gedood worden. Tot het eene raadt ons de liefde, tot het ander de begeerte der overwinnaaren^ Indien wy het werk der liefde niet willen verrichten, dan zuften wy, behalven den moord, noch befpotting en fchande daarvan wegdraagen. l aat ons dan welgemoed aanvangen 'e. geen voor onze vrouwen en kinderen dienftigst is. Zyn zy zwak, laaten wy hen vóór de toekomende pynen wegneemen; zyn zy kloekmoedig, zó laat ons het mededoogen der ouderen , en de liefde jegens het naafte bloedverwantfchap overwinnen, waarin wy ook over den vyand triomfeeren zullen, door hem zynen roof te onttrekken. Dit verèischt de deugd, dit raadt ons de fchaamte. De dood niet te vreezen is eene deugd. Wy zyn immers alle tot fterven gebooren, en wy teelen ook kinders, die den dood moeten ondergaan; doch dit is iets, dat der natuur toegeicbreeven wordt; BJaar gevangenis wordt voor fchandelyk gehouM m 3 dg*,  $sa JELEAZARS AANSPRAAK, den. Laat ons derhalven deeze uit de befpottinge en fmaad redden, die wy uit het gevaar niet hebben kunnen verlosfen. Ontfermt u, gy vaders over uwe kinders, gy mannen over uwe vrouwen, en een ieder over de kleinen, maar vooral ontferme elk zich over zichzelven, terwyl wy 't nog doen kunnen; opdat wy niet geacht worden als zulken, die tot fchande gebooren ea bewaard zyn. Want wie zou kunnen gedoogen, dat de vader vóór de voeten der kinderen, de kinders in 't aanzien der ouderen gedood werden; dat men afgematte ouden by hunne gryze hairen ter dood, of dat nog erger is, tot dienstbaarheid wegfleepte ? dat de vrouwen met ontvlochtene hairen, vóór de oogen haarer mannen, met geweld ter ontè'eringe gefchaakt werden? dat men 't gefchrei der kleine kinderen, die eenen vader toeroepen en om hulp bidden, doch te vergeefs, omdat hem de handen gebonden zyn, en hy met zynen gevangen hals onder t juk geraakt is, zoude moeten hooren? Dewyl derhalven onze handen nog vry zyn, dewyl we het zwaard'nog kunnen trekken, zo laat ons het werk aangrypen, opdat de overwinnaars zich daarover verwonderen. Laat onze vrouwen de laatfte weldaad der echte liefde, als eene morgengaave, ontvangen. Laat ons haar deeze fleutels bebandigen tot een getuigenis des nieuwen maagfchaps, dat zy erfgenaamen onzer vryheid zyn. Hiertoe vermaanen zy ons zelve, en waarlyk die 't begeeren zyn zulks waardig; maar die 'er zich voor ontzetten moet men daartoe dwingen. Ook zullen de kleine kinderen voor het zwaard niet veifchrikk-n, vermids zy, door hunnen tederen ouderdom, nog niets daarvan weeten,maar van hunne vroome ouders ontvangen zullen't geen, waardoor zy waarlyk vryworden. Wat kan ons voortreffelykers wedervaaren? Als Wv onze ftad in den brand fteeken, zuilen wy echter de fpys overlaaten, ten «ia:  ELEAZARS AANSPRAAK. ?jir «Inde onze vyanden niet meenen, dat wy meer door honger gedwongen, dan door liefde tot de deugd aangeprikkeld zyn geweest, om eikanderen te dooden. Laat ons hun deeze fpys, met bloed bezoedeld, fchenken, en indien die al door de vlammen verteerd werdt, echter zal de reuk van 't gebraad getuigen dat den belegeraaren dat geen ontbreekt, waarvan de belegerden overvloed hadden. Een iegelyk biede derhalven zynen hals moedig aan, befcherme en omhelze het Vaderland, als hy fterven wil. Het Vaderland, het welk eene woonplaats onzer waardigheid geweest is, zal ons een graf van vryheid zyn. Deeze begraavenis, zo wy van deugden omringd en bedekt worden, zal onze lyken verderen". Door deeze aanfpraak werden zy zoontfteeken, dateenigen, het bloote zwaard in de hand neemende, hunne vrouwen Susten, hunne kinderen omhelsden, en ziek haastten, om den vyand voor te komen. Dit, lieve panden (zeiden ze) geeven wy u tot loon der laatfte vriendfehap/ En na dat zy de natuurlyke liefde mannelyk gedempt, en de deernis te boven gekomen waren, volbragteni zy dit moorddaadig feit. De vrouwen, orn haare eerbaarheid te behouden, booden zich. onverfchrikt aan vóór den flag, en toonden zich hardvochtig als mannen. Als nu de vrouwen en. kinderen gedood waren, koozen zy eenige forfe mannen, die den moord volkomenlyk uitvoerden. Aldus fneuvelden zy allen, tot negenhonderd en zestig toe, met vrouwen en kinderen. Alleen ééne vrouw bleef cer over, welke vyf zoonen in eenen watergang verborgen hadr, terwyl de anderen hunne vrienden ombragten. Deeze openbaarde daarna dit ganfche bedryf aan de Romeinen, die, door het gerucht gelokt, 'smorgens vroeg aankwamen. Doch alle de goederen hadden zy te vooren byeengebragt, en met vuur verbrand. Mvi NA-  N A B E R I C H T i 6 O F f H E RH A A L I N G van V geen te vooren gezegd is. Jn het tweeënveertigfte jaar na het lyden onzes Heeren, eh 't eerde jaar der Keizerfyke regeering van vespasianus, werdt Judéa door zwaare oorlogen en binnenlandfche'oproeren géfcheurd: ook hadt de ftad Jerujalem eenen driëvoudigen. oorlog. Daar was 'geène ophouding, geene'rust, geert ftilftand, maar geftadige gevechten. Veèlén vielen ter aarde, en eene ontelbaare menigte 'werdt gedood. Het bloed verontreinigde alles, en vervulde den ingang des Tempels. De lichaamen der geenen, die of door pylen, óf door 't fchietgevaarte getroffen werden , vielen hier en daar néér. Geene plaats was zonder gevaar'; gaen tyd was 'er oni te beraadflaan ; geen hoop Van betering, en geene gelegenheid om te ontvlieden. Alles was treurig en vol van gruuvvelykheden; overal waren'droefheid en fchrik; aan alle kanten zag men 't gekryt der vrouwen, 't gehuil der ouden, 't gezucht der ftervenden, en de wanhoop der leevenden; zo dat de overgeblevenen ellendig, en de geftorvenen gelukkig té achten waren. ''• ,, Hoe fchaidelyk zyt gy van uw volk bedroogen, om welks wille gy eertyds gelukkig geacht waart! Hoe zyt gy door uwe eïgene wapenen verwoest, en hoe hebt gy uwe handen tégen u zelveri gekeerd, daar gy wel eer gewoon waart  HERHAALING. 553 waart zonder wapenen te overwinnen, en zonder ftryd den vyand te verflaan, wanneer de Engelen voor u ftreeden; als de baaren der zee, de Idooven der aarde, en 't gekraak des Hemels u dienden? O moses, kom nu te voorfchyn, zie uw geflacht aan , de nakomelingen uws, volks, en hoe het eikanderen vermoordt. Aanfchouw gods volk, aan 't welk de zee eenen vryen doorgang gaf, en aan wien de Hemel in deszelfs honger fpys verfchafte ; hoe het nu zonder zee beflooten, ronder pharao belegerd is, en zónder onvruchtbaarheid des lands honger lydt. Staa op aüron, die, toen de dood door de zonde en gods toorn veel volks vernielde, tusfchen de dooden en de leevenden ftondt, doende de plaag ophouden, en de ziekte vóór uw lichaam affluiten, om de leevenden niet verder te befmetten. O jesus nave, verfchyn gy ook, gy, die de onwinhaare muuren van jericbo door het trompettengefchal ter aarde geworpen hebt; bezie het volk, aan 't welk gy de uitheemfchen onderdaanig maakte, hoe het nu verdrukt is. Staa op david, die door uwe lieflyke harp den boozen geest verdreeft, en zie, hoe het woeden de overhand genomen heeft; hoe uwe lieflyke pfalmen by deeze booze menfchen vergeeten zyn; en hoe elk Overfte het volk ter dood voert, en hun de vryheid onttrekt, voor welke gy u zeiven tot in 'den dood gewaagd hebt. Kom hier eliseus, gy, die de vyanden midden in 6aviaria voerde, en tot vrienden maakte : door ü hoorde men in 't heir der Syriërs het gedruis van veele wagenen, 't geluid der ruiteren, en de ftem eener groote heirkracht, waardoor de vyand vloodt, en de Jooden van 't beleg ontflagen werden. VVaar blyft nu zulk eene vroomheid? waar zyn nu zulke werken der Heiligen ? Doch het is geen wonder, dat zy de werken der Profeeten hebben verzaakt. En daarom,, ö Jmiêai worden uwe wapenen tegen u gewend, en uwe Mm 5 ge-  554 HERHAALING. 1 gebeden helpen u niet; uw geloof is krachteloos, en uw volk is tegen u, dewyl uwe meineedigheid u in den weg ftaat. Waartoe veel hulp verzocht, daar de fontein des Heils niet verzoend wordt ? Hoe kan het anders weezen , daar gy met uwe handen uwen Heiland kruifigt, en 't Leeven doodt; daar gy met uwen mond uwen Voorfpraak verwerpt, en door uwen haat uwen Helper vermoordt, dan dat gy uwe handen aan u zeiven ook leggen zoudt? Gy hebt nu het geen gy begeert; den Vorst des vredes hebt gy u zeiven onttrokken; gy hebt geëischt, dat de Heere des leevens gedood werdt, en dat men u barrabas, dien men om den oproer en moord, die 'er in de ftad gefchied was, in de gevangenis geworpen hadt, loslaaten zoude. Daarom is het Heil van u geweeken, de vrede weggegaan, de rust opgehouden , en oproer en verdervinge u ten deel gevallen. Heden bevindt gy, dat bar ra b a s leeft, en jesus geftorven is. Daarom regeert 'er oproer in u, en de vrede is begraaven, zo dat gy veel wreeder door de uwen, dan door de vreemden vermoord wordt. O ellendige Stad! hebbende Romeinen met hunne wapenen u wel zo veel leeds gedaan, als uw eigen volk? Dat gy tegen de Romeinen hebt moeten ftryden, is door de uwen veroorzaakt. De Romeinen begeerden vrede , gy wondt den oorlog. Wat bewoog u toch uwen magtfger aan te grypen? 't Was wel moeielyk dat een heiden tegen de heilige Wet in den Tempel kwam; doch gy waart niet meer een Tempel van god, met meer een ftad van god, en kunt het ook met zyn; want gy waart het graf der dooden, inzonderheid der geenen, welke gy zelf hadt gedood , en niet dér geenen, die gy door den vyand verlooren hadt. Hoe kunt gy een huis des leevens zyn, daar gy eene wooning des doods, een verblyfplaats van alle ondeugd, een kuil der moordenaaien waart? In u lagen onbegraaven an a-  ilERHAALING. 555 ananus en jesus, de Hoogepriesters: zy, die lang te vooren met Priesterlyk fieraad bekleed, en van de uitlanders eerlyk gehouden waren , lagen zeer affchuwelyk ; hunne lichaamen werden van de vogelen en honden gegeeten, en hunne leden door de ganfche ftad verftrooid; zo dat de gedaante der oude heiligheid zulk eene groote fchending des heiligen naams, en de verwoesting van dat ampt, 't welk voormaals in zo groot een aanzien was, zeer beklaagde. Gy zelf hebt den aanvang van dat verderfelyk bedryf gemaakt , doodende midden in uwen fchoot de Profeeten, en fteenigende de Heiligen des Heeren. Vóór den Tempel lag zacharias dood en onbegraaven, en daarom wordt zyn bloed door het uwe afgewasfchen. Maar waarom werdt ananus gedood, dan omdat hy 't volk beftrafte, dewyl zy zich niet verwaardigden, om den Tempel te befchermen, en dat hy hun verweet, dat zy de vryheid verrieden, en de deugd verlieten, den ouden Godsdienst met voeten traden, en den altaar verontreinigden; ja omdat hy riedt, dat men het volk, 't welk door de ongevoelige afgoden en marmerfteenen beelden verontreinigd was, en gelyk de beelden geen verftand meer hadt, zoude laaten vaaren? Want de onvernuftige dieren hebben dien aart, dat zy zich poogen te wreeken, en door eenen prikkel bewoogen worden de flagen te' verhoeden. Die derhalven niet bewoogen wordt, noch het geen hem fchaadelyk is vermyden kan, is den gevoeleloozen dingen gelyk. Waar is uwe vryheid, om welker wil gy eertyds noch de Egyptenaar-cn, noch de Pbilijtynen, noch de Asjyrtirs, noch de Meeden hebt willen wyken ? Waar blyft de trouw der Macbabeen, die eertyds met een klein getal de Babilomërs vernield, de Perfen verjaagd, DEMtTRius geflagen, en eindelyk ook de wapenen van antiochus, naamelyk vuur en zwaard, overwonnen hebben, door vrouwen ca  55» HERHAALING. en kinderen , die liever voor hunne vaderlyke wetten wilden fterven, dan het gebod des Konings gehoorzaamen ? Waar blyft de godsdienftigheid der Vaderen in 't lyden, om welke zy niet zo zeer wegens hunne vrouwen en kinderen, als wegens den fempel van god gewillig in den dood liepen? Eertyds bloeide aSrons Priesterlyke ftaf, die van eenen wilden wortel gefneeden was: maar nu is 't geloof verdord, de vrees voor god begraaven, en alle yver tot de deugd vergaan. En 't is géén wonder, dat het volk, dat van god afgeweeken , en den kwaaden eh verkeerden geest gevolgd is , onder zichzelven is verdeeld. Warit hoe zoii iemand , die de vrees voor god verfmaadt, onder de zynen vrede houden? De vrede van god is Christus , die uit die beide één maakt, 'c Is derhalven recht en billyk, dat uit één volk veelen tegen zichzelven opgedaan zyn, dewyl zy den Heere jesus, die het verdeelde vereenigt, niet heb-r ben willen volgen , maar den woedenden geest, die de eendragtigen verdeelt. Gy hebt daarom, g Jerujalem\ den loon uwer meineedigheid ontvangen, vernielende met uwe éigene handen uwe fterkte, doorfteekende uwe leden met uw eigen zwaard, zo dat de vyand medelyden hadt, toen gy doodfloegt, en verfchoonde, toen gy gruuwelyk woedde, Gy zaagt, dat god tegen u ftreedt, en op de zyde der Romeinen was, zo dat gy_ u zeiven vrywilfig verraaden moest. Hierom wilden de Romeinen liever toekykers dan doodflagers zyn,, opdat zy niet, terwyl uwe leden tegen zichzelven gekant waren, geacht mogten worden, meer zieke en flappe, dan fterke handen daaraan gelegd te hebben." By deezen fchandelyken moord kwam nog die onmenfchelyke wreedheid, dat zy allen, die in den Tempel, of op de ftraaten der ftad dood lagen, onbegraaven lieten liggen: ook hadt niemand tyd, om hen ter aarde te brengen, vermids zy met tegen elk-  HERHAALING. 557 eikanderen te vechten genoeg te doen hadden,, én een iegelyk meer zorgde, hoe hy moorden, dan de dooden begraaven mogt. Aldus gingen de werken der liefde dobr dit woeden te niet, en die van onbarmhartigheid namen de overhand. Niets was in zulk een groot ongeluk meer verlooren dan de barmhartigheid, die alleen de ellende plagt te verzachten , en de droefheid te troosten. Ook durfden de vrienden uit vrees niet begraaven, door den grooten fchrik voor de Overften der wederpartyen ; en die de anderen gedood hadden belettedeu, dat iemand zulks deedt. Een iegelyk moest derhalven in vrees ftaan, opdat hy zichzelven niet onttrok 't geen hy eenen anderen mededeelen wilde, of dat nog erger is, dat hy, eens anders graf bereidende, zelf geen zou moogen krygen. Hierdoor was 'erin den Tempel, in plaats van welriekende zalven, kostelyk reukwerk, en allerlei lieflyke bloemen, een gruuwelyke ftank van de onbegraavene lichaamen, dewyl fommigen door den regen geweekt, anderen door 't vuur verbrand, en etlyken door de zon verfchrookt werden; zo dat alle de leden der verflagene burgeren zeer' afgryslyk ftonken. Hier was" de ftank der vervuilde ingewanden, en daar de bange reuk der verbrande lichaamen; waardoor de mond en neus der levenden vervuld werden, en dat zy , niet lang daarna, in groote ziekte vervielen, zuchtende dat ze overgebleeven waren, dewyl zy toch in groote fmarten fterven moesten, en alleenlyk bewaard werden, om te moeten zien, dat met de vaderlyke wet ook de wet der natuur ophieldt; vermids men den leevenden hun recht, den burgeren den vrede, en den dooden de begraavenis ontzeide, en alle menfchèlyke en godlyke dingen verontreinigde, en onder één mengde ;zo dat de: barmhartigheid voor eene fchande, maar de wreedheid voor godsdienst gehouden werdt; want men moest een heir ia den Tempel,  55*? "HERHAALlNfJ. pei, aan den ingang eenen kryg, en op de aJ; taaren lyken zien, ja zodanige dingen, welke men van de Profeeten, die zulks voorzegd hadden, met zou geloofd hebben, indien david daarvan niet gezegd hadt: ,', Zy hebben uwen heiligen Tempel verontreinigd; zy hebben de lichaamen uwer knechten den vogelen te eeren gegeeven; zy hebben bloed rondom Jerufalem vergooten gelyk water , en daar was niemand, die hen begroef." Toenmaals waren ook de Heidenen in gods erfdeel gekomen, neemende alles weg, en de Tempel werde door hunne lyken verontreinigd. De lichaamen der dooden lagen onbegraaven, en werden van de vogelen en wilde dieren gegeeten. Het bloed werdt vergooten, zo dat het als eene zee m den Tempel ftondt, en niemand hadt eenen begraaver; want het woeden gin-* van de leevenden tot de dooden, en van de° dooden tot de geenen, die nog leefden. Wie eenen geftorven ter aarde beftellen wilde, werdt zelf gedood, en die hem gedood hadt koelde zynen moed op den begraaver, en doodde den eenen, opdat de ander niet begraaven werde. Die den begraaver doodde pleegde groote wreedheid tegens 'c Jyk, en dewyl hy zyne vyandfchap niet kon betoonen aan iemand, die geene pyn meer gevoelde, beroofde hy hem van den laatften pligt der natuur. Wat kon hen toch anders bejegenen, die gods woord niet aannamen, alle de predikaten der Profeeten verachtten, alle billykheid met voeten traden, en de toekomende dingen niet geloofden , hoewel zy 'er zelve toe hielpen, dat ze te eer gefchieden mogten? Want onder hen was een oud en gemeen zeggen, dat de ftad Jerufalem zou te gronde gaan, en haar heiligdom verbrand worden, als de oorlog der oproerigen de Wet aantasten, en inlandfche handen den Tempel van god verontreinigen zou-  HÈRHAAÜNG. S-9 gouden: doch zy verftonden dit niet; want hoe dikwyls is gods huis wel verftoord? Hoe menigmaal heeft de ftad oproer, oorlog, en belegering uitgeftaan, zonder echter ganfchelyk verdelgd te worden, dan toen zy den waarachtige^ Tempel van god met hunne eigene handen gekruisfigd hadden. Wat voor een Tem. pel ? Dien , van welken zy hoorden zeggen: „ Breekt deezen tempel af, en in drie dagen zal ik denzelven weder oprechten." Wat is het anders dan eene gruuwelyke godslastering geweest, dat zy hunne godlooze handen aan den Vorst des leevens leiden, toen zy hem fteenigden, floegen, doodden? Toen heeft het godlyk vuur hun Heiligdom gansch verteerd:, want fchoon het te vooren door de Babilonïcrs ver.brand was, echter werdt het weder opgerecht; maar toen jesus kwam, moest het geheel uitgeroeid worden , toen moest het voor de hitte van gods Geest verfmelten en verdwynen. —— Ik had wel met grooter weeklaage, als vóór het lyk des vaderlyken fieraads, moogen gaan, en als eene lykftaatfie naar de oude gewoonte gehouden hebben; doch wy zullen nu overgaan tot het kort begrip van de verdelging van Jerufalem en de verftooting der jooden: want zy waren met recht te verwerpen en gering te achten, omdat zy den Heere jesus, die alle fchatten overtreft, voor dertig penningen van den Difcipel gekoft hadden, niet om hem tot eenen Heer te bekomen, maar om hem, als eenen misdaadigen, uit het land der leevenden weg te rukken. Hierom zyn zy met recht ligter dan het kaf uit hun erfdeel door de Heidenen (voor welke zy bekommerd waren, dat ze hun land en volk wegneemen zouden,) verftrooid. En die den Heere jesus voor dertig penningen koften, om hem te dooden, hebben daarna moeten zien, dat dertig van de hunnen;, "ten fpot, voor éénen penning verkoft werden.— Ver-  S6o HERHAALING* Vermids dan byna alle Jooden, eenpaariglyk^ ui den dood van onzen Heere jesus Christus bewilligd hebben, zo zyn zy ook, toen de wraak uitging, byna uit alle landen tot het Feest des zoeten broods te zamen gekomen, en werden plotzelyk door den oorlog overvallen ; zo dat eerst eene verderflyke ziekte door de engte der plaats, en haast daarna een hongersnood onder hen ontftaan is. Maar dat 'er zulk eene groote menigte van volk in de ftad heeft kunnen zyn , is van de geenen, die onder cestius zyn geweest, af te neemen, nadien florus toenmaals;alle de mannen in de ftad geteld hadt. Want vermids nero, die dit volk verachtte, gaarn van hen bericht wilde gegeeven hebben, en van den Hoogenpriester begeerde, dat men de menigte, zo het moogelyk was, tellen zoude, zo» hebben zy op het Paaschfeest, als men, van de; negende tot de elfde uure, offerhanden flagtte* en in ieder gezelfchap niet onder de tien menfchen waren, (want zy mogten niet alleen eeten, maar , veele gebuuren kwamen byeen.) bevonden , dat 'er tweehonderd zesënvyftig duizend vyfhonderd offerhanden waren; Als men nu tot ieder offer tien gasten rekent, dan beloopt het ganfche getal ontrent zevenentwintigmaal honderdduizend , die alle heilig en reiri waren ; want geene melaatfcben , bevlekten 4 noch maandftondigen, of die anderszins verontreinigd waren, mogten eenig deel of gemeenfchap aan het offer hebben, ja ook geen vreemdeling, uitgenomen die om den Godsdienst gekomen waren: doch daar verzamelde zich eene groote menigte van uitheemfchen. Toen werdt het ganfche volk door gods voorzienigheid als in eenen kerker beflooten, de ftad met menfchen vervuld, en door oorlog benaauwd. Aldus overtrof het getal der dooden alle ftraf, die hun van menfchen overkwam, en van god 'toegezonden werdt j want ten deele werden zy open»  HERHAALING; j& . openlyk omgebragt, en ten deele van de Römtïnen gevangen genomen. Zy doorliepen toch de heimelyke gemakken, en openden de graven, doodende allen, die zy daar in vonden. Men vondt 'er meer dan tweeduizend, waarvan eenigen zich onder eikanderen vermoord hadden * terwyl ook fommigen van honger geftorven waren : want zy leeden, de ftraf om hunne fchelmftukkenj hebbende eerst jesus, den Opperheer des Godsdiensts, en daarna zyne Discipelen vervolgd. Doch veele Jooden en zeer veele Heidenen hebben in hem geloofd < zynde door leere en wonderwerken, die 't verinoogen van alle menfchen te boven gaan.) daartoe geleid, zonder dat zy door zynen dood in geloof en genade afnamen; maar hunne aandacht werdt daardoor vermeerderd. Zy hebber» hunne moorddaadige handen aan hem gelegd, den ftichter des leevens vóór pilatus ge* bragt, en den weigerenden Rechter gedwongen; waarin pilatus niet onfchuldig was* maar de uitzinnigheid der jooden fTyfde. Wané hy behoorde hem, dien hy in 't minfte niet fchuldig bevondt, niet veroordeeld, noch deeze? godlooze daad door den moord verdubbeld te hebben, doemende den geenen, die . zich- vrywillig ter hunner verlosfing en heeling aangebooden hadt. En hoewel pilatus' zyne handen waschte, en zeide: Ik ben rein van heé bloed deezes rechtvaardigen; ziet gy toe: zo.is' hy desniettegenftaande fchuldig, dewyl hy, weetende de heerlykheid van de op/tanding des Heeren, die niet' dan ongaarn heeft willen verbreiden, en als een meineedige, die niet heeft willen gelooven, gelyk deeze zyn brief, aan deri Keizer gezonden, betuigt. —- „ pontius pilatus wenscht k£laud'iüs geluk en. heijfi Het is onlangs gebeurd, waarin ik ook zelf bewilligd heb, dat de Jooden uit nyd zich eri hunne nakomelingen een gruuwelyk oordeel ovef " * IX„ deel» Nu ' è'stk  562 HERHAALING. den hals gehaald hebben: want hunne vaders hadden de belofte, dat hun god hun zynen Heiligen van den Hemel zenden zou, die hun Koning met recht genoemd zoude zyn, en dat hy door eene maagd op aarde komen zoude. Als nu de god der Hebreen, toen ik Landvoogd was, deezen in Judea gezonden hadt, en zy zagen, dat hy de blinden ziende maakte , de melaatfchen reinigde , de jichtigen genas, de duivelen uit de menfchen verdreef,, ja ook de dooden weder opwekte, de winden geboodt, droogs voets op de zee wandelde, en veeledingen deedt, zo dat al het Joodfibe volk hem gods Zoon noemde, hebben de Overften der jooden eenen haat tegen hem opgevat, hem pvanglyk aan my overgeleverd, en 't één en t ander van hem geloogen , en my aangebragt, voorgeevende , dat hy een toveraar was en tegen de wet handelde. Ik, geloovende dat het zo was, geesfelde hem, en gaf hem over aan hunnen wil: daarop kruisfigden zy hem, en bewaarden zyn graf met wachters. Als nu myne krygsknechten de wacht hielden, is by ten derden dage weder opgeftaan. Maar de jooden waren zo zeer in boosheid verbitterd, dat zy de wachters geld gaven, en zeiden: zegt , dat zyne Discipelen het lichaam weggenomen hebben. Doch als zy het geld ontvangen hadden, hebben zy niet kunnen verzwygen wat 'er gefchied was; maar zy betuigden, dat ze hem hadden zien opftaan-, en dat zy van de jooden geld ontvangen hadden." Dit heb ik verhaald, opdat niet iemand iets anders liege, of de leugenen der jooden geloof geeve. Die meineedigen getuigen zelve van hem, gelyk de Historiefehryver josephus vermeldt, dat 'er ten zelfden tyde geweest is een wys man (zo het anders betaamt, zegt hy, hem Man te noemen,) die groote wonderwerken gedaan heeft, •n zynen discipelen, drie dagen na zyuen dood, Jee»  HERHAALING. 553 leèveficl verfcheeneh is, raai- uitwyzing der Profeefifche Schriften, die dit en veele andere wonderwerken van hem voorzegd nebben, van welken dan de Gemeente der Christenen haaren aanvang genomen, en onder alle gedachten der menfchen gekomen is. Daar is ook geen volk des Roomfthen Ryks, dat^ geen deel aan zynen Godsdienst heeft* Zo de 'jooden ons niet gelooven willen, laaten zy dan den hunnen gelooven* josephus, dien zy zeer hoog achten, heeft 'er alzo van gefprooken. Hy heeft wel de waarheid gezegd van eene waarachtige gefchiedenis$ vermids hy het onbetaamlyk hieldt, met onwaarheid om te gaan; maar wegens de hardigheid zyns harten, en halfterrige meineedigheid, heeft hy 't zelf niet geloofd. Doch fchoon hy 'c niet geloofd heeft, echter heeft hy der waarheid niet te kort gedaan; maar het getuigenis zo veel te krachtiger gemaakt, dewyl zelfs een ongeloóvige de 'waarheid tegen dank beleeden heeft. Waaruit dan de eeuwige magt van deri Heere jesus chrïstus blykt, nadien ook de Overften der Synagoge, die hem ter dood veroordeeld hadden, hem beleeden hebben eè* nen god te zyn* En voorwaar hy heeft, als god, zonder aanneeminge des Perfoons, of eenige vrees des doods", gefprooken, en óê verdelging des Tempels voorzegd* Ducb de ramp des Tempels heeft hen niet zo z.er ontfteldi als dat zy over hunne ondeugden en godslasteringen van hem bedraft werden. Daardoor is de toorn ontfteeken, dat zy hem gedood hebben, die van eeuwigheid geweest is. Want' daar anderen door 't gebed verkreegen hebben* om te doen 't geen zy deeden, ""heeft deeze alles, wat hy wilde, dat gefchieden zoude, door zyne eigene magt uitgevoerd* Doch ofif' voort te gaan: op den achtlten van Herharnaand werdt de ftad verbrand* Geduurende den tyd der belegering zyn tienmaal honderdduizend, of, N n a %®  5^4 HERHAALING. zo de meesten zeggen, elfhonderd duizend men-fchen omgekomen; welke wel alle Jooden waren, doch niet uit ééne en dezelfde landftreek: want zy waren uit alle plaagen op het Paaschfeest daar gekomen. Zevenè'nnegentigduizend zyn 'er gevanglyk weggevoerd: daarenboven waren de gevangenen wegens de groote menigte zo foedkoop, dat 'er door de Romeinen dertig om énen penning verkoft werden. Toen het beleg ten einde was, beval titus de ftad en den Tempel tot op den grond te Hechten, opdat vervuld werde het geen door den Heere jesus voorzegd was: „ Voorwaar zegge ik, de ééne fteen zal op den anderen niet worden gelaaten, die niet afgebroken zal worden. " Zodanig was het einde der belegering Van Jeru- jalem. Deeze ftad werdt eerst gefticht door eenen magtigen onder de Kanaaniten, naar de fpraak zyns lands Koning der Gerechtigheid genoemd. Hy heeft haar eerst Solyma geheeten; doch daarna, als 'er een Tempel by gebouwd werdt, kreeg zy den naam van Ilierojolyma. In t begin hebben 'er de Kanaaniten in gewoond. david was de eerfte Hebreër, die de Kanaamten daaruit verdreef, zyn volk daarin zette, en voor zichzelven een paleis ftichtte. Hy was ook van meening, go de eenen Tempel te bouwen , doch zulks werdt hem door een godlyk antwoord verbooden. Maar hy liet eenen zoon salomon na, die den Tempel, gelyk hy zelf voorgenomen hadc, ftichtte. Dus he^ft: salomon den Tempel, van den grond af, opgebouwd, en de andere Koningenf hebben ook veel tot verfiennge der ftad gedaan. Deeze groote heerlykheid verwekte hem veel afgunst* doch de Tempel overtrof in prachtigen arbeid en blinkend marmerfteen al het ander werk Aan denzelven was een ïgroot kostelyk voorhangfel, gewerkt van geele zyde, fyn lynwaad, en purper. Die foorten van ftoffe wer- dea  HERHAALING. 565 den niet te vergeefs daartoe gebruikt; maar elk hadt zyne geheime betekenis , omdat de Tempel den; geenen toebehoorde, die, als een Schepper van alle de Elementen, over Hemel, lucht, aarde, en water heërscht, en alles alleen regeert en onderhoudt. Want het karmozynrood beduidt den vuurigen hemel, de geele zyde de lucht, het lyvvaad de aarde waarop het wast, en 't purper de zee, welke verw van het bloed van fchelpvisfchen gemaakt wordt; zo dat men twee ui: de koletiren, en twee uit de gewasfen bekennen kon, Insgelyks plagt het kleed des Hoogenp'riesters deeze vier Hukken op de Hooge Feesten aan te wyzen, even als of hy de ganfche Waereld vertoonde , wanneer hy voor den voike badt, tot een voorbeeld van den Heere jesus, die als de rechte Hoogepriester komen, en de zonden der geheele Waereld draagen zoude. Ook bedekte de Hoogepriester zyne heup met een linnen onderkleed, omdat de Priester boven anderen in zyn hart getrouw, en aan zyn lichaam kuisen zyn moest, beteugelende tot dien einde de vleefchelyke lusten daarmede. Daar waren ook twee heilige Tabernakelen, de één van hinnen, en de ander van buiten: in den buitenften gingen de Priesters ten allen tyde, maar in den binnenften ging de Hoogepriester maar éénmaal 's jaars, en niet zonder bloed, het welk hy offerde voor zichzelven en voor de zonden des volks; waardoor de heilige geest aanwees, dat' de Heere jesus komen zoude, die ivaar.Hfc: alleen in het. diepfte van gods geheimen sfen, en in 't verborgene des hemelfchen weezens , als alle dingen weetende, inging: Die ook alleen door zyn bloed de ganfche Waereld mat zynen Vader verzoend heeft ontfermende zich uver de geenen, die in den Hemel en op de aarue. zyn : want eindelyk gekomen zynde", 'Nn 3 hééft  g65 HERHAALING. heeft hy alles, wat in den Hemel en óp de aards is, door het bloed zyns kruis bevredigd. Van binnen waren de Reukaltaar, de Tafel, en de Kandelaar. De reukaltaar beduidde, dat het ge. bed van deezen Hoogenpriester, gelyk een reukwerk, voor god den Vader komt: de tafel, christus lyden en de geheimenis der Sacramenten, waarvan david fpreekt: Gy recht de tafel aan vóór myn aangezigt. En de twaalf Apostelen, als de twaalf toonbrooden, zyn getuigen zyner lydtng en opfhanding. Het licht, dat nu op den kandelaar ftaat, was te vooren onder de koornmaat der Wet, maar tegenwoordig onder de volheid der genade, geevcnde een ^kydduurend licht van den kandelaar met zeven lampen, waar in de heilige geest met zeven groote genaden en deugden den Tempel Van god verlicht. De erkentenis der heilige DRiEè'ENHEiD was in de allerbinnenfte plaats des Tempels, het Allerheiligfte genoemd , alwaar eertyds de ftaf van aSrön, daarin gelégd zynde, bloeide, om te hetoonen, dat de Piiesterlyke genade in christus, waarmede hy de Waereld verlost, meer nuttigheid verfc'naffen zoude na zynen dood. Indien nu de Jooden hadden willen gelooven , zy hadden gewig ige tekenen genoeg gehad van de aanftaande verdelging , waardoor hun , als met eene duidelyke itemme, gezegd werdt, dat hun einde naby was: want, bykans een geheel jaar te vooren, ftondt boven den Tempel een ftaartfter , van gedaante als een vuurig zwaard, betekenende, dat het volk, de regeering, en de ftad, door 'tzwaard verwoest zouden worden. Want wat kon de gedaante des zwaards anders betekenen dan oorlog; en wat kon het vuur anders beduiden dan brand? Dit zag men, eer het volk zich van de Romeinen affcheurde. Maar in de Paaschdagen, van den achtften van Grasmaand, en zo voorts alle avonden omtrent negen uuren , warea de Tem*  HERHAALING. 567 Tempel en de altaar zo licht, als of het dag geweest ware, 't welk dagelyks omtrent een half uur duurde, en van de meesten geduidt werdt, als een teken, dat het volk byeenkomen zoude, weshalven het ook daar in kwam, als of de tyd van Bet herkrygen hunner vryheid voerhanden was. Doch die wat verftandiger waren oordeelden, dat die foort van Herren eenen oorlog verkondigde. Opdat nu niemand denke, als of wy anders gefprooken hebben, dan het onzen Godsdienst en der eerbaarheid betaamt, zo ftellen wy ons goeddunken niet voor, maar 'c geen zich toegedraagen heeft; wat de meeningen toen ter tyd waren, en wat de wyzen en onwyzen te dier tyd geoordeeld hebben. En zo 'er van de Gezindheid der Jocdm iets gezegd is, moet men niet meenen, dat wy het daarom gefchre:ven hebben, als pf wy hunnen Godsdienst voor waarachtig hielden; maar wy hebben 't als fchaduwen en figuuren voorgelteld , opdat het volkomene daarop volge: want wegens de tekenen der fterren worden wy in 't Evangelie bericht, dat 9er tekenen aan de zon , maan, en fterren gefchieden zouden. Men heeft ook voor waarheid verteld, dat een jonge koe, als zy geofferd zoude worden, midden in den Tempel vóór 't altaar, een lam geworpen heeft, alsmede dat de binnendeur tegen 't Oosten, die_ zeer zwaar trt van koper was , zo dat twintig mannen die, fs avonds, met groote moeite moesten toedoen, eenige nagten van zelf open_ ging , fchoon zy met yzeren boomen wel voorzien was, en zwaarlyk van de wachters weder toegedaan kon wo;den. Veelen hielden het voor een teken van toekomend geluk, dat.de deur zich dus van zel/s opende, en ingang verleende. Maar die wat verder zagen zeiden, dat de wacht des Temjes ophouden, en alles, wat daarin was, van de vyanden geroofd zoude worden. De Godsdienst sou weggaan, en eenzaamheid in de plaais ko. N n 4 men ,  568 HERHAALING. men, zo dat de Heilige Vergadering verlaaten,, cn het .offer verftoord zoude worden, 't welk' men ook"'leést dat uirdrukkélyk voorzegd is, eerzy christus jesus kruifigden. Na veele dagen verfcheen 'er ook een gezigt, het welk van veelen hier en daar gezien werdt, gelyk de Boe* ken der Jooden melden. Vóór den ondergang der zon zag men, fchielyk, in de wolken heirwqgens, en gewapende heirlegers, welke over 't geheele foodjche land en deszelfs fteden liepen. Ook hebben de Priesters,- die by nacht in het binnenfte des Tempels gingeri, om hun gewoonlyk offer te verrichten," verklaard, dat zy op't Pinkfterfeest eerst eene beweeging gevoelden, en een getiiimel hoorden, waarna met eene zeer fchïelyke ftem geroepen werdt: „ Laat ons van hier vlieden. " Ook gebeurde, het vier jaaren vóór 't aangaan van den Joodfclnn- oorlog, wanneer de ftad nog in diepen vrede, en alles vol op was, zo als het Looverhutten-feest gevierd werdt, dat jesus, de zoon van asanias, eenen boer, in den Tempel tradt, en begon te roepen: ,, Eene ftem van het Oosten, eene ftem van 't Westen , eene ftem van-de vier winden, eene ftem over Jerufalem en den Tempel, eehe ftem over bruid en bruidegom, eene ftem over"'t ganfche volk!" Dit vervolgde hy dag en nacht. IVlaar zulks verdroot den vobrnaamften' der plaats, zo dat zy hem fcholden, dewyl zy zich over zyrj fchrikkelyk dreigement ontzêtteden', en hem daarom ook floegen, opdat hy door de pyn ophouden mogt, hun zulke zwaarigheden te verkondigen. Doch noch vrees, noch flagen, noch ernftige verboden-konden hem beweêgen, 'zyne ftem te veranderen; maar hy bleef volftandig by zyne voorzeggingen en woorden, en liet zich door geen bidden verhinderen, dewyl hy alle onbillyke bejegening verachtte. Denkende dan, dat'het niet met opzet, maar (gelyk waar was,) door eene yuunge drift des genweds gefchiedde, zo brag-  HERHAALING. 509 feragten zy hem vóór den Stadhouder der plaats, wien toen van de Romeinen over die lar>dftreek: het bellier der gemeene ampten aanbevolen was.' Deeze liet hem vinnig (laan, op hoope, van de waarheid uit hem te verneemen. Doch hoe meer de Stadhouder hem liet geesfelen, om te zien, of hy daardoor eenen heimelyken aanflag van eenigen oproer zou kunnen ontdekken , des te' meer volhardde de ander: echter weende - hy gansch niet, ook badt hy niet om genade, maar' beklaagde van harte op.ieder flag, niet zyn, maar. des Vaderlands verderf, zeggende: Wee Jerufalem ! Hy gaf ook geen antwoord, als men hem vraagde , wie hy was , vanwaar hy kwam , of waarom hy fteeds eenerlei woorden fprak, maar hy volhardde gefladig met zyn klagelyk gefchrei over zyn Vaderland; zo dat albinus (dus was de Stadhouder geheeten,) moede werdt,'en hemi als eenen dollen en uitzinnigen, die niet wist, wat hy zeide, gaart liet. Hy hieldt met niemand gem?enfchap. ■ Men hoorde in den overigen' tyd hem niéts anders fpreeken, dan dat hy dag en nacht deezen klaagelyken toon: Wee jerufalem! herhaalde. Hy vloodt voor niemand, die hem -floeg, en hy bedankte ook niémand , ;die hem fpys gaf.' Hy bejegende ieder met één en t zelfde jammerlyk gehuil, inzonderheid'als- men de ,heerlyl?e' offerhanden verrichtte. Dèeze eenpaarige wyze duurde zeven jaaren en vyf maanden. Hy werdt.ook in al dien' tyd niét moede; maar tóén'het beleg aanving, liet hy zyn gefchrei na , even als of hy moest ophouden te profeteeren, dewyl het geen hy verkondigd hadt voorhanden was. Eindelyk wanneer de ftad en de, Tempel in den brand raakten, ging hy óp den muur, en begon weder te roepen.- Wee de ftad, den volke, den Tempel! en eindelyk voegde hy daar by: Wee ook my ! En daarop werdt hy door een fchoot getroffen , zo dat hy met dien zelfden roep zynen geest gaf. Daar was Ook met oude letters géfchreeven, dat de ftad ^ N n 5 en  570 HERHAALING. en de Tempel verdelgd zouden worden , wan* neer de Tempel vierkantig werdt. Of zy nu dit vergeeten hadden, of dat ze door 't groot ongeluk bedwelmd waren, immers toen de burg Antonia ingenomen was, maakten zy den omgang des Tempels vierkant. Ondertusfchen is;dit het aller voor treffelyk fte, 't welk ook met oude letteren, die zy heilige noemen , uitgehouwen was; „ dat 'er omtrent dien tyd een man zou zyn, die uit hun land de heerfchappy over de ganfche Waereld aanneemen zoude." 't Welk! hen zo uitzinnig maakte, dat zy niet alleen van Vryheid, maar ook van zodanig een Koningryk droomden. Sommigen hebben dit op vespasianus geduid ; maar de verftandigften op den Heere jesus, die in hun land, naar den vleefche, van de Maagd mari,a gebooren is, en zyn ryk door de ganfche Waereld uitgebreid heeft. Hoewel nu zulke groote dingen by hen vooraf gegaan waren, echter konden zy niet verhoeden 9t geen god over hen beflooten hadt. Want fchoon zy gods toorn openlyk tegen!hen zagen, zo wilden zy zich echter niet laaten raaden of helpen; zo byster • hadden hunne fchelmftukken de oogen hunnes gemoeds verblind. Als nu alle hoop ten einde was, begon eleazar, de ftichter der beroerte , onder andere vertwyfelde uitdrukkingen, aldus zyne verftooting van god te beklaagen: „ O wy ellendigen! Wat voor een hoop des leevens is bet, waartoe wy ons fpaaren! En genomen nu, dat de Vyand ons vergiffenis verleende, wat zou het ons helpen, nadien de toorn van god klaarlyk blykt? Het vuur heeft zich van den vyand naar ons gewend, de wind draaide, en dreef de vlam met geweld te rug, zo dat ons bolwerk verbrandde. Wie kan leeven, als god hem tegen is? Daar is geene genade te hoopen ;. zo dat 'er dan niets overblyft, dan dat wy ons vry willig in den dood begeeven. Want waarom kwam 'er de nacht tusfchen, dan opdat de Vyand ons niet voorkwam  HERHAALING. jyj. kwame? Waarom kwam hy niet ter (ton d, ma dat het bolwerk verbrand was, invallen, ais opdat 'er tyd voor ons zyn zoude, om zelve eikanderen te dooden, en dat het ons vry zou ftaan met onze kinderen en verwanten te fterven , opdat wy de afgeleefde oude mannen en vvyven niet van de Romeinen zouden zien wegfleepen , en onze dierbaare vrouwen tot de ontucht der vyanden misbruiken. Laat ons met het Vaderland fterven, opdat wy zulk eene oneer en fchande niet overleeven. Waar kunnen wy toch gods, aanfehyn ontvlieden? Waar zullen wy heenen gaan, nu de Heer des Hemels onze vyand is'? Al ware 't, dat de bergen op ons vielen, en wy ons in de holen verbergden, hoe zouden, wy toch den toorn van zulken magtigen god van ons wenden ? Waar konden wy heenen gaan , daar god niet was, nadien hy overat is? Zyn de voorbeelden, waaruit wy ver» ftaan kunnen, dat hy, die te vooren onze Voorftanler was , al voorlang op ons volk, om onzer zonden wille, is vertoornd geweest, te gering? Wie kan daar aan twyfelen, als men ziet dat onze eigene handen tegen ons zeiven gewend, en dat 'er meer door inlandfchea oproer, dan door den oorlog omgekomen zyn? Ik kan den Romeinen de overwinning niet toefchryven, dewyl zy zelve zulks niet doen, weelende, dat wy fchier alles, meer door onze eigene wapenen, dan door die van vreemden vernield zyn. Want welke Roomfche wapenen hebben de Joqden, die te Cefarea woonden, gezien; zy, van welken op den Heiligen Sabbath, onder onzen plegtigen Godsdienst, door eenen fchielyken oploop. en den toorn van boven, twintigduizend gedood zyn, alles op de vlucht gejaagd, en alzo de ganfche ftad woest gelaaten werdt V Is niet gansch Syrië met uitzinnigheid vervuld geweest, zo dat ét Jooden en ingezetenen, die zich in eenerlei fteden onthielden, en door by wooning San eikanderen verbonden waren, zichzelven be- öör-  57* HERHAALING. oorlogden, waardoor den Romeinen een goede grond tot de volgende zege is bereid geworden? Wat zal ik zeggen van Scytbopolis, werwaards de Jooden eerst trokken, opdat ze de landzaaten voorkwamen, en zy niet, naar 'c voorbeeld van andere fteden, iets tegen de onzen onderneemen mogten? Zo dat de Jooden, die, van rechtswe-. ge, met eenpaarige magt tegen de vreemdelingen ha-dden behooren kryg te voeren, tegen zichzelven zulke aanflagen maakten, dat veelen van hun tegen hunne naasten en verwanten ftreeden. Daarna werden zy voor den loon van hunnen arbeid en 't vergooten bloed van de in* wooners gedood, alhoewel zy zulks aan de inwooners niet hadden willen doen. De Datnas^ ceners hebben , zonder alle oorzaak, achtduizend Jooden verflagen, de Askaloniters tweeduizend vyf honderd, en in de ftad Ptolemdis zyn "er tweeduizend omgebragt. Maar te /Aexandrïè was een oude haat tusfchen de Jooden en Heidenen , federd den tyd dat alexander de Groote door de vlyt der Jooden de Egyptenaar* onder hen gebragt hadt: zynde na het bouwen der ltad, den Jooden en Egyptenaaren te gelyk hunne vryheid en verfchekiene wopningen gegeeven, opdat niet de Godsdienst der geenen, die zich zuiver en zonder bevlekking wilden houden, vermengd werde. Daaruit ontftonden dan veele onëenigheden en krakkeelen, zo dat zy eikanderen vóór 't gerecht daagden; doch telgen de weldaad des Konings werdt geen moedwil begaan. Maar wanneer de inwooners naderhand eenen oproer verwekten, en eenige Jooden gedood, en ettelyken ter ftraffe bewaard werden, zo werdt het Joodfche volk door die onbillykheid bewoogen, dat het zich tegens de (lichters daarvan ter weer ftelde; en als zy zich hardnekkig op de burgers wilden wreeken, werdt het Roomfche heir ingevoerd, waardoor zestigduizend Jooden in de ftad verflagen werden. Maar waartoe veel tyd toegebragt met geringe zaaken, de-»  HERHAALING, dewyl de verftooring der ganfche Waereld in den ondergang van ééne ftad re beweenen is? Waar is die groote ftad Jerufalem, waar dat fchoone Sion, waar die wonderbaare Tempel, en waar de tweede Tabernakel en allerheiligfte plaats, in welken alleen de Hoogepriefter, eenmaal 's jaars, plagt in te gaan, niet zonder bloed, het welk hy voor de misdaaden des volks opofferde? Het is verdelgd van de Heidenen* die in de overgebleevene flukken der ftad, welke zy verwoest hebben, nog woonen. Waar zyt gy, zeg ik, gy volkryke ftad, gy die van Koningen geëerd, sode aangenaam, en eene zitplaats der genade waart? Uwe vloeren waren van marmerfteen, uwe wanden fchitterden van albaster, uwe fpitzen glinfterden van kostelyk marmer, uwe deuren blonken van goud, en anderen flikkerden van zilver. Zy zyn allen gedood, zo wel die in u woonden, als die uit de ganfche Waereld tot u byeenkwamen, zo dat de geheele Waereld buiten twyfel in u ondergegaan is. Alles is ontbloot, de fpitzen zyn verbrand, de fondamenten vernield, uwe wooningen woest geworden, en daar is niemand, die in uwe hutten woont. Kan 't nu iemand nog lusten te leeven, en moet het hem niet berouwen, dat hy geleefd heeft? 't Moeten harde oogen zyn, die zulks kunnen aanzien , en fteenen harten, die zulk een leed nog willen overleeven. Niet dat het ongeluk opgehouden heeft, maar dat 'er nu geen rust meer voorhanden is. Want waar zullen wy onze oogen heenen wenden, of wat zou ons lusten te verkiezen? De ganfche ftad is een graf der dooden; men ziet niet dan asfche, werwaards men zyn oogen ook flaar. De ftraaten zyn ledig van leevenden, maar vol van doode lichaamen. De ellendige ouden hebben hunne gryze hairen met asfche beftrooid; zy zitten met verfcheurde kleederen , en bedekken het ontbloot gebeente, om het vóór de vogelen ea wilde dieren te befchutten. Eenige weinige vron-  £74- HERHAALING. vrouwen zyn nog onbefchaadigd, die de godloozë foldaaten tot onëere, en niet om ze te laaten leeven, bewaard hebben. Wie die zulks ziet, en aan een langer leeven gedenkt, durft zyne oogen ten hemel opflaan? Wie heeft zyn Vaderland zo ganfchelyk vergeeten? Wie is den zynen zo vyandig, en zonder alle natuurlyke liefde? Wie heeft zulk een verwyfd en week gemoed? Wie is zo vreesachtig, die zich niet fchaamt dat hy tot zulke dingen bewaard zoude worden? Ach, dat wy vóór lang geftorven waren! of zö wy leeven moesten, dat ons gezigt vergaan was* eer wy de Heilige Stad door de handen der vyanden vernield, den Tempel van onze Voorvaderen , gode geheiligd, zo fchandelyk verbrand, en de Priesters" in den Tempel verflagen gezien hadden ! Overmids wy dan dit ongeluk beleefd hebben, zo laat ons nog naar raad omzien, opdat men bemerke, dat wy niet uit begeerte des leevens, maar uit lust tot de deugd den dood uitgefteld hebben. De vyand heeft alle onze vestingen omfchanst, en daar is niets meer overig, dan wy en onze vrouwen. Zy verkoopen aireede onze kinders, en twisten onder eikanderen, wie 't één of 't ander wyf wegvoeren zal, of men ze, naar ieders waarde en Verdiende, ordenlyk zal uitdeelen, dan of men om die ellendigen het lot werpen zal. Ook bereiden zy ons gruuwelyke dingen, de grootfte pynen die men bedenken kan, niet alleen brandende vlammen, of menigerlei dooden met de by], ('t welk na banden, gevangenis, en het juk, een harde dood, hoewel voor de mannen nog eenigzins lydelyk is, als het zonder fpot gefchiedt,) maar ook afkapping der leden, en verminking der handen. En niet t'onreCht, dewyl zy hun ampt niet getrouwlyk verrichtten, die zich zelve konden te hulp komen. Wy zullen ook, tot een fchouwfpel der overwinnaaren, van de dieren moeten verfcheurd worden, gelyk zulks nu aireede door kampgevechten in de fteden ge-' fchiedt.  Herhaaling. 575 fchiedt. Zulke voorbeelden behoorden ons ten minden fchaamrood te maaken, en tot deernis te verwekken; vermids wy gefpaard worden, om met de wilde .dieren, of tegen onze broeders te vechten". —- Veele meer dergelyke dingen, die wanhoop en vertwyfeling te kennen gaven, fprak eleazar. Uit dit alles blykt, dat de jooden, na dat zy aan den uitfkg bemerkten, dat god over hen vertoornd was, hem evenwel niet als god verheerlykt hebben; maar zy zyn in hunne overleggingen verydeld geworden, en hun onverftandig hart is verduiderd. Zy hebben hem, die alleen tot de verloorene fchaapen van 't huis van Israël gekomen was, gehaat, en in hunnen haat gekruisfigd, ja zelfs onderdaan de heerlykheid der opdanding te vernietigen. In« dien zy hem niet gekend hadden, dan zou hunne zonde zo groot niet geweest zyn: hierom heeft de Heere zelf tot hen gezegd: indien ik niet gekomen ware, en tot hen gefprooken hadde, zy zouden geen zonde gehad hebben; maar nu hebben zy 't gezien, en hebben my en mynen Vader evenwel gehaat, aangezien zy het van den Vader geweeten hebben, gelyk de Duivelen, welke zeiden: wy weeten dat gy gods zoon zyt. Zy zagen de wonderen, en hoorden de wonderbaarlykde dingen; doch de waarheid zelve hebben zy niet gekend, en, wegens de hardigheid hunner harten, wilden zy niet gelooven: want indien zy geloofd en waarlyk bekend hadden, zy zouden, gelyk paulus zegt, den Heere der heerlykheid nimmermeer gekruisfigd hebben. Daarom zegt de Profeet J Een os kent zynen bezitter, en een ezel de krib zyns Heeren: maar Israël heeft geen kennis, myn volk verftaat niet. Wat wordt door osfen anders verftaan, dan een ieder heilig Prediker, die in hes Woord Gods arbeidt? En wat wordt door den ezel anders betekend, dan het domme Heiden' jcbe volk, dat zo dra het de prediking eens Herders gehoord heeft, tot de krib des Heereo loopt,  5?6 HERHAALING. loopt, om by het voeder van Goog woord ré zyn. Maar het Joodfcbe volk is, na tweeën veertig jaaren zyner bezoeking, met recht uitliet be- ' loofde land verftoóteh, dewyl het na veertio-jaaren na den uittogt van Egypte, in 't zelve, zó inen zegt, geleid werdt, ontvangende ten tweeden maale twee fteenen tafelen, welke den tweejaarigen tyd beduidden, die tot het getal der verwoesting beftemd was. In 't welk ook aan te merken ftaat de verhooging der metaalen ilang, doör welker aanfchóuwen alle ftervenden geneezen werden. Want gelyk. zy iri dien tyd met Manna werden gefpysd, en door den Middelaar moses, de Wet, op fteenen tafelen géfchreeven, ontvingen, en dat die in de uur des doods de verhoogde flang niet aanzagen ftierven:. alzo ook die, tusfchen deezen tyd der verderving, het waarachtig Manna, (van 't welk gezegd is: Ik ben het leevendig brood, dat uit den Hemel is nedergedaald,) niet heilzaam hebben willen ontvangen, noch den waren Middelaar christus jesus volgen , van wien voorzegd was: De Héere, Uwe god, zal ü uit uwe broederen verwekken eenen Profeet als my, maar dia hem niet zal hooren zal Uit zyn volk uitgeroeid worden ; die, zeg ik, zyne inzetting, als op deri rechten fteenrots gefchreeven, niet hebben 'willen volgen, en in den tyd der jammerlyke verwoestinge hem, die aan het kruis verhoogd werdt, en van den dooden opgeftaan is, veracht hebben, zyn uit het land verdreeven en omgekomen; opdat voor het volk, dat in 't duister zat, en in 't land der fchaduwe des doods woonde, het eeuwig licht der opftandinge mogt opgaan, en het zelve met zyne volheid ingaande, geheel Israël alzo mogt zalig worden: doch zo, dat uit twee muuren eene verzameling in de opftanding te zamengevoegd worde op den Hoekfteen, die uit beide é4n maaken zal, naamelyk, onze Heere jesus christus; die leeft en fegeert in alle eeuwigheid. Amen.