I






01 1818 0066 UB AMSTERDAM



AANLEIDING
TOT DE
K E N N I S
DER
A1ATOMIE,
IN DE
T JE M JE W JE" V ETST,
BETREKLYK TOT HET
MENSCHBEELD,






AANLEIDING
tot de
KENNIS
der
AI ATOMIE,
INDE BETREKLYK TOT HET
M E NS CIJ BEELD.
met eenige plaaten, endaaa bygevoegde verklaaringen, opgehelderd.
DOOR
cornelis ploos van amstel, 3*
MEDEDIRECTEUR VAN DE TEKEN-ACADEMIE DER STAD AMSTERDAM; VAN DE KEURVORSTLYKE SCHILDER- BEELDHOUW- EN BOUWKUNSTACADEMIE TE DUSSELDORP, ENZ. ENZ.
Te AMSTERDAM,
By % r n t e m 4, 1783.






DEN WELEDELEN GROOT AGTBAAREN HEERE,
M'. WILLEM HUYGHENS,
MÈERE FAN HONCOOP. REGEEREND BURGEMEESTER EN RAAD DER STAD AMSTERDAM. BEWINDHEBBER FAN DE OOST-INDISCHE MAATSCHAPPT. CURATOR FAN 'S LANDS HOOGE SCHOOLE TE LETDEN; EN FAN DE DOORLUGTE SCHOOL DER STAD AMSTERDAM. OPPERDIRECTEUR FAN DERZELFER TEKEN-ACADEMIE.
MYN HEER!
De heuschheid, waar mede het Uwer Wel Ed. Groot Agtbaarheid
be-



behaagde my aanleiding te geeven tot het vervaardigen en uitgeeven deezer Verhandeling, legt myner erkentenisle eene nieuwe verpligting op 3 en billykt myne vrymoedigheid om dit Werk aan Uwe Wel Ed. Groot Achtb. op te draagen. De aanmoediging van een man3 diQy onder de waarneeming der gewigtigfte posten in het Stads- en Staatsbeftuur, ook tevens de Kunften en Weetenlchappen^met zo veel finaak en,oordeel \ begunfligt en handhaaft; die derzelver aanwas en
be-



bevordering, te gelyk met het nut en de welvaart der Ingezetenen s ter harte neemt; zulk eene aanmoediging vleit myn vertrouwen met een gewenschten uitïlag myner poogingen , en de goedkeuring der kundigen. Mogt, ondertusfchen, de nuttigheid deezer Verhandeling evenredig zyn aan den luister die dezelve van Uwe befcherming ontleent , zou zulks een ruime vergoeding weezen voor mynen arbeid a aangewend ten voordeele der edele Kunst 5 welker beoefening het
gc-



geliefd onderwerp myner uitipanningen is. 't Behaage dan Uwer Wel Ed. Groot Achtb. dit Werk3 als een offer myner dankbaarheid 5 te ontfangen5 en3nevens het zelve_,myne hartelyke wenlchen^gefterkt met de vuurigfte gebeden 5 dat de Almogende Uwe Wel Ed. Groot Agtb. nog lang moge fpaaren, en , in het klimmen der jaaren 3 deszelfs vermogens onderlfeunen en fterkeninde verrigtingen ., die verknogt zyn aan den aanzienlyken Rang, waarin Uwe Wel Ed. Groot Agtb.geplaatst
is;



is ] ten einde ons Vaderland in h algemeen 3 en deeze Stad in 't byzonder^ zig nog lang moge verblyden in de gewenschte gevolgen van Uwer Wel Ed. Groot Agtb. wyze mederegeering; alzins gefchikten ingerigt ter bevordering van den bloei en welvaart der burgerlyke maatfchappy. Mogt elk der Ingezetenen^die zich immer Uwer gunst en befcherming poogde waardig te maaken 3 geduurig iets toebrengen om aan dat loflyk oogmerk van zynen kant te voldoen} en mogt ik
in



in diervoegen nog veelmaal gelegenheid hebben 3 om blyken te geeven van de Hoogagting, waar mede ik de eer heb my te noemen!
MYN HEER!
Uwer Wel Ed Groot Agtbaarheida OotmoedigRe Dienaar
CORN. PLOOS VANAMSTEL, J- \ Q*t
Jlmjlerdam, 4. January, 1783.
M E-



B E R I G T@
Dit Werkje, 0f deeze Aanleiding, * spw ïwfchdMgd ^ ^
Redevoeringen, Jöör my ah MMrec_ teur op onze Stads Teken-Academie voor eemge Jaar en gedaan (*); de * * Beenderen, <fc ^6 ^ de g . ren, ^ Menfchelyken Lichaam, ten gebrmk* nor onze tekenende en fludeerende jonge lieden gefchikt. Overtuigd dat dezelve van eenige nuttigheid konden zyn, hy aldien ik ze door den druk wilde «, meen maaken, befioot ik, beide deeze Re devoeringen, tot één Werkje in één te trekken, en, met de PJaaten, ter opheldering nodig, voorzien, hetzelve zodanig uit tegeeven, als het nu in't licht komt.
De moeite daar toe nodig, en myne vteh en zeer onderfcheiden, bezigheden , hebben dit lang doen draalen. ■ Om
(.*) 30 Maart, x7ÖS, 2I Dccemb. i?7o.



H B E R I G T
dertusfchen heb ik, in den tyd myner Uitbanningen, gelegenheid gevonden, tot het bywoonen der nuttige Lesfen, door de Heer en Profes/oren, camper, en bonn op onze Teken-Academie, oyer de onderwerpen der Anatomie gegeeven, en myne kennis door geduurige oefening verder uit te breiden, waardoor dit Wsrkje, meer en meer beschaafd, in deezen vorm, het licht ziet*
Men verwagte in 't zelve jlegts een oppervlakkige beschouwing der Beenderen en Spieren , genoegzaam alleen gefchikt voor jonge lieden, die zig, op onze Stads Teken-Academie en Schoole, in de beginzelen willen oefenen; omtrent met hetzelfde oogmerk als een Reiskaart, in de hand van iemand die zig de kennis der gedaante , en ligging , van fommige plaatzen, kusten of havens, wil eigen maaken; kunnende meer gevorderde Meesters, die de Studie der Anatomie dieper tragten in te zien en te beoefenen , zig met zeer veel nut bedienen van het uitmuntend Werk,
van



Ë E R I G T. iii
van wylen den Heer Profesfor albinus (*) , met wiens kennis en goedkeuring de volgende 27 Tafelen , naar zyne fraaije, bevallige, en tevens naauwkeurige, omtrekken van Beelden, verkleind, gevolgd zyn. koorts van de Bundels der Beenen Spierkundige Plaaten, van etjstachius, met derzelver Verklaaringen, ten dien/Ie van Schilders, enz. door gemelden Prof. bonn (f): wiens vriendelykheid, op 't voetfpoor van den Hoogleeraar camper, onze Academie by aanhoudendheid door zyne nuttige lesfen verpligt, voor welke ik openlyk myne dankbaarheid betuige , gelyk ook aan myn oudflen Mededirecteur onzer Academie, den Heer jaco b u s b u y s , en aan zynen Zoon, den Heer cornelis buys, voor 't geen zy tot de uitvoering van dit Werkje hebben toegebragt.
Naar-
(*) TabuU Sceleti et Musculorum corporis humani.
Cf) Te Amfterdam, by J. Morterre, 1782, en 1783, uitgegeeven.



iv B E R I G T.
Naardien deszelfs inhoud niet alléén gefchikt is , ten gebruike van hun die zig op de oefening der Schilderkunst, maar ook tevens voor die zig op de Beeldhouwen Grayeerkunde, toeleggen; Kunflen, welke , benevens de Schilderkunst, in de Tekenkunst gegrond zyn; begryp ik in deeze Verhandeling, kortheidshalve , onder den mam van Tekenaar of Schilder, alle de zodanige die deeze kunflen oefenen, tot bevordering van welke de Teken-Academie en Schoole is ingericht, en ten welker nutte ik wensch dat myne poogingen in deezen arbeid mogen flrekken.
IN-



I1LEÏ.»I»&
(jQ.elyk het Tekenen, in 't algemeen, eene Kunst is, waartoe niet alleen veele natuurlyke bekwaamheden van den geest, maar ook veele verkregenc kundigheden vereischt worden , zo is dit inzonderheid waar, ten aanzien van het tekenen van 't Menschbeeld. Is het Menfchelyk Lichaam eene kleine Waereld vol Wónderen; waarin de Wysheid van den Schepper alles, wat den naam van Kunst mag draagen, als in een kort begrip, fchynt te hebben willen vereenigen; hy, die het zelve naar eisch zal tekenen, moet het dan ook niet alleen met naauwkeurigheid, in alle zyne deelen, gadeflaan; maar daarenboven vooraf A ken-



2 INLEIDING.
kennis hebben van verfcheidene zaaken, die hem het verhevene der Kunst, welk daarin uitblinkt, byzonderlyk doen opmerken.
Zonder die kundigheden, zullen zyne oogen niet gefchikt zyn om de uitmuntende fchoonheden van 't zelve te zien, en zyn flnaak niet gevoelig voor de gewaarwording van 't edele en fyne derzelve ,• en hy dus nimmer in ftaat geraaken, om ze naar eisch in zyne Tekeningen te vertooncn.
Dewyl de Tekenkunst flegts de uitwendige gedaante der dingen heeft uit te drukken, zou men ligtelyk kunnen denken, dat het ook voor een Tekenaar van het Mensenbeeld genoeg ware, dat hy alleen de uiterlyke gedaante des menfehelyken lichaams , in deszelfs evenredigheden der ledemaatcn tot elkander, leerde kennen; maar, indien hy zich daarmede vergenoegde, zoude hy
wel



INLEIDING. 3
wel haast bevinden, dat zyne kundigheid veel te gering was, om in zyne beelden het vereischte leven te brengen.
Hy moet wel noodzaaklyk de gemelde evenredigheden kennen, als zonder welke hy in de kunst nooit iets met vrucht zoude kunnen onderncemen: maar hy moet het, in zyn onderzoek, daarby geenzins laaten berusten. Hy moet het menfchelyk lichaam niet alleen van buiten,maar ook van binnen,leeren kennen; niet juist in alle die byzondere deelen, welke een leerling in de Geneesen Heelkunde moet weeten, maar egter vooral in die, welke, fchoon door de opperhuid bedekt, zich nogthans voor het oog zichtbaar vertoonen.
Ik fpreek hier van die Beenderen en Spieren, welke, in de uitwendige gedaante van den mensch, op verfcheidene wyzen, zoo veelerhande veranderingen te wege A 2 bren-



4 INLEIDING.
brengen, dat zy elks byzonder kenmerk, ten grooten deele, zelfs uitmaaken. Kent een Tekenaar dezelve niet in hunne verfchillende ftanden en werkingen, zo als zy, onder de huid, in vleefchige lichaamen wei wat minder, doch in fchraale zeer duidelyk, te zien zyn, hy zal onmooglyk zyne Beelden, in allerhande beweegingen, naar den eisch der natuur, kunnen vertoonen, en dus, in dit voornaam gedeelte der Kunst, zeer gebreklyk blyven. Ondertusfchen zal hy, vatbaar voor het waare en fchoone in de Tekenkunst, in de werken van de groote Meesters, die, behalven op de Tekenkunst, zich op de Ontleedkunde hebben toegelegt, zonderlinge verdienden ontdekken , die voornaamlyk zyn toe te fchryven, aan de genoegzaame kennis, welke deeze kunftenaars van het inwendig geitel des menfehelyken üchaams gehad hebben, en deeze gewaar-



INLEIDING. 5
waarwording verwekt in zyne ziel eene edele naaryver, en lust, om zich eene kundigheid eigen te maaken, wier betrachting een voornaam gedeelte uitmaakt van de Kunst die hy beoefent.
Deeze zaak is inderdaad van zo veel gewigt, voor de Oefenaars der Tekenkunst, dat ik voorgenoomen heb, hun cenige aanleiding te geeven, om in dezelve op een geregelde wyze te werk te gaan.
Zekerlyk worden onze . denkbeelden, ten opzichte der gedaanten, bekwaamlyk opgeklaard door de daaglykfche en opmerkende befchouwing van onze eigene en andere Lichaamen, door de Afbeeldfels, die daar naar gevolgd zyn, daarmede te vergelyken , en door een gehoorzaam naartekenen van het leevend Menschbeeld. Doch hoe verre onze kennis daar omtrent ook gaan moge, welke vaardigheid wy daar door, tot de A 3 af.



6 INLEIDING.
afbeelding, verkregen hebben, alles blyft ten eenemaal duister en onzeker, alzo de ondervinding leert, dat het men* fchelyk lichaam , zich in veelerleie bogten buigende, en op onderfcheiden vvyzen draaijende, verfchillende geftalten aanneemt, en zich van plaats veranderen kan; waarom het nodig is, kennis te verkrygen van de werktuigen tot zyne beweeging, van hunne gedaanten, en byzondere werkingen. Vervolgens van die werkingen, welke in 't byzonder dienen ter bevordering van de vastheid, onderfteuning , uitzetting, inkrimping, en alles wat daarenboven dienen kan , tot die lichaamlyke fchoonheid, welke de Tekenkunst eigenlyk, in het naartekenen van het Menschbeeld, bedoelt.
Die dan de gewenschte vordering in de Tekenkunst maaken wil, moet vooral in deeze ftudie geoefend zyn; de groo-
te



INLEIDING. 7
te RAFAëï.,in Italien; de naauwkeurige albert dürer, in Duitschland ; de geestryke le brun,in Vrrankryk;en de bevallige Schilder ,anthonyvan d y k , in de Nederlanden, hebben, onder veele andere Meesters, blyken van kennis in deeze Weetenfchap door hunne fraaije Werken nagelaaten.
Laat niemand ook waanen, dat zy, enkel door de leiding hunner natuurlyke vermogens van den geest, zonder deeze liudie en verkregen kundigheden, tot zulk een hoogen trap van bekwaamheid gevorderd zyn. Hunne Werken zelve leveren ons een overvloed van bewyzen op , waarin zo wel de blyken hunner liudie en naarftigheid, als het verhevene der Kunst, met de grootfte oplettendheid, doordraaien; hebbende, met oordeel, de waarheid, zodanig vertoond, alsof het eene fpeeling der natuur en loutere toevalligheid was: dit verrast, dit bekoord A 4 ons,



8 1 INLEIDING.
ons, en wy verftouten ons, begoocheld door de gemaklykc behandeling, waar mede het verrigt fchynt, hun voetfpoor te volgen; maar vinden ons eindelyk bedrogen, en zeggen, dat wy, om als rafacl te tekenen,- niet alleen zyne werktuigen , maar dcszelfs handen en oordeel, moeten bezitten. Maar is het voor een Leerling wel mooglyk deeze weetenfehap te verkrygen? Is het menfchelyk leven niet te kort, om de uitgeftrekte kennis, die de Kunst vereischt, te bekomen, of zelf te zoeken! In geenen deele. Door naarftigheid en gefchikte oefening verkrygt men alles, en zelfs veel eerder dan men zich te vooren kan verbeelden. Deeze werkzaame eigenfchap brengt, in alle Kunften en Weetenfchappen, zeer veel toe tot de vordering des menfehelyken vernufts: en naardien zy inzonderheid zo veele nuttige gevolgen ten voordeele der Teken- en Schilder-



INLEIDING. 9
derkunst gehad heeft, mogen, ja moeten , wy haar dan niet , op goeden grond, den Leerling op 't ernftigfte aanpryzen ?
Voor het zweet des arbeids hebben de Goden alles te koop, was het fpreekwoord van het oude Heidendom; en, inderdaad, wat kan geduurige lust, en geftadige yver, niet te weeg brengen ? De groote Kunftenaars van Griekenland, van Italien, of andere Gewesten, lieten derhalven geenen dag, voorbygaan zonder zich te oefenen; wie kan de naarftigheid van rafaöl, den yver van parmigiano, niet afleiden uit de menigte hunner kunstryke Werken, daar de eerfte in zyn 37fte, en de laatftein zyn 36fte,jaar geftorven is. Het licht der Tekenkunst, de naauwkeurige albert durer, overvloedig bekend door zyn heerlyke Kunst; maar byzonder beroemd door zyn uitmuntend Werk over de ProporA s tien



io INLEIDING.
tien des menfchelyken lichaams, bereikte nog geen 50 jaaren.
Daar dan deeze groote mannen, door vlyt bekomen hebben, het geen hun ten allen tyde beroemd kan maaken; welke rede zoude 'er zyn, tot yverloosheid? Integendeel, het moet den Tekenaar aanzetten, om ook heden ten deezen tyde voorbeelden te geeven, aan de Nakomelingfchap;het heeft, van ouds,ons Vaderland aan geen yver en kloekmoedigheid in de Kunst ontbroken, en de Schilders der voorige Eeuwen hebben ons gedenktekenen van bekwaamheid, door naarftigheid verkreegen, nagelaaten, als, on. der anderen, in de groote Landfchap- en Beesten Schilder, paulus potter, die in zyn 29de jaar, en adriaan van de velde, die in zyn 3311e jaar geftorven is. De groote HistorieSchilder anth. van dyk; de in uitvoerigheid uitmuntende frans van
mi e-



INLEIDING. ii
mieris de oude; de Schilder der eenvoudige natuur, de bevallige gabriel metzu , zyn allen tusfchen de 40 en 50 jaaren gedorven; 't welk alles ten bewyze ftrekt, dat deeze Kunftenaars, fchoon geen hooge jaaren bereikt hebbende, egter reeds vroegtydig groote vorderingen in de Kunst gemaakt hebben. Is dan de Kunst lang en het Leven kort, gelyk waaragtig is; deeze mannen doen den beoefcnaaren zien, wat de naardigheid daar tegen vermag, en moeten hun allen ten voorbedde van navolging verltrekken, den moed opwekken en onvermoeid doen dreeven naar den hoogden trap der Tekenkunst, zonder welk een Schilder, Beeldhouwer, Graveerder, enz. hoe beroemd anderzins ook, gebreklyk is.
Ik denk niet, dat ik meerder nodig heb te zeggen omtrent den aart en de nuttigheid der kennis van de Anatomie der Schilders; waarom ik zal overgaan om
de



12 INLEIDING.
dezelve een weinig naauwkeuriger aan te wyzen in de drie volgende Afdeelingen: te weeten:
1. Over de kennis der Beenderen.
2. Over die der Spieren.
3. Over de oefening deezer kennis, en 't gebruik dat men daarvan in de
1 fludie der Teken-, Schilder- en Beeldhouwkunst te maaken hebbe.
EER-



EERSTE AFDEEL ING.
OVER DE
KENNIS
DER
JQe kennis der Anatomie of Ontleedkunde van het Menfchelyk Lichaam, in zoo verre dezelve den Tekenaar noodzaaklyk is, beftaat in eene duidelyke bevatting , van de gedaante, zwaai] en geleding der Beenderen, welke de lengte, zwier en mogelykheid der beweeging van het Menschbeeld bepaalen; als mede van de gedaante, plaatzing en werking der Spieren, die het geitel der Beenderen omkleeden en beweegen, en welker gedaante en werking
in.



C * )
in een lecvend Mensch voor het oog kennelyk zyn. Maar hoe nuttig deeze kennis in de Tekenkunst moge weezen, ze is maar een gering en klein gedeelte van deeze noodige en groote weetenfchap; want het is niet genoeg de Beenderen en Spieren by naamen en gedaanten te kennen, hunne beweegbaarheid te verftaan; men moet daarenboven een grondige kennis hebben, van alle derzelver omtrekken, op alle Handen en in alle gelegenheden — men moet ieder Been en Spier zich zeiven in zulk eenftand, als men begeert, kunnen voordellen, en in hun eigen zwaaij en vloeibaaren omtrek , uit het hoofd, kunnen aftekenen. Men moet derhal ven ieder Been en iedere Spier, volgens zyn beloop en in verfchillende beweegingen, in het naakt Menschbeeld leeren opzoeken; men moet alle de mogelyke beweegingen op zyn eigen lichaam ter toetfe brengen , en zien en gevoelen in hoe verre dezelve mogelyk zyn.
Hoe



c 3 y
Hoe naauwkeurig dient een Tekenaar omtrent de aaneenvoeging der leden te zyn, op dat de handen niet verdraaid, of de voeten ontwricht, fchynen. Welke oplettendheid word 'er vereischt, omtrent het draaijen van de hand, en byzonder ■wanneer dezelve zich van buiten naar binnen wendt, waar door het Spaakbeen dwars over het Ellebeen, met het boveneinde van de hand, heen gaan, en een groote verandering in den beneden arm te weeg brengt; deeze, en nog een overgroot getal andere, waarneemingen, kunnen nimmer dan door eene naauwkeurige kennis van de gedaante en werkingen der Beenderen en Spieren, in alle mogelyke opzichten , gedaan worden.
Hy die zich op het naartekenen van 't Menschbeeld wil toeleggen, behoort te weeten, dat de Beenderen der Mannen , naar evenredigheid, doorgaans zwaarder vallen, dan die der Vrouwen; waar by men , ten opzigte van de Sleutel- en Schaambeenderen, mag aanmerken, dat
de



c 4)
de eerden in de vrouwen minder, de laatften in tegendeel meer, geboogcn zynde, meer ruimte omvatten, dan in de mannen, ter bevordering van byzondere oogmerken der Natuur. Men zal, uit de beoefening der Ontleedkunde, kunnen leeren , de veranderingen der maat van lengte en dikte der Ledemaaten, plaats grypendc in hunne buigingen , inkrimping of uitlirekking , waar door, onder anderen,de arm in zyne buiging , volgens de waarneeming van leonardo da viNCi.,|ile verlengd wordt; dewyl de uitdekken der zamenvoeging van het boven armbeen en het ellebcen, hunne holligheden by het buigen verlaatende, en naar buiten uitfteekende, noodwendig eene verlenging veroorzaaken, welke grooter of kleiner is, naar maate de meerder of minder buiging een domperen of fcherperen hoek uitmaakt: en het zelve doen meest alle de leden van 't menfchelyk lichaam, in gelyk geval zich bevindende, uitgezonderd het been van
voo-



C 5 )
vooren, uitmaakende met den voet een fcherpen hoek.
Insgelyks verdikken zich de gewrichten der leden by het buigen, dat der knieën alleen uitgezonderd, gelyk,onder anderen, die der vingeren en het gewrigt van den arm by de hand vergroot, als men de laatstgemelde opendoet, terwyl* de arm tusfchen den elleboog en de hand, in tegendeel, dunner word. De befchouwing van een Scelet zal den beoefenaar der Tekenkunst kenbaar maaken, niet alleen de evenredigheden der Beenderen tot malkander en het geheele zamenftel; maar ook hunne gewoone grootte, byzondere gedaante.en zwaaij, welke zy aan een met muskulen bekleed lichaam mededeelen. Tot overtuiging , befchouwe men flegts de Ruggegraat, zo als die zich op zyde vertoont; en men zal bevinden, dat, van het hoofd af, de wervelen van den nek, met die van den rug, de lendenen en vaste wervelen , tot aan het ftaartbeen, een flangs-
B Wy-



C 6 )
wyzen trek uitmaaken, die zich, op dezelfde wyze, in een met muskulen bekleed lichaam, laat zien; dat ook de fchuine trek , welke de ribben , mede op zyde gezien, van de fleutelbeenderen af, tot het onderfte van het borstbeen, maaken , insgelyks in een volkoomen ^Menschbeeld dezelfde blyft; dus is het ook met de gedaante van vooren ; de ribben , de onderarm , en het fcheenbeen, ontvangen denzelfden Zwaaij als de beenderen, hoewel zo zichtbaar niet, dan wanneer men hen op zyde befchouwt, gelyk het fcheenbeen, welks trek, op zyde gezien , van de kniefchyf af tot aan het gewricht van den voet, dezelfde kromte heeft in het Menschbeeld , als in het geraamte; ook moet voornaamlyk gelet worden, op de bulten, die aan het begin en einde der beenderen Zyn , en gemeenJyk de gewrichten uitmaaken, en welke metgeene, of dunne, muskulen bekleed, hunne gedaante, genoegzaam volkomen , door de opperhuid ,



C 7 )
huid, katen zien; daarom moet men van deeze, en eenige andere, beenderen, meer en minder zichtbaar, noodzaakelyk de gedaanten kennen. Tot meerder opmerking zal ik hier de voornaamfte derzeive, en welke het meeste kenbaar zyn, laaten volgen.
In het Hoofd van vooren , doet zig kennelyk op : het voorhoofdsbeen, de juk- en neusbeenderen , en de onderkaak ; in den romp van vooren ziet men duidelyk, de beide fleutelbeenderen , het borstbeen : en van agteren , de fchouderbladen, den hals , rugge , en de lendewervelen; de ribben vertoonen zich zeer zichtbaar van vooren, van agteren en ter wederzyden. In de ledemaaten van boven, verneemt men, de punt des elleboogs, met een gedeelten van het ellebeen en het opperarmbeen ; benevens de knokkel by de hand , de voorhand, de nahand en de vingeren , met haare geledingen. Voorts ziet men in de beneden ledemaaten, een B 2 ge-



C 8 )
gedeelte van 't heupbeen , den grooten draaijer, de kniefchyf, de bulten van het dyebeen en fchenkel , welke het gewricht uitmaaken van het fcheenbeen, met de beneden bult of binnen-enkel. Eindelyk, om van anderen niet te melden , vertoont zig de bovenknokkel van het kuitbeen, de- buiten-enkel en de voorvoet, de navoet en de teenen, met haare geledingen. Omtrent deeze , en andere van minder aanbelang, moet ik herhaalen 't geen ik te vooren gezegd heb, dat het verfchil tusfchen de mannen en vrouwen, fchraale en vleefchige menfchen, altoos, in het uitdrukken en aanwyzen der Beenderen , dient in 't oog gehouden te worden; zynde in de mansbeelden en fchraale lichaamcu altoos veel kenlykcr, dan in vrouwen, en vleefchige lichaamen.
Zal het reedsgemelde ondertusfchen van een volkoomen nut zyn, voor den Leerling der Tekenkonst: hy zal niet onkundig moeten blyven , omtrent de
wy-



C 9 )
wyze van beweegbaarheid der Beenderen; die, ten dien einde alleen, uit verfcheiden Hukken beflaan, en op vcrfchillende wyzen te zamen gevoegd zyn.
Zommige vereenigen zich onderling, door de influiting der uitfteekende knokkel van het eene been, en de groef of holligheid van het andere, by wyze van Charnier, eh in dit geval kan alleen een buiging en uitflrekking plaats grypen ; maar in anderen , daar de uiterfte deelen der' beide beenderen, waar van het een hol, en het ander verheven is, inwaards of tegen malkander liggen, laat zulk een vcreeniging, eene beweeging , in het ronde toe. Uit beide deeze wyzen van. zamenvoegingen, fpruiten de verfchillende wyzen van beweeging en werking der ledemaaten; welke daarom den Kunftenaar niet onbekend mogen bly. ven' en by de volgende Verklaaringen der Anatomifche Plaaten asngeweezcn zyn. Op dat de Tekenaar zyne beelB 3 den.



den in geen gedwongen en onnatuurlyke geftalten vertoone.
Hy behoort op te merken , dat de opperarmbeenderen, zo wel als de dyebeenderen , de eerften tegen de fchouderbladeren, de anderen tegen de heupbeenderen , door een holle zamenvoeging aaneen liggen, en met dezelve verbonden zynde, volgens de laatftc wyze , ook beweegingen naar alle zyden toelaaten ; maar dat het tegendeel plaats vindt in het ellebeen , dat met het opperarmbeen; en in het fcheenbeen, dat met het dyebeen, door een Charnier-gelid, volgens de eerlte wyze zamengevoegd is, dat, alleen eene buiging en uitftrekking , tot meerder vastigheid, toelaat; het zelve word ook bevonden in de vingeren en tee* nen , enz.
Welke nu de voordeelen zyn , die vvy , in het byzonder, uit het naarftig beoefenen der Beenderen kunnen trekken : dezelve zyn te menigvuldig dat.
vvy



C ii )
wy ze zouden optellen: wy hebben reeds eenige aangeroerd, en onze verdere Verhandeling over de Spieren , zal doen zien hoe noodzaakelyk de Kennis der Beenderen is.
B 4 VER-






VERKLAARING
DER
BE EB* BE HE KT,
VAN HET
HOOFDesden romp,
NEVENS DERZELVER
geleding
E N
b e w e e g i n g.



C H)
VERKLAARING
VAN
PLAAT, I.
DE BEENEEREN, AAN HET HOOFD, EN DE RUGGRAAT.
A. Het Voorhoofdsbeen.
B. Het Opperhoofdsbeen.
C. Het Slaapbeen, en + het Tepelswyze uitfteekze!.
D. De Neusbeenderen.
E. Het Jukbeen.
F. Het Opperkaakbeen.
G. De Onderkaak.
H. De Halswervelen.
I. De bovenfte der 12 Rugwervelen. K. De onderfte Rugwervel.
L. De vyf Lenden-wervelen.
M. Het Heiligbeen.
AAN DE HEUP.
N. Het Darmbeen.
O. Het Heupbeen of Zitbeen.
P. Het Schaambeen,
AAN DE BORST EN SCHOUDER.
De twaalf Ribben, waar van de zeven bovenfte de waare, en de vyf onderfte de onwaare, of valfche, ribben genaamd worden.
Q. . Het Borstbeen.
R. Het Sleutelbeen.
S. Het Schouderblad, en + het Ravenbckswyze Uitfteekzel. J









( 15)
VERKLAAR ING
VAN DE
GELEDING en BEWEEGING
DER
BEENDEREN
IN 'T A L G E M E E N.
Onder de onderfcheidene zamenvoegingen der Beenderen, dient de Tekenaar, voornaamlyk, te kennen, de zigtbaare of losfe Geledingen;
zynde;
i, diepe of
s. ondiepe Geledingen, of 3. eene onderlinge Ontvanging.
1. Een diepe Geleding noemt men, wanneer een uititeekende knokkel van een Been zich met een diepe holligheid van een ander vereenigt.
2. Een ondiepe Geleding noemt men, als het ontvangende hol vlak of ondiep is , zo dat het ontvangen hoofd daar maar op of tegen aan ligt.
. len opzigte van de diepe en ondiepe Geleding, is aan te merken, dat dezelve eene buiging , onttrekking, beweeging naar beide zyden, en in 't ronde, toelaat.
3. Onderlinge Ontvanging is een Geleding als twee Beenderen elkander beurteling, of onderling, ontvangen , zodanig , dat wederkeerig het"hoofd van het eene been, in de holligheid'van het ander, en het mtfteekzel van dit,weder in de holligheid van het voorgaande, fluitende; dus beide beenderen ontvangen en ontvangen worden.
De Beenderen van 't Hoofd worden zamengevoe-rf door zekere Naaden, gelyk men op PW. kan wordende die Naad, waarmede het Voorhoofdsbeen met de twee Opperhoofdsheenderen vereenigd is, de Kroonsnaad genaamd



( 1<J )
VERKLAARING
VAN
F 3L A A Tj II en I.
DE BEENDEREN AAN HET HOOFD, DE RUGGRAAT, EN DE RIBBEN.
B. Het Opperhoofdsbeen. T. Het Agterhoofdsbccn.
C. Het Slaapbeen, en + het Tepelswyze Uitfteekzel. E. Het Jukbeen.
G. De Onderkaak.
H. De zeven Halswervelen. -| Deeze hebben t. De bovenfte der twaalf Rugwerv. | VMekSX-
K. De onderfte Ruswervel. j» zonderheid die,
j welke Doorns-
L. De vyf Lendenwervelen. 'i wyze gchcetcn
J worden. M« Het Heiligbeen, en Staartbcen.
De twaalf Ribben.
AAN DE HEUP.
N. Het Darmbeen. P. Het Schaambeen.
AAN DEN SCHOUDER,
R. Het Sleutelbeen.
S. Het Schouderblad.
Vt De Doorn van hetzelve.






■



C 17 )
V E 11 K L A A R I N G
van de
GELEDING en BEWEEGING B E E N D E K. E K,
I n
PLAAT, I, II en III.
G. De Onderkaak heeft met de Slaapbeenderen een ondiepe losfcGeleding, en kan zich op en nederwaards, en naar beide de zyden , beweegen.
II. De zeven Halswervélen , waar van de drie bovenfte genaamd worden:
I. De Atïas, deeze is vercenigd met de twee knokkels van hét agterhoofd, door eene ondiepe Geleding ,• waardoor het Hoofd voor- en agterwaards kan buigen. De Omdraaijcr, of het getand Wervelbeen, hebbende dit, aan cie agterzyde, een rond, naar boven gaand , Uitfteekfel, gelyk een Tand, 't welk in een groef van het voorgaand Wervelbeen ontvangen, en door een fterken band aan het Agterhoofd vastgehegt wordt. Door middel van dit Uitfteekfel en eene ondiepe geleding, met het eerfte Wervelbeen, kan het Hoofd , vereeni*d met den Atlas, ter wederzyde of halfrond draaijen.
3- De As of Spil.
1 tv". i*n 1 Deeze zyn voorwaards
?• ue twaallK ugwervelcn. zamengevoegd door tusJ J>fchcn liggend kraakbeen,
L. De 5 Lendenwervelen, en agterwaards door 0n-
J derlinge ontvanging. S. De Schouderbladen hebben een ondiepe losfc Lrcleclmg met het Opperarmbeen , 't welk daarom een rond unlieekeud hoofd boven aan heeft.



C 18 )
VERKLAARING
VAN
PLAAT, III.
DE BEENDEREN AAN HET HOOFD, DE RUGGRAAT, EN DE RIBBEN.
A. Het Voorhoofdsbeen.
B. Het Opperhoofdsbeen. T. Het Agterhoofdsbeen.
C. Het Slaapbeen3enthetTepelswyzeUitfteekzela
E. Het Jukbeen.
F. Het Opperkaakbeen.
G. De Onderkaak.
H. De zeven Halswervélen
L DebovenftedertwaalfRugwerv. \ t^Set
K. De onderfte Rugwervel. fzcIs zy" hier
| zeer zigtbaar, L. De vyf Lendenwervelen, J
De twaalf Ribben.
AAN DE HEUP.
N. Het Darmbeen. P. Het Schaambeen.
AAN DE SCHOUDER.
S. Het Schouderblad.
V. De Doorn van hetzelve.









VERKLAARING
der
BEEIBEMI,
van den
ARM en de HAND) '
en derzelver
GELEDING
e n
BEWEEGING»



C 20 5
VÉR KL AARING
VAN
F JL A A T> IV.
DE BEENDEREN, VAN DEN ARM, EN DE HAND VAN VOOREN.
6. Het Opperarmbeen, met het ronde Hoofd bóven, en een groote Knokkel onder.
I. Het EHebeen, met weinig zigtbaare knokkels.
c. Het Spaakbeen, met een aanmerklyke knokkel by de Voorhand.
d. De Voorhand heeft agt beentjes , in twee ryen liggende.
f. De Nahand, heeft vier beenderen, naast malkander liggende.
ƒ. De vyf Vingeren hebben drie geledingen en vyftien beentjes. Maakende by de buiging veertien zeer zigtbaare knokkels, aan den duim twee, en de overige vingers ieder drie.









C 21 )
VERKLAARING
VAN DE
GELEDING en BEWEEGING
DER
BEENDEREN van den ARM-
O P
PLAAT, IV, Ven VI.
a. Het Opperarmbeen heeft, boven, eene ondiepe
losfe Geleding met het Schouderblad.
b. Het Ellebeen heeft met het Oppenvrmbeen eene
onderlinge Ontvanging, en met het Spaakbeen eene ondiepe Geleding; het kan zich buigen en uitftrekken te gelyk met
c. Het Spaakbeen , dat eene ondiepe Geleding
heeft met het Opperarmbeen, en , aan de zyde, met het Ellebeen; waar door het zelve zich in 't rond over het Ellebeen, binnen- en buitenwaards , kan draaijen.
Naar maate deezer beweegingen, worden de gemelde knokkels meer of min zichtbaar,
c



VERKLAARING
VAN
PLAAT, V.
DE BEENDEREN VAN DEN ARM, EN DE HAND VAN AGTEREN.
a. Het Opperarmbecn.
b. Het Ellebeen.
c. Het Spaakbeen.
d. De Voorhand.
e. De Nahand.
ƒ. De 5 Vingeren.






p



( 23 )
VËR KLAARING
VAN DE
GELEDING en BEWEEGING
DER
BEENDEREN van de HAND.
o p
PLAAT, IV, V, en VI.
d. De Voorhand heeft, met het Elle- en Spaakbeen,
eene ondiepe iosfe Geleding, waar door de .Hand, voor- en agterover kan gebogen worden. Het rond draaijen der Hand, binnen- en buitenwaards , gefchiedt door middel der geleeding van het Spaakbeen aan den Elleboog*
e. De Nahand is aan de Beenderen van de Voor¬
hand door onderlinge Ontvanging verknogt , maar heeft met de Vingeren eene ondiepe losfe Geleding.
ƒ. De Vingeren hebben drie Geledingen ; de eerfte is een ondiepe Geleding met de Nahand, en konnen de Vingeren daarom zich eenigzins in 't rond beweegen ; en de twee andere Geledingen zyn eene onderlinge Ontvanging , toe* hatende alleen het buigen en nitftrekken,



C 24 )
VERKLAARING
VAN
P Ti A A T, VI.
DE BEENDEREN VAN DEN ARM EN DE HAND, OP ZYDE TE ZIEN.
A. Het Opperarmbeen.
b. Het Ellebeen.
c. Het Spaakbeen.
d. De Voorhand.
e. De Nahand.
ƒ. De 5 Vingeren.









VERKLAARING
der
BEEIDE1EI,
van de
BYE, hetBEEN
en den
VOET,
nevens derzelver
GELEDING en BEWEEGING.



C 26 )
VERKLAAR ING
VAN
PLAAT, VIL
DE BEENDEREN VAN DE DYE, HET BEEN EN DEN VOET VAN VOOREN.
g, liet Dyebeen , hebbende boven binnenwaards
het groote ronde Hoofd en kleine uitfteekfel of den kleinen Draaijer, en buiten waards het groote uitfteekfel of den grooten Draaijer, en beneden twee knokkels , op welker tusfchen beiden zynde groef ligt,
h. De Kniefchyf.
r. Het Scheenbeen , boven, daar het tegen het Dyebeen fluit , veel dikker zynde dan bënedenwaards ; eindigende van onderen aan de binnenzyde van den Voorvoet met een Uititeekfel,
k. Het Kuitbeen , hebbende onder en boven een knokkclswys uitfteekfel.
I. De Voorvoet heeft zeven beenderen, waar van het Hielbeen het voornaamfte is , het welk zeer veel uitfteekt.
t>}. De Navoet heeft vyf beenderen, naast elkander liggende.
K. De Teenen zyn vyf in getal, en beftaan uit veertien beentjes.
By deezen vindt men eenige kleine beentjes, Zaadbeentjes genoemd, en doen zich dc knokkels op even als by de Vingers.
*, Het Hielbeen.









C *7)
VERKLAARING
der
GELEDING en BEWEEGING
van ii et
D YE- SCHEEN- en KUITBEEN.
o p
PLAAT, VII en VIII.
g. Het Dyebeen heeft boven een rond hoofd, be-
neden dit een hals, buitenwaards den grooten, en binnenwaards den kleinen Draaijer, en beneden twee knokkels. Het heeft in eene diepe holte , gemaakt door het Darm- Heup- en Schaambeen , eene diepe en losfe Geleding , en kan zich in 't rond beweegen.
h. De Kniefchyf heeft met het Dye- en Scheen¬
been eene onderlinge Ontvanging, en ryst, in een ftaand mensch, een weinig naar de hoogte.
i. Het Scheenbeen heeft met het Dyebeen boven
en met den Voorvoet onder, eene onderlinge Ontvanging , en kan zich buigen en uitftrekken ; het onderfte gedeelte , binnenwaards , maakt den binnen-enkel.
h. Het Kuitbeen is aan 't Scheenbeen vast; zyn benedenfte gedeelte maakt den buiten-enkel.



C =8 )
VER. KLAARING
V A
P L A A
BE BEENDEREN VAN EN DEN VOET V
N
T, VIII.
DEDYE, HET BEEN AN AGTEREN.
g. Het Dyebeen met den binnenften en buitenfren Draaijer.
r'. Het Scheenbeen.
k. Het Kuitbeen , waaraan men duidlyk het onderfte en boveufte Uitfteekfel ziet.
I. De Voorvoet.
m. De Navoet.
w. De Teenen.
0. Het Hielbeen,









( *9 )
VERKLAARING
der
GELEDING en BEWEEGING
van de
BEENDEREN des VOETS-
0 p
PLAAT, VII, VIII en IX
l. De Voorvoet heeft met het Scheen- en Kuitbeen eene.onderlinge Ontvanging, en eene ondiepe Geleding ; hy kan zich dus buigen en uitftrekken, en eenigermate in 't rond beweegen.
m. De Navoet heeft, met den Voorvoet, eene ondiepe Geleding.
n. De Teenen hebben, met den Navoet en met elkander,eene onderlinge Ontvanging; en kunnen zich buigen en uitftrekken.



C 3° )
VERKLAAR ING
; VAN
F ]L A A T, IX.
DE BEENDEREN VAN DE D Y E , HET BEEN EN DEN VOET, OP ZYDE TE ZIEN.
g. Het Dyebeen.
h. De Kniefchyf, liggende op en eenigzins tusfchcn
de twee knokkels van het Dyebeen,
i. Het Scheenbeen. h Het Kuitbeen.
i. De Voorvoet. nt. De Navoet. •z. De Teenen, 4. Het Hielbeen,









C 3i )
Tafel
DER
BEENDEREN,
IN DE VOORGAANDE NEGEN
P L A A T E NX
VERKLAARD,
MET DERZELVER GEWOONLYKE LATYN" SC HE BENAAMINGEN.
A. Het Voorhoofdsbeen
B. Het Opperhoofdsbeen
C. Het Slaapbeen.
D. Het Neusbeen.
E. Het Jukbeen. . .
f. De Oppcrkaak.
G. De Onderkaak.
H. De Halswervelen. .
I. 1
£ j-De Rugwervelen.
L. De Lendenwervelen, M. Het Heiligbeen. . N. Het Darmbeen. O. Het Heupbeen. P. 'Het Schaambccn. .
De Ribben. . . . Q. Het Borstbeen. R. Het Sleutelbeen. S. Het Schouderblad. . T. Het Agterhoofdsbeen.
Os Frontis. ■ Os Syncipitis. Os Temporale. Os Nafi. Os Zygomaticum. Maxilla fuperior. Maxilla inferior. Vertebrat colli,
Vertebrat dorjl. Vertebrat himborum, Os Sacrum. Os llion. Os Ifchion. Os Pubis. Pleuros of Costtt. Os Sterni. Clavicula. Scapula. \Os Occipitis.
ü. Het



(sO
a. Het Opperarmbeen.
b. Het Ellebeen.
c. Het Spaakbeen. .
d. De Voorhand.
e. De Nahand. . . ƒ. De Vingeren.
g. Het Dyebeen. . .
h. De Kniefchyf. .
i. Het Scheenbeen. . k. Het Kuitbeen. . . I, De Voorvoet. . m. De Navoet. . . «. De Teenen. . . . t. Het Hielbeen. . .
DE BENAAMING
DER
GELEDINGEN en UITSTEEKSELS.
Eene diepe Geleding. .
Eene ondiepe Geleding.
Eene onderlinge Ontvanging
Ravenbekswyze uitfteekfel
Groote Draaijer, . .
Kleine Draaijer . . .
Enarthrqjis. Arthrodia.
Ginglymus.
Procesfus Coraco'ideus* Trochanter major. Trochanter minor.
TWEE-
Os Humeri,
Ulna.
Radius.
Carpus.
Metacarpus.
Digiti. , Os Femoris.
Patella.
Tibia. . Fibula. ■ Tarfus.
Metatarfus.
Digiti pedis.
'O; calcis.



TWEEDE AFDEELING
OVER DE
KENNIS
DER
§ r i i ï e ï.
JQat de kennis van de gedaante en beweegbaarheid der Beenderen ten hoogften noodzaaklyk zy voor een Tekenaar, die den leevenden mensch wil uitbeelden, heb ik, in myne Eerfte Afdeeling 5 genoegzaam aangeweezen ; dat nu de Spieren , volgens haare gedaante en werking, geen minder aandagt verdienen , ervaaren welhaast de zulken, die, zonder het menschlyk lichaam in zyne Spieren, volgens derzei ver Inplantingen en Werkingen, te



C 34 )
kennen , zig onderwinden het zelve iri zyne onderfcheiden Handen en beweegingen , op de enkele naarfpooring van deszelfs fchynbaaren omtrek , af te tekenen.
Ten einde nu den weetgierigen, langs eenen niet min zekeren, dan gemaklyken weg, tot deeze kcnnisfe op te leiden , heb ik my bevlytigd, om, in zo kort een bellek als my mooglyk ware, denzelven een klaar denkbeeld te geeven van de gedaante en- werkingen der Spieren. Gelukkig , zo ik myne poogingen bekroond mogt zien met eenen gewenschten uitflag in de vorderingen, welke de Leerling hier in, op myne aanfpooring , ten voordeele der Tekenkunst , maaken zal. Laat ons dan het menschlyk lichaam inwendig onderzoeken , en wy zullen haast ontdekken den grond en de reden van die menigvuldige beweegingen, wier verbaazende verfcheidenheid een opmerkzaam befchouwer, in den leevenden mensch, met
ver-



(3S)
verwondering waarneemt; van de zigt* baare veranderingen die de hartstogten, zo in het gelaat, als in de andere deelen en ledemaaten, veroorzaaken ; en eindelyk, van alle die werkingen, die, 't zy dezelve geweldig of gemaatigd zyn, altoos ongedwongen en gemaklyk voorkomen.
De Spieren, in het algemeen befchouwd, zyn zamengefteld uit Vezelen» en worden verdeeld, in Hoofd, Buik en Staart. Het middengedeelte, of de buik , is dik , zagt en rood; doch de uiteinden , of het hoofd en de Haart, zyn fmaller, harder, en witagtig; deeze uiteinden noemt men Peezen, en zyn den Beenderen ingeplant. De werking der Spieren beftaat in het zamentrekken, of inkrimpen haarer vezelen, naar haaren oorfprong, of wel naar het hoofd der Spieren, door welker opkrimping de Spier, en byzonderlyk derzelver buik, zwelt, harder, en korter, en .dus het been , waar aan de ftaait gehegt is,
be-



C 36 )
bewoogen, en naar de Spier toegetrokken word. Doch het been, waar het hoofd ingeplant is , wordt door deeze werking van de Spier niet bewoogen , en kan dus aangemerkt worden als de fteun haarer kragt. Wat de oorzaak haarer beweeging is , Haat ons by deeze gelegenheid niet te onderzoeken ; alleenlyk zullen wy aanmerken : dat alle Spieren , ten aanzien haarer werkingen , haare tegengeftelden hebben ; dat is , eenige trekken de Beenderen , dat ze in hunne geledingen buigen ; andere, integendeel, ftrekken dezelve weder uit. Hier omtrent dient men in agt te neemén, dat, wanneer een zekere Spier zig beweegt, de andere, die eene tegengeftelde werking heeft, werkeloos blyft; zo dat ze nimmer te gelyk, maar beurtelings, in de buiging en uitiTrekking der beenderen werken. Ook worden de grootfte Beenderen bewoogen door de grootfte Spieren , die dikwils nog door anderen onderfteund
wor-



( 37 3
"Worden , zo ter verrigting van die béweeging , als ter vergrooting van haare kragt, waar door ook de beweegende deelcn , voor het gezicht, kenneiyker gemaakt worden.
Een Tekenaar behoeft maar de buitenlie laage der Spieren, en eenige weinige anderen, die zichtbaar zyn , en welker maakfel en werking zig duidelyk door de huid ontdekken , te kennen a en zelfs op die wyze te kennen, zo als dezelve zig wezenlyk door de huid, en niet gelyk ze, by het ontleeden der lyken , wanneer zy ontbloot van de huid en het celagtige of vetvlies, zonder werking, levenloos , dun en droog , zig voordoen.
Deeze myne Aanwyzingen en Verklaaringen zyn, derhalven, op verre na niet volledig, voor hen, die zig op de Genees- en Heelkunst toeleggen ; want daar zyn zekerlyk veel meerder Spieren, gefchikt tot het beweegen der Beenderen , dan ik hebbe opgeteld. .
D Doch,



C 38 J>
Doch, naar myn oordeel, genoeg, om den Leerling der Tekenkunst aanleiding te geeven tot verder onderzoek, en gebruik deezer kennis, in de beoefening der Tekenkunst.
VER-



VERKLAARING
DER
» I E 1 E j,
AAN HET
hoofd,
den hals, en m omp,



( 40 )
VERKLAARING
VAN
P Ju A A T, X.
DE SPIEREN AAN HET HOOFD VAN VOORIN.
1. De Voorhoofds Spieren.
2. De Slaapfpier.
3. De rondgaande Spier der Oogleden.
4. De Pyramiedswyze Spier.
5. De Myrtvormige Spier.
6. De Sluitfpier van den Neus.
7. De rondgaande Spier des Monds.
8. De Kaakipier.
9. De Jukbeensfpier.
10. De opligtende Spier van de Bovenlip. .11. De nedertrekkcnde Spier der Lippen.
12. De Kinfpier.
13. De Kaauwfpier.
DE SPIEREN AAN DEN HALS EN ROMP.
A. De Borstbeens-Tepclfpier, of fchuinfche Hals-
fpier.
B. De breede Halsfpier.
C. De groote Borstfpier.
D. De groote voorfte Zaagfpier. _
E. De buitenfte fchuinfche Buikfpier.
F De regte Buikfpier , met de witte Streep e»
dwarsfche afdeelingen. G. De Pyramiedswyze Spier, o. De Navel.
AAN DEN ARM.
t. De driehoekige Spier. Zie PI. 12 en 13.












t 44 )
VERKLAARING
VAN
P I' A A T, XI,
DE SPIEREN AAN HET HOOFD, AAN DE ZYDE, EN VAN AGTEREN.
2. De Slaapfpier.
14. De Agterhoofdsfpier.
DE SPIEREN AAN DEN HALS EN ROMP.
A. De Borstbeens-Tepelfpier,of fchuinfche Halsfpier*
H. De Monnikskapfpier.
I. De kleine ronde Spier. K. De groote ronde Spier.
L. De Ondergraats-, of Doornfpier. M. De breedfte Rugfpier. E. De fchuinfche Buikfpier.
DE SPIEREN AAN DE DYE.
N. De groote Bilfpier. O. De middenfte Bilfpier.
AAN DEN ARM.
fi. De Driehoekige Spier. Zie PI. 12. en 13.












C 44 )
V E R KLAARING
VAN
P TL A A T, XII.
DU SPIEREN AAN HET HOOFD.
1. De Voorhoofdsfpicrcn.
2. De Slaapfpier.
3. De rondgaande Spier der Oogleden. 14. De Agterhoofdsfpier.
AAN DEN HALS EN ROMP.
A. De Borstbcens- Tepelfpier, of fchuinfche Halsfpier.
H. De Monnikskapfpier.
I. De kleine ronde Spier. K. De groote ronde Spier.
L. De Ondergraats-, of Doomfpier.
M. De breedfte Rugfpier.
C. De groote Borstfpier.
D. De groote Zaagfpier.
E. De fchuinfche Buikfpier.
F. De regte Buikfpier. N. De groote Bilfpier.
O. De middenfte Bilfpier.
AAN DEN ARM.
«. De Driehoekige Spier.









VERKLAARING
v A N DE
AAN DEN E N D E
H A w B.



(46)
VERKLAARING
VAN
F jL A A T, XIII.
BE SPIEREN, AAN DEN ARM, EN DE HAND VAN VOOREN.
A. De Driehoekige Schouderfpier, i. De Tweehoofdige Spier, c. De binnenfte Armfpier. d 1
e. . De Driehoofdige Spier. Zie PI. 14 en 15.
i.J
g. De ronde Voorömkeerende Spier.
h. De lange Agterömkeerende Spier.
i. De lange Handpalmfpier.
k. De binnenfte Ellebeensfpier.
I. De binnenfte Spaakbeensfpier.
•au De Duims Afvoerder.
«. De korte Handpalmfpier.












(48)
VERKLAARING
VAN
P JL A A T, XIV,
DE SPIEREN, AAN DEN ARM, EN DE HAND VAN A O TE REN.
A. De driehoekige Schouderfpier.
d. De buitenfte Armfpier.
e. De lange Elleboogs Üitftrekker. ƒ. De korte Elleboogs Üitftrekker.
e. De buitenfte lange Spaakbeensfpier.
P. De buitenfte korte Spaakbeensfpier,
k. De binnenfte Ellebeensfpier.
q. De buitenfte Ellebeensfpier.
r. De getneene üitftrekker der Vingeren.
s. De korte Duims Üitftrekker,
t. De Band, waaronder de Peezen loopen.
v. De lange Duims Üitftrekker.
iv. De Wysvingers Afvoerdcr.












( 50)
VER.KLAARING
VAN
F JL A A T, XV.
DE SPIEREN, AAN DEN ARM EN DE HAND»
a. De Driehoekige Schouderfpier.
b. De Tweehoofdige Spier.
c. De binnenfte Armfpier. dA
e. (• De Driehoofdige Spier. /J
g. De ronde Voorömkeerende Spier.
h. De lange Agterömkeerendc Spier,
i. De lange Handpalmfpier.
k. De binnenfte Ellebeensfpier.
I. De binnenfte Spaakbeensfpier.
e. De buitenfte lange Spaakbeensfpier.
p. De buitenfte korte Spaakbeensfpier.
q. De buitenfte Ellebeensfpier.
r. De gemecne Üitftrekker der Vingeren.
s. De korte Duims üitftrekker.
t. De Band, waaronder de Peezen liggen,
v. De lange Duims üitftrekker,
W. Dc Wysvingers Afvoerder,









VERKLAARING
van de aan de
E> Y JE, het BEJEM
en den
v O JE T.



C 52 )
VERKLAARING
VAN
P JL A A T, XVI.
DE SPIEREN, AAN DE DYE, HET BEEN, EN DEN VOET VAN VOOREN.
c. De Darmbeensfpier, en + Lendefpier.
b. De Driehoofdige Dyefpier.
c. De Schaambeensfpier.
d. De Tweehoofdige Dyefpier. Zie Pl. 17. De fraalle Dyefpier. Zie Pl. 17, 18.
ƒ. De regte Dyefpier.
g. De groote binnenfte Dyefpier.
h. De groote buitenfte Dyefpier.
i. De Snydersfpier.
k. De breede Zwagtel- of Windelfpier.
/. De voorfte Scheenbeenfpicr.
w. De Kuitfpier. Zie PL 17.
n. De Zoolfpier. Zie Pl. 17.
v. De agterfte Kuitbeensfpier.
p. De lange Üitftrekker der Teenen.
q. Des grooten Teens Afvoerder.
r. Des grooten Teens Üitftrekker.
s. Des grooten Teens Buiger.









E



(54)
VERKLAARING
VAN
PLAAT, XVII.
DE SPIERÊN VAN DE DYE, HET BEEN EN DEN VOET VAN AGTEREN.
N. De groote Bilfpier.
b. De Driehoofdige Dyefpier.
d. De Tweehoofdige Dyefpier. t. De halfvliezige Spier.
v. De halfzenuwagtige Spier.
e. De fmalle Dyefpier.
g. De groote binnenfte Dyefpier.
h. De groote buitenfte Dyefpier»
i. De Snydersfpier. m. De Kuitfpier.
n. De Zoolfpier.
c. De agterfte Kuitbeensfpier.
w. Des kleinen Teens Afvoerder,












( 56)
VERKLAARING
VAN
P JL A A T, XVIII.
DE SPIEREN AAN DE DYEN, REENEN EN VOETEN, OP ZYDE.
N. De groote Bilfpier.
0. De middcnfte Bilfpier,
d. De Tweehoofdige Dyefpier.
e. De fmalie Dyefpier. ƒ. De regte Dyefpier.
g. De groote binnenfte Dyefpier.
h. De groote buitenfte Dyefpier.
1. De Snydersfpier.
k. De breede Zwagtel- of Windelfpiei",
/. De voorfte Scheenbeensfpier.
m. De Kuitfpier.
n. De Zoolfpier.
o. De agterfte Kuitbeensfpier.
p. De lange Teens Üitftrekker.
q. Des grooten Teens Afvoerder.
r. Des grooten Teens Üitftrekker'.
s. Des grooten Teens Buiger.
t. De halfvliezige Spier.
v. De halfzenuwagtige Spier.
w. Des kleinen Teens Afvoerder.
x. De Band, waaronder de Peezen loopen.
NOO-









N O O D I G E
ONDERRIGTING,
WEGENS
DE VOLGENDE
IX P JL A A T E N.
Wanneer men zyne Studie tot de Kennis der Anatomie in de Teken-kunst voortzetten wil, met oogmerk om. daar van een goed gebruik , in de Teken-, Schilder-, en Beeldhouwkunst, te maaken, dient men 't by het voorgaande niet te laaten berusten, maar zig verder te oefenen in de volgende IX Plaaten, waar in, tot opheldering, de Spieren, met een roode kleur op de Beenderen van een lichtbruine verf, geplaatst zyn.
Deeze Spieren zyn niet geletterd , maar kunnen , uit de voorgaande Plaaten en Verklaaringen , volgens hun NaaE 3 men,



(58;
men, gekend, en hier in opgezogt worden ; gelyk ook de Beenderen , die egter met dezelfde Letters , tot gemak der ftudeerenden, als in de eerfte IX Plaaten gemerkt zyn. Men herhaale dikwerf deeze befchouwïng, en gaa met alle oplettendheid naa, de gedaanten der Spieren, waar, en hoedanig, dezelve op de Beenderen geplaatst zyn; ten einde om zig daar van een duidelyk denkbeeld te vormen, en, volgens de Verklaaringen, het Begin, de Inplanting en de Werking van iedere Spier in 't geheugen te prenten; om daar uit, waar 't noodig is, bekwaamlyk af te leiden, en voor te Hellen, de verfchillende gedaanten der Spieren , welke op zo veele en onderfcheide wyze werkzaam Kunnen zyn.
VER-



VERKLAARING
DER
§ P I E 1 E ï,
OP DE VOLGENDE NEGEN
P L A A TEN,
GEPLAATST OP DE
BEEWBEREN '
AAN HET
HOOFD,
DEN
HALS en ROMP,
NEVENS DERZELVER
BEGIN, INPLANTING
E N
WERKING,
MET HAARE GEWOONLYKE LATYNSCHE BENAAM INGE N.






( 61 )
VERKLAARING
VAN
P 3L A A T, XIX en XX.
PE SPIEREN AAN HET HOOFD VAN VOOREN,
De Voorhoofdsfpieren. Musculi frontales. Begin. By de kroonnaad. Inpl. Onder de Wenkbrauwen. Werk. Rimpelen het Voorhoofd.
De Slaapfpier. Temporalis.
Begin. Van het Slaapbeen en Agterhoofdsbcen. Inpl. In de kroon der Onderkaak. Werk. Ligt de Onderkaak op.
De rondgaande Spier der Oogleden. Orbicularis Palpebrarum. Begin. In den kleinen hoek. van 't Oog. Inpl. In den grooten hoek van 't Oog. Werk. Sluit de Oogleden.
De Pyramiedswyze Spier. Pyramidalis. Begin. Heel boven van den Neus. Inpl. In den Rug en Vleugel van den Neus.
E 5 De



De Myrtvormige Spier. Myrtifomis. Begin. Vjn den grooten Ooghoek. lp. In den Vleugel van den Neus. Werk. Deeze twee" verwyden de Neusgaten en heffen den Neusvleugel op.
De Sluitfpier van den Neus. Conjlrictor. Begin. Aan de bovenlip. Inp'. Om de Neusgaten. We.k. Sluit de Neusgaten.
De rondgaande Spier des Monds. Orbicularis Oris. Zy omringt de lippen des monds, gelyk een ring. Weik. Sluit den mond toe.
De Kaakfpier. Buccinator.
Begin. Agter van beide de Kaaken.
Inpl. in den hoek der Lippen.
Werk. Dient tot het kaauwen en lachen.
De Jukbeensfpier. Zygomaticus.
Bepin. In 't midden van 't Jukbeen. . Inpl. Alwaar de Lippen zamen komen.
Werk. Trekt den mond naar de ooren; dient mede tot het lachen, en wordt daarom ook genaamd de Lachfpier.
De Opligtende Spier der Bovenlip. Attollens.
Begin. Regt onder het Ooghol. Inpl. Aan de zyde der Bovenlip. Werk. Ligt de bovenfle Lip op.
De Nedertrekkende Spier der Lippen. Deprimens. Begin. Aan den rand der Onderkaak. Inpl. Alwaar beide de Lippen zamen komen. Werk. Trekt de Lippen nedcrwaards.
De



( 63 ) De Kinfpier. Mentalis. Begin. Voor onder de Kin. Inpl. In de onderfte Lip. Werk. Drukt de' onderfte Lip nedcrwaards.
De Kaauwfpier. Mas/eter. Begin. Van het Jukswyze Uitfteekfel. Inpl. In den hoek der Onderkaak. Weik. Ligt de Onderkaak op.
DE SPIEREN VAN DEN HALS EN ROMP VAN VOORE N.
De Borstbeens Tepelfpier of fchuinfche Halsfpier. Sterno-mastoïdeus. Begin. Boven van het Borst- en Sleutelbeen. / Inpl. In het Tepelswyze Uitfteekzel. Werk. Buigt het hoofd voorwaards.
De breede Halsfpier. Platysmamyoïdes.
Begin. Van de Borst en driehoekige Schouderfpier.
Inpl. Aan de Kin, Lippen en den Neus. Werk. Trekt de Kin en Lippen nederwaards.
De groote Borstfpier. Pectoralis major.
Begin. Van het Sleutelbeen , Borstbeen en de Ribben.
Inpl. Omtrent midden in 't Opperarmbeen. Werk. Trekt den Arm naar de Borst.
De groote voorfte Zaagfpier. Serratus anticus major.
Begin. Van de 5 onderfte waare, en van de 2 bovenfte onwaare Ribben.
Inpl. In den grond van 't Schouderblad.
Werk. Trekt het Schouderblad voor- en nederwaards.
De



( 64 )
De buitenfte fchuinfche Buikfpier. Obliquus externus Abdominis. Begin. Van de Ribben, by de Zaagfpier. Inpl. In de witte ftreep en het Schaambeen. Werk. Perst den Buik, omkleedt deuzelven, en bevordert de Ademhaaling.
De regte Buikfpier, met de witte Streep, en dwarfche afdeelingen. ReEtus 6? Linea alba.
Be?in. Van 't Schaambeen.
Jryl. In het Borstbeen, en de Ribben.
Werk. Dient, gelyk de voorgaande , tot perfing van den Buik en bevordering der Ademhaaling.
De Pyramiedswyze Spier. Pyramidalis. Begin. Voor van het Schaambeen. Inpl. Midden onder den Navel. Werk. Bevordert mede de perhng van den Buik en Ademhaaling.
De Navel.
AAN DEN ARM.
De Driehoekige Spier. De Spieren van de Dye.
VER-









(65)
VERKLAARING
VAN
P Ja A A T, XX en XIX.
DE SPIEREN AAN HET HOOFD, AAN de ZYDE, EN VAN AGTEREN.
De Slaapfpier. Temporalis. Begin. Van het Slaapbeen en Agterhoofdsbeen. Inpl. In de kroon der Onderkaak. Werk. Ligt de Onderkaak op.
De Agterhoofdsfpier. Occipitalis. Begin. Onder aan het Agterhoofd* Inpl. Aan de Winkelnaad. Werk. Trekt de huid agterwaards.
DE SPIEREN AAN DEN HALS EN ROMP.
De Borstbeens Tepelfpier of Schuinfche Halsfpier. Sterno-mastoideus. Begin. Boven van het Borst- en Sleutelbeen. Inpl In het Tepelwyze Uitfteekzel. Werk. Buigt het Hoofd voorwaards.
De



C 66 )
De Monnikskapsipier. Cucullaris of Trapefius.
Begin. Aan de zyde van den Rug, Hals en hef
Agterhoofd. Inpl. In het Schouderblad, en Sleutelbeen. Werk. Beweegt het Schouderblad op verfcheide*
nerlei wyze.
De kleine ronde Spier. Teres minor.
Begin. Van den onderften rand van het Schouderblad.
Inpl. In den Hals van het Opperarmbeen. Werk. Haalt den Arm agterwaards.
De groote ronde Spier. Teres major.
Begin. Van den onderften hoek, of punt van 't Schouderblad.
Inpl. Even onder het hoofd van het Opperarmbeen.
Werk. Trekt den Arm nederwaards.
De Ondergraats- of Doornfpier. Infrafpinatus. Begin. Onder de graat of doorn van het Schouderblad.
Inpl. In den Hals van het Opperarmbeen. Werk. Haalt den Arm agterwaards.
De breedfte Rugfpier. Latisjimus D vji,
Begin. Zeer breed van den rand van het Darmbeen , en van alle de doornagtige uitfteekzels van het Heiligbeen, en die der Lendenwervelen, en van de 7 onderfte van den Rug.
Inpl. In het bovenst en binnenst van het Opperarinbeen.
We>k, Trekt den Arm agter- en nederwaards.
De



C 6? )
De Schuinfche Buikfpier. Obliquus externus Abdo*
minis.
Begin. Van de Ribben, by de Zaagfpier
n?\ S1 deJwkt^ StreeP en Iiet Schaambeen. Werk. Perst den Buik, omkleedt denzelven en bevordert de Ademhaaling.
AAN DE DYE.
De groote Bilfpier. Gluteus major. Begin. Van de buitenvlakte van het Darmbeen.
yan het Heiligbeen en Heupbeen. Inpl. Met een breede Pees, 4 vingeren onder
den gruoten Draaijer, aan de agterzyde
van het Dyebeen. Werk. Strekt het Dyebeen uit.
De middenfte Bilfpier. Gluteus medius. Begin. Van de buitenvlakte van het Darmbeen. Sl% ï? den grooten Draaijer. Werk. Strekt het Dyebeen uit.
AAN DEN ASM.
De driehoekige Schouderfpier. Deltoïdes.
Begin. Van het Sleutelbeen en Schouderblad.
S \ £y?a ,middL^ in het Opperarmbeen. Werk. Heft den Arm in de hoogte.
VER'












( 69 )
VE R KLAAR ING
VAN
F IL A A T, XXI,
DE SPIEREN VAN HET HOOFD TER ZïDÉi
De Voorhoofds-Spieren. Musculi frontales.
Begin. By de kroonnaad.
Inpl. Onder de Wenkbrauwen.
Werk. Rimpelen de huid van het Voorhoofd.
De Slaapfpier. Temporalis. Begin. Van het Slaapbeen en Agterhoofdsbeem Inpl. In de kroon der Onderkaak. Werk. Ligt de Onderkaak op.
De rondgaande Spier der Oogleden. Orbicularis Palpebrarum. Begin. In den kleinen hoek van het Oog. Inpl. In den grooten hoek van het Oog. Werk. Sluit de Oogleden.
De Agterhoofdsfpier. Occipitalis.
Begin. Onder aan het AgterhoofVJ. Inpl. Aan de Winkelnaad. Werk. Trekt de huid agterwaards4
F AAN



AAN DEN HALS EN ROMP.
De Borstbeens Tepelfpier, of fchuinfche Halsfpier. Sterno-mastoïdeus.
Begin. Boven van het Borst- en Sleutelbeen. Inpl. In het tepelwyze Uitfteekzel. Werk. Buigt het Hoofd voorwaards.
De Monnikkapsfpier. Cucullaris, of Trapejius.
Begin. Aan de zyde van den Rug, Hals en het Agterhoofd.
Inpl. In het Schouderblad en Sleutelbeen. Werk. Beweegt het Schouderblad op verfcheideneriei wyze.
De kleine ronde Spier. Teres minor.
Begin. Van den onderften rand van het Schouderblad.
Inpl. In den hals van het Opperarmbeen. - Werk. Haalt den Arm agterwaards.
De groote ronde Spier. Teres major.
Begin. Van den onderften hoek,of punt van het Schouderblad.
Inpl. Even ouder het hoofd van het Opperarmbeen.
Werk. Trekt den Arm nederwaards.
De Ondergraats- of Doornfpicr. Infrafpinatus. Begin. Onder de graat of doorn van het Schouderblad.
Inpl. In den hals van het Opperarmbeen. Werk. Haalt den Arm agterwaards.
Di



(7i 3
Ee breedfte Rugfp;er. Latisfimw Dcrjt.
Begin, Zeer breed van den rand van het Darmbeen , en van alle de doornagtige Uitfteekzels van het Heiligbeen; die" der Lendenwervelen , en van de 7 onderfte van den rug.
Inpl. In het bovenst en binnenst van het Opperarmbeen.Wirk. Trekt den arm agter- en nederwaards.
De groote Borstfpier. Pectomlis major.
Begin. Van het Sleutelbeen , Borstbeen en de Ribben.
Inpl. Omtrent midden in het Opperarmbeen. Werk. Trekt den Arm naar de Borst.
De groote voorlle Zaagfpier. Serratus antiais major, Begin, Van de 5 onderfte waare, en van de 1 bo-
venfte onvvaare Ribben. Inpl. In den grond van het Schouderblad. Werk. Trekt het Schouderblad' voor- en nederwaards.
De buitenfte fchuinfche Buikfpier. Obliquus exter* mis Abdominis. Begin. Van de Ribben by de Zaasfpier, Inpl. In de witte Streep en het Schaambeen. Werk. Perst den Buik; omkleedt denzelven, en bevordert de Ademhaaling.
De regte Buikfpier, met de witte Streep, en de dwarfche afdeelingen. Reclus et Linea alba, Begin. Van het Schaambeen. Inpl. In het Borstbeen en de Ribben. Werk. Dient, gelyk de voorgaande, tot perfins: van den Buik, en bevordering der Ademhaaling, *
F a



(7*)
De groote- Bilfpier. Gluteus major. Begin. Van de buitenvlakte van het Darmbeen,
van het Heiligbeen en Heupbeen. Inpl. Met een breede Pees, 4 vingeren onder
den grooten Draaijer aan de agterzyde
van het Dyebeen. Werk. Strekt het Dyebeen uit.
De middenfte Bilfpier. Gluteus medius. Begin. Van de buitenvlakte van het Darmbeen. Inpl. In den grooten Draaijer. Werk. Strekt het Dyebeen uit.
AAN DEN ARM.
De Driehoekige Schouderfpier. Deltoïdes. Begin. Van het Sleutelbeen en Schouderblad. Inpl. Byna midden in het Opperarmbeen. Werk. Heft den Arm in de hoogte.
VER.









VERKLAARING
VAN DE
S P I E 1 E I,
AAN DEN
AIM en de HAND.
NEVENS DERZELVER
BEGIN, INPLANTING ,
E N
WERKING.
MET HAARE GEWOONLYKE LATYNSCHE BENAAM INGE N.






(75)
VERKLAAR ING
VAN
P TL A A T, XXII.
DE SPIEREN AAN DEN ARM EN DE HAND VAN VOOREN.
De Driehoekige Schouderfpier. Deltoïdes. Begin. Van het Sleutelbeen en Schouderblad. Inpl. Byna midden in het Opperarmbeen. Werk. Heft den arm in de hoogte.
De Tweehoofdige Spier. Biceps. Begin, pp twee plaatzen van het Schouderblad. Inpl. In het bovenfte van het Spaakbeen. Werk. Buigt den Elleboog.
De binnenfte Armfpier. Brachieus internus. Begin. Van de Schouder,onderde driehoekigeSpier. Inpl. Boven aan het Ellebeen. Werk. Buigt mede den Elleboog.
P4 De



( 76 )
De Driehoofdige Spier. Triceps.
beftaaude in de volgende drie Spieren.
De buitenfte Armfpier. Brachieus extertius. Bezin. Aan de luiitenzyde van het Opperarmbeen. Inpl. In het Ellebeens uitfteekzel.
De lange Elleboogs Üitftrekker. Extenfor Cubiti longus.
Be°in Van den Hals van het Schouderblad. Inpl. Mede in het Ellebeens Uitfteekzel.
De korte Elleboogs Üitftrekker. Extenfor Cubiti brevis.
Bezin. Aan de binnenzyde van het Opperarmbeen. hll Mede in het Ellebeens Uitfteekzel. Werk. Deeze, met de twee voongen te tarnen,
de driehoofdige Spier genaamd, ftrekken
den Onderarm uit.
De ronde voorömkeerende Spier. Pronator rotunduu Bezin. Van de binnenknokkel desOpperarmbeens. Inpl. Midden in de buitenzyde van het Spaak-
Werk. Draait het Spaakbeen met de Hand vooren binnenwaards. De lange agterömkeerende Spier. Supinator longus.. Bezin. Buitenwaards van het Opperarmbeen. iS. In de onderfte knokkel van het Spaakbeen. Werk. Draait het Spaakbeen met de Hand agteren buitenwaards. De lange Handpalmsfpier. Palmaris longus.
Bezin. Van de binnenfte knokkel van het Opperë armbeen, en gaat, met een lange Pees,
Intl. in de Palm van de Hand , alwaar dezelve in P een breed peesagtig uitfpanzel zig uitbreidt.
Werk, Rimpelt en maakt de Handpalm hol.



(77)
De binnenfte Ellebeensfpier. Cubiteus internus.
Begin. Van de binnenfte knokkel van het Onner-
armbeen. *r Inpl. By den kleinen Vinger. Werk. Buigt de Voorhand.
De binnenfte Spaakbeensfpier. Radialis internus. Begin. Van de binnenfte knokkel van het Opper-
armbeen. rr Inpl. In de Voorhand by den Duim. Werk. Buigt mede de Voorhand.
De Duims Afvoerder. Jbdu&or Pollicis. Begin. Aan de Voorhand onder den Duim
Inpl' Duinf eei'fte Cn tW£ede beentJ'e va" den Werk. Voert den Duim af.
De korte Handpalmsfpier. Palmaris brevis. Begin. Van het deel van de Nahand, dat onder
den kleinen Vinger is. Inpl. In de huid van de Handpalm. Werk, Maakt de Handpalm hol.
F S VER-












C7<0
VE 11 KLAARING
van
P 3L A A T, XXIII. ''h
öe spieren van den arm en de hand van agteren.
De Driehoekige Schouderfpier. DeltoUes.
Begin. Van het Sleutelbeen en Schouderblad.
h& S/fa n in het 0PPerarmbeen. *Ter*. Heft den Arm in de hoogte.
De buitenfte Armfpier. Brachieus externus. Begin. Aan de buitenzyde van het Opperarmbeen. Inpl. In het Ellebeens Uitfteekzel. 1<UIUDeen-
De lange Elleboogs Üitftrekker. Extenfor Cubiti ongus. J '
Begin. Van den Hals van het Schouderblad, Inpl, Mede in het Ellebeens Uitfteekzel,
De



De korte Elleboogs Üitftrekker. Extenfor Cubiti brevis.
Begin. Aan de binnenzyde van het Opperarmbeen. Inpl. Mede in het Ellebeens Uitfteekzel. Werk. Deeze, met de twee voorigen te famen,
de driehoofdige Spier genaamd , (trekken
den Onderarm uit.
De buitenfte lange Spaakbeensfpier. Radialis externus longus.
Begin. Van de buitenfte knokkel des Opperarmbeens.
Inpl. In het eerde beentje der Nahand. Werk. Strekt de Voorhand uit.
De buitenfte korte Spaakbeensfpier. Radialis externus brevis.
Begin. Van de buitenfte knokkel van het Opperarmbeen.
Inpl. In het tweede beentje van de Nahand. Werk. Strekt de Voorhand uit.
De binnenfte Ellebeensfpier. Ulnaris interma. Begin. Van de binnenfte knokkel van het Opper-
armbeen. Inpl. By den kleinen Vinger. Werk. Buigt de Voorhand.
De buitenfte Ellebeensfpier. Ulnaris externus. Begin. Van de buitenfte knokkel van het Opperarmbeeu.
Inpl. Aan de Nahand in het beentje dat onder den kleinen Vinger is. Werk. Strekt de Voorhand uit.
De



( 81 )
De gemeene üitftrekker der Vingeren. Extenfor communis Digitorum. J
' Begin. Van de buitenfte knokkel van het Opperarmbeen , gaat langs de buitenzyde van den Onderarm benedenwaards, en verdeelt ziff buiten op de hand in vier Peezen Inpl. In den rug van de kootjes der vier Vin geren.
Werk. Strekt de vier Vingeren uit.
De korte Duims Üitftrekker. Extenfor Pollicis brevis. Begin. Van het Ellebeen uitwendig. Inpl Buiten aan het eerfte lid van den Duim. Werk. Strekt den Duim uit.
De lange Üitftrekker des Duims. Extenfor Pollicis longus.
Begin. Van het Ellebeen buitenwaards.
Inpl. Buiten in het tweede en derde lid van
den Duim. Werk. Strekt den Duim uit.
De Wysvingers Afvoerder. Abdaclor Indicis. Begin. Aan de zyde van het eerfte lid des Duims
en van het eerfte Nahandsbeen. Inpl. In het eerfte Lid des Wysvingers aan de
zyde des Duims. Werk. Brengt den Wysvinger van de andere
Vingeren af naar den Duim.
De Band, waaronder de Peezen doorgaan.
VER-












C83)
VERKLAARlNo
VAN
P IL A A T, XXIV.
CE SPIEREN, AAN DEN ARM ÉN DE HAND.
De Driehoekige Schouderfpier. Deltoïdet.
Begin. Van het Sleutelbeen en Schouderblad
uA Êy?a,midd,en in het Opperaïmbeen ' Werk. Heft den Arm in de hoogte.
De Tweehoofdige Spier. Biceps. Begin. Op twee plaatzen van het Schouderblad.
uf'y n -het J,ove15fte vau het Spaakbeen Werk. Buigt den Elleboog. .
De binnenfte Armfpier. Brachieus internus. Begin. Van^de Schouder, onder de driehoekige
Inpl. Boven aan het Ellebeen. Werk. Buigt mede den Elleboog.
De ronde voorömkeerende Spier. Pronator rotundus. Begm' beensde binnenknokkel des OpperarmInpL blend£n ^ '!e buitenzyde van he* SpaakWerk. Draait het Spaakbeen met de Hand vooren binnenwaards.
De



( 84)
De lange agterömkeerende Spier. Supinator longus* Begin. Buitenwaards van het Opperarmbeen. Jnpi. In de onderfte. knokkel van het Spaakbeen. Werk. Draait het Spaakbeen met de Hand agter- en buitenwaards.
De lange Handpalmsfpier. Palmaris longus.
Begin. Van de binnenfte knokkel van het Opperarmbeen , en gaat, met een lange Pees,
Inpl. in de Palm van de Hand, alwaar dezelve in een breed peesagtig uitfpanzel zig uitbreidt.
Werk. Rimpelt en maakt de Handpalm hol.
De binnenfte Ellebeensfpier. Cubiteus internus.
Begin. Van de binnenfte knokkel van het Opper-
armbeen. Inpl. By den kleinen Vinger. Werk. Buigt de Voorhand.
De binnenfte Spaakbeensfpier. Radialis internus. Begin. Van de binnenfte knokkel van het Opperarmbeen.
Inpl. In de Voorhand by den Duim. Werk. Buigt mede de Voorhand.
De buitenfte lange Spaakbeensfpier. Radialis exter* mis longus.
Begin. Van de buitenfte knokkel des Opperarmbeens.
Inpl. In het eerfte beentje der Nahand. Werk. Strekt de Voorhand uit.
De buitenfte korte Spaakbeensfpier. Radialis extermis brevis.
Begin. Van de buitenfte knokkel van het Opperarmbeen.
Inpl. In het tweede beentje van de Nahand. Werk. Strekt de Voorhand uit.
De



( 85)
De buitenfte Ellebeensfpier. Ulnaris externus. Begin. Van de buitenfte knokkel van het Opper* armbeen.
Inpl. Aan de Nahand , in het beentje,dat onder
den kleinen Vinger is. Werk. Strekt de Voorhand uit.
De gemeene Üitftrekker der Vingeren, Extenfor communis Digitorum. Begin. Van de buitenfte knokkel van het Opperarmbeen, gaat, langs de buitenzyde van den -Onderarm, benedenwaards , en verdeelt zig, buiten op de hand, in vier Peezen.
Inpl. In den rug van de kootjes der vier Vingeren» Werk. Strekt de vier Vingeren uit.
De korte Duims Üitftrekker. Extenfor Pollicis brevis. Begin. Van het Ellebeen uitwendig. Inpl. Buiten aan het eerfte lid van den Duim. Werk. Strekt den Duim uit.
De Wysvingers Afvoerder. Abduftor Indicis, Begin. Aan de zyde van het eerfte lid des Duims
en van het eerfte Nahandsbeen. Inpl. In het eerfte lid des Wysvingers, aan de
zyde des Duims. Werk. Brengt den Wysvinger van de anders
Vingeren af naar den "Duim.
De Band, waaronder de Peezen doorgaan,
0
VER*












VERKLAARING
van de
S ï I E 1 E I,
aan de
BYE, het BEEN
en den
VOET-
nevens derzelver
BEGIN, INPLANTING
e n
WERKING.
met haare gewoonlyre latïm» sche benaamingen,






(89)
VERKLAARING
VAN
P TL A A T, XXV en XXVI.
DE SPIEREN AAN DE DYE, HET BEEN EN DEN VOET, VAN VOOREN.
De Darmbeensfpier. Iliacus. Begin. Inwendig van het Darmbeen , en werkt
met de Lendenfpier, Pfoas. Inpl. In den kleinen Draaijer. Werk. Buigt het Dyebeen.
De Driehoofdige Dyefpier. Triceps.
Begin. Van het Schaam- en Darmbeen
7r^/", ï," de Ccherpe van het Dyebeen. Herk. Irekt het Dyebeen binnenwaards.
De Schaambeensfpier. Petlineus. Begin. Boven aan het Schaambeen. Inpl. Onder den kleinen Draaijer Werk. Voert het Dyebeen binnenwaards.
De tweehoofdige Dyefpier. Biceps. Begin. Van de verhevenheid van het Zitbeeu
t «, T di fdl,erpe, ^ van het Dyebeen. * Inpl Aan het hoofd van het Kuitbeen. Werk. Buigt, met de halfvliezige, halfzenuwagbeeV" lk Dyefpier' het Scheen-
G 3 Dt



(9o)
De fmalle Dyefpier. Gracilis. Begin. Van de vereeniging der Schaambeenderen, Inpl. Aan de binnenfte knokkel van het Scheenbeen.
Werk. Buigt, met de halfvliezige , halfzenuwagtige en tweehoofdige Dyefpier, het Scheenbeen.
De regte Dyefpier. ReBus Cruris. Begin. Van den voorflen doorn van het Darmbeen,
Intf. Boven in het Scheenbeen onder de Kniefchyf.
Werk. Helpt het Scheenbeen uitftrekken.
De groote binnenfte Dyefpier. Vastus internus. Begin. Van de binnenzyde van het Dyebeen. Inpl. Boven in het Scheenbeen. Werk. Strekt mede het Scheenbeen uit.
De groote buitenfte Dyefpier. Vastus externus.
Begin. Van de buitenzyde van het Dyebeen.
Inpl. Deeze, en de twee voorgaande, maaken een fterke Pees, die boven over de Kniefchyf gaat, en eindigt, van vooren, boven in de verhevenheid van het Scheenbeen.
Werk. Helpt te gelyk met de voorgaande tot het uitftrekken van het Scheenbeen.
De Snydersfpier. Sartorius.
Begin. Aan den bovenften doorn des Darmbeens. Inpl. Boven aan den binnenkant van 't Scheenbeen.
Werk. Haalt het Scheenbeen agter- en binnenwaards,
Do



(9i )
De breede Swagtel- of Windelfpi'er. Musculus Fascios lala.
Begin. Van den bovenften doorn djs Darmbeens Inpl. Eindigt in de Dyezwagu-l , fekcia tata; welke de helft van de Bil , Dye en het Been, tot by den buitcnenkel bekleedt. Werk. Haalt het Been buitenwaards.
De voorfte Scheensbeenfpier. Tibialis anticus. Begin. Boven van de buitenknokkel van het
Scheenbeen. Inpl In den Navoet inwendig. Werk. Buigt den Voet voorwaards.
De Kuitfpier. Gastrocnemius.
Begin. Met twee hoofden onmidlyk boven de twee knokkels van het Dyebeen.
Inpl. Met de Zoolfpier vereenigd, in de bultigheid van het hielbeen.
Werk. Strekt, nevens de Zoolfpier, den Voet uit.
De Zoolfpier. Solew.
Begtn. Aan het bovenfte van het Kuit- en Scheenbeen.
Inpl. Vereenigd met de Kuitfpier maaken deeze beide te zamen de Pees van Achilles, welke zig vasthegt in de bultigheid van het hielbeen. 11
Werk. Strekt, met de Kuitfpier, den Voet uit.
De agterfte Kuitbeensfpier. Peroneus posticus. Begin. Boven van het Kuitbeen. Inpl. Met zyn Pees in het eerfte beentje van
den Navoet. Werk. Haalt den Voet buitenwaards,
G 4 ' De



( 9* }
De lange Üitftrekker der Teenen. Extenfor longus. Begin. Van den tusfchenbeensband, tusfchen bet bovenlte van het Scheenbeen en het Kuitbeen.
Inpl. Met zyn vier Peezen onder den ringband doorloopende eindigt hy aan de bovenvlakte van de vier kleine Teenen.
Werk. Strekt de Teenen uit,
Des grooten Teens Afvoerder. JbduBor Pollicis. Begin. Aan de binnenzyde van het Hielbeen. Inpl. Aan de zyde van den grooten Teen binnenwaards.
Werk. Trekt den grooten Teen van de anderen af.
Des grooten Teens Üitftrekker. Extenfor Pollicis, Begin. Van het midden van het Scheen- en Kuitbeen.
Inpl. In het eerfte en tweede lid van den grooten Teen.
Werk. Strekt den grooten Teen uit.
Pes grooten Teens Buiger. Flexor P -llicis. Begin. Aster en beneden van het Kuitbeen. In]l, Aan het laatfte Lid des grooten Teens. Werk. Buigt den grooten Teen.
pe Band, waaronder de Peezen loopen.
VER-









(93 )
VERKLAARING
VAN
PLAAT, XXVI.
De groote Bilfpier. Gluteus major. Begin. Van de buitenvlakte van het Darmbeen,
van het Heilig- en Heupbeen. Inpl. Met een breede Pees, vier vingeren onder
den grooten Draaijer, aan de agterzydö
van het Dyebeen. Werk. Strekt het Dyebeen uit,
De Driehoofdige Dyefpier. Triceps. Begin. Van het Schaam- en Darmbeen. Ir.pl. In de fcherpe lyn van het Dyebeen. Werk. Trekt het Dyebeen binnenwaards.
Det weehoofdige Dyefpier. Biceps.
Begin. Van de verhevenheid van het Zitbeen, en de fcherpe lyn van het Dyebeen.
Inpl. Aan het hoofd van het Kuitbeen.
M erk. Buigt, met de halfvliezige, halfzenuwagtige en de fmalle Dyefpier, het Scheenbeen.
De Halfvliezige Spier. Semimembranofus. B gm. Van de bultigheid van het Zitbeen. Inp. Aan de binnenfte knokkel van het Scheenbeen.
Werk. Buigt, met de tweehoofdise Dyefpier, de halfzenuwagtige en fmalle fpier, het Scheenbeen.
G 5 De



(94)
De Halfzenuwagtige Spier. Seminervefus.
Begin. Van de verhevenheid van het Heup- of Zitbeen.
Inpl. By de binnenfte knokkel van het-Scheenbeen.
Werk. Buigt, met de tweehoofdige Dyefpier, de halfvliezige en fmalle Spier, het Scheenbeen,
De fmalle Dyefpier. Gmci'is.
Begin. Van de vereeniging der Schaambeenderen. Inpl. Aan de binnenfte knokkel van het Scheenbeen.
Werk. Buigt, met de halfvliezige, halfzenuwagtige en tweehoofdige Dyefpier, het Scheenbeen.
De groote binnenfte Dyefpier. Vastus internus.
Begin. Van de binnenzyde van het Dyebeen. Inpl. Boven in het Scheenbeen. Weik. Strekt het Scheenbeen uit.
De groote buitenfte Dyefpier. Vastus externus.
Begin. Van de buitenzyde van het Dyebeen.
Inpl. Deeze, met de voorgaande, en de regteDyefpier , maaken een fterke Pees, die boven over de Kniefchyf gaat, en eindigt van vooren, boven in de verhevenheid van het Scheenbeen.
Werk. Helpt te gelyk met de voorgaande tot het uitftrekken van het Scheenbeen.
De Snydersfpier. Sartorius. Begin. Aan den bovenften doorn des Darmbecas. Inpl. Boven aan den binnenkant van het Scheenbeen.
Werk. Haalt het Scheenbeen agter- en binnenwaards.
De



( 95 )
De Kuitfpier. Gastrocnemius.
Begin. Met twee hoofden onmidlyk boven de twee knokkels van het Dyebeen.
Inpl. Met de Zoolfpier vereenigd, in de bultigheid van het Hielbeen.
Werk. Strekt, nevens de Zoolfpier, den Voet uit.
pe Zoolfpier. Soleus.
Begin. Aan het bovenfte van het Kuit- en Scheenbeen.
Inpl. Vereenigd met de Kuitfpier, maaken deeze beide te famen de Pees van Achilles, welke zig vasthegt in de bultigheid van het Hielbeen.
Werk. Strekt, met de Kuitfpier, den Voet uit.
De agterfte Kuitbeensfpier. Peroneus posticus. Begin. Boven van het Kuitbeen. Inpl. Met zyn Pees in het eerfte beentje van
den Navoet. Werk. Haalt den Voet buitenwaards.
Des kleinen Teens Afvoerder. Abducïor minimi Digiti.
Begin. Van het Hielbeen, buitenwaards.
Inpl. Aan de buitenzyde van het eerfte Lid des
kleinen Teens. Werk. Voert den kleinen Teen af van de anderen.
VER-












VERKLAARING
VAN
PLAAT) XXVII, XXVI en XXV.
DE SPIEREN AAN DE DY EN, BEENEN EN VOETEN, OP ZYDE.
De groote Bilfpier. GJu'eus major.
Begin. Van de buitenvlakte van het Darmbeen, van het Heilig- en Heupbeen.
Iripl. Met een breede Pees, vier vingeren onder den grooten Draaijer, aan de" agterzyde van het Dyebeen.
Werk. Strekt het Dyebeen uit.
De middenfte Bilfpier. Gluteus medius.
Begin. Van de buitenvlakte van het Darmbeen. lhpl. In den grooten Draaijer. Werk. Strekt het Dyebeen uit.
De tweehoofdige Dyefpier. Biceps.
Begin. Van de verhevenheid van het Zitbeen, en de fcherpe lyn van het Dyebeen.
Inpl. Aan het hoofd van het Kuitbeen.
Werk. Buigt, met de halfvliezige, halfzenuwagtige en de fmalle Dyefpier , het Scheenbeen.
De Halfvliezige Spier. Semi-membranofus. Begin. Van de bultigheid van het Zitbeen. Inpi. Aan de binnenlte knokkel van het Scheenbeen.
Werk. Buigt, met de tweehoofdige Dyefpier, de halfzenuwagtige en fmalle Spier , het Scheenbeen.
De



C 98 )
De Halfzenuwagtige Spier. Seminetvofus.
Begin. Van de verhevenheid van het Heup- of Zitbeen.
Inpl. By de binnenfte knokkel van het Scheenbeen.
Werk. Buigt, met de tweehoofdige Dyefpier, de halfvliezige en fmalle Spier, het Scheenbeen.
Da fmalle Dyefpier. Gracilis.
Begin. Van de vereeniging der Schaambeenderen. Inpl. Aan de binnenfte knokkel van het Scheenbeen.
Werk. Buigt, met de halfvliezige, halfzenuwagtige en tweehoofdige Dyefpier, het Scheenbeen.
De regte Dyefpier. Reblus Cruris. Begin. Van den voorften doorn van het Darmbeen. Inpl. Boven in het Scheenbeen onder de Kniefchyf.
Werk. Helpt het Scheenbeen uitftrekken.
De groote binnenfte Dyefpier. Vastus internus. Begin. Van de binnenzyde van het Dyebeen, Inpl. Boven in het Scheenbeen. Wsik. Strekt mede het Scheenbeen uit.
De groote buitenfte Dyefpier. Vastus externus.
Begin. Van de buitenzyde van het Dyebeen.
Inpl. Deeze, en de twee voorgaande , maaken een fterke Pees, die boven over de Kniefchyf gaat, en eindigt van vooren , boven in de verhevenheid van het Scheenbeen.
Werk. Helpt te gelyk met de "voorgaande tot het uitftrekken van het Scheenbeen.
Ds



C 99 )
De Snydersfpier. Sartorius. Begin. Aan den bovenden doorn des Darmbeéns. Inpl. Boven aan den binnenkant van het Scheenbeen.
Werk. Haalt het Scheenbeen agter- en binnenwaards.
De breede Swagtel- of Windelfpier. Musculus Fasci<s lattB.
Begin. Van den bovenften doorn des Darmbeéns.
Inpl. Eindigt in de Dyezwagtel, Fascia lata, Welke de helft van de Bil,Dye en het Been, tot by den buiten enkel, bekleedt.
Werk. Haalt het Been buitenwaards.
De voorde Scheenbeensfpier. Tibialis anticus. Begin. Boven van de buitenknokkel van het
Scheenbeen. Inpl. In den Navoet inwendig. Werk. Buigt den Voet voorwaards.
De Kuitfpier. Gastrocnemius. Begin. Met twee hoofden, onmidlyk boven de
twee knokkels van het Dyebeen. Inpl. Met de Zoolfpier vereenigd in de bultig;..
heid van het Hielbeen. Werk. ^rekt, nevens de Zoolfpier, den Voet
De Zoolfpier. Soleus.
Begin. Aan het hovende van het Kuit- en Scheenbeen.
Inpl. Vereenigd met de Kuitfpier, maaken dee* ze beide te zamen de Pees van Achilles, welke zig vasthegt in de bultigheid van het Hielbeen.
Werk. Strekt, met de Kuitfpier, den Voet uit.
D®



< IOO )
Be agterfte Kuitbeensrpier. Peroneus posticus. Begin. Boven van het Kuitbeen. Inpl Met zyn Pees in het eerfte beentje van dett Navoet.
Werk. Haalt den Voet buitenwaards.
De lange Üitftrekker der Teenen. Extenfor longus. Begin. Van den tusfchenbeensband, tusfchen het bovenfte van het Scheenbeen en het Kuitbeen.
Inpl. Met zyn vier Pcezen onder den ringband doorloopende, eindigt hy aan de bovenvlakte van de vier kleine Teenen.
Werk. Strekt de Teenen uit.
Des grooten Teens Afvoerder. AbduStrr Pollicis. ' Begin. Aan de binnenzyde van het Hielbeen. Inpl. Aan de zyde van den grooten Teen binnenwaards.
Werk. Trekt den grooten Teen van de anderen af. Des grooten Teens Üitftrekker. Extenfor Pollicis.
Begin. Van het midden van het Scheen- en Kuitbeen.
Inpl. In het eerfte en tweede lid van den grooten Teen. Werk. Strekt den grooten Teen uit.
Des grooten Teens Buiger. Flexor Pollicis. Begin. Agter en beneden van het Kuitbeen. Inpl. Aan het laatlte Lid des grooten Teens. Werk, Buigt den grooten Teen.
Des kleinen Teens Afvoerder. AbduSlorminimi Digiti, Begin. Van het Hielbeen , buitenwaards. Inpl. Aan de buiteuzyde van het eerfte Lid des
kleinen Teens. Werk. Voert den kleinen Teen af van de andere.
De Band, waaronder de Peezen loopen.









DERDE AFDEEL ING
OVER. DE
OEFENING der KENNIS
VAN DE
GEDAANTEN en WERKINGEN
DER
BEENDEREN en SPIEREN,
EN 'T GEBRUIK DAT MEN DAARVAN IN DE STUDIE DER
TEKEN- SCHILDER-
E N
BEELDHOUWKUNST
TE MAAKEN HEBBE.
^ekerlyk zal een Leerling, in de Teken, kunst, vraagen naar de beste wyze, waar op hy zich in deeze Studie, meerder en meerder, oefenen zal ? Ik verbeeld my dat hy genoeg vorderen zal, alshy op deeze wyze te werk gaa; — naamlyk, dathy, gelyk te vooren gezegd is, uit de voorgaanH de



( 102 )
de XXVII Anatomifche Verklaaringen, by eene naauwkeurige befchouwing der Printverbeeldingen, de Naamen der Beenderen en Spieren van buiten leere, en van de laatstgemelden haar Begin, Inplanting en Werking opfpeure; op dat hy zig ieder derzelven zo wel kan voorftellen, als de gemeenzaame bekende groote deelen van zyn Lichaam. Daarna, zou hy een groot nut kunnen trekken, uit het naartekenen van een goed Anatomisch Pleisterbeeld,. omdat daarin de Spieren zich van rondom vërtoonen; waar uit hy, tot uitbreiding en opheldering zyner verkreegene kunde, verder zal kunnen nagaan de ligging en het maakzeï der Spieren, en welke Beenderen onder dezelve,op de bloote huid , zigtbaar zyn. Ja, men zoude op het zelve, tot verwerking van verkreegen denkbeelden der menfchelyke gedaanten, dezelfde letters, . overéénkomende met deeze myne Befchryving en Printverbeeldingen, kunnen Hellen, en onder het naauwkeurig naarte-
kc-



C 103 )
kenen, van deel tot deel, myne Ver* klaaringen, zo men die nog niet van buiten weet, kunnen inzien, daarmede vergelyken, en vooral overdenken; ten einde men zo gemeenzaam met dezelve worde, dat men zich eene Spier in haa» re werking kan voorftellcn, en uit het hoofd tekenen, en dat men, uit eemV Beeld, Tekening of Schildery, de Spieren, in werking verbeeld, kan beöordeelen, of dezelvcn wel ofkwaalyk gemaakt zyn.
Vervolgens zal de oefenende Tekenaar een groot nut kunnen trekken, uit het naar teken en van de beste Pleisterbëelden naar de Antieken (*), volgens de voorbeelden in het Boek van carlo er. rard(I), en eene Anatomifche manier. — Hierdoor zal hyde Anatomie derTekenaars leeren, op eene aangenaame, en mee de kunst overeenkomende, wyze. Laatfte-
Jyk
(*) Zie de Redevoering over het naartekenen der Antieke Beelden, door j. buys, 7 Odtob. 176? gedaan. '
(t) Gedrukt te Rome, iöor.
H 3



C 104 )
lyk moet hy al het geen hy dus geleerd heeft, tragten -werkftellig te maaken, in het tekenen naar het leevend Menschbeeld; en wel agt geeven, dat hy dc Spieren verbeelde , zo als hy dezelve waarlyk in de Natuur befchouwt; dat is, bekleed met het celagtige- of vet-vlies, en met de huid en opperhuid; gelyk wy zien dat door de maakers der Antieke Beelden altoos is waargenomen.
Noodzaaklyk is het, dat hy de Beenderen en Spieren, benevens hunne werkingen, in allerleie bedryven en beweegingen , op zyn eigen lichaam, met 'er daad, en door gezigt en gevoel beproeve; maar niet minder nuttig is het, dat hy dit onderzoek in 't werk Helle, op een welgemaakt leevend Menschbeeld, 't welk hy tot zyn modél verkooren heeft (*); onderzoekende en befchouwende het zelve, volgens myne Verklaaring,
in
(*) Zo als van den Heer Profesfor bonn reeds meermaalen op onze Stads Teken-Academie gedaan is.



C 105 )
in allerleie ftanden, beweegingen en
werkingen. . Ja hy kan genoegzaam
van iedere Spier, in 'c byzonder, of wel van eenigen, in de daad, of adie, met elkander te gelyk werkende Spieren, haare veranderingen van gedaante waarneemen, en zommigen , die eenige tyd duuren kunnen,vaardigaffchetfen (*).
Als de Beoefenaar der Tekenkunst, alvorens, de Anatomie, op deeze wyze, geleerd hadt, gelyk ik hier vóór befchreven hebbe, zoude het hem zekerlyk nuttig weezen een goed Scelet naauwkeurig naar te tekenen (f), en vervolgens, om zich in deeze nuttige, ja noodzaakelyke, vveetenfchap mS meerder te verfterken, meermaalen by te woonen het ontlceden
van
(*) Zie de Redevoering over 't Tekenen naar het Leevend Mensenbeeld, 16 Decemb. 1769, door J. boys gedaan, bi. 61-65.
CO Hier toe is op onze Teken-Academie bekwaame gelegenheid, door het fraaije Scelet, van Profesfor camper, tot dat einde aan dezelve vereerd.
H 3



C 106 )
Van doode lichaamen, wanneer zulks > gelyk voormaals in de Academie der Caraceen, door zekeren antonio de la torre, ten dienfte der Tekenaars, gefchiedde(*). 't Welk anders, met dat oogmerk niet gedaan wordende , integendeel voor den Kunstoefenaar zeer fchadelyk zoude kunnen zyn, door de verkeerde denkbeelden, die by deswegens verkrygen zou; waaromtrent de onervaren leerling gevaar loopt, als hy, zonderde voorafgaande, en door my reeds aangeweezen, kundigheden, de Anatomie, voor zo verre die hem noodzaaklyk is, uit het ontleeden der Lyken alleen, zou tragten te leeren.
Dat het bywoonen van het ontleeden van doode lichaamen, voor Meesters in de Tekenkunst, en der Anatomie reeds
kun-
(*) Profesfor konn heeft de vriendelykheid, om, fomtyds , ten diende der Tekenaars, op onze Akademie, te ontleeden, of ook wel Kunstminnaar ren te nooriigen, tot het bywoonen zyner openbuare ontleedkundige Lesfen , op de Stads Anatomie,



C 107 )
kundig , nuttig is, om meer en meer te vorderen, biykt aan de voorbeelden, welke het leven der fchilders van Ro-. me, Florence, Boulogne, en andere, uitleveren; want wy leezen(*), dat rubBENs,in een Latynsch Handfchrift, getuigt, dat hy by eenen pompeo leon 1, van Arezzo, gezien heeft een menigte Studie - Tekeningen , door l e onard da vinci gemaakt, van de Anatomie van Menfchen en Paarden; dus heeft ook r a f a ë e , maar byzonderlyk michel angelo te werk gegaan, 't welk blykt aan eenige pryzenswaardige Anatomifche beelden , welker Pleistergietzels genoeg bekend, en van een onwaardeerlyk nut voor den Tekenaar , in zyne ftudie, zyn.
Doch alle deeze verkregen Anatomifche kundigheden zouden kwaalykgebruikt, of op eenige onvoegzaame wyze misbruikt,
kun-
(*) In 't Leven der vermaardfte Schilders, uit 't Frahsch van den Heer de pilbs.W. 148—152,
H 4



C 108 )
karnen worden, tot nadeel van den oefenaar der Tekenkunst, zyne werken, en kunstvermogens, wanneer hy, buiten noodzaake, met deeze zyne kennisfe der Anatomie, in zyne werken wilde praaien ; — en aan dit gebrek hebben veele, anderszins bekwaame, ja zelfs groote Meesters zich fchuldig gemaakt — als, onder anderen, mar ten van heemskerk, die, buiten tegenfpraak, een van de zekerfte Tekenaars en Grondleggers Van een goeden omtrek is : maar die, door verzuim eener oplettende befchouwing van de Werken der oude Grieken en Romeinen, tot een fchraale en drooge manier vervallen is, en waarin het hem aan geene naarvolgers ontbroken heeft. Ja zelf de zo even aangehaalde michel angelo,, hoe groot een meester ook in de kunst, heeft, in zyne Tekeningen en Schilderyen, de Spieren van het menfchelyk lichaam te fterk uitgedrukt, even of hy niet bedagt ware dat het vetvlies en de huid dezelve
be-



C 109 )
bedekt, en voor 't oog verzagt, ten zy mooglyk dat hy vreesde, dat men anders de diepe kennis, die hy van de Ontleedkunde bezat, niet zoude gewaar worden; een gebrek, waarin men al veele bekwaame Kunftenaars heeft zien vervallen, ten eenemaale ftrydig tegen de goede voorbeelden der aloude Beeldhouwers en maakers der Antieke beelden, die, hoe groot hunne kennis in de Ontleedkunde ook moge geweest zyn, echter de (Beenderen en Spieren in hunne verwonderenswaardige beelden vertoond hebben, gelyk aan de natuur, de waardigheid en ouderdom der perfoonen, die zy verbeelden, eigen waren; 't welk blykt aan den Antinous, den Apollo, en de Venus van Mediqis (*). Wanneer men altoos de voor-
beel-
(*) *th nodig, i„ de naarvolging van deeze en • andere dergelyke fchoone Antieke beelden, te let ten, hoe de Ouden zich bediend hebben van de Ontleedkunde, met welke behendigheid zy fommige Beenderen en Spieren fterk hebben doen keu-
H 5



C "0 )
beelden der Antieken in het oog houdt» en de Anatomie der beelden op hun voetfpoor fchikt, zal men zo ligt tot het gemelde gebrek niet vervallen , fchoon men zelve tot de diepfte kundigheden in de Anatomie is doorgedrongen.
Dan, hoe zeer de Kunstoefenaar, door eene onvermoeide Studie in de Anatomie , boven zyne medegenooten moge uitmunten; hy verbeelde zig egter niet dat hy daarom juist beter tekent dan anderen, die daar in niet zo verre gevorderd zyn. Ware het de Anatomie alleen, die bekvvaame Tekenaars konde voortbrengen, dan was zodanig eene verbeelding gegrond; maar hoe naauwkeurig men alle de Beenderen en derzelver zamenvoegingen, alle de Spieren en derzelver plaatfing en werking ook weeten moge, zo is dit alles, buiten een recht denkbeeld van de waare gedaante,
nen, andere minder aanweezen, ja zommige in 't onzekere lieten.



C ui )
te , nog niets ten opzigte der kunst men heeft zelve meer dan een*
bw"UJ »
dat leerlingen, onkundig in de Anatomie , en zonder in Haat te zyn van byna éénen naam der Spieren te kunnen noemen, alleenlyk door het wel kennen der Proportiën, endoor zich aangewend te hebben, om de gedaanten der Spieren met een naauwkeurig oog te volgen, zo als dezelve zich in de Antieke beelden, en in de Natuur vertoonen, in die naarvolging, de allerkundigflen in de Anatomie, verre te boven ftreefden.
Om wel te tekenen, dient ons de Anatomie , gelyk meer andere weetenfchappen, tot een groot hulpmiddel; zy is zelf onontbeerlyk, en leert ons de natuur te beter kennen. Maar zy is onvermogend , om ons tot het fchoone op te leiden; zo men daar niet byvoepe de kennis der evenredigheden, en een goede manier van tekenen. Wanneer deeze met een naauwkeurig oog en een
ver-



C m )
verheven fmaak voor het fchoone en bevallige verzeld gaan, zyn deeze zekerlyk die middelen, waardoor 'er groote meesters in de Tekenkunst kunnen voortkomen. Voorts is de kennis der Anatomie van 't Menschbeeld voor den Tekenaar, Schilder en Beeldhouwer, 't zelfde, dat de Scheepsbouwkunde voor den Zeefchilder is; een noodzaaklyk vereischte, tot vordering in de kunst; een werktuig in de hand des kunstoefenaars, dat hy niet wel ontbeeren kan; maar 't is geenzins de kunst zelve. De kunst blyft altoos van de hulpmiddelen, van de middelen tot haarer bevordering, onderfcheiden. Een Schilder, die zich toelegt om de fchoone natuur in de naarvolging van 't leevend menschbeeld te agterhaalen , kan alzo weinig de fchilderagtige kennis der Anatomie, als zyn penfeelen en verwen misfcn; doch hoe zeer deezen den Schilder noodzaaklyk zyn, maakt die kennis der Anatomie, zoo min als die der verwen, iemand tot
een



( H3 )
een Schilder. De Anatomie, Bouwkunst, Historie-, Oudheid-en Fabelkunde, zyn allen zekere vereischten in de kunst, -voor een Schilder, naar gelang der Clasfe, onder welke hy zich begeeft; maar ieder van deeze kundigheden is, ten aanzien van de kunst, niets anders dan de zon is voor het oog , met betrekking tot de zigtbaare voorwerpen. Het oog zoekt het licht, om de voorwerpen te zien; maar het laat de voorwerpen niet orn^t licht vaaren. Wanneer wy, in plaats van de voorwerpen te befchouwen, op de zon alleen gingen flaröogen , zouden wy immers , door dat fterke licht verblind, onbekwaam tot de befchouwing der voorwerpen , en dus het licht zelfs, ten dien opzigte, voor ons fchadelyk worden: dus moeten wy die kundigheden ten voordeele van de kunst tragten te verkrygen, en geenzins, onder 't najaagen dier kundigheden , de kunst zelfs verliezen. Zulks dienen vooral die geenen in acht te
nee*



C 114 )
neemen, die gewoon zyn de kunstwerken te beoordeelen, naar de maate hunner kennis in deeze of geene kunst of weetenfchap, 't zy de Anatomie, Architectuur, Perfpeélief, Zeevaart, Historieof Oudheidkunde, en die alleen daarom een ftuk verheffen of veragten, om dat het in eenige opzigten ïïrookt of ftrydt met de regelen van hunne geliefde kunst of weetenfchap, zonder op te letten, of'er anders, door 't geheel, eene juiste naarvolging der zichtbaare natuur heerscht, zodanig, dat onze hartstogten, door die befchouwing, aangedaan worden,'t geen eigenlyk het waare vereischte, en oogmerk van een Schilderftuk is.