01 1764 4732 UB AMSTERDAM









TWEETAL VAN LEER-REEDENEN
BESTAANDE
IN EENE LTK- EN TROOST-REEDEN | over Joh. 13. vs. 7. M"£ weegens het fmarteJvk overlvden van a\
Eerwaar digen H f 1? t>
JOANNES YSAAC BOUMAN
m Leven waardig Proponent der Mennunken
Gemeente te Leer. geftorven op de Accademie te Gmitweti uitgejproken d. 26 Aug. des Jaars 1781.
REINHARD0 °RA HUS EN,
Bedienaar des heiligen Euangeliums in die zelfde T • • - Cemtente
IN EENE KERK-REEDEN
O V E R H E B R. 7. VS. o<5.
gehouden d. 12 Sepc. des jlurs j779~te Leer. door WYLEN
JOANNES YSAAC BCUMAN
S. S. Minifl. Candidaius.
Te Groningen, y H ü I S IN G H , Boekverkoper. I782.



Kcti cu/A» lus yyjv. Euripidesiuppl. Ad. 2. ap. Dougt. Anal. p. ^ dat is.
Van waar elk deel Zyn oorfprong kreeg in 't Ieeven Daar heeft het. zich weerom naar toe begeeven De vlugge Geeft, fteeg weeder heemelwaard 'En tlqgge lyf begaf zich wéér naar d'Aard-



DE HOOGSTWYZE OOGMERKEN VAN BEN HOGEN GOD, BY DEN VROEGTYDIGEN DOOD ZYNER GUNSTELINGEN
VOORGESTELD IN EENE
LYK- EN TROOST-REEDEN
OVER JOH.__ 13. VS. 7.
TER GELEEGENTHEID
VAN HET SMARTELYKE OvERLYDEN DES HeEREN
JOANNES YSAAC BOUMAN
S. S. MIN1ST. CAND.
UITGESPROKEN
In de Kerk der Mennoniten te Leef d. 18 Aug. des Jaars 1781.
DOOR
REINHARD RAHUSEN
Leerasr in die zelfde Gemeente,



a a n m e r K i a\ g e.
Het ontzield Gebeente des Wylen Weleerwaarden Heer joannes Tfaac Bouman, tot wens -gedagcemsft de bier navolgende Lykreede gé-
Jacobu Kcrkoojf, terwy] 0p den Lykfteen boY1 her G^'cgjende, bchalven zyn Eerwaarte gewoon Waapen, verbeeldende eenen Zaad-
ettst auff^ekket in Kraft. x Cor. x5- vs 4, 4 '-gezaaid in Makheid zal eens oMe^ gorden tn kragt. Voor». temmen op dèn Zelv^JohannTzaac Bonman der Gottes ge/artCmdtiatu° »»4 Wïojbphie Studiofis,' hooren zu Emhden d. 9 May.'tT57. IftaL % * 18. Aug. X781: Nofls ten
fefden eyndevan de 4 Gra^eéde^e! ^
Ond^hnr? ^ 2i""ebee,d *
Zinnebeeld,
Benige 't zaamgebondene Roozen die in V0Ibloey zynde, echter reeds eenige verflenfte Bladeren vallen laten. ' " - VLniemte.
Htp Onderjbhrift.
Im blühen verblühet. d. i.
ïn het bloeijen, verbloeyt.



DE
HOOGGESCHATTE
EN GEËERDE HEEREN DE HEEREN
TOBIAS B OU MAN* YSAAC BOUMANHERMANNUS BOUMAN JACOBUS BOUMAK
. ■■ benevens
derzelver waardige en dierbaare Egtgeneoten DE JUFFROUWEN
MARGARETHA geb. VISSERING KATHARINA geb. BAVINK LAMBERTINA geb. BRINKEMa!
ALS ook
derzelver gewenfchte Kinderen De Juffrouw IMMINA BOUMAN Tob. Dogtsr.
De Heer JACOBUS BOUMAN Tob. Zoon.
en de Juffrouw IMMINA BOUMAN Yz. Dogter. Voorts alle de geene die in den bloede aan den zaalig Overleedenen verwant zyn, Word deeze Lyk- en Troost-Reeden, als ook der daar bygevoegde Harfensvrugten van haaren dierbaaren naaftbeftaanden, en nu in God ruftenden Broeder, en Vriend, tot een altoos duur/ent gezeegent Aandenken opgedragen en toegeéigent door
Den Opfteller en Uitgeever Leerd.z9Sept. R. RAHUSEN
V**- V. D. M.



KORT VOORBERIGT
. WAARDE LEE ZE Rf
De Reeden waarom deze Leerreeden, benevens eenige feeftgezangen, en geleegenheids gedigten, u door den druk voor oogen gelekt worden , zyn geene andere, als om het Aandenken van eenen jongen Godgeleerden , die zich geheel aan Jebovab, aan zynen dienft en de Deugd gezvyd badde, en alle Geeft en Licbaams vermoogens aangewend, om eens zyn naaften nuttig en op den weg naar den Hemel bebulpe-
lyk te zyn, te vereeuwigen £en Perzoon
by allen die het geluk gehad hebben hem te kennen geacht, by allen die zyn Omgang genoten teder bemind is geweeft Een Menfch wiens reine en zuivere Godsvrugt ook toen hervoorftraal. de, wanneer hy van deeze waareld ftond affcheid te nemen , hierom liet hy door zyne Vrienden, niet alleen het volgende aan zyne Broederen, en naaftbeftaande fchryven „ Myn „ voorneemen was anders geweeft deezen hërïït » 't huis te komen , thans egter moet by allen * mynm J'ammer te vrede zyn , dan ik hoopë >, dat ik nog eerft regt te vreden zyn zal.
5, wan-



KORT VOORB ERIGT
„ wanneer wy ons, fchoon niet hier, dog in den „ Heemel eens zuilen wederzien.,, maar hy betuigde ook aan de omftanders met verzoek zulks zyne bloedverwanten te berigten „ Dat » h met Mne gegronde hope uit de tyd in de „ Eeuwigheid overftapte.,, Geen wonder , hy had het getuigenis, van een geruft geweeten, dit fchreef zyn Ed. voor eenigen t yd dus by gezonde dagen zeiven aan my, en genoot derhalven die vrede die alle verftant te boven gaat, hierom fchreef zyne zidderende hand in 't begin der heevigfte doodziekte, aan de zyne: Zoekt uwe Vrede, uwe rufie in God-, — Mogten wy dan verwaardigt worden, zyn Voorbeeld, zyn gelove natevolgen, zo zoude ook ons einde vrede zyn. _Daar toe wenfch dat de Heere deze bladeren aan een iegelyk zegenen en heiligen moge.
Opfteller en CJitgeever.



Verbeteringen van ingeflopene drukfeifen. fi» n v» boven JS^, * JSjJf
1A * ^ffi inborjl
al gelovigo gehve
38. 6 Jp>wy/en bywydm
§ 1 vanonder. £ordet
71 Ti Aef* êeeft
86. 11 van boven redelyk zedJT
een noote gedrukt, SaarTe? zTlt?£ 1 ext behoord agter de woorden ^L jf
«0.. i van boven nardeünge„ aardeüngm.
J 13 ontflatnden omftamden
De overige gelieve de gunffige Lezer zelf* te verbeteren.



L Y K-R E E D Ë
over. JOH. 13. vs. 7, VOORAFSPRAAK;
* |j\V]|as eene harde en "itte^ zware bé*!
3^8*3^ proeving , die de hoge God aan zynen geliefden Keurvriend , dien Vader der Gelovigen Abraham deed; wanneer hy hem beval ; zynen eenigen Zoon , dien hy lief haddei Ifaac ten brandoffer op Moria opleoffereni
Eene gebeurtenifle, waar voor de Menfchelyke natuur in den eerften opflag, met een killé
fchrik bevangen word en yzen moet. Eene
gefchiedenifTe, die ons echter tot eene eeuwige gedagteni/Te van 's aardsvaders Godgehoorzaamheid door Mofes fchriftelyk agtergelaten is, irf het 22 hoofdfl:: zynes eerften boeks Genefisy daar wy byfonder den Goddelyken Eyfch gemeld
vinden in het 2 vers Ik; hebbe niet te
A veeS



0 Lyk-reedë
veel gezegt, wanneer ik deeze beproevinge van den Godvrugtigen Abraham, eene harde en zware beproevinge genoemt hebbe.
A. Trouwens, zwaar was deze Verzoekinge Van den liefderyken Hemelheer omtrent zynen Gunftgehoot, in veelerlei opzigten. ■ -- Zwaar vermits Izaac de eenigfte Zoon uit zyne geliefde Huisvrouwe Sara was , hem in den hogen ouderdom, op uitdrukkelyke Goddelyke toezegginge, tegen alle hope en verwagtinge , verwekt , daar hem geen aanfchyn meer overig bleev, dat de door den dood van dit zyn troetelkind ontleedig, de plaatze door eenen anderen weederom zoude vervult worden. Zwaar was deeze Goddelyke Eyfch, vermits de Boezemvriend des Allerhoogften zynen Izaac de grootfte, de teederfte en hartelykfte Liefde toedroeg , fpruitende 1 1Niet alleen uit na'tuurlyke oorzaken, de betrékkinge van Vader en Zoon , zyn Ik, 't welke hy naar zynen Dood in Izaac zoude zien herleeven. —— Maar vooral uit hoofde van dat goede zedelyke beftaan het welke de vriend Gods zo befchouwelyk met blydfchap en een innig genoegen aan zynen Zoon ontdekte. Hy toch vond in Izaac. g- .tMf"» Een perzoon, vol geloov en vertrouwen



OVER J O fi. 13. VS. fl *
wen op den hogen God, dit deed hem aan de Goddelyke beloften , om hem te zeegenen valt houden, zelfs toen, wanneer by het ontftaan van eenen dieren tyd en hongersnood, hy voorneemens was, naar het vrugtbare Egypten te reizen , tog op Gods uitdrukkelyk bevel ti' Gerar bleev, niet twyfelende of de Heere, ^oude zyne hulpe zyn, Gen. 126". vs.
Hy trof in hem aan een Man welks harte met eene heilige kinderlykc vreeze voor zynen Verfconds God vervult was. Hier van daan dat de Almachtige genoemd word, de God der vreeze Izaacs. Uit deeze vreeze fproot, by den God-
vrugtigen Aardsvader . Dat Eerbiedsvolle
ontzach voor den God des Hemels, 't welke heni aanfpoorde in ErkenteniiTe van zyn eigen afhankelykheid , hem te Berfeba eenen Altaar te bouwen ■ En aldaar door opentlyke bekentmakingen zyner roemvolle Deugden , zyneri Weldoender te verheerlyken, dus ook by anderen groot te maken. Gen. 26: vs. 25. Uit deeze zelfde oorzaak bezat de Godvrugtige Izaac zulk eene ongemeene lult in den gebeede heilige handen en een gelovig hart tot God op té heffen , Hy weet het dat Abrahams dienftknegt op weg is hem eene Hulpe te bezorgen. Zyn harte kent, het gewigt van zulk eene verA a bin-



L Y K - R E JÈ £> E-
binrenhTe; hierom Ipoed hy zich by het nak'erl van den avond in het eenzame Veld, opgewekt door de befchouwinge van de gefchaoene natuur j aanbid hy den Schepper en ftort zyne noden en behoeftens voor zyn aangezichte met kinderlyk vertrouwen uit. ■ ■■ - Vol van geloov fmeekt hy in 't vervolg van Tyd om den Zeegen der vrugtbaarheid van zyne Rebecca, wanneer hy eenen Reeks van twintig Jaaren met onvermoeide Trouwe , hoe wel te vergeefs op' een gewenfcht nakroolt gehoopt hadde , en zie daar de hoorder der gebeeden verhoord zyne zuchtingen s zyn gelove word beloond. Gen. 25.•", 111 ■ Nog eens , vreedelievent , ongemeen verdraagzaam, en niet minder toegeevende was zyn beftaan, opzigtelyk zyne Tydgenoten, zelfs die geene welke hem beleedigden, op Welk eene overgeevende wyze week hy de Philiftynen, ons al het verfchil te verrhyden, zelfs met zyn groot nadeel niet uit den wegj ja wanneer de Koning deezer volkeren , zyne vriendfchap zoehte , en een Vreeverbond wenfchte met hem oprerigtenj betoonde hy er zich aanftons bereidwillig toe. Gen. 26: 14-22. ■"■
Eyndelyk, zyn harte was vervult met eene teedere Liefde tot zyne Ouders, hier uit fproot
zyne



over Joh. 13. vs. 7.
zyne gehoorzaamheid, aan zynen Vader, gewillig zynde niet alleen, naar Moria heen te gaan, maar zich ook daar te laten binden en tot een Brandoffer op te Offeren. Wat Kinderlyke hoogagting bewees hy 't ontzielt gebeente van zynen geliefden Vader, door 't zelve op eene rouwftatelyke wyze, den fchoot der Aarde toetevertrouwen. Gen. 25: 9. Niet minder was zyn hart met liefde vervult omtrent zyne Moeder, welker dood hem zo teer ter harten ging, dat alleen de Egtsvereeniging met Rebeeca zyne droefheid matigen , zyn fmart verminderen, zyne verkleeftheid wegneernen kon.—Zeg eens aandagtige! gaf deeze edele lmborit, dit deugdzame Character, Abraham geen ïtofie genoeg, van diepe droefheid, was zyne beproeving niet zwaar te noemen, wanneer hy bevel kreeg om deezen zynen geliefden Zoon, aan God op te offeren. ~—« Dan het is her nog al niet.
Zwaar was deeze beproeving om dat dit dé Zoon was waar op de Godlyke beloften van de vermenigvuldiging van Abrahams Zaad, gepaard met de dierbaarfte toezegging van eenen gelukkigen voorlpoed en aanzien der uit hem verwekt wordende volkeren ruftede. Voor al A 3 die



f Lyk-Reede
die voor 'c ganfche menfchdom zo diere voorzegging nopens den Meflïas, waar door alle' volkeren des Aardbodems zouden gezegent gorden. Wat fchuddingen, wat twyffelingea pioeh; niet Abrahams geloof, hope en verwagting, op den onveranderlyken God der waarheid ondergaan, hoe zwaar door deeze duiternisfen heenen wortelen om niet te befwyken. —— Dan de nood ryft hoe langer hoe hooger zwaar, uiterft zwaar was deeze Gods verzoeking om dat Abraham, dit zelfs zoude uitvoeren, een Moordenaar, van zyn eigen Kind, een doodüaager van zynen vroomen, deugtzamen eenigten tedergeliefiten Zoone worden, wat zou Sara, wat zouden zyne Nabuuren, wat zou de Nakomelingfchap van deeze daad oordeelen, eene voorgewende Godlyke openbaaring, bevel en eyfch, zoude hem nimmer kunnen regtvaardigen, ten zy men zig de hoogde Godheid die dog louter liefde is en zig in liefde uitgiet, over alle zyne fchepzelen ," als eenen wreedaard en onbarmhartigen, dagt en voortelde. ■■ ■ - Zwaar eyndelyk was deeze beproeving voor den Godsknegt, wanneer wy de wyze op welke dit bevel van Jehovah uitgevoerd zoude worden, in overweeginge neemen. Drie dagen zoude de Aardswder met bangen weedom het fmarteiyke
Eynde-



OVER J O H. 13. VS. f. $
Eynde zynes Zoons gevoelen, op Moria het Mes uit de fcheede rukken, daar zyn Zoon Aagten, 't Vuur in den Houtftapel fteeken, en
hem tot Aiïche verbranden. Kan 'er ook
iets aandoenelykers gedagt worden als dit ? mocsc t-- i 2 Abrahams Ziele. bitterlyk bedroeft worden by zulk eenen eiich!
E. Vergeef het my aandagtige, wanneer ik deeze zwaare beproeving die Abraham wedervoer, reikt het fchoon lange tot die trap niet , nogtans eenigzinds, op my zeiven mag toepasfen. U allen is 't bekent, hoe de aanbiddelyke God naar het onbeperkte zyner Regeringe, ook my in deeze dagen, een fmartelyk en gevoelig Lyden heeft toegezonden, eene zwaare beproevinge heeft opgelegt; doordien het den Almagtigen altoos goeden en hoogllwyzen God behaagt heeft, mynen geliefden, mynen eenigen Zoon, mynen Izaac zo onverwagt door den onverbiddelyken Dood, weg te rukken , en tot de vrolyke geweiten, der zalige onfteifiykheid over te voeren. ■ Waarlyk 't was ook myn Zoon, mytt Leerling , myn Timotheus, mynen geloofs Zoen, welken ik door de genade des Allerhoogften , middels het dierbare woord des Zielzaligenden Euangeliums, den A 4 Heere



* Lyk-*eede
Heere Jefus hebbe zoeken te baaren, en tot de geJykformigheid met het Beeld des gezeegenden
Chriftus gezogt hebbe óp te leiden/ «fc
Was myn eenigften■, tot hier toe, welken ik als een Dienaar in Gods Kerke, door de onverdiende hulpe des Algenoegzamen, bekwaam gemaakt hebbe tot die Heerfyke bedieningé
niet des Letters, maar des Geeftes. \
Was myn 'geliefde , voor wien 'myn ganfche harte open ftond, myne blydfchap, myne kroohe, en welker Ziele, door de zoetfte banden iiiet Hechts van Bloedverwantfchap, maar voor al ook, door eensgezindheid , aan'de myne
gelireugelt was."« Nog eens 't msmyh
Zoon van hope, van groote hope, van een aangenaam vooruitzigt, hooftzaaklyk betreklyk dat nut, dat heil, 't welke hy 't Koningryk'e Gods de Onderdanen van Heiland Jezus zoude toebrengen.—-^-» Eri zie daar, dit gehele plan verydelt, deeze ftreélende gedagteri weggenomen.
Weggenomen in zulk een korten tyd in zo weinig Dagen. -— Weggenomen eer dat deze droeve maare, nog eens tot myne ooren kb, men kon. -i Js t raogelyk aandagtige! dat ik zwygen kan? dat ik myn fmarte opkroppen, myn hardgrievend leed fmoren sou ? Zou fcet aan de nauwe betrekking, aan de Liefde
vol*



over Joh. r|'. vs. }. ^
voldoen, geen woord in 't openbaar te reppen, van dezen voor onze Kerk en de Menfchelyke Maatfchappy zo dodeiyken flag \ —— ]\teen ! • 1 neen! ik zal fpreken, ik moet fpreken, want de woorden mynes buiks benouwen
my. » Ik moet fpreken, op dat ik Lucht
kryge. — O! God! God! Jefus Christus» is 'er een fmarte als myn unarte ! hoe, — hoe kunt gy de ellende , het verdriet, de fmarte , den kommer der arme Stervelingen aanzien ? hoe zulk een nuttig, zulk een bruikbaar zulk een hopensvol voorwerp , in den besten bloei zyner
Dagen van ons rukken,' Dan my dunkt
gy roept in dit bitter harteleed my van den Throon uwer heerlykheid toe: Dat ik doe en weet gy nu niet, maar gy zult het na deezen verftaan, -—— En dit woord brengt ligt in
myne Ziele, , Dit woord aanbiddelyke Je.
fus Christus, kan myn en onzer aller filte tranen opdrogen-, uwen weg goedkeuren, uwe beproevin. gen billyken,
Koomt dan Aandagtige laat ons de wyze Eyndens van den groten Alleenheerfcher in deezen harddrukkenden beproevings weg, beoogt; zo veel ons zwak Verihnd toelaat, thans van naby kefchouwen.
Ag TEXT



lO L V K • R E E D E
TEXT JOH. 13. vs. 7.
Dat ik dae en weet gy nu niet, maar gy zult het na deezen verftaan.
Verhandeling.
Myne Textwoorden behelzen een gedeelte, Van 's Heilands Zamenfpraak , met Apostel Petrus, over de diepe Verneedering van den Heere Jefus tot het verrigten van geringen Slavendienst, het wasfchen der Voeten zyner Apostelen in zich. Eene Zaak die de Discipel van den gezeegenden onder alle Menfchen Kinderen, uit hoofde van de grootfe gedagten, die hy van den Mesfias waar voor hy den Heer te Jefus erkende, niet begrypen kon , hierom was het dat hy eerbiedsvol deezen liefdedienst weigerde volgens het 6 vers voor den Text.
- Dog de Heiland, die de zwakheid van
zynen Leerling kende, poogde hem op het
fterkfte van zynen Misflag te-overtuigen.'
Deels door voorftelling van zyne teegenswoordige Onkunde, betrekkelyk de beteekenisfe dee.
zer Zaake. Deels door voorhouding van
"een beter begrip deezer handelwyze in het toekomende , dan , dan wanneer' hy met kragt uit der hoogte zou aangedaan worden, en met opgehelderde Veriïands begrippen bevroeden feeren.,



©vee. Joh. 13. vs.-7. j-
ren , hoe dat deeze zinnebeeldige handelwyze, eene betuiginge zoude ftrekken, van 's Heilands teedere liefde tot de zyne, die hy uit kragt van zyn rantzpen voor zyn Eigendom erkende , en van welken hy zoortgelyke liefdepligten, in zyne navolginge omtrent en onder elkander eyfchte, gelyk in den Text vs. 7. en vervolgens getoond word. Dan niemand denke, dat ik
deze Textwoorden thans breedvoerig verklaren en openen zal. Ik hebbeze alleen gekozen om daar door aanleidinge te neemen, met u te overweegen.
Inhoud.
Be hoogstwyze oogmerken van den hogen God, by den vroegtydigen Dood zyner Gunflelingen.
Verdeelinge.
I. Opzigtelyk de perzonen, die zo vroegtydig weggerukt worden.
II. Opzigtelyk de Tyd wanneer zy fterven.
III. Opzigtelyk de aard en wyze hoe zy des Dood lyden.
EERSTE DEEL.
. Niet zelden gebeurt het dat een oplettent, ja godvrugtig gemoed, zig in de teegenswoordige
regee*



is Lyk-Re-e.de
regeeringe der aanbiddelyke Voorzienigheid, niet vinden kan, wanneer uitneeraende, en voor de Menfchelyke maatfchappy ofte der Kerke zeer nuttige perzoonen in den beften bloei hunner Jaaren, midden in den voorlpoedigen loop hunner allerwigtigfte onderneemingen, door de fcherpe feyfen des doods afgefneeden, en door dezen Koning der verfchrikkinge weggerukt worden i terwyl laage zielen, onnutte ballaften der aarde , ofte van duizend rampen , ellenden en weederwaardigheeden gefolterde ftervelingen, die verlangen na den Dood, maar zy is er niet, die na den zeiven graven meer dan na verborgen fchatten, die blyde zyn tot opfpringens toe en zich verheugen als zy het grav vinden (Job. 3. vs. 21. 22.) den gryften ouderdom bereiken. ■ ■ Dan hoe verward, hoe wonderlyk in dezen, ook de Goddelyke regeeringe, hoe onwys, hoe fchadelyk zyne beftieringen den kortzigtigen Adams kinderen Ichynen en voorkomen moge, zo gaat het nogthans gelyk de Heiland in den Text zegt: dat ik doe en zveet gy nu niet, maar gy zult het na dezen ver/laan. ■ 1 ■' » Hoogft-wys zyn tog de oogmerken Gods, by het vroegtydig wegrukken zyner Gunftelingen. ——— Dit, dit allerwaardfte Hoorderen ! moeft ik thans toonen. ü.'ÜD Kom zien wy deze waarheid beve-



oven. Joh. 13. vs. 7. 13
ftigt aan de perzónen, die naar 's Heeren ondoorgrondelyke regeeringe zo vroegtydig fneeVen moeten.
A. Het zyn zyne Gun/telingen, ——— 't zy weegens byzondere uitterlyke Zeegeningen en Voorregten, dat zy met Job hare gangen in boter waffchen, niet alleen het noodzakelyke maar ook het overvloedige en verkwikkelyke der natuur in de gunfte van God genieten , dus de venfteren des Hemels over zich geopent zien, en den eenen voorraad naar den anderen deelagtig worden, gelyk zo dit het lot en deel eenes gelovigen Abrahams, Jobs, en meer andere heiligen was. . 't Zy deeze Eernaam van
Gunftelingen Gods op hen paft, weegens hare geeftelyke geftaltens, die ja al te zamen gewrogten van den Vader der lichten zyn Jac. 1. vs. 17. dus. —— Gezeegende Gods, die de grootfte wéldaden ten deele bezitten , en ten deelc nog zullen ontvangen. —— Zynde —— geroepen met een heemelfche roeping om te zyn Propheeten , Priefters en Koningen. Weedergeboren tot eene leevendige hope, verandert van hart, zin , gemoed, en alle kragten, tot nieuwe fchepzelen gemaakt, gefchapen in Chriftus Jefus tot goede werken. ■■ Vol geloov-, tvaar door zy den eenigen Middelaar tot hare,
wysj



14 - l> t K - R Ë IS C E.
wysheid , gerechtigheid | heiligmaking en volkome verloffing om helft en aangenomen hebben ; ter vergeevinge en niet toereekeninge haarer Zonden, ter uitdelging van het handfchrift dat teegen haar was , en ter verkryging van het gewenfchte regt ten leeven, hier in genade, en hier namaals in heerlykheid. —— Ja maar ook geene kale tweemaal gefturvene , maar met veele rype vrugten pralende boomen der geregtigheid, die door .eene zuivere en ongeméene Godsvrugt, en allerley vrugten des Geeftes, toonen, dat zy de Genade niet tevergeefs ontfangen hebben,dat haar gelove geen dood , maar leevendig gelovige zy, verkondigende door zulk eenen blinkenden wandel de deugden des geenen die haar geroepen heeft, uit de duifternilfe tot zyn Wonderbaarlyk ligt.
Zeer Profytelyke Voorwerpen , Voor Land
en Kerke. Menfchen ——— Die door
haar gebed in de fcheure treeden, met Abraham, Gods Regtvaardige oordeelen zo niet ten eenemaal doen ophouden nogtans leenigen. Gen,' ï8: a6. u- Dje brandende Kaarfen zyn in het midden van een krom en verdraait geflagte het welke zy. — Door haar onderwys, liefderyke Vermaningen , zagte beftraffingen, broederlyke opwekking, medelydende vertroos*
tin-



o v er j o h. 13. vs.' y. ï$
tingen , deels van den weg des verderfs zoeken aftetrekken , en op het effen pad dat naar Zion ieid heen te leiden, deels ook tragten te bemoedigen, en van de onbefchryffelyke Gods min omtrent wederkeerende Zondaren te verzeekeren. Ja maar ook daar en boven ,
door haar eigen voorbeeld zoeken te lokken de Heilbanier van Heiland Jezus te kiezen , zyn jok op zig te neemen , en vrolyk en blymoedig het Lam als onbefinette maagden na te volgen.
B. Reeden genoeg wesweegen , de liefderyke verbonds God haar tot zyne Gunftelingen verkiert , met wien hy in een zeer nauwe gemeenfchap Haat, hen zyne gunft en genade rykelyk doet ondervinden, zy in zyne binnekameren brengt, alwaar zy hem van naby, in zyr ne fchoonheid verwaardigt worden te aanfchouwen; naar dat zelve Beeld verandert wórdenHe, van Heerlykheid tot Heerlykheid, als door
des Heeren Geeft\ Zulken geeft den
Heere vryheid om ten allen Tyde, tot den Throon zyner genade toe te treeden, haare noden met eerbiedige Kindertraanen vrymoedig in zynen Vaderlyken liefdefchoot uitteftorten, hoorende haare gebeden na zyne goedertierenthejd , haare brandoffers tot affche- makende



LYk-Rbbdb.
de en alle haare begeertens vervullende. ——w Als zulke gunftelingen worden zy niet alleen door het waakzaame liefde oog van den Wagter Israels^ die niet flaapt, nogte fluimert, fteeds gade geflagen , maar zelfs de vlugge Cherubimmen, de brandende Seraphimmen, worden bevoolen, zig rondom haar te' Ieegeren, alles, alles is aan haare Zyde, eu of onwaardeerbaar geluk, hier namaals, zullen Zy eerft de grootfte gunft deelagtig worden, dan, dan, wanneer de onverderfFelyke Glorie Kroon des Eeuwigen levens, om haren onfterflyken fcheedel gevlogten, en zy als Erfgenamen des Heemels onder 't Choor Muzyk der heemélfche Choralen , in % Eeuwig juichend Tbroon Paleis , het zalig Salem, de Stad die fondamenten heeft, welker Konftenaar en Bouwmeefter God is zullen ingeleid worden. ——* Dit zyn dan de driewerf gelukkige voorwerpen , die de Heere Jezus" met zo veel nadruk het Zout der Aarde noemt en nochtans worden:
C. Deeze Somwylen, tot innige fmerte aller der geene, die haare waardye regt weeten te
fchatten, vroegtydig weggerukt. , 't Is waat
ook deeze gunftelingen der hoogfte Godheid dragen wegens den onherroepelyken Val der eerfte Ouderen het zaad der verrottinge aan,
en



O È R J öi 13. VS. f. ff
eh in zig, het verderv de dood is door de genieting van geene fchadelyke Vrügt, des Booms der kennhTe des goeds ende des kwaads , tot alle menfchen doorgedrongen , en terwyl zy door menigvuldige zonden Adams voetltappert drukken , zoo is ook haare befoldinge het grav en de dood. Rom. 5. vers 5. •—— bah by dit alles hadde haar affcheid van deze Wareld langer kunnen uitgeftelt worden. — baar toé hadden zy immers als gunftelingen van God, de dierbaarftebeloften en opwekkende vertroos» tingen voor zich. Hoor eens wat al heiltoezeggingen , Gods gunftgenooteri, in 't onfaalbaar bybelboek gedaari wórden j, twee zfelfen genoeg zyn myn gezegde te beveiligen. In den 9t Pfaim vs. 16. Zingt. Israeis lieffelyke harpenaar > met fchelle tooneh dit vrolyke juichlied, in den naam van God: Ik zal hem met Langheid der dagen verzadigen, ende ik zal htm myn heil doen zien, en in den 92 deezer Snaarliederen in het 13-1^. vers. heet het, De Rechtvaardige zal grceijen dis een Palmboom: hy hal wajjeti als een Cederboom op Libanon. Die in hei huis des Heeren geplant zyn, dien zal gegeven1 worden te groeijen 'in de voorhoven onzes Godsi In den gryzen ouderdom zullen zy nog vrugten dragen; zy zullen vei èn groen zyn. Zié ook B Exo&



18 Lyk-JReedé
Exod. 20: vs. 12. en meer andere plaatzen.
■ Daar en boven is de Bybel vol, van de
doorlugtigfte voorbeelden, zulker Gunftelingen, des eeuwiggezeegenden Gods, die de beloften van eenen hogen Ouderdom, en langen reeks van leevensdagen, aan zig vervult zagen. Van den Gods-vriend Abraham heet het by voorbeeld. Gen. 25. vs. 8. Abraham gav den Geeft ende ftierv in goeden Ouderdom, oud, ende des leevens zal. De Godvrugtige Priefter Zacharias, desfelfs Godminnende Huisvrouw Elizabeth, de Eerwaardige geloofsheld Simeon en diergelyke bereykten niet minder den hoogften ouderdom.
D. Derhalven moeten 'er heilige en wyze oogmerken van God zyn,waarom hy veele zyner gunftelingen , zo vroeg te huis roept , en in 't midden haarer daagen , als verfch ontlokene bloemen des Velds door des doods fikkei afEiyd, en als het gras doet verdorren.
En zeeker, hoe zouden wy het van den God der Goden, die niets zonder toereikende grond verrigt, anders durven verwagten, als dat hy ook by den vroegen dood zyner Gunftelingen, het befte doelwit beoogt. —- Dit is zo vee! wy 'er van bevroeden kunnen. ■ ———» Eene groote en onbefchryfelyke Liefde, tot de dier*
jbaa»



©ver Joh. 13. vs. ?; $^
baare 'perzonen zyner Keurelingen, hier in ken-
lyk. | Dat hy naar zyne alle verftant te
boven gaande menfchenliefde , hun bekwaam maakt, om aan haare zyde zynen weg goed te keuren, met eene vrolyke gezetheid en onverfchrokken heldenmoed des doods fchaduwerj
Se doorwandelen, gemerkt. - De Conlcien-
tie dezer begenadigde hen niet meer wroegt, de gedagten zig niet onder elkander verklagen, een zoete vreede haar gemoed ingenomen heeft, en eene aangename kalmte het gunt, van haaren Geeft
geworden is. . Hier, van daan is 'er geen
vreeze voor den toekomenden Rigter, deeze is haar Vriend, haar Bondgod, verzoende Vader, heyl, helper, byftand, en Vertroofter. — * Daar en boven, wandelt hun geene ontfteltenisfe , voor den dood nog het akelyke grav aan,2y kennen haaren verlosfer, zy weeten dat haar Goël leeft, dat die de Sleutelen der helle en des doods in handen, verkreegen, dat hy hunne zyne gekogte, met zyn bloed befprengde, en tot zyn eigendom gemaakte ook dan nog gade zal flaan, wanneer haare afgeftorvene Lichamen in het harte der aarde zullen ruften, van alle moeijelyken arbeid, en dat haar vrygemaakte Geeft, met de reinfte hemelvreugden niet alteen verkwikt, maar ook eens haare fteriiyke B a, lii*



Lyk-Reede
Lichaamen, uk het flof opgewekt, en denver» hecrlykten Lichame van Chriftus gelykformig
zal gemaakt worden. Hier van hebben
zy zeegel en bewys,' door den in hun wonenden, werkenden en beftierefiden Heiligen Geeft, die hun by deeze naar de natuur akelyke omftandigheden, De Rufte de Kroon vart verre toont, de Eerftelingen van 't Heemelfch Canaan veeltyds doet fmaaken, althans met haren Geeft getuigt dat 2y kinderen, ja Erfgenamen Gods ende Chriftus zyn, hen dus op het fterkfte vergewiffende, van hunne aanftaande Zaligheid. Dus zyn zy blyde, dat zy nu ras volkomen zullen overwonnen hebben, en daarom zyn zy verzeckert , dat nog dood nog keven, nog'Engelen nog overheden, nogMagten, nog tegenwoordige nog toekomende dingen, nog hoogte nog diepte, nog eenig ander fchepzel hen zal kunnen fcheiden van de liefde Gods, welke is in Chriftus Jezus haar en Heere. Roni. 8. vers. 38, 39.
Wanneer wy uit dit oogpunt den vroegtydigen dood van 's Heeren'Gunftelingen befchouwen , zeg my eens geliefde, is dan niet het Goddelyke Doelwit, louter Vader liefde, loopt het niet al op de Gelukzaligheid, de eenigfte
ree^



over Joh. ij. vs. f. *ï
reeden welke te bevorderen wy hier zyn, van de Erfgenamen des Hemels uit ? Is het niet om haaren Wenfch , haare begeerte aftefcheiden, en by Chriftus te zyn, dat verre het befte is, te vervullen.
Ja maar meenigmaal zyn ook de Godlyke oogmerken , by den vroegtydigen dood zynex gunftelingen. — Qm de waereld te ftraffen, die haarer niet waardig was, volgens het geenewy leezen. Hebr. u. vs. 38. — Of 't gefchied dikwyls te toonen, dat God in zyne Regeering en beftiering, van Land en Kerke, aan geen Menfehen gebonden zy, dat dit altoos middelen bjyven, die alles wat zy bezaten, van hem ontfangen hebben , en dus wil de Heere de zondige verkleeftheid, aan de middel oorzaaken, aan het fchepzel wegneemen a op dat hy gezogt, en 't gelqye aan zyne magt en goedheid, meer dadelyk geoeffent worde. Immers zyne belofte : Ik ben met u lieden alle de dagen , tot de voleyndinge der Weereld. Matth. 28. vs. 20. Kan de fwymende hoofden uit het ftof opr rigten, en. de neergebogene nably vende vertroosten.
Ja, 'r is zo al Gods weegen, zyn wys heiB 3 &



£| L X K - R e e d %
lig en goed, wyze oogmerken bedoelt God» met den vroegtydigen dood zyner Kinderen, -1 Miflchien waaren die Jaaren, welke zy door een vroeg affterven ontgaan zyn , een keten van buitengewoone rampen, elenden en wederwaardigheden voor haar geweeft. — Miflchien hadden zy dezelve, in een geduurig harteleed, angstvaïligen kommer, hartverteerende droefheid, fleepende Ziektens, folterende pynen, naar verdriet, moeijelyken twifl-, krenkenden fpyt, en wat de waereld meer opleeverd, moeten doorbrengen. ' Miflchien waaren zy aan veele zwaare verzoekingen, blootgefleld, waar door zy in de genade konden verachteren, aan't gelove Schipbreuk konden geleden hebben , om de kroone konnen gebragt geworden zyn, en dus verloren hebben, het geene zy gearbeid hadden. Waara weldaad bewyft hun God , by haaren vroegen Dood, daar zy in veiligheid gebragt worden, en ftoreloos de gelukzaligheeden des Heemels genieten. — En is het fchoon dat het ons veeltyts onbegryplyk word, de waare reeden der Goddelyke handelwyzen op te fpeuren '$ Heilands woorden in den Text ftrekken ter be-, moediging: dat ik doe en weet gy nu niet,,
maar gy zult het na bezen verstaan. ■
&eekerlyk zal 'er een tyd komen wanneer alle
nee*



OVER J O H. I3. VS. ?"'
«evelen zullen opklaren, dan , dan, wanneer de rollende Eeuwen niet meer zyn zullen, wanneer de dag der Zalige Eeuwigheid aanbreken , en wy Gods gangen hier gehouden, met een opgeklaart oog, als wys , heilig en goed, met diepe aanbiddinge verwaardigt zullen worden te aanfchouwen, Dan zullen wy het verft aan waarom de Heere zo, en niet -anders gehandeld heeft.
TWEEDE DEEL.
Dog het is het nog niet al, zo wys zo heilig en goed de Goddelyke Oogmerken by den vroegtydigen dood zyner gunftelingen zyn , betrekkelyk haare perzonen, eeven zo draalt ook de hoogfte wysheid van Jehovah door, opzigtelyk de Tyd wanneer zy fterven.
In het gemeen is het een voldonge waarheid, dat de Tyd, waar in de menfchen fterven moeten, onder het alwys beftel van den hoogften Opperregeerder ftaat, David erkent zulks met zeer veel gevoel in den 139 Pfalm aan het 16 vs. Uzve Oogen, Zegt de Digter hebben mynen ongefofmeerden klomp gezien, en alle deeze din' gen, waaren in u Boek gefchreeven , de dagen als ze geformeert zouden worden, doe nog geen van dien en was.
B 4 Na-



Natuurlyk is de Ouderdom daar toe gefchik* fineer de tot het Leeyen zo nootzaaklylJ werktuigen van ons kunftryk Lichaam, weW ren den dienft aan den omloop des Bloeds, en der leevensgeeften te doen, door verftyving va„ andere leeden de beweeging geftoort, de fpysVerteering en aflcheidinge der vogten niet meer f orde'«elyk voortgaat, en de leeme hut door het mindite tuflchen komende geval van Ziekte in t liefdes dood, legt. . 'r Is waar
wanneer wy hier van den ouderdom als de gezette tyd des doods fpreeken, dat het ons vreemd" rnoet voorkomen, hoe een reeks van>o of 80 >aren aanleidinge kan geeven, tot zulk eene fchnklyke verwoeffinge onzes Lichaams daar fie getal onzer Jaaren bywylen niet reikt aan dat der Aardsvaderen, en men in vergelyking van onze methaaren leeftyd, zeggen moet, dat wy in ons kindsheid, ten grave daalen. VVatonderfcheid mag 'er tog immer , tulfchen Gods wyze oogmerken in deezen aangetroffen worden? wat is de reede, dat geene zulk een lang, en
Se£9ei2r' *een kort ^«
pereiken? —~ wy antwoorden. Mis-
fch.en leefden deze Aards-vaderen matiger, eenvoudiger, arheidfamer en verwoefieden haar lichaam niet door de welluften deezes leevens.



?F^R J p H. 13. p. s5
Sgyr Miflchien was de gezichtseinder helderder, de Iugt zuiverder, dus gezonder, niet vervuld met zoo veele fchadelyke dampen , en uitwafemingen, allernadeeligft voor de gezondheid. — Mogelyk was 't nootzaaklyk, deels om den waren Godsdienft op het nageflagte mondeling voortteplanten, deels ter bevolking van de gefchapene Waereld, die tog niet leedig maar vervult zoude worden, met reedelyke fchepzelen, menfchen. Gen. i: vs. 28. — En wat fwaarigheid al reiken onze Jaaren niet tot het hoog getal der Jaren onzer Voorouderen; dank , dank ! zy de Goddelyke wysheid, dank zyne goedheid en liefde, dat de menfchen thans zulk eenen hoogen Ouderdom, niet meer bereiken. —■ wat zou anders uit de boosheid der fhoodfle dwingelanden, uit het geweld der onrechtvaardige, uit de gierigheid en heblufl: der Ryken worden. — Hoe zouden anders de waarlyk vrome hunne klagten , de armen en verdrukten hunne zuchtingen moeten verdubbelen; daarhet nu van geenen heet: zy zy» geftorven die de Ziele des kindekens zogten. Matth. 2. vs. 20. en van dezen: Heere nu laat gy uwen dienftknegt gaan in vreede naar uw woerd. Lucas.' vs. 29.
Ja



«5 L Y K - R E B S EJ
Ja maar wat wyze oogmerken heeft tog God dat hy veele zyner gunftelingen in zulke Jaaren doet fneeven, in welke hun anders nog hope ten leven overig is? waarom juift in het
midden hunner Jaaren ? In 't gemeen zyn
Gods oogmerken hier onnafpeurelyk, en moeten wy met ziender Jefaias in het 45. vers 15. daar over uitroepen: Voorwaar, gy zy teen God, die zig verborgen houd, de God hraels de Heiland. —— In het byzonder egter zoekt hy zyne gunftelingen vroeg te volmaaken. dit is het doeleinde van de geheele gefchapene natuur, waarom Mozes na dat hy 't Scheppingswerk van den Almagtigen in 't eerfte Hoofdftuk van zyn eerfte Boek befchreven hadde in het 3 vs. des tweeden Cap: uitdrukkelyk betuigt, dat God al zyn zverk gefchapen hadde om te volmaken. Voor zo verre nu de menfch het pronkftuk van Gods vingeren, 'sHeeren Gunftelingen de uitneemcndfte voorwerpen zyner liefde zyn, zo behoeven wy geen ogenblik te twyffelen of het wyze toeleg des Allerhoogften is door allerlei middelen, en weegen , daar heen gerigt om hen te volmaken. Hoe gewïgtig word ons dan niet derzelvervroegtydige dood, want — zynze hier vroeg ryp geworden, in eene Goddelyke kennisfe, en al dat geene wat "het woord
van



JTV É ïé' j O H. 13. VS. ':jr. ftjr
yan God nopens Heeren beftaan , doorlugtige Eygenfchappen l W >gen, en handelingen op¬
geeft, hoe zerSHri dan in de eeuwigheid niet nog meer- feffëri. kennen, zo gelyk zy gekent zym Pf&lden zy hier met eene "blinkende 'fiei^fi moetende egter hoe ver gevorderd n Weegens de in en aankleevende : yéittiis zugten, Wè zal my verloi ■. ' haam dezes doods, nu is 't Gó'djyk iógmêrfe hén te volmaken1, van al het kwaad te verloffen , en hen geheel onzondig, vlekkeloos rein en zuiver voor zyn aan-
gezigte in Zion te ffejèn. — Gaven zy
hier hope van nut, betrekkelyk haare tydgenooten, ook dit is niet verloren, wie weet wat groot en zalig nut zy in de Eeuwigheid, aan de Burgers, der groote Godftad geeven zullen.
•' ■... ...
Dus bevroed uwe aandagt, van zelfs, dat het oogmerk Gods, by den vroegtydigen dood, zyner Gunftgenoten, geenzinds is, haaren vlyt, haren arbeyd, haare vergaderde Weetenfchappen, onbruikbaar te maken, en vergeefs en ydel te doen zyn. Neen, neen, hy wil veel meer dezelve volmaken. ■- Was het dus hier haar luft jSod in zyne fchepfelen te kennen, en uit de
fee*



*8 Lyk-Rbbde.
befpiegeling van de werken van Gods hand, tot erkenteniflè lof en verheerlyking zyner deugden opgewekt en aangefpoort te worden. O J hier Jiamaals zal deeze beezigheid met nog meerder luft, meerder gemak, minder beletzelen voortgezet worden , en zy door de uitneement verhoogde geeftes kragten nog meer in ftaat zyn, de oorzaken der dingen na te (peuren. Welk alles hen dan zal opwekken , met eene gelukkige fchaar Hem die op den throon zit te loven, en met haare verheerlykte tongen te belyden, gy Heere zyt weerdig te ontvangen den lof en de dankzegginge , want gy Heere hebt alle dingen geschapen ! 1 Oeffenden zy zig
hier in de boven natuurkunde , om den aard en werking der geeften kennen te Ieeren , bleev hen veel verborgen, nu zullen, zy door- geene. moejelyke bepeynfingen \ door gronden," van, waarfchynelykheeden meer geleid wórden,' trouwens dan zyn ze gekomen tot de gceiten'dervolmaakte regtvaardige , ja tot God zeiven dien. Vader der geeften , welke diepteris j daar 't menfchelyk brein voor fuft zal de Heere zyne lievelingen openbaren ! -—— Nog eens, gaven zy zich hier moeite de Goddelyke regeeringe en heilige Voorzienigheid In de planting, bewaring en uitbreiding'zyner Kerke narefporen, 'ca «flannai 9) miölqód^ onvjs n.
Ml



over. Joh. ij. vs. ?. sg>
O! daar in de Zalige Eeuwigheid zullen hen niet alleen de Goddelyke weegen in de onderfcheidene huishoudingen met zyn kerk in allen opzigten , als hoogwys ontdekt en bekent gemaakt worden, maar ook zullen zy het eigentlyke waarom, by verfcheide tyden hier als in een Raadfel opgewonden ontdekken en verftaan leeren.
Dus zy dan door haaren vroegen Dood niets verliezen maar veel meer gewinnen en deelagtig worden, waarlyk een heuchlyk en gewenfcht Lot!
DERDE DEEL.
Voor al ook wanneer wy overwegen den aard en wyze op welke 's Heeren Gunftelingen van hier fcheiden. —— t Is een Eeuwige waarheid dat de opperfte Souverain ook opzigtelyk dit ftuk niets dan heilige Eindens en oogmerken bedoelt.
De twee eerfte fterfgevallen die naar den bedroefden val van 't eerfte menfchenpaar in de Heilige Schrift gemeld worden, bepaalen nog altoos de aard en wyze, hoe de Menfchen uit
der»



P J-ijJ jt - | ,B e ö e
deeze.Tyd ia de E^uw^d overftappen, Be .eerfte djg de natuur den luab,e„ toi betaalde was Adams tweede Zoon,.de Godvrugtige Abel, deeze door zynen Broeder benyd, moeft op eene geweldige wyze, onder de banden van dien wreedaart fterven , 'c gefihiede , dus verhaalt Mozes het treurige eynde van dien Godsknegr, £ gefchiede als zy in >t veld waaren dat Kaïn tegen zyn Broeder Abel opflond ende hem doodfloeg. Gen. 4: vs. 8. _ De tweede leide zynen aardfchen Tabernakel op eene natuurlyke en zagte wyze af; 't was Adam die na dat hy 930 Jaren bereikt hadde, den gee/i gav en fiierv. Gen. 5: vs. 5. Deeze tweederlei foorten den dood te.lyden is nog het Lot der Adamieten. Voor 't grootfte gedeel¬
te fterven de Menfchen eenen geweldigen dood. Ik gedenke geenzints aan die treurige gevallen wanneer fommige uit zwaarmoedigheid haar zeiven geen Meester zynde door twyffelmoed en befchuldiginge van een kwaad gewisfe , roepende zonden en ongeregtigheden, aangedreeven worden, de handen aan haar zeiven te fiaan, en -zig door zelfsmoord het leeven verkorten' waar van een rampzalige Judas , een heilloze Saul ten voorbedde ftrekken. Matth. 27: vs. 5. i. Sm. 31: vs: 4, yeel minder oog ik



over Joh. 13. vs. 7. $1
hier op zulke wangedrogten die om de burgerlyke geruftheid te handhaven, wegens haare fchendaden door het zwaart der Overigheid geftraft en ter vergeldinge van hare Euveldaden , uit den Lande der leevendigen uitgeroeid worden. Gen. 9: vs. 6. » Ook bedoel ik niet
de onnozele Martelaren die gelyk fchapen der flagtinge ter beveiliging van de Godlyke waarheid, ter verfterking in het geloof van andere, de bloedigfte Moordfchavotten beklimmen , en de yffelykfie brandftapel, met heldenmoed beltegen hebben enbeflygen. ——— Eyndelyk ik doel hier niet op die geene die op het zogenoemde bed van Eere, in den alvernielenden Oorlog ter verdeediging van 't Vaderland omko. men, of door byzondere ongelukkige toevallen fneeven.
Maar zulke die door. overdaad een zondig öitgekeert leeven, welluft, en misbruik van de goede gaven deezes tyds , haare kragten uitputten , allerlei fleepende ziektens, of ook gevaarlyke toevallen zig op den hals haaien, en dus haar leeven verkorten. « Of die
Ook middelyker wyze door haare vervolgingen, verdrukkingen, ergernisfen anderen het leeven fitter raaaken, en haaren dood vcrhaaften. Matth.
5- v*.



3® LYk-kizbk
g: vs. 22. ——— Gewonelyk nogtans' fterven de menfchen op haar Ieeger. ——. 't Zy dat^ ze naar lang zukkelen en 't uitftaan' van velerlei ellenden, den geeft geeven. ■ 't Zyzy zeer fchielyk en op eene onverwagte wyze 't
levensligt uitblazen. 't Zy zy door aan-
grypehde ziektens en duldeloze pynen fterven. 1 't Zy dat haare Leeverislamp door gebrek van laagten in eenen hoogèn Ouderdom' uirgeblusd word. —— Hoe verfchillend etjtér' ook de aard en wyze waar door Adams Nakroost het tydelyke met het eeuwige vefwiflèlr*' zyn moge, zo ftaat het vaft, dat Niemand derf dood ontvlieden kan , 't Is den Menfch gezet eenmaal te fterven. Zelfs dat geene wat ons behoud ,verwoeft ons ook; de fpyze den drank, zo nootzaaklyk tot ons beftaan; de arbeid van' ons beroep, welk ons fterkte verfchaft; de lugt en het weer, welke wy niet ontbeeren kunnen, bevorderen wederom op eene andere wyze den
weg tot ons graf. By dit alles ftaat ons
leeven en dood in de hand van God, hy heeft het zelve een doel geftelt dat wy niet overfchreeden kunnen. Joh. i4: Vs. 5. Pf. 39: Vs/ 5. Matth. 10: vs. 20.
Hoogstwys egter zyn ook hier de Godlyke'
oog-



ÖVH J O Hi 13. VS. 7."
Oogmerken , opzigtelyk de aard en Wyze, op welke zyne gunftelingen fterven. want ■ worden zy plotseling Weggerukt wat liefde, wat hemelgoedheid, word hen daar door beweezen, van hoe veele pynen worden zy bevryd , van boe veel droefheid en kwelling des gèeftês, die anders de Overblyyende hen niet zelden veroorzaken ontflagen. Hoe fpoeden zy zig met aarends vleugelen naar het zalig Vaderland der Rufte , en. komen als in een oogenblik uit een barre Woeftyn , in 't gezeegende Canaan* waar alle tranen voor eeuwig van haar aangezigten opgedroogd worden. ——- Moeten zy dagen en nagten zugten, haar bèdftcde doornatten met haare traanen , moeten zy dikwyls betuigen , ach Heere hoe lange en met de Kerk, uitroepen , komt haaftciyk Heere Jezus! Gods wys en heilig oogmerk in deezen is niets anders, als om haare genadens , haar geloof, haar vertrouwen, haare liefde , haare verkleeftheid aan den eeuwigen Rotfteen, haar gedult, haare lydzaamheid te beproeven , en gelyk het goud in deezen fmeltkroes regt te louteren en te zuiveren, 't Gefchied om haar.harte meer los te maaken van de aarde , het fchepzel en alles wat niet, de zin en het gevoelen van den
Heere Jezus is. è<% Eindelyk het gefchied
C ona



34 L y k - R
e e d Ê.
om haare begeerrens naar den Hemel, die rufte die er overblyft voor het voJk van God meer te ontfteeken, te ontvlammen, en in voilen gloed te
zetten. < Terwyl zelfs de pynlykfte ziek-
tens, de felfte koortfen haar in de gelykformigheid van. dien op Golgotha onder duizent,duizent fmarten tuffchen Hemel en aarde als een viuek hangende Heiland, ftélè , die door eigen ondervindiuge weet wat het te zeggen is , aan 'i Lichaam gefolterd, en rufteloos onder de he-
yigfte fmarten , den dood te verbeiden.
ja weeten wy in deezen tyd niet altoos wat en Waarom God zyne Gunftelingen , deeze of die ziekte die een einde van haar leven maakt toe" zend, O! de Eeuwigheid nadert, die alles zal opklaren. Dan, dan zullen wy 't eerft ervaren dat al Gods weegen waarheid en grondeloze goedertierenheden met zyne lievelingen geweeft zyn. Tot daar heen heer het. Dat ik doe en vjeet gy nu niet, maar gy zult het na deezen vtijïaan.
TOEPASSING E.
Gewenfchte Hoor der en! Deeze heilige én Wyze Oogmerken die God met zyne Gun/telingen houd hun vroeg tér zalige Eeuwigheid te vol.
maa-



over Joh. 13. vs. 7.' 35
'maaken, waaren voor 't grootfte gedeelte, de overwegingen Van myn beklemt gemoed , wanneer ik de droevige en bittere maare der doodelyke ziekte, van mynen geliefden, en eeuwig minnen zuilenden hartsvriend den Wel Eerwaarden en nu in God rullenden Heer Joannes Izaac Bonman waardig Proponent Van deze Gemeinte uit verre geweften vernam t Myn harte frnolt van bittere aandoeningen als wasch In myn binnenfte, wanneer deeze treurvolle tyding vrydag avond agtervolgd wierd, niet de hoogft onaangename berigten, van den dood de. zes Eerwaardigen gunfteling des hemels. — Waarlyk de wonde die door dit fterfgeval byzonder aan Mennoos Kerkgemeente toegebragt is, is groot, is uitfteekend groot! vermits het getal der gron» dig geoeffenden klein , en gering is , zoo dat 'sHeilands woorden, de oogft is groot, en weinig zyn der Arbeiders maar al te waaragtig on» der ons, bewaarheid word , geiyk des kundige met my betreuren.
Om egter uwen aandagt eenigzints te toonen wat wy al door den onverbiddelyken dood van dezen gunfteling des Hemels verboren hebben £y het my geoorloofd 't een en 't ander te berde te brengen. ?-—- Verwagt egter niet geC 2 wenfc-



36 Lyk-Reêde
wenfchte dar ik uwe oplettendheid thans ver> inoeijen zal met een breedvoerig verflag van den afkomft geachte familie, zorgvuldige en wyze opvoeding van den zalig overledenen, te doen * alleen zal ik het beminnelyke Characrer van onzen in den Heer outflapehe Vriendineen flouw verfchiet fchetzen.
Waarlyk Zyn Eerwaardens verftand, welwik» kend oordeel, fchrartdre doorzigt, kragt zig ge* pa(l uittedrukken, waaren Talenten, waar mede by door de goede voorzienigheid van den hogen Hemelheer, in ryke mate boven andere zyner Tydgenoten begunftigt was. Inneemend was zyn Eerwaardens zedelyk Characrer, grote,opregte, ongeveinsde ftandvaftige naaften liefde, yriendelyke befcheidenheid, ongemeene lieftalligheid en dienftvaardigheid de egte trekken zyner
ziele,
* Dus fchreev by het opftellen van deeze leerreeden, thans daar dezelve ter drukpers Maat gebrast te worden melde, dat de in Godrusten de Heer Joannes Izaac Bouman , de Zoon was van wylcn DHr. Jan Tzatc B*uman , vermaard Burger en Koopman der StadjBW<?«, terwyl desielfs waardgefchatte Moeder geweefï is w ylen Juffrouw Jmke van Hoorn , te Leer geboren, terwyl onze overledene den o May in 8ft Jaar 1757, het eerfte levensligt 2ag»



over Joh. 13. vs. 7.
27
ziele: Nooit hoorde men zyn Eerwaarde tot Iaft ven anderen iets zeggen , maar wel de feilen en gebreken van zyn eeven Menfch bedekken: Vreedelievend was zyn inborft, zoekende by alle geleegentbeeden de geichillen weg te nemen en onderlinge eensgezindheid, op de hardftrelendtfte wyze te bevorderen.
Diepe, diepe Indrukken van God den Heere Jezus, het waare heil van den onfterflyken Geeft, vervulde zyn Boezem; als een gunfteling des Heemels zogt hy met Abraham voor Gods aangezigte te wandelen. Terwyl hy de begeerlykheden, der Jonkheid gelyk een peft vloode, en zig naar mate der gelchonkene genadekragten van God beyverde, om de waare Godzaligheid, niet in fchyn , nog door een uitterlyk gelaat, verftelde gebaarden , en een gefronft aangezigt, maar in kragt natejagen en te vertonen.
Met noeften vlyt en onvermoeiden yver ieide zyn Eerwaarde zig toe op en tot die heerlyke bedieninge waar door zondaren uit de duifterniffe geroepen , en tot het zalig heilgenot van de door Chriftus verworvene fchatten genodigt worden.
Q 0 Ten



3S Lyk-Reebe,
Ten dien einde leerde hy door byzonder ondervvys in zyne Vaderftad te Eraden, de Latynfche en Griekfche tale, welke laafte benevens de Hebreeuwfche, gepaart met de Logic, verder onder 't opzigt van den Eerwaarden beffierder, onzer Latynfche fchool den Heer T, A. Muller ter volmaaktheid gebragt wierd, genietende daar en boven ruim 3 Jaaren van my het onderrigt , in de Heilige Godgeleertheid Zedekunde , Joodfche Oudheeden , preekorder en wat meer ter bereiking van zyn Eerwaardens oogmerk ftrekte,
O! aangename en my onvergeetelyke uuren, die ik met zulk een dierbaar vriend, met zulk. een naar weetenfchappen en kundigheden dor-. ftent leerling heb mogen verflyten. Hoe ver-, heugent was het vooruitzigt deezen mynen Jonathan, nu eerlang met opene armen te ontfangen en te begroeten, dan helaas! helaas! hy is niet meer, zyne verheemelde ziele is ons. ontvlogen, wy zullen zyn minzaam aangezigte* niet meer zien, zyne bekoorlykeftemme niet meer hooren, door zynen guldenmond niet meer geftigt worden! 't Is voorbygegaan! en niets als eene fïreelende nagedagteniflê blyft er over — O ! God wat zyn uwe wegen wonderlyk »
voor-»



over Joh. 13. vs. y. 39
voorwaar gy zyt een God die u verborgen houdt —.
Dan nog kan ik niet zwygen, nog moet ik uwen aandagt kpjtelyks , den verderen Loop van onzen vereeuwigden Vriend naar 't zalig Vaderland der Rulle voordragen.
't Is u allen bekend hoe dat zyn Eerwaarde naar voorafgaand onderwys op de belydenilT$ zynes geloofs door my hier voor deezen Predikftoel met den Heiligen Doop op de zielroe* icndfte wyze bedient , en tot Lit van deze Gemeente is aangenomen. Een dag een uur, die my zo lange zal byblyven als het bloed door de aderen fiielt. 't was de eerfte der Maand February des Jaars 17^8. wanneer de Overleedene zig Gode.by den doop wyde, en welke verbonds opdragt zeedert zo diep in zyn geheugen geprent bleef dat hy by zyne gehoudene Leerreeden zig niet onthouden kon opentlyk te betuigen. „ O ! dag der pntroeringe en der ,, blydfchap,0! uur der vreezeen des ontzags „ zo lang als ik niet ophouden zal aan myn ,, zelfs te denken wil ik myn daar aan erinne„ ren, wees my altoos tegenwoordig duure be-
loften. God, u o God , u 0! Jehovah, JeC 4 „ zus



4© Lyk-Reebe
„ zus Chriftus, door myn gehele'Leven mtt„ volgen en uwe voetftappen te drukken. Iedei 9, Oogenblilc dat wy die toezeggingen vergeef n ten, zo blixem, zelve o God der liefde die „ te rug in myne Ziele en in de ziel van huil „ die met my eeven duure beloften gedaan
hebben. " Waarïyk een blykbewys dat
de Godsdienft diepe, diepe, wortelen in zyn harte gefchoten, en zyn 'EërWaarde met Hiskias konde inftemmen; Heere by deeze dingen keft men, en foar in Js het leeven van mynen geeft. ~—* Wat nut en ftigting heeft'zyrï Eerwaarde uit dezen zelfden grond niet toege"bragt aan u myne dierbaar e Hoor der en! niet minder ook aan u krooft, wanneer gy by de öpentlyke Catechefatie met de jeugd 'dan eens hem in een allerverrukkelykftZanglied, de a0 te wonderen der liefde Gods by de Men'fchwording van zynen zoon, dan eens de hooggaande barmhertigheid van Jezus Chriftus opsagtlyk het gevallen Menfchdoin kennelyk in zyn fmartelyk verzoenent fyderi , en akelyken dood pp Golgotha, dan weederom , de genadenryke uitftorting van den Heiligen Geeft' en dcffelfr uitmuntende gaven over de Apoftelen en eerfte 'Chriften Kerk, dan eindelyk een bly dankjied weegens de herftelde vreede, hoorde' uit.
gal°



O 'V Ë R ] O H. 13. VS. 7- 4't
gateen. ** Hoe fmolt niet uwe ziele, en wierd als in verrukking weggevoerd, door deeze maatkundige opftellen. —— Zo, zo voleindigde hy zynen loop onder ons, was aan allen nuttig en beyverde zig eenen goeden fchat opteleggen, tot heil zynes naaften. Zulk een waardig Perzoon was onze óntdapene Vriend! dit waaren de bekoorlykheeden die elk onzer in de oogen fchitterden.
Hier op wierd zyn Eerwaarde den 7 Sept: des Jaars. 1779. voorden Kerkenraad ' in de geloofswaarheeden en heilige taaien getoeft, gaf de doorflaanfte blyken var^de uiterfte bekwaamheid, wesweegen hy met volle ruimte tot Proponent jn onze Gemeinte wierd verkoren , en vryheid verkreeg om opentlyk de kruisbanier yan Jezus door de verkondiging van 't zalig C 5 Euari-
** De gewoonte is hier in de Gemeinte op de hooge ■ feeftdagen, naar gehouden Godsdienft, met de jeugd, opentlyk in de Kerk te Carechifeeren, om hen van het gewigt des feefts en desfelfs oorzaaken eene duidelyke bevattinge by te brengen. EFer toe ontwierp de zalig overledene op myn verzoek telkens eën toepaffelyk gezang , zynde dezelve agter zyn Eerws. preek gevoegt, en daar op word -hier gSoogt,



4a Lyk-REede
Euangelie te planten, hier toe toonde zich zy» Eerwaarde bereidvaardig , en verkwikte onze zielen met eene uitneemende Leerreeden over Hebr. 7. vs. 16. den r2 der Maand September. « — weinig dagten wy, dat deeze jonge Nazireer toen voor 't eerft, en ook voort laaft , van dit verheeven eergeftoelte ,. Tpreeken zoude. — — Dan zyn vorfchende Geeft nog niet moede verkoos de wytvermaarde. Hooge School te Göttingen nog voor eenigen tyd te bezoeken, hier trok hy heenen in 't laatfte van de maand September en wel den 30 van dezelve deszelven Jaars, weinig denkende , dat deeze plaats voor hem een kruis',, een lydens fchöol zoude worden, waar zyn ontzielt gebeente nog eens ruften'zoude. Geen volle twee jaren heeft zyn Eerwr. de wyze Lesfen, der vermaarftc Hoogleeraren. bygewoond , zig oeffenende onder den beroemden; Ridder Michaëlis in de Hebreeuwfche, Chaldeeuwfche, Arabifche, Syrifche, en Rabynfche Talen, gepaard met eenige Lesfen , over de laafte lydens weekj van den Heere Jezus, over de Psalmen, een gedeelte van Mozes Boeken, $ Euangelium en de Brieven van Johannes. Onder 't opzigt van den beroemden Hoogleeraar Feder, fludecrde hy de Logic, Metaphyfic,
wys-



over J°h. 13' vs. y. 43
wysgeerige Zedekunde, 'tnatuurlyk regt, en oeffende zig in den geleerden tweeftryd. De Mafefis pura en applicaca wierd niet van hem verzuimd , genietende daar in het onderwys van den geagten Hoogleeraar Kaeflner. By den fchrandjren Hoogleeraar Blumenbacb, hoorde hy denatuurgefchiedenis, en op een ander reis deMenfcftkunde of antropologie. By den doorgeleerden Hoogleeraar Lssf. ftudeerde hy , de Theologife Moral of Chriftelyke Zedekunde, benevens de critic des nieuwen Teftaments. Den uitmuntenden Hoogleeraar Wakh, hoorde hy de Kerkelyke gefchiedenisfen verklaren , en de Chriftelyke Oudheeden voordragen. By den geachten Hoogleeraar Kultnkamp , hadde hy een Collegium over de Griekfche tale. By den verdienllvollen Hoogleeraar Koppe. hoorde hy een exegeticum over alle de brieven van Paulus. By den inzigtsvollen Hoogleeraar Beekman, hoorde hy dePhyiic of natuurkunde. Hier by genoot hy nog een bezonder onderwys in de Engelfche en Franfche taaien. ■ Wie ftaat niet verwondert over zulk een Vlyt , wat kundigheeden heeft hy verkreegen, en wat verwagting kon er van zulk een fchriftgeleerde zyn.
.ThShs had hy den loop zyner ftudien vol.
ein*



■H Lyk-REEDj5
eindigt, zo flont hy tot ons wedertekeeren wanneer hem naar het wyze albeffier van den hogen God op den 13 deezer maand die dodelyke ziekte aantrat die zyne Levens dajren eindigden, de moorddadige kinderziekte flormde met geweld op zynen leemen hut, en fpotte met alle aangewende middeten ; terwylze op den 7 dag, den 18 deezer in den vroegen ochtenftond te 4 uur-5 minuten, in den ouderdom van 24 Jaar 3 maanden en 9 dagen een Einde
maakte van zyn dierbaar leeven. Zo zo
lag alle ,hope alle verwagting alle verdere ukzigten aan den grond. O ! wonderbaare God hoe onbegryplyk zyn uwe weegen! uwe sredao-ten en zyn niet onze gedagten! uwe raadflagen niet de onze. 'tls alles egter , alles wysheid, 't is alles goedheid wat gy doet, uwe oogmerken zyn heilig , 't was om onzen Vriend onzen Broeder vroegtydig te vofmaaken. Zyn viyx en arbeid te kronen! hem nu van naby de wonderen uwer magt , uwer liefde, en uwer goedertierendheid in uwe grote Godftad te doen zien, en te doen befchouwen , dus zyne kéhhifTe te' verryken , zyn geloof in aanfchouwen te verwifleleh, zyne begeertens in volle genieting te ftellen. Nu, nu zyn hem wandelingen gegeeven, onder die geene die voor uwen Throori /laan!
Oi



OVER J 0 H. 13. VS. 7. 45
O! wat zal zyn geeft zig nederbuigen, voor u gezegende Jezus Chriftus die hem gekogt met u bloed, geheiligt en verheerlykt hebt door uwen Geeft. Thans zal hy uwe Leidingen met üw Kerk met een veel verhevener zuiverder en reiner oog betchouwen. Nu zal hy voor de voleindiging uwer kncgten uwes volks de heetfte zugtingen uitboezemen, niet gelyk hier met nat bekreeten wangen maar met eene verrukkende blydfchap! Met welk een heilig verlangen zal hy ons , zo wy anders den goeden ftryd ftryden, het gelove behouden te gemoed zien in die'eeuwige Tabernakelen; In dat huis des Vaders, waar heen hy , met zo veel verzeekertheid des gemoeds, met zo vecle gegronde hope , gelyk zyn ftervende mond zig aan zyne tegenwoordige Vrienden uitdrukte, is heen gegaan. ri - Reeden genoeg waarom hy met
zo veel bedaardheid van zyne verhuizinge met zulk een onverfchrokkene ziel van zyn ailyvigheid fpreeken konde. Deeze zalige verwagting maakte het, 'dat zyn ftervende hand nog fchreef, zoekt ruftc in God! hy kende by eigen ondervinding deezen zielen vreede , hier vond zyn Geeft de grootfte bemoediging: geen wonder, dat de liefde hem al ftervende nog aandreef die ook zyn naaftbeftaande, en overige Vrienden op het
har



46
L Y K - R £ E b Ë.
harte te binden. O! God maak dan ons waardig zulk eene gelukzaligheid. • Dan willen wy in den Heere fterven , zo moeten wy hier, in den Heere wandelen. En daar toe ftrekke dan ook deeze onze Verhandeling, 'tls zeker , ook wy moeten eens den weg van al het vleefch gaan, 't is zeeker de uure komt dat ook wy van onzen poft zullen afgeroepen worden.
Daarom geliefde Vrienden, willen wy eene gegronde hope hebben in 't zalig Canaan aan te landen! O! zo laat ons ons zeiven reinigen gelyk hy die ons geroepen heeft rein en heilig is.— Dat zy onze poging, dat zy het gebruik dezer Leerreeden. De wolke der getuigen van zaalig voleindigde ftryders die rontom ons legt is groot, fchouwen wy derzelver Einde aan , en' volgen hun gelove na, dan, dan zullen ook wy op 'stieren tyd , eens komen tot de Geeften der volmaakte Regtvaardigen , zonder immer te fchei-
<jen. ja, dan zal 't zyn, gelyk de God-
vrugtige Lavater zingt.
Dan zal hy met een Schaar der Frooment Ons ganfch Ferheemeld tegenkoomen • Ah wy door 't dal des Doods gegaan, Voor Goëh aanfchyn zullen ft aan,
Die



over Joh. 13. vs. 7. 47'
Die ons dien weg is voorgareden. Hoe branden Zyn genegenheden, Om ons onfterffelyk te omarmen an die kuft! God ! Welk een Heemel ! Welk een Ruft, — Vloeyd ons Gezaligden ,dan uit die bron vanluft! Hoe Reikhalft Hy ,We ook in die Heilftand deelen , Diehy al juichendfmaakt! dooris ft ervlingskeelen Nooit uit tefpreeken, als voor hun een taal te hoog; Onzigtbaar voor het Jardsch en ftoftyk oog. " Wy ftreeven dan, al 't zigtbaar fchoon onttogen, Tot hem, die geen verlies ooit kan gedoogen; Van een, die in beproevingen, hoe groot, In Hem gelooft, en trouw blyft tot 'er dood: Tot den ver gever onzer Zonden; Der ftrydren hulp , die z' altoos ondervonden, Tot de overwinning toe, door hem hun toegezeid: Die,fchoon by ons dikwerf op donkre paden leid, En zomtyds ftojf verfchaft tot weenen; Ons egter onuitfpreeklyk blind, En 't zy men in droefheid of in vreugde zig bevind, Niets dan ons hoogft geluk ,voor altoos wil verlenen.
Tot
Dan wird mit einer Schaar der Frommea Verklart Er uns entgegen kommen Wenn wir im fchattenthaak ftehn, Zu den geliebten bin zu gehn.



4$ L Y K - R E E D E.
Tot daar heen ruft ontzielt gebeente van uwe<I arbeid , van uwe moeite van uw verdriet, tot daar heen geniet ÖnfterfFelyke ziele de reinftë Paradyfche welluften in den fchoot van Abraham , wy zullen ons wederzien , en wie weet hoe kort, en onze blydfchap' zal nimmer van ons genomen worden-. Eene vreugde $ zo zuiver , zo rein , zo hoog en onuitlpreeklyk , dat de minfte voorproef, door eene gelovige be-' fchouwinge daar van ^ de ziel met de vuurigfte
be-
Die uns den weg fchon vorgegangen ,'
Und glühn von heiligem verlangen,
Auch uns unfterblich zu umfangen !
Gott! welchen Himmel ! welche Ruh - ' z
Scrömt d&n uns der verklaite zu.'
Wie Trieumphierend' wird er eilen,
Mit uns fein hches gluck'zu theilen,
Das keine Menfchèn fprache nerint,
Kein fterblicber am ftaube kent!
Wie eilen, dein uns zuzufiihren,
Der keinen, keinen , wil! vertieren
Der ihm in ieder prüfung glaïibt ,
Und bis zum Tode treu ihm bleibt!
Zu dem Vergeber unsrer Sünden
Der Karapfen half und überwinderi
Der,wénergleich unsoft im dunkeln glaubenübt
Und ThrSnen uns zu weinen giebt a
Doch ewig , unausfprechlich Hebt;
Der, wen er zücbtigt und erfreut,
Nichts wollen kan al# Seligkeif!-



• VER J O H. I3. VS< k
' ■ ■
begeertens aandoed om uitteroepen, koomt haftelyk Heere Jezus! ■■■■ ■•-» Dit gezigte deed David uitboezemen, wanneer zal ik ingaan, en voor Gods aangezigte verfchynen. Pf. 42: Vers1 5. en met zeker digter.
Vóór God te ft aan, wat zaligheên!
O vreugde! Jezus medeleên, Te zien met hun behoeder !
Ach! U te zien in alF uw ligtï
Van aangezigt tot aangezigte U onzen ouften Broeder f O Jezus Chriftus ! daar toe daar boe béreidë ons allen, daar toe heilige dit fterfgeval aan onze zielen, zo zal zulks een waare balzem voor Onzen Geeft zyn,dan zullen de tranen in heffelyk gejuig verandert worden, eb ohs xögte&tïïtif Heere ontfermt u onzer in vrolyke HalelujaS veranderen. ——— Nu gy God der vertróostinge, bemoedigt het neergebogene harte aller' baafte bloedverwanten, des' overledene, ftaat gy haare zugten gade , verzamelt haare règtvaar^ dige
O hohes glück vpr Gott zu ftehn! O freude, Jefus ! dich zu fehn, Und mit dif deine gïieder Zu fehen dich in deinetn Lichfi Vou angeficht za angeficht Dich, Erfter aller Brüderl



50 Kerk-Reede.
dige tranen in uwe Viesfchen, Iaat zy uwen weg aanbidden uwe gangen goedkeuren , uwen wil zig onderwerpen, en met lydzaamheid lopen in de loopbane hen voorgeftelt ten einde ook zy eens op het einde de zege kroon erlangen mogen, waar meede gy uwen Vriend, haren Broeder in 't zalig Salem bekranst hebt. De trooft dle gy gezegende Jezus Chriftus uwe Discipelen by uw affcheid van deze waareld gaaft, ik zal u wederzien, ik zal u totmyneemen, op dat gy Zyn moogt daar ik ben, beure de ftvymende hoofden aller Vrienden en bekenden die weegens 't gemis van haare Naaftbeftaanden, haaren Vriend treuren uit het ftof op. De heuggelykegedagten hem die ons is voorgegaan in eenen verheerlykten ftaat naar dit leven wederom te zien, zonder immer gefcheiden te worden , doe allen vergeeten het gene agter is en zig fpoeden tot dat gene dat vooren is \ Dit, dit fpoore allenaan haare roepinge en ver' kiezinge vaft te maken , met groote fchreeden op het blinkend pad der deugd en Godzaligheid voort te fhellen, op welks einde Cieraad voor asfche, Vreugden Olie voor treurigheid en het gewaad des Lofs voor een benouwden Geeft zal gefchonken worden. Het zy zo om Jezus wille Amen.
Naz. gezang op het Nieuwe Jaar vers. i? 2. uit de Feefigezangen.



P A V L: ü S
UITNEEMENDE BESCHRYVINGE VaN ZYNEN GROOTEN MEESTER , ALS EENEN VOLMAAKTEN HOGENPRIESTER , JUIST GESCHIKT VOOR/WELKEN HY ZOÜ OFFEREN, NAMENTLYK DE MENSCHEN;
betoogt in eene
KERK-RËEDEN
o y e r H E B R. f. vs. 2.6.
Gehouden te Leer den 12 September des Jaars 1770.
bénevens éeriige Gezangen op hooge fealttydeM én twéé maatkündige opftellen,
door wylen
JOANNES YZAAC BOUMAN^
Proponent in de Doopsgezinde Gemeinte te Leer^



Spes alit alif agricolas', ipes fulcis credit aratii Semina, quae magno faenore reddat agar.
Tibullus Eleg. uit. 1. 2.
dat is:
De landman leeft door hoop, en werpt zyn zaad
in d'aarde
Op dat hem d'akker vrugt weergeeve, groot van
waarde.



£5
VERSUCHTING.
Laten de redenen raynes monds, en de overdenkingenvan myn hart, welbehaaglyk zyn voor uw aangezigte o Jehovah, myn Rotfteen en myn verlofler!
INLEIDING E.
Onttrokken van de beflommeringen deezer wareld, willen wy A. T. ons thans verheffen boven die zorgen die onze gedagten aan het ftoff en onze overwegingen aan de aarde kluifteren; zorgen die 't is waar ons van 't altoos menfchlievend Opperwezen tot heil onzer onfterfelyke Geeft gezonden zyn, maar egter in zig zelve veel te laag voor onze ziel, en te kruipent voor ons beftaan zyn. Want onder alle de Burgers van de Godftad heeft de menfch heel uitneemende voortreffeiykheden, voortreffelykheden die ons inlichtender zullen worden wanneer wy zyne groote afmeeten na den kring heurer werking.
Bind derhalven voor eenige Oogenblikken uwen ons thans zo waarden aandagt aan den fehakel onzer redekavelingen, wanneer wy beD 3 fchouï



£4 Kerk-Reede
fchouwen zullen, hoe groot de natuur der men; phen voor zig zeiven is, en hoe groot die is
in 't oog van haren Schepper. ~ Wat kan
edeler zyn als zulk een wezen , dat zig zelfs duidelyk bewuft is.
Eene voortreffelykheid, die ons reets groter maakt dan eene wareld en edeler dan duizend zonnen die de vinger van Gods mogentheid in \ onbeperkte Ruim van 't groot heelal zaaide. " Eene bewultheid zeer ver boven die
der redeloze Schepzelen verheeven,'als waar. door wy langs onderfcheide trappen, altoos van lagere tot hogere, van een Worm tot een Seraph de geheele gefchapene wareld befchoqwen. — Dan nog groter word deeze natuur wanneer wy zien tot welk eene groote die door de beoeffeping aan kan waffen.
Hier in een huis van ftof, * in eene
wooning van Huivend asch, meet zy de zon-: nen af. — .« De wetten,de geheimfte werkplaatzen en Kabinetten der natuur doorzoekt haar. fchrander Oog. Die beoeffening leert haar de ftraalen der fchitterende zon met geene meerdere moeite dan de bladeren eenes Boeks ontvouwen. —- De lugt en het vuur naar onzeri
keur-



over Hebr. 7. vs. 26. 55
keur weegen. Van het punt waar op wy ftaan tot aan de verfte wareld bal eene lyn denken en die zelve warelden gebruiken tot gitzen onzer Reistogten.
Dan hoe zeer deeze voortreffelykheden ons toe mogten fchitteren, nog groter is onze natuur in 't oog van onzen Schepper , voor haar word een Eden geplant, op een voor haar gefchapene aardkloot; ja toen die bal die wy bewoonen met dier en planten hofeerft. welvoorzien was, wierd het Aards-Ouderlyke paar d®or den vinger van Gods liefde gefchapen , gefchapen in eene wareld waar alles goed was, gefchapen met eene ziel haar zelfs geen kwaad
bewuft, — • -u toen de morgenfterfen vrolyk
juichten en Seraphinen het geboorte lied zongen van menfchen, van menfchen die hier op aarde door oeffening in gehoorzaamheid de Godheid zelve zouden verbeelden, en , 0 ! verhevene Roeping, eens deeze volmaakte aarde voor eenen
nog volmaaktere zouden verwilfelen, -
't Is waar onze aardsouderen voldeeden niet aan die voorwaarden^ waarop hun al dat goed was toegezegd, dan ook hier —— gevallen zynde *——• blonk weer hunne voortreffelykheid met heldere glanzen. Gods liefdevlammend oog zag D 4 aan-



$6 Kerk-Reede.
aanftonds op hun needer. Neen Adam ! geeqfi vygebladeren bedekken u voor''t gezicht van God 5 —-— geen duizend Zonnen verdryven de ftralen van zyn Oog ! dan fchrik niet vooc het zelve ! uw oqtruft geweeten doe.t u thans uwen God verkennen! liefde is de naam van uwen Schepper, en barmhartigheid het kenmerk van zyn wezen. Neen, gy zult niet eeuwig, fterven , de Godheid fchiep u tot hogere oogmerken , oogmerken die zeker door geen gevallen geeft geftoord kunnen worden. Jehova, Wiens ingewanden over u reeds van barmhartigheid bewogen wierden, wil uw. vonnis niet beflifleivï zonder tegelyk uw zynen en Maria/s wonderzoon als cfen üangentreder en uw heilherfteller te beloven, eene belofte, die hy nagekomen is, Voor u myne meede Christenen , ftof yry op uw verheevene waarde! leed, Gods Zoon op Golgotha duizend doden , zeraphimmen mogen met nimmer fchprre keelen, den nooit voldongen lof van haareri en onzen fehepper in zyn Mahanaim bezingen, zy mogen met een ongekrenkt gezigt regt uit in die kolom van ftraïen zien , die van de blixemenden Throon des Heemel-Monarchs over een zee van Chryftal llingert, zy mogen in de zoele fchouw y.an bomen des levens elkander, de wonderen



over Hebr. 7. vs. 26. 57
zo van Gods donderende als liefde ademende mogentheid verhalen. Egter dunkt my dat de menfchelyke natuur in weerwil van dit alles voortreffelykheeden heeft, die ook boven hunne een overwigt hebben. - Ja geen Seraph kent dat zoet dat in de ziel ontftaat na vergeving van zonden ontvangen te hebben , die eens een goed mifte , keijt altoos beft des zelfs waarde. ■
De blyde Lente zou veel minder ons hekooren ,
Indien haar groen niet uit de winter wierd geboren,
Na felle ftormen lagt, de breede waterbaan,
Nu ,t Spiegel glas der Zon, ons aller lievelykft aan,
Gezondheid, aanzien,ruft,ufwat wy ooit begeerden,
Word allerhoogfl gefchat door zulken,die V ontbeerden.
Voornamenlyk zo als menfchen die vreugde by die vergeeving ondervinden , waar by Gods liefde , en durv ik my zo uitdrukken , Gods hoogagting voor Adams nakrooft zig zo edel , zo hoog, zo waard zo Goddelyk vertonen. <— En wy merkten reeds aan dat de aanwas der kennis altoos met zo veel aangenaamheden vergezeld is. 1 Het zy verre van ons dat wy dit genoegen der Seraphimmen af wilden fpreD 5 ken,



5§ kerk-RSedb
ken, maar tog fchynt ons de aanwas der menfchen wyd uitgeftrekter. ~ Verbeeld u voor een ogenblik den aanvang van ons 2yn. Welke zwakheden omringen ons beftaan! welke gevaaren onze plaats veranderingen, welke duifterniffe in onze Ziele, welke kragteloosheid in ons Lichaam. Verbeeld u hier by het einde zo verheven, het oogmerk zo Goddelyk: God aan te bidden, voor zynen troon zyn lof te zingen, met Seraphimmen; welke trappen, welk onderfcheid!
Ja maar boven dit alles is Chriftus Jezus een Menfch geworden, en heeft daar door onze natuur eene eindeloze waarde bygezet. Seraphimmen en Chcrubiramen vereeren Jezus Chriftus, die onzen Broeder en hunnen Heer is-
Op den wenk van zyn wille worden warelden gefchapen, zonnen gegoten, zy lopen in hunne kringen, hy gebied, zy vergaan en maken plaats voor een nieuwe Schepping die op zyn goddelyk, daar zy | haar wezen heeft.— De geheele hemel erkent diep gebukt zyn opperheerfchappyeneertHem, Hem dieom menfchen een
Menfch geworden is. Engelen vielen uit
hun verheeven ftaat, Seraphimmen verlieten hun
God"



over Hebr. 7. vs. 2,6. S9
goddelyk beginzel, en zy worden verftooten , van voor 't aangezigt van hunnen Koning. —' Adam viel en overtratGods wyze wet: maar God,de vriend der menfchen, God die zig niet zyner troon-ftaffieren aannam , die God nam zig der menfchen aan, en wift een middel uittevinden om hun, hoe wel gevallen, in zyne gemeinfchap op te nemen en zalig te maken. O nameloze menfchen liefde , gedagten, die geen Seraph denkt , verheevene rang , waar in gy Adams nakrooft geplaatfthebt; ■■- Hier tanen alle die voorregten der Cherubimmen, hoe zeer die, ons ook toe mogten fchitteren, verhevene en waarlyk hooge fchepzelen, voor welkers overtredingen de Zoon van God en kroon en troon en Scepter verliet, om de zugtingen der Adamieten, de klagten der doodfchuldige ftervelingen, en den fchorren toon van 't vloeijen hunner traanen liever wilde hooren, dan de beurtgezangen der Heemelfche Choralen, waar van de ruime Godftad weergalmde. Daar alles wilde verlaten om voor menfchen op Gabbatha befehuldigt en op Golgotha gedood te worden, den dood der Zondaren een dood van God zelfs gevloekt een geheimnis vollen dood te fterven : te fterven als onzen Hogenpriefter.
E»



eo Kerk-Reed e.
En is dit geluk van zulk eene natuur als wy het maalden, en plaatft dat ons in zo ene verhevene kring, wie wraekt dan wanneer wy thans ons voorgenomen hadden, den bewerker van dat geluk, volgens zyn perzoon , volgens zyn Caracèer en volgens zyne gepaftheid voor ons, opmerkend gade te flaan. -~ Dan hoe zullen wy met eene zwarte kool den glans der Zonne malen, of het fchitterende vuur der tintelende Harren fchilderen in het ftof ? Zal myne Hameien» de tong voldingen, waar Seraphimmen zig onbekwaam toe oordeelcn ? of zal ik invallen in het werk der Hemelingen ? ik , die door myn onvermogen dat ik ken , ren mindften behoorde te kennen,afgefbhrikt, eri door deeze fchrikverwekkende plaats ontroerd worde. — Neen het is deeze bewuftheid die my noopt , en waarom wy u verzoeken , den God onzer verwagdng met my aan te bidden,
GEBED.
Volzalig Opperheer, die uwen troon op Cherubimmen en de zeetel uwes ryks op Seraphimmen fchraagt; die uwe alcpagt in duizend waarelden, en blyken uwer grootheid in de onbegrensde Godftad vertoont fta ons toe de begeer-



©ver Hejbr. Vs. 26. 61
geerten onzes harten U niet bekent te maaken; — Neen 0 God! want gy wift die, eer dan wy waren: maar veel meer u. die te bekennen, en onze belangens u voor te (tellen; u oGod! die de demoedige zugt der Adamieten met eeven zo veel aangenaamheid aanhoort, dan de Loftrompet der Hemelingen, fta ons derhalven 0 God! ook thans die vryheid toe, die gy ons altoos toe wilt ftaan, en wat is eene hogere, wat ene edeler wat eene voortreffelyker pligt dan u aan te bidden , en voor uwen troon in 't ftof gebukt , een werk dat eens eene voorname bezigheid , der 'zaligen uit zal maken, op aarde te verrigten.— Dan 0 God ! God op Ebal! God op Sinai! wy zyn onzer overtredingen te wel bewuft, dat wy zonder eenige vrees tot u zouden naderen, en egter 0 God ! op Gerizim en Tabor, heeft uwen Zoon Jezus Chriftus ons niet geleert dat gy ons eeuwig, eeuwig in hem bemind hebt, en gedagten van vreede over ons had, eerder dan wy waren; en ons , ons allen tot Erven uwer gunft verkoor, eer dan uw hand den breeden kring om den huilenden afgrond der nietweezenheid fchreef, en eerder dan uw vuift het ftof der Bergen, en uw handpalm het water des oceaans woog en mat ? ja- o God! God op Golgotha ! gy wilt daar gy der menfchen



6a K e r k - R. é é ó p
fchen Schepper zyt, tegelyk hunnen Vader wezen, en beefden wel de bergen , en fcheurdcri de fteenrotzen toen gy op dien berg des gerigts gerigt hield over uwen Zoon, zo fcheurt tog ook te gelyk door diezelve donderflagen, de fchutgordyn van Aarons heiligdom ; en opende ook voor hun die niet van Levies priefter-ftam waren het geheim vertrek uwer Majefteid efi het Cabinetuwerverborgentheeden. — Jamenfchlievend Opperweezen,- de Zoon van Amram, die getrouwe Dienaar in geheel uw huisj heeft 1 toen hyop Sinais verheven kruin, overdekt door uwe Regterhand, uwe heerlykheid van verre' aanfchouwde te regt uw genoemd Jehovah! Jehovah! God! Barmhartig en genadig, langmoe-dig en groot van weldadigheid en waarheid! betoon ook tans die heerlyke eigenfchappen aan deze Vergaderinge, fta niet toe dat aardfche gedagten, of ydele bewegingen de overdenkingen omtrend de eeuwige belangens haarer onfterffelyke ziel ftooren: werp > zelfs heemelvuur op de hardaltaren, die zy u oprigten, en waar op zy V. o God! alle hunne begeertens.offeren.
Dan gy weet beter dan ik zelfs, volmaakte Jezus Chriftus ! myn onvermogen tot dat geene' wat ik nry had voorgenomen , dit denkbeeld «n het aanzien van deeze fchrikverwekkende menig*



©ver Hebr. y. vs. %6. 63
nigte, gewoon aan een beter, edeler en gegronder voorftel, dan zy of ik — zelve van my kunnen verwagten, hunnen aandagt te wyen , doen my blozen in het gelaat en beeven in myne leeden. — Dan gy o God ! van myn vertrouwen / zult zeeker niet toeftaan, dat ene ydele menfchen vrees my te ver zon overheren, en uwe hulpe welke ik verwagte , en buiten Welke ik niet zou kunnen beftaan niet weigeren in een uur , waar in ik die zo hoog nodig hebbe. Neen maar de vrugten myner eenzame overdenkingen ordentelyk voor myne voorltellingen en gedagten doen komen , zo zal myne ziel u o God! eeuwig loven , ook hier u een Ebenezer oprigten en met een diamant van eeuwige dankerkenteniffe daar op graveeren: tot hier toe heeft my God geholpen. — Doemyen allen die my hooren een waaragtigen indruk hebben van de kragt van u Goddelyk woord; maak ons hier o God! bekwaam om eens by u in uwen zaligen Hemel te kunnen leeven., en ten dezen einde overtuig ons alle van die eeuwige waarheid, dat onze ziel hier door oeffening in Godzaligheid tot de fland eenes Hemelburgers of tot de bekwaamheid van eeuwig zalig te kunnen leven aan moet walfen en dat die bekwaamheid na den dood in haar niet gewrogt word i
ZB



% K É R K - R E E D E
zo zy hier in 't aardfche keven die niet reedï had. Hoor en verhoor onze beeden , voor zo' verre die ons zalig zyn. Verhoorze niet zo wy uit averechtze inzigten iets tegens dé eeuwige belangens onZer onfterfièlyke ziel begeert mogteh hebben;
Al dit vertrouwen, o hoorder der gebeden," hebben wy op u, door Jezus Chriftus dien gy altoos hoord, en in welken wy u noemen Onzen Vader. &. &.
T E X T.
Want zodanig een bogepriefter betaamde ons 4 heilig, onnozel, onbefmet, afgefcheiden van de Zondaren, en hoger dan de Hemelen geworden;
SAMENHANG.
De grote Leeraar der Heidenen (Kruisgezant; Pa;.ilus aan wien men reeden heeft dezen Brief toe te kennen ^) was in dit Hoofdftuk onledige deze veel bedu^ende gefchiedenis van Mei* ehizedek, Salems Koning, een Priefter des hogen Gods , te verhalen , hoe hy Abraham derf Verloffër zynes Broeders , den redder der onderdrukte onfchuld zegende en uit regt warmtf
Vrind-:



over Heer. 7. vs. 26:
Vrindlchap met blyde gaven verkwikte van het Wfe tot het XI te vers. _ Hy toont vervolgens de onvolmaaktheid van Levi's Priefterdom door dien een hooger priefter beloofd was. vs. 11-13. En dan maakt hy daar uit de voortreffelykheid des Perzoons en des Priefterdoms van den eeuwigen Aartsofferaar Jefus Chriftus op in het 25fte en volgende verfen.
Vergun' my nu uwen aandagt wanneer wy u uit de voorgeleelène woorden voor znlkn ftellen.
Paulus uitnemende befchryving van zynen groten Meefter als eenen volmaakten hogepriefer , juift gefchikt voor welken hy zou offeren, namentlyk voor de Menfchen.
— ' Wy zullen
I. Eerfl den perfoon mei bet geen van hem gezegt word overweegen, en dan
II. Ten anderen ziek , hoe hy juift gefchikt ■ was om een offeraar van hem zelve voor
de Menfchen te wezen.
EERSTE DEEL.
. I. Zo wy'flegts met een aandagtig oog dat deel van het zietealigend Euangelie doorlopen, E waar



€6 Kerk-Reede
waar uit de woorden van onzen Text genomen ' zyn, zo zullen wy geen enkejd ogenblik in twyffel kunnen wezen, aan wien dat myn Apoftel alle deze verhevene loffpraken toekent. Immers dit geheele hooftftuk is vol van Jefus Chriftus , van Jeftis Chriftus het voorwerp des geloofs, het hoogfte einde van Paulus prediking, buiten welken hy niets wilde leeren. Hier word hy tegens Melchizedek overgeftelt, hier word hy onze Heer en Jefus Chriftus genoemd. Een perfoon derhalven onze opmerking overwaardig, als waarvan in 't voorgaande vers zulk een voortreffelyk getuigenis gegeven word : waarom hy ook volkomendlyk kan zalig maken alle die door hem tot God gaan, alzoo hy eeuwig leevt om voor haar te bidden.
Hy maakt ons zalig. A. Als een Koning door wyze hemelwetten te geven, en die te bekragtigen door Goddelyk gezag , in een ryk dat zig van klein tot groot, van het ftof alleen zigtbaar in de engfte ftralen der Zon tot aan den groten Zonnenkloot, die duizend warelden verligt. En van het fcherpft gezigt ontvliedend diertje dat zyn levenstyd zo lang niet uit kan rekken tot het blad eens booms van hem omwandelt is, van zulk een in ons
oog



óver Hebr. 7. vs.
oog (hoewel ten onregt) veragt fehepfel zeg ik zich uitftrekt tot aan den grootfteh Seraph, die met eenen blik de geheele Godsftad over ziet, op het zelve oogenbiik, als hy het kraken der waereldaffen hoord , luiftert na de onhoorbaars zucht van elendige adamieten* wier ftille gedag-» ten hy voor hunnen aardsofferaar in den hogen hemel brengen zal > waar hy gewoon iss me£ nimmer fchorre keel den onvoldongen loff def
Godheid te bezingen. Zo groot is Mesfias
ryk! zo uitgeftrekt zyne heerfchappy, eene heerfchappy die hare duurzaamheid na geene jaaren, en haaren tyd na geene Eeuwen meet, zo on% eindig als hy zeiven oneindig is ; zyn Koning-* ryk, (zegt Daniël) zal in alle Eeuwigheid beftaam
E. Zulk een Koning hebbert wy tot den bewerker onzer Zaligheid, die hy teffens ook als onzen Profeet gevvrogt heeft, als zulk eenen f maakte hy ons het Leven en de Zaligheid bekent. Eenmaal deed hy dit zelve, toen hy deZe aardbol heiligde , door zyne hooge regens* woordigheid. Vervolgens heeft hy altoos gezorgt dat zulks gedaan wierde. En wie maak dat ampt zo als het in Jefus Chriftus is, naar zyne waarde. Alle die te vooren profeten geUaamt wierden, hebben tog van en door hem E » ge-



68 K:ERK-ReeDE.
geprofeteert. Wie leerde Adam, wie En os ? wie Noach? wie Abraham ? wie Mofk ? en alle die na hem dit heilig arapc bedienden j tor dat hy zelvfe door Paleltina.wandelde, en als gezaghebbende leerde, en wie maalt dan de gevolgen van zyn Leeïe!
C. Ja maar byzonder, waar henen wy ëigentjyk vólgens het geleide van onzen text uwen aandagt brengen wilden, zo leeft Jezus Chriftus ook , om voor ons te bidden als onzen Hogen■priefter. '<——- Die geleerden die zig de ftaat van ïs&cls béheerfching als eene Godsrcgeering, als eene Theocratie denken, fchyncn ons groote reeden voor hun gevoelen te hebben, want in welken tyd wy Jacobs nakomelingen ook befchouwen , zo zal ons altoos eene byzondere voorzorge én opmerking van God over hun, in de
oogen ligten. • Zien wy hun in de tyd van
Mofes , zo horen wy wel haaft den God des hemels , by 't donderen der wolken , en 't fteeken der trompetten op Sinaïs verheven kruin nederdalen, en daar, als de Koning over Israël zynen gezant voor zich vorderen , om hun de rykswetten die hy onder zyn volk betragt wil hebben , bekent te maken. ——~ Volgen wy hun in het land van Jehova en gaan wy met hun over den Jordaan, hier hooren wy de Godheid zelve
hunne



. over Hebr. 7. vs. 26. 69
hunne 'richters benoemen. Neem by voorbeeld Jofna , Gideon en Simiort, welke wy derhalven niet anders als ftedehouders Gods aan kunnen zien : waarom dan ook de Godheid te recht Magen■konde, dat niet -Sarnoël maar- hy zelvs verworpen wierd, toen Israël'uit dwaze niéuwzucht eenen Koning, begeerde, ja'iu h\ Niet minder bleek deze Godsrcgeering ook zelvs toen, wanneer Israëfe hoogfte troon Monarch de God des hemels reeds toegcflaan had, dat ook menfchen den naam van Koningen over. zyn volfcj voerden. Ook deze Koningen benoemde hy zo wel als te voren de richters , neemt by voorbeeld Saul, David, Saiomon .en Jerobeam.' Eu op'dat tvy ons in deze ftof niet al te ver verliezen ,. zo zullen wy alleen nog aanmerken,' hoe de-Jehovah ten blyke onzer gezegdens, ortk-eenigfins een Koninglyke hofftaat' onder zyn Volk voerde. Zo had hy een paleis aan den Tabernakel, en naderhand aan dat gefïigt-van Salomo, tot welkers luifler geheel het Ooftenzyn fchjtten , geheel Ophir haar goud, geheel Israël zyn vermogens , en geheel Syrien zyne kundigheden hadden toegebragt. . Men zoude hier by nog veele aanmerkingen omtrent zommige offerhanden , als andere plegtigheden, kunnen maken, -byzonder wanneer men in het oog houd E 3 hoe



1f K ER K - R E E D. R
hoe zulks meer naar de leevenswys en hofgewoontens der Oofterfehe Koningen was ingengt, als juift na de gebruiken van onze Vorlten, Zaken al te zamen die, hoewel ze naar myn begrip een zeei groot licht over het geheel van den feraelitifchen Qodsdienft veripreiden, echter thans. m dezen tyd niet vallen, om ze wydlopiger te verhandelen, Egter willen wy daar nog aan denken, hoe het Israeis Opperheer ook gewis aan geene Staatsdienaren ontbrak, Ten dezen einde waren reeds Levi's gelukkige Nakome* tegen, aan den voet van den rokenden Sinai afgezonderr, verrigtende alle de heiligheden onder hun «itneemend Opperhoofd den Hoepnetter. sta my toe , A. T. Ha my
toe,, dezen perfoon Aiiron en de opvolgers in zyne, Amptsbediening wat nouwkeuriger gade te flaan, en hem in zyne geheele groote eens te . befchouwen, wy zullen uit de hefpiegeling dat voordeel trekken dat wy dan beter zullen kun. nen zien, welk een Regt myn ApofteJ had Jefus Christus onder die benaming ons voor te ftellen. — , m Vrees niet, vrees niet, waardfte Mede Christenen • dat wy uwen aandagt Mig zullen vallen door eene gerekte befchryving van dat Ampt te geeven , dat eertyds een Hogeprieller onder Israeis Kerkftaat verwaarde. Neen
zee«



over He br. 7. v3. 2,6. ft
zeker ik zoude vreezen uwe kundigheeden daar door al te zeer te beledigen en den edelen tyd onnut toe te brengen , vooral daar ons onderwerp buiten dien overvloed van gewigtige overwegingen aan de hand zal geven, en daarom verzoeken wy alleen uwen aandagt op te merken. hoe het. deezen Aartsofferaar, Alleen onder alle de Nakomelingen van Jacob en alleen onder alle Menfchen , geoorloofd was tot het geheime vertrek der Godheid, ik meen het Heiligdom der heiligheden te naderen. ■ Wanneer heel Israël in bange vrees zweefde , welk een raadflag zy hadden te aanvaarden , zo was 'er geen ander middel dan dat deeze opvolger van Aaron in het binnenft van den Orakelhuintrad en God- zelve God die boven de Cherubimmen woonde fprak dan met zynen hoogften
dienaar. ■ ■ Ja, maar o Verhevene roeping!
het allergewigtigft werk van den gehoopten Mesfias, ik meen de verzoening der zondaaren wierd door Aiiton en zy ciie hem volgden op eenen dag daar toe van God beftemd volvoerd. Dan vergav de Jehova op het gebed van de Hogeprieüer op het.berouw der Israëliërs, aan zyn Volk alle hunne zonden , en Hy wierd weer voor hun een God des aanziens. en der Genade. — ■ Na de Babylonifche Gevankenis zult
E 4 len



7* " K E R K - R B E D a
Ward ij Heerfchappyzig vereenigden ,n den perfoon van den opvolger van Aaron. Jets dat ook niet zeiden onder de Rigteren gebeurde , en tevens ten duidelyken bc-^ze der Gods, mm ycr{b^- — Staan wy hier een wemig ftil en befchouwen wy dezen. Aards offeraar in zyne geheele groote dus van naby, zo zien wy waarlyk in hem een uitneemend Burger m de Godftad, uit welk een oogpu-.t wy E ook betragten. Dat zal dog eerbied verwekkea moeten zo een hbofdperfonadie van zo éen M heel Goddelyken Godsdienft.
Groot, ja waarlyk groot is dan het voorbeeld by welken myn Paulus den Heere Chriftus ver gëlykt, maar het tegenbeeld overtreft ocïk hier de fchaduwe.
■ AA. Chriftus is een Hogeprieftcr die'alleen tot het Kabinet van Gods geheimen nadert. — N:derde Aaron tot een draagbre hut oT mtr-
mere Tempel. Chriftus nadat daar WM
God zelve is , in die Tempel die niet met Èi$ den gemaakt is, die geen Nebucadnczar en geen Vefpafiaan verwbeften zullen, maar die eeuwig beftaan zal in dé 'Hemelen. — En was



over Helr'. f. vs. 26. . 73
A&on en zyne Neven by de toenadering tot God met de bleeke vrees des doods omgeven. — Zo nadert Chriftus met blyden moede tot-zynen Vader, Hy -nadert ;daar hy zig grond op de voor alle Eeuwigheid gefiotene .Vrederaad , hy nadert in die blyde verzekering dat zyn God altyd hoort na zyn eifchende gebeden. Eene uitdrukking (ik beken hetj die iets ongerymds m zig ,fchynt te bevatten , egter. hope ik in 't vervolg gelegenheid te vinden die te verklaren Aaron was het flechts eens in 't Jaar geoorloofd die hoge Amptsbediening te verrigten, maar onze door Iyden volmaakte Hogeprïeftet naderd van Eeuwigheid tot Eeuwigheid totGody en brengt op ieder oogenblik het reukwerk der gebeden van hun die hem dienen voor den Hemeltroon.
BB. 't Is waar het was iets groots de Godheid om raad te mogen vragen ,. dog geen van ons zal een ogenblik daar aan twyffelen of Godfpraken te geven is groter dan die te vragen, en dit is het werk van onzen Hogenpriefter, die, (wy beroepen ons op het getuigenis van een zyner Leerelingen,) alle dingen weet, en dan zyne Godfpraken niet aan het 12 ftammig Jodendom , maar aan alle Menfchen , aan E 5 alle



7/4 KeRK-ReEDE.
alle die hemflegts willen hooren bekent maakt.
CC. Verzoende Aaron Israël in eene Schaduwe zo is. • ■ ■* Chriftus hier het beeld def zaak zelf, en overtreft zyn Voorbeeld derhalven zo verre als een levend wezen altoos desfelfs fchaduwbeeld overtreft. ■■ En niet
alleen dit, maar onzen Aards-offeraar werkt ook nog veel meer dan Aaron verbeelde. Immers hadden aan den groten Verzoendag geene anderë Adamieten aandeel, dan maar alleen de Nakomelingen van Jacob. Maar Jezus Chriftus heeft een Verzoendag geftigt waar op hy hem zeiven voor alle menfchen geofferd heeft, en dus voor allen den toegang tot zyn Vader verworven , verworven niet door het bloed der Rammen nog der Bokken , maar door zyn eigen bloed, dat is zyn volmaakte gehoorzaamheid , die dog na het getuigenis van Israeis Koninglyke Harpenaar den Jehovah aangenamer is dan alle offerhanden.
DD. En regeerden Aarons neven zomwylen geheel Israël—zo regeert Chriftus het groot heelal waar toe hy van Eeuwigheid door zyn Vader met oly der vreugden overgoten is, boven
alle zyne Medegenoten. Hy regeerd dat
naar



OVER HEBR. 7. VS. 2,6. 75
naar zyn eigen wetten die hy niet eerft behoeft van een ander te ontfangen. Eindelyk -—— Zyn Priefterdom, zyne regeering is eeuwig gelyk hy -zelve eeuwig is, daar dat van de Hogeprieftersdes Ouden Verbonds flegts tydelyk was. Tydelyk was het ten aanzien van hunne Perzoonen, tydelyk was het ren aanzien van Gods voornemen als vervolgd zullende worden, door een minder zinnelyk en in de ogenvallet;d,door een meer geefteiyk en verligter Priefterdom , maar de bediening van onzen Aards offeraar is eeuwig, en meet heure Tyd na geene Jaaren , af, zy is eeuwig ten aanzien van zyn Perzoon, eeuwig ten aanzien van Gods voornemen , tot hem heeft God gezegt : Gy zyt Priefter in der Eeuwigheid na de ordening van Mclchi. zidek.
Nog hoger egter, onftervelyke Zielen ! zullen wy heenen moeten dringen , wanneer wy . onzeApoftel verder willen volgen. Het was hem niet genoeg dat hy het voorwerp van zyne prediking by het hooft van Isnëls Godsdienft vergeleken had , maar in den drift zyner overtuiging, voegt hy 'er by. Zodanig een Hogepriefter heilig , onnozel, onbejmet en afgefcheiden van de Zondaren,
Wy



76 K E R K - R E: E D B
Wy zullen alle deeze Deugden die in de daad over" een komen zame neemen en dan daar by aanmerken dat men de heiligheid van onzen Goddelyken Middelaar' tweezins befchouwen zo als hy voor zig zeiven heilig is en zo als
hy zulks betoonde. Maar wie zal hier
de heiligheid kunnen malen van Hem voor wien de hemelen zelve niet rein zyn en voor wiens vuurvlammend oog en aard en Hemel beide in ftuivend asch vergaan , te regt moeiten derhalven by zyn geboorte zo veele wonderen 'zamen lopen op dat hem van het onheilige der Menfchen kinderen niets aan mogt kleeven. Eene heiligheid die aller düidelykfl door zyn geheele levenswandel waar meede hyPateftina vereerde gebleeken is. — Want zo wy ons de 'heiligheid voorftellen als die deugd, die in de uitwerking blykt , in de pügtsbetragting omtrent God, des naaften, en ons zeiven, zo zien wy Chriftus altoos aan alle hare vorderingen volmaakt voldoen. —\— Hoe eerde hy niet zynen Vader, van wien Jefaias reedswoorzeide dat de geeft der vréefe van' deh Jehova óp hem zoude ruften. En vhoé; beminde .'hyizyfi: Vader daar hy het x*!**rtig yan dien God was die de liefde zelve is. Volgens het getuigenis van - Jefus lieve.
ling Johannes. Waar zoude .'ik aanvangen
Y.W en



over Hebr. 7."vs. 26. 77
en waar zoude ik eindigen zo ik de blyken zyner menfchen min, door zyne geboorte hunnen broeder ^ en door zyn leven hunne naafte geworden, op wilde tellen ? Hy fchiep menfchen om hun zalig te maken , om zalig te maken allen die hy fcbiep. Dat was het uitterfte oogmerk van zyn fchepping, een oogmerk dat aan de deugden zyner Godheid betaamde, een oogmerk dat nooit geftoort is geworden, en door duizend rollende Eeuwigheden niet geftoort zal worden , voor die menfchen , door zonde uit den verheven ftaat waarin zy geftelt waren gevallen , leed hy , en hy leed het uit liefde, duizend dooden. Hy bad onder de akelykfte fmarten van het kruis, voor de zaligheid zyner moordenaren, wier euveldaden hy , uit liefde, onweetentheid noemde. Hy leeft nog om voor ons te bidden , voor u Aandagtige Toeh: en
voor my die dagelyks hem kruicigen.
En vragen wy naar de blyken van 'zyn heiligheid jegens hem zelve, zo hore men.zynen uitroep voor 't oor zyner doodvyanden die met gelyke gretigheid na zyn eer als na zyn leven dorfteden. Leer van my, dus luid zyn Zegetaai, leer van my , dat ik zagtmoedig ben , en nedrig van harten. Die zelve bewuftheid van inwendige onfchuld gav hem de'volmaakte vry-
moe-



78 K e r k-R. e e d e
m edigheid zyn wederpartyders uit te dagen,,, wanneer hy zegt : wie uwer overtuigt my van Zonde. Zo heilig , zo onnozel, zo onbefraet was, waarde mede Chriftenen! uwen Zaligmaker een voorwerp derhal ven , regt gefchikt voor
den Hemel, j ■ Daarom zegt myn Apoftel,
dat hy hoger dan de hemelen, geworden is.
A. Het zou miflchien eene bedenking kunnen baren waarom hier juift het woord gewor* den gevonden word: Egter is het hun die flechts met de eerfte beginzelen van die taal bekent zyn waar in de Geeft der Heiligheid het N. V' heeft laten opftellen, overbewufl, hoe dat het werkwoord ylneur&cu waar van daan ik hier yivopmf Jeeze juift niet altoos gemaakt worden maar ook zomwylen zyn of wezen beteekent. Men vergelyke ten bewyze myner gezegdens, mynes Apoftels brief aan zyne geliefde Romeinen en wel in 't elfde Hoofdfluk en aldaar in het 6 vers, anderzins is de genade geen genade meer, waar het zelfde woord gevonden word.
B. En wilde men hier ook by de betekenis van geworden blyven , zo zal myn Apoftel daar mede willen zeggen 9 dat de Menfch Jezus



OVER HEBR. f. VS. 26. 79
zus Chriftus nu als Hoogepriefter door zynen dood hooger dan de Hemelen geworden is.
Ja hy is hoger dan de Hemelen geworden, toen wanneer hy op eene zegekoets van lugt en wolken voor 't oog zyner leerelingen , van den heuvel der Olyven opvoer tot den throon zynes Vaders , aan wiens regterhand hy thans de blyde vrugten zyner Overwinning geniet. Het zyn zyne eigene woorden aan zynen op Patmos Eyland onder de Vervolging van den wreeden Domitiaan, verbannenen lieveling; Die overwint , zo zeide hy, die de zeven ftarren in zyne regterhand heeft , ik zal hem geven te zitten op myn throon gelyk ik overwonnen hebbe, en gezeten ben, met mynen Vader in zynen throon.
C. Maar zeker is hy hoger dan de Hemelen van welk een oogpunt wy hem ook befchouwen. Zyne waardigheid ftrekt zig verre boven die der Hemelen uit , die benevens de aarde vergaan zullen, terwyl zyn woord blyven zal, zyn woord dat hun het eerfte zyn, geboden heeft , dat wonder Uurwerk van zo veel duizend raderen den eerften fchok gegeven, den vloed des Hemels eerft bewogen en het rollen der krakende asfen van Miriaden waerel-
den



,80 K - E R K - R È E I) E.
den veroorzaakr en ftand doet houden ,■ door eene enkele wenk zyner wil.
D. Hooger is hy ook dan de Inwoonders des Hemels , die myn Apoftel hier onder deeze benaming, meede fdiynt te begrypen, als welke hy in 't eerfte Hoofdftuk van deezen Brief zo verre onder den Meffias ftelr, want hy is hunnen Schepper hy is de heer der Legerfcharen wien alle Engelen Gods aanbidden. — Van deze hoogte, ziet gy nu, waardfte meede Chrifte" nen! uwen aards offeraar in zyne groote, voor zo ver het ons mogelyk was die te malen. Gun my nu nog voor eenige Oogenblikken uwenaandagt , om zyne uitneemende gepaftheid voor Adams nakoomelingen opmerkend gaade te flaan.
■
TWEEDE DEEL.
Wy vinden daar toe aanleiding in onzen Text* door de woorden. Zodanig een Hoogepriefter betaamde ons. — - Wanneer zulke voortreffelyke wezens als menfchen zyn, zondigden, zo moeft 'er ook eenen voortreffelyken Middelaar wezen. Dog dit zal ons nader blyken wanneer wy de verloöing zelve zullen befchou-
, wen



bvEk Hebr. .7. VS: s|. gf
wen- ~~ Gods voorneemen . rtoi- «a»^
5 mui aUulB
niets anders dan Liefde en Menfchenmin ademt^ kan by het begin der Schepping niets anders geweeft zyn, dari alle nakomelingen van Adam zalig te maken, de hoogft betaamelyke Eerbied ftaat ons niet toe anders van onzen Schepper te denken h en was dit zyn voornamen by de fchepping^ zo moet het in een onveranderlyk God by welken naar het getuigenis Van Jezus Apoftel Jacobus geen fchaduw van omkeehng is, altoos onveranderlyk gebleven zyn. — Egter bleef voor zyn vuurvlammend oog de zonde van Adam en de boosheit der Adamieten niet bedekt.
Maar zondaren zalig te maken, als zondaren ï zou de grootfte onorde in de wyd uitgebreidë Godftad, dle al onze gedagten nog niet denken kunnen Verwekt hebbenDan was er voor ons geen fpoóre meer overgebleven tot de betragting det Deugd , buiten welke tog zo weinig onze eige zaligheid als het geheel verband van tgroot heelal beftaan kan, aangezien wanneer de ondeugd haare. betrekking op het uiè haar zelfs voortvloeijend ftraffend kwaad verfó: ren had , te gelyk ook de deugd alle uit haar voortvloeiende aangename aandoeningen" verlor* M ieri



8a Kerk-Reede
zoude hébben, dewyl wy dan by de ondeugd eeven zo gelukkig geweeft waren.
Wanneer God Zondaren als Zondaren zalig wilde maken, zo wierd aan de andere Clasfen zyner redelyke fchepfelen, ik meen de ongevallen hemelburgers te kort gedaan. Dan wat voordeel was het dan voor hun dat zy niet gevallen waren? of wanen wy dat de Godheid dan de menfchen in een lagere trap van zaligheid geftelt konde hebben. ■ > O! aan welke enge banden kluifteren wy dan de mogentheid van Jehovah , die dus nooit een Adarmet zo zalig zal kunnen maken , dan een Onderdaan van Michaèl.
Maar plaatfte hy Zondaren, met de Engelen in gelyke rang, zo gaf hyzyne Schepfelen oorzaak om door yverzugt af te vallen, en werkte dus een kwaad in zyn eigen Schepping.
Dit alles kwam de Goddelyke wysheid voor door volftrekt geene zonden te vergeven als om den Middelaar en , door de menfchen op eene andere wyze zalig te maken , dan zy de Seraphimmen zalig maakt , de Menfchen door vreemde verdienften, die hun worden toegere-
kent,



OVER HeBR. f. VS. 26".
feend, en de Seraphimmen ten loon van hunne 'eigen gehoorzaamheid aan zyne wetten.
, Dus is'alles regti, en de Engelen hebben geeri 'oorzaak tot ergernis. Waarom een voortreffelylf Digter te regt zingen mogti
W7t fchat van wondren! wat vertoning Ziet hier myn ziel in deeze zaak: Hier ziet zy Gods verbolgen wraak
En zyn genadige Verfchoning.
Regtvaardigheid hield aan om fïraf'j
Genade drong om vry geleide :
Hier trad Gods wysheid tuffchen beide Die ze alk bei voldoening gaf.
Maar tot alle deze eindens betaamde eers perzoon die daar toe gefchikt was, en dat toont Paulus in mynen Text. Hy moeft zelve zonder zonde zyn, want hoe zoude by anders ene borgtogtelyke offerhande voor de Zondaren kunnen wezen , hierom zegt myn Apoftel dat ohzen Aaron afgefcheiden was, van de Zondaren, >— Derhalven moeft hy Gods ftrenge wet volmaakt onderhouden , dit begreep Paulus onder de woorden , heilig , onnozel en onbefmet, — Ja maar het moeft ook een Perzoon wezen, F s mei



Ü4 Kekk-Rêedb
met wiens borgtogt Gods'overige redelyke fcher> zelen te vrede konde zyn, dat is hoog genoeg in rang, en die ook oneindig veel verdienllen had , boven de Engelen. En o ! hoe gelukkig is dan tot tdeeze borgtogt onzen Middelaar uitgekoren want Paulus zegt van hem; dat hy hoger dan de Hemelen geworden was.
Welk een ligt verlpreid zig dan over Gods
wyze regeering, Zo word Gods ontwerp
alle Menfchen zalig te maken ongekreukt bewaard. —— De weg der zaligheid blyft dus voor alle Menfchen , hoe zeer zy ook mogten gezondigt hebben mogelyk en algemeen. Den Middelaar die voor de fchuld van anderen lyd, word dan geen onregt aangedaan, door dien hy vrywillig lyd ; neen maar veel meer —— Hem door de zaligheid der menfchen, wier onflerffelyke zielen hem gefchonken worden den heerelyklïen troon vcrfchaft , voor zyne verhevene verdienllen, als der Engelen en der Menfchen Schepper, en als der Menfchen verloffer.
Hier juigt de heele Heemel Amen f Amen ! geen Seraph wraakt wen ongelukkigen zalig worden, om de wil van zyn Schepper die hy
daar



OVER HEBR. 7. VS. 26. S$
daar door allerbeerlykft vereerd ziet, neen onder bomen des Levens zal hy ons als zyne broeders omarmen, en 0! ftreelend vooruitzigt, ons verhalen hoe hy zalig geworden is door gehoorzaamheid , en hoe zal hy zig verheugen wanneer hyons hoord zeggen, dat wy ook zo zalig zyn door zynen Schepper en onzen Middelaar,
Nu zullen wy eindelyk de voorbeede van Chriftus die wy een eifchend gebed genoemd hebben volkomen kunnen verftaan. Dat wy ons tog verhoeden waardgefchatte mede Christenen ! den Vader van onzen Zaligmaker zo wraakzugtig (0! God vergeef zo eene uitdrukking !) ons voorteftellen als of hy gebeden moeft worden, om zyne ongelukkige Schepzelen lief te hebben zulk eene verkeerde voor ftelling heeft, na het my voorkoomt, veelen die gewoon waaren hy hun geloof na te denken , en niet op het wankelend gezag van anderen iets aan te nemen, of te verwerpen, de geheele leer van de verzoening door Chriftus doen verwerpen, eene leer die egter wel ingezien zynde, zo heel Goddelyk, heel volmaakt,, onzer toeftemming zo ©verwaardig, en. onzen F 3 eer-.



S<3 Kerk-Reebej
eerbied zo uitdwingeiid is , wanneer die reg& Word voorgeftelt,
Neen God heeft altoos alle Menfchen bemind ^ datisgebjekentoen hy uit liefdevoor ons—zyneigen Zoon, het waardfte dat hy had niet fpaarde , hoe kunnen wy ons groter liefde denken. Maar wanneer Chriftus zyn Vader voor onze zaligheid bid , zo gefchied zulks. *- Op dat
Engelen en menfchen zien waarom Zy zalig worden. •<--m Op dat Gods haat tegens het redelyk kwaad aan allen openbaar worde, De goede gewrogten, waarom deeze twee oogmerken bedoelt worden behoef ik niette verklaren, zy doen zig van zelve , aan ieder die nadenkt op , en voeren de overtuiging met zig welk eene verpligtinge wy hebben, die God te danken die zulk een gebed vorderd, en zyn Zoon gehoorzaam te zyn die zulk een Gebed bid.
T O E P A S S I N G E.
Zie daar uwen hogen ftaat en de bewerking van uw geluk verhevene fchepzelen, Zonen van Adam! veeltydste laag befchouwt. Overzie van deze hoogte uwe geheele groote en leer daar uit. —Deze groote altoos op de
regte



OVER H E B R. 7. V S. 5.6.
regte plaats en in de regte voorwerpen te zoeken.
Ze beftnat niet in het bezit der Rykdommen, die al hoewel een waardig gefchenk uit de Vaderhand des Almagtigen , e^ter door moeijelyke zorgen, haar bezit zeer duur doen betalei, en aan en voor zig zelfs de holle begeertens onzer onïïerffelyke ziel in geenen deele kunnen voldoen. — De Vermaaklykheden deezer Waareld , zullen wanneer ze al te veel genoten worden, van zelve verdrieten. Onze ziel begeert altoos iets dat in haar niet gevonden word. En- laten wy ons hoeden dat wy hun niet gelukzalig agten die dezelve met haid en ziel najaden, 't Is waar de fchitterende pragt waar van zy zig bedienen , kan voor een oogenblik ons oog betoveren , dog wanneer" wy flegts gelegendheid gehad hebben -, een Wellufteling van naby te leeren kennen , zo zullen wy gezien hebben dat hy zo vergenoegd niet was als wywaanden , zyn gelaat dat in zyn llaap vertrek alle rimpelen van verdriet, van wroeging, en van ongenoegen, van ongenoegen zomtyds over beuzelingen veroorzaakt, vertoonde;neemt wanneer hy in 't. openbaar gezien word » F 4 ern



gemaakten lach aan en wil, hoe zeer doop zyn geween, geloogenftraft, egter voor vergenoegd worden aangezien. De open-
bare Goddeloosheid egter zal, ver van gelukk>3 ons tot beulen van ons zalven , tot Moordenaars van. ons geweten', en tot ver. dervers van ziel en Lichaam beide herfcheppen.
, Liet ons derhalven deze. onze grote die, gewis aan 'deeze onze waareld niet verbonden is regt loeren kennen , als voorna\yk in dat vermogen gelegen, waar door wy eeuwig, kunnen waffen , in eene. eeuwige rye V- . werelden. — Daar uit zal dan van. Zelve vo .rtvloeijen dat wy alles wat ons aan de2en wasdom. hioderenNzurgvuIdig vermyden , dat is , dat wy een affchuw hebben van ieder kwtde daad , als die ons herfchept tot een geringer föhepzel als wy te voren waren, en dat. — wy alles najagen , wat deezen wasdom kan bevorderen, ieder opregte zugt die onzen boezem opzend voor den troon der Godheid , word van God-gehoord, en maakt ons tot een hoger fchepzel en zo veel te hoger, na dat onze oogmerken edeler, onze. ftryd fterker , en onze
pyervvinningvolmaakter was. • Dc kennis van
de]



ovsr Hejsr. 7» va. ad*. 89
de boosheid onzes harten zal ons nu' niet meer kunnen verfchrikken, want dan zouden wy on? zen God verkennen. ——- Toen , Adam, onze Vader, gezondigt hadde, zulks wift, en bekende , juift toen beloofde hem God zynen Zoon, zyn Zoon daarom gezonden om dat de Menfchen zondigden. Ja dit ontvonkte
Gods medelyden, hetmedelyden van dien God, die zyne Schepzelen lief heeft, met eene eeuwige liefde , die op dat zelfde*- oogenblik als ons , onze zonden berouwen , op dat zelfde Oogenblik (0! ftreelend denkbeeld) die vergeeft» én reets vergeven heeft, om de dood van, zynen Zoon.
Laten wy ook leeren ons in die orde te begeven , waar na wy zo groot kunnen worden, dat is, laten wy de boosheid onzer daden , in welkers betragting, ik vaft vertrouw, dat elk onzer zig den Hemel onwaardig keuren, overweegen. Van zelve zal dat ons nopen, datwy tranen en gebeeden God, den God des levens en Jezus Chriftus , offeren , die tans wel met uitgebreide armen op ons wagt, maar, 0! fchrikkelyk denkbeeld , rondfom in duizent midderïiagten gekleed, eens met vlammendvuur, over hun die hem ongehoorzaam zyn , wraak F 5 zal



fö Kerk-Reede
zal oeffenen.. En hoe zouden wy ontvlieden indien wy , op. zo groot een Zaligheid geen agt en gaven. . Offeren wy ons egter hier geheel aan Hem op,zo zend Hy zelve hemelvlammen uit ■ zyn Paleis , die zullen ons offer ontfteeken, den reuk tot Hem brengen, en ons als offeraars van ons zelfs, aangenaam maaken by Hem. •
* Laten wy eindelyk leeren Hem natevolgen in zyne onnozelheid en heiligheid. - Dat zal eene ontwyffelb'are blyk zyn van een hem aangenaam levendig berouw. Buiten dien zal
ons geloof ingebeeld . onze hope ydel —— en onze verwagtinge vergeefs zyn , hier aan zullen wy voldoen , wanneer wyons zo als Hy jegens God, der menfchen en ons zelfs gedragen. Welk een? "blyde Trooft o' Sulamiete f van Jehova , Jefus Chriftus vloeit er dan-voor u niet Uit, een Chrifteu te wezen ! —— Dat vry het. groot heelal in-puin en gruis verandere, datduizend waerelden uit hunne.aften vliegen, dat myriaden Zonnen uitgedooft • worden als ligte vonken , die om \ gloejent yzer zweeven, dat vry het faphiere kleed des hemels in fluivend 'afch verga Myn Chriften ziet geruft alle die veranderingen, en zal ook nog, dan zyn Gód,
zyn



©ver Hees. 7, vs. 2& 9^
•zyn God, die de liefde zelve is, en alles'wat hy doed uit liefde -vd . bidden, wanneer de zelve blixe n, die Nc-oos g'-üde daken verplettert , den verachtten haaf van -zy.-ie ketenen zal verloflbn; en die zelve donder, die de polen in een zul drukken,- de kieütte woitn reeds klevende aan het ftof en half verptet door de voet des vroegen wandelaars, verdei tl - iden. —— En wat zou hem op aarde ontmoeten kunnen dat zyne Zrligheid zou kun ö* ftoren, alles wat hem gefchied, gefchied hem :n de gunft van zynen Emanuël, verheft hy tydelyke goederen , 'er zyn betere voor hem weggelegt, de dood, zyner vrienden , het zwaarfte van alle rampen, word verzoet door die hope van haar op betere plaats eens weer te zullen zien. In die hoope volgt hy Terahs groten Zoon na, die vol van vertrouwen op God het dodelyk ftaal niet weigerde te zetten in dè borft
van zynenZoon. En valt haaft het gordyn
dezes tyds neder , en word dat der grenzenlooze Eeuwigheid opgetrokken , en opent zich de flagboom der ónftervelykheid, zo weet hy, dat ook de dood hem tot heil gezonden word, hy vaart op Cherubimme pennen om hoog tot aller troonen troon , waar hy ongeftoord God |an zal bidden , tot een- onbepaalde groote
wallen



pa Kerk-Reede
waffen, zynen Middelaar "eeuwig danken, en aan ftroomen van Chriftal en onder bomen des levens zich eeuwig verheugen zal voor 't aangezicht van zynen God.
Hier zoude ik eindigen , zo er niet nog eene zeer gewigtige pligt op my wagte. Sta my toe Heilherout van Mennoos Zion ter dezer plaatze ! fta my toe, dezelve thans , en voor Tt oor dezer tzaam vergaderde menigte te vervullen.
Waar zoude ik een aanvang vinden, en waar •zoude ik eindigen, wanneer ik alles op wilde tellen , waarmede uw Eerwaarde my geduurende meer dan drie jaaren verbonden heeft, m na een onderwys in de eerfte grondftellingen van onz allerheilig!! geloof heeft uwe hand my
ingeleid in Mennoos Kerkgemeenfchap. - -
Gy erinnert U met welke aandoeningen zulks gefchiede. O dag der ontroering en der blyd* fchap ! o uur der vreefe en des ontzachs , zo lange als ik niet ophouden zal aan my zelfs te denken, wil ik my daaraan erinneren, wees. my altoos tegenswoordig du ure beloften. God, u o God! u o! Jehova Jefus Chriftus door myn geheele Leven na te volgen, en uwevoetftap-
pen



©VER HEBR. 7. VS. l6.
pen te drukken ; ieder oogenblik dat wy die toezeggingen vergeeten , zo blixem zelve 0 God der liefde ! die te rug in myne ziel en in de ziel van hun die met my even duure beloften gedaan hebben.
Gy hebt u vervolgens Eerw: Heer geené moeite ontzien , om my bekwaam te maken, tot dat ampt waartoe ik my had afgezonderd. Vrees niet myn Gamaliël dat ik ooit die voortreffelyke Leeringen vergeeten zal, en offchoon ik myn onvermogen ken , zal ik dog ook myne verpligting blyven kennen, volgens welken ik geheel Timotheus zal moeten zyn, om aan het onderwys van mynen Paulus te voldoen. Verhoord ondertuflchen de Godheid myne beden , zo moet altoos over uw Eerwaarde petzoon , en hoogft gefchatte aanverwanten den ruimften maat en befte keur van tydelyke en geeftelyke heemel zegeningen uit de Vaders fchoot des Almagtigen nederdalen. Geen leed genake hunne tenten. En de ongevallen deezes levens worden van hun door de ondervinding nooit gekent. Hun leven vliete als eene beek over rooze bladeren, en hunne dagen in dat genoegen dat veroorzaakt word door een geruft ge weeten en verbonden is aan de bewuftheid van een eeuwigen



H K E R K - R Ë É D Ë.
wioen Eif in den blyden Iieemel! Wees nog lang Mennoos Kriften-kerk rot een Voorbidders een Aaron die voor haar de Bondkift nadert* *r- Stigt met blyden Heldenmoed aan den Boord derBems jehova's Zion in vollen luiften — Bouw daar nog veele zuilen tot eer der Wrakeloosheid. Nooit ontbreekt u de Goddelyke hulp, in uwe gewigtige bedieninge. Smaak eenmaal, tog zeer laat, dat hoofd bedoelde van üw poging, dat wanneer gy u voor den troon van den opperften befliffer bevinden1 zult, tot hem te mogen zeggen , kunnen! Zie Heer hief ben ik en de menigte die gy my gegeven eti myner zorg, hebt aanvertrouwt.
Dank! dank oniterfferyke! dank ftrome nu uit ons hard omhoog tot u , o God des Hemels
Dorrhrufen dir, G.ott wierd diers geben,
Nicht tine, taófend Seelen zü:
Heil fei dir, denn, Dó haft mein Leben
Die feele mir gerettet Dü!
O.' Gott! wie müsz das geli'ik erfreua
Der Retter vieler Seelen feyn.



©ver Hebr. 7. vs. 26. 95
mels ! Het was u niet te gering uwen Almagt in [ myne zwakke pogingen te laten blinken , niet te gering myne ftamelende beeden te verhdoren. Dank , dank, eeuwigen dank offert U daar voor myne Ziele. Thans ftout geworden óp uwe giraft bewyzingen nadert zy weder tot den onderften trap uwes throons., en draagt uwer Voorzorge het heil aller ftervelingen onze Mozesfen, onze Aaïonnen, die Vorft die in uwen dienft over ons Vaderland den Koninglyken Scepter fwaaid, en alle die de Eer hebben zyne aanverwanten te zyn, op. Wees uw Chrifien Kerk op alle plaatzen genadig, gedenk byzonder in gunft aan' dat deel van dezelve, dat dwars door de opgehoopte Lyken haarer Broeders, door zo veele bloedjordanen, over zo veele Moordfchavotten en door zo vele brandftapels , eerfl voor weinige Jaaren in zommige plaatzen waar de zwarte Geeft van Vervolging huisvefte, uitgeblufcht, opgefteegen is tot die Tempel van vryheid, waar in zy thans door de wyze gunft, van hun wier harten gy als beeken leid u heure offers brengt.
Wees oók dezelve ter dezer plaats genadig. Doe hunne befchermers en zy die dezelve voorftaan, altoos de ruimfte blyken uwer Gunft
on-



$6 Kbük-Reèdb
ondervinden , laten zy alle die zig tot dezelve* bekennen, zig dagelyks ih de befte keur uwer Hemel zegeningen verluftigen. Zy hebben zig Om ftryd bemoeid my welgevallig te zyn, dat des hun handvol koorns ruifche als den Libanon , en u o God ! ten aangenamen ïpysoffef worde toegeweid.
En durv ik eindelyk voor my zelfs, tot Ü naderen , dat dan uw aangezicht God des aanziens met my ging op mynen weg , en uwe Goddelyke wysheid, o opperfte Wysheid my leerde.het waar Geluk van myne mede menfchen? en van my zelf te bevorderen. Verhoor ons^ daar wy U bidden in den naam van uwen Zoon ^ dien gy altoos hoord.
Naz. Pf. ii o, vs. 3.
AMEN!
Eenige Gezangen op de hooge Feeft tyden'» benevens Twee gelegenheids Gedigten.



( 97 3
OP HET PINXTERFEEST.
Over de uitftortinge des H. Ceelles > over de .Apoftelen.
Stem : O! wie zelig zind die Seelen. &. &i
Toen de Vorft van 't Zalig Leven Boven 't Starre dak verheven °s Vaders Hemeltroon beklom * Daalde door het Ruim der Wolken Op 2yn Iteeds getrouwe Tolken Zyn gedugte Geeft weerom.
Wind en Vuur en gloed en ftralen^ Die op hunne Hoofden dalen Mogten hun gefolterd Hart, Voor een weinig Oogenblikken j Door hun Ihellen komft verfchrikken j Haaft bedaart hun angft en fmart.
Eene wolk vol lieflykheden, Daald al langzaam naar beneden Regend niets dan Hemelgloed: Hoe wierd toen met vuurge Tongen God des Heils uw Lof gezongen Van dien zaam vergaarden ftoet,
G !t He-



(98)
't Hemel helden vuur aan 't blaken Kon hun d' invloed gaande maaken ; Blies hen God-geheimen in: 'k Hoor hun reeds met vreemde Taaien God der Liefde uw Liefde maaien Tot het zaligft zielgewin.
<--*-,
Petrus fiond thans op in 't midden Van die geen die om te bidden Zamen kwamen in dees Zaal: Toen zag elk uw heilgezanten Uw gedugte ftandaard planten Op de Harten Hard als ftaal.
Hy verwon door kragt van Reden 't Hart van perfTen en van Meden, Daar op Goddelyk Bevel 't Heil de Apoft'len thans gegeven Reeds voorzegt was en befchreven Door den Zoon van Pethuel.
«-^
By het ftromen hunner Traanen Veftigt hy d' ontrolde Vaanen Van Meffias Kruis - Tropheen : Alles ziet zig overwonnen , Alles fmelt in Traanebronnen , ■ Waar dit Pinxter — Vuur verfcheen.
Zi§



(>;)
Zie dan ons thans nederbuigebi En den biyden dank betuigen Eeuwig - levend Opperheer! Daal ook nu uit 's Hemels boogeri Met uw Zegen op onz' poogen, Bron van alle Wysheid neer.
Schenk ons uwe Zegeningen Om in 't Heil — geheim te dringen" Van uw Woord en Wys gebod: Buig ons hart en Ziel en Zinnen ü te kennen, dienen, minnen, Hoogstgedugtè Geeft: van God.
Wil d'Aards-Vyand ons belaagerij Onze Euveldaan Verklaagen; Dreigen ons het Regt en Wet; Toon Gy dan door uwe Zugten, Ons den Trooft de blyde Vrugten Van uw fteeds volmaakt Gebed.
Tot dat wy in 't Hof der Höveh Op volmaakter Toon U loven; By der Englen Lof geluid Op den Klang van Stem en fhaaren, Onze Hallels tzamen paaren; Dienen u Eeuw in Ëeuw uit*



C ioo )
OP DE ZE GENRYKE G & BOORTE VAN DEN HEERE JEZUS CHRISTUS.
Stem : Nu alle kragt by een &. &. Zie Voet Stigtel. Gezangen. Ps. 54.
"t\Y7~as nagt, 't was donkre nagt, en Judaas ▼ ▼ vrugtbaar Land
Verligtten weinig Schemeringen; De trage flaapzugt floot, met haar ffuweele hand Het vakrig oog der fier velingen: Een nagt van fnode onwetenheid Had zig op 't Waereldrond verfpreid : Toen melde eenblyde rei van zingende Coralen Dat thans een ligt verrees met Hemelheilzonftralen,
Geheimnis volle nagt! God word in Ephrats Gebooren met onzigtbre Luifter! Een kleed van ftof bedekt des Hemels Schechinat Met diep ontzag verwekkend doifter. O Liefde! by wiens wyzen Raad Al 't Hemelhof verwondert ftaat Ons hart is louter Vuur! blus, Levies Priefterfchaaren,
B lus al uw vlammen uit, bouw Jezus hart--altaren.
Juich



( ioi )
Juich Zionnieten juich! juichSulamiete juich Uw God, uw Goèl is geboren! Pat uw eerbiedig hart den diepen dank betuig Juich met ons Cherubine-choren!
Des grootften Vaders grootften Zoon Daald thans van zyn faphieren throon Waar gy gewoon zyt zynonnoembren Lof tezingen , En word een fterveling tot heil der ftervelingen
Juich Paleffina juich! haafl breekt zynArm het jok Door. zonden op u hals geladen ; Treur Paleftina Treur! wen uwer vorften wrok Zig zal in 't heilig bloed verzaden : Buk! Opperpriefter Eloah Verfchynt haafl; zelve op Golgotba, Juich Paleftina Juich .'juich aard-en hemel- ftreeken WenJefusChriftus zelf voor ons totGodzalfpreeken.
Verloflerdieuwgunftzo mildaan d' Aardbetoond Dat ge in een lage Menfchen orden , Om Zondaars nederdaaldwiens trots geftaag u hoond Om Menfchen ook een -Menfch wilt worden: Offchoonuw namenlozen lof In 't Eeuwig juichend hemel-hof Den beurtzang overftygt der blyde onfterveljngen, Gun egter thans aan ons een wiegzang U te zingen.
G 3 Koons



( Ï02 )
Koom aardeiingenkoom» de vorfï van'tgroot heeJa| Ruft hier in eene faage woning! •Buk aardelingen buk!der Engien Lofgefchal Erkend dit kind voqr hunnen Koning! Wyk hoogmoed! wyk gedrogt der heil Wy vinden hier Jmmanuëi!
PereeuwenHeer,enVoritderjuichendhemekhoren Pe hoogfte Godheid word in Betiehem geboren.
OWonderl^-fterkeGodJ-enegteralseenkind Daarom op aarde in 't vlees verfchenen, ftat Godsgeregtigheid en gunft voldoening vind Djt maalden manna - kruik en fpeenen, ' Wel eer op's hemels hoog bevel! * Met zorg bewaard van Israël: Pit is deSchechina die reeds voorzo veel Eeuwen YanverbevyonderdwierddoorhopendeHebreeuwen^
Koomnaderherders! diein't grasrykEphrata Gewoonzyt'cwolligveeteweiden, Chefllb me,de " reeds de komft van]Jofua Die ons in 't Kanaan zal leiden; Waar Gezuriet nog Philiftyn Nog ftropende Arabieren zyn; Diefleenzal Babels beeldtot gruis en ftot verpletten, ^yqEu wigrykfchryfthaafivooralwadeeft dewetten %
Koora



( io3 )
r-^—>
Koomnader Chriftenen !hier ligt deshemelsHeer Wiens hand door d' Opper Hemel Bogen Den roden blikzemfwaait in flegte windels neer „ Hier derft het eindloos alvermogen , Dat duizend zonnen fcheppen kan , Der heemlenmaat nam met een fpan y t Getal van 't Huivend land by ieders namen weeten En'truifchend golven nat in zyuevuiftkanmeeten-
Hierderftdefcheppervan'tonmeetbaarhemel-dak Een kraamzaal in der menfchen woning , Hier weigert Adamskrooiï, Eer, luillerengjmak Aan hun in 't vleefch verfchenen Koning / Hier daaldvan zyn ontlfarnden Troon Gods en Maria's Wonder Zoon! Hier word Emanuël, hier-hier word Vorfl Meffias Geboren van een maagd, na't woord vanjefaias.
Juich nedrig Betiehem! uw tweede David leeft! Hy leeft! geboren in uw Wallen ! Hyheerfchtvan zee tot zee:juicht daaruwvyandbeeft! Zqudgyby Juda's duizent tallen Te klein zyn, of te laag geagt Daar 't hooft van 's hemels legermagt Uw Caravanferaverkieft tot zyne Woning! Jpjch nedrig Betiehem! uw Burger is uw Koning G 4 Buig



C 104 )
Buig neder Chriften buig! verneer u diepin ftfloi Zie hier Gods regt hetregt verfchahen! GywaardvanGod ontaard J - Goddaalduit'themelhof En draagt! — van u verdiende ! — ftraffenj
O namenloze Menfchen — min! - Reeds onnafpeurlyk in 't begin ! Buig neder zin en ziel! - aanbid! - maar treniet nader, P^plaatsis heilig, ... hier is God en zynen Vader.'
Aartsalgenoegzaamheid! wy hebben U tot eer Een lagen Wiegzang! thans gezongen! Vergeef ons ftout beftaan - o menich geworden Heef Want duifend duifend Englen - Tongen Volroemen u nooit naar den eis ' In X eeuwig-juichend Gods-PaleisOntfangons ftaamlendlof tot we onze hallels paaren Pj tdreunend beurdMuzykderCherubineSchaaren
OP



( tos )
OP 's HEILANDS VERZOENEND LYDEN. Stem: Welk een onweer aan de kimmen. &. cc. zie E. Voet ftigtelyke gezangen
Ps, 70.
Leen my verv van Zonneft raaien Biyde Cherubine -- Schaar. 'K Wil Meffias offer maaien
Brandend op zyn kruis - altaar! 'K Wil voor 't oor der hemelingen, Zyn volfirceden ftryd bezingen, Hoe hy 't Menfchelyk geflagt Door zyn lyden En zyn ftryden Weer by zynen Vader bragt.
Van den fchrik der hel omgeven Lag hy in den bangften nagt: Englen ftaan en zien en beven,
Daar hun Heer den dood vèrwagt, Zy bedekken d' aangezigten Nu de Schepper aller ligten Heel in 't duifier zig bevind, En geboogen Voor hun oogen Thans den fwaarflen ftryd begind.
G 5 Dan



( 106 )
Dan zie daar de helfche benden ,
Van den fhooditen voorgegaan, Die de wetgeleerden zenden,
Vliegen hunnen Schepper aan, Hy de Heer der Legerfèharen, Word de fpot der Huichelaren :
Hy wiens Goddelyken lof Englen Tongen Nooit voldongen
ïn 't volzalig Hemelhof.
'K Zit verbafterde Hebreeuwen,
Vloek op eigen halzen laan, Bazans ftiefen, Wolven Leeuwen
't Lam van God na 't leeven flaan^ Ja die vloek haar zelfs gefworen, Dringt d' Almagtige in de ooren
Die daar op in 't ruim verfchiel,
Reeds heur traanen En de Vaanen Van Vefpafianus ziet.
Spoef



Spoei voor uit! Spoei naar de woning
Van den -Dood -- naar Golgotha — Sulamiete, want uw Koning
Volgt u met zyn kruis haafl: na; Keer u hier na 's Hemels bogen Bid 't ontfermend alvermogen
Dat het op uw fwak gczigt Geefl en ftraalen Neer doe daalen
Uit den bron van 't eeuwig Ligt.
Keer uw oog nu naar beneden
Daar de offerhande naakt, 't Vuur van Gods geregtigheden
Tans in volle vlammen blaakt, Daar de zonden aller Menfchen , Al heur handel, pogen, wenfchen,
't Velt met brein en bloed befpat: Daar de boosheid En Godloosheid
Zulk een offer nodig had.
Zit



Zie uw held uit Bozra treeden,
't Kleed met druive bloed b'efpat, Zwiert om zyn verwonde leeden
Die alleen den persbak trad, Toen in aard of* hemelronden Hem geen helper 'wierd gevonden %
Die in 't allerheiligft uur Dorft genaken Tot het blaken
Van Jehova's toorne vuur,
- . usi;lt /.:• ijjr.fi uv. gpo hü i i Jezus word aan 't kruis geflaagen,
Hy wiens alrnagt —: wil — en Woord, Zonnen fcheppen % 1 zenden, t dragen.
Word aan hand en voet doorboord, Hoor de Elementen dondren, Heel de Godftad is vol wondren,
Ced'ren ftorten! — Kidron kookt ! •"■ — Rotzen beeveh —■ ■■—« / Dooden leeven ! Daar .d' ontvlamde noordpool rookt '—!
't Is



't Is volbragt! —— de Tol der Zonden
Is voor de Adamiet betaalt! »1 -w— Satan ligt in 't ftof gebonden,
Daar hy in zyn zwadder maalt! Melt dees maare in Eeuwigheden! 3, Goël heeft zyn ftryd volftreeden,
Hy verwon op zyn bevel ■ 11»■ Dat ons leeven Heeft gegeven 1 '—
Dood de dood Immanuël „
Heilig "uur! ———• Verborgen luifter! ——*
Opper Priefter Eloah Brengt thans in dit heilig duifter
't Offer voor den Schechina! Zelfs de Zon aan 's hemels bogen Word verduiftert voor ons oogen, Zo moeft eerft de Aartsofferaar, Zonder ligten 't Werk verrigten Voor Jehova's zoenaltaar.
OP



Cno)
Opent u gy Schut gordynen
Oie het heiligfte bewaart! '—~ Jezus wil voor God verfchynen,
'tls Verzoendag voor al d'aard Hy zal met geen wierook vlammen Nog het rokend bloed der Rammen, Neen — maar met zyn eigen bloed,En gebeden Binnen treeden, 't Regt der Godheid te gemoed.
Dan kniel neder aardelingen/
Kniel by deze kruispaal neer; Zie de Bouwheer aller dingen; ■
Zie uw Schepper! zje Uw Heer! «
Heeft voor u dit leed gedragen' Banden , boeijen, geelfelflagen t ——m
Wierd voor u -- van u -- befpot i Heeft zyn leveti Heen gegeeven
Dat gy leven zoud — by God .' —
fee-



( III )
Tegen wien gy had gezondigt
Treed voor u als Voorlpraak in! Heeft uw heil u aangekondigt ! —
Namenloze Menfchen min ! —— Daald - om u ! uit 's Hemels bogen! Alles, alles, is medogen.' ——
Leed wat nooit een fchepfel leed Uwe Zonden ! Straffen! —— Wonden! -•
Hem die nimmer zonde deed!
Zien wy hier - in donkre Wolken
Zonder ligt of Zonne ftraal U! O Koning aller Volken!
Stervende aan uw martel paal -! In den dood - door ons — beledigd --! Ons -• door U ■- met God bevredigt --!
't Groot Heelal - om U -- beroerd Bevend dondren, En door wondren,
Menfchen weer tot God gevoerd!
Neen



( «& )
Neen -- geen zang der Hemelchoren
Mek wat dan de ziel bevind Wen wyzo uw doodkreet horen
Englen Heer! der Menfchen vrind! Wy aanbidden, -- vrezen, - denken ; Willen ons geheel u fchenken -
U! - die 't menfchelyk gefïagt Door uwLyden En uw ftryden
Zondaars ! -- ons! -- ten hemel bragt;
Reeds zien wyde dooden Ieveri
En verryzen uit hun graf! -Reeds met zonne glans omgeven
Maaien ze ons verryzen af! God! hoe ónze harten branden Eens in Edens lufi - waranden
Zingen wy op Englen - toon Haleluja! Haleluja!
Lof zy God en zynen Zoom
DANK



C 113 )
0ANK EN LOFLIED WEGENS DE HERSTELDE VREDE , VAN DE BEYERSCIIE ERF SUCCESSIE IN 'T JAAR
Stem: Triumph, Triumph, Tmmanuel. &. &. Zie E. Voet ftigtel. gezangen. Ps. 40.
<vi<- xu. v uu ingiet, gciaiujgcii. ,rs. 40.
^IPrirnrnph, Triumph, men loof den Heer!
Den God der ftervelingen, Geef Adamieten geef hem eer,
't Is tyd zyn lof te zingen; Halleluja! de Godheid leeft, En zorgt voor ons! _ haar Goedheid heeft,
De vreede aan ons gefchonken, Hier heeft haar wysheid die de twift, Der Vorften te verdry ven wift,
In Zonne-glans geblonken.
Triumph, Triumph, een onweer Wolk5
Gevuld met donderkloten, Verwekte vreeze aan Volk by Volk,
En blikzems , losgefchooten, Doorkruiften reeds de blauwe lugt, Al 't Schepfel gaf zig op de vlugt*
Verfchrikt door Vuur en Donder En midden in dit groot gevaar, Wierd ftraks de heele hemel klaar,
En 't onweer was al onder.
II
Reeds



{ H4 )
Reeds fchudde het briefchend Oorlogs-paard
Zyn opgereezen manen ; Reeds Heep de Moordzugt 'c blinkend zwaarts
Reeds l waaide" Lefr" \ Vanen l wapperden de J Vducn'
Reeds vulden noodkreet en gezugt
En fchorre kryghklaroen de lugt;
Reeds beevden aarde en volken, Daar reeds een ftroom van vuur en vlam Uit duizend kopre keelen kwam
En 't Zonligt dekte in Wolken.'
Toen zag Gods lievde vlammend oog Gewoon voor ons te waken
Door een onmeetbren Zonneboog Van zyne Hemeldaken
Op aarde neer! — Haleluja :
Gods naam is goedheid en genaè:
Hy
{ daalde }" op CIierubimmen, Het zonneligt was hem een tent »t Was ftil waar hy zyn wagen wend Gevolgd van Seraphimmen.
Toen



Toert blies ëen kragt in zyri Trompet
„ O zwaard keer in. uw fcheede » Myn God die u de Grenzen zet
„ Gebied aan d' aard de vrede g En hy die in zyn Mogendheid Der Princen hart als beeken leid
Wenkt zyne Troon-ftaffieren En vrede liefde nam den zin Van 's aardryks groote vorften ih
Die met ons vrede vieren.
Triumph: Triumph: God voer om hoog"
En aan zyn Zegewagen Was haat en twift die de aard bewoog
In ketenen geflagen: Zy onder deezen Iaft gedrukt Gaan met het hoofd na d' aard gebukt
Daar Cherubimme zangen Die op den breeden Zonnebaan Den God des vredes tegengaan
Emanuël ontfangen.



(IIÓ")
Ook wy bewoonerS van het ftof,
Wy volgen hunne (haren: Zing: Zing: der Godheid eere en lof
Den God-der Legerfcharen. Roem aarde roem met hart en ftem De liefde en Mcnfchenmin van heffl
Die u aan 't Niet kon hangen ; Die thans de blyde vrede fchenkt En fteeds aan u in gunft gedenkt,
Groet hem met Lofgezangen*
Gun ons : Gun ons: Emanuël
Voortaan in vrê te leven. Zo moet uw Roem ten fpyt der Hel
Op alle tongen zweeven. Schenk Schenk ons een onbreekbre vrè', Het zwaard roeft eeuwig in zyn fchee,
Zend haaft uit Zions Zaaien Den Septer uwer liefde uit, Dat die de twift voor eeuwig ftuit
En vre doe Zegepraalen.
Da»



C ii? )
Dan word die kerk die wars van wraak
Op deze onzalige aarde Vaak leed, o Godheid! voor uw Zaak,
Gezien na haare waarde. Dan treed heur voet met blyderzin Op Wolken , God, uw Tempel in
Waar vrede Zegepralen En waar by 't biyde weilekom Der Englen fchaar in drom by drom
Haar vrolyk' in zal halen.
TROOSTREDEN*
Ter Huwelyks Vereeniging van mynen Broeder den Heere
HARMANNUS BOUMAN,
Met myne Zufter Mejuffrouwe LAM BE RTINA B R I N K E M A.
* Ter nodige ophelderifige van dit Bruilofs vers. dient gemeld,'dat de niet.lang van. te vooren, hoogft' fmartelyke Dood van de eenigfle, zeer veel' beloovende Sufler des in den 1 ieerè ontflapenen üpftellers , de Juffrouw Mayke Bouman, waar van zyne Ziele bitter getroffen was, H 3 aan-



Van daardeletoeftroomtmet kabbelende tooneu Van daar waar wysheid thans haar eedlen glans verlpreid,
Waar Ariftarchen en Europa's Salomonen Eenproefituk frikken voor de Eer der Menfch. lykheid , -
OntfangtgyditPapier^aargythans.neergezeeten Aan uwen BruiloftsdifchmetEgt - en Lotgenoot HetknagendharteJeed wilt voor een poos vergeeten Het leed dat onze ziel met duizend wonden dood.
Hoor
aanleidinge gegeten heeft, tot de zo nadruk, kelyke als fch.lderachtige Troonredenen, bier vermeld. £en fterfgeval *t welke zo veel te
welyks 4 Weeken te voorer, gezond en wel van deeze zyne teerbeminde affcheid genomen, en nu op de Accademie te Gö.tmgen deeze droevige rnaare op 't onverwaglte onding, Zynde deeze Cerlyke en Jieflyke veldbloem! door den fcherpen Syfen des d.ods in de Kinderfiekte afgefneden d. 2? Oc\ des Jaars 1779t0m het plantzoen Gods den zaligen Heemel, - Wk *
Bloeijen in volmaakte deugden Tot des Heeren Heerlykheid Groeijen in des Hemels vreugde» Eynd'loos en in Eeuwigheid.



I ii9 )
Hoor ! Hoor ! myn Broeder 'k wil de reen' der wysheid zingen , Die zy my in myn leed heeft yiieficllyk voorgezegt: Haar Hemelfche afkomft is van d' Oorfprong
aller dingen. En op haar woord word drift en waan in 'c ftof gelegt.
't Was Avond en deZon de Weft-kim ingezonken Een blauw Tapyt des nagts kwam van den Hemel af,
Waar op een zoom van Goud en Eenge ftra-
len blonken, 't Welk 't wit befneeuwd gebergt nog goude
Kroonen gaf, Ik wandelde alleen en naar 't gebergt getreedè Waar thans Natuur meer pragt, meer zwier?
by 't zid'rent ligt, DerbleekeMaan vertoonde, cu cindiyk afgeftredeh Zette ik my treurig neer , met tranen in 't gezigt: „ Hier zie ik alles regt; die beek die, in
zyn flingren, „ Met Berg en dal en Bofch , uw wyze
. ••■ liefde leert,w Maar by .de Menfch aEeen dat pronkftttfe
van uw VingVen, „ Is alles groote God is alles heel verkeerd, H 4 „ Een



( 120 )
m Een fchoneTulipaan, geplant iri uwe Hoven Met Hemeldauw befproeyt , met wyze zorg gekweekt, ». Verfchafte ons daglyks ftof uw Menfchen min te loven, * Dan zie Almagtige ! ' zie Godheid ! zy verbleekt!
Zo hiev myn treurtoon aan, daar ik myn droefheid melde, Aan 't Oor dat' eeuwig 'hoort hem die om byftand fchreid, Wanneer een fchittrend ligt myn bange ziel
ontftelde ' ' , Ik hoorde een Hemel Maagd vol pragt en ' Majefteit, ' Zwygl Zwyg! O ftervling ftaak uw klagt De Godheid leeft in 's Hemels Bogen.' Haar wyze goedheid hèerfcht in Vaderliefde en raagt! '
Zwyg\ Zwygl O ftervling ftaak uw klagt; En buig u neer voor 't alvermogen:
Wilt gy den weg der Godheid zien Wilt gy haar wonderdaden weeten Zy Wil, en waarelden ontftaan en zyn envliea, Wilt gy den weg der Godheid zién,. Die met een fpan 't heelal kan meeten'
Die



( 121 )
Die duizend duizend zonnen fchiep, En myriaden Wareldkloten, pp 'tGnMéykdaarzyl uit niet tot wezen riep
Die duizend duizend zonnen fchiep, Ea de aarde heeft in een form gegoten.
Zy wil'_en 't groot heelal vergaat, En Orionen-die tans blinken» Zyn weer een tophet of in heuren eerfïen ftaat Zy wil en 't groot heelal vergaat, Gy ziet het voor uw voeten zinken.
Zie ginds die breede bergen aan Daar zaagt gy duizend blyken leggen, Dat reeds deze aardbol eens is op'haar wenk vergaan *
Zie ginds die brede bergen aan —
En ken de waarheid in myn ■ zeggen
H 5 ' Gy
* Volgen? de.hypotefe van veele Godgeleerden en natuurkundige • kunnend-, geftWt worden uit de Hebreeufche woorden pg\ «O uitdrukkende Zulk eene vervvoeftinge, van eene te vooren wei. gefchikre en geregelde zake, zo komen deze woorden voor Jef. a4. vs. io, ï2. Deut. 3a. vs. io. Job! ia. 24. Jef. 34. vs. 11. Jer. 4. vs. 23. aanmerking des uitgevers.



C 123 )
Gy zegt, " maar 't voorwerp dat ik mis „ Is meer dan eene wareld waardig „ k Beken 't ook dat een Menfch meer dan dit alles is,
Maar egter blyft by uw gemis * De Godheid gunftryk en regtvaardig.
Een Zonligt zwymt--en is vergaanMaar hoger is de Menfch verhevenZyn Goddelyke ziel zal eeuwiglyk beftaan: Wen duizend warelden vergaan Zal hy by zynen fchepper levenOf deert het u zo zwak gemoed; Dat zy tot ftof heeft moeten keeren? Is dit het denkbeeld dat uw zielmet droefheid voed ? O dwaas! deert dit nog uw gemoed! Laat dan een kleine rups u leeren!
Die breekt haar eerfte woning uit,
Die haar kon aan een blad verbinden, Dan praaltze in edelerkleur en worddoor niets gefluit Zy vliegt haar eerfte woning uit--
Om voort een beter weer te vindenDe Menfch van edeler begin ,
Vaart dan, bevryd van paal en perken, Met opgefpannen zeil den open Hemel in, Zo vloog dat voorwerp van uw min,
Ook Hemélwaards op Cherubs vlerken.
Maar



C 123 )
Maar zie de Godheid doet nog meer, Om altoos tot uw heil te werken— Thans geeft haar Vaderhand aan u een zufter weer, Zo doet haar liefde daaglyks meer: Het voegt n op beur gunft te merken.
Wel aan dan wenfch aan haar die vreugd, Die hier en in het eeuwig leven Altoos verbonden is aan Godsdienft en aan deugd
Want weet dat een regt waare vreugd Alleen door dezen word gegeven.
Wel aan groet dat verenigd paar, Laat zy en gy myn wetten horen Zet weer een blyde toon van heilwenfch op uw fhaar En wenfch die dat verenigd paar! Vaar wel: ik vlieg na 's Hemels Choren.
Zy zweeg en eene wolk droeg haar door ftar» re kringen,
Na haar gewoon Paleis, waar heil en blydfchap woond,
En ik wil op myn harp aan U myn heilwenfch zingen,
ïn hoop dat d' Almagt die met Godlyk AMEN kroont.
Leér



( 124 ")
Leev dan, wel vereende beide! Steeds van God in gunft befchouwd, Dat geen leed die band ooit fcheide. Die U thans verenigd houd
Steeds moet u Gods gunft bejegenen Steeds zyn aangezigt U zegenen ,
Voorfpoed vloeije uw woning in, Word door weldaan fteeds gedrongen Dat .gy met vereende Tongen,
Roemt Jehova's Menfchenmin.
Dien dan, na der wysheid wenfchen,
Hem die U zo zalig maakt; Dien den Vader aller Menfchen--
Die voor uwe welvaart waakt, Dat dppr U veel ftervelingenEens in 's Hemels breede kringen
Danken aan. Jehova's magt Dat hy hun het blyde leeven Heeft door U op aard gegeven
Waar gy hun ten Hemel bragt;
Leev dus eene reeks van Jaaren--
To



( )
Tot gy, - door uwe kroon: gezierd, Eens van dit gelukkig paren,
't Zilvere en goude nafeeft viert, Tot dat gy der aarde onttogen Eens in 't ruim der Hemelbogen,
In Gods Mahanaim Land Daar g' in Pella uwe Vrinden En uw Magen weer zult vinden,
Met hun leven, hand in hand.
uit Gottingen d. 24 van Louwmaand 1780.
TE R BR UILOFTE Van Mynen Broeder den Heere
YZAAC BOUMAN
EnMyne Zuster Jonkvrouwe
KATHAR1NA BAVINK
StawelvereendeTwee! ftaaan myn zangfter toe Dat zy - fchoon ver van Huis en Vaderland geweeken,
Dog ^ daar gy vrolyk juicht — dat zy heur p%t voldoe,
Ea



(m)
En nu heur mond niet kan, de pen tot u mag fpreken,
Hoor voor een ogenblik hoe ik inv eige Zaak Iets dat gy zelfs beft weet , ü zeiven wil verhalen ,
Verfehoon indien ik feil — verfchoon dat irï myn taak,
Eu denk de verf ontbrak om alles U te malen. Aan de Oever van den Eems, waar hy de lede trouwt,
En vrolyk nederdaalt, door aangename Landen, Waar hy een menigte gelukkigen befchouwt, Zat thans een vrye Maagd , in fchauw der luftwaranden,
Reeds menigmaal had zy haar juift - gefpande" Lier,
Der Godvrugt en der deugd, gehuwt met edele tonen,
Haar zangvol Hemelvuur, en Godd'lyken zwier,
Geviel gelyk zy — zelfs, aan de Eems en die daar wonen ,
Zy — op de Zaaligheid van een geruft gemoed
Op 't fchoon dat ons natuur in ieder uur kan geeven,
Ver-



( )
Verlieft — prees Vryheid als een onwaardeerbaar goed,
Als een volmaakt geluk in 't onvolmaakte leven.
Wat hier myn oog Aanziet, vind al zyn luft in vryheid Ja alles onder 's Hemelsboog
Schaft in myn oog Alleen daarom; wyl 't vry is, Blyheid.
Zo ziet men beft natuur, Zo pryft men beft haar grootfche werken 5 Geen ander Vuur,
Dan dat van liefde tot natuur Zal ooit in myne Zinnen werken.
'k Veragt de ongegronde taal Van hun die my.iets anders roemen, Met welke verv men dat ook maal
'k Veragt met grond hun loze taal, Daar fteekt een Aconiet in de allerfchoonfte bloemen,
O neen. dees hand Word niemand dan der deugt geheiligt ^ Geen ander band Binde ooit myn hart of hand Zoblyfïkvooral'tquaaddatandrendruktbeveiligt
Zo»



( 128 )
Zo proef ik al die Zaligheid Die ons een vrye deugd kan geeven Zo word my dagelyks een nieuw geluk bereid è
En in 'c genot dier Zaligheid Wil ik myn medemenfch en mytotvrcugde leven.
De vrye toon en klank van die zo ftoute ree'n, Vloog naar den Dollaart met den vlugt der A-
Vond winden, Hier hoord, een ander die, en meent die zalig-
heên
Zyn daarom flegts verleent, om menfchen te verbinden.
Al wat myn Oog Aanziet, tragt al na vreugde en blyheid: Maar alles onder 'sHemelsboog
Zoekt in myn Oog Die vreugde in Welvereende vryheid.
Ja zo geniet men beft natuur Zo kan men beft haar fèhoonheid merken:
Dit heilig vuur Is-door de hand van vrouw natuur _ In ons, om ons geluk te werken.
• 'k Ver-



C 120 )
, 'k Veragt de ongegronde taal 'Van hun, die my iets anders roemen, i
Met welke verf men zulks ook maal,
'k Veragt die ongegronde taal De waare liefde, dekt geen acony met bloemen
, Ontfang Volfchoone! hart en hand Dat u van my word toegeheiligt — — |
Zo binde een eeuwig vafter band Ons hart en hand
Voor al 't geweld des tyds beveiligt.
Zó proeven wy die zaligheid Die waare liefde aan ons kan geeven, En hier en ecuwig word ons dan een heil bereid
En zaligheid, Alleen maar mogelyk in een Vereenigt leeven!
De waarheid-zelve vloog geleid door haarvrindin OpregteTrouw,gedekt metCherubimme Vlerken, , En overtuiging en een eeuwig ed'le min Van zyne lippen af, om dus vereend te werken Gewis dit was genoeg tot ftaving van zyn r<5en Een hart, als 't haare, word door zulken liefrl verwonnen;
r En zoude een ed'le ziel zo vol bevallighêeri Daar waar de Waarheid ipreêkt nog tegen fpreken konnen?



( 130 )
Zo wel vereenigt paar! zo wies uw heil hervoor !
En billyk zwygt myn pen, wat oog en wenken zeiden?. Men dwaalt hier veel te ligt op 't onbetre? den fpoor
Zo lang ervarenis niet onze fchreên geleiden: En egter gun aan my —daar ge aan uw bruilofds disch,
Uw heil volkomen fmaakt dat ik u toe mag zingen,
Wat thans voor uw geluk de wenfch myns harten is,
; Gebeen uit glansryk hof der zal'ge hemelingen,
De welvaart dale op vlugge Vlerken
Uw woning in, Verheug U eeuwig in de merken Van Gods = en Menfchen = min, De hoogde majelteit gewoon voor ons te waken Een wyze Godvrugt die ons eeuwig heil bereid ? Weerallen tegenfpoed, zeer ver van uwe' Daaken Strooyrozen op die paan waar zy uw voet geleid? Die liefde die in 's Hemels tranlfen
En hier beneen Omkleed met Godlyk vuur en GlaniTen Te regt word aangebeen,
Ver-



C is» )
Verbinde uw beider ziel aan Diamante banden En Leide op eenen Weg U voor den Troon van God,
Daar g' hier met eene Ziel en met vereende handen,
Uw beider heyl bewerkt, en hoogft gelukkig lor.
Een rei uit uwen egt gelprooten
Verciere uw disch, Aan wien als regtgeaarde Loten
Uw voorbeeld milde zegen is! O ftreelent denkbeeld! wie, -» wie zou dit niet verrukken!
Gy zult in 't jeugdig hart, voor deugd en ondeugd bloot
Met eeuwig vlammen fchrift, den gulden reegel drukken!
Dien de Opper-Majefteit, en uw Natuur, genoot.
Zo word gy eeuwig meer verbonden Tot g' hand in hand
Van hier op Paradyfche Gronden
In 't Palmen hof der Godheid Land: Daar ge in de koele fchauw der waare levens-
boomen,
Ia. De



< '3* )
Peblyde Hallels Zingt en Hemel Necïar fmaakt, En die ontelbre fchaar die U verwelle koorrten ' Uw aangevangen heyl in Eeuwigheid volmaakt
uit Göttingen 4. si Aug: 1780.
DEM,



C 133 )
DE MANDEN KEN
dbs
am i8ten Augufl. 1781. für Religïon, Tugend und Freundfchaft zu früb entfchlafnen
JOHANN YSAAC BOUMANNS
der Gottes gelahrtheit Candidat aus Embden geweyhet von
J. N. BISCHOFF d. R. B. aus Weimar.
3H. de BRUIN d. A. G. B. aus Leer.
W. L. BRUSCHIUS d. R. B. a. d. Jeverfchen.
C. CARSTENS d. G. G. B. a. d. Jeverfchen.
J. L. MöHRING d. R. B. aus Jever.
P. U. SEETZEN d. G. G. B. aus d. Jeverfchen.
T. G. TMRKS d. G. G. B. aus Jever.
H. TOEL d. G. G. B. aus Jever.
j. F. TóNNIES d. G. G. B. aus Hamburg.
G. U. A. VIETH d R. B. a. d. Jeverfchen.
J. L. VóLKEL d. G. G. B. a. Heffen-CafiU
T hranenlos und ftumm von bitterm Kummer, Starrten wir, feit, Freund! der Todesfchiummer Uns dein liebes Aug auf ewig fchlosz.
Doch



( 134 )
Doch ïtzt bricht die filberhelle Dir geweyhte Thranen-Quelle Aus des Herzens innern Dammenlos.
In dèm frohen Lenze Deiner Jahre, Wirst Du fchon verfchwiftert mit der Bahre, Bifi des Todes jamraernswürdger Raub! So raufcht unter unfèrn Puffen, Schon vom Sturmwind abgeriffen, Manches erft dem Keim entfprofzne Laub,
Dich in offnen Armen zu empfangen, Harrte fchon mit zartlichem verlangen Dein geliebtes mütterliches Land;
Wallte fchon mit frohen fchlagen
Dir der Brüder Herz entgegen Aber, ach! die füsfe Hoffnung fchwand.
Denn, gerufen von der fchickung ftimme,
Ueberfiel mit fiebenfachen Grimme
Dich der feuchen martervolles Heer. Wer vermag in würdgen Bildern Unfern jammer hier zu fchildern?
Aertz' und Freundo waren Hoffnungsleer.
I 3 Nar



( 135 )
Nur Dein Herz, blieb, Seelger! frey von Zagen; Felfenfeft Dein Muth bey allen Plagen. Denn die göttliche Religion
Stand im glanzenden Geleite
Jeder Tugend dir zur feite, Und mit ihr fprachft Du den fchmerzen Hohn.
„ Junger Pilger! Ende deine Reife * Sprach die Vorficht; und nach Waller-weifè Legteft Du den fchweren Wanderftab,
Samt der rauhen Pilgerhülle,
Willig und voll fanfter ftille, Zu des ewgen Vaters Fülfen ab.
Er, der machtge Trölter aller Leiden, Zeigte Dir von fern des Plimmels Freuden; Und der Eltern fchon verklartes Par,
Und die Schwefter (*) both am Ende
Deiner Laufbahn Dir die Hande Von dem Ufer jenfeits hülfreich dar.
Diefens
Starb im Herbft 1779 gleichfalls an den Blat» sern.



C »3<* )
Diefem niedern Erd.entand entrifTen? Weileft Du verklart in jenem fulfeh Vaterlande feelger Seelen nun.
Tugendiiebling, Sohn der Mufenf
Ewig foll in unfern fhifen Dein fo theures Angedenken ruhn.
Kein Gebau von Marmel zeig erhaben Eins die Statte da wir Dich begraben; Wo Vergifzmeinnicht und veilchen blühnj
Ihr nur, fanfte Philomelen,
Locket weichgefchafFne Seelen Oft zum oden Grabeshügel hin.
Kommt auch endlich unfer Jetzter Morgen • Winkt auch uns aus diefem Land der forgeri Eirift die Vorficht zu der ewgen Ruh; Dann, dann, lisple, feelger fchatten, In dem lezten Kampf uns Matten Sülfen Troft und fanfte Kühlung zu.'