01 1071 1900 UB AMSTERDAM



VERHANDELINGEN
TER NASPORINGE
WETTEN en GESTELDHEID
ONZES VADERLANDS: WAAR BY GEVOEGD ZYN EEN1GE ANALECTA totDEZELVE BETREKKELYK.
DOOR EEN
GENOOTSCHAP
PRO EXCOLENDO IüRE PATRIO.
Derde Deel, eerfte ftuk.
vak de
TE GRONINGEN
Te GRONINGEN, ByJACOB BOL T, mdcclxxxi.






VOORREDEN.
(f W Èy twy^en n^et» °f veele Leezers IfelrS zullen het vervolg en flot der Verhandeling van den Heer van Halsema hier mede verwacht hebben. Dan, naardien het fchynt, dat dit werk zynen Schryver, ten opzicht der uitgeftrektheid, zo van tyd als anders, buiten de gilling loopt, meende het Genootfchap, met het uitgeeven van andere ftukken, tot deszelfs volvoering niet te mogen wachten, wilde het zich niet by het algemeen van werkeloosheid verdacht maaken, en den yver der Leden, door het draalen der uitgaave, doen verflaauwen.
Hierom befloot het eenige andere Verhandelingen op de drukpers te brengen, en om nog te meerder fpoed te maaken, dit Deel ftukswyze uit te geeven.
De redenen , waarom men de volgende vertoogen hier toe verkoor, zyn ten opzicht der twee eerfte, om den Buitenleden te toonen, dat men geneigd was, van hunnen arbeid by de eerfte gelegenheid gebruik
t te



II VOORREDEN.
te maaken; en wat het derde betreft, zyne lïof is thands belangryker dan ooit, daar er zo veile verfchillen , fchoon mooglyk door omftandigheeden en feiten , van onderfcheiden aart, over het recht der beklemming aanhanglyk zyn. Wy meenen dus den buitenlandfchen Rechtsgeleerden geen ondienft te doen, zo wy hun het gevoelen van den Heer van Swinderen over dit weinig bekende ftuk, der Groningfche
Rechtsgeleerdheid byzonder eigen, mededeelen;
NAAM-



NAAMLYST
DER
BlNNENL ANDSCHE H e eren Leeden volgens de tyd van
Hunne Verkiezing.
Mr. LUCAS TRIP, Burgemeefter der Stad Groningen.
Mr. DIDERIK FREDERIK JOAN van HALSEMA, medelid der Omraelander Vergadering.
Mr. EILARD WILLEM UCHTMAN.
SACO HERMAN van IDSINGA , Hooftman in het Hoge Provinciaale Hof van'Juftitie. * ANTONIUS BRUGMANS, Hoogleeraar in de Wysbegeerte en Wiskunde.
JAKOB de RHOER , Hoogleeraar in de Hiftorien en Oudheden.
Mr. JOANNES CANNEGIETER , Hoogleeraar in de Rechten.
Mr. ABRAHAM QUEVELLERIUS van SWINDEREN , Raad en Hooftman in het Hoge Provinciaale Hof van Juftitie. , Mr. MELCHIOR WILLEM de RAADT , Gecommitteerde Raad der Ommelanden.
Mr. NICOLAUS GUICHART , Secretaris en Fiscaal der Ommelanden. t 3 Mn
* Oveileden in 't jaar 1779.



Mr. TONCO MODDERMAN.
Mr. JOANNES KONING.
Mr. LAMBERTUS BECKERINGH , Medelid der Taalmannen en Gefworen Gemeente te Groningen.
ALBERT JOAN de S1TTER, Raadsheer der Stad Groningen.
MARCUS JAN BUSCH, Doftor in de Geneeskunde, en Stads Phyficus.
Mr. HENDRIK LUDOLPH WICHERS, Raadsheer der Stad Groningen.
Mr. TAMMO ADRIAN ten BERGE.
Mr. ADRIAAN BERTLING, Amtman van 'tGorecht en Richter in Sappemeer.
Mr. PIETER GOVERT van IDDEKINGE , Secretaris der Stad Groningen.
Mr. JOANNES de VRIES.
MATTH1AS JOHAN de RHOER, Med: Doftor. ANNE WILLEM CAROL1NUS van IDDEKINGE, Ordinaris Gedeputeerde ter vergadering van H. H. Mog:
WOLTER FORSTEN VERSCHUIR, Med; Doft Hoogleeraar in de Geneeskupde.
NAAM-



NAAMLYST
DER
BuiTENLANDSCHE HEEREN LeEDEN , volgens DE I AA REN HuNNER
Verkiezing.
Mr. HERMANNUS CANNEGIETER, Hoogleeraar
in de Rechten te Franeker.
Mr. ABRAHAM PERRENOT , Raad der Domeinen van den Heere Erflladhouder.
Mr. JOHAN van LIER , Ontfanger Generaal van het Landfchap Drenthf.
Mr. JAN CONRAD COPES van HASSELT,Raadsheer in *r Hof Provinciaal van Gelderland. *
Mr. JOAN JACOB van HASSELT, Auditeur Militair te Arnhem.
GEORG FREDER1K BARON thoe SCHWARTZENBERG en HOHELANDSBERG, Grietman over Menaldumadeel, &c &c. Mr. JAN GERARD WICHERS, Raad Fiscaal te Surinamen.
Mr. HERMAN SCHOMAKER, Secretaris der H: Gedeputeerden des Quartiers van Zutphen.
t 4 Mr.
• Overleden den 15 Maart j781.



Mr. ALEXANDER HENRIK METELERCAMP, Raad in de Vroedfchap en Schepen te Gouda.
Mr. LAURENS PIETER van de SPIEGEL , Secretaris van de Gecommitteerde Raaden der Heeren Staaten van Zeeland.
Mr. CONRAD WOLTER ELLENTS, Secretaris der Landfchap Drenthe.
Ml llhlW"" "
Mr. PAUL PUTMAN, Griffier van de Ridderfchap van Overyflèl.
Mr. PETRUS BONDAM , Hoogleeraar in de rechten te Utrecht.
Mr. GERARD WILLEM van OOSTEN de BRUIN, te Haarlem.
GERARD OELRICHS , Raad van Zyne Roomfch Keyzerlyke Majefteit, te Bremen.
ADRIAN KLUIT, Hoogleeraar in de Welfprekendheid en Griekfche taal te Middelburg.
Mr. JACOB VISSCHER, in 's Hage.
Mr. PREDERIK ADOLPH van der MARK, Hoogleeraar in de Rechten te Lingen.
N: A: SMIT, Advocaat te Embden.
Mr. J: G: van OLDENBARNEVELD , genaamt TULLINGH, Fiscaal van de Generaliteit.
Mr. SIMON BINKES, Raadsheer in 't Hof Provinciaal van Friesland.
Mr.



Mr. ADRIAN JAN de REUVER , Secretaris van de Rekenkamer van Zeeland.
MATTHIAS van GEUNS , Hoogleeraar in de Ge-, neeskunde te Harderwyk.
Mr. ANTON DR1ESSEN , Hoogleeraar in de RechJ ten te Deventer.
Mr. PIETER ROSCAM, Hoogleeraar in de Rechten
te Harderwyk.
JONA WILLEM te WATER , Leeraar der Hervormde Gemeente te Vliffingen, en Hiftoriefchryver der Provincie Zeeland. 4
Mr. DANIËL van ALPHEN , Griffier der Stad Leiden.
Mr. ELIAS LUZAC, te Leiden.
BÉRNARD NYHOF , Hoogleeraar in de Wysbegeerte en Wiskunde te Harderwyk.
Mr. HERMAN TOLLIUS, Hoogleeraar in de Gefchiedkunde &c. te Amfterdam.
Mr. MEINARDUS TYDEMAN, Hoogleeraar in het natuur-en volkeren recht, te Utrecht.
Mr. PIETER PAULUS, in 's Hage.
+ 5 Mr.



Mr. CORNELTS WILLEM de RHOER , Hoogleeraar in de Gefchiedkunde &c. te Harderwyk.
Mr. HENDRIK WILLEM KNOOP, te Deventer.
TILEMAN DOTHIAS WIARDA , Secretaris der Landfchap Ooftfriesland.
Mr. PETRUS I3RANTSMA, Raadsheer in 't Hof Provinciaal van Friesland.
BLAD-



BLADWYZER
JUS BATAVORUM
d e
GRADIBUS, MATRIMONTA, RATIONE SANGUIN1S VEL ADF1N1TATIS, PROHIBENT1BUS,
s i v e
COMMENT ARIUS
a d
Politicae Hollandorum Legis caput IV. et Sequentia, usque ad XIII. door Mr. G: W: van OOSTEN de
BRUIN. — • — BI. 1-80
JOH:
DER
VERHANDELINGEN,
IN DIT EERSTE STUK VAN HET DERDE DEEL VERVAT.



JOH: JAC: van HASSELT, Korte verhandelinge over het laatfte oordeel in Veluwen. — BI. 81-91
jus
Rechtskundige aanmerkingen en bedenkingen over het Contract van Beklemminge , en deszelfs oorfpronk, door A: q: van SWINDEREN. BI. 93-210
ANALECTA.
Vetus jus Frificum e codice membraneo nunc primum editum, of, oud Friefch Landrecht uit een pergamenten Handfchrift nu eerft uitgegeven, met een Voorrede, in welke van de zeven vrye Friefche ftraten gehandelt word, doorj: de RHOER.



JUS BATAVOR.UM
D Ë
GRADIBUS, MATRIMONIA , R ATI ONE SANGUINIS, VEL ADFINITATIS, PROHIBENTIBUS.
S I V B
COMMENT ARIUS,
A D
POLITICAE HOLLANDOR.UM LEGIS CAPUT IV, ET SEQUENTIA, ÜSQUE AD XIII.






Pag. 3
SYNOPSIS.
JUS BATAVORUM
D E
GRADIBUS, MATRIMONIA, RATIONE SANGUINIS, VEL ADFINITAT1S, PROH1BENTIBUS.
$. I. fr* Q ^\\uaeftio difficilis, andentur ma1^1 ' fi^ trimonia naturae jure in? .^ïi:=[r% cefta? bic omittipoteft. % II. Gentium mores multum diverfi inter fe hac in materia. §. IN. Quarumdam gentium , graves hac parte leges, & mores, ut Hebraeorum, Romanorum, & utrosque fecutorum Batavorum. IV Legis Batavorum, fïve Ordinationis Politicae, capita de matrimoniis prohibitis verbotenus exhibita. §. V. Qui Jenfus primi capïtis ? & qidd dicendum de poena inces' tarum nuptiarum apud nosfiatutaï §.Vl.CaA 2 put



4 JusBatavorum
put fecundum de matrimonüs linea re&a in in* finitum vetitis. §. VII. Tertium caput de matrimoniis fratrum & fororum vetitis. §. VIII. Quartum caput de prohibitis patruorum, avunculorum, amitarum, & materterarum, cum fratrum, fororum, filiabus, filiis. éi? pofleris. §. IX. Tria fequentia capita de adfiaium nup~ tiis cur ambigua , £? obfcura fint? §. X. Patri & nurui, matri & genero nullum connubium. Vitricorum cum privignis commixtiones aliquoties punitae. §. XI. An vitrico co»' tiubium cum privigni mor tui uxore fuperftitey aut privignae marito viduo cum noverca* %. Xtl. De fororibus fratribusque adfnibusy utrum Mas ducere, bis nubere liceat'? <£? «trumque Jure Batavo nefas. Pro pet-ruittendis tarnenprioribus multae folidaeque rationes. §. XIII. Har urn nuptiarum nobile apud Thes. falos exemplum,a Livio commemoratum. §.XIV. Videntur hae nuptiae commendandae. §. XV. Non obftat huk connubio Lex Hebraca. %. XVI. DiJJentïentes refutantur. %. XVII. l/'eteribüs Ko. tnanis connubia baec permïjf'a fuerunt. §. XVIII. Prohibita dtmum anno aerae Chrifïianae 355. §. XIX. Jus hoe Ordines Hollandiae jecuti funt. Unum tantum exemplum, quo conn'f verunt. Deinde in perpetuum preces pro boe genere connubiorum rejecerunt. Puniti ctiam hujus matrimonii exemplum. §. XX. Legt ejfe ebediendum, f'ei veniae> quant difpenfationetn
VQ'



de Gradibus, Matrimonia. etc.
vocant locum fupereffe videri, & infignia effe in viris principibus horum matrimoniorum exempla. §. XXI. Utrum connubium fit cum uxoris fratris vidua ? §. XXII. Comprhigni inter fe nuptias retle contrabunt. §. XXI il. lretitum ducere fratris vel fororis filii viduam, vel fr'att is aut joroi is filiae marito fuperfti nubere. Sed an liceat uxoris fratris vel fororis filiam ducere, aut mulieri fratris vel fororis mariti filio nuberel §. XXIV Amplius quaedam de dubü generis matrimoniis. 1 ° viri cum vidua avunculi. i° cum uxoris patrui velavuneuli vidua 30 iterum de matrimonio cum uxoris fratris vidua. §. XXV. Diclorum brevis >cü,«xt$xtiuuviq. §■ XXV1. Gens Hebraea,fuis in connubiis, legi poliikae per Hollandiam 0» bed'ire tenetur.
§• ï* "TPVfputatum eft de vera caufa, a na\J) tura hominumhumanaeqqe focietatis deriva:a , quae inter confanguineos , & adfines, ratione fanguinis, vel adfinitatis, nuptias prohibeat. Sed , quuin unice de jure Bacavorum hac opera agere propofuum fit, patitur no ftri inftituci ratio, totam hanc quaeftionem, mul-
Quaefli»
'd'fficti/s , an demur matrimonia tiaturae jure incejia ? Mc omitti puteft.
tis inplicitam ambagibus, & dubio eventu ancipitem, intaétom relinquere. Ut autem fciatur, quibus in cafibus fuprema poteftate gmdentibus liceat legum prohibentium gratiam indulgere, illud ad rem facit , & dubio carere exiftimo, licet magnas obftare aucloritates haud ignorem, A 3 ma-
5



6
matrimonia, fi quae func, naturali jure incefla extra rectam adfcendetnium & defcendentium lineam non inveniri; prohibitionesque inter confanguineos & adfines, transverfa linea, e poficivis gentium, leglbus ddcendere : nifi forte inter parentum liberorumque loco ccnllitucos, ob fblam aetatis difparitatem, virorum feminarumque conjunébones natura videatur diflliadere. Qua de re miror qui inter Chrilhanos dubitari tam diu potuerk, edoctos eSacrisLiteris, mundocondito, Dd O. M. voluntate & juflu, ab uno hominum pari propagatum genus humanum fuiflè. Illanamque fic diéta necejjitas, quae primi mundi creati aufpiciis peculiariter adhaefit , qua Gloflatores Juris Canonicf, Divo Auguftino , in libris de Civitate Dei, praaeunte, & fequentibus mox, longo ordine , inferiorum claffium multis tam Theologisquam jurisconfultis, adillud argumen*um refponderunt , non admittenda videtur exceptio : fi quidem ea necejjitas homines fixinxerit, coegeritque fratrum & fororum conjunctionibus fpbpjem propagare, neutiquam vero Deurri Inmortalem , noftri orbis conditorem , a quo quum ifta necejjitas profecla,' & propagandi ille ' niqdus, yolyntate liberrima, praefcriptus fit, manjfeltiffimum utique efl;, haec collateralium connubia. ip hominum focietatisque humanae natur|m neudquam inpingere. , adeoque naturaliter jieita fj$ pgrmifla efie; ab ipfo enim optimo ac fapienpfipw sgzwt* nihil, qupd creatipnis or-
df-
'sas £ t.
Jvs Batavorüm



de Gradibus, Matrtmoni/i. etc.
oinem , naruramque , everterer, fieri atque introduci potuiüe , omnes fateritur. Hinc prifci etiam mythologi , in fictitiis numinum fuorum theogoniis, nefas haud pucarunt, fummos Deos fuos, non obllante cognationis cransverfae copula , connubio inter fe jungere; & Papinianus,. maximae famae JctusRomanus, mulieribus contra haecpeccantibus, inceftiejure civili defcendentis poenam omnem remifit (a).Quod utrumque, mira arte, poëta ingenioiiffimus conjunxit, quum Byblidi, Cauni fratris araore ardenti, haec verba tribuit:
Di melius. Di nempe fuas habuere forores. Sic Saturnus Opim, junclam jibi jdnguine,
duxity
Oceanus Tetbyn, Junonem refior olympi.
Et deinceps :
Jura fenes norinfy et,quid ïiceatque, nefas*
que,
Fasque fit-, inquirant, legumque examina
fervent.
Conveniens Venus eft annis temer aria nofiris. Quid liceat, nefcimus adbuc, &cunffa lieer e Credimus, & fequimur magnorum exempla
Deorum.
s. w»
Ca) L. 38. 5. a. D. ad L. Jul. de adult. cui addendus Puulus librofecundo fentenliarum, e quo fragmentum fervavit pariator LU Mos.& Rom.Tit. VI. § lll.quoS fecutus eft iplè Juftinianus ia XII. Caj>. I.



8
Gentium
trwres mu'ium divtrji inter fe hac in male
Jus Batavorom
§. II. Ita Ovidius, eximio poëtices artificio, & rectiflime, quia, ut Cujacii, Novellam duo> decimam exponentis, & doftrina Pauli in /. 68, D. de rltu nupt. fulti, verbis utar, contra jus naturale incejlum committi videtur inter pa¬
tres tantum & liberos; inter eos, qui veniant ex latere, c35 inter adfines , contra jus civileQuare in his rransverfa lineaconjunctionibusgentium mores plurimum in di veria abierunt, quibusdam collateralium connubia, etiam in gradu proximo , permittentibus, quod non modo de /Egyptiis & Perfis, fed etiam Athenienfibus, traditum fuiflè , res eft noriffima. )cti quoque, iique exercitatiffimi, deficiënte, quod ièquerentur, filo Ariadneo, faepius in his dubii haeferunt, quod, noiba aetace , Auguftini Leyleri, Jcti clariffimi, & acuciffimae in judicando facultatis , exemplo demonftratum eft , qui de eo» utrum in Jure Mofaico prohibitiones matrimoriales ad fpecies cognationis expreflè nominatas eflènt reftringendae , an vero ad pares gradus, non nominatim expreflbs, extendendae, terfententiam mutavit; ut ipfe , in meditationibus fuis ad pandedas, fpec. CCXCII, & fpec. DLXXXVI. (b),prolixefatetur. Quinetiam, quod plus eft, legiflatores, quodque de Batavis noftris moxdicenda. evincent, non eodeminhis talo ftarefemper, fedalia, aliotempore, &contraria, jubere deprehenduntur.
A 4 S- Éjï.
(b) Voi, V. p. 35, & feqq. & Vol. IX. p. 280, &feqq.



de Gradibus , Matrïmonia. etc. $
§. III. Verum inter gentes, quarum leges moresque his in caufis graves aufteraeque exltitei"unt, fuo merito cenfentur gens Hebraea , ipfo Deo legiflatore ufa, nee minus Populus Romanus, a juftitia , & morum honeitate , laudatisfimus, qui, flexis licct in deteriora moribus, rigidum fe adeo hujus decori obfervatorem praeftitit, ut ipfius Ciaudii Caefaris exemplo, & SCt o, illius caufa a fuboinatis perlato, quo nuptiae cum fratris filia permitterentur, vel nemo , vel pau-
Quarum*
'dam gentium graves bac paree leget & mores, uiHebraeorum,Romanorum, 0? utrosque fecutorur* Batavorum.
riflimi, ad fequendum fuerint permoti, & ut illius Scti jus ad fororis filiam, avunculum eodem gradu adtingentem, ne quidem extenfum fit, inde a Ciaudii aevo, ad illud usque tempus, quo horum connubiorum denuo fublata fuit libertas; Uti Jurisprudentiae Romanae , quae fuperfunt, fragmenta nos docent: clarifiimo argumento, Romani Juris conditoribus pleniifime perfuafüm fuifiè de pudore quodam , nuptias inter confanguineos, & adfines,gradibus proximis fibi junctos, prohibente: neque poteft quis in damnatas illorum conjun&iones majori violentia infurgere, quam coelefte Nafonis ingenium effufum mira» mur non tantum in inceituofum Myrrhae cum Cinyra patre concubitum , verum etiam ubi Caunum repraefentac fo'roris oblatos amores averl'antem. Quoti jus in proximis gradibus & aliijeti Romani moribus gentium , diftincbs a legibus luis civilibus, adferipferunt: itaenim vocabulum mores ufurpari exillimo a Pomponio , in /. 8.
A 5 &



Legis Ba-
tavurum y pve Ordi nationis ' Politicae Ho'landnrum, ca pita de matrimo niis probi bitis verbotenusexbibita.
& ab ipfo Paulo in /. 39. §. 1. D. de R- N. Utro^que, Hebraeos nempe, & Romanos, hotum tarnen velbgia preflius Legifhcores Batavi fecuti fuut, qaum, nafcente , qua hodie utimur, republica , Anm de regunda civitate le« gem, quam ordinationcm politicam vocant, anno i5Öot condiderunt , fed non ita aequalem, rotundam , & perfpicuam, hac parte , ut multis dubiis, & duhia fecutis interpretationibus, novisque legibus, & ediétis, anfam praeciderit. Neque vel nunc res fatis ad liquidum perducla; quare illam Jurisprudentiae noltrae purnculam, denuo fub examen vocare, & publicae luci exponere obfervuris , quae in his a fuprema poteftate, crtfcente tempore , vel inmutata , vel noviter confbtuta apud nos funt, operam minime fupervacaneam fore exiflimavi.
§. IV. Legi illi, five Ordinationi Politicae, decem de nuptiis , ex caufa propinquitaris inceu contrahentes prohibiris, capita Ordines Hollandiae inferuerunt, quae quum in hac materia totam noftram legiflationem abfolvunt , heic verbotenus funt exhibenda. Ita igitur edicont Ocdines:
art. I V.
Si quidem e Jure Divino % Naturali, & Scripto, in fanBo matrimonii flatu, a Deo ad geueris humani confervationem propagaiionemr
quc
Jus Batavorüm



art. VII.
que inflituto, inter eos , qui certis vel fanguinis vel adfinitatis gradibus inter fe conjun&i funt, nuptias contrabere vetitum fit, fi? in lila re differentia quaedam fi? obfcuritas in linea collaterali, inveniatur ; propterea Ordi* nes gradus illos probibitos hac lege exprimi jusferunt, ut melius illi ab omnibus fciantur, ne'que ignorantiam quis legitimam praetexat: adeoque prohibuerunt omnes , quocunque ordine fi? loco fint, fi? quascunque in religione fequantur partes, intra gradus, five fanguinis, five adfinitatis, heic expreffos, fibi invicem. conjunctosmatrimonium , contrabere : fi cantraxerint , & matrimonium erit nullurn, fi? contrabentes corpore fi? bonis mul&abuntur, prout in ineefias & damnatas nuptias jure fcripto fiatutum reperiatur.
D E GRADIBÜS , MATRIMONIA. ETC.
11
art. V.
Primo loco vetitae funt nuptiae inter adfcen'dentes fi? defcendentss , id eft , inter parentes fi? liberos, in linea reSia , fuperiore, & inferiore, in infinitum.
art. V I.
-. hem inter fratres fi? forores, five eodem, jive diverfis matrimoaiis, genitos.



tl JusBatavorum
art. IX.
art. V 1 I.
Tertio non licet patru's velavunculis fratrum fuorum vel fororum filias , neptes , proneptes ducere: nequc amitis.vel materter is, fratrum fuorum fororumve filiis, nepotibus, pronepotibus, nubere , utrisque in infinitum, quia pa* rentum inter fe liberorutnque loco funt.
art. VIII.
Et, quantum ad adfines , gradusque adfinitatis adtinet, quoniam tale omnino eft matrimonii vinculum, ut eo vir & muiier in utium coalefcant, ideo etiam interditlum vetitumque eft, virum cum confanguineh aut adnatis uxoris defunbtae, vel muiierem cum confanguineïs aut adnaüs mariti mortui, mulieri viroque gradibus exprefiis conjun&is matrimonium inire, eadem poena nullitatis, & corpo» rali ac bonorurn muleia, ut in praecedentibus, flatuta. Nenipe viro non licet ducere nurum., id eft viduam filii fui, neque viduam a nepote fuo, five filii, five filiae filio, neve viduam ab ullo e defcendeniibus fuis reliclam: neque mulieri cum genero, id eft filiae fuae dcfunctae: five neptis ex filio , filiave , marito; aut quoquam, qui ullius e defcendentibus ejus marttus fuit, matrimonium contrabere.



de Gradibus , Matrimonia. etc. 13 art. 1 X.
Item non licet viro , ducere privignam, id eft, uxoris ex alio marito ftliam, neque ex il~ lius privignae defcendentibus ullam. Atque ita mulieri non licet privigno , id eft mariti de* fundi ex alia uxore ftlio , vel ex Ulo privigno defcendentium cuiquam nubere.
art. X.
Item viro ducere fratris dtfuntli uxorem; aut mulieri fororis defunclae quondam marito nubere non licet.
art. X I.
Vetituin praeterea, ne vir ducat viduam fratris aut fororis filii, aut nepotis, aut pronepotis', aut ullius ex eo defcendentium neque muiier nubat viduo fratris fut fororisve filiae, neptis, proneptis, vel ullius defcendentis ex Ma.
Duobus capitibus fequentibus, fi cafus incidant dubii, utrum qui iponfaiium fuorum publicationem petunt , propter gradus, quibus invicem in confanguinitate veladfinitate diftant,conjungi refte polïïnt, jubentur ad res nuptialesdelegati tam civiles , quam ecclefialtici, illa fponfalia non publicare, donec,re ad magiftratusdelara , cauia cognita, quid honefium videatur, ftatutum decreturnque fuerit ex jure divino & ci-
vili.



»4
lus Batavorum
civili. Tn quibus hotanda verba : dat als dan de voorn: Gedeputeerden en Kercken Dienaren het felfde d' Ovupjghlyt , daer toe te stellen , fullen' aengeven, en met de voorz: ver* Zachte proclamatien fuperjedeeren, omme middeler tydt met kennijfe van faecken het felfde MetderOveiugheyt toegelaten , ofte geweygtrt te werden , fo als 'na de Goddelycke en Civile Rechten bevonden fal voerden te behoor en. QuaC tune temporis mens Ordinibus fuerit ad cau(as has matrimoniales quemdam virorum creare ordinem , (neque enim de Iocorura magiftratibus ordinariis heic fermonemeiïê verba arguunt,) quo concurrente caufa illa a deiegatis ex laudatorurri jurium praefcripto definiretur. Sed id, quantum fcio , nunquam & nufpiam deductum ad exitum eft. Ceterum, in fine , tam poena nullitatis matrimonii contraéli » quam aliae Jure Divino & Scripto in inceftuofos latae, repetuntur in omnes , quicunque vetitos intra gradus ducere fuerint aufi.
§. V. Finiunt igitur Ordines cum. poena inceftarum nuptiarum , a qua & inceperunt, fed ea differentia, ut heic in fine Jus Divinum, per quod Mofaicum forenfe intelligitur , cum Jure Scripto copuient, quum, principio, tantum ex pofteriore folo , poenae fanclionem repetierint. Commemorant primo capice Legiflatores noftri Jus Divinum, Naturale, & Scriptum, non certe ea mente ut exiftimo , quod illa jura his ia caufis repeti integra, & in ufum revocari volue-
rint,
Qui fen
Jus primi capitis? & quid dicendum de poena inceftarum nuptiarumapud nos fiatuta ?



de Gradibus , Matrimowia. etc.
lint, fed tanrum, quod fignificaverint, hh jurïbus eau turn ftarotumque inveniri, proxinntatera fanguinis & adfinitaris, quibusdam in gradibus, marrimoniales conjuncbones inpedire. Hoe verba ipfa perfpicue indicant, & quod hac lege Ordines in multis receflèrint ab omni« bus illis juribus , maxime a jure üivino Mufaico, Jus Scnptum, hoe eft Romanum, preffius lèctiti. Et ab hoe etiam , ut dixi, poena* in ilioN, qui interdi&a ea matrimonia contraxerint, repetitum iverunt, nullitatem fcilicet matrimonii contracti, reliquasque poenas. quas fcriptum ftü lud jas vtl a corporibus, vel a fortunis delinquentium exigic. Qua legis fanctione mam'festum eft judicum noftrorum ordines multis dubiis inplicari, non quod poena, quam jus fcriptum» live Romanum, in inceftuoibs conibtuit, poft novellam Juftiniani duodecimam , incerta fit, fed quod haec nullis in cafibus ad capitalem pro» cedit fentenüam, nifi ubi adulterium cum inceftu conjungitur. Quae poena igitur jufto mitior ia inceltu primis fanguinis gradibus .multis honeltatis publieae vindieibus videbicur , & videbitur non inmerito, praefertim ii adtendas, hanc ma* teriam Ordines non derelioquere , priusquam R repetita ultimo loco fanctione, foceniè jus Mofaicum juri fcripto copulaverint. Ac quis judex in eadem caufa duas normas in di^erfiffima abeuntes commode fequetur ? Jus Mofaicum fcimu# in omnibus , qu ,,s incetlas dixir., conjunctionibua poenam diétufk^pitajena, etiam in iis, quas
ufiu
15



16
ufus fori noftri, ut deinceps dicam , poena minore vindicat. Contra Juihnianus, in- inceltu Cmplici , contentus eft confifcatione bonorum inceftuofi, eorumque, quae ei dotis nomine daia funt, fi liberi e legitimis nuptiis non fuperfunt> qui fi fint , ftatim in bonorum paternorum fucceflionem inmittuntur. In milite cinguli privationem, exfiliumque. &, fi vilis fuerit, corporis verberationem addidit. Pauli JCti aetate, incefti poenam in viro fuifTe deportationem in infulam, luculenter patet ex hujus jurisconfulti libro fecundo receptarum fententiarum , tit. XXVI. §. 15. Sed in omnibus fequendum jus pofterius. Hac poena , rogo , an erunc contenti rerum criminalium apud nos quaefitores , etiam , fi pater temeraflè filiam , filius matrem arguetur , probeturque nefas ? Erunt, fi primam legiflationis nofttae partem fequantur, nifi cum inceftu adulterium fuerit conjunctum , tune enim ad poenam capitalem jus hoe progreditur , fed ideo, quia non inceftus fed adulterium , Juftinianeo jure , capitale crimen eft. Et fic apud nos, anno 1623, abAuftralis Hollandiae Judicibus, Curia fuadente, virum conjugatum , qui fororem , itidem maritatam , incefto polluerat concubitu , ultimo fup. plicio plexum fuifie , tradit Jo. Loenius, ipfius Curiae illo tempore adfeflbr ordinarius , in fuis rerum judicatarum obfervationibus , Cafu XVI. Sed quis ferat talem jurisprudentiam inregione, ubifrequentiffimafuntadulteria, fedrariflime ac-
cufan-
Jus Batatorüm



de Gradibus, Matrimonia. etc.
cufantur, accufata & probata morte puniuntur nunquam? Deinde quaero, an hoe ultimum fup* plicium ad mulieres quoque inceftuofas & adulteras transferes ? Transferes , fi fequaris Antonium Matthaeum , qui de Criminibus Tit. III. §. 5. in fine , mulieres eidem fubjecit poenae. Et qua, quaefo, ratione ? quia Papinianus, libro tricefimo fexto quaeflionum, fcripfit, & ex eolegitur in /. 38. §. a. D. ad L. Juliam de adulterüs , mulierem eam poenam , quam mares^ fuftinere, 11 inceftum jure gentium prohibitum commiferit. Sed , fi quid video , non potefl: excogitari jurisprudentia magis praepoftera, quam haec, quae jus Juftinianeum tanto ferius, ex fentenda JCti aevi tanto antiquioris, explicet. Scimus eniin , Imperatorem illum, fua lege expresfa , in Novella CXXX1V. Cap. X., unde defumta eft authent. Cod. Sed bodie, ad L. JuL de adult. adulteras, non gladio, fed verberatione, & monaiterii clauftris puniviflc, in inceftum vero nufpiam capitalem edixifle poenam. Imo, fi me audies, ne quidem Jure Codicis mulieres adulterae ultimo fupplicio fuerunt punitae (t).
B Ergo
17
(c) Scio, vulgarem doStinam ferre, adulterium , Jure Codicis, in utroque delinquente , Jure autcm Novellarum, in mafculis tantum, fummo vindicari fupplicio. Sed mihi hoe minime probatur, nam de maribus tantum loquuntur leges Imperatorum, qui in adulterii crimen ultimum ftatuerunt fupplicium. Lex eft 30. Cod. ad L.Jul. de adult. Conftantinoadrcripta, quam novimus dcfumtam eQe partimex L. ï.Cod.
Tbcod.



1$
Ergo,quis fanae fiipientiae confultus, ob adulterium, ulcimum fupplicium ad inceftuofas mulieres , extenfiva interpretarione, transferet, ex auctoricare Papiniani, JCti tot feculisconditi ante Juftinianum, qui fuojureadulteras fummi fupplicii periculo & metu, lege exprcffima, exemic? Multo minus quisquam fic cenfebit, & fapiens adpellari merebkur in regione, ubi adulteria, neque legibus , neque moribus, criminum capitalium numero adfcribuntur. Quare, fi fana ]urisprudentia in explicanda lege noftra utivelis, mulieres inceftuofas nunquam, viros non alio cafu ad mortem condemnare poteris, quam quo adulterium inceftum comitatur: &vel tune mores tibi in os contradicent. Objicies, lege tarnen noftra,ultimo loco, jus iVJofaicum forenfe cum jure fcripto conjungi, fed nihil magis proficies, negabo enim, duo diveriiflima jura in eadem caufa dijudicanda fequi quemquam poflè:
ne-
JüS BATAtORUM
Tbeod. eod. quae & Conftantini eft; partim ex L. 4. Cod. Tbeod. quorum appell. non ree. quae Conftaniii & Conftantiui, pi imi ChrifHani lmperatorh fiiiorum, eft: in qua pofteriori daufuia concernens eft, quam Triboniunus in Juftinianeo Codice miro interpolavit artificio. Sed et haec habet facrilegos nuptiarum mafculino genere tantum. Et ex iis, quae , poft illud rempus, Theodofius, Romae, in mulieres adulteras ftamiflele, gitur , patet, ne vel tune fummi fupp'ici poenam in feminas fuifle piolaram. Vide de hoe Thc-odolii in urbe Roma inftituto Socratem, Lib. V. Hifi. Ecclef. Cap. XVJI1.



de Gradibus , Matrimonia. etc
negabo, totum jus Mofaicum hac partein noftra fora receptum , quantum ad poenam: nam iilo jure inceftus in gradu proximo adfinitatis eratcapitalis, perinde atque in proximo gradu fanguinis: apud nos autem non effe, &plecti minors poena, dicenda evincent. Dices, quid igitur, fi pater filiam innuptam; filius matrem viduaro polluerit? refpondebo, quia duas diverfas normas fimul fequi non poflumus , mitiorem eilè praeferendam , nam in caufis criminalibus dijudicandis plerumque rectius melius, qui mitius decernit. Et fic locuturos omnes nullus dubitOj qui non, quaitur, fed quoeundum fit,con* fulant. Nihilo minus, fi inceftus primo fangui* nis gradu conjunctorum apud nos accufaretur* plus quam verifimile eft, in noftra regione futurum, quod in Germania, cujus & olim pars fuimus, fieri novimus. Lex Criminalis Caroli V, lata anno 1532 , fimilirer inceftus poenas nori diftinxit : at Saxoniae conftitutionibus in fingulas hujus criminis fpecie* diftinctae funt fancitae poenae, quas fuis in quaeftionibus criminalibus «xpreffit Carpzovius, eafque , veluti jus commune facerent, etiam in foris extra Saxoniam JCti Germani, fola Carpzovii auftoritate, receperunt : adeoque parentum liberorumque incestus indiftincïe per Germaniam morte puniuntur, etfi jus commune & Saxonicum, hac in parte, fibi aperte contradicant ; id quod fua cenfura, eaque merita, dignum judicavfc eruditiflimusnostra aetate jCtus, Auguftinus Leyferus, in meBa dit..
19



so
dit. ad PandeB. fpecirn. DLXXXVI (d). Non, quod parentum & liberorum inceftuofas comroixdones levius crimen , & indignum ultimo fupplicio arbitremur , fed quod legiflarore inidoneo , & lege non perfecta, hanc poenam iltis cafibus icfligi perhibeamus. Scio , quantum ad Germaniam , Criminalem Conftitutionem laxamin his judicibus feciilè poteftatem, eaenim inceftuofi Mis fubjiciuntur poenarum generibus, quae Icgibus fi? conflitutiombus expreffae 6? declaratae funt, ita tarnen , ut praecedere prudentum confultationem Imperator requirat. Sed confHtutiones particulares vim exercere univerfalem nequeunt, & legibus univerfalibus capitalis in inceftum poena, nifiincafu, quo adulterium concurrit , fancita non eft : prudentum autem contra leges ftacuendi nulla auctoritas eft. Et, quantum ad Bataviam noftram, dices, Jus Scriptum , quod Legiflatores noftri judicum iuorum tribunalibus hac in re fequendum, praefcripfet unt, non de Jure Juftinianeo ftricte dicto intelligendum, fed , uti illud a JCtis commentatoribus explicic-um , interpolatum , & auétum eft: neque te hoe fruftra dicere fateor, obfervo enim, in hac eadem materia Ordines, art. XII, ubi de gradibus dubiis loquuntur , ufos eflè vocabulo jurium civilium,chile rechten, utrobique vero, ubi de poena agunt , art. IV. & art. XIII. jurium fenptorum, befchreven rechten: verum, eadem parata eft reiponüo , interpretandi leges,
non
Jus Batavorum
Cd) Vol. IX. p. 226. & feqq.



non novas condendi JCtis eflè poreftatem , & judicibus, rerum gnaris, grave ac permoleftuni eflè, ubi legibusenimadvenendum, folaprudentum, five Carpzovii, five aliorum , auctoritate capitalem ferre fentenriam. lncefius inter parentes & liberos publice accufati & puniti exemplum noftra in Hollandia, quanttim memini, non exftat; & utinam talium facinorum exemplanostra in regione exftent nunquam- Exftare tarnen ea poflè, quis negabit,& quis negabit hoe, anno 1774 , quo tale ncfas in ditione Ordinutn Generalium Brabantina dios in luminis oras eft prolntum? lmo, quod tetrius , memini, in ipfa Hollandia, mea aetate, patrem nefandae veneris in utrtusque i'exus liberos exercitae delatum fu.fie (e) : in quo flagido , fi probatum fuiflèt, poena capitis omni dubio caruiflèt» nifi fupplicio merico monftrum hominis fuga eripuiflèt. Verum , fi fimplex fit inceftus proximo fanguinis gradu conjunctorum, aio, nos carere certa & adaequata norma , quam dare facile & in proclivi eft iis, qui legifiatoria gaudent poteftate, & qua in omnibus caufis, maxime criminalibus, quotidie opus eflè , nemo inter ipfos Supremos Imperantesnon fatetur. Saltemoptandum erat, ut, qui fupremarum poteftatum nomine leges fcribunt, in id intenderentanimum, nehumanocapiti cervicem equinam jungerent, quod ill s feB 3 cifle,
de Gradibus, Matrimonia. etc.
(e) Jan dejungb, nccufatusaPraetoreHarlemenfijMajo menfe anni 1746.



Caput fecundum de matrimo mis in linea re&a in infinitum vetitis.
(f) RecherchesPèilof. Sur kt Egypiietis&'hsChimu, Tom. 1. p, 56, & feqq.
%% JüsBatavorum
ciflè , qui in hac lege & hac in materia jus fb* renfe Mofaicum Juftinianeo copulaverinc, negari nequit.
§. VI, Minus , imo nihil difficukatis habet prima graduum prohibitio in linea recta adfcendentium & defcendentium in infinitum: nam, lieer ratio prohibitionis in ipfa natura inventu fit difficillima , ut validis argumentis a Chriftiano Thomafio demonftratum, tarnen gentes moratas
tantum non omnes ab his conjunctionibus abhorruifie certum eft: nam , quod contrarium de paucillimis vetert fama increbuit, inmenfo ceterarum gentium numero ad nihilum redigitur, maxime fi laxis iftis moribus ftrictiffimamaliorum populorum , etiam Afiaticorura, in hac poIitU ces parte , difciplinam obpofueris , uci vel de Chinenfibus Scriptor Gallus , qui nuper in origines iEgyptiorum & Chinenfium inquifivit, late teftatus eft , quique ulterius progrefius eo devenit, ut licentia vetuftis auctoribus , nullo difcrimine , contradicendi, hoe lèculo a fuis u* furpata, illud ipfum , quod de Perfarum Magis inter antiquos conftitit, non modo in dubium revocaverit, fed etiam aperte fabiüis adfcripfê* rit (f). Noftra lex hac parte exacte convenit cum 17. Cod, de nuptiis , quae pars eft longioris edicti, quodintegrum exftat in Collationa II. Mos. & Rom, Tit.VI. §. IV. quo Diode-
tianus



tianus & Maximianus Imperatores ita ftatuunt; fiemini liceat contrabere matrimonium cum ju lia , nepte , vel pronepte : item cum matre, avia ,proavia. Lex noftra addit in infinitum, fed in ultimis illis gradibus, tarn fuperioribus, quam inferioribus, conjunctiones matrimoniales per fe fatis inpedit fummaaetatis difparitas,quod ipfum de pronepte fororis bene obfervavit Paulus, libro fëcundo fententiarum: proneptem inquit , aetatis ratio prohibet. Locum fervavic pariator LL. Mos. & Kom. eod. Tit. §. III. Hanc morum honeftatem Romani ita coluerunt, ut , quum apud eos extraneorum adoptiones frequentes effent, in illis imaginariis parentelis, noluerint, patrem adoptivum eam uxorem ducere , quae per adoptionem filia vel neptis eflè coeperat; vel filium adoptivum eam, quae adoptivi patris uxor fuerat, quia novercae locum habuerat: neque hoe tantum, quandiu filia illa vel fiüus in familia effent, verum etiam, quum, adoptione per emancipationem foluta , & hic & illa extranei intelligerentur. In ulterioribus vero gradibus emancipatis nuptias contrahere permiferunt, ut cum adoptivi patris matre, aut matertera, vel ex filio nepte, teftibus Paulo & Cajo Jctis, illo in /. H.pr., hoe in 155- pr. & §• -•D ds ritu nupt. Miraris hoe forte in tam fcrupulofo morum cuftode populo, fed illa honeftas,ut ipfaparentela, totaquantaerat imaginaria,quam extendere ultra perfonas conjunftas nihil etat oB 4 pus.
de Gradibus , Matrimonia. etc.
-3



94
pus. Major ratio Alexandri Severi, interdicen» tis iiberis, parentum fuorum concubinas uxores ducere , quia minus religiofam rem facere vi* derentur , & poena addita, ut, qui contra fecerint, crimen flupri commififie judicarentur, /. 5. Cod. de nuptiis. Puri quoque hac paree funt Romani annales, & incefiuum, in recta linea , vel nulla vel rarilfima nobis fuppedicanc exempla: nam quod Ciceroni nimium, & tandem in linidinem inceftuofam degenerantem in filiam Tulliam amorem inimici objecere, nullo idoneo tefte probatum, nefas credere; quod recte Serviusvidit, qui, ad illum Virgilii verfum iibro fèxto ,/Eneidos
Hic thalamum invafït natae , vetitosque hy-
menaeos;
quum duo exempla ex hifloria exotica, nullum autem e Romana adtulilTet, addit : nam quod Donqtus dicit , nefas eft credi, diilum effe de Tullio: quod convitium a Salluftio, Ciceronis inimico , natum eft , qui de illo inquit: filia. matris pellex. Bene inquit, hoe nefas credi de optimo viro, Latinae eloquentiae parente , recti honeltique tenaciiïimo, qui filiam forte plus dilexit, & in partu exftinctam longius & copiofius flevit, quam virum deceret, quod &ipfi Antonius in apologeticis fuis contra 'Ciceronis Philippicasexprobravit, fed de libidine incefluofa inimiciffimus ijle Tullio Antonius ne cogitavic
qui-
Jus Batavorum



de Gradibus, Matrimonia. etc.
quidem. Certe Plutarchus , qui rut; wpoj t»« qitoTrmw av#y(*Q*7f (g) ufus eft, nihil ejusB 5 ce-
(g) Plutarchus fcripta haec Antonii apologetica iflo titulo citavit, in vita Ciceronis, p.m. 881. 88 a., ubi ex iisdem aliisque teltimoniis, Ciceronem patrem luftuofum filiae obitum minus viriliter tulifle tradit: de qua re, ex ipiius Tullii üteris, plura obfervavit Franciscus Fabricius, in Hïfloria Ciceronis. adanuum V.C. DCCV11I. At finiftrae fufpicionis de incefto filiae amore nullum ibi , vel apud probatorum auctorum. quemquani, quantum novi, veftigium. Tempore fequiori, Taciius innuit, inceftum cum matre perpetratum fuifle a Sexto Papinio , e conlulari famüia, fed culpa matris, quae adfentationibus & luxu eo perpuliflet juvenem: hic vero, ingenio quumeflet Romano , facti pudore , & poenitentia , mox exitum fibi ? voluntariü morte, properaverat. Tacitus etiam hoe, non verbis apertis, & claris, fed ita expreffit, ut conjettura, quamvis non difficiü, quid vellet, intelligere. 'tur, ne infuetum Romanis moribus flagitium , nude nimis, & absque verborum velamento , videretur expofuilfe. Locus exftat üb. VI. Am. Cap. XLIX., ubi videndus ]. Lipfius. Auctor Gallus , nefcio quis, qui nuper, fua liugua, de legibus civilibus fcripfit, titulo: Traité des Loix Civiles, Cap. VI. p. 4. partis fecundae , Romanos, eo feculo viveiites, quo peregrinus luxus, remp. perditurus, ïnrepferat, accufavit, quod patres, ea aetate, flagiüofos filiorum liiorum in 110vercas amores, praepoftera indulgentia, tolerarent, unde, tales nee aliorum parcituros uxoribus, reQe derivat. Sed locum Valerii Maximi , quo fuam accufationem probatumivit, non fatisadtentalegit mente:quippe nihil minus, quam hoe , a probatiffimo virtutis vitiorumque exemplorum au&ore indicatur. Verum eft, Valerii caput, quod fcriptor anonymus citavit, inferibi
de
25



<trS
cemodi ex iis protulit, auctor fummae curae ac fidei, quem,fi quid ejusmodi in illis Antonii apologeticis legiflet, illud haud omiflurum fuiflê, omnes, qui Piutarchum norunt, per fe fatis intelligunt. Abfit igitur, & quam longifllme abfit a puris tanti viri manibus iniqua fufpicio, tetra calumnia, quam hoe tempore temere nimis re* focillavit Jo. Dav. Michaëlis, Profeflbr Gottin-
gen-
de moderatione partntum. Verum quoque , de L. Gellio, cujus hoe exemplum primum illo in capite ex» ponitur, Valerium fcubere , eum graviüima crimina de fllio, in novercam commiirum ftuprum, & parricidium c'gitatum, propemodum explorata habuiiïe Sed rei exitum cenfidera. Auctor, qui huic capiti titulum jpfe fecit: qui moderatt er ga fufpe&os liberos? ita de illo patre narrare pergit: non liimen ad vindièiam procurret continuo, fed pene univerfo fenatu adhibito in conjiüum , expofuis fufpiciombus , defendendi fe adolefcenii potejlatem fecit. JnfpecHaque diligentiffime caitjfa ,abfi/viteum, turn conftüi, turn etiam fu.ifen.'entia. Non igitur ad tantam turpitudinem connivit pater Romanus, ut temere Gallus auctor accufat, fedinltitutodomefticotribunali .Senatu adfidente, quem tere totum in confilium advocaverat Gellius, poft expofiras fufpiciones, audita eft, ut aequum erat, JuTenis defenfio. Et , eo fe purgante , poftquam caufia diligentiffime fuerat explorata, omnium fenatorum,ipfiusque patris fententia, innocens juvenis abfolutus eft. Ne dubitesde mente Valerii, faciunt ultima, quibus hoe exemplum claufit , verba : quid ft, impetu irae abjtw&us, faevire feflinaffei? admifijfei magis fee. his , quam vindicaffet. Revera Romanorum mores, etiam depravatis reip temporibus, haclabe, quantum mea fubgerit memoria, maximam panem , carueruut
Jus Batavorum



de Gradibus , Matrimonia. etc. 27
genfis, projeclae homo audaciae, in fuo Jure Mofaico, §.113.
5. VIL Uci apud plerosque populos, ita quo» que apud Batavos, vetitae fratrum fororumque, five eodem, five diverfis matrimoniis , genito rum , conjunctiones. Hunc inceftum Juris Gen^ tium efle Romani JCci crediderunt, non tarnen
recte, ut fupra verbo monut, nam Athems ucitum fuit, fororem germanam , eodem patre, five eodem germine , id eft femine & fanguine natam uxorem ducere : quod Gallus ille Scriptor , cujus origines iEgyptiacas & Chinenfes fupra ad partes vocavi, male negavit , exprobrata inmerito CornelioNepoti juris Attici ignorantia, quem meliora Rutgerfius docere potuerat, Lib. I. Var. Lecl. Cap. IX. Rectius ille videri poteft rififle rationem prohibitionis, quaevulgo redditur, de minus tuta fororum caftitate in paternis aedibus, fi eadem domo educatorum liberorum furtivi. amores legitimarum nuptiarum velo tegi poftènt
Verba ejus, quia ingenii & ponderis vacua non funt, in calce hujus paginae legendadabo, ulteriori certe digna examine (h). Romani etiam
in
Tertiunt
caput de matrimomis fra truiti fi? Cororum vetitis.
(V) Recbercb. pbilof. fur les Egypt-C? les Cbinois, Tom. L p. 59, 60. Onferoit tenté de croire, que le motif, qui doit faire defendre le mariage entre lefrere £? ia fieur n'efl point celui, qu'cnt allegué les Juriseonjïdtes, qui nous ont tant parlé de la crainte de la corruption dans la maifu» paiernelle. Des enfant.



ü8
in his nuptiis honeftati adeo ftuduerunr, ut apud eos, quam diu duraret adoptio , forores adoptivas duci vecitum eflèt. Cajus in /. \J-pr. D. de ritu nupt. Ver adoptionem quaefita fraternitas eoufque inpedit nuptias, donec manet adoptio. Ideoque eam , quam pater meus adoptavit, & emancipavit, potero uxorem ducere , aeque & fi , me emancipato , illam in potefiate retinuerit. Et §. 1. ltaque volenti generum adoptare fuadetur, ut filiam emanciparet: jimiliter fuadetur ei, qui nurum velit adoptare , ut emancipet filium. Quod credibile eft obfervatum fuifïè ab Hadriano Imperare,quum Arrium Aneoninum , qui deinceps Pius dictus eft, adoptaret, & ab hoe Antonino Pio, M-ircum Aurelium Verumadoptante, fed,quantum recordor, hoe ab hiftoricis txpreflè traditum non eft. Minus puri funt hac parte Romanorum annales, nam , Clodio, Tribuno Plebis , inceftos cum tribus fororibus concubitus, quarum minor Lucullo nupferat, objectos fuisfe, auctor eft Piutarchus, in vita Marei TulUi Ciceronis, p. m. 875. C.
%. vul
fans, qui ont êtê elevés enfemble , qui connoiffent leurs dep aut s mutuels , & qui fe croient tous egaux, «e dukent pas fe marter entre eux, &ilsne font pas même natureUement por lés a le faire. Votla, pour quoi la corruption > que les J'ctes ont imaginée dans Ia maifon paiernelle, efi une cbofe trés rare. Tout cela feroit ainfi. quand même on eleveroit enfemble des en fans , qui ne feroient ui freres, ni ■ foeurs.
Jus Batavorum



de Gradibus, Matrtmonia. etc. 29
§. V TT I. Quarro loco Ordines pa'ruorum. avunculorumque , amitaruti, & materrerarum, cum fratrum fororumque filiabus , & filiis , & pofïeris, nuptias prohibenc. Hac in relexnostra cum ;ure Romano antiquiore & feriorecon-' venit: medio novimus in Ciaudii Caefaris gra-! tiam Sctum factum , quo patrui matrimonium cum fratris filia permitteretur. De illiusScri vi-( gore & perfcverancianondum res eftad liquidunv dedudh. Hoe conltat, Imperatoris faclo , & data Scto licentia , pauciffimos ad imitandum fuifïè permotos. Tacirus Lib. XII. Annal. Cap. VII. qui exemplum fecutus fuerit, unum tantum equitem Talledium Severum memorat; duos in vita Ciaudii Cap. XXVI. Suetonius, libertinum quendam, & alterum primipilarem, cujus officium nuptiarum ipfe cum Agrippina Claudius celebraverit. Et non fuifïè jus hoe, etiam Claudio vivente, nee poltea, ad avunculum & fororis filiam extenfum, licet pari gradu ltanres,extenfum , teftem habemus -locupletiffimum , Ulpianum, Fragment. Tit. V. §. 6. Imo fuperefr, in /. 57. §. 1. D. de R. N. refcriptum Impp. Fratrum , Marei & Lucii Ven, quo, ex fpeciali gratia, ob temporis diuturnitatem , & numerum liberorum, confirmatur matrimonium cujusdam Fiaviae Tertullae cum avunculo, contra leges, ante longum tempus initum, de quo reIcripto videndus ClarifT VVclknbergius ad Conftit. Marei Aurelii Antonini, DifT. IX. §. 5. Infuper INooucms, Vir ClarilL* Lib. II. Obferv.
Cap.
Quartum
'/ggis caout depnibibi* tisfatruorum, avunculorum, amitarum,materterarumnuptits, cum fratrum , Jb' rorumfJiaèus,ptits , &pos~ terts.



Cap. V. Ciaudianum illud Sctum in urbe tan. tum valuiiïè, & non prolatum ad provincias fuisfe , conjecit. Visne conjeclurae rationem ? ea haec eft, quod Cajus in libro undecimoadedictum provinciale fcripfit, uti fervatum eft in /. 55. §. 1. D. de R. N. neminem adoptivi patris ex filio neptem uxorem ducere poïïè, quamdiu in illius familia fit. Sororis adoptivae filia duci poterat, ob pardcularem Romani juris indolem, quam explicitam videbis in /. 12. §. 4. D. eod. junéb's //. 23, 26. & 27. D. de adopt. & §. 3. Infl. de nuptiis. Sed adoptivi fratris filiam non pofte duci , uti cum fratris naturalis filia matrimonium permittitur , hoe eft, quod fidem oranem fuperat. Recte igitur Noodcius videcur olfeciflè , non in provincias Sctum , in Ciaudii principis gratiam perlatum, penetraflè; idemque faudet liber ad ediclum provinciale, quo hoe a Cajo JCto fcriptum comperimus. Verum, an hoe Tacitus ignoraflèt ? an hoe minus notari dignum arbitratus efiet ? ille , qui tanta diligentia res illorum temporum, & hoe ipfum Ciaudii cum Agrippina matrimonium fcripfit? Haereo, nee quid refponderi poftit video, nifi, Ciaudianum Sctum, jam Caji aetate , in defuetudinem abiiflè, vel abrogatum fuiftè , malimus ftatuere. Certe Dio Caftius, Lib. LXV11I. & ex eo Xiphilinns , p. 241. jus hoe , in Ciaudii gratiam inrrodudlum. jam a Nerva , optimo principe, fublatum fuiftè, verbis non dubiis teftantur. Ajunt enim, piures leges Nervam tuliftè, duasque
no-
Jos Batavorum



de Gradibus , Matrimonia. etc. 3,1
nominatim memorarit, unam, qua caftrare quem» quam; alteram , qua fratris filiam in matrimonium ducere laudatiflimus ille princeps vetue-
rat, U>) ÖlV-i^ltifB'Cil T(VC6, jU.1) Tê «(JêA(p<(f>JV yity/cltl
Graeca fonant. Scio, vocem x$tA$i£fiv perinde fororis quam fratris filiam indigitare , fed, ut pofteriori lènfu eamheic accipiamus, mulra fuadent, ut vidit & docuit hoe tempore Clarifïï Cannegieterus, in Comment. ad Coll.LL. Mos. & Rom. Cap. XIV. p. 178, 179. Hoe fi ad» miferis , commode Caji Jurisprudentia explicari poteft, & penetratie in provincias SCtum, quo de agimus. Sed plura tarnen obltant, propterquae jus illud diutius perftitiflè, vel denuo in ufum revocatum fuiftè , credamus neceflè eft. Nam ecce, Marcus Philofophus filiam fuam Lucillarrt fratri fuoLucio Aurelio Vero Commododefpondit, ubi eum Caefarem & Auguftum dixiftèt. Auétorem habeo Capitolinum , in viia Marei t Cap. VII. illudque nobile exemplum, Cajo vivente, vel paulo poft ejusobitum, exftitic. Et, ne hoe principis dicas exemplum, e quo jus commune non metiendum eflè ultro largior, ipfeUIpianus , Cajo aetate muho inferior , laudato a me Fragmentorum loco , dè nuptiis cum fratris filia, tamquam pleno adhucjure licitis, loquitur: quam ob rem,quo tempore Scrum Ciaudianum primurn defeceric, & ucrum extra Romam. & Italiam viguerit, vel non viguerit, hodie in proclivi non eft decernere. Illud conftnt, Diocletianum & Maximianum Impp. nuptiarum hoege-



3*
genus profcripfifte edi<5to , cujus compendium faclum eft in /. 17. Cod. de nuptiis. Acque hinc juris civiiis communis & generalis haec facla eft prohibicio, nemini lieer e, contrabere matrimonium cum fororis filia , & ex ea nepte, nee cum fratris filia & ex ea nepte, quam aperte violavit Philippus Hifpanus, Belgarum olim tyrannus, quum, anno 1570, uxorem duxit Anna'm Auftriacam, Mariae, fororis" fuae, & Maximiliani Imperatoris, hoe nomine fecundi, filiam, non tarnen indulta ediclo fubditis eodem gradu matrimonia legitimecontrahendi, ut factum fuerat Claudio Caefare rerum potito, facultare. Ad hoe Philippi matrimonium refpexit Guilielmus Auriacus, in altero apologetico, quem profcriptioni Hispanicae obpofuit, eodem anno 1581. ineunte, quo fuprema apud nos poteftas Philippo abrogata eft. Nam, ad objeftum fibi cum Borbonia moniali inlegitimum, ut prae fe ferebant Romanae religionis adfeclae, matrimonium, gravi in Regem retorfione Princeps refpondit, quotidie ante oculos regem inceftuofum verfari, cui tantum gradus dimidius deëflèt, ne Jupiter, maritus fororis, videretur. Adponam ipfa apologetici verba Belgica : Sy fien dagelicks eenen coningb met bloetfchande hevleckt, dien maer een half lidt nader en gehreeckt om een Jupiter te wejen, die fijner eijgen fufter man was. Vide integrum locum in ipfo apologetico, edito inter probationes authenticas ad calcem tomi fecundi Hiftoriarum Petri Borrii , p. 73. Ultra
hoe
Jus Batavorum



de Gradibus , Matri*ionia, etc. 33
hóe gradus in confanguinitate prohibenturnulli, nam confobrinorum inter fe, licet de jure civili difputatum fit, ob dubiam §. 4.. Infi. de nuptiis Jectionem . noflro jurë » citra cöntroverfiam, jufta funt matrimonia.
§. IX. Abfoluta confanguinitate , tribus fequentibus de adfinitate ftatuitur, fed* lege ittperfecta, & obfeura laborante ambiguitate. Nam de unione, quam virum inter & uxorem matrimonium introducit, praefati Ordines iis gradibus fe adfinium nuptias prohibere declarant, quibus vetitaefunt rationeconfanguinitads: mox- eodem
öc proximis paragraphis minus graduum in adfinitate prohibitorum , quam in confanguinitate enumerant; nam in iis liberos fratrum forordrnqua conjugum fato funétorum omifibs videmus: quum in confanguinitate connubium cum fratrum fororumque liberïs & riepotibus, praecedehti ca™ pite , imo , ultimo loco , in adfinitate cum vidua filii vel nepotis fratris aut fororis; & mulieris cum vidüo filiae fratris, aüt remotiöris ejus defcendentis, exprefte vetitüm fit. Quid igitur? an vim legis prohibkivam ad cafus lege omifibs extendes ? fic judicabis feeundum legis praefationem. Sed an ltcebit plures gradus interpetatione facere prohibitos, quam ipfi enumeravére legiflatores , quam jure Scripto , fi Juftinianeum hoe nomine intelligis, vetitos invenies? Haeceft illa ambiguitas , pröpter quam legem fuam Ordines aliquoties interpretari neceife habuerunt. Nos igitur , quae cltfa funt, quae dubia, finC gu-
Trfa fi*
quentia . capita dé adfinium nupuis cur /Jin,digua £? obfeura fmti



34
Patri £?
nurui, matri & generp tmllum ' connubium. Vi trtcorum cum privignistommixtioms aliqunuespunitae.
gula Tuis locis, ut inoffenfo pergamus pede, perfequemur.
§■ X. Primum , quod vetatur, & quod nullum habet dubium , eft matrimonium inter parentes & liberos adfines, uti & in adoptionibus, naturae tantum imaginem referentibus, Romanis olim pJacuit. Sic non licet patri nurum ducere , nee matri genero nubere. Sic vitrici cum privigna, novercae cum privigno inceftae & nefariae habentur nuptiae. Hujus pofterioris libidinis punitae plura funt exempla. Ita anno \ vitricusTholenfis (i), quiprivignaminceftopolluerat coitu, fentcmia Gum* Hollandiae & Zeelandiae, virgis pubüce caefus, & in perpetuum miflus eftexfilium, bonis publicatis (k). Eadem-
que
(i) Cent sfdriaanfz. van Ter Tbokn.
(k) Hic eft ille bafas, de quoperperam Simon van Leeuwen, tam in opere vernaculo de Jure RomanoBatavo, quam in Cenjura Foren fi fcripfit, matris & fi. lii hoe crimen, & hujus eam poenam fuifTe. Neque ille tantum , verum etiam , quod mireris, Henricus Brouuerus , qui , fub finem Cap. XVII. Libri fi. dt jftire Connubiorum, totidem verbis fcripfit: Hollandiae Curiaincejium matris, cum filio perpetratum, fujligatione , & relegatione , cum bonorum publicatione , punivit. Obfervavit hoe jam poflremus Cenfurae Forenjis editor Gerardus de Haas, verum is du. bitat, utrum novercae & privigni idfacinus fuerit: fed, vitricum fuifTe, in excerptis e Curiae Memorialibus, anno 1751 editis , No. 380. legitur. Matris aiunt cum filio incejium ita punitum fuiffe, fed, nihil hujusmodi f imo ne nomen quidem matris illis in excerptis
Jus Batavorom



m Gradibus , Matrimonia. etc. 3§
que poena, fed, ex gravitate delicli faepius repetici, haud parüm exafperata , hoe ipfo anno 1774, Purmeriis, vel pocius adfefloribus tribunalis Bailluagii de IVyde IVormer itatuere placuit In vicricum, qui aliquoties cum privigna confueverat, ita ut haec quater illo ex inceftuofo coi» tu peperiiTet, conftante cum puellae matre cortjugio (1). Et fimiliterin vitricorum inceftus Gelrorum Curiam faepius animadverciflè comperi, ut die 23 Nov. 1694. 15 Decemb. dnni 171H0 16 Julii anni 1720 , quem etiam poenae modum, de pari caufa confulti , Joannes Jacobus Olmius , & Jodocus Schomakerus, dictarunc menfe Junio, anni 1724. Vide Jodoci Schoma. keri, Clariffimi noftra aetate apud Gelros JCti, confilia , tomo III. conf. uit. Addi his meretur C a n»
reperitur. Si fuifTet novërca, fieri pütüiffe* ut mit» iam par poena tune decreta fuerit, nou flego : aha enim ratio novercae, adultae feminae, & aetatis jam proveclae; alia filiae, vel privignae, minoris femper aetatis in qvmm & nihil heic loci decremm rePerkur-
Cl) Menfe Aprili 1774- H caufa Claas Dirksz. Pels* en Aaltje Albers. Verbafententiac funt: condemneeren den gevangen, om geftraft te worden ter plaatalwaar men in de Wyde Vormer gewoon ts pUbicaue criminele juflilie te doen, om »^ar df den Scherprechter le worden ten toon gefte/d met de firop om den hals onder de gal ge, geduurende het kezen van de Sententie, en daarna door aenzelven met roeden tot den bloede te worden gegeejje/d. bannen den gevangen voor zyn heven lang geduwend* uit den Lande van Holland en mflvrkfland, zon.
■ der ooit daar weder binnen te mogen kmen , op poene van zwaardere firaffz.



3t>
notabilis fencentia , n Confilio Militari , Sylvae Ducis, anno 1765 , in militem, Carolum Tacobum Schroderum , lata, qui novercam fuam, patre vivente, non modo concubitu polluerat, fed etiam publice duxerat in matrimonium, adeoque , fi ad jus civile fententia exacta fuiflet, adulcerio inceftum hdgravante, ultimo fupplicio, cui Adfeftbres illi Militares novercam iftam addixerunt, etiam puniendusfuiftèt. Videhasfententias in Annalibus Belgicis diéli anni 1765,
p. 565 & feqq.
§. XI. Sed quid dicemus ? an vitrico cum privigni defunrfti fuperftite uxore; aut privignae mortuae marito viduo cum noverca connubium erit ? Nihil de his nuptiis hac lege politica ftatutum reperimus, adeoque vel ad cafus permis* fos, vel faltem dubios , & ad caput legis duo'decimum, pertinebunt. Si vulgus JCtorum fententiam roges, refpondebunt, nullumeiïè, quo horum conjunctiones inhibeantur, vincnlum. Imo,ipfe Hollandiae, Zeelandiaeque Senatus Supremus de tali caufa, de qua ftatim dicendum, confultus, fuo refponfo, licet harum nuptiarum i indulgentiam difluaderet , totidem verbis nega* ' vit, inter hujus generisamafios non modoullam i cognationem, fed vel adfinitatem eftè: dat tus- < fchenzoodaanigeperfoonennocb bloed verwant" fcbap, noch ook zelfs zwagerfchap plaats hebbe. Hoe fi ita fit, nulla erit prohibendi ratio, nee ulla reperitur in lege noftra prohibiüo. Permis*
An vitrico connubium cum privigni morlui uxore fuperftite ; aut privignaetnarilo vU duo cum noverca?
Jus Batavorum



de Gradibus , Matrimoma. etc.
miflas igitur eflè hujus generis nuptias reéte exiftimabis, tantoque magis, quod ipfi Hollandiae Ordines iilas nuptias indulferunt, Danieli Heydonk, ducere volenti Saram Wallincourt, Adrianae Bont, primae uxoris, novercam, decreto exprefio , ad preces , his quae dixi , fundamentis nixas, faéto, die 31 Jan. 1697 (m). Sed Papinianum fi fententiam rogas , refpondebit: uxorem quondam privigni conjungi matrimonio vitrici non oportet, nee in matrimonium convenire novercam ejus, qui privignae marttusfuit, uti hoe refponfum exftat in /. 15. D. de ritu nupt. Et fic puto recte ubicunque locorum pro bafi & fundamento juris pofitum eft, adfinitates , morte conjugum , non foh'i: nam vitricuspater privigni fit matrimonio matris, adeoque privigni uxor includitur regula, quae adfinitatem confiftere dictot inter uxorem & mariti confanguineos, Utriusque quidem confanguinei adfines inter fe non fiunt, fed ucique fiunt alteruter conjugum & conjugis fui agnati, cognati \ quaeque vitricum inter & privignum intercedit, relatio agnationem imitatur, uti naturam adoptio , quae quid apud Romanos etiam foluta in nuptiis effecerit, fupra diftum, & nuncrepetendum nou eft, Scio, Modeftinum in /. 4. D. de, C 3 gra-
(tri) Infertum hoe decretum eft tomo quarto magna» placitorum colteStionis ,. fo. 377. Et bic eft cafus, quem ad examen vocavit Tobias Boel ud Loenium Ca("u VII. p. 48, 49. '
37



38
gradib. & adfin. docere , adfinitatis nullos eflè gradus , quia adfiaes ab adfinibus non generanturrat, diverfi adfinitatis gradus inter conjuges & conjugum confanguineos non generantur , fed matrimonio contrahuntur , & morte alterutrius conjugum fubfiftunt , quia adfiniras jure noftro hoe f'ato nonfolvitur. Privignus & privigni uxor, privigna 6? privignae maritus, vitricum, novercam, patrem, matrem, falutant, & haecadfinitatis fpecies etiam perftac poft mortem, atque, in caufa prohibitorum matrimoniorum, vitricus, & noverca, eodem ac pater, & mater , loco cenfentur , non modo noftris , fed etiam aliorum populorumlegibus; oportetigitur, inter fe contrahere matrimonium nequeant, praefertiril, fi ad noftrae legis praefationem animum advertas, qua adfinium matrimonia iisdem gradibus atque ponfanguineorum expreffe vetamur, quae prohibitio apud nos habere locum nequic, quum bigamos aut polygamos nonagimus, nifi mortuis, per quas, aut per quas, adfinitas orta eft. Atque his rationibu^ , anno 1727, ubi ex Zeelandiae urbe Goefa Mgïdius Steur ducere uxorem vellet Adrianam Hafiam , conjugis defuncbie novercam,exnqvercae conjugio priore , filia, et fuo filio fuperftitibus, & defponfationem Ecclefiaftjei recufjftènt, precibus Ordinibus Zeelandiae oblatis. , & ab his confilium rogatis Senatu Supremo, & Hollandiae, £eelandiaequeCuriat gtriys^ue Curias AdfeflbreSïpari refponfo, menfe
Jus Batavorum



t)e GlUDIHUS, MATRIMONIA. etc.
fe Novembri illius anni 1727 dato , nuptias illas diffuaferunt, quae refponfa, cum aliisadeara caufam pertinentibus , fuis in Obfervationibus Juridkis p. 28 , & feqq. inferuit Jo. de Mauregnault, noftra aetate Curiae Praefes. Tandem hanc jurisprudentiam Ordines Hollandiae fecuti funt , & edifto , promulgato die 23 Februarii •736, nuptias vitricum inter & pnvigni viduam, privignae conjugem fuperftitem & novercam in perpetuum vetuerunt (n). Varios vero ea in eau. fa fe Ordines antea geflerant, nam anno 1678 earum nuptiarum legidmam poteltatem pecentibus recufaverant : deinde eam bis indulferunt, femel anno 1697 , de quo exemplo fupra diximus; iterum, fequenti anno 1698, PetroVcrhammen Junlori, & Annae van Bree , civibus Harlemenfibus, licet, pofteriore cafu, Curia Hollandiae fuo refponfo hanc indulgentiam difllufiflet , uti Praefes Jo. de Mauregnault, p.56, 57. notavic, cui duo illa exempla anni 1678, & 1698, debemus.
§. XII. Sequitur altera adflnium claffis, quorum matrimonia lex prohibet, quae prima eft in linea rransverfa , fororum fcilicet uxorum defunétarum , & fratrum maricorum mortuorum: ita ut Sempronio integrum non fit, uxoris fato funclde fororem fecundis nuptiis ducere; neque Cajae viduae nubere Titio, mariti quondam fui fratri. Haec matrimonia non tantum naturalijuC 4 ri
00 Exftat edi&umtomo Vl.magnaeplaclu cell. fo.541*
Defororibus fratrïbusqu*adfimbus , ut rum illas ducere, bis nubere liceat, ê? utrumtfuê jure Ba-
39



40 JusBatavorum
tavo tie
fas. Pro
per métten dis tarnen prioribus ftul.ae folidctequerationes.
ri non adverfari per fe patet, quum eo jure, fi quae funt incefta , lineam recïam non excedereconftat , & hujus exercitationis inicio diximus; verum etiam pro prioribus cum uxorum demortuarum fororibus permirtendis multae folidaeque militant rationes. Quam ob rem hanc parcem accuratius & paulo prolixius tractare in animum induxi, non illud Ipafurus, ut promifcue legis hoe vinculum folvatur , fed ut , ubi cafus incidat, quo major ucilitas in familias redundatura fperar ri poffu, faciliores fint in indulgenda petentibuj venia, quibus apud nos, uti ferendarum, fic & folvendarum legum legitima eft putentia. Igitur e gentium hiftoriis nobile adferam haruin nuptiarum exemplum: fecundo locq , quae pro his nuptiis miliient rationes , expqnam; tertio, Jure Mofaico haec connubia permifia omnibus fiiiflè demonftrabq : quarto, Romanis veteribus e,adem licita , §c demum a Chriftianis Iinperatorjbus incpnfulto vetita fuiftè feculo quarco medio: denique prinefpum virorum, qui hujus generis matrimonia contraxerunt, proferam plura exempla , quibus omnibus illud efficietur , uc tranqpilla mente, quoties voluerint, hujus legis. fuaecapitisgratiam facere queant, quibus fupre-
Harum
nuptia- \ rum nobi j ie ümd Tbeffa'os. \ exeniplurr,,\
ma apud nps poteftqs.
% XIII. E gentium hiftoriis quod me praecipue mqvec harum nuptiarum exemplum e Thesralia qftperquam memorabile, quodRomanae 3,rinceps hiftoriae, Livius , memoriae tradidit, k qujd tanto bic libeiitius commeraoro, quia ' ■ - ■ ■•-1 ' tti ma ML ' ?b;



dt, Gradibus, Matrimonia. etc. 41
ab aliis hac in materia obfervatum fuiftè non mer mini. Rem, uti gefta eft, totam repecere longum effèt, quam vis digniffima, quae apud auc-< torem iegatur integra : (ed, quae huc pertinent excerpam: Narrat Livius, Phm'lippi Macedonis crudelitatem in principem Theflalorum, Herodicum, ejusquegentem & familiam, in qua fuic probatiffima illa femina, quae ut fororis defunctae parvulos liberos educaret, in matrimonium illius roariti fuperftitis convenit. Ita rem Livius narrat, quantum huc pertinet, Lib. XL. Cap. IV. Herodicum, principem Thejjalorum, multis ante annïs ócciderat (Philippus j)gmeros quoque ejus pofiea interfecit. In viduitate reiktae filiae fingulae filtos parvos babentes. Theoxena & Archo nomina mulieribus erant. Theoxena, multis petvntibm, adfpe'rnata nuptias efl. Archo Poridi cuidam, longe principigentis Mneatum, nupfit, & apud eum plures enixa partus, parvis admodum reli&is omnibus, deceffn. Theoxena , UT in suis manibus liberi
sorouis educarentur, PoRIDI nupsit , et, tamqUAM omnes 1psa enixa foret, SUUM sokoris'
quk filios m eadem habebat cura. Tantum ea ex hiftoria huc pertinet: reliquum, quod eft de probatiffima illa & virilis animi femina, tu apud Livium , fi lubet leges , nee poenitebit. Alia ex aliarum gentium hiftoriis non addam^ nequeo tarnen heic omittere exemplum akerius fpeciei harum nuptiarum, de quibus hoe loco agimus, apud eumdem Livium , Attali fcilicet, C 5 fo¬
rt Livio
cummtmo-
ratum.



Videntur bae mptiae conu tnendan dae.
4& JusBatavokum
fratris Eumenis, uxorem, quam viduam credebat, in matrimonium petentis , & ducluri quoque, nifi frater, qui temere morruus fuerat creditus, occultata curatione revixiflèt. Exftat in Livii libro XLU. Cap. XVI. Nuptiarum vero cum uxoris defunclae furore exemplum in Poride & Theoxena Theflalis habemus numeris omnibus abfolutum, & exüu feiiciffimo, quamdiu per PhilippiMacedonis tyrannidemlicebat,com-
probatum.
§. XIV. Et, boe genus fecundarum nuptiarum fi reftae radonis trutinaexpendarur, tantum abeft, in eo quidquamabfurdi inveniri, ut contra plures pro eo rationes militare, eaequeuuptiae prae ceteris commendandae videantur. Primo enim femel contrafta adfinuas , quae morte conjugis fi non dilïbluta plane , certe , ut fere femper evenit, vehementer luxata eft , iterum novo nodo colligatur, quod utrique familiae femper expedit , ceteroquin enim , adfinitate per mortem fradla , ex inminuta amicitia fimultates, e fimulratibus difcordiae, e difcordiis lites, e litibus aeternum odium , hac mifera mortaliumi conditione & forte, nafci quotidie experimur. Secundo nofcere quis reftius adfinem , quam alienigenam poteft , &fcire, quibus fit moribus; quumque forte optimam in forore ejus forums fuerit tori confortem, fpem fovere, iisdem, vel certe eodem parente, genitam , animum a ftirpe degenerem non habere, quae, quum liberorum pricre matrimonio procreatorum natura fit mar ter-



de Gradibus, Matrimonia. etc.
tertera, eosque ut fuosamarejam adfuerit, haud adeo difficilis & noxia noverca, quam alienigena, furura merico videatur. Ecquis enim nefcit, novercarum infamiam, ut, Horatii feculo, apud folos Scythas, rigidosque Getas, matre carentibus privignis muiier temperat innocens? Certe in eum, qui bonae uxoris fororem non malam. cujus mores habet exploratos, liberis fuis fuperinducit, minus refte torferis incerti Comici Graeci acres verfus, quibus patrem , fecundum matrimonium ineuntem, reprehendit, quos non repetam, tu autem, fi lubet , legere potes totidem verfibus Latinis reddicos a lummo viro, Hugone Grotio, in excerptis ejus Tragicorum & Comicorum, p. 918. Ratio in promtu eft, nam illa jam poene natura mater. Feftus vocem matertera explicuit, qua ft'mater altera (n). Hoe ipfum egregie obfervavit Juftus Vondelius, Belgicorum vatum princeps, in dramate, quodinfcripfit, de gebroeders, quo duoSaulis regis filii, & quinque nepotes, qui pofteriores e forore Michalis nati erant, Gibionitis ad iupplicium tradendos in fcenam duxit. Nam in eo Michalem, Davidis conjugem, fummo ad movendum eloquio exhibuit pro fororis fuae filiis apud maritum ita intercedentem :
Mijn uitverkoren Heer ! offchoonBathfebanu
On-
43
■v ^ ~. -.-•>...■'■"^.^ji u dijgn; UCUJ
(n) Sic Sipatruus paene pater. Vide Gothofredum <Sc Fabiotum ad Theophili parapbr. Inft. Ut. Je nuptiit



44
Onze echte plaats verwarmt, en meer vermag bij u
Dan Micbal, laet nochtans u niet zoo zeer
verrucken,
Dat heillooze Amoreen, door uw gezach ,
verdrucken
Dit bloed , waar over ick zelf mof4j en
moeder sta
In Zuster Merots plaets. dat gaat mij
veel te na,
*Kheb zuflery toen de dood haar bed begon
te dreigen r
Gezworen, deeze vijf tekoefieren, als mijn
eigen,
En hou z' oock voor de mijne , indien di;
baeten kan.
Vides eandem mentem, quae Theoxenae, Poridi nubentis. Fac igitur, maritum bonae conjugis morte defolatum, fub multorum gementem onere liberorum, quos omneseducare haudparvi conftat, habcre fororem adfinem, quam pro* be novit, notam amat, & a qua amatur, quam liberis luis matrem non novercalis animi futurum autumat, noone hunc ah illius connubio.inquo nihil natura turpe , nihil incefti eft , rigiditatQ juris civilis repelli fummaeft injuria? Certe,ubi •tale jus viget, quale apud nos, omnes, qui rem ipfam confideraverint, folvi eum illius juris vinculo debere a fuprema poteftate clamabunt (o).
Nee
<<rt Auguftinus Leyferus in Spec. CCXCII. tiiedit. ad
fan-
Jus Batavorum



Pandeïï. p. 44. tomï V. de Chriffiano Thomafio 110tavitj quod dignum opera pretiumarbitrorhic referre, inter oppugnatores hujus mairimonii communiter nu~ tnerari Thomnftum , qui tarnen defenforihus ejus adnumerandus eft. Oppugnavit id quidem olim in Jurisprudentia Dwina, deinde vero a Goerio, Superintendente Halterft'adien/i, cnnfultus, mutavit fententiam, et pro hoe matrimonia refpondit. Refpondit etiam pro hoe, & pro matrimonio cum uxoris de» mortuae fororis filia, eruditi JCtorum ordinis magnum decus, Jo. Chrift. Wugenfeil, in confult. Germanica, anno 1705 edita hoe titulo. Bedencken ob ein Chrift mitgutengewijjen [eines ver ft or benen Weibes Scbwes' ter , oder deren Scbwefter-tocbter zur ehe ntbmem kenne.
Nee dicas, easdem rationes politicas nuptiis his obponi pofte , quarum contra fratrum fororumque matrimonia frequentatus ufus eft, quod in civitate latius fpargendae fint adïïnitates, & cum adfinitatibus divitiae; non autem huic fcopo fatisfacere, qui eadem e domo bis ducit uxorem: deinde, legem civilein, de qua agimus, praecidere occafiones ftupris e domeftico eonviclu nafcentibus , fpe matrimonii fublata. Verum ad primum illud quod adtinet, jam Hugo Groiius refpondit, Lib. II. de J. B. & P. Cap. V.J. 12. n. i. illud tanti ponder is non ejje , ut , quod contrafiat, irritum vel ïnlicitum cenferi debeat , neque enim, quod minus utile eft, fiatim inlidtum fieri. Adde , inquit vir vere magnus , quod accidere pole/l , ut huic qualicunque utilitati alia major utilitas repugnet. Et hoe toties accidet, quoties exemplum exfta-
re
de Gradibus, Matrimonia. etc. 45



4<*
re potent Gmile illi Poridis&Theoxenae, quod e Livio produximus. Quantum ad alterum, non video, qui hoe ullius ponderis efle poffit, quum convidus ejuscemodi domefticus , qualis inter fratrem & fororem, iisdem parentibus, eademque domo natos, educatosque , obtinet, inter adfines, praefertim poft mortem alterutrius conjugis, velrariffimusfit, vel nunquam locum habeat, utnunctaceam Scriptoris Galli de toto hoe argumento animadverfionem, de qua fupra dixi $• VI.
§. XV. Si non gentium jura , non rationes civitatum politicae his matrimoniis obftant, operae pretium erit quaerere, utrum in repub. Hebraeorum, Jure Divino Mofaico, permifta fuerint? quod in quam parcemcadat decifio mukum praejudieii adferat necefle eft , quia eo jure an liberi fimus Chriftiani , in caufis matrimonialibus , an adhucdum teneamur, nondum inter eruditos convenit. Difputatum potiffimum ea de re novimus feculo fexto decimo, quum Henricus, Angliae rex, celeberrimum poft hominum memoriam divortii exemplum meditaretur, quo tempore hac de re fententiam dixerunt principes in repub. literaria viri, varie admodum, & ut quemque mens & partium ftudia ferebant. Pleuiflime hocdifcimus e viri egregii, GilbertiBurneti Hiftoria Reformationis Angliae, Lio. II.
pp. 149. & feqq. ^7- & felH- Bacavae verfi°* nis. Deinde Theologi Angli ad componendam doarinam religionis anno 1540 delegati, ftatue-
runt»
Non obfiat huic connubio Lex Heèraea.
Jus Batavorum



de Gradibus , Matrimonia. etc
runt, Leges Mofaicas de gradibus cognationis & adfinitatis ChrilHanos omnes obligare, ut difci poteft ab eodem laudatiftimo Scriptore, libro fequenti, p. 478. Idem judicant JCtorum nosrratium plurimi, fed prae ceteris religiofiffimus eft, & conf'uli hac de re meretur Celeberrimus Voetius ad Tit. de ritu nuptiarum, §. 37.. E* quidem, licet dudum miütem illorum in caftris, qui legibus Mofaicis matrimonialibus Chriftiunos exiftimant non teneri, hnud magis quam ceteris capitibus Juris Divini Forenfis, quia totum illud jus, foli ifraëlitarum reip. praefcriptum, & ad* commodatum, cum everfione illius reip. inreriit; tarnen crediderim, in cafibus, quibus noftrarutn regionum flatus a flacu reip. lfraëliticae non differt, Principibus Chriftianis confultiffimum efTe, fequi formulam illarum legum , quae ex perfectiflimae fapientiae fonte uberrimo profluxerunt: et vellem, patrias leges de matrimonio, fi leviratum, cujus apud nos ceflavit ratio, exceperis, ad amuffim exadas ad illas efTe, & confonare cum illis pleniffime. Hoe jure igitur, fi Levi* tici oótavi decimi capitis comma decimum fextum & decimum oclavum confulamus, inprobari videmus, mulierem , excepto cafu leviratus, mariti fui defuncti fratri nubere: viroautem,poft uxoris mortem, illius uxoris fororem ducere, in* diftinfte permitti. Cujus differentiae rarionem ex folo adfectu nacurali muüeris confanguineae &agnatae in prolem fororis defunftae ; quum fratris vidua contra fit extranea , petendam eflè,
nul-
47



48
nullus dubito. Erat inter Judaeos polygamia firnultanea , jure forï, non modo licita , verurti etiam permifla, & inter plures mulieres uni viro adfuefcenr.es,nunquamdifcordiarum, jurgiorum, litium, poterant deëfie femina & caufae. Procul dubio aut bellum perpetuum apertum, aut occultae fimultates , & internecinum inter mulieres uni viro conjugatas odium : Sed hoe inter fanguine junftas forores non poteratnon effegtavius & minu6 tolerabile , quia cognatorum con* fanguineorumque inimicitiae & odia folent efïè acerbiora, unde cefebratus ille verfus Euripideus XxAtnoi TToAi/jiol yet? d$iK<$üv. Hinc optimus & prudenti(fimus legiflator, ne fua in rep: civium quies domefticis fororum, eodem in matrimonio viventium, rixis nimium concuteretur , evitandi periculi inde nafcituri caula, illam polygamiae formam praefcripfit, neviro conjugato integrum elTet, viventi conjugi fororem ejus fuperinducere,five, duas fororesuno matrimonio fibi copulare, ne foror a forore in una marlti domo premeretur. Lex eft adeo exprefla & perfpicua, ut dixeris, dedita opera caecutifTe, qui eam aliter interpretati funt. Verum, praejudicatis mentibus nihil caecius, nihil difficilius, nihil inflexifeilius. Audiamus Legiflatorem, pofteriori commate ita edicentem: mulierem ad, vel juxta sororem ejus, non sumes, ad faciendas ipsi angustias, detegendo hujus nuditatkm, duiï ante illius vita. Quam legem , ut Onkelofi aliorumque verfiones omittam , quae in ma-
6ni
Jus Batavorüm



de Gradiüus, Matrimonia. etc. 49
gni viri Jo. Drufii notis majoribus ad h. 1. pofTunc videri,egregie, tam ad verba,quam ad fenfum, reddiderunt Alexandrini Interpretes: yvvuM»'i7i'
«tV^jjjuoffVKjv av-nj? eVan-rij st; £W>]? '«ut-??. Ill quibus u«« 'aiVTi'^ijAoj eft ê.wcpaTütw't^of, & aptiffima exprimendae légiflatoris Hebraei fentenriae, ad defignanda omnia illa , quae ex rivalitate oriuntur, incommoda : quare in Labbaei Gloffis per rivalem & acmulum, & Uvi^kIa rhaihas exponitur. Recte, nam £>ia5V apud Graecos nonnunquam in ufu eft ad illius invidiae effcctus denotandos , quae zelotypia proprie audit. Vide prae ceteris illuftrem Spanhemium ad Callimachi hymnum in Dianam, verfu 30. Noluit ergo Legiflator, propter illa rivalitatis, five 'dfl&Qieu incommoda, ut unaGraeca voceomnia complectar, duas forores fimul in unius viri convenire matrimonium.
§. XVI. Scio, doclus a Joi Seldeno, de uxore Hebraea Cap. III. , & IV, Karraeos, celeberrimam & Rabbinis obpofitam fectam, legem" hanc non de forore adfini , fed de quavis alia muliere interpretatos efïè, adeoque polygamiam fimultaneam heic loei prohiberi contendiflè ; quamvis iidem Judaei haeecum mortuarum uxorum fororibus connubia vetita &non admittenda cenfeant, quia eosdem gradus in adfinitate prohiberi arbitrentur , qui funt prohibiti in confanguinitate; adeoque neceflè habeant fuis e principiis ftatuere, (unde ftatim fententiae illius abD fur-
Dijjèntientes r£* futanluri



5°
furditas incurrit in oculos,) jam generali inrerdiclode nonrevelanda turpitudine propinquorum marito inhibitas effe uxoris forores, perinde ut fuas. Nihilo minus horum fententiam amplexi funt plurimi & infignes Theologi Chriftiani, e quibus nunc prae ceteris ad panes vocabo, quii noftra in Batavia floruerurit & docuerunt, magna olim Academiae Lugduno Batavae lumina, Franciscum junium , Andream Rivetum , & Fridericum Spanhemium. Sed,mallem lummi viri non claufiflènt oculos ad lucem fole meridiano clariorem. At, tantum valent opiniones, praejudicio, non jufto examine, perceptae. BelgaeCommentatores in notis marginalibus ad hunc locum utramque fententiam recle propofuerunt: Deeze wet, aiunt, word van zommigen aldus verflaan, dat één man niet twéé vrouwen in huuwlyk mogte hebben. Doch veelen ver flaan door 't woord zufter d" eigene zufler van dé vrouw. Hatfenus bene. Sed ad comma fextum decimum : Uit deeze wet volgt noodzaaklek, dat'eene vrouw met êénen broeder getrouwd^ zynde, niet mag, na zynen dood, met dén anderen trouwen: engelykformlyk een man, met ééne zufter getrouwd zynde , en mag na haaren dood, d' andere zufler niet trouwen. Haec quidem inprobo, quia, deficiënte rationis paritate, ut fupra demonftratum eft, ab uno ad aliud concludere non lieer. Fero tarnen, fed non fero, eft enim abfurdiffimum, quod heic ultimo adferibunt: Als men dit verflaat van d' eigene
Jus Batavouum



de Gradibus, Matrimonia. etc.
tie zufler , kunnen deeze woorden dienen tot vergrooting van de benaauwheid ,. die haar, van haar eigene zufler, in haar leeven, zouwde wcdervaaren. Jam ad rende : diensvolgeni kan geenzinds beflooten worden , dat de man i na haar en dood, haare zufler zouwde mogen trouwen. Nihil cogicari his abfurdius poteft, nam , praeterquam quod prohibitio non operetnr ultra tempus lege expreflum, ipfa res & legis verba hoe ratiocinium, quod & ipfi vident, legitimum effe demonftrant : „ fi multo magis £ gravetur uxor prima rixis & difcordiis domest, ticis exercendis cnm fuaipfius forore, amarito „ fuperducla, quam cum extranea muliere, quam maritus, confuetudine gentis, inde a prima origine recepta , fibi adjunxit, fequitur, le„ gem hanc de ipfa forore eife explicandam, „ non vero de alia muliere quacunque. „ Hoe firingit, & legi eft confentaneum: non vero, 11 ita ratiocineris: „ In hac lege duae intelliguntur „ mulieres, quae fe invicem angunt, fibi invi„ eem moleftias pariunt : jam digamorum vel „ polygamorum uxoresita inter fefemper agunt, ,', ergo. „ Ita enim verborum vim omnem perdis , & ipfa illa major moleftia , quam foror a forore experitur, qualem ipfe fateris inter confanguineas habere locum , ex oculis amittitur. Terminum quoque lege expreftüm omittis, quo cautum, ne uxori viventi liceat fororem fuper inducere, quum illi, quibus effe licet bigamis, vel polygamis , quas volunt , & quo tempore D a vo-
St



5^ Jüs Batavorüm
(p) Verba Maimnnidae baec funt, Buxtnrfio interprete; Fratres fe babent, ut radix &ramus: kinc ^ quia probibitaeft foror , probibita etiam eft foror uxoris, & uxor fratris, quoniam baec eft duorum itidividuorum, qui funt ftcut radix & ramus in conjunctione corporis tertii. Vide Eplftolam Martini Ruari ad Üluftrem Grotium fcriptam prid. ld. Aug. 1633, quae tota de hac quaeftione eft , & habetur Centur. 1. Epift. XXXIII. cui Grotius eodem menfe refpondit ep'ftola in mamio opere fupcrft te No. 328- refcnbente feuaro epHiolis XXXVI , & XXXVII. Uterque vir doöus dubitavit de fidelitate vertionis Hebraeae operis Maimonidae Arabici; fed temere de ea dubitatummonuit Zeltnerus, qui Ruari epiftolas anno 1744 Lipfiae recudi curavit, & notasoptimi commatis addidit Hic, ex Wolfii Bibliotheca Hebraica obfervavit, verfioneni illam Hebraeam a Samuele Tibbonide, Rabbmo, ador-
na.
volünt, poflunt ducere. Polygamiam praeterea fimultaneam in gente Hebraea non tantum receptam & ufitatam , fed lege etiam permiflam fuiffe, non hoe modo loco, de quo controvertitur, fed alia lege, quae habetur Exodi XXI, lo. extra controverfiam ponitur, & receptam tota demonfïrat Hebraeae gentis hifloria. Unde ne nuncquidemJudaeorumullus dubitat,quin prifcis Ifraëlitis permifium fuerit, plures habere uxores, licet hodiernis Judaeis polygamia fimul. tanea non tantum Principum Europaeorum legibus, fed ipforum Rabbinorum fuorum placitis interdiéta fit, uti videre eft in Synagoga Judai' ca Clariff. Buxtorfii, Cap. XXXIX. p. 641. Ob eam rem omnes Judaeorum Magiftri, fi unum Mofera Maimonidem exceperis (p), Karraeos,
hac



hac parte, fecutum, legem interpretati funt de duabus fororibus, eodem matrimonio, non ducendis , quam diu prior vivit, five in matrimonio, five repudiata: hoe enim ultimum egregia Magiltrorum folertia in lege fubintelligi, rede obfervavit. Videndus magnus Seldenus, a quo haec omnia Rabbinorum teftimoniis probata funt, Lib. V. de J. N. & G. juxta difciplinam Hebraeorum, Cap. X. p. m. 615. cui addo Rabbi Levi Barzelonitam apud Jo. Henr. Hottingerum ad Legem CCVL Juris Hebraeorum, p. 299. Et ita etiam, feculo fuperiore, Magifter Judaeorum Amfielaedamenfis, anno 1633, a Magistratuum illius Urbis delegatis, hac de lege confultus, nullum id haberedubiumrefpondit, quiti divina lege, uxore mortua, fororem ejus in matrimonium ducere licuerit. Quumque refponfi fiji rationes edidifièt, in fine addidit, in gratiam Magiftratuum , qui hoe rogaverant, illud a fe fcriptum effe ■> rem autem ipfam , fe judice, omni dubio carere (q). Exltat refponfi , cui etiam adcefllt Menafieh Ben Ifraël, celebri eruditione Rabbinus , e lingua Portugallica verfio authentica inter Con/ilia jCtorum Batavorum, Tomo VI. Confil. LXIX. In eadem fententia eft Jo.
D 3 Da-
natam ipfi auftori Maimonidae adprobatam , & hujus interpretationem Latinam a Jo Buxtorflo tauta cura ene confeftam, ut omne punctum ferat. (q) Dit bebbe ik gemaakt ten refpe&e van de HEE* REN, die't my gevraagd hebben, alhoewelik vtr*■ Jia , dat deeze zaak geene twyfelinga beeft.
53
de Gradibus , Matrimonia. etc.



54
David Michaëlis, cum in peculiari opere dcgradibus matrimon. Jure Ifraëlitico vetitis-, aut permijfis; cum in opere de Jure JS'fofako toto, S§. 94, ii 6, & ii 8.
§. XVII. Quantum ad Jus Romanum, conftat evidenter, jure veteri, & libera rept, hoe 'genus matrimaniorum promifcue omnibus licuisfe, cujus rei ratio perfpicua haeceft, quod adfinitaseo jure hababatur exfrinfta, quam primum mors vel divortium eas nuptias folviiïèt, e quibus adfinitas duxerat originem (r). Hoe adeo verum, ut refp. Ro. exemplum produxerit muiieris, quae, quum filiam marito elocafiet, ipfa deinde generi amore corripi coepit, nee ante quievit , quam concors matrimonium turbaffèt? filiaeque perfuafiflèt, ut a marito diverteret : deinde, biennio poft filiae nuptias, matrimonio hoe, & ex eo contracta adfinitate, illo divortio folutis., ipfa genero nupfit. Faétum hoe eft a Saffia , matre illius Cluentii , pro quo Tullius dixit, quod ille eloquentiffimus patronus, verbis, quibus dignum erat iftud facinus, enarravic illa in oratione pro Cluentio , quae praeter plurium veneficiorum , a quibus natura horrer. numana, cumulatas accufaciones, alia multa con-
ti-
(r) Vel primus, vel inter primos, hoe obfervavit Arrioldus Vinnius, in Comment. ad §. 6. Jnfl. de nuptiis, u. 7. luudatus ideo, ut merebatur, ab Heinèccio in Comment. ad L. Jut. & Pap. Lib. II. Cap. XVII. J. 3. neque evertit hanc veritatem Ulr. {iuberus,, Obf. J'uris Ümn, Lib. 11. Cap. XXL
f^isribus Romanis baec cunnubia olim fer mi [fa fuerunt.
Jus Batavorum



de Gradibus , Matrimonia. etc. 55
Vrohibita iemum mno at>-ae Chris'ianae3 55-
tinet ad judiciorum eo feculo ordinem, & modum percinenria, quae fcire JCcorum intereftplurimum. Matrimonium Craffi divitis cum fratris defuncli vidua omitto, quia verbaPlutarchi, quo uno tefte, ni fallor , illa conjuncbo creditur, obfcuriora funt (s): res tarnen ipfa non eft dubia, adfinitatem jure veteri etiam in reda linea pro exftinda effe habitam, nupciis morte divertiove folutis: quod in ea linea primum correxisfe Caefarem Auguftum, lege Julia & Papia Poppaea,autumat eruditiffimus noftra aetateJCtus, Jo. Gott. Heineccius, qui hoe ea de re caput in illa lege fibi finxit : adfinitas , praeter
quam inter novercam et privignum , vitricum et pr1vignam, socerum nurumvb , gene" rum socrumve , morte , divortiove solvitor.
§. XVIII. At in transveria linea perfticit jus. vetus, ut inter quondam adfines, adfinitate mor-; te vel divortio foluta , connubium efTet, donec, demum , anno poft Chriftum natum quinto &; quinquagefimo fupra trecentefimum, Conftancinus & Conftans A. A. & Julianus Caefar, connubii ejus libertatem, lata lege , inhibuerunt, jubentes, ut inlegitimi haberentur, qui ejuscemodi e conjugio effent procreati. Eft ea lex prima Cod. Tbeod. de inceftis nupt., unde magni Jcti, ad illud ufque tempus , illa quondam adfinium matrimonia inter Romanos permiila fuiftè D 4 rede
(s) Plutarchi textummerïto in dubium vocavit Huberus, L c



56
rede ftatuerunc, Jacobus Gothofredus ad dicl. legem, & Jacobus Cujacius, Lib. VIII. Obferv. Cap. XXVill. idemque illud ipfa verba legis clare demonftrant, fic enim in illa lege Impp. Etfi licitum vet er es crediderunt, nuptüs fratris fo' lutis , ducere fratris uxorem : licitum etiam poft mort em muiier is, aut dwortium, contra' here cum ejusdem forore conjugium , abjiineant hujusmodi nuptüs univerfi, nee aeftiment, poffe legitimos liberos ex boe confortio procreari, nam fpurios effe convenit, qui nafcentur, Dataea lex ad Voiufianum, urbis vicarium, uti eft in fubferiptione , prid. kal. jan. Arbitiona & Lolliano Coffi Renovarunt idem jus deinceps ValentinianusII, Theodofius, & Arcadius ,quo anno incertum , neque hoe mulcum refert. Illi aucem ita hac de re ftatuerunt in /. 5. Cod. Justin, de incefl. & inutilibus nuptüs : fratris uxorem ducendi, vel duabus fororibus conjungendi, penitus licentiam fubmovemus, ne disfoluto quocunque modo conjugio. JNec diflblutQ quocunque modo conjugio, inquiuntImpp.,hoe eft, non modo fi divortio, fedII vel morte conjugium rumpatur, Et, nihilo minus, confticuto fic in hac parte jure civili, Honorius, iftius Theodofii Imp. filius, contra difertam hanc patris & fratris legem, non diu antea latam, uxorem fecundam duxitThermatiam, Mariae,priaris uxoris fororem , jn quas priores cum Maria nuptias exftant Fefcennina& epithalamium Clau-
diani.
Jus Batavorun



de Gradibus , Matrimonia. etc.
diani. Manifefto argumento, quam parum Principes , vel potius ii, qui Principes regunt, juris in civitate conftituti rationem habeant, fipoliticae utilicacis caufae aliud fuadere videantur: nam utraque illa Honorii conjux filia fuit Stilichonis, tune rerum poten tis. Vide Zonaram, Lib. XIII. Annal. Cap. XXI. et, qui rem uberius exfecutus eft , quique in ea Serenae matris artes & confdia , ne cun&aretur filiam , lieer, necdum nubilem , Honorio Imperatori conjungere, detexiftè fibi vifus eft , Zofimum , Lib. V. Hiftor. Cap. XXVIII. Ne vel fic tarnen idem Honorius deinceps veritus eft, quafi fui ipfius facli eflèt inmemor, easdem bas nuptias inlegitimas pronunciare, iterata lege, quaeabeo, & Theodofio Juniore, Arqadii fratris filio,Conftantinopoli lata eft feptimo decimo Kal. Januarias, anno poft Chriftum natum quadringentefimo quarto decimo, tertio poft Romam ab Alarico Gotho captam, ipfo X. Theodofio VI Coss. Haec eft lex ultima Cod. Tbeod. de inceftis nuptüs , his concepta verbis : Tamquam incejium commijerit habeaiur, qui poft prioris conjugis amijftonem jororem ejus in matrimonium proprium crediderit fortiendam. Pari ac fimili ratione etiam, ji qua poft interitum mariti in germani ejus nuptias crediderit adfpirandum. Ulo fine dubio infecuturo , quod ex hoe contubernio nee jilii legitimi habebuntur, nee in facris patris erunt, nee paternam, ut fui, re.
D 5 «-
5?



58 Jus Batavorum
Jus boe Ordines Hoilan dine JècuU funt. Unum tantum exemplum , quo connive runt. Deinde in perpetuum preces pro hoe genere eonuubiorum rejecerunt.Puniti etiam hujus matrimoniiexemplum.
jungi permtttitur.
§. XiX. Atque hoe eft jus, quod hac politica lege fuam in rempublicam expreffe introduxerunc Hollandiae Ordines. Quod quin fua, qua gaudent, poteftate potuerint, nullum elt dubium, fintque acieo non inlicita tantum apud nos, verum etiam inrita haec connubiorum genera, imo aliquando mulclata fatis graviter, Leidenfe, quod mox adferam, exemplum docebit. Reéte Grotius in fua ad Ruarum epiftola refponforia, cujus fupraa mementio faéta eit in nota ad§.XVI. an igitur, fcribit, inrita fint conjugia contra legem humanam fatla, ex legum verbis fenfuque colligendum eft: aut, fi leges fcriptaenon exftant, ex eo, quod faepe judicatum efi, maxime circa eos , qui Pontificis Romani autloritatem defugiunt? Illud video, muit ar urn gentium leges imitari Romanum jus , quo conjugia talia non prohibentur tantum fieri, fed & inrita pronunciantur , & èiffolvi jubantur.
Ne-
cipiant hereditatem. Igitur feriori jure, &fub principibus demum Chriltianis , inlicitae faclae funt ha e nuptiae. Tarnen, quod mireris, Tribonianus, iis §§. quibus gradus matrimoniorum, ratione adfinitatis , prohibitos enumeravit, hoe genus nuptiarum omifit , in qua re diligentior Anianus fuit, qui hoe novi juris aue~hrio non neglexit locupletare Caji, veteris JCti infticutiones, ita ut in iis hodie legamus , Lib. I. Tit. IV. §. 7., fed nee uni viro duastforores uxores habere , nee uni mulieri duobus fratribus



de Gradibus, Matrimonia. etc. 59
Neque ego dubito , quin focietati chili , ejusque praefidibus potefias baec cornpetat, utilitatis alicujus publicae caufa, vim adimendi nondum natis contratlibus. Sic obtinet in Hollandia noftra. Uno tantum cafu, Ordinibus conniventibus , liberi e tali conjugio nati , pro legitimis habiti. Inveni in charta inter alia MSSta JCti Amftelaedamenfis, aliquot ab hinc annis venum expofita, fed non vendita, die fexto Majimenfis anni 1601, Ordines Hollandiae decreviffe5 ut ad praetorem judicii ciïminalis (cujus domicilii non erat additum)fcriberetur, neaccufaret quemdam Francifcum Aartzen Spiering, qui uxoris defunétae fororem in matrimonium duxerat, ex eaque fex liberos procreaverat, & ut illi liberi legitimi eftènt, & haberentur: fed id, ut expreftè additum legebatur, per conniventiam, five Belgiee: alles bij oogluiking (t). Contra , anno 1620. rejectae alius preces, qui cum uxoris defunclac lorore matrimonium fibi concedi petiit, quae properato coitu gravida ex eo erat: neque rejeclae tantum, fed juflus praetor domicilii, uc faèti vindidae incumberet;cautumque praeterea ne in Comitiis Ordinum hujuscemodi preces in pofterum legerentur, quibus laederecur Ordinum honor (u). Et poft an-
nos
(t) Chartae fub fcriptum vidi: Uitgegeeven voor extraSi aut benti ecq , 1 Aug. 1635.
C. van der Wolf. (u) Ita reperi ipfemet in decretis Ordd..Moliandiae, Re-
fi-



nos octo & triginta, anno 1658, aceufati apud Judices Leidenfes quidam Nicolaus Stellingwerf & Cornelia Wilhelmifilia, quod veritate apud praefectos concraétuum matrimonialium diflimulata , nuptias inter fe inierant, quum illa Cornelia Wilhelmi foror uterina eflèt prioris Nico* lat Stellingwerf* uxoris fato funclae : qua in caufa gravem poenam , nimio (fi quae fentiam dicere licet,) fupercilio, Judices Leidenfes dictarunt, infames enim reos, & eorum conjugium nullum declaiarunt, cohabitatione & confortio interdictis : & utrumque in decennium relegarunt, mulfta indicta viro mille & quingento» rum, mulieri centum florenorum , uti tradidic, qui eo anno Scabinus in illa urbe fuit, Henricus Brouwerus, Lib. II. de Jure Connuh. Cap. XVII. in fine (v), poena certe fupra leges, & nudo jus dicentium arbitrio, decreta.
S, XX.
folutien van Holland van lJuly, 1620. fo. 116. De Requefle van Frans Jansz. van Wydenes, verfoeckende confent om te mogen trouwen fyne overleedene buysvrouwenSufler,genaemtAcbtc, Cornefis dochter, by hem, door {wuckbeyt des vleefcb , met kirde gemaeckt, is geordonneert geflelt te worden in handen van den Schout van Scbellmgbout, om- het recht van de Hooge Overigbeyt, na de Flacaten, jegens denfilven fuppliant te bewaren; en met eenen verjtaen, meerder niet gelycke fchandaleufe verfoecken in dee. ze Vergadering, tot ontere van defelve, voorts te brengen.
(v) Anno 1684 de hac connubii fpecie in Galliis longam . quyeftionem agitatam fuiflc credo, eamque copiofe ex-
pli-
Jus Batavorum



de Gradibus, Matrimonia. etc. 61
• §k XX. Ita lex noftra Barava: & noftrumnon eft mutare leges. Contra, quoniam omnia com moda- noftra , jura , libertatem , falutem deni quejegibus obtinemus, oportet,a legibus non recedamus, ut pulcre Tullius pro A. Cluentio Cap, LVII. Qui tarnen confideraverit, nihil in his nuptüs turpe efTe , nihil ratione naturali, vel Mofaica lege, a Legiflatore fupremo & fapien tiffimo lata, vetitum, & faepius, ex redintej^rato adfinitatis vinculo, in familias , in liberos ,j priore toro natos, multas pofTè redundare utilitates , multa commoda , nullus dubito , quin mecum optet, non artioribus cancellis matrimoniorum libertatem circumfcripfiflè Imperatores Chriftianos, & hos fecutos Hollandiae Ordines,
fai-
plicitam efle in ephemeridibus ejus regni juridicis, quibus patrium nomen Le journal du Palais, tomo 1X. p. 119—154. Didicihoc exadnotatione quadam Christiani Thomafii ad fuas Jnftit. Jprudentiae Divinae Lib. III. Cap- III. §. 198. Sed liber ille nee m'ihi fuppetit, nee, qui eum pofllderet, inter amicos meos inveni quemquam.
Ceterum d'gna eft, quam bic memorem , Curiae Frificae fententia, anni 1722 , qua poena mortiproxima infiicta eft viro feminaeque qui clanculum coiifle, ac liberos genuiflè arguebantur, quum haec foror efiet ejus, quam ille priori matrimonio uxorem habuerat» docente nos Zacharia Hubero, Viro Amplifl". parte prima rerum judicalarum , obf. XCIX. Dura profecto fententia, fed rei infupcr fulpecti erurit liberos, fuis ex amplexibus natos, necavifle, verum hoe parricidium neque argumentis manifeftis, neque confeffione tormentis exprefTa, probari potuerat.
Legt effe obediendum, fed veniae, quam dis« pentatio • nem vocan\Jocumfupereffe vider-i, 3 tufignia eftjè in vi • ris princifibus borum matrimoniorumexem.pla.



62 Jus Batavorum
laltem ut hi diffieiles non fint in folvendo vinculo juris, non Mofaica lege , non veteribus Populi Romani inftitutis, fed demum, feriori tempore, ab Imperatoribus minus fagacibus, introducli, adeoque pure humani, & fui, quo eximere quoscunque & quotiescunque voluerint, in liberrimo ell fuprema poteftate gaudentium arbitrio. Nee defunt in viris principibus horum matrimoniorum exempla. Honorium duas Stilichonis filias, alteram poft obitum alterius duxisfe, fupra vidimus. Clotharius, unus filiorum Clodovei, primi Francorum regis Chriftiani, duas forores, Ingundem & Aregundem , quodque pejus eft, & in omnia inpingitjura, eodem tempore, in matrimonio habuit, teftibus veteribus ejus gentis hiftoricis , Aimoino , & Gregorio Turonenfi, quorum loca monftravit infinitae eruditionis JCtus, Antonius Matthaeus, in notisad Joannem a Leidis , de origine & rebus DL\ de Brederode, Cap. VII. (V). Emanuel, Rex Lufitanus , poft obitum primae conjugis Ifabellae , Ferelinandi Catholici filiae natu majoris, quae anno 1498 fatisceffit, biennio poft, anno J500, Mariam ejus fororem, Ferdinandi filiam tertiam, feliciffimo omine, & eventu,duxituxorem (x). Pbilippus Hifpanus, Belgii olim tyrannus, eamdem connubii fpeciem bistentavit, femel cum Elifabetba Angla, Mariae, conju-
êis
Cw) Tomo II. Anale&. p. 289. edit. prioris in 8°. ótTo-
mo I. p. 600. edit. poft. in 40. Cx) Vide Hubneri Tabell. Geneal. 42, & 45.



d e Gradibus , Matrimonia. etc. 63
gis defunélae forore germana ; iterum cum Elifabetha Auitriaca, Caroli IX, Galliarum regis. vidua, Annae , uxoris quartae & ukimae forore, iisdem genita parentibus(y). Sed hoe exemplum reftius omiferim, & quod regis inlaudati fit, & quodpraeterea haec illum cognatione propius adtingeret, ac , perinde ut foror Anna, Pbilippum avunculum haberet, undenon minus libidinofi inceftuofique , quam crudelis, principis infamiam incurrir; & maxime, quod eares, uti & prius tentatum cum Elifabetha Angla matrimonium , eventu caruerit (z). Praedat exemplum feculi, quod vivimus, Principis Anhaltini a Cothen, Augufti Ludovici, qui, anno 1732, prid. Kal. Decembres, tertiam uxorem, Annam Frederkam , fecundae conjugis , Cbriflianae jfoannae JEmiliac Promnitjlae, fororem, iisdem
(y) Vide eamdem Tabell. 42, & 125.
(z) Ita de hac re hiltoricorum noftratium princeps, Petrus Cornelii Hoofdius, fub finem libri XVII. Op den vyf en twintig flen van wij/maant [1580] vertour Philips zijn' vierde gemaalin Anna vanOoftenrijk, dochter van Kaizer Maximiliaan den Tweeden. Zij had hem verfcheide zoonen en dochters gebaart, die by alzaamen overleefde, uitgezeidt Philips, zijn nazaat in 't rijk. Sint haar doodt verzocht bsj ten buuwlijk haare zufler Elizabetb , Wecduwe van Koning Karei den neghenden van Vrankrijk. Maar deeze Vorflin had liever hei overfchot haares ouderdoms in een kloofler te verflijten. Vide amplius, qui Philippj iconem vivis pinxit co'orihus, fcriptorem vitae Guiilelmi 1, Principis Araulioueriiis, Lib. 11. p. 150— 153. tomi prioris.



6*4 JusBatavorum
dem parentibus genitam, duxit. Dices, haec principum , & legibus folutorum exempla effe: .fed,etiam nos loquimur de iis, qui legumvinculo folvendi funt, ut, quibus rationibus, & quibus exemplis, ealibertas nuptiarum concedi posfit, pateat: quod futurum toties fperamus, quoties infigne bonum in familias redundare tali excopula poffic, & fpes fit conjugii illi Theflalico fimilis, quod e Livio fupra commemoravimus. Atque ita in Dania dudum ducendi uxoris demortuae fororem , vel fratris viduam, difpenfatione regia , venia fafta petentibus, & nuper anno exeunte 1770 , ea libertas edicto regio omnibus , qui vellent , induha eft, ne , inquit rex , difpenfationem petendo , cives pecuniam
Utrtim connubhirn fit cum uxoris fratris vidua ?
& tempus perdant.
§. XXI. Mea uxore mortua, habente fratrem, qui etiam fato cedit, vel jam ante decesfit, relicta vidua, quaeritur, an quid fit, quod inpediat, quo minus illam viduam fratris uxoris meae prioris ducere in matrimonium queam ? Negant plerique , ea ratione , quod adfinitas, quae tantum ex carnali viri & mulieris conjunctione, & fanguinis ab utraque parte mixtione, oritur, ultra 'conjunctos eo vinculo , nullo jure extenditur, necadfinium agnati, aut confanguinei , aut adfines inter fe adfines funt. Sed his obftant, quae fupra§. XI. de vitricis, novercis, & privignorum uxoribus, privignarumque maritis fuperftitibus, difputavimus, quibus fane inter fe artior adfinitas non eft, quam inter me &,
uxo-



de Gradibus , Matrimonia. etc. 63
uxoris raeae fratris viduam : quibusque etiam nonnulii iftam , de qua agitur , juris regulam ^ jure, vel injuria adpjicuerunt. Et tarnen, tam Civilis Juris auétoritate , quam Ediclo Ordinum anni 1736, prohibitas inter hos nuptias efleconflat. Si igitur analogiae Juris noftri Itudeamus, videntur mihi nuptiae cum uxoris fratris vidua pro legitimis , jure noftro Batavo , ejusque indole, &geniO, pronunciari non poflè, tametfi fatear, nihil contra expreflae prohibitionis inveniri , imo pro his matrimoniis paflim refponderint JCti noftri , eo, quod explicavi, fundamento. Vide torn. II. Conf.Holl. Conf. CCLVI. torn. IV. Conf. VIII. & torn. V. Conf. CVI. quibus etiam adceffit nuperus Enchiridii Grotiani in Jurisprudentiam Batuvam editor, ad Lib. jt Cap. V. §§. 12, 13.
Exftant in novis confiliis Hollandicis, editis a Gerardo de Haas , literae JCti Hagani, doéte fcriptae pro inpetrandaab OrdinibusGeneralibus venia matrimonii, lege nuptiali illorum Ordinum vetiti, inter virum & uxoris defunctae fororis filiam. In illis etiam literis p. 367. hae, de quibus agimus, cum uxoris quondam meae fratris vidua conjuncbones perfpicue connubiorum permifTorum fpeciebus adfcribuntur, turn aucloritate Juris Canonici, quo ceteroquin prohibitiones ad gradus ulteriores extenduntur, cum Didaaci Covarruviae, clarifïïmum, inter jCtos Hifpanos, fuis fibi meritis, nomen confccuti. Quantum ad pofteriorem Covarruviae aucloritatem , non E difpu-



66 Jus Batavorum
difputo recte illam advocari, ita enim cenfuit ille JCtus Hifpanus. Sed, quantum ad priorem ipfius Juris Canonici, dubium valde eft, an hoe genus conjunftionum, de quo heic loei agimus, illo, ad quod auctor literarum illarum provocat, Capjtulo VIII. X. de confanguinitate & adfinitate permittatur. Saltem Glofla ad illum locum de plane alio genere matrimonii illud capitulum expofuit. Praemiffis de variis adfinium generibus, quae non repetam de ipfo cafu capituli fic apud Gloffatorem legimus: Sejus, inquit, fuif maritus reliclae fratris tui, mortua illa relicla , maritus ejus , qui efl tibi in fecundo genere, accipit aliam : illa efl tibi in tertio genere , & illa olim , mortuo viro fuo , non poter at copulari alicui de confanguinitate fua , cum illa effet tibi, & confanguineis fratris tui, in tertio genere, usque ad fecundum gradum. Si obfeurum capitulum rede hoe modo Glofiator explicuit, per fe patet, alium longe, quam de quo difputamus, efle cafum, aliamque prorfus matrimonii fpeciem, de qua ibi Papa Gregorius ait : conftitutiones fuper hoe editas, facri approbatione cohcilii , revocantes , praefenti conjlitutione decernimus, ut fic contrahentes de cetero libere copulentur. Neque aliter fequentia in illo capitulo videntur reeïe fefe habere, quibus prohibitio , quae olim ad feptimum gradum Jureifto Canonico protendebatur, adquartum reftringitur: Prohibitio quoque copulae conjugalis, pergit Gregorius , quartum confan-
gui-



de Gradibus, Matrimonia. etc. 6?
guinitath & adfinitatis gradum , de cetero , nonexcedat: quoniam in ulterioribus gradibus jam non potefl absque gravi difpendio hujusmodiprohibitio generaliter obfervare. Ucrumque ergo prohibiciva Juris prioris difpofitio hoe capiculo fuerit feftrifta, tarnen tam in adfinitate, quam in confanguinitate, gradus quartus prohibitione manet inclufus, adeoque eo loco non poflunt dici permitti matrimonia inter adfines gradu fecundo. Praeterea non pofïhm, fine een» fura, praeterire quae illarum literarum auétor p. 373. addidic, doclrinam fcilicet de illis nuptüs prohibitivam , quam hic defendimus, uni hoe fundamento niti, quod propter unitatem carnis virum inter & uxorem , iidem gradus in adfinitate, qui in confanguinitate; prohibentur. At hanc regulam , ille aic, neque divinae, neque humanae legi, fed tantum peculiaribus quorumdam doclorum opinioribus , fuperftrui ; quum illud ipfum , expreffis Ordinum Hollandiae ver» bis, in hac politica lege, cautum vidimus, idque adeo non nude JCtorum quorundam opiniofte, fed ipfius legis aucloritate exprefla praefcrip-
turn efl, &, per confequens, pauloplus valet, quam quae peculiaribus ingeniis, legifïatoria po-
teftate carentibus, placuere. Ceterum , quod
ad exempla matrimoniorum, quae ifle JCtus Ha.
ganus, illic loei, illuftrandae fuae doótrinae gratia , adjecit, adtinet, illa vel principium petunt, & funt de genere, quo de controvertitur, E a vel



ComprU vigni inter fe nup tias re&e contrabunt.
6"8 Jus Bathorüm
vel eos, easque , (pedant * inter quos adfinitas nalla eft, ut de quibus paragrapho fequenti.
§. XXII. At illa ratione, quam male meojudicio adductam adplicitamque di;a § praecedenti, dubio caret, inter eomprivignos nullum effè matrimonii inpedimentum, quamvis novo e parentum matrimonio exfiftant liberi. Ita diferte Papinianus in /. 34. §. 1, D. de R. N. & clarius adhuc Imperator §. 8. Infi. de nuptüs. Tempore etiam Pauli de jure reftiondentis talis exftitit fpecies , quam ab eo defcriptam habemus in /. i34-/>r. D. de V. O. eventu tarnen minus fingulari, quam alia ejusdem connubii fpecies, multis ante annis, in Belgii noftri urbe vetuftisfima, & fplendidiffima , Neomago , celebrati, cujus memoriam in Curia picla tabula fervat. Sejus uxorem duxit Cajam, viduam, quae filium, Titium , alio e matrimonio habebat. Ex hac Caja Sejo duo filii, Lucius, & Marcus,nati funt. Deinde Caja fato cedit, eaquemortua, Sejus, fecundisuuptiis duxit Semproniam, etiam viduam , cui , e priore marito, filia erat Maevia. Ex hac Sempronia Sejus duosquoquefilios, Cnaeum, & Cornelium, fufcepit. Labente tempore, Tidus, Cajae, uxoris primae, filius, ducic Maeviam, Seji, e Sempronia} fecunda uxore , privignam, & illo e matrimonio, filia nafcitur Julia , quae , mortua Sempronia, fit tertia Seji conjux, ex qua iterum duo filii, Aulus, & Publius, Sejo generancur Hoe facto Sejus Juliae uxoris fuae avus, Auli & Publii, fïliorum fuorum



de Gradibus, Matrimonia. etc. 69
rum proavus , Lucius , & Marcus , Cnaeus, &Cornelius, Juliae patrui, & fracres, dicipoterant, nullo tarnen vel naturae vellegum ordine turbato , quod , nifi explicata facïi fpecie, aenigma eftèt, cuivis Oedipo inextricabile , uti etiam aenigma Neomagenfe audit, eoque nomirie pervulgatum eft. Vide verfus vernaculos, quibus Neomagum, vetus Batavorum oppidum, defcripfic Poëta Belga, H. C. Arkftée, Lib. III. p. 219- 2a1.
§. XXIII. Ultimo loco lex noftra politica verat virum ducere fratris vel fororis filii viduam, & mulierem nubere fratris aut fororis filiae marito fuperftiti; vel, quod expreftè additur, unius ex illis defcendentium. Hoe clarum (a). Sed an in adfinitate mihi licebit ducere uxoris meae fratris vel fororis filiam? aut mulieri nubere mariti quondam fui fratris vel fororis filio ?
E 3 Haec
(a) Dubium vero in omnibus locis, in quibus lex haec Batava non viget. Agitata haec quaeftio efl Uitrajeóti anno 1695, ftantibus utrimque det'enlbribus. Vide Confilia TrajeStina, tomo 111. Conf. IX, & duobus feqq. & ad eumdem cal'um puto pertinere Celeberr. JNoodtii refponfum, quod eo, turn eft ad calcem tomi primi operum ejus, fcriptum Februario menfe anni fe. queutis 1696 , eo animo , ut has nuptias lege tantum ftatutaria prohibitas, &earumveniam a fupremislmpp, jndulgeri pofle oftendat. Atque in hoe connubii genere veniam bis indultam ab Ordinibus Hollandiae in. venio, femel anno 1644, & iterum anno 1697. Vid© vol. VIL magnae pladtorum coik&ionis f f°. 808,
Vetitum ducere fratris vel fororis filii viduam; vel fratris & fororis fih.ie marito fuperflili nubere. Sedan



-fo JusBatavorum
Meeat uxoris fra tris, vel fororis filiam ducere; aut mulieri piariti fratris vel fororis fi(io nubere?
Haec ex eo decidenda efl quaeftio, utrum adfinitas , fuperveniente conjugis niorte , exftirrcta habeatur. Si habetur exftinéta , nihil, quod has nuptias inpediturum fit invenies. Et ita in Romana republica , illo jure vel illa confuetudine obtinente , licuit Metello , poftquam uxor Caecilia diem obierat fupremum, fororis illius filiam uxorem ducere. Exemplum notum efl e Valerio Maximo , Lib. 1. Cap. V. Ex. 4. Sic quoque connubia haec, neque Mofaico, neque Romano Jure vetita, hodie etiam permifTa effe, multi contenderunc, inter quos principe loco cenfendus Alexander Arnoldus Pagenflecher, qui, quum in Academia Groningana jus doceret, fo« lerani candidatorumpromotione, anno 1696,& anno 1699, duabus orationibus magno contendic animo, viro cum defunélae uxoris fororis filia matrimonium effe. Has orationes qui integras perlegerit, ei patientiam multo mca majorem effe ultro facebor. Recte tarnen Pagenftecherus illud argumentum urfit, adfinitatem folvi alterutrius conjugis obitu. Quod fi dederis, dandam quoque hanc qonfequentiam eflè , per fe patec. Eadem fententia defenfa efl a duobus JCtis , aliis tarnen rationibus ufis, in Confiliis Trajetl. tomo JU. conf. VIII. & XII. Defendic quoque illam opinionem , a collegis diflèntiens, Gerardus a Waflènaar , celebre inter pragmaticos Trajeftinos nomen. Imo ipfi Hohandiae Ordines, anno poft lacam hanc legem politicam, inaiïiraopiurn i» boe adfinitatis genere, ut fe-
queo*



de Gradibus, Matrimonia. etc. 71
quenti §. dicarn , permiferunt, addita illa ratione, quod hic gradus inter prohibitos lege politica expreflè relatus non eflèt. Verum in alia omnia iverunt Theologi turn Lugdunenfis cum Trajeclinae Academiae, de hac Ipecie ab Ordinibus Dioecefcos Trajeclinae confulti, nee tantum Theologi, fed etiam eodem in cafu & tempore tres JCti Ultrajectini, in quis eruditiffimus Arnoldus Buchelius, uno diflèntiente, quem dixi WalTenario. Vide Confilia JCtorum Holland. tomo UI. Conf. CCCXX1II. Et haec verior videri debet fèntentia, ubicunque adfinium matrimonia , eodem , quo confanguiniorum gradu prohibentur , quia, ibidem adfinitas perftare creditur, licet illo vel illa mortuis, unde ortum ducebat adfinitas. Neque dubitari ea de re noftra in Batavia poteft, poftquam Ordines Hollandiae, anno 1664 , fecundum eam fententiam legem hanc interpretati funt. Ediclum diei 21 Maji anni illius 1664 exftat tomo III magnae plaat, colle&ion. f°. 506. Ac deinceps horum connu-r biorum veniam petentium preces aliquoties rejeftae , ut anno 1711, 1715, & 1722. Vide tom. V ejusd. plac. colleclionis, f°. 682, 683. & tom. VII. f°. 809. Ob quam conftantem nostri juris analogiam illam matrimoniorum fpeciem, de qua §♦ XXI. aftum , quamvis contra hanc expreffa juris audoritate careamus, non magispro legitima habere poffum, quam haec matrimonia, de quibus cum maxime, & fupra §. XI. egimus, & contra quae legibus prohibentibus ex-
preffis utimur. E 4 S-XX1V.



7a JusBatavorum
Amplius quaedam de duhii g.neris tnairitnoniis, i °: viri cum vidua avunculi.2Q. cum uxoris pair ui, vel avunculi * vidua 3° iterum de ntatrimo nio cum uxoris fratris vidua.
%. XXIV. Anno 1673, quum Zeelandiae Ordines fuae conftitucionis politicae augmentum ederent, fibi confilium eflè declararunc definiendi juris de nonnullis cafibus ea conftitutione non expreflis, vetiti utrum, an liciti in pofterum haberentur : fed in aliud tempus ea de re legem faciendam rejecerunt, donec cum Ordinibus Hollandiae, cum quibus aétiori unione, &; vicinitate, junéh erant, de illa re in commune confultafiènt. Anno deinde 1698 fimile quid inmentem veniflè Ordinibus Hollandiae, & de tribus
cafibus eo tempore Curiam confuluifle , utrura ediéto novo ftatueretur, patet ex Curiae refponfo, quod integrum edidit Curiae.Praefes, Jo.de Mauregnault, in fuis Obfervat. juridicis, p. 6567. Sed novum ediftum tune Curia diffuafit , quod cafuum non licitorum prohibitio ex ipfa lege politica fponte fiuere Curiae videretur: quae enim in illa lege exprefla effent matrimonia, non normam quae omnes includeret cafus, fedexem* plorum, illuftrandae regulae generalioris gratia, enumerationem effe (b). Cafus dubii tune pro-
po-
£b} Dewij'e dat, of wel in de enumeratie der gevallen van de verboden huuwlijken in affiniteit, die m bet 8ftc, 9de, Jode, 11ie articulen van de gemelte, Po'irique Ordonnantie gedaere word, niet zijn uit. gedrukt alle de geenen , die wel konnen komen voor te vallen , nochtans de generaale bepaelinge derzel. ver verboden buuwlijken in den beginne van 't gemelte 8ftc art. zoo evident en klaar is fpreekende, dat geene dubieteit diens aangaende word opengelaeten,
en



de Gradiwjs , Matrimonia. etc. 73
pofiti hi tres erant. Primus erat de matrimonio licito vel inlicito viri cum avuncuü vidua. Hunc Curia, fenfu legis politicae, vetitis adnumerandum credidit. Secundus cafus propofitus erat de matrimonio viri cum uxoris mortuae fororis filia. Sed ille cafus ne tune quidem amplius dubius erat, nam ipfi Ordines, jam ante annos quatuor & triginta , negativam de eo fententiam ftabiliverant , ediclo promulgato anno 1664, utproxime vidimus. Tertius cafus, qui proponebatur , erat de matrimonio viri cum uxoris defunclae noverca. Hic cafus anno 1698 adhuc dubius videri poterat, fed noltra aetate vetitis adferiptus eft ediclo anni 1736, quodfuo loco fupra etiam retuli. Primus ergo cafus etiam nunc fupereft dubius , nam , licet eum vetitis reéte adferipfiffe Curia videatur, plenam tarnen legiflatoriae majeftatis aucloritatem illud non efficit, quamvis in ultimam legis noftraeprohibitionem tantum non incidat ; Uubium etiam nunc, an liceat viro, ducere uxoris defunclae materteram; vel uxoris patrui, aut avuncuü viduam? Semel, anno 1664, Ordines Hollandiae permiferunt Ludovico Borremans, Amlteiaedamenfi, materteram uxoris ducere , five, ut erat in illo E 5 ca-
tn wij dienshalven de gemelte enumeratie, die op
den generaalen regel kimt te volgen , niet kunnen aanzien , a/s ofdaer Uil moeien gebaeld of gezien worden , welke huuwlijken verbooden of toegelaaten waren, maer die enumeratie alleen kunnen confidefeer en als exempelen op den gemr aaien regel gepafi.



74 Jus Batavorum
cafu , fororem matris uxoris defunclae, diverfo genitam matrimonio, adeoque, vel germanam, vel uterinam. Permilèrunt etiam, anno 1697, Gerardo van Efcb, ducere uxoris amiflae avuncuü viduam, quae duo exempla exftant feptimo, quod proxime editum eft magnae placitorum colleclionis volumine, cujusfolia fupra notavimus, fed in hac ultima caufa Gerardi van Efcb, licet petitum eflèt, ut Ordines hoe connubiorum genus declararent permiflis adcenferi, illud a Supremo Imperio noftrae gentis non eft faffhim, fed tantum hujus matrimonii venia , confueto difpenfationis vocabulo , indulto petentibus. Quare heic iterum repeto, nuptias cum uxoris fratris vidua mihi videri, fi non inücitis, & injuftis, falcem dubiis adcenlèndas eflè, licet JCti noftri tantum non omnes pro iis relponderint. Verum ne Curiarum quidem , tantoque minus de jure refpondentium, aucloritas parlegibuseft, &, fi rationummomenta utrimqueponderemus» plurimum deprehendemus dubii. Jubet enim. analogia juris, vel omnia matrimonia, quae politica hac conftitutione expreflè non vecantur, effe licita; vel exempla, in illa conftitutione exprefla, a legiflatore illuftrandae tantum regulae gratia, enumerata eflè, quibusramen non omnes cafus, natura & ratione pares, comprehenduntur. Si prius eligis, & haec, & alia matrimonia multa, licita erunt, & jufta. Facietpro hac fententia , fateor ipfe , & maximi eft momenti, ipfa Ordinum Hollandiae auctoritas, nam, anno



de Gradibus, Matrimonia. etc. 75
1581 , a lege hac politica lata altero, nuptias cum uxoris fororis filia permiferunt, ea, ut in jpfo decreto legitur, ratione , quod hae nuptiae lege politica expreflê vetitae non effent (c). Sed gravius eft momentum, quod in altera parte pendet : nam ipfi Ordines ab hoe principio receflèrunt, easdemque nuptias , quas , anno 1581 , legi fuae adverfari negaverant, utpote prohibitarum inter exempla non enumeratas , deinceps, anno 1664, cdiclo publico, &tunc» & in perpetuum vetuerunt. Cujus confequens eft , ut dicamus, etfi Supremi Imperantes homines fint, nee fibi magis, quam homines conftent, pofteriorem voluntatem fequendam, maxime, quia fecundum hanc fententiam Ordines & reliqua dubia illius legis capita interpretati funt omnia. Quare in his verior videtur Curiae Hol-
lan-
(c) Ita reperi in decretis Ord. Hollandiae , Refol. van Holland van 28 April 1581. fo. 172. Op 'l verzoek van Dirck Jansz. Huyrman op Scbeveningen, omme fijne overheden Huijsvrounce Suflers dochter, genaamt Adriana Pieters in buuwlijck te moogen neemen , is bij de Statenverfiaen, dat het voornoemde huwelijck n :et en contrarieert d' ordonnantie op 't jluck van de huwelijcken gemaeckt, alsoo onder pe verboden graden van affiniteit d esen expres-
jjjk en sfeciaujk niet en STaET.
Habet, quod ferius vidi, hoe etiam exemplum Vir Ampliff. Jac. Coren , Confilio 21. §. ih n. 28. additque, anno 1609 , Ordines Hollandiae has nuptias indulfiüe Procuratori Generali, iEgid.o de Fiory , fed Hj forme van dijpenfatie, en zonder dat bef zelve getrokken zpuwde worden in confequeaue.



76 JusBatavortjm
Jandiae opinio , regulam generalem conftitutione noftra politica praefcribi , qua iidem gradus in adfinitate , qui in confanguinitate prohibentur; neque omnia illius regulae exempla, fed quaedam tantum, inftar paradigmacum, a legislatore enumerata efTe. Quod fi verum eft, & verum eftè omnino videtur , quidquid de jure refpondentium turba dixerit, vetitis erunt adnumerandae hae nuptiae. Et, quo unice nituntur, argumentum conjugum agnatos & adfines inter fe adfines non eflè, etfi per fe veriflimum fit, heic tarnen adnoftramquaeftionem maletorquetur. Verum eft, pater mens & pater uxoris meae nullo inter fe adfinitatis vinculo ligantur, nee meus frater, & frater uxoris meae , nee comprivigni inter fe , fed ego , & meae uxoris frater adfines fumus, adeoque & hujus uxor ifto adfinitatis nexu includitur, & illa , quam praetendunt, juris regula ad eam produci nequit, nam morte adfinitas noftris moribus non folvitur. Hoe nifi eflèt, fruftra de privignorum viduabus, de privignarum maritis fuperftitibus, de uxorum materteris, de uxorum patruorum, avunculorutnque viduabus, fruftraquaefitumeflèt, illa tarnen matrimonia edicto publico vetita, haec indulgentia principum, & formula tantum difpenfacoria, aliquoties apud nos permifia fuiftè, fuperiorademonltrant. Scio , meam hanc opinionem eflè, & rationes ejus meliori volo fubeflè judicio: led, quamdiu lege exprefla diftituimur, nee melior docetur Juris noftri Batavi analogia, peto, ut
de



de Gradibus, Matrimonia. etc. 77
de his nuptüs, utrum legitimae fint, an inlegitimae , juftae injuftaeve , mihi dubitare non fit nefas.
§. XXV. Breve nunc in compendium contra-, here quae dióta funt, non inutile erit, ut exigua in tabella tota haec juris noftri Batavi pars. ob oculos pofita pateat. Vetitae igitur apud nos funt, lege exprefla , nuptiae inter parentes & liberos, pofterosque, linea recta, in infinitum: in linea transverfa cum fratribus fororibusque, eorum earumque filiis,fiüabus, & defcendentibus ex illis, etiam in infinitum; fine difcrimine, utrum fratres & forores iisdem parentibus geniti fint, an germani, germanaeve, uterini, vel uterinae. Ultra hos confanguinitatis gradus, nulli prohibenrur , nam confobrinorum matrimonia, quamvis de Jure Juftinianeo difputari poffit, apud nos, citra controverfiam, jufta funt. Inter adfines vetitae funt nuptiae foceri cum nuru, five filii vidua, aut vidua nepotis ex filio, vel filia, in infinitum. Etiam focrus cum genero, vel cum filiae fuae , neptis, proneptis, ceterarumve ex fe defcendentium marids fuperftitibus, in infinitum. Prohibitae quoque vitrici cum privigna, privigni cum noverca conjuncliones matrimoniales: comprivignis vero inter fe contrahere matrimonia, jure expreflb, permittitur. Fratris defunéti uxorem fuperftitem ducere , viro; fororis defunétae marito viduo nubere . mulieri non conceditur. Vir ducere viduam filii fratris, fororisve, vel ejus nepotis, pronepotis, ulterio-
rum-
Diiïorum
brsvis



78 Jus Batavorum
rumve graduum , expreflb legis politicae capite, prohibetur. Prohibetur etiam muiier nubere marito fuperftiti filiae ex fratre, vel forore, illiusve defcendentium cuiquam. Haec matrimonia prohibentur exprefla lege. Dubium olimfuit, utrum vitrico liceret cum uxore quondam privigni fui ; aut privignae mortuae marito viduo cum uxoris quondam fuae noverca, matrimonium contrahere ? illarumque nuptiarum venia bis data ab Ordinibus Hollandiae , duobus annis fefe proxime fecutis, 1697, & 1698. Sed hisconjunctionibus in perpetuum interdiclum hoe feculo , anno 1736. Dübium quoque fuit an fratris vel fororis uxoris defunclae filiam ducere liceret, variantibus ea de re in JCtorum fenatu fententiis, donec (ublatum hoe dubium, fublata in perpetuum harum nuptiarum licentia, ediclo Ordinum Hollandiae anni 1664; nee dubitare quemquam poffè arbitror , quin eodem ediclo muiier prohibeatur mariti defuncli fratris vel fororis filio nubere, etfi edicli verba exprefla illud non ferant. Quae nunc videntur fupereflê dubia, tria funt:
I an liceat viro, ducere avunculi viduam ? vide §. praeced.
ïï an liceat viro, ducere uxoris defunérae patrui, viduam ? vel avunculi viduam? vel uxoris defunclae materteram ? Et horum connubiorum duo exempla anni 1644, & anni 1697, proximo §. protulimus, fed fpeciali Ordinum difpenfantium gratia conceflbrum.
III



de Gradibus , Matrimonia. etc. fg.
III dubium , me judice, eft, an cum uxoris1 morruae fratris vidua matrimonium contrahere liceat? Scio , plenum JCtorum fenacum pro his nuptüs refpondiffe , fed, quasadtuli, rationes, nifi me omnia fallant, hoe genus connubii non modo dubiis adcenfendum eflè , fed etiam contra illius, perinde uti & reliquorum heic enumeratorum, licentiam, ex Juris noftri Batavi analogia , refpondendum eftè , evincunt; & in his, ut legitime contrahantur, opus effe fpeciali interveniente Ordinum venia, quam difpenfatiotiem vocant.
§. XXVI. Hebraea gens , per tot jam fecula, patriis exful fedibus , & toto terrarum orbe fpanfa, multis in locis ftatutariis matrimoniorum legibus foluta vivit : ducunt ac nubunt ex praefcripto legis Mofaicae. Ita fe vivere in ipfa urbe Roma , eamque fibi veniam , fpeciali lege municipali Hamburgenfium , indultam ferunt. Sed noftra in Batavia, expreflb Ordinum decretoanni 1712, iisdem, quibus Cives Chriftiani, conftringuntur vinculorum legispoh'ticae nodis. Semel tarnen Benjamino Texeirae indulta venia filiam fratris rite ducendi , Judaeorumque omnium hujus generis matrimonia, illo anno, confirmata , ac liberi ex iis nati legitimi eflè jufli funt, hac tarnen conditione addica , ut qui talia iniiflènt conjugia, intra birceftre fpatium a lege lata, fuo quisquein domicilii loco matrimonium talefuum apud acta deferret, utque in pofterum lejuscemodi connubia non contraherent, fed legem poüticam, perinde ut ceteri fubditi, fequi tenerentur , neque ab ea , in ducendo, vel nubendo, difcederent. Vide vol. V. magnae placitorum colleftioms , P 68 1, —683. Ante
quo-
Gens Hebraea , fuisincon, nubiis, legipoliticaeper Hollandiamobedire tenetur.



8o j y s Batavoron
quoque legis politicae veniam , fed quantum ad matrimoniorum folemnia adtinet, & eadem conditione adjeétae de deferendis, intra bimeftre ipatium, ad aéta civitatum publica illis matrimoniis, Ordines Judaeis indulferant anno 1656. vide eamdem placit. Colleét. Vol. III. f°. 504. & Handveften , Keuren , en Ordonn. van Amfterdam, tomo II. Lib. I. Cap. XII. N°. 2. ,Et ita quoque in ea parte Gelriae , quae Velavia dicitur , quum paucis ab hinc annis , Judaeus, repudiata uxore , aliam duxiflèt , & ex ea liberos fuftuliflèt, priorque uxor, citato ad judicera marito, admatrimonialis vinculi folutionem contendiflet, utque alii convenire in matrimonium liceret; marito excipiente , fibi, quod egerat, > per Jus Mofaicum, fterilitatis primi uxoris caufa, integrum effe, Gelriae Curia, Judaeum illum , Fiscali accufante , & fententia in contumacem lata , in perpetuum relegavit, poenam comminata corporalem, ubi rediifiet: acmulierem, cum qua fecunda vota fecerat , duodecim annorum punivit exfilio. Et vidi in legibus.Synagogae Amilelaedamenfis Judaeorum nationis Germanicae caput, continens cautelas ad inpediendam nuptiarum celebrationem, reip. noftrae legibus vetitarum. Vide caput LIV illarum legum, quae anno 1737 a Coff. probatae, infeFtaeque funt -roT; Handveften, Keuren, & Ordonn. libro Sccapite fupra laudatis, N°. 17.
G: W: van OOSTEN du BRUYN.
(d) Nomen Judaei Mordechai Jacob Marcus, & mulieris quam uxori legitimae fupermduxerat, Magd/ilena Jfaacs Cuben. Vide Novus Annales Belgïi Foederati, anni 1769. p. 324. & feqq.



JOH. JAC. van HASSELT
KORTE VERHANDELINGE
OVER HET
LAATSTE OORDEEL
IN VELUWEN.






KORTE VERH/YN DELINGE
OVER HET
LAATSTE OORDEEL IN VELUWEN.
p (\ U^mtrent het woord oordeel, oordel, of ordel, afjL, Jr* ftaramènde van het Hoogduitfche Urtheil, en s^ïLslHy het geene voorkomt in het Landr. van Feluvj. rap. 23. art. 5.en cap. n.Rubr., en waar van daan or. delwyzen, ibid. cap. 18. art. 4. cap. 21. art. 3. art. 6. art. 7. en ordeldragen, Lantr. van Zutph. cap 7. voor* Wrdelen, Lantr. van Feluw. cap. 18. art. 9. eyndordel, cap. 21. art. 1. en die beide genoemt worden cap. 16. urt. 12., o«i&r ordels brengen, dat is, concluderen in caufa, Lantr. ibid. cap. 19 art. 7. manier van Procederen \e Arnhem art. 84. Het ordel vermanen, dat is, verfoeten, dat er fententie gepronuncieert mag worden, Lantr. \bid cap. 19. art. 7. en in het oude Lantr. van Overyff. van de Biffchop Johan de Ferneburch by Am. Matth. in yn Analecl. Edit. in 4= Tom III. pag. 777., art. 22. jn in den fchepeneed van Arnhem: Recht ordel tho wyfen; En in een requeft aan den Coninck van Spanjen, in BeBylagen van het werck van myn broeder de Raadsheer, 'jde jurisdi&ione criminali in Gelria fumrno Imperanti hnicepropria, pag. 141., voorcomende, ibi: In gewefenen or delen of [ententien, als ook aldaar: ordel of recht, III. D. Fa oock



84 Korte Verhandelinge over iiet
oock, ordel verwecken, Manier van procederen te Arnhem art. 84. het geene oock genoemt wordt, ten ordel bedingen. Landr. ibid, cap. 18. art. 2. en cap. ai» art. 2. Men dient vooraf met weinige te weten, dat,foo het felve van het Neerduits konde afgeleidt worden, dan zoude het fchynen famengelTek te zyn uit het woord oor, auris * en deel, pars, betekende foo veel als een verdehnge van het oor, ofte bet gehoor, om dat een Rechter verpligt ende gehouden is, beide parthien gehoor te geven, en dus het gehoor als te verdelen; en dat als dan hier van daan- oock'de fpreekwys, oordeel te deylen, by Voet van Oudhtusden Ecfchryv. van Cutlenburcb II. Deel. bladz. 615. oock wel deylen alleenig voor oor deylen by Lams Handveften van Kennemerl bladz. 45. zoude kunnen afgeleidt worden, doch, het zelve van het Hoogduitfe woord Urthtil moetende afgehaalt worden, zal omtrent dat woord dienen, dat het zelve is famengevoegt uit Ur en teil, en dat daaruit Vrtheilen is famengeftelt; dat deelen, of delen, partiri,per metonymiam antecedentisbetske':t judicare, oordelen , om dat die geene eerftregt oordeelt, die wel deelt, dat is, onderfcheidt; het voorfetfel Ur geeft in delen dan aan het ielve niet anders, als een ftereker betekenis, en dat voortfetfel kan 'eraf en bygedaan worden. In hetLatyn hiet het,fententia, een vonnis;\ en dus fal het laat ft oordeel, of ordel in Veluwen, foo veel I léggen, als, laatjle fententie en vonnis in bet Quartier vank Veluwen in Gelderland ergaan, fchoon het woord ordel, \ waar van in het Landr. van Veluw. cap. i. art. 6. ertlj het geene in hetLatyn door fententia by de comment ató-\ res, de Heeren Lamb. Goris en Job. Schrajfert, wordti overgezet, is eigen tlyk zoo zeer geene fententie ,of vonnis ,1
als.



als wel een declaratoir, of atteftatie, of interlocutoir, by de gerichtsluiden, wegens de tydelycke comparitie, en het houden van het gericht van den Heer Drofl of Richter in den Ampre van Veluwen en Veluwensoom afgegeven. Wien aangaande ickal hier uit het fraije Glojjarium van Halthaus moet aantekenen het navolgende: Urtheel, or~ teel, judicium, fententia judiciaria, etquidem, vivocis, decretoria et decifiva, qua tota caufa aut ohtinetur aut amittitur, q. d. finalis determinatio ac diremtio litis, olim diffinitio. XJnde antiquifjimis temporibus illa ju.
dicii Dei dacebantur ORDALIA fape tarnen
ujurpatttr abufive de quavis fententia interlocutoria, pracipue ea, quam CAVÈNTEM IN JURE dicimus, qua petebant partes, jefe inflrui ac doceri de ritu legitimo, de formula folenni et ge/libus, fine quibus nihil rite legitime aut firmiter a£lum cenfebatur in judicia Carebant Germani jure vafro, ejusque in-
fcitia nemo caufa cadebat. Una erat cautela, ut per fententiam Scabinorum edoceri cuperent fingula de for-
tna juris in ablu fuo judiciario. Invoegen, dat 'er
niets by onze voorouders in het Gerecht wierde verrigt, als met gevraagden ordel, voornamentlyck, dat het houden van het gericht raakte, ziet hier van Juf. Schotelius de jurib. fmgular. German. cap. XXIX. %. XII. By de oude Inwoonders van Holland nam men die manier van doen oock in agt , en vinde ick by Riemer, in deRefchryvingevan 'sGravenhage, onder de conflumen, bladz. 10. aangetekent; dat het de gewoonte was, dat de Schout, dit artikel, 't geen, zoo tot de wettigheid van de Vierfchaar, als tot wyfinge van het vonnis, in aanmerckinge konde komtn , in 't lange aan de Keyzers f 3 vraag.
Laatste Oordeel in Veluwen.
85



85 Korte Verhandelïnge over het
vraagde, of't zoo was. Ziet hier van oock Begin, Voort* gang, ende Eind der vrye ende der gewaande Erfgravelyke Bedieninge in Holland en Wejl Vriesland XIX. deel, alwaar van de formulieren, die van ouds in de Vierfcharcn van Holland gebruikt wierden, omftandig berigt te vinden is; Dit zoude in vervolg van tyden, in Holland namentlyck, afgefchaft of in onbruik geraakt zyn, wanneer namentlyk Philips, Hertog van Bourgondien, in den jare 1434 in den Haag een Hof van agt Raden op» geregt en daar door alle de oude Vierfcharen en Regtsplegingen , alleen het feventuig uitgefondert, vernietigt hadde; als te fien in feker Boeckje, onder den Tital, de Bataaffcbe vryheid en Tirdnnye der Graven en Stadhouders nagefpoord in de oude Regtspkginge en wetten in de Nederlanden gebruikelyck, in den jare 1735, fonder naam van den Auctt ur, noch Drukker, noch plaats,
waar gedruckt, uitgekomen; doch dit daar latende, moet in het Quartier van Veluwen het Gericht met gevraagden
ordel noch ten huidigen dage begonnen worden Het
Quartier van Veluwen, oock genaamt het Quartier van Arnhem, beftaat in twee diftri&en, het Landr oft Ampt en het Richter Ampt, waar over twee Officieren, over het eerfte een Droft, en over het twede een Richter, zyn aangeftelt, dewelcke eenmaal des jaars moeten githten en richten , en een ieder Landrecht laten wedervaren, Landtr. cap. 1. De oorfuak van het laat/Ie oordel in Veluwen de contumacie zynde, zal ick daar van alhier oock; met een woord moeten handelen: waar toe tredende, zoo is in het generael dezelve niet anders, als een foort van een misdaad, befiaande in de ongehoorfaamheid te» gens den Richter, L. 53. %. 3. D. de re judicat. L. 6.
%. 2.



Laatste Oordeel in Veluwen. 87
§. 1, D. de re milit. Althuf. dicaalog. L. III. ■ cap. 50.
num. 1. In Rechten wordt in het byzonder ymand
voor contumax, voor onwillig en ongehoorfaam, gehouden , die, behoorlyck geciteert en geroepen zynde, m het Gericht niet verkhvnt, of, daar wel verfchynt, maarte vroeg vertrekt, of, wil men het wat omftandiger hebben, foo kan men zeggen, ymand wordt voor contumax gehouden, die, driemaal of eenmaal peremptoir voor het Gericht geciteert zynde, niet erfchynt, niet doet het geene, dat moet doen, of,zoo al compareert, egter zonder confent van den Richter heenen gaat en vertrekt —> De pligt van den geenen in 'Veluwen die aan de Banck gebadet wordt, is, dat hy ter eerden badinge aan het Gericht moet erfchynen, of dat by wordt vellicb gewonnen, Lantr. cap. 9. art. 3. — En is deze verpiigcinge daar toe zoo groot, dat, al kwam zoo ymand maar even daar nae, egter vellich zoude zyn, want hier hebben de ipreeckwoorden plaats
Een weinig te laat, is veel te laat.
en
Die te laat komt, vindt de bond in de pot. Sal vellich gewonnen worden zeidt het Lantrecht, dat is, zal voor contumax verclaart, en, als fodanig,gecondemneert worden; Het woord vellich dan, welck woord het Landrecht fich ten dezen doorgaans bedient, en dat oock in de manier van procederen te Arnhem op meer als eene plaats gevonden wordt, mach wel betekenen vallicb, caducm, van vallen, gelyck men oock in het Latyn feidi,caufa cadere, §.33. de a&ionib., van ymand, die valt en fyn faeck verheit, ziet de L. 53. D. de re judicat. verllae dit egter eerftelyck foo, dat een uitbly.
F 4 ven-



88 Korte Verhandelinge over het
vende parthie, die contumacie niet ipfo jure, van zehe, incurreert, maar dat die behoorlyck in termino moer, worden geaccufeert, en daar toe by den Richter verzoek gedaan, dat foo ymand by decreet of interlocutoire lèn-' tende voor contumax mag verclaart worden, L. 13 §. 2. Cod. de judic. dus dat 'er eenproclama, een uitroepinge, en aaneyfchinge wordt vereift, Freder. a Sande ad confuet. Feudal Gelr.tr aEt. 3. cap. 4. num. 14. Berlich: praciic. concluf. part. u concl. 17. num 38. Lamb. Goris ai confuet. Velav. cap. IX. art. 3. Glojf. 1. num. 7. Sim. van Leeuwen cenf. forens, part. 2. lib. i.cap. 25. num. 13. want een Richter is niet gewoon, noch gehouden, iets te doen, of moet daar toe door parthie behoorlyck geimploreert ende aangezogt worden. L. 4. §. 8. D. de damn. infecJ. ende indien het gebeurt, dat beide parthien uitblyven , dan loopt de inftantie defert, fonder dat als dan de eene op de andere eenige kotten heeft te pretenderen, en moet als dan een aanlegger, indien wil, wederom van nieuws citatie en aanfpraak doen, ziet den geallegeerde Sande ad confuetud. Feudal. Gelr. trabl. 3. cap. 4. num. 12. Noteert ten tweden hier, dat defe contumacie dan eerft plaats heeft, indien parthie geene wettige reden van uitblyven ten geftelden dage doet allegeren, en bybrengen, dat is, foo als in het Landr. cap. 9. art. 3. ftaat, dat by ficb niet dede ver nootfinnigen, over welde woord ziet Lamb. Goris in Comment. ad confuetud. Velav. pag. 138. want het zoude hard zyn, dat een Richter ymand condemneerde, die om een wettige reden uitgebleven is; en is het, dat een Richter, niettegenftaande de allegatie en probatie van de noot/innige en wettelyck belet, egter in de faak mogte voortvaren enfententie geven,



Laatste Oordeel in Veluwen. 8$
ven, dan zoude foo een vonnis nul en van geender waarde zyn, en foo een fuccumbanc en veroordeelde daar van door appel by den Hove van Gelderland redres moeten vei zoeken; lek zegge door appel, want men hier over nulliteit van een fententie, zoo dezelve namentlyck inde executie nietisgecommitteert,Z««/r.</erGraaffcb. Zutph. Tit. g. art. 4. ,niet kan klagen, dan by form van appel, dat by het Roomlch Recht anders was, doch, dit hier niet gehorende, fal lek my daar over niet verder behoeven uit te laten. De rechte noot [inningen zyn, lyfs-
noot, watersnoot, Heer en gebod, Lantr. cap. 9. art. 5. en loortgelycke, Geldcrj'e Rechten des Roermonts. Quartier 1 Deel 1 Tit. §. 1. art. 1. die een verftandig Richter voor voldoende fal houden, want het aan fyn erkentenis ftaat om te jugeren, of er zich redenen van excufe van contumacie voordoen, waaromtrent hy eer faciel als difficiel moet zyn, Mr. Joh. Schraffert & D. advys , bladz.
481. Deze noot/inningen kan een parthie by een
brief of door een exprefle, daar toe afgefonden, al heeft hy fchoon geen volmagt, doen voorbrengen, manier van procederen te Arnhem Art. 63. doch moet hy die als dan den naeilen gerichts dage vooraf doen bybrengen, en bewyfen, en als dan antwoort geven, of ftaat anders tot dat geene , het welck by aanfpraek geëift is , gecondemneert te worden; Met geene het Landr. cap. 9. art. 4. uitdruckt met de fpreeckwyfe: de aanjpraek vellich zyn. En wordt dit bewys by het Landregt
ter geleider plaatfe aan de erkentenis van het Gerigt gelaten; waar door eene menigte difputen en altercaden worden afgefneden, doordien eenige Rechtsgeleerden willen, dat defe noot/inningen bewefen moeten worden IJL D. F 5 met



go Korte Verhandeunge over. het
met getuigen of inftrumenten ; andere ftellen het aan der» eed van den geenen die belet is geweeft, doch het befte is by het locale Landrecht, dat het bewys daar van ter arbitrage en goedvinden van den Rechter wordr gelaten. Daar dan geen nootfinninge kan worden bygtbragt, wordt den geciteerden in Veluwen contumax verclaart byhetoplefen van het laatjle oordeel, het geene door den Scholtus by het fcheiden van ieder Gericht gefchiedt. Defe contumacie is van een groot effect in het Quartier van Veluwen , anders als jure Romano et jure canonico, by de Heer van de Sande ad conf. Feudal. Gelr. Tracl. 3. Tit. 1. cap. 4. num. 20. en ook by het Landr. der Graaffch. Zutph., waar van te fien de Heer J. Schomaker part 2. conf. 53. num. 25. 2.6. 27. et conf. 62. num. 2 4 7. en num. 17. 18. aangefien dezelve van wit fwart maakt, en luid het gemeene feggen ten defen
Een Veluwfe contumacie maakt van onfchuld fchuld. En moet zoo een gecontumaceerde aan den Eyfch van den aanlegger voldoen, al was het fchoons, dat hy niets fchuldig was, om reden,dat in Veluwen een gecontumaceerde wordt gehouden voor ymand, die gerigtelyck bekent heeft, en daar van overtuigt is, en dan heeft omtrent de executie alles plaats, wat omtrent een fententie op een voldongen procedure ergaan geöbferveert wordt, namentlyck, dat fententien by bodinge of tuffchen befaath en omfaath ergaan ter executie worden gelegt by peindinge ; tuffchen peindinge en pandfterckinge ergaan met de eerfte Ruiminge van 't ongerede en van 't gerede met pandfterckinge door den overpanders; tuffchen in en uitleidinge van gelycke met de eerfte Ruiminge; van fententien tufkhen klachtverburginge en comravtrburginge
daar



Laatste Oordeel in Veluwen. 9*
daar van is te fien het Landr. cap. 10. art. 9, en dan
moeten die peindingen en Ruimingen worden vervolgt en voortgefèt volgens het voorlchrift by bet Landr. cap. 13. ende cap. 14.
Het laatjle oordeel in Veluwen luidt aldus :(a")
I. Alle die geene, die geboiiet zyn en niet aangefproken worden, dat zy vry zyn, werden zy aangefproken, en fich niet by fittende Gerichte en verantwoorden , dat zy vellich zyn.
II. Alle die geene, die befaedt zyn ofte oer goedt befaat is, en ontlaetongh gelchiedt,en niet by fittende Gerichte aengefproken worden, dat fy vry zyn: werden fy of oer goedt aengefproken, en by fittende gerichte niet en verantwoorden, dat fy vellich zyn.
III. Alle die geene, die goedt hebben, daar op Inleydinge en uytleydinge gefchiedt is, worden fy of oer goedt niet aangefproken, dat fy vry zyn: worden fy of oer goedt aangefproken en fich of haar goedt by fittende Gerichte niet en verantwoorden, dat fy vellich zyn. "X
IV. Alle die geene, die op haer Waer gevallen zyn, worden fy aangefproken, en komen fy niet by fittende Gerichte en brengen in haer waer, dat zy vellich zyn.
V. Alle die geene, die op haer dode handt gevallen zyn, ende de tyd van de dode handt omgekomen is, komen fy niet by fittende Gerichte en verfchynen met oer dode handt, worden fy aangefproken, dat fy vellich zyn, werden fy niet aangefproken, dat fy vry zyn. VI. Alle
O) Coui'er 6CHRASSEET in Comment. ad Ref. Vel. Cap. XlX. *4rt. 4.



£s Korte Vërh. over het Laatste Oord. in Veluwew.
VI. Alle die geene, die op haar bewys gedingr hebben, ofte daer toe gewefen zyn, en den tyd daar toe omgekomen is, worden fy aengefproken, en by fittende gericht oer bewys, daer zy op gedingt, ofte toe gewefen zyn, niet in en brengen, dat zy vellich zyn, werden zy niet aengefproken, dat fy vry zyn.
VII. Alle die geene, die myns genadigen L, Heeren Breucken verburget hebben, zy zyn dan groot of klein, komen die Burgen niet by fittende Gerichte en voldoen of ontledigen zich der burgfchap, dat fy vellich zyn; alles achtervolgende ende in conformiteit van 'c Gereformeerde Lantrecht in die Veluwe und Veluwenzoom gepubliceert.
EINDE.
RECHTS-



RECHTSKUNDIGE ,
AENMERKINGEN
E N
BEDENKINGEN
OVER HET CONTRACT VAN BEKLEMMINGE, EN DESZELFS OORSPRONK.



Quis enim nefcit, igtiorationem rerum praeteritarum errorefc faepe magnos parere in rebus praefentibus,et ex erroribus lites,et odia, atque hinc porro multa mala alia defcendere? Quibus mederi videtur, qui caliginem rebus prioribus demit.et earum notitiam in theatrum reducit.
T a H 5HV0i Ubbo Emmius in dedicat: dec: a rer: Frif: Hift:



RECHTSKUNDIGE
AENMERKINGEN
E N
BEDENKINGEN
OVER HET CONTRACT VAN BEKLEMMINGE, EN DESZELFS OORSPRONK.
$. t
[l M %a&m eft' zeSc Levser , f» inter Jurisconfulm 3=0_JfÊ mfiros conlemio> Wale fit jus, quod colo'* ^ ni Brunfuicenfes, Hildefienfies, IVeflpbalU rguos vulgo die Meyer vocant, in prxdia fua babent. Et conftat illud fine dubio peculiaribus jure Romano ineognitis regulis. Niets, dunkt my, kan gevoeglyker op het onderwerp myner verhandelinge worden toegepaft, als deze woorden van de Heer Leyser, hy verhaalt aldaar, hoe oneenig, en verdeelt de gevoelens der Rechtsgeleerden zynes lands zyn omtrent het recht, het welke de iBrunswykfche,en andere Duitfche Mejers op hunne Landgoederen hebben, en voegt daerby, dat hy geenfints 'twyfelt, of dat Mejerrecht zy een zoodanig recht, het welke by de Romeinen onbekent is geweelh
Hoe
f» Mediu ad ff. fpec: 509. in fin: coroll. 4.



96* Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
Hoe verfchillertde de meningen ook onzer Rechtsgeleerden zyn omtrent het recht van beldemminge, het welke door deze geheele Provincie van Stad en Lande zeer gebruikelyk is, kan aan hun niet verborgen zyn, die in het vaderlandfche recht niet ten eenemaal onbedreven, nog vreemdelingen zyn in de twiilgedingen, die onlangs onze Rechtbanken hebben bezig gehouden en tot heden toe de oplettendheid onzer Rechteren nog gaande houden. De oorzaak der verfchillende gedachten der Rechtsgeleerden omtrent het contract van Beklemminge is licht arterie men, want angezien dit contraél niet alleen in zyne benaminge, maar tenens ook in deszelfs aart, en natuur zich van andere onderhandelingen onderfcheid, en hoe wel het dan met de eenvoudige verhuuringe, dan met het contraél, het welke in onze nabuurige Provincie van Friesland met de mam van Afkoopen word benoemt, dan wederom met de bekende erfpacht zeer veel overeenkomft heeft, en egter tot geene van allen gebracht kan worden: zoo konde het byna niet anders gefchieden, of er moeiten ten minden zo veel verfchillende gevoelens onülaan, als men onderhandelingen vind, die met dit contract enige gelykenifle fcheenen te hebben.
Wat het gewicht dezes contrafts angaat zoo is het een der voornaamile hooftflucken, waarmede onze Vaderlandfche rechtsgeleertheid is verciert, en dieshalven vereifcht de hoogde noodzaaklykheid, en de welvaard onzer ingefeten, dat dit contract van Beklemminge, het welke zoo menige jaaren alhier gegolden heeft, en dat in zulke onzekerheden, veroorzaekt door het diepe ftilfwygen onzer Landrechten, en Rechtsgeleerden, gelykzaam begraven legt, aan het waare daglicht worde gebracht, en herdelt
an



CoNTR. VAN BEKLEMMINGE , EN DESZELFS OoRSPRONK. 97
aan deszelfs wezendyke geboorteplaats, en gezuivert van de ongegronde gedachten, die zich veele omtrent hetzelve maken.
Dit is de reden, waarom ik deze nuttige, en aan het oogmerck onzer Maatfchappy voldoende iToffe tot een onderwerp myner verhandelinge gekoozen nebbe.
1 ii
Ter ophelderinge dan des oorfpronks van het Contracl van Beklemminge dienc noodzaaklyk aangemerkt te worden, dat onze Provincie goederen voorheen hebben toebehoord aan de Geeftelyken, en wel aan de Kloofters van Adewert, Selwert, Wittewierum, Rottum, Thefinge, Gryzemonniken, Oldenkloofter in de Marne, St. Anne, Effen, Kufumar, Heiligerlee, Geeftelyke maagden Convent, Nieuwen Cloofter by den Dam, Schilwolda, Scharnier, Termunte, Jacobiner in Winfum, Jacobiner en ten Broeren in Groningen, benevens aan de drie Commanderyen Warfum, Oofterwierum, en Wytwert, en aan de beide Proosdyen van Lopperfum en Leens.
Nu moefte onderzogt, en aangetoont worden, wat aart van vermejeringe, of verhuuringe der landgoederen by deze Geeftelyken in gebruik zy geweeft, en zulks vermeene ik uit de woorden, welke men in de Oudheden en Gedichten van Groningen en Ommelanden pag. 284 geboekt vind, klaar te konnen betoogen, de woorden zyn deze, onze boefpachters hadden van overlang al tegroten vrydom genoten, en het was zo verre gekoomen. dat de vrydom tot verachtinge, en moetwilhgheid uitgefpat was: want zy zeiden, dat zy onder ons gebied niet
III. D. G be-



o8 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
begeerden te flaan; en ons voor geen-wettige heer en zouden erkennen. Ja zy lieten zich verluiden , dat zy zelfs nog heer en, en erfgenaamen van onze landgoederen zouden wórden. Zy gaven zo veel, als zy wilden, en wilden na geen beveelen meer lui ft eren. Dit is voorgevallen tuflehen de jaaren 1528 en 1549 toen de Abc fohannes Reekamp het bewind voerde over de Abdye van Adewert, als welke over die kwaadaardige, en ondankbaare behandelinge der hoefpachters zeer te onvreeden zich tot de Rechters heeft gewend, die de zaak onderzogt, en het volgende vonnis gefprooken hebben, waarvan de woorden in het vervolg van de evenaangehaalde oudheeden dus luiden, Dewyl dit onfe broeders niet te lyden ftond, is de zaak voor de rechters gebracht, dewelke alles volkomelyk onderzogt hebbende , daar Georgius Schenk landvoogt van Friesland, Drenthe en Groningen zelfs voorfitter van V Gerecht was, en des Konings plaats bekleede, het volgende vonnis geftreekert hebben, dat de Abt tot ftraffè van hunne hart koppigheid het befte paard en het koftelykfte gouden kleinood, dat hy in hunne huizen vinden zouw, zoude wegnemen, en dat hy an geen boeren meer als zefiig mergen, en dat niet langer, als voor de tyd van zes jair en te bouwen en te gebruiken zouden geven. Aldus zyn zy genoodzaakt hunne landeryen om het zesde jaar van onze broeders afte koopen, zoo dat een man van kenniffe lichtelyk vatten kan, hoe veêl onze Kloofter jaarlyks daar by gewonnen heeft.
Deze woorden, welke aan ons contract van Beklemminge het meefle licht konnen byzetten, zyn dubbelt waardig.om nader overwoogen te worden, het gene ik.
egter



Contr. van Beklem minge, en deszews OorsPronk. 99
egter tot de volgende § zal uitltellen, terwyl het nodig is, dat ik hier enige zaaken vooraf moet laten gaan» Waarop in de volgende $ zal konnen bouwen.
Tot dien einde verdienen volgende woorden van j:H:Boehmer(£) billik hier den eerden plaats, namelyk caveas tarnen, ne fub hac regula comprebertdas prtedia 'cohnis ah antiquifftmis temporibus fub certo cenfu et penjione data, quce etiam adhuc hodie in plerisque cafitulis fupetfunt, • nee tarnen iis prtedia ad breve tempus elocantur ,fed indefinite et ma gis in perpetuum conceaun~ iur ex antiqiti flatus rufticorum jure et more. Neque enim tdtts conceffio eft ftinplcx locatio, nee etiam emphyteufis fecundum jus Romanum confderata, fed negotium proprium ex moribus antiquis traQum, quod variat, et aübi jus colonarium, vel majoratus, alibi jus cenfiti' cum, alibi aliud jus conftituit. Fundamenta horum jurium queerenda in antiquo 'rufticorum ftatu per Germaniam , qui fervilis fuit, dominisque varia peperit jura.
Gelyk de Heef BoeMmer dit befchryft, zoo is het ook Omtrent het beklemrecht gelegen, en dieshalven zal ik hier eerfl; handelen van lyfeigene, en hoe dezelve tot beter ftaat en conditie zyn gekoonien, tot de vryheid geraakt, en met de naam van mejers benoemt geworden. , Myn voornemen is egter niet om al het gene, dat de Heer Potgiesser in comment: de ftatu fervorum zeer wydlopig van den oorfpronk, verfcheidene benamingen, en rechten der lyfeigene gefchreven heeft, aan te haaien; nog ook niet de aart der goederen van alle lyfeigene, eri G i on-
(f) Jus ecclef: proteft: lib: 3. tit: 18. de locat: conduö; J. 5. pag. 804.



ioo Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
onder wat voorwaarden zy dezelve bezeten hebben, te belchryven: maar myn oogmerk is om enkel dat gene, wat tot ophelderinge van ons contraét van beklemminge dienen kan, aan te toonen.
Hieromtrent dan daat te bemerken, dat de akkerbouw bevorens meed door lyfeigene is bezorgt geworden, (V) deze waren in de flaaffche dienden (ƒ) en konden even zo weinig als by de Romeinen jets eigenen befitten (e), alles, wat zy door haar dienden verworven, behoorde aan de landheeren, defen nu was veel daaran gelegen,dat haare landgoederen, welke zy haare knechten ter landbouw hadden overgegeven, in goeden daat wierden gehouden, en op een behoorlyke wyze gebruikt, zoo hebben zy ter bereikinge van dit hun oogmerk voor diendig geoordeelt den knechten op te leggen om 's jaarlyks iets van haar koorn, of vee te geven, als ook dienden te verrichten: maar het overige, wat zy door haaren vlyd, en arbeid verworven, haar te laten houden onder voorwaarde nochthans, dat na haar doot jets zekers aan den landheere gegeven moede worden (f).
TerCe) J: G: Estok. burgeriiche rechtsgel. der iteutfeben i. buch S5 haubft: §: 358. pag 154.
id) Waarvan men hedendaags op enige plaatzen nog voorbeelden vind, als in Bohemen, Moravien, Pommeren, Mecklenborg, Silefien, Lufatien, Weftphaleu &c. Hanius von erbmeierrecht cap. 2. nor. 34.
O) egter waaren dezelve zeer verfchillende van de •Romeinfche i Slaven, gelyk zulks uit Tacitus de moribus Germanorum cap. 25., kan opgemaakt worden, en door J: H: Boehmer. de Jure et ftatu 1 hom: prop: a Servis Germ: uon Rom: derïvando ten overvloede is angetoont.
C/j Potgiefler de Statu Servorum in Germ: Lib: 2. cap: 11. 5.1.



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk i o i
Terwyl het alzoo van de genade der heeren afhing, Wat zy den kinderen, en erven des verdorven knechts wilden laaten toekoomen, zoo is licht aftenemen, dat dit recht niet overal op dezelve wyze, noch op eenmaal, maar voor en na is ingevoert, en van de landheeren beftemt geworden, zoo dat dezelve op enige plaatfen de halve nalatenfchap der lyfeigenen zich toeëigenden, en op andere plaatzen het derde, of vierde deel der nalatenfchap (g), ja zomtyds maar enkelde zaeken, als het bede paard, de bede ofTe, of koe , het bede kleed, en diergelyke, ook wel het naade na het bede zich uitbedongen hebben, Qb) en hiervan is het ook gekoomen, dat men zo veele benamingen vind, waarmede dit recht is benoemt geworden, als jus caduci, jus capitale, cataU lum melius, eenfits ultimus, mortuarium, manus mortua, nonagium, en andere meer (/).
Doch in 't vervolg van tyden zyn de lyfeigene uit verfcheidene oorzaaken tot beter daat, en conditie gekoomen, wanc veele zyn door de doot van hunne heeren het gene zich veel in de kruistochten heeft toegedragen^ tot de vryheid geraakt (T), andere zyn van die flaaffe G 3 dien-
(g) J:G: Heineccius in antiq. Germ: Lib. 2. cap. 9. de Seiv: condit. S- 35- pag- 522.
(A) Harpkecht de jure mortuario cap. 2. §. 3. & 4.
O-) Potgiessek. loc. cit. §• 3. & feq. Harprecht !oc. cit. 5. 2 & 3> Ludewig fcript. rer. Geim. Tom. 1. pag. 1113. & mg. ■Miraus Diplom. Belg. Lib. 2. cap. 67. & 94. Car. oü Fresne Üloff. in voce manu mortua. • v?
(-è) VV: Robertson hiftorie der regeringe van Keifer Karei de vyfde eerfte boek, pag. 59, en vo'gende. J. G. Estoii burgert, rechtsgel. der teutfchen, tweede boek §. 1980.



joa Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
dienden bevryd ter oorzaake van de bedroefde tyden, vooral in den dertigjaarigen oorlog, waarin veele duizenden van boeren hun leven verlooren hebben, en geheele landdreeken verwoed: zyn geworden, waarvan een natuurlyk, en zoo te zeggen noodzaaklyk gevolg moede zyn, dat, als zich toen ter tyd maar boeren bevonden, welke genegen waaren om het woede land weder in order te brengen, en den eigenaeren na gelegendheid van tyd, en uitgedrektheid der landeryen behoorlyke inkom-
lten te geven, de landheeren ras te vreeden waaren, en alzo den boeren dilzwygende het genot van vryheid toeHonden (/). Daarenboven hebben de Geedelyken, en na haar voorbeeld ook de edelluiden zeer veele vrygelaten, en van lyfeigene vrye luiden gemaakt, in viele landen, zegt J: G: Estor (tm) ift die leibeigenfchaft durch zureden der Gei/lelicben, und ihren ei/er wider die knechtfehaft verfchwunden, en J: H: Boehmer (n) bevediget dit ook met deze woorden, conjiat tarnen ex antiquitatibus ecclefia/licis, ecclefias et harum exemplo nobiles in plurimis provinciis fervos munumifïffe, rujücosque ad libertatem deduxiffè (o). De lyfeigene kregen door dele vrylatinge gelegendheid, doordien zy nu in de Gilden
kon-
f/) HrciNECCius elem. jur. Germ. tom. i. pag. 41. Qn Burgerl. rechtsgel. der teutfcheu i bucb 55 Haubtft. %• 394. pag. 165,
(«) Jus ecclef, Proteft. Lib. 3. tit. j8. de locat. conduót. §. 5pag- 804. in fine.
(.<?, Hicrby kan ook nagezien worden W. Robertson hiflorie der jregeringe van Keifer Karei den vyfden tweede boek pag. 112, en de plechtigheid van outfiagiuge vind men op pag. 114. geboekt.



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oouspronk. i 03
konden koomen (p), om op verfcheiden andere manieten, als door de akkerbouw, die hun wegens de menigvuldige dienften, en arbeid moeielyk, en laftig had gevallen, haar levens onderhoud te konnen zoeken, verlieten alzoo den akkerbouw, begaven zich na de fteeden, en leerden allerhande handwerken ; hier door wierden de landheeren zeer verlegen, terwyl zy boeren moeiten hebben , die haare landeryen gebruikten, en bebouwden; deze hebben alzoo om den boeren tot de bezorginge van den akkerbouw, en het landwezen aantemoedigen haar den naam niet van boer, of landgebruiker, maar van mejer, of bezorger haarer landeryen bygelegt, dus, zyn dan in latere tyden alle boeren, (het zy, dat zy vrygelaten, of ftilzwygende tot de vryheid zyn gekoomen,) dewelke voor een jaarlykfe gaave uit de vruchten, of voor een zekere zomme gelds de landeryen van een ander gebruikten, mejers genoemt, en alzoo zyn de benamingen van mejer, villicus, colonus, villse poffèflbr, voor gelykluidende gehouden
Over de etymologie, of afltamminge van het woord meier zyn de Geleerden van verfchillende gedachten, enige leiden het woord mejer van het Latynfche major af, om dat het woord major niet alleen dezelve beteikenifie heeft, als het woord mejer, maar om dat het zelve ook G 4 in
(/) Zo is het ook hier geweeft, want lyfeigene konden in deze Stadt geen borgers zyn óf worden, en by gevolg ook niet in de Gilden koomen. Mlf. Stadsboek van Groningen an. 1425. fesde bock cap. 4.
(#) Schrassert in het vyfde deel zyuer confult. en advyf. pag. 70.



ïc4 Rechtskundige Aanmerk- en Bedenk, over het
Sn vroegere tyden in die zin is gebruikt geworden (r). Andere meenen egter waarfchynlyker te zyn, dat het woord mejer afïlammende is van het Brittannifche maer ofmirer, het welke zoo veel beteikend, als cuftodire, bewaaren, voornamelyk om dat by de oude Duitfchers een mejer zo veel beteikende, als een opzichter, procurator, volgens getuigenifle van de Heer J. P Ludewig (V), welke de verdere verfchillende gevoelens ook omtrent de afltamminge van het woord mejer met zeer veel vlyt by een vergadert heeft.
Betreffende nu de oudheid van het woord mejer, zoo is het zelve reeds in geheel Duitfchland, en hier te Lande van de negende eeuwe af in gebruik geweeft, en wy vinden zelfs daarvan gewag gemaakt in de Capitularia (?) van Carel den Grooten met deze woorden, majores villarum ampltus non habeant, nifi quantum in una die circumire aut providere potuerint. Over groote, en uitgeflrekte landeryen wierde bevorens ter bezorginge van den ak» kerbouw een perzoon geftelt, welke niet alleen de opzicht over dezelve wierde toebetrouwt, maar ook het gezag hadde over de andere boeren, of knechten, en
die
(f) Ant: Matth^eus de reb. Ultr. pag. 128. zegt Groningani dlcunt een mejer. Sed vox jam olim ufttata. Charta apud Boe. kenberg in Dinaft. Egmondun. Cap. 20. villicum fuum vu/gari~ Ur di&um mejer regentem nomine di§2i monajiern villicationem in Mos, qui de jure vel conjuetudiiw anti qua fua denegant mo* najterio fervitia $c. Mejer autem a major f et major idem quod vitlicus.
CO De jure client. Germ, Sec}. 3, cap. 8, J. I. in not. (j) lib. 5. cap. 28,



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. 105
die wierde major villas, of mejer genoemt («).
De Kloofters hier, en in Duitsland hadden ook veeltyds hunne beftierders der landhoeven uit hun eigen ordens, welke als majores of mejers niet alleen over hunne curtes dominicales, of vörwerken (V), maar zelfs ook over de villicos minores, of fratres cellelarios het gebied hadden. De mejers wierden ook prsfecti (w) genoemt, G 5 en
(») Brouwerüs lib. 1. annal. Fnldens: Poftquam, dicit, pnedia fundi villaque complures monufterii opibusacceJjijJênt,quo fruc'iuopor et fidelior borum ejj'et adminifiratïo, rnajorum au&oritate provifum fuijjè, ut cultioribus fertilibusque locis presbyter os mo~ nachos prapcerent, et ad conlinendum in ojficio fervos, et colonos rite gubernandos, inibi ecclejias exftruerent. J. P. Ludewig de jure cliënt. Germ. fect 3. cap. 8. pag. 363.
(v) Dus maakt Schaten in annal. Paderb. Lib. 6. pag. 590. gewag van vörwerken, als hy fchryft villicus ei {Epifcopo IVurtzlergenff) cum jubditis villicis de omnibus vörwerken cum midta copia ferviat, convocutisqne minifterialihus et tota familia in die SanEti Michaëlis eoj convivio participare faciat. Zulke vörwerken hadden de Kloofters zomtyds wel tot 13 in g 3tal, gelyk te zien is by D: G: Struhen dejur. vill. cap. i. §. 5. pag. 13. Dat nu de Kloofters in onze Provincie zoortgelyke hebben gehad, geblykt uit dc benaminge van vörwerken tot op defenhuidigendag bewaard, als Adewerder, Franfumer,Garfthuifer, Wefterembder vörwerk &c.
f» Defe benaminge hebben de mejers waarfchynlyk gekregen om dat zy in vroegere tyden een aart van bediecinge hadden, gelyk blyken kan uit een ftatu'it van Keifer Conradus den derden, alwaar gezegt word, quod nullus villicus, qui vulgariter major vocatur, minifterium fuum diutius bal/ere, et retinere valeat, niji quamdiu cum gratia ylbbatis defervire queat. Pistor jus in magn» Chrori. Belg. Tom. 1. pag. 162. en hierom word het woord major zomtyds ook gebruikt voor ("cultus of richter. W. Rolevink de antiq» Saxon. dign. Lib. 1. cap. fi. ap. Leibnit. Tom. 3. rer. Brons: pag. 631.



\o6 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
en mejerye prasfectura, zoo als tegenswoordig nog de mejerye van 's Hertogenbos prafeftura filvs Ducenlis heet.
Waarom nu aan de vrygelaten, en boeren, welke byna geen gelykeniflè met deze majoribus villa; hadden, de naam van mejer is bygelegt, zulks verklaard F. C. von Bori 00 in dezer voegen, und gleichwie vorhero des mejers amt darinn mit befianden, dafs er die auffjicbt uber die bey einem jedweden gut befindlicbe knechte gehabt, es ober nachhero denen herrn nicht gelegen gewefen , miethdiener oder ge/inde aujf ihren gütern zu halten , fo batten fie diefen fo genahmten mejern die gantze annehmung folches ge/indes uberlaffen, da denn alfo ein folcher mejer wiederum eine auffjicbt erlanget, aber nicht wie vorhero uber knechte, fondern uber gemiethetes gejinde, nicht uber frembdes, fondern uber fein cigenes, nicht wie ein vorfleher, fondern wie ein brodt oder haufzherr. Es batte alfo der ehrgeitz diefe leute angetrieben, obgleich die fache nicht mehr verhanden, dennoch den alten nahmen zu behalten. ferner da nach aufgehobener knechtfchaft die guter durch miethgepnde bejlellet werden muffen, folche leute aber, weil fie unter dem ordentlichen richter geflanden, nicht füglichi wenn ihrer eine groffe menge auff einen gute zufammen gewefen, wie vor diefen die knechte von einem auffeher in zaum gehalten werden können; fo batte es der nutzen der herrn erfordert, die guter zu theilen, und aus einer mejerey viele zu macben, wodurch alfo die anzahl
der
f» Abhand. von denen bauergutern Cap. 31. pag. 448.



Contr. van Beklemminge,enqeszelfs Oorspronk. 107
der mejer vermehret, aber auch zugleich die würde^ und das anjehen die fes nahmens, und amts vermindert worden.
§• UI.
Dat nu ook zulke lyfeigene in ons Neerland geweeft zyn, daarvan komen de laten, de hoffhorigen, waftinifche, tn fchorbare luiden in Gelderland (y) de keurmedighe in Holland (z), de hoffeigene luiden, de hoffhorighe St. Martensmannen en vrouwen in Overyflel (a) de liten in Friesland (b), ons tot een bewys dienen, en hetzelve heeft in onze Provincie van Stad en Lande mede plaats gehad, het welke aan hun, die het oude gefchrevene Scadsboek van Groningen an. 1425 (Y) als mede het Omlander (V) en Oldamfter (e) landrecht doorbladert hebben, niet onbekent kan zyn. Ook zyn de lyfeigene van de Kloofterlingen in deze Provincie ter bezorginge van den akkerbouw gebruikt geworden, het gene uit het vervolg van deze § zal geblyken, en bovendien
00 Lamb. Goris in adrerf. jur. tr. 3. part. i. cap. 13. F. van Sande confuet. feud. Gelrise et Zutphaniae tract. pnelim. cap. \. n. 30. et 34.
(2) Ant. Mattiueus de reb. Ultr. in not. et obferv. ad ann. Egmund. pag. 200 et feq:
{ei) Landrecht van Overyflel tweede deel tit. 36. art. 7. 8.
<b") U. Hubsr hedendaagfche Rechtsgel. ifie boek cap. 4. n. 40. en 41.
(c) tweede boek cap. 18. 6de boek cap. 4. en in append. van hst vyfde boek cap. 5. OsT) derde boek art. 75. GÓ derde boek J. 67. en 68.



ïo8 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
dien zoo geeft de benaaminge van hoefpachters (ƒ), waarmede de gebruikers der landeryen zyn benoemt geworden , zulks ook duidelyk te kennen. Agris et gleba adfcripti, zegt J. G. Heineccius (g) certa pradia, qua manfi, buba, bobce {boeven Lands} dicebantur, colebant, atque inde certas penfiones prafiabant. In een diploma van Carel den Groten (ti) op 't jaar 812 word van dezen gezegt, qui in buba mortuus fuerit, optimum fumentum cum vefiitu fuperiori ecclefia habebit, et filius ejus her es buba erit. Zoo is het ook met de lyfeigene der Kloofterlingen geweeft, want aan dezelve zyn ook zekere hoeven lands in gebruik gegeven, waarvoor zy zekere afgaven aan de Kloofterlingen hebben moeten doen: deze afgaven beftonden niet alleen in het betalen van een jaarlykfche huure, maar ook om iets te geeven, ingevalle de man, of vrouw kwam te verderven, even en op dezelve wyze als in 't vervolg van bovengenoemde diploma Haai, de viro vero optimum jumentum ,fi habet, fin autem melius vefiimentum ejus ecclefia babebit: Femina pretiofius dabit vefiimentum. Hiertegens hadden de hoefpachters ook het erflyk gebruik haarer landhoeven, nam filius ejus heres buba erit. Verders hebben de Geeftelyken deze hunne hoefpachters van tyd tot tyd van
de
(ƒ*) Ant. MatthjEus de reb. Ultr. in 'not. et Obferv. ad annal. Egmund. pag. 181. zegt, manfus dicitur een hoe ff. Hoe ff idem quod hoba. ab hoba hobarii. A manfo man/bar ii, manenles, marifarii, fervitiales vocat Heda in Baldrico epifcopo.
(gt Aniiquii. Germ. Lib. 2. cap. 9. de ferv. condit. J. ai. pag. 485.
(é) apud J. G. Heinecciüm in antiquit. Germ. Lib. 3. cap. 9. J.11. pag. 466. et feq.



Contr. van Beklemmings, en deszelfs Oorspronk, 109
de flaafTe dienden ontflagen en bevryd,zoo dat deze voor en na tot beter daat en conditie zyn gekomen, en eindelyk tot de vryheid geraakt, de eerde woorden van de bevorens angehaalde oudheden en Gedichten van Gron: en Oml: zullen dit genoegzaam bevedigen, namelyk Onze hoefpachters hadden van overlang al te groten vrydom genoten en het was zo verre gekoomen, dat de vry. dom tot verachtinge en moetwilligheid uitgefpat was. Terwyl nu deze hoefpachters zoo veele voorrechten van de Geedelyken hadden ontfangen, zoo is buiten allen twyfel, of dezelve hebben na de vrylatinge het erflyk gebruik der landhoeven ook behouden, te meer daar de Geedelyken veeltyds gewoon zyn geweed om hunne landeryen erflyk uit te doen, gelyk uit de menigvuldige diplomata, welke by T.C. vonUuri(0en Kuchf.nbeckür (k) te vinden zyn, kan geblyken; en geen wonder, terwyl dit met het Pauslyk recht overeenflemde, het welke zy, zo veel mogelyk, volgden, angezien zy aan geen andere rechten meer verbonden waaren, men vind immers in jure Canonico (/) een zoort van verhuuringe, welke datio in afficlum genoemt word, en hoe'wel de Geleerden over de waare beteikeniflê van dit woord geheel niet eenig zyn, zoo merkt egter C. du F.<esne f» als voor zeker an, dat men door het woord affidus in 't algemeen verftond penfiones feu cenfus pradio affixos, zoo ' ■ dat
(0 abhand. vón denen baüerngutem cap. 18 num. 1. pag. 2*0. & Sequent. r t> o>
O) in annal. Haff. coll. 1. pag. 78. & 79. coll. 2. pag. 248. coll. 8. pag. s? 306. (/) Cap. fin. x de reftitut. Spoliat («0 in GlolTario fub voce affictus.



iio Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
'dat uit dezen blykt, dat affidtus eigentlyk niets anders zy geweeir, als het contract van verhuuringe onder deze voorwaarde ingegaan, dat de huurder aan het gehuurde land, gelyk als beklemmet worde (quafi affigatur) en daarvan afMum, dat is, zekere fuuire betaale. F. C. von Buri (n) meent, dit contract hebbe den naame van nffidtus bekoomen, om dat de mejer, welke affiiïualiè genoemt word, een jus rei affï&atts affixum, et quaji anitexumheeït. Ook word injureCanohico gewag gemaakt de datione ad firmant cap. 2. x de locato cónducto, ën ad firmam tenere cap. 7. x de jure patronatus, eh hiervan zegt J. H. Boehmer^ (0) nee argumentum a concefiione ad firmam omni condublori applicari potefi, quippe qu<è fingulares fiuas habet rationes, et quia primario in jure canonico conceffioncm ad longifjïmum tempus, vel ad vitam firmarii, vel in perpetuum denotat; plenius jus in fir markim transfert, ut pojjefiionem rel ad firmam concefia confc quatur, quod in fimplici locatione minime contingit. Ook is hieromtrent aanmerkelyk het diploma, het welke inert by Aub. Minjus (j>) vind van defe inhoud , Abbatiffic et Conventui de Camera, Cifiertienfis ordinis, Cameracenfis Dioecefis dedimus , concefiimus et tradidimus ad firmam perpetuam,fiub annua penfione 35. marcharum Colonienfis moneta. nobis Aquis perfiolvendarum \ fiuis laboribus, periculo et impenfa, duodecim folidis pro mareba computatis, fruffus omnes, et pro•üfcs Islq 1 rr.i.: I. ' Vèn-
-
f» abhand. von denen baüerngutem cap. 3. pag. 16. {0) jus ecclef. proteft. Lib. 3. cap. 38. de jure patronat. S. 115. Pag- 539Q>) Lib. 2. donat. Belg. cap. 110.



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. i i t
ventus &c. Eindelyk moet ick hier nog byvoegen enige benamingen, waarmede de Geeftelyken het erflyk uitdoen der landen hebben uitgedruckt, waarvan G. vanLknnei» (#),een menigte uit de oirkonden byeen verzamelt heeft als cohcedère bona fua jure hereditario, jure perpetuo pojfidcnda, jure perpetuo colonario, jure hereditario ïegttima fucceffione poffidenda, jure her edit atis titulo in perpetuum, locare perpetuis temporibus , en eindelyk dare ad facheriam pura firma et irrevocabiïïs. Dit erflyk uitdoen der landen is waarfchynlyk oorzaake geweeft, of heeft aanleidinge gegeven tot de ondankbaare behandelinge dezer hoefpachters, want niet tegenftaande deze verplichc waaren de weldaaden, die de Kloofterlingen aan hun hadden bewezen, dankbaarlyk te erkennen, zoo konden egter dezelve de welige dagen, gelyk het meermaalen gefchied, niet dragen, zy misbruikten de toegevendheid der Kloofterlingen, kanteden zich aan tegens hunne weldoenders, en verachteden de voorrechten van vryheid die zy genooten; ja zy zochten zich zelfs van de landhoeven, die zy in gebruik hadden, meefter te maaken, wilden daarom ook de jaarlykfche huure, die zy te betaalen (chuldig waaren, niet voldoen, nog den Kloofterlingen por wettige heeren erkennen, en zochten zoo den Kloolerlingen, was het mogelyk, den eigendom hunner landeryen uit de handen te wringen, want zo luiden de woorlen uit de bevorens aangehaalde oudheden en Gedichten ?an Gron: en Oml: want zy zeiden, dat zy onder ons \ebied niet begeerden te flaan; en ons voor s.een wetti-
(?) abhand. von der Leyhe zd Landfiedelrecht pars i. tit.2. §.29.



H2 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
ge heeren zouden erkennen. Ja zy lieten zich verluiden , dat zy zelfs nog heeren en erfgenaamen van onze landgoederen zouden worden, zy gaven zo veel, als zy wilden, en wilden na geen hevelen meer lui/leren. De Geeftelyken zeer te onvreeden over het gedrag van hunne hoefpachters, aan wien de landeryen|niet konden opgezegt worden, het welke zekerlyk zoude gefchied zyn, indien zy geen erflyk gebruik der landen hadden gehad, zyn alzo genoodzaakt geworden haar tot de rechters te wenden, en hun beklag over deze hoefpachters te doen, waarop de zaak onderzogt, en een billik vonnis over deze hoefpachters is uitgefprooken, namelyk, dat de Abt tot ftraffe van hunne hardkoppigheid het befte paard, en het koftelykfte gouden kleinood, dat hy in hunne huifen vinden fouw. foude wegneemen.
De Landheeren konden volgens het jus mortuarium by verfterf haarer lyfeigene uit derzelver nalatenfchap het befte paard, de befte oftè, of koe, het befte kleed, en diergelyke uitzoeken, en tot zich nemen, zoo als int voorgaande is angetoont; en dieshalven is, myns bedunkens, defe ftraffe den hoefpachteren ook opgelegt geworden, om haar daardoor te errinneren aan dien ouden, en Hechten ftaat , waarin zy bevorens geweeft waaren, en te doen gedenken aan alle die voorrechten, die zy van de Kloofterlingen hadden ontfangen, waarvoor zy zich zoo ondankbaar betoont hadden. En op dat zulke onangenaamheden niet wederom mogten gebeuren, zoo is 'er een bepalinge, zoo wel wegens de grootheid, en uitgeftrektheid der landen, als omtrent de jaaren van nieuwe inhuuringe gemaakt,en vaftgeftelt met deze woorden,d»* de Abt an geen boeren meer als zestig mergen, en dat
niet



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oouspronk. i 13
niet langer, als voor de tyd van zes jaar en te bouwen, en te gebruiken zoude geven. Aldus zyn zy genoodzaakt hunne landeryen om hetzesde jaarvan onze broeders af te koopen*
Het is niet onwaarfchynlyk, of de bepalinge dezer hoeven op zeftig mergen is van de Franken, welkers wetten, en gewoonten zeer veelen invloed op ons Vaderland hebben gehad , overgenoomen , en nagevolgt geworden, want in een oud handfchrift (f) van de Abdye Hirsaugen ftaat angeteikend, dat een hoeve (manfus, hoba) in 'c jaar 1103 in Frankenland uic zeftig mergen beftond. Ook leeft men in het leven van S. Engelbeutus (.f), Biftchop van Keulen , dat eene manfe in het dorp Hertene uit zeftig mergen beftond.
Hunne landeryen om het zesde jaar af te koopen, hier door moet verftaan worden om het zesde jaar gefchenk te betalen, waardoor de hoefpachters recht kregen tot de nieuwe inhuuringe, waarvan in 't vervolg breedvoeriger zal geharrdelt worden.
Hoeveel de hoefpachters van die tyd af alle zes jaaren tot gefchenk hebben moeten geven, kan ik met zekerheid niet bepalen, het is egter waarfchynlyk, dat dezelve by de nieuwe inhuuringe de prys van een jaar huure tot gefchenk hebben moeten geven; even en op dezelve wyze, als in onze nabuurlge Provincie van Friesland, alwaar de hoefpachters aan de Kloofterlingen alle vyf jaaren een jaar huure tot gefchenk , of rantzoen , gelyk het aldaar genoemt word, hebben moeten voldoen, gelyk wy zulks UI D. H aani
. 00 Crusii anuales Sucs. part. 2.
(ƒ) Gelcnius in de Leveusbefchryvinge van S. Engei-bertus.



H4 Rechtskundigs Aanmerk, en Bedenk, over het
aangeceikend vinden in de oudheden van Friesland (?) met deze woorden, de regenten der Klsofters zullen hunne landeryen niet langer verhuur en, als voor de tyd van vyf jaaren , en zullen niet meer, als de prys van een jaar huure voor het rantzoen, gelyk dat genoemt word, of voor een erkenteniffe trekken.
Het recht omtrent het gebruik der landen, het welke de hoefpachters hadden, hebben de Geeftelyken-beklemminge genoemt, eene benaminge, welke, kracht zyner oorfpronkelyke beteikenifle, alles genoegzaam te kennen geeft, en de innerlyke aart en natuur deszelven volmaakt uitdruckt, het gene ik hier kortelyk zal aantoonen, ten» welken einde ik eerftelyk sanmerke, dat het woord klem* men eigendlyk volgens de befte taalkundige (u) heet aanhechten, vaftmaken;en alzoo beklemminge aanhechtinge, vaftmakinge; en in deze zin word het woord ook gebezicht in het Omlander landrecht i. boek art. 21. alwaar gezegt word, wanneer eenich partye fynen wederdeyl door kedinge, ladingeofte een-en twintich,voorx den competenten richter gerechtelyk heeft laten citeren, zal de zaake daar mede voor denzelden beclemmet wefen,ende voor dan ten eynde toe uitgevoert worden: niet tegenflaande oft zyn eed voor uitdracht der zaaken mocht expireren, ende ook daar clage en antwoord is over gege*
; (?) Eerfte deel pag. 185.
00 Wachter in GlolTario voce klemmen. L.ten Cate aenleid.tot de Nederduitfche Spraak 2de deel pag. 235. onder het woord klem of klim. Enige meenen, dat de oorfpronkelyke beteikenifle duidelyk gezien kan worden in het nog hedendaags in gebruik zynde woord klimop, hedera, die aldus genoemt word, quia firmiter afigitur sedibus.



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Öorsprönk. i 15
geven. De Wetgevers willen buiten twyfel hiermede te kennen geven, dat wanneer een zaake tuffchen parthyen ftrydig is, en zy elkandereH voor den eompetenten richter gedachvaard hebben, als dan de zaak aan dien richter zodanig zal zyn vaftgehecht, dat zy niet anders, dan by denzelven richter zal worden afgedaan, alwaare het ook, dat het proces nog niet beflid waare , wanneer de richter uit zynen eed moede gaan; wat is dat anders? als ita litem judici aftlgere, ut, antequam ea unica fit, ei auferri, et in alium deferri judicem, nulla ratione pöffit. Hier moet icknogeen plaatze, welke ik by Slichtenhorst (ü) gevonden hebbe, byvoegen,die zelfs het woord beklem* men met een leen vereffend, als hy zegt, zo dat ik my niet min op Guichardyn moet vergrammen, ah oz-er hem verwonderen, wanneer hy miszaakt Bitiren eenGelders leen of in Gelderland beklemt te zyn. Vereffend nu deze Schryver der vorige eeuwe beklemmingen met leenen, zoo moet immers volgen, dat onder de beteike* niffè van het woord beklemminge ook de erflykheid' mede begrepen moet worden.
Maar befchouwen wy de datio ad facherlam pura firma et irrevocabilis, in't voorgaande reeds aangehaalt, en waarvan ook gewag gemaakt word by du Fresne in Voce firma, alwaar hy een plaats aanhaalt uit de Charta An. 1469 in tabul. S. Victor. MafliL in dezer voegen, Capitulum feu devotus conventus monafierü S. Fictoris dedit ad facheriam pura firma et irrevocabilis nobili viro Marqueto — quandam vineam de novo acquifitam, H 2 zoo
(f) ifte boek der Geldertche gefchiedenifieu §• 94. pag. $2.



nó" Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over heï
zoo konnen wy geen gepafter woord uitvinden omhetzel,ve in onze moedertaale gevoeglyk uit te drukken, dan door in beklemminge te doen.
Wat nu de tyd aangaat, wanneer aan deze onderhandelinge de naam van beklemminge is bygelegt, zulks is waarfchynlyk voort na het vonnis, welke GeorgiusSchenk» en de andere richreren over de hoefpachteren hebben uitgefproken , gefchied, hoe wel ick de benaminge van beklemminge, of beklemt niet eerder hebbe konnen vinden , als in een oud Omlander protocol, het welke Petrus Cornelius, der Omlanden Secretarius, hadde gehouden, alwaar men volgende woorden leeft, anno 1577 den 11 January is demnach van den herren gedeputierden, und dien van der Stadt geaccordiert, bewilliget, und gefloten up navolgende ordonnantie , um ein hundert duifent gulden in der ile te furnieren, und colletlieren tot Co: Ma" Soldaten in de voorf: Stadt und Omlanden leggende te betalen.
In den eerflen, dat van alle landen betaelt zal worden den vyften penninck van de jaarlyxe huire van dien, welverflaende, dat die ghene, die hoer eigen landen ge* bruiken, zullen mede betaelen naber gelyk. Item dat van alle huifen, foe binnen als buiten der Stad Groningen flaande, en onder ghene landen beklemmet zynde, zall insgelycks betaelt worden den vyften pennink van die huire van dien. En die hoer eigen huifen befitten follen betaelen naber gelyk na gelegendheid des huifes.
$ IV.
Ten tyde nu der reformatie, toen de gereformeerde
Gods-



CONTR. VAN BeRLEMMINGE , EN DESZELFS OoRSPRONK. II7
Godsdiend de dominante is geworden, zyn de goederen ,der Klooderlingen aan deze Provincie vervallen, en zoo is van dezelve die eigene aart van vermejernge der landgoederen ook overgenoonien: maar vermits de verhuuringen onder beklemminge toen ter tyd nog zeer weinig in gebruik waaren,zoo zal ickhier met weinigenaantoonen, waarom de Heeren Staaten het verhuuren der Provincie landen volgens het contraft van beklemminge meer en meer hebben ingevoert, en in dezen de Geedelyken nagevolgt, en de landen voor en na onder beklemminge uitgedaen. Hiertoe heeft voornamelyk aenleidinge gegeven de naare en droevige toedand, waarin zich onze Provincie in het laatde van de zediende eeuwe bevond, gebreck hebbende aan geld, en verhoopt zynde in fchulden, dit kan klaar gezien worden, als men nagaat het gedrag vanCafper de Robles, heere van Billy, welke Overfte van een regiment Waaien was, deze bedreef in de Provincie van Friesland, en vervolgens ook hier in Groningerland niet alleen de uiterfle moetwille, maar delde ook alles in 't werk om de landen boven vermogen te bezwaaren, ende ingezetenen met opdringinge" van vele fchattingen genoegzaam nitteputten, en zich van haar bezit meeder te maaken (w), en hier door geraakte de Provincie van Friesland even zo wel , als de onze in grooce fchulden (x), en konden aan de Walfche foldaH 3 ten,
(ra) P. -Winsemiüs Chronic van Friesland 18de boek fol. 508. col. 2.
(ar) P. Winsemiüs Hiffc: ab exceflu Caroli V. Csfaris -Lib IV. pag. 324.



Ii8 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
ten, welke tuflchen de vyf en zesmaal hondert duizend gulden moeften hebben <j), geen betalinge doen. Immiddels wilden de Walfche troupen deze Provincie niet verlaaten, voor en aleer de obligatien van betalinge der penningen aan hun gegeven, waaren ingelort, en om deze redenen adiifteerde ook een officier der Wallche foldaten by de verhuurïngen onzer Provincie landen ter tyd toe van volle betalinge, gelyk zulks gezien kan worden pit de Staatsrefolutie van den 2 October 1601. de woorden zyn deze, op V laafle point beroerende de verhuuringe van de Cloojïerlanden is gerefolveert, dat de vrye onbehuisde landen na voorgaande anjlag en verkondiginge by uitmyninge den meeftbiedenden, en de andere landen onder bebuizinge beklemt met op zekere dagen daartoe te beraamen in collegio ter prafentie van een uit de Stadt, 'en een uit de Ommelanden, neffens den gecommitteerden van de Walfche foldaten, fampt twee van de Heeren Gedeputeerden, en een qualificeerd perfoon uiten quartier e, alwaar de landen zyn gelegen, verIguird zullen worden.
Uit deze refolutie geblykt,dan eerftlyk, dat onze Pro? ylncie van de Kloofterlingen zoo wel beklemde, als vrye landen heeft ontfangen, ook den beklemden mejeren by haare voorrechten, omtrent het erflyk gebruik der landen, heeft laten verblyven, doordien de beklemde landen niet, gelyk de vrye landen, by uitmyninge aan den meeftbiedenden zyn verhuurd geworden, en dit kan wederom
die-
■
fjO P- Winsemiüs Chronic van Friesland 18de boek fol. óao. fc!. 1. 2, cn fol. 621.



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. i 19
dienen ter beveftiginge van 't gene, in de vorige § is aangehaalt. Ten tweeden: zoo kan uit deze refolutie opgemaakt worden, dat de fchulden tot betalinge der Walfche foldaten in den jaare 1601 nog niet betaalt zyn geweeft, en vermits de Provincie caffa by de toenmalige tyds omHandigheden tot derzelver afloszinge nog niet toereikende was, zoo hebben de Heeren Staaten tot bekominge van penningen aan enige mejeren het erflyk gebruik der landen, het welke duizenden van guldens aan de Provincie heeft aangebracht, overgedaan, en de landen onder beklemminge verkogt; maar dit nog niet genoeg zynde om den nood der penningen te vervullen, zoo zyn de beklemde mejeren enige jaaren daarna zelfs by relolutien gelaft om nog merkelyke penningen aan de Provincie op te fchieten, het gene in 't vervolg breedvoeriger, en naukeuriger zal aangetoont worden.
Dat nu in het Omlander Landrecht, het welke in het zelve jaar, en in dezelve maand, als de bovengemelde Staatsrefolutie, namelyk in oétober 1601 is vaftgefteld, en tot een wet geworden, geheel geen gewag gemaakt word van het contract van beklemminge, maar wel van verhuuringe der landen, waarby de behuizingen, zoo op dezelve Honden , volgens taxatie wierden overgenoomen (2) daaruit kan veilig opgemaakt, en beflooten worden, dat toen ter tyd het contract van beklemminge genoegzaam by de Geeltelyken alleen bekend, en de maH 4 niere
(2) De waarheid van deze Helling zal nader beveftiget worden in de 14de § door de verklaringe van het 48fte art. 5 de boek Omland. Landrecht.



i2o Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
niere van verhuuringen der landen, waarby de behuizingen volgens taxatie wierden overgenoomen, toen ter tyd de gebruiklykfte in deze Provincie zy geweeft. Op wat wyze egter deze maniere van verhuuringen der landen onder behuizinge, of onder taxatie in gebruik is afgefchaft, zal ick nu korrelyk zoeken te betoogen.
By de.droevige omftandigheden, zoo even aangehaalt, wierden door veele van de mejeren, welke voornemens waaren zich na elders te begeven, de landen, welke zy volgens dit contract in gebruik hadden, aan de eigenaaren opgezegt, waar van toen de behuizingen ook volgens taxatie voldaan, ep betaalt moeften worden, waartoe de landheeren , door de Coll. Casper de Robles uitgeput, niet in ftaat waaren , ftelden alzoo alles in 't werk om den mejeren, zoo wel door goede woorden, als door beloften te bewegen, dat dezelve by het landgebruik mogten verblyven, en ondervonden alzoo niet alleen het onaangenaame, maar ook het nadeelige van deze aart van vermejeringe: op dezelve wyze heeft het zich ook in onze nabuurige Provincie van Friesland, alwaar dezelve aart van vermejeringe zedert langen tyd onder de naam van Afkodpen bekend, mede zeer gebruikelyk is geweeft, toegedragen, zoo dat veele landheeren de onaangenaamheden daarvan ook hebben ondervonden, namelyk, dat dezelve door het veelvoudig opgeven der landen, en daar op gevolgde taxatiën, geruineert zyn geworden, waarover
f» Dat m het gefchreven Stadtboek van Groningen van 't jaar J425 zgveride boek cap, 7. en 8, van dit contract gewag gemaakt word, is niet ouwaarfchynlyfë.



Contr. van Beklemmings , en deszelfs Oorspronk. i 21
over U. Huber (&) zich in dezer voegen uicdruckt, V is
waar, dat dit is een praclyke van groten ver lange voor den landheeren, die in deze laajle tyden hoven mate zyn bezwaard, en veele geruineert door het veelvoudig opgeven der landen, en daarop gevolgde taxatiën, waardoor de landen dikwyls te fchande gemaakt, jae wel f eenemaal verloor en zyn gegaen, wezende exempelen, dat alle de landen onder de getaxeerde hehuizinge behoor ende tot voldade van de taxatie zyn verkop, en om het overfchot de verdere goederen der landheeren zyn aangetafl geworden, ook dat jemand twee duizend guldens, of meer voor de taxatie heeft moeten betaelen, en naderhand geen intrefzen van die zumma alleen tegens drie, ja tegens twee ten hondert, en veel minder uit de huure van de geheele zathe der landen heeft konnen maaken.
Niettegenftaande deze droevige voorbeelden , zoo is evenswei dezelve aart van vermejeringe, (om dat deFriefen geheel niet voor het erflyk uitdoen der landen zyn geweeft) (e) aldaar nog tot op huiden dezen dag in gebruik gebleven: onze landheeren daarentegen ziende, wat H 5 na-
ty) Hedendaagfche rechtsgeleerd, 2de boek 3711e hoofdfl: §. 25.
(O Hierom is het ook, dat by de Friefen geen erfpacht gevonden Vord,volgens getuigenifle van de Heer Z: Huber in Obi'erv. 36. rer. judicat. pag. 133. zeggende, huc accedit, quod nullus f ere contrectus apud nos iocatiom fit frequenüor , rurisfima vero empbyteufis inyeniatnr in Frifia. En om dezelve redenen hebben de Prielen Zich ook tegens Georg, Hertog van Saxen, aengekantet, toen hy voornemens was de leengoederen, en derzelver Cofiurnen, en ordonnantiën zoo als dezelve in Duitrchland gebruiklyk waaren, in Friesland in te voeren. F. Winsemiüs 13de boek zyner Chronic van Friesland Fol. 385. col. 1. Jac Perizonius in hiflo'ria faxuii 16. pag. 27.



i&i Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
nadeelige gevolgen uit deze aart van verrriejeringe konde voortfpruiten, en overweegende de billickheid des contracts van beklemminge, en dat hetzelve zoo wel voor den eigenaar , als mejer voordeelig was, hebben het voorbeeld van de Heeren Staaten ge volgt, en zoo haare landen onder beklemminge uitgedaan, waardoor de maniere van de landhoeven onder taxatie uit te doen van tyd tot tyd verdwenen, en het beklemrecht in diens plaatze wederom is ingevoert, en op deze wyze is het verhuuren der landen onder beklemminge algemeen, en de gebruikelykffe maniere van verhuuringe der landgoederen in deze Provincie geworden.
$. v.
Niet tegenftaande ik my in dezen de kortheid, zoo veel mogelyk,bevlytige,zoo kan ik evenswei met ftilzwygen niet voorby gaan, nog onaangeroert laaten het verfchil veeier onzer Rechtsgeleerden nopens het recht, dat de beklemde mejeren op de landhoeven hebben , doordien dezelve het contraél van beklemminge in zyn zamenhang niet genoegzaam hebbende doorgrond, en eenen geheel anderen bronader, als vooren is aangetoont, {tellende, den beklemden mejeren of te veel, of te weinig rechts toefchryven.
Die aan de beklemde mejeren te veel toefchryven, zyn de zulke, welke dit contraét willen afleiden van de erfpacht, of emphyteufis Romana: daar andere het contraét van Beklemminge tot de eenvoudige verhuuringe zoeken te brengen, en willen alzoo het recht der beklemde mejeren al te zeer befnoeijen.
Voor



Contr. van Beklemminge, en deszelfs Oörspronk. 123
Voor het tegenswoordige zal ik my niet ophouden om merken van onderfcheid tufichen het contract van beklemminge, en de erfpacht; als mede tufichen de beklemde, en eenvoudige zesjarige mejeren op te tellen, om dat ick in de volgende § bekwamer gelegendheid zal hebben om dit te konnen daarftellen: maar zal veel liever nagaan de redenen, waarom de Rechtsgeleerden tot deze beide uiterften overhellen. Dit gefchied om dat dezelve alle onze vaderlandfche wetten alleen uithetRomeinfche recht willen afleiden, en zoeken daarom ook alle verhuuringen tot de eenvoudige verhuuringe, of tot de erfpacht te brengen, zoo ook het contrad van beklemminge. Het is te bewonderen, dat op deze wyze ook by het Hof van Friesland is behandelt geworden de quseftïe over het contract, het welke Georgius, Hertog van Saxen, in den jaare 1505. opgericht heeft met Thomas Beukelaar, Jacob, Floris, en Derk Wyngaarden, waarover verfcheidene oneenigheden zyn ontftaan tuflchen de Heeren Staten van de Provincie van Friesland, en de Billuiden, zoo dat in den jaare 1614, 1624, en 1628 zwaare procedureu over dit contract zyn gedreven; hetzelve heeft mede plaats gehad by het contrad van Afkoop van de Bruikma der kerklanden, het welke ook qu^eftie en proces tufichen de kerkvoogden van den dorpe Sixbierum, en Mevrouw Anna van Idfinga en conf. veroorzaakt heeft. By het oprichten van deze beide contraéten waaren evenswei byzondere conditiën geflipuleert, gelyk uit de breedvoerige verhandelingen van J: van Zande (d), en Z: Huber (e) gezien
(4) Derde boek der gewysde zaaken tit. 6. def. 10. pag 25S. en volgende.
(e) Obferv- 36. rerum judicat. pag. 130. & Sequent.



124 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
zien kan worden, en uit welke verhandelingen teffens geblykt,dat voorzeide verhuuringen, nog met de eenvoudige verhuuringen, nog met de erfpacht overeenftemden. En zoo gefchied het in meer gevallen, waar enige over eenkomft gevonden word, zoo worden, by voorbeeld, de thinsgoederen met de erfpachtgoederen om dezelve redenen vermengt, niet tegenftaande by dezelve een merkelyk onderfcheid plaats heeft (ƒ). Hieruit ziet men dan, dat de altoosduurende verhuuringen, en die voor langen tyd, van de erfpacht moeten onderfcheiden worden, waarom ook Brunneman (g) te rechte zegt, licet autem do&ores hodie confundant emphyteufin cum locatione ad longum tempus putarem tarnen adhuc aliquam diffèrentiam manere. En dieshalven doet men veel vooizichtiger om de altoosduurende verhuuringen, en die voor langen tyd, waartoe ons Beklemrecht mede behoord, wel van de erfpacht te onderfcheiden, en dezelve niet uit de Romeinfche wetten, welke geen meer zoorten van verhuuringen , als de eenvoudige verhuuringe, en de erfpacht kend, na te lpooren, en dit moet zelfs S: Stkyk (b), die een groote voorftander van het Romeinfche recht is geweeft, (0 bekennen, als hy zegt, fic itaque emphyteufis tam locatio perpetua, quam conduBio perpetua in jure noflro dicitur, fed caveas, ne inde locationem illam perpetuam eruas, et inde fimplicem emphyteufin ex\ Jiruasy
(f. J. Schrassert tit, i. §. 7. de cenfu dominico et convent. (g) ln Comment. ad ff. Lib. 6. tit. 3. ad Leg. uit. not. 6. (ó) uf. modem. ff. tit. locat. conduft. §. 50. 0') Z) n voorrede of d;scurfus prseliminaris ff. de ufu et auctoritate juris Romani in foris Germanise bewylt dit genoegzaam.



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk: t 25
firuas, quod tam fieret, fi fundamenta ejus ex jure Romano erueremus.
Niemand moet egter denken, dat ick de Romeinfche wetten hierdoor in 't geheel verwerpe, en diens gebruik m ons Neerland ontkenne, geenzins! want dezelve zyn by onze voorouderen in groote achtinge geweeit, ook zyn veele van hun overgenoomen, en tot wetten gemaakt, zoo dat wy deze zonder kundigheid in het Romeinfche recht te hebben, niet kunnen verklaren, en hier omtrent is aanmerklyk het geene de Heer L: P:van Spie. gel Q) zegt, namelyk bet lydt dan geen tegenfpraak of de Romeinfche wetten zyn onder de Frankifcbe Vorften van Klovis af, tot den laaften toe , en gevolglykook by den anvangh der Graafelyke regeringe, in hooge achtinge geweeft, en derzelver gebruik was, in armoede onzer vaderlandfche wetten, van die noodzaaklykbeid, dat bet der moeite wel waardig was voor de ingezetenen eene volkome kennis daarvan te bekoomen: waarom ik ook geenzints twyfele of men heeft die rechten in de fchoolen, welke in verfcheide fieden waren opgericht, onderweezen.
Maar egter hebben wy ook veele wetten, welkers oorfpronk notoir van de Duitfchers moet hergeleid worden (/) by voorbeeld de Leenen, (welkers oorfpronken gefchiedenisze by W: Robertson (*) kan gelezen, en
nage-
1 Verhandelinge over den oorfp. en hift. der Vaderlanfche rechten 3de HoofdlTuck §. 4.
(0 zie het eerfte deel der verhandelingen van ons genootfehap pro ïxcolendo jure patrio pag. 325.
O) Hiftorie der régering van Keifer Karei den vyfden.



12.6 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
nagezien, worden,) als mede het recht omtrent de laargoederen, welke van oude tyden af veele zyn geweeft in de Provincie van Gelderland, en voornamelyk in het Graaffchap Zutphen, en het Quartier van Veluwe , zoo vind men aldaar, (zegt Schrassert) («) inter diverfas fpecies confuetudinum, an welkers obfervantie CantzIer en Raaden in adminifratione juftitia door Keiler Carel by de Cancell: ordon: de anno 1547* art. 27. gead/lringeert werden ook het laatrecht, het welke mitsdien toen al in trein, en bekend, en van deze Provincie, insgelyk in den omtrek van IVeftphalen behorende, van de Saxen uit het jus Saxonicum, als haar moederrecht , ontleend, en overgenoomen was. Füeke Sjoeri s (0) getuigt, dat de oorfpronk der aloude befchrevene Friefche wetten in die der Frankifche, en Salifche te vinden zy. In onze Provincie zelfs zyn nog menigvuldige overbiyfzels der Duitfche gewoontens en rechten, waarvan in de aanleidinge tot de Groninger Rechtskennis (ƒ>) onder anderen tot voorbeelden worden aangehaald de eigenluiden, de wyze van ftraffen der misdaaden, en de maniere van rechtspleginge, &c. Verders ftraalen de voetftappen der Duitfche gewoontens, en rechten nog door in de onherroeplykheid der huwelyks voorwoorden, in onze wynkoopen, in de ouderlyke voogdye over de kinderen, in de Leere van de eenkindfchap, in de mansvoogdye over de vrouw,*(#) &c.,ja indien ick de verdere hoofdftukken
on-
• («) 5de deel zyner Confult. en advyf. cap. 29. n. 15. (0) in de befchryvinge van Friesland ifte deel pag. 444. (f) nadere bedenkingen No. 2. §. 4- pag. 427(?) H. de Groot Inleid, tot de Holl: Rechtsgel. eerfte boek 5de! deeln. 31. pag. ai;



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. i 27
onzer vaderlandfche rechtsgeleerdheid wilde doorgaan, zoude ik hier nog menigvuldige voorbeelden konnen byvoegen, en aantoonen, hoe volmaakt onze rechten in veele ftukken den geeft der Duitfche wetten dragen, en van de Romeinfche grondbeginzelen, als het licht en de duifterniffe verfchillen t maar overdenkende , dat de Heer L: P: van der Spiegel, een waardig lid van ons genoodfchap, in zyne uitmuntende verhandelinge over den oorfpronk.en hiftorie der vaderlandfche rechten, genoegzaam bewezen, en daar gedaan heeft, wat invloed de Duitfche wetten op ons vaderland hebben gehad, zoo achte ick het onnodig, en teffens overtollig te zyn, om dit breedvoeriger te betoogen.
Dit dan vooraf te hebben aangemerkt, zal ick in de verhandelinge over het contract van Beklemminge niet tot de Romeinfche, maar Duitfche wetten myn toevlugt neemen, te meer, om dat by deDuitfchers een gelykformig contraét, en aart van vermejeringe der landgoederen plaats heeft, en ten dien einde voorgenoomen bebbe het Bruinswykfche mejerrecht van ftuk totftukby het beklemrecht te voegen, daarmede te vergelyken, en het Iaafte uit het eerfte zoeken op te helderen.
S. VI.
Myn befteck, waarna ick dit vertoog af te handelen < /oorgenoomen hebbe, bepaald zich alleen om het recht Ier beklemminge, het welke alle zes jaarendoor gefchenk e geven vernieuwt moet worden, en door de Heeren ïtaaten volgens derzelver refolutien by deze Provincie is raftgefteld, te befchouwen; terwyl dit de grond is, waaruit



ia8 y Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
uit als dan de byzondere handelingen, welke enige eigenaaren met hunne mejeren onder de naam van beklemmingen, of vafte beklemmingen hebben opgericht, konnen afgeleid worden.
Door het contraSl van Beklemminge dan verftaa ik eene huuringe en verhuuringe , waarhy aan jemand landeryen om die erflyk te gebruiken worden uitgedaan, gemeenlyk onder een bebuizinge, met bedinge, dat de mejer ,s jaarlyks een evengelyke huure betaale , de fchaltingen en laflen op het land leggende over zich newe, en alle zes jaaren het contract door betalinge van propinen of gefchenck vernieuwe , blyvende den vollen eigendom by den verhuurder.
Deze befchryvinge legge ik alzoo tot een grondflag myner verhandelinge, dezelve zal ik nu van ftuck tot fiuck ontleeden, en de waarheid daarvan zo klaar, duidelyk, en eenvoudig, als my mogelyk is, aantoonen.
lek befchryve dan dit contract, als eene huuringe en verhuuringe, om dat hier de wezentlyke eigenfehappen van huuringe en verhuuringe plaats hebben, als de overeenkomt!, tuffchen den eigenaar en den mejer, verhuurde landen, en een bepaalde huure voor dezelve: evens7 wel kan dit contract niet tot de eenvoudige verhuuringe gebracht worden, gelyk eenige rechtsgeleerden willen beweeren met deze gevolgtreckinge , namelyk, dat of fchoon de maniere en wyze, waarop de landen aan de boeren, of mejeren in gebruik worden gegeven , in alle geweften niet eene en dezelve is, dat doch merendeels de gemeene oorfpronk uit de huuringe en verhuuringe moet afgeleid worden, doordien een ieder zyn goed zoo hoog en laag, en op zulke conditiën mag verhuuren, als met de huurder



Contr. van Beklemminge, en dëszelfs OoRsprónk. i 2$
der kan overeenkoomen: dit is in zoo verre wel waar, dat het contract van beklemminge zynen oorfpronk aan de eenvoudige verhuuringe verfchuldigt is, maar hier by moet teffens aangemerkt worden, dat door de voorwaarden, welke een eigenaar met zyn mejer opricht , het recht daaromtrent, zoo wel wat de tyd, als ook omfhndigheden betreft, zeer veranderd word, gelyk de Heer D: G: Struisen in zyne breedvoerige verhandelinge dt jure villicorum genoegzaam heeft aangetoont. Zoo is het ook met de mejeren gelegen, welke door het beklemrecht byzondere voorwaarden , en daaruit voorttloeijende byzondere rechten verkregen hebben, en dté kan klaar geblyken, als men inziet de Staatsrefolutien op de beklemde mejeren in deze Provincie gearrelfeert, zoo dat het contact van beklemminge.niet tot de eenvoudige verhuuringe kan gebracht worden, want
ten eerfien, heeft de mejer op de beklemde landen de behuizinge in eigendom: (§. 7.) het welke van de eenvoudige zesjaarige mejeren niet kan gezegt worden.
ten tweeden, de beklemde mejeren kunnen boven de eerft ingeheide huure niet worden verhoogt: (§. 8.) waar van de eenv oudige zesjarige mejeren menigmaal het tegendeel ondervinden.
* ten derden, zyn alle laften, die op de landen leggen, altyd ten lade van de beklemde mejeren: (§. 8 in fin:) echter dat dit by de eenvoudige zesjarige mejeren altyd geen plaats heeft, is een jder genoegzaam bekend.
ten vierden, het contra ü van beklemminge moet, naer zyn aert, zoo men er niet duidelyk afllapt, alle zes jaaren door propinen of gefchenk te geven, vernieuwt wor-
IIL D. I den:



130 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
den: (§. 9. én 10.) zulks gefchied niet by de eenvoudige verhuuringe. ,
ten vyfden, is het beklemrecht een erfrecht, en gaat over tot de kinderen , kindskinderen : (§. 11.) dog de eenvoudige verhuuringe neemt altyd met de bepaalde tyd een einde.
ten zesden, voor het recht van beklemminge worden merendeels kooppenningen gegeven.: (§. 11. n. 5.) het welke by de eenvoudige verhuuringe geen plaats heeft.
ten zevenden, zoo kan de opzegginge van het landgebruik na welgevallen van den eigenaer alle zes jaaren aan de beklemde mejeren niet gedaen worden: (§. 14.)maar wel aan de eenvoudige zesjarige mejeren gefchieden.
Uit dit gezegde geblykt dan, dat het contract van beklemminge van de eenvoudige zesjaarige verhuuringe niet alleen in veele ftucken verfchillende is , maar ook meer in zich bevat, als een eenvoudige verhuuringe, en het woord beklemminge, zoo als in de 3de §. is aangetoont, beveftigt dit ook genoegzaam , en daarom word de beklemminge ook in een Staatsrefolutie van den 12 Jan. 1629 uitdruckelyk onderfcheiden van de zesjarige verhuuringe de corpus landen tot Effen zullen mede beklemmet, en voor zes jaaren voorden verhuurt, in de 14de §. zal dit nader aangetoont worden. Bovendien zoo is de Rentemeefter Provinciaal door de Heeren Staaten f>) ook gelaft om fchiftinge te maken tufichen de vrye, en beklemde landen, en dezelve onder verfcheidene capita te boek, 01 in rekeninge te moeten brengen. Hier uit befluice ik dan, dat het contraét van Beklemminge in de grond niets
an-
(r) Staatsrefol. van den 25 Oótober 1714.



CoNTR. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. r 31
anders is, als een altoosduurende verhuuringe , waaran de eigenaer zoo wel, als ook de mejer verbonden , en als vair. gehecht zyn. De altoosduurende verhuuringen» zoo ook het contract van Beklemminge, moeten echter zorgvuldig van de erfpacht onderfcheiden worden, waarvan J. Cujacius(V) zegt, alii agri fufcïpïuntur perpetud Condublionis jure , nam et locatie- fieri potefi in perpetuum , hoe genere fufcipiens non fit dominus , nee quafi dominus, et ita oportet feparare perpetuarios conduclores ab emphyteucariis. Dog enige Rechtsgeleerden zyn van meninge, dat de altoosduurende verhuuringen de natuur van erfpacht aannemen, onder anderen S. van Leeuwen, (V) als hy zegt , ceterum quod a quibusdam alia dicatur, qua ad eer turn tempus, alia qua in perpetuum initur, proprie ad locationem non pertinet, fed in alium comratlum tranfit; emphyteufin nimirum. Na dit gevoelen dan zoude men het contract van beklemminge tot de erfpacht moeten brengen : roaaT het onderfcheid tusfchen de erfpacht , en het contract van beklemminge is te groot, dan dat ik my by de zulke kan voegen, want
Eerfielyk, zoo is bekend, dat de erfpacht oorfpronkelyk isingeftelt, op dat de landen, welke onbebouwt, of uitgearbeid zyn , beter en vruchtbaarder mogen worden: daar en tegen worden in beklemminge gedaen de allervruchtbaarfte landen.
ten tweeden, zoo kan de beklemde mejer niet tot de verbeteringe, waartoe een erfpachter verplicht was, maar wel tot een behoorlyk gebruik geconftringeert worden.
I 2 ten
C.S) ad tif. Cod. dc jure emphyt. pag. 233. (?) Cenf. ibrens. Lib. 4. cap. 22. n. 4.



13a Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
ten derden, de pacht word betaeld tot erkenteniiïè do. minii direéti , of van de beheerdheid , gelyk men het noemt, en is dikwyls veel minder, als de vruchten na gedaane verbeteringe konnen bedragen: maar het geld, dat de beklemde mejer betaeld , koomt by het aengaan van het contract, merendeels overeen met de waardye van het profyt, dat uit de landen kan gemaakt worden.
ten vierden , de erfpachter heeft den halven , of nutlyken eigendom , waar uit hy aanfpraake heeft op alle bezitters, in wiens handen het goed zoude mogen zyn : maar de beklemde mejer heeft geen nutlyken eigendom, en wat het landgebruik aangaat, geen voorrechten boven andere mejeren.
ten vyfden, de erfpacht word verlooren, als in drie geheele jaaren de pacht niet is betaeld, of van kerkgoederen in twee jaaren: doch met de beklemde mejeren is het geheel anders gelegen, want als die drie jaaren huure ten agteren zyn , zoo gaat daardoor de beklemminge niet verlooren ; en by het beklemrecht word geen onderfcheid gemaakt tuffchen kerkelyke, en andere goederen. Alzoo dat het contract van beklemminge niet tot de eenvoudige verhuuringe, nog tot de erfpacht, maar tot de altoosduurende verhuuringe moet gebracht worden , vermeene ik hiermede genoegzaam te hebben bewezen.
Het Brunswykfche Mejerrecht.
Van het Brunswykfche mejerrecht geeft ons D: G: Sturen (u) volgende belchryvinge , quod fit locatio conduc-
tiot
(«) in comment. de jure villic. cap. 2. §• 11. pag. 57.



Conté, van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. 133
tio, qua colono pruedium hereditario jure utendumfruendum conceditur, ea lege,ut annuam et uniformem mcrcedem vel operas prceftet , atque onera et trihuta fundo impo/ita, flatoque tempore contratlum, foluto laudemio, renovet, pleno dominio penes concedentem manente. Uit deze befchryvinge , welke J: C: Claproth (ü) en Goeijel (ra) als zeer accuraat aanpryzen, kan opgemaakt worden , dat dit mejerrecht ook meer in zich bevat, als een eenvoudige verhuuringe, waarom ook de eenvoudige verhuuringen in de Calenbergifche conftitutien (x) tegenovergefteld worden den gütern , vuelchen ein mejer oder zinsrecht anklebet, en dit word ook van Ant: R appel (y) beveiligt, zeggende, es erhellet, dafz folches mejerrecht etwas mehrens , als eine jlechte location importiere. Tot een bewys kan ick hier nog by voegen de woorden zoo wel van de Brunswykfche Lands: abfcheid, (z) de anno 1597, §.19» iven fich die armen bauersleute, •wie aufrichtigen , frommen mejern und guten hausvdttern gebuhret, in den nechfl ver gangenen jahren gehalten , vierden fie hey der mejerfichaffi hillig gelaffen, als ook van de Gandersheimfche conftitutien, (a) den mejer •wofern der mejercontracJ nicht ein widriges mit fich I 3 hrin-
0-0 de prad. ruft: pag. 181.
(w) tract. de jur. et jud. ruftic. cap. 2. §. 13. pag. 87. 00 vierde deel 5de cap. von mejer und pachtcontr. pag. 118,119. (y) von erbmcjerrecht cap. 7. n. 189. pag. 155. (2) Das -mort abfcbeid (zegt J. G. Estor. burgerl. rechtsge!: der teutfchen derde bock §.46920 bat mancherleibedeutungen ,geflalt fulcbes
fio viel heijfit, als ein richterlicher ausfprucb, der fcblufs eines
Reicbsy Creijjes , landtages (ge. en 111 deze zin word het hier ook gebruickt.
0»; $• 24-



i 34 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
hringet, nicht zu verdoffen. Evenswei zoo moet dit mejercontraér. met de erfpacht ook niet vermengd worden, die mejergïiter, zegt Hanius, (£) find nichts anders als pachtgüter zu confideriren , und insgemein tiach denen jahren , wie das miftrecht gebet, als von 3, 6, und mehr jahren eingerichtet, welche mejers kei■ne weitere rechten, als ein condutlor , oder miethman, auch die mejergütern keine weitere prarogativ vor denen pachtgütern fich zu erfreuen, und sind also die tnejergüter ven denen erhzins , oder erhmejerguter (empbyteu/ï) gdntzlich unterfchieden. Bovendien zoo heeft de Heer C: H: Horn in zyn verhandelinge, de prarogativa morum Germanist in concurfu cum legibus receptis, overvloedig daar gedaen het merkelyk opderfcheid tuffchen de Duitfche erfverpachtingen , welke zy erbleihen noemen, en de Romeinfche emphyteufis of erfpacht. Opmerkejyk, en lezenswaardig is het gene , dat F: G: von BürI (V) hier van zegt, namelyk meines hedunckens ift es alfo gantz vergehlich zu unterfuchen , oh der mejercontraêï por eine emphyteufin, oder vor eine locationem conduElionern zu halten, indem er bald diefer, hald jener in dem ei- ■ item, oder dem andern fiuck nehe, und doch mit keiner vb'llig Uber einkommt, sondern wie alle verleyhungen der bauergüter in Teutfchland, seine besonder e natur hat, die allein aus den Teutfchen rechten, und gewohnheiten beftimmet und erörtert werden musf. Folglich handelt man am befien, wenn man, ohne sich bey solcher, algemeïnen vergleichungen mit denen Romifchen con-
trac-
Q) de jure colonario cap. 7. n. 180. pag. 149.
gbhando yon denen bauer-gütern cap. 31. pag. 451,



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. i 55
traclen auffzuhalten, die eigenfchafften einer jedweden verleybung, das ift, die rechte und verbindlichkeiten des herrn und des hauern vor fich , und nach maafs gahe der teutfchen anornungen hctrachtet, und blofs nach fol' cher richtfchnur die vorkommende ftreitigkeiten ent fcheidety zu dem fremden Romifchen Recht aber nicht eher feine zuflucht nimmt, als bifs alle einheimifche grimde der entfcheidung fehlen.
S. VIL
Op de beklemde landen Haan gemeenlyk behuizingen, welke aan de beklemde mejeren in eigendom toebehooren; doch de ondergrond behoord aan de eigenaeren , even eens als huizen , die op pachtgrond ftaan , en zyn ook voor de huuren, en gefchenken verbonden, en dit is ook volgens de Staatsrefolutien van den 14 April, den 10 Juny 1671, den 1 Meert 1678 , en rapport van verhuuringe 1686 , alwaar gedicleert word , dat zoo mejeren onder de macht van creditoren vervallen, de beklemminge niet zal mogen werden verkogt, als onder voldoeninge der agterftallige huure met behoorlyk gefchenk. Doch niet tegenftaande de behuizingen aan de beklemde mejeren behoren, zoo zyn zy echter niet bevoegd om de behuizingen buiten voorkenniflè en confent van de eigenaeren te vermeerderen, of te vergrooten. (d)
Dit is ook rechtens by het contract van Afkopen in Friesland, dat de mejer de behuizinge, welke hy volgens I 4 taxa-
fd) Inftruft. van den Rentem. Provmc art. 50. StaatsreC vaa den 13 May 1669.



136 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
taxatie heeft overgenoomerj, niet mag vermeerderen, of vergrooten zonder kenniffe en confent van den landheer, en in gevalle zulks gefchied, zoo kan van het vergrotede , of vermeerderde geen taxatie geëifcht worden, fj?) Enige Rechtsgeleerden willen beweeren, dat tuffchen het Contract van beklemminge, en de eenvoudige zesjaarige verhuuringe geen onderfcheid zy , als alleen, dat aan de beklemde mejer de behuizinge in eigendom behoord, waarvan hy, als het landgebruik hem opgezegt word, taxatie kan eifchen, daar het anders zoude heeten, quod folo injedificatur , folo cedit. Dat het contract van beklemminge van de eenvoudige verhuuringe in meerere delen, nis om taxatie van de behuizinge te konnen eifchen, verfchild, is in de vorige §. reeds betoogd, daarenboven is dit een argument van weinig aanbelang, want de beklemde mejeren hebben de behuizingen niet volgens taxatie overgenomen , maar door koop verkregen , en zomtyds twee, drie , vier , ja tienmaal de waardy van de behuiginge betaelt ; dieshalven moeften de beklemde mejeren ria verloop van zes jaaren , indien men veronderfteld, dat het beklemrecht alleen daarin gelegen zy, om taxatie der behuizinge te konnen ehTchen, ook alleen met de taxatie der behuizinge te vreeden zyn , het welke zomtyds het tiende deel van haar beklempenningen zoude uitmaken, en bedragen. En bovendien waarin zoude dan beftaan het beklemrecht der landen, die met geen behuizinge bezwaard zyn , welcke by deze Provincie menigvuldig geweeft zyn? (ƒ) ja dit kan nog hedendaags uit de conditiën
O) U.Hubf.r hedend. rechtsgel. sde bock 37fteH00fd1t.il. 30.31, (ƒ) Staatsrcfol. van den 13 Jan. 1629, en den 8 Meert 1Ó67.



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. i 37
tien der verkopingen van de Provincie landeryen, die van tyd tot tyd gefchied zyn , gezien worden , welke conditiën eerftden titel voeren van beklemde, en vrye landen, en dan byde beklemde landen genoteert word, of dezelve behuisd zyn,dan niet,bygevolg kan het beklemrecht der lofTe landen niet beftaan in een recht van taxatie der behuizinge te konnen eilïchen , doordien de landen onbehuisd zyn ; ook in geen recht om een behuizinge op de beklemde landen te mogen zetten, terwyl zulks uitdruckelyk verboden is in de conditiën, waarop de Heeren Staaten de beklemmingen der lofTe landen hebben verkogt , want zoo luiden de woorden, fo jemand geen Provincie mejer wezende enige Provincielanden NB onder zyn behuizinge en gebruik van landen mede wilde beklemmen, zullen de Provincielanden met geen meer behuizinge bezwaard mogen worden als tot zulken pryze, als daar nu voor de beklemminge betaeld zullen worden (g) Alzoo dat de mejer , welke enige Provincie onbehuisde landen onder zyn behuizinge en gebruik van landen in beklemminge neemt, dezelve met geen behuizinge mag bezwaren , of hy moet de kooppenningen , zoo hy aan de Provincie betaelt heeft, noch eens voldoen. Ook kan ik hier nog byvoegen, dat, als de beklemde mejer zonder defcendenten natelaten koomt te verfterven , de beklemminge , als dan gezegt word , vervallen te zyn; indien nu het beklemrecht alleen beftond om op de beI 5 klem-
(g) Extraö uit de befognes van de verhuuringe van de Kloofterland. over de jaaren 1629. 30. 31.32. ter Prov. Secret. beruft. pag87. condit. en art. op welke enige voorgeftelde Prov. landen ouder behuilinge zyn beklemmet geworden art. 3.



Ï38 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
klemde landen een behuizinge te mogen zetten, of, gezet zynde, in cas van opzegginge, daarvan taxatie te kunnen eisfchen,dan moefte immers volgen, dat in dezen gevallede behuizinge aan den eigenaer verviel, daar doch de daaglykfche ondervindinge ons het tegendeel leert. Ick zal my hierover niet breedvoeriger inlaaten , eensdeels, om dat ick vermeene deze misvattinge der rechtsgeleerden hierdoor genoegzaam wederlegt te hebben , anderdeels, om dat myn gezegde door de 1 ide en 14de §§ noch nader beveiligt zal worden.
Het Brunkwykfche Mejerrecht.
Volgens mejerrecht hadde de mejer ook de behuizinge in eigendom, gelyk zulks J: P: Ludewig (h) betuigt,
in Brunsuicenfi pago id fere in legem ivit, ut fere adificio* rum dominia fint penes mejerum. Idem etiam judicium eft de reliquis rei agraria inftrumeniis , pecudibus, jumentis , ovium gregibus, ceterisque, quce venire felent veconomis nomine inventarii, en dit beveftigen ook de landswetten , als de Bruns: Landt: Abfch: de anno 1601. §. 23. die gebaude und befferung, wie auch im lande gaar und gail (7) ftehen nicht den gutshern, fondern den mejern zu. Es wird die feuerftdtte famt denen andern gebduden, auch was am vieb und andem mobilien vorbanden, zu gelde geflagen, und denneuen mejer verkaufft. Deze behuizinge , en verdere goederen zyn
ook
(,*) de jure cliënt. Germ. Sea. 3. cap. 8. pag. 416.
(i) Gail beteikend meft, ea gaar het voordeel, dat men van de meft te vervvagten heeft. Zincken rechtliche Wirthfchaftsfatze und eautelen $. 145 pag. 56.



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. i 39
ook voor de huuren , en gefchenken verbonden, want zoo luid de Conftitutie van den Hercog Anton Ulrichs de anno 1707. dafs die f'dmtiiche guter der er mejer uni 'colonorum denen gutshern ratione der mejerzinfen pro tacita hypotheea obligirt, und dafern bey creignenden concurs dergltichen ruckftdndig , folche in denen prioritdt urtheln, neb ft denen erbzinsgefdllen , lehngeldern, und dergleichen, fo fort nach den oneribus publicis gefetzet, und ubrigen credit oren praferiret werden follen. Het zelve vind men ook in der Sifft-Hildesheimifchen hofsgerichtsordnung. (T) Verders mag de mejer de landen ook met geen meer behuizingen bezwaaren buiten kennisze van den eigenaer , es folie hinfuro auferhalb nothwendigcn gebliuden hein mejer , ohne des gutsherrn bewilligung bauen (/).
§. VIII.
Van de beklemde mejeren word voor het gebruik der landen 's jaarlyks een zekere bepaalde huure betaeld, die altyd dezelve blyft, en niet vermeerdert en word, al is bet ook, dat de landen veel beter zyn geworden, en daarom word ook in de aenleidinge tot de Groninger Rechtskennis (m) gezegd, bet koomt egter bedenkelyk voor, of een man buiten confent van de vrouw wel een verhuuringe van haar goed mag ingaan, welke word genoemt een recht van beklemminge, kragt welke enig goed wori verhuurd onder beding , dat de mejer NB. nooit in da
hun-
06) tit: 34. 5. 19.
00 Brünsw. Landt: abfch. de anno 1597. §. 19. Qa) nader bedenkingen No. 2. j. 9.



140 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
huure mag worden verhoogd, waarby gcmeenlyk hoomt, dat de mejer een huis op het land mag zetten, en de landen daaronder gebruiken &c. Om deze redenen zyn de beklemde landen nooit aan de meeftbiedende, of by openbaare veilinge verhuurd: (s) daar doch de vrye landen door den Rentemeester Provinc: niet anders, als by openbaare uitmyninge aan de meeftbiedende mogten verhuurd worden, hier van luid het art: zy gelettet, dat de voorfchrevene vrye landen niet anders, als by openbaare uitmyninge aan de meeftbiedende na voorfchreven affixie, en kondiginge worden verhuurd, (p) Verders kan tot be-veftiginge dezes nog bygebracht worden, dat de Heeren Staaten den Rentemeester Provinc: hebben gelaft, om den beklemden mejeren van zes tot zes jaaren NB. in de vorige huure te doen continueren (ƒ>). Edog zoo de mejeren, uit confideratie van flegte tyden , of wegens onverwagte fchade, het zy door watervloeden, fterfte onder het rundvee , onvrugtbaare jaaren , en wat diergelyke meer kan zyn , verminderinge in de huure van de eigenaeren heb* ben ontfangen , zoo konnen zy by betere , en florifanter tyden, wederom op de oude huuren, en gefchenken worden gebracht, niet tegenftaande zy op haar beklembrieven , (waarin ook merendeels deze claufule gevonden word, dat zy nooit in de huure zullen worden verhoogd) fteunen , en zich beroepen , dit kan uit de navolgende
woor-
(«) ten zy, dat het vry geftorven landen zyn , en moeten alzoo ook,.als vrye landen aangemerkt worden. (*) Inftructie van den Rentemeester Prov: art. 52. (ƒ) gemelde inftmöje art. 31.



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oouspronk. 141
al
woorden der Staatsrefolutie geblyken, op het geproponeerde ter vergaderinge, hoe dat verscheidene beklemde mejeren door verval van tyden op geringe huure waren gebracht, en dezelve mejeren by betere, en florifanter tyden , fleunende op haar beklembriefen geen hoogér huure willen geven : waarop gedelibereerd , hebben de Heeren Staaten van Stad en Lande ver flaan en gerefolvecrd , dat alle beklemde mejeren zonder onderfcheid door de eigenaeren na 'gelegendheid van tyden en zaaken wederom op de Oude huure f>) en gefchenken zullen mogen werden gebracht, en in cas van weigeringe dezelve na gedaane opzegginge de behuizinge niet hooger , als fleen en holt over hoop liggende worden betaeld, en daar en boven de eigenaers ongehouden zyn de beklempenningen aan de mejers te refunderen. Maar hier ontftaat wederom eene zwarigheid, doordien enige rechtsgeleerden zich beroepen op voorbeelden, dat de beklem» de mejeren in huure zyn verhoogd geworden , by gevolg, zeggen zy, word van dezelve altyd geen evengelyke huure betaeld. Om alle woordenftryd te vermyden , zoo
diend
(q) van den 4 Febr. 1698.
(r) In deze Staatsrefolutie ftaat oude huure, en in de inftru&ic van den Rentemeester Provinciael art. 31. zoo even aangehaald, ftaat vorige huure , deze fpreekwyzen zyn eertyds veel gebruikt om daardoor aantetoonen, dat de verhuuringen na afloop van de bepaalde jaaren geen einde zouden nemen , maar met de bepaalde jaaren wederom vernieuwt moeften worden , zoo als Lennep in zyn verhandelinge von der leybe zur landpedelrecbt Tom: 1. Tit: 2. J. 14. zegt, andere pacbterenwurdeverfprocben , dafz fie nach aus. gang der mejerjabre auf anmelden van neuem belieben, oder be. mejerl werden folten , und zwar, wie folcbes bisweilen ausdrucklicb mit èeygefugt würde gegen den vorjgen alten zikss.



142 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het '
diend in de beantwoordinge van deze tegenwerpinge eerft onderfcheiden te worden, of de verhoogingen tot deeerft ingeftelde huure, of boven dezelve gefchied zyn.
Wat het eerfte geval aangaat, zoo konnen de beklemde mejeren, welke eerft verminderinge, en daarna tot de eerft ingeftelde huure verhoogd zyn geworden, evenswei gezegd worden, eenevengelyke, of vaftgeftelde huure te betaalen , om dat door de woorden van een evengelyke huure verftaan moet worden die huure , welke by het aangaan van het contract is bedongen , en waartoe de mejeren altoos verplicht zyn en blyven : by voorbeeld, een erfpachter betaeld een evengelyke pacht, dit is niet te zeggen , dat aan de erfpachter by flegte tyden nooit een gedeelte van de pacht word geremitteert, maar dat de eerft ingeftelde pacht het fundament is , en blyft zoo lange de pacht duurd: zoo is het ook by het contract van beklemminge gelegen, namelyk, deeerft ingeftelde huure, by het aangaan van het contract bedongen, is de grond, zoo dat die huure door die eigenaer niet kan verhoogd, nog door den beklemden mejer laager gefield worden, ten zy zulks met Wederzyds genoegen gefchied. En om deze redenen hebben de Heeren Staaten de even aangehaalde refolutie ook genoomen, dat de beklemde mejeren, verminderinge in huure verkreegen hebbende, ook wederom op de vorige, of eerft ingeftelde huure konnen werden gebracht.
Wat het tweede geval betreft, namelyk, of de beklemde mejeren ook wel boven de eerft ingeftelde huure verhoogd zyn geworden? hieromtrentmerkeik eerftelykaan, dat de beklemde mejeren in 't gemeen genoomen, zedert
den



Contr. van Beklemmt^te,en deszelfsOorsPronk. 143
den aankoop der beklemmingen tot nu toe, aan de Provincie niet boven haar eerft ingeftelde huure betaeld hebben; en ten tweeden, zoo er voorbeelden zyn, dat beklemde mejeren boven de eerft ingeftelde huure verhoogd zyn geworden, zoo moet, mynsbedunkens, wel in acht genomen , en onderzocht worden , of de zulke ook by het contract van afkopen gebleven zyn , en wel ooit een beklemrecht hebben gehad , en indien zulks konde bewezen worden, waaran ik echter grootelyks twyfele, dan vermeene ik, .dat de Heeren Staaten zulks zekerlyk hebben gedaen tot compenferinge der gedaane remiffèn; by voorbeeld , als de beklemde mejeren by flegte tyden remis van enige jaaren huure van de Heeren Staaten hebben verzogt, en hetzelve geobtineert, onder conditie , dat zy by betere en florifanter tyden jets meer in huure zouden geven om het verleende remis daarmede te compenferen: of de mejeren konnen ook door haar fchuld, het zy door zuimachtigheid in het betaalen der huure , of door het misbruik der landen veroorzaakt hebben, dat het landgebruik aan haar konde opgezegt worden: ofzy konnen ook jets tegens het beklemrecht hebben begaan, door het niet betaalen der gefchenken, of door de overdragd van het landgebruik zonder confent en voorkennisfe der landeigenaeren, of jets anders, waardoor de Heeren Staaten recht hadden om de mejeren te konnen verdry ven, in welke gevallen dezelve liever de verhooginge aan de mejeren hebben willen opleggen, dan, haar recht, na de woorden van de wet, hier omtrent uittevoeren. Het is ten minften zeker, dat de Heeren Staaten geen recht hebben, of gehad hebben, om de beklemde mejeren zonder oorzaak boven



144 Rechtskundige" Aanmerk, en Bedenk, over het
ven de eerft ingeftelde, en by het aangaan van het contract bedongene huure te verhoogen, het welke eenjder, welke dit contracT: in alle zyne byzondere omftandigheden gaade {laat, zal moeten toeftemmen.
Deze vaftgeftelde huure moet 's jaarlyks in vry geld betaeld worden, zomtyds ook met byvoeginge van boter, kaas, ganzen, hoenders en diergelyke; ik zegge vry geld, om dat de mejer niets kan aftrekken, of in rekeninge brengen aan den Landheer, want de Iaften * die op de landen leggen,als fchattingen, verpondingen, onderhoud vandyken, en dammen, zylfchot, en diergelyke zwarigheden meer, moet de beklemde mejer dragen.
Het Brunswykfche Mejerrecht^ Gelyk dan de huure by het ingaan van het contract van beklemminge bedongen niet verhoogd word , zoo is het ook by het mejer contract, folvitur penfio. quadam, zegt S. Stryk (ƒ), ct colonis der mejerzinz , et quidem in uniformi quantitate , qua non facile augetur, licet vel maxime melioratum fuerit pradium , en dit bevefiiget ookANT. Kappel,(Y) alshy zegt,der gutsherr hatnicht macht die pension zu fteigern , melch.es letztere denen mejer-gutcrn eine neue verwandnus giebet mit denen erbzinszgutern. Dat de eigenaeren in de meefte Provinciën van Duitfchland verboden is, om de huure, volgens mejerrecht bedongen, te verhoogen, leeren genoegzaam de getuigeniffen , welke D: G: Struben («) aanhaald ,
doch
(ƒ) us: modern; ff. lib. iq. tit. 2. §. 28. 00 von erbmejerrecht cap. 7. n. 184. pag. 155(«O de jure villicorum cap. 4. §. 2. zie ook de mejerordn; fur das Furftenthum Calenberg von ia May 1772. cap. 3. §. 1.



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. i 4 3
doch terwyl zy te wydlopig zyn om dezelve hier woordelyk ter neer te zetten , zoo gaa ick dezelve met ftilzwygen voorby.
By dit mejercontracl: is dog jets byzonders gebruikelyk , namelyk dat de mejer wegens onverwagte fchaadè remis kan verzoeken, het welke hem gegeven moet worden , mits hy vroegtydig aan den eigenaer kennisze geeft om de geledene fchaade in ogenfchyn te konnen nemen, want de wet zegt , (v) wofern fie wegen miszwachs, heerzugs, hagel, und m'dufe-jahr oder f onfijn , welchés fie so offt es fichzutragt, zu rechter zelt anmelden, uni den augenfehein einzunehmen bitten follen , nichts erhebliches und beweisliches dawieder einzuwenden haben. Over de reden, waarom deze wet in 't jaar 1507gemaakt zoude zyn, hebben de Rechtsgeleerden niet eenerley mee* ning, dog het gevoelen van F: C: von Buri (su) komt my het waarfcbynlykfte voor, welke hier omtrent eert aardige aanmerkinge heeft gemaakt, als hy zegt, allein, gleichwie diefe angegebene natur der mejergüter annoch unerwiefien ift , so ift es viel glaublicher, dafz die gemeine wohlfahrt , und die gejachte erhaltung der bauern die eintzige urfache gewefen ,weswegen in einigen Provinizen dasjen'tge , was zuvor in des herrn belieben geflanden, undwozu ihm nichts, als die billigkeit, uni die ihm felbfl nutzliche erhaltung feines mejers angetrieben , in eine fchuldigkeit verwandelt worden. Maar deze wet fchynt hart te zyn voor de eigenaeren, als de
///. D. K me^.
Cv) Brunsw: Landt: Abfch: de anno 1597 § 28. (w) abhand: von ,denen bauenigütern cap. 31 u. 8. lit. b. pag. 473-



146 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
mejeren by vruchtbaare jaaren het verleende remis niet wederom vergoeden moeiten, waarvan ik echter niets hebbe gevonden; dog debillickheid brengt zulks mede, dat, als by flegte tyden remis aan de mejeren moet verleent .worden,zy , byflorifanter tyden, en vruchtbaarder jaaren, zulks wederom vergoeden , waarom ook te rechte gedicteert word, fi uno anno remiffionem quis colono dederit cb fier Hit at em, deinde fequentibus annis contigit uber tas, nihil obeffedomino remiffionem: fed integram penftonem, etiam illius anni , quo remifit, exigtndam (x). De huure dan befbat niet alleen in geld, maar ook veeltyds in vruchten , zomtyds ook in vee , het welke nog den ouden Duitfchen Staat voorfteld , by welken het gebruik van geld zeer raar was. (y) Behalven de huure moet de mejer ook de lallen, die op de landen leggen, betaelen, aft experientia docet, zegt D: G: Sirubi.n, (2) et villicalia pradia tributis effe obnoxia, et folvi ea non a do-
minis, fed a colonis apparet ex his, villicalïa bona \
tributis effe obnoxia, qua maximam partem villici per- ■ pctuo jure gaudentes folvèbant, non vero meri conduclO' • res , utpote quibus haud eadem onera imponi queunt,, cum non iisdern fruantur commodis. Hodie nullum fu- ■ pereft dubium, quin tributa a folo villico exiguntur.
S. ix.
Behalven de vafigefteide huure moeten de beklemde mejeren by enige tyden ook gefchenken betaelen , het :
wel-
O) in Lege 15 § 3 fflocati. zie ook Averanii Interp. jur. lib. a cap. 1 § 8.
(y) S. Stryk uf. modern ff lib. 19 tit. 2 S 28. (z; de jure villic: cap. 6 5 4 & 5-



Cöntr. van Beklemminge , en deszelfs Öorsp'ronk. 147
tvelke van de vrylatingeder lyfeigene herkomdig is, want deze waaren, behalven de jaarlykfche afgaven, weljke zy mee geld , of aan vee , en koorn voldoen moeden, ook Verplicht, zekere dienden , als wagen- ploeg-fpan- eri handdiendeh, en diergelyke meer, te verrichten, welke perfoneele dienden by de vrylatinge der lyfeigene op dé landeryen zyn gelegt , en de praedationes perfonales gelykzaam totreales geworden, J: H: Boehmer (a) druckt zich hier over in dezer voegen uit, cum vero hac manumiffio non potuit non vergere in fummum dominorum prajudicium, a quibus agros cajdsque ruftici acceperant, fi a nexuomni in totum liberarentur, comeniens vifium fuit, id, quod olim ex fiatu perfiona debebatur, pradiis imponere, et in pofterum tanquam onus reale Opoffefforibus exigere (b~). Zulke prseltationes hebben de Geedelyken in deze Provincie ook by de vrylatinge der lyfeigene op hunne landeryen gelegt, zoo dat de gebruikeren derzelver, welke eerd hoefpachters, en naderhand beklemde mejeren zyn genoemt, in plaats van hand - wagen- ploeg- enfpandienden, gefchenken hebben moeten betaalen, en dat niet alleen by de zesjaarige inhuuringe, maar ook by het overdragen van haar recht, aan kinderen zoowel, als aan vreemden. De gefchenken worden in enige Staatsrefolutien, onder anderen van den 5 fuly 1621 K 2 proCo) jus ecclefiaft. lib. 3 tit. 18 de locat. conduft 5 5 pag- 8o4O) J: Schrassbrt Periocha juris dominic: § 5 (prekende van de Heerengoederen, zeet, prater bos redifus bona dominlca annuatim obnoxia funt eer lis fervitiis domini foco et culina rum vebicuh ct equis prajtatidts, diclis■ Rysvoeder; nee non gaÜinarum paribus, nomine Roockboenderen i f;d ha praflationes certa pesunia fumma fmgulis amus folvenda rcdimuMur.



148 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
propinen genoemt, waar van ook-in het Omlander (c), Oldamfter (d) , en Selwerder (<?) landrecht gewag gemaakt word, over deze benaminge heeft een zeker Rechtsgeleerde (ƒ) navolgende aanmerkinge gemaakt, het is niet onwaarfchynlyk , dat bet woord propinen , of, het gene in het Nederduits genoemt word, gefchenken, konde af koomen van het griekfe woord ^oirimv, dewyl gezegt word, dat hy de Grieken wel een gewoonte was, dat in groote maaltyden een zilvere beker met wyn gevuld aan jemand'wierde toegebracht, vereerd, of gefchonken. Dat de afltamminge van het woord propinen herkomftig zy van het Griekfche -n^Trivuv of Latynfche propinare, welke beide woorden zoo veel beteikenen, als voordrinken, of jemand te drinken geven, is niet onwaarfchynlyk: echter kan, myns erachtens, de reden, waarom de gefchenken propinen zyn genoemt, niet uit de gewoonte der Grieken , nog uit de zinfpeling van het woord fchenken,om dat hetzelve zoo wel,jemand jets vereeren, als, jemand jets te drinken geven, beteikend , afgeleid worden , gelyk deze Rechtsgeleerde vermeent: maar het woord propinen is om een geheel andere reden gebruickt, en is overeenkomflig de zaak, welke de Heeren Staaten daardoor hebben willen uitdrucken, want by de oude Duitfchers, waarvan wy veel hebben overgenoomen, was de gewoonte , dat zy byna geen handelingen zonder wyn daarby te gebruiken verricht hebben, volgens getuigeniffe
van
(<0 5de boek cap: 9 5 40. Cd) 4de boek § 122. O) 4de boek § 51.
(ƒ) in de aanleidiuge tot de Gron: rechtsken: pag. 208.



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. 149
van C: Tacitus , (g) welke gewoonte ook in deze Provincie is nagevolgd, dat,by het oprichten, en vernieuwen van eencontraét, ook wyn is gebruikt geworden , gelyk wy daar nog een voorbeeld van hebben by het oprichten van huwelyks contraclen, en daarom ook den naam van Wynkoop draagd : en hierin worde ik te meer beveftigt, om dat het woord propinen niet voor gefchenken in 't gemeen, maar alleen voor dat gefchenk, welke by de nieuwe inhuuringe, of alle Zes jaaren, moeite betaelt worden, is gebruikt.
Wat dan de gefchenken betreft, zoo zyn dezelve veeltyds na gelegendheid van tyden by de Provincie vermeerderd, en verminderd, want het zesjarig gefchenk is dan eens geweeft twee jaaren huure , dan eens anderhalfjaar huure, (Jt) doch eindelyk een jaar huure , (/) edoch heeft de mejer in zyn keur om de betalinge van het zesjarig gefchenk van jaar tot jaar een zesde part, of van drie tot drie jaaren de gerechte helfte, of het in 't geheel te voldoen, (m)
Ook is vaft gefteld , dat als de mejer zyn recht aan vreemden, of in de zydlinie overdraagd, dat dan zoo wel K 3 door
(g) de moribus Germ: cap. 7.
{/>) j: G: Estor rechtsgel: der teut: tweede deel, derde boek cap. 31 § 36. Die brat—koep—trmka%é\&. auf den ehemaligen weiberkauf bey der verlobung, und das zutrinken eines glafes weines war das zeicheii der ubergebung, und hifze der weinkauf, wenkkof, winkop.
(/') Staatsrefolutie van den 20 Novemb: 1619. (k) Infh van den Rentemt: Prov: art. 31. (/) Staatsrefolutie van den 4 April 1711. eveugemelde StaatsrefolutjQ.



j§o Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, overheb
door de afgaande | ajs ook aankomende mejer, een jaar huure tot gefchenk (ri) moet betaald worden, doch by overdragd in de neergaande linie, een jaar huure in 't geheel tot geichenk, (o) hoe wel dit ook al vermeerdert is geweeft. (/>)
Wanneer, by verfterf van man of vrouw, de langlevende hertrouwt , en die peribon , welke door aantrouwen mede de landeryen wil gebruiken, en van het recht van beklemminge genieten , zal mede een jaar huure tot gelchenck geven, {q) dit is ook al vermeerderd geweeft (r). lek zal hier byvoegen de woorden van de Staatsrefolutie van den j 6 April 1711 , alwaar een bepalinge der gefchenken is gefchied, en waarna de eigenaeren en mejeien zich tot nog toe omtrent de gefchenken reguleren, de woorden dan zyn deze, alzoo de Ed: Mog: Heeren Staaten van Stad en Lande op denzelven jongfl gehouden landsdags vergaderinge van den 4 April onder an* deren goedgevonden hebben , ter oorzaake by Staatsrefolutie van denzUFebr. 1682, uit confideratie van de f egte tyden, is ver/laan, de Staatsrefolutie van den 10 Oclober 1660 by forma van interpretatie zodanig te amplieren, dat de Provinciemejeren, wiens jaar malen zyn geëxpireerd , en zonder voorgaande opzegginge, en nieuws
ge-
(n) dit gefchenk word gegeven, zoo ais doorgaans gezegt word, voor het te boek brengen, of pro debita translationis jure honorario, vul go verboetten , zoo als S, van Leeuwen eens: forens: Lib. 3 cap- 16 11. 5 zich uitdruckt.
(ö) Staatsrefolutio van den 4 April 1711.
O) §taaisrefo!u;ie van den 12 Augufïus 1630.
(?) Staatsrefolutie van'den 4 April 1711.
^f), Staatsrefolutie vau den 12 Aügulms 16^0.



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. i 51
gemaakte inhuuringe het gebruik der Provincie landen wederom zouden mogen hebben angevaard, daarin zullen continueren, zoo veel jaaren, als by jongfl exprefje gemaakte inhuuringe zyn bedongen geworden, om redenen haar daartoe moverende, de gemelde refolutie van den 28 Febr. 1682 wederom intetrecken, en gerefol-. veert, dat de Provincie mejers, die tacite na expiratie van eene zesjaarige inhuuringe in het eerfte, tweede of meerdere van de volgende zes jaaren mochten wezen getreden , niet zullen vermogen pretenderen continuatie tot de volle zes jaaren, ten waare zy een jaar huure gefchenk over zes jaaren gerekend pro rato van de resterende jaaren aan de Provincie zullen hebben voldaen, hy faute, dezelve van de continuatie tot de volle zes jaaren zvn vervallen. Voorts dat inkomftig van Provincie plaatzen aan vreemden wordende overgedragen by de verkoper , en koper jeder een jaar huure gefchenk, en van een plaats vervallende op de kinderen en kindskinderen (en niet verder) een jaar huure , als mede in cas van trouwen, een jaar huure zal worden betaelt; mede dat alle zesjarige mejeren een jaar huure gefchenk zullen moeten geven , op de jaar maaien te verdeelen, en zulks dat de mejeren lothaar commoditeit, optie en keur ■zullen hebben om de betalinge van't gefchenk, '/ zyvan jaar tot jaar pro rato van de zes jaaren, of van drie jaaren tot drie jaaren telkens de gerechte helfte mogen doen ; voorts verflaan , dat die gene . die deze laflen niet en willen dragen van het gebruik der landen by expiratie der jaarmaalen opzegginge zullen mogen doen, conform den inhoud van de Staatsrefolutie van den 4 Febr. 1698. K 4 Het



15» Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
Het Brunswykfche Mejerrecht.
Het is by de Duitfehers zeergebruikelyk, dat de landheeren by her. aangaan van een contract van verhuuringe, of erfpacht, of diergelyke , zich voorbehouden, en bedongen hebben, om, boven de jaarlykfche huure ofpacht, by het vernieuwen van het contract, of by veranderinge van de gebruikers, jets aan haar te geven, en zulks wel onder verfcheidene benamingen , als laus , laudemium, baulehnung , handlohn , lehenwahr, weglöfens, todte hand, ehrfchatz, en diergelyke. (7) By de vemieuwinge dan van het mejercontract moet ook jets aan de eigenaren, of landheeren , gegeven worden , het welke voorkoomt onder de benaminge van jets voor de huurcetter of mejer* eedul tot wynkoop geven: het is opmerkelyk , dat hier het woord van wynkoop gebruikt word , het welke dezelve beteikenifle heeft, als by het contract van beklemminge het woord propinen ; deze benaminge dan van wynkoop is herkomftig van de maniere der oude Duitfchers, welke, by het aangaan van contraéten , wyn hebben gedronken tot een kenteken, dat het contraét zynen volkomen efteét hadde , gelyk Wehner (if) zulks ook getuigt, met deze woorden, folent enim partes contrahentes poft conventionemperfe&am, arrha, feu confirmationis loco, de? fuper hihere, et hibendo, congratulandoque, confumationem acius indicare. En }: P: de Ludewig («_) fpreken-
de
CO us: modem: ff lib. 19. tit. 2. § 28.
{t) obferv: pract: voce weinkauff.
(ff) de jur: cliënt: Germ: Sect. 3 pag. 8 pag. 406,



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. 153
de van het mejerrecht, beveiligt dit ook , als hy zegt,
quod alias lok ge ld, five laudemium dicitur, id quidem bic loei audit weinkauf. Quicquid Lexicographi Jurisconfulti bic philojophentur , non alia nominis origo efl, quam mos ille Germanorum, quo nullum fere negotium nifi inter pocula confecerunt. ,Hoc enim adparatufaclo certifflmum fuerat probandi remedium contraclum perfeSlum fuife. Doch door het woord wynkoop, in een ruimeren zin genoomen, wierden verftaan de maaltyden, welke by het oprichten van contracten gehouden wierden, en waarby zoo wel fpyze, als drank is gebruikt geworden : deze wynkoopen , of wynkoops maaltyden , voornamelyk by huwelyks contracten, waaren eertydszeer kollbaar , waarom de wynkoop op enige plaatzen van Duitfchland is bepaald , en voorgefchreven geworden gelyk ons daarvan tot getuigeniffe verftreckt het Solmfehe landrecht, f» als mede de Lauenburgfche Statuten (tv), ja zelfs zyn op andere plaatzen de wynkoopen in 't geheel afgefchaft. O) Op deze wyze is alzoo van tyd tot tyd by enige contraéten het eeten, en drinken afgekoomen, en in deszelfs plaatze wierde jets aan geld gegeven ; maar des niettegenllaande, zoo is evens wel voor en na denaam van wynkoop gebleven, gelyk ook te zien is by het mejercontract, alwaar ook een bepalinge van geld, in plaats van wynkoop te geven, is gefchied, deze bepalinge dan Vinden wy met deze woorden, ift vor nöthig ermesfen, K 5 dasz
Cv) 2de deel tit: 11 § 3. (ro) 3de deel tit: 5.
(*; aïs in Hesfen, volgens erd: van den 18 Febr. 1724.



154 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
dasz die mejer nach verfliesfung neun jahren, die g'üter ton neuem mejerweife annehmen , und an den orte, da der acker gut, und die zinsfen nicht allzu hoch van jeder hufen einen Reichsthaler , der ends aber, da bofe acker - oder die zinsfen fehr hoch fein von jeder hufen nach gelegenheid einen halben oder einen ortsthaler dem gutshern vor die neue mejerzettel zu weinkauff'geben follen (y). By het mejercontract word alzoo in agt genoomen de grootheid der landen , of veelheid der ackeren, en niet de huure, zoo als by het contract van beklemminge plaats heeft, dog daarom blyft de natuur van het contract dezelve, en wordt niet verandert, om dat de bepalinge van de gefchenken niet tot de wezendlykheid van het contract behoord, en even daarom is dezelve op verfcheidene plaatzen ook zoo verfchillende', laudemii quan~ tit as, zegt R: Engau (2) , pro varietate conventionum, regionum, qualitatis pradiorum, admodum variat. De wynkoop moet alzoo volgens mejerrecht by de nieuwe inhuuringe , welke alle negen jaaren gefchieden moet, en; waarvan in de volgende § zal worden gehandelt, betaelt: worden, en daar en boven ook by verderf van den mejer. Op enige plaatzen van Duitfchland, als in het Hertogdom 1 Calenberg, en Lunenborg, moet het mejercontract, zoo: wel by verderf van den eigenaer, als ook van den mejer,, vernieuwt, of van nieuws verwynkoopt worden, (a) Het zelve heeft ook plaats in het Hertogdom Bremen , en: Veerden, en aldaar word dat gene, wat betaelt word byj
ver-
{y) Brunsw: Landt: abfch: de an: 1597 § 19.
(z) elern: jur: Germ: civ. Lib. 2 § 354.
f» D. ü: Strubln de jure vill: cap. S § 16 pag. 354-



Contr. van Beklemmings , fn deszelfs Ookspronk. 155
verfterf van den mejer, genoemt die aufahrt, en byverfterf van den eigenaer, der Wilkommen (Jj).
§. X.
Niet regenftaande het contract van beklemminge een altoosduurende verhuuringe is, zoo gelchied egter de inhuuringe van zes tot zes jaaren , (c) even gelyk als by de Heerengoederen , waarvan J. Schuassert (d) zegt, ut quis ex jure dominico pradium dominicum posfideat, requiritur inveflitura ; eodem fere modo atque infeudis : ac deinceps tenetur poffeffor firigulis fexenniis renovare folenmem apud dominum profefjionem, pro redemptione qualitatis illius , quam ceteroquin pro natura reifubire ex jure adfcriptitio tenetur; quod noflrates efferunt , na de nature des goeds horig maecken. Deze bepalinge dan tót een zeker getal van jaaren, als van zes tot zes jaaren, of op mindere, of op meerdere tyd, bm nieuwe inhuuringe te maaken , beneemt nooit de mejer zyn recht, om een erflyk, en behendig genot der landeryen te hebben, en veronderfteld geenzmts, dat naafloop van die gezette tyd de eigenaer de vryheid zoude hebben Dm den mejer te verdryven , waarvan de 11de en 14de §§ een volledig bewys zullen uitleveren. Maar nu zal iemand konnen vragen, als het contract van beklemminge een altoosduurende verhuuringe is, waartoe dient dan
de
<J>) D: G: Struben acceff. ad comment. de jur. vill. cap. ai pag. f4i-
(c) Inftructie van den Rentem: Prov: art. 31. id) Periocha juris domaiici § 7.



156" Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
de zesjaarige inhuuringe ? Dit gefchied om gewichtige redenen , en wel voornamelyk , om dat by het contract van beklemminge geen vervreemdinge plaats zoude hebben, nog in de termen van pacht vervallen, maar den vollen eigendom by den eigenaer verblyven ; want enige ,.rechtsgeleerden zyn van mening , als goederen op veele jaaren verhuufd worden , dat als dan de mejer daardoor een jus reale, als ook den nutlyken eigendom bekoomt, en maken den onderfcheid, die zy ex lege i § 3 ff de fa» perf. zoeken te bewyzen, hierin, namelyk, of de goederen op tien , of meerder jaaren verhuurd zyn, dan niet: (e) in het eerfte geval beveiligen zy , dat het nutlyke eigendom overgedragen worde, en B: van Zuti'HEN (f) vermeent, dat zulke goederen zelfs de natuur van erfpacht aanneemen, als hy zegt, wanneer de verhuuringe van 'enig goed gefchied voor de tyd van tyn, of meerder jaaren , zoo tranfeert dezelve in een contr abl van erfpacht, en is dit het gemeene gevoelen der Do&oren. Hierom is het ook, dat S: van Leeuwen , (g) op de vraage, mag men verhuuringe maken voor zoo lange jaaren, als men •wil? volgend antwoord geeft, ja ■> alwaar het voor altyd: met dit onderfcheid, dat de verhuuringe voor altyd het onroerend goed zelve bezwaard: &c. Daar en boven zoo maken onze landrechten hier omtrent ook een bepalinge der jaaren , want het Omlander landrecht Q>) dicteert, wat boven de zes jaaren verhuurd is, word
ge-
f» S: van Leeuwen Cenf. forens, lib. 4 cap. 22 n. 5. (ƒ ) Nederlandfche pract onder de rubr. van erfpacht § 9. (g) Nederland: practyk derde boek agfte deel. (6) sde boek 9de cap. § 39.



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. 157
gehouden voor een aart van pacht, en het Oldamfter landrecht, (7) wat boven negen jaardn verhuurd werd, heeft een aart van pacht. Doch in het laafte geval zeggen de Rechtsgeleerden heeft geen vervreemdinge plaats, en het nutlyke eigendom word ook niet overgedragen (&). Doch, niet tegenftaande deze diftinclie, nog in rechten gegrond, nog uit de aangehaalde wet bewezen kan worden, het welke H: Zoesius, (7) en S: Stryk f» genoegzaam hebben aangetoont, en daarom zegt ook G: A: Struviüs (») te rechte , nihil refert , an ad modicum, an ad longum , aut longijjimum tempus locatio fiat, quia temporis qualiscunque adjeclio non variat ipfam contr actus naturam. Hieromtrent kan ook nagezien worden de differtatie van A: Kaestner^? erronea doclorum opinions per locationem ad longum tempus faiïam utile transferri dominium, waarin dit ftuck ex profeffo is daargedaan, en bewezen. Evenswei zyn over dit onderwerp menigvuldige proceffen gevoerd, en waarover de Rechtsgeleerde Faculteit te Halle ook in September 170a is geconfuleerd, waarvan de rationes dubitandi , et decidendi, S: Stryk O) ook aangeteikend heeft: dieshalven is het contradr. van beklemminge zeer voorzichtig ingericht, dat hetzelve van zes tot zes jaaren vernieuwt, of van nieuws moet ingehuurd worden, op dat de mejer zich geen recht van eigendom konde aanmatigen , en om de quajftien
voorCO 4de boek § 116.
(è) F: Mantica de tac. et ambig. conv. Lib. 5 tit. 4 n. 4. (/) Comment. ad ff tit Loc. cond. n. 14 pag.'364. Qn) us: modern, ff Lib. 19 tit. 2 § 58. 59. 60. (n) Syntagm. jurisprud. exerc. 24 § 7. O?) us: modem, ff tit. loc. cond. § 61.



158 Rechtskundige Aanmerk, en Beóenk. over het
voortekoomen , en de proeeflen te vermyden, die zomtyds over deze zaak zöuden kunnen ontdaan. Daar en boven zoo geichied de zesjaarige inhuuringe, op dat de mejer zyn gefchenk, waartoe hy volgens de aart van het contract, en daarop genomene Staatsrcfolutien verplicht is, betale, en hieromtrent hebben de Heeren Staaten ook, de' noodzaaklykheid dezer inhuuringe inziende , vadgefteld, dat zelfs de mejers by de Provincie in cas van remis , jets aan de armen , het welke armengeld genoemt word, hebben moeten betaelen, waardoor zy , als continuerende voor zes jaaren lang, in des Rentemeeders rekeninge geboekt wierden, om daardoor te gelyk het recht, tot de gefchenken , of propinen in kracht te behouden. Deze inhuuringe is zelfs zoo noodzaaklyk, dat de mejers, welke deze inhuuringe te doen weigeren , en geen gefchenk willen betaelen, van het recht tot het gebruik der landen verltookeo zullen zyn en blyven (ƒ>)•
Het Brunswykfche Mejerrecht.
Gelyk dan volgens het beklemrecht van zes tot zes jaaren, zoo moet volgens mejerrecht het contract van negen tot negen jaaren vernieuwt, of van nieuws ingehuurd worden, want zoo luid de wet, (?) es follen alle und jede: mejer damit auch denen gutsherrn ihr utile domimum nicht intervertiret, und aus mejer gütern nach lankheit der zeit erben {emphyteucaria) oder zinszgütern (een--
jitica
(f) Staatsrefol. en plac. van den 4 Apr. 1711, en den 18 Juny *7(f!i Brunsw. Landt. Abfch. de anno 1597 S l9-



Contr. van Beklemminge , en oeszelfs Oorspro *k i $9
fitica) gemacht werden, jeder zeit nach verfliefung neun jahren die gïïter vom neuen mejerweife annehmen. Deze vernieuwinge van het mejercontract moet alle negen jaaren gefchieden ook om redenen, dat dit contract door lankheid van tyd niet verduiftert , nog met de erfpacht vermengd worde , zoo getuigd J: P: de Ludewig O), Brunsuicenfis conftitutio renovationem non ex alia caufa exigit a mejero , quam memoria confervanda ergo, ne mejeria confundatur cum emphyteufi.
ten tweeden , zoo gefchied de inhuuringe van negen tot negen jaaren om de critique der Rechtsgeleerden, welke aan de verhuuringe voor de tyd van tyn jaaren een vervreemdinge toelchryven, te vermyden, gelyk S: Stryk (0 daar van zegt , ut ut haclenus relata do&orum pla~ cita, de locatione ad decennium fa&a, nullo jure fundata (int, nee locationemad centum annos alienationem involvere , prudenter tarnen ad pracavenda hujusmodi litigiacautumfuit, ut renovatio fieret ftngulis novenniis.
De derde reden , waarom de inhuuringe van negen tot negen jaaren gefchied,is, volgens hetgetuigeniffè van D: G: Strubrn 0), om den wynkoop , als hy zegt, fi re%ulariter non nifi ad aliquos annos locatio fundorum villicalium etiam eorum , quos pro uniformi penfwne hereditario jure tenent coloni, fieri fokt, potius laudemii impetrandi caufa eam re/lritlionem litteris mejeriis In fer tam credo, quam quod perpetuum jus villico fitdene%atum. Hoe enim illam non femper excludere docet jus
Cuel-
CO de jur. cliënt. Germ. Seft 3 cap. 8 pag. 403. Cs) us: modern, ff tit. 'ocat. conduct J 29. CO de jure villic. cap. 8 § 12 pag. 345.



i6o Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
Guelferbytanum, vetans expulfionem villkorum , fimul tiero injungens ftngulis novenniisi novum contrablum redimere. Aft ubi infolitum, ad eerlos annos locare prcedia villicalia hereditaria , ut in ducatu Lunenhurgico, nullus dubito, eflluxis annis in contr aclu expreffls, domino liberam de re fua difponendi facultatem adjudicare.
By aldien de mejer weigerd het mejercontract te vernieuwen , als dan zal hy van zyn mejerrecht verfteken zyn, quapropter , zegt J: P: de Ludewig , («) in conftitutione noviffima an: 1703 Bruns: fub poena caducitatis renovatio exigitur a mejeris.
§. XI.
Door het recht van beklemmingen verkrygen de mejeren een erflyk gebruik der landen : doch ftreckt zich dit erfrecht niet in de zydlinie uit, maar bepaald zich alleen in de nedergaande linie. (V) Dit vind by verfcheidene contracten, die uit de lyfeigenfchap moeten afgeleid worden, mede plaats, als by voorbeeld, by de Heerengoederen, welke in de nedergaande linie wel vererven, maar niet klimmen, of verdammen, (w)
Doch terwyl er veele Rechtsgeleerden van mening zyn, dat aan de beklemde mejeren in 't geheel geen erflyk gebruik
(d) de jur. cliënt. Germ. Sect. 3 cap. 8 pag. 404 n. 5.
(V) Inftru&ie van den Rentem. Prov. art. 44.
r«;i Peculiaris eli , zegt 1: Schrassert periocha iur: dominic:
«ot 16. iuris dominici dispoütio, quod mdla fit adfeendenlium
in eadem bona fucceflïo; fed obtineat paroemia, Heerengoederen klimmen niet. Et not; 17, Heerengoederen verflammen niet.



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. i 61
bruik kan toegekend worden , dieshalven hebbe ik voor nodig geoordeeld om het erflyk recht der beklemde mejeren omtrent het gebruik der landen wat breedvoeriger aantetoonen , en hetzelve met een en ander bewyzen te beveiligen.
Foor eerft dan , dat de Geeftelyken , welke dit contract hebben ingevoerd, veeltyds hunne landeryen erflyk hebben uitgedaen, als mede, dat dezelve aan zulke ver* huuringen menigmaal byzondere benamingen hebben bygelegd, is in de derde § genoegzaam aangetoont, en zoo is het ook hier gefchied, dit contract hebben zy beklemminge genoemt, niet om dat het land aan de behuizinge, of de behuizinge aan het land beklemt, of vaft gehecht zoude zyn, waarvan het tegendeel in de zevende § is daargedaan, maar om daardoor het erflyk gebruik der landen aantetoonen.
Ten tweeden, zoo zoude niemand voor de tyd van zes jaaren een behuizinge op eens anderen grond zetten, maar veronderfteld altyd een verhuuringe voor langen tyd. (V)
Ten derden, dat de beklemde mejeren altyd een evengelyke huure hebben betaeld , het geen in de agtfte § is bewezen, is een zeeker kenteken van het erfrecht na het gemeene gevoelen der Rechtsgeleerden , indien jemant, zegt B: van Zutphen , (y~) eenich goet dertich ofveer Heb jaren heeft ghebfuyckt, ende ghepoffideert, ende alle jaer daer over feeckere ghelyckformighe pacht betaelt, ende overfulcx feydt dat hy het als erfpacht goet befit, doch den ghene, aen wien de pacht betaelt wort,fuftineert,dat het gheen erf-
III. D L pacht-
f» U. Hübf.r hedend: Rechtsgel. 2de boek cap. 3754. O) Nederl. PraQ. ouder de rubrique van erfpacht § 29.



i6% Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
pachtgoet en is , maer alleenlyck'in huere ghegheven, wordt ghevraecht, wat recht is ? hierinne is ghedecidcerd, dat den poffeffeur gheacht moet worden, als erfpachter het goedt ghebruyckt, hefeten, en gheprefcribeert te hebben, foo dat denfelven , foo langhe hy de pacht betaelt, niet en kan gheexpelleert worden, ten ware bleecke , dat hem in den beginne het goet in huere was gegeven. Nu is in de voorgaande zesde § genoegzaam beweezen, dat dit contract tot de eenvoudige verhuuringe niet kan gebracht worden, en uitdien hoofde moet aan de beklemde mejeren een erfrecht toegekend worden. Maar hier tegens zoude wederom ingebracht konnen worden, dat de beklemde mejeren zich volgens de aangehaalde woorden van B: van Zutphen , zoo wel een erfpacht, als erfrecht, zouden konnen aanmatigen: doch geenfints! hiertoe diend de zesjaarige inhuuringe , welke aan de beklemde mejeren alle gelegenheid beneemt van ooit of ooit een erfpacht te konnen pretenderen. M: Berlichips (z) is ook van mening, dat de mejeren , als zy goederen lange jaaren voor een gelykformige huure hebben gebruickt, een erfrecht konnen eiflchen , als hy zegt , fi bona fimpliciter longiffimo tempore in fingulos annos certam et uni' formem penfionem folvendo tenuerunt, tune jus perpetua colonia merito prafcripfiffe cenfetisr. Verders als lange jaaren een evengelyke huure is betaeld , dan is de prajfumtie ook voor het erfrecht, zoo getuigd D: G: StruPen (<z), man weisz auch nicht anderfl , den dafz beft'dndig einpenfo uniformis praftiret worden, woraus
die
(2) pars 2. cond. 48 n. 4.
tg) in agceff. ad commeiit. de ju,r. viil. cap. 37 pag- 4??'



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. i 63
\die fldrkfte vermuthung pro bono villicali hereditario \entflehet.
Ten vierden, dat de beklemde mejeren, behalven de ;huure, ook gefchenken moeten betaelen , niet alleen by de zesjarige inhuuringe , maar ook by hertrouwen, als Imede by overdragt op vreemden, en kinderen, in de neigende § aangetoont , is wederom een zeker bewys,'dat :zulke goederen niet enkel verhuurd zyn, maar als erflyk I moeten aangemerkt worden, gelyk D: G: Strijken (£) I zulks met de advyzen der rechtsgeleerde Faculteit te Frankfort, en Gieiïèn, bewyft, als hy zegt, in nonnullis re\gionïbus illam praflationem, (laudemü fcilicet) exigunt \ leges, fapius etiam pacla et fere femper mores, ita ut idifferentiam conflituat inter contr aBum villicalem atque ifimplicem locationem. Sane Jurisconfulti Francofurten\fes apud Coccejum tom. 1 conf.' 433 n. 6. laudemiumjus i villicale arguere et excludere fimplicem conduStionem ju\dicarunt. Ita quoque fentiunt jurisconfulti Giesfenfes, 1 qui in caufa des Clooflers Reichenberg contra den amtifchreiber Raedts afferuerunt, dafz heym anfang der \bemejerung das laudemium abgetragen voerde , fey in kfimplici locatione nicht ublich , fondern ein kennzeichen leines eigenlichen juris colonarii Provincialis.
Ten vyfden, zoo brengt G: L en nep (V) tot een bewys ' voor het erfrecht in, f fundi tempore hominum memoriam excedente ab iisdem colonis, vel defcendentibus absque ulla mutatione fuerunt poffefji. Dit kan ick ook van de beklemde mejeren zeggen, want de beklemde ProvinL 2 cie
(ƒ/) de jur. viffic. cap. 8 S 15 pag- 35°(c) abhand: von der leyhe , zu kmdfiedelrecht ifie deel tit:2 § $ ióVg. 234.



IÖ4 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
cielanden zyn een eeuw en langer van dezelve mejeren, en derzelver defcendehten, zonderde minde veranderinge bezeten , het zy dan , dat zy.haar beklemrecht verkogt hebben , of dat zy zonder defcendenten na té laaten zyn verdorven.
Ten zesden, zoo kan tot een bewys voor het erflyk gebruik nog bygebracht worden, dat de mejeren voor haar beklemrecht kooppenningen aan de Provincie hebben gegeven, zoo dat zomtyds 50. 75. 100. 125. 150. 175. 200. ja 230 gulden voor de beklemminge van een gras lands zyn betaeld , en dit bevedigen de Staatsrefolutien , onder anderen die van den 8 Meert 1667, waar van de woorden volgende zyn, ingevolge het softe, zifte en aifte articulen van de propofitien, hebben de Heeren Staaten van Stad en Lande geapprobeerd de verkopinge van de beklemminge van enige Provinciale landen, en van een Collatie tot Weiwert by de Heeren Gedeputeerden gedaen , invoegen dezelve hier onder zyn gefpeciftceerd. (omiffis aliis) jtio de beklemminge van vyf grafen tot Adewert aan Johan de Mepfche voor [even hondert en vyftig Car: gulden, mitsgaders ider gras 's jaarlyks tot huure gevende vyf Car: gulden, en de ordinaris gefchenken van inhuuringe en overdragt, welk gefchenk van anderhalf jaar zyn aanvang zal hebben genoomen met den jaare 1665 &c. In den jaare 1650 hebben de Heeren Staaten de beklemminge van agt grazen lands buiten de boteringe poort aan de kruisweg gelegen, verkogt aan Hindrick Erenst, en Pieter Jacobs Backer , ider gras voor soo Car. gulden, en een jaarlykfche huure van drie dalers van 't gras. (V) Ook hebben de Heeren Staaten
(.4) Staatsrefolutie van den 20 Meert 1650.



Contr* van Beklemminge , en deszelfs Oorsï'Rönk". i 6§
ten in 't zelve jaar de beklemminge van 24 grazen lands, te Zuidvvolde gelegen, verkogt aan de Lieutenant Barelt Vuift, ider gras voor 230 gulden , en een jaarlykfche huure van drie dalers 't gras. (e) Zoo nu deze koop, of beklempenningen niet gegeven wierden voor het erflyk, en befttndig gebruik der landen, zoo kan, en mag ik met recht vragen, waar voor heeft deze Provincie dan dat geld ontfangen ? Want niemand zoude zoo veel gelds belleden om het geluk te hebben van zesjaarige Provinciemejer te zyn.
Indien deze bewyzen, afzonderlyk befchouwd wordende, niet voldoende zyn, zoo zullen zy evenswei te zamen genoomen overtuigend genoeg bevonden worden , om de beklemde mejeren een erfrecht toetekennen ; ik beroepe my in dezen op de uitfpraak, welke de 'uridifche Faculteit van de Vorftelyke Julius academie te Helmftaedt den derden September 1642 gedaen heeft , in dezer voegen, etzliche meyer baben theils von den gutsberm felbfl, theils von ihren antecefforibus colonis obne contradiblion derer gutsherrn ihr mejerrecht kauffsweife an fich gebracht , uber 30 oder 40 jahr eine gleichmafige, und. gewiffe beur entrichtet , und von jahren 'zu jahren mit entrichtung des weinpfennings renoviret, folches aucb B: Seel: hinder vormundere , und witvoeti gerichtlicb vor gebracht, fo er achten wir, dafs fie alsdenn ihr jus perpetua colonice oder erben zinsz- recht damit gnugfam erwiefen, und damit zu horen. (f)
Hebben ook niet de beklemde mejeren haar beklemL 3 rech1
(é) dezelve refolutie van den 20 Meert 1650.
(/) Hanius von erbmejerrecht cap. 7 11. 210 pag. 179.



166 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
recht deels van de Heeren Staaten, of haare landeigenaeren , deels van de voorige mejeren met goedvinden der eigenaeren door koop verkregen, en aan zich gebracht? over 30 of 40 jaaren een evengelyke huure betaeld? en van zes tot zes jaaren door voldoeninge van gefchenk het contract vernieuwt ? zoo dat de beklemde mejeren uit dien hooide billik een erfrecht konnen pretenderen.
Ten overvloede zal ik hier nog enige bevvyzen uit de Staatsrelblutien , waaruit het erfrecht ten klaarften kan geblyken, byvoegen.
Teneerflen, zoo word aan den beklemden mejer komende te trouwen, gelaft om de naam van de nieuws getrouwde man , of vrouw , binnen de tyd van een halfjaar te boeke te doen brengen, by verbeurte, dat anders de kinderen , zoo hy of zy hebben, of te zamen procreëren, na haar ouderen dood van het recht van overdragt, ofte beklemminge, ten eenemaal zullen zyn, en blyven, verftooken. (g) Dit veronderfteld dan, dat de kinderen, als de ouderen zich laten te boeke brengen een recht tot de overdragt, ofte beklemminge hebben , en dat dat recht met de dood der ouderen op haar devolveerd.
Ten tweeden, kan het erfrecht confleeren uit de Staatsrefolutie van den 22 December 1623, zynde van volgen-; de inhoud , is mede ten dienfle van de Provincie gerefolveerd, dat, zoo wanneer enige olderen (zynde Provincie mejeren) mogen koomen te verfïerven zonder kinderen , of kindskinderen na te laateri, dat derzelver gebruik aan de Provincie vervallen is , en by uitmyninge •
an
(£) Staatsrefolutie van den 19 Decemb. 1656.



Contr. van Beklemminge j en deszelfs Oorspronk. i6f
an de meeftbiedende wederom verhuurd zal worden, (h~) by gevolg, als er kinderen, of kindskinderen nablyven, zoo komt het gebruik aan dezelve. Het" is opmerkelyk, dat, wat in de Staatsrefolutie van den 19December 1656 de naame draagd van een recht tot de overdragt, of beklemminge , in deze evengemelde refolutie genoemt word het gebruik, waaruit wederom confteerd, dat het beklemrecht in het gebruik der landen, en niet in het recht van een behuizinge op de landen te zetten, of reeds -gebouwd, of gezet, daarvan taxatie te konnen, ehTchen, gelegen zy, en dient te gelyk ook ter beveftiginge van het gene (§ 7) is aangehaald.
Ten derden , kan het erfrecht ten klaarden geblyken, uit de Staatsrefolutie van den 18 Meert 1658, en den 16 February 1664 , alwaar zelfs de minderjarige kinderen het faveur word gedaen, dat, na verderf van beide ouderen, zoo wanneer dezelve in communi verblyven, te zamen onder de gemeene naam van kinderen zullen worden te boek gebracht , en daar voor een jaar huure tot gefchenk zullen betaelen , en op die naam zoo lange conti, nueren, tot dat een, of meerdere voljaarig zullen zyn geworden , en de beklemminge aan zich bekoomen, en als dan het ordinaris gefchenk van overdragt zullen hebben te voldoen.
Uit deze refolutie geblykt dan, dat, als er Provincie* mejeren zyn, by voorbeeld , Klaas Jans en Vrouw, komende te verderven , nalatende twee kinderen , de een van een jaar, en de ander van twee jaaren oud, zooworL 4 dcn
(li) hiermede koomt ook overeen de Staatsrefolutie van den 23 November 1661, alsmede van den 4 April ifll.



i68 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
den die beide kinderen by de Rentemeefter van de Provincie onder voldoeninge van een jaar huure tot gefchenk , onder de naam van Klaas Jans kinderen te boeke gebracht, en konnen op die naam zoo lange continueren tot dat een, of alle beide, voljarig zullen zyn geworden, het welke dus 24 jaaren kan aanhouden. Hier uit volgt dan , dat de verhuuringe onder beklemminge met zes jaaren geen einde neemt, maar een erflyk gebruik der landen in zich behelft.
Het Brunswykfche Mejerrecht.
Dat aan de mejeren de behuizingen in eigendom toebehooren, alsmede dat dezelve een evengelyke huure betaelen , en alle negen jaaren den wynkoop moeten voldoen, zyn zekere kentekenen, dat dezelve een erflyk gebruik der landen hebben.
Eerftelyk, dat aan de mejeren de behuizingen in eigendom toebehooren, is in Duitfchland een groot bewys voor het erfrecht, zoo getuigt T: E: Puffendorf (f) quemadmodum igitur ah antiquo viüicationes hereditarice in ducatu Göttingen/i non defuerunt, ita nee noftra atate defunt. Et funt omnino fecundum recejjum Gardersheimenfem art: 28 her edit ar iee habenda , cum adiftcia et aedificationis onus ad colonum pertinere intelligimus. En G: van Lennep (ffi) fi cedificia et adificationis onus ad colonum pertinent, villicationis hereditaria eft. Daarom zegt ook D: G: Struben (0 in tegenftellinge van
dit
(ï) obferv. jur: univ: tom. 12. obferv. 37. pag. 404. (£) abhand: von der leyhe zu Landfiedelrecht ifte deel tit. 2 §40 pag- 235-
CO comment. de jur; villic: cap. 883.



Contr. van Beklemminge, en deszelfs Oorspronk. 169
dit aangehaalde, in Göttingenfi tarnen tratlu ad muitos adhuc colonos adificia non pertinent, neque jure perpetuo gaudent.
Ten tweeden , de evengelyke huure bewyft ook het erflyk gebruik der landen, want zoo leeft men inhetSaxifche Landrecht (m) volgende woorden, offimaals trügt es fich zu, dasz etliche güter von dem befitzer, als lafs guter, die fie ex titulo locati conducli haben, gefordert werden, beklagter geftehet folches nicht, fondern wendet für, er und feine vorfahren hdtten die guter pro uniformi eanone , und um einen gleichförmigen zinsz uber 30 jahr , jahr und tag öder langer gebrauchet, und innen gehabt, in diefen fall ift ohne zweifel, da der klager sonfien nicht s gewis fes beweifet, für dem be'klagten zu fprechen.
Ten derden, dat de mejeren alle negen jaaren het contract door betalinge van gefchenk , of wynkoop moeten vernieuwen , zulks is wederom een bewys van het erfrecht , es find etliche, zegt Ritzius (ri) welche das ihre zu mejerrecht, oder jure colonario befitzen, welche beym antritt ein laudemium geben, deffen effècl ift, dasz der meyer, zoo lange er lebet, und feinen jahrlichen canoriem , oder mejerzinsz richtig bezahlet, nicht kan expelliret werden , wie den auch nach der eltern tode die kinder, wenn fie die höffe zu rechte gewinnen, die nechften wieder zu feyn pflegen.
Het zal niet nodig zyn , dat ick nog andere bewyzen, L 5 waar-
tweede deel cap. 40. (») in tpact: MS. de jure colon*



l?b Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
waarmede G: van Lennep (0) en G: M: de Ludolf (f) het erfrecht hebben aangetoont, hierby voege, want dat deze mejeren een erflyk gebruik der landen hebben, word hedendaags van niemand meer in twyfel getrocken, volgens getuigeniflè van F: C: von Buri (?) doch hat der •meyer ein erhrecht auff die mejer'gütern, kraffi dejfen nach [einen abjlerben [eine kinder fich eines gleichen rechtes auf felbige zu erfreuen hahen. Ich bin alfo nicht der meinung , wenn gleich durch die landhcrrn wegen des gemeinen befiens die freyheit der gutsherrn auch in entfetzung der meyer hin und wieder eingefchranckt worden, dasz die erblichkeit an fich folie blosf durch die landes gefetze eingefuhret fein, fondern halte es vor viel wahrfcheinlicher , dasz fich die meyer derfelben fchon von alters her zu erfreuen gehabt, und folche durch die landes gefetze nur bekrdftiget , und auffer ftreit gefetzet worden. Es mag aber endlich auch diefe erblichkeit der meyer guter ihr en urfprung früh oder fp'dt, undwo' her fie wolle, empfangen hahen ; fo ifi es weinigfiens heutiges tages unfireitig, dafiz die meyer ihre guter vererben. Deze mejergoederen vererven alleen in de nedergaande linie , en niet in de opgaande, nog zydlinie, ten zy, dat zy van de eerfte mejer afftammen, (r) bey
leyen
00 abhand: von der leyhe zu landfiedelrecht, op de even aangehaalde plaats.
(p) in obfervat: forens: obferv. 157 pag. 312 et fequent.
(qy abhand: von denen hauergütern cap. 31 not. 3 pag. 450.
(V) Dit is ook rechtens by de Heerengoederen , gelyk J: Schrassert perioeha jur: dominic: nor. 17 getuigt, quod adgradum tantum id bal/ent fpeciale hac bona , quod respiciamus quidem ad eum, qui ultimumpoffefforemproxime tangil , fed ita demum, fi
proxi-



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. 171
leyen auf lange jahren, zegt J: G: Estor, (O wirddie erbfolge nach dem fufs der lehnen eingerichtet, gefolglich könncn perfonen in auffleigener , und feitenlinie nicht folgen , fondern lediglich die eheliche leibes erben des erflen erwerbers, dog is hierby veeltyds gebruickelyk, dat de oudfre zoon voor de andere, en de zoonen voor de dochteren gaan. (Y)
§. xii.
Nu zal ik zoeken te betogen, dat het volle eigendom by den eigenaer of landheer verblyft. Enige Rechtsgeleerden zoeken aan de beklemde mejeren het dominium utile, of nutlyke eigendom der landen , als een gevolg van het erflyk gebruik , toetefchryven, gelyk te zien is in de aenleidinge tot de Groninger Rechtskennis , alwaar het contract van beklemminge onder de rubrique, van balven of nutlyken eigendom, is gebracht: en hoewel het tegendeel hiervan reeds in de zesde en tiende is daargedaen, zoo zal echter hetzelve in deze § nog nader aangetoont worden.
Voor eerfl dan, zoo behouden de eigenaeren aan zich de voordeden en gerechtigheden, die op het land leggen, als Redgerrechten, Lanck-of overrechten, Boerrechten,
Zyl-
prox'mus ille fimul fit de fanguine primi acquirentis , et ft ab eo non descendat: adeo ut is , qui efl de fanguine primi acquirenm , licet ab ultimo poffejjore remoiior , proximiorem , qui non efl de fanguine primi acquirentis, excludat, vi paroemia: Heerengoederen verflammen niet.
(j) Burgerl. Rechtsgel. der Deutfchen lib. 3 cap. 64 § 4482.
(t) F: C. von Buïu abhand. von denen baüerngutem cap. 31 not. 3 pag. 458-



lyi Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
Zyl- en Dykrechten, de jura patronatus (u) ook de rechten tot de jagt en viffcheryen, en wat dies meer mag zyn. Daar en tegen hebben de beklemde mejeren, behalven het erflyk en beftendig genot der landeryen, geene voorjrechten boven andere zesjarige Provinciemejeren , want dezelve moeten ook aan de plichten , de landlieden of ^^^^^n de landrechten voorgefchreven, voldoen, het 4§£5£ó--de 14de § zai bewezen worden, en daarom verAi _%;Sy geene boomen te kappen, nog torf te graven |pslui_fporkennis en goedkeuringe der landeigenaeren, ■^■ü vleten zy , als de boomen oud zyn, dezelve uit-^jb= de plaats met nieuwen op haar koften wederBBllflfeinen. (o) Ja de boomen , zoo door haar zelfs zyn geplant, mogen zy niet omhouwen, (w) Zy mogen ook de fcheidingen der ftucken Lands, om dezelve grooter, of kleinder te maken , door het verleggen van flooden, en afwateringen, niet veranderen.(V) Hier kan nog by gevoegt worden, dat de Heeren Staaten aan de mejeren veeltyds alleen een handfehrift, door den Rentemeester van de Provincie verreikend , tot beveftiginge en bewys van haar beklemrecht hebben gegeven. Nu kan in deze Provincie geen eigendom der landen, zelfs niet het nutlyke, zonder zegel en brieve overgedragen worden; (j) daarom moet niet alleen alles , wat verpacht, maar
ook
(«) of ftemmen van paftoryen, vicaryen en prebenden , Omland. Landrecht vierde boek § 1.
(vj Inftru£tie van den Rentem: Prov. art. 57.
(vfj Staatsrefolutie van den 5 May 1682.
OO Staatsrefolutie van den 2 October 1601 , en den 21 December 1621.
(j) Selwerder landrecht 4de boek 5 4 en 12.



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. 173
ook wat in de Stad Groningen (2) en Omlanden (tf) boven de zes jaaren, en in den Oldambte (&) boven de negen jaaren verhuurd word , om dat die verhuuringen gerekend worden de [natuur van pacht aantenemen, door zegel en brieve beveiligt worden. Om deze redenen zyn de verhuuringen der beklemde landen niet langer , als voor de tyd van zes jaaren, gefchied, en de mejeren hadden een recht tot de inhuuringe der volgende zes jaaren, zoo dat men zoo veel contraéten moet veronderftellen, . als er zes jaaren zyn , gelyk zulks door F: Mantica (c) geleerd, en door S: Stryk (cf) beveiligt word met deze woorden, ea autem locatie- ad longum tempus illis dicebatur fatla, qua ad decennium extenfa erat .qua vero ad noviennium inita , ad modicum tempus faSïa cenfebatur , et confequenter quando locatio ita fatla efl fuc* ceffive de noviennio in noviennium , tot intelliguntur eff& contr a&us, quot funt noviennia. Dieshalven was het niet nodig , dat het contract van beklemminge door zegel en brieve moeite beveiligt worden , doordien hier geen verhuuringe boven de zes jaaren gefchiede, nog het nutlyke eigendom wierde overgedragen. Daarenboven, zoo word ook om deze redenen van de overdragt der beklemmingen geen vyftigfte penning, die in deze Provincie van alle onroerende en vafte goederen in cas van verkoop, of ver-
pach-
(2) Stadcs Conftitutien onder de mbrique van verhuuringen van huizen, hoven, en landen § 4.
f» Om'ander landrecht 5de boek § 39 vergeleken met de oofte § van het 2de boek.
(f) Oldambfter landrecht 4de boek § 116.
(C) de tacitis & ambiguis convent, lib. 5 tit. 4 not. 18.
(d) utus modern, ff tit. locat. conduct. § 29 pag. 488



174 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
pachcinge moeten voldaen worden , (e) betaelt; en uit dien hoofde zyn dezelve ook aan geen naarkoop onderworpen, als alleen van den landheer, als grondeigenaer, in gevalle de behuizinge met de beklemminge door de mejer aan een vreemde word overgedaen. (ƒ) Waaruit dan volgt, dat de beklemde mejeren geen nutlyken eigendom hebben, en dus geen jus in re contra tertium, maar alleen een jus ad rem ex contractu tegens den eigenaer of landheer. Doch brengen euige Rechtsgeleerden hier tegen in, dat voor het recht van beklemminge kooppenningen worden gegeven , het welke een zoort van vervreemdinge in zich behelfl: ? maar hier op dient tot antwoord , dat in gevallen , waar een vervreemdinge plaats kan hebben, en niet hebben , aldaer word gepraafumeert geen vervreemdinge te zyn , volgens den bekenden, en in rechte aangenomenen regel , namelyk , quoties unus et idem aclus potefl fapere alienationem, et non alienationem , nunquam prafumitur alienatio. (g) Zoo is het hier ook mede gelegen, want de eigenaer geeft niets van den eigendom aan de beklemde mejer over, gelyk uit de beklembrieven kan gezien worden, en de kooppenningen worden alleen betaelt voor het recht tot de zesjarige in> huuringe, of erflyk en beftendig genot der landeryen.
Het Brunsivykfche Mejerrecht.
Volgens mejerrecht bekomt de mejer niet het minfle
ei.
ie) Ordonnantie op de vrywill. verkop, art. i.
(f) Dit fchynt uit het gefcbreven Stadtsboek van Groningen van 't jaar 1425 zevende boek cap. 10 opgemaakt te konnen worden.
(g) Baldus lib. 1 conf. 116 not. 3.



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk, i 75
eigendom der landen , maar hetzelve verblyft by den eigenaer , gelyk uit deze navolgende woorden van de wet ((&) kan gebiyken , damit auch den gutsherrn ihr utilë dominium nicht intervertiret, noch aus mejergüter nach langheid der zeit erbzinszgutern gemacht werden mogen &c. En daarom zegt J: P: de Ludewig, (f) unde facile patet, nullum dominii genus mejero dandum effe, quod omne apud dominum locatorem perfijlat. En J: U: Cramer (K) fchryft , weil dem mejer keine aart der herrfchajft auch nich einmahl das dominium utile des mejerhofes zuflehe. Hetzelve getuigt ook J: G: Estor. (7) der erbbefland gibet dem erbbe/i'ander nach den teutfchen rechten kein nutzbares eigenthum. Ten overvloede kan ik hier ook de woorden van S: Stryk (m~) nog byvoegen, ab his etiam denominationem acceperunttcoloni, quibus fundum dominus locat eo modo , quo quondam fervis, qui glebne adfcripti erant, quando liberi fiebant, nihilominus poffejfïo et cultura agrorum relinquebatur; ubi nimirum plenum, ac integrum fundi dominium apud dominum remanebat, ficuti illud ante, quam ipfi liberi effent fa&i, ad ipfum per tinebat, inde adhuc hodie domini non tantum diretlum , fed etiam utile dominium in ejusmodi bonis poftdent. Doch word in de mejerbrieven de vryheid aan de mejeren gegeven, om het land tot haaren beften nutte te moogen gebruiken, gemeenlyk met deze woorden , mit allen pertinentzien und gerechtig*
kei-
(J>) Brunsw. Landt. Abfch. de anno 1597 § 19. O") de jur. cliënt. Germ. Seët. 3 cap. 8 pag. 362. 0*0 Wetzlarifche nebenftunden tom. 7 § 9 pag. 166. ■ (/) Burgerl: Rechtsge!: der teutfchen lib. 3 cap. 64 § 4477. te) us: modern: ff üt. locat. couduct § 26.



176 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
keiten. zu [einen beften zu genieffen und zu ge-
brauchen. Maar daarom vermag de mejer niet alles te doen, wat tot zynen meefte nutte is, waarom ook F: C: von Buiu (») zegt , 'dem mejer ift nicht erlaubet die aufferliche geftalt der verliehene sache zu vermehrung feines nutzens zu ver ander n , und aus wie[en akker, aus holtzungen weiden, aus[[chteichen land zu machen.
• Ferner ift unter die[en nutzbarkeiten , welche
dem mejer verlichen werden , auch nicht begriffen die jagt, als welche fich vor keinen bauern fchickt.
%. XIII.
Terwyl het gebruik, of recht van beklemminge (gelyk zulks in de Staatsrefolutie van den 19 December 1656 genoemt word) olleen aan de defcendenten van de beklemde mejeren vererft: zoo konnen dezelve echter, ingevallezy kinderen hebben , of niet , haar recht van beklemminge ook verkoopen, en aan een ander overdoen, alle die geene, zegt de Staatsrefolutie, (o)zoo 7 gebruik haar er landen aan vreemden of verwanten buiten de de[cendente linie willen overdragen, zullen voortaan voor de overdragt aan de Provincie betaelen vier jaaren huure tot gefchenk Q>) hal[ by den kooper , en hal[by den verkooper te betaalen. Deze overdragt dan moet met voorkennifie, en volkomen goedkeuringe van de eigenaeren gefchieden, want zonder confent mag het recht der beklemminge niet ge-
trans-
00 abhand. von den: banerngut: cap. 31 n. 1 pag. 452. 0>) van den 12 Auguft: 1632.
(/>) dit is naderhand op twee jaaren huure vailgefleld, gelyk bevorens j 9 is aangetoont.



Contr. van Beklemminge,en deszelfsOorspronk. 177
«8
transporteerd worden, by verbeurte van het landgebruik. Qf) Maar nu is de vraag , of het genoeg is, dat de mejer aan de eigenaer kennifie geeft, dat hy van voornemens is, zyn recht van beklemminge te transporteeren * en of de eigenaer daar altyd met te'vreeden zyn moet, en zyn confent daar toe geven ? ick vermeene geenzints ! want een eigenaer voldoende redenen hebbende kan als dan Weigeren zyn toedemminge te geven tot de overdragt,by voorbeeld, als een mejer zuimachtig is in het betaalen der huure , of als hy fchandelyk , en oneerlyk leeft, of het land, zoo van hem gebruikt word, merkelyk verflimmert, en verergert, zoo kan hy volgens landrechte (r) binnen de jaarmaalen het landgebruik te verlaten gecondringeert worden; veel meer heeft een eigenaer recht om zoo een, als aangaande mejer niet aantenemett , en zyn confent te weigeren , terwyl een eigenaer daar veel aangelegen is, dat hy een bekwaam perzooti , en een goed mejer ontfangt, Waarover Leiser (f) zich in dezer Voegen uitdruckt, inter eft dom'mi, non minus in fuperficie, quam in empbyteufi, fcire , quis in po ft er um in folo fuo babitare, fibique quotannis penfionem perfolvere debeat. Inter eft ipftus magnopere , ne colonus inidoneus , ganeo, rixofus, obtercitus , makficus, invito fibi obtrudatur. Waaruit alzoo geblykt, dat de toeftemminge der eigenaeren omtrent de overdragt der beklemmingen ten hoogden noodzaaklyk zy , en daarom hebben de Heeren Staaten III. D. M ook
iq) Staatsrefol. van den 22 December 1623, en Inftructie van den Rentem. Prov. art. 47.
(r) Omland: Landt: 5de boek § 40, Oldam: Landt. 4de boek § . 1j8 en 112.
(Ö medit. ad ff fpec. 5.09 5 7-



178 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
ook verftaan, dat zelfs de Provincielanden onder verfcheidene familien, en in een huis woonende, niet mogen worden verdeelt, om dezelve te gebruiken, als met fpeciaal confent. (V)
Het Brunswykfche Mejerrecht.
De mejer volgens mejerrecht is ook bevoegt om zyn rechc aan een ander over te doen , maar daartoe wierde teffens vereifcht, dat deoverJragt insgelyks met voorkenniffe en toeftemminge dereigenaeren gefchiede, want de wet (u) zegt, alfo Jaar keinen mejer gebuhre die innhabende mejerguter ohne feines gutsherrn wiffen und bewilligung andern zu verkauffen : en het einde van deze conftitutie is van volgende inhoud , wie den auch denenjenigen, die diefer verordnung zu wieder mit jemanden auf fremde mejerguter ohne erhaltenen confens fich einlasfen , zu ihrer angemasflen pratenfion gar nicht verhelffen , vielweniger die mejer hey ihrer mejerflad gefchutzet, fondern vielmehr , wie ohflehet, emfllich heflraffet werden follen.
Deze mejeren konnen alzoo ook haar recht overdoen, maar het moet teffens gefchieden aan een bekwaam perzoon, tegens welke de eigenaer niet heeft intebrengen, want zoo luiden de woorden, es folie der mejer hefügt fein, das gut nach helieben an einer tuchtigen perfon, wieder welche der gutsherr nichts erhebliches einzu-
wen-
00 Staatsrefolutie van den 12 Auguft: 1630. (u) Brunsw: Landt: abfch: de anno 1595, en nader geconfirmeert in de Landt: Abfch: van deu 25 May 1649.



Contr. van Beklemminge , en deszelfs OorspRonk. 179
wenden haben vuurde, abzutreten. Deze woorden worden niet in de 10de § van de Brunsw: Landt: Abfch: de anno 1619 gevonden , gelyk de Heer f: P: de Lüdewig (V) fchryft, maar zyn in de mejerbrieven geinfereert geworden , zoo als te rechte van D: G: Struben (w) , en S; Stryk (#) is aangemerkt.
$. XIV.
Tot dus verre gezien hebbende de natuur, en eigenfchappen van het contract van beklemminge, zoo diende nu aangetoont te worden , hoe , en op wat wyze, het contract worde geeindigt, en verbrooken.
Dit gefchied eerftlyk , als de eigendom , en beklemminge in een hand f of aan een perzoon geraaken, het zy, dat de eigenaer de beklemminge , of de beklemde mejer de eigendom der landeryen bekomt.
Ten tweeden, als de beklemde mejer zonder defcendenten natelaten , komt te verfterven , want als dan vervalt het recht der beklemminge aan den eigenaer, dog moet dezelve de waardy der behuizinge volgens taxatie aan de erfgenaamen des verdorven mejers voldoen.
Ten derden, als de mejer het landgebruik doet opzeggen , en alsdan word de behuizinge , welke de eigenaer moet overneemen, en betaalen, niet hooger, als hout, en ileen, over hoop leggende , gewaardeert.
Enige rechtsgeleerden , welke van meening zyn , dat de eigenaaren het landgebruik aan de beklemde M 2 nieje-
(zO de jur; cliënt: Germ: Seft. 3 cap. 8 pag. 419.
(w) de jur: villic: cap 3 § 4.
{x) us: modern: ff lib. 19. tit. 2 § 32.



180 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
mejeren kunnen opzeggen , voegen hier nog een vierde geval by, namelyk, als de eigenaer aan de beklemde mejer opzegginge doet: die word echter van anderen wederom tegengefproken, die ltaande zoeken te houden, dat aan de beklemde mejeren geen opzegginge van het landgebruik kan gedaen worden.
Indien men de wederzydfche bewyzen onpartydig befchouwt, de aart van het contract in zyne geheele zamenhang wel, en ftiptelyk nagaat, en overweegt, en hierby de beheeringe der Heeren Staaten omtrent de Provincie beklemde landennaauwkeurig gaade (laat, zoo kan,myns bedunkens, daaruit veilig opgemaakt, en beflooten worden , dat de beklemde mejeren , indien zy aan de plichten, welke zy waarteneemen fchuldig zyn, voldoen, niet konnen verdreven worden, en bygevolg aan dezelve geen loskondinge gefchieden.
Dog, terwyl dit een quajftie is voor het tegenwoordige van grooten aanbelang, dieshal ven achte ick het def moeite wel waardig , en teffens noodzaaklyk te zyn, om dit wat breedvoeriger aantetoonen; tot dien einde zal ick hier eerft de plichten der beklemde mejeren kortelyk nagaan, en dan enige bewyzen ter beoordelinge van onpartydige daarftellen, waaruit geblyken zal , dat aan de beklemde mejeren, aan hunne plichten voldoende, geen opzegginge kan gedaen worden.
De plichten, aan welke de beklemde mejeren volgens landrechte voldoen moeten, beftaan hoofdzaaklyk in drie ftucken.
Eerftlyk, in een behoorlyk gebruik der landeryen, de beklemde mejeren konnen niet tot de verbeteringe, waartoe de erfpachteren verplicht zyn , geconftringeert worden ,



Contr. van Be klemming;; , en deszelfs Oorspronk. i 81
den, maar mogen evenswei ook het gehuurde goed niet misbruiken, maar zyn gehouden, hetzelve, als goede mannen hunne eigen, te bewaaren; dit is de eerfte plicht, en ook de voornaamfte , welke alle mejeren zonder onderfcheid moeten in acht neemen, daarom word ook gezegt , ante omnia colonus curare debet, ut opera rufiica fuo quoque tempore faciat: ne intempefiiva cultura deteriorem fundum faceret, (jy) Dit koomt ook met het gemeene gevoelen der Rechtsgeleerden overeen, (Y) waarom het ook geen verder bewys van noden heeft volgens getuigeniflè van U: Huber (V) zeggende, de huure voord geeindiget, als de huurder het goed qualyk gebruikt, dit is een oorzaak in rechten bekend , hoewel by ons weinig in gebruik, egter geenzints afgefchaft.
De tweede plicht der beklemde mejeren beftaat hierin, namelyk, dat zy hunne huur en op tyden, als bedongen is, betaelen , en deze plicht moeren de beklemde mejeren ook waarneemen , want zoo getuigt Gothofredus (7>) locator condu&orem jure pote/l expellere, fi mercedem, vel penfionem non fiolvit: etiamfi pablum faclum fit de non expellendo. Doch omtrent de tyd , hoe lange de eigenaer moet wagten , voor en aleer hy den mejer, de huure niet betalende, kan verdryven, zyn de Rechtsgeleerden wederom van verfchillende gedagten, dog de M 3 meefte
(y) lege 25 § 3 ff locat: conduct.
Cz) Struvius ad fl'cxer: 24 § 14. Voet ad ff tit. locat. conduct. not. 16. CuRisTiNiCus vol. 3 decis: 115. Groenewegen ad Leg. 3 Cod. de loc. cond. S: van Leeuwen eens: forens: part. 1 lib. 4 cap» 22 n. 16".
O) Hedendaags-. Rechtsgcl: 3de boek cap. 0 § 5. (J/~) ad Leg. 3 'Cod. de locat. conduct.



i8a Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
meefte zyn van gevoelen, als de mejer in twee jaaren geen huure betaalt heeft, mercedem , zegt G: A: Struvius (V) debito tempore praflare eft obligatus conduclor, ut juxta communem DoBorum fententiam liceat expellere conductor em, resillatasconcludere, et retinere, fi merces debito tempore, et quidem fi ad plures annos locatio fa&a , biennio foluta baud fuerit. In onze nabuurige Provincie van Friefland is dit ook rechtens, gelyk blyken kan uit de refolutie der Heeren Staaten van Friefland van den 22 Febr. 1656 , waarvan de woorden, volgende zyn, alzoo de landheeren gehouden zyn twee jaaren te wagten , voor en aleer zy de mejers , hunne huuren niet betaalende, het gebruik der landen konnen opzeggen &c. En hier mede ftemt het Old: Landrecht (d) qok over een.
De derde plicht der beklemde mejeren is, dat zy geen fchandelyk, en oneerlyk leven voeren, nog ook niets misdoen , waardoor de heere dee goeds in lafte mochte koomen , ick zegge, geen fchandelyk leven voeren, by voorbeeld , de beklemde mejer moet zich niet fchuldig maaJcen aan brafferyen , en zuipen , op dat niet door achteloosheid, en onbedachtzaamheid, brand in de behuizinge, welke aan den eigenaer voor de huure, en gefchenken verbonden is, onftaa: ook moet hy niets misdoen, waardoor de heere des goeds in lafte mochte koomen, by voorbeeld , de beklemde mejer moet zorge dragen, dat *er geen niemye fervituten op de landen gelegt worden,
en
(O ?xerc; 34 S 3. zie ook Leyser medit. ad ff fpec. 220 § i. en IfloppE ad Inftit: tit. de locat. cond. pag. 683. C/) 4de boek S122,



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. i 83
en zonder kenniftè , en toeffemminge van den eigenaer, vermag hy geen nieuwe flooden, en afwateringen te leggen , om de ducken lands grooter of kleinder te maaken, rerwyl daardoor zomtyds oneenigheden , ja zelfs procesfen over de zwetten konnen ontdaan tufichen den landheer, en den eigenaer der naad anzwettende landen, ja zelfs kan daardoor een gedeelte der landeryen zomtyds te zoeke raaken, en verlooren gaan.
Aan de beklemde mejeren fchryve ik deze plichten voor, om dat dezelve in onze landrechten (/) worden opgeteld onder de oorzaaken , waarom aan de mejeren binnen de jaarmaalen het landgebruik kan opgezegt worden. Nu zyn de mejeren door haar verkregene beklemrecht geenzints van deze plichten ontflagen , noch bevryd : maar hebben daar door alleen een recht tot de continuatie van zes tot zes jaaren , weshalven de beklemde mejeren ook door haar fchuld niet moeten veroorzaaken, nog te weege brengen , dat het contract verbroken kan worden, want willen zy, dat de opzegbaarheid geen plaats zal hebben , zoo moeten zy aan haar zyde ook niet in gebreeke blyven om aan hunne plichten te voldoen, (ƒ)
Van de beklemde mejeren moeten, behalven de reeds opgetelde, nog verfcheidene andere plichten om de continuatie van zes tot zes jaaren te erlangen, in agt genoomen worden; dog terwyl ick dezelve reeds in 't voorgaande by ider § heb'e aangetoont , zoo achte ick het overtollig te zyn om dezelve hier wederom by een te willen vergaaderen. M 4 Inte) Omland: Landt: 5de boek § 40. Oldampt: Landt: 4de boek S 122. Selwerder Landt: 4de boek § 42. 5». (ƒ) Coleïius de proceff. exec. part. 4 cap. I not. 105.



i84 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
Indien dan de beklemde mejeren aan de plichten, hun in de landrechten zoo wel , als Staatsrefoltuien voorgefchreven, voldoen, zoo kan aan dezelve geen loskondinge van het landgebruik gedaen worden, het welke ick door de volgende bewyzen zal zoeken te betoogen.
Eerftelyk , zoo merke ick aan , dat het uitdoen der landeryen , met bepalinge van enige jaaren , het zy van zes, tot zes , of van negen, tot negen jaaren, geenzints beteikend , dat het landgebruik daarmede een einde zoude n*emen: en dit is waarlykeen gegronde (telling, want in het io'de art: van de inltruétie op de adminiltratie der Provincie vafte goederen , als mede in onze landrechten (g) word aan de eenvoudige zesjaarige mejeren uitdruckelyk verboden , om in de laafte drie jaaren de greide, of weidelanden te breeken, en te ploegen: dit gefchied, op dat de eigenaer, ingevalle de mejer het landgebruik doet loskondigen, om na omkomft der jaarmaalen te verhaten, geen uitgemergelt land ontfangt , het welke hy alsdan niet wederom zoude konnen verhu uren: de beklemde mejeren daarentegen konnen , en mogen het weideland breeken, en ploegen na haar welgevallen, dit ftrecke zekerlyk tot een bewys, dat dit contraót met zes jaaren geen einde neemt, maar dat de beklemde mejer van zes tot zes jaaren continueerd , want anders hadde dezelve reden ook plaats by de beklemde landen. Daarenboven
zyn de beklemde landen nooit voor de tyd van zes jaaren, niaar altyd van zes tot zes jaaren aan de mejeren in beklemminge u'tgedaen ; zoo nu deze verhuuringe onder bekjerominge, waarvan de inhuuringe alle zes jaaren moet
ge-
(£) Omland, landrecht 0de boek \ 43.



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorsvronk. 185
gefchieden, met zes jaaren ten einde liep, waarom zouden dan de Heeren Staaten de woorden van zes tot zes jaaren , welke in alle beklembrieven gevonden worden, gebruickt hebben? Ick vinde geen ander reden, als daardoor alleen aanteduiden de tyd, wanneer het contraétdoor betalinge van gefchenk moet worden vernieuwt, waarom ook F: E: Puffendorf (h) zegt, olim contra&us villicales , etft cedificia coloni effent , in certum tempus conficiebantur , non , ut arbitor , quafi finitis annis colonus expelleretur, fed, vel, laudemii gratia, vel,ne dominium interverteretur.
Dat nu landeryen om het zesde , of negende jaar van nieuws moeten ingehuurd worden, en dat by dezelve geen opzegginge plaats zoude hebben, daarin is geen tegenltrydigheid, zoo als enige vermeenen , te vinden : bet Wolfenbuttelfche mejerrecht kan hiervan tot getuigeniflè verftrecken, volgens welke het mejercontract alle negen jaaren van nieuws moet ingehuurd worden , zelfs onder de frerkfte poenaliteit, namelyk by .verlies van het landgebruik , waarover Goebel (Y) zich in dezer voegen uitdruckt, quod autem ad mejerorum praftationem laudemialem attinet in renovatione contractus villicalis, quaomni noviennio in Guelpherbytano territoria fieri folet, exbibendam , bey verluft der mejerftatt : en teffens is volgens hetzelve Wolfenbuttelfche mejerrecht de loskondiginge uitdruckelyk verbooden , gelyk uit de woorden van D: G: Struben (T), reeds in de voorgaande tiende § aangehaald, kan geblyken.
M 5 De
(p) Obfervat. jur. univ. tom. 2 obferv. 97 § 2. (z) de jur. et judic. ruflic. cap. 3 § 38. (è) de jure vülic. cap. 8 512 pag. 345.



l8"f5 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
De eigende redenen dan , welke in de mejerrechten het getal der jaaren bepaalen, vinden ook plaats by het beklemrecht, zoo als uit de zamenhangvan het contract, als ook uit de geheele adminidratie der Provincie goederen kan gezien worden.
Want de Rentemeeder Prov: word in zyn indructie, het welke hem tot een voorfchrift zyner adminidratie dient, gelad om zorge te dragen, dat de vryelanden op behoorlyke tyden worden opgezegt, en losgekondigt, by poena, dat de fchade , zoo de Provincie daardoor komt te lyden , door hem vergoed zal worden: doch wat de beklemde landen aangaat, zal geen opzegginge gedaen , maar aan de mejeren mandaten gezonden worden, om nieuwe inhuuringe te doen, want zoo luiden de woorden (/), zal mede bezorgen , dat de Provincie vrye goede' ren , waarvan de jaarmaalen geexpireert zyn, op behoorlyke tyden opgezegt worden, op poena, dat de fchaade ofte verzuim tot voordeel der Provincie door hem vergoedfet zal worden : maar de mejeren van de Provincie beklemde landen zal geen opzegginge worden gedaen, dan van fes tot fes jaaren , voor anderhalf jaar huure gefchenk in de vorige huure continueren , en hun tot dien einde mandaten fchikken , om nieuwe inhuuringe te maaken.
Hoe duidelyk ook de zin , en hoe klaar de woorden van dit articul ook zyn , zoo willen echter enige rechts* geleerden beweeren , dat in het even aangehaalde articul alleen bedoelt word , dat de Rentemeeder Prov: geen macht zoude hebben om de beklemde landen van de Pro-
vin-
(/) Inftrucïie van den Rentem: Prov: art. 31.



Contr. van Beklemminge, en deszelfs Oorspronk. 187
vincie na welgevallen lostekondigen, maar dat de Heeren Staaten zulks tot haarer difpofitie hadden gehouden: doch dit kan geenzints ftand grypen, men behoeve maarflechts de laafle woorden van het articul intezien, alwaar de Rentemeefter gelaft word om telkens na omkomft van zes jaaren aan de beklemde mejeren mandaten te zenden, om nieuwe inhuuringe te doen ; dit geeft immers te kennen, dat de Heeren Staaten geen recht, nog macht hebben, om aan de beklemde mejeren het landgebruik te konnen opzeggen, en loskondigen , want indien men dit veronderftelde , zoo zouden de Heeren Staaten recht hebben om de beklemde mejeren door mandate te konnen noodzaaken by het landgebruik te moeten verblyven, en teffens hetzelve ook te moeten verhaten , zoo als dezelve het goedvonden: waarlyk een ftelling, welke tegens recht, reden, en billikheid zoude aanlopen.
Verders hebben de Heeren Staaten, in gevalle van noodzaake tot bekoominge van penningen, niet alleen de vrye, en lofïè landen veeltyds in beklemminge uitgedaen , en voor die verkochte rechten alle op conditiën van zes tot Zes jaaren groote zommen gelds ontfangen , het geene in de jaaren 1625 en 1626 over de honderten zevenden duizend guldens heeft aangebragt: maar zomtyds ook de beklemde mejeren by refolutien gelaft, om aan de Provincie merkeiyke penningen op te fchieten , en het verfchot by de propinen , of gefchenk der zesjaarige inhuuringe, te konnen korten,ja zelfs onder die poenaliteit, dat de mejeren , in gevalle van weigeringe, na exfpiratie der jaarmaalen het landgebruick, of hun recht ontwaard, en verftooken zullen zyn , even gelyk een leenheer zyn vafal
in



i88 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
in cas van felonie behandelt. 'Want zoo is den jaare ïóai de beklemde mejeren gelaft , om aan de Provincie een opfchot te doen van zes en twintig duizend guldens CW)» en in den jaare 1625 van honderd duizend guldens (»), Aan de eene kant befchouwd, waaren dit wel defpotique refolutien, dogbyde opkomft dezer Republyk noodzaaklyk; evenswei geblykt hieruit ten klaarden, dat de Heeren Staaten na geëindigde jaarmaalen geen recht toekwam om de beklemde mejeren het land optezeggen , of te ontneemen, dan ingevalle zy , door het niet willen opfchieten der penningen , in de poenaliceit van de wet vervielen (0). Indien nu de Heeren Staaten na exfpiratie der jaarmaalen de beklemde mejeren het land jure konden ontneem^n, moeiten dezelve zulks alle zes jaaren met geduld afwagten, en konde dus nooit, als een ftraffe, of poenaliteit op het doen, of laten van jets worden aangemerkt, qui enim ,zegt A:GaillCJ>) jure fuo utitur, nemini facit injuriam, en daarom konde de mejer, de refolutien gehoorzaamende, zeker van zyn gebruik zyn.
Daarenboven zoo kan de eigenaer alle zes jaaren den beklemden mejer niet verdryven , vermits de beklemde mejer ook alle zes jaaren van zyn gemaakte huuringe niet kan loskoomen, tenzy hy, en zyne beklem-ofkooppenningen verliezen , en zyne behuizinge niet hooger, als hout en fteen over hoop leggende , wilde rekenen; deze
poe-
(»0 Staatsrefol. van den 28 Febr. den 5 July,den 26 Sept. 1621. Staatsrefol: van den 18 Meert 1625.
(o) Zulke, en diergelyke poenaliteiten worden ook gevonden in de Staatsrefol. van den 22 Dec. 1623 , etrden 19 Dec. 1656. ' I •(ƒ) Obferv. Pract. lib. 2 obferv. 69 not. II.



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. i 89
poenaliteit moet de mejer immers ondergaan, wil hy van zyne huuringe onder beklemminge los zyn, want zoo luiden de woorden (?), de Provincie mejeren opzegginge doende van de landen, zullen derzelver behuizingen niet hooger werden getaxeert, en betaelt, dan hout en (leen over hoop leggende. Wat redenen zouden nu de Heeren Staaten by het maaken van dez^ evengenoemde refolutie gehad hebben , om de beklemde mejeren het recht aftelhyden , van geen taxatie der behuizingen , welke doch met kennifle van den eigenaer , of gebouwt, of overgenoomen zyn, te konnen eiffchen? Waarlyk geen andere, als, daardoor aantetoonen,dat, gelyk de eigenaeren aan de gemaakte verhuuringen verbonden zyn, ook de beklemde mejeren niet zonder deze poenaliteit te ondergaan van haare gemaakte huuringen zouden los konnen worden.
Maar indien men nu eens veronderftelde, dat de eigenaer , mits de behuizinge volgens taxatie betaelende, den mejer konde verdryven ;' en de mejer , ingevalle hy los wilde wezen, niet meer voor zyne behuizinge, als hout en fteen over hoop leggende, konde ontfangen, dan was immers de verhuuringe onder beklemminge een contraét tegens alle beginzelen van rechte ftrydig; want het is ja in rechten genoegzaam bekend, dat, als jemand toegellaan word te bouwen op eens anderen grond, ook taxatie van gebouw kan eiffchen (r) en dan was teffens de evenredigheid der contrahenten ogenfchynlyk gelchonden; dewyl de eigenaer dan by flegte tyden den mejer konde vafi-
hou-
Qj Staatsrefol. van den 26 Febr. 1626.
Cr) H- de Groot inleid: tot de Rechtsgel: 2de boek cap. 46. U; Hüber. hedeiid: Rechtsgel: 2de boek cap. 37 in 't einde van $ 26.



190
houden, of tot een fchadelyke, en zomtyds ruineufe verlating dwingen : en by betere en florifanter tyden door opzegginge den mejer noodzaaken, of zyn landgebruik te verlaaten, of meerder huure te moeten geven, niet tegenftaande de eigenaer de voordeligfte conditiën geniet, namelyk, by het aangaan vanhetcontraétontfangthygroote koop of beklempenningen, alle zes jaaren, als mede voor het te boek brengen van man, vrouw, of kind, telkens een jaar huure tot gefchenk, en in cas van verkoop, of overdragt aan vreemden, het gefchenk dubbelt, en indien de mejer zonder kind, of kinderen natelaten komt te verdierven, vervalt het beklemrecht, zoo de mejer bezeten heeft, aan den eigenaer (Y). Daar en tegen zoude de beklemde mejer de allernadeligfle gevolgen uit zyne ingegaane contract te wagten hebben, doordien hy groote zommen gelds by aankoop van de beklemminge moet betaelen, behuizinge en fchuire met groote kollen op eens anderen grond laaten timmeren, huure, als mede de laften, zoo op de landen leggen, voldoen, den landheer, of eigenaer de handen met gefchenken vullen , om het groote geluck te mogen hebben , om op het zesde jaar van des iandheers caprice aftehangen , dan hadden zekerlyk de mejeren voor den titel van beklemt te zyn, waar van zy geen de minfte voorrechten, maar de grootlte nadeden te wagten hadden, al te veel gelds betaeld.
Eindelyk kan ick hier nog byvoegen, het geene in 't voorgaande ook reeds is aangehaald, namelyk, dat de mejeren de behuizingen met het recht der beklemminge niet volgens taxatie hebben overgenoomen, maar door koop
aan
(O Staatsrefol: van den 23 Novemb. 1Ö61.
Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het



Contr, van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk
aan zich gebracht, die kan ten klaarften geblyken uit de conditiën , waarop de Heeren Staaten de beklemmingen in den jaare 1630 hebben uitgedaen , waarvan het eerfte articul dus luid, alle die geene, zoo enige Provincie vrye landen onder behuizinge zullen geraken te beklemmen, dezelve zullen geholden wezen haare beloofde kooppenningen te betaelen in goeden gangbaren gelde, en geene waaren, op twee naaflvolgende Maydaagen telkens de gerechte helfte. Waaran de beklemde mejeren hebben voldaen, en daarenboven ook van het geheele koopfchat van jeder gulden een oortje aan de Provincie voor rantzoen geld, (gelyk zulks genoemt word,) gegeven, even, en op dezelve wyze, als van de Heeren Staaten in vorige jaaren de eigendommen der Provincie landeryen zyn verkogt. Verders hebben de Heeren Staaten aangenoomen om de beklemde landen aan de mejeren niet alleen te leveren , maar ook te vryen van alle aétien, en aanfpraaken , want zoo luiden de woorden van het derde articul van de evengenoemde conditiën, des belovet de Provincie van Stad en Lande , de beklemmer der landen te vryen van alle aEtien en aenfpraake van laften enfchuU den, daarmede voorfchrevene goederen voor dato van de beklemminge bezwaard zyn geweeft. Nu is in rechten genoegzaam bekend,dat de kooper gehouden is,klaarlyk uittedrucken , en duidelyk te kennen te geven , wat de verkogte zaak is, waarin dat zy beflaat, en om alle dwa1 linge , en misverltand te vermyden , zoo moet zelfs in 1 des verkopers woorden geen dubbelzinnigheid , duifterheid, ofte enig ander gebrek zyn, of de uitlegginge van , dien móet tot deszelfs nadeel gefchieden , veteribus placet
lot



192 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
eet, paBionem obfcuram, velambiguam, venditori, et qui locavit, nocere , in quorum fuit poteflate , legem apertius conferibere, (V) en dit komt ook overeen met het gevoelen van A: de Rochefort («), welke zegt, daar is geen zoort van conventie , in dewelke niet flilzwygende verft aan word, dat de handelaars over en weder fchuldig zyn te behandelen in alle oprechtigbeid, en goede trouwe , en volgens al het gene door de billickheid vereifcht word, zoo wel omtrent de maniere van zich by het fluiten van de conventie uit te drucken, als omtrent de nakominge van het geene geconvenieert is met alle gevolgen van dien. En op een ander plaatze zegt Rochefort O), indien er duiflerbeid > dubbelzinnigheid, ofte enig ander gebrek , omtrent de uitdrucking yvoorkoomt uit fchuld , en verzuim van den geene, die gehouden was zyne meening te verklaaren , zoo zal de uitlegging tegens denzelven moeten gedaen worden, om dat het in zyn macht was , en dien volgende ook zyn plicht was, zyne meninge klaarlyk uittedrucken, en U: Huber (w~) druckt zich hier over in dezer voegen uit , beyderzyds, als 'er enige twyvelachtigheidin het contr aB is, foo wordt de uitleggïnge genoomen tot lafte van die 't klaarder heeft konnen zeggen, dat is, van devërhuirder, foo als van de verkooper. En op dezelve wyze is het ook begrepen by het Provinciaale hof van Utrecht in de zaake van Thomas Adriaan van Bunnick tegens Gysbert van Hardenbroeck. (x)
Nu
(t) leg. 39 ff de paótis.
(u) eerfte boek der civile wetten 3de afdeel. § 12. OO eerde boek der civile wetten ïde afdeel. § r.4. (ztO Hedend: rechtsgel: 3de boek cap. 8 not. ió. (x) W; Radelant decis. 82. curis Traject, pag. 163.



Contr, «van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. 193
Nu kan uit de beklembrieven, welke de mejeren van de Heeren Staaten gekregen hebben, geenzints opgemaakt worden , wat de verkogte zaake zy , nog waarvoor de mejeren haare beklempenningen zouden gegeven hebben» als alleen het erflyk gebruik der landeryen; want bevoorens in de 7de § is aangetoont, dat de beklemde mejeren hunne kooppenningen niet hebben gegeven voor het recht van taxatie der behuizingen , indien het landgebruik hun opgezegt word , te konnen eiffchen, nog voor het recht van de beklemde landen met behuizinge te mogen bezwaren, ook is in de8(ie § 4aargedaen, dat de beklemde mejeren altyd een evengelyke huure betalen, en § 10, dat de bepalinge van zes jaaren alleen gefchied, op dat geen vervreemding by dit contract plaats zoude hebben, en in de nde § is bewezen, dat de beklemde mejeren een erfrecht toekomt ; waarby nog kan gevoegt worden , dat de beklemde landen door de Heeren Staaten nooit aan de meeftbiedende , gelyk de andere Provincielanden , zyn verhuurd , als mede dat aan de beklemde Provinciemejeren, die aan voorgemelde plichten hebben voldaen, nooit opzegginge van het landgebruik is gedaen, om deze redenen vermeene ick dan , dat de mejeren haar recht van beklemminge gekogt hebbende met recht een erflyk, en beflendig genot der landeryen konnen prsetenderen, waarvan zy , indien zy aan de plichten , hun in de landrechten , en Staatsrefolutien voorgefchreven , voldoen, niet konnen verdreeven worden.
En indien dan dit contracT: in dezer voegen befchouwt word , zoo is het zekerlyk zeer wel ingericht, zoo wel aan de zyde van den eigenaer, als ook van den mejer:
III. D. N want



ip4 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
want de eigenaer bekomt van den mejer niet alleen koopof beklempenningen , en een vaftgeftelde huure , maar ook by alle veranderingen , als mede alle zes jaaren gefchenk, en is altyd verzekerd, en fecuir voor de huure, en gefchenken, doordien zoo wel de behuizinge, als de beklemminge daarvoor verbonden zyn , en daarenboven worden de landeryen , welke de mejer niet alleen voor zich, maar ook voor zyne kinderen , en naneeven bearbeid , beter gebruikt. De mejer daar en tegen bekomt door de betalinge der beklempenningen een erflyk gebruik der landeryen j welke hy onder voldoeninge zyner jaarlykfche huure , en vaftgeftelde gefchenken , kan gebruiken met een valt vertrouwen , en verzekeringe, dat hy zyne behuizinge aan zyn nageflagt kan overbrengen, en zich verheugen met de blyde vooruitzicht, dat zyne kinderen en kindskinderen nog hunne vaderlyke erve zullen ploegen , en de vruchten van zynen arbeid, en verbeteringe genieten.
Doch niet tegenftaande dit contract met alle billickheid overeenkomllig, ja op recht, en redenen zelfs gegrondveft is, zoo zyn evenswei enige rechtsgeleerden van gevoelen , dat de beklemde mejeren alle zes jaaren van de eigenaeren, mits de behuizingen volgens taxatie betalende , konnen verdreven worden, en om haar gevoelen in dezen te beveiligen, zoo brengen zy verfcheidene bewyzen voor den dag , welke dog merendeels uit het gezegde konnen opgeloft, en verklaard worden , daarom hebbe ick alleen voorgenoomen, om de vyfde vraage, welke in de aenleidinge tot de Groninger Rechtskenniflê, onder de rubrice van halven , of nutlyken eigendom ge-
von-



Contr. van Beklemminge, en deszelfs OorsproNK.
vonden word, te beantwoorden: aldaar word voorgefteld , of een eigenaer aan de beklemde mejer het land wel wederom kan laten opzeggen, om tot zich te nemen ? en hec antwoord is, ja, maar dan moet hy de behuizinge &è* Dit gezegde kan genoegzaam uit het antwoord van de voorgaande vierde vraage wederlegt worden, want aldaer word gezegt, dat de mejer voor het recht van beklemminge niet alleen penningen, maar ook een vaite huure t die niet verhoogd mag worden , moet betaelen , ja zelfs word het contract, benevens de pacht, onder de rubrice van halven, of nutlyken eigendom aldaer gebracht; waarlyk kentekenen , waarmede de losköndinge niet gepaard kan gaan. Maar de fchryver van dit boek, een man van uitmuntende fchranderheid, en groote kenniffein de rechtsgeleerdheid, is benevens andere in deze dwalinge verval■ len , doordien hy zyn bewys niet heeft gegrond op de aart van het contract, nog op de Staatsrefolutien, gelyk in de vierde, agfte5 en negende vraage gefchied is, maar zyn toevlugt genoomen heeft tot de landrechten, waaruit deze Helling geenzints bewezen kan worden, het gene ik nu kortelyk zal aantoonen.
Eerjllyk , word § 48 van het 5de boek Oml: Landn aangehaald, waarvan de woorden deze zyn, wanneer een mejer zyn gehuurde land opruimet ende verlatet, fo is de landheer e fchuldigh hem fijn huis tot zeggen van goede luiden, ófte tot kenniffe des rechtes, ten over flaan van timmerluiden, en ft eenmetfelers te betaelen na landrechte, dat is , in drie gelyke termynen &c. In deze § dan word alleen verklaard, hoe de taxatie der behuizinge gefchieden zal , als dezelve aan de mejeren toebehoorden, en zy het land opruimen , en verhaten: dog geenzints N 2 ge-
195



ipfj RECHTSKUNDIGE AANMERK. EN BEDENK. OVER HET
daar en tegen in een Staatsrefolutie van-hetzelve jaar, en dezelve maand, van landen onder behuizinge beklemt, meldinge word gemaakt, te meer wyl er geen redenen zyn , waarom de Heeren Staaten het woord beklemt in het Omlander landrecht zouden hebben uitgelaaten, als vooral nodig , om redenen , dat de verhuuringen onder beklemminge toen ter tyd by de Geedelyken bykans al¬
leen in gebruik zyn geweed, en van dezelve zyn overgenomen geworden , en waarvan in oudere landrechten niets befchreven gevonden word.
Ten tweeden, om dat in het Omlander landrecht in't geheel geen gewag gemaakt word, wat rechtens is omtrent de beklemde landen, die met geen behuizinge bezwaart zyn, die egter deze Provincie menigvuldig bezeten heeft, zoo als in de 7de § js aangetoont geworden.
7e» derden , zoo kan deze % op het beklemrecht niet toepaflelyk gemaakt worden; om dat nog in deze, nog in de andere $ gefprooken word van de reditutie /der be-
klem-
gedeld , dat de eigenaer aan de beklemde mejer opzegginge kan doen, daar en boven zoo word hier in 't geheel niet van de beklemde mejeren , maar van den geenen, welke landen onder behuizinge , of onder taxatie in gebruick hebben , gefprooken , het welke ick met de volgende gronden zal zoeken te bewyzen.
Voor eerft dan, zoo word in de bovengemelde §,nog in het geheele Omlander landrecht geen melding gemaakt van beklemde mejeren , maar alleen van mejeren; een bewys het gene te flerker klemt, als men nagaat, dat het Omlander landrecht door de Heeren Staaten dezer Provincie op den laaden Oclober 1601 gearrelleert, en geflooten, het woord van beklemde mejeren niet kend, en



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. i97
klempenningen : want volgens deze 48^ § , indien aldaar van het contract van beklemminge gehandelt wierde , zoude de beklemde mejer alleen de taxatie der behuizinge, maar geenzints beklempenningen weder te rug ontfangen , en van zyn gedaen opfchot, het welke twee, drie, ja vier maal meer geld , als de taxatie der behuizinge beloopt , vfcillooken zyn , want dus moet men het in cas van opzegbaarheid begrypen, en dan diende waarlyk het contract veel meer den naam van focietas leonina, als beklemminge, te dragen.
Ten vierden , om dat in het Omlander landrecht niet gehandelt word van de taxatie der behuizingen op de beklemde landen (taande , ingevalle de mejer opzegginge doet, nu zyn er geen redenen, waarom de Heeren Staaten een voorfchrift zouden geven van taxatie der behuizingen , ingevalle de eigenaer aan de beklemde mejer opzegginge doet, en zouden uitlaten, wat rechtens zy, ingevalle door de beklemde mejer de opzegginge gefchiede, daar echter de taxatie der behuizingen by het contracl: van beklemminge van een verfchillende aart is, want volgens het beklemrecht worden de behuizingen , als door de mejer de opzegginge gedaen word, niet hooger, als hout en (teen overhoop leggende, getaxeert, het welke de Heeren Borgemeelleren en Raadt der Stad Groningen ook hebben ingezien , gelyk blykt uit de Stads conftitutien , alwaar onder de rubrice van verhuuringen § 20 gehandeld word, hoe de taxatie der behuizingen op de beklemde landen (taande , gefchieden zal , ingevalle de eigenaer opzegginge doet; zoo volgd daarop in de 2i(le §, wat rechtens is, indien door de mejer de opzegginge gefchied.
N a En



198 Rechtskundige Aanmerk.en Bedenk, over het
En hierom komt hetmy veel waarfchynlyker voor, dat in de bovengemelde 48fte § bedoelt word het contract van afkopen in onze nabuurige Provincie van Friefland zeer bekend, en gebruikelyk; want de mejeren de landen onder behuizinge , of volgens taxatie in gebruik hebbende , konnen dezelve aan de eigenaeren opzeggen , om na geëindigde huurjaaren weder aan te neemen , als mede taxatie van de behuizinge eiffchen , gelyk uit deze navolgende woorden van dep Heer U: Huber (j) kan confteeren , nadernael dan de mejers , of huislieden recht hebben om de landen , na het einde van de huure optezeggen , en den landheere te doen aenneemen, zoo volgt, dat hy de landen aennemende ook het gebouw daarop flaande, en met zyn kenniffe gefet, ook moet aennemen, en betaelen. En dit is de redenen, waarom het Omlander landrecht geen melding maakt, hop de taxatie der behuizingen gefchieden zal, als de mejer opzegginge doet; om dat dezelve taxatie by het contract van af kopen, waarvan in de aangehaalde § ook gehandelt word , zoo wel plaats heeft , als de mejer opzegginge doet, als wanneer de eigenaer het land doet loskondigen. Hierin worde ijte meer beveiligt, oin dat men in de voorgaande 40de § van het 5de boek Omlander landrecht, volgende woorden leed, den mejer voor de opruiminge te vergenoegen een jaar huure, en daartoe zyne noodlyke expenfen, als voor febr i propinen naer advenant der ja annalen, die dog kan alleen tot de landen onder taxatie in gebruik applicabel gemaakt worden , want in de voorgenoemde § ^/qrd gehandeld van de oorzaaken, waarom aan de mejer
bin-
(y) Hedeud. rechtsgeleerdh. 2de boek cap. 37. 5 26,



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. 199
binnen de jaarmaalen het landgebruik kan opgezegt worden , en is alzoo geenzints toepaflèlyk op pachrenaeren, nog op beklemde mejeren, want die konnen, om de twee eerfte redenen, in gemelde § aangehaalt, binnen de jaarmaalen niet verdreven worden : nog toepaflèlyk op de eenvoudige huurlingen , of mejeren , want by dezelve hebben geene propinen , of gefchenken plaats: dieshal. ven blyft er weinig keuze over, als te Hellen, dat in deze 4ofte § bedoelt worden mejeren, welke landen onder taxatie in gebruik hebben , terwyl by dat contract:, het welke in onze nabuurige Provincie vap Friefland, onder de naam van afkoopen voorkoomt, zoo wel gefchenken (Y), als noodiyke expenfen, (<sr) plaats hebben.
Wat nu het tweede bewys aangaat , namelyk § 124 van het vierde boek Oldamfter landrecht, is uit de evengemelde 48de J van het Oml: landr' overgenoomen, en kan dus op dezelve wyze beantwoord worden.
Het derde bewys, genomen uit den soften § van de ordon: van convent: tit: van verhuuringe , alwaar men volgende woorden leeft , als de eigenaer aan fijn mejer het gehuurde land onder behuizinge beklemt laat opzeggen , en de mejer daarop het huis en land verlaat, is de landheer gehouden hem zyn huis tot zeggen van goede mannen, of kennis van Raadtsgecommilteerden ten overflaan van timmerlieden , ende metfelaaren, te betaalen op drie termynen &c. Deze woorden fchynen in de eerfte opflag het gezegde van den fchryver der Groninger Rechtskenniflè, volkomelyk te beveiligen : dog als men N 4 de
(*) Huïtta hedend. rechtsgel 3 de boek cap. 8 S 34! 00 Dezelve ade boek cap. 37 § 18.



200 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
de intentie der Heeren Borgemeefteren en Raadt, omtrent deze wet nagaat, zoo kan men klaar aantoonen, dat in deze wet niets anders te kennen word gegeven,als dat de beklemde mejer, welke in de noodzaaklykheid is gebracht van de opzegginge te moeten aanneemen, doordien hy aan zyne plichten niet heeft voldaen, het zy, dat hy het land misbruickt, of in 't betaelen der huure zuimachtig is geweeft, taxatie der behuizinge kan eiflchen,en geenzints, dat de eigenaer macht zoude hebben, om aan de beklemde mejer alle zes jaaren na welgevallen opzegginge te konnen doen: tot een bewys hiervan kan bygebracht worden de auclorilatie, welke de Borgemeefteren , en Raadt aan de beklemde mejeren in den Oldampte, op den 21 Auguftus 1671 hebben verleent, om de penningen ter fomma van zes en dertig duizend gulden, het welke een bezwaar was op de landen wegens de gemaakte dyken , op lyfrente te negotiëren.,. Wie zou nu ooit konnen denken, dat een beklemde mejer, in gevalle van een zesjaarig gebruick, de penningen, welke wegensgemaakte dyken een altoosduurend bezwaar op de eigendommen der landeryen waaren , en dus nog tot heden toe , ten lafte der eigenaareo , daarop hadden gelegen, ten zynen lade op lyfrente zoude nemen , indien hy zulks niet voor hem zelfs, en zyn nagedacht deed ; dit ftreckt zekerlyk wederom tot een bewys van haar erfrecht, en zoo hebben het de Heeren Borgemeelteren en Raadt ook begrepen , want anders was nooit een zulke auftorifatie afgegeven. Hiermede vermeene ik genoegzaam te hebben aangetoont, dat de bewyzen van den fchryver der Groninger Rechtskennis, genomen uit, de landrechten,
geen-



Contr. van Beklemminge, en deszelfs Oorsprsnk. 20 1
geenzints bevefcigen , dat de eigenaer macht zoude hebben om alle zes jaaren na welgevallen aan de beklemde mejer opzegginge van het landgebruick te konnen doen.
Het Brunswykfcbe Mejerrecht.
By de verhuuringen der landeryen in Duitfchland, het zy dezelve op levenslang , of zonder bepalinge van tyd zyn ingegaan, word evenswei bedongen, dat de mejeren het contract van negen tot negen jaaren moeten vernieuwen , of van nieuws inhuuren, circa temporis expresfionem, zegt S: Stryk Qi) aütetn in praxi caute folet ohfervari , ne locatie- ultra novem annos fiat, vel fi in longius tempus eadem placuerit, ut addatur pacium de locatione quovis novennio renovanda, E: G: ut contr actus locationis quidem fubfifiere debeat, quamdiu vixerit conduclor, ea tarnen conditione , ut quovis novennio renovetur. Alzoo dat de bepalinge van negen jaaren alleen dient om daardoor deh tyd , wanneer het contract door betalinge van gefchenk moet worden vernieuwt, aantetoonen : verders is in de voorgaande 11 de § bewezen, dat de mejeren volgens mejerrecht een erflyk gebruik, en beftendig genot der landeryen hebben, waaruit dan volgt, dat de mejeren ook alle negen jaaren na welgevallen van den eigenaer niet konnen verdreven worden. Dit mejerrecht, of de band tufichen den eigenaer, en den mejer, wordt daarom te rechte by een huwelyk vergeleken, het welke niet, dan om wettige redenen verbroken kan wor* N 5 den,
(F) De cautel: contract, fect, 2 cap. 9 i 6.



«02 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
den,««ie fatis clarum efl, zegt J: P: Ludswig, (c)me* jeriam Brunsuicenfibus conjugiumeffe, non nifi ob legit'v mas divortii caufds folubile. En Carstens (i), bevestigt dit ook zeggende , ut perpetuum et fere aternum videatur conjugium dominum inter et villicum folvi tarnen interdum potefl hujus gente exftincla , vel culpa ejusdem.
De wettige redenen dan, waarom de mejeren, volgens mejerrecht verdreven konnen worden, beftaan hierin:namelyk.
Ten eerfen f als de mejer de landeryen misbruikt , waarom ook gezorgt is in de Brunsw: Landt: A^fch: (0 met deze woorden , da ein mejer die guter verwlisflen, und gantz ausmergeln vuurde , wen deswegen zitvor geklaget worden , feyn die gutsherrn der abmejerung halben berechtiget.
Ten tweeden , kan de mejer geconftringeere worden, om de landeryen te ontruimen, als hy in de huure te betaalen zuimachtig is, da aber die mejer in entrichtung der zinsfen ein, zwey, oder mehr jahre faumig , oder hein marck gebe kom Heffer ten, wen deswegen zuvor gebürlich , aber vergebens geklaget worden , feyn die gutsherrn der abmejerung halben nicht zu verdenken, (f) En bovendien , zoo word in de meefte mejerbrieven ook deze claufule gevonden ,falls auch diefer mein mejer
(c) de jur. cliënt. Gerta. fect. 3 cap. 8 5 14. not. m. C'd) cap. 1 de fucceff. vill: § 40 pag. 35. {e) de anno 1597 $ 28.
Cf') Brunsw: Landt-, Abfch. de auuo 1597 $ 27.



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. 203
jer in der zinszahlung faumig fich hezeigen wurde, foll er fich feiues rechtens an diefer mejerftdtte von felbfïen verluftig gemacht hahen (g).
Ten derden, als de landheer de landeryen zelfs wil gebruiken , es find die gutsherrn der abmejerung halben nicht allein in oberwahnten f allen nicht zu verdenken, fondern fie find auch jolcher abmejerung sonflen vcrm'óge der gemeinen befchriebenen rechte , in diefen falie, wenn fie nemlich die zu ihrer eigenen nothdurft zu gebrauchen vorhabens , bemachtigd und berechtiget. (Jf) Hierby word teffens een dringende en noodzaaklyke oorzaake vereifcht , die men ten tyde van de verhuuringe niet heeft konnen voorzien, het gene by den richter moet onderzogt enaangetoont worden: dog des niet tegenfiaande, zoo hebben de landheeren zomtyds misbruik van deze wet gemaakt, zoo dat dezelve onder den fchyn om de landeryen zelfs te gebruiken, aan de mejeren opzegginge hebben gedaan, en hebben ook de landeryen de tyd van een of twee jaaren gebruickt, dog naderhand aan andere wederom verhuurd ; om dit misbruik dan voortekoomen, zoo zyn in 't vervolg van tyden , deze navolgende woorden in de mejerbrieven geinfereerd geworden , dafz fo wol der gutsherr , als deffen erben das gut unter dem fchein, ob -warden fie es zu ihrem eigenen behuff gebrauchen , auf ein oder mehr jalyre nicht annehmen , und tiachmals einen andern damit bemejern wollen. (ï)
Deze
(g} S: Stryk us: modern: ff lib. xix tit: 2 § 34 pag. 492. (b) Brunsw. Landt. Abfeh. de anuo 1597 § 27. (/) S; Stryk us: mod: ff lib. 19 tit. 2 § 35.



£04 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
Deze oorzaaken vind men ook by een vergadert door Ant. Rappel, (&) met deze woorden, es erhellet, dafs folches mejerrecht etwas mehrers , als eine [echte location importiere : weil dem herrn des mejer guts nicht gantzlich freye bande gelasfen , auch nach geendigten mejer jahren , dat mejergut an fich zu nebmen ausfèr in denen heiden erzehlten fatten , wenn er disf gutes felhft benöbtiget , oder fich der mejer nicht gebuhrend (7) verhalt.
S- xv.
In de vorige 5 is aangetoont, dat aan de beklemde mejeren, welke enige plichten hun in de landrechten,en Staatsrefolutien voorgefchreven, verzuimen, en nalaten, opzegginge van het landgebruik door de eigenaeren kan worden gedaen, mits de behuizingen ook volgens taxatie aan hun worden voldaen", en betaelt ; dieshalven zal ik hier nu den tyd, wanneer de opzegginge van het landgebruik gefchieden moet, bepalen , en dan befchouwen de maniere, hoe, en op wat wyze, de behuizingen ge waardeert worden.
Voor eerft, zoo moet in de Ommelanden, voor den i January, (?;0 aan de beklemde mejeren het landgebruik opgezegt worden , om tegens de daar aanvolgende Gregory, zynde den 12 Meert , als hunne zesjaarige inhuuringe. als dan is geëxpireerd , te moeten verlaten. (n~) In de Oldampten moeten de landen aan den mejer ook voor
nieuw
(k) von erbmejerrecht cap. 7 not. 189 pag. 155. (h dat is, geen huure betaelt, of" het land misbruikt. (;») Oml. landrecht 5de boek § 47. {>, Oml: feudrecht 5de boek § 46.



Contr. van Beklemminge,en deszelfs Oorspronk. 205
nieuw jaar opgezegt worden , maar om op Petri ad Ca* thedram , zynde den 22 February te ontruimen. (0) Na Selwerder landrecht, (ƒ>) moet de opzegginge van het landgebruick gefcliieden voor St. Thoma; Apoftoli dage, zynde den 21 December, om op den dag Ludgeri, zynde den 26 Meert, te verlaten. De opzegginge dan gefchied, en aangenoomen zynde, is de eigenaer verplicht aan de beklemde mejer de behuizinge , welke hy op het land heeft volgens taxatie van goede mannen, ofte tot kenniffe des rechts ten overfhan van metzelaeren en timmerlieden overtenemen. (q) Aan de uitfpraake dezer prifeermannen zyn beide partyen verbonden , zoo niet m tempore daarvan word geappelleert. f>) Hierby dient teffens aangemerkt te worden , dat deze taxatie voor Maydag moetgefchieden, omdat de behuizingen, op de beklem* de landen flaande, den eerden May worden overgedragen ; indien echter voor Maydag geen taxatie nog betalinge gefchied, dan kan , en vermag de mejer in het behoorlyk landgebruick tot des rechts difcretie continueren heen ter tyd , dat de betalinge gefchied is: dog zoo de mejer door fchult, of moetwille in het landgebruik continueerde, zoo moet hy den eigenaer, of aangaande mejer de fchaade dubbelt vergoeden , en word daar en boven
' (ó) Oldampfl. landrecht 4de boek 5 133.
ij>) Selwerder landrecht 4de boek § 47 & 48.
( q) Oml: landrecht 5de boek % 48. Oldamft: landrecht 4de boek 5 124.
(O zoo geoordeelt by de Hooge Jflit: Kamer van Stad en Lande den 23 Juny 1731 in de zaake van Wolter Stullinga contra Mevrouw Burmania.



%o6 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
ven voor gewelf gedraft. (Y) In de Ommelanden gefchied de betalinge der getaxeerde behuizinge in drie ttrmynen, het eerfte op May by de aanvaardinge met geld, het tweede op Michiel met half geld, en half waare, het derde op May daaran volgende , met waare. (?) In den 01dampte word het eerde termyn op May met geld betaelt» het tweede op Michiel, en het derde op May daaran volgende, beide half met geld , en half met ondraf baare levendige waare tot discretie des rechts, ofte goede mannen zeggen. (11) Tegenwoordig word echter alles met contante penningen voldaen, en betaelt.
Dit contract van beklemminge kan echter op verfcheidene wyze geeindigt, en verbroken worden, zonder dat deze evengenoemde taxatie in aanmerkinge koomt, by voorbeeld, als de mejer opzegginge doet van het landgebruik ; als dan moet hy de behuizinge van het land removeren , (v) of de behuizinge word niet hooger, als •hout, en deen over hoop leggende, gewaardeert. (w)
Ten tweeden, als de mejer buiten kenniffe van den eigenaer, de landen met nieuwe behuizinge bezwaart heeft, want zulks is niet alleen uitdruckelyk verboden, •(x)maar de mejer is ook gehouden het getimmerde wederom te moeten afbreken, (j)
Ten
f» Oldamfh landt: 4de boek § 125 & 126.
(f) Oml: landrecht 5de boek § 48.
O) Oldamft. landrecht 4de boek § 124:
(v) Staatsref. van den 24 Decemb. 1678.
Staatsref. van den 36 February 1686 en geapprobeert rapport van den 27 Febr. 1686.
(x) Inm-u&ie van den Rentem: Prov: § 50. 1 (y) Oml: landt: 5de boek § 48. Ord: op convent: tit: van verhuuringe art. 20.



CtJNTR. VAN BeKLIMMINGE , EN DESZELFS OoRSVRONK. ÖOf
Tenderden, wanneer de mejer uit confidentie van flechte tyden in de huure vermindert is , zoo kan hy na gelegenheid van tyden wederom op de oude huuren, en gefchenken worden gebracht , en zoo hy zulks weigert, mag de landheer het land opzeggen , en behoeft als dan de behuizinge , niet hoger te betalen, als hout en fteen overhoop leggende. (z)
Ten vierden , zoo heeft het zelve mede plaats, wanneer de mejer niet wil betalen het zesjaarig gefchenk, of wegens overdragt op kinderen, of vreemden. (a~)
Het Brunswykfche Mejerrecht.
Volgens mejerrecht moet ook de behuizinge met alle de noodwendige , en tot nut gemaakte verbeteringen, ge waardeert, en betaelt worden , want zoo luiden de woorden van de Brnnsw: Landt: Abfch: (bj, die gutsherrn follen dem mejer nach vorgangener löfung , und wardierung feine baubefferung , gaar, gail, und dergletchen nothwendïge auch nütsliche angewendte melioramenta der gehühr hezahlen.
Wat de taxatie aangaat, en hoe die gefchieden moet, word in de 19de § van de evengenoemde Landt: Abfch: gedicteert met deze woorden, es folie mit der war dierung , wie folget, gehalten werden , nemlich es follen aus dreyen unterfchiedlichen gerichten, aus jedern drey unpartheiliche auf ackerwerk, und gehdude verfldndige leute, die gutes bandels , undwandels feyn, fonder-
licb
(2) Staatsrefol. van den 26 Febr. 1686 en 4 Febr. 1698. Qa) Staatsrefol: van den 4 Apr. 17II en 18 Juny 1729. (>) de anno 1597 f 29.



208 Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
lich dazu beeidiget, und ihnen in des ober-und amtmanns auch beyder theile gegenwart der zuftand, und gelegenheit der guter , neben fattsamen bericht , augenfcheinlich gezeiget, und zu verfiehen gegeben, jurter auch wenn folches gefchehen von jeder fchurtz infonderheid alfo, dafs fie mit ein ander deswegen nicht communiciren, femotis partibus die fache nach allen umfianden nothdurffiiglich erwegen, und wenn fich eine jede fchurtze eines gewiffen verglichen , folches dem ober und amtmann in beider partheyen beyfein eingebracht, und daraus die mittelfie fumme, oder da es gebrauchlich was dar aus, wann alle drey fummen zufammen geleget, und mit dreyen wieder abgetheilet werden, folget, vor die rechte wardierung gehalten , und hezahlt, keines we. ges aber , als allein , wenn befindliche partheylichkeit mit unterlauffen wurde , vor dem hof und landrathen gefochten, auch diefe verordnung , wenn zu einem hofe, und dazu jgehörigen gütern mehr, als ein gutsherr ifi , auf ihrer aller oder auch auf eines befchwerden anhalten , uSd klage, im fall fich die gutsherrn nicht eines andern vergleichen können, nichts defio weniger obferviret, und gehalten werden. Hetzelve vind men ook mede in de Gandersheim: Landt: Abfch: de anno 1601 § 23 , doch terwyl de woorden van deze conftitutie te wydloopig zyn om hier aangehaalt ce worden , zoo zal dezelve met flilzwygen paflèren.
Van deze priferinge kan alzoo niet geappelleert worden, als in het eene geval, zoo even aangehaald, namelyk als er partyefchap met onderloopt. Dat deze taxatie in alle gevallen plaats heeft, beveiligen de woorden van de Landt: Abfch: de anno 1601 § 24. Sonfien aber
wenn



Contr. van Beklemminge , en deszelfs Oorspronk. 409
wenn der mejer das gut verwüftet , oder befchwehret, oder dasfelbige verkauffi, verfetzet, vertaufcht, zur leibzucht oder mitgiffi verfchreibt, oder fonjien distrahiret, wenn ihme die löfe gefchehen , und das warJirte geld entrichtet, ift den/elven ab und einen andern aufzufetzen denen gutsherrn freygelasfen. Hieruit blykt alzoo, dat in alle bovengenoemde gevallen de opzegginge gefchieden, en het geld, zoo volgens taxatie is valt gelleld, betaelt moet worden.
Hier hebt gy nu, Myne Heeren! myne gedagten omtrent den oor/pronk , en het contraU van beklemminge zelve, die ik zoo kort en beknopt, als my immer mogelyk was , hebbe ter neder gefield , zonder twyfel zal in deze myne verhandelinge zomtyds wel jets noodzaaklyk agter gebleven , en uitgeluaten , of ook wel jets overvloedigs gezegt zyn ; verzoeke dierhalven van U, Myne Heeren, om my dat gene, wat aan dezelve nog ontbreekt, te willen mededeelen , op dat over deeze ftoffe , waaran onze ingezetenen ten hoogden gelegen is, geen de minde twyfelachtigheid, of onzekerheid , meer overblyve , het overvloedige kond gy, Myne Heeren, licht overdappen, en gedenkt; dat in de aangenaamfte en vrugthaarfte velden ook onaangenaame bloemen en kruiden , ja zelfs overtollige didelen en doornen gevonden worden, maar daarom word echter het goede niet veracht , nog verworpen. Volgt dan ook dit voorbeeld , en neemt deze myne onpartydige verhandelinge gundig op, en laat
///. D. O het



«ïo Rechtskundige Aanmerk, en Bedenk, over het
het overtollige onaangeroerc (laan , en het goede , dat daarin is, gebruikt dat, en zuigt uit deze verhandelinge, gelyk de byen uit de bloemen den zoeten honing, en niet als de fpinnen het fchadelyke venyn, zoo zal ik mynen tyd, in het opmaken van deze verhandelinge bedeed, geenzints nutteloos toegebracht, nog myne aangewende moeite in dezen onbeloont achten.
A; Q: van SWINDERENY
\7 V



VETÜS IÜS FRISICUM,
E CODICE MEMBRANEO NUNC PRIMÜM ED1TUM.
OUD FRIESCH LANDRECHT,
UIT EEN PERGAMENTEN HAND-SCHRIFT NU EERST UITGEGEVEN.
met eene voorrede,
m WELKE VAN DE SEVEN VRYE FRIESCHE STRAATEN GEHANDELT WORDT.
DOOR
JAKOB de RHOER.






VOORREDE.
Z ^ meöt'cIieIijk vernuft zig hadde be-^~LJ~^ §onnen te 0nl:flaan van de boeijen, in welke het, gedurende den loop der ijzere eeuwen . gekluiffert was,zag men hier van , allengskens, de gelukkigfte uitwerkzelen. Het zotte en wreede, waar mede de woeftheid en het bijgeloof der voorige tijden het menfchdom onteert, en den burgerftaat gekwek hadden, wer* den, hier en elders , meer en meer, opgemerkt en verbannen. Men zoude, mifichien niet zonder vrugt, konnen aanwijzen , wat vorderingen telkens binnen eenen zekeren kring van iaaren gemaakt zijn , om de billijkheid en menfchelijkheid in haare rechten, langzamerhand, te herftellen. Deeze groote zaak is nog niet afgedaan. Wij vinden 'er van tijt tot tijt bewijzen van. En wie weet wat voortgang men nog maken zal , eer een aanzienelijk tijdvak verloopen zij! Zullen niet aan onze nakomelingen even barbaarfch voorkoomen de ijszelyke ftraffen, welke wij, niet lang geleden, zelfs in het befchaafdere deel van Europa , en dat maar even buiten de grenzen van ons gezegent Nederland , hebben zien uitoeffenen, als die , welke wij met afgryzen in de fchriften der midden-eeuwen vermeld zien, of onder woeiïe natiën in gebruik zyn. Even gelijk het den ontmenfchten Cali* 2 gula-



II
gula niet genoeg was den armen lijder te doen derven, maar bevel gaf, met ligte, dog dikwijls herhaalde Hagen hem zo te pijnigen, dat hij voelde dat hij ftorf. (ita ff ri, ut, mori fe fentiaf). (a)
Gelukkige tijden, toen men, in en omtrent de xin eeuwe, begon Land en Stad rechten te fchrijven, te verzamelen en te boek te brengen, in welke de vrijheid en zekerheid der goede gemeente beveiligt, de ondaden beteugelt, en het recht tufichen den man en zijnen naaften werdt vaftgeftelt. En het firekt gewis den vrijheidlievenden Friefen (men weet dat deeze naam oudtijds veelgrooter plek van het thans Vereenigt Nederland dan nu begreep) en Zwitzers tot geen geringe eer onder de eerften en voornaamlten geweeft te zijn, welke de hand aan dit heilzaam werk gelegt hebben. (F) Ons genootfchap op het oog hebbende, de oudtfte dier landrechten , welke ons gewed in het bijzonder betreffen, door den druk gemeen te maken , heb ik het der moeijte waardig geagt het eerfte en oudtfte derzelven, immers zoo veel tot onze kennis gekomen is, op te fpooren, en het zelve met verfcheiden' andere handfchriften te vergelijken, en het genoodfchap heeft goedgevonden dit ftuk achter het eerfte deel der Verhandelingen te doen plaatzen.
De Heer en Mr. D: F: J: van Halsema heeft daar na achter zijne doorwrogte Verhandelingen ter nafporinge van de wetten en gefeldheid onzes Vaderlands, in
het
(a) Suet: in Calitr. 30.
Q) Conring de Orig. Iur. Germ, c. a8.
VOORRE DE.



VOORREDE.
het tweede deel onzer Verhandelingen, gevoegt Het aloude Ommelandcr Wetboek van Hunfingo , in de oude corfpronglyke Friefche landtale, omtrent 't midden der dertiende eeuw vervaardigt, en die Heer heeft den geletterden en liefhebberen geen kleenen dienft gedaan, zo met de overzetting van het eigenlijk zo genoemde Hunfingöer landrecht, als met de verklaring van eenige min verftaanbaare Friefche woorden, in dat wetboek voorkomende. Doch het ftuk, door Zijn Ed. uitgegeven, behelft veel meer dan dit Hunfinger landrecht. Men vindt 'er de zo genaamde xvn Keften , of Willekeuren, xxiv Landrechten, Naamlijft van breuken en boeten, en andere ftukken in , waar van ons de Uitgever verflag heeft gedaan. Doch dit alles is in de Oud Friefche taal gefchreven, en fchoon 'er verfcheide Handfchriften van in onze tegenwoordige landtaal voor handen zyn , weet ik echter niet, dat dezelve naukeurig vergeleken, of verklaart, door den druk zijn gemeen gemaakt. Maar vooral heeft het den Geleerden lang leet gedaan , dat men den Latijnfchen tekft der Keften en Landrechten, welken men wift , dat , ten minften voor eenigen tijt , nog voor handen was , niet ontdekken konde, en de voortreffelijke Van Wicht, begreep zeer wel, hoeveel ligt deeze Latijnfche Codex , onze Oudvaderlijke Rechten, en in het bijzonder den xvii Willekeuren , en xxiv Landrechten , bijzetten konde. (V) Dit immers zijn de oudtfte ftukken onzer inlandfche Rechten , en vervatten in * 3 zig la) Voorb. voor 't Ooftfr. L. blz. 153.
III



IV
zig de allervroegffe gebruiken en gewoontens dezer geweften.
Daar de Heer Halsema dit werk niet gehad heeft, zyn wy echter nu in ftaat geftelt, om het zelve den kundigen Lezer mede te deelen. Wij zijn het verfchuldigt (en daar voor betuigen wij opentlijk onzen dank) aan de edelmoedigheid van den WelEdel: Geftr: Heer, Mr. HemMo Arnoud Werumeus , Lid der Gezwoore Gemeente alhier , welke niet meer door zijne uitgebreide kunde, en fchat van zeldzaame boeken, en handfchriften , dan goedwilligheid, om ze den geletterden mede te deelen, en ten gemeenen gebruik te maken, onzer Stede ten fieraad ftrekt. Dees Heer deelde mij mede een zeer fraaij Handfchrift , op pergament gefchreven, en zeer leesbaar voor elk, die in de Schriften der voorige tijden een weinig geoeffent is. Het boek is wel eer, naar luidt van het opfchrift aan het hooft deszelven , door den grooten f. C, Scaliger aan onzen onflerfFelijken Ubbo EmMius ten gefqhenk geworden. Ik hebbe den moeijelijken taak op mij genomen , het geheele werk door te legen, en met het geene de Heeren Van Wicht en Halsema, uit de Oud Friefche tekft, uitgegeven hadden, te vergelijken, zeer nieuwsgierig zijnde te weeten, of dit het zelve Handfchrift was , en wel het oorfpronkelijke, waar uit Van Wicht eenige (lukken hadde overgefchreven , en van welks aflchrift , door U. Emmius ge• maakt, zig onze Vriend Halsema bedient hadde. Daar
doch
VOORRÉD E.



VOORREDE.
doch de Heer Van Wicht het zijne had ontvangen uit een codex van denzelven inhoud , en wel op pergament gefchreven,(die, naar's mans berigt O)aan zekerenoort van dit geweft voor handen was, en fchoon hij dien zelf niet gezien hadde , was hij echter door een voornaam ooggetuige, welke'er een uittrekzel uit gemaakt, en hem toegezonden hadde , in ftaat geftelt, 'er eenige plaatzen uit mede te deelen, en van deszelfs befchapenheid te oordelen) was niets gereeder te vermoeden , dan ons exemplaar was iuift het zelve met dat, waar van die Heer fpreekt. Ia deeze gelijkvormigheid was zo groot, dat ik ze zelf in fchrijfveilen ontdekte. Echter is mij bij naukeurig onderzoek gebleken, dat dit niet zo was. Ten getuige ftrekke nu maar alleen het begin, of opfchrift der xvii. Keften in het Oud Friefch , zo als het door den Heere Van Wicht word opgegeven. Want wij vinden het zelve noch zo volledig , noch met dezelve woorden in ons gefchrift. Ook heeft men het flot van het HunfingöerLandrecht van 125a vollediger bij Wicht f» dan wel bij ons, daar alleen gelezen wordt Ma funt hccy zijnde, gelijk men merken kan, al voor lange dat gedeelte des blads, waar op het overige ftond, afgefcheurt geweeft, en fchoon 'er een ander is aangeplakt, heeft men evenwel de volgende woorden 'er niet weder bijgevoegt.
♦ 4 Mijn
(a) Voorb. voor O. L. blz. 147. {i) Blz. 149-
V



VI
Mijn tweede onderzoek was, of ook onze Codex de oorfprongelijke was , waaruit U. Emmius den zijnen hadde overgefchreven, zo als die door den Heer V. Halsema is in het licht gezonden. Ook dit was ten uiterften waarfchijnelijk. Emmius had zijn Handfchrift gemaakt uit een pergamenten boek, en dit begreep die zelve ftukken» (fchoon niet alle dezelve) welke wij hebben, het bladt, welk in die codex ontbrak (<a), ontbreekt mede by ons, de open plaats, daar Halsema van fpreekt (&) , werd in ons papier even zo gevonden, maakte dit alles niet zeer waarfchijnelijk, het geen ik vermoed hadde?
Des niet tegenftaande, fchoon fpelling en lezing op de meefte plaatzen naukeurig overeenftemmen, zijn 'er echter ook niet weinige daar dezelve verfchillen. Laat ik 'er eenigen van opgeven, en den Lezer in ftaat Hellen, om zelf te oordeelen.
Bladz. 4. reg. 2. heeft Halsema: tha frande alfa friunde. Wij hebben tha fiunde alfa friunde, (en zo moet het zijn).
SceVer onder tia en der fuera fiwer uthe~ le men, Wij , fcel er ondertia end er fuera (ine hera ief hit his londraf, fa fcelen fuera fiwer et hele men. Dus hier
vciitiiciuc wuuiucu , luuiv-mcu ecu gcucc-
le regel, by Halfema ontbreken,
— 6
ia) Halsema Oud Hunf. Landr. blz. 9. C*) Blz- 54-
VOORREDE.



VOORREDE.
En van die zoort zijn 'er veel meer, welke ik hier niet behoeve uit te fchrijven. Ondertuffchen is het zeer aanmerkelijk, dat de meeften dezer (peilingen of lezingen, juift gelijkze bij den Heer Halsema getrouw zijn opgegeven , bij den Heere Wicht gevonden worden, en dus ftemt in dit opzicht onze codex beter met die van Wicht dan Halsema overeen. En , in tegendeel, zijn 'er weder anderen, daar wij met laatstgenoemden overeenkomen , en van den anderen verfchillen. Ik houde het daarom , als nog , daer voor, dat de codex van den Heer Halsema uit de onze door Emmics zij overgefchreven, welke veel ligt naderhand het boek zelf van Scaeiger ten gefchenk heeft ontvangen; Immers de overeenkomt!, en gelijkluidendheid van die twee ftukken zijn zoo groot, en zo treffende, dat ik bijna vaft ftelle, het kleine onder* 5 fcheid
5? 6* —■ 23. tha North fre wefa. Wij, tha Nort Uw dem fri wefa.
— ï8 — 14. Thet fpec. —— thet fprec.
— 19 — 1. Sonderge • fan der ge.
~ 4. Ande tha. • Ende tha.
— 33 — 20- M- Gef
1— 34 — 16. Sexte • Sexta.
~~ 35 *• Sogende kere — Sogenda keré.
— 2. Fletïch. — fietech.
— 53 — 16. Saxina • Saxinna.
— 54 — 4. Bodiskip bodidskip.
Vil



VIII
fcheid, in 'de fpelling of lezing, zij geboren uit min naukeurigheid iri het overfchrijven, of ditleren, zo als men in de fchoolen fpreekt.
Behalven gezegde Keften en Landrechten, bieden -wij den Lezer aan eene lijft van breuken en boeten, oudtijts, op verfcheiden' foorten van wonden en geweldenarijen geftelt. Men weet om wat redenen onze Voorvaders hier in zo naukeurig geweeft zijn, en zij ftrekken ten getuigeniflê van dewoeftheid der tijden. Men heeft veele Handfchriften van dat zoort van misdaden en ftrafien, en, zij zijn ook , gedeeltelijk , in laatere Landrechten overgegaan. (V) In de Latijnfche taal vind men ook dergelijke in de Leg: Saxon: en Frifton: bij Siccama (F) , doch vermits die van de onzen veel verfchillen, en de Heer Van Wicht (f ) alleen een register uit zijn Handfchrift > het geen met het onze overeenftemt, gegeven heeft, was het niet ongefchikt dezelve hier bij te voegen.
Hoe fchatbaar en aangelegen ondertuffchen het ftukzij dat wij der befchaafdere wereld aanbieden, (en wij geven 't zo als wij het vonden, fchoon eenige, doch zeer weinige woorden , mij, en den Heeren, die de goedheid hadden het met mij na te zien, onverftaanbaar gebleven zijn,) kan reets uit het bovengezegde worden opgemaakt. De oud Friefchetekft word dus den geletterden niet alleen verftaanbaar, maar ook konnen en moeten uit denzelven eenige plaatzen verbetert worden. En het geene daar ontbreekt, het
flor
Ca) Ommel. Landr. VI.
li) Siccama Leg. Frif. p: ol.Leg. Sax. Tit. i.
(cj Wicht Voorb. blz. 148.
VOORREDE.



VOORREDE. ix
flot van de xvn Wiilekeureh, de Voorrede, en twee Con'flitutien der xxiv Landrechten , worden hier geheel en volledig gelezen.
Wat nu de innerlijke waardij, het gehalt en af komft dezer Rechten betreft, daarvan zal ik niet veel zeggen. Ik weet het wel, hadden de rechten en voorrechts-brieven onzer Nederlanders op geen fteviger grondflag geruft dan de Legende van privilegiën , door Karei den Grooten, aan de Friefen gegeven , zeker de Vaderlandfche Hiftorie zoud' een andere gedaante hebben. Men houdt het evenwel daar voor, dat Karei dit volk verfcheiden' voorrechten heeft toegedaan. Zeker gaat het, darde Friefen zig naderhand op dezelve telkens hebben beroepen, en het is aanmerkelijk, dat nog ten iaare 1418 van Hertog Ioan van Beieren bedongen wierd, " geen heervaart buten onfe palen van Vriesland , nah de privilegie van Keifer Carolo gegeven. " (Het welk overeenftemt met het geen in onze tiende keft gelezen wordt:) Verders, " dat ieder zou gebruiken, alle privilegiën, breve und freï■ heiden , de fe gehad, edder noch hebben van Coninck ' Caroli tijden, went tot dusfer tijt. " zo als E. en S. Be1 ninga verhaalen. ,(#) Men weet hoe men zig lang daarna op deeze rechten beroepen heeft. De Vorften zelfs hebben dit gelooft en erkent. Onze Hollandfche Graaf Willem, (het was de 'II van die naam) tot Roomfch Koning
ge-
f£) Matth. Anal. IV. p. 190. S. Beninga Chron. blz. 415.



gekooren, Wilhelmus Dei gratia Romanorum Rex et femper Auguftus — quod nos praefatismeritis Frifonum omnia iura, libertates ac privilegia conceffa Frifonibus a Carolo Magno inperatore , Antecejjbre noftro fanclae tnemoriae liberaliter innovamus, etpraefentis fcriptipatrocinio cmfirmamus. Datum Aquisgrani 1248.(tf)Keifer Frederik III beloofde in 1454. den Ooftfriefen " alle freiheiden und geregtigheiden, fo van geloeflicher gedachtenis Keyfer Carel den Groten , und andere Romifche Keiferen, und Koningen unfe voorvaderen gegeven fint. (F) En hoe die zelve Vorft in 1457. zulke vrij-en geregtigheden, als de gemeene Vriefen van Karei den Grooten en Sigismund bezwooren hadden, beveiligt hebbe, verhaelt dezelve , (ƒ) om hier niet meer fftn op te halen. Men kan bij den Heer Wicht (d) zien, hoe het gekomen zij, dat men met ter tijt veele onechte overleveringen als een Euangelie heeft beginnen te geloven, en zig 'er, bij alle gelegenheid, van te bedienen. Wij houden het dan, met anderen , daar voor, dat men al vroeg vooronderfielt heeft, Karei hadde den Friefen eenige wetten gegeven, dog verbijftert door naarijver, en zucht om alle wetten van dien Vorft afte leiden, is het gegaan , zo als het
pleegt,
00 G. F. Baron Thoe Schwartzenberg Charterb. van Vriesl. 1. bl. 94-
(p) Beninga blz. 306.
O) Blz. 320.
00 Voorb. blz. 59.
VOORREDE.



VOORREDE.
pleegt, de Schrijvers hebben door hunne droomen, en verfieringen, die ze'erbijvoegden, veroorzaakt, dat ook het waare geen geloof vonde.
Hoe het ook zij , heeft Karei den Friefen wetten gegeven , welke ook in de Leges Frifiorum en Saxonum gevonden worden; is uit dezelve veel in deeze keurenen landrechten overgenomen : zijn ook in dezelve veele zaken uit de zo genaamde Keiferlijke Capitularia overgegaan , gelijk dit van des kundigen beweert wordt, wie ziet niet ? van hoe veel belang dit ftuk zij voor elk, die de bronnen wil na fpooren, uit welke latere wetgevers gefchept hebben. Dan , of deeze keften en landrechten reets zijn opgeftelt ten tijde van het nog bloeijende Keiferrijk, en wel zo, dat ze door het volck ontworpen, en van 's Keiferswege beveiligt, of ten minnen onder het opzigtvan Keiferlijke bevelhebbers, haar volle beflag bij den Upftalboom gekregen hebben : Dat ze oorfprongelijk in de Latijnfche taal befchreven, en uit dezelve in onze moederfpraak zijn overgegoten , het welke omtrent het einde der xu eeuwe zou zijn voorgevallen; dit alles laat ik ter verantwoording van die mannen , welke het daar voor houden. Buiten twijvel zijn ze van eenen eerwaardigen ouderdom. Dus konnen ook taal, gefchiedenis , zeden en gewoontens van dien tijt hier door zeer opgeluillert, en aan den dag gelegt worden. Zal iemand dog gelukkig flagen in het verklaren van oude Handfchriften, hij moetdegebeureniüen van dien tijt kennen, omderoer-
felen
XI



xh VOORRE D E.
felen en drijfveeren te vinden van veele wetten en inzettingen. En hoe dog zal hij gelukkig flagen, zo hij de toenmaalige volkstaal niet verftaat , zo hij de oude gewoontens niet grondig heeft nagefpoort. Wat zijn dog veele rechten anders dan gebruiken, welke door den Wetgever tot eene Recht geworden zijn. Dit is het Koninglijk pad , dat wij mannen van den eerften rang en verdienden thans met zoveel roem zien betreden, welke, door het ontwikkelen der oude gewoontens en herkomHen , over 's lands gefchiedenis een allerfchitterenft licht verfpreiden , en zig zeiven, en het lieve Vaderland zo veel eere doen.
Doch om weder te keeren tot het (luk dat wij voor handen hebben, wenfchelijk was het daarom, dat hetzelve nader opgeheldert en verklaart wierde : Dat de oude (preekmanieren, gewoontens en gebeureniflèn, welke of vermeldt, of vooronderftelt worden, kortelijk, dog zakelijk, wierden aan den dag gelegt. Hier door zou men miffchien zelf op den weg gebragt worden, om van derzelver herkomft wat zekers te konnen befluiten. Gelijk dit gedeeltelijk reets gefchied is in die ftukken, welke uit deeze Willekeuren in het Ooflfriefche landrecht zijn overgenomen , dog zo , dat 'er voor een kenner nog veel over is gebleven.
Laat ons eene proeve nemen uit de Willekeuren, welke, doorgaans, aan het ho< ft dezer zameningen geplaatll, en daarom gemeent worden allereerft te zijn opgeftelr.
Mij-



VOORREDE. xin
Mijne aandagt is op de negende gevallen, om dat ze de palen van het oude Friefland befchrijft, en gelijk de Heet* Van Wicht aanmerkt, Frieslands oude grenffcn, reets voor de tijden der Graven van Holland, fchijnt te vooronderftellen. Dit doe ik te liever, om dat dit ftuk tot hier toe,naar mijn inzien , niet wel begrepen is. Ik zal mijn beft doen om het verfchil uit den weg te ruimen, en dat geene te ontwikkelen , het welk Van Wicht en anderen getragt hebben te doen. En nademaal ik hier in door onzen Latijnfchen codex geholpen en beveftigt ben , wordt deszelfs waardij ook daarom te aangelegener.
Laat ons de woorden, die wij op het oog hebben, eerft hier ter neder ftellen. Dus luiden ze in den oud Friefchen tongval, (ö)
„ @tfjct ï$ tt ntarjEnoE föft/ frctgc uennEnsat te jeïbane anba öu^ïöcija tfjturfj tti feenr-tigtó San/fit ttiatn tcimarfje^ fïasta pcimEngura: 3a taafa ïjtr ur* fitte enö tïje£ rturijt^-foernE fa ïxztt fyt artüe friïct mit tua anbc tnmtE0cfdïlm0um/cnrjetöe^ fencng^ toaïü / tger rmtïjE te tajiianc fogEii ftceta turnt anh rennanöe futfier te farane/ tgtia an IConbe/ ano fmiet a toetEtE. <t£ï|Ei*a luster fttEtena $ aftEC tgiu €Iue / rgto otïjEC tïje fflifzn / tpi tijretioe tïjw CniEfE/ tijm ftatöE tget fötn.
^ïjtu aftecfte ïonöfttEte $ nu ru $amutirg/ anb ut ti ^ebm. ö« mtolefte uw ti jÉimiproefojtm
anti
Ca ) bij Halsema oud Hunfing. Landr. blz. g.



XIV VOORREDE.
ano utfj ra Cmetïja/ tfjni tfjteDöe uu ra Cofarba / unö ut ta g>tabm.
Ik breng het dus in onze tegenwoordige landtaal over.
„ Dit is de negende keft, (keus,keur, willekeur,van kefen, kiefen) vredepenningen en huisfchatting te gelden (te geven , te betalen) voor (of bij) des Konings ban? bij twee penningen vanReinalds flag (muntflag), zo wanneer hij dit overtreede en des beruchtigt worde, zo boete hij dit, en vul het (voldoe het) met twee en twintig fchellingen, en des konings magt (ban, boete) , daarmede te kopen feven. ftraten ruim en rennende, (onverhindert in zijnen ren of loop) zuidwaarts te varen ; drie te lande, én vier te water. De eerfte waterftraat is ooftwaarts de Elve, de andere de Wefer, de derde de Eems, de vierde de Rijn.
. De landftraat is ooftwaarts op tot Hamburg, en uit te Jeveren. De middelde is op tot Mimigerdeforde, en uit te Embden. De derde is op tot Coevorden, en uit te Staveren. „
Men zal dit mede vinden, dog met eenig onderfcheid, in de xvn keften, zo als ze door Schotanus , (<z) zijn uitgegeven, en fchoon in het zo genaamt Extratl en overfettinge van de oude Friefche rechten (F) gezegt wordt, dat deze ftukken in oud Friefchbefchreven zijnde, " van
alle
Cd) Befchrijv. van Friesland blz. Ci) ib. blz. 100".



VOORREDE. xv
alle man niet konnen verdaan worden, dewijl die taal veel „ verandert is, en voor het meerendeel vervallen, waarom ,, ten dienfl van den weetgierigen lezer daar achter gevoegt «, is een Extract, daar uit genomen , ten gebruik van Groe„ ningen en d'Ommelanden. Welke overzetting, en Ex„ traEt moetgemaekt zijn voorde Saflènfche tijden, als nu ,, de Friefche tale daar te lande was uitgeftorven. En dat „ deeze overzetting zal verlland geven aan de Friefche „ woorden, hoe wel ze fomwijlen dezelve niet overfet, „ maar (laan laat," fchoon , zeg ik, dit daar gezegt wordt, en ons artikel, daar mede (et) gevonden wordt, verfchilt het echter merkelijk van onze uitgave, en zet den fpreekftijl, of daarin voorkomende zaken, weinig of geen licht bij.
Men vindt,ten naaften bij, ook het zelve in hetOoftfriefche landrecht (b) daar men dus leeft:" de negende koer vermeldet, dat bij olden tijden, de gemene Freefen, geven vredepenningen, und huisfchattinge, bij einer poenen, dair mede plach men tho koepen den vrede , und vrije ftraten tho water und tho lande. " En deze feven vrije ftraten worden dus befchreven: " bE EtftE ofltaEtt $ÖE €ïttC tfitt
taatcr/ be anbsre ftraete dja taatcr be U^effer: bc barbe ig? bE €mfE/ bE toeetbE ftraEtE tga taatEt {$ bat &hj. ®e EtftE ftraetE oftluert tlja lanbe i$ ban bEnöortö tijo getier / be anbete fwbtoert tlja ïanbc lil. D. * • $
(a) Blz. 109.
(6) I.B. Cup. 51. en 5a.



XVI
i$ ban lEunfrer tfto Cmben/ be barbe ftraere {$ faefttaert ban 'Eeberöen tïja .éraberbcn. "
In de verfcheide Hand fchriften, welke men van deeze ftukken heeft, is mede groot onderfcheid, en in woorden, en in zaken. Ons oogmerk is niet ons daar mede op te houden, willende nu alleen dat gedeelte,van den keft, zoals wij het opgegeven hebben, een weinig toeligten, en het duiftere, dat in de optelling van die vrije ftraten is, zoeken te ontwarren.
Wat de bjebepenningen waren , en waarom zo genoemt, is door den Heer Wicht aangewezen. (a) Deeze heeft ons het Huuslaga , Huusloga, en Huuslada-, dat is , huisfchatting, fchatting , welke op ieder huis lag , mede verklaart, daar ik echter nog iets bij wil voegen. In onze Friefche tekft hebben wij huslocha, indeoorfprongelijk Friefche (b) Huislaga, in de Latijnfthe ftaat Huslotha, en dit vinden wij ook bij anderen. Bij Heda (c) Husloto , gelijk mede Huslata (d). Dit zijn twee onderfcheide woorden, het eene van Hus (buis') en la ga ofloga, dat is een we/, (oplegging) het andere van Hus , en lot , dat is fchatting. Daarom vindt men het ook Huslada genoemt. Cum omni utilitate ad hoe appendente (excepto quod vulgari lingua dickur Huslada), in een Giftbrief vanOtho III. bij Miraeus (e)> wijl lada
me-
Ooftfr Landr. in not. blz. 88. ib) Wicht ib. b!z. 96. (O Hifi: Epift Ultraj. p. 65.
id) ib. p. ->8 et 85. ■
ie) Cod. Don. piar. T. I. cap. 41.
V O O R R E D E.



voorrede;
XVII
mede een wet betekende. Zo denk ik dat bij Heda Huslata een verdorve lezing zij, voor Huslada, of Huslota, welke woorden meermaalen met malkander verwiïlt lr worden. En daarom zoude ik met den Grooten Dü Cange voor Huslada niet durven herfchrijven Huslota. (a) Maar men zie hier ook uit hoe woorden verbadert konnen worden. In eenige Hand-fchrifcenheeft men hier Hunslagen, men vindt ook Hinslagen, en hoe weinige verdaan her. Bij voorbeeld: in een oud handved der Friefen, bij S. Beninga (b) zeggen zij : So bekennen wij onzen genadigen Heeren fijn hooft geit, en hinslage, twee vleemfche grooten van eiken hui fes des jaars. Wat is dog Hinslage? uit Huslage is eerd Hunslage , en hier uit weder Hinslage voorrgefprooten.
ï5cbnat0c^ fïarita pennmgunt
Bij anderen rede nachten munte, of'redde nachtes munte. In oudere papieren Reinaldis flagta; dat is, Reinalds, of Reinaldes munrdag. Wie men gid dat deeze geweed zij, 'is bij Wicht te vinden. (V) Het zou geweed zijn de Friefche Potejlaat Saco Reinalda , die in de twaalfde eeuwe leefde. Kon het met de tijt over een ge-
bragr worden , of heeft men mogelijk in Jaatere tijden
Hand fchriften van dit ked makende, zig bedient vannaamen der munten, toen bekent; dan zou men konnen ver-
2 moe-
O) Tn GlofT. V. Huslada.
{b t Cronik blz. 415. ,
Ccj üoltf. Landr. blz. 38. in not.



XVIII
moeden, of het ook die Gelderfche Graaf Reinald geweeft zij, aan welken, naar verhaal der Hiftorie-fchrij veren , Keifer Rudolf in 1290 van des Rijks wege fchonk en toebetrouwde het opperbewind over Ooft-Friesland, zo'als het toen van het Vlie tot aan de Eems was uitgebreid , op voorwaarden, dat hij uit 's Keifers naam aldaar niet alleen Recht zou fpreken, wetten maken, Rechters, Raadsheeren en fchattingen , naar zijn welgevallen (lellen , maar ook halsgerecht mogt voeren , des lands inkomften, mits aan het Rijk rekening doende, inbeuren, en voorts alles, wat nodig, met volle magt verrigtenenz. Het was dezelve Reinald, die in 1282 het recht van Keiferlijke munt te (laan voor de Stad Arnheim verkregen hadde. (b) Doch miflchien is dit onderzoek onnut, althans men zou konnen twij velen, of dit wel de waare lezing zij.
Maar laat ons, want dat is nu ons voornaam oogmerk, de feven vrije Friefche ftraten gaan opzoeken. Wicht tekent aan , (V) dat derzelver optelling in het oorfprongelijk Ooftfriefch landrecht enigzins anders word opgegeven, dan wij gedaan hebben. En zo vinden wij het bij Schotanus. 00 ma ütt\tt tfrete oenöa toetrete i$ tf0
.€h
f» Pontan. Hift. Gelr. p. 171. Sligtenh. Geld. Gefchied. 11 B. blz. 107.
(£) Pontan. 1.1. p. 101. Sligtenh. blz. 109.
(c) O. L. blz. 94.
Cd) Befchrijv. van Friesl. blz. 58.
VOORREDE.



VOORREDE. xix
€ïue/ bi'oobete ^Wo^EfErE/bfotrebbE/hioeCcm* fe/ bloe fnarbe üj ba Krjn: 3^to fo?me ftrcte oenba ïanbe/ op ta ^amerften/ enbe Uit to hetaere/ bfe ubet on tu Crmegarba foerba (bij Wicht Slmagar* be foerba) enbe tot to €emba/bfo rrebbe op to Ca* fo?ba enbe tut to JÊ>tarem.
Die voortreffelijke man tekent verder aan, dat in het oud Ooftfricfche landrecht, daar men zig tevoren van bediende , deeze ftraten reets anders wierden uitgedrukt : Daar heete het, de eerfte tho water , dat is de Elve. de ander is de Wefer, de darde is de Eemfe, de vierde dat Flij. De eerfte ftrate to lande is upvuaarts to Hunens in den berg en uth to lever. De ander up to Memigardfoerde i. Monfter, and uth tho Emeden. De darde is up tho Coverden , end wtb to Stavoren. En die Heer voegt er bij , dat hij dit daarom aanvoere, op dat men de verandering in de grensfcheiding van Friefland, daar Siccama en Alting van handelen, ook gedeeltelijk, hier uit bemerken mogt. Maar dit is hier de zaak niet. Bekent genoeg , dat de grensfen van Friefland, in verfchillende tijden, zeer verfchillende geweeft zijn, en dat het naderhand in feven zo genaamde Zeelanden verdeelt is geweeft, gelijk Siccama (#) en anderen hebben aangetoont.
Maar hier koomt het op die grenfen aan, welke in onze keft worden aangewezen. En ik kan mij niet genoeg 1 verwonderen, dat de beroemde Wight met zijner oudt** 3 fte
(a) Leg. Frif. ad Addit. Sap. \. 58.



xx
fte opgaave niet heeft vergeleken het zo genaamde Ex* tratl en overzetting , daar ik boven van ("prak, wijl dit dien grooten man aanleiding had konnen geven, om den weg dezer ftraaten te vinden, zo als aanllonds blijken zal. Eer ik dit ontginne moet ik hier eene aanmerking maken. Ze is deeze. Is het waar, het geen de Geleerde hebben waargenomen ,(#)dat deeze keuren van woorde te woorde, en , als het waare, m eene vorm gegoten, bij alle gedeelten van het uitgebreide Friefland, zo veel eeuwen achter malkander, even eens luiden , en in dezelve bewoordingen en uitdrukkingen begrepen zijn , is dit waar, dan moet volgen dat ook in onze negende Keil, deeze feven ftraaten op dezelve wijze bepaalt, en benoemt zijn. Dat dit ook gefchied zij , meen ik duidelijk genoeg , en tot overtuiging van befcheiden' Lezeren, welke in -de papieren der midden eeuwen niet geheel vreemt zijn, te konnen aanwijzen. Laat ons dit beproeven , en den weg beginnen.
De waterftraten zullen ons weinig ophouden, maar de
landreis zal moeijelijker vallen.
De Elve, Wefer , en Eems zyn bekent, alleen moeten wy by den Ryn een ogenblik ankeren.
In het oorfprongelijke Ooftpriefche landrecht by Wicht , en bet corpus der oude Friefche Rechten , -by Schotanus» in het Oudfriefche, bij Halfema, in onze Latijn-
Jche
C0) Wicht Vcorb. blz: 102. Halsema blz. 171.
VOORREDE.



VOORREDE.
fche codex , en alle andere Hand-fchriften, welke ik onder het oog gehad hebbe , is de Rijn de vierde waterftraat. Maar in latere fchriften en uitgaven heeft het Vlie de plaats van den Rijn ingenomen. En echter wordt in de tiende keft niet de Rijn, maar het Flie genoemt, wanneer gezegt wordt , dat de Friefen niet verder dan weftwaart tho da Flee, of tho der Flije , den Keifer met heervaart behoefden ten dienft te ftaan. En hier in (temmen de Latijnkhe , Ooft Friefche en andere Handfchrif ten over een.
Naderhand heeft men den Rijn met het Vlie beginnen te verwarren. Dit heeft te Ügrer konnen gefchieden, om dat het Vlie, by Plinius en anderen, onder de Rijnmonden getelt wordt, om welke reden ook zommige meenen, dat het zelve wel onder de benaminge des Rijns voorkoome , daar ik echter geen voorbeeld van weete. Het kan evenwel zijn, dat het Vlie, bij de Schrijveren der midden eeuwen , in het Latijn zomtijds Rhenus genaamt zij, dit kon te gereder gefchieden , na dat de mond des Rijns , bij Katwijck verzandt en geftopt was , vermits die rivier door den ljsfel en het Vlie, en vervolgens in zee zig ontlaft.
De eerfte land ftraatwas, volgens de oudfte berichten, op to Hamerflen, en uit te leveren. Ievere is bekent genoeg , maar men weet niet te zeggen, waar Hamerflen gelegen zij geweeft. In het oude Ooft-Friefche leeft men: Hunens in den Berg. In de overzetting bij Schotanus , *# 4 Ho-
XXI



XXII
Homesborcb, in onze Latijnfehe text Omersburcb, in de oud Friefche, en in veeie andere Handfchriften, ftaat Hamburg, en in het Ooft-Friefch Landrecht, Olden' burg. Ik twijvel niet, of ze bedoelen alle een en dezelve plaats, behalven die affchriften , welke ons Hamburg te lezen geeven. Dit fchijnt een misflag van onkundige fchrijveren, die, het geen zeer ligt gebeuren kan, Hamburg hebben gevormt uit Homesburg , bekende woorden plegen immers bij domme copiifien veel al de plaats van onbekende in te neemen.
De Heer Wicht weet niet te zeggen, wat Hamerfïen voor eene plaats geweeft zij. Hij gift op Hamertb, of op Hamariti, van welken het eene op geene zijde der Maas, bij Heusden, het andere aan deeze zijde der Waal van M. Alting geplaatft wordt. Of eindelijk vermoed hij, of het ook dat Hamerfiein zij, welk, aandenRijnftroom gelegen, van den wel eer magtigen Graaf Otto van Hamerstein bezeten, en van Keifer Henrik II ten iaare 1020 belegert is. Van dit beleg fpreekt de Schrijver van het leven van den Heiligen Meiwercus. Imperator - Comitem quemdam Ottonem, feculi dignitate non minimum praepollentem , in cajlro, #«00? dicitur Hamerplein, fitum fupra Rhenilittus, obfedit (a). En de geleerde Aantekenaar omfchrijft die Hamerfiein daar nader : Hamerfiein, five Herman/lein, mt Ehritbretfiein,
e re-
00 in Ach Sanfl: T. xx. p, 533,
VOORREDE.



VOORREDE.
e regione Mofellae , inftuentis in Rhenum. ad ut bem Confluentem. Ook wil Van Wicht niet befliflèn wat uit Hunens in den berg te maken zij , en laat dit onderzoek aan anderen over. Zeker, ik gelove niet dat de uitmuntende Man op zijne gisfing van Hcmert, Hama riti of Hamerjlein , bij den Rijn , iets gerekent hebbe. Neen , die plaatzen zijn te onedel, en haare legging te ongefchikt, dan dat ze hier in aanmerkinge konnen koomen. Laat ons beproeven, of wij den weg beter vinden konnen. Hamer fiein, Hunen in den berg en Oldenburg fchijnen verfchillende naamen van een en dezelve ftadt te zijn. De oude overzetting had konnen leeren, dat Ha~ merfiein door Homesborch verklaart moeit worden. De oude Handfchriften, en verfcheidenheid van taal en tongval, hebben de affchrijvers in de war gebrogt, en dus is niet ter tijt de waare lezing verloren geworden.
Om dit wat nader te betoogen, zal ik met de Latijnfehe tekft beginnen. Daar heet het : Prima terreftris ftrata fiurfium verfius Omerburch. Wat is nu Omerburch ? Niets anders, meen ik , dan Oldenburg. Men weet dat de (treek landts omtrent Oldenburg van outs Ambria, terra Amirorum, of Ammerland genoemt zij. Wolterus in Chron. Brem. (a) In terra Amirorum,feu Ambriae prima Ecclefia fundata. En wat daar na Va* * 5 cavit
(a) Apud Meibom; Script. Germ. II. p. 40. (0 1b: p. 44.
xxin



XXIV
cavit tune fedes Episcopalis in Oldenburg Slavorum, nee tune adhuc incepit Oldenburg Ammirorum, fed fub Henrico, Duce Saxoniae et Bavariae. Gelijk hij dan ook verhaalt hoe deeze Henrik geholpen hebbe tot het bouwen van Oldenburg.
Chronicon Raftadienfe (a). Henricus Dux Saxoniae et Bavariae cum Comitibus Ru/lriae et Ambriae caftrum Oldenburg aedificaverunt. — Huius rei gratia faclum eft primo caftrum in Oldenburg Ammirorum pro prapagine Hunonis.
Chronicon Bremenfe (F). Tune primum fundatum fuit cum auxilio Caefaris Henrici et' beredumComitis Hunonis ca ft turn Oldenburg Ammirorum. (Ik voeredit wat breder aan, terwijl wij hier met deezen Graaf Huno kennis moeten maken , om het geene aanftonds volgen zal.) Hier van daan is het dan, dat Oldenburg civitas en eppidum Ammirorum genoemt wordt (c).
Hamelman (d)tyt a^afffegaft <®ïDenfiurg/ fobag
SCmmEtïanb gênant. En dus verklaart het mede Schiphoweu. (<?) Oldenburg Amirorum, id eft , in den Amerlande.
Hier uit, dunkt mij, mag men wel befluiten; dat deeze
00 lb: p. 145.
ii, H* p. 47.
O) Chton. Rartad: p. 145.
(jt) In pröcm. Chron p. 6.
(e) In Cnron. Oldenburg. apud Meibom, p. 143.
VOORREDE.



VOORREDE.
ze plaats Amersborg , of, volgens de gewoone uitfpraak Omersburg, (gelijkmen noch Omerlandvoor Amerland zegt) genoemt zij, voor dat de naam Oldenburg in dagelijks gebruik kwam.
De Friefen fpraken dit uit Homersburg, zo als ik zeide dat in de oude overzetting gevonden wordt Homesborcb , men weet dog dat de H eertijts meer voor eene adfpiratie, dan letter gehouden werdt , en in de Schriften der midden eeuwe , dan eens voor de vocalen geplaatft , dan weder weg gelaten is. Dat dit, gelijk bij anderen , ook bij de Friefen gemeen is geweeil, zal ik nu maar alleen opmerken in het gelijkvormig woordt Ameland, het geen mede Hameland genoemt wordt, zo als mijn waarde Ambtgenoot heeft aangewezen (a).
En in deeze mening ben ik beveiligt, door eene oude hand, welke bij den Oud-Frielchen tekft, (die ook ƒƒ#/»burg heeft) gefchreven hadde: Alibi liommeresburg Arnirum (Ammirorum) — caftellum, quod eft Oldenburgum.
Nu zijn wij op den weg, om ook Hamerften, of Hamerpin, te vinden. Hamerfteen is gewis geen andere plaats dan dit zelve Omerburg , of Oldenburg. ln den Friefchen tongval is Stin , Stein , Steen , in dit geval, het zelve dat bij ons en anderen burg genoemt wordr.
Zo
ia) A: Brugmans Serm. publ. in de Verhand, van 't Gron. Ge«ootfch. I. blz. 533.
XXV



XXVI
Zo fpreeken zij van een Stins , Steenhuis, en dergelïjken. En dit wordt middag-klaar uit de aangehaalde oude overzetting , welke in plaatze van Hamerflen heeft Homersburg.
Hunens inden berg, in het oude Ooft-FriefcheLandrecht , moet volgens gelegde gronden dezelve plaats aanduiden , 't en zij dan dat de lezing bedorven zij, want het verfchil is zo kleen , dat, als Gij U de oude manier van fchrijven, fpellen en uitfpreken verbeeld, gij mij ligtelijk zult toeftemmen , dat deeze naam gemakkelijk uit Homensburg, of Hommeresburg heeft konnen geboren worden. Of wilt Gij liever dat het uit Hunensburg, of berg gevormt zij, en deezen naam afleiden van dien Graaf Huno, van welken ik zo even fprak, wiens erfgenamen deezen burg mede gebouwt hebben, en die wegens zijne verdienden in deeze landftreek in groote achting was, ik heb 'er niets tegen, zo men maar toeftaat, dat men hieraan geene andere plaats dan Oldenburg fox*. ken kan.
En in de daadt, dit Oldenburg, was in oude tijden de grensfcheiding der Friefen, Krantzius zegt dit uitdrukkelijk f». Gentem Frifonum Comiti de Oldenburg conterminam. En op eene andere plaats. (F) Oldenburg in terra paluftri fttum ad Frifiam. Ia in de Br enter
Kreta) In Saxon. IX. 34. ib) Jb. IX. 40.
VOORREDE.



VOORREDE.
Kronijk leeft men f», het caftrum Oldenburg Ammirorum zij gefticht propter infultus Frcfonum, in terram fuam , maxime in Ambriam; het geen het merk van eene Iandfcheidinge ten duidelijkften draagt.
Nu wij deezen moeijelijken weg ten einde zijn, zullen wij de andere ftraten met meer gemak bewandelen.
De Tweede was Irmegarda, of Imagarde foerda, of ook Mimigardfoerde , dat is , Munfter, (de Latijnfche tekft heeft Monafterium) en hier twijvelt niemand aan, en de rede dezer benaminge is genoeg door anderen verklaart.
Dit zeg ik mede van Emetha, of Embden, tot welke plaats zig deeze ftraat uitftrekte.
De Derde, eindelijk, was volgens ons Latijnfch Handfchrift verfus Coloniam usque Stauriam. In de oude overzetting , op tho Collen end voert tbo Staveren. En dit is richtig, en wordt door eene menigte der oudtfte en befte Handfchriften, met welke ik raad geleeft hebbe^ beveiligt. Anderen hebben Covorden , en in het OoftFriefch Landrecht ftaat Leverden , in plaatze van Collen. Het is wel waar , een der zo genaamde feven Zeelanden ftrekte zig uit tot aan Weftfalen, en begreep het geheele Landfchap Drenthe , op welks uiterfte Covorden gelegen is. Ook dit is waar, dat een derzelven zig uitbreide van Stavoren tot Leeuwaarden. Maar deeze
r» Chron. Brem. apud Meibom. T. II. p. 47. >
XXVII



XXVIII
ze inrichting is van laater tijtftek. Echter kan die nieuwere verdeling gemaakt hebben, dat deeze plaatzen hier in eenige handfchriften en uitgaven benoemt zijn. Ook begrijpt elk hoe gemakkelijk Colonia in Covorda, of Colen, Collen in Covorden zij overgegaan, en hoe dit Coverden uit het oude Ooft Friefche Landrecht in het nieuwere verwandelt zij in Leverden, Doch laat dit in ion* gere flatuten, naar de toenmalige grensfeheiding zijn ingerigt, thans verkeeren wij in vroegere tijden, en hebben dus met Covorden, of Leverden hier niets te maken, maar alleen met Kolen , Colen , of Ceulen , zoo als men nu fpreekt.
Trouwens wij zien uit de fevende Keft , dat onze opfteller zijne rechcen afleidt van die tijden, toen Friesland
tïja ^utfiera Kenenge geïrreg m §mt urne / dat
is, den Zuijder Koning horig (onderhorig) en heerig(pnderdanig , onderheerig) wierde. Of, gelijk het elders wordt uitgedrukt: (ö) genftfg EttbC ïtlitl) werden, dat is , aanhangig, onderdanig, tjOEttjcij / zo als het in de oude overzetting wordt uitgedrukt (£) (onderhorig). Dit moet immers zijne betrekking hebben tot die tijden, toen Friesland, of eén gedeelte van hetzelve, tot het voor heen zeer bekende Ooft Frankrijk of Auftrafien behoorde; welk Rijck tot omrrenthet midden der dertiende eeuwe geftaan heeft, en welks hooftftadt, in devroegfte tijden, Kolen,
of
ld) Schotan. Befchrijv. van Friesl. blz. 57. O5) Ib. blz. 108.
VOORREDE.



VOORREDE.
of Keulen geweeft is. Is dan de Zuijder Koning, van welke hier gefproken wordt, de Koning van Auftrafien, of Ooft- Frankrijk, zo kan Kolen hier alleen, ennietCoevorden, bedoelt worden. Te recht dan tekent V. Wicht aan(V), dat men met verwondering in de Oud Fiiefche Landrechten op moet merken zo veele gedenkrekenen van eenen zeer verwijderden ouderdom. Gelijk die Geleerde hier toe ook brengt de breuken, welke, hier te lande, vart oudts, naar de Keulfche munt gerekent werden. Als mede eenige ftukken uit het Geeftelijk, of zo genaamt ZemelRecht * welke hier op doelen. Dus meen ik, deeze vrije Friefche ftraten bekent genoeg gemaakt te hebben, en zal 'er daarom niets meer van zeggen.
Eer ik eindige, heb ik nog iets te herinneren, en een verzoek aan den kundigen Lezer te doen. Het eerfte (en dit hadde te vooren reets moeten gezegt worden is, dat men in onze Latijnfche Codex xxvi Landrechten heeft, daar 'er eigenlijk maar xxiv zijn. Die twee zullen 'er dan naderhand zijn bijgevoegt. In onze Oud Friefche tekft zijn 'er xxv, gelijk bij den H: Halsema (&_), welken men hier over kan nalezen.
Het verzoek beftaat hier in.
Ons Genootfchap wilde gaarn, ter gelegener tijt, een Oud Landrecht van Humfterland aan het gemeen mede deelen. Het is dat ftuk , daar de fleer Halsema van
fpreekt
ia) O. L. blz. 144. in nor. (') Blz. 428.
XXTX



xxx VOORREDE.
fpreekt in zijne Verhandelingen, (a) aan welks flot men deeze woorden vindt: Explicit novum ius quod compo' [uit magnus Rembertus Lawkinga de Saxum. Vermits wij nu maar éénen Codex van dit gedenkftuk kennen, welke in de boekerije van boven gemelden Heer W^.rumvus gevonden wordt, zoude men ons zeer verpligten, zo nog een ander diergelijk Handfchrift bezat, en ons me* dedeelen wilde, om de lezing dies te zuiverer en zekerer te konnen bepaalen. Vaar wel.
Groningen, den 30 van Lentemaand 17J1. .
(a) Oud Hunf. Landr. blz. 17.
V E-



Pag. i
VETUS IUS FRISICUM,
PETITIO L
■f H fi^ec eft prima Petitio et ICaroli regis Ö-L.J-5 conceffio omnibus Frifonibus, quod lumverfi rebus propriis utanturquam diunon idemeruerunt poflidere.
PETITIO II.
Secunda petitio * pax omnibus ecclefïis et omnibus Deodevotis, fubpenaLXX. etduovum talentorum* et talentum debet effe de VII denariis Agrippine,fic olim dicebaturcolonia. Sed quia illa moneta fuit remota, ele* gerunt populi viciniorem ,et denarium leviorem, et commutaverunt pro LXX,> et duobus talentis LXX. folidos redlathes moneta Quicünque pacem violaverit, folvettria talenta Sculteto, que funt XX. et unus Solidus i resalis banni.
I III. D. A PE-



I
P E T I T I O III.
Tertia petitio efl, quod finguli bona fua poffideant fine rapina, nifi ratione et jufta allegatione convincantur, tune faciat fecundum quod judicat fuus afega, fecundumjus vulgi et omnium Frifcnum.
Ille afega non habet quemquam judicare nifi plebs elegerit ipfum, et ipfe coram imperatore Romano juraverit, tune tenetur fcire omniajura, que funt kefta et londriuch,id eft petitiones, et edicla. Tune debet judicare inimico ficut amico , quia juravit coram imperatore, viduis et orphanis et omnibus advenis,fic ut coujunótis fibi in tertia linea confanguinitate. Si ille accepit injufta, munera et prohibitos denarios, tune non debet deinceps judicare , quia fignificat facerdotem, et ipfi funt ocuh ecclefie et debent juvare et viam oftendere, qui fe ipfos non poffunt juvare.
PETITIO IV.
Quarta petitio eft, quod tenetur in decem i marcas, et marca debet conftare de Illi. wedum, et quelibet weda de XII denariis, qui- -
cum-'
tetus ius



ï R I S I C U M, i
P E T I T I O V.
Quinta petitio licentia eft hereditatem avi etaviae, et avunculi, et edeles tredkina, et tredgia d ebet tueneri cum det j uramentis, fine duello, cum XII. with iuramentis.
PETITIO VI,
Sexta petitio ,emptam terram et poffeffione datas ecclefiarum, datas, vel oblatas, teneri VIL Virorum with juramentis, et illi non debent effe perjurii velhomicide, aut criminofi rei carine.
PETITIO VII.
Septima petitio eft, quod omnes frifones in libera fede confiftant, et hocdonateis Karolus rex, ut Chriftiani fierent., et fubjeóti effent auftrali rege, et clepskeïde et huslotha folverent, quibus comparaverunt nobilitaA 2 tem
cumque invadat poffeffiones alterius fine conventione civili, et fine auótöritate afega et
populi.
I ■



4
tem et libertatem, quia frifones olim ultra oceanum fubditi erant.
V E T U S I ü S
P E T I T I O VIIL
Oótava petitio eft, quod nullus privatus contra dominum fuum nimis contendat, fi quid fuerit, quod ab aliquo inquiratur ex parte regis , et fi condempnari polTet pena capitis, et ipfe neget, tune ipfe fe excufet cum XII viris with juramentis, tune oportet privatum cum rege et contra regem pugilem ducere. Poftea debet privatus refpondere et jurare, alioquin rtftat, vel eft londraph, tu: c jurabunt 1111 nobiles et 1111 liberi etllll minus nobiles. Sic debet regi fatisfieri.
PETITIO IX.
Nona petitio eft. Pena pacis et huslotha propter bannum regis folvere duobus denanis rednathes monete, fi quis hoe contempferit, fol vet regium bannum fkultero XX. folidis et uno, ad comparandum VII ftratas apertas ét pervjas pergere verfus auftrum, tres in terra, et tres in aqua.
Pri-



Prima terreftris Strata fnrfum vcrfus omersburch et deorfum, verfus Jevere.
Secunda verfus monafterium usqueemetha.
Tertia verfus coloniam usque ftauriam.
Prima aquarum ftrata eft albia , Secunda Vifera, Tertia emefa. Quarta renus.
Quicunque eos hiis Vil ftratis privat vel fpoliat , tune condempnabitur propter hoe in decem liudmerc et fupremum bannum fculteto, qui eft XX folidi etunus. Si etiam Frifones vel eorum mercatores hiis Vil ftratis fuerint fpoliati, et hocevenerit ex parte regis, tune de.pecunia plebis et de huslotha eorum dampnum debet fupplcri, fi autem evenerit ex episcopi parte, tune de cenfu et de decimis dampna eorum et vincula debent emendari.
P £ T I T I O X.
Decima petitio eft, frifones non oportere exercitum ducere ulterius, quam ad wiferam verfus orientem, et verfus occidentem usque fii, verfus auftrum non remotius quam posfint in vespere redire, ut eorum poffint patriam tenere contra flutStus et contra gentilem exercitum. A 3 Pe-
s
FRISICUM.



Petivit autem rex Karolus, quod ipfi ultra proficifci vellent in orientem usque hickes ekkre etinoccidentemusque fingfallum, et optinuerunt id frifones apud Karolum, quod ipfi bannos fuos ultra non fervarent quam in orientem ad wiferam, et in occidenferu usque fli.
PETITIO Xl
Undecima petitio eft, ferva.re pacem vidui et orphanis dec.repitis et omnibus orbatis pueris etpalmariis et romipetis et veris peni tentibus carinariis, et fanótorum legatis vë ecclefiarum., fub pena decem liudmerka, et illis duplicem compofitionem» qui devove^ runt bell urn et arma, propter pacem et propter gratiam infuper XX^ fplidos fculteto,.
P E T I T ! Q XII.
Dupdecima petitio eft, Pacem ecclefiae et domus, et conventus plebis et exercitus et eolloquii, ubüam.ijiarespaótiones voventur: fub pena XXX et duarum reilmerkum, hoe eft VII et dimidia, magna marka , infupei XXX fo.lidi et unys dabuntur fculteto.
91
V E T y S I u s



FRISICUM.
PETITIO XIII.
Tertia decima petitio eft, pax populi fub pena decem liudmerkum, et quelibet illarum. marcarum fecundum 1111 wedum , et quelibet weda fecundum XII denarios.
7
PETITIO XIV.
Quarta decima petitio eft, Si quempiam normanni arripiunt, et fi quis fuerit relegatus, vel venditus fuerit, fi is reverfus fuerit > et potuerit cognofcere ethel et proprios agros, et fui patris fundum, fi fuus frater vel fuus inimicus , five fuus vitricus , five fuus gener, foror, five fuus proprius filius5 .fuam terram expofuit vel vcndidit, vel permutavit,tune habetipfe intrarein fuam pn> priam poffeffionem et in fua predia fine duello, fecundum omnium frifonum Jura»
PETITIO XV.
Quinta decima petitio eft. Si quis ©ppFes^ferit viduam vel virginem, vel altcrius viri uxorem, et fateri debet et ipfe per dueliumi convincitur> tune debet hic caput fuum reA 4. d*-



s
dimere XXI marce a plebe et ipfi wergeld , hoe eft XII marce ad folvendum ex hiis XX et unum folidum fculteto. Cognati eius terentureumiiivare fecundum Afega judicium, et fecundum plebis londriucht, fi ipfe folveT§ non habet.
V E T U S I U S
PETITIO XVI.
Sexta decima petitio eft, quod omnes frifones habent eorum inimicitias five feithe $um pecunia emendare praeter ligni claufuram, et absque flagellatione, absque fcopis, et absque forficibus extra terminos Saxonum. Quod fi fecerit capitalia mala , vel furta vel alia mortalia mala, fi pecuniam non habet, tune emendef cum fuo proprio collo, fecundum Afega judicium, et fecundum pppuli iuftitiam iuxta fculteti bannum et im~ peratoris licentiam,quia ille eque folvetomni populo qui pendet, et mortale malum debet mortali pena refrigerari
PETITIO XVÏÏ,
Septjma decima electie eft, et regis Karo11 QoncfffiQ, quo4 finguli frifones placitent
pe?



FRISICUM.
per duorum allegationes et fecundum Afega iudicium, et finguli fciant fibi ipfis in reliquum quid fecerint , praeter V cauffas illas tulit Karolus rex omnibus frifonibus. Prima eft, ubicunque clara die vel lucente fole duo exercitus congregantur cum ereóto vexillo etfecuritate vel ofledene quidquid ibi pugnatum fuerit in volneribus et in mortuis tune debet illud totum notorium vel jechta effe. Alia eft ubicunque matrona accipitur lacrimans et clamans et fequitur eam fcultetus cum plebe, quidquid ei fa&um fuerit eft notorium , primitus illi ratione matrone VII ield et plebi pax, et fculteto folvetur fuus bannus. Tertia cauffa eft, ubicunque in fynodo confirmata vel in placito bannito, vel in ordinato plebis conventu vel warvc, vadium fit vel unius rei confeffio, tune non poteft is juramenta prebere. Quarta cauffa eft,' ubicunque dormientibus hominibus aut ïncautevigilantibus unus famofus fur capitur in foramine aut in angulo et ab eo accipitur in tergo aut in gremio illud furtum tune non. poteft ille illius facli ullas reliquias, vel juramenta prebere, ipfe debet id fua pecunia inplere velfuo collo reddere. Quinta cauffa AS eftj
9



le¬
eft, Ubicunque monetario infra fuum ergafterium vel fabricam fadaut falfa moneta accipitur , tune non licet ei reliquias prebere propter hoe quia non deterior fur quam is qui furatur fanótis et dominis et omni populo.
Hec funt XVII petitiones, five eleótiones, quae frifones pecunia fua comparaverunt, quibus reóte uti debent contra dominos et contra hufengar, quamdiu terrajacet et populi funt. Deinde petivit rex Karolus et poftea precepit eis quod ipfi omnes legitimas et reótas res fervarent quandiu viverent, et quicunque eos petitionibus fpoliarent, illos judicavit et condempnavit, coram deo et omnibus fanótis fuis in celefti regno et terreftri Amen.
CONSTITUTIO I.
Hec eft prima imperialis conftitutio, id eft terre juftitia vel frifonum jus illud primum quod omnium hominum quilibet in fuis bohis conftat, fine fpolio nifi fit quod ter neget reótas allegationes. Tune licitum eft ei ha-
bere
VIRUSIUS



FRISICUM.
bere introitum vel inmiffionem , qui prius convenit, nifi fit quod ille prebeat illarum IIL1 exceptionem vel nedskine quam liber frifo habet de jure facere. Prima eft, quod ille bonnerus vel bedellus aciionem non induxit in atrio neque in domo. Secunda quod infirmus fuerit. Tertia quod ipfi inimicus fuus viam cum viris et cum armis prohibuerit. Quarta quod tempeftas venti et inmeabilis aqua iter abftulerit.
C O N S T I T U T I O IL
Secunda conftitutioeft ,ubicumque illa mater filii fui predia vendiderit vel permutaverit cum fuorum cognatorum confilio, antequam puer habeat annos, quando ille puer annos habet, fi placuerit fibi venditio fèrvet eam, fi minime placuerit tune tranfeat ipfe fuper fua predia fine duello et fine populj debito. Quisquis illum puerum impugnaverit vel fpoliaverit fuper fuis prediis, tune perdet ille vel frangit X marcas coram populo et tria talenta apud fcultetum, et XX et unum folidum regii banni, et univerfi populi debent illum juvare et ille fcultetus quod ille fuper prediis confideat, quae prius de
jure



jure habuit, nifi ita fit, quod mater ea expofuerit vel vendiderit vel permutaverit propter illas capitaliumneceffitatum quamlibet, quatinus ipfa fuper ea vitam confervaret. Prima neeeffitas eft, ubicunque ju venis puer captus et vinculatus fuerit ad feptentrionem ultraoceanum, vel in auftrum ultra montes, tune licet matri filii fui predia exponere, et vendere et filium fuum redimere et vite confulere. Secunda neeeffitas, fi anni mali fuerint, et illa fervida efuries per terram tranfeat et ille puer efurie mori debeat, tune licet illi matri fui filii predia exponere et vendere, et comparare fuo filio vaccametannonam per que poffit ei vitam fervare.
Tertia fi puer ille eft nudus vel domus carens, et tune illa tenebrofa nebula et frigidiffima hiems in ortos et in fepes defcendit, tune tranfit quilibet omnium hominum in fuam curtam, et in fuam domum et in fuum calid im th'alamum , et ille agrefteanimal querit montium refrigeriumet illam cavam arborem , ubifuam vitam poffit confervare, tune vagit et plorat ille puer infra annos, et deplangit fua nuda membra, et fue domus carentiam et fuum patrem, qui ipfi confulere
de-
V E ■ T ü S I U S



F R I S I C U M. 13
| debuit, contra efuriem et contra hiemis nivofum frigus, quod ille tam profundeet tam obfcure cum illis Uil clavis eft lub quercu et pulvere conclufus et coopertus, tune licet matri puen predia vendere , propterea quia ipfa debet habere providentiam andplicht quam diu infra annos eft , quod nee in frigore nèc in fame pertranfeat.
CONSTITUTIO III.
Tertia conftitutio eft, 11 virum quempiam normanni accipiunt et ille in exilium vel uterJondes duórus fuerit, quisquis poffeffionem fuam interim emat, quando iterum inlendis redient, tune tranfeat frater proprium fuum, quisquis eum inpugnaverit vel fpoliaI verit, tune perdet ille decem marcas apud plebem et tria talenta coram fculteto, quod unus et viginti folidi regii banni.
CONSTITUTIO IVJ
Quarta conftitutio eft, pater vel mater, qui lui filie in dotemdederit propria predia, quando ea de terminis fuis traduóta fuerint venditione vel permutatione in alios terre
ter-



terminos, et frater ejus ea vendere voluerit, tune licet retinere ea cum duodecim ded juramentis.
VETUS IUS
CONSTITUTIO V.
Quinta conftitutio eft, poffeffionem quam tu queris ab ifto viro comparavit ifte ab uno romipeta, ille duxit in ultra montem peeuniam et vitam, et falvavit cum illa pecunia vitam et animam, propterea licet ei illam tenere cum duobus ded juramentis fine duello.
CONSTITUTIO VI.
Sexta conftitutio eft , fi duo fratres fuerint, et alter uxorem duxerit, tune concedit eis eorum pater reólam hereditatis divilïonem poft fuos dies. Si illius filius five filii filius poft eum vixerit, quando illius pueri non vixerit tune vult puer ille dividere et fuus patruus non vult, dicit quod ipfe uno genu proximior fit, tune licet illi puero intrare illius terre terminos, videlicet liudgarda cum VIII et confanguineis patris et totidem cognatis viris, quod fi cognati defece-
rint



FRISICUM.
rint fibi, tune licet ei comparare viros qui cum eo jurent, fi fibi fuus patruus nocere voluerit.
15
CONSTITUTIO VII.
Septima conftitutio eft, avi hereditas et avie et avunculi et edeles'et threggia debet vendicari cum ded juramentis.
CONSTITUTIO VIII.
Oélava conftitutio eft , ubicunque vindióta velbenethe jacitur fuper unum virum, nee eft ibi vulnus, et hoe dicitur quod cum fuftibus fit cefus , tune licet illam evadere cum XII juramentis. Si fibi vulnus eft et illud confitetur , et de morte inficiatur, tune licet heredi fuum tertii gradus cognatum inducere, et fic debet habere fatisfaétionem.
CONSTITUTIO IX.
Nona conftitutio eft, quisquis viderit cognato fuo fanguinis effufionem inferri, vel fecari,qui fibi fititapropinquus, quod fibi fit infra tertium genu , fi accurrerit, et in fua
eau-



ï6
caufa fecerit vulnus, aut letura, 'aut ambo duo, tune reddat ille in cujus caufa pugnatum eft. Quod reddere noluerit tum juret ille alter in reliquiis, quod ipfe non fecerit propter antiquum odium, nee propter uilam caufam , nifi quod ipfum defendere voluerit , fic folvat ipfe in cujus caufa pugnatum fuerit.
V E T U S I U S
CONSTITUTIO X.
Decima conftitutio eft, ficubi vindióta fuper unius viri fervum jacitur, tune licet domino jurare cum uno With juramento, vel ille fervus calcet candantia ferra.
CONSTITUTIO XI.
ündecima conftitutio eft, ficubi vindióta jacitur fuper unum virum, de equi ungula vel pecoris cornu, de canis dente et de porei fulmine , vel de galli aculeo , tune licet XII juramentis abjurare , et non debet in eum de jure plus promoveri.
CONSTITUTIO XII.
Duodecima conftitutio eft, fi quid déns
fe-



F R I S I C U M. 17
fecerit vel cornu, feu uugula vel galli aculeus, feu fervus vel infans infra annos , vel viri uxor, veJ vir ipfe poft tergum fecerit, fi id in reliquiis verificare voluerit, quod ipfi hoe fecerit involuntarium factum , et unweld, tune debet id totum emendari cum di midia emenda, nulla pena pacis debetur populo nee fkulteto.
Si quis alteri perrexerit ad atrium, et ad domum cum ereóto vexillo fine plebis verbö et fine fculteti banno, una clara die, fi quid ibi pugnaverit in curtem , aut intro domum, hoe debet totum emendari cum duplici emenda, et totum quod ibi pugnatur de neceffariadefenfione debet effe fine pace et fine emenda , ad id debent jurare populi et fkultetus , propterea quia ad ipfum capite carens exercitus venit.
CONSTITUTIO XIII.
Tertia decima conftitutio eft , fi quis impugnaverit vel fpoliaverit viduas vel orphanos feu orbos, tune debet id emendari duplici emenda, et plebi pax fecundum duas Jiudmerkas, tria talenta fculteto, que funt unus et XXfolidi regiibanni, et omnibus die-
III. D. B bus



i& V E T U S I U S
bus quibus ille cum injufto fpolio fubfiftit, dabit fculteto fingulis diebus unum et XX folidos, propterea quod ipfa fit de regis mundiburdio.
CONSTITUTIO XIV.
Quarta decima conftitutio eft , quisquis alteri fubmerfionem id eft wapeldepene, vel unam perfufionem id eft fuavtnesveng fecerit, vel quenquam virum fine culpa vinculaverit, tune eft horum fingulorum emenda. XV vel Illi abjurare et unum fia juramentum.
Quinta decima conftitutio eft , Sicubi hereditas relióta fuerit extra illas fex manus, et illarum nulla eft pater nee mater, frater nee foror, filius nee filii filius, tune eft illa inopinata hereditas, et dividant eam cognati, fimiliter ficut ipfi funt cognati.
CONSTITUTIO XVI.
Sexta decima conftitutio eft , quöd nee viduam necinfantem oportet refpondere pro terra nee pro fervis, letari nee pro meitele
id



FRISICUM. 19
id eft confolatione pauperum cognatorum, priusquam infans eft in annis, alias debent refpondereadquelibetque ad eos queruntur.
CONSTITUTIO XVII.
Septima decima conftitutio eft, quisquis ivir unam rem in manus aut depofitum dedeint, tune id eft juftum quod illi id reprefentent illo ipib die quo id habere voluerit, nifi jilla abftulerit ei trium neceffitatum quaelibet. Videlicet violenta rapina five noóturnum furtum, fi eft illud notum plebi, et civibus fit jnotorium, quod ipfi de luis bonis abreptum ivel exuftum, vel noóte furtim ablatum fit, itunc non oportet ipfum rem ipfam praefenjtare, propterea quod nullus hominum alterius rem ultra in fuam cuftodiam accipere ipoteft quam fuam propriam rem.
CONSTITUTIO XVIII.
Oétava decima conftitutio eft , ubicunque alicui viro imponitur quod ipfe feminam op«prelferit, tune ipfe reddat duplum compofikionis fue, li debet fateri. Quod fi inficiaitur, abjuret per oóto juramenta in reliquiis.
B 2 CON-



ao VETUSIUS
CONSTITUTIO XX.
Vicefima conftitutio eft, li quemquamnormanni accipiunt et extra terminum ferunt, et illi eum reducunt, et quod ipfe ad quamlibet villam veniens domos combufferit, et viros occiderit et alios vinculaverit, quicquid ipfe male facit, quando ipfe inde aufugit vel redemptus fuerit, tune ftat ille in populi coetu et bannito placito, et dicitur ad eum quod omniailla mala fecit, tuncconfitetur ille omnia et dicit quod fic fecit, et quod non oportet eum emendam dare, neque pacem implere, propterea quod ille ea fecit quando fervus fuit, et fervus debuit facere ficut ei dominus fuus precepit, propter vite voluntatem.
CONSTITUTIO XXL
Vicefima prima conftitutio eft, iftam here-
di-
CONSTITUTIO XIX»
Nona decima conftitutio eft, fi vir pugnat in exercitus pace, tune emendat ille viro duplici emenda, et plebi pacem et tria talenta fkulteto.



FRISICUM*
ditatem quam tu a me queris , et propter quam me ad placitum traxifti et bannifti, illam reliquid michi meus proavus et meus avus et mea avia, fi ego eam nominare debeo tune nomino eam mox , propterea licet michi illam cum ded juramentis retinere fine duello cum XII viris in reliquiis juramentis.
21
CONSTITUTIO XXII.
Vicefima fecunda conftitutio eft. Nobilis femine wethma funt VIII talenta et VIII uncie et VIII denarii.
CONSTITUTIO XXIII.
Vicefima tertia conftitutio eft, quisquis unam matronam inpregnatam inpugnaverit t infra illam offeam urbem unam vitam aufert vel duas, fi debet fateri tune debet ille vitam duplici emenda emendare , et illi matrone liud wirdene.
CONSTITUTIO XXIV.
Vicefima quarta conftitutio eft , quisquis ad alterum perrexerit noéle in curtem vel ad domum cum uno candenti carbone et res B 3 fue



2t VETUSIUS
fue exuruntur quas habet in curte vel in domo in poffeffione et in fundo, fi debetfateri, tune debet venire ad quatuor angulorum quoslibet cum X marcarum vadio in gratiam coram plebe et in laris domo cum fui capitis redemtione, et illi viro bona fua duplici emenda emendare, quemadmodumeafui cives vel ulteriores vicini cum ipfo affirmare volu-1 erint, quod fi inficiatur, tune ille ad Illian-, gulorum quoslibet in duello refiftere, et in laris loco cum quinto, quia mortale faétum debet mortali pena refrigerari.
XXV. Ubicunque femina rapta accipitur, et ipfa deprehenditur infra domum, et infrai Urnen, et ipfa inde extrahitur cum plebis coaótione et fkulteti banno flens et clamans s tune non oportet juramenta prebere.
XXVI. Quisquis alterius viri rem furatur in obfeura noóïe infra domum et infra limen, et illa deprehenfa fuerit in ipfius manu, tune] non poteft faéti ulla juramenta prebere, quia: notorius fur non poteft culpabiliorem publi-;! care. Ubicunque unus vir contra unum aliumi pugnat uno claro die cum gladio vel cum lancea, id eft cum egge et orde et cum fui ipfius manjbus in tantum pugnat, quod ipfe
illius



F RIS I CUM. 23
illius vitam aufert vel fuorum fex membrorum unum, et illud ad terram cecidit, et inde vadit cum fanguinolentis armis, tune non poteft üiius faéti juramenta prebere.
Criminis rapti emenda V folidi et I1II denarii vel duo juramenta. Sanguinis effufio occulta tantumdem. Patens infra veftes decem folidos exigit et VIII denarios vel duo juramenta. Patens effufio extra veftes requint unum folidum et IX uncias, vel tria juramenta Promenfurabili vulnere infra vestes X uncie et VIII denarii vel Illi juramenta. Pro fuperciliorum rafura IIIIuncie. Pro jugi calvitio tantumdem. Pro trium offium fraótura xli folidi cum luramento. Pro trium offium exitutantundemSinewega Xn.Sithwega X quodlibet. Pro transverberato capite, pro tranfitu calvarie XII folidi. Pro infiuxu fanguinis tantundem. Pro lapfu pie matris tantundem. Pro vertigme capitis XXXVI folidi. Pro tumoreet humiliatione X folidi fine juramento. Algor et calor X folidi cum juramentó.
Putatio aeris XXXVI folidi. Quinque fenfuum cujuslibet deprivatio et waldewaxe XXXVI tantundem. Pro fuperiori cilicio Illi B 4 un.



34
uncie. Pro inferiori V folidi et II1I denarii. Pro hirqui lefione XXXVI folidi. Pro ftarblind tantundem. Pro oculo prorfus ceco centum folidi. Poftea debent omma faóta, que in eo poffunt recitari, in recta defcriptione diftingui. Pro oculo qui totus defiuxit XX geldmerka ,tunc nm poteft ultra in kripto procedere. Pro oculo qui remanfit vel qui claufus eft vel cilicium obftupuit et oculum claudere nequit vel deformem colorem oftendit, vel motum facit, XII folidi.
De aure transfoffa pro ingreffu X uncie et VIII denarii. Pro egreffu tantundem. Pro cartilaginis fraótura 1111 folidi. Pro mulieris auris foffa X uncie et VIII denarii juramento. Pro tunicatione XXXVI folidi. Pro cafu ad terram tantundem. Pro tota aure ablata XI marce et quinque folidi et VIII denarii. Pro barbe raptu X folidi et VIII denarii vel III1 juramenta. Pro barbe inferioris uftione V marce et due uncie. Pro fuperioris depilatione tantundem. Pro barbe truncatione XI marce et due uncie vel 1111 juramenta et unum fia eth.
De nafo transfoffo pro introitu XI uncie, et VIII denarii, pro egreffu tantundem, pro quulibet interiorum oitiorum apertione XII
foli-
V E T U S I U S



FRISICUM. 25
folidi. Pro fanguinisfluxuinutraque nareXII folidi. Pro cartilagine Illi folidi Pro trium inteftinorum ad terram lapfu cuiuslibetXXXVl folidi. Prolabiofuperiore transpercusfo foris X uncie et Vlll denarii. Pro interiori pariete Xil lolidi. Pro fanguinis incurfu tantundem. Pro lapfu 1111 dentium fingulorum V marce et duo uncie. Pro cuiushbet interiorum lapfu XXXVI folidi , pro quolibet eorum Vlll qui ante prominent 1111 marce et XXX11 denarii. Pro lingua amputata dupla pars unius compofitionis. Pro labio abcifo Xlll marce et tertia pars unius marce. Quisquis fuper caput vulneratus fuit, fi furdefcit auris,tune eft emenda Xlll marce, et 111 pars unius. Poftea percusfordebet habere in penculo fuo aliam aurem per annum et diem, infra quod tempus fi furdefcit erit* emenda ut fupra, que duplicata facit XXVII marcas et dupla unius. Pro nervo colli, id eft waldewaxa, XXXVlfolidi. Pro cuius lefione depravantur V fenlus et pro depravatione quorumlibet eft emenda XXXVI folidi. Poftea debilkatur ex cadem lefione, omni commoditate priftina carebit, in balneo, in le6to, in curru, nee in leótica, nee in aqua, nee in via, nee in domo, nee in ecclefia, nee cum uxore fua , nee ad ignem B 5 fuum,



2$
fuum, nee in ullo negotie-fic fe habere poteft ficut prius. Omnium iftorum cuilibet eft emenda XI1 folidi.
Pro brachio prorfus debili, fi fumma eft debilitas,emendaXXXVIfolidi Simedia,XXlV folidi, fi minima, XIï folidi Decima membri gracilitate, pro fumma XXXVI folidi, pro media XXIV folidi, pro minima, XX folidi. Pro tribus contraótis membris tantundem, pro tribus ftupidis tantundem , pro tribus truncatis tantundem. Pro trium membrorum mobiiitate videlicetlithwcga XVUI uncie, trium fex membrorum quarumlibetemenda eft precium 1UI denarii V uncie , que funt XXIV folidi. Pollex eftquafi tertia pai s manus, primus articul us pollicis tertia pretiofior eft quam alius digitorum quis. Pro trium digitorum primiarticulilapfu Vmarceetdue uncie, me dii articuli XXXVI folidi, minimi articuli XXIV folidi. Trium digitorum dextre manus quorumlibet tertia maior eft emenda quam aliorum quorumlibet, propter confignationem que fieri debet contra diabolum. Ignis effugium IVuncie, pro ventris vulnere per utrumque latus VII marce et dimidiumprecium duos folidos. Tumor et humiliatio vul-
neris
VETUS IUS



FRISIC UM.
neris videlicet abel and infep. X folidi. Ner/i depravatio IV folidi, pro interiori pariete Xllfolidi,proinfiuxutantundem. Pro ïnteftino fcilicet in ref XXiV folidi, pro alio pariete XXIV folidi. Pro aëns mutatione tantundem. Pro pulmonis tfnuxione XXXVI folidi , pro adipis effiuxione V folidi. Pro bacuJi iótu X folidi et Vlll denaiii, vel tna juramenta. Pro mosdolch, id eft contufione nervorum capitis Vlll uncie. Pro truncatione X folidi, vel duo iuramenta. Pro inpotentia vendentis fcilicet wonwara X folidi. Pro ex-, fpoliatione capitis femine, videlicet wifftrevene XVI denarii. Si quis eam voluerit opprimere et ipfa fe defenderit, tune eft emenda VII marce et dimidium., Pro alicujus compreliione XII folidi vel 11II juramenta. Pro integra perfufione XXX uncie vel 1111 juramenta. Pro media XV uncie vel duo juramenta. Pro domus invafione in aliquam familiam duo marce. Pro media duo marce. Pro mini-, ma 1111 uncie. Pro tribus uftis vulneribus Xll folidi. Pro tribus feótis vulneribus tantundem, Tro trium nervorum mobilitate XII folidi. Pro pellis effugio 1111 uncie. Pro calli lefione XVI denarii. Pro qualibet rugarum in collo tantundem. Pro qualibet trium perforationum
atus
27



i8 V E T U S I U S
atus tantundem. Deviolenta percuffione proftratiad terram, poftquam per fe refurgere non poteft quis, id eft foldede , V marce et due uncie, ille debent extorqueri cum uno juramento vel abnegari cum 1111 et cum uno fïa juramento. Pro eadem injuria faóta vidue vel debili in duplem. Pro rapine emenda Uil ■uncie. Pro manus rapina una marca. Pro depravatione loquele XXXVI folidi. Pro nudati corporis rapina due marce. Pro falive excufiione tantundem. Pro demerfione in aquam id eft wapeldepene V marce et due uncie, vel VIiuramenta. Pro media XXXVI folidi, pro minima XXIV folidi vel duo iuramenta. Pro fummi exceffus ióhi id eft fwimllec V marce et due uncie vel VI iuramenta et unum fia eth, pro media XXXVI folidi, pro minima XXIV folidi. Benes onftal IV uncie, vel unum iuramentum. Si de cingulo femine, depube ipfius fuerit expilatio faóta, emenda eft VI marce et dimidia, vel XII iuramenta Pro fpiratione alicuius in vulnere XII folidi, excidium ,id eft gersfel, debet emendari proconfeffo vel notorio fecundum quod in eo pugnatum eft. Pro curie iniuria tertia pretiofior emenda, quam pro alio faóto. Pro fumma veftium fciflione XXII denarii, vel tria
iu-



FRISICUM.
iuramenta. Pro media XVI denarii vel duo iuramenta. Pro minima IV denarii et unum iuramentum. Pro minima vinculatione, id eft fiofbende, V folidi et IV denarii,vel duo iuramenta. Pro raptu praecordii id eft her.tafeng XVI denarii vel unum iuramentum Pro vinculo exercitus V marce et due uncie, vel XII iuramenta, pro integro vinculo debet emendari cum capitis redemtione vel XiI iuramenta.
Tros funt cauffe que habent confirmari cum LX marcis. Ubicunque terra dividitur et cum virga menfuratur et cum palo defigitur, hec eft prima cauffa. Secunda ubicunque pacis conventio ftabilitur et cum iuramento coniuratur. Tertia ubicunque femina defponfata promittitur et eorum uterque in alterutrum fldem promittit, quisquis illam frangit, tune tenetur ille praenominatam pecuniam dare.
i De quieta poffeflione.
i De paceEcclefiarum, et Deo devotorum.
3 De Ordine iudicii fervando.
4 De invafore.
5 De fucceffione aviet avie et fuperiorum.
6 De poffeffionibusEcclefiarumretinendis.
7 De
29



7 Delibertate Frifonum.
8 De fubditus contra dominum contendat.
9 De comparatione VII ftratorum mercato-
-isi oufrtün., tnfl.-ttb Mi r, \bitó\ V
10 Demeta ducendi exercitum.
xi De treuga viduarum et orphanorum et aliorum quorundam.
11 De pace populi fervanda.
13 De reftitutione de exilio reverfi.
14 De oppreffione viduarum et virginum.
15 De redemtione inimicitiarum per pecumuo 33rianiL>< vib fitis'i ju j^rL'^idü .ab-riruj X I iö Quod liceat per iuramenta excufareex
V caufis.
17 De pace vel fecuritate Ecclefiarum vel domorum.
I De contumacia et tribus exceptionibus. * De hereditate pupilli non vendenda.
3 De reftitutione reverfi de exilio.
4 De venditione dotis contra fratrem patris.
5 De retinendo poffeffionem emptam a Ro-
mipeta.
6 De fucceffione filii fratris cum patruo in
hereditatem.
7 De hereditate avi et avie et fuperiorum
vendicenda. S De eoqui vulnus fatetur fed letale negat.
9 De
V ETUS IUS



FRISICUM. 31
9 De eo qui pro proximo fuo pugnat.
10 De reatu fervi.
11 De noxa animalium.
12 De violenta impugnatione.
13 De fpoliatione viduarum et orphanorum,
14 De fubmerfione et fuffufione.
15 De infantes infra annos non refpondere
de quibusdam cauflis.
16 De fucceffione, extra fex manus.
17 De depofito.
18 De raptu mulierum.
19 De violenta treuga exercitus.
20 De reverfo poft exilium. 11 De hereditate avi et avie.
22 De confolatione nobilis feminae poft mor-
tem mariti. 53 De pugna contra inpraegnatam. 24 De incendiario.
Quoniam contra falfam affertionem iniqui judicis innocens litigator quandoque non poteft veram nes;ationem probare, cumnegantis faór-um per rerum naturam nulla fit direcla probatio, ne falfitas veritati prejudicet aut iniquitas prevaleat equitati, ftatuimus ut tam in ordinario judicio quam extraordinano judex femper adhibeat aut publicam
per-



32 VETUS IUS
perfonam fi poteft habere , aut duos viros idoneos qui fideliter univerfa judicii acta confcribant, videlicet citationes et dilationes recufationes exceptiones et produótiones inftrumentorum, interlocutiones et appellationes renuntiationes conclufiones et cetera que occurrunt competenti ordine fcribendo defignando loca et tempora et perfonas, et omnia lic confcripta partibus tribuantur ita quod originalia penes fcriptores remaneant, uti fi fuper proceffu judicis fuerit fuborta contentio, per hoe veritas poifit declarari, quatinus hoe adhibito moderamine fic difcretis et honeftis judicibus deferatur quod per inprovidos et miquos innocentium juftitia non ledatur. Judex autem qui conftitutionem iftam neglexerit obfervare , fi propter ejus. negligentiam aliquid difficultatis emerfit, per fuperioremjudicemanimadverfionedebita caftigetur , ne pro ipfius proceffu prefumatur» nifi quatenus in caufa legitimis conftiterit documentis.
B Y-



BYVOEGZEL.
JS[a dat de Voorreden , en het eerfte blad van het lus Frificum reets afgedrukt waaren , koomt my , gelukkiglyk, in handen een oud pergamente Hand fchrift, waarin onze Latynfche tekft , de Oud-Friefche , en andere ftukken [gevonden worden , even gelyk ze door den Heere Halsema zyn uitgegeven. Het is dezelve, of naa genoeg dezelve met die codex, van welke de Heer Wicht fpreekc in zyn Voorbericht blz. 147. Dus kan uit dit hand fchrift het Oud Friefch, dat by den Heere Halsema ontbreekt, herfteld en aangevult worden. Op het einde vindt men volledig het geen aan ons ontbrak : Atla funt hec anno gracie MCCLIIprefentibus dnis Eylwardo Heykone et Fretherico et discretioribus Hunesgonie. Qui me fcribebat Elbertus nomen habebat.
Ik zal de plaatzen , in welken onzen codex van deezen verfchilt, hier opgeeven.
p. a 1. 23. Heeft dat affchrift in decem marcis.
^ _ Primitus illi matrone.
Ii — uit. quod ille prediis confideat que.
13 — 14. — inlondes r. t. tranfeat fuper proprium
fuum.
ib: — 21 1 propria quando.
14 — uk. ■ —~— cognatis mris.
ag 23. • mutatio' acris.
s.j — uit. '• Perforatione.
s8 — 10. ■ •— nudatione.
11. Dimerfione.
De



De misftellingen gelieve de befcheiden Leezer dus te verbeteren.
p. 3.1. 3. L. et populi licentia, en doe het woord li" centia in de volgende regel uit. 6 — 3. L. ekkere. p. 7. 1. 8. L. accipiunt.
p. 27 — 18. integra, en p. 29. 6. integro. is in de Iettervorme zoo weinig onderfcheid , dat men 'er ook nigra nigro uit zoude konnen (pellen.



VERHANDELINGEN
TER NASPORINGE
van de
WETTEN en GESTELDHEID
ONZES VADERLANDS:
WAAR BY GEVOEGD ZYN EENIGE ANALECTA tot DEZELVE BETREKKELYK.
DOOR EEN
GENOOTSCHAP
TE GRONINGEN PRO EXCOLENDO IüRE PATRIO.
Derde Deel, tweede Stuk.
Te GRONINGEN. ByJACOB BOLT, mdccxci.