Boekbinderij Drukkerij
RUSTENBURG Tel.72 17 78 Amsterdam
61 1093 473* UB AMSTERDAM



LEERREDENEN
over
EENIGE GEWIGTIGE LEERSTUKKEN VAN DEN CHRISTELIJKEN GODSDIENST.
DIEN ENDü TOT
E E NE PROEVE
VAN EENE BIJBELSCHE BEHANDELING DER CATECHISMUSSTOFFEN.
EERSTE DRIETAL.
Zond. Vil, XXIII. en XXV.
DOOR.
P. H. VAN LIS,
Predikant te Tholen.
Te UTRECHT, Bij W. van IfZERWORST, 1 7 9 7-



Uitgegeven volgens Kerken-ordeninge.
C. P. WINCKEL, Pred. te
Halteren, qq.
F. H. WELMAN, Pred. te Tholen, qq.



VOORBERIGT.
2^iet hier een drietal Leerredenen over eenige gewigtige geloofsftukken van den Christelijken Godsdienst, dienende teffens tot eene Proeve van eene Bijbelfche behandeling der Catechismusftoffen, die , als zij aan waarheidlievenden en Bijbelsch regtzinnigen in ons Kerkgenootfchap voldoen, van tijd tot tijd door een ander drietal zullen worden opgevolgd. — Ik ben in de verpligting, om mijnen geëerden Lezer te melden , wat mij tot dit Plan bewogen heeft.
Veele gezindheden buiten ons, en vooral zij, die zig den naam geven van wijsgeerige Godsdienstonderzoekers , doen ons geduurig het verwijt, dat wij in ons Kerkgenootfchap alleen menfchelijke ftelzels volgen, en menfchelijke begrippen verdedigen : en zeggen ons , dat wij beter zouden doen , de H. S. alleen te raadpleegen, en ons tot haare zuivere leere en uitfpraken te bepalen. — Dan, men kan teffens niet wel ontkennen, dat veelen hunner, wanneer zij die leere, zoo als 'C heet, zuiver en onvervalscht opgeven, haar zoo voordragen, dat het wezenlijke van den * 2 Chris-



iv VOORBERIGT.
Christelijker! Godsdienst, daar in geopenbaard, in de daad verdonkerd en kragteloos gemaakt word, en het Christendom niets overhoud,
dan een verfijnd Naturalisme en dat zal
dan, kwanswijs, de egte leere der H. S. zijn, waar in alle Christengezindheden overeenftemmen; en waar toe men zig behoort te bepalen , om met eikanderen in de liefde te verbroederen.
Deze handelwijze van de genen die buiten ons zijn , of, zig ter kwader trouwe als leden van ons Genootfchap voordoen , wekte mij lange op, om bij de behandeling van de Geloofs- en Zedenleer des Christendoms, voor mijne eigene Gemeente, alleen den Bijbel te raadpleegen enten grondflage te leggen, zijne leere en uitfpraken flipt te volgen, en haar niets meer ze doen zeggen, maar ook dat alles getrouw en volledig te zeggen, wat die ons. voor onze behoudenis, ten gelove en ter be-
tragtinge bekend maakt, om dan eens
zelve bij eigen' bevinding te zien , en ook haar te doen oordeelen, of wel de leere dier gewaande Wijsgeeren in de daad die van den Bijbel zij, of de leere van ons Genootfchap wel in de daad zoo verre van die afwijke, als zij voorgeven ? en wat men dus voor waarheid te houden, en als de van God geopen-



VOORBERIGT.
v
openbaarde leere der waarheid te volgen hebbe?
Gelijk nu de Catechismusftoffen ecnen Leeraar daar toe de beste gelegenheid geven, befloot ik, die niet in den gewoonen vorm te behandelen; maar daar bij de H. S. altoos eerst en alleen te hooren, en haare eigen' leere voor te dragen , en 'er dan den Catechismus (die toch, met alle deszelfs voortreffelijkheid, een menfchelijk en feilbaar fchrift, en het Bijbelgezag altoos onderworpen blijft) mede te vergelijken en naar te beoordeelen. Dit maakte mijne Leerredenen over den Catechismus van den gewoonen trant eenigzins onderfcheiden : en, hope ik, niet minder duidelijk en bondig' om dat zij der H. S. nader kwamen. Alle definidën, diftin&iën, quteftiën der Godgeleerde ftelzels bleven 'er, op die wijze, geheel uit: daar en tegen kon 'er zig de Bijbelleere, in haar eigen en belangrijk licht, te
klaarder en vollediger in vertoonen en
ik merkte tot mijne blijdfchap, dat mijne Gemeente zelve, met den tijd, dien voordrage met het meeste nut en genoegen hoorde; en zeer wel te vrede was, dat zij niet meer van oude Ketterijen, of nieuwe Theologifche gefchillen, maar van dat alleen gewag hoorde 3 ma-



VI
VOORBERIGT.
maken, dat ons God geopenbaard heeft, en ons tot waare verlichting, levendig geloof, reine Godvrugt, en blijden troost in leven en fterven, brengen kan.
Deze Methode, hoe eenvoudig zij zig bij de uitvoering vertoone (en dit is, vertrouwe ik, eene van haare verdienften) was, in de bewerking, juist de gemakkelijkfte niet. — De H. S. moest, bij iedere ftoffe, ernftig geraadpleegd worden; men moest haar bij zig zeiven zoo bondig mogelijk exegefeeren, men moest haar eigen toon, men moest den eigen geest van haare leere, zien te vatten; men moest aan geene Godgeleerde ftelzels denken, men moest alleen met alle oplettend, heid onderzoeken, „ wat zegt ons God in „ zijn woord hiervan?" dit moest getrouw, ordelijk, en volledig worden opgegeven, en men moest daar bij teffens voor de kortheid zorgen , dat de Gemeente niet door een al te uitgebreid voorftel in verwarring gebragt, en alzoo het onderwerp nutteloos gemaakt
wierd. Den besten weg hier toe vond ik
te zijn, dat men , den Bijbel lezende , op den kant, bij ieder te pas komende plaats, de Afdeeling van den Catechismus aantekende, waar die behoorde behandeld te worden ; en dan , die moetende prediken 5 die plaatzen
bij



V O O R B E R I G T. vrr
bij zig zeiven exegefeerde, in orde bijeen bragt, en 'er vervolgens een kort en duidelijk, Bijbelsch, geheel uit opmaakte. — In de daad een arbeid , niet zoo ligt, als het wel bij de uitvoering fchijnt; doch egter volftrekt nodig, om naar waarheid te kunnen zeggen: „ nu heb ik enkel Bijbeltaal gefpro,j ken : en niet, den Bijbel naar een men„ fchelijk fysteem verfchikt, maar waarlijk „ de Bijbelleere opgegeven , en haar 'eigen onderwijs aan mijne Gemeente medege,, deeld."
Op dezen voet de Catechismusftoffen behandelende, zag ik dan toch ook, bij verre weg de meeste en gewigtigfte onderwerpen, dit ons Handboek zeer overeenkomftig de H. S. fpreeken, en waarlijk derzelver eigen' leere voordragen : en wierd ik meer en meer overtuigd, dat de befchuldiging tegen dat werkje, als of het eene onzuivere bron ware, die de egte Bijbelwaarheden niet opgaf, in de daad ongegrond of ten minften zeer verre overdreven was. — Immers bij het menfchelijke, dat 'er zig hier en daar in ontdekt, en dat waarlijk, inzonderheid als wij den tijd van deszelfs opftel in aanmerking neemen, zeer weinig en dan nog van niet zeer veel aanbelang is, vind ik toch nergens de H. S.
* 4 uit



Vt II
VOORBERIGT.
uit het oog verloren, en het weinige dat daar buiten gezegd wierd, liet zig heel gemakkelijk wegruimen, of naar den Bijbel verbeteren , zonder het overige welgegronde en fchriftuurlijke uit zijn geheel te brengen.
Zelfs zag ik, dat ook de andere formulieren van eenigheid in onze Kerke aangenomen , die ik daar bij raadpleegde, over.'t geheel dezelfde verdienften bezaten ; en waarlijk meestal de eigen Bijbelleere opgaven, althans zeer nabij kwamen — en alleen hier en daar mede iets menfchelijks hadden, dat men kon overflaan, of naar de fchrift veranderen, zonder nadeel van het geheel.
Eindelijk befpeurde ik, bij een aandagtig en onpartijdig onderzoek van den Bijbel zelvcn, dat die waarlijk de geloofsftukken van den Godsdienst, en de gronden voor de Christelijke deugd, zoo wel als de pligten der Zedenleere zeiven , geheel anders opgeeft, dan de thans zoogenaamde Wijsbegeerte ons gelieft diets te maken : en dat deze in het tegendeel op eene onverantwoordelijke wijze deszelfs uitfpraken verdraait, verminkt, verdonkert , verzwakt, en 'er de kragt en het leven uit wegneemt: en dat veeltijds fyftema en Godgeleerdheid noemt, wat waarlijk de egte en zuivere leere van Jefus en zijne Apostelen is.
Met



VOORBERIGT. ix
Met deze ondervinding, vond ik mij aangefpoord, om het refultaat van mijn Bijbelonderzoek (bij gelegenheid dat ik de Catechismusftoffen moest behandelen) omtrent eenige voorname leerftukken van den Christelijken Godsdienst op te geven ; cn alzoo , op eene zooveel mogelijk duidelijke en bondige wijze, te toonen, „ wat Gods onfeilbaar „ woord, de eenige regel van ons geloof en „ leven, ons van den weg der gelukzaligheid
„ en verbeteringe bekend maakt?" het
geen dan, hope ik, ons Kerkgenootfchap en onzen Catechismus in zeer veele opzigten zal verdedigen: en die genen onder onze partijen, die in de daad eerlijkheid en waarheidliefde bezitten, (zoo als ik vertrouwe dat 'er veelen zijn) zal overtuigen, dat zij, billijkheids halven, althans veel van hunne harde befchuldiging dienen in te trekken, als of wij in onze Kerke ons meer aan menfchelijke bepalingen verflaven, dan dat wij met een vrijen en onbevooroordeeiden geest de Goddelijke fchrifcen zouden onderzoekenden ons alleen aan haare uitfpraken houden.
Ik hebbe intusfehen nog een ander oogmerk met de uitgave van dit werkje , ten
dienfte van ons eigen Kerkgenootfchap
om, namenlijk, eenige aanleiding te geven, * 5 dat



x VOORBERIGT.
dat de Catechismusftoffen , op eene andere wijze dan tot nog toe veelal gefchied, voor
de Gemeente zouden behandeld worden.
Men vergeve mij deze openhartige betuiging, die waarlijk niet uit eene hooge verbeelding van mij zeiven voortkomt, maar die mij alleen de ernftige begeerte om iets tot bevordering van egte Bijbelkennis, en een verbeterd onderwijs daar toe dienftig, in onze Kerke te mogen toebrengen, inboezemt. Meermalen toch gaf iemand , zonder zelve groote kunde en bekwaamheden te bezitten, gelegenheid , dat anderen die 'er in meerdere mate mede'begaafd waren, met grooter fchreeden op eenen nieuwen en beteren weg voortgingen : en het zou mij uitermaten voldoen, als ik in dit gewigtig ftuk daar toe eenigzins mogt dienstbaar wezen.
Ik wil niemand beledigen , en dus geene gebreken van de meest gewoone behandeling van den Catechismus ophalen : — Ik vrage alleen ter goeder trouwe, is de prediking deszelfs, zoo als die veeltijds word ingerigt, niet voor verbetering, voor groote verbetering, vatbaar? — Zou het niet de natuurlijkfte, de bevatbaarfte, de leerzaamfte, de nuttigde, manier wezen, dat men bij die gelegenheid over ieder te behandelen Ieerftuk
een-



VOORBERIGT. xr
eenvoudig de vraag deed, „ wat zegt 'er de Bijbel van?" dat deszelfs getuigenisfen , kort en oordeelkundig toegelicht , wierden opgegeven ; en den Hoorderen dan kon worden aangezegd : „ ziet daar! dat is nu de „ zuivere waarheid, zoo als God zelve die aan j, ons heeft geopenbaard?"
Op dien voet toch alleen, kan de Gemeente tot die kennisfe geraken, die het eeuwige leven is, de kennis van deneenigen waaragtigenGod, en J. C. dien Hij gezonden heeft: volgens de uitfpraken en het onderrigt van
Gods eigen woord. Op dien voet alleen,
kan zij, zelve in de waarheid verlicht en opgebouwd , en in het gelove vast en gefundeerd, met het oordeel des onderfcheids, de valfche wijsheid dezer eeuwe beproeven, die der waarheid den hartader zoekt af te fteeken : zij kan haare drogredenen doorzien en wederleggen : en is met de wapenrustinge van God zeiven voorzien tegen den leugengeest, die thans in de wereld is uitgegaan.
Maar ook , die wijze van de geloofsftukken en zedepligten van den Christelijken Godsdienst te behandelen, heeft dat onfchatbaar voordeel; dat men dan in het onderzoek en voorftel daar van, maar in één enkel opzigt kan mistasten, te weten, door eene verkeerde



XII
VOORBERIGT.
de exegcfe van de eene of andere Bijbelplaats; — en dat is niet alleen gemakkelijk te ontdekken, en door den Bijbel zeiven te verbeteren : — maar op die wijze worden ook alle Godsdienftige gefchillen tot de waare Bijbelleere bepaald : men redeneert dan over en weder, in het navorfchen der waarheid — niet , over de bepalingen van deze of die Kerkvergadering, van dezen of genen Godgeleerden , van dit of dat fyfteem maar
alleen, over den waaren zin en de eigenlijke raeening der H. S. in de plaatzen, waar op wij ons geloof en onze Godsdienftige begrippen en kundigheden willen gronden; en zoo worden alle Theologifche quaeftiën afgefneden : — maar dan ook , als de zin en meening van den Bijbel duidelijk en op goede uitlegkundige, gronden is aangewezen, dan kan 'er geen verder gefchil over de leere van den Godsdienst meer vallen: dan moet men, of, toeftemmen, wat Gods woord daar van zegt, of, de Goddelijkheid en onfeilbaarheid der M. S. ontkennen — wanneer men teffens ophoud van eenige aanfpraak meer op den naam van eenen Christen te hebben.
Op dieli voet, in één woord, hebben wij in het Godsdienftig onderzoek , met geen menschlijk gezag te doen , maar alleen met
Gods



VOORBERIGT. xni
Gods woord, en wij weten , dat zijn
woord de waarheid is, en zijn dus wel vast op den regten en eeuwigen weg, als wij dat getrouw volgen , zonder ter regte of flinke zijde af te wijken !
Intusfchen moet men dan toch ook den Catechismus niet maar aflezen : men moet hem met den Bijbel vergelijken, en aan den Bijbel beproeven. — En deze proef behoeft men niet te vreezen! Over 't geheel, op verre de meeste plaatzen , en in alle de gewigtigfte fhikken (wij herhalen het) zal men hem volftrekt Bijbelsch hooren fpree-
ken : en zoo zal dan, bij dit onderzoek,
de agting voor dit fchatbaar ja, ik mag
zeggen , als men de eeuwe in aanmerking neemt toen het gefchreven is, en hoe men toen eerst uit de duiflernis was uitgegaan, dit onwaardeerbaar handboek, bij ons bewaard blijven , ja bevestigd worden ; en men zal het niet zoo geredelijk ten gevalle van eene gewaande verdraagzaamheid ten beste willen geven.
En nu wilde ik hier eene geringe proeve van zoo eene behandeling der Catechismusftoffen aanbieden. — Verre zij het van mij te denken, dat die zonder gebreken zal zijn! daar zullen 'er, gelijk in alle eerfte proeven,
vee-



xiv VOORBERJGT.
veelen, daar zullen 'er mogelijk groven , in wezen : die ik mij gaarne zal ontdekt zien , op dat ik ze zelve moge verbeteren. — Dit toch durve ik opregt betuigen, dat mij in dezen alleen waarheidliefde bezielt — en ik geve deze Leerredenen alleen uit als eene gebrekkige proeve, om anderen, beter verlichten en meer kundigen, op te wekken, om op denzelfden weg grooter vorderingen te maken; op dat alzoo de zuivere, volledige, eigene leer van den Bijbel en ons Kerkgenootfchap meer dan ooit moge worden gekend, gevolgd, geloofd, en beleefd!
En zie hier dus het eerfte Drietal, waar bij ik heb gepoogd de egte Bijbelleere op te geven van het Geloof in J. C. de Regtvaardiging des zondaars: en de door God geschonken Hulpmiddelen ten gelove, inzonderheid het werk van Gods Geest in het hart van den mensch daar toe: naar aanleiding van de 7, 23, en 25fte Afdeelingen van den Heidelbergfchen Catechismus ; — waar bij ik nog een kort aanhangzel gevoegd heb, om te bewijzen, dat die inwendige werking van den Goddelijken Geest ook tot 's menfchen zedelijke verbetering en bzhering vereischt word- Niemand zal het gewigt dezer onderwerpen in de Godsdienstleere ontkennen : zij zijn het , waar mede onze zaligheid



VOORBERIGT.
xv
heid ftaat of valt — en toch zijn zij het ook voornamenlijk, die de valfche wijsheid dezer eeuwe zoo listig als onbefchaamd durft tegenfpreeken, en zoo gaarne wilde wegredeneeren; en die in ons Genootfchap zelve ook niet altoos duidelijk en Bijbelsch bevat worden. — Dit bepaalde mijne keuze, om daar mede een begin te maken : zullende (zoo als ik reeds heb gezegd) indien deze proef aan verftandige en regtzinnige Christenen in ons Genootfchap bevalt, van tijd tot tijd door een ander drietal gevolgd worden.
Ik moet nog een en ander bijzonders van deze Leerredenen en mijn geheel ontwerp zeggen.
Niets kon meer ftrijden met mijne waare bedoeling, nooit zou ik meer verkeerd beoordeeld worden; dan dat men mij verdagt hield van, onder den dekmantel van een zuiver Bijbelfchen voordragt, de waarheden van den Godsdienst in den hedendaagfchen gewaand wijsgeerigen fmaak te willen verplooien, en alzoo de dus genaamde hervormers dezer eeuwe in de! hand te willen werken. Juist het tegendeel is mijn oogmerk ! Ikbedoele alleen, het eigen onderwijs des Bijbels ter goeder trouwe voor te dragen ; en dan teffens te doen zien,, dat de leere deszelfs in het wezenlijke de leere is van onze Kerke : en dat
wij



XVI
VOORBERIGT.
wij Gods eigen woord , en dat wel van zeer nabij, in ons Genootfchap volgen.
Voor het overige bepaalt zig mijn voordragt geheel tot de leere der H. S. — Geene theologifche qua?ftien, geene theologifche wederlegging van oude ketterijen, of van de gevoelens van andere Kerkgenootfchappen, zal men in deze Leerredenen vinden: — alleen zullen de Bijbelplaatzen, die gewoonlijk voor de dwaling worden bijgebragt, daar het pas geefc, in derzelver waar licht gefteld, en alzoo de tegenwerpingen van anders denkenden, van dien kant, wederlegd worden,
om op die wijze tefFens de éénheid en de gelijkheid der Bijbelleere, in alle deszelfs onderfcheiden boeken en getuigenisfen, en alzoo den eenigen en vasten grond des geloofs, aan re wijzen.
Eigenlijk gezegd nieuws, zal men in
deze Leerredenen niet vinden. Veel eer hope ik de oude, beproefde, leere voor te dragen, die voor iooo jaren gepredikt is; en daar onze voorvaders, voor ruim een paar eeuwen , misfchien nader bij kwamen , dan
veelen onzer nu zijn. Doch egter zal
een des kundige mogelijk ontdekken , dat, door alleen den Bijbel te volgen, zig de waarheden wel in een zoo duidelijk en belangrijk
licht,



VOORBERIGT. xvii
licht, en in eene meer natuurlijke orde, voordoen , dan zij in de Syftema's en de gewoone Catechismus-verklaringen opgegeven
worden: en misfchien zal hij hier en
daar een ingeflopen menfchelijk wanbegrip, of, als niet gegrond in den Bijbel, met opzet weggelaten, of uit den Bijbel verbeterd, zien.
Eenvoudig, zeer eenvoudig, zal zig de inhoud van dit werkje ook vertoonen. — Maar ik hope, dat zij, die weten wat moeite 'er aan vast is om zig van een eens ingezogen fyftema los te rukken, om enkel den Bijbel in zijne eigene taaie te hooren, en in zijn eigen geest te bevatten ; ten einde deszelfs leere aan anderen, onvervalscht en ongekunfleld , mede te deelen ; die eenvoudigheid niet
als eene wanverdienfte zullen aanmerken.
Zoo zal men ook den ftijl en voordragt der Leerredenen zeer eenvoudig en niet opgefierd vinden: en dit, denkeik, zal ook geene verfchooning behoeven. Catechismus-predikatiën zijn onderwijzende Leerredenen : die moeten niet declameeren , maar in den volkstoon, bevattelijk, gemeenzaam, leerzaam, fpreeken: anders, kan de Gemeente ze niet verftaan en heeft 'er geen nut van. Ziet daar, waarom ik mij in mijne Catechismus-predikatiën zelfs dien ftyl niet vergunne, dien ik mij in het
be-



XVIII
VOORBERIGT.
behandelen van vrije ftoffen, fomtijds, daar ik begrijpe dat het onderwerp zulks medebrengt , veroorlove !
En nu heb ik tot verklaring en verdediging van dezen mijnen, hier mede begonnen, arbeid, niets verder aan te merken. — Zo dezelve mogt nuttig zijn aan den bloei van waarheid en Godvrugt in ons Kerkgenootfchap; zo hij den lust bij veeien mogt opwekken, om, meer oplettend, meer onbevooroordeeld , meer verftandig, doch ook met den zagtmoedigen en volgzamen geest van een kindeken, den Bijbel te onderzoeken, en nader met zijne eigene en voortreffelijke leere bekend te worden; vooral, zo hij mogt dienstbaar zijn, tot de verlichting, de verbetering, de zaligheid mijner medemenfchen,— dan was mijn doel ten vollen bereikt! — en hier toe beveele ik deze mijne geringe poging aan den zegen van den Koning zijner Kerke op het allerernftigst en nederigst aan!!
I
LEER-



LEERREDE
OVER. DEN
VIL ZONDAG.
Vrage 20—23.
tiet is eene gegronde, en deels zeer treurige, aanmerking, dat 'er geen eenvoudiger en te gelijk gewigtiger bedrijf kan zijn, dan die groote pligt des Christendoms , waar over wij heden moeten fpreeken; en dat die pligt, met dat al, in de Christenheid maar al te weinig regt verftaan en beoefend word.
Het geloof in den Heere Jefus Christus is een
zeer eenvoudig bedrijf, en zoo moet het zijn ■
't is immers het van God verordend middel om den mensch ter zaligheid te leiden; en nu, ware Gods openbaring hier niet verftaanbaar, dan was die, juist fn het gewigtigfte dat wij moeten weten, onvolledig en nutteloos daar en boven, het geloof wierd bij de prediking des Euangelitims aan menfchen van onderfcheiden vatbaarheid, ook aan zeer onkundige en in vermogens bekrompene menfchen, opgelegd, en ook van die beoefend. Op den A eer-



2
Leerrede over
eerften Christen-Pinxterdag, geloofden 'er 3000, daar onder ook veele onwetende en onbegaafde raenfehen, en waren gelukkige en opregte Christenen geworden. De ftokbewaarder, een blind Heiden, beefde, vroeg om raad, hoorde, geloofde, en verheugde zig in den zelfden nagt, dat hij met zijn huis aan God
gelovig geworden was het geloof, bij gevolge,
moet iets zeer eenvoudigs zijn, dat ons zeer klaar in het Euangelie word befchreven, en dat verder, buiten de Goddelijke bewerking van ons hart daartoe , geen bovengemeene kunde en vermogens, noch diepgaande en afgetrokkene redeneeringen van den mensch vordert.
Hoe komt het dan, dat men in het Christendom zoo zeer over het geloof twist: , „ waar in het be„ fla, en hoe en waaromtrent het werkzaam zij?" hoe komt het, dat men er zoo onderfcheiden over denkt? dat men er dikwijls zoo duister en verward over fpreekt en fchrijft? even eens, of er geen vaste en duidelijke befchrijving en bepaling van te maken
ware! is de reden hier van niet, dat men van
de eenvoudige en klaare Bijbelbegrippen daaromtrent afwijkt, en dat men dien Hemelfchen Leermeester verlaat, om menfchelijke fpreekwijzen, bepalingen, en gevoelens over te neemen, te betwisten, te verdedigen, en te volgen? van hier, in de daad ligt 'er, zelfs in ons meer gezuiverd Kerkgenootfchap, een donkere nevel op dien grooten pligt, waar bij zoo veele onfterfelijke zielen fchade lijden!
Aan den anderen kant verklaart de Bijbel het geloof



den VII. Zondag. ~.
loof voor het nodigst en gewigtigst bedrijf des men-
fchen onze eeuwige zaligheid, al ors aandeel
aan de gevolgen der verlosfing, door Jtfus Christus voor ellendige Zondaren te weeg gebragt, hangt er vollïrekt van af. En met dat al, is, ongelukkig, niets zekerder, dan dat het geloof in deze dagen maar van weinigen op de regte wijze geoefend
word. De mensch dezer eeuwe is te trotsch en
te wijs in zijn eigen oogen, om Gods getuigenis, zoo als het ligt, met den geest van een kindeken, gelijk het evenwel gefchieden moet, aan te neemen: cn daarom heeft hij veel tegen de van God geopenbaarde geloofsleer in te brengen en hoe ontbreekt de dadelijke beoefening van het opregt, vertrouwelijk, blijmoedig, in dankbare liefde werkzaam, geloof, niet bij hen, die anders over de waarheden des geloofs nog zuiver denken! hoe heeft het oud, vast geloof der Apostelen en eerfte Christenen maar al te zeer plaats moeten maken voor een twijfelagtig en onbeftendig geloof, zo het al den naam van geloof dragen m?.g, dat dikwijls niet eens op Gods getuigenis rust, of dat ten voorwerp
heeft! Van daar zoo veel gebrek aan levendige
en werkzame Godvrugt, die alleen de vrugt is van het egt geloof.
Hoe noodzakelijk, M. V! is hier de hervorming en verbetering! dat eenmaal de pligt des geloofs in deszelfs waare eenvoudigheid, alleen volgens de leere der H. Schrift, regt en duidelijk begrepen, en dan meer, in deszelfs eigen geest, A 2 be-



^ Leerrède over
beoefend wierd! Want anders, wat moet er'
van ons Christendom, wat van onze Zaligheid, worden ?
Ach! mogt deze Leerrede daar in bij u iets ter
verbetering toebrengen! Komt, M. H! gaan
wij heden nederzitten aan de voeten der opperfte Wijsheid: gaan wij hooren, wat God zelve ons van den pligt des geloofs, in zijn onfeilbaar woord,
zegt en bidden wij vooral, dat, terwijl wij
daar van met eikanderen zullen fpreeken, zijn Geest dat geloof in ons werke of vermeerdere, en ons ongeloof ter hulpe kome dan zou dit uur ons
uitftekend nuttig kunnen zijn, en ons tot die kennisfe brengen, die het eeuwig leven is!
h
De tegenwoordige ftofre behelst drie hoofdbijzonderheden vooreerst, bepaalt zij, wie het zijn,
die voordeel trekken van den Middelaar, ons in
Jefus Christus van God gegeven (Vr. 20.)
dan befchrijft zij den grooten pligt des geloofs, die den mensch in zijne verworven' verlosfing doet dee-
Itn (Vr. 21.) en eindelijk, geeft zij eene zekere
aloude handleiding op, als gefchikt om daar naar de voornaamSle voorwerpen der geloofskennis met orde te befchouwen (Vr. 22 en 23.)
I. Betrekkelijk het eerfte, is de vraag, „ of de „ zaligheid, door Mesnas aangebragt, zig met de „ daad zoo verre, over alle menfchen uitftrekt, als
„ de-



den VII. Zondag. g
„ .de ongelukkige gevolgen van Adams val zig over „ geheel het menschdom hebben uitgebreid?" worden dan alle menfchen wederom door Christus zalig, 200 als zij door Adam zijn verdoemd geworden?
(Vr. 20.) Deze vraag is ingerigt tegen de zoo
genaamde Univerfalisten, of predikers van eene algemeene zaligheid en herftelling de Catechismus antwoord hier op: Neen ze! maar alleen de geenen die hem door een opregt geloof wordtn ingelijfd, en alle zijne weldaden aanneemen. ■
Gaan wij de uitfpraken der H. Schrift hieromtrent
na ■ vereffenen wij die dan met andere haai er
getuigenis/en en maken wij omtrent dit onder¬
werp, en de behandeling deszelfs door den Catechismus, eindelijk, nog een paar aanmerkingen.
A. „ Hooren wij de H. Schrift, ten opzigte van „ de zaligheid des menschdoms ;" dan vinden
wij 1.) zij getuigt, dat het oogmerk van Je-
fus komst in de wereld , en de vrugt van zijn lijden en dood, alleen is ten dienlie der gelovigen: Alzoo lief, (zei de Zaligmaker zelve Joh. 3: 16.) heeft God de Wereld gehad, dat Hij zijn eeniggeboren Zoon gegeven heeft, op dat een iegelijk die in hem gelooft, niet verderve, maar het eeuwig leven hebbe 2.) Zij zegt de Zaligheid alleen toe
aan hun die geloven : en verklaart in het tegendeel hen, die niet geloven, van alle aandeel daar aan uitgefloten. Zoo veelen hem aangenomen hebben, dien heeft hij magt (regt) gegeven van kinderen Gods te worden: nameniijk die in zijnen naam geA 3 l0.



6
Leerrede over
loven: (Joh. i: 12.) die in hem gelooft word niét veroordeeld, maar die niet gelooft is aireede veroordeeld: (Joh. 3: 18.) die in den Zoon gelooft, die heeft het eeuwige leven: maar die den Zoon ongehoorzaam is, die zal het leven niet zien: maar de toorn Gods blijft op hem (vs. 36.) die gelooft zal hebben zal zalig worden; maar die niet ge¬
looft zal hebben, zal verdoemd worden (Mark. 16:
16.) 3.) teffens verklaart zij, dat het geloof
niet aller is (2 Thesf. 3: 2.): en haalt meenigmaal de Profetifche klagt van Jefaias (53: 1.) wie heeft onze prediking geloofd, en aan wien is de arm des
Heeren geopenbaard ? ten bewijze daar van, aan
4.) zelfs getuigt zij uitdrukkelijk, ,, dat de minde „ menfchen der door het Euangelie geroepenen za-
lig worden, om dat zij zig niet naar den wil van „ God fchikken." Dit toch is de zin en de toepasfing der merkwaardige gelijkenis van den gast zonder bruilofstskleed, (of liever, zonder feestgewaad) veelen zijn geroepen, maar weinigen uitverkoren (Matth. 22: 14. vergel. Matih. 7: 21-23.)
Wij zien uit dit alles, dat de Catechismus hier met den Bijbel fpreekt.
B. „ Egter fchijnt er, op andere plaatzen der H. „ S., eene algemeene zaligheid gepredikt te worden:
,, doch het fchijnt ook maar zoo ligtelijk en
„ bondig, laten zij zig oplosfen, en met haare an-
„ dere getuigenisfen overeen brengen." 1.) Men
leest (2 Cor. 5: 19.) God was in Christus de wereld met zig zeiven verzoenende: en zeker betekent
daar



den Vlf. Zondag, 7
daar de wereld, „ het menschdofn over het ge-
„ heel:" in de daad, dat heeft God het
grootst bewijs van zijne verzoenende liefde gegeven, in het zijnen eigenen Zoon te fchenken; die daar voor den zoen met God bewerkte; doch dit neemt niet weg, dat wij ons ook met God moeten laten verzoenen, zullen wij de voordeelen van den aangebragten zoen genieten: (vs. 20. vergel. Hoofd.
6:/•) ■ *••) Mus zegt (Joan. 3: 17.) God heeft
zijnen Zoon niet gezonden in de wereld, op dat hij de wereld zou veroordeelen, maar op dat de wereld door hem zou behouden worden. Dan, hier zegt de wereld, „ allerlei foort van volken ," bijzonder ook, „de Heidenen:" en Jefus brengt dit bij, tegen de Joodfche vooroordeelen, als of de Mesfias maar alleen ten beste hunner natie, en ten koste van
andere volken, in de wereld moest komen. Dit
zelfde geeft ook Joannes te kennen, als hij getuigt (1 Joh. 2: 2.) en hij is eene verzoeninge voor onze zonden: en niet alleen voor de onzen, maar ook voor de zonden der geheele wereld. —— 3.) Petrus predikte van den verheerlijkten Zaligmaker, dat hem de hemelen moeten ontvangen tot de tijden der wederoprigting aller dingen (Hand. 3: 21. naar onze vertaling.) Doch de beste uitleggers merken aan, dat men hier moet lezen, geduurende de tijden der wederoprigting aller dingen: en die tijden waren de dagen, die men toen beleefde, de Eimngelietijd, waarin de mensch weder herfteld en toegebragt, en het Godsrijk op de aarde wierd opgerigt (vergel.
A 4 vs.



8
Leerrede over
vs. 21b—26.) 4.) het getuigenis van Paulus
(Rom. iv. 32.) Want God heeft ze allen onder de ongehoorzaamheid befloten, op dat Hij ze allen zou barmhartig zijn: ziet op de toebrenging van allerlei volken, zoo wel Heidenen als Joden, tot het Christendom en deszelfs voorregten, naar het wijs en
ontfermend plan van God. 5.) Eindelijk, het
geen Petrus van God verklaart (2 Petr. 3: 9.) dat hij niet wil dat eenigen verloren gaan, maar dat ze allen lot bekeeringe komen: getuigt hij daar bepaaldelijk, met ppzigt tot allen die God ter zaligheid beftemd had: anders, ziet gij, kondigt hij in dezelfde rede den dag des oordeels aan, ten verderve der
goddeloze menfchen(ys. 8.) Daar zijn dan geene
plaatzen, die tegen deze bepaling van de door Jeftis Christus verworvene zaligheid, alleen tot de gelovigen, ftiijden; en de leere der H. S. is zig hier overal gelijk.
C. Laat ik over dit ftuk en de behandeling
daar van door den Catechismus; nog een paar aaijmerkingen maken.
,, Waarom heeft God, (dit is hier, over de zaak. zelve, eene gewigtige bedenking) waarom heeft „ God juist het gelqof verkoren en beftemd, tot het ,, middel om zalig te worden?" — Wij kunnen hier zeer eenvoudig en toch voldoende op antwoorden —
l.) dat deed Hij, om zig zelfs wille Hij is
toch zoo waardig geloofd te worden. Zijn gefchonken verlosfingsmiddel in zijnen eeniggeboren Zoon, zijn getuigenis daar van, zijn beiden zoo aannee-
menswaardig. Het geloof verheerlijkt Hem zoo
zeer:



den Vil. Zondag. q
zeer: het neemt zijne reddingsmiddelen en gunften danklijk aan, het juigcht zijne fchikkingen erkennend toe, het vertrouwt Hem op zijn woord: en dit kan niet anders, dan de hem aangenaamfte beantwoording zijner goedheid, door de zoo zeer beweldadigde men-
fchen, wezen. 2,) Maar Hij deed het ook, om
4es menjchen wille wat kan, wat zou de mensch
anders doen, om in Mesflas heil te deelen ? te verdienen, is hij buiten ftaat! hij kan dus niets, dan aanneemen en dankbaar ontvangen; en daarom heeft God dit zijn pligt verklaard.
Eene tweede opmerking raakt de behandeling van
dit (tuk door den Catechismus deze, zien wij,
verbind het zalig worden der menfchen niet aan het befluit der verkiezing (dat toch anders ook vast ftaat) maar aan het geloof in Jéfus Christus: en dit doet
hij te regt het is toch waar, ook van dit ge-
wigtig ftuk, de verborgen dingen zijn voor den Heere onzen God, maar de geopenbaarde zijn voor ons en voor onze kinderen! Wij hebben met het befluit van God, in de bevordering van ons eeuwig welzijn, en ter beantwoording van de vraag, ,, wat „ moet ik doen, om zalig te worden?" niet nodig. Het eenig gebruik daar van is voor den Christen, pm zig dankbaar te verblijden, dat zijn naam ge-
fchreven is in de hemelen. Maar hier, komt
deze leere niet te pas: en de zondaar mag en moet er niet mede werken.
II. Alles intusfehen, wat wij tot nog toe befchouw^en, toont ons het gewigt van dat geloof, dat den A 5 mensch



10
Leerrede ever
mensch doet zalig worden; en roept ons dus tot eene aandagtige én ernftige overweging, waar in dat geloof befta ? wat deszelfs aart, gevoel, en werkzaamheden zijn ? en komt, M. H.! gaan wij
ons daartoe nu eenige oogenblikken verledigen! 't is het belangrijkst onderwerp dat wij overdenken kunnen : wij moeten het bij bevinding kennen, of wij gaan eeuwig verloren.
Maar, zoeken wij toch ook de befchrijving van het zaligmakend geloof alleen in den Bijbel, en raadplegen wij daar over geene andere leidslieden, dan God zei ven: dan zullen wij in ons begrip daar van niet kunnen mistasten!
Laat ik derhalven, uit de H. S. eerst, het
algemeen denkbeeld voordragen, dat zij van het geloof opgeeft ■ dan, haare leere en uitfpraken
desaangaande, nader, in eenige bijzonderheden, ontvouwen vervolgens, uit alle die vereenigde ge-
luigenisfen, „ de waare en Bijbelfche befchrijving
van het geloof opmaken en onzen Catechismus
(vs. 21.) daar dan, ten flotte, mede vergelijken.
A. ,, Wij vinden in het N. T. (want, tot dat alleen zal ik mij, kortheidshalven, bepalen: gelijk de leere van het geloof in J. C. toch ook voornamenlijk eene leere is van het N. Verbond) „ wij vinden „ daar, op enkele plaatzen, eene algemeene befchrij„ ving van het geloof, die ons het algemeen Bij-
,, belsch denkbeeld daar van voor oogen fielt."
i.) Paulus zegt (Hebr. n: i.) Het geloof is een vaste grond der dingen die men hoopt, en een bewijs
der



den VII. Zondag. n
der zaken die men niet ziet. Het ftrekt ten vasten grond voor het geen wij hopen, ten bewijs voor't geen wij niet zien. 2.) Bijzonder, zoo als het omtrent J. C. verkeert, zegt er Joannes de Dooper van (Jon- 3= 33-) Die zijn getuigenis heeft aangenomen, die heeft verzegeld dat God waaragtig is. Hier zien wij, het geloof is de aanneeming van Gods getuigenis aangaande J. C. zijnen Zoon, en zoo de erkend-
tenis, dat God waaragtig zij. 3.) Wij vinden
het breeder en vollediger befchreven (1 Joh. 5:9-11.) Zo wij het getuigenis der menfchen aanneemen, het getuigenis van God is meerder: Want dit is het getuigenis Gods dat Hij van zijnen Zoon getuigd heeft. Die in den Zoon Gods gelooft, heeft het getuigenis in zig zeiven. Die God niet gelooft, heeft Hem tot een leugenaar gemaakt, dewijle hij niet /heeft gelooft het getuigenis dat God getuigd heeft van zijnen Zoon. En dit is het getuigenis, dat ons God het eeuwig leven gegeven heeft, en dit leven is in
zijnen Zoon. Hier zien wij, het voorwerp des
geloofs; het getuigenis Gods aangaande zijnen Zoon, dat nns God het leven in zijnen Zoon gegeven heeft — den aart van het geloof: het aanneemen, het geloven, van dat getuigenis Gods van zijnen Zoon, en
het leven in hem de noodzakelijkheid van het
geloof 't is billijk: want wij neemen wel het
getuigenis van menfchen aan, ën hoe veel meerder
en zekerder is dat van den waaragtigen God!
't is nodig: want die God niet gelooft, maakt Hem tot een leugenaar! 't is heilzaam: want die in den
Zoon



12
Leerrede over
Zoon van God gelooft, heeft het getuigenis in zig zeiven (te weten, dat hij een Christen is, en het
leven heeft vs. 12, 13.) Ziet daar de algemee-
ne denkbeelden, die de H. Schrift ons opgeeft van het geloof, en bijzonder van dat, hetwelk den mensch door J. C. zalig maakt! B. ,, Laat ons nu haare leer en uitfpraken wegens
„ dat geloof meer bijzonder ontvouwen" en
overwegen wij daartoe de 4 volgende zaken:
wat, volgens haar onderrigt, het getuigenis Gods
zij dat men geloven moet ? dan , wat het zegge,
dat getuigenis te gelovend verder, wat gefleld-
heid zij in den mensch vordert, zal hij dat geloven? en, welke voorbeelden zij opgeeft van dezulken , die het regt en zaligmakend geloof hebben geoefend ?
a. Eerst dan, ,, wat is het getuigenis van God, „ dat men behoort aanteneemen? wat hebben ons „ Jefus en de Apostelen gepredikt, om ter zaligheid
,, te geloven?" in het gemeen, de levensge-
fchiedenis, de leere van Jefus den Mesfias. Deze dingen (zegt Joannes 20: 31.) zijn gefchreven, op dat gij gelooft dat Jefus is de Christus, de Zoon Gods, en op dat gij gelovende het leven hebt in zijnen naam. Maar daaromtrent hebben Jefus en
zijne gezanten verfcheiden hoofdbijzonderheden opgegeven , die het nodig is te geloven , zal men behouden worden.
1. Jefus zelve heeft van zig verklaard:
„ dat Hij was, het licht der wereld, de Profeet
„ van



den Vil. Zondag. 13
ij van God gezonden, om den menfchen de dingen: ,j te melden die hij van den Vader gehoord had, en ,, ze zoo van de duisternis te verlosfen en de waar-
„ heid te doen bekennen verder, de Zoon van
,, God, den Vader gelijk, één met hem inzon-
„ derheid, de Me'fias, de oulings beloofde verlos-
fer: die nu in de wereld was gekomen om op te „ zoeken en te zaligen dat verloren was; die zijn ,, leven zou geven tot rantzoen vanveelen, en aan „ het kruis zou verhoogd worden, op dat een iege,, lijk die in hem geloofde niet zou verderven maar „ het eeuwige leven hebben: die vermoeiden en be,, lasten de rust der ziele zou wedergeven: die zou „ vrijmaken van de magt der zonde, en den mensch ,, zedelijk verbeteren en herftellen ; die de zijnen
getrouw zou bewaren; die hen zou opwekken ten ,, uiterften dage, en doen leven al waren zij geftor,, ven; en die hun het eeuwige leven zou geven." — Ziet daar de hoofdzaken, van het getuigenis dat God door zijnen Zoon gegeven heeft, en dat Hij zelve met tekenen en wonderen van den hemel bevestigde !
2. De leere der Apostelen breidde dit nader
uit, en drong het aan. Zij kwam hier op uit:
,, Zoo wete dan zekerlijk het gantfche huis Isracls, „ dat God hem tot een Heer en Christus gemaakt ,, heeft! en de zaligheid is in geenen anderen: want ,, daar is ook onder den hemel geen anderen naam, ,, die onder de menfchen gegeven is, door welken 9, wij moeten zalig worden! mannen broeders! u
» zij



14 Leerrede over
,, zij bekend, dat door dezen u vergevinge der zen„ den verkondigd word! van alle zonden word een „ iegelijk die gelooft, door dezen geregtvaardigd!
Hij is ons geworden van Gode wijsheid, en regt„ vaardigheid, en heiligmaking, en verlosfing! God „ was in Christus, de wereld met zig zeiven ver„ zoenende, haare zonden haar niet toerekenende, ,, en hij heeft het woord der verzoening in ons ge„ legd. Zo zijn wij dan gezanten van Christus ,, wege, als of God door ons bade: wij bidden van „ Christus wege, laat u met God verzoenen! want ,, dien die geene zonde gekend heeft, heeft Hij „ zonde voor ons gemaakt, op dat wij zouden wor„ den regtvaardigheid Gods in hem! Hier in is de „ liefde Gods jegens ons geopenbaard, dat God „ ons zijn eeniggeboren Zoon gezonden heeft, op „ dat wij zouden leven door hem! Wij getuigen, „ dat de Vader zijnen Zoon gezonden heeft tot een
,, Zaligmaker der wereld!" Ik zou hier een
menigte andere plaatzen kunnen bijvoegen, maar die zouden allen hetzelfde zeggen : dezen zijn genoegzaam om u den hoofdinhoud van dat getuigenis te erinneren, dat het voorwerp des geloofs wezen moet.
b. Maar, „ wat is nu, volgens de verklaring ,, van Jefus en zijne Apostelen, dat getuigenis te
„ geloven? waar in beftaat nu het geloof, dat
„ het Euangelie hier vordert, als de voorwaarde en „ het middel om aandeel te verkrijgen aan het heil, ,, door den verlosfer te weeg gebragt?"
i. „ Het



den VII. Zondag.
ï. „Het Euangelie fpreekt hier, allereerst, „ van het hoor en en verftaan van het woord, van
„ het getuigenis Gods" de groote pligt, dien
de Vader der menfchen omtrent zijnen geliefden Zoon aanbeval, was deze: hoort hem! (Luk. 9: 350 Jefus zelve gewaagde daarom van het hooien en ver/laan van zijn Woord, als een vereischte tot vrugtbaarheid in het goede (Matth. 13: 23.): zoo zei hij ook, een iegelijk die uit de waarheid is, hoort mijne ftem (Joh. 18: 37.) en fprak hen zalig, die het woord Gods hooren: (Luk. 11: 28. vergel. Joh. 5: 24 en 8: 47.) Ook verklaarde hij van de prediking der Apostelen, wie u hoort, die hoort mij (Luk. 10: 26.) Ongetwijfeld is hooren, in meest alle deze plaatzen, in den kragtigften zin, zoo veel als gehoor geven, gehoorzamen: egter, het eigenlijk hooren, word hier ook, als de grondflag daar van, voorzeker bedoeld.
2. „Verder beftaat het geloof, naar de leere „ des Bijbels, in de opregte erkendtenis van dat woord, ,, als het getuigenis van den waaragtigen God: in het „ aanneemen daar van — en zoo,in het erkennen van „ Jefus Christus als den Zaligmaker door God gege-
„ Ven." Zoo fpreekt het Euangelie van Gods ge.
tuigenis aan te neemen (Joh. 3: 33.) te bekennen, dat Jefus leere uit God is (Joh. 7: 17.) Hem te geloven
die den Zoon gezonden heeft (Joan. 5: 24.) Maar
ook, van in hem, dien Zoon, te geloven, dien God
heeft gezonden (Joh. 3: 16, 36. en 6: 29. hem,
als zoodaanig, te aanfhouwen (6: 40.) te geloven,
dat



16
Leerrede óver
dat hij die is (van boven, de Zoon Gods, van den Vader gezonden) (Joh. 8: 24.) zijne fprake, als den Gods gezant, te kennen (8: 43.) in het licht te geloven (Joan. 12: 35.) in hem te geloven, gelijk in God (Joan. 14: 1.) dat Jefus in den Vader, en de Vader in Hem is (vs. n.) te bekennen, dat alles wat de Vader aan Jefus gegeven had, van Hem ware: zijne woorden, die Jefus mededeelde, te ontvangen: waarlijk te bekennen dat hij van den Vader was uitgegaan, en te geloven dat die hem gezonden had (Joh. 17: 8.) te belijden dat Jefus is de Zoon van God (1 Joh. 4: 15 ) met den mond te belijden, dat Jefus is de Heere, de Mesfias: en met het hart te geloven, dat God hem uit den dooden heeft opgewekt (Rom. 10: 9.)
3. ,, Maar vooral is, volgens de verklaringen
,, van het Euangelie, het geloof gelegen, in ■
„ het heiïbegeerig zoeken van hem het vertrou-
,, welijk aanneemen van hem tot zijn' Zaligmaker: „ en dat, met opoffering van alles, om het heil te
„ genieten dat in hem is - verder, in het eer-
„ biedigen en dierbaar agttn van zijn kruis
„ in het volgen van hem, het bewaren van zijn
,, woord het beminnen van Hem, en den Va-
,, der die Hem gezonden heeft het roemen
„ in God door Hem het vrijmoedig toe-
„ gaan door Hem tot den Vader." Indien
gij de gave Gods kendet, (zei Jezus tot de Samaritaanfche vrouw) en wie het is die tot u fpreekt, dan zoudt gij van Hem hebben begeerd, en Hij
zou



den VII. Zondag. 17
Zou u levendig water gegeven hebben (Joan. 4: 10.) die dorst heeft (zoo nodigt het Euangelie) lome, en die wil, neeme van het water des levens,
om niet (Openb. 22: 17.) hier gewaagt het
verder, van zoo veelen als Hem hebben aangenomen en in zijn naam geloven (Joh. 1: 12.) Paulus getuigt van de Colosfers, dat zij in hem de genade
Gods in waarheid bekend hadden (Col. 1: 5,)
en hier is het Koningrijk der Hemelen gelijk aan een fchat in den akker verborgen, eene fchoone paarle, om welke te verkrijgen men alles verkoopt wat
men heeft (Mattri. 13: 44-46.) hem, die zoo
gelooft, is de Christus dierbaar (1 Petr. 2: 7.) de gekruiste Christus is hem de wijsheid en de kragt
Gods (1 Cor. 1: 24.) Voor het overige, hij,
die Jefus als het licht der wereld kent, volgt hem, en wandelt niet meer in de duisternis (Joh. 8: 12.)
hij zal zijn Woord bewaren (Joh. 14: 23.) die
gelooft, heeft Jefus lief, om dat Hij van God is uitgegaan en van Hem komt (Joh. 8: 42.) maar ook, hij heeft God lief, Hem die geboren heeft (ijoh.
5: ïO en hij roemt ook in God, door den Heere
J. C., door welken hij nu de- verzoening gekregen
heeft (Pvom. 5: n.) .Voorts heeft hij in Hem
de vrijmoedigheid en den toegang tot God met vertrouwen, door het geloof aan hem (Ef. 3: 12. ver». Ilom. 8: 15. en Hebr. 10: 19-22.)
4. „ Ook behoort tot het opregt, zaligmakend „ geloof, volgens de verklaring van het Euangelie, „ het eerbiedig gehoorzamen van Jefus lesfen, en B „ het



Leerrede over
,, liet doen van Gods wil; door dadelijke oefening
„ van Godvrugt en liefde." het geloof, zo het
de werken niet heeft, is bij zig zeiven dood, gelijk het lichaam zonder geest dood is (Jak. 2: 17. 26.) —> een iegelijk, die deze hope op Hem heeft, die reinigt zin zeiven, gelijk Hij rein is (ijoh. 3: 3.) — in jefus Christus heeft geene bejnijdenis noch voorhuid eenige kragt (betekent iets of werkt iets uit) maar het geloof door de liefde werkende (Gal. 5: 6. vergel. i Joh. 5: 4. 5.)
5. ,, Eindelijk vinden wij in het Euangelie
verfclieiden' lesfen en uitboezemingen, betrekke,, lijk de voortduuring, de vermeerdering en de vol-
making des geloofs: die ons leeren, dat ook die ,, tot den aart en de eigenfhappln van het opregt
,, zaligmakend geloof behooren." Indien gij
in mijn woord blijft, zei Jefus, zoo zijt gij waarlijk mijne Discipelen (Joh. 8: 31.) blijvet in mij, en ik in u (ik zal in u blijven!) die in mij blijft die draagt veele vrugt. Zonder mij, kunt gij niets doen (Joh.
35: 4—7.) 't geen gij, fprak Joannes, van den
beginne gehoord hebt, dat blijve in u, zoo zult gij ook in den Zoon en den Vader blijven! En dit is de belofte die hij ons beloofd heeft, het eeuwig leven (ijoan. 2: 24. 25.) Bier verklaarde Pau-
lus zijnen Efeziërs: Ik buige mijne knien tot den Vader van onzen Heere J. C, op dat Hij u geve, naar den rijkdom zijner heerlijkheid, met kragt verkerkt te worden naar den inwendigen menfche: op dat. Christus door het geloof in uwe harten woone,
ev.



den VII. Zondag. ip
en gij in de liefde geworteld en gegrond zijt; op dat gij ten vollen kondet begrijpen met alle de heiligen, welke de breedte en de lengte, en de hoogte en de diepte zij; en bekennen de liefde van Christus die alle verfiand te bovengaat, op dat gij "vervuld wordt tot alle de volheid Gods! (Ef. 3: 14—19. vergel.
1- 16-193. en Col. is 9.) JHier vermaant hij
zijne Corinthiërs, waakt, flaat in het geloof: houdt u mannelijk, zijt flerk! (1 Cor. 6: 13.) en zijne Colosfers: gelijk gij dan J. C. den Heere hebt aangenomen, wandelt alzoo in Hem, geworteld en opgebouwd in Hem, en bevestigd in het geloof: gelijkerwijs gij geleerd zijt, overvloedig zijnde in hetzelve met dankzegging (Col. 3: 6, 7.) en, indien gij mamblijft in het geloof gefondeerd en vast, en niet bewogen wordt van de hope des Euangeliums (Col. 1: 23.)— Hier wekt Petrus zijne Christenen op: de lendenen uwes verflands opfchortende en nugteren zijnde, hoopt rolkomelijk op de genade die u toegebragt word in de openbaring van J. C. (1 Petr. I: 13.)
Ziet daar de voornaamfte getuigenisfen, die in het Euangelie wegens den aart, de werkzaamheden, da uitwerkzelen, eu den wasdom des geloofs, voorkomen.
C. ,, Mairr'i welk eene gefteldheid des harten >' word 1111 ■> volgens dat zelfde Euangelie, in den
„ mensch veretscht, zal hij geloven ?" • dit was
het derde, dat ons hier.te beantwoorden ftond.
1. Gelijk het geloof eene daad is van het hart
&0». 10: 10,) Zoo moet het hart daartoe,
■ a naar



20
Leerrede over
naar Jefus gezeg, eener goede aarde gelijk zijn, zal het woord daar in vallen en wortelen (Matth. 13:
23.) Men moet het woord des Koningrijks dat
men hoort, in een eerlijk en goed hart bewaren (Luk. 8: 15 )
2. In 't bijzonder, behoort een mensch, die tot Jefus komen, zijn juk op zig neemen, en bij Hem ruste vinden zal, vermoeid en belast te zijn
onder zijne zonden (Matth. 11: 28.) Hij moet
den geest hebben van een kindeken, leerzaam, eenvoudig, heilbegeerig, zijn; genegen om God te hooren en te volgen in dat gene, wat hij ons ter zaligheid zal bekend maken: den kinderkens toch alleen word deze bemelfche leere geopenbaard, (Luk. 10: 21.) en zo iemand het Koningrijk niet ontvangt als een kindeken, die zal geenzins in hetzelve komen (18:17.) hij moet genegen zijn Gods wil te doen, om te bekennen dat Jtfus leere uit God is (Joh. 7: 17.) dorstig, en begeerig zijn naar het levenswater, om het
te zoeken en te neemen (Openb. 22: 17.)
deze geestgefteldheid ten gelove nodig, heeft Jefus
in een paar gelijkenisfen zeer treffend getekend
in die van den Farizeer en Tollenaar: waar bij de hatfte vol nederig berouw op zijne borst flaande, met de oogen ter aarde, ootmoedig bad, 0 God!
zijt mij zondaar genadig! (Luk. 18: 13, 14.)
en vooral in die van den verloren zoon: waarin hij een zondaar affcheute die tot God wederkeert. Deze ongelukkige kwam tot zig zeiven, bezefte zijn deerlijken toefhnd, riep uit, ik verga van honger\
maar



den VII. Zondag. 21
maar nam ook het befluit, ik zal opftaan en tot mijnen vader gaan, en ik zal hem zeggen, vader ik hebbe gezondigd tegen u, en ben niet meer waardig uw zoon genaamd te worden! dat deed hij: en zoo was hij den vader welkom, en werd met vreugde in volle gunst herfteld (Luk. 15.)
d. Helderen wij nu alles wat bijgebragt is, nog meer op, door ,, de voorbeelden, die de Bijbel op„ geeft van hen, die geloofd hebben en daar door „ zalig wierden. Wat dezulken gevoelden, dagten ,
,, zeiden, deden?" Dat toch zal ons den aart
en de werkzaamheden van het opregt zaligmakend geloof nog nader doen kennen.
Hoort dan , M. V.! den opregten Nathanael met een vol hart tot Jefus zeggen, toen hij eene proeve van zijne Alwetendheid had ondervonden: Rabbi! gij zijt de Zoon van God! gij zijt de Koning van
Israël! Jefus befchouwde dit gezeg als de taal
des geloofs (Joh. 1: 50, 51.)
De zondares kwam tot Jefus, om hem vergeving van haare fchuld te vragen. Toen zij hem zag, geloofde zij, dat Hij de Mesfias was, en haar die konde en wilde geven. Dat bewoog haar hart: zij toonde hem de opregtfte blijken van eerbied en
dankbaarheid en Jefus verklaarde hier op, üto
geloof heeft u behouden! ga heen in vrede! (Luk. 7: 36-50O
Petrus op Jefus vraag tot de zijnen, wie
zegt gij dat ik ben? antwoordde zoo levendig en van heeler harte, gij zijt de Christus! de Zoon des B 3 Ie-



2 2
Leerrede over
levendigen Gods! en Jefus noemde hem om dat geloof zalig. (Matth. 16: 15—17.) Toen de Zaligmaker op een andermaal zijnen leerlingen vroeg, bij gelegenheid dat veelen, wien zijne leere te hard viel om te hooren, van Hem waren afgefcheiden, wilt gijlieden ook niet weggaan? fprak dezelfde Petrus zoo welmeenend en bewogen, Heer! tot wien zullen wij gaan? Gij hebt de woorden des eeuwigen
levens! (Joh. 6: 68.) Ziet daar het gevoel des
geloofs, dat Jefus voor den eenigen Profeet en den gezalfden Zaligmaker erkende, hoe verre het nog was van alles regt te bevatten.
Be blindgeborene door Jefus genezen, en
van Hem gevraagd, gelooft gij in den Zoon Gods? gaf, toen Jefus dien in zig zeiven aanwees, met een opregt gemoed ten antwoord, ik geloof, Heer! en hij aanbad hem. (Joan. 9: 35—38.)
Martha fprak mede de opregte geloofstaal,
toen zij Jefus zei, Heer! ik heb geloofd, dat gij zijt de Christus, de Zoon Gods, die in de wereld komen zoude! (Joh. n: 27.)
De Discipelen geloofden opregt in Hem (gelijk hun Meester dat zoo ftraks voor zijnen Vader bragt) toen zij, in den jongden levensnagt van hunnen Heer, tot hem fpraken, nu weten wij dat gij alle dingen weet, en hebt niet nodig dat u iemand iet zegt: hierom geloven wij, dat gij van God zijt uitgegaan (Joan. 16: 30.)
Zoo betuigde ook Thomas in een hartelijken
gn eerbiedigen uitroep voor Jefus! mijn Heer! en
mijn



den VII. Zondag. - 23
mijn God.'" Ja gij zijt het zelf! mijn Heer en Mees„ ter! Gods Zoon! God zelf!" en hij zag en geloofde (Joh. 20: 28.)
Op den Pinxterdag daar aan volgende hoorde
eene aanzienlijke fchaare het beweeglijk voorlid van den Apostel Petrus, aangaande Jefus Mesfiasfcbap en den pligt der menfchen, door wonderen onderfteund: en wat gebeurde er? Veelen wierden verflagen in het hart (over hun' fchuld en zonden, en bij de verklaarde hoogheid van Hem die' gekruist was geweest) en zij vroegen, bekommerd, aan Petrus en de andere Apostelen, wat zullen wij doen, mannen broeders? En toen de Apostel hen vermaande tot bekeering, geloof, doop, en zig te laten behouden van dit verkeerd geilagt: namen veelen gaarne (van harten) zijn woord aan, wierden gedoopt, tot de gemeente toegedaan, waren (leeds bij een, en vierden het heilig Nagtmaal met eenvoudigheid en verheuginge des harten (Hand. 2:
37—47,) Ziet daar, eigen gevoel en daden van
het geloof!
In den eerflen Christen tijd lezen wij van
het geloof, en deszelfs uitwerkzelen op de menfchen , de volgende bijzonderheden: de menigte van die geloofden was één hart en ééne ziel (Hand. 4: 32.) zij wierden het geloof (het Euangelie) gehoorzaam (6: 7.) zij hielden zig eendragtig aan het gene van den Euangelie dienaar gezegd wierd (8: 6.) de gemeenten hadden vrede en wierden geftigt, en, wandelende in de vreeze des Heeren en de vertroosB 4' tin-



n
Leerrede over
tingen des H. Geefles, wierden vermenigvuldigd
(9'- 3*0 De Heidenen te Antiochië in Pifidië,
het woord ontvangende in plaats der wederfprtkende en lasterende Joden, verblijdden zig, en prezen het woord des Heeren, en veelen geloofden (Hand. 33: 48.)
Jn 't bijzonder, is de gefchiedenis van den tot het Christen geloof gebrctgten Kamerling, zeer merkwaardig ■ deze man las de H. Schrift, de Voorzeggingen van Jefaia, aangaande den Mesüas. Hij vroeg leerzaam om onderrigt. Toen Filippus hem den zin der Profetiën aanwees en in Jefus vervuld verklaarde , verzogt de Kamerling om gedoopt te
worden De Godsman vroeg, gelooft gij van
ganifcher harten? Ja! z;i de Kamerheer, bewogen,
ik geloof dat J. C. de Zoon Gods is! hij
wierd gedoopt, en reisde zijnen weg met al de blijdfchap van eeren Christen (Hand. 8: 28-39.)
Lijdia, eene Godsdienftige koopvrouw van Thya-
tire, hoorde Paulus buiten Filippi prediken.
God opende haar hart, onder het woord: Zij gaf agt op het geene van Paulus gefproken wierd: zij gevoelde 'er de waarheid en het gewigt van, zij eigende het zig toe, zij geloofde het, en zoo wierd
zij gedoopt en durfde zig vrijmoedig aan de
Apostelen voordellen, als eene die den Heere getrouw was. (Hand. 16: 14, 15.)
De (lokbewaarder kwam o,ok tot het Christengeloof: en zijne gefchiedenis is zeer leerzaam. Hij was een Heiden, doch had iets van de piedi-
king



den VIT. Zondag. 25
king van Paulus en Silas vernomen, die bij hem
gevangen zaten op eens ontftond 'er in den
nagt eene groote aardbeving: de deuren der gevangenis fprongen los. Hij wil zig om het leven brengen, in meening dat de gevangenen ontvlugt waren. Paulus en Silas roepen hem toe, dat hij zig geen kwaad zou doen, dat alles wel en veilig was — wat hier zoo vreemd en ontzettend gebeurde: de vrees voor de aardbeving, de eerbied voor deze zoo edelmoedige mannen, het bezef van zijne mishandeling van die, het gevoel van zijne zonden, dat op dit nogenblik zeer levendig wierd; dit alles Hortte hem in een geweldige ontroering. Hij valt, bevende, voor Paulus en Silas neder: hij roept uit, lieve Heeren! wat moet ik doen om behouden te worden? Zij antwoorden, geloof in den Heere J. C. en gij zult behouden worden'. en leggen hem de geloofsleer
in het kort uit de llokbewaarder gelooft, woru'
gedoopt met zijn huis, bewijst den Apostelen liefde en een verbeterd hart, zet hen aan de tafel, en verheugt zig dat Jiij met al zijn huis aan God gelovig geworden was! (Hand. 16: 26—34.)
Te Efeze, geloofden er veelen van hun,
over wien eene vreeze gekomen was, bij de verbazende wonderen die daar in naam van Jefus waren gefchied wat deden deze menfchen? zij kwa¬
men , en beleden hunne wandaden, en wierpen hunne toverboeken openlijk in het vuur (Hand: io:.t8,19.)
Vooral leert ons Paulus voorbeeld het geloof in zijn aart, voortgang, en hoogfte fterkie, kennen — B 5 Pau-



26
Leerrede over
Paulus was overreed van de waarheid van het getuigenis des Euangeliums aangaande J. C.: dit is, zegt hij, een getrouw woord, en aller aanneeminge waardig, dat Christus Jefus in de wereld gekomen is, om de zondaren zalig te maken (i Tim. i: 15.) — Vuurig begeerde hij, door het geloof deel aan Christus en zijne geregtigheid, aan de vrugt van zijn dood en opftanding, te verkrijgen, zonder eenige eigen verdienden in zig zeiven te zoeken. Gewisfelijk ik agt alle dingen fchade te zijn, op dat ik Christus moge gewinnen, en in hem gevonden worden; niet hebbende mijne geregtigheid die uit de wet is, maar die door het geloof in Christus is. Op dat ik hem kenne, en de kragt zijner opflandinge, en de gemeenfchap zijnes lijdens; zijnen dood gelijk-
formig wordende (Filipp. 3: 8—10. Het geloof
was de bron en bedierdfter van geheel zijn geestelijk leven: hij leefde door het geloof aan den Zoon Gods, die hem lief gehad en zig voor hem had overgegeven (Gal. 2: 20.) Hij verblijdde zig, dat niemand hem bij God befchuldigen of verdoemen kon, niemand hem van de liefde van God en Christns
kon fcheiden (Rom. 8: 33—39.) Flij juigchte
den dag der opftanding, die dood en graf zou overwinnen, volvrolijk te gemoete (iCor. 15: 55-57.) — Bij het naderen van zijn' marteldood, was hij vast verzekerd, dat zijne ziele bij Christus tot den jongden dag veilig zou bewaard blijven (2 Tim. 1: 12.): en volvrolijk zong hij zijnen zegezang op de eerkroon die hem ten geenen dage wagtte (2 Tim. 4: 7, 8.)
Joan-



den VII. Zondag. 27
Joannes eindelijk, toont ook, hoe veel en hoe levendig hij van den hoofdinhoud des. Euangeliums door het geloof gevoelde: Wij hebben gekend en geloofd (is zijne betuiging) de liefde die God tot ons heeft (ijoh. 4: 16.)
Ziet daar een menigte voorbeelden, die ons, vereenigd met de Euangeliegetuigenisfen daaromtrent, alle mogelijke opheldering geven, in het gewigtig onderzoek, „wat het zij, n geloven?"
C. „En nu zijn wij dan genoegzaam in fhat, ,, om, uit die allen, de waare en Bijbelfche be-
,, fchrijving van het geloof, op te maken."
Laat ons hier alles tot eenige voorname bijzonheden brengen dan, daar uit de waare en al-
gemeene bepaling des Zaligmakenden geloofs afleiden en daar over vervolgens nog eene nodige
en gewigtige aanmerking maken.
a. „Wij hebben nu, uit alle deze biigebragte „ verklaringen en voorbeelden, ten opzigte van dat „ geloof, dat den mensch zalig maakt, de volgende „ bijzonderheden ontdekt."
1. Die geloofden, hadden vooraf zig zeiven
leer en kennen zij Hemden toe, het geene God
hun van hunne diepe ellende en ftrafwaardigheid
deed hooren zij wierden bekommerd over hun'
ongelukkigen toeftand, en belast met hunne zonden die betreurden en bekenden zij, van hee-
ler harte zij gaven alle hoop op, om zig zeiven te redden, of eene eigen geregtigheid bij God te hebben.
2. Zij



28
Leerrede over
2. Zij waren heilbegeerig ernftig bezorgd , om behouden te worden om vergeving
van zonden te ontvangen, hunne ziele gered te zien, en van het verderf vrij te gaan.
3. Met aandagt en een leerzaam hart, luisterden zij naar het getuigenis, dat God hen van Jefus Christus hooren deed. Dat ging diep tot hun oor en hart in. Zij voelden, zij erkenden er de
waarheid van, en dat die leere uit God was.
Zij geloofden op hetzelve vastelijk, „ dat Jefus ware „ van God gezonden, Gods Zoon, de eenige, vol,, komen Mesfias, de Leeraar, de Verzoener, de „ Verbeteraar van zondaren : en dat zijn dood ver,, geving en genade bij God had aangebragt, en Hij ,, nu verhoogd was om de bekeering en het leven
te fchenken."
4. Zoo zagen zij Hem, al verder, noodzas kelijk, gepast, en dierbaar voor zig zeiven en
toen hij op aarde was, kwamen zij dus in perfoon tot Hem: toen hij ten hemel verhoogd was, riepen zij tot Hem, droegen zig aan Hem op: en namen, in beiden gevallen, tot Hem de toevlugt, om zijn licht, om de kragt van zijn dood en lijden, en al het heil dat in Hem was, deelagtig, en door Hem
behouden te worden hun hart zogt, begeerde,
geen' anderen Zaligmakér dan Hem ■ alles offerden zij op, wereldfche eer en goederen en betrekkingen, hun' eigen' vooroordeelen en lusten, om in Hem gevonden te worden en aan Hem deel te krijgen.
5. Dan



den VII. Zondag.
23
5. Dan omhelsden zij ook alles, wat God aan zondaren in Hem beloofde en verzekerde, met een opregt en blijmoedig hart, en maakten 'er voor zig zeiven vasten ftaat op zij vertrouwden op Christus, zoo als hij hun van Gode was geworden tot wijsheid. Zij gaven zig geheel aan zijne leere over, om die vast te geloven en beftenriig te volgen , 'er het licht en den troost van te ontvangen, en 'er geheel naar te leven. Zij maakten 'er vasten ftaat
op, dat zijn dood en zijne gehoorzaamheid alle hunne zonden hadden verzoend, dat God hun lieve vader was geworden, en dat zij deel hadden in de erve der heiligen. Zij verlieten zig op zijn' vernieuwden , heiligenden geest: dien riepen zij geduurig en vertrouwelijk in, ter reiniging en verbetering van hun hart en leven; en al het goede dat zij in zig zelvcn ontdekten , fchreven zij daar aan dankbaar toe -— van de opjlanding en het eeuwig leven hier namaals hielden zij zig vastelijk verzekerd, en verheugden zig in de hope van die heerlijkheid.
6. Dit alles maakte hen hartelijk dankbaar — aan dien Vader, die hen zoo lief had gehad, dat Hij zijn' eigen Zoon voor hun had overgegeven ten
Zaligmaker, en hun alles in Hem gefchonken
de liefde tot Christus, die voor hun geftorven en hun eene oorzaak der eeuwige zaligheid was geworden , drong hen, om geheel voor Hem te leven
ieder zijner bevelen was hun heilig. Zijn voorbeeld natevolgen, den Vader in hem te verheerlijken, was de begeerte van hun hart en als het 'er op aankwam ,



3° Leerrede over
kwam, was geene opoffering voor zijn naam, zijneleer, zijn zaak, zijn perfoon, te groot; ja hun leven zelve agtten zij voor Hem niet te dierbaar.
7. In dit opregt, blijmoedig, dankbaar, geloofsleven, namen zij bij den dag toe de kennis van Christus, en God in hem, wierd bij hen beftendig meer vrrlicht, meer rijk, meer levendig,
en teffens meer dierbaar het vertrouwen in hem,
meer vast en volkomen* Het gevoel van zijne volheid fterker. De geloofsroem in hem, blijmoediger
en grooter dè verkleefdheid aan zijn naam en
zaak, vuuriger en ftandvastiger de lust om Hem
te behagen en te leven, kragtiger en werkzamer
zoo wierden zij telkens» meer vast en gefondeerd en overvloedig in het geloof, en droegen dagelijks meerder, rijper, fierlijker, edeler geloofsvrugten!
b. „ Wanneer wij nu alle deze bijzonderheden „ bij een trekken, dan zijn wij in flaat om daar uit „ eene duidelijke befchrijving , eene algemeene en „ bondige bepaling van het Zaligmakend geloof, „ volgens den Bijbel, op te geven." Het Zaligmakend geloof, hebben wij gezien, kent zijne
ellende, en verlangt naar verlosfing het hoort
en gelooft daaromtrent Gods getuigenis aangaande
Jefus Christus het zoekt bij hem toevlugt
het neemt hem voor zig zeiven als den van God gefchonken Zaligmaker aan , verlaat zig vast en volkomen op hem het verblijd zig in hem, dankt
God voor hem, roemt in hem en word voor
altoos de zijne. ln dit alles is het hoofdbedrijf,
het



den VII. Zondag. 31
het wezenlijk punt, een opregt, vast, blijmoedig, dankbaar aanneemen van Gods getuigenis aangaande Jefus Christus, voor zig zeiven: zoo dat men bij Hem zijne zaligheid zoekt, die alleen van Hem wagt: maar ook zig daartoe vast op Hem verlaat, Gods genade en liefde in Hem erkent en 'er volkomen fiaat op maakt: en 'er dankbaar en gehoorzaam
voor leeft. En ziet daar ,, de waare en Bijbel-
„ fche befchrijving van het zaligmakend geloof!" c. ,, Intusfchen moet ik hier over nog eene no-
,, dige en gewigtige aanmerking maken." Uit
alle de biigebragte getuigenisfen en voorbeelden, en derzelver famentrekking tot eenige hoofdbijzonderheden, hebben wij gezien, dat 'er in het'zaligmakend geloof verfcheiden trappen zijn. Niet
altoos en bij allen bereikte het dezelfde hoogte met die, waarop, bij voorbeeld, de geloofsheld Paulus
fteeg bij veelen was het alleen eene levendige
erkendtenis van J. C. als den Mesfias, en een volkomen verlaten van zig zeiven op Hem, bepaaldelijk volgens het getuigenis Gods van Hem dat zij op dien tijd kenden. Bij anderen ging dit verder, was de geloofskennis rijker, het geloofsgevoel meer uitgebreid, het geloofsleven kragtiger en vrugtbaarder. Ieders aanleg, en kennis, en gelegenheid, en oefening, en de onderfcheiden' mate van genade die hem gefchonken wierd, bepaalde de volkomenheid des geloofs in hem het zou derhalven zeer verkeerd en onvoorzigtig zijn, deszelfs hoogden trap en mate voHlrekt noodzakelijk ter zalig-



ju Leerrede over
ligheid te tekenen. Neen! daar zijn kinderen,
mannen, en vaders in het geloof! het geloof is in zijn begin dikwijls eene zeer bepaalde en zwakke, doch opregte, daad des harten: in zijn voortgang kan het zeer uitgebreid worden, en met alle de beloften, de gefchenken, met geheel het getuigenis Gods, op eene zeer levendige, rijke, en verhevene wijze, werken. Wij zagen het in meenig voorbeeld. Maar ieder een word het niet gegeven,
tot de hier bereikbare hoogde volkomenheid des geloofs te geraken 't is de pligt van ieder Christen , zoo veel mogelijk, in het geloof op te wasfen en toeteneemen; maar ieder een is toch niet gefchikt en geroepen tot denzelfden wasdom: 'er is verfcheidenheid van geloofsgaven, fchoon het dezelfde Geest
is die ze uitdeelt dus is hier bedagtzame voor-
zigdgheid nodig, om te bepalen, „tot hoe verre ,, het geloof aan Gods getuigenis in ieder bijzonder' „ mensch behoort te gaan, zal hij zalig wor-
„ den?" Dit egter, zagen wij, bij al het
verfchil der geloofstrappen is het wezen, het groot vereischte des geloofs, „dat men Gods getuigenis „ omtrent J. C. zoo ver men dat leert kennen, „ voor zig zeiven opregt en van harten aanneemt; „ en in Hem zijnen eenigen en volkomen Zaligma„ ker zoekt, en erkent, en zig zoo op Hem ver-
,, laat." En dat moet men dan bezitten, zal
men naar Gods oogmerk en bedemming behouden worden.
D. Nu hebben wij, bedriege ik mij niet, een
klaar,



den VII. Zondcg. 33
klaar, een bevattelijk denkbeeld van bet Zaligmakend geloof, alleen rustende op het eigen onderwijs van God in zijn woord, dat, ongetwijfeld, de beste
leermeester is. „ 'Er is nog overig, dat wij
„ onzen Catechismus (vr. en antw. 21.) met deze „ Bijbelfche leere aangaande het egt en zaligmakend
„ geloof, vergelijken." Op deeze vraag, »4t
is een opregt geloof? verklaart hij, een opregt geloof is niet alleen enz.
a. Vooraf moet ik aanmerken, dat hij hier bezig is, met, tegen het weifelend en onzeker geloof dat de Roomfche kerk leert, het geloof des Christens in deszelfs hoogden en fterkften trap, te befchriiven en zoo moet zijn antwoord verklaard worden, of men doet hem geen regt.
b. En nu, befchouwen wij dan zijne opgave
eenige oogenblikken in dat licht 1) het geloof,
zeat hij, is een zeker weten of kennisfe van alles wat ons God in zijn woord geopenbaard heeft: te weten, van de hoofdwaarheden die ter zaligheid nodig zijn, en op J. C. als den Zaligmaker betrekking hebben. Het is intusfehen klaar, dat die
kennis het geloof zelve niet uitmaakt, maar dat zij
'er alleen een vereischte toe is: en dat het
zeer verkeerd zou zijn, den trap en de mate van die kennis voor ieder mensch in het bijzonder te bepalen; ieders licht en gelegenheid beflisfen hier, hoe ver die kan en moet gaan. Dit ftaat in het gemeen vast, men moet J. C. uit Gods getuigenis hebben leeren kennen als onzen eenigen en volkomen
C Za-



34 Leerrede over
Zaligmaker, zoo dat onze begeerte word opgewekt om Hem opregt te zoeken en gelovig aan te neemen. 2) Verder houd het geloof dat alles voor
waaragtig het ftemt in 't gemeen toe, dat al
wat Gods woord ons zegt, waaragtig zij en,
naar mate het de leere van J. C. uit den woorde Gods in haare bijzonderheden leert kennen, zoo geeft het daar ook van harten zijne toeftemming
aan en wel, niet, als eene waarheid buiten
zig; maar, om zoo, door Hem, door zijne verlosfing, als een arm en ellendig zondaar, langs den weg van vrije genade, gered en behouden te worden, als God ons daar in bekend maakt 3) het
geloof, inzonderheid, vertrouwt zeker en vast, dat niet alleen anderen, maar ook mij vergeving der zonden, eeuwige geregtigheid en zaligheid, van God gefchonken zij, uit loutere genade, alleen om de verdienden van J. C. Ongetwijfeld is de meening
van den Catechismus hier bij geene andere dan deze, „ dat het geloof vertrouwt, dat hem de ver„ geving, geregtigheid, en zaligheid in J. C. met de ,, daad zij deelagtig gemaakt, zoo dat hij er het ,, genot van, en de zekerfre verwagting op, heb-
„ be." Dat moet, trouwens, zijne meening
wel zijn; want dat is juist het hoogst gevoel van het Bijbelsch geloof! zoo fpreekt een Paulus, een Joannes, overal de taal des geloofs! en zou de Catechismus , het geloof in zijn grootfte fterkte willende befchrijven, hier dan iets willen zeggen, dat minder in kragt en betekenis was, dan er de Bijbel aan toekent ?



den VIL Zondag. 35
kent ? Maar dat is ook waarlijk zijne meening.
Ik beroepe mij op den verzekerden en vasten geloofstoon, die overal in dit werkje heerscht: óp de zekere en zig de volkomen' zaligheid in Christus vrijmoedig toeëigenende geloofstaal, die hij den Christen omtrent iedere waarheid, iedere belofte, ieder uitzigt des Euangeliums in den mond legt, (zie bij voorbeeld, antw. 26, 28, 32, 34, 36, 52. 53, 54, 5<5, 57» 58' enzO En nu, die geloofstaal is immers niets anders dan eene nadere ontwikkeling van dat vertrouwen, dat hij hier in de hoofdzaak tekent?
hier, moet het dan even fterke taal fpreeken.
Voegt hier bij, dat andere fchriften van dien tijd, in onze liturgie aangenomen, het vertrouwen des geloofs even zoo verzekerd befchrijven : bij voorbeeld, het Formulier van het H. Nastmaal ondervraagt den Christen ter zijner voorfchikking daartoe, of hij ook deze gewisfe belofte Gods gelooft, dat hem alle zijne zonden, alleen om het lijden en Jlerven van J. C., vergeven zijn; en de volkomen' geregtigheid van Christus hem als zijne eigene toegerekend en toegefchonken zij, zoo volkomen, als of hij zelve in eigen perfoon, voor alle zijne zonden betaald, en alle geregtigheid volbragt had? waaruit men zien kan, hoe men in dien tijd over het geloofsvertrouwen des Christens dagt volgens onzen Catechismus dan ook, maakt hij die gelooft, 'er voor zig zeiven vasten ftaat op, „ dat „ hij een deelgenoot is van de geregtigheid, die „ daar is in Christus; dat hem alle zijne zonden C a „ zijn 1



36 Leerrede over
,, zijn vergeven, en dat hij gewisfelijk zalig is geworden, en het verder tot in eeuwigheid worden
„ zal en dit alles om Christus wil, om zijne
„ verdienden, en uit zijne genade , zonder eenige
„ zijne eigene waardigheid en geregtigheid."
Intusfchen komt hier te pas, wat wij reeds bij de Bijbelfche befchrijving van het geloof aanmerkten: het is er wel verre van daan, dat het geloof bij den Christen altoos zoo vast en flerk zij: trap en mate zijn hier zeer onderfcheiden, ja zelfs in den eigen Christen bereikt het geloof altoos die hoogte niet. — Het wezen van de zaak is, ,, dat hij, naar Gods getuigenis, op Jefus Christus voor zig zeiven, ,, als zijn verlosfer, zijn eenig en volkomen betrou„ wen ftelt." 4) Eindelijk, zegt het Catechetisch onderwijs van dat geloof, dat God het in 's menfchen ha\te werkt, door zijnen geest, door
middel van het Euangelium: waarheden, die
bij den XXV. Zondag nader uit de H. S. moeten bewezen worden.
Geheel dit beloop der geloofsbefchrijving in den Catechismus is intusfchen fchriftuurlijk, en, welbegrepen en bepaald, is er niets van aanbelang tegen
in te brengen 't is waar, men is den vasten
geloofstoon van den Catechismus in deze dagen kwijt: maar daarom moet men dat in zoo veelen opzigte voortreffelijk boekje niet befchuldigen, noch het naar de zwakkere geloofsbegrippen van dezen tijd, tegen deszelfs oogmerk, verdraaien: veel meer moest het zwakke gefterkt, en het geloof zoo aange-
pre-



den VII. Zondag. 37
prezen en beoefend worden, als in die betere tijden
gefchiedde, als de Bijbel zelve doet, en 'er de
voorbeelden van opgeeft!
111. Nu willen wij nog iets zeggen van „ de hand„ leiding, die de Catechismus ter hulpe neemt, om „ naar die de voornaamfte voorwerpen des geloofs, ,, de grooie leerftukken van het Euangelie, met orde
„ te befchouwen." Wij zien, hoe hij ze te
pas brengt (vs. 22 en 23.) — Hij verklaart (vs. 22».) dat het zaligmakend geloof moet verkeeren omtrent de voorname Euangeliewaarheden, die het leert kennen : en dat het die als beloften aanmerkt en zig
toeeigent en om zig die ordenlijk te erinne-
ren, houdt hij de 12 Artykelen, de geloofsleer e der Apostelen genoemd, voor een gefchikt middel
(antw. 22b.) en gaat die zoo opgeven, en
ten grondllag zijner geloofsbefpiegelingen leggen
(antw. 23.) maken wij over deze oude
handleiding tot de kennisfe van den Christelijken Godsdienst eenige korte aanmerkingen.
A. De Apostelen hebben deze Artykelen niet op-
gefteld de verzameling derzelven is ook niet
op één en deazelfden tijd gefchied. Wij vin¬
den hier fommige Artykelen van het regtzinnig geloof, van tijd tot tijd, door geagte mannen in de kerke, vastgefleld en bijeengevoegd, bij gelegenheid van inbrekende ketterijen; om het waar geloof
daar aan te onderfcheiden. In de derde eeuwe
kreeg deze verzameling die gedaante en volledigheid: en wierden deze Artykelen in de Christen gemeenC 3 tens



3 8 Leerrede over
•tens door de leerlingen in het geheugen gebragt, en voor de vergaderingen opgezegd.
B. De naam, die men aan deze verzameling gaf, van geloofsleuze der Apostelen, is alleen daar in gegrond , om dat men daar aan vastftelde, de waare leere der Apostelen te kunnen onderkennen; gelijk de waarheden zeiven, hier bijeengevoegd, uit hunne
fchriften ontleend zijn ik behoeve u niet te
zeggen dat zij in zig zeiven geen gezag hebben om ten regelmaat des geloofs te (trekken, maar alleen zoo verre zij uit de H. S. zijn genomen, en daar op rusten.
C. Of eindelijk deze Artijkelen eene volledige
fchets der geloofswaarheden bevatten of zij
heden de gefchiktfte handleiding zijn tot derzelver
grondige befchouwing: daar over fpreken wij
thans niet. Genoeg! de Catechetifche opbellers hebben met veele wijsheid deze oude en bekende handleiding, in hunnen tijd, overgenomen; om daar uit de overeenkomst der Hervormde leere met de fchriften der Apostelen te klaarder aan te wijzen, en het onderzoek en de behandeling der geloofswaarheden voor de leden van hun kerkgenootfchap gemakkelijker te maken en wij kunnen dit zelfde
fpoor, met de nodige verbeteringen , welvoegelijk
volgen. En nu, genoeg van dit Huk der
Christelijke oudheid!
II.



den VII. Zondag.
39
I I.
De groote zaak die wij met den anderen befchouwd hebben, 's menfchen voorname pligt ter zaligheid, moet nu nog eenige oogenblikken onze aandagt en
ons hart bezig houden. Wij hooren hier een
ontzettend getuigenis der H. Schrift; ,, niet alle „ menfchen die onder het Euangelie leven, worden „ zalig! daar zijn twee wegen, waar op de men„ fchen wandelen: de weg ten hemel, en de weg
„ ten verderve." Ook wij, M. V.! zijn vast
op een van beiden: daar is geen derde. En dus, als wij fterven, zijn wij, of altoos gelukkig; of wij gaan voor eeuwig, zonder hope, verloren! Eu dit hangt daar van af, of wij in J. C. geloven, dan of wij Hem die van de hemelen tot ons fpreekt,
verwerpen! Wat is het dan nodig, dat wij
ons daar over, bij eene gepaste gelegenheid als deze is, op eene ernftige wijze onderhouden!
Laat ik u en mij zeiven hier ter waarfchu-
wing, de meest gewoone dwalingen en verkeerdheden erinneren, die 'er ten opzigte van het zaligmakend
geloof in de Christenheid heerfchen en dan,
ter beftiering, eenige gepaste hulpmiddelen aanprijzen, om het zoo te leeren oefenen, als God het van ons vordert!
I. Wat wij heden, volgens de zuivere leer der H. Schrift, van de noodzakelijkheid en den aart des waaren geloofs hebben opgemerkt.
A. Veroordeelt, in de eerflie plaats, de gewaande C 4 wijs-



jfd Leerrede over
wijsgeeren dezer eeuwe ten fterkften, in hunne denken handelwijze. i) Gij weet, het is de ongelukkige finaak van dezen tijd geworden, dat ieder die een wijsgeer wil heeten, het geloof bijna geheel uit den Godsdienst wegbant: alles word, in de meest' toegejuigchte fchriften, tot eene bloote zedenkunde gebragt: „ God" (zoomoet deze valfche wijsheid de beflisfende uitfpraak) „ God zal niet „ oordeelen naar dat, wat de mensch gelooft, maar
„ naar dat,. wat hij gedaan heeft!" terwijl
integendeel zijn onfeilbaar woord het geloof duidelijk den grooten pligt des menfchen verklaart, zonder welken hij niet zalig word: en verder, alle pligten der godzaligheid en menfchenliefde, en alle de
kragt daartoe, uit het egt geloof in J. C. afleid.
Wat is dat derhalven anders, dan God zeiven tegenfpreeken, den grondflag van liet waar Christendom , en der zaligheid des menfchen , omverrukken, en de deugd af breeken, die men voorgeeft-op te bouwen? a) Maar even zeer misgrijpt die eigen
gewaande wijfbegeerte zig ook, door het verdonkeren en vervallenen van de gewigtigfle waarheden van den Christelijken Godsdienst, de voorwerpen van
het egt en zaligmakend geloof hoe openlijk en
onbefchaamd gefchied dit, in deze zoo genaamd verlichte eeuwe! en egter, welk een fnood misdrijf is dat! immers, bij ieder getuigenis van God in het Euangelie, bij ieder geloof-ftuk, dat men weet weg te redeneeren, en door eene vallche uitlegkunde zielloos te maken , beneemt men zig zelf
en



den VIL Zondag. 41
en zijne medemenfchen een middel om behouden te worden, en maakt men God zeiven tot een leugenaar! Ik wil hopen, M. V.! dat 'er
onder u geenen zijn, die zig hier aan fchuldig maken : maar ook, dat zig niemand uwer door die ingebeelde wijzen en hunne winderige magtfpreuken zal laten verleiden, om hier het regte fpoor te verlaten, en zig tot dien pligt, waar van zijn eeuwig behoud zoo volftrekt afhangt, onbekwaam te maken: want anders, hij zou het zig eenmaal zoo deerlijk beklagen, als hij kwam fchade te lijden aan zijne ziele, dat hij den leugenagtigen mensch meer dan den waaragtigen God geloofd had !
B. Maar wij willen hier niet dieper intreden.
Overdenken wij liever, ter onzer verbetering, de dwalingen en verzuimenisfen, die er in het (luk des zaligmakenden geloofs bij ons plaats hebben.
a. Hoe veele menfchen denken niet om het geloof, zijn niet van deszelfs noodzakelijkheid overreed, komen er niet toe! Zij hooren de veele
en emftige roepftemmen ten gelove aan, met een koud en ongevoelig hart; en de kragtigfte genademiddelen laten hen even onverfchillig omtrent den verlosfer van God gegeven, en het heil dat in Hem
is! trouwens, zij zijn niet bekend met hun'
diep ellendigen toeftand, en zij zien voor zig zeiven niets begeerlijks in dat, wat het Euangelie van J. C.
getuigt of, zij zijn zoo zeer gehegt aan het
leven in de wereld en het involgen van hunne lusten, dat zij van het geloof ten uiterften afkeerig C 5 zijn:



42 Leerrede over
zijn: wel wetende, dat men Jefus niet ten halven mag aanneemen, en dat, die in Christus is, als een nieuw fchepzel wandelen, en de wereld verlaten en zijn vleesch kruifigen moet ongelukkige men¬
fchen ! hoe zult gij dit alles eens betreuren, als uwe oogen te laat open gaan: en gij u zei ven het verfcheurend verwijt zult moeten doen, dat gij uit moedwillige blindheid of veragtelijke wereldliefde, u rdet hebt willen laten behouden door zulk een heerlijk middel, als God voor u verkoren had, als Hij u meenigmaal en op het ernftigst gebeden heefc dat gij zoud in het werk Hellen om uwe ziele te redden!
b. Hoe veelen zijn 'er, die het geloof meenen te bezitten, om dat zij de waarheden van het Euangelie met hun oordeel toeftemmen, zuiver over de geloofsleere denken, en daar van eene regtzinnige
belijdenis hebben afgelegd maar, M. V.! het
geloof is immers vooral een daad van het hart: het moet ons tot een vast en levendig vertrouwen op Christus voor ons zeiven, brengen, het moet liefde en dankbaarheid in ons werken: anders is het een geloof — dat ook de duivelen hebben, en waarmede wij eeuwig zullen verloren gaan!
c. Sommigen durven niet geloven, om dat zij zig daartoe te onwaardig, te groote zondaren, rekenen maar fpruit dit niet voort, uit een verkeerd zoeken van eigen geregtigheid, ten grond van
uw vertrouwen? en is dit dan niet eene ver-
loogchening van het getuigenis van God, dat den verlosfer aan fnoode, onwaardige zondaren, en de
za-



den VIL Zondag. 43
zaligheid in hem om niet, uit loutere genade, /chenkt; en dezulken tot het geloof in Christus roept, die geene de minfte verdienden in zig zeiven hebben, en midden in den dood liggen? waarom wilt gij' niet zoo komen als gij' zij't, en geroepen word: en wilt iets in u zeiven zoeken, dat gij in eeuwigheid niet vinden zult? waarom vertrouwt gij God niet eenvoudig op zijn woord, en neemt ootmoedig zijne genade aan ? 0! als gij dit deed,
gij zoud zoo wel doen, en nooit befchaamd worden!
d. Nog is er, die tot het geloof niet durven komen, om dat zij niet weten , of zij wel de uitverkorenen zijn , die zij meenen dat alleen vrijheid hebben om dat te doen. Eigenlijk dellen zij het geloof in de bewustheid van hunne eeuwige verkiezing, als den eenigen grond om zig de beloften des Euangeliums toe te eigenen: en zoo lange zij dien niet hebben, durven zij het brood der kinderen,
zoo zij zeggen, niet neemen maar, M. V. \
dit alles is immers geheel verkeerd gehandeld? Het geloof dat zalig maakt, verkeert niet omtrent het ondoorgrondelijk raadsbelluit van God, maar omtrent zijn geopenbaard getuigenis aangaande J. C. Het neemt, niet zijne eigene verkiezing van eeuwigheid: maar Christus den van God gegeven verlosfer,
aan trouwens, om in Hem zijne zaligheid te
omhelzen word de mensch geroepen; niet, om zig met de verborgen dingen Gods te bemoeien. En nergens worden in het Euangelie de uitverkorenen, als zoodanig, maar overal worden de zondaren, zoo
als



44
Leerrede over
als gij zijt, geroepen om op Christus te vertrouwen:
en wie dat doet, is zalig waarom volgt gij
dien veiligen en door God zelf gebaanden weg niet ? waarom haalt zij u zeiven, tegen Gods oogmerk, veele angftige bekommeringen, en vrugteloze en pijnigende onderzoekingen op den hals, die u nooit tot Jefus zullen brengen? Het befluit der verkiezing is alleen een voorwerp van dankbaar nadenken voor den gelovigen en bekeerden Christen: maar de zondaar heeft 'er, in de bewerking zijner zaligheid , niets mede te doen!
e. Nog is er een zeer verderfelijk wangevoelen in ons midden betrekkelijk het geloof. Men fielt, het geloof is een daad die maar eenmaal gefchied. Zoo draa die volbragt is, is alles wel, en ftaat onze
zaligheid vast. ■ Wel nu, fommigen geheugt
dan zoo een tijd, dat zij, naar hunne gedagten, geloofden; dat zij zig zekere hun voorkomende beloften toeeigenden, daar mede zeer levendig werkzaam waren, zig daar in verheugden , vastftelden dat zij zalig waren geworden, en deel aan Christus
hadden die werkzaamheden zijn dan verder de
grond van hun vertrouwen: zij fpreeken er zeer gaarne van, zij erinneren zig zeiven, zij verhalen
anderen, die geduurig: maar daar blijft het
dan ook meest bij. Het geloof word niet geduurig herhaald: het maakt niet de dagelijkfche oefening uit. Verder ontbreken de vrugten en het leven des geloofs. De wandel word niet zelden verwaarloosd, en draagt geene blijken van het waar Christendom



den VII. Zoudag. 45
dom ach! M. V.! misfchien zijn 'er veelen
onder dezulken die zig deerlijk bedriegen, wier geloof nimmer het egt geloof was! want anders zou het immers hart en leven reinigen? Zij hebben mogelijk zekere aandoeningen en inbeeldingen daar voor gehouden , en bouwen nu op dien zandgrond voort ?— althans dit is zeker, het geloof is het dagelijks werk van eenen Christen: 't is hem zoo natuurlijk, als het ademen. Hij herhaalt het omtrent iedere belofte Gods , omtrent alles wat hij in Christus voor zig nodig, gepast, en dierbaar ontdekt, wat God hem van zijnen Zoon en het leven in hem getuigt. En dit maakt hem dan zoo dankbaar, zoo gehoorzaam, zoo waakzaam op zijn hart en wandel, zoo vuurig van geest om den Heere te dienen! 0! be¬
proeft u daar aan, en rust toch niet, voor dat gij weet, wat het is op den eeuwigen rotsfteen zelf te bouwen, en uit den gelove te leven!
f. Nog anderen verwarren het zaligmakend geloof met de bewustheid van hun' genadeftaat, en
waar Christendom. Wanneer zij dan goede
aandoeningen en pligtsbetragting bij zig ontdekken, dan durven zij zig met vrijmoedigheid de beloften van God in Christus toeëigenen, en zig zeiven voor egte en gelukkige Christenen houden: maar ontbreken die, dan trekken zij alles weder in twijfel, en
geven den moed op hoe verkeerd! in zig zei-
ven den vasten grond des geloofs te zoeken, daar die buiten zig moet gezogt, en alleen kan gevonden worden in dat, wat altoos hetzelfde blijft: Christus



46
Leerrede over
tus den verlosfer, en zijne eeuwige geregtigheid,
en het woord van God, dat nooit misfen kan.
O! M. V.! wat zoud gij u kommer en zielskwelling uitwinnen, en wat zoud gij meer gerust en gemoedigd leven, en niet zoo zeer als de baaren der zee herwaard en derwaard geflingerd worden, als gij hier Gods weg, en niet uw eigen doolpad, wildet volgen!
g. Eindelijk, veelen kennen niets , dan een
zwak, een twijfelagtig geloof. Zij fpreeken,
op zijn best, van een waagen, een hopen, een wenfchen, zij mogen toch in Christus gevonden en door
Hem behouden worden! maar geheel en vast,
durven zij zig niet op Hem verlaten; niet zeker vertrouwen, dat zij in Hem volkomen zalig zijn; niet gerust zig de volheid toeëigenen, die 's Vaders welbehagen was dat in Hem voor zondaren zoude woonen; niet volkomen voor zig zeiven op de beloften
van God in Christus ftaat maken o! welk eene
ongelukkige afwijking van het vast en toeëigenend geloof, waartoe het Euangelie roept, waar in de Apostelen, de eerfte Christenen uitmuntten, dat de Catechismus zoo fchoon befchrijft; dat geloof, dat in iedere waarheid eene belofte Gods aan ons ziet gedaan, dat den troost van iedere waarheid voor zig zeiven aanneemt, dat door iedere waarheid zijn geestlijk leven opbouwt, en lloiTe en ijver ontvangt tot eene vuurige en alles overwinnende dankbaarheid ! O! gij zoud immers veel beter en gelukkiger zijn, en uwen God meer verheerlijken, als
, uw



den VII. Zondag. 47
uw geloof fterker was, als gij daar in tot de volmaaktheid zogt voort te varen, en de hoogte van alle die geloofshelden te bereiken, waar van gij in
het Euangelie leest! ftaat daar toch naar: en
weest overtuigd, dat zwakheid en onvastheid in het geloof nooit eene deugd kan zijn, nooit aan God kan behagen, nooit uwen inwendigen mensch kan doen toeneemen: en dat, waar geen goede en leventrekkende wortel is, de plant en de vrugt niet anders dan kwijnende kunnen wezen!
M. W. H.! wij hebben ons zoo de voornaamfte dwalingen en verkeerdheden, die in het ftuk des geloofs onder ons plaats hebben, kortelijk erinnerd — wij zien, allen firijden zij tegen Gods getuigenis, tegen zijn verordenden heilweg, tegen het eenvoudig , vertrouwelijk geloof in Christus, zoo als het van den mensch gevorderd word, en zij houden ons af van den troost, de blijdfchap , de dankbare en ijverige godvrugt, en de zaligheid die 'er in Christus is mogten wij ze dan van heden af laten varen : en die goede, veilige, fchikkingen en bevelen van God volgen, die ons het Euangelie zoo klaar aanwijst, en waar mede wij nooit bedrogen konden uitkomen!
H. En daartoe wil ik u en mij zeiven nu nog, ten flotte, eenige gepaste hulpmiddelen aan de hand geven.
A. Het eerde en voornaamfte middel om tot het
waar zaligmakend geloof te komen, is het gebed
het ernftig, aanhoudend gebed tot den hemelfchen
Va-



4<a
Leerrede over
Vader om zijnen heiligen geest, dat Hij die zelfskennis, die heilbegeerte, dat licht in Gods getuigenis en den gefchonken verlosfer, in ons werke, dat ons Amen! kon doen zeggen op den gantfchen inhoud van het dierbaar en zoo aanneemenswaardig Euangelie ! -— dat gebed zou niet onverhoord blijven; Jefus zelf heeft het ons verzekerd: veel minder dan onze aardfche vaders ons weigeren goede gaven te geven , kan en zal de hemelfche vader ons zijnen heiligen geest onthouden, als wij daarom verzoeken! ■ laat dan, naar mate gij u ongefchikt tot,
en gebrekkig in, den gelove vind, het gebed uw dagelijks en ernftig bedrijf wezen: en gaat toch in den vindenstijd tot den throon der genade om de gave des geloofs!
B. Verder behoort gij de prediking des woords, waar bij het geloof gemeenlijk gefchonken word, gezet, aandagtig, leerzaam, biddende, waar te neemen en die gewaande wijzen niet na te volgen , die de openlijke Godsdienstoefening veragten en verzuimen; en daar door ledig van alle waar geloof en van alle egte Christelijke deugd blijven,
en langs hoe meer verblind en zedenloos worden
neen! fielt gij 'er uwe eer in , de van God aangewezen gelegenheden te volgen, die zoo meenig een
tot een gelovig en gelukkig Christen maakten
en, treft u het woord, word gij 'er aan u zeiven door bekend, voelt gij daar bij het voor u noodzakelijke en dierbare van den verlosfer, en u zelven opgewekt om u, zoo als gij zijt, tot Hem te keeren;
ver-



den VIL Zondag. 49
Verzondigt dan die goede indrukzelen niet, bluscht den Geest niet uit, neemt dat uur der minne waar, en komt tot den Heiland: zoo zal uwe ziele leven!
C. Maar inzonderheid moet ik u tot een regt geloof, op het allerermligst aanprijzen het oefenen van u zeiven in het woord van God dat, veel, opmerkzaam, onbevooroordeeld, te lezen, te raadplegen , na te denken: om daar uit den wille Gods te kennen, en wat Hij van u vordert, als Hij u het geloof in J. C. gebied; en u zeiven daar dan, eenig-
lijk en geheel, aan te houden. M. W, V.! daar
worden te veel menfchelijke fchriften, en de Bijbel word daar en tegen veel te weinig, over het geloof gelezen en geraadpleegd! men begeeft zig maar al te zeer in den draaiflroom van menfchelijke gevoelens , en bepalingen, en gefchillen: men ziet het geloof van dezen geplaatst in dit, van genen wederom in een ander licht, en dikwijls van beiden, buiten en tegen het licht van Gods woord: en bij al dit onderzoek en deze kibbelarijen word het hoofd
verward en het hart koud en zeer zelden,
denke ik, zoo al ooit, word een mensch door de gefchilfchriften over het geloof, tot het waar geloof gebragt! dat wij dan de gebroken' bakken verlaten, om den fpringader des levendigen waters alleen te zoeken, en ons daar uit te laven! vooral, gij ongeoefende, zwakke, en toch érnftig over uwe zaligheid bekommerde menfchen! laat u toch, door menfchen te veel raad te plegen, in dit gewigtig ftuk niet belemmeren en in verwarring brengen!
D hoort



50 Leerrede over
hoort God, en zijnen Zoon, en deszelfs getrouwe getuigen, liefst alleen over het geloof! leest, herleest, overpeinst de Schriften des N. T. daar over: en neemt, bij uwe bedenkingen en zwarigheden, de toevlugt tot hun onderwijs! onderzoekt dat met geest en aandagt en biddende om 's Geestes licht! en gij zult u wel haast geleerd, en getroost, en tot een kinderlijk vertrouwen op God gebragt vinden; en uwe bekommeringen des ongeloofs zullen als nevelen voor de zon verdwijnen.
D. Eindelijk en dit raakt u in bet bijzonder,
die de genade des geloofs reeds in de beginzelen zijt
deelagtig geworden zoekt daar in te vorderen,
door dagelijkfche geloofsoefening hier is het
ook waar, ,,al doende, leert men" zijt gij
toch overtuigd, dat het geloof een geduurig werk van den Christen moet wezen. Immers, gelijk het dagelijks gebruik van fpijze en drank nodig is tot uw tijdelijk leven; even zoo nodig is u het geloof, tot voeding en onderhouding van uw geestelijk leven. Zonder het geloof kunt gij niets zijn of doen: maar met het geloof vermoogt gij alles. En hoe meer gij gelooft, hoe meer gij 'er licht, en bekwaamheid, en vaardigheid, en ijver teffens, toe ontvangen zult; hoe meer gij 'er in zult wasfen en
toeneemen! Nu bedenkt dit: en voorts ■
uw geloof zij meer zuiver bijbelsch ; en alleen rustende op het woord van God: meer kinderlijk en
eenvoudig; zonder bedenkingen des vleefches
meer toeëigenend; en geduurig water fcheppende uit
de



den VII. Zondag, 51
de heilfontein meer vast en volkamen; zonder
te twijfelen meer ootmoedig; al uw heil in den
Christus Gods alleen vindende: niets in u zeiven — meer blijmoedig; als zulken die het leven vinden,
daar zij dood waren meer vrugtbaar eindelijk,
in alle de gevoelens en werken van eene dankbare en gehoorzame wederliefde, van eenen mensch die in Christus is. Dit laatfte vooral zij u gewigtig: zijne confcientie zuiver te houden, zijn leven als een Christen in te rigten, geeft de vrijmoedigheid des geloofs; wel niet als een verdienenden grond, maar toch als een blijk dat men waarlijk geloofd heeft. Want gehoorzaamheid is ook een deel van het zaligmakend geloof; en dat gaat altijd famen, wie Jefus Christus den Heere heeft aangenomen, die wandelt ook in Hem.
III. En nu, M. V.! mogt dit woord ons nu tot het waar en zaligmakend geloof leiden, of daar in
opbouwen; dan zou het ons zeer gezegend zijn
daar is toch geen meer getroost en zalig leven, dan het geloofsleven. Dan ziet men in God, zijn alles: in Christus, zijne volheid: in het Euangelie, zijn fchatboek van eindeloze goederen: en zoo ontbreekt
ons niets! en daar is geen zaliger uiteinde,
dan in het geloof te fterven. Dan heeft de dood zijn prikkel verloren: dan is de overgang gerust en vrolijk: men vertrouwt Hem, in wien men geloofd heeft, zijn beste pand zoo veilig toe, tot den dag der verrijzenis! — en komt die, dan is Hij ons de opftanditig en het leven; en in den hemel der D 1 heer-



52 Leerrede over den VII. Zondag.
heerlijkheid fmaken wij het einde des geloofs, de
zaligheid der ziele, zoo als wij het nu niet
bevatten kunnen!
Ach! dit zij onzer aller lot en deel, in Christus!
AMEN!



LEERREDE
OVER. DEN
XXIII. ZONDAG.
Vrage 59-61.
„H oe zal de mensch, de zondige mensch, regt-
vaardig zijn voor God?" Ziet daar eene
vraag van het uiterst gevvigt, die alle eeuwen en alle volken bezig hield: maar die, buiten de openbaring van God zeiven, door geen enkel Godsdienftig leeritelzel van menfchen uigedagt, ooit op eene gerustftellende en vertroostende wijze beantwoord is. Het een was dwaas genoeg om te predi¬
ken , dat het bloed van geflagte offerdieren de fchulden der menfchen kon wegneemen, en de vertoorn-
de Godheid bevredigen het ander fchreef, even
beuzelagtig , de pijnlijkfte en meest vermoeiende lighaamskwellingen voor, om bij den Bereekenaar der daden ten tegenwigt tegen 's menfchen misdrijven te
ftrekken, en aangenaam te zijn in zijne oogen
een derde maakte den mensch verwaand op eene ingebeelde deugd, op eene ijdele geregtigheid voor God: zonder hem te doen bedenken, dat de AlweD 3 ten-



54 Leerrede over
tende daar misdaden zag, daar hij ze niet ontdekte; dat de Volmaakte eene reinheid vorderde die hij zig niet kon geven: dat de geheimfte gedagten en neigingen het Goddelijk onderzoek onderwerpen waren; en dat zelfs de beste mensch, wanneer hij in Gods gerigt verfcheen, niet één op duizend zou kunnen antwoorden.
Te midden van alle deze duifternisfen, is het Euangelie, als een helder licht, over het dwalend
menschdom opgegaan: en nu weten wij, door
deszelfs onderwijs, „ dat wij voor God kunnen
„ regtvaardig zijn niet, door eenige eigen
„ verdiende, of door toedoen van eenig ander fchep-
zei maar alleen door Hem, dien God zelve
„ ten Borge voor zondaren Helde: en dat, wie in ,, Hem gelooft en zijne aangebragte geregtigheid „ omhelst, volle vergeving van zonden, en alle ,, derzelver zalige gevolgen van God ontvangt: en „ dat om niet, uit loutere genade! "
Deze gewigtige en troostvolle leere moeten wij heden met eikanderen overwegen: en ik hepe, wij sullen het met alle aandagt en met de hoogfte be-
langneeming doen. En zouden wij niet? wat
kan ors meer welkom zijn , daar ons geweten ons billijk doet zugten, zo gij, Heere! de ongeregligheden gadejïaat, wie zal beflaan? dan dit getrouw en alleraanneemenswaardigst woord, Bij Hem is,
in Christus, vergeving! ,, Ach! dat God u,
,, onder het gehoor van die goede tijding, zelve „ op dien verfchen en levendigen heilweg Ieide: op
„ dat



den XXIII. Zondag. 55
„ dat uwe zonden mogen uitgewischt worden, en „ gij, door zijne genade geregtvaardigd, eifgena„ men wordet des eeuwigen levens!"
I.
In de behandeling van dit hoogstgewigtig fhik, zullen wij wederom enkel de zuivere leere van het Euangelie raadplegen, zonder eenige menfcrHijke bijhangzeis ter hulpe te neemen. Door menfchelijke bepalingen en fpreekwijzen, en door eene willekeurige onderfcheiding van dat wat God in zijn woord te famen voegde, heeft men over de regtvaardiging des zondaars veel donkerheid en verwarring verfpreid :
Wandelen wij liever in het licht, door God alleen
te volgen, en naar zijn onderwijs te hooren!
Intusfchen zullen wij, ook hier, onzen Catechismus aan dat woord van God beproevende, deszelfs voordragt daar mede overeenkomflig, en zelfs zeer
fchoon en treffend, vinden en voorts zal het
ons zeer gemakkelijk vallen, de waarheid en uitnemendheid van deze leere der H. S. en van onze kerke, tegen de hedendaagfche valfche wijsheid der menfchen te verdedigen, en in een helder en overtuigend daglicht te Hellen.
En ziet daar dan de hoofdzaken, die wij thans
bij vervolg zullen behandelen eerst, de Bij.
belleere aangaande de regtvaar.diging des zondaars,
zuiver opgeven • dan, onzen Catechismus daar
mede vergelijken en eindelijk, de begaanbaar-
D 4 heidy



;6 Leerrede over
heid, de voortreffelijkheid, de gepastheid, en het gewigt van die leere aanwijzen.'
I. Bij het eerfte, zullen wij u het algemeen
Bijbehch denkbeeld, diesaangaande, erinneren
en dan, de leere der H. S. daaromtrent nader, in de voorname bijzonderheden, onder het oog brengen.
A. ,, Wat is het algemeen denkbeeld , dat de ,, fchrifc van de regtvaardiging des zondaars op-
geeft?" wat zeggen de woorden, regtvaar-
digen, regtvaardiging, bij haar? £72 wat bedoelt zij daar, zakelijk , door ?
a. Het woord regtvaar digen, (of, gelijk wij het hier en daar in onze Bijbeloverzetting vinden, regtvaardigmaken :) betekent daar geenszins,., iemand ,, dadelijk van een zondigen en bedorven' mensch in ,, een' reinen en onfchuldigen herfcheppen:" het ziet dus niet op de verandering van iemands hart en
leven neen! het word daar gebezigd om te
kennen te geven eene regterlijke vrijfpreeking en regtvaardigverklaring. Zoo word 'er van menfchelijke regtshandelingen gezegd (Spreuk. 17: 15.) wie den godlozen regtvaardigt, en den regtvaardigen verdoemt, zijn den Heere een gruwel: gelijk zoo Mozes geboden had, (Deut. 25: 1.) de regters zullen den regtvaardigen regtvaardig fpreeken, en
den onregtvaardigen verdoemen. Zoo word het
van God zeiven genomen, en tegen verdoemen, dat is, ,, ter ftraffe als een fchuldigen verwijzen," oyergefteld (Rom. 8: 33, 34.) wie zal befchuldiging inbrengen tegen de uitverkorenen Gods? God is 't,
die



den XXIII. Zondag. 57
die regtvaardig maakt! wie is het die verdoemt ?
Zoo is het ook met het woord regtvaardigmaking gelegen, het geen wij nooit anders, dan in den zin
van regtvaardigverklaring, moeten opvatten.
Zoo is dan ook, regtvaardig te zijn voor God: ,, in ,, zijn regterlijk vonnis voor een onfchuldigen ver„ klaard, en als zoodanig een' vervolgens door hem
„ behandeld te worden." Ik moet 11 hier nog
doen opmerken, dat deze goddelijke uitfpraak over den mensch in zig fluit en ten gevolge heeft, de goddelijke behandeling van den mensch naar die uitfpraak : en dat wij dit beide in aanmerking moeten neemen, als wij aan de woorden regtvaardigtn en regtvaardiging eenen volledigen zin zullen gever;. Salomo begreep dit reeds, wanneer hij in zijn ir:wijdingsgebed van den tempel tot God fprak: (1 Keu. 8: 32.) hoor gij dan uit den hemel!... regtvaardigende den regWaardigen en gevende hem naar zijns geregtigheid! En zekerlijk, zonder de dadelijke gevolgen van de regtvaardigverklarende uitfpraak, zou die uitfpraak zelve weinig betekenen:
b. Wat nu, „ de zaak zelve" aangaat de
Bijbel verflaat door de regtvaardiging des zondaars niets anders, dan „ de vergeving zijner zonden: de ,, vrijfpraak en dadelijke ontheffing beiden , van der-
,, zeiver ftrafFen." Dat zien wij duidelijk in de
rede, die Paulus in de Synagoge te Antiochië in Pifidië voerde: zoo zij u dan bekend, mannen broeders! dat door dezen u vergevinge der zonden verkondigd word. En dat van alten, waar van gij niet D 5 kon-



j8 Leerrede over
kondet geregtvaardigd worden door de wet van Mozes, door dezen een iegelijk die gelooft, geregtvaardigd word. (Hand. 13: 38, 3,9.) Daar word dat, geregtvaardigd worden van alle zonden (vs. 19), genoemd, wat (vs. 38.) vergevinge der zonden heet.— Hetzelfde bemerken wij ook, wanneer wij de verklaringen van dien Apostel, Efez. 1: 7. en Rom 3: 24., mej: elkander vergelijken. Wat hij op de eerfte plaats zegt, wij hebben in hem de verlosfing door zijn bloed, namenlijk, de vergevinge der misdaden, naar den rijkdom zijner genade: drukt hij op de andere zoo uit, wij worden om niet geregtvaardigd, uit zijne genade, door de verlosfinge die in J. C.
is- Meer diergelijke pïaatzen zou ik kunnen
bijbrengen, om u van deze Bijbelfche betekenis van de regtvaardiging des zondaars te overtuigen: doch ik rekene deze twee, die dit zoo duidelijk aantoo-
nen, hier toe genoegzaam. Alleen moet
ik u hier twee gewigtige bijzonderheden doen opmerken. 1) Gij ziet: ,, de verklaring van die ver„ geving en regtvaardiging gefchied in het Euan-
gelie:" het was de groote en blijde bood-
fchap der leere die J. C. zijnen Apostelen deed verkondigen. Deze toch beval zijnen gezanten, als den hoofdinhoud van hunnen last van zijnent wege aan de menfchen, de vergevinge der zonden te prediken (Luk. 24: 47.) Daarom llelde ze Paulus zoo te Antiochië in Pifidië voor, gelijk wij zagen (Hand. 13: 38.) En zoo deden de Apostelen ook in hunne fchriften: zij plaatften de Goddelijke verklaring deswe-



den XXIII. Zondag. 59
wegens, uit naam van Jefus hunnen Meester, daar in, als de blijde maare die nu het menschdom gepredikt wierd. In het Euangelie Haat dus de
vrijfpraak der zondaren die geloven, te lezen.
Intusfchen z) ,, heeft de toepasfing van die verkla,, ring op den zondaar, of liever, haare vervulling ,, aan hem, plaats, zoo dra hij gelooft." Ieder der zulken word van alle zonden geregpfaardigd (Hand. 13: 39.) Dan raakt hem die belofte van het Euangelie: zij fpreekt tot hem, en hem gefchied naar die, hij word 'er door God naar behandeld (*).
B. En dit is nu genoeg om het algemeen, Bijbelsch denkbeeld van de regtvaardiging des zondaars
wel te bevatten. • „ Wij gaan over, om de
„ leere der H. S. desaangaande, in de voorname
„ bijzonderheden, nader te ontwikkelen" en
willen bij vervolg zien, wat zij zegt, van Hem, die
regt-
(*) Hier mede word bet Godgeleerd gefchil, dat voor eenigen tijd hier en daar in ons Vaderland zoo y< eJ . erugt maakte, „ of de regtvaardiging des zondaars van ,, eeuwigheid gefchiedde; " „ of dat zij plaats hebbe in „ der tijd?" in weinig woorden afgedaan de verklaring daar van gefchied in het Euangelie, en de vervulling geniet hij, die gelooft. Intusfchen leert cie
H. S., ten opzigte van, ieder die door liet geloof geregtvaardigd word, ,, dat dit gefchied , ingevolge het eeu„ wig befluit van God, die hem ter zaligheid verkoor:" > Die hij te voren verordineerd heeft, deze heeft hij ook geregtvaardigd (zegt Paulus Rom. 8: 30.)



60
Leerrede ever
regtvaardigt ■ van htm, die geregtvaardigd worden ■ van dien, om wiens wille hun die regtvaardiging te beurt valt van dat, wat de
mensch van zijne zijde doen moet, om die regtvaardiging deelagtig te worden van de gevolgen
der regtvaardiging voor den zondaar.
a. Zien wij eerst, „ wie het is, die deze regt-
„ vaardigverklaring doet en bevestigt." De
Bijbel noemt hier God. God is het, die regtvaardig maakt (Rom. 8: 33.) God in Christus heeft ulieden vergeven: zegt Paulus tot zijne Efeziers
(4: 320 Reeds van ouds, liet Hij zig befchrij-
ven als een goed en gaarnvergevend God: (Pfalm 86: 5.) en benoemde zig zeiven, als een God die de ongeregtigheid en overtredinge en zonde vergeeft (Exod. 34: 7.) En dit doet Hij, in hoedanigheid van Opperregter der menfchen, wien het toekomt over hen te vonnisfen en hun lot te bepalen. Daar is toch maar een eenig Wetgever die behouden en verderven kan (Jak. 4: 12.) Het is dan een Godewaardig bedrijf, en Hij is 'er volkomen toe
bevoegd. Intusfchen heeft ook de Zoon
des menfchen de magt (en het regt) om op aarde de zonden te vergeven (Luk. 5: 24.) (Hand. 5: 31.) te weten , de vader heeft hem daartoe gemagtigd, om dat, uit zijn naam, te doen: en meermalen heeft hij zig van dat regt bediend (aldaar en Luk.7.)
b. Maar, ,, wie zijn het nu, volgens de leere „ van het eeuwig Euangelie, wien dit gunftig von„ nis en deszelfs zoo gelukkige uitvoering te beurte
„ valt?



den XXIII. Zondag. 61
,, valt? hoedanigen zijn zij in zig zeiven? zijn het „ onfchuldige menfchen, rein van harte, en vrij
„ van zonden?" Neen, M. H. ! de Bijbel
zegt, dat God den goddelozen regtvaardigt (Rom.
4: 5.) aan dezulken, die midden in hunne on-
gereatigheden lagen, die de wet van Mozes niet kon ontzondigen, wierd de regtvaardiging gepredikt (Hand.
2 en 3 en 13. enz.) en ziet in de Corinthiërs
een aanmerkenswaardig voorbeeld, welke groote zondaren die weldaad genieten! (1 Cor. 6: 10, 11.) hoereerders, afgodendienaars, overfpelers, ontugtigen, die bij mannen liggen, dieven, gierigaards, dronkaards , lasteraars, roovers — dit waart gij fommigen; maar gij zijt afgewasfchen, gij zijt geheiligd, gij zijt geregtvaardigd,in den naam van den Heere Jefus! — het vrij verklarend, vergevend Euangelie luid aan zondaren, die, van hunne jeugd aan, God beledigden , zijne wet fchonden , zijn gezag met den voet traden: aan geheel bedorvenen! het luid aan den grootften, den onwaardigften der zondaren! en, volgens dat Euangelie, ontvangen dezulken vergiffenis en begenadiging! aanbidt hier met mij,
M. V.! eene ontfermende gunst en liefde, die geen fterveling kan bevatten, waar in de Engelen zeiven begeerig zijn in te zien! ach! dat gij en ik er de gelukkige voorwerpen van mogen zijn!! C. Maar, ,, om wiens wille dan, worden dezul-
„ ken geregtvaardigd: wie is het, en wat heeft
„ deze gedaan, waar aan zij die onverdiende wel„ daad verfchuldigd zijn?"
1. „ De



C2
Leerrede over
i. „ De fchrift verklaart hier, in het alge„ meen Jefus Christus den Middelaar, voor de „ eenige oorzaak, den verwerver, van deze regt„ vaardiging, voor den fchuldigen en fnooden zon„ daar." Wij worden (zegt zij) geregtvaar¬
digd .... door de verlosfinge die in Christus Jefus is (Rom. 3: 24.) Christus is ons geworden van
Gode regtvaardigheid (1 Cor. 1: 30.) dezen
geven getuigenis alle de Profeten., dat een iegelijk die in hem gelooft, vergevinge der zonden ontvangen zal door zijnen naam (door Hem) (Hand. 10:
43-) de genade heerscht door regtvaar digheid
(regtvaardiging) tot het eeuwig leven, door J. C. onzen Heere (Rom. 5: 21.)
■2. „ In het bijzonder, fchrijft zij deze regt,, vaardiging des zondaars toe, aan zijn lijden en „ zijnen dood, door hem van Gods wege, in hun-
., ne plaats, tot dat einde ondergaan" mijn
knegt, zoo wierd 'er van Hem reeds in het Oud Verbond voorfpeld, de regtvaardige, zal veelen regtvaardig maken, want hij zal hunne ongeregtig-
heden dragen (Jez. 53: n.) Zelve fprak Hij,
toen zijne lijdingen zouden beginnen, over den maaltijd des Nieuwen Verbonds , zijnen leerlingen den beker toereikende, daar over aldus: dit is het bloed des N. T., dat voor veelen vergoten word (ftaat te worden) ter vergevinge der zonden (Matth. 16: 28.) — wij hebben in hem, (zegt het Euangelie) de verlosfmg door zijn bloed: namenhjk, de vergeving der misdaden (Eph. 1: 7.) wij zijn door zijn bloed ge-
regt-



den XXIII. Zondag. 63
regtvaardigd ... vijanden zijnde, zijn wij met God verzoend, door den dood zijnes Zoons (Rom. 5: 9,10.)— En hier verklaart het verder, dat Christus daar toe, in plaats der>, zondaren, geftorven is: en wel, door het beitel van God. Christus is voor de goddelozen gejlorven: is voor ons geftorven, toen wij nog zondaars waren, zegt Paulus (Rom. 5: 6, 8.) Daar betekent voor ontegenzeggelijk in onze plaats: gelijk
het 7 vs. bewijst. En nu, hier in is de liefde,
dat God ons heeft liefgehad, en zijnen Zoon gezonden heeft ter verzoening onzer zonden (1 Joh. 4: 10.) dien, die geen zonde gekend heeft, heeft God zonde voor ons gemaakt (in onze plaats als den fchuldigften zondaar behandeld) op dat wij zouden worden regtvaar digheid Gods in hem (2 Cor. 5: at.) — Nameniijk, God heeft hem daar bij voor gefield ter betooning van zijne regtvaardigheid, op dat Hij regtvaardig zij (dat bleek te zijn): Hij heeft, in hem, voor hemel en aarde, het openlijkst en ontzaglijkst bewijs zijner regtvaardigheid gegeven, dat Hij de zonde niet kan en wil ongeftraft, de bedreigingen der wet over den misdadigen overtreder niet onvervuld, laten: en zoo heeft Hij, in den dood des Middelaars, zijn eigen gezag en wet gehandhaafd , de eifchen zijner ftrafvorderende geregtigheid genoeg gedaan, en ieder een van de ondeugd afgefchrikt. En nu, zijn regt zoo verheerlijkt en voldaan zijnde, kon Hij, op eene Hem betamende wijze , regtvaardigen den genen die uit het geloof in J. C. is (Pvom. 3: 25, 26.) en om zijnentwille,
den



64
Leerrede over
den fchuldigen zondaar vrijfpreeken en genade be- wijzen.
,, Hier toe betrekkelijk, kent de H. S. des zon,, daars regtvaardiging ook toe aan de gehoorzaam-
„ heid van den Middelaar J. C." i.) In het
gemeen verftaat zij, namenlijk, door zijne gehoorzaamheid, ,, zijne volkomen' onderwerping aan, en ,, getrouwe uitvoering van den wil des Vaders, om, ,, inzonderheid door zijn lijden en dood, de be-
„ houdenis van zondaren te wege te brengen."
■Zoo zegt Paulus (Filipp. 2: 8.) Hij is gehoorzaam geweest tot den dood, ja tot den kruisdood toe. En dan getuigt hij van die gehoorzaamheid en onderwerping des Middelaars aan het werk der verlosfing, gelijk door de ongehoorzaamheid van dien éénen mensch (van Adam, die aan zijn ontvangen gebod niet beantwoord heeft) veelen tot zondaars zijn gefield geworden, alzoo zullen ook door de gehoorzaamheid van éénen (van Christus, die aan dat werk dat Hem de Vader opleide, volkomen heeft voldaan) veelen tot regtvaardigen gefield worden (Rom. 5: 19. dit is, dunkt mij, duidelijk de waare zin van deze plaats) en ziet daar, het egt en Bijbelsch denkbeeld van de gehoorzaamheid des Middelaars ter dood toe, als de verwervende oorzaak van 's zondaars regtvaardiging (*) 2.) „ tot deze ge-
„ hoor-
(*) Misfchien zal het voor fommigen niet ondienflig zijn hier zin te nierken , dat onze oude formulieren dit
ftuk op dezelfde wijze begrijpen. Ik leze in het kort
be-



den XXIlï. Zoridag. 65
„ hoorzaamheid des verlosfers kan men dan ook, in „ het bijzonder, betrekken: zijne blanke onj'chuld, „ zijne zuivere heiligheid en voorbeeldige deugd, „ die hij in alle gevallen, geheel zijn leven dóór, „ tot het laatst oogenblik toe, betoond heeft: en „ die ook zeer wel aanmerken, als eene oorzaak ,, van de regtvaardiging des zondaars; voor zoo „ verre die, namenlijk, aan zijn lijden en dood en ,, zijne gehoorzaamheid daar in aan den Vader, „ de hoogfte kragt en verdienften heeft bijgezet." — Immers, zoodanig een Hoogenpriester betaamde ons, heilig, onnozel, onbefmet, afgefcheiden van de zondaren (Hebr. 7: 26.) Maar daar en boven, deze uitftekende heiligheid van den Middelaar, waar door hij, die als mensch befchouwd de grootfte en voortrefielijkfte der menfchen was, zig zoo openlijk en zoo volkomen, ten voorbeelde en ter aanmoediging van ieder een, aan de wet van God onderwierp, en het gezag des opperden Regters, en Wetgevers door menfchen gefchonden zoo uitnemend handhaafde ; deze maakte Hem voor zig zeiven geregtigd tot de hoogfte eer en belooningen, die God immer op
de
begrip der Christelijke Religie, agter den Catechismus en de 37 Geloofs Artijkelen geplaatst, vrage en antw. 32. „ Wat heeft Christus gedaan om ons zalig te maken? —„ Hij heeft voor ons geleden, is gekruist en geflorven, „ is begraven en nedergedaald ter helle... en is alzoa
„ zijnen Vader gehoorzaam geworden''' vergelijke
Mer bij, het 79 antw. van den Catechismus, op het einde. E



Leerrede over
de .gehoorzaamheid des menfchen had beloofd
en dus, zij zette zijn lijden en zijnen dood, het lijden en den dood van Hem, den zoo onfchuldigen en heiligen Jefus, die zig egter daar aan zoo gewillig onderwierp, en den vader ten kruisdood toe gehoorzaam was, de hoogfte kragt en waarde bij, en maakte die ook in hun zeiven verdienjlelijk ter volkomen' zaliging van zondige menfchen. In dat
licht, befchouwt het Euangelie de zuivere deugd en onfchuld des Middelaars als eene kragtige medeoorzaak van 's menfchen regtvaardiging: gij zijt, zegt het, verlost van uwe ijdele wandelinge, door het dierbaar bloed van Christus, dat onflraffelijk en onbevlekt lam (ïPetr. i: 19.) Christus heeft ook eens voor de zonden geleden, Hij regtvaardig voor de onregtvaardigen; op dat Hij ons tot God zoude brengen (3: 18.) hoe veel te meer zal het bloed van Christus, die ... zig zeiven Gode onflraffelijk heeft opgeofferd, uwe confcientie reinigen van doode werken, om den levendigen God te dienen (Hebr. 9: 14.)
Gaan wij dus de leere der H. S. op dit ff.uk, aandagtig en onbevooroordeeld, na, dan komt dezelve hier op uit: „ dat het lijden en de dood van den „ zoo volkomen onfchuldigen en zoo verdienftelij„ ken Middelaar, in plaats van fchuldige en ftrafwaardige zondaren, en zijne daar bij betoonde „ gehoorzaamheid aan den Vader, de eenige oor„ zaak is van hunne volkomen' regtvaardiging, en ,, van alle derzelver heerlijke en zalige gevolgen voor
„ hun, tot in de verffe eeuwigheid" dien,
die



den XXIII. Zondag. 67
die geen' zonde gekend heeft, dien heeft God zonde voor ons gemaakt, op dat wij, zouden worden regtvaardigheid Gods (geheel, volkomen geregtvaardigd)
in Hem: zegt Paulus (2 Cor. 5: 21 ) en,
Hebr. 10: 14. verklaart hij: met eene offerhande heeft Hij in eeuwigheid volmaakt (tot de hoogstmogelijke gelukzaligheid en volmaking gebragt) de genen die geheiligd (die ontzondigd, gezaligd moesten)
worden. En hier vinden wij nu best, in,
deze genoegzame en duidelijke getuigenisfen der H. S. te berusten (*).
3. Wanneer wij het Euangelie nog verder raadplegen, dan zien wij ook: „ dat het de regt„ vaardiging des zondaars nog bijzonder toekent „ aan de leere, de opwekking, en de voorbede van
den
(*) Misfchien is het hier wederom voor fommigen niet geheel overtollig, aan te merken, dat onze Catechismus
over dit ftuk blijkbaar eenflemmig fpreekt. Hij zegt
(Zond. 15. antw. 37.) „ dat Christus, met zijn lijden .... „ ons Gods genade, geregtigheid, en dat eeuwig leven,
„ verworven heeft " en verder (Zond. 25. antw. 66 )
dat de belofte van het Euangelie, door de Sacramenten opgehelderd, deze is, „ dat God ons, van wege des ,, eenigen flagtoffers van Christus aan het kruis volbragt, „ vergeving der zonden en dat eeuwig leven uit genade
„ fchenkt" vooral verklaart hij hier zoo duidelijk en
beflisfend (antw. 67.) » dat onze volkomene zaligheid in „ de eenige offer hande van Christus ftaat, (daar in is „ gegrond) die voor ons aan het kruis gefchied is" E 2



6B
Leerrede over
den Middelaar, die nu gezeten is ter regtehand
van God." i.) „ aan zijne leere" door
zijne kennisje (dat is, zijne leere en de regte ken.nisfe daar van) zal mijn knegt de regivaardige veelen regtvaardig maken (Jef. 53: n.) Trouwens, dat Euangelie verwekt het geloof, om dat het hem predikt, die onze ongeregtigheden gedragen heeft (ibid.): en de geloofskennis leid ter regtvaardiging — 2.) verder, „ aan zijne opfhnöing" hij is opgewekt, om onze regtvaardigmaking (Rom. 4: 25.) anders, zo Christus niet was opgewekt, zoo waren wij nog in onze zonden (1 Cor. 15: 17.) De opftanding namenlijk leid, als een bewijs voor de waarheid van Jefus voldoening, den zondaar ten gelove, en zoo ter regtvaardiging. Ook geeft die gelegenheid , dat de verrezene Christus het heil daar door bewerkt, met de daad aan hem fchenkt. 3.) Eindelijk fchrijft het Euangelie ze toe ,, aan de voor„ bede van Hem, die nu ter regtehand van God ge-
„ zeten is." God is het, die regtvaar dig maakt,
wie is het die verdoemt ? Christus is het, die ... ook ter regtehand Gods zit, die ook voor ons bid! (Rom. 8: 33) 3'lO Indien iemand gezondigd heeft, wij hebben een voorfpraak bij den Vader, J. C. den regtvaardigen: en Hij is eene verzoeninge voor onze zonden enz. (1 Joh. 2: 1, 2.) Dit raakt wel de dagelijkfche ftruikelingen der Christenen; maar die worden toch vergeven,langs denzelfden weg, waarop zij als zondaren geregtvaardigd zijn.
4.) „ In geheel deze regtvaardiging des zon-
,, daars



den XXIII. Zondag. 69
„, daars in Christus nu, erkent de H. S. eene uit3, nemende, geheel ongehoudene genade in God,
„ zonder eenige verdiende des menfchen." Wij
worden om niet geregtvaardigd (is haare taal) uit Zijne genade, door de verlosfing die in Christus Jefus is (P.om. 3: 24.) uit genade zijt gij zalig geworden! niet uit de werken (Eph. 2: 8, y.) de zonden zijn u vergeven, om zijnes naams wille (1 Joh. 2: 12.) — Zij bewondert hier een' rijkdom der goddelijke genade (Eph. 1: 7.) die, in kragt en gevolgen, den vloek van Adams misdrijf verre te boven gaat: Zijn door de misdaad van tenen veelen geflorven, veel meer is de genade Gods overvloedig geweest over veelen. De fchuld is wel uit eene misdaad ter verdoemenis: maar de genadegift is uit veele misdaden
tot regtvaardigmakinge enz. (Rom. 5: 15—17.)
En in de daad, hier draalt eene allesovertreffende genade en ontferming in God, heerlijk en aanbiddenswaardig, door! Wie toch is de zondige mensch, dat God hem z^ilk een Borg en Middelaar toefchikt? dat Hij zulk eene heilvolle vergeving, tot zoo een duuren prijs, het dierbaar bloed van dien heiligen, voor hem laat te weeg brengen ? dat Hij hem dan, om dien Middelaar, zoo uitftekend genadig is; en zoo vrij, zoo ongehouden, zoo gunftig, zonder eenig verwijt, zoo veele en zwaare zonden kwijtfcheld, en van alle derzelver welverdiende ftraffen
voor eeuwig ontheft? ■ voorwaar, hier zegt
ieder geregtvaardigde billijk, ,, loofden Heere, mijne ziele! en al wat in mij is, zijnen heiligen E 3 „ naam !



*jo Leerrede over
,, naam! die alle uwe ongeregtigheid vergeeft,.... ,, en u kroont met goedertierenheid en barmhartighe-
„ den! vergeet, vergeet die weldaad niet!!"
d. Wij gaan over tot de vierde hoofdbijzonderheid , in het Euangelie omtrent dexe regtvaardiging bekend gemaakt: „wat de mensch van zijne zijde „ doen moet, om die genade der vergeving zijner zonden deelagtig te worden ?"
i. „De hoofdpligt, hem daartoe opgelegd, „ is, het geloof in J. C." — i.) aan dat, word, altoos en alleen, de weldaad der regtvaardiging verbonden zoo predikten het de Apostelen: een
iegelijk die gelooft , word door dezen van alle zon. den geregtvaardigd (Hand. 13: 30.) Wij befluiten dan, verklaart Paulus, dat de mensch door het geloof geregtvaardigd word: God is regtvaardigende den genen die uit het geloof in J. C. is (Rom. 3: 26. 28.) met der harten gelooft men ter regtvaardigheid (Rom. \o: 10.) Zoo hebben ook de Heidenen de regtvaar digheid verkregen, dpch de regtvaar-
digheid die uit den gelove is (Rom. 9: 30.) ■
Geduurende Jefus verblijf op aarde, ontving een geraakte op deze wijze de vergeving der zonden uit zijnen mond, toen hij ook zijn geloof zag (Luk.
5: ao.) En in de daad, welk een middel zou
er anders zijn om den Zondaar tot de genade der vergevinge te leiden ? eigen' verdienden heeft hij niet! hij kan niets, dan eene onverdiende genade aanneemen, en God in zijne gunfïige fchikkingen
volgen: en dat is de aart van het geloof! Maar
dan



den XXIII. Zondag. 71
dan ook, als hij den dood en de verdienden des Middelaars door het geloof omhelst, dan kan hem God teffens, op eene Hem betamende wijze, derzelver kragt en gevolgen doen genieten: want hij doet het volgens Gods eigen bevel, en hij kiest ze
door het geloof voor de zijnen. 2.) Intusfchen
behoort ook tot dat regtvaardigend geloof, volgens de Schrift, alles wat het waar geloof verzelt en volgt Zoodanig is „ de ootmoed:" de ootmoedige Tollenaar ging, meer dan de Farizeeuw, geregtvaardigd naar huis (Luk. 18: 14.) „ De
„ liefde die het geloof werkt." Der zondares wierden veele zonden vergeven, want zij had veel lief gehad, en haar geloof had haar behouden (Lukv 7:
47-49.) inzonderheid, „de bekeerina, die
„ het geloof influit en uit het geloof voortkomt:" Petrus vermaande daarom de Joden, betert u en bekeert u , op dat uwe zonden mogen uitgewischt worden (Hand. 3: 19.) en zoo beval Jefus zijnen Gezanten, in zijnen naam bekeeringe en vergevinge der zonden, als onaffcheidbaar aan een gehegt, te prediken (Luk. 24: 47.) In de daad, bekeering en geloof gaan altoos te famen, zij maken één geheel uit, en de vrugten van de eene 21'jn ook de vrugten van het andere: men moet die middelen ter zaligheid, noch in haar zeiven, noch in haare gevolgen, ooit van een fcheiden.
2- „Intusfchen ontzegt de Bijbel toch aan „ het geloof alle eigen' verdienden ter regtvaardi„ ging: maar befchouwt en beveelt het alleen aan, E 4 » als



72
Leerrede over
„ als het regt en gepast middel daartoe" Reeds
bleek dit van ouds in den Vader der gelovigen, in de eerstvermelde belooning des geloofs: Abraham geloofde in God, en Hij rekende het hem tot geregtigheid (Hij nam dit zoo gunftig op, dat Hij hem daar bij het regt gaf tot den beloofden zegen
Gen. 15: 8.) PauUis zegt hier van: nu is het
niet alleen om zijnent wille gefchreven dat het hem toegerekend is, maar ook om onzent wille, welken het (eigen geloof ook zoo gunftig) zal toegerekend worden (om ons dit gunftig gevolg des geloofs te doen opmerken en te verzekeren , Rom. 4: 23,
24.) En verder is de leere der fchrift, den
genen die niet werkt (om eene eigen' geregtigheid bij God te hebben) maar gelooft in Hem, die den godlozen regtvaardigt„ word zijn geloof gerekend tot regtvaardigheid (Rom. 4: 5.) uit genade zijt gij zalig geworden, door het geloof: en dat (geloof is) niet uit u, het is Gods gave! (Ef. 2: 8.) En in de daad, is het Gods gefchenk, is het door Hem in den mensch zelve gewerkt, hoe zou het dan eenige eigen' verdienfte hebben kunnen? -.— De mensch word dan, niet om, maar door het geloof geregtvaardigd: het is een noodzaaklijk, doch geenszins een verdienflelijk, middel.
e. Onderzoeken wij nu nog, ,, wat ons de „ Schrift zegt van de gevolgen der regtvaardiging ,, voor den zondaar?"
1. Die zijn groot en gewigtig, M. H!
j.) hij is dan met God verzoend door den dood zijnes



den XXIII. Zondag.
73
nes Zoons, daar hij door zijn bloed geregtvaardigd js (Rom. 5: 9. 10.) de verwijdering tusfchen God en zijne ziele, door de zonde ontdaan, is dan opgehouden ■ uit den gelove geregtvaardigd, heeft
hij vrede bij God (Rom. 5: 1.) God is zijn vriend,
hij is de gunfteling van God, geworden Daar
zijne zonden vergeven zijn, en zijn hart gereinigd is van de kwaade confcientie (van een befchuldigend en angftig geweten) heeft hij vrijmoedigheid om geduurig in den gebede in het heiligdom tot God te gaan (met een vertrouwenden en kinderlijken
geest tot Hem te naderen Hebr. 10: 19, 22.)
Hij heeft de zekere bewustheid, dat hem voor God niemand befchuldigen, niemand verdoemen kan(JLom.
8: 33, 34.) En nu, hoe zalig is het, in zulk
eenen verzoenden ftaat met God te leven, en verzekerd te zijn dat niets dien vrede kan ftooren, hoe zalig, zoo gemeenzaam met God om te gaan! en altoos den toegang tot Hem te hebben , bij wien men nimmer te vergeefsch komt! 2.) Verder voltooit de dood zelf zijne volle regtvaardiging en verlosfing van de zonde. Die gejlorven is, die
is daar van geregtvaardigd (Rom. 6: 7.) Zoo
een blijft eeuwig behouden van den Goddelijken toorn (Rom. 5: 9.) en dus komt hij in de verdoemenisfe niet, noch fmaakt eenigen der bittere gevolgen van de zonde, na dit leven. 3.) Ja,
geregtvaardigd door Gods genade, word hij een erfgenaam .... des eeuwigen levens. (Tit. 3:7.) — Dit vooral rekent de Bijbel onder de groote en E s za-



74 Leerrede over
zalige gevolgen der regtvaardiging des zondaars: en deze word daarom genoemd eene regtvaardigmaking des levens (die het eeuwige leven tot een zeker gevolg heeft, Rom. 5: 18. vergel. vs. 17.) Trouwens, dit volgt natuurlijk uit den aart van de vergeving der zonden: die vrij verklaard is van haare draf, is dat, wat Adam was voor zijnen val, de gunsteling van God, de erfgenaam des levens: daar is geen middenftaat! —- Hier, heeft hij daar van de blijde en vaste hope (Tit. 3: 7.): hij is daartoe verzegeld met den H. Geest, als een onderpand zijner erfenis eenmaal, ten jongden dage, word
hem het eeuwig leven plegtig toegewezen, door
den Regter van hemel en aarde en dan, gaat
hij er met de daad in over, en is zoo gelukkig als geene gedagte hier op aarde denken kan: trouwens, zoo ligt het plan van God met de zijnen, die Hij geregtvaardigd heeft, deeze heeft Hij ook verheerlijkt (Rom. 8: 30.) en zoo heerscht hij, die den overvloed der genade en der gave der regtvaar digheid (regtvaardiging) ontvangt, ook eens in het leven , door dien eenen, namenlijk Jefus Christus (Rom. 5: 17.)
2. „Uit alles wat gezegd is, blijkt teffens „ de volkomenheid van de regtvaardiging des Zon„ daars" — die is van alle zonden (Hand. 13: 39.) en derzelver gevolgen: die rukt den mensch uit de diepde ellende, en verheft hem tot den hoogden
gelukdaat! hier juigcht het geloof billijk en
vrolijk: Zoo verre het Oosten is van het Westen,
zo»



den XXIII. Zondag. 75
200 verre doet Hij onze overtredingen van ons!
(Pfalm 103: 12.) Op deze wijze heeft Paulus
(wij zagen het reeds) regt om te zeggen, dat zig de zegen der regtvaardiging veel verder ukftrekt, dan de vloek van Adams misdaad (Rom. 5: 15-17.) — hoe groot is dan de kragt van dat ééne offer, dat den zondaar zoo tot in eeuwigheid hoogst gelukkig maakt! hoe groot die Mesfi.s, die zulk eene eeuwige geregtigheid heeft aangebragt! en hoe groot die liefde, die hier toe een' eigen Zoon in den dood overgaf, en dézen gantfchen genadeweg voor den fchuldigen en nietswaardigen Zondaar verordende en baande!
II. En ziet daar nu, de leere van de regtvaardiging des Zondaars alleen uit de zuivere bron, uit Gods eigen woord, gefchept; zonder eenige menfchelijke gevoelens of ftelzels te raadplegen
,, gaan wij nu onzen Catechismus met deze egte ,, Bijbelleere vergelijken" Voorwaar, wij vinden deszelfs begrippen over dit gewigtig ftuk daar mede alleszins overeenkomftig, en in den eigen geest des Euangeliums: en hier, mogen wij op deze onze handleiding tot de leere des geloofs in de daad roem dragen! geen ander menfchelijk opftel van Godsdienftige waarheden befchreef ooit de regtvaardiging des Zondaars zoo zuiver, zoo fchoon, en zoo treffend.
A. Het is juist de eigen' leer der H. S., wanneer hij (op de vraag naar de vrugt van dat geloof, dat hij Zond. 8—22. zoo uitvoerig getekend had,
in



f6 Leerrede over
in eene uitbreiding van de anderszins meestal meer bepaalde werkzaamheden des Zaligmakenden geloofs), Antw. 59, in het algemeen, verklaart, dat de mensch alleen regtvaardig is voor God, en een erfgenaam des eeuwigen levens, door het geloof.
B. En even fchrifiuurlijk is zijne ontwikkeling van dit ftuk, in de bijzonderheden (Vr. en Antw. 60, 61.)
a. Hij, aan wien hij de regtvaardiging toekent,
is God (Antw. 60.) Juist zoo fpreekt de
Bijbel.
b. Deze, die geregtvaardigd word, is bij hem, zulk een, wiens confcientie zig beklaagt, dat hij tegen alle de geboden Gods zwaar gezondigd, en derzelver geen' gehouden heeft, en nog [leeds tot
alle boosheid geneigd is kan iets meer waar,
meer hartelijk, meer Euangelisch, gezegd zijn?
e. Hij, om wiens wille zulk een word geregtvaardigd, is, volgens den Catechismus, Christus — en hier van zegt hij, dat God hem de volkomen' genoegdoening , geregtigheid , en heiligheid van Christus fchenkt en toerekent , even als had hij nooit zonde gehad noch gedaan, ja als had hij ook alle de gehoorzaamheid volbragt, die Christus Voor
hem volbragt heeft hier moeten wij een oogen-
blik bij ftil ftaan. 1.) Ongetwijfeld, is de ge¬
zonde zin van geheel dit voorftel deze: „ dat God „ hem zijne zonde vergeeft, om Christus wille — ,, om de volkomen' genoegdoening, en de daar bij betoonde gehoorzaamheid van den onfchuldigen
„ ea



den XXIII. Zondag. 77
j, en heiligen Middelaar even als of hij zelve
geene zonde gehad of gedaan, en alles geleden „ en verrigt had tot zijne verzoening, wat Chris„ tus de Borg in zijne plaats, volgens den wil des ,, Vaders, daar toe geleden en gedaan heeft" (*) — en dit is dan volmaakt overeenkomftig de zuivere leere van het Euangelie: en alleszins aanneemelijk. — 2.) Maar wij moeten hier in het bijzonder nog iets zeggen over de uitdrukkingen, ,, dat God hem de ,, volkomen genoegdoening enz. van Christus fchenkt
„ en toerekent." Over het woord Jchenken zal
wel geene zwarigheid gemaakt worden: dat betekent zekerlijk , „ dat God hem de gevolgen van Chris,, tus .genoegdoening met de daad doet genieten:"
en dit getuigt de Bijbel ook uitdrukkelijk maar
de vraag is: ,, Of eene toerekening van het lijden en de gehoorzaamheid des Middelaars aan den „ zondaar, ter zijner regtvaardiging, even als of ,, hij dat zelf ondergaan, en die volbragt had, „ wel een gezond en Bijbelsch denkbeeld zij? of ,, men die uitdrukking hier wel voeglijk gebruiken
„ mag?" T.! wij vinden wel niet met zoo
vee-
(*) Vergelijkt het 79 Antwoord, daar dit zelfde met ten naasten bij diergelijke woorden, als de betekenis van het Nagtmaal, dat de regtvaardiging predikt en bevestigt, word opgegeven: dat al zijn lijden en gehoorzaamheid zoo zekerlijk onze eigen" zij, als hadden wij zeiven in onzen eigen perfoon alles geleden, en Gode voor onze zonden genoeg gedaan.



78 Leerrede over
veele woorden in den Bijbel gezegd, „ dat God, „ den zondaar regtvaardigende, hein dat, wat de „ Middelaar geleden en gedaan heeft, toerekent r' maar nogthans, behalven dat het woord toerekenen in het (tuk van de vergeving der zonden in den Bijbel bekend en gebruikt is; zoo komt zijne leere toch daar op uit, en verklaart hetzelfde, met eenigzins
andere woorden. De H. S. getuigt namenlijk
(zoo als wij zagen), dat God den Middelaar, hoewel hij zelve geen zonde kende, nogthans als een zondaar behandeld heeft, op dat zondaren voor Hem regtvaardig zouden zijn: en dat hij die nu, om Christus wille, om zijne voldoening en offerhande, de zonden vergeeft en als regtvaardigen behandelt , en zoo begenadigt in den geliefden.
Maar nu, zoo is dan haare leere, „ dat God hen „ niet behandelt, zoo als zij zeiven waardig zijn: „ maar naar dat, wat Hij Christus den Middelaar, „ door zijn lijden en zijne gehoorzaamheid, voor
„ hun deed verwerven." En nu, kan dit niet
zeer gevoeglijk een toerekenen van Christus lijden en gehoorzaamheid aan den zondaar genoemd worden ? — te meer, daar het niet toerekenen der zonden en het toerekenen der regtvaar digheid, beiden Bijbelfche uitdrukkingen zijn , die de vergeving der zonden te kennen geven (Pfalm 32: 1, 2. Rom. 3: 6—8. 2 Cor. 5: 19.)? en men immers even zoo voeglijk zeggen kan, dat Hij de genoegdoening van Christus aan den zondaar toerekent, wanneer Hij hem om deszelfs voldoening vergeving fchenkt; als dat het juist is
uit-



den XXIil. Zondag.
79
uitgedrukt, hij rekent iemand de zonden niet toe,
wanneer hij hem niet om zijne zonden ftraft?
daar is dan in de fpreekwijze, het lijden en de gehoorzaamheid van Christus aan den zondaar toerekenen, geene de minfte ongerijmdheid, als men de zaak zelve maar in het waar en Bijbelsch licht befchouwt, en zig voor alle vooronderftellingen wagt,
waar voor wij deszelfs gezag niet hebben. En
zoo is 'er dan niets op deze welverklaarde uitdrukkingen van den Catechismus te zeggen.
d. Verder hooren wij hem getuigen, dat deze regtvaardiging des zondaars gefchied zonder eenige
zijne verdienjle, uit loutere genade. Juist dat,
wat het Euangelie hier zoo ernftig infcherpt.
e. Eindelijk, houd hij het daar voor, dat de zondaar voor God regtvaardig is, alleen door een opregt geloof in J. C.: en in zoo verre hij zulk eene
weldaad met geloviger harten aanneemt en
met dat al, vind hij geene de minfte eigen verdienfte in dat geloof, maar befchouwt het alleen als het noodzakelijk middel ter regtvaardiging. Zeer klaar en fchoon drukt hij zig daar op uit (vrage en antw. ói.) waarom zegt gij, dat gij alleen door het geloof regtvaardig zijt? Niet, dat ik (gelijk de Roomfche kerk leert) van wegen de waardigheid mijnes geloofs Gode aangenaam zij: maar daarom, dat alleen de genoegdoening, geregtigheid, en heiligheid van Christus, mijne geregtigheid (de grond, de oorzaak mijner regtvaardiging) voor God is, en dat ik dezelve niet anders, dan alleen door het geloof, aan-
nee-



So Leerrede óver
neemen en mij toeè'igenen kan. Voorwaar, dat
is egte Bijbeltaal! en daar zegt ieder Christen, die weet wat het is, door het geloof in Christus uit genade geregtvaardigd en gezaligd te worden, van harten Amen! op.
III. Ons leerboek voldoet ons dan volkomen en voortreffelijk, in deze allerbelangrijkfte Afdeeling — gaan wij nu nog een weinig nader over de uitnemende leere zelve fpreeken, die wij met u befchouwden: om ons zeiven van haare begaanbaarheid haare voortreffelijkheid haare gepastheid en
haar gewigt, te overtuigen.
A. ,, zou 'er in deze leere iets tegenftrijdigs zijn „ met de Goddelijke volmaaktheden f zou zij onbe-
„ ftaanbaar, ongerijmd, in haar zelve, zijn ? "
Zoo denken veelen in deze dagen, die zig wijsgeeren, verlichters van het menschdom, hervormers van
den Godsdienst, noemen. ,, Wat, (zeggen
zij) „ is het regtvaardig, eenen onfchuldigen voor „ anderen te doen lijden en fterven? is het beta„ menlijk, fchuldigen, om het werk eenes anderen, „ voor onfchuldig te houden? Kan dat eeuwig ver,, ftand, de bron van alle waarheid, dat zig de per„ foonen en zaken immers niet anders kan voordellen ,, dan zoo als zij waarlijk zijn, kan dat den zondaar in „ een' anderen befchouwen, in eenen anderen re„ kenen, eenes anders verdienden aan hem over-
„ dragen? verwoest zulk eene leere daar en
„ boven niet alle waare godvrugt, en (laat zij niet ,, alle eigen' pogingen om deugdzaam te wezen, den
„ bc~



den XXIII. Zondag. 81
„ bodem in?" Wij verwonderen ons niet over
deze tegenredenen. Wij weten, reeds vroeg was de weg der vrije genade den dwaazen en blinden mensch eene ergernis en aanftoot: wij beklagen alleen het onverfland en de kwaadwilligheid der tegen-
ftanders hemel! zoo verkeerd en bedorven is
dan de mensch, dat hij dat gene, wat zijn roem en
kroon moest zijn, belastert en tegenfpreekt! ■
Hij, die waarheid zoekt, vind in haar geenen dier gewaande tegenftrijdigheden: zij vertoont zig aan
hem, als de betamenlijkheid zelve. i) Welk
eene onregtvaardigheid zou 'er toch in gelegen zijn, dat God, wanneer Hij verpligt is zijn wet en gezag door de ftraf des overtreders te handhaven, en de misdadige mensch onmagtig is dien last te dragen, dat Hij dan eenen anderen, die dit werk volkomen kan volvoeren, met eigen bewilliging, ter regtvaardiging des zondaars, dien post oplegt? te minder, als Hij 'er dien plaatsvervanger het heerlijkst loon voor verfpreekt en met de daad voor doet genieten? Neen! de Bijbel denkt hier anders over: het betaamt hem, zegt die, om welken alle dingen zijn, en door welken alle dingen zijn, dat Hij veele kinderen tot de heerlijkheid leidende, den overflen Leidsman hunner zaligheid door lijden zou heiligen ! (Hebr. 2: 10.) -— 2.) Welk eene ongerijmdheid zou 'er in liggen, dat dezelfde God, na dat zijne regtvaardigheid verheerlijkt, zijn wet en gezag geftaafd is, en alle de wanorde die de zonde in zijn koningrijk had ingevoerd volkomen is herfteld, dan F den



82
Leerrede over
den fchuldigen zondaar, om des Middelaars wille, genade bewijst, hem van de ftraf vrijfpreekt, en gelukkig maakt: even of hij nimmer gezondigd had? — 3.) Voorts is het 'er wel verre van daan, dat de Bijbel zou keren, „ dat het Goddelijk verftand den „ zondaar zou befchouwen als onfchuldig, als of
„ hij zelve voldaan had" alleen zegt hij dit,
„ dat God, in zijn vonnis, hen van de ftraf hun,, ner zonden vrij verklaart, en hen met de daad „ als regtvaardigen behandelt; om den wille van „ dien Borg, die in hunne plaats, naar zijne eigene
,, fchikking, de ftraf gedragen heeft." Dat is
eenè geheel andere leere! die belijden en verdedigen wij alleen; en niet de uitdrukkingen en gevoelens van fommige bijzondere Godgeleerden op dit ftuk, 'die hier verder zijn gegaan dan de Bijbel hen leidde. 4.) Dat, voor het overige, deze leere
verre is van ftrijdig te zijn met eenen ernftigen toeleg op waare deugd, zal u de volgende reize moeten bewezen worden. B. Neen, M. H.! deze leere is niet alleen beftaan-
baar, en Gode niet onwaardig maar, „het .is
„ eene allervoortreffelijkste leere" dat moeften
wij ten tweeden opmerken. 1.) Zij verheerlijkt
alle Gods deugden, en plaatst ze in het uitmuntendst
licht zij vertoont in hem, eene eindeloze wijs-
heid, om een' weg uit te denken ter herftelling van den ongelukkigen mensch, waar bij alle zijne volmaaktheden heerlijk doorblinken, zijn gezag en wet nieuwe fteunzels ontvangen, al het kwaad der zonde
in



den XXIII. Zondag,
83
in zijne Godsregeering word beteugeld en uitgewischt, en Hij egter genade bewijst, en ontferming doet zegepralen. Zij predikt zijne heilige regtvaar digheid , die eer hij de zonde ongeftraft liet blijven, ze aan zijnen lieven Zoon J. C. met den bitteren en fmadelijken dood des kruifes geftraft heeft (gelijk het formulier van het Nagtmaal zoo waar en zoo treffend zegt): en zij fchrikt zoo ieder een van de overtreding zijner wetten af, en roept hemel en
aarde tot de eerbiedigde gehoorzaamheid zij
ontdekt ons in Hem eene onbegrijpelijke Algenoegzaamheid, om in zig zeiven zoo alles te vinden, wat ter redding van ellendigen, tot eer van zijn eigen' naam, nodig was zij kondigt Hem aan,
als de hoogjie goedheid en liefde, die de wereld zoo zeer beminde, dat hij voor haar zijn liefde pand ten beste gaf; die zijn' eeniggeborenen niet fpaarde, om zondaren te fpaaren, en vergeving te doen verwerven o! de verlichte Christen aanfchouwt
hier dien God, die den Goddelozen in Christus zoo om niet, uit loutere genade, regtvaardigt, in een alleraanbiddeüjkde majedeit: en betuigt het openlijk, dat alle dingen fchade en drek zijn, bij deze uitnemende kennis! a.) Maar gelijk deze leere God
zoo op het hoogst verheerlijkt, zoo is ze teffens ten flerkflen bevorderlijk aan waare dankbaarheid en
Godvrngt. -Zij verwekt en onderhoud een diep
ontzag in den mensch voor het onkreukbare der Goddelijke Geregtigheid, op zoo eene gedugte wijze zigtbaar in het eenig middel dat er ter regtvaardiging F 1 ove-



84
Leerrede over
overig was, den dood zijnes eigen' Zoons. Wie, die dat levendig bezefc, zou haar durven beledigen? Maar ook, zij wekt de vuurigfte erkend-
tenis bij den geregtvaardigden op, voor de Goddelijke genade, in hem, tot zulk een' prijs, zoo geheel uit loutere Goedheid, buiten, ja tegen zijne verdienden, vergeving te fchenken en in gunst aan te neemen: en doet hem geheel voor zijn genadigen ' Regter en gunftigen Vrijfpreker leven, die nu zijn
Vriend en Vader geworden is. Ook dit, moet
u de volgende Afdeeling breeder toonen.
En nu, is zulk eene leere, die God zoo zeer verheerlijkt, en den mensch zoo waakzaam en deugdzaam maakt, niet eene allervoortreffelijkfte leer?
C. Maar „zij is ook, in de derde plaats, hoogst „ gepast voor fchuldige en onwaardige Zondaren." — i.) Zz; predikt den eenigen weg voor zulk eenen
om behouden te worden. Anders, zo God zijne
ongeregtigheden wilde gadeflaan, hij kon niet beftaan ! niemand die leeft is voor Gods aangezigt regtvaardig! en vreesfelijk zou het hem zijn, te vallen in de handen van den levendigen God!
hier kan hij zig zeiven niet helpen, noch het rantzoen ter ontzondigihg zijner ziele betalen. De geheele wereld roept uit, ja het Engelendom zelve zou moeten betuigen, „ het is bij ons niet! wij ,, kunnen u niet verlosfen! die losprijs is te kos-
,, telijk!" Buiten dien weg dan, door God
zei ven voor hem geopend, moest hij eeuwig verloren gaan, zonder hoop of uitkomst. 2.) Maar
de-



den XXIII. Zondag. 85
deze weg is voor hem juist gefchikt : volkomen genoegzaam tot zijne redding : en hij word 'er boven
alle verbeelding hoogst gelukkig door hij is alle
goeds, hif is de minde gunst van God, ten eene'" maal onwaardig: maar daarvoor ontvangt hij genade , en hier mede is alle zijne onwaardigheid weggenomen hij is fchuldig aan duizend, duizend
zonden: maar hij ontvangt een' volle vrijfpraak van die allen, en zijne overtredingen worden uitgedelgd,
als nevelen voor de zon hij is draf baar,
hoosst draf baar voor God: maar daar is een borg, voor hem ten zondaar gedeld, en voor eeuwig is hij
van de draf ontheven hij kan niets doen , om
vergeving te verwerven , hij heeft geene verdienden bij God om die ten tegenwigt zijner misdrijven te dellen : maar daar voor word hem alleen bevolen, Gods genade ootmoedig en dankbaar aan te neemen,
te geloven, en geregtvaardigd heen te gaan en
nu droomt hem, met de vrijfpraak, alle heil en zaligheid toe. Overal waar de zonde hem verlaagd en rampzalig gemaakt had, word hij herdeld ! God word zijn vader, de vuurfchaar zijn genadethroon, de hemel zijne erfenis ! hij is vrij, hij is verlost, hij is gelukkig, voor den tijd en geheel de eeuwigheid ! O ! welk een dierbre weg is deze weg van
genade! welk een getrouw en alleraanneemenswaardigst woord, is zulk een Euangelie! D. Eindelijk, ,, die leere der regtvaardiging des
,, Zondaars is ten uiterden gewigtig." Dat is
zij, in den Godsdienst, in den Bijbel. Het is
F 3 de



86
Leerrede over
de groote belofte des Euangeliums, de bron van alle
andere goede woorden en toezeggingen van heil.
't Is de voorname leere der H. S., de ziel van het Christen geloof; alle leerdukken hebben 'er betrekking op, ontvangen 'er kragt en gewigt uit, worden
'er troostrijk of verpügtend door. De genade
die zij verkondigt, is het heerlijkst uitwerkzel van de verdienden des Middelaars, en de bron van alle verdere heilgoederen , de grondflag onzer gantfche
zaligheid. 2) Maar die leer is ook de gewig-
tigfle voor den mensch, denfchuldigen zondaar zeiven, tot zijn troost en rust des harten, in leven en
duod. Zonder haar, was hij rampzalig, wist
hij geen uitkomst, vond hij geen' troost tegen de wroegingen van zijn gewisfe, tegen de vrees voor den ontzaglijken dag des oordeels. Zonder haar, kon hij geen oogenblik gerust leven, op geen enkelen zegen hopen. Zonder haar, behield de dood zijn vergiftigen pijl voor hem: en fidderende trad hij dien Koning der verfchrikkinge te gernoet, die hem in het
eeuwig verderf zou voeren. . Maar, met de ge-
loofskennis van deze leere gewapend, vind zijn hart de waare rust. Hij heft zijn hoofd vrijmoedig op tot God, hij weet, daar is bij hem geene grimmigheid meer, en verheugt zig in zijne gunst en vriendfcbap. Hij ziet zig van alle zijne overtredingen gewasfchen en ontzondigd, in het bloed des Middelaars. Hij vind duizend opwekkende redenen om Gode als een vrijgemaakte dienstknegt der geregtigheid te leven, en is regt gelukkig in zijnen dienst. En dervende,
hoopt



den XXIII. Zondag. 87
hoopt hij op zijne zaligheid, en ziet zig bij zijn ontwaken niet bedrogen! O! wie zon die
groote leere van de Genade en troost dan in den Bijbel willen misfen? Wie erkent haar niet als de biijdlte en gewigtigfte boodfchap in geheel het woord van God ? en wie gevoelt niet, dat 'er geen grooter zaligheid is, dan haare taal en haaren zegen op zig zeiven te zien toegepast, en uit den mond des Opperlten Regters te hooren dat vonnis, dat alle heil influit, „ uwe zonden zijn vergeven, en de Ileere „ heeft alle uwe ongeregtigheid weggenomen?"
I I.
En komt nu, M. V. wekken wij elkander op, om van dat getrouw en aanneemenswaardig woord een
regt gebruik te maken. Voorwaar, is 'er ééne
leere der H. S., die ons dat gebied, het is deze, die in het akelig duider voor ons, arme en fehuldige
zondaren, een helder licht doet opgaan. Laat
ik dan de volgende pligten op uw hart, en op mijn eigen hart, drukken mogen!
I. Dat wij toch deze leere, als de ziel van geheel liet Euangelie , zorgvuldig bewaren , en tegen het
ongeloof van deze dagen [landvastig verdedigen.
Wij beleven tijden, dat men ook op deze gewigtigfte waarheid des Christendoms aanvalt, en openlijk durft zeggen, „ dat zij, als een dor en fchoolsch gefchil, „ dat weinig invloed heeft op de verbetering en het ,, geluk van den mensch, tot het Godgeleerd fielzel F 4 „be-



83 Leerrede over
„ fo/zoorf verzonden te worden." Het plaats-
bekleedend lijden van den Borg, de grond van 's Zondaars regtvaardiging voor God, word miskend, en de kragt daar van verdonkerd : de vrije genade, die bij dezen weg des heils zoo heerlijk doordraait' verloogchend: en de mensch word gewezen, om bij God geregtigheid te vinden, tot den weg van inbeelding en trotfchen waan van eigen verdienden,
waar op hij eeuwig bedrogen moet uitkomen!
Lieve vrienden! wagten wij ons van die befmetting dezer eeuwe! gedenken wij, dat onze zaligheid daat of valt, met deze voor ons zoo eenigiijk gepaste leere ! Ach! moesten wij immers zeiven iets tot onze regtvaardiging toebrengen; moesten wij zeiven iets bezitten, buiten den Borg en zijne eeuwige geregtigheid, dat ons vrijfpraak bij God moet te wege brengen; dan ware het voor eeuwig hopeloos met ons! In het Goddelijk oordeel gewogen , zouden onze beste werken te ligt bevonden, en wijIveroordeeld en befchaamd , van zijn aangezigt weggedreven worden ! Neen! daar is geen andere weg van be-
houdenisfevoor ons, dan geregtvaardigd te worden, om niet, uit genade, door de verlosfinge die in Jefus is ■ Dat wij dan die leere zorgvuldig vasthouden , dat wij ze ons door het ongeloof der valfche wijsbegeerte nooit laten verdonkeren of ontneemen: dat zij ons deeds dierbaar, en de uitnemendde kennis van heel het Euangelie , zij, onze roem en onze
kroon! En, komt het 'er op aan, Gij,
die bij bevinding haare zekerheid en waarde kent!
komt



den XXIII. Zondag. S9
komt het 'er op aan , om 'er iets voor te lijden en op te offeren, doet dat gewillig en met vreugde; en ftaat toch en ftrijdt voor dat dierbaar geloof, eenmaal den heiligen overgeleverd, en waar bij uwe ziele immers eeuwiglijk leven kan! waar van gij reeds zoo menigen heerlijken zegen hebt genoten, en tot in de ver-
fte eeuwigheid ftaat te genieten! O! dat moet
u alles waard zijn !!
II. Maar vooral is het de groote zaak, daar alles voor ons op aankomt: Dat wij ons nu, zoo als de Godsweg ligt, als fchuldige en onwaardige Zondaren, om niet, uit loutere genade, om Christus wille, laten regtvaar digen; en daar toe de verdienden des
Middelaars gelovig aanneemen. M. W. V.! ik
verklare het u, voor het aangezigt van dien God, die den Goddelozen regtvaardigt, van dien Borg, om wiens wille bij God vergeving is te vinden; daar is voor ons geen andere weg ter behoudenis! geen ander middel om in Gods gerigt te beftaan ! volgen wij hier het pad niet door God zelf gebaand; gij en ik, wij gaan, onder den last onzer veele en fchrik-
kelijke zonden, voor eeuwig verloren! En aan
den anderen kant zijn 'er, op dien wel verordenden weg der regtvaardiging des geloofs, reeds zoo veele zondaren geregtvaardigd, en ten hemel gebragt, die
'er nu reeds de vrugten van genieten: misfchien
ook wel, uwe ouders, uwe voorouders, uwe egtgenoten , uwe kinderen, uwe vrienden en bekenden,
M. H.! Ach! zij wenken u, om hen op dat
zelfde fpoor te volgen! om Gods vergevende genade F 5 in



9°
Leerrede over
in Christus ook aan te grijpen, en zoo te kome"n daar zij zijn.!!
Zijt gij hier nu in waarheid toe genegen,
M. V. ? Zijt gij genegen , om dien weg der
regtvaardiging voor u zeiven te onderfchrijven, en daar op van heden af te gaan wandelen ? Zijt gij ge ■ négen, om de verdienden vaii Christus, als de eenige oorzaak van vergeving en zaligheid voor doodfehuldige zondaren, voor u zeiven te omhelzen; daar mede voor God te komen, daar op vergeving en vrijfpraak en zijne verbeurde gunst en zegeningen, ootmoedig, maar ook vrijmoedig, te vragen; en de beloften Gods in Christus hier van te aanvaarden,
en 'er Amen! op te zeggen? Of vind gij nog
beletzelen bij u zeiven, die u dezen weg van vrije genade onoverkomelijk maken ? Zijt gij zorgeloos en onverfchillig omtrent de vergeving uwer zonden? of, hebt gij nog geen bezef van uwe verdoemelijkheid voor God : en deunt gij nog op eigen verdienden, of zoekt gij die? — wat zijt gij dan blind en dwaas! onverfchillig te zijn, of men Gods vloekvonnis tegen, of Gods genadevonnis voor zig, heeft! of men verdoemd of zalig zal worden! of wel, te waanen dat men verdiendelijk, regtvaardig, is bij God: en niet te weten, dat men is rondom fchuldig, geheel veroordeeld , en een verwezene ter helle! Ik bid u,
wees toch niet langer zoo verblind en onzinnig! Nu is het nog de welaangename tijd, de dag der zaligheid ! nu is 'er nog vergeving bij God voor u te vinden! maar, als gij buiten Christus, zonder aandeel
aan



den XXIII. Zondag. 91
aan zijne Borggeregtigheid, als verwerpers der vergevende genade in den vindenstijd , voor den regterftoel van God verfchijnen moet; dan ware het u beter, nooit geboren te zijn ! en na dezen
tijd is 'er geen tijd meer! En daarom, heden,
geeft u ootmoedig en dankbaar aan dien uitnemenden verlosfingsweg over: fielt al uw vertrouwen op den dood en de gehoorzaamheid van den Middelaar Gods en der menfchen, neemt in Hem de gepredikte en aangebodene genade der vergeving nederig en erkennend aan; en laat, laat u zoo met God verzoenen !! het zou anders wat te zeggen zijn, uit
genade te hebben kunnen zalig worden, en evenwel moedwillig in zijne zonden om te komen!!
Gij, geregtvaardigden door het bloed des Middelaars ! vernieuwt heden opregt uwe keuze, om
zoo, als arme en doodwaardige zondaren, in Christus , vergevinge te ontvangen : en onderfchrijft dien dierbren heilweg op nieuws ! Paulus taal zij, voor het aangezigt van Hem die u in Christus alles vergeven heeft, op nieuws de uwe : Gewisfelijk ik agt alle dingen fchade te zijn, op dat ik Christus moge gewinnen, en in Hem gevonden worde: niet hebbende mijne geregtigheid uit de wet, maar de regtvaar digheid die uit God in Christus is door het geloof! (Filipp. 3: 8, 9.) en legt, voor den genadethroon, alle eigengeregtigheid, en zelf de poging daar toe,
voor altoos af. Maar volgt nu ook denzelfden
weg van vrije en vergevende genade in Christus (leeds weder, in alle uwe zonden en fchulden: belijdt



52
Leerrede over
lijdt uwe overtredingen, neemt het verzoenend bloed van den Borg daar geduurig tegen aan : dan is God getrouw en regtvaardig, dat Hij ze u ver geve en u reinige van alle engeregtigheid. (ijoh. i: 8, 9.) Twijfelt nooit aan de goede uitkomst van dien weg, dien God zelve u gebaand heeft, en waar van gij zeiven het heilrijke hebt ondervonden: en maakt altoos ftaat op den rijkdom van genade die in God is, en dan ook, van alle die blijken van vergeving en gunfte Gods die gij ondervonden hebt, geeft 'er Hem alle <je eere van: uw roem zij alleen in God, en uwe nederige en dankbare vraag menigmaal, wie onderfcheid mij, en wat heb ik, dat ik niet uit genade ontvangen heb?
III. Een derde pligt, die in het bijzonder u raakt, geregtvaardigde Christenen ! is deze ; Gij moet die onfihatbare weldaad door een waardig gedrag beantwoorden, en nu, voldoet gij hier wel aan?
heerscht bij u beftendig een erkennend gevoel van de grootheid der genade, u bewezen; wat het te zeggen is, dat God u, fnoode en verdoemelijke zondaren, zoo ongehouden, zoo goedgunftig, in eenen eigenen Zoon, dien Hij daar toe niet gefpaard, maar in den dood overgegeven heeft, alles, alles heeft kwijtgefcholden; en geheel het handfehrift uwer fchulden uitgewischt , zonder dat gij eenen enkelen penning
hebt behoeven te betalen ? Heerscht bij u eene
dankbare liefde tot dien Borg, die, om uwent wille en in uwe plaats, daar toe den bitterden en fmadelijkften dood, en dat zoo volvaardig, heeft ondergaan?



den XXIII. Zondag. 93
gaan ? Heerscht bij u die levendige affchrik van
de zonde, die uwe regtvaardiging tot zulk een prijs, bij u verwekken en al uw leven onderhouden moest? Vindt gij eindelijk bij u, dat vrije leven eenes verlosten ter geregtigheid, die blijde en werkzame Godvrugt, die het gevolg en het kenmerk is der verzoening en ontzondiging? — Ach! hier zult gij veele ftoffe tot fchaamte en verootmoediging vinden ! Legt al die gebreken en te kort komingen op nieuws voor den genadethroon neder, en fmeekt 'er in het reinigend bloed des Middelaars vergeving
voor! en, benaarftigt u dan , om meer dier
groote en eeuwig verbeurde weldaad waardig te wandelen. Herdenkt meenigmaal met dankbare bewondering , wat God in dien weg aan uwe ziele gedaan heeft, wat zonden hij u al genadig heeft vergeven: welke gunflen Hij u onwaardigen federt al betoond heeft! en tot wat prijs! en waarom u? Hier
is eindeloze ftof van aanbidding! En nu, hebt
dan ook veel lief, dewijle u veel vergeven is! Hebt alles voor dien God over, die u niet deed naar uwe zonden: voor dien Borg, die voor u zijn bloed ten
beste had! En toont, in uw voorbeeld, voor
het oog van God en heel de wereld, dat een geregtvaardigd mensch een verbeterd en deugdzaam mensch is: eh dat de leere der regtvaardiging, aan het hart
kenbaar, der waare deugd bevorderlijk zij.
Christenen! de geest dezer eeuwe gelooft dit niet en durft het tegenfpreeken : geeft gij 'er, tot zijne be-
fcha-



94 Leerrede over
fchaming, de blijken van, en verheerlijkt zoo uwen Vader die in de hemelen is! IV. En, dan predikt u de leere der regtvaardiging
iv aar en en blijden troost in leven en fterven. .
Het zij dan zoo : gij hebt veele zonden : maar de Heere heeft alle uwe ongeregtigheden weggenomen. Gij maakt het geduurig weder verkeerd:
maar gij hebt een voorfpraak bij den Vader, en zijn bloed verzoent al die afwijkingen. ■ Daar is ontelbaar veel tegen u in te brengen: maar God is het
die u regtvaardigt, wie zal u verdoemen? Gij
moet eens fterven : maar de bitterheid des doods is
voor u geweken, gij moet voor Gods regter-
ftoel verfchijnen, en kunt niet één op duizend antwoorden; maar de Borg heeft voor u voldaan, en
genade zal uw vonnis wezen, de eeuwigheid
zal zig eens voor u openen, en gij zijt der verdoemenisfe waardig: maar daar is geene verdoemenisfe
voor u, en gij gaat dan in,het eeuwig leven.
Ziet daar, geregtvaardigden in Christus, uw zalig lot. Amen !
LEER-



LEERREDE
OVER DEN
XXV. ZONDAG.
Vrage 65—68.
Het voorname onderwerp dezer Afdeeling, de uiten inwendige hulpmiddelen ten gelove van God voor den mensch verordend, is een der gewigtigften in geheel de Godsdienstleere: inzonderheid voor ieder, wien het te doen is om een ander mensch, om zalig
te worden. Het leert hem, bij wien daar toe
de genade te zoeken : het vertoont hem de uitwendige middelen, die hem daar toe worden aanbevolen te gebruiken: het wijst hem vooral op die bewerking van zijn hart, die van boven moet komen, maar die hij ook, biddende, zeker zal ontvangen: het brengt hem eindelijk onder het oog, de inftellingen die J. C. in zijne Gemeente verordende, om het geloof een grooten trap van zekerheid en fterkte bij te zetten. — En geheel deze leere maakt den mensch, aan den eenen kant nederig en ootmoedig, en doet hem Gode alleen alle de eere zijner verandering ten goede, geven : maar teffens maakt zij hem ook werkzaam en
ijve-



96
Leerrede over
ijverig in het gebruik van de daar toe door God gefchonken' middelen. 1 In één woord, juist dat
maakt zij hem, wat hij zijn moet, om een egt en
gelukkig Christen te worden. Intusfchen is het
deze leere, voornamenlijk zoo als zij de inwendige werking van den Goddelijken Geest op de harten-der menfchen predikt, waar tegen zig de trotfche Wijsbegeerte dezer dagen met alle magt verzet, en die zij
als dwaasheid en dweeperij befpot. En dus
moeten wij ons zeiven daar tegen wapenen met de kragt der waarheid, met de eigen getuigenisfen van Gods onfeilbaar woord , en ons op goede gronden meer en meer in het egt Euangeliegeloof bevestigen; ten einde wij in eene eeuwe van ongeloof en tegen-
fpraak in de waarheid mogen ftaande blijven
omtrent een fr.uk, daar wij niet alleen zuiver over behooren te denken, maar dat wij bij eigen' bevinding aan onze harten moeten kennen, of wij vermogen niet in het Godsrijk in te gaan. ■ Ik
wenfche, M. V.! dat gi| uit opregte waarheidliefde, en vooral uit eène ernftige begeerte om toch den eenigen en veiligen weg der zaligheid te bewandelen,
de leere der H. S. • die wij u eenvoudig, zon-
eer eenige menfchelijke bijhangzelen, omtrent dit ge-
wigtig onderwerp zullen voordragen met aan-
dagt zult hooren, aan haar vasthouden , en dan den van God verordenden heilweg gehoorzaam volgen. — O! dan zullen wij de waarheid verdaan, en zij zal ons wijs maken ter zaligheid !
I. Wij



den XXV. Zondag.
97
h
Wij moeten dan op heden met u fpreeken over „ den oorfprongk en de verfterking van het regtvaar„ digend geloof in de harten der menfchen; en de „ uit- en inwendige middelen, daar toe van God
„ verordend." ■ Wij gaan hier, leergraag, ne-
derzitten aan de voeten van den hemelfchen Leermeester, en Gods eigen Euangelie raadplegen, wat het ons zegt van de 4 volgende bijzonderheden.
I. Wie de Werkmeester van het geloof zij in den mensch?
II. Welk het uitwendig middel zij, dat deze hier toe gebruikt ?
III. Wat hij daar en boven aan het hart van den mensch daar toe doet?
IV. Welke inftellingen 'er in het Christendom zijn verordend, om het geloof op te helderen en te verfterken ?
I. Beginnen wij met de eerfte : Wien de H. S. voor den Werkmeester van liet geloof in den mensch erkent ?
A. Zij fchrijft dat toe aan God het geloof,
fprak Paulus tot de Efeziërs, is Gods gave. (Ef. 1:
8.) Bijzonder erkent zij het, als het werk des
hemelfchen Vaders. Niemand, zegt Jefus, kan tot mij komen, ten zij dat de Vader die mij gezonden G heeft



j)3 Leerrede over
heeft hem trekke. Een iegelijk, die het van den Vader gehoord eri geleerd heeft, komt tot mij. (Joh.
6: 44. 45.) Geheel de verandering van den toe-
ftand der menfchen, bij het gelovig aanneemen van het Christendom, is van Hem: deColosfers moesten den Vader danken, die hen bekwaam gemaakt had om deel te hebben aan de erve der heiligen in het licht, die hen had getrokken uit de duifternis, en overgezet in het Koningrijk zijnes geliefden Zoons. (Col. 1: 12. 13.) (*; B. „ Deze Vader werkt daar toe in den mensch,
„ door den Heiligen Geest:' Paulus verklaarde,
denzelfden Geest des geloofs met zijne Corinthiërs te hebben, en uit dat geloof als Apostel het Euangelie
te verkondigen (2Cor. 4: 13.) Wil men hier
al door den Geest des geloofs niet verdaan den Geest die het geloof werkt, maar liever de gezindheid tot het geloof, den geloofszin: (fchoon ons de eerde opvatting beter behaagt , voornamenlijk uit vergelijking van 'deze taal met die wij 1 Cor. 2: 12. 13b. vinden, daar de Apostel met andere woorden het
zelfde zegt) dan bewijst evenwel de bede van
Pau-
(*) Verkeerdelijk zou uien hier voor bijbrengen (Joh, 6: 29.) Dit is het werk Gods, dat gij gelooft in Hem dien Hij gezonden heeft: immers, volgens het verband, betekent het werk Gods daar , dat voornaam werk, dat God den mensch beveelt te doen. (ziet 27. 28.) En zoo begrepen het ook de Joden, gelijk uit hun wederantwoord bleek. (vf. 30.)



den XXV. Zondag. 99
Paulus voor zijne Efeziërs zulk eene werking van den, II. Geest in den mensch ten gelove ontegenzeggelijk. (Ef. i: ió— 18.) Op dat zij de hope en de uitnemende erfenis des Christens meer en meer door het geloof mogten leeren kennen, gedagt hij hunner geduurig in den gebede, op dat de . . . Vader der heerlijkheid hun daar toe mogt geven den Geest der wijsheid en der openbaringe. De Geest der wijsheid en der openbaringe, is hier duidelijk de Geest, die den menfchen wijsheid geeft, en hun openbaart het geen zij nog niet wisten: bij gevolg, niet des menfchen geest of gezindheid , maar de Geest van God, van wien alleen wij de wijsheid enkennis ten gelove ontvangen. Voorts word de geheele verandering van den mensch, als hij een Christen word, die ook het geloof influit, aan den Geest van God toegefchreven. Zoo een word geboren uit water en
Geest. (Hi. 3: 5.) Zoo belooft God ook aan
de Joodfche natie, als Hij hun toezegt, ze eenmaal tot het geloof in den Mesfias te zullen brengen: Ik zal mijnen Geest geven in het binnenfle van u. (Ezech. 36: 27.) (*)
II.
(*j Hier komen egter de volgende plaatzen niet te pas. Gal. 5: 5. Die u dan den Geest verleent en kragten onder u werkt, doet hij dit uit de werken der wet, of uil
de predikatie des geloofs ? Daar word hier van den
Geest der buitengewoone wondergaven,niet van den Geest des geloofs, gefproken. Noch ook Gal. 5: 22. de vrugt
des Geestes is . . . gelove: ■ Dit geloof is daar eene
G 2 Chris-



200
Leerrede over
II. Zien wij nu, in de tweede plaats, welk hei uitwendig middel zij, dat God hier toe gebruikt?
A. „ Dit middel is het woord van God, en deszelfs prediking en gehoor." Paulus zegt hier
(Rom. 10: 14. ij.) hoe zullen zij in hem geloven , van weiken zij niet gehoord hebben? hoe zullen zij hooren, zonder die hun prediken? Zoo is dan het geloof uit het gehoor, en het gehoor door het woord
Gods. Dit bleek aan de onderfcheiden' Christen
gemeentens, die bij de prediking des Euangeliums ten gelove gebragt waren. —<■ Van de Colosfers getuigt Paulus; wij hebben van uw geloof in J. C. gehoord , aan de hope die u weggelegd is in de hemelen, van welke gij te voren gehoord hebt, door het woord des Euangeliums dat tot u gekomen is. (Col. 1:
4- 5-) Van die van Thesfalonika: God heeft u
verkoren tot zaligheid, door het geloof der waarheid, waartoe Hij u geroepen heeft door ons Euan-
gelium
Christelijke deugd, en betekent zoo veel als trouwe. Ook niet 1 Cor. 2: 10. daar Paulus zegt, God heeft het
ons geopenbaard door zijnen Geest. Hij fpreekt daar
van zijne Apostolifche verlichting omtrent de meest verborgen' Euangeliewaarheden. (zie vf. 7.)
Eindelijk niet de taal van Jefus tot zijne discipelen Joh. 14: 26. 27. Ik zal den Fader bidden, en hij zal u eenen anderen trooster (Leeraar) geven . . . namenlijk, den Geest der waarheid. En 16: 13. die zal u in alle waarheid leiden dat ziet op het zelfde onderwerp, en
raakt alleen de Apostelen.



den XXV. Zondag.
ioi
Hum. (aThesf. 2: 13. 14.) (*) Trouwens,
zoo had God eertijds reeds van het Euangeliewoord voorfpeld, gelijk de regen en de [neeuw van den hemel nederdaalt, en derwaards niet wederkeert; maar doorvogtigt de aarde, en maakt dat zij voortbrenge en uitfpruiie, en zaad geve den zaaijer, en brood den eeter, alzoo zal mijn woord, dat uit mijnen mond uitgaat, ook zijn: het zal niet ledig tot mij wederkeer en, maar het zal doen het geen dat mij behaagt, en het zal voorfpoedig zijn in het gene waar toe ik
het zende. (Jef. 55: 10, 11.) En in de
daad, niets is gefchikter om den mensch ten gelove dienstbaar te wezen, dan de inhoud en het voordel des Euangeliums — wat het zegt, is zoo getrouw
en aanneemenswaardig en het fpreekt zoo klaar,
zoo overreedend, zoo inneemend het is in allen opzigte gepast, om de harten te treffen en te bewegen het word daarom met rede van J. C. als
een goed zaad befchreven (Luk. 8: n.) gefchikt, om de harten der menfchen vrugtbaar te maken.
B. „ Tot dit woord van God moeten alle die uit„ wendige hulpmiddelen en gelegenheden betrokken „ worden , waar door het den mensch kenbaar
„ word, en kragtiger tot hem fpreekt." Denkt
hier, M. V. ! aan de openbare prediking van dat
woord,
(*) Hand. 10: 44. behoort hier egter niet: daar wij vinden, als Petrus nog (bij Cornelius) deze woorden fprak,
viel de H. Geest op allen die het woord hoorden daar
was de H. Geest, de Geest der wondergaven. (zie vf. aó.) O 3



io2 Leerrede over
woord, die gij geniet, aan de getrouwe Leeraars, Gods medearbeiders , u ten nutte (?. Cor. 3: 3. en 6: 1.) die u worden gefchonken, denkt aan den Bijbel, die gij in uwe eigene tale bezit, en in het eenzame zoo dikwijls kunt raadplegen als gij het zelf
maar begeert; denkt hier aan duizenden roep-
ftemmen, duizenden bijzondere wegen der Voorzieheid, die dat woord eene meer dan gemeene kragt
geeven om u te treffen; gij hebt eene god-
vrugtige opvoeding genoten! het gepast en ernftig onderwijs en de trouwe vermaningen van waardige ouders en leermeesters! hunner of andere uwer bekenden opwekkende voorbeelden hebt gij mogen aanfchouwen! Gij hebt een leerzamen omgang mogen
hebben met opregte Christenen! of, meer dan
eene affchrikkende en waarfchuuwende, of aanmoedigende gebeurenis, in de lotgevallen van anderen,
is ter uwer kennisfe gekomen! Gij zijt zelf in
omftandigheden geweest , die 11 tot God riepen! krankheden, tegenheden en rampen, deden u om Hem en de voorbereiding tot een beter leven denken! of zegeningen en verfchooningen, die u te beurte vielen, trokken u als zoo veele liefdekoorden tot zijnen dienst! yeele en verfcheiden' ontmoetingen, die u overkwamen , gaven u hier veelbeduidende wenken! Is het niet zoo, lieve vrienden! niemand
uwer kan bedaard zijnen weg overdenken, of hij vind zig door deze en diergelijke roepftemmen meenigrnaal tot Christus gewezen, hij kan zig duizend gefchikte en opwekkende gelegenheden erinneren , die hem ren
goe-



den XXV. Zondag. 103
goede leidden : en hij moet, erkennend, uitroepen: „ wat was 'er meer uitwendigs aan mijnen wijngaard „ te doen , dat 'er God niet aan gedaan heeft?"
III. Dan, dit alles is nog niet genoegzaam , om den mensch tot zijn pligt te bewegen. Zien wij, ten derden, wat God door zijn' Geest, daar en boven, aan het hart van den mensch doen moet, en doet, om hem ten gelove te brengen. Dat is hier de groote en gewigtige zaak, die het ongeloof dezer dagen miskent en lastert: hooren wij , wat het eeuwig
Euangelie, daar van zegt, en volgen wij dat!
Zien wij, op deszelfs getuigenis, dat zulk eene inwendige werking Gods op het hart van den mensch
allernoodzaaklijkst is dat zij waarlijk plaats
heeft —— van welk eenen aart zij is en welken haare eigenfchappen zijn?
A. Zien wij, voor eerst, „ wat de Schrift zegt „ van de noodzakelijkheid van zulk eene werking „ Gods op het hart van den mensch, zal hij ten ge„ love gebragt worden."
a. „ Zij verklaart zijne natuurlijke gefteldheid „ geheel onbekwaam, geheel ongeneigd , tot het ge,, loof dat God hem in het Euangelie gebied." .
Wij hebben Jefus zeiven bier reeds uitdrukkelijk hooren verklaren : Niemand kan tot mij komen, ten zij dat de Vader, die mij gezonden heeft, hem trekke. (Joh. 6: 44.) Paulus inzonderheid verzekert hier : De natuurlijke mensch begrijpt niet de dingen die des Geestes Gods zijn, (die de Heilige Geest openbaart en leert vf. 10. 12, 13.) want zij G 4 zijn



104 Leerrede over
zijn hem dwaasheid, en hij kan ze niet ver [laan, om dat zij geestelijk onder-fcheiden (beoordeeld moeten worden. (i Cor. 2: 14.) Wat is hier de natuurlijke mensch ? Is het „ een mensch, die niet
„ met de Goddelijke openbaring begunftigd is, en „ geen ander onderwijs heeft dan het licht der Rede?" Zeker niet! Paulus is thans bezig te fpreeken van de zulken, die nu met de prediking des Euangeliums begunftigd wierden. (zie vf. 13. en I. 23, 24.) Trouwens, hoe zouden zij den inhoud dier prediking, de dingen die de Geest den Apostelen leerde om ze anderen bekend te maken , voor dwaasheid hebben kunnen houden, indien zij daar van niet gehoord hadden? Zijn het dan „ volflagen dier-
,, lijke menfchen: die door een wellustig en zinnelijk ,, leven geheel verbeest zijn?" Ook niet ! daar is, geen fchijn, dat Paulus de zulken bedoelt ! In 't tegendeel, wat hij hier getuigt, zegt hij (1. 23.) met andere woorden, van Joden en Heidenen in 't gemeen: en zelfs van de Wijzen en Geleerden, de onderzoeklievende geesten, onder hen. (ibid. vf. 20. 27.) — Wat dan ? — wij behoeven naar geene uitlegging te zoeken; want een ander Apostel geeft ze ons in korte en duidelijke woorden op. Natuurlijke v.enfchen zijn de zulken, die den Geest niet hebben, (Jude vf. jo.) „ die zoo zijn, als de mensch thans ,, van natuure is, eer hij de bewerking des H. Gees-
tes ondervonden heeft." Wel nu , voor de
zulken, zegt Paulus, is de leer des Euangeliums onyerftaanbaar, zij is hun dwaasheid en ergernis, want
zij



den XXV. Zondag. 105
zij moet geestelijk , naar het onderwijs van den Geest, beoordeeld worden, en daar toe hebben zij
het vermogen niet. En dit is nu het geval van
alle menfchen : hier in ftaan zij allen gelijk. Hoe zouden zij dan die leere kunnen omhelzen ? Hoe zou het woord van God hun nuttig kunnen zijn ten gelove? Trouwens, het tegendeel bleek aan het
gevoelen van heel de wereld aangaande de kruisleere van Jefus, toen hij eerst wierd gepredikt. Den Joden was hij eene ergernis, den Grieken eene dwaasheid, (iCor. 1: 23.) En hoe hevig en onverzettelijk was de tegenftand van beiden tegen dat Euangelie ! Het fpreekt van zelve, dat de mensch
in dien toeftand zig niet kan fchikken tot het regt gebruik van Gods woord, en zoo tot het geloof, zig zeiven daar toe niet de vereischte gefteldheid des harten kan geven : want dat is juist het gene God in hem moet werken, gelijk wij aanftonds nader moeten
zien. Ook leert dit Jefus niet, wanneer hij,
fpreekende van de verfchillende uitwerkzelen van het gepredikt woord bij de menfchen , onder anderen zegt: dat in de goede aarde valt, zijn dezen, die het woord gehoord hebbende, het zelve in een eerlijk en goed hart bewaren , en in volstandigheid vrugten voortbrengen (Luk. 8: 15.); hij toont daar alleen aan, welk eene gefteldheid des hartentde mensch nodig heeft om voordeel met het woord te doen : maar, wie dat goed en eerlijk hart in hem werkt, en hem, die vrugten dragen doet, daar van fpreekt hij thans
niet. En, dringen wij de gelijkenis aan, is,
G 5 het



ie>6 Leerrede over
het dan niet de hand des landmans , die de aarde bereid?
b. „ Maar de H. S. verklaart ook , dat het „ woord op zig zelve ongenoegzaam is , om den
„ mensch ten gelove te bewerken." Jefus zegt
uitdrukkelijk, dat een mensch, om een egt en gelukkig lid van het Godsrijk te worden, door water en
Geest moet worden wedergeboren (Joh. 3: j.)
Paulus verklaart van den predikdienst van zig en Apollos in de gemeente te Corinthus. Ik heb geplant , Apollos heeft nat gemaakt, maar God heeft den wasdom gegeven- Zoo is dan noch hij die plant iet, noch hij die nat maakt iet, maar God (is alles) die den wasdom geeft. (1 Cor. 3: 6. 7.) (*) — — En (laat 'er ons dit mogen bijvoegen!) „ de onder„ vinding van alle eeuwen bevestigde dit, en doet „ het nog heden, tot veroordeeling en vernedering
„ van den mensch." ■ Hoe veelen genoten de
prediking van Christus en zijne Apostelen, die zoo duidelijk, zoo overtuigend, zoo trelFend was, geheel te vergeefsch! hce veelen genieten federt,
ge-
(*) Somtijds word nog voor deze waarheid bijgebragc 2 Kor. 3: 6. de letter dood, maar de geest maakt levendig , dan, ten onregte. De letter is daar de wet van
Mo fes, die ter dood verwijst. De geest, is of de
geest van de Christelijke leere, van de leere des N. Ver-
bonds, die ten leven roept en wekt, of, de H.Geest,
die den mensch een nieuw leven geeft, en ten eeuwigen leven leid.



den XXV. Zondag. ïoj
genieten nog, de ernftigfte en meest opwekkende genademiddelen, en blijven egter dezelfde ongelovige en ongehoorzame menfchen: wien, even als het oud Israël, het woord der prediking geen nut doet, wijl het in de hoorders met geen geloof verzeld is!
(H^br. 4: 2.) Ja, hoe is, bij dat woord,
zelfs de zigtbaarfte en treffendfte zamenloop van de wegen der Voorzienigheid met een mensch, zelfs de vereeniging van de kragtigfte roepfbmmen tot zijn pligt, en zijne ontmoetingen in zijn lot, meenigmaal nog niet genoegzaam om de blinde oogen te doen opengaan, en het harde hart te buigen!! O! welke allertreurUfb blijken daar van leveren deze dagen op !!!
Het is waar, hier tegen zouden kunnen fchijnen te ftrijden, eenige andere getuigenisfen der H. S., die het woord van God eene groote kragt op den mensch
toefchrijven: bij voorbeeld , de belofte van den
voorfpoed des Euangeliums (Jef, 55: 10, 11.) die wij ftraks aanhaalden. Verder, de taal van Paulus (Hebr. 4: 12.) het woord Gods is levendig en kragtig, en fcherper fnijdende dan eenig tweefnijdend zwaard, en gaat door tot de verdeelinge der ziele en des geestes en der famenvoegzelen en des mergs: en is een oordeeler der gedagten en der overleggingen des
harten van Jakobus (1: 18.) naar zijnen wille
heeft Hij ons gebaard door het woord der waarheid — van Petrus ( 1 Petr. 1: 23.) gij zijt wedergeboren... door het levendig en eeuwigblijvend woord van
God. Dan, die ftrijdigheid is ook maar enkel
fchijn-



SOS Leerrede over
Schijnbaar. De eerfte plaats gewaagt niet van eenige eigen' of inwendige kragt des woords, maar alleen
van den zegen , dien 'er God op geven zou.
Paulus fpreekt (Hefar. 4: 12.) alleen van het gezagvoerende en wezenlijke der Goddelijke bevelen en bedreigingen, 't geen het voorbeeld der Vaderen had vertoond, en die nog van dezelfde kragt waren: die ■even ftreng het hart en de gedagten zouden beoordeelen, en even zeker als weleer zouden vervuld
worden. Jakobus en Petrus vermelden het mid-:
del, waar door de nu gelovigen en geheiligden andere menfchen waren geworden : maar geven geenszins te kennen, dat dit alleen door eene eigene kragt van dat woord gefchied was.
E. „ Maar de Bijbel predikt ook duidelijk eene „ inwendige werking van God en zijnen Geest op „ het hart van den mensch, om hem ten gelpve te „ brengen; en bewijst daar mede ontegenfprekelijk „ het beflaan van zoo eene werking, boven en be,, halven het uitwendig hulpmiddel des woords." — Wanneer God de Joden belooft in het laatst der dagen, (bij het beter verbond door den Middelaar bewerkt, zie Hebr. 8: 6--13. en 10: 15—17.) tot de geloofsgehoorzaamheid aan den Mesfias te zullen brengen, zegt Hij daar van (Jer. 31: 33.) ik zal mijne wet in hun binnenfie geven, en ik zal die in hun hart (in hun verftand Hebr. 10: 16.) fchrijven: en (Ezech. 36: 26. 27.) ik zal u een nieuw hart geven, en ik zal eenen nieuwen geest geven in het hinnenfte van u: en ik zal het fteenen hart uit uw
vleesch



den XXV. Zondag. 109
vleesch wegnemen, en zal u een vleefchen kart geven. En ik zal mijnen geest geven in het binnenjle van u Wie daar geen inwendig werk van God aan het hart vind toegezegd, die doet, dunkt mij, deze duidelijke woorden het hoogst onregt, en fluit zijn' oogen moedwillig voor hun klaare en ieder in het oog vallende meening. En nu, wat de Joodfche natie eens tot het geloof in den Mesfias zal brengen , is het zelfde, dat 'er onzer aller harten toe moet verlichten, bewegen , vernieuwen, en heiligen : en bij gevolge is hier eene onwederfprekelijke aanwijzing van dat , wat God, behalven de gave van zijn woord, nog aan den mensch moet doen, om hem tot de Euangelifche geloofsgehoorzaamheid te leiden. Toen de Apostel Paulus voor zijne Efeziërs wenschte, onder anderen , dat Christus door het geloof in hunne harten mogt woonen: boog hij zijne kniën voor hun tot den Vader van den ïleere J. C. dat die hun wilde geven, met kragt verflerkt te worden door zijnen Geest in den inwendigen menfche (dat die door zijnen Geest hunne vernieuwde gezindheid wilde verfterken en bekragtigen, ook ten gelove) en nu — zouden het begin, en de voortgang des geloofs niet denzelfden oorfprongk hebben? Ef. 3: 14—-17.) (*)
C. Maar,
(*) De taal van Paulus (2Cor. 4: 6 ) God, die gezegd heeft dat het licht in de duiftervis zou fchijnen, heeft in onze harten gefcheencn , om te geven verlichting der kennis (tot de kennis) der heerlijkheid Gods in het aangezigt van J. C. (in J. C: om die zelf te kennen, en dus aan
ar>



iio Leerrede over
C. Maar, „ wat zegt de Bijbel nu van den aart „ dier werking? waar in zij eigenlijk befta , wat „ God door zijnen Geest aan een' mensch doet, „ dien Hij ten gelove bewerkt ? " —Dit moesten
wij nu in de derde plaats onderzoeken. Dan,
wie gevoelt hier niet zijn onvermogen , om zig 'sGeestes verborgen werk aan het menschlijk hart duidelijk voor te Hellen : en de waarheid van de taal des grooten Leeraars hier omtrent, de wind blaast waar heen hij wil, en gij hoort zijn geluid, maar gij weet niet van waar hij komt en waar hij heen gaat. Alzoo is een iegelijk (is het met een ieder) die uit den geest geboren is (gij merkt in hem wel de verfchijnzelen van die nieuwe geboorte, maar de inwendige werking van den geest, die hem zoo geheel veranderd heeft, bleef u verborgen, en die kan geen mensch waarneemen). Alles wat wij dan kunnen doen, is, met den Bijbel te fpreeken, en daar toe die benamingen naar te gaan, die hij aan dat Gods werk geeft. Op deze wijze zullen wij het ons
toch
anderen bekend te maken) : ziet zeker op de Apostelen, én de verlichting die zij als zoodanigen ontvangen hadden
in de verlosfingsleere vati J. C. en daarom haal ik
deze plaats niet als een algemeen en op ieder toepasfelijk bewijs aan %— doch egter ziet men 'er dit uit, dat die voorname Euangeliedienaars eene inwendige werking van God op hun hart hadden ondervonden, die hen nu in ftaat ftelde om het Euangelie zuiver en waardiglijk te verkondigen.



den XXV. Zondag.
itt
toch eenigermate kunnen vertegenwoordigen, en teffens voor verwarde en dwalende begrippen omtrent dat verheven ftuk bewaard blijven.
a. ,, De H. S. befchouwt die Goddelijke wer„ king als eene verlichting des verfiands, die het „ vatbaar maakt voor de regte kennisfe des Euange-
,, liums." Paulus bad voor zijne Efeziërs, dat
de Vader van den Heere J. C. hun mogt geven verlichte oogen des verfiands, tot de geloofskennis des
Euangeliums. (Ef. i: 17, 18.) Zoo verklaart
die zelfde Apostel de belofte Gods aan de Joden (Jer. 31: 33.) betrekkelijk het eenmaal aanneemen van den Meslias, en de leere en eifchen des Euangeliums, aldus ( Hebr. 10: 16.) ik zal mijne wetten in hun verjland fchrijven (ik zal in hunverftand daar daar van eene regte en levendige kennis verwekken). (*)
b. ,, Zij fpreekt ook van eene opening des harten, waar door het vatbaar word voor de kragt
„ der waarheid; waardoor die daar aandagt wekt,
„ ingang vind, en gevoel werkt." Zoo verhaalt
hij van zekere Lydia, welker hart de Heere onder
de
(*) Zoo hadden ook de Apostelen eene verlichtende werking van God op hun hart ondervonden : die hen bekwaam maakte tot hun Euangeliedienst, (aCor. 4: 6.) gelijk daar en tegen de God dezer eeuwe het ongelovig deel des menschdoms de zinnen had verblind, dat hen niet beftraalde de verlichting des Euangeliums ; zoo dat dk Euangelie voor hun bedekt bleef. ( vs. 3, 4 )



ÏI2
Leerrede over
de prediking van Paulus opende, dat zij agt name op het gene van hem gefproken wierd. (ongetwijfeld met toepasfmg van Paulus leere op haar zelve. (Hand. 16: 14.)
c. „ Zij gewaagt hier al verder van eene trek„ king van den mensch," (inde meermaals aangehaalde plaats Joh. 6: 44.) en deze trekking be-
ftaat, volgens het verband aldaar, in ,,'eene kragt„ dadige overreeding van het verftand, en neiging „ van den wil : zoo dat men uit overtuiging, en „ gaarne, met opoffering van alle zijne vooroordee„ len en wanbegrippen, tot Jefus komt , zoo als „ God hem ons predikt."
d. Nog belooft God, „ een nieuw hart en eenen „ nieuwen geest in 'smenfchen binnen/Ie te geven, „ het fieenen hart uit hem weg te neemen, en hem „ een vleefchen te geven: en zijne wetten te geven „ in zijn binnenfle:' (Ezech. 36: a6. en Jer. 31:
33-) Deze beloften, die wel in het bijzonder
de Joden raken, zoo als wij reeds zeiden , toonen toch, wat 'er aan den mensch moet gedaan worden, en met de daad gefchied, om hem tot de geloofsgehoorzaamheid des Euangeliums te brengen.
„ Zijn hart word hier toe geheel veranderd : in „ plaats van verhard en indrukkeloos te zijn, maakt „ God het gevoelig, waarheidlievend, heilbegeerig, ,, genegen om zijn wil te doen: ja die heerscht daar „ in, en word de regel van 's menfchen gedrag." — En ziet daar, waar toe God zijnen Geest in 's menfchen binnenfte geeft'. (Ezech. 36. 27.)
e. „ De-



den XXV. Zondag. 113
e. ,, Deze werking van God word ook meer„ malen in het Euangelie mede begrepen en ingeflo„ ten, wanneer 'er van de roeping der menfchen
„ gewag word gemaakt." 't Is waar, dit woord
roeping betekent ook fomtijds alleen, „ de uitwendi„ ge nodiging der menfchen tot het Christendom, „ door de prediking des Euangeliums" (Matth. 9:
13. en 22: 14.) ook wel, „ de Euangelifche
,, bevelen zei ven." (1 Thesf. 4: 7. 1 Petr. 2: 21.) — Meermalen egter is de hoogfte betekenis van dat v/oord, ,, de dadelijke toebrenging van den mensch „ tot de gemeenfchap en de voorregten der Christen,, heid, door het geloof:" en dan fluit het ook ., het werk van God daar toe aan zijn hart", als eene voorname bijzonderheid, in. Zoo komt het voor (Rom. 8: 30.) die Hij te voren verordineerd heeft, dezen heeft Hij ook geroepen. (iCor. 1: 9.) God is getrouw, door welken gij geroepen zijt tot de gemeenfchap zijnes Zoons. (2 Tim. 1: 9.) Hij heeft ons zalig gemaakt, en geroepen met eene heilige roeping. (1 Petr. 2: 9.) U uit de duijlemis geroepen tot zijn wonderbaar licht, (zie ook 1 Cor. 1: 2-6. Ef.
4: 1. enz.) Voor zoo verre nu dit woord op
dat Godswerk aan 'smenfchen hart ziet, geeft het te kennen, „ dat Hij zulk een kragtdadig, opwekkend, gevoel in hem werkt, dat de mensch zijne „ nodigende en bevelende ftem, en hoort, en ge„ hoorzaamt."
f. „ Ook word deze werking mede bevat, on-
„ der den'naam van levendigmaking" waarvan
H Pau-



ii4
Leerrede over
Paulus zegt (Ef. i: 5.) ook toen wij dood waren door de misdaden, heeft God ons levendig gemaakt met
Christus. Schoon dit woord aldaar anders zeer
gevoeglijk in den ruimden zin, van „de gelukkige „ ftaatswisfeling van eenen door de zonde in allen „ opzigte rampzalig geworden mensch, wanneer hij „ een waar Christen, word, " kan worden opgevat; egter behoort 'er dat Goddelijk werk in zijne ziele voorzeker mede toe, dat hem alleen tot het waare
Christendom brengen kan en dat befchriifc het
dan, als ,, eene kragtige verlevendiging en opwek,, king van die vermogens, die in den ftaat der zon„ de levenloos, onvatbaar, en werkeloos , waren „ geweest."
g. „ Eindelijk word 'er ook op deze werking „ van den Goddelijken Geest gedoeld, wanneer wi „ in het Euangelie gewag vinden gemaakt van
„ 's menfchen wedergeboorte door Hem." Dit
woord fchetst „ den zedelijk veranderden en verbe„ terden ftaat eenes menfchen, die een waar Chris,, ten word; zijn' overgang van het ongeloof tot „ het geloof, van de ondeugd tot de vreeze Gods: „ waar bij hij zig als een geheel ander mensch open-
„ baart" . (*) en dus fluit het ook het geloof
in. r— Daar van getuigde Jefus : zo iemand niet
we-
(*) Bij Mattheus (19: 18.) daar Jefus van zijne Apostelen getuigde, dat zij hem gevolgd waren in de wedergeboorte , betekent dat woord de nieuwe huishouding , het nu opgerigte Godsrijk.



den XXV. Zondag. 115
wedergeboren word, hij kan het Koningrijk Gods niet zien: zo iemand niet (weder) geboren word uit water en geen, hij kan in het Koningrijk Gods niet ingaan. (Joh. 3: 3. 5.) Hier zegt wedergeboren te worden door den Geest dan, ten aanzien des geloofs: „ dat hem Deze, ook ten dien opzigte, gantsch ,, nieuwe gevoelens en gezindheden inboezemt: zoo ,, dat hij dat nu met blijdfchap omhelst, wat hij te „ voren voor ergernis en dwaasheid hield; en zig „ dus, ook hier in, een geheel ander mensch ver„ toont." (vergel. Tit. 3: 5. en iPetr. 1: 23.)
Wanneer wij nu alle deze fpreekwijzen vereenigen, dan geven zij ons een genoegzaam licht in den aart' van het werk des Geestes in den mensch om hem te
brengen tot het Zaligmakend geloof: en wij
kunnen 'er dus, volgens de zuivere Bijbelleere van zeggen : „ Als de H. Geest een' mensch ten ge„ love bewerkt, dan — verlicht Hij zijn verftand, ,, zoo dat hij het Euangelie in zijne waarheid en zijn
„ aanbelang voor hem regt leert kennen. Hij
„ opent zijn hart, zoo dat hij vatbaar word voor de ,, waarheid, en aandagtig hoorende ook haar kragt
„ en gewigt voelt. Hij verandert het , zoo
,, dat het bewogen, waarheidlievend, heilbegeerig „ word. — Hij overreed en buigt het, tot de ge,, hoorzanmheid des geloofs. — Hij wekt het zoo „ kragtdadig op, dat het met de daad gehoorzaamt ,, en Gods wille doet. — Hij maakt dat deszelfs „ beftendige gezindheid. — Hij geeft het daar toe
„ alk nodige kragt, en werkzaamheid, en zoo
H 2 „ maakt



n6 Leerrede over
,, maakt Hij van den mensch een geheel nieuw „ fchepzel, ook ten aanzien des geloofs: die geheel „ anders denkt, en wil en doet dan te voren, toen „ hij nog in den ftaat des ongeloofs was."
D. Nu is 'er nog overig op te merken, „ welke „ eigenfchappen Gods woord aan deze werking des
Geestes toefchrijft ? " a. Volgens de leere der H. S. is zij, in haaren
„ eigen aart, voor ons onbegrijpelijk." Wij
hebben 'er Jefus reeds van hooren getuigen : de wind blaast waar heen hij wil, en gij hoort zijn geluid, maar gij weet niet van waar hij komt, en waar hij heen gaat: alzoo is (het met) een iegelijk die uit den Geest geboren is, (even weinig weet gij wat 'er in een mensch omgaat die door den Geest wedergeboren
word. foh. 3: 8.) In de daad, niet tegenftaan-
de alles wat wij 'er nu uit den woorde Gods van hebben bijgebragt, zoo kunnen wij 'er ons toch den eigenlijken aart, de wijze , het eerst begin , den voortgang niet regt duidelijk van voordellen — hoewel men daarom egter niet aan haare zekerheid mag twijfelen, even weinig als aan het beftaan van den wind, wiens geluid men hoort, wiens beweging men voelt, offchoon men zijn oorfprongk en zijne (trekking niet weet. Lieve vrienden ! wij begrijpen
niet, hoe onze eigen ziel op ons ligchaam werkt, hoe de menfchelijke zielen op elkander werken : en wij zouden egter begeeren, dat wij de Goddelijke werking op onzen geest volkomen bevatteden, eer wij 'er onze toeftemming aan zouden willen geven,
dat



den XXV. Zondag. 117
dat zij waariijk bedaat? wat dwaaze vermetelheid zou dat in ons , kortziende dof bewooners , wezen !!
b. „ Verder predikt de Bijbel haar, als vaneen eindeloze kragt; en dat in haar het hoogde Alver„ mogen van God op het luifterrijkst doordraait." — Hij vergelijkt haar bij het grootde wonderwerk, dat immer gebeurd is; bij de opwekking van eenen doo» den; bij de opwekking van den gedorven' Jefus. Paulus zegt, daar is eene uitnemende grootheid van Gods kragt in ons die geloven — naar de werking der (lerkte zijner magt, (die zelfde Almagt is daar aan te koste gelegd, en is daar in zigtbaar) die Hij gewrogt heeft in Christus, als Hij hem uit den doo-
den heeft opgewekt ! (Ef. 1: 1% ao.) (*)
Voorwaar, dit geeft ons de hoogde bevatting van het Godswerk, om den mensch een gelovig Christen te
maken of liever, wij moeten hier aanbiddend
uitroepen, „ Gods Alcnagt is ons ondoorgrondelijk!
,, God is groot, en wij begrijpen hem niet!"
Intusfchen gevoelen wij hier zoo levendig, aan de eene zijde, hoe het bij ons onmogelijk is het zaligmakend geloof in ons zeiven op te wekken
maar ook aan den anderen kant, dat, als Gods Geest in den mensch doorwetkt, niemand zijne
Al-
/
(*) Op eene andere plaats, daar van de Goddelijke verlichting der Apostelen tot hun Euangelie-werk, gefproken word, word |zij vergeleken bij de eerfte Schepping van het licht uit de duillernis. ( 2 Cor. 4: 6.)
H 3



ii3
Leerrede ever
Almagtige genadekragt kan wederftaan ! ! (*)
En ziet daar nu, een zuiver fchriftuurlijk begrip van een der gewigtigfte (lukken in geheel de Christelijke Geloofsleere: waar van dikwijls zoo verward en
verkeerd gedagt en gefproken word: Dat doet
egter onze Catechismus niet: zijn voordragt (vr. 65. en antw.) is hier naauwkeurig en Bijbelsch. — Gij ziet, hij verklaart, „ het geloof komt van den H-
Geest het uitwendig middel is de verkondt'
,, ging van het heilig Euangelie, — en inwendig, „ werkt hij het in onze harten!"
IV. Gaan wij nu over tot de vierde en laatfte hoofdzaak, die wij ons ter behandeling had Jen voorgelteld: en onderzoeken wij, ,, welke injlellingen 'er ,, in het Christendom zijn verordend, om het geloof ,, in den mensch klaarder te maken , en meerder
,, flerkte en vastigheid bij te zetten?" ■ die dan
ook de H. Geest daar toe gebruikt: gelijk de Catechismus (in het 65de antw.) zegt. — Zien wij hier, hoe veelen en welken die zijn? en wat wij van derzelver aart , oogmerk, en eigenfchappen moeten denken volgens de leere der H. S. ? en vergelijken
wij daar dan bij, wat 'er onze Catechismus van zegt, (vr. en antw. 66-68.) A.
(*) SteFanus zegt wel tot de Joden (Hand. 7: 51.) Gij weder ftaat altijd den II. Geest! gelijk uwe Vaders , ahoo ook gij ! Maar hij fpreekt daar van de uitwendige genademiddelen, die de H. Geest hun fchonk, de prediking van het Euangelie, die zij nu, gelijk hunne Vaderen die der Wet, genoten.



den XXV. Zondag. 119
A. ,, Welken en hoe veelen zijn die inftellingen, „ die 'er in het Christendom zijn verordend tot op„ heldering en verfterking des geloofs? en wat moe,, ten wij uit de H. S. van derzelver aart, oog„ merk, en eigenfchappen, opmaken? (*)
a. Oulings had Israël twee voorname plegtigheden, die, behalven haare burgerlijke betekenis en oogmerken, ook zagen op de vergevende en verbeterende genade, die God aan menfchen bewees, op haare behoudenis en hoogere gemeenfchap met God; en die den verlichten en gelovigen Israëliër daar van
af beeldzels en panden waren de befnijdenis der
zoontjes ten agtften dage, (Gen. 17: 1-12. Deut.
30: 6. 16. Rom. 4: u.) en het jaarlijksch
Paaschmaal (Exod. ra; Joh. 1: 29.) Doch,
toen Israël ophield een voor Jehova afgezonderd volk te wezen; en toen Hij, die het hoogfte doel was van deze fchaduwen, in het vleesch verfcheen, en met zijne olferhande de hoogfte betekende zaak dier plegtigheden had te weeg gebragt , waren zij onnodig
geworden, en wierden dus afgefchaft. Paulus
zei daarom tot deGalatiërs, van de eerfte plegtigheid:
ah
(*) Daar wij thans her refultaat van de Bijbelleere deswegens voorlopig moeten opgeven, en tot eenige Algemeene hoofdpunten brengen; is het hier de plaats niet, om deszelfs onderfcheiden getuigenisfen , gelijk anders,
vooraf ten grondfiage te leggen en te ontwikkelen; dat
moet en zal gefchieden, bij de behandeling van iedere infteliing in het bijzonder.
H 4



1 20
Leerrede over
ah gij u laat befnijden, is Christus u niet nut. (Ga!. 5: 2. 3. vergel. Hand. ij: 10.). En verklaarde van de tweede, ons Pafcha is voor ons gejlagt, namenlijk Christus. (1 Cor. 5: 7.)
In plaats derzelven heeft Jefus van Gods wege in zijne nieuwe gemeenfchap, het Christendom, wederom twee andere plegtigheden verordend; den H, Doop, na zijne opdanding : het H. Nagtmaal, des nagts voor zijnen dood, na het eindigen van den Paaschmaahijd. — De eerde, beftaat in de afwas-
fching van het ligchaam met zuiver water, de
andere, in het te famen eeten van in dokken gebroken brood, en het drinken van in eenen beker daar toe ingfcfchonken' wijn.
Meerdere en andere plegtigheden heeft Jefus niet ingevoerd: meerdere hebben 'er zijne Apostelen niet erkend en gevierd. ■ Zij fpreeken alleen, in hunne fchriften, van den Doop en het Avondmaal. Wij zijn allen tot een ligchaam gedoopt , en (bij het Avondmaal) tot eenen geest gedrenkt: is Paulus taal (iCor. 12: 13.) Deze (Jefus) is't, die gekomen is door het water (den Doop) en het bloed, (het Nagt^ maal: om, namenlijk, daar door van zijn Mesfias. fchap te getuigen) zegtjoannes (ijoh. 5: 6 )
In de daad, bij de verordening van dit klein getal van plegiigheden in zijnen Godsdienst , draalt de
hooge wijsheid des IodeUers door. De Joden
wareu, toen hij op aarde verfcheen, belast en beladen onder het ondragelijk juk der menigte Godsdienstplegtigheden , van ouds onder hen ingezet;
(Hand



den XXV. Zondag.
121
(Hand. 15: 10.) de Heidenen hadden een' afkeer van de Mofaifche inftellingen; en wanneer zij al tot het Christendom overgingen, bleven zij toch met
rede weigerig zig aan die te onderwerpen. Maar
deze wijze fchikking van Jefus, die in zijnen Godsdienst alleen deze twee eenvoudige en gemakkelijke plegtigheden, in plaats van die allen, voorfchreef; maakte dien Godsdienst daar door voor beiden aan-
neemenlijker. Ook leerde hij 'er de menfchen
tellens door, hunne harten meer tot het wezen van den Godsdienst te verheffen , . en God in geest en
waarheid te aanbidden. Wij zijn derhalven met
deze verordeningen van den Stigter der Christenheid hoogst te vrede, en juigchen die van harte toe.
b, ,, Even zoo zeer prijzen zig het oogmerk, ,, de aart, en de eigenschappen dezer inftellingen des ,, Christendoms aan."
1. ,, Het oogmerk dezer plegtigheden", bij de viering van den Christen Godsdienst gebruikelijk, is
geen ander, dan eenvoudig dit tweeledige.
1) Om de beloften van het Euangelie, (het nieuw Verbond, door Christus lijden en dood daargefteld) de beloften van vergevinge der zonden en reiniging des harten, met alle derzelver zalige gevolgen, (de voorwerpen van het geloof) op te helderen, door behulp der zinnen levendig voor den geest te brengen , en den mensch alzoo klaarder en duidelijker te
maken, en hem, die ze gelovig aanneemt
teffens ten zigtbaren onderpand, en ter vaste verzekering te ftrekken, van zijn aandeel aan, 'het genot H 5 van,



j£2 Leerrede over
van, deze weldaden, en van zijne gemeenfchap aan het Christendom, het Godsrijk door Christus op de wereld geftigt, en alle deszelfs voorregten : en alzoo, zijn geloof te verfterken, en alle zijne zwarigheden
en twijfelingen uit den weg te ruimen. Tot dit
oogmerk zijn zij gefchikt, betekenend, en kragtig gemaakt, door de inftelling van Jefus, in naam zijnes Vaders: die 'er deze betekenis aan gehegt, en ze daar toe heeft aanbevolen te vieren.
a. Hier uit is ,, de eigen aart dezer plegtig-
„ heden" zeer kenbaar. Zij beftaan in eene
nitwendige handelingh zij [hebben eene betekende zaak : en eene Goddelijke inftelling, die de eene aan de andere verbind. Verder zijn zij dan eigenlijk, de beeldfpraak van het Euangelie: zij zeggen het zelfde als dat, maar doen het onder prenten en beelden, die de zinnen treffen, en zij zijn teffens , voor den gelovigen, panden van zijn geluk in de gemeenfchap des Christendoms. (*)
3. En zoo laten zig „ haare eigenfchappen"
dan
(*) De verklaring van Paulus, die aangaande eene der oude plegtigheden , de befnijdenis, getuigt : Abraham heeft het teken der befnijdenis ontvangen tot een zegel der regtvaardigheid des geloofs, (Rom. 4: 11.) komt hier mede overeen, de befnijdenis was daar bij, de uitwendige handeling, of het teken. Zijne regtvaardigheid, zijn regt op Gods belofte, uit den gelove, de betekenis, en zijne befnijdenis ftrekte hem ten onder.
pand, ten zegel, daar voor.



den XXV. Zondag. 123
dan ook zeer ligtelijk bevatten. 1) Zij zijn zeer
eenvoudig. — Daar kan geene de minfte duifterheid en geheimzinnigheid in haar wezen; zelfs fpreeken zij nog veel klaarder dan het Euangelie zelve: en nooit is 'er een ongegronder naam aan gegeven, dan die van verborgenheden (*)• 2) Met dat al, zijn zij zeer
gepaste en kragtige middelen tot opheldering en verwerking des geloofs : boven het woord, fpreeken zij, niet alleen tot het oor, maar tot geheel het zinnelijk gevoel van den mensch. — Allergefchiktst zijn zij, om hem de Euangeliebeloften duidelijk te doen bevatten : om alle duifternis des verftands des
aangaande op te kbaren. Allergepast zijn zij,
om' de traagheid des harten ten gelove ter hulpe te komen, de twijfelingen te verbannen, de kragt van het ongeloof te verbreken, en den mensch volkomen
te doen hopen op de genade Gods. Het zijn
dan de meestgefchikte en de kragt igfte genademiddelen, die Goi ons kon bezorgen : en wij kunnen 'er den goeden Infteller niet genoeg voor danken , dat hij zoo veel voor het gdoof in zijne Kerke verordend heeft. 3) Het zijn ook zeer gefchikte gelegenheden voor de werking van den H. Geest in 's menfchen
(1) 1 Cor, 4: 1. daar Paulus zegt, a/zoo koude ons ie* der mensch ah .... uitdeelers der verborgenheden Gods;
worden die plegtigheden niet bedoeld. Daar befchoir-
wen zig de Apostelen als Predikers van die verborgen leere des Euangeliums, die te voren , de Heidenfche wereld althans, geheel onbekend was geweest, (zie iCor. 2: 7.) ,



124 Leerrede over
fchen hart. Om dan alles wat hij ondervind,
en ziet, en fmaakt, teffens bij de Hem des woords, aan hem levendig en kragtig te maken: om hem zoo tot een vast en erkennend geloofsvertrouwen op de genade Gods in J. C. te brengen.
B. Ziet daar de hoofdfom der Bijbelleere aaugaande deze plegtigheden van den Christen Godsdienst, die wij, bij de behandeling van iedere in het bijzonder nader zullen moeten ontwikkelen, om daar dan uit bevestigd te zien , wat wij nu voorlopig hebben aangemerkt. Er is nog overig, ,, het onderwijs van
„ den Catechismus bij dit gezegde te vergelijken.
„ (vr. en antw. 66-68.)" Dat is, in het we,
zenlijke der zaak, daar ook geheel mede overeenkomftig. i) Hij kent ook maar twee Christen pleg. tigheden, den H. Doop , en het H. Nagtmaal, (vr. en antw. 68.) en verwerpt met alle rede de bijvoegzelen der Roomfche Kerke, die derzelver getal met vijf in Gods woord niet gegronde gebruiken
vermeerderd 'heeft. 2) Hij bepaalt den aart en
de oogmerken dier plegtigheden, bij Goddelijke inftelling, zeer juist. (vr. en antw. 66. het zijn heilige, zigthare, tekenen en zegelen enz. als mede vr, en antw. 67. beiden het woord en de Sacramenten zijn daar heen gerigt enz. De Heilige Geest leert "ons in het Euangelie, en verzekert ons door de Sacramenten , dat onze volkomene zaligheid in de eenige offerhande van Christus ftaat, die voor ons aan het kruis gefchied is.) De Doop doet ons, bij de vraag, „ aan wien wij de vergeving en verbetering, met alle
„ der-



den XXV. Zondag. 125
derzelver zalige gevolgen, verfchuldigd zijn?"
daar van zelve om denken. En het Nagtmaal
wijst 'er ons regtftreeks op, en vertoont ons die, in zeer gepaste zinnebeelden: gelijk 'er dat ook het hefteend gedagtnismaal van is. 3) Dit alleen moet
ik nog opmerken: de Catechismus geeft deze inftel-
lingen den naam van Sacramenten. Wij kunnen
hem hier in niet berispen: want in zijnen tijd wierden zij van ieder een zoo genoemd, en nog is die
naam overal in gebruik. Intusfchen is dezelve
in den Bijbel niet gegrond, en het was beter dat zij dien nooit gedragen hadden. — Het latynsch woord Sacramentim is afkomftig van een werkwoord (fa-
crare) dat toewijden , toeheiligen , betekent.
Bij de Romeinen wierd het gebruikt van eene fomme gelds, die twee weddende partijen in eene heilige plaats als een pand wegleiden, die dan den winnenden te beurte viel. O ik wierd het gebezigd van den krijgseed, dien de krijgslieden voor hunne bevelhebbers moesten afleggen. In de 4de eeuwe voerde men (en , zoo gezegd word, de Kerkvader Tertulliaan, het eerst) dit woord in het Christendom in , en deed het beantwoorden aan het Griekfche pvs-jpiov, dat eene heilige verborgenheid te kennen geeft: met oogmerk, om den Christen Godsdienst aanzien te geven bij de Heidenen, die in den hunnen verfcheiden' geheime en geheimzinnige plegtigheden hadden, waar bij niemand dan de ingewijden wierden toegelaten. — Die verkeerde inschikkelijkheid, om de ongelovigen door zulke middelen te winnen, is van de verderfe-
lijkfte



12(5
Leerrede over
lijkfte gevolgen geweest, en heeft de eenvoudigfte in Hellingen, die naar haar' aart en oogmerk zelfs nog duidelijker moesten fpreeken dan het woord, in het gewaad van geheimvolle verborgenheden geftoken en daar duifternis doen zoeken, daar het enkel licht
was- Gelukkig , dat ons Kerkgenootfchap zig
grootendeels van die verkeerdheden heeft ontdaan; en dat ons kerboek in deze Afdeeling volgens de zuivere Bijbelleere fpreekt!
I t
Tragten wij nu een nuttig gebruik van het befchouwde te maken: en neemen wij daar toe de volgende lesfen en erinneringen, dat het ons aanbied, ernftig ter harte!
I. Wij moeten het geloof, en alle zedelijke verbetering van den mensch, aan God, aan zijnen Geest, alleen toefchrijven.
Deze eeuwe weigert dit te doen, en verheft de eigen' kragten van den mensch in het Godsdienftige, als genoegzaam, en meer dan genoegzaam, om zig zeiven te behouden, en de eere van zijne zaligheid te hebben. De thans zoo algemeen toegejuigchte Wijsbegeerte verklaart het geloven aan een werk van Gods Geest op het hart van den mensch, voor dweperij en onzin en kwam het, zelfs te midden
in ons Kerkgenootfchap maar niet in de manier, om het voor een blijk van een' goeden fmaak en eene gezonde denkwijze in den Godsdienst te houden, als
mea



den XXV. Zondag. 127
men gelooft en anderen inboezemt, „ dat het fchen„ ken der uitwendige genademiddelen, gepaard met een famenloop van zulke wegen der Voorzienig„ heid, waar door die eene buitengewoone kragt op ,, den mensch verkrijgen, alles is, wat 'er van Gods „ wege gedaan word, en behoeft gedaan te worden, „ om den mensch tot eenen egten Christen te vor„ men: " en voor het overige, al wat men daar en boven van eene inwendige werking op het hart moge ftellen , als overdreven en harfenfchimmig verwerpt ! Intusfchen, behalven de getuigenis-
fen van Gods woord, hebben wij het kragtigst bewijs voor de nu befchouwde leere, in de gefchiedenis van onzen tijd, in de tegenwoordige geitel iheid van het menschdom. Nooit waren de menfchen, over 't geheel, meer vervreemd van den waaren Godsdienst, van het opregt en levendig Christengeloof; nooit meer verwijderd van het egt Christendom, van waare reinheid van. hart en beginzelen, dan in deze dagen; waar in men zoo veel van verlichting, en menfchenwaarde, en menfchen kragten zwetst, en 'sGeestes werk verdonkert en tegenfpreekt ! En als dit zoo blijft, zal de gefchiedenis van het menschdom, telkens nog meer ontzettend door de rampzaligfte gevolgen, telkens nog meer vernederend door de laagfte fchenddaden , voortgaan te bewijzen; „ dat de „ mensch waarlijk zoo is als hem Gods woord be„ fchrijft, en dat hij alleen verlicht en verbeterd ,, kan worden door die Altnagtige genadekragt, „ buiten welke God zelf, die hem best kent, zijnen
„ ze-
/



128
Leerrede over
t „ zedelijken toeftand geheel hopeloos verklaart." Dat wij ons dan v M. V. ! aan het woord van God houden, dat niet liegen kan! dat wij ons onvermogen ten gelove en ter verbetering gaarne erkennen, ons deswegens diep verootmoedigen , en alle hoop om ons zei ven ten goede te fchikken geheel opgeven! dat wij Gods werk in den mensch alleen befchouwen als het eenig middel om ons beter en gelukkiger te maken! —- dat wij vast geloven, dat Gods Geest alleen ons tot Christus kan leiden, en dat de Vader alleen ons door zijnen Geest uit de duifternis kan trekken, en deel geven aan de erve der heiligen in het licht!
Opregte Christenen! erkent gij toch voor u zeiven van gantfcher harte deze, wel den mensch diep vernederende , maar niet te min zekere, en hem te geloven nodige, waarheden! -— zegt gaarne van uw geloof, hoe levendig, hoe vast het ook moge wezen: ,, het is niet uit mij, het is Gods gave! God is hier „ de Alpha en de Omega! zonder Hem , zonder de „ genade van zijnen Geest, was ik nog een ver,, blind, een ongelovig, een afkeerig mensch, ge,, lijk voorheen!" Dankt toch voor dat alvermogend Godswerk dat hier aan u is verheerlijkt! wat was 'er nodig om u tot Christus te brengen! wat heeft God veel aan uwe ziele gedaan! —— Schrijft nu ook al het goede dat gij in u zeiven ontdekt, van heeler harte, aan hem toe : en uw roem zij in den Heere! rookt nimmer aan ei¬
gen garen en netten, maar vraagt u zeiven meenig-
maal,



den XXV. Zondag. 12Ö
maal, „ wie onderfcheid mij, en wat is 'er, dat ik „ niet ontvangen heb?" een nederig Christen, die bij alle zijne vorderingen in het geloof en geestelijk leven met Paulus belijd, „ door genade alleen ben ,, ik wat ik ben!" is zulk een regtfchapen en beminnelijk Christen v!
II. Intusfchen moet ons dit gevoel niet werkeloos
maken, ■ het zou zeer verkeerd zijn, te denken,
„ het gebruik der genademiddelen is toch onnut, „ want het baat op zig zelve ten gelove niet : bij ,, gevolg kan ik dit nalaten, en moet alleen maar „ de werking desGeestes in mij geduldig afwagten?" want, zoo zoudt gij God beledigen, die u zulke gepaste middelen ten gelove inftdde, die'er het werk van zijn' Geest bij belooft te paaren, die ons tot de waarneeming dier middelen zoo ernltig roept: en u zeiven zoudt gij van de gelegenheden tot 'sGeestes
werk in u beroven. Wij moeten dus (en dit is
eene tweede les die ons het befchouwde inprent) bij de erkendtenis, dat alles van boven moet komen, teffens de uitwendige hulpmiddelen en gelegenheden ten gelove en ter zedelijke verbetering, naarftig en naar den wille Gods, van onze zijde gebruiken.
En dus is het lezen van Gods woord, en het bij* woonen van deszelfs openlijke prediking, onze duure
pligt. En dat behooren wij beide te doen.
1) Naarftig en gezet. Het is zoo Schandelijk¬
en fchadelijk, dat men met zijn huisgezin, dat men afzonderlijk, zoo weinig Gods woord leest! wat mist men daar door meenige opwekking, meenig bellier I ten



13° Leerrede over
ten goede; meenige gelegenheid waar onder het hart week zou worden voor God, en die mogelijk veel
goeds bij ons zou nalaten! Wat is het vooral
verkeerd en verderfelijk, dat de openbare Godsdienst zoo zeer verzuimd word ! Lieve vrienden! wier misdrijf dit in deze dagen meer dan te voren is geworden , getuigt het zelf! wordt gij 'er niet meer indrukkeloos, wordt gij 'er niet meer woest en verwilderd door? Gaat gij echter niet in het goede te rug, en met reuzenfchreeden in het kwaad voort? Ach! zig onder den Euangeliedienst gezet te laten vinden, geeft ons zoo veele gelegenheid om door een ernftig woord getroffen, terug gehouden, opgewekt , en verbeterd te worden! Hebt gij het zelf niet in vorige dagen ondervonden, toen de Godsdienst nog zwaar bij u woog, en 'sHeeren wooningen u nog geliefd
waren ? Daar en tegen, die dat verzuimt, hij
verzuimt zoo veel dat hem tot zegen kon Strekken, verzuimt welligt het uur der minne dat daar voor
hem lag! Laat dan toch, bid ik u, om uwes
zelfs wille, deze ongelukkige wangebruiken na, en hoort, zoo veel gij gelegenheid hebt, in uwe eigen' wooningen en in Gods huis, des Heeren roepftem!—• 2) Maar ook, ziet hoe gij hoort! zijt toch oplettend
bij het woord van God! Luifrert met aandagt
wat God u zegt, of u zeggen doet! bewaart zijne woorden in uw hart! denkt het gelezene en gehoorde
veelmaalen en ernftig na! 3) Leest en hoort
alles eenvoudig, zagtmoedig, zonder vooroordeelen ,
met een hart, genegen om Gods wil te doen !
Dan



den XXV. Zondag. 131
Dan ftaat het open voor alle goede indrukken, en de Geest vind 'er den gereeden toegang in. — 4) Vooral, doet het, met toepa<fing op u zeiven „ dat
,, raakt mij! dat zegt God van mij zelf! ik ben die „ man! — dat belooft Hij mij daar tegen in Ghris,, tus! — dat wil Hij nu dat ik doen zal, op dat ik „ het leven zou hebben!" Zoo tot zig zeiven te fpreeken, dat te bezeffen , onder Gods woord; is zoo gefehikt om door de kragt der waarheid getroffen te worden!
Verder, doe ook uw voordeel met alle de wenken en reepjlemmen, die God u geeft, in uwe opvoeding, in de vermaningen en voorbeelden van anderen , in het verkeer met Godvrugtigen, in het waar-
fchuwend of aanmoedigend lot uwer bekenden, ■
in uw eigen weg van voorfpoed of tegenheden, in al wat u leerzaams en veelbeduidends voor God en
uwen pligt ontmoet. Laat toch de Godsftem dan
niet onopgemerkt, onoverdagt , ongeraadpleegd,
vrugteloos, voorbijgaan! wat ligt 'er anders
eene zwaare fchuld voor uwe rekening!
Bedient u ook van de Bondzegelen , voor uwen
pligt. ■ Herdenkt dikwijls uwen Doop , en laat
toch niet na, de daar in afgebeelde belofte te omhelzen , den daar in opgeleiden pligt te betragten. —Neemt het H. Nagtmaal ijverig en gezet waar, als een kragtig genademiddel ten gJove, en verzuimt en verfmaadt het nooit,— maar viert het ook met eene heilige vreeze, en na eene ernflige voorbereiding van u zeiven: want bij dat nog niet te geloven eti te geI 2 hoor»



*3»
Leerrede over
hoorzaroen, is eene dubbele zonde! O! zorgt toch om dan de genade Gods ootmoedig aanteneemen, en door bet geloof tot Christus te komen!
Opregte Christenen! zoekt gij ook meer regt en ijverig te werken met de uitwendige genademiddelen, die u nog zoo rijkelijk worden toegedeeld: — Dankt daar toch voor, voor zulke heerlijke, gepaste, kragtige roepftemmen, als gij nog — en waarom gij?
waarom zoo lang ? waarom zoo veelen ? moogt
genieten! Agt toch die voorregten hoog, die
ons tot heden toe, wie weet nog hoe kort? ongestoord gelaten zijn! Dat bijzonder het woord
van God u dierbaar zij, en geduurig van u in het eenzame worde geraadpleegd ! Dankt God veel voor uwen kostelijken Bijbel, en hebt hem veel in handen ! Woont ook gaarne, gezet, voorbeeldig, en met leergraage, zagtmoedige, heilbegeerige harten, de openlijke prediking van dat woord bij! gij moogt die immers niet ligt agten, en 'sGeestes werk niet, buiten Gods verordende middelen , verwagten en zoeken! En wat hebt gij daar uit meenigen zegen weggedragen ! waarom zoudt gij die dan verfmaden ? Let ook op alle de wenken en roepftemmen , die u God op uwen bijzonderen weg geeft; en die ieder dag voor u'nieuw en leerzaam zijn! Ziet die tóch niet door onoplettendheid en traagheid des
harten voorbij! Dankt voor de Bondzegelen,
voor die gepaste en opwekkende inftellingen ter verfterking des geloofs! Zoekt 'er eenvoudig en Bijbelsch over te deuken, en 'er zoo me le te werken ! en
laat



den XXV. Zondag. 133
laat 'er u in het levendig geloof aan de genade Gods
in J. C.'door opbouwen en bevestigen! Laat
Woord en Rondzegelen beiden, u meer in de geloofs • kennis verlichten, in het geloofsvertrouwen befcragtigen, in het geloofsleven verfterken!
III. Intusfchen is het gebruik der uitwendige genademiddelen niet genoeg : Wij moeten (en dit is eere derde les) daar bij teffens ernftig bidden om de inwendige werking van den H. Geest op onze harten, ten gelove en ter verbetering — en dit dan velgen en gehoorzamen.
M. W. V. op dat Geestes werk aan het hart van
den mensch, komt het voor ons aan genieten
wij dat, dan is het Euangelie, dan zijn de Bondze* gelen, ons eene kragt Gods tot zaligheid door het
geloof. Maar misfen wij het, dan doet ons het
woord geen nut, de heilige inftellingen zelf van onzen Godsdienst laten ons ledig , en wij blijven dezelfde, blinde, ongelovige, afkeerige, booze menfchen! Hoe nodig is het dan, dat wij daarom
veel en ernftig aanhouden , dat onze bede zij: ,, Geest van God! werk toch het geloof in ons, ,, kom ons ongeloof ter hulpe ! maak .dit genade„ middel toch levendig en kragtig voor onze ziele! „ doe toch de waarheid tot ons hart doordringen, ,, en laat zij daar vrugt doen ! maak ons toch nieu-
,, we fchepzelen in Christus!" De Heer Jefus
heeft hier gezegd, dat het opregt, kinderlijk, vertrouwelijk gebed om den H. Geest, van den hemelfchen Vader nooit word afgewezen. Biddet! (fprak
13 vm



134- Leerrede over
Hij) en u zal gegeven worden; zoekt, en gij zult vinden; klopt, en u zal worden open gedaan! Hij beriep zig op ons vaderlijk gevoel, op onze vaderlijke behandeling van onze eigen' kinderen; dat wij immers niet in ftaat zouden zijn ons kind, als het om brood vroeg, eenen (leen, als het om visch bad, eene flange , in de hand te fteeken : en dan verzekerde hij zoo fchoon en zoo overtuigend, indien gij dan, die boos zijt, weet, uwen kinderen goede gaven te geven, hoe veel te meer zal de hemelfche Vader (die goed is) den Heiligen Geest geven den genen, die Hem bidden? (Luk. n: 9-13.)- Wel nu, dan kunnen wij immers vast verzekerd zijn van verhooring, zo wij daarom geduurig en ernftig fmeeken? — Dien eenvoudigen weg moet gij bewandelen: en zoo onmagtig , zoo geesteloos en levenloos gij zijt, u aan zijn genadewerk geduurig opdragen ; zonder u zeiven door ongepaste en ontmoedigende bedenkingen
van het bidden te laten afhouden uw zoeken
zal dan niet vergeefch zijn !
Maar dan moet ik u ook dit zeggen: ondervindt gij 'sGeestes werk aan uw hart; krijgt gij indrukken, gevoel van de kragt der waarheid, droefheid over uwe zonden, en uwen verloren ftaat, begeerte naar Christus, lust tot verbetering: O!
bluscht dan den Geest niet uit ! wederftaat hem dan niet ! verzondigt , verijdelt dat gevoel dan niet! brengt het voor den Geest zei ven , die u bewerkt: bidt Hem, dat Hij nu uw hart doordringe, dat Hij die indrukken beware en bevestige , zijn werk aan u
vol-



den XXV. Zondag. 135
volkomen make! — en rust niet, voor dat gij daar mede tot Christus zijt gekomen, en wedergeborene menfchen geworden*.
Waart Christenen ! — gij weet, dat uw geloof en geloofsleven, en deszelfs bewaring en kragt, geheel en eeniglijk van 'sGeestes werk in u afhangen:
en dat gij zonder Hem niets kunt doen. Volgt
gij dan dien zelfden weg — bidt veel om zijn licht en zijne kragt, bij al het ongeloof, al het zwakke en verkeerde, dat gij nog in u zeiven ontdekt — en word u gegeven, door Hem verlicht, bewogen, opgewekt te worden; zet dan het goede werk van uwe zijde voort, op dat het de regte vrugten in u voortbrenge: en bedroeft toch nimmer den Geest van God die in u woont!
IV. Op dien voet (en dit zij onze ftot-erinnering ) ix deze leere voor den heilbegeerigen, voor den Christen , eene zeer troostrijke leere. Nu weet hij:
wat bij den mensch onmogelijk is, het zalig worden, dat is mogelijk bij God ! — Nu is hem bekend , bij wien hij daar toe de genade des geloofs en een nieuw hart kan ontvangen. Nu weet hij den weg, waar
op hij die met zekerheid kan verwagten het zij
dan zoo! hij zij verduilTerd in het verftand, verdwaasd en afkeerig van hart, geheel ongefchikt ten gelove, en buiten ftaat , zig zeiven anders en beter te maken! Daar voor geeft hem God — niet alleen zijn woord en duizend roepïïemmen, om hem te onderrigten en tot betere gedagten te brengen — maar ook zijn' eigen' Geest in het hart, om zijn I 4 ver-



ij6 | Leerrede over
verftand te verlichten, zijn' wil te buigen, zijne ongezindheid weg te neemen, en het werk des geloofs in hem met kragt te werken, — en waar hij niets is en niets vermag, daar is hem God alles en in allen! — En in dat, wat deze door zijnen Geest aan hem zoo kragtdadig heeft begonnen, heeft hij teffens een vast onderpand, dat Hij het ook aan hem zal voleindigen ! En dit weet hij verder, die door den Geest geleid word , is een kind van God, is zijn erfgenaam, is een mede-erfgenaam met Christus, en eenmaal een volmaakt en zalig hemelling !
A M E Nï
AAN-



AA NHANGZEL.
De zedelijke verbetering (de bekeering) van den mensch , mede een werk van Gods Geest, in zijn hart.
I Iet Euangelisch denkbeeld van de bekeering des menfchen, is, dat zij befta in „ de verandering van „ gezindheden en van leven , in een' mensch, die „ ui: den ftaat van verblinding , ongeloof, onge„ hnorzaamheid, en ondeugd , tot den ftaat van „ Euangelifche geloofsgehoorzaamheid overgaat" — en zoo bevat zij ook het geloof in J. C. en is daar mede op het naauwst verbonden : ja geloof en bekeering is in het N. T. één en het zelfde, en maakt één geheel uit: gelijk ook de vergevinge der zonden , en alle derzelver gezegende gevolgen, in één woord, heel de zaligheid van den mensch, zoo wel aan zijne bekeering als aan zijn geloof, word vastgehegt. (*)
Het dunkt mij dus niet ongepast, na het fchriftmatig betoog , dat het geloof door den H. Geest in 'smenfchen hart ge-werkt word, dit zelfde, ook van zijne bekeering tot de Euangelifche deugd, uit den
Bijbel te bevestigen om zoo te toonen, dat
ge-
(*) Bij de behandeling der 33de Afdeeling van dea Catechismus zal dit duidelijk blijken.
I 5



143
AANHANGZEL.
niet , als 'er dit niet de meening van is.
B. „ Verder zien wij door de G odvrugtigen onder „ den ouden dag, behalven de weldaad des woords „ die zij genoten, zulk eene inwendige bewerking „ van hun hart, ter hunner verlichting , reiniging,
„ en verbetering, van hunnen God begeerd."
David, door de zonde verlaagd en bezoedeld, bid zoo ernftig (Pfalm 51: 12.) Schep mij een rein hart, 0 God! en vernieuw in het binnenfie van mij eenen vasten geest, (geef mij nieuwe, reine, en vaste gezindheden ten goede) Schoon begiftigd met het
woord van God , fchoon vol gevoel van deszelfs klaarheid en gefchiktheid ter beftiering en verbetering van den mensch; fmeekt hij egter nog daar en boven , voor zijn verftand en hart : Leid mij in uwe waarheid en leer mij, (Pfalm 25: 5.) Vereenig mijn hart tot de vreeze van uwen naam, (maak mijne gezindheid daar toe geheel opregt en volkomen. Pfalm 86: 11.) Geef mij het verfiand, en ik zal uwe wet onderhouden, ja ik zal ze onderhouden met gantfther harte! Neig mijn hart tut uwe getuigenis/en! maak mij ver Handig, op dat ik uwe geboden leere! maak mij levendig naar uwe goedertierenheid, dan zal ik het getuigenis uwes monds onderhouden! (Pfalm 119: 34- 3<5- 73- 88.) — Behoeven wij wel veele woorden, om ons zei ven te overtuigen, dat David hier eene werking van God in zijne ziele verzogt, waar door hij overeenkomftig dar woord zou denken , willen, en leven? Het is waar, zoo als wij
reeds zeiden ; hij fchrijft dat zelfde woord eene eigen'



AANHANGZEL.
•T43
gen' gefchiktheid ter verlichting en verbetering des
menfchen toe: Zoo zegt hij (Pfalm 19: 8.) De
wet des Heeren is volmaakt, bekeerende ( verkwikkende) de ziele: het getuigenis des Heeren is gewis, den Jlegten wijsheid gevende: en (119: 130.) de opening uwer woorden geeft licht, den Jlegten verflan-
dig makende. Maar zoo prijst hij alleen deszelfs
gepastheid en waarde aan, als een middel tot verlichting en verbetering (zie Pfalm 19: 12a.) terwijl zijne gebeden om eene inwendige bewerking van zijn hart daar bij, duidelijk aantoonen, dat hij het met dat al daar voor hield, dat door die alleen het woord hem met de daad tot verlichting en reiniging dienstbaar kon wezen.
C. „ In de fchriften des N. T. zien wij duidelijk „ van zulk een Godswerk in het hart van den mensch
,, gewag gemaakt : en dat, als de oorzaak van
,, alle verbeterde gezindheden en daden van den tot ,, het Christendom bekeerden mensch , befchre,, ven." Paulus verklaart zijne Filippiërs, aangaande het uitwerken hunner zaligheid , dat God daar toe in hun werkte, beiden het willen en werken,
naar zijn welbehagen. (Fil. 2: 13. 14.) Hij
getuigt van de Christenen te Rome , dat de liefde Gods in hunne harten was uitgeflort, door den H.
Geest die hun gegeven was. ( Rom. 5: 5.) Hij
bad voor zijne Efeziërs, dat de Vader van den Heere J. C. hen met kragt wilde verfterken door zijner. Geest in den inwendigen mensch: ook, op dat zij in de liefde (tot God in Christus) geworteld en gegrond



144 AANHANGZEL.
grond mogten worden. (Efez. 3: 16, 17.) -- Voor de Hebreeuwfche Christenen wenschte hij , dat de God des vredes hen mogt volmaken in allen goeden werke, op dat zij zijnen wil mogten doen, in hun werkende het geen voor hem welbehagelijk was,
(Hebr. 13: 21.) 0;n nu van andere plaatzen,
die van dit inwendig werk min bepaaldelijk fpreeken, doch het egter ook zekerlijk bedoelen , niet te gewagen, (b. v. Rom. 14: 17. en 15: 13. 2Cor. 3: 18. Gal. 5: 22. Filipp. 1: 6. 1 Thesf. 3: 15. 4: 9. en 5: 13, 2 Thesf. 3: 5. ïPetr. 5: 10. ijoh. 3: 24. en 4: 13-)
111. ,, Maar, wat zegt nu de Bijbel van den aart
„ dezer inwendige bewerking? waar in beftaat
„ zij? wat doet God eigenlijk, door zijnen Geest, ,, ter zedelijke verbetering van het hart van den „ mensch?" Wij moeten hier de reeds meermalen (Zond. 25.) gedagte taal van onzen grooten Meester J. C. overneemen (Joh. 3: 8. de wind blaast waar heen hij wil enz.) en onze onkunde omtrent den eigenlijken aan, herbegin, den voortgang', van
die inwendige werking nederig belijden egter,
door Gods woord zelf voorgelicht, en deszelfs eigen' reeds bijgebragie uitdrukkingen gebruikende en te famen voegende, kunnen wij 'er toch het volgende van zeggen, zonder gevaar van mis te tasten:
A. „ Die bewerking verlicht het verftand van den
„ mensch." Zij ontdekt de oogen der ziele:
zij leid den mensch in de waarheid en leert hem : zij geeft hem het verftand, om Gods bevelen regt
te



AANHANGZEL.
'15
te kennen en te beoordeelen, ook met betrekking tot zig zeiven; om hunne waarde en hun aanbelang ook voor zig te bezeffen.
B. „ Zij verandert en verbetert den wil en de
„ gezindheden van den mensch." Zij ontneemt
hem het fteenen, het verhard en ongevoelig harte, en geeft hem een vleefchen, een bewogen en gevoelig hart, in de plaatze : zoo dat het woord daar in doordringt en goede indrukken verwekt. Zij neigt
dat tot Gods getuigenisfen: geeft hem lust, en werkt
den wil in hem, om daar aart te gehoorzamen.
Zij fchrijft Gods wet in het hart, zoo dat die daar heerscht en gebied, en heelden 'mensch beftiert: zij geeft zijne vreeze in de ziele, zoo dat de mensch met de daad God dient, en zijne zaligheid daar door uitwerkt. Zij ftort de liefde Gods, als het meest
vermogend beginzel van eene ijverige en werkzame deugd, in zijn hart uit; waar door hem Gods geboden niet zwaar vallen, maar zijn lust en leven worden. Op deze wijze word een nieuw en rein
hart, een nieuwe en vaste geest, eene geheel verbeterde, eene goede, heilige, en vaste gezindheid tot de reine vreeze des Heeren , in hem verwekt.
C. ,, Die werking eindelijk bewaart, bevestigt, ,, en verkerkt die goede gezindheden : en maakt ze „ geduurig meer volkomen, meer levendig en krag„ tig, tot het willen en werken van alles goeds." — Zij verfterkt den inwendigen mensch , het nieuwe
en betere beginzel, in hem met kragt. Zij ver-
eenigt het hart meer en meer met de waare godvrugt:
K den



14.6 A A N II A N G Z E L.
den lust daar toe, de gevoelens daar van: en
volmaakt , verheft , verëdelt , en bekwaamt den reeds verbeterden, telkens in hooger trap, tot het
doen van alle goed en Gode welbehagelijk werk,
En zoo word het goede, dEt God in hem begonnen heeft, allengs meer voltooid en voleindigd: en hij
komt Gods beeld van dage te dage meer nabij.
Zoo vertoont hij zig, als een wedergeboren mensch, als een nieuw fchepzel, van het welk men getuigen moet, ,, het oude is in hem voorbij gegaan, ziet! ,, het is alles nieuw geworden ! "
Ziet daar, hoe wij , al hoe zeer het eigenlijke daar van onze bevatting te boven gaat, egter vrij duidelijk en gezond over het bekeeringswerk in den mensch , zoo verre het van God voortkomt, kunnen denken en fpreeken!
IV. ,, Wat nu de eigenfchappen van dat Gods-
„ werk betreft." De Schrift, gelijk wij ons
daar even erinnerden, ontzegt 'er ons het juist begrip van,- en verklaart den eigenlijken aart deszelfs voor
ons onnagaanbaar. (Joh, 3: 5.) En voorts be-
fchouwt zij het, als getuigenis dragende van een oneindig alvermogen in den Bewerker. Zij vergelijkt het bij de fchepping van den mensch : en noemt hem, wegens dat, Gods maakzel, in Christus tot goede werken'(op nieuws) gefchapen (Ef. 2: 10.) Zij bevat het mede, onder het denkbeeld van een levendigmaking uit den dooden. (vs. 5,) Benamingen, in de daad, die dat Go.lswerk tekenen, als verre verheven boven de kragten van den zedelijk bedorven'
en



AANHANGZEL.
i47
en door de misdaden in allen opzigte dooden mensch, en boven alle deszelfs eigen' pogingen tot zijne verbetering; en die dat van geheel ons zalig worden, bevestigen, wat 'er de opperfte Leeraar zelve van verklaarde: Bij de menfchen is dat onmogelijk, maar hij God zijn alle dingen mogelijk! (Matth. 19: 25> 26.)
EINDE.



Bij voegzels, en verbeteringen van Drukfeilen.
Op pag. 50 rog. 6. ftaat, met geest en aandagt, lees met
gezetten aandagt,
I 58 reg. 4- vs. 19. lees vs. 39.
.—, 65 voeg bij de aanmerking onder aan de bladzijde, nog het volgende, als mede het formulier van het H. .Nagrmaal, daar het]opgeeft, hoe wij bij dien
maaltijd aan J. C. zullen gedenken,
dan moeten wrj, zegt het, „ gantfchelijk „ in onze harten .vertrouwen, dat onze
„ Heere J. C den toorn Gods
„ van den beginne zijner menschwordiug „ tot het einde zijnes levens op aarde voor ,, voor ons gedragen , en alle gehoorzaam' „ heid der Goddelijke wet en geregtigheid „ voor ons vervuld heeft: voornamen/ijk, „ toen hem de last onzer zonden en des ,, toorns Gods het bloedig zweet in den ,, hof heeft uitgedrukt enz.
* 66 rcg. 2 (laat en dus lees maar ook
* reg. 6 de hoogfte kragt en waarde bij
lees ten nutte van anderen de hoogfte kragt en waarde bij
. 69 reg. 14 de fchuld lees het ftrafvonnis
114 in de noot ftaat 19: 18- lees 19: 28.
. np reg. 10 ftaat haare lees hunne
1 131 reg. 11 doe lees doet
I44 reg. 1 Agter (Efez. 3: 16, 17. ) dit nog
te voegen, En hij wijst hen uitdrukkelijk op de kragt die in der. Christen werkt, om hem tot alles goeds bekwaam te maken, (vs. 20.)
NB De 2 misfteiliugen, met (*) een ftarretje getekend, moeten vooral verbeterd worden, om aldaar den zin van het geheel wel te vatten.