MAATSCH.
T. B. D.
GENEESK.






1 N T R E E-
GEDAAN TE ARNHEM
DEN xxxi. MAART mdcclxxxvih.
TER AANVAARDING VAN DEN POST,
ALS
jlNATOUUE, CHIRURG1JE & slRTIS // OBSTETRICIAE
LECTOR,
DOOR
L I D
VAN DE
HOLLANDSCHE MAATSCHAPPY DER WETENSCHAPPEN TE HAARLEM,- VAN HET PROVINCIALE UTRECHTSCHE GENOOTSCHAP VAN KUNSTEN EN WETENSCHAPPEN, VAN DE HAAGSC.HE CORRESPONDENTIE SOCIËTEIT— EN VAN DE MAATSCHAPPY FEL IX ME RIT IS TE AMSTERDAM.
Te ARNHEM, By WILLEM ALBERT van GOOR-, ordinavis Stads Drukker, 178 8.






VOORBERICHT
AAN DEN
Ju E Z E R»
JL/e oorzaak van het laten drukken, en uitgeven dezer Redenvoering (V w/£ voornemens was") is de opvolging van het verzoek ^ Magistraat */<?.s<?r Jaz*/, welke, dezelve met genoegen aangehoord hebbende , my op z%lk eene vereerende wyze daartoe aangezocht heeft, dat ik niet, zonder tevens den Loffpreker van my zeiven te worden 3 in een ver/lag daarvan treden mag,
Ie vergeefs zal men in deze, bladeren eene diepe geleerdheid of oorfpronkelyke ontdekkingen zoeken: voor dorre, gehoor-kwetfende en onaangename woorden heb ik my, zoo veel mogelyk , gewacht, en al V gene de nuttigheid, noodzakelykheid en luider der Genees-en Heelkunft ten toon kon fpr-eiden,



, i VOORBERICHT.
den, zorgvuldig byeengezameld, en daartoe met de befte Schry vers geraadpleegd, en van hunne handleidingen gebruik gemaakt eene vryheid, welke by zulk eene gelegenheid aan my geoorloofd toefcheenl
Ontvang dan deze Intree-Redenvoering , met dat genoegen, waarmede dezelve opgefteld, uitgefproken en aangehoord is , en houd fteeds in het oog, dat het groot oogmerk der zelve geweeft is de aanmoediging, opkweeking, en bevordering dier aangelegen* en edele Wetenfchap en Kunft, welke ik boven alles beminne, en altóós poogen zal te helpen bevorderen, uitbreiden en dienjïbaar te zyn.
Wel



Wel Edele Groot Achtbare
Heeren Burgemeesteren , Schepenen, en Raden dezer Stad; onze geëerbiedigde Overheden ; mitsgaders derzelver ministers !
Vergaderde Toehoorderen van
onderscheidene rangen, en byzondere betrekkingen , of geleerdheid ; welke my met uwe tegenwoordigheid vereert, en aan deze plaats, van hier of elders, zamen gevloeid zyt !
Waarde en beminde Kunst - en Stadgenooten !
T er beantwoording aan de begeerte van U Wel Edele Groot Achtbare Heeren, om met eene openbaare Redenvoering, mynen Poll, als Ontleed- He el-en Vroedkundig Voorleezer, te aanvaarden; heb ik voor A dit



dit uur, ter verhandeling eene zoodanige ftoffe uitgekozen , als my toefcheen meelt overeenkomftig te zyn met den aard der zaken, welke my door U Wel Ed. Groot Achtbaren opgedragen en aanbetrouwd zyn, in verwagting, in hope, dat myne taak tot genoegen voleindigd zal worden.
Dan! hoe word ik getroffen door eene onverwagte ontmoeting van zoo vele aanzienelyke en geleerde Toehoorders aan deze plaats! welke de verdienften van eenen Redenaar, zoo juift en Op den rechten prys, weten te waardeeren ; en hoe fchroom ik een begin te maken met myne voorlezing! daar myn ontwerp eenen veel kundiger en welfprekender Redenaar, (ten einde de kjefche ooren van zulk eene aanzienelyke Vergadering niet te kwetfen) verdiende.
Ondertusfchcn, Wel Edele Groot Achtbare Heeren! Waarde Toehoorders! het genoegen van my hier beroepen , en tot deze plechtigheid opgeklommen te zien, meen ik, (zo ik my niet be-
driege) op uw gelaat te kunnen lezen. 6 ^ Dit



#[3 ]*
Dit bemoedigt en verftout my zoo, dat ik niet langer aarfele eenen aanvang te maken, daar ik my vooraf vleijen durve, dat gylieden myne gebreken heufchelyk opnemen en verfchoonen zult.
Handelingen, of in bet algemeen zulke daden of werkzaamheden, die anderen tot nut, uit vrye beweging, en zuivere oogmerken, (of dat het zelfde is} uit welwillenheid, tot een gewichtig einde, door de krachten der ziel uitgeoeffend worden, kunnen wy verdienften noemen.
Elk mensch komt deswegens eenige verdienfte toe.
Wie toch is zoo geheel krachteloos, dat hy uit eigene beweging, en door zyn inzigt, geen goed aan een ander zoude kunnen doen? en wie zoo ongenegen en door en door boos, dat hy niemand eenig goed wil doen?
Het aantal, en de geheele fom der handelingen, welke het nut van anderen bedoelen , en welwillenheid en krachten der A % ziel,



ziel tot hunnen grond hebben, maakt derhalven de verdienften van elk afzonderlyk mensch uit, welke af- of toeneemt, naar maate, dat alle de opgenoemde eigenfchappen grooter of kleinder zyn.
Naar maate, dat de fomme grooter of kleinder, de handelingen uitgebreider of bekrompener, het oogmerk verhevener of geringer, de welwillenheid zuiverder of gemengder, de krachten der ziel met meer of minder infpanning bezig zyn; naar die maate ryft, of daalt ook, de verdiende.
Verfchillen de algemeene eindige ver- • dienften, welke yder afzonderlyk fterveling, meer of min, boven of beneden zyne Natuur-genooten waardeerlyk maken; zoo zyn dezulke meer of minder nuttig en noodzakelyk, voor yder in 't byzonder, of voor de gantfche Maatfchappy in het algemeen!
Laat het Ulieden dan, Waarde Toehoorders! niet onaangenaam zyn, nog vreemd dunken , dat ik U in dit uur , wegens de verdienften van eenen Genees-en Heelmee-
fter,



«5»
fier, of in het algemeen, wegens de nuttigheid , noodzakelykheid, voortreflykheid en luifter der Genees-en Heelkunll bezig houde.
Is het onwederfprekelyk, dat de fterkte en duurzaamheid'van dat Wezen, het welk met het allervolmaakfte en aanbiddelyk Opperwezen i van al het ondermaanfche, van al het gefchapene,, het allermeell overeenftemt, het allerbehaagly klle , en 't geoorloofd is, dat yder llerveling naar dezelve rykhalft!
ïs het bewezendat de zamenhang van die twee dingen, welke het.pronkftuk der Natuur, den Mensch, zamenftellen, zo onbegrypelyk en alles overtreffend fraay, en om aan het oogmerk des Scheppers te beantwoorden, zeer naauw en eenftemmig verbonden is!
Hebben de Geneeskundigen duidelyk aangetoond, dat de fpysverteering, fterkte en duurzaamheid des levens moet bevorderd en in acht genomen worden, zoo wel, als de bewaring der ongeftoorde ruft, van ziel en lichaam, tot bevordering van eene A 3 duur-



duurzame verbinding en eenflemmige huishouding der beide deelgenooten!
En eindelyk, hebben wy alle by ondervinding aan ons zeiven, of by anderen, geleerd 3 hoe dikwils de fterveling het noodlot ondergaat, van in het een of ander, geftoord te worden! Wat wonder dan! datvelen zig die Goddelyke Wetenfchap en Kunft geheelyk toeweijen , welke de bouwvalligheid weert , of de fterkte en duurzaamheid des levens bevordert, de eenftemmige verbinding bewaart, of de verftoorde ruft in de zamenwooning van Ziel en lichaam herftelt, en, dat om die redenen, van onheuglyke tyden af, zy-, die dit Ampt zorgvuldigft beoefFenden, en in den volledigften zin zig kweeten, vergoodt geworden zyn,
Waarom dan zouden wy aarfelen de nuttigheid, voortrefFelykheid, noodzaakelykheid en luyfter der Genees-en Heelkunft, voor zulk eene aanzienelyke Vergadering, ten toon te fpreiden ?
Raad^



K? 33
Raadplegen wy met de oudfle Geneesen Heelkundigen, doorbladeren wy de de fchryvers der middel-eeuwen, onderzoeken wy de herftelleren der Wetenfchappen, dalen wy eindelyk tot het tydftip van de herltelling der Wetenfchappen zelve neder ; allerwegens zal men fpooren vinden van eene algemene luft en neiging der menfchen tot de geheele of gedeeltelyke beoeffening der edele Wetenfchappen, ter zelf behouding, of hulpbieding aan anderen, en bewyzen aantreffen, dat het zeggen van den wyzen vader der Geneeskunde Hypocrates waar is, dat diegenen, welke de Geneeskunfl oeffenen, talryk zyn, en even zoo wel, als alle andere Kunft-oefFenaaren , van wat foort ook, onder eikanderen verfchillen, en dat eenigen derzelve veel voortreffelyker zyn, dan anderen,
Is 'er wel eene Wetenfchap of Kunft, welke de zwakheid, en kortstondigheid des levens, van de geboorte af aan, zo merkbaar tegenftand biedt, telkens opbeurt, nieuwe kragten byzet; en als't ware, een A. 4 nieuw



nieuw leven daar fielt, dan de verwandfchapte Genees-en Heelkunde ?
Getuigt gylieden, welke het vermogen dezer edele Wetenfchap en Kunfl aan uzelven by ondervinding hebt leeren kennen, van de waarde, nuttigheid en voortreffelykheid zelfs, dan houde ik my verzekerd, dat ons gezegde veel kracht by gezet zal worden.
Er worden ondertusfchen dwaazen gevonden, welke de waarheid van onze betooging geheel in twyffel trekken : Ik bedoel de zulken, die als 't ware een yzere natuur hebben , een llerk lichaam bezittende, en eene zoo gelukkige gezondheid genietende, dat zy hunne fchatten niet kennen, en daarom dezelve zeer onbekrompen gebruiken, en hunne neigingen luflig bot vieren.
Niets is er zoo onmaatig, in fpys of drank , in de luchtsgefteldheid, nachtbraken, oeffeningen van ziel en lichaam, noch in de overige dingen van dit foort, of zy kunnen dit alles ongefchonden verdra-



K 9 ]#
dragen : weshalven zy den Genees-en Heelmeelter, welke hun matigheid durven aanpryzen, befpotten, en voor hun, van wegen hunne nuttigheid als Geneesmeeflers, weinig achting voeden; en terwyl zy niet bedenken, dat door herhaalde flagen iets kan verbroken worden, het welk door ééne floot geene belediging kan ondergaan; maken zy zig door eene zotte redenering wys, dat het gene gifleren noch heden niet gefchaad heeft, ook mor* gen niet-ja nimmer fchaden zal.
p Ongelooflyke uitzinnigheid!
ö Dwaasheid en wyshoofdïgheid , tot welkers genezing alle de Genees-en Heelmeeflers zamen minder in flaat zyn , dan de eigen ondervinding van hunnen verhaaflen dood.
Gelooft niet, waarde Toehoorders, dat ik dit aanvoere om ulieden wys te maken, dat men de voortreffelykheid , nuttigheid en luifler der Genees-en Heelkunde meefl erkent, door er een geduurig gebruik van te maken; neen! dit zoude een ander gevaarlyk uitterfte zyn. A 5 lm-



fr[ io ]*
Immers, het is insgelyks eene dwaasheid van hun, die, de oogen op dezelve voorbeelden geveftigd houdende, uit vergelyking daarvan met zig zeiven, al te veel gevoelen, hoe veel zy voor de zulken in krachten wyken moeten; en daarom liever aan dezen, dan aan zig zeiven, zouden willen gelyk zyn.
Niet vergenoegd derhalven met hun lot, en echter af keerig van ' de roekeloosheid der even gemelden, vallen zy, in een tegenovergefteld gebrek, en ftellen alle hoop van hunne gezondheid te kunnen verfterken, in een geftadig gebruik van Geneesmiddelen : even of de verfcheide trappen van gezondheid en fterkte, niet zoo wel, als het verfchil der aangezigten, door vaftgeftelde natuur-wetten bepaald waren , en of het den Geneeskundigen gegeven ware , die allen tot denzelfden trap van fterkte te verheffen.
Een valsch begrip voorwaar! want behalven dat zy, die hierdoor ingenomen zyn, hun doel miflen, zoo ziet men hen
meeft



#[ 11 ]
meeft al, na dat hunne krachten en natuurlyke gefteldheden door het geftadig misbruik van Geneesmiddelen uitgeput en bedorven zyn, voor hunnen tyd bezwyken.
Zy verdienen dus veel eer, dat men op hun Graf-zark het Graffehrift fchryve, het welk by de ItAliaanen voor handen is, en waarvan de zin hierop uit komt.
Ik was gezond, maar, om dat ik gezonder wezen wilde, leg ik hier.
Het lydt geen tegenfpraak; de Geneeskunde is eene dier Kunften, die eenen diepen indruk maken op de inbeelding van fommige menfchen, en daar zy ter dier oorzake, in vroegere tyden, meer of min tegenftand ontmoetede in verfcheide Staatsbeftuuren; dewyl in de meefte Gemeenebeften, in oude tyden, de Oorlog ten hoofd-doelwit, en de Moed een der voornaamfte hoedanigheden eens Burgers was, fcheen de Genees-kunde gefchikt, om dit roerzei te verzwakken:- Dit maakte dezelve verdagt by de Romeinen, boven ai by Cato. het



Het geduurig gebruik van Geneesmiddelen kon in de daad kleinmoedigheid verwekken , dewyl men natuurlyk aan eene Zaak zig te meer hegt, naar gelang men er zorgvuldiger voor is.
Hoe zeer zal men een leven niet beminnen, tot welkers bewaring men zoo veel vermydt, en zoo ftreng een eet-regel gehouden heeft?
Wie zig langen tyd door de hoop des levens ftreelt, moet een afkeer van fterven hebben.
Ondertufichenwie zal ontkennen, dat de Geneeskunft met de tegenwoordige reden veel beter overeenftemt, (offchoon hare volftrekte nootzakelykheid ook in de tyden der Romeinen volleedig aangetoond is, ) daar de voortgang der befchaaftheid, zoo als die by ons bekend is, de koophandel, de weelde, en de groote ongelykheid der middelen dezelve meer, dan in vroegere tyden volftrekt onohtbeerïyk en noodwendig gemaakt heeft;
Want



Want alle deze zaken (trekken üit eigen aart, om de natuurlyke aandoeningen in den menfch bekrompener te doen worden, het ligchaam te verzwakken, den moed te vernietigen, en de ziel te verderven ; waartoe de Genees-heer, ter heritelling, onontbeerlyk is.
Zoo wel gewyde als ongewyde bladeren hebben den luifter, roem, voortreffelykheid en nuttigheid ten toon gefpreid; en fchoon de Genees- en Heel-konft, volgens het zeggen van Seneca, eertyds beftond in eene eenvoudige kennis van een klein getal kruiden , waardoor men de bloedftortingen Hopte, en de wonden allengskens deed toeheelen, en dus toenmaals van minder omilag was , wyl de lichamen, nog vaffc en fterk zynde, door ligte fpyzen gevoedt, en door geene welluften gekrenkt wierden ; zoo was dezelve dog zeer algemeen , door Goddelyke ingeving , aan alle menfchen, door welke zy eene wetenfchap verkregen, om zulke middelen uit te kiezen en aan te wenden , als toen tegen de meelt in zwang
gaan-



gaande gebreken (welke de fterkte en duur1zaamheid des levens in gevaar bragten; of de ruftige zamenwooning van ziel en ligchaam ftoorden) welke echter meeft uitwendig waren, dienftig zyn konden.
Wy zullen hier niet wederleggen, of de Genees- dan Heelkunde, de eerfte geoeffend en vergoodt is geworden , hetwelk volgens het zeggen van fommigen anders zeer wel op te maken zoude zyn: Althans (om kort te zyn) onder een aantal fchryveren is ook de geleerde Vink , van de volgende gedagten,
„ De eerfte menfchen, zegt hy : waren ,, naauwlyks andere ziektens onderworpen, „ als die door uitterlyke fchade of geweld, „ zoo als wonden enz. toegebragf wierden ; „ en in de eerfte dagen is de Geneeskunft „ niet meer als levenswettig en heelkunftig „ geweeft ; waarom de meefte menfchen, ,, die in de eerfte tyden gezegd worden „ de Geneeskunft geoeffend te hebben, w zoo als Chiron, Centaurus, Macha„ on , Podalirius , en anderen; om hunne
„ heel-



#[ is ]#
„ heelkunftige ervarenheid , die zy in het
„ genezen van wonden, zweeren, en an-
„ dere uitwendige gebreken verkregen
„ hadden, zeer geprezen worden ; doch
„ in tegendeel, ziet men weinige of gene
„ blyken van de Geneeskunft inwendig be-
„ diend, in de ganfche Oudheid."
Dan, dewyl de Genees- en Heelkunft, van een en dezelfde geboorte, en onaffcheidelyk met eikanderen verbonden is, ook gelyke bedoelingen heeft, zoo zullen wy ons ten dezen opzigte niet langer ophouden, dewyl wy het daarvoor houden, dat Genees- en Heelkunft beide, even noodzakelyk ên nuttig zyn , zoo, dat men geene van beide in zynen vollen luifter affchetzen kan, zonder het beeld van beiden duidelyk te befpeuren; als zoodanig derhalven zullen wy ook voortgaan, ter bereiking van ons oogmerk.
Is het onbetwiftbaar, dat de Genees- en Heelkunft van Goddelyke geboorte, en door de Godheid zelve geoeffcndis; wie zal dan twyffelen aan derzelver nuttigheid,
voor-



#[ 16 ]#
voortreffelykheid, en noodzakelykheid , daar zy, als zoodanig befchouwd , van de Godheid zelfs aan alle ftervelingen ter eerbiediging aanbevolen word, met dat uitdrukkelyk bevel: Eert den Geneesmeefter; en wat 'er meer volgt; en ten einde de fterveling door eige overtuiging tot dit bevel te gereeder overhellen en 't zelve eerbiedigend opvolgen zoude, zoo word zulx door de volgende drang-redenen aangezet en bekrachtigd.
Want, de Heere heeft de Genees-middelen uit de aarde doen voortfpruiten, en een wys man zal dezelve niet verachten. *
En wie onzer zal twyffelen aan de luifterrykheid der onontbeerlyke, nuttige en Goddelyke, Genees-en Heelkunft:
ïffl-
* Ik beb tot deze aanbaaling uït Jesus Syracü Boek der Wysheid, 38. Hoofdd. om der nul
tigbeids en noodzakelykbeids betooging, toevlurt genomen, bet welk my by zulk eens gelegenheid geoorloofe toefebeen.



Immers zy zelve, die geen kenmsfe van den waren God hebben, worden door de natuurlyke reden geleid, om 'er aldus over te oordeelen. Althans Cicero , een van de verltandigfte en befcheidenfte Heidenen , zeide eens : „ Al wat het menfchelyk „ gellacht groote dienften gedaan heeft,
heeft men gemeend, dat niet zonder ,, eene byzondere Goddelyke goedheid „ omtrent den menfch gefchiedde.
„ Want het menfchdom heeft zig eene gewoonte gemaakt, om weldadige en „ voortreffelyke mannen, met naam en „ daad, tot in den Hemel te verheffen:
„ Daarom zyn 'er door de menigte van „ nuttige dienften zoo vele Goden ge„ fteld, als 'er byzöndere toegefchikte „ nuttigheden waren. "
En om dezelfde reden is de Geneeskunft, om hare nuttigheid, aan de onfterfelyke Goden toegewyd.
Op eene andere plaats, zegt deze Redenaar ; „ Niets maakt den mensch den B „ Go-



¥1 i8
„ Goden zoo gelyk, als de bevordering l] van des menfchen welftand. " Waardoor niemand, dan de . Genees-en Heelmeefter, verftaan kan worden..
Te recht roemen wy dan met Hippocrates, dat de GeneesmeeftW, (waardoor hy de zulken verftaat, die , en uit-en inwendige kwalen genezen of heelen) Godê ■gelyk zyn, en dat deze Kunft de oudfte, de voortreffelykfte, nuttigfte en noodzakelykft bekende Wetenfchap, en Kunft is, waaraan den ftervehng ter onderzoeking, beoeffening en eerbiediging meeft gelegen ligt; dewyl het menfchelyk genacht, van zyne verfchyning op het Toneel der waereld af, aan beledigingen en daaruit fpruitende ziektens , bloot gefteld geweeft is en blyven zal, die van tyd tot tyd vermenigvuldigd zyn, en welke alle op te noemen aan verre het grootft gedeelte dezer aanzienlyke Vergadering niet dan fchrik verwekken zoude, en my zoo min noodzakelyk toefchynt, als ik wantrouwe, dat U Wel Eds. myn gezegde niet voor waarheid zullen aannemen.
lm-



c t9 i#
Immers Gylieden, geachte Hoorderen ! zyt te veel verlicht, dan dat wy noodig zouden hebben in het breede den lafter van Agrippa , tegen ons gevoelen, te wederleggen; want zyne, met die der Stoiken overëenftemmende, gevoelens, dat namentlyk de Genees-en Heelkunft onnoodig en overtollig is, zyn zoo ongegrond, dat ik niets anders, ter uwer inftemming tot ons gevoelen, noodig achte > dan dezelve voor te dragen.
Zy zeggen, „ Dat zoo het iemands noodlot is van eene ziekte op te liaan, of hy ,, een Geneesmeefter gebruikt of niet, hy „ echter gezond zal worden; " En in tegendeel , ,, Indien iemands lot is niet weder „ herlleld te worden, zulk een, of fchoon ,, hy eenen Geneesmeefter gebruikt, niet 5) Wederom herlleld zal worden. "
„ Maar het is beide noodfchikkelyk , " zeggen zy; ,, ergo, is het onnoodig zig van p, eenen Geneesmeefter te bedienen. "
De ongegrondheid dezer wantaal kon, indien 't noodig ware , door menigvuldige B i voor-



vóorbeelden klaar bewezen worden, indien wy den tyd niet nuttiger belleden konden. Ook geven ons de Hiftorien van Koning Hiskias, van Tobias, en van den oppersten HEEL-en Geneesmeester tegen zulke onbezonnene en vinnige tegenwerpingen te veel voorbeelden aan de hand, en ze zyn te bekend, dan dat ik noodig oordeelen zoude, my hiermede langer bezig te houden.
Wy zullen liever voortgaan in de befchouwing der onbevlekte zydc, en Haande houden, dat er geene Wetenfchap, geene Kunft nuttiger, den mensch meer noodzakelyk, meer ftrekzaam voor deszelvs leven, en uitgebreider wegens hare nuttigheid en gebruik is, dan de Genees-en Heelkunft.
Geen plaats, geen foort van menfchen, van welke kunne of jaren, zyn er; geene hooge, middelzoortige en lage ftandsperfoonen, Mannen, Vrouwen, Zuigelingen, Kinderen , Aankomelingen , Jongelingen, Ouden, Vrygeborenen en Slaven, worden er
ge-



#[ 2i 34
gevonden, welke geene nuttigheid uit de Genees-en Heelkunde trekken zouden.
Althans, met betrekking tot de Heelkunde; wie weet niet pan de krachtdadige hulp des kundigen Heelmeefters, in pynelyke, geyaarlyke en doodelyke toevallen te getuigen; en met betrekking tot het Vroedkundige gedeelte dezer edele Wetenfchap en Kunft, wie erkent niet het middel van zyne gelukkige geboorte aan heur beleid of handkuirft verfchuldigd te zyn?. Immers, wie weet en befeft niet, dat de handkunft der Heelkunde dadelyk werkt, om den mensch ter waereld te doen komen? en wie ontkent het middel van eene gelukkige geboorte aan haar fchuldig te zyn? Want, fchoon de Vroedvrouwen het ligfte werk waarnemen, zy doen nochtans dat gene, het welk aan de Heelkunft toebehoort.
Hoe dikwils hangt niet het leven van moeder en kind (in zware en tegennatuurlyke -verlosfingen) van de vroedkunftige hand en werktuigen des Heelmeefters af?
B 3 Hoe



Hoe menigmaal ziet men , helaas! dat de tydige hulp van vroede en bekvvaame He.elmeelters verzuimd word, en dat men maar al te dikwils aan onkundige en onvoorzigtige Vroedvrouwen het leven van moeder en kind toebetrouwt? Beklaaglyke vrouwen! die, na vele fmartelyke en vrugteloze Weën doorgeftaan te hebben , afgemarteld , uw teder Wicht aan den bezuurenden dood moet overlaten! Gylieden word in rouw gedompeld , terwyl gyzelven niet weinig met een bange ziel van de wae-. reld fcheiden moet!
Raadplegen wy met des kundigen en braave Heel- en Vroedkunftenaren , mee kundige Vroedvrouwen zelve; zy zullen ons getuigeniflen geven die myn gezegde wettigen.
Althans, indien laatftgemelde waarlyk vroed en wys zyn , zullen zy ons vele gevallen kunnen aantoonen, waaruit blyken zal, dat des Heel- of Vroedmeefters handkunft zieltogende vrouwen en kinderen uit de kaaken des doods geredt heeft; dan
na-



namelyk, wanneer zy, haar veriland en oordeel vruchteloos te werk gelteld hebbende, dezelve zien te kort fchieten; en zy, dewyl haar het leven van moeder en. kind ter harte gaat, ter redding van beide, of ten minften van één derzelve, zig vroed en wys gedragende , den Vroedmeefter vroegtydig ter hulpe roepen.
Immers, leven er niet duizende fterver velingen nog heden ten dage -gezond en fris, die niet zouden geboren geween: zyn, indien niet eenige kunftgreepen en vele nuttige hulpmiddelen door beroemde Vroedkundigen , in gevaarlyke en wiffelvallige verloffingen, uitgedacht waren, en indien men de Vroedkunde en deszelvs wyze beftiering, langs den weg der natuur en hare werking , met zoo vele omzichtigheden als wy heden zien, niet uitgevoerd had,
Wy allen mogen dan wel betuigen; de Godheid heeft ons gefchapen, en zyne Wysheid heeft de Verloskunde tot myne geboorte begunftigd en beftierd , en de haridkunft der Vroedkunde ,- het zy van B 4 maa«



fc[ £4 ]
mannen, het zy van vrouwen, heeft my geredt!
Wy zwygen na dit alles van duizende andere gevallen, waarin de krachtdadige hulp tot redding en verlenging des levens door den Genees- en Heelmeefter toegefchikt, en zoo ontwyffelbaar aan den dag gelegd word , dat men zig zou moeten fchamen hieraan te twyffelen, en daardoor te toonen , dat men minder, dan weleer de Heidenen , voor overtuiging vatbaar was.
Immers, de Heidensche Goden zelve hebben de groote nootzakelykheid, nuttigheid en luifter der Genees- en Heelkunde ondervonden, en daarvan getuigd: Want Homerus tekent aan, dat Mars, de God des Krygs , die de Trojanen wilde helpen , van den Griekfchen Vorft Diomedes in zyn onderbuik zwaar gewondt zynde, zig naar den Hemel begaf, daar van Pjeon, een gewoon Heelmeefter in den Hemel , zyne fchreeuwende pyn geftild, en de wonden geheeld wierden.
Maar



M *5 ]#
Maar wat behoeven wy ons langer met het getuigenis der Heidenen op te houden ? hebben wy by andere en befchaafder Volkereu geene duidelyke blyken om ons gezegde meer kracht by te zetten? immers ja! en overvloedig!
Hebben niet van alle tyden, om de nuttigheid en noodzakelykheid, alle foorten van menfchen , Koningen en Prinsen niet uitgezonderd, de Genees- en Heelkunft, met luifter geöeffend?
Om dit te bewyzen , zouden wy een aantal voorbeelden kunnen bybrengen , 't welk ons echter onnoodig toefchynt; alleenlyk willen wy ons vergenoegen met den weg tot verdere nafpooringen te banen.
De Romeinfche Hiftoriefchryver, Titus Livius, getuigt van Massanissa, den Ko, ning van Numidien , dat hy ten tyde van den tweden Oorlog, welke die van Carthago tegen de Romeinen voerden, in, een fpelonk verborgen zynde , de wonden met zekere geneeskruiden wift te heelen.



Dionysius, de Koning van Siciuen, z$gt ^Eliantjs , heeft de Heelkunft ook zelve geöeffend, en met zyne eigene handen verbonden, en alles gedaan, dat de kunft vereifchte.
Josina , de ix. Koning van Schotland , balling zynde in Yrland, had door de menigvuldige omgang met Heelmeefters, en getroffen door de voortreffelykheid en nuttigheid der Heelkunft, uit enkele luft, zoo veel en zoo wel aangenomen, dat naar zyn voorbeeld niemand onder den Adel in Schotland wasdie niet nog vele honderde jaren daarna de wonden wel wift te genezen.
Hebben dan alle menfchen, Koningen en Vorsten niet uitgezonderd, het gewicht der zaken zoo wel bezeft, dat zy zig, om der voortreffelykheid, nuttigheid en noodzakelykheids wille , in de beöeffening der Heelkunft vermaakt en bezig gehouden hébben;
- Wat wonder dan! dat de Naneef zig beroemt, hen volgt, en de iuifterrykheid
en



efi vordering op de meeft mogelyke wyze tracht ten toon te fpreiden.
Het belang der zake eifcht zulks, ter aanmoediging van hun , welke voorlichten, en in de beöeffening der kweekelingen in deze onontbeerlyke en heilryke Wetenfchap en Kunft hun behulpzaam kunnen zyn.
Immers, beftaaat niet het leven van den menfeh in 't genot van volle gezondheid?
Is de gezondheid het leven van het leven, en is eenig letzel van dezelve, hoe gering ook, het begin van fterven;
Is het fterven en de dood in zig zeiven affchuwelyk en verfchrikkelyk;
Heeft noit iemand zyn eigen vlecfch gehaat ;
Wie zou dan eene kunft , (van welke wy zeggen kunnen, dat zy als een middel van de Goddelyke goedheid gefchikt is, om de gezontheid en een duurzaam leven te bevorderen,) verachten, en niet alles aanwenden, wat derzelver luifter en nuttig-



tigheid kan vergrooten, of hulp toebren- gen; op dat hare Wetenfchappen meer en meer volmaakt worden?
Laten wy nu, waarde Toehoorders! ten einde ik myn gewenfcht oogmerk bereike, de nuttigheid, voortreffelykheid en noodzakelykheid der Geneeskunft U nog wat nader ontvouwen.
Geen Wysgeer , die de gemoederen der rnenfchen begeert te kennen, of dezelve door zyne lyding zoekt te verbeteren, kan de hulp des Geneesheers ontberen; want wie , tenzy een Geneeskundige, zal het byzonder Temperament van elk een uitleggen?
Wien is de vatbaarheid der ziel, aan elk Temperament eigen, meerbekend?
Wie zal de gemoedsbewegingen, neigingen en ondeugden (die niet altyd dezelfzyn, en waartoe de rnenfchen, naar de verfcheide gefteltheid des lichaams, niet altyd met dezelfde drift overhellen) aanwyzen ï
Want



Want, gelyk men niet op alle akkers alle zoorten van planten en boomen vinden kan, zoo ontmoet men ook in elk Temperament niet allerlei deugd of ondeugd :
In alle vindt men iets goeds en iets kwaads, maar in elk wederom op eene verfcheidene wyze.
In hetby de Geneeskundigen zoogenoemde bloedryke Temperament gaat een leerzaam en vlug verftand, als ook een gulhartige en buigzaame imborft, gepaard met zorgeloosheid, onftandvaftigheid en onmatigheid.
In eene zwartgallige gefteltheid vindt men alles hier tegenovergefteld.
Een trage bevattingskracht, dog zulk eene, die langzaam voortgaande allerdoordringenft word ; eene onvermoeide aandacht; een hardnekkig voortzetten van zyne eens aangevangene voornemens; eene zelfs de maat te bovengaande omzigtigheid, gierigheid, en argdenkend gemoed ; hartstogten, die
wel



#[ 30 ]
wel niet fchielyk opftuiven, maar naauWlyks uit te blusfchen zyn:
Het fchrander vernuft, de flerke verbeeldingskracht , de blakende yver tot arbeidzaamheid en de ftandvaftigheid zyn alle lofwaardige hoedanigheden in een galachtig menfch; doch het is echter beklaaglyk, dat hiermede eene roekeloosheid , bekwaam om alles te durven ondernemen, eene wreede toornigheid en eene ondraaglyke hoogmoed verzeld gaan.
Oordeelt dan nu, geachte Toehoorders ! of het niet ook zelve voor den Wysgeer van veel aanbelang zy, van deze dingen door den Geneesheer onderricht te worden; ten einde zyn eigen Temperament en dat van zyne leerlingen grondig te leeren kennen, en weten, wat goed en kwaad in dezelve zy ; wat bewaard en aangekweekt, wat tegengegaan en uitgeroeid moet worden.
Zy, die hieraan twyffelen, handelen even dwaas, als of zy ons wilden wys maken, dat een en dezelfde kweeking voor alle
plan-



W 3i ]#
planten voldoende zy, en dat alle ziektens des lichaams door een eenig geneesmiddel kunnön genezen worden; en wie zoude zoo ongerymd kunnen denken.
Immers, indièn eenige hulp tegen zielsgebreken, welke zoo nadeelig zyn aan de fterkte en duurzaamheid des levens, en fchadelyk aan dat verband en naauwen famenhang van ziel en lichaam, waaruit de Maatfchappy het meefte voordeel trekt, en die uit byzondere aandoeningen, welken haren grond in de Temperamenten hebben, ontftaan, kan uitgevonden worden, mits men llegts niet tot bovenmenfchelyke vermogens zynen toevlucht neemt; zoo zal, of een Geneeskundige , of niemand, deze hulp kunnen verfchaffen:
Het is waar, dat de redeneringen,vermaningen, beftrafïïngen, zorgvuldige en ftren: ge beftieringen en onderwys in dit Huk hare nuttigheid, en kracht-hebben , en dat ze dikwils zeer bekwaam zyn om ondeugden te bedwingen, en te beletten, dat zy niet met groote drift en geweld uitberften: maar wanneer die in het famenftel des lichaams
lang



#[ 32 ]#
lang ingeworteld zyn, kunnen zy naauwlyks zoo geheel uitgeroeid worden, dat zy niet fteeds geduurig wederom te voorfchyn komen.
De wortel, die in het lichaam vaftgehecht zit, moet uitgeroeid worden : want zoo men deze blyven laat, fchoon men het loof affnydt, zal er geftadig nieuw onkruid uit opgroei] en; en zy, wien de zorg om de gemoederen der rnenfchen te verbeteren en te befchaven aanbevolen is, zullen zonder de hulp des Geneesmeefters nimmer flagen, en, offchoon zy de leeringen en vermaningen van Socrates te baat nemen, geenen zegepraal behalen.
Blykt niet de nuttigheid, en derzelver voortreifelyke uitwerkingen, ook in dit gewichtig ftuk alleróvertuigenft, daar het zeker is, dat de verbetering en leiding der hartstogten den Geneeskundigen voor het grootst gedeelte moet toebetrouwd worden; nademaal in elk Temperament eenige ongetempertheid plaats heeft, die, de maat te bovengaande, onheilen zoude te weegbrengen; doch welke door eene gepafte be-
ftie-



*[ 33 1#
ftiering der niet mtuurlyke dingen en door andere hulpmiddelen kunnen weggenomen worden.
Democritus zeide reeds , dat de ziel toenëëmt met de gezondheid, en dat het derhalve^ billyk is, dat zy, die gezond oordeelen , daarin voorzien , om dat, wanneer het lichaam kwynt, ook de ziel tot de befchouwing der deugd niet vaardig is.
De ondervinding leert dagelyks, dat de rnenfchen door den invloed der verfcheide -ouderdommen, of door de kracht der ziekten, fomtyds oök door eene veranderde levenswyze, uit het eene Temperament in het andere overgaan.
Niets belet derhalven , dat Geneeskundigen ook niet het zelfde door hunne werktuigen zouden kunnen te weegbren-
gem
Het is een zeer bekende zaak, dat het onmatige, waaraan alle Temperamenten onderhevig zyn , door eene onordentelyke levenswyze aangezet word, en niet zelden in ziekten uitbarft.
C Dc



#[ 34 }#
De volbloedigheid alleen maakt in def daad de meefle dezer onmatigheden hevi* ger.
■ Wie derhalven Zal durven ontkennen, dat er ook hulpmiddelen voor handen zyn, die, fchoon zy de Temperamenten al niet veranderen, echter heur overmatig geweld verminderen, en hare drift beteugelen kunnen?
Nademaal nu het buitenfpoorige in dezen de ziel inzonderheid beledigt, het verband met het lichaam berogrt of verltompt; de wil tot ondeugden doet overhellen, en tot het betrachten van deugd traag maakt; zoo is het eene ontegenzeggelyke waarheid, dat de hulp, die men, om deze hinderpaalen voor de ziel uit den weg te ruimen, by de Geneeskundigen zoekt, niet geheel krachteloos nog onnut, maar zelfs hoog noodzakelyk zyn zal,
En indien het gezag in dezen eenig recht en plaats verdient, zoo zal Galenus, welke te gelyk een zoo treflyk Wysgeer als Geneesheer was, hier alleen zoo veel
als



*[ 35 ]#
als alle anderen gelden; die, wanneer hy over dit ftuk handelt, eindclyk niet het grootfte vertrouwen zig dus durft uitlaten:
„ Dat derhalven'zy, die niet durven „ toeftaan, dat fommige door voedzels be„ zadigder , andere losbandiger, andere „ meer geneigd tot dartelheid, andere ze„ diger, fommige ftoutmoedig , andere „ vreesachtig, zadhtzinnig , vriendelyk, , en infchikkelyk, andere beminnaars van ,, twiften en krakeel kunnen gemaakt wor„ den, nu ten minften tot erkentenis der „ waarheid kom'en, en zig by my vervoe„ gen, op dat zy leeren, wat zy eeten, en „ wat zy drinken moeten! want langs de„ zen weg zullen zy in de redelyke ziels?, vermogens tot dcugds-betrachting toe„ nemen ; zy zullen fchranderder, lW„ ker van geheugen, begerig tot leeren, „ en wyzer worden; want, behalven de „ fpyzen en dranken, zal ik hen ook Icc„ ren, welke winden, luchtsgefteldhcden, „ en daarby noch, welke landftrceketi zy „ behooren te verkiezen, en te myden. "
Hoe nuttig, hoe noodzakelyk en lufsC 2 ter-



tenyk is niet zulk eene Wetenfchap eö Kunft, welke in ftaat is de ziels-ziektens zelve te genezen.
■ Immers, vele derzelve ontftaan zoo kennelyk uit den verzwakten ftaat des lichaams, dat het van ieder een toegeftemd word, dat het der Geneeskundigen werk zy dezelve te genezen; als b. v. de dolligheid, mymerende krankzinnigheid, razerny, koortzige ylhoofdigheid, den zinvang en meer andere.
Ook dan, wanneer men de ziekte der Ziel niet door eene lichamelyke oorzaak kanbefchuldigen aangedaan te zyn, is het vermogen der Geneeskunft niet altyd te veroordeelen, nog het kwaad buiten de macht derzelve, dewyl zeer dikwils heimelyk eene lichamelyke oorzaak zig fchuil houdt, die door den Geneesheer gevonden en weggenomen word, met de hulp in de verandering van het lichaam te zoeken.
Indien er zelfs ziels-ziektens zyn, welke zuiver van het lichaam onaf hankelyk Zyn s en in het mi-iifte geen deel aan hetzelve
heb-



37 ]#
hebben; echter zal men moeten toeftaan, dat, zelfs in dat foortvan krankheden, de raad van eenen Geneesheer niet van alle nuttigheid ontbloot zoude zyn; want gelyk de lichaamsaandoeningen ligtelyk aan de ziel medegedeeld worden, zoo plagten ook aan den anderen kant de deelen des lichaams niet lang eene ongeftoorde gezondheid te genieten, wanneer de zielkwalyk gefield was.
Hiervandaan nu, dat die ziektens, die in het begin enkel en alleen ziels-ziektens waren, en geene oorzaak nog voedzel buiten dezelve hadden, dewyl zy, door de werkingen des lichaams te bederven, langzamerhand in het lichaam overgaan, dus voor zig eene ftoflyke oorzaak bereiden, engeduurig vermeerderen, waardoor zy, gelyk als door een geftadig voedzel, niet alleen ger duurig onderfteund en aangekweekt, maar ook meer en meer opgehitft kunnen worden.
Deze omftandigheid , dewyl zy zoo menigvuldig by Hypochondriften en m% C 3 .



merende Krankzinnigen waargenomen word, heeft by Geneeskundigen aanleiding gegeven tot die zeer bekende fpreekwyzen, waardoor men gewoon is te zeggen, dat fommige dezer lieden met, en andere zonder lichamelyke ftoffe ziek zyn.
Hieruit is klaar, dat ook deze foort van ziekte , zoo niet in vele opzichten, althans voor een gedeelte, tot de Geneeskunft behoort , en dat de nuttigheid en noodzakelykhcid, hieruit blykende , deszelfs luifter ten klaarften aan den dag legt,
Want, terwyl het kwaad nog verfch is, moet het lichaam befchermd worden, op dat het niet te gelyk door de gemeenfchap en kracht der ontftelde ziel in ziekte ftorte , en daarna de ontroeringen van deze door nieuwe aanvallen geftadig vermeerderen.
En., wanneer het Jtwaad verouderd is 5 ziet men duidelyk, dat, ten zy de vergaderde en in het lichaam fteeds geduurig aanwasfende ftoffe uitgezuiverd worde, alle andere hulp, op-wat Avyze ook aangewendt,
vruch-



#[ 39 ]#
vruchteloos is; nademaal men geene genezing der ziel kan verwachten, zoo lang de ongefteldheid des lichaams, waardoor deze geftadig op nieuw aangedaan word, blyft aanhouden:
ö Edele Wetenfchap ! welke met uwe naafte bloedverwante, de Heelkunft namelyk, zoo naanw verknocht zyt, en met haar vereenigd dien trap van volmaaktheid bezit, dat men u voor een der grootfte "fchatten , ter behoudenis van 't menfghdom, houden moet.
ö Gelukkige en grootfte eer waardige Geneesmeesters ! die ook alles, wat verborgen en zelfs van de zinnen afgelegen is, door fynheid van redenkavelen ontdekt en uitlegt!
Niemand denke, dat ik ten bewyze der nuttigheid en voortreffelykheid der Geneekunft te verre afgedwaald ben ; daar zoo wel oude , als hedendaagfche Zedenleeraars , niet min uitvoerig dit ftuk behandelt hebben; wy kunnen zelve niet ontkennen, maar pryzen in tegendeel de voorfchriftcn der Wysgeeren, tot het beftieren der Ge^ C 4 moeds-



#[ 40 ]#
moedsontroeringen, en Hemmen geredelyk toe , dat dezelve ook in de beoeffening der Geneeskunft niet van alle nuttigheid ontbloot zyn; want, eene vriendelyke aanfpraak, eene bevallige reden, eene deftige redenering, eene ernftige vermaning, eene fterk en vertrouwenbarende belofte , of eene bedreiging, hebben eenig vermogen, waardoor iemand , die dit op zynen tyd weet te gebruiken, de hartstogten, als met toom en zweep, naar welgevallen regeren kan.
Doch alle deze dingen zyn van dien aart, dat zy zig zeiven voor het grootfte gedeelte meer in befchouwing, dan in het gebruik, aanpryzen.
Immers, ieder begrypt ligtelyk, dat de* zelve, nog ten allen tyden, nog aan alle plaatfen, nog by alle perfoonen, te pafte kunnen komen, en dat het een ieder niet gegeven is die allen te verftaan, en met wysheid toe te paften; en dewyl zy uit de bron der gezonde reden -(waar van weinigen veel bezitten) geput zyn, moeten zy ook, fchoon behoorlyk in het werk gefield,
■



fteld, zeer dikwils vruchteloos uitvallen; daar wy bevinden, dat zy zelfs by geoeffende verftanden niet altyd het gewenschte doel treffen.
Na dat Dionysius zig vele jaren op de Wysgeerte van Zenö had toegelegd , en geleerd had , fterk van geeft te zyn, wierd hy eindelyk , toen hy door het Nier-wee wierd aangetaft, door de fmart zoo verre gebracht, dat hy al kermende uitriep ; „ het is valfch , al wat ik te voren aan„ gaande de pyn geloofd heb. "
En doch, hoe menigmaal gebeurt het niet, dat de hevigheid , of hardnekkigheid dier bewegingen zoo groot is, dat alle redensgebruik daardoor opgefchort word, en dat hy, die dezulken door raad en vermaningen regeren wilde, zig eindelyk te leur gefield zou zien.
Wy meinen derhalven overtuigend genoeg aangetoond te hebben, dat de nuttigheid , voortreffelykheid en noodzakelykheid der Geneeskunft zich klaar en duidelyk vertoont, ook zelve in de beftiering C 5 der



der hartstogten, welke de daden der rnenfchen , naar mate eener goede of kwade beftiering, meer of min roemruchtig, edel, en voor de Maatfchappye in 't algemeen nuttig doen te voorfchyn komen.
Immers, wy hebben genoegzaam aangetoond, dat de ziel, naar den verfcheiden üaat des lichaams, te gelyk verfcheidene veranderde neigingen ontfangt.
Hierin dan beftaat ook de rykdom, de railter, en de onontbeerlyke nuttigheid der Geneeskunft, dat, wanneer men niet genoegzaam op het gezag der reden in het regeren der hartstochten kan betrouwen, en dus de ziel door haar zeiven niet kan bellieren, dat zy dan veelerlei middelen by -de hand heeft, welke, fchoon zy flegts alleen op de.deelen des lichaams en deszelfs bewegingen werken, echter daardoor te gelyk deszelfs inwoonfter, de ziel, aandoen ; en deze als 't ware met toom en fpooren, wanneer zy te driftig is, bedwingen, en wanneer zy te log en vadzigis, opwekken en aanzetten kunnen.
Is



#[ 43 ]$
Is het dan geen wonder! (Immers Gylieden, waarde Toehoorders! twyfelt nu even zoo min als ik aan de nuttigheid, voortreffelykheid en noodzakelykheid der Genees-en Heelkunde is het geen wonder, vraag ik, dat men evenwel met la Bruyere geloven moet, dat de Geneeskunft altoos, zoo wel befpot, als wel betaald zal worden ; en deze ftelling gaat noch hedendaagsch maar al te zeker door, dan dat wy aan dezelve twyfelen kunnen.
Zelfs de uitftekende verdienften van den grooten Hippocrates hebben de fpotternyen zyner eeuw niet kunnen affchutten.
Eenigen tyd, na dat dit licht der Genees-en Heelkunde fcheen , openden de fchimpredenen van Diogenes een veel ruimer veld van boerteryen.
Lucianus gaf in zyne famenfpraken aan Apollo den ontmenschten naam van Leven-wreeter; en, wat wonder! immers in onze eeuw houdt noch eene gewoonte ftand, orn de Genees-en Heelmeefters te
be-



#[ 44 ]#
befpotten, en echter tot hen, wanneer men ziek of gekwetft is, toevlucht te nemen.
Zoo ziet men zelfs noch hedendaags Diogenes, Molière en Montagne meefterlyk navolgen,
Het is een bewys, dat alle deze, zoo wel oude als hedendaagfche befpotters en verachters der Genees-en Heelmeefters, geen rechtmatig denkbeeld gehad hebben van de kracht der middelen, welke de Genees-en Heelkunft ter behoudenis des menschdoms bezigt,' nog van de dierlyke huishouding, op welke zy zoo krachtdadig werkt, als zy zig verbeelden, dat ieder zieke, dien de Geneesheer niet herftelt, ten flachtoffer ftrekt van de verkeerde toediening der geneesmiddelen, en bewyzen aan de hand geeft van de nutteloosheid en fchadelykheid der Geneeskunde.
Een verftandig Genees-en Heelmeefter weet, dat het niet alle de gevallen zyn, waarin men hem op gronden van zekerheid de eer van de behoudenis des kranken of



#[ 45 ]#
gekwetften geven kan; even zo mirt als men recht heeft, om hem voor den veroorzaker des doods te houden.-
Het is alleen fmertelyk voor den rechtgeaarten Genees-en Heelmeefter, dat zy met al hunne kunde fomwylen misfen; dan dit is geenzints vernederend.
Het is gemakkelyker voor eenen onkundigen gelukzoeker, ondanks zyne misgrepen, te flagen.
Ziet hier de bron van het gelukken der kwakzalvery, en de oorzaak van het ongeluk der ware Genees-en Heelkunde.
De eene is alles aan de krachten der natuur verfchuldigd; de andere mift door de krachteloosheid der Geneesmiddelen..
Dus is er geen mensch onder allen, die zig met geven van geneesmiddelen of aanwenden van heelmiddelen bemoeijen, die ten zynen voordeele geene voorbeelden weet op te halen, waarin hy, gelyk men zegt, wonderen gedaan heeft; de kwakzalvers, de voorfchryvers van huismid-



*>[ 4<S ]#
middelen, de oude vrouwen met hare geheimen , allen genezen zy; tot den Aap des Kardinaals toe , welke zynen Heer in 't leven behield, door hem in eene hevige vlaag van lachen te brengen, welke hem een dikke flym deed lozen , waaraan hy bykans flikte.
De Aapen der Genees-en Heelkunde brengen bykans zoo dikwils genezing toe, als die, welke zy trachten na te bootfen; en zelfs hebben zy alle foorten van vöordeelen boven dezelve; 't zy,dewyl zy zig niet belemmerdt vinden door de zedigheid, die altoos de ware verdienften vergezelt; 't zy, om dat het belang , *t welk hen aan1'poort, hun eene werkzaamheid en houding byzet, die waarlyk kundige mannen niet durven betoonen, om zig aanpryzenswaardig te maken.
Om de nutteloosheid der Genees-en Heelkunde te bewyzen, vraagt men; of de volken, onder welke men de meefte Geneesen Heelmeefters vindt, meer voor den dood befchut zyn, dan die, welke er geene hebben?
De



#[ 47 ]#
De vyanden der Genees-en Heelkunft, welke deze en foortgelyke vragen doen, zoude men eene andere, en beter gegronde, kunnen voordellen.
Vraagt hen en elk menfch, wie hy ook zy, of zy afftand zouden willen doen van de hulp, die zy van eenen Geneesheer of Heelmeefter met recht mogen verwachten, en billyk eisfchen kunnen, wanneer zy overvallen worden door een dier zwakheden, ongefteldheden of ongemakken,welke de huishouding tusfchen ziel en lichaam dreigen, en in ftaat zyn te ontruften, of van een te fcheuren?
Indien zy een ontkennend antwoord geven (gelyk ongetwyffeld gebeuren zal) bafluit dan vry, volgens 't gene ik u voorgefteld heb, dat de Genees-en Heelkunde, zoo hoogft noodzakelyk, zoo nuttig, en voortreffelyk is.
Billyk vragen misfchien fommigen Uwer: Hoe kan één der noodzakelykfte en edelfte beroepen eenigzints belachelyk toefchynen ?
De



K 48 ]#
De Genees-en Heelkunft fchynt zig ëVenwel in dit geval te bevinden: .
Immers , indien het belachelyke beftaat in het ftrydig handelen met de algemeen aangenomene denkbeelden en gebruiken, zoo kan de Genees-en Heelkunft zig daaraan bloot gefteld vinden; doch dit hebben zy met de Natuurkunde, de Scheikunde, en vele andere Wetenfchappen gemeen, die federt lang. eene duiftere en verborgene taal hadden aangenomen.
De Geneesheeren en Heelmeefters waren in vroeger tyd in het geval van eenen mensch, die zig in het Openbaar met eene zonderling vreemde kleeding opgetooid vertoonde; maar zyn naderhand gemeenzamer geworden.
De Genees-en Heelkunde , zoo als zé thans door onze tydgenooten geoeffend word, en welkers nuttigheid en luifter wy bedoelden ten toon te fpreiden, is ontdaan van alle optooizels, 't welk dezelve in de daad veel eerbiedenswaardiger doet zyn by verftandigen en onkundigen zelve, dan in vroegere dagen.



W 49 ]#
Zy heeft afftand gedaan van de dubbelzinnige en gemaakte taal der Goden, om eene taal, die rnenfchen paft, aan te nemen.
Het Heiligdom der Genees-en Heelkun* de is ontfloten voor de geheele waereld, en de Genees-en Heelmeefters bevlytigen zig zelfs, om de toegangen gemakkelyk te maken tot. eene plaats, eertyds al te zeer geheiligd aan de verborgenheid, om niet dikwils verdacht gehouden te worden, van eene vryplaats der dwaling fchuil te houden.
De beöeffening der dierlyke huishouding, tot welke zy de zoodanigen verbindt, diè haar lof zoeken te oeffenen, leidt hen onvermydelyk op tot wysgeerige nafpeuringen en kundigheden, den redelyken mensch hoogftwaardig.
In de wanorde, waarin onvoorziene ziekten den geheelen burgerftaat dikwils dompelen , werpen . de Genees-en Heelmeefters eenen dyk op tegen de ' volksdwalingen, die niet anders zouden doen, dan die wanorde vermeerderen!
D Zy



Zy bcflisfen, hoe verre men zig daarover moet ontruflen; en kunnen zy niet altoos de vrees verbannen, zy wederhouden dezelve ten minften van tot wanhoop over te Haan.
Zy dienen dikwils tot Leidslieden voor den Wetgever , die, over het lot der rnenfchen bepalingen moetende maken, op geen vallen grond zyne befluiten kan doen lteunen, dan wanneer hy ze laat rullen op de kundigheden dier Burgers, die in de gefleltenis van den mensch belt bedreven , en. kundig zyn in 't gene daartoe in allen opzichten behoort.
Met één woord, de Genèes-en Heelmeefters zullen altoos, ondanks de grilligheden der aangenomene begrippen, in de Maatfchappye eenen onderfcheiden rang bekleeden, aan hunne kundigheden en be.kwaamheden verfchuldigd.
Zy dan ook eindelyk, welke de luifler der Genees-en Heelkunde op eene andere, als voorgemelde, wyze poogen te betwisten , met zig te beroepen op de krachtdadige



digö werkingen der natuur, (welke alle rechtfchapene Genees-en Heelkundigen zoo Wel, als zylieden, ook erkennen en eerbiedigen) als of die in de meelte, zoo niet alle , gebreken der rnenfchen alleen de Geneösmeefteréfie is, en wier genezingen, zy zeggen, dat op rekening van hare dienaars gefield worden, verzinnen zig geweldig met te gelooven, dat deze kunflen ten hoogften voor flaven der Natuur te houden zyn ; want nog Genees- nog Heelkunft volgt altyd, en in den gemcenen zin, de Natuur, offchoon zy haar dikwÜs nafpooren en volgen, werwaards zy zig heènen ftrekt, of haar poogen te leiden, waarheen zy behoort te gaan.
Integendeel, de Natuur laat zig door deze verftandige Ministers gewillig beftieren, ja, wat meer is, veel al gebieden; want de goedaardige Atjcteür dei- Natuur heeft haar in deZen onderwerpelyk gemaakt, en aan de Reden, als eene dochter des Hemels, voor een gedeelte het bellier toegeftaan.
D 2 Het



K 52 34
Hét is ondertuflchen ook waar, dat de Natuur niet , dan door aan dezelve fomwylen te gehoorzamen, overwonnen word; want zoo zy geheel wederftrevende en hardnekkig is , vermag 1 zeker de Kunft in fommige gevallen niets; doch door eene vlytige aantekening der krachten en wegen, welke dezelve gebruikt, is de Kunft daartoe gekomen, dat zy de gewoone werkingen der Natuur fomtyds overtreft, en de dwalingen derzelve dikwils verbetert.
De Scheepsbeftierderen kunnen dooi hunne Kunft beft ophelderen, op hoedanig eene wyze dit gefchieden kan en moet,
Wy vragen tot dat einde; kan een Scheepsbeftierder den wind- opwakkeren ? in eenen anderen hem dienftiger hoek brengen? doen ftillen? of heeft hy den vloed in zyne macht ? Gylieden weet, waarde Toehoorderen, dat deze dingen buiten zyn vermogen zyn.
Maar dit ftaat immers wel in zyn vermogen, het roer te bellieren, en te willen, of te belaften en te doen uitvoeren, dat
de



*l 53 ]#
de zeilen gefpannen , ingetrokken of veranderd worden, waardoor de hevige uitwerking van den wind gematigd word.
Aan dezen nu is de Genees-en Heelmeefter volkomen gelyk, meer dan aan eenen Mechanicus, die zyn zelfs beweger, welke hy zelf bereid heeft, of van anderen aangenomen door en door bezichtigd heeft, in deelen, uit welke hy beftaat, zoo dikwils als hy begeert, kan verdeelen, en daarna afzonderlyk derzelver gehechtheid befchouwen, 't gene verftopt is openen, het afgewrevene, en kortom alles, wat verloren en: onbruikbaar geworden is, herftellen.
Geen Genees-of Heelmeefter willen wy derhalven , om zyne voortreffelykheid ,, nuttigheid en noodzakelykheid, als eenen Architect van het menfchelyk Schip, befchöuwd hebben; integendeel, alle luifter en noodzakelykheid dezer edele Wetenfchappen laat zig, ter overtuiging der evengemelde betwifters, ook door de vergelyking van onzen evengemelden Stuurman genoeg opklaren,
D 3 De



#[ 54 ]#
De plichten van dezen bezorgen zy met de grootfte ftandvaftigheid en vertrouwen.
Zy zyn dus geene bloote aanfchouwers, veel min Haven der Natuur; maar wel degelyk Stuurlieden van het menfchelyk Schip, en even zoö wel, als voorgemelde Stuurlieden , uit hunne hoedanigheden én daden kenbaar.
Byaldien een Stuurman, als het schip door onweer , door den wind, den vloed en ftormwinden gefchokt, ten onderganggedreigd word; zoo hy, onder den donder en blixeni, in 't grootfte gevaar, aangaande de natuur der winden, derzelver oorfprong , verfchillen, en de Electriciteit der lucht , als oorzaak van den blixem donder en ftormen disputeert; zal hy dan aan u toefchynen zyn plicht te doen ?
Mogelyk zult gy hem een Philosooph noemen, nademaal hy zaken behandelt debefchouwing pverwaardig, en daarom ook te meer, om dat hy door geen gevaar verfchrikt nog ontruft word, en met een geruft gemoed de vrees van fchipbreuk en
dood



#[ $5 ]#
dood manmoedig afweert of bedwingt paaiden naam van Stuurman zult Gylieden allen, indien ik my niet bedrieg, aan denzeiven weigeren te geven.
Aldus en even. zoo aan eenen Genees» of Heelmeefter, welke zoodanig philofofheert, en onder alle de gevaren, welke U op uwe reis ontmoeten, een bloote aanfchouwcr blyft, zult Gylieden ook gewisfelyk den naam van Stuurman van het menfchelyk Schip, om den Oceaan der waereld veilig over te zeilen, weigeren: maar hun immers, welke U gelukkig, voorfpoedig en zonder fchipbreuk te ondergaan, of ten minften, zonder ontydig om te komen, naar de beftemde en benoude, haven, door het roer zelve in handen,te nemen, wel te bellieren, de Genees-en Heelkundige zeilen te fpannen, in te trekken , of te veranderen, (ten einde de hevige winden, ftormwinden, en onweersbuien ter omkeering en verdelging te matigen, of af te weeren) overbrengen, den welverdienden luifter en eere gaarne willen toefchikken.
P 4 Zie



¥1 5* ]#
Zie daar, Wel Edele Groot Achtbare Heeren, aan uwe begeerte voldaan!
Zie daar, waarde en byeenvergaderde Toehoorderen , waarde Kunst-en Stadgenooten , myne uitgekorene ftoffe ter intrede tot mynen gewichtigen poft, als Ontleed-, Heel - en Vroedkundig Voorlezer aan deze plaats, zoo naauwkeurig afgehandeld , en met zoodanige kleuren afgebeeld, als my de tyd vergund heeft, en de gelegenheid gefchikt toefcheen.
Vergunt my nu, dat ik, ter beantwoording aan deze gunftige beroeping , myne welmenende dankbetuiging, (eer ik deze fpreekplaats verlate) aan myne Begunftigers toebrenge.
En, zoude myne bevordering tot eene der aanzienelykfte en gewichtigfte poften door U Wel Edele Groot Achtbaren geene openbare en dankbare erkentenis van my vorderen ? zoude ik, by deze plechtige gelegenheid, my niet van mynen plicht kwyten? Immers myne bereidwilligheid tot dat einde is aan U, Wel Edele Groot
Acht-



#[ 57 3#
Achtbare Heeren, te overtuigend gebleken, dan dat ik my aan zulk een plichtverzuim zoude fchuldig rhaken.
Ik zal dan, fchoon kortelyk, naar vermogen beantwoorden»
Onder alle gebeurteniflen, welke myn geluk bevorderd hebben, en myne lotgevallen ge weeft zyn, zedert myne ruim 22 r jarige afwezigheid uit deze myne Geboorte-Stad, is die van den i6de. January dezes jaars , toen U Wel Edele Groot Achtbaren my waardig keurden tot Leclor in de Heel- , Ontleed-en Vroedkunde, en Stads Heel- en Vroedmeejler uit te noodigen, de meeft treffende, onverwachtfte en aangenaamfte geweeft, te meer, om de plaatsvervulling van wylen den beroemden en kundigen Hengevelt, één myner eerfte en geachtfte Leermeefters, die te recht, om zyne loffelyke hoedanigheden, door ons allen betreurd mag worden.
Althans ik voor my, die my onder zyne kweekelingen noemen mag, doe hier de hulde van eene perfoneele erkentenis aan zyne deugden. D 5 Daar-



$ S8 ]#
Daaraan ben ik , (en dit erinnert my myn gemoed onophoudelyk) myne opkweeking en vordering in myne Kunft, en de gunften, die ik op mynen arbeid verkryg, verfchuldigd,
In myne Vader-stad geëerd, bemind, en tot één der aanzienelykfte beroepen genoodigd te worden, en my het onderwys in de zoo nuttige als noodzakelyke ontleed-. Heel- en Vroedkunde opgedragen en toebetrouwd te zien, kon my niet dan vergenoeging en blydfchap verfchaffen: vergenoeging en blydfchap., zegge ik, welke op mynen Geeft zulke diepe indrukfelen nagelaten hebben, dat ik, ten einde eene gefchikte gelegenheid ter welmeenende dankbetuiging aan U Wel Edele Groot Achtbaren waar te nemen, deze myne, misfchien gebrekkige, Redenvoering opge* fteld heb.
Eerbiedige dankbetuigingen , uit grond van myn hart, waren myne beweegredenen om dezen taak op my te nemen, ter erkenning- van de verplichting, die ik heb aan eene aanzienelyke vergadering zulker Regenten en Toehoorders 5



« 59 ]#
pers, als waarvan ik overtuigend onderrecht ben, en federt myn vergenoegd en aangenaam verblyf alhier ondervonden heb, dat eensgezinde genegenheid tot my myne verkiezing boven anderen uitgewerkt heeft; zoo zelfs, dat myne ftabilering met verlangen te gemoet gezien, en goedgekeurd is, i
Hoe ftreelend en aangenaam was myne ontmoeting by zoodanigen Uwer, Wel Edele Groot Achtbare Heeren! welke ik de eer had aan te treffen, en by myne Mede-Burgeren in 't algemeen, toen ik in voorgemelde maand , ter aanneming en aanftelling tot gemelden polt, alhier verfcheen.
Eenparige vergenoeging en blydfchap van Ulieden , waarde Stadgenooten s troffen myne gevoelige ziel derwyze, dat ik, op uwe aanzoeken ter fpoedige overkomft, zoo vaardig als verlangend, allen fpoed, die mogelyk was, gemaakt heb.
Gewichtig ondertulfchen is de taak, welke ik op my genomen heb, en ik fchroom-
de



de niet weinig tot de aanneming te befluiten, aangezien ik myne gebreken van naby kenne; dan, daar ik het geluk hebbe onder myne aanzien^lyke Toehoorders, wat zeg ik, onder U Wel Edele Groot Achtbaren, onze geëerbiedigde Overheden, eenen myner waardiglte Leermeefters en Boezemvrienden, den Wel Edelen Groot Achtbaren zeer Geleerden en Beroemden Heere HOFF, tegenwoordig te mogen zien, zoo vleie ik my, dat myne gebreken door zyn Wel Edele Groot Achtbaren merkelyke verbetering zullen ondergaan, indien ik door vriendelyke raad en daad onderfteund mag worden • waaraan ik niet twyfelen kan.
Dit zelfde verwachte ik van alle Könstgenooten , welke zig in deze ftad bevinden, en welke ik thans de eer heb by deze plechtigheid tegenwoordig te zien.
Althans, voor zoo verre ik ter vriendelyke raadgeving of onderwys aan Ulieden,
waarde kunstgenooten, geachte medebroeds verftrekkenkan, zal ik altoos myne pogingen goed en bereidwillig aanwenden; en zoodanige vriendfchap, waarmede wy elkan-



kanders geluk zoeken te bevorderen, en de laft om 't heil der Maatfchappy in 't algemeen* en van onzen kranken medebur^ ger iri het byzonder, gelykelyk te torfchen, Zal immers aangenaam zyn, en tot heil, zoo van ons als van onze Natuurgenooten, die Van ons hulp vorderen, verftrekken kunnen*
Welaan dart Kunstbroeders , laten wy elkanderen by deze gelegenheid gulhartig, boven al ongeveinsd, de hand van broederfchap niet alleen toereiken, maar zoodanig welmeenend toefluiten, dat wy elkanders gebreken onderling trachten te verbeteren , tot wezendlyk heil van onze Lyderen, op dat, inzonderheid in deze Stad , blyken moge, dat eendracht enbroederly^ ke famenleving de macht der Heelkunft uitmaakt.
Dan althans hebben wy loon voor onze daden te wachten : en wy kunnen niet twyfrelen, of de aanzienelyke en menfchlievende Regering dezer ftad, die het geluk en het heil hunner burgeren betracht; zal ons behulpzaam zyn in de befchikking
en



en begunftiging dier middelen, welke ter aankweeking en Voortplanting dier nuttige Kunft, welke ik zoo duidelyk meen gekenfchetst te hebben, onontbeerlyk zyn; en het is om dieswille, Wel Edele Groot •Achtbare Heeren , dat ik my laatftelyk,eerbiedig tot U wende, my en alle myne Kunstgenooten , tot dat einde, in Uwe bê» fcherming en gunft aanbevelende,
IK HEB GEZEGD.



ERRATA.
Sladz.. 6. Regel i 4. en, dat lees en, is 't waar dat.
Vi11" ' 7. 3. voor aan de fchryvers lees
fchryvers.
——■— 7. • > 10. der lees dezer.
'n 1 ■ 7- 14- Hypocrates lees Hippocrates. -—— 12. —— 14. en 15. reden lees zeden.
14. 23. Chiron , Centaurus Ues
Chiron-centaurus.