is toegevoegd aan uw favorieten.

Rondom het boek, 1937

1937

Permanente URL

Titel

Pagina

Gebruiksvoorwaarden: Auteursrechtelijk beschermd. Op dit object rust auteursrecht.
Titel: Rondom het boek, 1937
Coauteur: Elias, E.
Jaar van uitgave: 1937
Drukker/Uitgever: Vereeniging ter bevordering van de belangen des boekhandels; Van Boekhoven
PPN: 416538495
Taal: Nederlands
Onderwerp: Boeken; Gelegenheidsuitgaven (vorm); Secundaire jeugdliteratuur
Omvang: 164 p., [8] p. pl
Herkomst: Koninklijke Bibliotheek
Bron metadata: OPC

Geen zoekvraag opgegeven
- Ga naar paginanummer (totaal 180 pagina's) / 180
Auteursrechtelijk beschermd. Op dit object rust auteursrecht.
Permanente URL
Titel

Pagina

Gebruiksvoorwaarden

Auteursrechtelijk beschermd. Op dit object rust auteursrecht.

Titel

Rondom het boek, 1937

Coauteur

Elias, E.

Jaar van uitgave

1937

Drukker/Uitgever

Vereeniging ter bevordering van de belangen des boekhandels

Van Boekhoven

PPN

416538495

Taal

Nederlands

Onderwerp

Boeken

Gelegenheidsuitgaven (vorm)

Secundaire jeugdliteratuur

Omvang

164 p., [8] p. pl

Herkomst

Koninklijke Bibliotheek

Bron metadata

OPC

e voorbeelden: ae Friesche gedichten van Troelstra en de plat-duitsche, .... Tri r* gedichten van js.iuu^ wum. HET PLATTELAND EN HET BOEK Met het bovenstaande wil ik niet veroordeelen de dialect-literatuur, die in de tijdschriften van velerlei op het eigene van bepaalde streken ingestelde vereenigingen tot uiting komt. Dit is kunst, die in den regel op een lijn staat met die van het goede dilettantentooneel; zij kan zeer nuttig en verdienstelijk zijn en heeft haar eigen waarde en beoordeelingsnormen. Maar wie werk van grooter stijl en blijvende waarde wil scheppen in de volkstaal moet schrijver zijn bij de gratie Gods. Nu over de eigenlijke roeping van het boek. Ik ga hier nu niet in op de ernstige vraag: kan kunst iets anders bedoelen dan de kunst zelf, kan zij naar een bepaald doel streven? Is zij louter de uiting van den kunstenaarsziel of is zij ook een werktuig in de handen van den leerenden, predikenden, naar sociale rechtvaardigheid en geestelijke waardigheid strevende menschenziel? Het leven leert dat beiden kunnen samengaan; zie de Negerhut van Oom Tom en Heijermans' Op Hoop van Zegen. Maar ook dit te bereiken is alleen den zeer grooten gegeven. Als de niet zeer grooten, de alleen maar goed willenden, een strekkingsroman of -tooneelstuk schrijven wordt het een mislukt handboek. Welke roeping kan het boek nu op het platteland volbrengen? Deze: meestrijden voor het behoud van den eigen aard van onzen boerenstand. Door het zoo gemakkelijke verkeer van personen en goederen is het isolement, dat als een beschuttende muur stond rond den eigen aard van het platteland, doorbroken. Naast dit verkeer komt de zoo groote uitwisseling van gedachten door de pers, de radio, het vakblad, door allerlei maatschappelijk werk in organisaties. En achter en over dit alles de gelijk- (6 HET PLATTELAND EN HET BOEK slijpende tendens van ons verstandelijk zoo overladen onderwijs, van de massabeïnvloeding dezer dagen. De boerenstand dreigt niet alleen uiterlijk, maar ook innerlijk te worden een „man met een confectiepakje an"l Dat mag niet gebeuren; het zou voor ons volk een ontzettend verlies beteekenen. Het bestek van dit artikel laat niet toe ook maar eenigszins volledig deze gedachte nader uit te werken. Meer en meer wordt onze tijd zich bewust, dat een eerste voorwaarde voor een krachtig, talrijk, geestelijk en sociaal gezond volk ligt in een talrijken, flinken boerenstand. Men zie maar eens de daartoe strekkende wetgeving in Frankrijk, Duitschland en Engeland. En Nederland, dat nog een flinken boerenstand heeft, mag zich wel dubbel op dat bezit verheugen. Niet ten onrechte heeft de Engelsche dichter Oliver Goldsmith reeds omstreeks 1760 zijn volk toegeroepen in zijn gedicht The deseted village: But a bold peasantry, their country's pride, if once destroyed, can never be supplied.*) Nu kan het boek den boerenstand wijzen op zijn eigen taak in het volksleven: zich zelf blijven. Dat wil niet zeggen in kleeding, woninginrichting, levensstijl en gedachtenwereld krampachtig het verleden vasthouden. Dat is onwaar en een hopeloos pogen. Wij, Nederlandsche boeren, moeten mee met onzen tijd, maar wij moeten in de vormen en gedachtenwereld van het heden onze eigen levensstijl en onzen eigen aard uitleven en ontplooien. Wij moeten een nieuwe harmonie vinden tusschen den eisch de goede *) Maar een kloeke boerenstand, de trots van zijn land, indien eens verwoest, is nooit aan te vullen. HET PLATTELAND EN HET BOEK tradities, de juiste levenshouding en het eigen denken van het boer zijn van alle tijden te behouden en tevens mensch te zijn, die volop staat in het leven van zijn eigen tijd. Daartoe mede te helpen is een grootsche opgaaf voor het boek van dezen tijd. En dan nog een tweede taak van wezenlijk belang. Ons volk is groot geworden in de gedachte, dat zijn grootheid, zijn voorspoed en zijn toekomst liggen in handel, scheepvaart en industrie. Het kent en ziet zijn boerenstand en zijn beteekenis in zeer onvoldoende mate. En als weerslag daarop voelt de boerenstand zich miskend in onze volksgemeenschap en dreigt een min of meer wrokkend deel te worden. Het is een verheven doel van het goede boek dit kwaad te keeren en wederzijdsch zelfontdekkend te werken. Met het trekken van deze lijnen is nog weinig positiefs gebeurd; de kunstenaarsziel moet gegrepen worden, door wat hier het leven biedt en de inspiratie moet de wondere uitbeelding brengen in het boek, waarop wij wachten. Te dwingen valt hier niets noch te bevelen of voor geld te koopen. Maar wij wachten in hope en vertrouwen; uit de algemeene verwachting kan de bijzondere inspiratie geboren worden. E. ELIAS EEN UITGEVER-IN-RUSTE PRAAT OVER HET UITGEVEN VAN BOEKEN EN OVER ANDERE DINGEN... Een uitgever, die zijn geheele werkzame leven gewijd heeft aan den dienst voor het goede boek, stort zijn hart uit. Een man met liefde voor de letterkunde en voor zijn vak zegt wat hij op het hart heeft. EEN UITGEVER-IN-RUSTE PRAAT OVER HET UITGEVEN VAN BOEKEN, EN OVER ANDERE DINGEN... 't Is nèt buiten den Haag. Honderd-vijftig meter in de gemeente Voorburg, 'n Uitgebreid stadje met dorpsche allures, hooge lichttarieven en een véélsprekenden gemeenteraad. Daar is een straatje. Een jong straatje. Twee jaar geleden was hier nog weiland. Nu zijn er flatwoningen met parketvloeren en centrale verwarming en een te nauwe gang. Een aardig jong straatje met aardige jonge menschen. Er worden véél baby's geboren en droomen van rijkdom gedroomd en men heeft er een uitzicht over de wereld: het silhouet van den Haag en twee spoorlijnen, waarlangs de diesels naar het Zuiden snellen en de Etoile du Nord en de Mitropa illusies uit het straatje méénemen naar waar de menschen bij muziek champagne drinken. Vanzelf heeft dit straatje zijn intelligentia. Er wonen ingenieurs en journalisten, er zijn veilig en wel, een dokter en een advocaat; een filmer of cineast, zelfs een gebittenmaker, een redacteur van een weekblad en Brusse. W. L. Brusse. Van W. L. en J. Brusse. Van de bekende uitgeverij uit Rotterdam. Broeder van Onderde-Menschen, Vader van Speenhoff, Boutens en Adama van Scheltema. Echtgenoot van een lieve echtgenoote. Vriend van de heele straat. En helaas door hevige rheuma aan het bed gekluisterd. Man van fonkelenden, vonkenden, reeën geest niettemin. Hoofsch en heftig. En vervuld van idealen omtrent een betere menschheid, een vrediger wereld en de uitgeverij. „Het allereerste wat ik je te zeggen heb" zegt hij en hij gaat rechtop tegen de kussens zitten, „is, dat de EEN UITGEVER-IN-RUSTE uitgeverij een heerlijk beroep is. Je kent dat gezegde van: als ik wéér geboren werd, werd ik wéér...; enfin: ik zou wéér uitgever willen zijn." *** — Ik wéét wel waaróm, zeg ik, maar zeg jij het nu nog maar eens met je eigen woorden. — Omdat het boek, het goede, nobele boek een heerlijkheid is en omdat het een heerlijkheid is die heerlijkheid bij de menschen te kunnen brengen. Ik ben er niet weinig trotsch op, dat wij den menschen Leopolds Verzen hebben kunnen geven en mevrouw Roland Holst en Scheltema en die eerste bundels van Koos Speenhoff, die een geniaal man is. Wat de menschen veel te weinig beseffen, al hebben ze ver over de honderdduizend van die bundels van hem gekocht. Toen Speenhoff met die liedjes bij me kwam — ik was nét begonnen met mijn zaak — zei ik tegen broer-journalist: „dat moét ik uitgeven. Dat is zóó goed en mooi, dat moét ik onder de menschen brengen." Zie je: dat is een ideaal dienen, een roeping vervullen, een hóóge taak verrichten en dat maakt 't uitgeven zoo'n mooi vak. — D'r is in dit opzicht nogal wat veranderd, nietwaar? — Ja. Er zijn nu wél veel boekenfabrikanten gekomen, die maar rijp en groen en leelijk en wei-aardig op de markt gooien om de boel maar draaiende te houden. Hou me ten goede: dat z ij n geen uitgevers, maar industrieelen. Maar die krijgen hun trekken wel thuis. Van die rommel wordt het publiek beu. Al die romannetjes voor één maand, voor een half jaar op z'n hoogst, en die dan weer verdwijnen in de golven der vergetelheid, die ondermijnen het vertrouwen van EEN UITGEVER-IN-RUSTE PRAAT OVER het publiek in het boek, al moet je óók weer niet vergeten, dat 't publiek zélf er schuld aan heeft. De snelheid, de zinlooze zucht naar het allernieuwste heeft ook het lezende publiek niet onberoerd gelaten. Ze willen het allerlaatste, en al het moois wat oud is lusten ze niet. Daarom zie je in November 1936 al boeken verschijnen met 1937 als jaartal en daarom worden Couperus of Heijermans of Eilkema de Roo of van Oudshoorn, om maar eens een paar héél willekeurige namen te noemen niet of nauwelijks meer gelezen. Daar moeten de boekhandel en de uitgevers min of meer aan tegemoet komen, al zijn 'r dan toch óók weer, die in goedkoope uitgaven die „ouwentjes" weer bekend maken. Kijk maar eens het prachtige werk dat Querido met zijn Salamander-Serie doet, die tot mijn verheugenis, ook wel schijnt te gaón. — Maar hiermee wil je natuurlijk niet zeggen dat de meerderheid uit „fabrikanten", zooals jij ze noemt, bestaat... — Natuurlijk niet. De goede zaken b 1 ij v e n goed, ook al gaót 't ze minder goed, materieel gesproken. En het materieele geldt toch óók, nietwaar. Uitgeverijen zijn zaken en geen philanthropische instellingen. Maar om nu zoo maar weer eens een voorbeeld te noemen: wat Wouter Nijhoff doet is van wereldbeteekenis. Hij is uitgever van den Volkenbond bijvoorbeeld. Dat weet „men" niet, maar dat is enorm. En dat Querido en Allert de Lange de heele Duitsche emigranten litteratuur over de wereld verspreiden, is óók geen kleinigheid. Dat is historisch-Nederlandsch op z'n best en z'n nobelst. Daar vervult ons land een cultureele rol van historische beteekenis mee ... De oogen van den man-in-bed glinsteren, wanneer HET UITGEVEN VAN BOEKEN hij zijn geestdrift hierover tot uiting brengt. Hij heeft zijn vak lief en daarom ook de cultuur en dat 't juist ons Nederland is dat die taak volbrengen mag, stemt hem gelukkig. Er worden weer cigaretten aangestoken en het interview wordt voortgezet. Maar natuurlijk is het heelemaal geen interview met een blocnote als muur tusschen de harten en een gestaag-noteerend potlood als bedreiging voor toenadering van den interviewer met den andere. Natuurlijk is het een plezierig gesprek geworden met zulk een warmte gevoerd dat de herinnering eraan b 1 ij f t en dat d i e het „verslag" ervan vlot dicteert. — Heb je aardige herinneringen? — Natuurlijk. Bij massa's. Honderden anecdotes uit een vak, dat je immers met zóóveel menschen in aanraking brengt en met artistieke menschen in de eerste plaats die immers allemaal alevel wat raars hebben. Maar daar ga ik misschien zélf nog wel eens over schrijven en dat is heelemaal niet van belang. Van belang is alleen de algemeene herinnering aan de uitgeverij zooals die vroeger was: toen de concurrentie veel kleiner was, en de techniek van het zetten-drukken-brocheeren-binden nog niet zoo snel, toen de roofbouw op het intellectualisme zooveel minder was; het menschdom, niet zoo gehaast, rustiger en dieper las over het algemeen en je, als uitgever, je idealisme èn je materieele behoeften gelijkelijk in voldoende mate kon bevredigen. — Kon je r ij k worden als uitgever ...? — Och ja, maar daar ging het den meesten van ons toch waarachtig niet om en bovendien had dat toch ook wel z'n héél kwaaie zijden, want die rijkdom EEN UITGEVER-IN-RUSTE PRAAT OVER kwam dan toch óók wel voort uit het feit, dat de intellectueel, de kunstenaar toen heelemaal niet beschermd was. Tot 1880 was de kans op rijk worden voor den uitgever zeer groot. Je had de gekste contracten. En de copy werd voor een fooi, een bagatel afgekocht dikwijls. — Tóch is nu in zekeren zin het ondernemen van een boek minder zwaar en minder gewichtig dan vroeger, door de groote perfectioneering van de heele grafische techniek. En bovendien is het groote publiek — je klant — critiekloozer. — Dat houdt verband met den socialen vooruitgang, die ik van heeler harte toejuich, die de belangstelling zeker verbreed heeft, doch zonder twijfel óók oppervlakkiger heeft gemaakt, daar helpt geen lieve-moederen aan. — Maar zou een uitgever dan alléén het cultur e e 1 e doel voor oogen moeten houden? — Natuurlijk niet. Dat zou waarachtig wel een ideaal-toestand zijn, maar een uitgever moet toch ook eten en leven. De keus is: óf philantropisch óf commercieel, maar hij kan best het commercieele verbinden met het cultureele, hij moet dat zelfs doen, maar dat besef wordt door sommigen, die ik dan liever boekenfabrikanten dan uitgevers noem, uit het oog verloren. Ik ben er hartgrondig van overtuigd dat er op dit gebied en op dit oogenblik losbandigheid heerscht en overproductie is. Er wordt te veel uitgegeven met de uitsluitende bedoeling om geld te maken. Toch heeft de straffe organisatievorm van uitgeverij en boekhandel tegengehouden dat 't vak in de goot geraakt is door de verwilderde en verwilderende concurrentie. — In welk opzicht, bedoel je? — Ik bedoel nu voorloopig alléén in den ruim- HET UITGEVEN VAN BOEKEN genomen materieelen zin. Die organisatievorm heeft den prijs van het boek op redelijk peil gehouden. Er zijn wel dalingen geweest van den boekenprijs tot ver onder den productieprijs, maar dat was eenerzijds een geheel onvoorzien crisisverschijnsel: om de omzet te houden ondanks dat het publiek minder geld had voor boeken en anderzijds, doordat er in den tijd der hoogconjunctuur over-productie was ontstaan. Maar die hoogconjunctuur had óók weer prachtige kanten: perfectie van de druk- en opmaak-techniek en die grootere vraag vanzelf alleréérst. Maar ondanks die materieele dingen, die je onder het oog moet zien en die om den drommel niet onbelangrijk zijn b 1 ij f t toch, wanneer ik m'n oude vak bezie, het volle gewicht op den idealistischen kant vallen. De uitgever gevoele zich als te leven in dienst van de cultuur, de tusschenpersoon tusschen scheppende krachten en het publiek dat behoefte aan de producten dier scheppende krachten heeft. En: het grooter worden van de concurrentie met al zijn nadeelige gevolgen, die weinig idealistisch genoemd kunnen worden, doet óók weer een selectie ontstaan. Zoowel onder de uitgevers als onder de boekhandelaren. En de besten blijven de overwinnaars, daar kun je op rekenen ... — Een oude, conventioneele vraag, amice, maar waar ik toch ook graag je uitgevers-oordeel over wilde hooren: neemt de belangstelling voor het boek af? — Nee, de belangstelling neemt niet af. Sport, radio, alle vervlakkingsverschijnselen: de snelheid alleréérst en allermeest hebben nadeeligen invloed op het boekendebiet. Móar: er is een nieuw publiek ontstaan voor technische lectuur. Maar: de massa der lezers heeft zich toch ook in groote mate ver- EEN UITGEVER-IN-RUSTE PRAAT OVER breed. In grootere mate dan dat zij door die andere invloeden uitgedund is. Vooral in arbeiderskringen wordt véél en véél meer gelezen. De grootste concurrent van het boek is het dagblad. Er zijn zooveel groote kranten die op elk gebied de literatuur formeeren. En dat neemt dikwijls bijna allen vrijen tijd in beslag. — Nu wij dan toch de krant te pakken hebben, komt de eeuwige vraag, die eeuwig op haar antwoord wacht: wat denk je over den invloed van de litteraire critiek op het debiet van het boek? — Ik kan daar óók geen afdoend antwoord op geven. De invloed van de critiek is een onberekenbare factor, welhaast een probleem voor ieder die wat met het boekwezen te maken heeft. Critiek behoort, tot de volkomen onberekenbare factoren, die gelden bij de uitgave van ieder boek. Je kunt een „prachtige pers" hebben zonder dat het debiet ook maar eenigszins wordt beïnvloed. Wanneer, in mijn ouden tijd, Frederik van Eeden aanbeval was dit van gróóten invloed ... — En de Meester? — Die heeft dag-in dag-uit de Nieuwe Gids-beweging weerspiegeld en besproken. Hij had grooten invloed op de bekeering van het publiek tot die Nieuwe Gids-litteratuur, maar of één zijner critieken een boek werkelijk tot een groot debiet heeft gebracht is zéér te betwijfelen. Is. Querido heeft indertijd een aantal feuilletons in het Handelsblad geschreven over Leopold's verzen en daarna kwam er gedurende eenige weken geen énkele bestelling op Leopold. — Borel had invloed op een zéér bepaald publiek en ook de provinciale pers heeft eenigen invloed. — Van Vriesland? HET UITGEVEN VAN BOEKEN — Voor de litteratuur óm de litteratuur is van Vrieslands invloed belangrijk omdat hij in zijn kronieken van het proza in de N.R.C. op een zoo diep geargumenteerde wijze te werk gaat, dat hij op de betrekkelijk kleine categorie van verfijnde en intellectueele lezers een grooten invloed heeft. Wanneer van Vriesland kritiek schrijft wordt daardoor alleen reeds de standing van den auteur bepaald. Zulk een positie had ook Frans Coenen, maar het verschrikkelijke van zijn critieken was, dat de lezende menigte altijd ontmoedigd werd door het verschijnsel dat hij eigenlijk slechts héél zelden eenig prozawerk hartgrondig verdedigde. — Dr. Menno ter Braak? — Het is een coterie van zeer kleinen omvang die zich stoort aan ter Braak. Ik bewonder hem als intellectueel, maar hij is een sofist en ik geloof dat de spitsvondigheid, waarmede hij gewoonlijk tot het nihilisme komt ook het feit bepaalt, dat hij geen grooten invloed op de massa heeft. — Zie je een toekomst in het goedkoope boek in Nederland? — De uitgave van de Salamander-serie is een uiterst belangrijke daad. Querido is het gelukt. In korten tijd heeft hij een Nederlandsche litteratuur gedrukt en herdrukt, waarmee hij nieuw leven gegeven heeft aan allerlei boeken die hun werkelijk litteraire waarde hadden, maar dood gegaan waren aan de zucht van het publiek naar altijd het nieuwste en waardoor aan de overproductie in de uitgeverij veel te gemakkelijk tegemoet gekomen werd. Het goedkoope boek blijft voor Nederland altijd een probleem omdat ons taalgebied te klein is om in het algemeen het werk goedkoop te maken. EEN UITGEVER-IN-RUSTE PRAAT OVER — Wat is je ervaring met verzenbundels. — Ik beschouw het als een persoonlijk voorrecht Leopold, mevrouw Roland Holst, Boutens, Adama van Scheltema en Speenhoff te hebben uitgegeven. Adama van Scheltema en Speenhoff zijn volksdichters. De oplagen van hun bundels gaan de 100.000 ver te boven en Adama van Scheltema gaat nog steeds. Leopold had een in eerste instantie betrekkelijk klein debiet. Hij was wijsgeer. Mevrouw Roland Holst óók, maar zij heeft een groot publiek bereikt omdat haar versvorm verstaanbaar was voor de eenvoudigste menschen die zich er moeite voor gaven. Van haar werk zijn er 4de, 5de en 6de drukken van 1000 tot 1500 exemplaren. En Boutens schreef alleen klassieken met een uiteraard klein debiet. Op het oogenblik bestaat er voor geen verzenbundel een debiet als deze behalve voor 't ééne Maria Lecina van Werumeus Buning wellicht. — De menschen klagen nog wel eens over de duurte van het boek ... — Het boek over het algemeen kan niet goedkooper. De uitgevers doen hun uiterste best om zoo goedkoop mogelijk te zijn. En vergeet daarbij — in verwijderd verband, maar tóch in verband — niet dat met de vergrooting van de technische mogelijkheden gedurende de laatste 30 tot 40 jaar ook de aesthetische eischen aan het boek gesteld verhoogd zijn. Het boek heeft, als product van nijverheidskunst, een groote vooruitgang doorgemaakt. Vergeet niet dat — in tegenstelling met bijvoorbeeld Frankrijk — het simpel uitgevoerde boek noch bij het publiek noch bij den boekhandel hier te lande gewild is. Het handzame, gemakkelijk mee te nemen boek wil het groote publiek hier niet. Net zoo min als het dunne boek. Men ver- HET UITGEVEN VAN BOEKEN langt volume en een zekere pompeusheid en het groote publiek ziet het boek in de eerste plaats als cadeau. — Ik wilde je nu uit de veelheid van vragen die er omtrent het boek, het lezen, de uitgeverij nog open staan, nog één vraag stellen. Wat denk je van de functie der leesbibliotheken? — Ook dit verschijnsel heeft vele kanten en problemen. Hun voordeel is dat zij dikwijls de levenskansen maken voor romans, die het waard zijn die kans te krijgen, al brengt een groot aantal het ook weer niet verder dan de bibliotheken. En het nadeel volgt daar onmiddellijk uit: dat er, met het oog op dat vaste leesbibliotheekdebiet méér boeken worden uitgegeven dan waarvoor feitelijk verkoopsmogelijkheden aan het publiek bestaan. De leesbibliotheek komt eenerzijds tegemoet aan de leeslust van menschen die geen boeken kunnen of willen koopen. Maar zij bevordert óók het volkomen — oppervlakkige boeken-v r é t e n tot soms drie dikke romans in de week toe... Vele interviewers laten mét de, altijd-charmante, huisvrouw des geïnterviewden het kopje thee als deus ex machina opdraven om een eind aan het gesprek en deszelfs verslag te maken. Dat is een verachtelijk-journalistiek procédé, maar tot heden is het in nuttigheid en afdoendheid niet overtroffen ... Dus: er kwam een charmante gastvrouw en er kwam een kopje thee en het interview was afgeloopen, en toen de interviewer door het stille Voorburgsche straatje, met de lichtjes van den Haag tinkelend aan den einder over de velden in de verte en met het flitsen van een zoevend-snelle diesel Utrecht-waarts als snel-verschietende opluistering van dezen voor- EEN UITGEVER-IN-RUSTE )°ars"na"avond' naar ziJn huis ging, had hij het pleizierige gevoel wat geleerd te hebben van een man die met diepe genegenheid voor het onderwerp bezield is. Nog. Zooals hij immers zijn gansche nuttiqe leven gegeven heeft aan den dienst van het boek en de schoonheid. Een héérlijk ding om op terug te blikken vanuit de rust van zoo'n stille straat. P. M. C. TOEPOEL LECTUUR VOOR DEN HONDENLIEFHEBBER Een hondenkenner bij uitnemendheid schrijft over het boek, 's menschen trouwsten vriend gewijd. De steeds groeiende schare van honden-bazen en -bazinnen zal ook wel over honden willen lezen. LECTUUR VOOR DEN HONDENLIEFHEBBER And the womcm said: „His name is not Wild Dog any more, but First Friend, because he will be our friend for always and always and always." RUDYARD KIPLING. In onzen schrijfgragen tijd is er literatuur over alles. Geen spelletje zoo onnoozel of er bestaat een gewichtige handleiding over met geschiedenis — paalwoningen, Chineezen uit de Oudheid, zooveelste dynastie, op zijn minst Grieken — foto's, teekeningen van de opstelling en draaierig aandoende dito's van de bewegingen. Geen geval in de psycho-analyse of men kan er ettelijke romans over koopen. Maar lang, lang voordien kon wie in 's menschen besten vriend belangstelde, zich vergasten aan literatuur over den hond en over zijn gebruik. Xenophon schreef zijn Cynetiga, Arrian stelde reeds in de tweede eeuw n. Chr. regels voor de jacht met windhonden op hazen op. Een onafgebroken reeks auteurs volgt, waarna op het vasteland, van kynologisch en jachtstandpunt bezien, de voornaamste is Gaston Phoebus, wiens „Livre de Chasse" in 1387 uitkwam en onder den naam „The Master of Game" tusschen 1406 en 1413 door Edward, den tweeden hertog van York, voor Engeland werd bewerkt. In Engeland besteedde, aangenomen dan, dat zij bestaan en alles gedaan heeft, wat men van haar zegt, eene merkwaardige vrouw, Dame Berners, ook wel Dame Barnes genoemd en abdis van Sopewell, o.a. veel tijd aan sport. In haar „Book of St.-Albans", in 1486 uitgekomen, geeft zij de vermaarde en vaak nog aangehaalde beschrijving van den hazewind- LECTUUR VOOR DEN HONDENLIEFHEBBER hond: de nek van een draak, het hoofd van een slang, de voet van een kat, de staart van een rat, enz. Koningin Elizabeth schepte veel vermaak in jacht en in gevechten tusschen honden en andere dieren. Geen wonder dan ook, dat haar lijfarts, doctor Keyes of Caius, een werk over honden schreef. Het was in het Latijn en Abr. Fleming vertaalde het in 1576 of 1578 nog al vrij in de landstaal. Gervase Markham leverde in 1655 zijn „Art of Fowling". Hoe verder men komt, hoe dichter de werken elkaar opvolgen. Bevatten de eerste geschriften merkwaardige afbeeldingen, die in de XlXe eeuw hebben artistieke beteekenis. Zeer gezocht is nog steeds „Sportsman's Cabinet" van 1803, om Reinagle's voortreffelijk werk. Wat Alb. Dürer heeft geëtst, heeft voor den kynoloog even groote waarde als voor den kunstkenner. Hij toch gaf de dieren weer zooals zij waren. Behalve in de eigenlijke hondenboeken, komt, daar destijds de stedeling nauwer met het landleven verbonden was, bij vroegere schrijvers en dichters telkens de hond ter sprake, hetzij, dat zij de jacht beschreven of hem in beeldspraak gebruikten. In Engeland bestaat deze gewoonte nog. Ook treedt, daar hij er lid van het gezin is, hij in menige roman of novelle op. Shakespeare kende de jacht en den hond. Croxton Smith betreurt, dat zijn commentators er niet even goed van op de hoogte zijn, daar zij den dichter dan in sommige gevallen beter zouden begrijpen. Nu de cocker zijn veroveringstocht heeft ingezet, komen de volgende regels te pas. „You play the spaniel, and think with wagging of your tongue to win me," LECTUUR VOOR DEN HONDENLIEFHEBBER en: „I am your spaniel; and, Demetrius, The more you beat me, I will fawn on you." Ook Chaucer in „The Wife of Bath's Prologue": „As a spaniel, she will on him lepe." Sir Walter Scott, van wiens deerhounds Maya het meest bekend werd, schonk door zijn boek Guy Mannering een hondenras, namelijk den Dandie Dinmont, zijn naam. In onzen tijd hebben John Galsworthy en Rudyard Kipling door de wijze, waarop zij over hem schreven, den hond voor menigen mensch op een hooger niveau gebracht, wat Jack London en Curwood bij de groote menigte hebben gedaan. „The First Friend" van Lucy Menzies, bij George Allen & Unwin Ltd., Londen, is een schat voor den hondenliefhebber, daar het naar tijdsorde gerangschikt, aanhalingen bevat van 1400 voor Christus af tot 1921 toe. Tot de laatste behoort deze van Vernède, den in den wereldoorlog gesneuvelden jongen dichter, op het weerzien van zijn gestorven hond als ook de baas zal zijn overgegaan: „Lord! there'ill be deaf angels when we meet — And you leap up and bark!" De fijnste wellicht, maar te lang om hier weer te geven, is die van Lamartine. Maar het beste, dat ik ooit over een hond las, acht ik iets van een Nederlander, namelijk de bladzijden van Roland Holst in zijn „Overpeinzingen van een Bramenzoeker". Wat heeft die hond een baas gehad! Thans bestaan in vele talen boeken, waarin de meest voorkomende rassen van honden worden beschreven. Soms neemt de auteur slechts een groep, ja, er bestaan geheele reeksen van uitgaven, waar- LECTUUR VOOR DEN HONDENLIEFHEBBER van elk deel één enkel ras behandelt. Natuurlijk heeft de Engelsche taal een weelde van boeken op dit gebied. Nooit zijn er méér uitgekomen, dan toen in Engeland de malaise heerschte. Ieder, die geld noodig had, schreef er een! Even te voren was een werk in twee deelen verschenen, door Ash, een verminkt officier. In tegenstelling met de andere boeken, die alleen de in Groot-Brittanje voorkomende rassen bevatten, behandelt Ash alle rassen, van de vroegste tijden af. Zijn kostbaar werk — de oorspronkelijke prijs bedroeg vijf guineas, dus vijf pond vijf shilling — mist echter ordening, de platen staan chaotisch door het boek en door elkaar. Het in het einde der vorige eeuw en in tweede druk in het begin der tegenwoordige verschenen werk van den heer Henri graaf van Bylandt, „Les Races de Chiens", bij FE. Kluwer, Deventer, is, al zijn eenige rassen veranderd, nog een internationaal standaardwerk, daar het in Fransche, Duitsche, Engelsche en Nederlandsche tekst de punten bevat van alle bekende rassen, ook al waren zij kynologisch destijds nog niet erkend. Vooral de Britsche werken plegen een hoofdstuk over ziekten te geven. Dit deel strekt tot gruwelkamer voor wie pas een hond heeft en tot nachtmerrie voor den dierenarts, die er bij wordt geroepen. Want hun lieveling lijdt aan elke ziekte, waarvan vrouw of baas huiverend in het boek lezen. Hij mag zoo gezond zijn als een visch, geen kwaal of hij vertoont er de verschijnselen van. Is de temperatuur normaal, dan wordt de stakker over een uur opnieuw geplaagd. Toont het kwik nog geen stijging, dan verdenkt de echte griezel-wellusteling hem er van in de eb van de hondeziekte te verkeeren, namelijk in de LECTUUR VOOR DEN HONDENLIEFHEBBER daling tusschen de eerste en de tweede koorts. O, de stomme, ongevoelige dierenarts, die hem dan gezond durft noemen! S. CARMIGGELT HOE EN WAAROM LEEST U EIGENLIJK? De „entrefilettist", de aardige-stukjesschrijver van het Haagsche Sociaal-democratische dagblad VOORUIT schrijft hier wat impressies van boekenlezers. HOE EN WAAROM LEEST U EIGENLIJK ? Doet U het met Uw vingers in Uw oren, in een volle kamer, terwijl de radio aanstaat, of teruggetrokken in de volstrekte rust van Uw studeervertrek, waar niemand zonder kloppen binnentreden mag? Is lezen voor U de consumptie van een onontbeerlijk geestelijk voedsel, of behoort U tot degenen, die alleen maar een boek op hun nachtkastje hebben „omdat je zo goed slaapt, als je je eerst een beetje hebt vermoeid, met een paar pagina's literatuur"? De lezers vormen een heterogeen en een geheimzinnig gezelschap. Wat weet de auteur eigenlijk van hen? Hij heeft wel eens een ietwat verontrustende brief ontvangen, van een dame, die schreef, dat zij een aan de zijne verwante ziel bezat, en hem, in verband daarmede, uitnodigde, eens een middagje bij haar te komen praten, over onderwerpen, de ziel betreffende. Dit was echter maar één lid van het grote gezelschap der lezers. Wie zijn de anderen? Waarom lezen ze? Hoe lezen ze? Vijf lezers heb ik voor U bespied. Hier zijn ze. De woesteling Van beroep is hij bouwer en zijn uiterlijk komt sterk overeen, met dat van mannen, die buiten op Sowjetboeken staan afgebeeld, en grijnzend leunen op een tractor. Hij is breed, groot en stralend gezond. Zijn lach heeft iets orkanisch, zijn handdruk is een goedbedoelde mishandeling. In zijn huis staan altijd ramen open en steeds weer verbaas je je erover, dat zijn negen welgeschapen kinderen er niet uitvallen, want deze kinderen mogen alles. Ten aanzien van de opvoedkunde, heeft hun vader namelijk min of meer Spartaanse opvattingen. Als de baby van zes maan- HOE EN WAAROM LEEST U EIGENLIJK? den naar zijn brandende pijp grijpt, wordt hem dat niet belet, want „laat-ie z'n handen maar branden, dan leert-ie dat zo'n ding warm is". Dit is een typerend detail. De mens behoeft: arbeid, eten, drinken, slaap en frisse lucht — meent vader. De rest „is labbekak", zoals hij zich karakteristiek uitdrukt. Deze man leest. Publicaties zijn vak betreffende, en een enkele maal een roman van zijn vrouw, omdat men zich ook wel eens ergeren wil. En zie nu eens hóe hij leest. Het boek dat hij uitgekozen heeft, is nieuw en nog niet opengesneden. Met een van zijn geduchte handen omklemt hij het weerloze ding en met de andere, wrikt hij de eerste pagina's open. Als hij gelezen heeft wat op pagina één staat, slaat, neen: rukt hij het blad om. Ziet ge wel hoe deerlijk de randen der pagina's zijn verminkt, door zijn karakteristieke wijze van „opensnijden"? De rest van het boek is evenwel nog nieuw en mooi, maar juicht niet te vroeg, want al lezende komt hij ook döar. Hij slaat zich door het boek heen, als een rhinoceros, die zijn weg naar de drinkplaats door de takken breekt. Als de lectuur hem verveelt, scheurt hij een randje van de bladzijde die hij heeft bereikt, en gebruikt het als bladwijzer. Dat is eigenlijk overbodig, want ook als het boek, dat daar nu ligt, gesloten is, kunt ge precies zien, tot waar deze barbaar gekomen is. De ene helft is nog ongerept, maar het gelezen gedeelte is verfomfaaid, gekneusd, opgebruikt. Het boek zou kermen als het een levend wezen was ... De verfijnde „Maar het i s een levend wezen, met een ziel!" Het is de bibliophiel die dit zegt. Hij is een bleke, bejaarde man, op z'n voordeligst als hij beschenen wordt, door HOE EN WAAROM LEEST U EIGENLIJK? gedempt lamplicht. Als ge hem bezoekt in zijn enkel rust en ernst ademende kamer, zal hij, op het tijdstip waarop men zijn gast een kop thee pleegt te offreren, vragen: „Wilt U een perzik?" en indien ge „ja" hebt gezegd, zal hij er U een overhandigen, met voorzichtige vingers. Nu vraagt ge om een mesje, maar voordat hij aan dit barbaarse verlangen tegemoet komt, adviseert hij met zacht verwijt in zijn stem: „U moet er eerst eens aan ruiken. Ze geuren heerlijk, die vruchten." Hij is een goede, weke man, die niet precies kan onthouden, hoeveel een rit op het stadsnet der H. T. M. kost, doch nauwkeurig weet, in welk jaar en op welke pers de eerste druk van Graulss „Cantabilé" werd vervaardigd. Want dit is zijn leven. In zijn kasten staan de boeken met een onuitsprekelijke smetteloosheid in het gelid. Elke dag opnieuw, neemt hij er enige in zijn handen. Het zijn zijn schatten; hij liefkoost ze. Hij stapelt ze om zich heen, zoals een vrek doet met zijn goud, hij laat zijn verliefde blikken over de schone bladspiegels glijden, hij geniet van een nobel antiek of een mediaeval, zijn dorre vingers keuren het zware papier, strelen de lederen ruggen en de gouden bandstempels en... hij leest? Leest hij eigenlijk wel in al die sublieme boeken? Is hij een bibliophiel, omdat hij aan het genot van het lezen een visuele vreugd toevoegen wil, of is het bij hem alleen maar een liefhebberij, een veredelde variëteit van de verzamelzucht, die mijn zoontje op de sigarenbandjes botviert? Ik weet het niet. Ik weet alleen, dat deze schat een goed deel van zijn in eenzaamheid gesavoureerd levensgeluk betekent. Hij staat er niets van af — zelfs niet tijdelijk. „Neen, neen, neen, ik leen nooit boeken HOE EN WAAROM LEEST U EIGENLIJK? uit. De mensen gaan er vaak zo ruw mee om. En dan heeft het boek pijn, weet U?" Dat laatste zegt hij zo afgemeten ernstig, dat je je vol schaamte afvraagt, hoe je zo grof kon zijn, zoiets absurds te vragen. De aanvechting om een beetje geërgerd te lachen, komt later, als je bedenkt, dat zo'n boek toch eigenlijk veel meer nut heeft, als zoveel mogelijk mensen het lézen ... De lettervreter Ook de jonge onderwijzer is van mening dat een boek er is, om er in te lezen. Hij kent de boeken nog niet zo lang. In het arbeidersgezin, waarin hij zijn jeugd doorbracht, waren er maar twee: de Bijbel en „De graaf van Monte Christo", en er was een voortdurende botsing tussen de bedoelingen van den vader, die uit de Bijbel wilde voorlezen, en de belangstelling van zijn jongens, die meer naar „De graaf van Monte Christo" uitging. Later, toen hij op de kweekschool was, ging hij de vergissing begrijpen. De wereld der boeken opende zich voor hem, en met schrik zag hij, hoeveel er was, dat gelezen moest worden. Een honger naar weten ging in hem branden. De brandstof voor dat vuur, haalt hij uit de bibliotheken, maar ook op de boekenmarkt kan men hem vinden. Daar koopt hij Shakespeare-vertalingen en verouderde werken over psychologie. In zijn kast vindt men de vergeelde deeltjes van de Maatschappij voor Goede en Goedkope lectuur, de stomme getuigen van een groot en gewichtig cultuurwerk. Vaak hangen ze een beetje uit de band, dikwijls zijn er eigenaardige ouderdomssproeten op het titelblad. Maar wat geeft dat? Zolang men de letters, waarom het gaat, nog kan onderscheiden, is hij tevreden. Het deert hem HOE EN WAAROM LEEST U EIGENLIJK? niet of zijn boeken naar kamfer geuren, of er verbleekte tedere opdrachten in staan en een vreemd exlibris in is geplakt. Een boek is er, om in te lezen. Het gaat om de woorden en om de gedachten,- de rest is bijzaak. Een enkele maal vindt hij in een op de markt gekochte roman een portretje van een kind, een intiem briefje, een ansicht uit Wiesbaden („met de groeten van Bets") of een gedroogde bloem. Dat is dan het verleden van het oude, vermoeide boek. Men kan zoiets een beetje pijnlijk vinden. Maar men kan er ook eenvoudig niet op letten ... De genoodzaakte Weer anders ziet de advocaat met de grote praktijk het boek. Er verschijnt veel (tè veel, meent hij) en het vergt al heel wat tijd, die geweldige boekenmassa te scheiden in een deel, dat men noodzakelijk lezen moet en een deel, dat men gelukkig verwaarlozen kan. Men moet op de hoogte blijven, maar het leven is druk, er gaan veel telefoons en er zijn talrijke conferenties en processen. „Gaat U nu eens rustig zitten mevrouw, en vertel me wat er gebeurd is" — „Meneer de president, dit is een typisch geval van detournement de pouvoir" — „Juffrouw Jansen, schrijft U aan de firma van Deel, dat wij die vordering ten stelligste ontkennen." Daartussendoor moet men lezen: de vakliteratuur, een politiek geschrift, een veelbesproken roman. Een advocaat met een grote praktijk dient up to date te zijn, maar hij kan niet 's avonds thuiszitten met een boek, want men moet zich vertonen, mensen zien en gezien worden. „Goedenavond generaal, inderdaad generaal, er is te weinig tucht." Of: „Het laatste boek van Mauriac? Maar natuurlijk barones. Het is zéér HOE EN WAAROM LEEST U EIGENLIJK? navrant." Hij kent het niet, maar navrant is een lief woord: men kan nog alle kanten uit. Aan het ontbijt leest hij de krant, in de auto naar kantoor begint hij aan een nieuwe brochure, wordt onderbroken door het alle aandacht vragende werkop-bureau, zet tijdens de lunch de lectuur voort, leest nog drie bladzijden, antichambrerend bij den president, in verband met een kort geding, en besluit het eerste hoofdstuk als hij, 's avonds, in smoking wacht op zijn vrouw, die zich nog kleedt. Men moet zijn tijd gebruiken, meent hij, en het is bij hem geen phrase, want hij behoort inderdaad tot de mensen, die het vermogen bezitten, elke minuut productief te maken. De vreugde van een achterelkaar uitgelezen roman, kent hij alleen in de vacantie. In normale tijden hakt hij de literatuur in mootjes, wordt Gide (het staat in sommige milieu's goed hem te citeren) onderbroken door de telefoon, de secretaresse met de brieven, de cliënte of de wagen-voor-de-schouwburg. De blind-Iezer Terwijl de advocaat slaperig van de zoveelste soiré huiswaarts keert, zit Jan, de oude nachtwaker, bij het schijnsel der petroleumlamp in de directiekeet van het werk-in-aanbouw. De lieden die hem opdroegen te gaan zitten, hadden daarbij het ietwat naïeve idee, dat de nachtelijke aanwezigheid van dit grijze, breekbare mannetje, de heimelijke ontvreemding der opgetaste materialen zou kunnen voorkomen. Jan houdt zijn toezicht al lezende. Hij is een dankbaar en geduldig lezer, die al spoedig besluit, dat het boek, dat hij onderhanden heeft „een crimineel werk" is. Als ge, in de directiekeet, waar hij „al heel wat uurtjes heeft liggen", met hem spreekt over zijn lite- HOE EN WAAROM LEEST U EIGENLIJK? raire smaak, komt ge al spoedig tot de conclusie, dat deze grijsaard, wat dat betreft, overeenkomst vertoont met den lezenden zwerver op een van Rudolf Wilke's prenten, die zegt: „In dem Roman jiebt es nur Jrafens un Barone. Das jefallt mir. Man amusiert sich un is doch in juter Jesellschaft". Aan zijn voorkeur voor de aristocratie, paart Jan nog een onverzadigbare verslingerdheid aan de avonturen van detective's, gentlemandieven en andere brein-mannen. Zijn honger naar raadselen en fijne omgangsvormen wordt gevoed door de uitgebreide bibliotheek, welke zijn kostjuffrouw te danken heeft aan het cultuurwerk, dat een familietijdschrift verrichtte, door iedere week een nieuwe roman tegen papierprijs beschikbaar te stellen. De auteurs dezer werken zijn den ouden nachtwaker volledig onbekend. Zij spelen dan ook geen enkele rol voor hem, want bij zijn keuze, richt hij zich uitsluitend naar de, vaak hoogst aangrijpende afbeeldingen op het omslag. Daaraan kan hij zien of hij het boek kent, of niet. Met grote ijver vreet hij zich, in een imposante reeks van nachten, door de literatuurberg van zijn kostjuffrouw heen. In de schemerige directiekeet heeft hij kennis genomen van vele onoplosbare moorden, talrijke mésalliances en menig exempel van ten val komende hoogmoed. Telkens weer verdiept hij er zich in, met volle overgave, maar hij zorgt er toch voor, dat zijn waakzaamheid niet onder de lectuur te lijden heeft. Nimmer wijkt hij af van zijn gewoonte, een van zijn geduchte rondgangen te maken, als hij 25 bladzijden gelezen heeft. Heeft hij toevallig een detectiveboek onder handen, dan sluipt hij rond, als was hij ook een speurder-met-vorsende-blik; is het echter een HOE EN WAAROM LEEST U EIGENLIJK? aristocratische roman, dan schrijdt hij langs de stapels stenen en planken, met de verfijnde waardigheid van den ouden graaf Du Roy, die, wandelend op zijn eigen landgoed, door zijn loensen universelen erfgenaam-met-speelschulden, werd neergeschoten ... Nu hebt U kennis gemaakt met vijf lezende Nederlanders. Ge hebt gezien wat het boek voor hen betekent. Maar nog altijd weten we niets van de vele duizenden anderen. Wat is het boek in hun leven? Is het een onverwinnelijke bergtop, een wereldzee-volavontuur, een aangename ontspanning, een bron van kennis, een voorwerp van hartstocht of een precieus kleinood? Het is ondoenlijk een antwoord te geven op deze vraag. Vast staat evenwel, dat het leven zónder het boek ondenkbaar is. Zó gewichtig in zijn rol zelfs, dat men het van tijd tot tijd noodig acht, boeken te verbranden... I. VAN DOVEREN CIRCUSLITERATUUR Het circus, brandpunt van romantiek van oudsher en heden nóg. Een man, die in die romantische wereld thuis is, vertelt wat van de boeken, die aan die wereld zijn gewijd. CIRCUSLITERATUUR „Voor direct gezocht een prima springer voor een prima komisch nummer als partner op gedeelde gage. Lengte niet meer dan 170 cm. Garderobe aanwezig. Offerten met photo, lengte en gewicht onder „Polo" Postamt 4 Hamburg. Het nummer is nieuw en was tot heden in de beste huizen geboekt, zoodat slechts een eersteklas artist in aanmerking komt, die steeds in andere goede troepen gewerkt heeft". Dat is circusvakliteratuur, zooals we die in de internationale vakbladen, de wegwijzers der internationale artistenwereld, kunnen vinden. Wat een literatuur zit voor den stukjes- en romanschrijver niet in zulk een advertentie. Welk een romantische oorzaak kan het niet hebben, dat bovenbedoelde artist een nieuwen partner zoekt. Is de vorige er vandoor gegaan met een vrouw, heeft hij zijn hals gebroken of wat niet al kan de romanticus er zich uit voorstellen. Want het circus is toch zulk een wereld van romantiek, niet waar, waarde lezer? Dat hebt U allen toch gelezen in de vele circusromans en -verhaaltjes en dat hebt U toch gezien in de vele films. Er zijn toch altijd weer verliefde collega's, die uit ongelukkige liefde de afgrijselijkste ongelukken laten geschieden met hun collega's uit het luchtnummer, die de roofdierenkooi openzetten om den minnaar van hun geliefde te doen verscheuren door de tijgers. Op geen gebied wordt vooral door leeken, zulk een onzin geschreven als over het circus en over de circusmenschen. En het is zeer duidelijk waarom. Geen categorie van lieden is zoo ontoegankelijk voor buitenstaanders, („burgers" worden ze genoemd door de circusmenschen) dan juist deze rustelooze zwervers over de wereld. En menschen uit het vak zelf, hebben geen tijd om over hun vakgenoo- CIRCUSLITERATUUR ten te schrijven en staan er ook te dicht bij, zien niets bijzonders in dat circusleven, dat ze van jongs af aan kennen en waarbuiten zij niet kunnen. Trouwens heel weinig menschen publiceeren over hun eigen vakgenooten, behalve dan de dames tegenwoordig. Heeft ooit iemand reeds een roman gelezen van den gemeentereinigingschef uit plan Zuid door hem zelf geschreven. En zulk een geschrift kan toch ook zeer interessant zijn. In ons land ken ik geen circusliteraten van beteekenis, in Duitschland is behalve Paul Eipper, die met zijn vaardige pen zeer vakkundig over circus heeft geschreven, Dr. A. H. Kober, oud pers-chef van Circus Sarrasani en Carl Hagenbeek, de man, die de meest karakteristieke geschriften heeft gepubliceerd over het circus en zijn bewoners. Hij beheerscht de terminilogie van het vak volkomen, kent alle nummers, weet alle knepen van het vak en vertelt er in zijn werken op geestdriftige wijze over, want hij is er een, die de manege-lucht jarenlang heeft geroken en er zooals allen, — die deze prikkelenden geur kennen — niet meer van kan scheiden. De geschiedenis van het Circus te schrijven is onmogelijk. De paar honderd rasechte circusfamilie's, die zich steeds weer met elkaar vermengen, zijn niet te volgen, en waar ze eigenlijk vandaan komen weet niemand. Ik wed met U, dat er geen steden boven 500.000 zielen bestaan in de wereld, waar geen leden wonen van de artistenfamilie Blumenfeld. De beroemde artist Brown, die uren kan vertellen over het circus, waarbij hij tegelijkertijd een brok geschiedenis verhaalt, is de zoon van den Amerikaanschen excentriek Brown en de koorddanseres Chiarini, zijn eene grootvader was de elfde zoon van de twaalf zoons CIRCUSLITERATUUR van den circuseigenaar Chavini, de andere een zoon uit de zesendertig kinderen van den beroemden Knie, waarvan er vierentwintig als artisten over de circussen verspreid zijn. Zij zijn weer getrouwd met knappe meisjes uit het geslacht der Guerra's, Cinisellis, Astleys. Begrijpt U nu, dat de geschiedenis van het circus niet te schrijven is? Dr. Kober heeft mij jarengeleden beloofd het toch nog eens te probeeren, maar tot heden heeft hij mij het boek nog niet gestuurd. Toen ik een dezer dagen ter gelegenheid van den 25-jarigen sterfdag van Oscar Carré aan hem een paar stukjes wijdde, bleek het ook, dat ik den jongsten zoon van dezen beroemden circusvorst vergeten had, omdat ze nu eenmaal overal verspreid zijn. Dr. Kober's circusboeken: „Die grosze Nummer" en „Rund um die Manege" zijn voor mij de werken, die op dit gebied het meest de echte circussfeer benaderen. In Frankrijk publiceert de tegenwoordige perschef van circus Amar, de journalist Henry Thetard, belangrijke dingen over het circus. Zijn boekje „Coulisses et Secrets du Cirque" is zeer geslaagd te noemen. Nu hij echter deel uitmaakt van het steeds grooter wordende bedrijf van de energieke gebroeders Amar, zal hij wel weinig tijd meer hebben om te schrijven. In de tweede helft van de vorige eeuw, vinden we eenige artisten, die in hun drukbezet leven nog tijd hebben gevonden, om uit hun wereld opteekeningen te maken. De voornaamste onder hen zijn Signor Saltarino (Hermann Waldemar Otto) in 1861 in Saksen geboren als zoon van een zijdehandelaar. Hij werkte als clown bij Warga, Blumenfeld en Althoff en werd in 1885 redacteur van de „Artist" in Düsseldorf. Hij trouwde in 1891 in 's Heer Abtskerke in Zeeland met CIRCUSLITERATUUR Anna Pieternella Barones de Marees van SwinderenJanssen uit het huis Alvarez, die in 1861 in Goes werd geboren. Het is jammer, dat van zijn vele publicatie's en boekwerken de meeste uitverkocht en zelfs niet meer langs antiquarischen weg te verkrijgen zijn. Een ander is Signor Domino (Emil Cohnfeld uit Berlijn), wiens bekendste werken zijn: Der Circus und die Circuswelt (1887) en Wandernde Künstler (1890). Signor Saltarino's „Artisten Lexikon" is een zeer merkwaardig boek. Het bevat biographische notitie's over kunstrijders, temmers, acrobaten, clowns en specialiteiten uit alle landen en tijden. Over onzen bekenden Dassie lezen we in dat lexicon: Dassie, Leon, Circusdirecteur, geboren 24 September 1817, gestorven op 17 Februari 1886 te Tilburg in Nederland. Belangstellenden en kenners vinden hier een rijk materiaal. In dit boekje vinden we ook zeer merkwaardige gegevens over den beroemden leeuwentemmer Henri Martin, die in 1793 te Marseille geboren werd en die in 1882 te Overschie onder den rook van Rotterdam stierf, nadat hij in 1820 na een zeer romantische verloving was getrouwd met de dochter van den beroemden Nederlandschen menageriebezitter Van Aaken. Hij is de medeoprichter van de Rotterdamsche diergaarde, waarvan hij jarenlang directeur was. Hij was tevens eere-directeur van den Amsterdamschen dierentuin en lid van vele natuurwetenschappelijke vereenigingen. In zijn laatste levensjaren kweekte de voormalige beheerscher van groote groepen wilde dieren, waarmede hij over de geheele wereld triomfen behaalde, rozen. Martin was begonnen als leerling in een parfumeriezaak van zijn oom te Livorno. Hij kon dit leven echter niet uithouden en ging er vandoor met den kunstrijders- CIRCUSLITERATUUR troep van Luigi Guillaume, in dien tijd een wereldvermaarde troep. In zijn laatste levensjaren bezocht Koningin Emma hem te Overschie, met welk bezoek hij zeer vereerd was, ij dele kinderen als alle circusmenschen zijn. Twee dochters van den wereldzwerver zijn later getrouwd met Nederlandsche ambtenaren, zoodat het geslacht Martin als circusartisten is uitgestorven. Over zijn interessant leven is een boekje verschenen te Deventer in 1877 onder den titel „Leven en Lotgevallen van Henri Martin". In Saltarino's boek „Fahrend Volk" (Leipzig 1895) kunnen we lezen over Siameesche tweelingen, reuzen, dwergen, vrouwen met baarden, slangenmenschen, doorgezaagde weesmeisjes, vrouwen, die als vliegen met 't hoofd naar beneden langs de zoldering loopen, over hongerkunstenaars, over stompen van menschen, die met hun teenen een penseel hanteeren en daarmede landschappen schilderen en die op deze wijze vioolspelen, enz. We lezen er over menschen, die een wijdgeplooide huid bezitten, waarmede ze de zonderlingste capriolen kunnen maken. Wist U, dat de 67-jarige Louis Goulon, die in een ijzerfabriek werkte, een baard had van meer dan 2,50 Meter. Op zijn twaalfde jaar moest hij zich reeds scheren en twee jaar later, was er geen houden aan den baardgroei meer. Hij had toen reeds een baard van 30 c.M. lengte. De man was 1.50 M. lang en liep steeds met „zijn baard in de hand door het ganze land." Ook lezen we de zonderlingste zaken over getatoueerde dames en heeren, om niet te spreken over de artisten, die glas eten, degenslikken en wonderrekenaars zijn. Saltarino's boek „Das Artistentum und seine Geschichte" is een standaardwerk der circusliteratuur CIRCUSLITERATUUR en het doet de liefhebbers watertanden. Ook Joseph Halperson's boek „Das Buch vom Zirkus", die veel geschreven heeft op het gebied der volkseconomie en van de sport, bevat zeer betrouwbaar materiaal. Een zeer fijn geïllustreerd Fransch werk is Hugue le Roux' „Les jeux du Cirque et la vie Foraine". Als circusroman verheft De Goncourt's , ,Les frères Zemgano" zich verre boven alle anderen. In dit zeer goede boek wordt de psyche van den artist, in dit geval het leven van een tweetal acrobaten, zeer fijn en op reëele wijze behandeld. Oorspronkelijke Nederlandsche circusliteratuur is er weinig; het beste op dit gebied is nog Fabricius, „Leeuwen hongeren in Napels", waarin hij, natuurlijk wat geromantiseerd, het verhaal doet van den ondergang van het bekende circus Schneider. Alfred Schneider, de man met de honderd leeuwen, die met een paar honderd gulden in 1930 te Nijmegen in Nederland als eerste stad begon en die er met meer dan een ton uitging aan het einde van het seizoen en die eenige maanden later geen geld meer had om voeder voor zijn dieren te koopen. Maar wat had de goede, kleine man in die paar maanden dan ook niet aangeschaft: een reusachtig groot nieuw circus, de duurste auto's, die hij maar krijgen kon, juweelen en wat niet meer. Want circusdirecteuren zijn als kinderen: ze koopen steeds maar bij, als het goed in zaken gaat, investeeren al hun kapitaal in hun onderneming, zooals de kinderen, die een treintje hebben en steeds maar nieuwe wagens, nieuwe seinen bijkoopen om het geheel te vervolmaken. Er wordt veel geschreven over het circus in alle talen, maar weinig goeds. Wie schrijft er in Nederland eens de geschiedenis van de familie Carré, waarom is CIRCUSLITERATUUR de roman van Hans Stosch Sarrasani nog niet geschreven, een leven, dat stof biedt voor een verhaal, dat spannender is, dan de meest sensationeele film, waarom is het leven van den thans vijf jaar geleden gestorven jongleur Rastelli nog niet op papier gebracht? Ik weet het niet; ik heb er geen tijd voor, want mijn circuswerk neemt me teveel in beslag. Ik eindig met U nog aan te raden het aardige geïllustreerde boekje van Serge „Vive le cirque". Van eenige in dit artikel genoemde boeken zijn Nederlandsche vertalingen verschenen. X MEMOIRES VAN EEN KLEINEPROVINCIESTADS-BOEKVERKOOPER Het vak van boekhandelaar is een móói vak en de boekhandelaar vervult een mooie taak. Hij is de schakel tusschen de schoonheid en de cultuur en de bevolking. Maar dat, als ieder vak, ook dit zijn schaduwzijden hebben kan, toont deze bijdrage aan. MEMOIRES VAN EEN KLEINEPRO'VINCIESTADS-BOEKVERKOOPER In zoete mijmering vertoef ik vaak nog in de kleine oude stad, waar ik boeken verkocht, althans een boekwinkel had in de ruimste beteekenis van het woord. Ik verkocht de boeken in een diepen, smallen, zeer ouderwetschen winkel, waar zij stonden in lange rijen van den vloer tot aan de zoldering. Waar men keek zag men boeken. De commercieel meer voordeelige artikelen, zooals kast-, pak- en postpapier, mitsgaders pennen, potlooden en linialen, waren angstvallig weggeborgen in laden en kasten. Boven, dicht tegen de zoldering aan, stonden de oude boeken, in tegenstelling met wijn en violen, door hun ouderdom vrijwel waardeloos en onverkoopbaar, omdat er niet meer over hen gesproken werd, in gezelschap van hen die over deze dingen graag praten, noch in boeken en tijdschriften noch via de radio. Het publiek koopt omdat het „bij" wil zijn en blijven in cultureele aangelegenheden en daarom lagen de laatste en veel besproken boeken dicht bij de hand op een tafel, met de mooie, pretentieuze banden trotsch naar boven, in tegenstelling met de oude boeken, waarvan alleen de bescheiden ruggen maar zichtbaar waren. Toch moet er wel iets van minachting gestoken hebben in de blikken, welke deze boeken van heel hooge planken wierpen op hun kameraden, versch van de persen; want toch vaak wisten die oudjes zich zeer superieur. Zij echter waren gedoemd om winkeldochters te worden, m. a. w. stroppen voor den boekverkooper. Zij zouden oud, stoffig en verkleurd eindigen op het een of andere boekenstalletje waar toch nog vaak gretig tastende vingers hun een gevoel MEMOIRES VAN EEN BOEKVERKOOPER van hernieuwde eigenwaarde zouden geven. Iets wat in den winkel niet vaak gebeurde. Het was inderdaad een oude winkel. De oudste inwoners van het stadje konden zich dien winkel niet anders meer herinneren. In twee ouderwetsche, vierkante uitstalkasten lagen de allernieuwste boeken in keurige rijen te verkleuren in de zon. Onverschillig echter liep het publiek er voorbij en vond meer behagen in de wassen poppen met ulsters en eigenwijze gezichten in de mooie etalage links of in de smakelijke worstsoorten bij den buurman rechts. 's Avonds waren deze twee uitstalkasten vol boeken helder verlicht en vormden vreemde lichtplekken op de donkere straat. Ook dan konden de vroolijke, veelkleurige banden weinig aandacht trekken. In zoo'n klein stadje kijkt men te graag naar elkaar op straat; trouwens, gewoonlijk zaten er 's avonds eenige huzaren met hun lederen achterstukken op het kozijn, met hun breede ruggen naar de boeken gekeerd, te filosofeeren over alles, behalve waarschijnlijk over literatuur. In zoete mijmering gedenk ik ook vaak de menschen, die boeken kwamen koopen. Menschen die boeken kochten, omdat zij ze graag in hun bezit hadden om ze na lezing telkens weer ter hand te kunnen nemen als oude, goede vrienden. Menschen die uitsluitend boeken kochten om ze als cadeau te gebruiken zonder ze eerst zelf te lezen; steeds met recht van ruilen. De „geeft-u-mij-een-boek-voor-eenongetrouwde-dame-van-vijftig" en de „pakt-u-hetnetjes-in-;prijsje-er-uit" menschen. Dan nog de menschen, die boeken koopen voor allerlei doeleinden behalve om ze te lezen. Want MEMOIRES VAN EEN KLEINE-PROVINCIESTADS- werkelijk; gekochte boeken blijven toch nog vaak ongelezen. Zoo herinner ik mij een keurige dame, die mij vroeg haar een boek te laten zien dat vuurrood moest zijn en ongeveer zóó dik. De afstand van haar keurig gehandschoenden duim tot aan den coquet gekromden middelvinger was ongeveer vier centimeter. Ter verduidelijking — mijn min of meer verbouwereerd gezicht vroeg om een verklaring — vertelde zij mij dat zij zoo'n mooie boekenkast had en dat op de roode plank, d. w. z. de plank vol roode boeken, nog een leege plaats was die gevuld moest worden met het oog op de regelmaat die zelfs in een nette burgermans boekenkast moet heerschen. Een tikje zwaarmoedig, maar toch in mijn hart koopman genoeg om dit buitenkansje op prijs te stellen, klom ik het wiebelende trapje op en greep een boek op de allerhoogste plank. Het was vuurrood en had ook wel ongeveer de benoodigde dikte. Zorgvuldig pakte ik het in en trotsch wandelde de goedgeslaagde dame de deur uit. Welk boek het was? Wat doet het er toe! Het rinkelend geluid in de kas was prettig om te hooren, maar toch stemde deze verkoop mij een tikje mistroostig. Maar dat zijn uitzonderingen. Menschen die boeken koopen houden over het algemeen wel van boeken. Let op hoe iemand een boek hanteert en men weet of het een ware liefhebber is. Vooral de belangstelling bij de jeugd is verblijdend. Het kleine, grappige, roodwangige boereknulletje dat met zijn leuke snuit nauwelijks boven de toonbank uitstak en die voor het eerst een boek had gelezen — ik meen Dik Trom of Pietje Bell — en mij nu stotterend van opwinding kwam vertellen wat voor een openbaring dit voor hem was geweest, al drukte BOEKVERKOOPER hij zich in zijn sappig dialect wel eenigszins anders uit natuurlijk, maakte voor mij veel goed. Aardig zijn ook de weinig ontwikkelde ouders die een boek komen koopen voor hun kinderen en vol trots vertellen van een zoontje van elf jaar dat toch zoo'n „student" is en alles maar verslindt wat hij te lezen kan krijgen in zijn honger naar wetenschap. Wrang staat daar tegenover het keurige jongmensch met blonde kuif en hooge boord die geregeld in het begin van elke maand een vertaalde CourthsMahler kwam koopen en zich daar klaarblijkelijk de geheele maand mee amuseerde. Grappig was het kleine, bedeesde, min of meer beige uitziende heertje met een fonkelnieuwen verlovingsring aan den vinger die kwam vragen om een boek over heilgymnastiek en tennissen. Een juffrouw die er in elk opzicht voordeeliger uitzag stond voor een winkel aan den overkant te wachten. Een waar genot zijn de vaste klanten die komen neuzen of ze nog niet heel hoog iets belangrijks kunnen vinden en zelfs het gevaarlijke laddertje riskeeren om heel hoog te klimmen, waar de boeken erg oud zijn maar daarom lang niet minder goed. Zij weten er altijd nog wel iets uit te pikken en dan begint het loven en bieden, want die heele oudjes zijn niet meer gebonden aan de zeer strikte prijsregeling. Het is dan een plezier het boek heel goedkoop te laten gaan want het is in goede handen. Het kan heel goed waar zijn dat het publiek „koning" is, maar het is dan toch in elk geval een zeer lastige potentaat. Er zijn dames die boeken op zicht vragen wanneer zij voor de een of andere reden naar „Holland" MEMOIRES VAN EEN KLEINE-PROVINCIESTADS- moeten. Holland is, in dit stadje, Amsterdam of Den Haag. Men ziet ze dan ook wel met een koffertje naar den trein gaan en na eenige dagen komen de boeken terug of, liever gezegd, mag men ze terug laten halen en dan zitten er zwarte vingers op. Zonder twijfel zijn ze in den trein gelezen. Voor belooning koopen de dames dan wel een rolletje kastrandpapier maar zonder punaises want die zijn in de Bazaar veel goedkooper. Men wordt dan nog voor een afzetter aangezien! Op een avond, tegen sluitingstijd, stond ik geheel alleen in den winkel te wachten op het slaan van acht. Een aardig, blond jufje van ongeveer achttien kwam binnen en vroeg mij aarzelend of de Juffrouw er niet was. Op mijn ontkennend antwoord, schrok zij en vroeg nogmaals of er niemand anders was. Niet begrijpend wat mij boven het hoofd hing vertelde ik haar nogmaals dat ik geheel alleen was maar haar zonder twijfel evengoed zou kunnen helpen als de Juffrouw. Zij moest er toen wel aan gelooven en blozend tot achter in den nek, onder de aardige blonde krulletjes, vroeg ze mij schuchter of zij het Lingerienummer van de Weldon mocht hebben. En nu maakt men zich zoo dik over de verwildering van de tegenwoordige jeugd!! Dit gebeurde een paar jaar geleden! Maar niet alleen is de plaatselijke boekhandel een gelegenheid waar men koopt. Men eischt ook service van geheel anderen aard. De boekhandel is d e plaats waar de winkeliers alle artikelen die in den loop van den dag zijn besteld, naar toe brengen. Zij worden dan later wel door den chauffeur, bode of echtgenoot „en masse" meegenomen. BOEKVERKOOPER Het is een heele administratie om dit alles uit elkaar te houden. Vaak ook komt Mevrouw zelf tegen een uur of vijf. Men moet dan een taxi bestellen en daarin alles laden. Dit wordt verwacht! 's Ochtends gietregent het. De Dames Zoo en Zoo komen gewapend met parapluie en overschoenen naar de stad. Het zonnetje breekt door en parapluie en overschoenen zijn overbodig en worden druipend en vuil bij mijn kachel gedeponeerd totdat ze later wel gehaald zullen worden. Zoo stonden er eens vier druipende parapluies waarvan er eentje nooit is teruggehaald; maar dit was een buitenkansje dat niet vaak voorkwam. Een livreiknecht kwam eens een dozijn kroontjespennen koopen en gaf een briefje af. Een mooie linnen kaart met monogram met kroontje er boven in een hoek en met aristocratische hand geschreven: „Gelieve Uw Juffrouw even bij (een dameszaak) een paar zwarte kousen te laten halen; nummer en prijs bekend en vanmiddag aan chauffeur meegeven." Voegt men hier nu nog aan toe dat deze klant er op staat een jaarrekening te ontvangen waar dan de kousen ook opstaan, en dan na twee maanden gireert met aftrek van 2 pet. voor de dienstboden, dan behoeft er verder niets gezegd te worden. Dit maar steeds laten bezorgen in den boekwinkel veroorzaakte ook wel eens gekke vergissingen. De Juffrouw die boven den winkel woonde was ziek. Op een middag werd er een groote, prachtig opgemaakte mand met fruit bezorgd. De naam van den besteller was waarschijnlijk wel genoemd maar niet gehoord en verondersteld werd dat dit een geschenk was voor de patiënte die deze hulde dan ook zonder blikken of blozen aannam en reeds een paar mooie MEMOIRES VAN EEN BOEKVERKOOPER druiven pikte uit een tros, een noot kraakte met den hak van haar pantoffel en gretig een banaan ontvelde. De livreiknecht van Baron X. kwam vragen of er ook een pakje voor het Huis was en inderdaad lag er een Stuiversblad waarop de Barones was geabonneerd. Hij nam dit mee. Een half uur later wordt er opgebeld en een zenuwachtige stem vraagt wat er met de mand fruit voor het diner is gebeurd die bezorgd zou worden. In groote haast wordt de mand uit de handen van de zieke Juffrouw getrokken die zich al behoorlijk te goed had gedaan en reeds bezig was een roman op te bouwen met deze gulle gave als hecht fundament. Een uur later prijkte het fruit op de tafel van het kasteel. Zoo ziet men dat de boekhandel niet alleen een centrum is van cultuur maar ook een spil waarom het sociale leven van de kleine gemeenschap draait. M. MOUSSAULT-VEEGENS HET KOOKBOEK EN DE VROUW Al verdiept de bona mater familias zich gaarne in een roman, haar meest gehanteerde lectuur b 1 ij f t het kookboek. Althans: haar echtgenoot vindt dat dat zoo behoort te zijn ... van vee uren- HET KOOKBOEK EN DE VROUW De meeste kookboeken worden geschreven door en voor vrouwen. Men is geneigd om aan te nemen, dat dit wel altijd zo geweest zal zijn. Bij nader inzien blijkt echter het tegendeel: de oude kookboeken (men vindt er al, die uit de 12de eeuw dateren!) zijn vrijwel zonder uitzondering door mannen samengesteld. En naar de oorzaak van dit verschijnsel behoeft men niet lang te zoeken: welke vrouw zou het in die oude tijden in haar hoofd gekregen hebben, haar kookkundige ervaringen te boek te stellen? Of wel, men was, als vrouw, zeer geletterd, en trok de neus op voor een zo laag-bij-de-grondse bezigheid als koken; óf wel, men kon nauwelijks lezen en schrijven, en miste trouwens de eerzucht die leidt tot het schrijven van welk boek ook! De kookboeken uit die dagen hadden alleen betrekking op de maaltijden, welke aan de betere standen werden voorgezet: omtrent de gerechten, waarmede het volk zich voedde vindt men tot de 16de eeuw toe nauwelijks een enkele aanwijzing. Veel bijzonders zal het wel niet geweest zijn! en dat er in het algemeen nogal iets mankeerde aan de samenstelling van de diverse spijzen, bewijst het feit, dat verschillende der oude receptenboeken tevens aanwijzingen bevatten omtrent de bereiding van bepaalde geneesmiddelen, en over de juiste manier om het voedsel tot zich te nemen; dikwijls was de auteur ook dokter, zoals S. Blankaart, Praktizijn tot Amsterdam, die zijn „Borgerlijke tafel om lang sonder ziekten Gesond te Leven" (1683) inleidt met de verzekering, dat hij eerst na lange aarzeling tot het schrijven van zijn boekje is overgegaan, maar „indien ik het niet en doe, souden HET KOOKBOEK EN DE VROUW UL. ziekten mij tot voordeel verstrekken, die ik gehouden ben met alle ijver af te weren, en niet in te laten kruipen". Zijn boek bevat dan ook, behalve naar onze begrippen vrij vage aanwijzingen omtrent de bereiding van het voedsel, vele wenken voor het te volgen diëet — overigens tamelijk afwijkend van onze begrippen hierover, getuige o.a. het rijmpje: Van spijzen die men mijden moet. „Perzick, appel, peer en melk, kaas, en alle vleesch gezouwten, zijn seer schadelijk voor elk." Dat een kookboek in die dagen heel wat meer beoogde dan alleen het geven van recepten, blijkt ook uit de lijst van tafelmanieren, die men er bijna steeds in vindt; Blankaart constateert tenminste: „ niets onhebbelijkker, dan met de vingeren sijn tafelbord of den bodem van eenige schootel af te vegen en schoon te maken ... .... sijnen neus ook te snuyten in sijn servet..." en eindigt zelfs met een beschouwing „Op wat wijse de kinderen behoorden opgevoed te werden." Men had in die dagen immers nog geen voedingsspecialisten of paedagogische adviesbureaux, al doen dergelijke wenken ons in een kookboek wel wat zonderling aan. Brillat-Savarin, schrijver van het meest litteraire kookboek dat ooit verschenen is, „Physiologie du goüt", was een typisch product van de 18de eeuw: man van de wereld, wien geen enkele wetenschap of kunst vreemd was; zelf dokter, natuurkundige, scheikundige, astronoom, archeoloog en literator, paste hij al deze kennis toe op — de kookkunst! Het bereiden van een gerecht, het nuttigen ervan, nam HET KOOKBOEK EN DE VROUW voor hem de proporties aan van een godsdienstige handeling. Een goed maal betekende in zijn ogen het meest verfijnde genot, waarvan men opstond als een beter mens. Het werk van Brillat-Savarin zou alleen door een man geschreven kunnen zijn; immers, geen vrouw zou ooit met een zo onnavolgbare, speelse logica datgene, waarmee zij zich bezighoudt, tot een universeel belang, ja tot de voornaamste der schone kunsten weten te verheffen! Als een man kookt, schept hij. Het zal niet in hem opkomen, het kookboek te raadplegen; hij stoort zich niet aan de conventie, maar mengt naar hartelust onwaarschijnlijke ingrediënten dooreen, en het valt niet te ontkennen: gewoonlijk met verrassend resultaat! Evenwel: hij is man, en kent geen grenzen. Dat niet alleen: hij ontkent het bestaan van margarine en braadvet, en als vijf eieren hem onvoldoende schijnen, neemt hij er zes. Hij behoeft immers niet — tenzij hij beroepskok is — met een bepaald budget rond te komen, ja, er nog van over te houden voor verjaarscadeautjes en de bloemenman! En daarom zijn er kookboeken voor en door vrouwen geschreven, want tenslotte komt men er niet alleen met geniale vondsten, maar vergt het dagelijks terugkerende werk geduld, ijver, vakkennis en zuinigheid. Er bestaat een Hollands kookboek uit het einde der 18de eeuw, „De volmaakte Hollandsche Keuken-Meid", geschreven door „eene zeer deugdzaame Mevrouwe, van eene der aanzienlijkste geslachte in Holland, zijnde gehuuwt geweest aan een onzer voornaamste Staats Mannen, en welke beroemd was van een der beste Huyshouwsters onzes Vaderlands te zyn," wier werk echter eerst na haar dood werd uitgegeven, (daar zij HET KOOKBOEK EN DE VROUW het vermoedelijk zelf niet passend achtte, gezien haar „aanzienlijk geslacht"), en toen belangrijke wijzigingen moest ondergaan, vooral „verbeetering der spelling"; „dog", zegt de uitgever, „men benadeelt de eer van die deftige Mevrouw daar door niet, want men weet wel dat Vrouwen van geboorten zig zelden daar op toeleggen .. Het eigenlijke prototype van kookboeken, zoals wij die gebruiken, is echter het beroemde „Aaltje, de volmaakte en zuinige Keukenmeid", (1804), dat behalve enige wenken over het dienen van wijnen, „Honneurs aan tafel waar te nemen" en een beknopte „Huisapotheek", slechts recepten bevat, gerangschikt op de bekende wijze: vlees, groente, gebak enz. Tot voor een twintig jaar waren de meeste kookboeken volgens dit systeem ingedeeld; in onze tijd laat men de wenken omtrent het voorsnijden enz. veelal achterwege, omdat hierover weer afzonderlijke werkjes bestaan, en het vertrouwen in de zelf-gemengde huismiddeltjes is aanzienlijk geslonken! Het is een typisch verschijnsel van onze tijd, dat er zeer veel kookboeken verschijnen, van verschillende richtingen en met verschillend doel. „De „HuysDogters" van vroeger werden door hare Mama in de keukengeheimen ingewijd; men verzamelde zelf recepten, en aan een kookboek bestond geen bijzondere behoefte. Tegenwoordig echter verlaten de meisjes op vrij jeugdige leeftijd het ouderlijk huis, en lang niet altijd om een cursus aan de Huishoudschool te volgen! zodat zij heel dikwijls trouwen zonder de noodzakelijke eerste beginselen der kookkunst te beheersen. Zo ontstonden er kookboeken, waarin ook de kleinste bijzonderheden: de kooktijd, sterkte van het vuur, te gebruiken pannen, enz. vermeld stonden, HET KOOKBOEK EN DE VROUW alle détails, die ook Aaltje, de zuinige, achterwege gelaten had, in de veronderstelling dat haar lezeressen dat nu wel wisten! Verder zijn er kookboeken voor wie graag uitheemse gerechten ter tafel brengen, voor rijsttafel, voor bepaalde diëten (suikerziekte enz.), voor bakken, inmaken, rauwkost, voor vrijgezellen,- kookboeken met duizend, en met dertig recepten. Er bestaan ook, naar ieders persoonlijke wensen, verschillende indelingen voor het kookboek. De meest gebruikelijke, gelijk gezegd, is die waarin vleessoorten, aardappelgerechten, groenten, toespijzen groepsgewijs behandeld worden. Achteraan kan men in de alfabetische lijst de pagina vinden, waarop het gezochte gerecht voorkomt. Maar — als men nu eens niet weet wat men koken wil? Want daar steekt het grote nut van een kookboek, ook voor de huisvrouw, die zich de beginselen langzamerhand heeft eigen gemaakt: hoe breng ik afwisseling in het menu? hoe zorg ik ervoor, dat man en kinderen met een weinig nieuwsgierigheid elke maaltijd opnieuw de deksels der schalen oplichten? Er bestaan enkele kookboekjes, waarin dagelijkse menu's voorkomen, geheel aangepast aan de principes en de beurzen van onze tijd; deze geven voor dit vraagstuk een ideale oplossing. Er zijn er zelfs, geïllustreerd met gekleurde afbeeldingen der verschillende gerechten, waaruit men tevens leert, hoe de spijzen smakelijk op te dienen. Een andere methode, zeer geschikt voor de beginnende huisvrouw, is een alfabetische rangschikking der recepten, een soort encyclopaedie; immers, wanneer men niet aan een kookboek gewend is, vindt men in het begin moeilijk de weg. Zeer vele jonge huisvrouwen zoeken tegenwoordig buitenlandse recepten. Ook in deze behoefte is ruim- HET KOOKBOEK EN DE VROUW schoots voorzien; onlangs verscheen een lijvig kookboek, waarin de gerechten volgens de landen gerangschikt waren; zelfs Spanje en Rusland waren niet vergeten! Zulk een boek is natuurlijk maar voor speciale smaken geschikt; een indeling van de uitheemse recepten volgens de gewone methode, met alfabetische lijst achterin, zal in de meeste gevallen gemakkelijker te hanteren zijn. Maar ook de meest ervaren kookster, die verhouding en baktijd van de ingewikkeldste taarten uit haar hoofd kent, zal van tijd tot tijd een kwartiertje in haar kookboek studeren,- want het menselijk brein is beperkt, en variatie in het menu brengt bij het dagelijks maal een vleugje van die verheven stemming, waarin volgens Brillat-Savarin goede spijzen genoten behoren te worden! E. ELIAS HET MONSTER ACTUALITEIT De redacteur breekt een lans voor verstandig lezen. Dat wil zeggen: niet rijp en groen door elkaar, niet een wedloop houden met den snellen boekenstroom, die ieder jaar weer de uiterwaarden des geestes blank zet; niet — koste wat het kost — „bij" willen zijn, doch met overleg en „systematisch" lezen wat waard is gelezen te worden. Ook boeken die, zooals men dat noemt, oud zijn, doch die in wezen de eeuwige jeugd hebben. HET MONSTER ACTUALITEIT Het is merkwaardig, dat een groot gedeelte van het „lezende publiek", dat is: de groote menigte met belangstelling voor letterkunde, die onder de happy few der fijnproevers staat en boven de massa die eigenlijk nooit een boek leest, het is merkwaardig, dat het lezende publiek zich eigenlijk alleen maar werpt op de nieuwste boeken en zoo weinig systematiek betracht bij de keuze van zijn lectuur. Er zijn voorbeelden van den laatsten tijd, die dat bewijzen. Zoo'n boek als De Schaduwen van Morgen van Huizinga bijvoorbeeld, is verslonden. Maar hoevelen van hen, die tot dat opvallende succes hebben bijgedragen, hebben tevoren het veel belangwekkender Herfsttij der Middeleeuwen van den zelfden auteur gelezen? Was daarbij de mode „en 'n woordje mee kunnen spreken" niet in het spel? En er is een ander succesboek dat in de zelfde richting doet vragen: De Onbekende Mensch, een zeer moeilijk en eigenlijk zuiver-physiologisch-wetenschappelijk werk. Duizenden, die van de grondbeginselen der physiologie niet de geringste kennis bezitten, hebben het gelezen of althans: hebben getracht het te lezen. Want men maakt mij niet wijs, dat alle, vele koopers van dat boek, het tot het einde toe hebben gelezen. De titel lokt aan, de tijdsomstandigheden maken dien titel nog aanlokkelijker, maar het is het onverklaarbare verschijnsel „mode" dat dit boek de ontzaggelijke verspreiding heeft bezorgd, waarin het zich inderdaad verheugen mag. Dat er geen mode zonder aanleiding ontstaat erken ik. Maar dat die aanleiding in wezen steeds respectabel moet zijn, erken ik niet. Is het nu niet op z'n minst genomen, merkwaardig HET MONSTER ACTUALITEIT te noemen dat het lezende publiek in zijn bezigheid niet veel verschilt van dat voor een deel en naar zijn aard toch andere publiek dat alle goden des tijds toejuicht, alleen maar omdat zij „des tijds" zijn en dat zoo bitter weinig begrijpt van de betrekkelijkheid dier goddelijkheid? Is de veneratie voor Szekely-Lulofs en Merijntje en Bartje eigenlijk niet van de zelfde „waarde" als die voor Rie Mastenbroek en Han Hollander? Ik wil hiermede in het geheel niet zeggen dat ik Szekely-Lulofs en die anderen alle lofprijzing onthoud. En evenmin dat ik de groote verdienste op hun gebied van Rie en Han ontken. Maar ik wil alleen betreuren dat zoowel het lezende publiek als het al-maar-juichende de prooi zijn van de actualiteit, dat verschrikkelijke monster, de grootste vijand van bezinning en resignatie, die de troetelkinderen van den lezenden mensch, juist van den lezenden mensch moesten zijn. Men moet nu eenmaal op een gegeven oogenblik over Szekely-Lulofs en Bartje kunnen meepraten. En bij geen dier meepraters komt één oogenblik de gedachte op, dat de Max Havelaar en de Kleine Johannes nog ongelezen in zijn kast staan en dat hij aan d i e boeken misschien toch wel meer geluk zou kunnen beleven. Want om het geluk, om dat egoïstische geluk, gaat het bij het lezen. Daarom en daarom alleen behoort men te lezen. En niet omdat „men" nu eenmaal bepaalde boeken gelezen „moet hebben", waarover de bridge-vrienden immers zoo opgetogen zijn. En vraag nu eens heel bescheiden aan al uw vrienden, die dan toch voor beschaafde en belezen menschen doorgaan, voor lieden die deel hebben aan het letterkundig leven, wie van hen, (wanneer zij daartoe door hun Godsdienstige overtuiging althans niet geleid worden) den Bijbel wel HET MONSTER ACTUALITEIT eens gelezen heeft, den Bijbel als een der allerschoonste en eeuwige boeken, ook van het standpunt der schoone letteren uit, vraagt hen die dweepen met Maria Lecina en Beatrijs, of zij dat allerschoonste en allereenvoudigste betooverende vers het Hooglied van Salomo wel eens gelezen hebben... en verwondert u dan mèt mij over de antwoorden, die ge dan op die vragen krijgt. Dit alles duidt op een in den grond zeer bedroevend verschijnsel: de wedloop met het nieuwe boek. Een hopelooze wedloop om tal van redenen. In de eerste plaats omdat hij toch niet te winnen is. Daarvoor is „het nieuwe boek", dat is: de zooveelhonderd nieuwe boeken per jaar, te veelvuldig en te snel en de tijd, u voor lezen toegemeten, te gering. In de tweede plaats: en al zoudt ge dien wedloop dan wel winnen... wat dan nog? De prijs bestaat uit de ontgoochelende zekerheid dat ge heel veel gelezen hebt dat het lezen niet waard was en heel weinig, of misschien wel niets, dat wel waard is gelezen te worden. En ten derde: hoeveel kostbaren tijd hebt ge zoodoende verloren, die ge zooveel beter hadt kunnen besteden aan boeken die ten volle het geluk schenken, dat ge van goede boeken verwachten moogt! En nu moet ge vooral niet denken dat ik hier een pleidooi houd voor het „moeilijke" boek, dat is: het boek dat slechts ten volle genietelijk is voor de zeer weinigen die de literaire scholing bezitten, die voor dat lezen noodig is. Ik ben er ten volle van overtuigd, dat een zeer groot gedeelte der zelfs wel intellectueele HET MONSTER ACTUALITEIT menschheid zich — laat ik het maar ronduit zeggen — vervelen zou met de grootste, klassieke meesterwerken der wereldliteratuur, waarmede zoomin iets ten nadeele dezer literatuur als van die menschen gezegd wil zijn. Doch wie wars is van snobbisme zal eerlijk moeten erkennen dat hij Dante niet kan lezen en om Terentius of zelfs Molière niet lachen, dat — ik durf het bestaan dit zwart op wit te zeggen — zelfs Vondel, Shakespeare en Goethe geen kost zijn voor den middelmatigen lezer, die werkelijk toch geen domoor of „onontwikkelde" behoeft te zijn, om dit te erkennen. Maar tusschen deze klassieken, de allergrootsten, die in en voor alle tijden, slechts voor weinigen bestemd zijn geweest en het „boek van den dag" dat bij voorbaat gedoemd is na een jaar uit de herinnering weggevaagd te zijn, ligt nog een breed, schoon en vruchtbaar literatuur-gebied, dat alleen maar niet betreden wordt door wie het uit hoofde hunner geestelijke gesteldheid betreden moesten, omdat het „te oud" is. *** Ziet: Couperus is voor velen al uit den tijd. Maar ik verzeker het u, zijn Boeken der Kleine Zielen zijn dat in geen enkel opzicht. Strindberg wordt door deze generatie nauwelijks meer gelezen en ik moge u hier verzekeren dat hij, wanneer ge dit woord dan hooren wilt even „modern" en oneindig veel grooter is dan de schrijvers die dan nu wel gelezen worden. En heusch, Ibsen is grooter dan Gulbranssen en Heine's Buch Legrand is nog zoo tintelend, zoo spiritueel, zoo goed en groot dat ge er alle Bartjes en Merijntjes gerust voor uit wandelen kunt sturen. Ge begrijpt dat ik slechts eenige willekeurige, mij zoo maar te binnen HET MONSTER ACTUALITEIT schietende namen noem, met welke opsomming ik nog een kolom zou kunnen doorgaan. Marcellus Emants, Daum, van Oudshoorn... waarlijk zij zijn nog modern en veel belangwekkender dan veel „moderns". Waarmede ik natuurlijk niet zeggen wil, dat er niet nieuwe schrijvers zijn, die „de moeite waard" zijn. Maar waarmede ik wel zeggen wil, dat ge er toch goed aan zult doen uit den stroom die weldra over u zal losbreken en die u met fauteuil en leeslamp en al zal meesleuren tot ge er duizelig van wordt en wanhopig, dat ge er goed aan zult doen sterk en streng uw keuze te maken en de rest maar rustig te laten zwemmen tot zij in de poel der vergetelheid terecht komt. Zelfs bij het lezen zijn de moderne methoden der efficiency navolgenswaard in zooverre, dat de verstandige mensch, die er prijs op stelt deel te hebben aan de kennis der wereldliteratuur er goed aan zal doen — hoe dan ook — volgens een vooropgezet plan te werk te gaan. Zooveel nieuwe boeken, zooveel oudere, zooveel klassieke en zooveel „amusementslectuur" („romannetjes", detective-stories en dat even onbeduidende als charmante en onmisbare soort meer). Slechts op die wijze is het mogelijk in en voor zich zelve een literatuur-kennis op te bouwen, die van eenige beteekenis is. *** Wanneer het mij veroorloofd is een goeden raad te geven, dan zou ik u willen adviseeren: kiest een tiental oudere en een vijftal klassieke werken uit, legt die bijeen en neemt u voor die uit te lezen: wanneer ge HET MONSTER ACTUALITEIT dan nog vijf d tien boeken van de „nieuwe oogst" en een stuk of wat gezellige Crime-Stories leest, alsmede enkele gedichtenbundels, wel dan hebt ge uw plicht, uw — ge zult het zien — zeer aangename plicht voor dit jaar, jegens u zeiven vervuld. Want de werkelijk ontwikkelde mensch acht het zich tot plicht te lezen en zoo goed mogelijk te lezen, zonder dat die verplichting de bijsmaak van dwang verkrijgt. Er is over dit onderwerp meer te zeggen. En er is diepgaander over te schrijven. Ik heb in deze min of meer schematische en, voor het belangrijke onderwerp te korte, beschouwing over lezen-in-het-algemeen geschreven en geen onderscheid gemaakt tusschen eigenlandsche en vreemde literatuur. Ik heb evenmin het hachelijke onderwerp aangeroerd van den lezenden mensch, die verslaafd is aan zijn courant en zijn tijdschriften en die al zijn tijd aan die lectuur wijdt. Ook het krantenlezen is een kunst op zich zelve, die als eerste eigenschap weer de systematiek vereischt: de kunst om uit het dagblad het noodzakelijke te kiezen dat „bij" doet blijven, het noodzakelijke, dat in het geheel niet voor alle menschen het zelfde is. Maar dit is ook een onderwerp op zich zelve, al moet hier gezegd worden dat ten onrechte voor vele menschen het boek en de courant elkanders natuurlijke doodsvijanden zijn, terwijl zij juist elkaar kunnen aanvullen, terwijl de courant mits goed geredigeerd en... goed gelezen een vriend van het boek kan en wil en moet zijn. Maar verder dan deze principieele opmerkingen ga ik niet. Mijn bedoeling was u slechts den raad te geven een HET MONSTER ACTUALITEIT welbewuste koers te volgen op de onmetelijke zeeën der literatuur, die ge toch niet tot in alle hoeken verkennen kunt. Een menschenleven is te kort om alles, maar lang genoeg om veel te leeren kennen. Aan u, om te zorgen dat dit vele zoo schoon en zoo goed mogelijk zij en niet de slaaf te worden van mode en actualiteit, die slechts oogenblikkelijke waarde kunnen hebben, een waarde die in den zin der schoone letteren bijna waardeloos is. TH. B. F. HOIJER DE HUMOR IN DE LETTERKUNDE Th. B. F. Hoyer, doctorandus in de Nederlandsche letteren, journalist van groote veelzijdigheid, vond aanleiding te schrijven over de lachende letteren, die zulk een prachtige, opfleurende functie vervullen in het nietaltijd-lachende leven van allen dag. 10 DE HUMOR IN DE LETTERKUNDE Toen indertijd de doos van Pandora openging en alle daarin door de goden kwaadaardiglijk bijeengezamelde plagen zich over het menschdom uitstortten, zou volgens de mythe alleen de bedriegelijke hoop onder het deksel zijn achtergebleven. Dat is zeker niet waar. Er restte — het valt na zooveel eeuwen menschelijke ervaring bezwaarlijk te ontkennen — een veel minder dubieus goed: de humor. Begrijpelijk is die lacune in het antieke verhaal anders wel. Heeft het niet tot de 18de eeuw na Christus' geboorte geduurd eer de letterkunde zich het begrip humor bewust begon te maken? En heeft de humor, den hemel zij dank, er zich tot heden niet met succes aan weten te onttrekken, in een pasklare formule vastgelegd te worden? Ja, er bestaan zelfs lieden — maar mag men het bleeke leven dezer onterfden eigenlijk nog „bestaan" noemen? — die nooit of te nimmer door de genade van den humor zijn aangeraakt. Humor is eer een gesteldheid des gemoeds dan des geestes. Humor leeft bij een filosofie van weemoedige wijsheid en glimlachende berusting, die in den galgenhumor haar uiterste consequentie draagt. Humor is het blijmoedig vermaak — nooit leedvermaak — om de ontdekking van onverwachte tegenstrijdigheden, tegenstellingen en wanverhoudingen. Humor is gevoel voor het betrekkelijke en daarom belachelijke, maar wortelend in een geest van aanvaarding, begrip, medevoelen, zelfs sympathie. De humor is begrijpend en berustend, niet critisch of polemisch en daarom wel te onderscheiden van spot, ironie en sarcasme, van caricatuur, persiflage en satyre; in zijn meest uitgewerkten vorm vertoont hij zich ten hoogste als parodie. Humor is een ziens- DE HUMOR IN DE LETTERKUNDE wijze, in welwillende afzijdigheid ten beste gegeven,bedoeling of opzet is aan den humor vreemd. De humorist van nature tracht aan anderen zijn visie mede te deelen zonder zelfs den schijn te wekken, hen van dien indruk deelgenoot te willen maken. De professioneele „humorist", hij dus die den „humor" als bezigheid of bedrijf beoefent, is dan ook van den waarachtigen humor de belichaamde negatie. Het is tegen die figuur dat eens Nicolaas Beets door een welmeenend vriend niet ganschelijk overbodig gewaarschuwd werd: „Wat ik u bidden mag, Hildebrand, ga niet onder de humoristen!" Humor is geen product van moppenfabriek of uienkweekerij; humor is het natuurlijk resultaat der verhouding van den individueelen mensch tot de schepping. Aan den humor komt meer intuïtie dan inventie te pas. Niet beurs en borreltafel zijn de geboortestede van den humor, maar een helder hoofd en een warm hart. De humor toont zich eer bescheiden, bedeesd, misschien zelfs verlegen dan luidruchtig, is eer huiselijk van aanleg dan op groot gezelschap gesteld. In het land van Dickens en Punch vond de humor een rijken voedingsbodem; in Frankrijk daarentegen floreert bovenal de „esprit". Omdat de humorist uit hoofde van zijn beschouwende geaardheid in wezen een inactief mensch is, komt hij er niet gauw toe, zijn kijk op het leven in regelmatigen arbeid te projecteeren. Er leeft meer humor — vooral onder „het volk" — dan er in de literatuur tot uitdrukking komt. De studentenmaatschappij is boordevol humor en toch vindt men daarvan slechts weinig in een studenten-literatuur terug. Het zal eerder een uitwendige oorzaak dan een innerlijke noodzaak zijn die den humorist ten slotte in de 10* DE HUMOR IN DE LETTERKUNDE openbaarheid drijft en hem aldus soms van humorist tot satyricus maakt. Een meester van den humor — daarnaast een scherp satyricus — was de Duitsche teekenaar-dichter Wilhelm Busch: „Es ist ein Brauch von Alters her: Wer Sorgen hat, hat auch Likör!" Hier heeft men in twee versregels, ja, in één enkel woord alle elementen van den humor bijeen: de lach en de traan, de ontdekking en tegelijk de bemanteling van menschelijke onvolmaaktheid, alles geconcentreerd in het quasi-argeloos herhaalde woord „hat" waarvan de uiteenloopende gevoelswaarden handiglijk worden gecamoufleerd. Speenhoff vertoont soms eenzelfde procédé: „Vegetariërs zijn menschen Die de menschen anders wenschen," waarbij hetzelfde woord „menschen" twee verschillende begrippen aanduidt („wij" en „de anderen") die juist daardoor tot elkaar in een hoogst-comische verhouding komen te staan. Busch is sterk in dat soort schijnbaar serieuze, in werkelijkheid parodistische huiskamer-filosofie. Een kostelijk voorbeeld is — eveneens in Die fromme Helene te vinden — de volgende meditatie over het morgentoilet: „Zum ersten: ist es mal so schicklich, Zum zweiten ist es sehr erquicklich; Zum dritten ist man sehr bestaubt Und viertens: soll man 's überhaupt, Denn fünftens: ziert es das Gedicht Und schliesslich: schaden thut 's mal nicht." DE HUMOR IN DE LETTERKUNDE En grandioos zijn de twee slotregels die van ditzelfde „leerdicht" de „moraal" heeten te geven en door hun leege plechtigheid op de burgermanswijsheid van den filister juist een groteske parodie leveren. „Das Gute — dieser Satz steht fest — Ist stets das Böse, was man lasst!" De regels die daarop volgen: „Ei ja! — da bin ich wirklich froh! Denn, gottseidank! Ich bin nicht sol!" zijn niet meer van den humorist maar van den satyricus Busch. Een onvergelijkelijk staal van humor treft men in het middeleeuwsche dierdicht Van den Vos Reinaerde. Hoor deze biecht van Reinaert: „Confiteor tibi, pater mater, Dat ie den otter ende den cater Ende allen dieren hebbe mesdaen". Hier leidt de confrontatie van hemel en aarde louter in het rijm tot een wanverhouding van elementaire comische kracht. Dit is humor van het zuiverst water. • -

Onderstaande tekst is niet 100% betrouwbaar

RONDOM HET BOEK

1937

Onder redactie van Mr. E. ELIAS

GESCHENK ter gelegenheid van de Nederlandsche Boekenweek 1 tot 8 Mei 1937. Uitgegeven door de Vereeniging ter bevordering van de belangen des boekhandels

Permanente URL

Opties voor uitsnede