is toegevoegd aan uw favorieten.

Kasteelen, buitenplaatsen, tuinen en parken van Nederland

[1912-1923]

Permanente URL

Titel

Pagina

Gebruiksvoorwaarden: Auteursrechtelijk beschermd. Op dit object rust auteursrecht.
Titel: Kasteelen, buitenplaatsen, tuinen en parken van Nederland
Coauteur: Jongsma, H.; Loosjes, A.
Jaar van uitgave: [1912-1923]
Drukker/Uitgever: Scheltema & Holkema
PPN: 429982712
Taal: Nederlands
Onderwerp: Kastelen; Tuinen; Buitenplaatsen; Parken; Geschiedenis (vorm); 15.70 geschiedenis van Europa; 21.71 utilitaire bouwkunst; 0331 cb ab; 331 cbab Beeldende kunsten en kunstnijverheid → Middeleeuwen tot heden → Bouwkunst → Geschiedenis en bronnen → Benelux → Nederland → Gehele bouwwerken → Afzonderlijke soorten bouwwerken
Omvang: 3 dl
Herkomst: Koninklijke Bibliotheek
Bron metadata: OPC

Geen zoekvraag opgegeven
- Ga naar paginanummer (totaal 376 pagina's) / 376
Auteursrechtelijk beschermd. Op dit object rust auteursrecht.
Permanente URL
Titel

Pagina

Gebruiksvoorwaarden

Auteursrechtelijk beschermd. Op dit object rust auteursrecht.

Titel

Kasteelen, buitenplaatsen, tuinen en parken van Nederland

Coauteur

Jongsma, H.

Loosjes, A.

Jaar van uitgave

[1912-1923]

Drukker/Uitgever

Scheltema & Holkema

PPN

429982712

Taal

Nederlands

Onderwerp

Kastelen

Tuinen

Buitenplaatsen

Parken

Geschiedenis (vorm)

15.70 geschiedenis van Europa

21.71 utilitaire bouwkunst

0331 cb ab

331 cbab Beeldende kunsten en kunstnijverheid → Middeleeuwen tot heden → Bouwkunst → Geschiedenis en bronnen → Benelux → Nederland → Gehele bouwwerken → Afzonderlijke soorten bouwwerken

Omvang

3 dl

Herkomst

Koninklijke Bibliotheek

Bron metadata

OPC

ch teo-11 T vertrekken, Hnks gelegen van de gang, strekt kvvisticr’611 • 6Ii wand °P een rijk gesmukte schouw. Hij is en fe^o^ nïl"t r‘ezeni consoles, tandlijsten, pilastertjes s het kasteel ter Horst geen zeventiend’eeuwsch gebouw; e, z}i' ,en achtergevels helpen ons alras uit den zoo droom. Het is de veelgeprezen Hollandsche enaissance, die onze oogen daar aanschouwen ; de forsche ti°?rSevel met zijn kloeke, magistrale indeeling is van later J ’t men den ingang (thans achterzijde) niet sierlijk en ro sch genoeg meer achtte en aan de toenmalige achterd T*r ln den geest van den tiid een nieuw front liet optrekken. t i Vd.ll LIJU mv>u vv 11 vut vy JJ v>ivivv^»ii t l-Gt kasteel ter Horst kreeg zijn renaissancistische ken'enen niet door restauratie of opbouw op oude fundanten’ et was rnidden in de ióe eeuw een nieuwbouw, ondrt°K burgemeester van Arnhem, Wijnand Hackfort, cr« r?-Ca,t ad gegeven. Een kleurrijke middeleeuwsche ma°kle v,en'S’ we^e vele onzer oude kasteden zoo interessant Arnl dit „buitenverblijf” van den zestiend’eeuwschen bezod.mSCl^n burgemeester dan ook niet. Doch voor den en at't 'C gedistingeerde rijkdom van oude meubelen leb porselein weet te waardeeren, en die onder de stem • d van een met voornamen smaak uitgevoerde, mige betimmering, heeft Ter Horst veel schoons. vertrek ereerst de oude zestiend’eeuwsche schouw in het f_; " acuter den salon. De in zandsteen zwierig gebeitelde donr y°forstf^ende de afneming van het kruis, geflankeerd zjjn ° werk en de emblemen van Wijnand Hackfort en % 1S een architraaf geschoord door twee den ,e Piasters, welker voorzijden de beelden toonen van V*" en ziin gemalin J Uaar i J eetkamer8 Verc!er nks van de breede gang gelegen afp-evau/1 met aaar magnifieke donker-eiken lambriseering, niet gouden biezen. het snnol!-nn^r Va? et: sombere en mystieke, zelfs .... van gevallio- „ t'^e’ ™nnen de gewelven onder het slot wel-Wel%;f’JnL hebben Jü n-e^e ,ve*‘wu^ten tamelijk hoog en ruim, en ook derkrochten 16 6 beteekenis van de middeleeuwsche keltoch noo- rU ia.ar ZIJ bewaren onder hun zware kruisbogen eimenissen van vroeger tijden. ... eel is, nadat de Hackfort’s het hebben bewoond, D te zeer in verschillende handen geweest om nu nog te kunnen nagaan, wie zijn onderscheiden bewoners waren. Thans is eigenares barones Melvil van Lynden, echtgenoote van wijlen den ex-minister van Buitenlandsche Zaken. Dat zij ’s zomers gaarne en met voorliefde Ter Horst bewoont, is wel te merken aan de zorg en den smaak aan de innerlijke aankleeding ten koste gelegd, waardoor alles dien gedempten toon van gedistingeerde rijkheid heeft, die de fijne toets van het verleden niet verstoort. Veel spreekt in de inrichting van het kasteel nog van vervlogen tijd, al heeft hier en daar menig modern gebruiksvoorwerp een antieken voorganger moeten verdringen. De omgeving van het kasteel is verrukkelijk mooi. . . . Staande op het plat, vindt men de weligste schakeeringen van het landschap der Zuidelijke Veluwe aan zijn voeten, en vooral bij een zonsondergang, als de lucht nog lang nabrandt haar roode toorts achter de zwart blauwe boomtoppen, is het een wonder om van hier den dag langzaam te zien uitdooven.. . . HET HUIS TE VORDEN. Hoewel er in de i3e eeuw al heeren van Vorden waren en er melding gemaakt werd van het „Huis” aldaar, is het gebouw, zooals het achter brug en bordes voor ons oprijst, niet van dien tijd. De voorzijde, uitgenomen het ongesmukte pittoreske trapgeveltje, is eer in de kleurlooze achttiende eeuw thuis te brengen dan in een periode, toen men kloek en statig bouwde gelijk. Een oud bouwwerk, als deze residentie der heeren van Vorden, heeft in onderscheidene periodes te veel restauraties door te maken, om er onverminkt af te komen; toch herkent men van de binnenplaats uit onmiddellijk den alouden en beproefden kasteelvorm: twee vleugels, die elkaar ontmoeten in een stoeren, weerbaren hoektoren, nu haast onkenbaar verzwachteld in de dikke vachten groen, welke zijn sterke flanken bedekken. De vleugels moeten op hun beurt weer beëindigd geweest zijn door torens, die hoekpunten vormden van den rechthoekigen muur, welke het weerbare vierkant afsloten. Het was niet geheel overbodig, dat het „Huis” te Vorden een nogal weerbare sterkte was, want de edele bewoners schroomden dikwijls niet, hun spreekwoordelijke dapperheid in dienst te stellen van de uitvoering van wanbedrijven, waarvan nijvere „borgheren” uit omliggende steden de dupe waren. De poorters van Deventer en Zutfen wisten van de strapazzen der Vordensche roofridders heel wat te verhalen, en menigeen hunner was, om het zoet gewin van een door den kasteelheer te bedingen losgeld, opgesloten in de ondergrondsche kluizen. Nog is in een der muren uitgespaard een trap, die onverhoeds uitloopt in een donkeren en diepen waterput; menig eerbaar handelaar, of wellicht ook een meistreel, die met al te verleidelijke oogen de der edelvrouwe toegezongen liederen begeleidde, is zonder vermoeden daar naar beneden gewandeld om zijn leven te eindigen als de ridders in den Tour de Nesle. De tijd, dat de Heeren van Vorden het Huis bewoonden, was zengend doorgloeid van krijg en felle twist; het leven der ridders op den hoogen burcht was immer geschakeerd met bloedige kleuren en hoog-laaiende vlammen, en hun tarten van alle begrippen van humaniteit en eerbaarheid moet voor de schichtige omwonenden geweest zijn als het uitdagend slaan van rumoerige speren op metalen schilden. Nu is alles er meer in overeenstemming met de rustige en intieme schoonheid van de landelijke streek, waarin het kasteel zich verheft, en eens was de rust er nog dieper gezonken dan in de wouden dichtbij. .. . Daar ruischen tenminste nog de winden langs hun grillige kronkelpaden, het leven bot er in vele van zijn kleinste schepselen welig uit, maar het Huis te Vorden was langen tijd onbewoond In de geschiedenis van een glorieus kasteel is zoo’n periode wel een van drukkende triestheid! Hoe jammer het is, als een dergelijk bouwwerk vergeten wordt, blijkt wel, wanneer men in de zalen en kamers de intieme bekoring van het verleden met zachte, donkere handen zich voelt naderen. De groote zaal bewaart wel het rijkst de schatten van vroegere levenstijden. Onder de donkere, in vakken afgedeelde zoldering dragen de stramme muren familieportretten en een overstelpende weelde van oud porcelein. En in dat feest van kleuren en vormen komt zich nog mengen de stille, bezonken praal der oude deftige meubelen. Er staat in die groote zaal een rijk gebeeldhouwde kast, welker weelderige smuk voor liefhebbers alleen reeds een bezoek aan het kasteel loont. Ook de schoorsteen, evenals die in den salon rustende op marmeren Jonische zuilen, en de antieke vuurplaat zijn sieraden van deze zaal. Verder treffen we nog meer schoonheden aan, die ons een zekere aanwijzing zijn, dat de tegenwoordige eigenaar, W. F. E. baron van der Borch, van het middeleeuwsch kasteel een statig slot en landhuis heeft gemaakt. Het moet een lust zijn hier te verblijven, vooral ook omdat de landstreek, die de entourage vormt, van een zoo intieme en rustige schoonheid is. Hier was schats voor Hollands landschapsschilders, en zoowel de oude, nu vervallen watermolen, als de monumentale standaardmolen, zijn dikwijls gekoesterd in de toegewijde aandacht van Bilders en anderen .... Het Huis te Vorden is slechts tot het einde der 14e eeuw gebleven in het geslacht der heeren van Vorden. Toen volgden de Van Hackforde’s en nog later, in 1550, Hajo Ripperda, die het door huwelijk verkreeg. Sedert is Vorden steeds door erfenis van de eene in de andere familie overgegaan en op deze wijze verkregen het ook de baronnen Van der Borch. DEN BRAMEL. Het is eigenaardig, dat de op bijna geen gebied iéts beteekenende, maar zelfgenoegzame Pruikentijd zijn brutalen stempel van leege banaliteit op zoo vele dingen heeft achtergelaten, allermeest op bouwwerken, omdat deze het eerst in aanmerking kwamen om volgens de eischen der mode gefatsoeneerd en bijgeprutst te worden. Het kan ons dan ook niet te zeer verwonderen, dat zooveel kasteelen en landhuizen van oude, soms middeleeuwsche afkomst, van alle bouwstijlen, die over hun eerwaardigen ouderdom heengingen, het meest de nietszeggende der achttiende eeuw hebben bewaard. Als men de later opgebouwde portiek met gothische boog wegdenkt, heeft Den Bramel dan ook aan de voorzijde een geheel achttiende-eeuwsch aanzien. Doch aan de achterzijde vindt men in een trapgevel de Renaissance van het D begin der zeventiende eeuw bewaard, en bij nadere bezichtiging heeft het kasteel veel van een conglomeraat van architecturen, waarin weinig meer herinnert aan den middeleeuwschen kasteelvorm. Dat het kasteel op heel oude grondslagen moet zijn opgetrokken, blijkt wel uit de gewestelijke geschiedenis, die Den Bramel reeds in de 14e eeuw noemt. De vermoedelijk oudst bekende bewoner is Gerrit van Bramel, in wiens familie het goed blijft tot 1538. Dan is Jutte van Bramel, een non, de laatste bezitster en deze draagt het erfgoed aan een andere familie over, welke weldra door verschillende eigenaars wordt opgevolgd. In 1825 is Jhr. J. J. Storm van ’s-Gravezande de bezitter van Den Bramel, doch de tegenwoordige slotheer, de Heer W. J. Thate, is door koop in het bezit van de uitgestrekte heerlijkheid gekomen. Met hem is een moderne doch niet profane geest het oude gebouw binnen getrokken. Het kasteel heeft in de stallen een eigen electrische licht- en kracht-installatie gekregen, doch hoe weinig de moderne techniek en haar gebruikskunst eigenlijk behoeft te detoneeren in een oude omgeving, bewijst de fraaie lichtkroon in den salon. Deze salon, door schuifdeuren te vereenigen met de eetzaal, bevindt zich rechts van de enorme vestibule, die de geheele diepte van het gebouw bestaat. Rechts en links springen echter twee vleugels naar achteren. Achter den rechtervleugel bevindt zich een bijbouw in Hollandsche renaissance, en deze bevat een keuken en een studeercel. De eigenlijke, imposante studeerkamer, men mocht wel zeggen studeer-,,zaal”, bevindt zich in den linkervleugel, tegenover de eetzaal. Behalve schilderijen, en natuurlijk alles wat studie en wetenschappelijke ontwikkeling eischen, bevat de studiezaal een mooie verzameling oud porselein. Ook de salon achter de eetzaal bevat, behalve een kast met antiek blauw, een mooie collectie Fransch porselein. Onder het kasteel bevinden zich laag-overboogde kelders, met menige herinnering aan het verleden, o.a. een oude filtreer. Die meent, dat De Bramel op de grondslagen eener Romeinsche sterkte is opgetrokken, vindt daarvoor misschien aanwijzing in de hier afgedrukte reproductie van een daar gevonden Romeinsch beeld. DE KIEFTENKAMP. „En wat valt van u te zeggen ~en van wat ge voor mij zijt geweest? zingt de dichteres Henriëtte Roland Holst in ~De Nieuwe Geboort” en schrijvende over deze onbewoonde, verwilderde buitenplaats, mogen we 'ons vooral wel het eerste afvragen; „En wat valt van u te zeggen.. . De geschiedenis, die niemand dan een rijke Amerikaan kan noemen als bewoner in ’t eind der achttiende eeuw, welker weinig persoonlijke kenteekenen het geheele gebouw draagt, kan ons weinig licht brengen. Wij moeten zelf een half uur van Vorden het landhuis gaan zoeken in zijn entourage van kwistige verwildering, om te begrijpen, dat in het landschap, als vreemde, eenzelvige toon in een choor van duizenderlei stemmen, het zijn beteekenis heeft. Het heeft nog eenigszins zijn houding van zelfgenoegzame voornaamheid, zijn tevens ietwat karakterlooze uitzicht en zou wellicht een behaaglijke woning kunnen zijn. Doch zoolang het hier ligt weggedoken, vergeten en aan zich zelf overgelaten in een schitterend mooi brok natuur, zonder dat zich iemand om zijn wel en wee schijnt te bekommeren,.... zoolang het papieren afschutsel voor sommige ramen heeft gelijk een onooglijk huurhuis in tijd van schoonmaak, zoolang zullen wij steeds moeten vragen; „En wat valt van u te zeggen . . de kasteelen biljoen, de geldersche TOREN EN DOORNENBURG PROVINCIE GELDERLAND biljoen. WE aan den straatweg Arnhem—Dieren in de nabijheid van Velp de torens van Biljoen ziet rijzen, ,n a^s bloemklokken gebogen spitsen beurend •a?r ce lucht, zal allicht wat middeleeuwsche sfeer om , voelen deinen. Als men echter de stoet van zijn &e achten zóóver terug laat trekken in het verleden, komt T.en, bij nadering van het kasteel zeer bedrogen uit. De facßen zijn er, de torens, langs welker voet het water imponeeren, maar het is niet dat; het is niet grimmig, Pe r°oust genoeg en wij kunnen niet in de stemming omen, die een samenvloeiing moet zijn van huiver en wondering. Geen wonder, want dit gebouw, toch waarlijk • n 'ast?el’ dateert met torens, grachten en al van veel jonger tijd. S v k"arel van Egmond, de tegen het gezag van hiei-6 1 * weerstrevende Geldersche hertog, die Biljoen den aSi 6611 weerbare sterkte deed bouwen. Geheel in loonei 'Ên staat 's bot niet tot ons gekomen; te duidelijk zevert’ Z^owel uiterlijk als innerlijk, dat hier, vooral in Deze len zonder andere versiering dan een hardteo-pn i en, een Paar grillige muurankers, toonen hier •ilUCjt Un. monter silhouet, wel een bewijs, dat het l-o 11,enc*e perioden bouwmeesters beproefd hebben d te restaureeren. minstens^n>^H°nC^a^en betreft dateert het Huys te Ruurlo tiende U* i m*ddeleeuwen. In het midden van de veereen ridders ent men a^s heer van Roderlo (Ruurlo) de vi ftiend?Ïl“’ die zi?h naar zijn bezitting noemde. In in Tr 6 eeuw woonden er de Van Heeckerens, terwijl honderd ian! 1 Tan Diepenbroek Ruurlo’s heer werd. Een Schimmelnenn:a u" 1S *let ,^asteel in bezit van het geslacht der Van Hee’ maar dn J727 komt het weer in handen Mr. W C erens’ die ook nu nog de eigenaars zijn. °P bijna honrWr11 • Hee9kere.n van Keil, die er in 1914 bezitter van het*" stierf, was de voorlaatste -Hij j| £- et met piëteit voor het verleden bewoond. F Daardoor bergen zalen en kamers een schat van oude meubelen en gebruiksvoorwerpen, niet opgetast als in een museum, maar geplaatst in de statige omgeving waarin zij behooren, waarin zij kunnen spreken met hun deftige oude stemmen en hun kleuren en vormen doen ontbloeien tot een precieus leven. De groote zaal heeft wel het rijkst den glans van het verleden bewaard. Onder het weidsch gesmukte plafond met het opvallende middenstuk staat een keur van antieke meubelen, die het nog niet verleerd zijn den menschen op gepaste en bescheiden wijze hun diensten te verleenen. In de eetzaal verdient een marmeren schouw, kwistig gesierd met festoenen en arrangementen van vruchten en bladen, de aandacht. De weldoende statigheid van een aangenamen ouderwetschen zin vindt men echter het geheele kasteel door. Maar nooit behoeft men, verdoken in de schoonheid van het verleden, zich los te voelen van het tegenwoordige, want door alle ramen komt het licht en de vreugde van de boomen en van den hemel binnenspuiten. In zulk een omgeving kan de oude schoonheid niet alleenheerscheres zijn ! HACKFORT. Evenals De Wierse, Wildenborch, Ruurlo, en andere kasteden, ligt Hackfort in de nabijheid van Vorden in de schoone streek, die men thans Gelderlands Achterhoek heet, maar die wat de schoonheid van het landschap betreft zeker niet bij andere deden van de provincie behoeft achter te staan. Als bijna alle Geldersche landhuizen, ligt Hackfort weggeschoven achter de weelde-zware wuiving van dichte boomkuiven, en wanneer men het ziet liggen, van de splitsing van de oprijlaan af, half verdoken achter de groene bladertuilen, sluit het met zijn stillen eenvoud wel aan bij het puur-landelijke. Boven de sobere daklijn komt wel even het fijn gelijn van een open torenkoepel uitspelen, doch dat is niet in staat den degelijken achttiende-eeuwschen indruk, dien het maakt, te verstoren. Zoo gezien zijn de verhoudingen van het gebouw heel aangenaam en rustig, en heeft het ook door zijn indeeling een prettige bekoring. 1 o o 1 . Echter, pas aan den achterkant verstaat men van dit kasteel het ware wezen. De tijd heeft er zijn ruige moeten achtergelaten en vindt er zijn symbolen in de zware, gedrongen wachttorens. Hier voelt men het aan als een schip, dat verweerd na lange zeereis, breed gemeerd ligt tusschen twee struische duc-dalven: de beide kloeke wachttorens, beneden robust en grimmig, boven sierlijker en luchtig, de achthoekige, gebogen spits gekroond door een open koepeltje. Het is duidelijk, dat deze koepeltjes niet uit denzelfden tijd stammen als de sterke, van weinig ramen doorbroken torenmuren. Deze moeten al heel oud zijn, want aan hun uiterlijk is licht te zien dat de brand, welke in 1598 Hackfort vernielde, hen niet gedeerd heeft. De toenmalige eigenaar, Borchard van Westerhold, deed het kasteel herbouwen, maar van het begin van de zeven- tiende eeuw spreekt de architectuur van het gebouw niet. Het moet dus zeker in de achttiende eeuw of later nog gewijzigd zijn. Alleen in het interieur zijn de invloeden van de zeventiende eeuw op te merken tot vreugde en voldoening van den aanschouwer. Want een kostelijke, monumentale trap als men vanuit de hall van het kasteel mag bewonderen, is een verheugenis voor veler oogen. Behalve de wapendragende leeuwen op hun rijk bewerkt voetstuk en de machtige leuningen, is het dek der trap bijzonder opvallend, omdat het rijke, donkere hout in kloeke paneelen is ingedeeld. De tegenwoordige eigenaar, Borchard Frederik Willem baron van Westerholt, is een nazaat van den Gelderschen edelman, die het door brand verwoeste kasteel deed herbouwen. Oorspronkelijk is Hackfort in het bezit geweest van het machtige geslacht der Bronckhorsten, doch veel licht valt daarover niet te ontsteken. In het midden der veertiende eeuw zijn de Hackforde’s eigenaar geworden, uit welk geslacht vooral Berend van Hackfort is bekend’ zoo niet- berucht, geworden. Want in den tijd dat hij leefde, het begin der zestiende eeuw, waren dapperheid en ridderlijke zin niet veel anders dan tot bandeloosheid aangehitste overmoed en tot onversaagdheid en bravour gepromoveerde wreedheid. Hij is natuurlijk een merkwaardig man geweest, anders had hij bij zijn dood in 1557 niet zulk een roep van geweldigheid nagelaten, welke dien van Maarten van Rossum bijna evenaarde. Doch het stemt ons niet droevig, dat het bosch naast het kasteel niet door wapengedruisch zal verstoord worden. Alleen de primitieve zang van den meistreel, den troubadour, zouden wij hier terugroepen willen. DE WIERSE. Een volle, donkere boomkuif werpt een dichte wolk van schaduw over het linker gedeelte van het gebouw, maar als er niet die fluweelen mantel van donkerheid lei gespreid, zouden er de oude verweerde steenen even als aan den anderen kant van den ingang schuil gaan onder een dikke, koesterende bekleeding van wingerd. Zelfs de leuningen van het bordes zijn met sierlijke hoezen van groen overtrokken. Van de voorzijde gezien doet „De Wierse” landelijk aan, het is van een aanlokkelijke gezelligheid, zonder echter voornaamheid te missen. Maar niemand zal, ook al kan hij een zekere statigheid aan het gebouw niet ontzeggen, bij voorkeur terugdenken aan den woeligen riddertijd, om de jaren van zijn ontstaan te zoeken. Toch heeft niemand minder dan de onstuimige Geldersche ridder berend van Hackford, ook ~De Wierse” zijn bezit genoemd. De vredigheid van deze tot volle rijpheid uitgeschoten natuur, waarin het huis ligt weggedoken, doet weinig vermoeden dat ook hier de vlagen van den bandeloozen krijg gewoed hebben. Alleen de achterkant, waar de muren zich dompelen in het blank-spiegelend grachtwater, voert door zijn naakter aanzicht gemakkelijker naar historische tijden terug. Maar meer dan de geschiedenis, die als van bijna alle kasteden in het land van Zutphen, terug gaat tot in de Middeleeuwen, boeit ons het intieme en landelijke van deze bezitting, vooral als wij haar zien over de gracht. F Dé oolijke kleine ruitjes doen het goed, glurend door het groen, dat de glooiing der gracht bezoomd. . Deze eenvoudige woning, ook uit architectonisch oogpunt niet zonder schoonheid, is het zomerverblijf van Jhn Mr. Victor de Stuers, dien men zoo gaarne een antiquiteitenwellusteling noemde, maar die door zijn voorkeur voor dit landhuis toont, dat ook de natuur hem vermeiing, zoo niet wellust, kan zijn. Over de verdiensten van De Stuers behoeft niet uitgeweid, doch in dit geval is het interessanter zich bezig te houden met de faits et gestes van den tegenwoordigen slotheer dan met die vati zijn voorgangers uit vroeger eeuwen. In plaats van de edele en snoode ridderdaden van Berend van Hackfort op te zamelen, geven we liever een opsomming van de daden van den tegenwoordigen bezitter en bepalen ons tot een lijstje van de gebouwen, die hij door zijn bemoeiing uit sloopershanden wist te redden; i. Oosterpoort te Hoorn. 2. Huis van Maarten van Rossum te Zalt-Bommel. 3. De Waterpoort te Sneek. 4- Het oude Stadhuis, tegenwoordig kantongerecht, te Woerden. 5- De Koppelpoort te Amersfoort. 6. Het Museum te Zwolle. 7- Muurschilderingen te Bathmen. 8. De St. Janskerk te Utrecht. 9- De Minderbroederkerk te Bolsward. ' io. De Hal te Zutphen. ii. Een Hofje te Alkmaar. i 2. De Gevangenpoort te ’s Gravenhage. 13- Het Kasteel van Radboud te Medemblik. 14- Gothisch huis „Het Lammetje” te Veere. 15- Gothisch huis te Sluis. i 6. De Gevangentoren te Vlissingen. 17- Twee torens van het Spanjaardsgat te Breda. iB. De voormalige Kolveniers-Doelen te Middelburg. ig. Huis „De Blauwe Poort” te Dordrecht. 20. Het Kasteel te Wijchen. 2i. De gevel van het huis ~Zoutenbalk” te Utrecht. 22. De voormalige Mariënburgkerk te Nijmegen. 23. Het Buitengasthuis te Amsterdam. 24. Het voormalig arsenaal te Amsterdam. Dat is een staat van dienst, die den bewoner van ~De Wierse’’ eert. In 1893 kwam, na overlijden van J. B. graaf van Limburg Styrum, het huis in bezit van den tegenwoordigen bewoner, die met een dochter van den graaf gehuwd was. De graaf van Limburg Styrum zelf was ook door huwelijk eigenaar van De Wierse geworden; hij was getrouwd met een dochter van een vorigen eigenaar: Mr. W. baron van Heeckeren van Keil. Door aankoop was in 1856 het kasteel in bezit gekomen van de familie Van Heeckeren van Keil. Dat was na den dood van R. J. baron van Heeckeren, die een reeks van voorvaderen was opgevolgd. Het geslacht Van Hackfort is daarvoor langen tijd zeer nauw met „de Wierse” verbonden geweest. Laten wij de hoop uitspreken, dat de naam die in onzen tijd klank heeft, die van den tegenwoordigen eigenaar, nog lang aan het kasteel blijft verbonden. Dat is misschien de eenige wijze waarop ten onzent de naam van een verdienstelijk burger bewaard blijft, die anders spoedig zou zijn vergeten. HET KASTEEL „DE SPIJKER” PROVINCIE GELDERLAND de kasteelen nieuw herlzer en bouvigne PROVINCIE NOORD-BRABANT DE SPIJKER. EVENALS Doornenburg moet men „de Spijker” zoeken ln e Wljdten van het vlakke land der Betuwe, doch in kraebt,een stj"eek, waar van de glorie van een levendig en Van i verleden nog meer heugenis is dan in de buurt Bnp le*i tneste Doornenburg. Naar den kant van den in ppll6 reT6erd Was de breed-golvende Waal gesloten Waar n §ie'e van sterke, wel-bewapende riddernesten, over t"1 °P hooSst nu noS enkele ruïne-brokken di.t rÜke’ weDarende land, dat vroeger al li°.„ ridders met al hun statie kon onderhouden, van Brak sc^amel groepje bijeengehouden de huizen van het 1-, dl 6 vroeêNr bescherming zochten in de luwten leverd v'hooge huys” maar nu genadeloos zijn overgeziin darfan- njeedoogenlooze belagers, die hier niet anders Vfn,,wmd.?" k™de. heeren • ,”^uys” te Orakel, waar vroeger de kasteelen cijnse681^661-^611 °m met beminnelijke genade tienden baarheid tG lnnen’ benevens de daadwerkelijke diensteen schilde Unl^er onderzaten, is niets over dan een ruïne, er leeft hi-aC lt overbüjfsel van vroegere grootheid. Doch en welig, b** n meer ban enkel de kleur van verweerde nog sporee^TOe*be steenen: in een der torenresten zijn terug wijzen % Vl.nden’ die °P de bewoning in eeuwen een brok n' i, r*s noS een deuropening, een wenteltrap, aardewerk • muur, in welks nissen opgegraven ben de sclv> °beengezameld. Varens en klimplanten heb-Weggewischter^e nen van dd brok vergane schoonheid weifelenden Gn °veral waar onze voorzichtige voeten hun groeizaamheid '% Itasten’ to?nt ons de natuur haar welige weet. Maar van matiging noch van bescheidenheid nares, We£k*- bier ook niet als een sierkunstegenoeg... °r zyn haar opvattingen niet decoratief inneemt, js 71S’ cat plaats van het vroegere kasteel Doch „de gl;jee/ nnnvoudig en niet van historisch belang, wording en op v \ til.ans tuinmanswoning, is door zijn eerst was het •Ie1~en*s een interessant gebouw Aller- Urakel p-een fln et. eerste bestaan van het „Huys” te gebouwen op dZOl?°erlijke bezitting, doch behoorde tot de °f voorgebouw Vez‘t kwam van de Graven van Holland, 1 C^6 u*d-Hollandsche waard van Brabant werd grafeU^1 e.^s Langstraat, Waalwijk c. s. was toen bewon ezitters ,van Dussen konden niet, als de ridderlijke tot bewS an u*dewijn, een ander eigendom uitverkiezen neero-e, °ninS> nadat hun huizinge door het water was 15e eeuwTSn duurde het tot de tweede helft der Van rest I47°)i voor het kasteel weer werd herbouwd, uien toen lreeren *n den oorspronkelijken bouwtrant wist middelee n°F n*et en °P grondslagen van het zuiver-Duidelük SCI asteel werd een laat-gothisch gebouw gesticht, zij zicli uJn ec^ter in de architectuur, hoe kloek en krachtig te speur – " toonb de invloeden van andere bouwwijzen na ,en- _ van der^D*1 ke2hting heetten de bewoners van het kasteel: de grootstUSShn Dessen in het land van Altona Dussen .:jeerhjkheid was, werden de heeren van der te verteo-é J S uitverkoren om den Hollandschen Graaf Dussen bal' °°rchgen. Zoo zijn bijv. Jan en Florens van der rr, juw geweest van den Zuid-Hollandschen waard. was het no.arles Edmund grave de Croix. de negentig en sloeg er ,1 YC e?uw stond het slot lange jaren ledig Schaduwen ove Va e w^e^s^a& der verlatenheid zijn trieste burcht van m torf-MS en trapgevels Nu wonen in dezen bracht en stevigheid, in dit bolwerk van Het w!!°frheid> vrouweliike rel.Vienzen Rolronde torens regelmatig van bouw; tusschen de doorluchtig koen een gohroond is met een .n andere, evinl een houten brug ingedrongen, uitbouw die met \outerh brug geeft toegang tot een 1 Gen bonrr U 1 _- _ . H De twee vleugels, die achter den toren staan gescholen, worden verbonden door een dwarsgebouw, dat evenals de vleugels getrapte gevels heeft. Dussen is een zeer merkwaardig bouwwerk en het is te betreuren dat het geen luisterrijker bewoning heeft. LOON OP ZAND. Wie voor dit lachend landhuis staat, zoo typisch achttiende eeuwsch, maar gelukkig meer liefelijk dan banaal, zal moeilijk kunnen gelooven, dat dit knusse buitenhuis van middeleeuwsche afkomst is. Met zijn geestigen voorhof, omlommerd van dichte boomtoefen, toont het zoo heel geen verwantschap met den riddertijd, toen toch in de eerste plaats kracht en onvervaardheid domineerden, ook in de versterkte woonsteden. Het geheim van Loon op Zand is echter niet moeilijk op te lossen, wanneer men maar eens een kijkje heeft genomen in de keuken en in de kelders, gewelven van een vroegeren, machtigeren kasteelbouw van veel grooteren omvang. Dat oude bouwwerk, een struische burcht, berekend op krachtdadig verweer, stamde uit de dertiende eeuw, en Willem van Hornes was de ridder, die op de tinnen zijn vanen fier mocht doen uitwaaien, nadat hij het goed van den Brabantschen hertog had in leen ontvangen. Voorspoedig was het bestaan van den burcht niet; de krijg met zijn genadelooze teistering joeg er als een fel-aangehitste wind overheen. In 1400, in 1517, in 1590 moest Loon op Zand het geweld van een belegering doorstaan, en tegen de zestiend’eeuwsche vuurwapenen was het niet bestand: het werd ingenomen en zooals te doen gebruikelijk was: zonder zachtzinnigheid. Voor het zoo onder den oorlogsdruk geraakte hadden er achtereenvolgens gewoond de geslachten van Haestrecht, van Roesmeer, van Vertaing, van Grevenbroeck. De meeste dezer adellijke familie’s raakten spoedig weer uit het bezit, alleen de Van Immerzeels waren langer aan het kasteelbewind. In 1610 stierf het geslacht Van Immerzeel daar uit en nadien waren nog verschillende familie’s langer of korter tijd meester op Loon op Zand. Thans is het eigendom der familie Verheyen. Het meest schilderachtig gedeelte van Loon op Zand is het voorplein, dat ingesloten wordt door neerhuizingen op de flanken en een tuinmuur. Dit is een verrukkelijk hoekje, met zijn teedere intimiteit weggenesteld tegen de van licht en schaduw doorsidderde weligte der dichtgekuifde boomen. Maar ook het kasteel zelf midden in de breede gracht en met het voorplein verbonden door een lange houten brug maakt een zeer bevredigenden indruk. Door architectonische bizonderheid valt het niet op, maar het is rustig en aangenaam van verdeeling STAPELEN. Een eigenaardig gebouw dit Stapelen, dat binnen zijn grachten voor den beschouwer eerst wel een ingewikkeld raadsel moet zijn. Staat men aan den achterkant, het glanzige water als een met paerelmoer bevlamd metalen schild aan de voeten, dan breken uit de weligte van herfst- blaren, die als bonte munten aan sommige boomen hangen, de geestige spitsjes van torentjes naar buiten. Eén kort en dik, als niet geheel uitgegroeid, één met een slanken, scherpen t0p.... En de sfeer van de middeleeuwen is er, al stoort wel even de brokkellijn van een kanteelniuur, niet voldoende door het groen gemaskeerd. Maar de voorzijde met zijn zwaar-gekanteelde torens en muren, brengt ons met al die scherp uitgebeten, kantige lijnen in verwarring. _Wij staan hier voor een imitatie, die niet de gelukkigste wijze is om een middeleeuwsch kasteel weer op te fleuren en tot statigen luister op te voeren. Wanneer wij de teekening van het kasteel, zooals het in de 17e eeuw uitzag, bekijken, valt ons onmiddellijk op, hoe de lust om een vervallen gebouw zijn vroegere allure terug te geven uitliep op een mislukking. Dit is een knutselarbeid geworden, geïnspireerd op een bouwwijze, die met den oorsprong van het kasteel hoogstens alleen in verwijderd verband stond. Daardoor heeft men die verbrokkeling gekregen: een hoog zadeldak met trapgevels, geflankeerd en getopt met kanteeltorentjes; het poortgebouw topzwaar, de poortopening verdrukkend onder zijn massaliteit. Ook van den cour af ziet men telkens, dat de bouwmeester meer bezorgdheid had voor zijn kanteelen dan voor de schoonheid van het oude gebouw, en ze lustig overal tegenaan plakte. Den eigenaar, die het initiatief tot deze restauratie nam, kan men moeilijk daarvan een verwijt maken. Hij kwam in het bezit van een verwaarloosd en vervallen gebouw, en hij verdient lof voor zijn moed om tot de kostbare herstellingen over te gaan, noodig nadat het kasteel zelfs een huurhuis was geweest, dat de som van 200 gulden ’s jaars opbracht. Doch in 1557 waren onze bouwkundigen nog niet zoover, dat zij naast piëteit voor historische gebouwen ook het inzicht bezaten om ze waardig en met goeden smaak te restaureeren. De heer J. H. Mahie, die toen het kasteel kocht, en wiens familie nu zich noemt Mahie van Boxtel en Liempde, heeft met groote opofferingen zijn nieuw eigendom verzorgd en zijn weduwe volgt hem op dezen prijzenswaardigen weg. De oorsprong van het kasteel in de baronie van Boxtel ligt diep in het donker der geheimzinnige middeleeuwen en is bezwaarlijk na te vorschen. Vertellen wij alleen als opmerkelijke bizonderheid, dat de baronie van Boxtel leenplichtig was aan den Duitschen keizer, het kasteel Stapelen de woonstede der baronnen echter aan den Brabantschen hertog. De eerste bewoners van Stanelen waren de heeren en tevens baronnen van Boxtel. Sommige latere bezitters noemden zich ook baron van Boxtel, ook al waren zij uit een ander geslacht. De Willem van Boxtel, die in den slag bij Woerdingen tot ridder geslagen werd, heette eigenlijk Willem van Cuyck-Herpen. Daarna kwam Boxtel in het geslacht der Van Meerhem’s. Onder de volgende baronnen van Boxtel waren er uit de adellijke lamilie’s van Ranst en de Hornes. Met het graven-, later prinsen-geslacht der Hornes ging Stapelen een tijd van grooten luister tegemoet. De eerste baron uit deze familie is Philip de Hornes. Zijn kleinzoon Gerard de Hornes moest het aanzien, dat Staatsche troepen, respectievelijk in 1583 en 1603, zÜn kasteel bezetten. Zooals de weinig zachtaardige krijgszeden toen meebrachten evenals thans, driehonderd jaar later werd er bij zoo’n gelegenheid naar hartelust vernield en geplunderd. Geen wonder dat op de teekening uit de 17e eeuw Stapelen al zijn karakteristieke eigenschappen van middeleeuwsch kasteel voor een groot deel had ingeboet. Het was vooral de Hollandsche Renaissance uit het laatst der 16e en begin H der 17e eeuw, welke hier haar onuitwischbaar merkteeken achterliet. Door het uitsterven van de mannelijke linie der prinsen De Hornes, kwam Stapelen in ’t bezit der prinsen van Salm-Kijrbourg. In 1817 werd Stapelen bij executie verkocht en volgde baron de Grancy van Haenwijck de prinsen van Salm-Kijrbourg op. Eenigen tijd was het daarna in het bezit van de familie Bogaers om dan aangekocht te worden door wijlen den echtgenoot van de tegenwoordio-e bezitster. Ondanks de talrijke verbouwingen en het uitgebreide kanteelenstelsel, bezit het slot nog schoonheden van middeleeuwsche afkomst, o. a. den rechtervleugel en de kapel, die het zoogenaamde Mirakel van het Heilig Bloed bevat. GEMERT. Dat een middeleeuwsch kasteel, waar in den gloed van het haardvuur de ridders verpoosden van hun toomeloos krijgsbedrijf, in den tegenwoordigen tijd een woning van geestelijke orden wordt is ons niet meer ongewoon. Wij betreuren het, dat de luister van wereldlijk leven nu niet meer zijn gouden toorts heft in kamers en zalen vol oude pracht, en al is de ingetogen bewoning door religieuzen te verkiezen boven verval en verlatenheid, wij voelen toch een contrast. Gemert echter had reeds lang contact met het godsdienstig leven van vorige eeuwen, en de kloosterbroeders, die nu in den glans van dit middeleeuwsch verleden leven, zijn min of meer de voortzetting van een oude traditie. Gemert was namelijk een der commanderijen van de Teutonische ridderorde, behoorende onder de zuidelijke Ballije der Nederlanden. Vóór 1366 was Gemert verdeeld in twee halve heerlijkheden, de eene bestuurd door den commandeur der Teutonische orde en de andere door de wereldlijke heeren van Ghemert. De eerste commandeur der orde was echter een heer van Ghemert, n.l. Hendrik van Ghemert. Daarmede is ’t bestaan van Gemert in de 13e eeuw vastgesteld. Later geraakte de Teutonische orde in het bezit der geheele heerlijkheid, door een twist tusschen Dideryck van Ghemert en den toenmaligen commandeur. Diederyck moest het ~huys” overdragen aan zijn leenheer den hertog van Brabant, die het den commandeur, Hendrick Hanart, schonk. Van toen af waren de commandeurs van de Orde steeds heeren van Gemert. Soms waren het binnenlandsche, soms buitenlandsche kloosterridders en hun aller namen te noemen heeft hier geen zin. Wij noemen alleen Ulryc van Hoensbroeck, die de bezitting overdroeg aan de Staten van Holland, die voor duur geld aan zijn opvolger in de commanderijen rechten en bezittingen weer verkochten. o # Het oudste gedeelte is de laat-gothische vleugel, dien men bij ’t betreden van den boogbrug aan zijn linkerhand heeft. Met zijn steil dak, zijn geestige hoektorens en zijn hooge trapgevels is het een rijzig, schoon gebouw, dat ons de sierlijke kracht van het gebouw, toen het nog intact was, duidelijk maakt. Ook het poortgebouw, met zijn zware hoektorens, die invloed van Oud-Hollandsche Renaissance sterk toonen, heeft zijn eigen schoonheid. Van een gansch ander aspect is het zware achttiend’eeuwsche gebouw dat de langwerpige binnenplaats omsluit. Met het avant-corps, gekroond door een driehoekig fronton, toont dit gedeelte zich een typisch 'specimen van achttiend’eeuwsche renaissance. Tot den Franschen tijd is Gemert een Teutonische commanderij gebleven; het werd toen Staatseigendom en aan den hertog van Reggio geschonken. Later werd het door aankoop bezit van den heer A. van Riemsdijk te Maastricht I hans is het bewoond door Fransche kloosterbroeders .... de kasteelen zwijnsbergen, haaren EN ZUIDEWIJN PROVINCIE NOORD-BRABANT de KASTEELEN GEYSTEREN EN HOLT TE ERP PROVINCIE LIMBURG 2vvIJNSBERGEN. j is weer een van die uit oude tijden tot ons gekomen gebouwen, waarover men eigenlijk liever zwijgt dan het h %reekt' 7ant een geschiedenis te vertellen, waarvan is lema eenzaamheid en verkwijning moet heeten, teveeje S ,een triest beginnen. Er kijken in ons land reeds de we Vf[ •ten kasteden met zwarte oogen van verwording de stil]6 *'n ’ let schynt niet genoeg, dat in veel oude sloten geluid 6 Van ingetogen geestelijke zusters het eenige 'o- at wbst °P bewoning, sommige worden zelfs zonder0^6!1--308 aan aigeheele verwaarloozing prijs gegeven, genei-t'SCll''n van eerbied dikwijls voor wat vroegere groote pS wfochten met noeste inspanning en vaak (Raumk Unstz'nnigheid, vooral wat de binnenarchitectuur anst) betreft. famen ennnemen ’s overbodig, maar de armelijke, leege ouden w ver^aten uitzicht van Zwijnsbergen brengen Wat aan ]Ve en tr*est^ weer aan den dag. Het eenige ste?„M„aStee' ?edaan is, is het wegdekken van de zwart cle een^eur onder een kille laag pleister; maar het Weenro r °nbedekte ramen wordt er nog schameler en ai, eaiger door Alleen achtio- aan achterzijde is Z.wijnsbergen nog schilderheft aast den zeskantigen toren met gebogen spits en ook deG^n so^ere trapgevel, doorbeten van ouderdom, van den f agere gebouwen zien er tegen het stralend wit bet aano-p0-^/1 en verweerd uit. Échter het is meer zijn jaren ZlCat van een ruïne dan van een kasteel, dat voorkant Van en glorie gekend heeft. Aan den de late opgetrokke • waar*n het gebouw oorspronkelijk werd voorgevel •’ ”let te bemerken. Deze machtelooze Zadeidak 'is*1] Se^ niet in harmonie met het hooge bet kasteel8 let Sev°i& van een verbouwing in iBió, die vervrppmri n?S meer van zijn oorspronkelijke architectuur Rn re dan het witte masker. middeleeuwen C enken dat dit huis der verlatenheid in de °ver het- Wej Voor Helvoirt het levenscentrum was, waar lnaar waar o Van akeriei rnenschen werd beschikt, Van herten de kunst en de lust tot een tierig leven geerne werden gediend.... K GASTEEL Ha AREN (DE NEMEL/ER). . hechts en y i ln de toppen dpS ïeeft erfst zijn toortsen geworpen rfn den nazomer 9.°men, die de glorieuze brandstapels bloedende roo i r n> maar het rosse goud en het vei •• . Grauw 'C lten er over verwaarloozing en en doodsch, levenloos van dak tot I bordes, ligt het kasteel tusschen de hooge goud-overstorte herfstboomen, als tusschen flankementen van ruiselende vuurwerkfonteinen.... De eikenlaan van Haaren naar ~Nemelser” heeft nu zijn rijksten herfstelijken toover, die dwingt tot vage mijmerij en tot een zachten, pijnloozen weemoed, maar waarom voert hij naar een oord van zóó diepe zwaarmoedigheid? De tegenstelling is ontmoedigend en zelfs de slanke Jonische zuilen naast de deur van het kasteel kunnen ons niet bekoren, nu zij geflankeerd zijn door vensters, die zwart zijn van desolate somberheid Hoe komt dit kasteel zoo verlaten, in een streek zoo levend van landelijke bekoring en als ’t ware lokkend tot duurzame verpoozing en nederzetting? Voor wie de verwordingsgeschiedenis van Heeswijk (bij ’s Hertogenbosch) kent, en gezien heeft hoe daar de luister van oude schoonheid meedoogenloos neergetrapt is, hoe het staat als een schoone vrouw wier kostelijke sieradiën ontrukt zijn, kan het antwoord kort zijn. Heeswijk en het kasteel bij Haaren (of met zijn eigen naam: Nemelaer) hadden eenzelfden eigenaar, en zooals uit het eerste slot, waarvan men een zeldzaam gracieuse en fijne gothische bogengaanderij nooit vergeet, de schoonheid is weggerukt om ter veiling gevoerd te worden, zoo is ook met dit gebouw geschied. Echter was een deel der meubelen en der verzameling antiek reeds vroeger overgebracht naar Heeswijk, dat den luisterrijken herfst met even doode oogren tegemoet staart. – O o Nemelaer moet dateeren uit de vijftiende eeuw, waar zijn bouw, zoover nog te herkennen uit toevoegingen en restauraties ook op wijst. Toen was het kasteel het hooge huys te Haaren in het bezit der familie van Bouchoven. 1° 1544 zwaait het geslacht van Vladeracken, met de van Bouchoven’s vermaagschapt, er den scepter In de i7e en IBe eeuw heeft ~de Nemelaer” allerlei eigenaars gekend, maar toen was ook reeds zijn glorietijd voorbij. Éenigszins goudde de oude luister aan, toen baron van den Bogaerde van T erbrugge kasteelheer was, maar onder bestier van zijn zoon Jhr. Albéric van Bogaerde van Terbrugge geraakte het slot tot dezen toestand van verwording. De eenige aantrekkelijke kamer in het kasteel is een slaapkamer, waarin het gemis aan meubelen niet zoo sterk wordt gevoeld als in de andere ontluisterde vertrekken. De betimmering en de bedstede zijn laat-zeventiendeeeuwsch en wekken tenminste eenigszins de herinnering aan vroegere pracht, evenals de troonzetel, die in denzelfden stijl is gehouden.... De rococo-schoorsteen in de groote zaal verdient nog opmerkzaamheid, doch bij het rondwandelen door het gebouw is het steeds de verlatenheid die domineert.... En dat stemt méér dan weemoedig, dat zou een zelfde toorn kunnen opwekken als Jhr. Victor De Stuers koestert tegen loodgieters die steeds weer nieuwe monumenten van bouwkunst offeren aan onvoorzichtigheid of nalatigheid. Doch onze wrevel is niet allereerst een wrevel tegen menschen, doch tegen een feit, dat in vele opzichten ergerlijk is. ZUIDEWIJN. Het tegenwoordige kasteel Zuidewijn is niet hetzelfde als dat in de 14® en 15® eeuw werd bewoond door de heeren van dien naam. Het eigenlijke ~huys” was in 1421 niet bestand tegen den St. Elizabethsvloed, die vooral den z.g. Zuid-Hollandschen Waard van Brabant teisterde, thans het land van Heusden en Altena. Doch een nederiger gebouw, echter op een veiliger plaats opgetrokken, weerstond het rammeien van den golfslag en de ridders van Zuidewijn brachten hun domicilie over naar de z.g.,,Steenen Camere”, het tegenwoordige kasteel Zuidewijn. De Zuldewijn’s of Zytwinde’s worden door verschillende riddergeslachten in het bezit opgevolgd. Langen tijd waren de heeren van der Merwede eigenaars van het kasteel. Door huwelijk is het goed in bezit gekomen, eerst van de de Roy van Binkhorst’s, later van de de Roy’s van Zuidewijn. De tegenwoordige kasteelheer is Jhr. Mr, B. M. A. A. de Roy van Zuidewijn. Men moet niet denken in Zuidewijn een kasteel te vinden, waarin zich de geest der Middeleeuwen manifesteert in ongenaakbare muren, die met hun logge flanken als nijlpaardenruggen uit het water rijzen, of in kloeke torens, die muren schoren met hun rijzige kracht. Toen Zuidewijn (d. i. de voormalige Steenen Camere) tot kasteel werd ingericht was de glorieuze tijd der grimmige ridderkasteelen verbloeid; door de uitvinding van het buskruit had de oorlog een heel gewijzigd karakter gekregen en Zuidewijn bedoelde meer een lustslot, een verblijf voor aangenaamverpoozend landleven, te zijn dan een dreigende sterkte.... Wij behoeven de oude, verweerde muren dan ook niet af te speuren naar „litteekenen” van den krijg der middeleeuwen, maar wel vinden wij er de moeten, die de overweldigende Elisabethsvloed achterliet Bijzonder imposant is het gebouw niet, maar het is met zijn kleurige luiken, zijn welige klimopbegroeiïng, in hooge mate schilderachtig, waartoe de ligging in een lommerte van hoog-opgaand hout bijdraagt. Het is natuurlijk dat het kasteel niet is vrijgebleven van latere, vooral zeventiend’ en achttiend’eeuwsche invloeden, doch in de oude voorhal vinden wij nog een bijna ongerept brokje middeleeuwsch interieur.... Soberheid is hier het hoofdkenmerk; de onbedekte muren en simpele zoldering getuigen dat met waardigen eenvoud, evenals de antieke kast naast de deuren rechts. Eigenaardig is de oude trap, die naar de bovenverdieping voert. Ook aan de achterzijde toont zich Zuidewijn als een aantrekkelijk landgoed, welks hoogen ouderdom men niet op het eerste gezicht zou vermoeden HET KASTEEL GEYSTEREN. Een levendig silhouet kan zijn zeer eigen en frissche bekoring hebben, maar een brokkeling van lijnen, als Geysteren tegen het fond onzer Hollandsche lucht uitzet, is, evenals de rumoerige omtrekken van het gebouw, al 1 te druk. Men weet in dit conglomeraat, niet alleen van bouwstijlen, maar ook van muren en daken, moeilijk weg te vinden. Het maakt een bijna haveloozen indruk en op het eerste gezicht zouden wij, wat eenheid van stemming betreft, de voorburcht zeker verkiezen boven het kasteel. Veel karakter toont het poortgebouw, dat den voorhof omsluit, wel niet, maar er gaat een rust van uit, welke men aan het kasteel-uiterlijk maar noode ontbeert. Van de voorburcht voert een boogbrug naar den ingang, die haast poover genoemd mag worden, onder een kalen trapgevel, doch als men den „cour” betreedt, is plotseling alle teleurstelling verdwenen, zoo die reeds aan ’t opkomen was. Want hier waant men zich in een buitenlandsche omgeving verplaatst, in een sfeer van pracht en zuidelijkheid. Rond den binnenhof is een booggalerij die een overwelfde kruisgang afsluit. Het is wel een eigenaardige combinatie : de aan een kloosterhof herinnerende kruisgang en de vlakke muren met kruisramen daarboven, maar het geeft de binnenplaats een groote bekoorlijkheid. Geysteren dateert uit de veertiende eeuw, maar zijn verward uiterlijk toont duidelijk dat invloeden van lateren tijd duchtig zijn aan ’t werk geweest. Dat was echter in dit geval uiterst noodzakelijk, want het werd in 1581 geheel vernield. Bijna honderd jaar later werd het herbouwd, doch men kan moeilijk aannemen, dat deze wederopbouw dagteekent uit denzelfden tijd, waaraan ook Eysden en Schaloen hun ontstaan danken. De voorburcht is van veel jongeren datum. De eerste bezitters van Geysteren zijn ridders uit het geslacht Van Straelen. In 1326 is kasteelheer Jan van Geysteren, doch in de vijftiende eeuw treffen we reeds weer andere namen. De Schellarts van Obbendorp hebben Geysteren geruimen tijd in bezit gehad ; tegenwoordig behoort het aan de Weich de Wennes. HOLT TE ERP. Ook dit kasteel is een oord der huiveringwekkende leegheid. Achter de zwarte ramen vermoedt men reeds de kilte der onbewoonde kamers en zalen en men vraagt zich af of het leven onzer eeuw reeds zoo nerveus en jachtig is geworden, dat er geen geluk meer is te vinden in de vredigheid van een gebenedijd landleven. Eigenaardige tijd ; een deel der menschen trekt uit de steden naar een mode-woonoord, waar de landelijkheid door allerlei onnoozele bouwkundige bedenksels gekrenkt wordt; een ander deel een zeer klein wel is waar verlaat prachtige oude kasteden om in een gejaagde stad de koorts van het leven te voelen. Zoo staat ook het Baarlo’sche kasteel Holt te Erp leeg en het schijnt niet bekend of er nog uitzicht op bewoning bestaat. Heeft de achttiende eeuw het oude kasteel te zeer gefatsoeneerd, of was er ondanks het vandalistisch ingrijpen in dien tijd schering en inslag geen comfort genoeg om een voortdurende bewoning mogelijk te maken ?, . . Wij weten het niet en voorloopig blijft de forsche vierkante toren een wachter der eenzaamheid . . .. De platen maken voldoende duidelijk, hoe onbeduidend van voorkomen Holt te Erp is geworden na de ~practische” restauraties der achttiende eeuw. De hooge daken, de verweerde muren, wijzen heen naar een lang-gedoofden luister .... DE KASTEELEN DE HOLTMEULEN, ROFFERT DE RUINES HORST, MONTFORT, SWALMEN EN GRUBBEVORST PROVINCIE LIMBURG DE HOLTMEULEN. een zoekt oude kasteden, om er zich te vermijmeren in den schemer van het verleden en zich zoo belust r rust*ge vreugde te scheppen, terwijl anderen, hun ru P de griezelige kilheid van een huivering langs oude kr' ‘ verwu^ten en kelderdiepten speuren, om onder in te jUl^Sewe^ven zich allerlei wreedheid en somberheid Gn aar er zijn ook veel minnaars van oude en z[\ T °nder de zoekers naar bedaagde ridderhuizingen denken roornpP zich al koesterende verblijdingen als zij en roseaatf r*Js'z^ porselein met vlammen van blauw En het ° met zachte bloesemen van violet overtogen. zijn sch ?i G- PoPer niet zijn schittering van ros goud en kantwerk tln^p^ng van karbonkelend geel, met zijn als sche bok c‘seEtuur, het mat-glanzende tin van weid-Van aanbiclc]11 Gn mo°i“gevormde pullen hebben hun stoet stende hl a^en vinden voor hunne naar schoonheid dor,de k««rs l" 7e*“eenis, in Holtmeulen, doch het meest kunst is te iT- °ude meubel- en houtsnijkunst. Hout.snijgerust eineerend, van houtbeeldhouwkunst mag men schouwt, di en’ a^S men de ledikanten en kasten aandikwerf' hq6 met lun ri)ken, haast overdadigen zwier en maken 1^61126 statie niet zonder reden den trots uitn "uVan het kasteel. j-'ucn laten •• schoonheid WlJ’ voor WÜ ons gaan verlustigen in de wijden ann nan, et interieur, eerst eens onze aandacht steel zelf. *7 k z°° schilderarh aan den acht i LI& en levenclig ais liet gebouw zicb toont boomgroen 2: Snb Waar llet met een entourage van welig eentonig is pet sP‘egelt in de gracht, zoo streng en bijna links en rechts I°nt' voorgevel, met het korte torentje van een ordon ' oewel niet geheel regelmatig, toch terwijl aan den^* een bijna doodsch aanzien geeft, wen en een acaterkant een verscheidenheid van uitboupittoresk uit?: van daken het geheel een zeer JlCht geeft. üuewel de m kelijk weinirr . Ur,Tn oud en verweerd zijn, en van betrek – ket kasteelöz^maj e ramen doorbroken, zal men niet licht uamelijk uit de° 100 Sen ouderdom aanzien. Het dateert deleeuwsche ridlwlS?® eeuw’ maar als de meeste midgekomen. jrr i-.^rverkkjven is het niet ongerept tot ons aan het werk achttiend’eeuwsche invloeden woonlijk weinio- kev|'eesk en waar die optraden werd geaan het werk& vGninS gehouden met den eerbied, die oppaald inp-r;;Denrin vroegere geslachten toekwam. Van uitdrukkelijk meldino- r^staurat;ies vonden wij echter niet c oudste K v ° van Holtmeulen6^1 'n,8 noemden zich naar hun bezitting: ~>outmolen vroep-pr rl 6, naam duidt reeds aan, dat een van de inkomsten rn van let goed uitmaakte en van den kasteelheer.... Thans bestaat J die houtzaagmolen nog en wordt gedreven door het beekje, dat ook de grachten volstuwt van blinkend en levend water. Ook de naam Tegelen, van het dorpje bij Venlo, waar zich het kasteel bevindt, is illustratief: vroeger bevond zich daar een Romeinsche tegelbakkerij, en ook thans wordt de klei, welke op de bezitting hier gewonnen wordt, in de fabriek „Tiglia” verwerkt tot tegels. In het geslacht van Holtmeulen bleef het kasteel tot 1580.... Door uitsterving van de mannelijke linie kwam het aan de Van Erp’s, die op hun beurt opgevolgd werden door de Metternich’s. Daarna was het een voortdurend ~va et vient” van aanzienlijke familie’s, waaronder de avonturier Joachim Reinhold van Glasenap een afzonderlijke plaats toekomt Zijn romantische en amoureuze avonturen zullen wij hier echter niet verhalen. De tegenwoordige eigenaar is Mr. W. H. J. Th. van Basten Batenburg, lid van Ged. Staten van Limburg. Hij bewoont het kasteel met smaak en piëteit. Daar hij een practisch en vooruitziend slotheer is, wist hij het moderne leven en comfort met de oude omgeving in overeenstemö o ming te brengen, zonder dat hij de schoonheid van vroeger eeuwen met wreede handen hoefde te verstoren. Na ons eenigszins met de historie van het kasteel te hebben vertrouwd gemaakt en het massale gebouw onze opmerkzaamheid te hebben geschonken, mogen wij ons zonder terughouding overgeven aan onze bewondering voor de schatten van oude meubelkunst, die zich hier bevinden. Daar zijn allereerst twee bedkoetsen en twee ledikanten, die door hun vorm en rijke versiering onze aandacht trekken. De bedkoetsen zijn in de kamer uitgebouwd als geweldige ledikanten met massale baldakijnen. Het eene is een product van Vlaamsche meubel- en sierkunst en is vooral langs de fries van het baldakijn behandeld met kwistigen rijkdom; het beeldhouwwerk is van een bijzondere teederheid in de details en wanneer men de minutieuze sculptuur lang beziet, moet men wel denken aan fijn kantwerk. De behandeling van de groote vlakken met lijsten en oaneelen is sober. panellen ia auuci. De Hollandsche bedkoets uit de zeventiende eeuw is van bouw gracievoller, maar de versiering is minder welig. Het voeteind wordt afgesloten door een balustrade evenals de zijkant, terwijl de uitspringende hoek van het bovendek gesteund wordt door èen kariatide welks voetstuk rijk versierd is. De kroonlijst van het gevaarte is bijzonder stijlvol gebeeldhouwd. Twee andere ledikanten toonen een verbijsterend rijken sier. Het voeteneinde van een der beide, waarin de Heilige Maagd met het kindeke Jezus is gebeeldhouwd, is een kunstwerk, dat getuigt van een machtig werkmanschap en een bijna onbegrensd kunnen. Dat dit echter de meest logische versiering is, kan men van dezen overdadigen smuk moeilijk zeggen. De beide kasten en het buffet spreken door achterstaande afbeeldingen voor zich zelf. Zij zijn beide wonderen van zeventiend’eeuwsche kunstnijverheid, en het is e.en verheuging ze in deze omgeving zoo welbewaard te weten. DE ROFFERT. Limburg is, evenals Gelderland en Brabant, buitengewoon rijk geweest aan kasteden. De verbrokkeling dier gewesten, welke in Limburg wel haar culminatiepunt bereikte, droeg daartoe natuurlijk het hare bij. In Limburg mocht men eigenlijk wel ieder dorp van eenig aanzien een afzonderlijk rijkje heeten, zelfs tot lang na de Middeleeuwen, toen overal elders de macht der ridderschap al was geknot. Bijna iedere groep huizen van gehucht tot uitgestrekt dorp was onderhoorig aan een kasteel, waarvan de heer gewoonlijk meer rechten dan plichten had en niet schroomde deze tegenover de dorpen dikwijls in verdubbelde mate, en door geweld gesteund, te handhaven. Het is natuurlijk, dat langs de Maas de meeste kasteden verrezen, en op sommige punten staan zij zelfs vrij dicht bij elkaar. Roffaert, of Roffert, dicht bij Baarlo, heeft tot buren de Putting en het kasteel te Kessel. Het laatste, vlak aan de rivier, is, ondanks de vernielingen waaraan het blootstond, het best bewaard gebleven en spreekt, al zijn er nu vreedzame religieuzen gehuisvest, nog met de stem van een krijgshaftig verleden. De Putting en de Roffaert zijn van minder grootsche allure. In Baarlo, waar het herfstige hout nu den gloed heeft van ros goud en de geheele atmosfeer gedrenkt is met een prikkelenden geur, past de Roffaert met zijn schilderachtige begroeiing uitnemend. Het dikwijls karakterlooze pleister, dat van zoovele gebouwen de wezenlijke schoonheid van hun buiten-ordonnantie hopeloos verwoestte, geeft aan deze nederige woning iets intiems. Trouwens de ingang: het eenigszins lage voorgebouw met de geestige poortdoorkijk, is niet gemaskeerd, en aan den voorgevel begint de witsellaag eerst ter hoogte van het dak van het voorgebouw. En dat de binnenhof, waarover een primitief pannendak heenleunt, omringd is van witte muren, staat waarlijk niet slecht. Als vele andere riddergoederen in Limburg is de Roffert niet gebouwd met het oogmerk, een bolwerk te zijn in den onstuimigen golfslag van het schuimende, geweldige levensbedrijf der middeleeuwsche ridderschap. Het was meer een lustoord natuurlijk in den trant dier dagen weerbaarder dan de Gooische en andere landhuisjes van thans ! welks bewoners zich in tijd van nijpenden krijgsnood konden terugtrekken naar de hooge ongenaakbaarheid van het kasteel Kessel. De Kessels echter die de Roffaert bewoonden, heetten Kessel genaamt Roffaert. Zij zijn nu al lang uitgestorven, maar terwijl hun krijgsmanswoning bewoond wordt door vrouwen, wier ingetogenheid als een schim op zachte voeten het huis bewaart, bleef op het landgoed het wereldlijke leven bestaan. De Roffaert is in vollen fleur van bewoning en is eigendom van den Baarloschen burgemeester. DE RUÏNES HORST, MONTFORT, SWALMEN EN GRUBBEVORST. Over ruïnes schrijven is even triest als van onttakelde menschen vertellen, vooral als zij tevoren groot en machtig zijn geweest; alleen is hier dikwijls de weemoedige troost, dat een ruïne, door zijn grilligen vorm en door zijn toomelooze ongebreideldheid van begroeiing, een schilderachtigen toon is geworden in het landschap. Vooral wanneer de Herfst rondgaat als een dolend ridder met J blazoenen van goud en scharlakenrood en de boomen met hun rosse toortsen lichten langs zijnen weg, zijn oude bouwvallen dikwijls overstort met de stervende kleuren van het najaar. De verweerde, kantelige steenblokken liggen met hun grauwte en haveloosheid weggekoesterd in een overweldigende weligheid van tinten. De herfst is nooit bont en schreeuwend, hij is warm en ingehouden, soms zeer weemoedig, als een bedekte lucht al den luister van zijn gouden toortsen dooft, -en de kleuren, die hij kwisticr over de ruïnes strooit, zijn altijd haast in harmonie met het roestbruin of getemperd rood der ontluisterde muren. Van de vier ruïnes willen wij Horst, Montfort en Swalmen iets nader bespreken. Horst omdat daar de haast kwaadwillige zorgeloosheid van den eigenaar, Frans Clemens baron von Fürstenberg de verwording veroorzaakte. Het was een machtig en kloek gebouw, middeleeuwsch van oorsprong, in 1664 opnieuw gebouwd en niets is van het kasteel en aanhoorigheden over dan een brok toren en wat muurresten. In de vorige eeuw was het nog bewoond en, wanneer een weinig zorg dit monument geschut had, zouden nu noozijn torens wachters zijn van een imposant gebouw. Het heeft in Middeleeuwen en ten tijde van den Tachtigjarigen Oorlog menigen feilen schok moeten weerstaan, maar tegen de lange, stelselmatige onttakeling, waaraan het door Baron van Fürstenberg werd prijs gegeven, was het niet opgewassen. Dat de ruïne buitengemeen schilderachtig is geworden, kan weinig ter zake doen. Hier ligt een vervallen grootheid ter aarde en wij zijn allen machteloos tegenover het vandalisme, dat hier gepleegd is. Kan het vervallen bouwwerk, met zijn bonkig brok toren, ons weinig bevrediging schenken, de kerk van Horst heeft gelukkig nog het een en ander bewaard, dat overtogen is met de schoonheid van vroeger eeuwen. Behalve een Romaansch doopvont vindt men er een vergeten triptiek, op ’t oogenblik in gebruik als ... . dubbele kastdeur, en verder zal de aandacht van den bezoeker gaarne verwijlen bij een oude grafsteen. Hij is rechtop gezet, zoodat men hem nauwkeuriger kan bekijken, terwijl er geen gevaar is, dat figuren en inscriptie zouden worden afgeloopen. Montfoort is van meer belang geweest dan Swalmen, wat trouwens de naam van de adellijke bezitters al uitwijst. Het slot was een bezitting van de heeren van Gelre en reeds in de twaalfde eeuw bouwde bisschop Hendrik van Gelre Montfort weer op, nadat het tevoren door zijn vijanden was verwoest. Deze bisschop of juister electbisschop was een geweldig krijgsman en hij verloochende zijn aard niet, toen hij de burcht Montfort weer liet opbouwen. Met torens, muren en kanteelen uitgerust werd het een bijna onneembare sterkte .... doch de tijd van het buskruit kwam en het kasteel van de fel-bevochten heeren van Gelre werd natuurlijk niet gespaard Het is nu een ruïne geworden, waaruit echter nog de ongenaakbare kracht van den ouden burcht spreekt Swalmen was reeds in de zestiende eeuw een ruïne en de families van Oest, Schenk van Nijdeggen en van Hoensbroeck, die achtereenvolgens in het bezit kwamen van den bouwval, hebben den kleinen burcht, die midden in het water van de Swalm lag, niet weer opgebouwd. Die er met den trein langs rijdt zal wellicht even gepakt zijn door dezen pittoresken steenklomp, uit welks gehavende muren nog zwart enkele gaten van deuren en ramen schouwen.... HET HUIS NIEUWENBROECK, VOORMALIG KASTEEL TE MEERLO, HET HUIS OEYEN, KASTEEL schAloen EN DE BOKKENHOF PROVINCIE LIMBURG HET HUJS NIEUWENBROECK. J—T detennineeren van planten, zelfs van zeldzame ° afwijkende paddestoelen, varens en grassen, is uit de elyker dan het vaststellen van een bouwstijl b°vendien r kent.eekenen van een gebouw. Terwijl het is als rn n met: somrn'g'e bouwwerken van historische waarde verdrop-1?1 Pinten, die gehavend zijn of op vreemde tvijze Maar v* ' zo°dat zij zich maar moeilijk laten herkennen, de vlao-11 Gen &ebouw, en vooral van een kasteel, dat nog zijn de^o^rl^11 C^6n krdS rond zich heeft voelen stormen, dan va edaanteverwisselingen talrijker en meer verborgen ook 'Z ie!n Plant en de oorspronkelijke psyche is dan r bezwaarlijk na te speuren. Zo e'genaard’cft °°k met et Las Nieuwenbroeck. Er is een en het ?.(?ntrast tnsschen het breede, lage poortgebouw kasteel met zÜn sobere trapgevels. Het heel .aton hoven den poortingang doet aan een in den link'1 denken dan de mooie slanke boograampjes v°orgebou erv,^eugel van het overigens vrij onaanzienlijke den vasten ’ i . door een gemetselde drie-bogen-brug met Wal is verbonden zijn effen " torens missend, heeft het hoofdgebouw, -door °°k door m-ren met weinig ramen, zijn hoog zadeldak en wel (Je rechth°ekig °P elkaar gebouwde vleugels, Hollandsrl-ip/rf V^n een oucl ridderkasteel, dat door de -naissanro mpf crptrantp wprrl n-pcmnla r'jgsmans ec^ter is Nieuwenbroeck nooit een waarlijk den aanvan erk°men geweest en was zijn bestaan reeds van r°ch Vajt öj Ser}cht op de genietingen van het buitenleven. Ppozing reeds •Stlc^t'nS van dit buis der luste en der vertijd voor lust 1m veerdende eeuw, oogenschijnlijk geen bewoners WjS oten’ maar de Holtmeulens, die de eerste zïb als de kr‘^n’ -ac^en elders nog wel een veste, waar de striemendegdZIJn ontzetting voor zich uit joeg onder felij k liif s*agen van moord en vernieling, het ster- Tn nden berp-en 1 r325 ontm 8 :: van het ka t i°et:en WÜ een naam, die eenigszins bij dien zijn het ben ïr Past’ nk; van den Broeck. Maar daarna zich bezitters 6 ln^S kloltmeulens en Holthausen’s, die Maas, en ook m°v’en n°ernen van dit landgoed aan de korter het eren Vu S anc^ere edellieden mochten langer of n klu _te slmaken, heer te zijn van Nieuwenbroeck. vinder htn h» i » -j-bezittin- zich ei°°rde °°k de patriciër Ruys, die naar zijn lamilie – jlet °emde Ruys van Nieuwenbroeck. In deze ls van de Ru.^a^en het fronton boven de poort vult gebl Want6 H ~~~ schijnt het goed tot nu toe te zijn Splinter, is p-ei-,,., , e tegenwoordige bewoner, baron van een dochter Van ri Ruys van Nieuwenbroeck, Van tu11 aatsten slotheer van dien naam. De °rpje Beesel dat nSi *S tevens burgemeester van het 'asteel gegroept j. tee 3 aan de Maas, deels dicht bij het K HET VOORMALIG KASTEEL TE MEERLO. Het is altijd triest te moeten spreken van een voormalig slot, maar vooral wanneer het, zooals Meerlo, onder den hamer van den slooper gevallen is. Wanneer het een eenzame hof der somberheid geworden was, als Doornenburg, in de Betuwe, of een ruïne, waar een weligheid van groen en bloemen het havelooze en droevige overblijfsel van een vroegeren lusthof bedekte, was er nog een zachte vreugde geweest, die met onze triestheid kon samensmelten tot een weeke melancholie, .. . maar van het kasteel te Meerlo is niets gebleven Alleen de voorburcht, door zijn rechthoekig op elkaar staande vleugels en het wat hooger oprijzende poortgebouw van een boerderij te onderscheiden, wijst aan dat hier vroeger een kasteel heeft gestaan, waarvan het de, nu eenzaam overgebleven, voorpost was. De trapgevels geven misschien een aanduiding, in welken geest wij ons het neergehaalde slot moeten denken, dat, onder den naam Myrlaer, reeds dagteekende uit de 14° eeuw. HET HUIS OEYEN. Oeyen is een dier landelijke Limburgsche kasteden, welke bekoorlijkheid paren aan eenvoud. Met zijn kwistig, maar nergens door pompeuze zwaarte overheerschend, groen, zijn rustig blank water en zijn vriendelijk witgepleisterde muren, is het een juweel van een buitenhuis, dat, vooral van de Zuidzijde, over de gracht, gezien, een indruk maakt van prettige vroolijkheid. Aan de voorzijde is het voorkomen van het huis, dat nu ook in ’t geheel geen kasteel meer zijn wil, al zeer stemmig. De effen gevel met zijn schaarsche ramen, de nederige ingang, worden slechts ietwat geaccentueerd door een overigens bescheiden voorgebouw, dat een soberen trapgevel draagt. Aan het hoofdgebouw is weinig schoon van oude bouwkunst waar te nemen; in zijn houding leeft alleen nog vaag de statie en schoonheid van vroeger eeuwen, toen het meer was dan een buitenhuis of heereboerderij. Het slot stamt uit de Middeleeuwen, hoewel te betwijfelen valt, of er van het oorspronkelijke gebouw na zoo rumoerige tijden nog iets bewaard bleef. De beruchte Schenk’s van Nijdeggen, wier daden van toomelooze ridderlijkheid dikwijls werkten als auto-da-fé’s, hebben Oeyen tijdelijk hun bezitting genoemd; voor de romantiek zorgden deze heeren, die gewoonlijk veel erotische besognes hadden, voortreffelijk, maar aan hun woonsteden en gebied kwam dat natuurlijk ook door de overvloedige wilde nakomelingschap niet ten goede. O 1 o Het is ondoenlijk op te sommen, al de edele geslachten, die Oeyen, korter of langer, in het genot van veel of weinig heerlijke rechten en voorrechten, bewoonden. Er komen eenige bekende namen uit de Limburgsche geschiedenis onder voor, maar ook sommige van zeer bescheiden glans. Thans is het huis te Oeyen een welvarende heereboerderij, welke in het bezit is der familie Hofmann. HET KASTEEL SCHALOEN. Wanneer wij niet het levende, fijn-geaccentueerde silhouet van het kasteel zagen uitgebeten tegen het fond van de lucht, en er zweefden niet de geuren van een zeer bizondere, bijna vrome vreugde als de geruchtlooze, teer-gouden vlinders der laatste dage-uren, .... dan zou de statige, imponeerende ingang ons wel herinneren, dat wij voor een rijk en heerlijk lustslot stonden. De weg, die ons door de heerlijkheden van het Limburgsch landschap leidde als een trouwe en nooit vermoeide gids, gaat tusschen twee hooge, gemetselde pijlers, met een vierkante, gebeeldhouwde vaas gekroond, over een zware, zes bogen lange brug naar de poort, die rechts in het poortgebouw donker staat uitgehakt, breed en ruim onder een sober driehoekig fronton. Boven de poort beurt een klein torentje zijn grillig koepeltje als een vreemd gevormde, maar sierlijke bloemklok. O ' U De poort door, vindt men links de oude voorburcht, ~le vieux moulin”, en rechts het kasteel, waarheen, tusschen balustraden door, aan de uiteinden gesmukt met leeuwen, de weg zachtkens glooit. Ofschoon van vorm, ook wat de plaatsing der torens en de schikking der ramen betreft, niet geheel regelmatig, maakt het kasteel den weldadigrijken en sierlijken indruk van een met groote zorg en liefde opgetrokken Renaissance-gebouw. Sommige torens zijn uitgekraagd, andere rijzen recht van den grond op, maar alle zijn ze slank en zwierig, van edele lijn en bevalligen vorm. In zijn staan rotsvast en kloek, mannelijk van houding, heeft het kasteel in zijn smuk het teedere en zwierige van het zoet-vrouwelijke. Eigenaardig doen de hogels op de dak-erkers aan, omdat de eigenlijke gothiek aan Schaloen en zijn bijgebouwen ten eenenmale vreemd is. J Jö In rustigen, grijzen zandsteen gehouden en gedeeltelijk ernstig begroeid, is het slot, ondanks zijn nobele voornaamheid, liefelijk en aantrekkelijk, maar welk een rijke geschiedenis moet zulk' een kasteel hebben, dat eertijds met grauwe, steile muren dreigend uit een sombere gracht oprees. Echter wij weten niets van wat aan menschelijkheid achter de hooge muren verbloeide, en kunnen slechts gissen naar het daar verstorven strijd- en feestgedruisch, want in de tweede helft der zestiende eeuw brandde het kasteel neer en ging het archief verloren. o o o o In de negentiger jaren van de negentiende eeuw is Schaloen gerestaureerd, met behoud van wat aan muren en torens nog stond, en in aansluiting met de bestaande verdeeüng. Het oudste gedeelte is de gevel aan de Noordoostzijde, mooi van verweerdheid, grauw en doorbeten van ouderdom. Maar de natuur heeft voor wat frisch groen gezorgd, als een speelsch meisje, dat een ouden grijzen man in zijn slaap tooit met een wingerdtak. Ook in de ondergrondsche bergplaats vindt men van het oude, dat geweldig was en schoon, nog iets terug in de zware, forsche gewelven. Met zijn uiterlijke pracht, zoo geheel zonder vertoon en opdringerigheid, sluit Schaleen zich aan bij de levende heerlijkheid van het landschap, en hoe men ook zich vermijmeren moge in de verholen schoonheden dezer edele architectuur, zij valt niet te scheiden van de natuur, die hier zoo buitenmatig welig en rijk is. Maar ook het interieur heeft de gedistingeerde rijkheid, K de getemperde en beheerschte zwier van het uiterlijk, en daarin moeten wij ons verdiepen zonder te denken aan de heuvels, waar de dag met felle zeisslagen garven zonnegoud oogst, aan de boomen met hun wijde mantels van groen en goud en hun zacht-wuivende pleureuses. Hier gaat de Schoonheid met beschroomde voeten op een geluiddempend tapijt. . . . Van het'bordes in de hal treden, is een bad van zuiver geneucht nemen. De hal is een open wijdte vol koelen, gedempten kerkglans, een grooten roemer tot overloopens toe vol tintelende schoonheid. Het is de sfeer, die deze wonderlijke stemming geeft, als het samenvloeien van geuren en melodieën, maar ook al het schoone geraad spreekt met de stemmen der innigheid. Want in dien tafel en die zetels, van nobele structuur, wordt de prachtige kracht van het werkmanschap verzacht door de droomen, die zijn uitgezegd in het schoone snijwerk. Jöö J Rechts van de hal, door hooge deuren in te treden, ligt de rookkamer. Deze is rijk aan meubels, die ieder op zich zelf een verheerlijking zijn van het consciëntieuze en liefderijke werkmanschap, dat zoo nauw aan kunst is verwant. Maar het rijkst is de groote ontvangzaal. Hier staan meubels van kostelijke voornaamheid, met een geur van heerlijke, oude deftigheid omhangen, en er praalt Chineesch en Japansch aardewerk, als vreemde bloesemen, wonderen van edele grilligheid, overtogen met ingehouden sproken van bestorven kleuren en schakeeringen. Wij mogen nog de eetzaal noemen, waar de schouw die spreuk; ~Pax inviolata tibi” draagt. Een prachtig gedreven vuurplaat verhoogt met den gloed van zijn oud koper de schoonheid der machtige schouw. Hier denkt men aan oude Engelsche kasteelen en aan precieuse welverzorgdheid bij het geluidloos tafeldienen. Hier de maaltijden gebruiken, met een van de verfijnde serviezen, die door de ruiten van het kostelijk gebeeldhouwd buffet hun zuiverheid 'doen schijnen, is een delicate kunst op zich zelve, een feestelijke vreugde eiken dag weer, om te koesteren als een zeer teeder en bizonder kind. . . . Zoo is in alle kameren en zalen veel schats te speuren, om mijmeringen wakker te roepen als een nachtelijk, ver klokgelui. . . . Bij zooveel wonderheid te denken aan oorlog en zijn genadelooze verwoesting!... Een oorlog die noch de wonderen der flamboyante gothiek noch de verhevenste en edelste primitieven spaart.... De tegenwoordige bezitter van dit huis vol oude schoono O # heid en vorstelijke pracht is de graaf de Villers. Hij is een achterkleinzoon van de gravin van Hoen, die een geboren vorstin van Hohenzollern was. DE BOKKENHOF. Van de Bokkenhof, dat eenmaal een kasteel was, is niet veel overgebleven. Wel staat er nog een witte toren, die met mooie rechte lijnen rijst naar een korte, gebogen spits, maar in het huidige gebouwencomplex is een historisch slot moeilijk terug te vinden. Het staat daar in zijn lachend \Vit wel feestelijk en pittoresk, met die twee inrijpoorten als diepe gaten van donkerheid erin uitgespaard en ook het hoekje van toren, poorten en den geestig geteekenden blinden gevel, is zeer schilderachtig. Van de geschiedenis van het voormalig kasteel is niet veel bekend. Het heeft aan verschillende adellijke families behoord, o.a. aan de Schellart’s van Obbendorp, welken laatsten naam ook de bezitting wel droeg. Thans is het een welvarende Limburgsche boerderij, in de omstreken van Valkenburg bij Schimmert. HET kasteel eysden en het kasteel HILLENRADE PROVINCIE LIMBURG HET Kasteel eysden. 1 J PPr ah SCI6 ,Renaissance, welker latere zwier echter sl_ec, aamsch dan Hollandsch was, heeft in enkele s'erlijk cret?,nten stacUes van ons land haar schat van gesteunde 6ll door kwistig-bewerkte klauwstukken geten oude a6] achtergelaten, waarmee nu nog de ver°P het platteen tj'^S de sPiegc,ing van haar water tooien, gevellijnen ui vinden WU maar schaarsch dierijk-gebogen s9ms kunnen Gke teSen het fond van een effen avondlucht uit stille nre ?PStaan’ a^s met een toegewijde hand geknipt van een iand vol rust en vergetelheid. Groote (jPh. —& werden in h °nwen kasteelen en b.v. polderhuizen het land zpfi11 bloeitijd van den Oud-Hollandschen stijl op naam uit di C en..gesticht, en slechts een enkele beroemde Werk in ,ipen Yoer onze belangstelling naar een bouwwelk slot"'n provmcie- Met Heringa-State in Friesland, in werk van j f'1 eeas verband heeft gezocht met het Mabrijk”, enrik de Keyser, den Amsterdamschen stadshoogte rees6 GVYnals zÜn torens tot zulk een glorieuze die in (jen ’ 13 Eysden een van de weinige kasteelen, der zestiende e-niurkendei? Eenaissance-stijl van het eind opgetrokken 't' – be&‘n der zeventiende eeuw werden de Vlaamscli-' 1-6rw‘jl echter de poort van Heringa-State beerschen bii jp le”Se rijkheid van deze bouwwijze toont, J ysden al eenigszins strengere, classicistische gezicht. Dezen men °P let kasteei het zuiverst st’jl aancreje * v°°rhof, een in aantrekkelijken maar strengen de stallen. n Voortuin, bereikt men door een poort in # * AGt is odlt pittoreske"ieWaarWOrdinS van bizondere verheugenis naast toeh alles vanoortgebouw, met zijn levendig torentje, maar l°ei van den tu^11 °ude’ bestorven schoonheid, de blanke a s een met 2ujn,te z‘en gespreid, in zijn strenge indeeling Sr°en en e° _Jne ‘ntentie geweven kleed van Var ,hardsteen ’,, n v*jver, gevat in een sierlijken band Nobele Fransche t • onr>iiddellijk doet denken aan de eeuw, ligt bij Voi Ulnkunst uit het eind der zeventiende auwe hemelstnf ;ZOr]P*Se dagen als een üitgespreide lap c*it wonder-statiee tapijt "uiteevlijd. lYlair 1 , u i net kasteel ,mr r* ö;*Cn hemel, heeft in ’ ZOO£ds het vorstelijk zich heft naar r°nt van rooden Uj~ reckt op onze belangstelling. Het met banden en blnl-l- akken steerU zoo kwistig doorschoten Lcrwijl het ven van natuursteen, is bizonder levendig, gaaf is- De ,r.a'\verhoud.ingen en indeeling heel streng c°nsoles dip V 3 ïïet Pjnakels gekroond en geschoord et meest tastbanr bl°eitijd van den Hollandschen stijl e architraven v accentueeren, ontbreken luer, maar aan aan de tnr*ngC , steen rond de eenvoudige onrflering van bandp § herkent men die bouwwijze. De b0 Gr ranien z--n °Ver let geheele front en de rosetten lanrfn?len den iL, rouwens bizonder kenmerkend, en v rischen gevd vJ °Uwtrant van den specifiek Oud-Holkian,, f die llen overgebracht op de behandeling s ukken gesierd zhn verh^e‘n*ngen van pinakels en L De inrijpoort, met een omlijsting van gehouwen steen, en gekroond door twee wapenborden, voert naar een kwistigen binnenhof. Langs twee zijden van dit uit de gracht geheven bastion zijn de vleugels van het kasteel gebouwd, terwijl de andere bedolven zijn onder wallen van levend groen. Met zijn torens en zijn eigenaardigen rechthoekigen vorm wekt het slot wel de herinnering aan middeleeuwsche kasteden, maar daar het in 1636 gebouwd werd kan het enkel beschouwd worden als een aantrekkelijke navolging van een oud ridderverblijf, als dikwijls geschiedde tijdens de Fransóhe Renaissance, die echter het kasteel met torens op zwieriger wijze wist te imiteeren, meest met slanke, ronde hoektorens, steunend op consoles of eenvoudig uitgekraagd. . .0 ö Ö • De in zuilen gevatte hoofdingang van het kasteel bevindt zich niet in het iront, maar in den zij-vleugel aan het binnenplein. Ook van de binnenplaats gezien wekt het kasteel den indruk van machtige stoerheid, welke echter in niets aanmatigend of geforceerd wordt, omdat de sier en de rijke gevelbehandeling zooveel levendigheid brengen. Opmerking verdient de zware kroonlijst, welke door bewerkte consoles wordt gesteund. Het statige dak is hoog en steil, maar wordt door een lijst, waarboven de geestige toren-teekening van kleine erkers uitschiet, in twee velden verdeeld. Intredende den weidschen toegang geven wij ons over aan de treffelijke bekoring van de hall, waarin vooral de kostelijke, donker-eiken betimmering een sfeer geeft van gedegen schoonheid. De gevakte en rijk-uitgestoken zoldering, waarvan de moerbalken door sierlijk-gebeitelde consoles gesteund zijn, bewaart als een wondermooi klankbord den stillen, ernstigen toon, die als een schemer door deze zaal gaat. Er zijn fraaie, oude meubelen, zinrijk van vorm en versiering, en daaronder een weidsch buffet, dat door een fantast bedroomd werd met de bloemen, die een gebenedijd werkmanschap aan zijn handen deed ontbloeien, iwee Chineesche vazen, van kleur teer en ingehouden, staan hier als immense kaarsenhouders eener wijze en gracieuse schoonheid bovenop. De gedistingeerde pracht, welke als een sluier van teedere schemering hier de dingen vermoeit, vinden we in alle hameren van dit kostelijk lustverblijf terug. Daar is de werkkamer van den graaf, waar vele historische voorwerpen de stemming nog versterken. Een van de mooiste vertrekken is de billardzaal, niet alleen om de rijke, deftige betimmering, de in vakken verdeelde zoldering en het kostelijk wandbekleedsel. Er is hier een schouw, die als een groote, zacht-gebogen en rijk-bewerkte console de zoldering steunt. Hij heeft lijnen van slanke, rijzige gracie als een gestileerde bloem, die zich van den haard tot den zolder buigt in teedere ronding. Van kwistige bewerking is dit schoorsteenstuk. Vier gesmukte pilasters dragen een door vijf consoles gesteund hoofdgestel, waaruit het gebogen, in paneelen verdeeld bovendek ontspringt. Onder de donkere kleuren van het bestorven hout blinkt de gloed van een prachtig antiek koperen haardstel. x O i De eetzaal is zeer voornaam, doch niet zóó doorwolkt van het aroom der oude schoonheid. Er is hier ook een plafond, dat onmiddellijk koeler atmosfeer geeft, en de wanden zijn gestückt, maar het Louis XIV ameublement detoneert hier toch niet. In een nis van deze zaal, waar 'de kwijnende viool van het Verleden niet met een demper bespeeld wordt als in de andere, kostelijke vertrekken, staat de roerlooze vlam van een kostbare vaas. Ook de lichtkroon is prachtig, doch niet zóó indrukwekkend als die in de ontvangzaal, welk vertrek in stijl Louis XVI gehouden is. Al deze zalen liggen gelijkvloers. Langs de smaakvol en rijk bewerkte trap bereikt men een gang die langs de binnenplaats loopt over de geheele lengte van het gebouw. Hier liggen slaapvertrekken en andere kamers van meer dagelijksch gebruik, welke toch alle een bizonder karakter hebben. Het kasteel Eysden werd in 1631 gesticht door Margaretha Anna Erancisca van Bocholtz. De tegenwoordige bezitter is graaf René Joseph Marie Anne de Geloes. Zijn bezitting strekt zich uit tot aan de Maas. Uit den tuin, die aansluit bij den voorhof, had men een kostelijk gezicht op het Belgisch dorpje Lanaeken. Thans kan men uit den tuin van het kasteel Eysden zien, hoe de moderne oorlog als een zengende storm rondjaagt door het land, niets sparend van wat voor zijn woesten, plompen voet komt of onder het bereik van zijn wreede klauwen. Het is een zoet genot met tranen van ontroering te schrijven over het uitzicht op zoo een welige lommerte, doorschoten met huisjes, als Lanaeken was, maar de rampzaligheid van het neergebrande en omgewoelde land kan men niet voelen als emotie of als afgrijzen, maar alleen als een vernedering! Wat zou er van een kostelijk bouwwerk als Eysden worden in een oorlog, waarin de wonderen der bouwkunst even genadeloos worden behandeld als plompe vestingwallen en koele pantserkoepels. . . . HET KASTEEL HILLENRADE. Dit is een kasteel uit den tijd van de weidsche koopmanshuizen, de statige overheidsgebouwen, toen niet meer in kwistigheid van details maar in strengen, dikwijls machtigen eenvoud van vorm heil werd gezocht. Er zijn uit die periode gebouwen, die recht en slecht van gebakken of gehouwen steen zijn opgetrokken en dikwijls geen ander siersel hebben dan een eenvoudig fronton of een bescheiden tandlijst, maar die door hun kloeke verhoudingen en zuivere verdeeling vaak een haast gave schoonheid zijn. Het is overbodig namen en voorbeelden te noemen, maar men wordt door een 'kasteel als Hillenrade onwillekeurig aan dezen gouden tijd der bouwkunst herinnerd. Want het rijst met zulk een weidsche statigheid haast plechtig en magistraal op uit zijn grachten en is een monument, waarin een gansch volksleven zich afspiegelt. Het dunkt mij onmogelijk dat zulk een kloek en welgevormd bouwwerk anders zou kunnen verrijzen dan onder de geweldige luchten van Holland. . .. Er zijn meer oude kasteden die dien kostelijken stempel eener edele bouwkunst dragen, zooals Middachten, Amerongen, Weldam, e.a., maar ik herinner mij er geen van zoo strenge voornaamheid, die echter nimmer zelfs maar denken doet aan ongenaakbare steilheid. Van den voorhof, dien men door een eenvoudig poortgebouw betreedt, geraakt men tot het bordes over een vierbogige brug, welker balustrade zich voortzet langs de gracht en langs de breede terrastrajjpen. Hier ziet men het kasteel, dat reeds op den weg van Roermond naar Swalmen zoo’n machtigen indruk maakte, forsch als het L met zijn kloeke torens en daken domineerde over de omgeving, wel op zijn schoonst. Het flatteuse bekleedsel van levend groen langs zijn muren zou het zelfs kunnen ontberen, om den toeschouwer te vangen in de netten zijner schoonheid, want tusschen de beide forsche, regelmatig maar sierlijk belijnde hoektorens toont de voorgevel, met zijn driehoekig fronton boven en zijn rijk lijstwerk rond de deur, een merkwaardige zuiverheid van verdeeling en groepeering. Wij weten niet onmiddellijk wat het is, dat ons hier met de gedempt-gouden stem der onvergankelijkheid beroert; wij zijn geneigd te zoeken naar wat hier boeiends leeft voor den minnaar en schilder van het pittoreske, naar de bestorven schoonheid die hier den dolers in der eeuwen donkerheid moet treffen, totdat wij opeens beseffen tegenover een openbaring te staan. Het zou bevredigend zijn te weten, wie met oogen vol geluk en een hoofd vol koortsige beslommering de lijnen op papier zette, die nu de krachtige silhouette van deze vorstelijke woonst vormen, wie, als in een droom van onzeglijke zaligheid, het kasteel uit de puinhoopen van een vroeger bouwwerk zag ontbloeien. Doch den naam van den bouwmeester heeft de tijd ons niet bewaard. . . . Uit het front springen twee korte vleugels naar voren, die de verbinding vormen met de hoektorens. Het fronton is rijk gebeeldhouwd en draagt onder het wapenschild der Van Hoensbroecks de spreuk: Domine hinc fulgura quaeso repellas (Heer, ik bid u, verdrijf de bliksemschichten van hier). Deze spreuk is tegelijkertijd een chronistichon, waarvan de oplossing het jaartal 1767 geeft. Den torens mogen wij wel een enkel oogenblik apart onze aandacht wijden. Zij rijzen vierkant uit de diepte der gracht op, maar boven de tandlijst, twee etages en een kelderverdieping hoog, worden zij achthoekig en gaan over in een top, die een sierlijken klokvorm heeft. Op het bijgebouw, dat den binnenhof recht tegenover het kasteel afsluit, komt een toren voor met eenzelfde klokvormige spits. De nobele statie van het uiterlijk vinden wij in het interieur terug, natuurlijk bevalliger en meer genuanceerd maar toch een zelfde waardigheid ademend Het ruime trappenhuis, met zijn schat van oude meubelen, zoo geplaatst dat zij de groote lijnen niet verbreken, geeft een beeld van de pracht, waarmede men in de zeventiende en achttiende eeuw wist te bouwen. Twee breede trappen met kwistig besneden leuningen voeren naar boven. Naast deze trotsche opgangen liggen als stille schepen twee groote ouderwetsche kisten gemeerd, die sierlijk bewerkt zijn. Doch het treffendst van al, en he't meest geschikt om den bezoeker tot stilheid te brengen, is de oroote zaal, die waarlijk weidsch en indrukwekkend is en in een vorstenwoning zeker niet misstaan zou. In den luister van het overvloedig binnenstroomende licht staan hier kostelijke meubelen stil te droomen en in de kwistige figuren van hun sierlijk snijwerk leven een schat van mijmeringen. . . . Betrekkelijk jong van uiterlijk, dateert het oorspronkelijke Hillenrade reeds uit de veertiende eeuw, toen er de heer en opperste gebieder van Swalmen woonde. Wanneer men weet, dat dit kasteel den Spaanschen tijd als een zengend vuur rond zich heeft voelen lekken, en dat langen tijd de levenslustige en overmoedige Schenck’s van Nijdeggen er den schepter zwaaiden, valt het niet moeilijk te gelooven, dat de herbouw, die aan het tegenwoordige slot het aanzijn gaf, meer dan noodig was. Vooral de Schenck s, die ook de bezitters zijn geweest van Arcen en Bleyenbeek, hebben wel gezorgd, dat de naam Hillenrade klank kreeg, al was het m dien tijd een niet altijd even gewaardeerden. Thans bewoont graaf Wolff Metternich het majestueuze slot. HET KASTEEL GENHOES PROVINCIE LIMBURG HUIZE SCHEYBEECK, KASTEEL RADBOUD, SWANENBURGH EN RUÏNE VAN HEEMSTEDE PROVINCIE NOORD-HOLLAND GENHOES. Dl 1 merkwaardige kasteel vertoont de allure van eeuwen terug niet geheel ongeschonden, doch wel op een wijze, die ons tegemoet komt wanneer wij het gebouw aan een beschouwing onderwerpen. Het staat daar wat eigenaardig bij Oud-Valkenburg, wat kaal, en de machtige steen heerscht er zoo onverschrokken, dat het een indruk maakt haast van kilheid en ongenaakbaarheid. Die de poort intreedt heeft het aardige, ietwat zwaarmoedige dorpskerkje achter zich, en hij behoeft niet de woorden te herhalen, die Dante las op de hellepoort, maar de grauwe brug, met zijn stugge bogen en steile borstwering zal hem zeker eigenaardig treffen. Het is een kloek gewrocht, zonder siersel, en wel ietwat contrasteerend met ue toegangspoort, welker afsluiting zich als een topgevel boven den ingang herhaalt. is klaarblijkelijk zeventiend’eeuwsch, terwijl de vooren trouwens het geheele voorgebouw, óf uit dienenden tijd stamt, óf jonger is. Het oudst is de hoogere, acbteruitstekende vleugel, die met zijn steil dak, zijn kleine laamspleten en gothieke boogjes waarschijnlijk dateert uit e vijftiende eeuw. Dat zou geen verwondering wekken, oaar Genhoes, het kasteel van Oud-Valkenburg, al genoemd wordt in de veertiende eeuw. In hoeverre er verband . est.aat tusschen het oudste gedeelte en dien eersten bouw niet na te gaan, terwijl de geschiedenis van het slot ook 1 verward is om aanleiding te geven tot een kort exposé, et trappenhuis, met zijn eigenaardige atmosfeer, zijn | en en bloemen, is in staat om menigeen vreugde te „ e,n’ terwijl het binnenplein, aan twee kanten door de ö at ,Sesloten, iets zeer rustigs en intiems heeft. Van rlp ’ .. ö . *. forscl U6n toren sljraken WÜ nog niet; hij is de groote, .Cle wachter, wellicht een oude poorttoren. Hij zal de overgeblevene zijn van een samenstel van torens, artusschen het gebouw gevat lag. Het is echter niet te verwonderen, dat bij den strijd, die om het slot gestreden S’ let gebouw wel eens iets moest inboeten. SCHEYBEECK. zuiiei-,01001? bij Gods genade zich bij voorkeur Hollandsch-°?men 'n teecßrheden van het gevoileerde vinden in het anc'sc^laP' en wij verwachten mogen hen te bosch, in cl > BTternperde licht van een harsgeurend dennen— wonen to I 6 Xe^10^enheid van een eenzaam wegeltje, buiten. Nu -A' * we!ni'gen van deze uitverkoren droomers felheid van een l'‘ Vf^en oncLr ben lyrici, 'die aan de maar wie de rlevjg's'aapd leven hun weemoed ontleenen, vroeger of latLr 1, maakt van het buitenleven, moeten, dat den ’n-f-f s ecbts zelden een landgoed ont’ Üen naam vaa een dichter bewaart M Het roemrijke Muiderslot bewaart er verscheidene, van uiteenloopenden aard en gezindheid, van den fijnen, ietwat zuidelijken Hooft tot de zoet-gevooisde dochters van Roemer Visscher; en wij kennen den Wildenborch, waar Staring beurtelings humorist, lyricus en impressionist was, zonder ooit tot iets werkelijk groots te geraken, wij herinneren ons Henkenshage, waar de sombere en verbitterde Onno Zwier van Haren zijn lierzang „Het menschelijk Leven” schreef, but that is all. Doch Schey-beeck bewaart ons een goudener naam, dien van Vondel, die hier niet alleen meermalen de gevierde gast was van den Amsterdamschen koopman Laurens Baeck, maar ook de buitenplaats, en in ’t bizonder de beek, die oudtijds de scheiding was tusschen Velzen en Beverwijk, bezong, natuurlijk bij voorkeur in verband met de aldaar wonende personagiën, wie dan in de verzen een hoofsche hulde werd gebracht. Wij denken bijvoorbeeld aan de „Beeckzangh”, die Catherine Baeck aldus aanspreekt: Wijcker*) Bietjen, die bij ’t Beeckjen Nestelt, en geeft menigh steeckjen Die uw honing komt te dicht.... En wanneer wij over de uitgestrekte buitenplaats wandelen naar den duinkant, kunnen wij licht ons voorstellen hoe Vondel bij het „Silver-beeckje” een zonsopgang zag als volgt; O wellekome morgenstond! Gij voert hem spelen in den mond Van endelose saligheden Die rustig, lustig, wel te vreden Beschouwt wat ons Nature geeft: Wat schoonheid in haer aanschijn zweeft, Wat godlijk wordt door all’ haer leden Van ’t diep verwondren aangebeden Die, in een liefelijke streeck Bij ’t ruyschen van een silver-beeck Sijn landhuys sticht en boersche woning, Wat is dat een gezegent koning! De tegenwoordige eigenaar van Scheybeeck, dat zijn landschappelijke schoonheid nog onverzwakt handhaaft, is de heer Van Aalst, president van de Nederlandsche Handel-Maatschappij. HET KASTEEL RADBOUD. Zelfs jonge kinderen weten dat Radboud de Eriesche koning was, die liever ongedoopt bleef met de hoop het hiernamaals met zijn voorzaten te deelen, dan alleen in den hemel der Christenen te komen. Zelfs wordt verteld dat deze Eries, Radboud II bijgenaamd ~Goets ‘) Beverwijken viant”, zijn voet uit het doopvont terugtrok toen hij de ontstellende mare vernam en in Hoogwoud toont men nog het doopvont, dat bij deze mislukte plechtigheid gebruikt moet zijn. Zij, die den voorgenomen doop van den Frieschen koning in het tegenwoordige Friesland dachten, weten nu tegelijkertijd dat in West-Friesland deze gebeurtenis plaats vond en wij mogen er wel aan toevoegen, dat Medemblik de residentie was van den Frieschen koning. Het kasteel Radboud heeft met hem echter niets uit te staan ; het is bij de stichting naar hem genoemd en de stichter was Floris V, de eerste Hollandsche graaf, die in waarheid heer van West-Friesland was. Degeen die het Muiderslot kent, welks stichting door Floris met dezelfde bedoeling werd ondernomen, zal de gelijkenis tusschen de beide kasteden opvallen. Van Radboud rest echter slechts een gedeelte met torens en kanteelen uitgerust, terwijl het aan de andere zijde vrijwel tot onherkenbaar wordens is gerestaureerd, maar het middeleeuwsche gedeelte is het eenige gebouw dat het Muiderslot in allure nabij komt. Doch niet is het ingericht tot een museum, tot een openbaar historisch monument; het kantongerecht houdt er zijn zittingen en het scheen dus noodig het eenigszins voor de magistratuur geschikt te maken. Ondanks dat is het het eenige behoorlijke rijksgebouw te Medemblik. Wie over dit vergeten stedeke, nog onaanzienlijker dan Enkhuizen, méér wil weten en zich den triesten aanblik besparen wil leze: „les villes mortes du Zuyderzee” van Henri Flavard. SWANENBURGH. Wel een funest einde! Eens een der belangrijke en veelbesproken scheppingen van een bekenden zeventiend’eeuwschen bouwmeester, nu onderdeel van een moderne fabriek! In het hart van het dorp Halfweg, tegenover het station, staat een fabriek, die in voorjaar en zomer uitgestorven lijkt, maar in herfst en winter getuigt van een groote bedrijvigheid. Vooral de vloot van binnenschepen, die in het water achter de fabriek liggen, trekt de aandacht en menigeen gevoelt de lust eens van nabij te zien, hoe hier de beetwortelsuiker bereid wordt. En als hij een rondegang mocht maken door deze uitgebreide inrichting, van het morsige opslagterrein tot aan de centrifuges, waarin met duizelingwekkende snelheid de suiker rondtolt om los te geraken van de laatste stroop, zou hij ook klein en overweldigd komen te staan tusschen de hooge vaccuüm-pannen, waar de suiker door uitdamping gewonnen wordt. Deze vaccuüm-pannen staan, als wij ons wel bezinnen, in het gedeelte der fabriek, dat eens Swanenburgh heette en het gemeenelandshuys van Rijnland was. Tegenwoordig zouden we dat een waterschapshuis noemen, maar wij zullen iemand het woord geven, die de beteekenis ervan in een gids uitlegt aan den vreemdeling-bezoeker. In het Fransch zegt hij ongeveer; ~Het huis, dat hier is afgebeeld, is van een merkwaardig „soort, omdat slechts in Holland deze gebouwen aangetroffen „worden; echter niet om zijn samenstelling maar om zijn „bestemming is het zoo belangrijk. Dit noodzaakt ons, „voordat wij met de beschrijving ervan aanvangen, te „verklaren, welke de dienst is van dit soort gebouwen. „Aan slechts weinigen is het bekend, dat de provincie „Holland deel uitmaakt van een zeer laag gelegen gebied, „en dat op verschillende plaatsen de bodem er zelfs lager „is dan de zee; dat er bovendien in het land verschillende „meeren en wateren zijn, zooals het hier genoemde Haarlemmermeer, en dat er verder verscheiden kanalen voor- M „komen, gevormd door zijtakken van Rijn of Maas, die „’s winters alle stijgen en op deze wijze een groot gedeelte „overstroomen van de weiden, waarop’s zomers de koeien zijn „ondergebracht, welker uitnemende boter zoo vermaard is, „en welke wateren sommige keeren buiten hun oevers „treden en aldus groote schade doen aan het land.” De schrijver betoogt dan hoe door het leggen en onderhouden van dijken hiertegen gewaakt wordt en dat het toezicht op die dijken is in handen van groote heeren, die ieder voor hun eigen afdeeling zorgen, maar gezamenlijk vergaderen in het „Gemeenlands Huys”. Over Swanenburgh zegt hij dan: „Het hier bedoelde huis ligt in een schoone landelijke „omgeving, de achterzijde uitziend op den Haarlemmermeer, „het front aan den drukken verkeersweg van Haarlem naar „Amsterdam/’ De architect van dit waterschapsgebouw, voor de omgeving toen van zoo groote beteekenis, was Pieter Post, de bouwmeester van de Oranje’s, voor wie hij onder anderen het Huis ten Bosch bouwde, echter naar ontwerp van Jacob van Campen. Het is ondoenlijk alle gebouwen op te sommen, die door Pieter Post ontworpen en tot uitvoering gebracht zijn, doch hij toonde zich in alles een getrouw, doch niet slaafsche leerling van den grooten meester Jacob van Campen. Nog kan men het aan het front van den linkerfabrieksvleugel zien. De rijzige pilasters, eindigend in jonische kapiteelen, geven den gevel zijn harmonische verdeeling en tevens zijn groote statigheid, op welke de breede kroonlijst met het sobere fronton werkelijk een waardige kroon zijn. Oude prenten doen ons zien, dat de drie middelste traveeën vroeger een avant-corps vormden, hetgeen natuurlijk het gebouw, dat bovendien een sierlijke toren droeg, met twee doorluchtige koepels, nog meer karakter gaf. HEEMSTEDE. De foto’s spreken duidelijker dan woorden over het trieste lot van een eenmaal schitterend bouwwerk, waarin schatten van kunst en schoonheid waren vergaard. Woorden zijn minder zeker dan afbeeldingen, omdat zij onderhevig zijn aan ontroering; zij kunnen den slingerenden gang hebben eens ouden mans of de huppelende dans van de voeten van een speelsch kind. Daarom laten wij voor het heden, voor het toonen van brug en kasteel-fragmenten, het woord aan de afbeeldingen. De geschiedenis, die ge wellicht al in de verweerde steen, in het kostelijk beeldhouwwerk van de ontluisterde brug, vermocht te lezen is in ’t kort deze: Heemstede, als de oudste Hollandsche kasteden, dicht aan den duinrand, moet dagteekenen uit de elfde eeuw, maar het ondervond reeds vroeg de grimmigheid van den genadeloozen krijg. Albrecht van Beyeren verwoestte in 1394 het kasteel, dat uit zijn puinhoopen herrees doch kort daarna opnieuw in asch gelegd werd. Dit herhaalde zich nogmaals en het toont ons al te duidelijk hoe fel de Hoeksche en Kabeljauwsche twisten hier woedden. Ten slotte werd liet door Reinout van Brederode herbouwd en was later de bezitting van den raadspensionaris Adriaan Pauw. In 1810 werd het kasteel zonder pardon gesloopt en nu liggen zijn overblijfselen als trieste grafsteenen her en der en slechts een enkel poortje, gekroond door een wapen, en de schilddragende leeuwen herinneren aan vroegere grootheid. HET MUIDERSLOT EN HUIZE BOSCHBEEK PROVINCIE NOORD-HOLLAND HET MUIDERSLOT. Als een schamel stedeke met bochtige, nauwe kleuterstraatjes en lage speelgoedbuisjes, ligt Muiden aan het zilveren water van de welig-belommerde Vecht. Waren er niet de vestingwallen, die met hun groene flanken het kuddeke huisjes stevig omspannen en eenigszins de allure wekken van een „versterkte stad’’, het zou een triest troepje vergeten woninkjes zijn, waar menschen evenzeer als musschen door kwaadaardige auto’s en de onverstoorbaar-luidende tram uit hun behaaglijken sluimer worden opgeschrikt. Toch lag in de Middeleeuwen Muiden aan een der hoofdwegen van het wereldverkeer, dat nu van de eenzelvige Vecht, die tusschen zijn statige boomenrijen rustig voortdroornt, zich allang heeft afgekeerd. Als zoodanig was het ook een belangrijk strategisch punt, wat het met het oog op de inundatie der Stelling van Amsterdam °°k thans nog is. De bouw van een sterkte ter plaatse, waar oudtijds een deel van het Rijnwater in de Zuiderzee vloeide, is dus wel zeer verklaarbaar, al staat het Muiderslot daar nu wat eenzaam en schijnbaar zonder raison. Oorspronkelijk was op deze plaats een tol- of blokhuis, gedeeltelijk van hout, met aarden wallen versterkt, dat aan de verzoeken om tolgeld zoo noodig met wapenen overredende kracht kon bij zetten. Na verplaatsing der tol bleef het blokhuis als versterking staan, totdat het door invallende Stichtsche benden werd neergebrand, evenals Mui den zelve. i-'e herbouw in gebakken steen, in weidscher trant met fleur vau torenspitsen en kanteelen, is inliet begin der *3L eeuw aangevangen en geëindigd in het laatst dierzelfde eeuw onder het bewind van graaf Floris V. Zooals het 'asteel thans is, stond het daar ook, machtiger en gewelctlger over het omringende lage land dan nu, in den tijd yan kloris V; een kundige restauratie heeft, wat bouwkundig ingrijpen en verwaarloozing in vroeger tijd hebben verworden, zooveel doenlijk hersteld en thans is het iantl^S te ,Muyden” het eenige oude ridderkasteel in ons > dat in zijn oorspronkelijke gedaante bewaard bleef. tr ]°°r vv'j door de koele donkerte van de poort binnenful *" Gn’ n°-n °ns over te geven aan de bekoring van den ■ f)en ‘‘lllster van een goud-schemerend verleden, moeten U wel denken aan twee mannen, die het slot door hun even en werken bijzonderen glans gaven. an noemen we eerst P. C. Hooft, den groeten prozaïst, c ie de edele sierlijkheid en smijdigheid van de Italiaansche enaissance in zijn verfijnde en hoofsche ziel droeg en haar even deed in de arabesken, die schitterden op het kostelijk meedvverk zijner kloeke, doorwerkte taal. Hij heeft het de” r‘dderkasteel vol van de sombere schoonheid i''i^srurnoer doordreunde middeleeuwen, door zijn in deze^t Van ara^ter doen veranderen. Hij bracht kerimrG-.Van . oeJe woordelijkheid trotsche woon, de flonlevenshoudi TlC^n-^ ■ ■ De losse bloesem-val van magnolia, die gestolen lapjes van het bruidskleed der Lente, is nog rijker en ook puurder, en toch nadert voor mij een welig perk rhododendrons in weidschheid de magnolia’s. En hier op Boschbeek staat immers de gansche vijver, de rhododendronvijyer, in den gloed van dat even gebluschte en daarna fluweelig geglansde paars.... Daarom zullen wij dit keer, nu wij overweldigd zijn door dezen brand van schoonheid, die den ganseden vijver in rosblauwen schijn zet, van het gebouw en zijn interieur alleen de platen laten spreken met haar bescheiden, maar overtuigende stem.... Boschbeek is thans het weidsche wandelpark der gemeente Heemstede, maar het zal niet zoo bekend zijn als de bollenlanden, die met hun echt-Hollandsche kleuren, waaronder alleen het rood en purper der tulpen een felle, schroeiende vlam is, zooveel naïeve bewonderaars trekken. Het buiten en het park liggen namelijk in de streek hoogopgaand hout die het Spaarne, uit den Haarlemmermeer gezien, dien achtergrond geeft van donkere, statige pracht En niet velen kennen de schoonheden van het land tusschen rijksstraatweg en Zuiderbuitenspaarne, waaraan nog belommerde achttiende-eeuwsche buitens liggen, die aan den straatkant niet anders toonen dan schutting of tuinmuur.... Zoo’n buiten der achttiende eeuw is ook Boschbeek, maar van dien precieusen tijd willen wij niet gewagen in een wandelbosch (van phn. to H.A.!), waar behalve de rhododendronvijver nog zooveel andere schoonheden gescholen liggen, die ons dwingen tot vreugd ige ontroering. Deze lanen, waar beuken en platanen den wind laten woelen in hun dichte kuiven, waar sparren met klimop zijn omslingerd en berkeboschjes een fijnen schemer van hun teer-witte stammetjes uitzenden, moet men vooral in den Herfst zien.... Dan druipt het goud in overdaad van de takken, de-platanen staan in wijde mantels van hooggeel en overal branden diep-roode lichten den luister van het laatste jaargetijde.... Wanneer wij het panorama, dat zich spreidt als men den belvédère heeft beklommen, ook nog betuurd hebben met stille oogen, kunnen ons de enkele curiosa weinig meer boeien.... Een bank van walvischribben is heel eigenaardig, en zij geeft zelfs te denken en bevat misschien een embryonalen historischen roman; maar hoe zinkt dat weg uit onze herinnering, evenals de zeenymph in haar met schelpen gepleisterde nis, als het panorama weer voor ons opleeft.... Boschbeek vormt met Groenendaal de aankoop der gemeente Heemstede en reeds in 1800 waren de beide landgoederen, met nog eenige kleinere, in het bezit van de familie Hope.... Ho Hope s werden opgevolgd door de Van Merle's en dezen op hun beurt door de gemeente.... Zeer interessant is de geschiedenis niet, maar het slot kan een vreugde zijn voor velen.... DE KASTEELEN „DE KEUKENHOF” EN OUD-POELGEEST PROVINCIE ZUID-HOLLAND de keukenhof. DE schaarsche kasteden in Zuid-Holland hebben natuurlijk onze dubbele opmerkzaamheid en belangstelling, en gelukkig is de „Keukenhof” deze belangstelling meer dan waard, innerlijk zoowel als uiterlijk. riet ligt dicht bij het dorp Lisse, dat in de lente feestelijk is van bloemekleuren, weggescholen in een dicht park, of iet vreesde gekend te worden. Doch als wij het naderen, al ingeriomen door de welverzorgdheid van het pad, dat onze voeten draagt naar den ingang, zien wij terstond dat een noodzaak om de eenzaamheid te verkiezen voor dit vasteel niet bestond, want het is ongemeen genoeg om ons geheel te boeien. Mogen wij eerst een weinig overrompeld zijn door de eigenaardige constructie van het gebouw, dat druk en rammelend lijkt, maar integendeel heel rustig en aangenaam, stat;igi aandoet, welke verwarring bij een rondegang om iet gebouw, waarbij nog meer torenspitsen voor ons oog ontbotten, steeds grooter wordt, – na eenigen tijd egmnen wij de architectuur te verstaan. Staande aan den deni?rkant’ waar de torens kegelvormige spitsen dragen, kindeer*1 WG onw aan de klei-gewrochten, die voor waarvai*1 oud Edderkasteel moesten voorstellen en Keul- *1 r sB'tsen der torens steeds rolrond waren. De Qj- . dus wel zeer oud zijn, doch de voorgevel eigonhjk de combinatie van voorgevels doet ons weer twijfelen ... °r?n 2e^ve’ dat bet n^et’ a^s andere zeventiend’-eeuwsche v aan of bij den Vliet, uitsluitend voor genoeglijk 'l-? ’J diende, maar ook versterkt is geweest. e. niogelijke afkomst van het gebouw als plaats van bij de Hoornbrug is moeilijk na te gaan ; vaart™!11 -^e verwaarl°osde woonst aan de Rijswijksche teekeiv» Ult en c^er Hollandsche graven moeten dag- u.pP Poogenblik is daar niets meer van te merken; alleen ut-ï •.TakhiuV’ i i .. ’ , afkomst u aan vaart en de toren wijzen op oude deelen vaPh 6 men eckter niet bevestigd ziet in de andere gepleisterd ekouw’ waaraan naar hartelust is geknutseld, daarvan 1 C*1- Seknoeid. De gevel aan de vaartzijde is , e jammerlijkst voorbeeld. Een portiek met gemetselde pilastpro J i • ,• 1 , . bee] i• . i “«isiers vormt den ingang, die wellicht eens ei rijk was, maar er nu zeer verwaarloosd uitziet. HEI SLOP TER HOOGE. Koudel/!6! ackterz’jde van dit schoon buitenverblijf aan den zien, dat"^IGI] straatweg °P Walcheren is duidelijk te even effen en tÜ?ta,at .uit, drie vrÜwel geHJke gebouwen, en waarvan kete.ekeningloos wat hun architectuur betreft, De twee vle middelste tot hoofdgebouw is uitverkoren. Irontgevel S] sck‘eten aan den voorkant wat voor den slanke torens ’ lter tot °P de kekt versmald. De beide van .liet hoofdJebmn!« !j'erlijke riJzigheid den voorgevel binding met de vleu^W tlankeeren’ vormen tevens de ver- Aan dit slot dat ~v j kent door ziin tn,-« 1 • e verte 200 levendig en vlot tee-J toienspitsen, is al bijzonde? goed op te P merken, hoe karakterloos en vlak men in de achttiende eeuw wist te bouwen. De torens zijn in waarheid siertorens, maar zij passen niets bij de daken van de gebouwen en niet bij het door pilaren gesteunde balcon. Eigenaardig zooals de kunst om zich bij een bestaand bouwkundig gegeven aan te passen in dien tijd was verloren gegaan. Men moet er niet aan denken, wat Fransche en ook vroeg-Hollandsche Renaissance van zulke buitengewoon sierlijke torens een gebruik zouden hebben gemaakt bij den bouw van een kasteel. Echter slechts één der met dik klimop bevachte torens dateert uit de Middeleeuwen, de ander was noodig om de zoo gewenschte symmetrie te bevestigen. TI . „ * * J , ,1. U~4- 1F 1.4- Hoe weinig dus ook het gebouw zelf spreekt, het heeft alleen het uiterlijk der welverzorgdheid de torens doen ons met verlangen terug denken in het verleden, toen het geheele slot een versterkte bezitting was, krijgshaftig en sierlijk evenals de torens, gewapend op den krijg, maar tevens toegerust voor een hoofsch weeldeleven, dat hooge eischen stelde aan innerlijke verzorging. Ter Hooge schijnt te dagteekenen uit de dertiende eeuw, toen het een klein, goed versterkt kasteel was, dat in de veertiende eeuw toebehoorde aan de Van Borsselens van Brigdamme. Doch naar hun bezitting schenen zij zich ter onderscheiding van andere familieleden ook Van der Hooge te noemen. De Borsselens waren over Walcheren zeer vertakt en wij moeten ons niet verbazen in de plaats der Borsselens van Brigdamme in het laatst der veertiende eeuw de Borsselens van der Veere aan te treffen. Nadat het korten tijd door huwelijk in een ander geslacht was geweest, kon in de vijftiende eeuw Adriaan van Borsselen zich heer van Ter Hooge noemen. Deze tak der Borsselens bezat het slot tot in het begin der achttiende eeuw, doch niet ongestoord, want in deze periode viel de Tachtigjarige Oorlog, die, evenals een eeuw later de inval der Franschen, zooveel oude kasteden het bestaan kostte of in ieder geval hun bouwkunstig schoon. In 1572 werd Ter Hooge door de Spanjaarden bezet, om van daar uit Middelburg te belagen en het is niet moeilijk zich voor te stellen op welke wijze of de rabauwende soldaten van dien tijd het achterlieten. Anders is het lastig te verklaren, dat in het midden van de achttiende eeuw een andere tak der Van Borsselens, die door aankoop Ter Hooge zijn bezit mocht noemen, tot afbraak besloot. Tenzij men hier te doen heeft met de zucht tot nivelleeren, die de „pruikentijd” eigen was. Hoe die herbouw is geslaagd toont het tegenwoordig gebouw duidelijk genoeg. J c» o De tuin van dien tijd, de kostelijke aanleg, waarover door minnaars van den weligen landschapstijl, die zijn duizend bekoorlijke verrassingen heeft, wel eens te zeer den staf wordt gebroken, is echter verdwenen. Een fraai park, waarin de luister van den herfst nu begint te dooven, is wel een verrukkelijk entourage voor de door de baronesse van Lynden met groote zorg bewoonde buitenplaats. HET HUIS DER BOEDE, Voor wij de bezitting van Jhr. van Doorn nader bezien, willen wij met een enkel woord reppen van zijn historie. Een brand verwoestte in het begin der achttiende eeuw Der Boede, dat toen al achttiend’eeuwsche allure had in zijn overdaad van siersels, die dikwijls meer op vernuft dan op kunstzinnigheid gebaseerd waren, maar door zijn toren en muren zijn afkomst duidelijk toonde. Eigenaar was toen de Vlissingsche burgemeester, Johan van der Mandere, doch van zijn voorgangers is weinig bekend. *' * tj ■*-* V »ml Jll ' V/* lu l tj Ik/ vuil W V» • Het is waarschijnlijk, dat de eerste bezitters (vermoedelijk twaalfde of dertiende eeuw) den naam droegen van het huis en zich noemden Van der Boede. In ieder geval worden in de 15e eeuw edelen van dien naam genoemd. Doch toen de Vlissingsche magistraat dit slot bij Koudekerke bezat, was het adellijke geslacht reeds lang uitgestorven. Nu het gebouw zelf; de architectuur heeft een statigheid, die aan de achttiend’eeuwsche bouwwerken over ’t algemeen vreemd is, en ook in verdeeling en opzet is zeer veel te waardeeren. Het front heeft eenigszins de allure der mooie pilastergevels, maar de bouwmeester is te kwistig geweest met overmatig-breede ramen en hij deed zijn gemetselde pilasters niet beëindigen door een kapiteel, doch liet ze verloopen in de consoles van de kroonlijst. De ingang heeft wat meer statie, terwijl het middenraam, waarvoor consoles een balkon dragen, omlijst is met Louis XIV lofwerk. De middenbouw is bekroond met een driehoekig fronton, waarin het wapen der van der Boede’s is aangebracht, drie gegolfde faasen van lazuur op een zilveren veld. Daar van het oorspronkelijk interieur niets meer aanwezig is zullen wij enkel het bestbewaarde overblijfsel noemen: de hierachter afgebeelde Louis XI V-schoorsteen, die verder voor zich zelve spreekt, zooals trouwens de geheele rijke bezitting van Jhr. van Doorn, het uitgebreide en kostelijke park incluis ieder getuigenis van zijn schoonheid kan ontberen. HET KASTEEL WESTHOVEN. Westhoven is het eenige der overgebleven Walcherensche kasteden, dat nog grootendeels zijn oude gedaante heeft, dat tot ons spreekt met kracht van lijnen en met zijn torens en kanteelen ons niet een genoeglijke imitatie geeft van een vroegere ridderhuizinge, maar een gaaf monument uit de Middeleeuwen. Wij behoeven de torens maar aan te zien, rolronde, forsche gevaarten met spitse, zeshoekige lei-daken om ons verplaatst te weten in de Middeleeuwen, toen zij behalve wachters ook incarnatie's van ongenaakbaarheid waren. Oorspronkelijk is het kasteel veel grooter geweest, doch aan de eerbiedwaardige fragmenten, die overbleven, nog groot genoeg om den naam kasteel ten volle te rechtvaardigen, kunnen wij een volkomen vreugde hebben. De ramen in het front wijzen weliswaar op invloed van andere tijden, waarin men meer lucht en meer licht wenschte, maar het heeft nog ruige, verweerde muren en is, zooals het daar ligt, tamelijk wel een bouwkundige eenheid. «-> ' J O Het kasteel, met een toren rechts en links, sluit de opening af tusschen de bijgebouwen, die beide leunen tegen rolronde torens van nagenoeg dezelfde ordonnantie als de rechtertoren van het hoofdgebouw. Alleen ontspringt bij deze laatste de spits aan den buitenkant van de daklijst, wat een scherppr profiel geeft, en is aan de buiten— p zijde de afscheiding van de bovenste verdieping gemarkeerd door boogfriezen. De linkertoren heeft een korte spits, die neergezonken ligt binnen een kanteelmuur, die den ganschen toren omgeeft. De ingang van het gebouw bevindt zich ongeveer in het midden van het front, dat daar ter plaatse iets vooruitspringt en zich boven den dakrand voortzet. Blijkbaar is dit gedeelte meer gefatsoeneerd dan de vleugel achter den rechtertoren. Die is steiler, ruiger van uitzicht en doorbroken van smaller ramen. De geschiedenis meldt voor Westhoven, dat dicht bij het Walcherensche duin nu een kinderherstellingsoord is, luisterrijke dagen. In de nu afgebrande ridderzaal hebben de toortsen van gouden feesten geflonkerd en gloeiden eens de ramen met glans en schittering, als een gordel van zeldzame steenen gewonden om het gebouw, waar vorsten o o en ridders ten dans en ten feestmaal gingen. Men kan zich den vorstelijken luister, die hier de dagen in rossen gloed zette, voorstellen toen Philips de Schoone en zijn gemalin de trotsche bezitting van de Middelburgsche Abdij uitverkoren om er te logeeren. En Karei de Vijfde, die later van zijn lage landen aan de zee zooveel verdriet zou beleven, is er meer dan één keer de gast geweest van de feest- en prachtlievende vorsten der Middelburgsche Abdij. In 1515 was hij nog een jongen, die door de warme bloesemen van de ter zijner eere aangerichte feesten werd bedwelmd, doch in 1540, toen hij de gast was van den schatrijken abt Philips van Schoonhoven, kon hij het aroom van de kostelijke feesten beter verdragen. Er zijn nog meerdere voorname gasten op Westhoven geweest, ook nadat het door de Staten in den Tachtigjarigen Oorlog was genaast. Doch ook vóór de abten van Middelburg er hun lustig zomerverblijf hadden, was het van een stralende voornaamheid. De naam der Van Borselen’s, wier bezit het is geweest, staat daar borg voor. Tegenwoordig is het een herstellingsoord en is slechts drie maanden van het jaar bewoond. TOORENVLIEDT. Op Middeleeuwsche afkomst kan 1 oorenvliedt niet bogen en gedurende al de jaren van zijn bestaan heeft het er ongeveer uit gezien als thans, met dat verschil dat een achttiende-eeuwsche tuin, met beelden, geschoren heggen, berceaux, terrassen, basse-cours en boscagiën gedacht moet worden in plaats van den tegenwoordigen aanleg. De toren heeft geenerlei beteekenis voor de afkomst van Toorenvliedt; het is enkel bedoeld als bouwkundige versiering en toont in zijn bouw meer bevalligheid dan het huis, dat echter aan den voorkant nog beteekeningloozer gemaakt is dan het als nieuwbouw reeds was. In 1734 is het gebouw gesticht op cle plaats van de hoeve „Tooren vliedt” en het is wel opmerkelijk, dat waar Der Boede nog de statigheid van de zeventiende eeuw eigen is, hier de achttiende eeuw reeds hoogtij viert. De voorgevel was toen minder sober dan thans. Aan de achterzijde kan men nog opmerken welk een rijke kroonlijst ook het front heeft gedragen, en buitendien hadden de deur en het daarboven gelegen raam hun karakteristieke omlijsting. Van het interieur is niet zeer veel meer over, maar het typisch achttiend’eeuwsche cachet bleet toch hier en daar nog bewaard, zoo in de hal en salon. In de salon bevindt zich, behalve de achttiend’ eeuwsche schoorsteen een zeventiend’eeuwsche kast, rijk van snijwerk, en gesmukt met een kostelijke verzameling porselein. DE KASTEELEN MOERMOND, HAAMSTEDE EN DUINBEKE PROVINCIE ZEELAND moermond. IN het mooiste gedeelte van Schouwen, op de grens van zand en klei, waar een weligte van hoornen en heesters den duinrand met haar diep-getint fluweel afzet, lagen vroeger drie kasteden. Dit hooge gedeelte, als een veilige terp uitgeheven boven de moerassen, die in de vroege Middeleeuwen het lage land maakten tot een trieste onbewoonbaarheid, bood een stevigen bouwgrond voor kerken, kloosters en kasteden, die, hoe tegenstrijdig ook in hun bedoeling, elkaar altijd gezelschap hielden. Van de drie kasteden, die hun torens hier beurden naar den hoogen hemel, is Kraaienstein in 1890 gesloopt, maar Moermond en Haamstede zijn tot op den huidigen dag voor deze erbarmelijkheid bewaard gebleven. Moermond, dat in zijn uiterlijke verschijning zooveel verwarring toont, is van heel ouden oorsprong en als wij iet slot, dat er met zijn trapgevels en sierlijk gevorrnden torentop zoo pittoresk uitziet, nader beschouwen, ligt die ouc e afkomst al in ’t geheel niet meer voor ons verborgen. et noordoostelijk gedeelte dateert uit de Middeleeuwen, 1 aarschijnlijk uit de eerste helft van de veertiende eeuw. Het een^fl'Za i boogfriezen, die hun elegant relief als het aT iten fingeren van het eene hoektorentje naar her nc ere, bevestigen onmiddellijk de meening, dat dit dit fraU Ste §edeelte van het kasteel is. Waarschijnlijk is (in de^ment ec^lter n'et eens afkomstig uit het stichtingsjaar ij' 126 eeuw?), maar het gevolg van een in later tijd tijde8 noo°zakelijke herstelling, wat met het oog op de jcen van feilen krijg geen verwondering kan baren. reste *oren en zijn bijbouw zijn ook zeer oud, terwijl de v- -n het gebouw voornamelijk dagteekent uit de uit deze'6"eeuw en’ wat laatste vernieuwingen betreft, ivr üjd. bezocht™0110 zonder zeer door oorlogsjammer te zijn deel zijn060 °ew°2en leven gehad, wat ook voor een heeft onder°rzaak vond in de vele verkoopingen die het viiftio- iaa aan' Er scheen, vooral in de laatste honderdbeti-fMii-inl' eei?. n°°dlot op het kasteel te rusten en het oen eurenswaardio- , 1 , pio-pmit-e , % gevolg van al die verwisseling van Wcls rlnf 1 ö i i • raken. Niemand van rhand in verval ging u, j , van de bezitters bleek den moed te hebben . i i urendc en behoorlijk confortabele bewoning met behoud van de ovprur-r i , , . i • • . uverblnlselen van vroegere bouwkunst te doen inrichten. In 1908 scheen het lot van Moermond beslist te zijn; er bestond groote kans, dat het gesloopt zou worden. Maar door bouwkundigen en historici werd in tijdschriften en ranten geprotesteerd en het gevolg was dat mr. J. F. van der Lek de Clercq, de toenmalige eigenaar, liet onderzoeken of Moermond voor bewoning was geschikt te maken. Het advies luidde gunstig en in de daarop volgende jaren werd het kasteel grondig nagezien en op verschillende p aatsen vernieuwd en voor een langer verblijf ingericht,. e heer J. J. Yriesendorp te Dordrecht, die in 1910 het ’asteel kocht, heeft er daarna nog verschillende veranderingen aan doen aanbrengen. Hij minde een weidscher Q uiterlijk en heeft de steenen toegangsbrug, het inrijhek en de grachttnuur laten aanleggen. Van verwaarloozing of verval is nu in ’t geheel geen sprake meer; Moermond ziet er fleurig en welverzorgd uit en biedt zijn bewoner een prachtig en ongemeen landelijk verblijf. Het noordoostelijk, andere gedeelte, met zijn één-meterdikke muren is gebouwd toen Aarnoud van Haemstede heer was van het kasteel en omgeving. Hij was een zoon van Witte van Haemstede en behalve gebieder in Moermond, ook heer van Oostzaan, Wormer, Akersloot, Hillegom en Vennep. Het is lastig de geschiedenis van de machtige Haemstede’s te volgen, vooral omdat sommigen zich noemden van Moermond, anderen van Haemstede. Wel is bekend, dat in ’t begin der 16e eeuw Jacob van Serooskerke heer van Moermond was. In den opstand tegen Spanje koos de bezitter van Moermond partij voor Philips en zijn goederen werden, toen de krijgskans ten nadeele van de Spanjaarden uitviel, door de Staten genaast en verkocht. Een zekere Cesar Posquin kocht het kasteel; hij bracht als burchtvrouwe in het slot een edelvrouw, die er krachtens haar naam zeker behoorde; Agatha van Haemstede. Na den dood van Posquin werd het slot wederom verkocht, nu aan Iman van Zuydtlandt, een Zierikzeesch magistraat. Van toen af zijn verschillende patriciërs, meest burgemeesters of schepenen van Zierikzee, in het bezit van Moermond geweest, dikwijls door aankoop, een vorm van eigendomsoverdracht, waarvoor dit kasteel bizonder scheen uitverkoren. Ook de Haarlemsche burgemeestersfamilie Van Sypesteyn is in de 18e eeuw eenigen tijd in het bezit van Moermond geweest. Daarna is het weer herhaalde malen verkocht tot het ten laatste in handen van den tegenwoordigen eigenaar geraakte, die, in afwijking met velen zijner voorgangers, op nauwgezette wijze zijn bezitting verzorgt en geen geld spaart om het gebouw het voorkomen te geven, waarop het krachtens zijn afkomst recht heeft Het ligt voor de hand, dat, waar zooveel ten koste werd gelegd om het uiterlijk van het kasteel in overeenstemming te brengen met den staat, dien het behoort te voeren, het interieur een even nauwgezette verzorging is deelachtig geworden en wij hebben maar een kijkje te nemen in de verschillende vertrekken om onze meening bevestigd te zien. Allereerst noemen we den salon, waarin een machtige schouw haast de helft van een wandbreedte beslaat. Een antieke kast, waarvan paneelen en fries eenvoudig maar stijlvol bewerkt zijn, staat daar als kostelijk getuigenis van de handwerkkunst van onze voorvaderen. Behalve met veel wapens, zijn de wanden, tot halverhoogte beschoten, gesierd met porceleinen borden. Die schat van porcelein vinden we in alle vertrekken terug. Ook de hal, die door haar kleine afmetingen bizonder intiem is, heeft dezen gratievollen smuk. In de eetzaal, metzijn donkere zoldering en betimmering tot meer dan deurhoogte, staat behalve een prachtige antieke kast met bewerkte fries een breed buffet van kostelijke schoonheid. Wij mogen het dus werkelijk een geluk achten, dat het kasteel in zijn luister is hersteld... Hadden mannen van gezag en smaak niet te rechter tijd hun stem verheven, dan stond hier nu wellicht een „lieve” of pompeuze moderne villa, of goudde het rosse herfstloof een haveloozen bouwval... Helaas wordt aan die waarschuwende stem lang niet altijd of te weinig gehoor gegeven.... HAAMSTEDE. Zoo bekend als de naam Haamstede is, zoo onbekend is het kasteel dat den naam draagt, die in de geschiedenisboekjes verheerlijkt wordt. Witte van Haemstede en Manpad zijn twee namen, die elk Hollander kent, dikwijls zonder te weten wat de beteekenis van beide is. Witte van Haemstede, de krijgsman die de Vlamingen versloeg in de buurt van Heemstede, was eigenlijk geen edelman uit het oorspronkelijke, vroeg-middeleeuwsche geslacht der Haemstede’s. Dat was reeds in het begin der 13e eeuw (± 1280) uitgestorven. De heeren, die daarna heerschten op het slot, waren uit het geslacht Renesse gesproten en de eerste van hen, die voor Haemstede leenman was van den Hollandschen graaf, was Costijn van Renesse. Doch deze Renesse’s noemden zich ter onderscheiding van hun verwanten; van Haemstede. De bekende Witte van Haemstede was als Witte van Holland een bastaard van Jan van Haemstede, die geen wettige kinderen naliet. In dit geval volgde de natuurlijke zoon zijn vader op, waartoe de hulp, die Witte den graaf van Holland verleende in den krijg tegen de Vlamingen, den weg effende. In 1456 stierven de Haemstede’s uit en door verkoop ging hun stamslot over in andere handen. Lodewijk van Brugge was de eerste nieuwe bezitter, doch het bestuur zijner familie duurde slechts tot 1572. Toen waren als een bende wilde stormvogels hier de rumoerige dagen van den Tachtig]arigen Oorlog neergestreken en de bezitting der Van Brugge’s, die Spaanschgezind waren, werd verbeurd verklaard en verkocht. In ’t begin van de 17e eeuw werd het kasteel bewoond door jhr. Jacob van den Eijnde, wiens vrouw, Clara van Raaphorst, het meebracht ten huwelijk. Na zijn dood was Haamstede, evenals het naburige Moermond, den meesten tijd in handen van rijke patriciërsfamilie’s en werd het slot gewoonlijk meer voor tijdelijke dan voor durende bewoning gebruikt. Het is ondoenlijk hier al de namen der verschillende slotheeren uit de 17e, 18e en 19e eeuw op te sommen. De laatste bezitters waren de Mogge’s en van hen ging de heerlijkheid door huwelijk over aan de familie Muilman. In 1853 Het de laatste eigenares van dien naam het kasteel en de heerlijkheid veilen. Op ’t oogenblik is de bezitter mr. J. J. van der Lek de Clercq. Aan den voorkant, waar twee torens tot boven de scherpe daklijn rijzen, ziet Haamstede er nog al krijgshaftig uit en heeft ook wel een middeleeuwsche allure, al verzacht de welige begroeiing het karakter van het oude bouwwerk. Toch valt op het eerste gezicht te constateeren, dat de stem der middeleeuwen hier vrij zwak spreekt, In den linkervleugel en ook in den voorgevel lijkt de invloed van de achttiende eeuw aan ’t werk geweest. Dat het oorspronkelijk kasteel uit de vroege Middeleeuwen stamde toont nog het steile dak van het meest oude gedeelte, dat zich bij den weerbaren toren met korte spits aansluit, doch dit is slechts een fragment van het Q stamslot der Haemstede’s, dat, behalve op den krijg, ook berekend was op de luisterrijke hofhouding, die een ridder van Haemstede’s macht en invloed behoorde te omringen. _ , O Dat zoo weinig van het oude kasteel voor den tegenwoordigen tijd bewaard bleef, vindt zijn oorzaak in een brand, die in 1525 plaats greep. Deze brand ontstond op eigenaardige wijze. Het voorplein van het slot was weidsch van licht, door een hoog-laaiend vreugde-vuur, ontstoken ter eere van de overwinning van Maximiliaan in den slag bij Pavia. Door onvoorzichtigheid sloegen de vlammen over en het luisterrijk kasteel was weldra een felle toorts; doch daarmee had de eigenaar niet bedoeld zijn vreugde te manifesteeren. Tachtig jaren lang was Haamstede een woestenij: grillige steenklompen en muurresten welig begroeid en in den zomer rijk overbloesemd. Jhr. Jacob van den Eijnde, die in ’t begin der 17e eeuw door zijn vrouw kasteelheer werd, heeft met groote zorg het slot zooveel mogelijk in zijn oude gedaante doen herbouwen. Vandaar dat de typeerende kenmerken der Hollandsche Renaissance hier volkomen ontbreken. DUINBEKE. Duinbeke moet men niet gaan zien in de kilheid van een herfstigen morgen, als een kwade damp het laatbrandend goud der boomen dooft en onder een lagen, zwaar-wolkigen hemel alles in beklemdheid neerligt. Wel past dan het verlaten huis, met uitgestorven kameren en blinde ramen, aan bij de triestheid van de omgeving, maar men neemt niet den indruk mee van het gebouw, die bij zijn gestalte past. Zelfs in den zonnigen herfst, als dit westelijk gedeelte van Walcheren ligt overschuimd met najaarsgoud, is Duinbeke al een oord der verlatenheid en daarom moet men het kennen uit den zomer, die hier, geluwd door den zeewind, een verrukking is. Dan is de oude burcht gelijk een vrouw, die zich op haar mooist gekapt heeft en omgehangen al hare sieradiën; hare oogen zijn perelend van leven en haar uitzicht is zonder bekommerdheid. Alleen ’s zomers zijn deze anders ontluisterde ramen behangen met de statie van welige gordijnen en zijn de kamers voor de bewoners beloften van aangename gezelligheid en van intimiteit. Doch ook in zijn dagen van luister is Duinbeke niet een gebouw, dat een sterken indruk van kracht en schoonheid geeft. Aan den achterkant heeft het eenigszins allure; de smalle achtergevel, op zich zelf niet bijster belangrijk, wordt als ’t ware gekroond door den toren, die aan de voorzijde verborgen blijft achter het fronton der voorpui. De toren is achthoekig en van bizonder sierlijken vorm. Het front is van uitzicht vrijwel achttiende-eeuwsch en Duinbeke kan, behalve door zijn prachtige ligging, alleen eenige beteekenis erlangen door de geschiedenis van een oud kasteel, dat op deze plaats moet gestaan hebben. Hier is Wolfert van Borselen heer geweest en op zijn machtigen burcht, die grimmig en ongenaakbaar het land ontrees, was hij de gelijke van vorsten en graven. Nadat het in 1567 was verkocht, lag het reeds tegen het eind der 16e eeuw in puin, waaraan de Tachtigjarige Oorlog wel niet geheel vreemd zal zijn geweest. Wanneer het tegenwoordige gebouw is gesticht, kan moeilijk met zekerheid gezegd worden, maar de glorietijd van onze bouwkunst was zeker verbloeid, toen deze huizinge werd opgetrokken. Zij is wel voornaam en niet zonder schoonheid, maar eenvoud is toch haar hoofdkenmerk. DE KASTEELEN ZEIST EN „OUD-DAEN” PROVINCIE UTRECHT ZEIST. NIEMAND zal ontkennen, dat bij een bouwwerk als het Zeister slot, dat zoo geheel zonder schilderachtigheid is, beter een zeventiend’- of achttiend’-eeuwsche lusthof aansluit dan een park, waartoe de zucht om het landschap te imiteeren vele dier oude Le Nótre-tuinen heeft herschapen. Een huis van opvallende strakheid, dat eer stijf dan statig is, vond een waardige aanpassing in die uitvoerige gewrochten van tuinmanskunst, waarbij de indeeling van een hof bijna dezelfde eischen stelde als het met passer en liniaal verdeden en vullen van een paneel of plat vlak. Die oude tuinkunstenaars, hun kennis van het materiaal waarmee zij werkten niet te na gesproken, waren in hoofdzaak decoratieve kunstenaars en de afbeeldingen van broderies, terrassen en basse-cours bevestigen deze opvatting. Dat aan het streven om in de tuinkunst de lijn en het figuur te doen heerschen weleens het levend materiaal zonder schroom werd opgeofferd en tegennatuurlijk beknutseld, zij toegegeven, maar het resultaat doet dergelijk betrekkehjk gering vandalisme over het hoofd zien. Het zou geen zin hebben, te beweren, dat met zijn rijkom van zware boompartijen, zijn lust van water en zijn weelde van bloemen, het huidige park geen bestaansrecht e,e *■’ maar het blijft jammer, dat van de kostelijke Sc ePping van kunst en vernuft, welke in het eind der gventiende eeuw de bezitting van den graaf van Nassau-I*l omringde, niets is overgebleven. tepl- 13 . duidelijk, dat het tegenwoordige gebouw dagma^ent, Ult .denzelfden tijd als het Loo en Middachten, Midd K van den kloeken eenvoud, die vooral in i achten tot iets statigs gedijde, is hier vrij slap en het M e^?Uw heeft een zeer pretentielooze architectuur, e iet paleis het Loo is de bouwwijze van het Zeisterslot al ijzonder verwant. Beiden omvangen tusschen twee vleugels een voorplein, terwijl het hoofdgebouw den voorhof aan de achterzijde afsluit, maar zwier nog statie markeert het front laat opvallend, waar men van zwierigheid in het der zeventiende eeuw juist meer gediend ging worden. iViPt- k 4. J O OO „e ~ et tegenwoordige gebouw is in 1677 een aanvang zijn *"• *rn de bouwheer, graaf van Nassau-Odijk, deed waarv e^lttanS omringen van een uitnemenden tuinaanleg, ontbrak moe‘te werden gespaard. Natuurlijk als do Th daarin niet al de spelingen van grillig vernuft, moestp° hoven’ fonteinen enz., die toen ter tijd een tuin 1 11 ?antrekkelijk maken, maar met passer en liniaal ?§e*egd, zorgvuldig verdeeld en geschikt, was, met het t°r|W w ern' do geheele aanleg een kunstig figuur, me e kleuren der natuur verlevendigd tot een vaardig en met groote bezonnenheid geweven tapijt. De symmetrie was met tot in het belachelijke doorgevoerd, men durfde twee gelijkwaardige vakken wel eens bedenken met een andere verdeeling en vullino-, doch deze uitspattingen waren zeldzaamheid. Wij herinneren ons allen de scherpe foto’s van steden en streken, welke, uit een ballon genomen, een samenstel van lijnen en tinten geven van soms eigenaardige bekoring, ook denken we aan een oud vestingstadje dat vrijwel symmetrisch ligt heengebouwd om een ouden grijzen, gothieken toren, die een wonder uitzicht geeft over het fijn-tonige Hollandsche land en vanwaar we de straten van het stedeke zien als lijnen in een kunstige figuur, R doch welk wonder zouden onze voorouders aanschouwd hebben zoo zij in een vliegtuig hadden kunnen zweven boven lusthoven als Zeist. Uit de hoogte vooral moeten deze met fijnen zin geconstrueerde tuinen geleken hebben op een machtige broderie. Een „broderie”; dat was wellicht ook de bedoeling der zeventiend’ en achttiend’eeuwscho tuinlieden, want zie hoe zij van palm of taxus slingers en guirlanden wonden door het groene fond en er figuren mee samenstelden, die alle eigenaardigheden van borduurwerk vertoonden. Eén der prenten achterin toont ons een fragment uit den Zeister slottuin en al zijn wij misschien niet onmiddellijk toegankelijk voor dergelijke virtuositeiten, de pracht en schoone statigheid van dezen lusthof, waarin beelden en vazen in groot getal waren aangebracht, zullen we er lichter door begrijpen en vooral de overzichtelijke prent van „Het Huys van Zeist met zijn tuynen en plantagiën, toebehoorende aan mijn Heer de Graaf van Nassau” getuigt van den lang-gedoofden luister van dezen glorieuzen hof. Men moet in het Zeisterslot echter niet uitsluitend zien een der kostelijke buitenhuizen uit den tijd, dat de rijke Hollanders zich de luxe van een genietend landleven gingen gunnen; het kasteel is van zeer oude afkomst, al kan men het zijn weinig-sprekende architectuur niet aanzien. Het dorp Zeist, nu reeds al te veel een plaats voor pensionhouders en passagierende stedelingen, die een zeer gewilde mode volgen als zij in een optrekje of benauwd apartement hun zomerdagen gaan slijten, dateert reeds uit de vroege middeleeuwen evenals zijn slot. Den ijverigen speurder naar teekenende bijzonderheden over het ontstaan van plaatsnamen blijft niet verborgen, dat daaromtrent de volgende legende ontstond, die tevens verband houdt met het naburige Bunnik. Het verhaal ontstond in den tijd, dat men reuzen nog anders dan bij name meende te kennen, en het gewaagt van een reus, die in één stap den afstand Zeist—Bunnijc mat, zeggende; „Hier seis tu, daar bun ik”. De beteekenis van deze woorden hoeft geen toelichting, maar de beide dorpsnamen Zeist en Bunnik worden daardoor wel op een heel genoeglijke wijze verklaard. Heeren van Zeist, die op het slot resideerden en van achter hun sterke muren en torens ook het wereldlijk gezag voerden over het dorp, worden in de Middeleeuwen meermalen genoemd, doch van hun verrichtingen is weinig belangrijks tot op onzen tijd doorgedrongen. J I J o o# . In de vijftiende eeuw was het slot m bezit van de Zeeuwsche adellijke familie Renesse, uit welk geslacht ook de Haemstede’s stammen. Tot aan den verkoop heeft dit geslacht bijna zonder onderbreking er den scepter gevoerd, doch het is zeer de vraag of het slot toen nog voor bewoning geschikt was. Wij lezen al van plundering in de 15e eeuw, maar de Tachtigjarige Oorlog en in ieder geval de invasie der Franschen in 1672 kan voor het gebouw niet anders dan schadelijke gevolgen hebben gehad. Hoe het zij, graaf Willem van Nassau Odijk, die in 1677 in het bezit kwam van Zeist en zijne aloude heerlijkheid, deed een nieuw gebouw optrekken, dat sedert zoo goed als niet meer gewijzigd is en innerlijk van de schoonheden uit vroeger eeuwen nog vele in vollen luister bewaart. In 1747 werd Zeist opnieuw verkocht. De kooper was Cornelis Schellinger, een Amsterdamsch koopman, en DE KASTEELEN ZEIST EN „OUD-DAEN” tijdens zijn bestuur vloeit de geschiedenis samen met die van de Hernhuttersgemeente in Zeist. Voor den leider dezer Moravische Broeders,‘graaf van Zinzendorf, voelde de slotheer een groote vriendschap en het gevolg daarvan was, dat hij hem zijn geheele huis ter beschikking stelde, tot de gebouwen, die thans de Moravische broeders herbergen, gereed waren. Toen het slot, langen tijd eigendom van een dochter van den graaf van Zinzendorf, voor het huisvesten der Hernhutters niet meer noodig was, werd het verkocht en kwam achtereenvolgens in handen van verschillende families, wier namen te noemen hier geen zin heeft. In 1869 werd het gebouw gekocht door mevrouw Henriëtte Maria Jacoba Labouchère, geboren Voombergh. Haar nakomelingen bewonen thans nog het slot, dat tot op dezen dag, ook door zijn verrukkelijke wandelingen, een der grootste aantrekkelijkheden van Zeist is. Mag dan de buitenarchitectuur van het slot geen bijzonder karakter hebben, het interieur van kamers en zalen is van een opmerkelijke schoonheid. Rechts van de vestibule, die even diep is als het gebouw, ligt een vorstelijk trappenhuis, terwijl links de groote zaal gelegen is, vooral merkwaardig om zijn wandschilderingen, doch ook om zijn inrichting en betimmering. Op een voetstuk, door twee consoles gesteund, bevindt zich hier een borstbeeld van prins Willem 111 van Oranje, die stadhouder van Holland, koning van Engeland was. De graaf van Nassau-Odijk mocht zich in de bescherming van den stadhouder-koning verheugen, wat ook bleek bij den aankoop van Zeist, toen op voorspraak van den prins den nieuwen eigenaar heerlijke rechten werden toegekend. De eetzaal in den linkervleugel van het slot heeft een gansch ander aspect dan de groote zaal, waar de invloed van de Fransche meubel- en sierkunst al duidelijk merkbaar is. De betimmering is hier deftig oud-Hollandsch en de hoekschoorsteen met zijn sierlijk-gesneden fries sluit daar mooi bij aan. Lambrizeering, kasten en schoorsteen dragen een schat van oud aardewerk, terwijl het antieke haardgerei in de koperen lichtkroon den gedistingeerden toon van dit vertrek versterken. Er is trouwens in het slot veel oud-Hollandsche meubelen interieurkunst; doch daarvan getuigen de foto’s met voldoenden nadruk. Eigenlijk zou ik niet mogen eindigen zonder te spreken van het slotpark, van de Hofsche laantjes en het stille water van de slotgracht. Maar ieder die Zeist kent, het Zeist van de harsige dennebosschen en de warm-getinte hei, weet natuurlijk ook deze meer laag-landsche schoonheden en hij zal, zoo hij een natuur-impressionist is, ervan gewagen met woorden, wier warm goud zeker den vollen klank der bewondering zal hebben. „OUD-DAEN”. Ofschoon dit gebouw aan den rechteroever van de Vecht wel zooveel pittoreske bekoring heeft, dat het den wandelaar die zich vermeit in de weligheid der Vechtboorden dadelijk opvalt, is het van geen groote belangrijkheid. Daarvoor is het te weinig gaaf bewaard, te weinig ook een architectonisch geheel. Uit de trapgeveltjes, die bezijden den gebogen top van den hangtoren hun scherpe kantellijnen uitzetten, den ouderdom van het gebouw raden, zou eenigszins gevaarlijk zijn. o O J J # De zeventiend’eeuwsche invloed is hier niet te miskennen, maar het is niet onmogelijk dat het gebouw, gezien ook de meterdikke muren, van veel ouderen datum is. Een kasteel van eenige beteekenis is het nooit geweest, hoewel het wel erkend werd als een riddermatig goed. Daarvan heeft het tegenwoordig al zeer weinig, ook door zijn bestemming als huurwoning, waartoe het al geruimen tijd vernederd is. De heer G. Duuring, die het in 1827 kocht, is er mee aangevangen het oude huis deze bestemminote geven en zijne opvolgster in het bezit, mej. M. E. Willink, is daarmede voortgegaan. In de geschiedenis van ~Oud-Daen” is alleen merkwaardig dat het in 1672 gespaard werd door de Franschen, die zonder schroom hun vernielzucht botvierden aan de mooiste kasteelen en buitens in de Vechtstreek. Dat kwam omdat mogelijk aanstaand eigenaar van de bezitting was Filibert burggraaf de Clercque, een Vlaming. De familie De Clercque heeft tot 1806 de ridderhofstee haar bezitting mogen noemen. Voor dien tijd regeerden er verschillende geslachten, waaronder dat van Oud-Daen wel het eerste mag worden genoemd. Door huwelijk ging het kasteel over aan de heeren Taats, die ook den naam van het goed aannamen. Van andere bezitters noemen wij nog Frederik van Drakenborch, Dirk van Zuylen, Frans van Sneek en de familie Van der Burgh, van wie de burggraven De Clercque het goed erfden. Schilderachtigheid is wel de grootste bekoring van „Oud-Daen”, en door de houten ophaalbruggen hoewel niet naar middeleeuwschen trant wordt deze indruk nog versterkt. Het interieur is ook niet in ’t oog vallend merkwaardig, hoewel nog veel er aan oudere tijden herinnert, en wij doen het beste voort te gaan het te waardeeren als een fijnen toon in het landschap, dat de Vechtstreek zijn bizondere schoonheid geeft, die zoo na verwant is aan zilver-geveerde luchten en aan ruischend boomenloof. R HET KASTEEL NIJENRODE PROVINCIE UTRECHT DE Vecht heeft eenmaal een tijd gekend van stralende weelde en trotsche glorie, maar, als iedere modevrouw, die met steeds verfijnder aantrekkelijkheden er noode in slaagt de luisterrijke favorite te zijn van een gansche schare van hoofsche aanbidders, moest zij eindelijk de fiere en schier ondoofbare vlag strijken. Nu zijn er andere modieuse woonoorden, maar zij missen de gratie en statige schoonheid van de Vechtstreek, die nimmer geprofaneerd werd zooals thans bijvoorbeeld het Gooi, en die tot op dezen dag haar bijzonder wezen, als van een zacht, delicaat parfum doorademd, heeft bewaard. De Vecht is zeer eenzelvig geworden, het verkeer van jachten en spelevarende booten is er verstild, maar de schoonheid is gebleven, over de toppen der boomen als een vluchtige vlinder, in het water als een eenzame vogel van liefelijkheid. In den laatsten tijd schijnt de omlommerde waterbaan een uitverkoren weg voor motorbooten, die als snelle, witte vogels naar Nieuwersluis schieten om daar, rnet roezemoezende auto’s, de vroegere levendigheid in anderen vorm te herstellen. Van Nieuwersluis de Vecht zuidwaarts volgend, steeds bekoord door nieuwe inkijkjes, door het schaduwspel van statige boomgroepen, vindt men bij Breukelen het kasteel N'jenrode. Of eigenlijk men vindt het niet, men wordt er ™et onweerstaanbare kracht heengetrokken, zoodra door ce boomen de fijne top van een torenspitsje lijnt en de cvendige steenkleuren zich naar voren dringen. De wandelaar loopt in het gras aan den buitenkant der boomenrij om het kasteel, dat in een weligte van hoog ügt weggekoesterd, toch vooral goed waar te nemen, 'want dat rijke gebouw in kostelijk Oud-Hollandschen stijl °pgetrokken, boeit hem onweerstaanbaar en hem bekruipt oen verlangen om meer te weten van het slot, dat met 21Ja machtig voorplein is omsloten door een stille gracht. toegang tot het kasteel bevindt zich een eind verder a.an den weg, waar de gemetselde pijlers van een gesmeed yzeren hek als schildwachten de oprijlaan bewaken. -mks, vóór de vijf-bogen-brug, die op zijn machtigen rug en weg naar het voorplein draagt, staan tuinmanswoning en s,.a eni beide eenvoudig maar van een geestige sierlijkheid, le vooral bereikt werd door de imitatie van den Oud° andschen stijl, die in zijn ordonnantiën zoo zuiver bak-S §roefsteen wist te doen afwisselen. f'j s trapgevels ontbreken aan deze utiliteitsgebouwen niet. Het kasteel, op het eerste gezicht dagteekenend uit den tijd van de zestiende-eeuwsche Hollandsche Renaissance, ligt met een stompen hoek om het voorplein gebouwd. Aan de achterzijde vereenigen zich rechter- en linkervleugel in een kloek torenbrok, vroeger waarschijnlijk eindigend m een spits, maar nu gedekt door een plat, dat met een eenvoudige, gemetselde balustrade is omheind. De rechtervleugel is aan weerszijden van den hoofdingang verlevendigd door twee uitspringende torens van ongelijke grootte maar gelijke ordonnantie. Beide zijn zij achthoekig en eindigen m een met leien gedekte spits. Naast den ingang in den rechtervleugel heft zich op een zeshoekigen toren nog een gebogen spitsje. Ofschoon de geheele bouwwijze een zuivere afspiegeling is van de vroege Hollandsche Renaissance, komt men al spoedig tot het besef, dat ongetwijfeld Nijenrode een middel- S eeuwsch kasteel moet zijn, dat reeds vele veranderingen had ondergaan vóór het in dezen staat geraakte. 13e achterzijde toont °deze afkomst het duidelijkst en voor wij ons in de bekoorlijkheden van het gebouw gaan verdiepen, hebben wij ons een weinig vertrouwd te maken met zijn historie, die vooral in de Middeleeuwen een nauw verband houdt met de oorlogen tusschen Holland en het Sticht. Had Holland eerst in Muiden en het Muiderslot behalve vooruitgeschoven posten tegen het Sticht, een betrouwbare afsluiting van de Vecht, later vervulde Nijenrode, na de opdracht van het goed aan den Hollandschen graaf, die belangrijke taak. Het beheerschte met zijn kloeke sterkte, die gebonden lag tusschen onvervaarde muren en stevige torens, zoowel den weg te water als te land. Als eerste heer van Nijenrode wordt in de 13e eeuw Gijsbrecht genoemd. Hoewel hij zich noemde naar zijn bezitting was hij van afkomst een edelman uit het geslacht van Ruwiel. Op de wapens van Nijenrode, die thans het kasteel op verschillende plaatsen sieren, vormen het eerste en vierde veld, beide roode faas op goud, het wapen van Ruwiel. Nadat in het begin der veertiende eeuw Nijenrode van zich had doen spreken in den krijg tusschen Holland en Vlaanderen, droeg heer Gijsbrecht zijn kasteel op aan den graaf van Holland, die het hem als een leen terug gaf. Zonder gevaar was dit voor de toekomstige heeren van Nijenrode zeker niet, want Holland was bijna voortdurend in oorlog met het Sticht, en wanneer een der krijgshaftige bisschoppen een aanval tegen Holland beraamde, zou Nijenrode steeds den eersten aanval hebben te weerstaan. Anderzijds was voor de Stichtenaars Nijenrode een gevaar in den rug, zooals bijvoorbeeld bleek toen bisschop Jan van Arkel Muiden en Weesp plat brandde. De bekendste heer van Nijenrode was Gijsbrecht 11, een kleinzoon van den eersten Gijsbrecht. Hij stierf in 1396, na een bewogen leven, waarin het oorlogsbedrijf in al zijn variaties een ruime plaats innam. Ernstige nadeelen van het oorlogsgeweld ondervond Nijenrode voor het eerst in het laatst der vijftiende eeuw. Johan van Nijenrode, de laatste slotheer uit het oude geslacht, dat het gecombineerde wapen der Ruwiels en Persijns voerde, werd gemoeid in den strijd tusschen zijn leenheer en David van Bourgondië, Utrechtsch bisschop. Ditmaal werd door de Stichtsche benden na een nijpende belegering het slot op toomelooze wijze verwoest. Het was of de vlammen, die de torens tot rosse toortsen, de muren tot laaiende wallen van vuur en den voorhof tot een hoogen brandstapel maakten, niets zouden sparen. Doch zoon oud kasteel met meterdikke muren was tegen heel wat geweld bestand en zoo kon vrij spoedig heer Johan weer in het ontluisterde gebouw zijn intrek nemen. Zijn dochter Josina, die hem in zijn bezittingen en in vele zijner waardigheden opvolgde, werd, naar men meent teo-en haren wil, door een avontuurlijk ridder, Willem Torck, die haar ontvoerde, gedwongen met hem in het huwelijk te treden. Deze heer Torck bleek in staat het door hem zoo stoutmoedig gegrepen gezag te handhaven. Evenals zijn voorgangers koos hij voor zijn leenheer partij in den voortdurenden oorlog tusschen Stichtenaars en Hollanders en het kasteel, dat reeds zoo bangen tijd had doorgemaakt, werd nu overgeleverd aan nog feller plagen. In 1507 werd het door de Ütrechtschen geplunderd, en in 1511 werd het door een gecombineerd leger Stichtenaren en Gelderschen ingenomen. Wat bij een vorigen aanval zich nog had weten staande te houden in het geweld der plundering werd nu genadeloos tegen den grond geworpen. Afdoende was echter ook deze verwoesting niet; in ieder geval bleven de fundamenten gespaard. I»"» rl /-i« I /V I I.— —I . „„1 __ 1 _ _ _ .. . In den 1 achtigjangen Oorlog, waarin zooveel schoone ridderkasteelen werden neergebrand en gesloopt door Spanjaarden zoowel als door Staatsche huurlingen, had het stamslot der Nijenrode’s niets te lijden. Daardoor kon het een ongekenden luister verkrijgen, toch slechts ten koste van zijn vroeger, Middeleeuwsch karakter. Bernard II van den Bongard, een der opvolgers van Willem Torck, heeft het kasteel geheel doen restaureeren en tot een opmerkelijk kostelijken staat gebracht. Natuurlijk dat de oud-Hollandsche Renaissance, die in zijn tijd nog heerschte, de vroegere bouwstijlen genadeloos verdrong. Verdeeling en afmeting der gebouwen werden grootendeels behouden, maar de buiten-ordonnantie kwam er geheel anders uit te zien. De kwistige smuk van den Oud-Hollandschen stijl, die in venster- en deuromlijstingen zooveel schoons bereikte, en zijn levendigheid voor een groot deel dankte aan de afwisseling van baksteen en natuursteen, gaf het geheel een fleuriger aanzien, meer passend bij een woning, niet uitsluitend op den krijg berekend. Het was voor de hand liggend dat bij een restauratie in onzen tijd de toestand van het gebouw in de 17e eeuw tot uitgangspunt werd genomen. Het zou ondoenlijk geweest zijn en trouwens zonder raison om op de oude fundamenten een middeleeuwsch kasteel op te trekken, voor welks uiterlijk geen enkele voldoende aanwijzing bestond. Van het kasteel, zooals het zich na de restauratie in 1634 vertoonde, verschilt het tegenwoordige gebouw alleen doordat de ommuring is weggelaten; terwijl de middentoren belangrijk geknot is . . . O J ö De Tachtigjarige Oorlog had zich afspelende buiten het hart van de republiek Nijenrode geen leed berokkend, maar toen in 1672 de Franschen doordrongen tot in het hart van het Sticht, ging het er donker uitzien. Fransche krijgslieden bezetten het kasteel en versterkten het tot een machtig fort. Toen zij het, voor de nadering der Hollandsche troepen, die hun verbindingen bedreigden, ontruimen moesten, hebben zij zich vóór hun vertrek meesters getoond in het verwoesten. Geboomte werd meedoogenloos neergehaald, de kelders werden opgeblazen en den vlammen werd overgelaten de rest van den vernielingsarbeid te verrichten. De toenmalige eigenaar was Gerard Adriaan baron van Rheede. De baronnen van Rheede werden opgevolgd door de Amsterdamsche regentenfamilie Ortt. Onder het bestuur van deze patriciërsfamilie werd Nijenrode een luisterrijk buiten aan de Vecht, van de verwoesting door de Franschen geheel hersteld. o In 1853 was het met het geslacht der Ortt’s van Nijenrode gedaan en begon een lijdensgeschiedenis voor het oude kasteel, dat in de achttiende eeuw een periode van praal en prachtlievendheid had medegemaakt als nooit te voren. Behalve dat het slot jaren lang leeg stond en alree te verwaarloozen aanving in deze tijden van verlatenheid, was het een kostschool en daarna een in gedeelten verhuurd zomerverblijf. De tegenwoordige bewoner, de heer M. Onnes, heeft het aangedurfd door een zeer kostbare restauratie het kasteel zijn vroegere fleur terug te geven niet alleen, maar ook innerlijk zooveel mogelijk in overeenstemming te brengen S met den toestand, zooals die was in de zeventiende eeuw. Wij behoeven niet te verklaren, dat deze restauratie bijzonder geslaagd is; ook zonder ons getuigenis zal iedereen, die zijn weg langs de Vecht neemt en het kasteel zijn levendig en fijn silhouet ziet toonen tegen Holland’s lucht, vol bewondering zijn over de wijze, waarop hier, met smaak en piëteit, werd recht gedaan aan een oude, roemrijke bouwkunst. Het interieur sluit zich bij het verzorgde uiterlijk geheel aan. De keur van antieke meubelen, uit den tijd der Oud-Hollandsche Renaissance, der Gothiek en zelfs der achttiende eeuw, sluit zoo wonderfraai aan bij de rijke, stemmingsvolle omgeving, dat men zich maar noode kan voorstellen, dat al deze schatten moeizaam werden bijeengebracht. Er zijn echter ook veel authentieke voorwerpen en meubelen onder, doch die dagteekenen voornamelijk van den tijd der Ortt’s. ' '' Het is moeilijk te bepalen, wat hier de schoonste vertrekken zijn, waar de kleuren het meest bestorven zijn, de sierkunst van de meest delicate gratie en de stemming het schemerfijnst. Het meest in den toon zijn de Oud-Hollandsch gemeubileerde en betimmerde zalen en daaronder nemen groote zaal, hal, en rookkamer een eerste plaats in. Behalve prachtige schouwen, die zich met hun statig mooi huiven boven antieke haardstellen, zijn hier de zolderingen en betimmeringen van opvallende schoonheid. In de groote zaal zijn de balken van de gevakte zoldering gesmukt met wapens en figuren, terwijl het paneelwerk van de wandbeschieting van uitnemende schoonheid is. In de hal is de zoldering eenvoudiger, naar het middeleeuwsche meer naderend. In dit immense vertrek, aan welks uitgang kleine kanonnen staan, bevindt zich een kast, die een wonder is van nijverheidskunst. Vooral van teedere fijnheid is de fries, waarop zich een jagersstoet beweegt. Ook in de rookkamer staat een fraaie kast. Wij zouden een onrecht aan ons zelve begaan zoo wij vergaten te spreken van het oud porselein, dat wanden, zoowel als kasten smukt, nu eens met grillige bloeseming van vorm, dan met klassieke statigheid van omtrekken, maar altijd teeder van fond en met kleuren overtogen, soms droomerig-zoet als de adem van een slapende vrouw, ook wel violet als van half-weggewischte druivensap. In de gothische zaal leeft de schemer der Middeleeuwen. Er is hier een wondere stemmigheid en de statige rugzetels en de kegelvormige schoorsteen zijn hier volkomen mee in harmonie. Dat de precieuse en prachtlievende achttiende eeuw op Nijenrode heeft geheerscht toonen ons boudoir en salon . . . Groot is het aantal schilderijen, die de wanden der verschillende vertrekken sieren, en er zijn daaronder van Jan Steen, van Dijck, Ruysdael en anderen. Wel een bewijs, dat er niets gespaard is, om Nijenrode in een staat te brengen, die den luister der zeventiende eeuw kan evenaren. Ook aan den tuin is alle zorg besteed. Hoe kon het ook anders, waar met zulk een liefde gestreefd is naar handhaving van een ouden stijl. De tuinkunst van Nijenrode is van een strenge allure, die, bijvoorbeeld in de broderie, groote verwantschap toont met de tuinarchitectuur der zeventiende en achttiende eeuw. Het wiskunstig beginsel, dat de tuin-ornamentatie van toen beheerschte, is hier niet zoo streng doorgevoerd, maar wel goed is begrepen, dat een tuin of park in den vrijen landschapsstijl kwalijk zou passen bij het kasteel. Zooals het daar dan ook ligt is het een harmonische eenheid en wij danken den heer Onnes een bijna gaaf Renaissancekasteel en een der luisterrijkste buitenplaatsen aan de Vecht. KASTEEL RENSWOUDE – DE BORGH MENKEMA PROVINCIE UTRECHT PROVINCIE GRONINGEN DE HAVEZATHE LAARWOUD PROVINCIE DRENTE RENSWOUDE. HEI is eigenaardig om door vergelijking met oude prenten te ervaren, hoe weinig er van het kasteel __ Renswoude sedert zijn stichting is veranderd. Zelfs iet ijzeren hek van thans is hetzelfde als waardoor in de acittiende eeuw de schommelende statiekarossen door raai-getuigde spannen getrokken werden. Nu snort er waarschijnlijk een auto naar binnen om met een sierlijken zwaai juist langs het bordes te scheren, waarop in de 1 . de gepoederde dames en heeren met de noodige mzichtigheid hun keurig-verzorgde voetjes pleegden neer e zetten. Alleen de achttiend’eeuwsche tuin met zijn e eltige, zeer gesoigneerde schoonheid, is verdwenen in een Ljd dat men meende in het geïmiteerde landschap alleen een waardige omgeving te vinden voor kasteden en land- . Ofschoon in het midden der zeventiende eeuw gebouwd, L?. buitenordonnantie van het kasteel weinig of niet op ri’?.1 fijd geïnspireerd, ook al neemt men aan, dat een , eruofstee als Renswoude natuurlijk zijn bizondere eischen de l aan toen gebruikelijke architectuur. Alleen aan i , achterzijde, waar een drie ramen breed avant-corps 'fo°nd is door een driehoekig gevelveld, denkt men willekenrig aan het toen heerschend classicisme. iOe het zij, Renswoude is, ondanks een ietwat achttiend’ j'euvvsch uitzicht, een gebouw geworden, dat zeker onze eiangstelling heeft en dat, ofschoon niet machtig van schoon_*ejd, toch weet te boeien. Het hoofdgebouw, onder een dube dak ondergebracht, beteekent op zich zelf architectonisch zeer weinig, doch de eigenaardige hoektorens met zeer zware, orsche rompen en de spitsen, van een peervormige knop voorzien, geven het gebouw een eigenaardige gestalte, waartoe de middentoren, uitziend hoog boven het dak, het zlJ.ne bijdraagt. Met het oog op versterking of bewaking fb11 deze torens niet gebouwd, zij waren al aanstonds voor ewoning bestemd, en in zooverre is hun aanwezigheid, bouwwijze van het hoofdgebouw niet noodzakelijk, beschouwen als een architectonische versiering, welke ens den kasteelindruk moest helpen versterken. of 11 *S n*et Ju*st na te Saan °f er ai de Middeleeuwen, a,ter, reeds een kasteel Renswoude bestond, doch wel is waarschijnlijk, dat reeds in de zestiende eeuw een riddergoed. van dien naam bekend was, omdat in 1536 het Huis Renswoude tot een ridderhofstad werd verklaard. Toen was de bezitting in handen der Van Kuilenburg’s, doch m 1623 werd het aangekocht door Johan van Reede. Hij stichtte in 1654 het nieuwe kasteel in den staat zooals wij :let. nu nog kennen. Tot 1754 bleef Renswoude in het bezit der baronnen van Reede. De weduwe van den kleinzoon des stichters liet de bezitting na aan een nicht, die gehuwd was met Leonard baron Taets van Amerongen. De portretten ter weerszijden van den schoorsteen in de regentenzaal zijn die van Frederik Adriaan baron Van Reede, kleinzoon van den bouwheer, en van zijn vrouw, later zijn weduwe Maria Duyst van Voorhout. T De familie baron Taets van Amerongen is tot op dezen dag- in het bezit van Renswoude archieven. o#>0#> ö Ër is in het kasteel nog veel oude schoonheid bewaard gebleven, doch het is voornamelijk de achttiende eeuw die hier heerscht. Als opvallende merkwaardigheid noemen wij een schoorsteen, die geheel van kostelijk zwart marmer schijnt. De gecanelleerde pilasters, die in een zwierig composiet kapiteel eindigen, zoowel als het hoofdgestel zijn van hout, waarop een vaardig schilder zwart marmer imiteerde. De schoorsteen in de regentenkamer met zijn pompeuzen overdaad van lijstwerk en krullen, heeft, evenmin als de rest van de zaal, toelichting noodig. Zij is zeer duidelijk achttiendereeuwsch. Het middenstuk van den schoorsteen bevat, behalve een latijnsche inscriptie, het portret van Maria Duyst van Voorhout. Behalve voor het statige interieur en de ruime trap mogen wij nog aandacht vragen voor de hal, die, ruim en licht, gesmukt is met voorwerpen van kunst en smaak, waaronder een eikenhouten kist met beslag bizonder opvalt. . . Wanneer men den hechten grondslag van het kasteel wil o o kennen en een inzicht krijgen in zijn constructie, kan een wandeling door de keldergangen zeer „aufklarend” werken, tenminste als men geen middeleeuwsche visioenen meent te zien. De bezoeker van het dorp Renswoude zal zeker ook het eigenaardige koepelkerkje zijn aandacht schenken. Het werd gebouwd op last van Johan van Reede in den tijd dat hij gezant was te Londen. Men zegt, dat oorspronkelijk het plan bestond om St. Pauls te imiteeren, maar in ’t middend latend of daarvan iets is terechtgekomen, heeft het kerkje door zijn ongewonen vorm en uitvoering recht op onze belangstelling. Er is in den bouw overeenkomst met de Marekerk te Leiden, waarvan de architect Arent van ’s Gravesande was. Zij dateeren beiden uit denzelfden tijd, maar de Marekerk wordt als de eerste koepelkerk van ons land beschouwd. De beuk is echter daar evenals de koepel, die door beeren gesteund is, achthoekig. De koepel van de Renswouder kerk rust op acht Jonische zuilen, die twee aan twee de vier ribben dragen, waarop de achthoekige koepel met doorluchtige lantaarn rijst. In de kerk vindt men allerlei herinneringen aan de voorname families, die het kasteel bewoond hebben, terwijl de wapens schijnen te wijzen op deelname aan het bouwfonds door verschillende vorstelijke en adellijke personen. MENKEMA. Voor de meeste Nederlanders is de provincie Groningen een gesloten boek, zoowel het deel wat in begroeiing en schilderachtigheid aansluit bij Noordelijk Drente als het nog deels woeste en verlaten Westerwolde. Maar ook de Ommelanden, het Westerkwartier, het „Hoogeland” hebben hun eigenaardige landelijke schoonheid, welke geheel verschilt van het aspect van de andere lage streken van ons land. Het is geen wonder, dat van een zoo weinig gekend land de oude kasteden, zoo die er nog niet neergeworpen of omgehaald zijn, over ’t algemeen al heel weinig belangstelling genieten behalve.... van buitenlanders. Van de meer dan honderd borgen, die de provincie Groningen telde, is niet veel meer over en de enkele overblijfselen uit het verleden dienen wel met zorg gehoed, wil men ook deze laatste bolwerken van bouwkunst en historie niet derven. Menkema heeft reeds eenmaal op de nominatie gestaan om den sloopers in handen te vallen, toen de voorlaatste bezitter, jonkheer Gerhard Alberda van Menkema en Dijksterhuis, in 1902 overleed. Dijksterhuis, een der bezittingen van den jonker, kon niet behouden blijven, maar Menkema deelde gelukkig niet in dat erbarmelijk lot en heft zijn eenvoudige trapgevels nog boven de stille gracht, waarin de grauwe steen der muren weerspiegeld ligt. o #> i. ö # o Wanneer wij het gebouw aanzien, dat niet door machtige architectuur, maar wel door zijn karakteristiek uitmunt, kunnen wij het ons indenken, hoe het verlies van een dergelijk monument zou worden betreurd. Ofschoon de spiegelruiten een vreemd contrast vormen met de kleurige luikjes en kleine ruitjes der bovenverdieping, is Menkema samengesteld uit drie, lange rechthoekige gebouwen naast elkaar, waarvan een trapgevels draagt— kennelijk afkomstig uit het begin der zeventiende of einde der zestiende eeuw. Doch te duidelijk doen de grondvesten en vooral de grachtmuren vermoeden, dat het kasteel oorspronkelijk van ouderen datum was. Het blijkt echter al vroeg het teugelloos geweld van den krijg te hebben ondergaan, want het was in 1400 vrijwel een ruïne. De onderlinge twisten der edelen in dien tijd zullen daaraan wel niet vreemd zijn geweest. Er hebben vrij veel verschillende adellijke familie’s op Menkerna geresideerd. Allereerst natuurlijk de Menkema’s, doch in het eind der vijftiende eeuw was de borg al in ’t bezit van Egbert Clant van Scharnier. Zooals dikwijls gebeurde, noemde de nieuwe bezitter zich naar de verworven bezitting en hier ten overvloede naar het dorp, dat aan het kasteel ondergeschikt was: Uithuizen. De Clant’s van Menkerna tot Uithuizen bleven tot 1682 in ’t bezit van de burcht, die in dien tusschentijd, in 1614, in den staat was gebracht, waarin wij haar in hoofdzaak nóg kennen. In 1682 werd door aankoop eigenaar Jhr. Mello Alberda van ’t Zand, die het slot op allerlei wijze verfraaide. De gebeeldhouwde eiken schouwen zijn waarschijnlijk tijdens zijn bestuur vervaardigd. Twee dier schouwen zijn hierachter afgebeeld en zij spreken met hun rijk lofwerk voor zich zelf en zij leggen tevens wel den sterken nadruk op het verlangen, dat zulk een historisch monument gespaard mag blijven. LAARWOUD. Vele Nederlanders kennen het versje, dat luidt: Berend Botje ging uit varen, Met zijn schuitje naar Zuidlaren; Berend Botie’s schuitje viel om, J J 7 Nooit kwam Berend Botje weerom. In het dialect onzer Noordelijkste provincie klinkt dit heel primitief en is waarschijnlijk door Groningsche moeders, die hun kind zoet susten, naar Holland overgebracht. Weinigen kennen echter dit Zuidlaarder Meer, waar de schipbreuk van Berend Botje zou hebben plaats gevonden. Dan zouden zij misschien ook wel eens twijfelen aan de waarheid van dat pretentielooze rijmpje, vooral als zij hun echt Hollandsch vermaak van pootjesbaden eens overgeplant hadden naar dit water, waar men kilometers ver in kan loopen zonder natte knieën te krijgen. Het dorpje Zuidlaren, dat het meer zijn naam gaf, is voor vele Groningers, die het gerenommeerde Paterswolde wat afgezaagd vinden, een aantrekkelijk oord voor zomeren Zondagsverblijf, maar het is sterk te betwijfelen, of zij dan wel veel aandacht zullen schenken aan de Havezathe Laarwoud, al ligt die aan de kruising van twee voorname wegen. Maar voor hen bestaan op zulke dagen alleen de boomen en de bloemen, de wije, wije hemel en de hei, die zich naar den kant van den spoorweg Assen-Groningen als een lap donker batik uitrolt. Toch is het landgoed wel onze aandacht waard en staat het door zijn bewoners zelfs in verband met een belangrijk, hoewel niet luisterrijk tijdperk onzer historie, n.l. de vlucht van Stadhouder Willem V naar Engeland. Wat van Laarwoud op ’t oogenblik de grootste bekoring uitmaakt, is zijn welverzorgde deftigheid, want architectonische schoonheid zal men hier te vergeefs zoeken. Het hoofdgebouw, twee verdiepingen hoog, wordt zoo mogelijk door de beide zijvleugels in soberheid nog overtroffen, en alles te zamen wijst er op, dat de alles-effenende en tot gefatsoeneerde proporties terugbrengende achttiende eeuw hier is aan ’t werk geweest. De havezathe moet uit zeer oude tijden dagteekenen, maar iets positiefs is omtrent de stichting niet bekend, evenmin als omtrent de geslachten die het bewoond hebben. Alleen vinden wij genoemd de familie Von Selbach, die hier lange jaren den scepter heeft gezwaaid. In de achttiende eeuw ten tijde der herbouwing, die op de havezathe zijn tegenwoordigen stempel drukte, was eigenaar Alexander Carel, graaf van Heiden. Behalve dat de bewoners van Laarwoud belangrijke betrekkingen bekleedden in de republiek, zijn er ook afstammelingen tot eer en aanzien geraakt in het buitenland. Lodewijk Sigismund Gustaaf graaf van Heiden was Hollandsch zee officier en behoorde tot hen, die in 1795 prins Willem V vergezelden naar Engeland. Hij kwam echter terug, werd gevangen gezet en bood, toen hij zijn vrijheid herkregen had, Rusland zijn diensten aan, dat, verbonden met Engeland, zou trachten hier de Fransche soldaten weg te jagen. Hij is in Rusland admiraal geworden en ook zijn zoons hebben daar belangrijke militaire functies bekleed. Zijn portret is hierachter gereproduceerd, benevens dat van zijn vader en moeder, beiden in de rijke, zwierige dracht der achttiende eeuw. De tegenwoordige bewoner van Laarwoud is Jhr. Mr. L. A. S. J. de Milly van Heiden Reinestein, lid van Gedeputeerde Staten van Drente. T HET KASTEEL EN DE HEERLIJKHEID ROSENDAAL PROVINCIE GELDERLAND VOOR- EN ZIJGEVEL A t A 2 DE OUDE TOREN WAARIN HERTOG REINOUD DOOR ZIJN BROEDER EDUARD ZOU GEZANGEN GEZET ZIJN A 3 ACHTERZIJDE A 4 HET WAPEN DER VAN ARNHEMS DE LEG END ARISCHE GE VANGEN IS VAN HERTOG REINOUD VAN GELRE IN DEN ROSENDAALSCHEN TOREN ACH TERZIJDE RIET PARK AAN LEG TER PLAATSE DER?VOORMALIGE SLOTGRACHTEN Cn HET OUDE PRONKKABINET VAN KONINGIN MARIA BUFFET (STIJL BODEWIJK XIV) A 6 DE HALL TUINAANLEG VOOR HET KASTEEL A 7 DE ORANJERIE DE SCHELPENGRO7' MET WATERVAL IN 'T PARK A 8 DE BEDRIEGERTJES A 9 DE SCHELPENGALERIJ A io DETAIL VAN DE SCHELPENGALERIJ A 11 TUINDETAIL A 12 NEP TUNUSGR A 13 DE GROOTE VIJVER DE BERKENLAAN NAAR HER KERKHOF A 14 EEUWELINGEN IN HET PARK A r5 DE ZWITSERSCHE VALLEI A 16 EEN OUD TUINBEELD JONAS EN DE WALVISCH VOORSTELLEND HET KASTEEL WIJENBURGH PROVINCIE GELDERLAND VOORZIJDE ü I 58 HET KASTEEL IN 1728 VROEGER GENAAMD ’ T HUIS 'T EGTELD7 ACHTERZIJDE B 3 ZIJAANZICHT B 4 HALL KELDERGEWEL VEN B 5 BOVENGEDEELTE DER SCHOUW IN DE TUINKAMER RE LIEF BOVEN DE KELDERDEUR RELIEK BOVEN EEN DEUR IN DE HALL HUIZE WISCH PROVINCIE GELDERLAND BINNENPLEIN VOORZIJDE B 6 B 7 ACHTERZIJDE B 8 HOOFDINGANG 4CHTERZIJDE VAN DE STALLEN 65 HOEK VAN DEN GROOT EN SALON WOONKAMER DE WILDENBORG PROVINCIE GELDERLAND VOORZIJDE WATERPARTIJ IN HET PARK B io B ii BOERDERIJ BIJ DEN WILDENBORG IN HET PARK DE HALL DE RUÏNE BATENBURG PROVINCIE GELDERLAND ZIJAANZICHT B 12 B 13 HET KASTEEL BATENBURG VÓÓR DE VERWOESTING IN 1794 DE VOORMALIGE INGANG DE SLANGENBURG PROVINCIE GELDERLAND VOORGEVEL ZIJAANZICHT B 14 B HALL ACHTERGEVEL B 16 TUINVAAS SCHOORSTEEN ITALIAANSCHE VAAS IN DE HALL HET KASTEEL DE DOORWERTH PROVINCIE GELDERLAND TOEGANG TOT HET KASTEEL c I C 2 SLOTBRUG c 3 NOORD WESTZIJDE C 4 ZUID WESTZIJDE C 5 DE TOEGANG TOT DEN VOORBURCHT ZUIDOOSTZIJDE NOORDOOSTZIJDE C 6 ZUIDOOST ZIJDE HET KASTEEL VAN DEN LANDWEG AF GEZIEN n NOORDOOS TZIJ DE OUDE BOOM IN DEN TUIN VAN HET KASTEEL 80 DE SLOTKAPEL OPMERKELIJK IS HET OPSCHRIFT ONDER DE ORGELGALERIJ : ,QU’IMPORTE QUAND ON DORT DANS LA NUIT DU TOMBEAU. D’AVOUR PORTÉ LE SCEPTRE AU TRAINÉ LE RATEAU” HET NIEUWE ARTILLERIE-MUSEUM OP DEN DOOK WER TH KAMER INGERICHT DOOR DEN HEER E. P. A. M. SCHEIDIUS. DE VLAGGEN BOVEN EN DE VOORWERPEN OP DE KIST HEBBEN BETREKKING OP HET VOORMALIGE ST. A NTHONIEGILDE TE WAGENINGEN HET ARTILLERIE MUSEUM IN HET KASTEEL DE DOORWERTH ZAAL PRINS WILLEM 111. VERZAMELING WAPENS EN MODELLEN, MERKWAARDIG UIT HISTORISCH OOGPUNT OF ALS SMEEDWERK. HIER O.M. STORMHOED BELEG VAN LEIDEN (BOVEN LINKS MET GEWELDIGEN DEUK) HARNASSEN (IN HET MIDDEN) EN RAPPIER UIT DIT BELEG. DOLK VAN PIET HEIN, HOEFIJZERS BELEG 'S HERTOGENBOSCH 1629, SABEL VAN DEN SERGEANT DER SAPPEURS DEK OUDE KEIZERLIJKE GARDE TE WATERLOO GEVONDEN C 9 C xo DE ITALIAANSCHE WEG BIJ DE DOORWERTH HUIZE DE DUNO PROVINCIE GELDERLAND ZIJGEVEL HET ROSARIUM MET GEZICHT OP DE BETUWE C ii o K) DOORKIJK OP HET HUIS KAAS IK DEN TUIN RUSTIEKE TRAP C 13 GEZICHT VAN DE DUNO, OP DE BETUWE HET JAGERSHUIS AAN DEN ITALIAANSCHEN WEG C 14 TUINDETAIL VIJVER OP DE DUNO C 15 GEZICHT VAN DE DUNO OP DEN RIJN HUIZE BINGERDEN PROVINCIE GELDERLAND VOORZIJDE ACHTERZIJDE C ió HET KASTEEL TER HORST PROVINCIE GELDERLAND VOORZIJDE Ö i D 2 ACHTERZIJDE D 3 ORANJERIE TERRAS RIJVERS ZIJAANZICHT D 4 SCHOUW D 5 KELDERGE WEL VEN EETZAAL GEBEELDHOUWDE LIJST DER SCHOUW D 6 TUINMANSWONING MET KAPEL HET HUIS TE VORDEN PROVINCIE GELDERLAND VOORZIJDE D 7 I) 8 ZUIDZIJDE DE OORSPRONKELIJKE VOORGEVEL D 9 f ACHTERZIJDE DETAIL VAN DEN ZUIDELIJKEN GEVEL Dio SCHOUW IN DEN SALON ZUID WES TZIJ DE DE OUDE WATERMOLEN D ii HOEK VAN DE GROOTE ZAAL D 12 SCHOUW IN DE GROOTE ZAAL D 13 DE OUDE STANDAARDMOLEN LIJ VORDEN DE BRAMEL PROVINCIE GELDERLAND ACHTERZIJDE POORT ZUIDZIJDE VOORZIJDE D 14 D 15 OUDE FILTER KELDERGEWEL VEN OUD TUINBEELD DE KIEF TENKAMP PROVINCIE GELDERLAND VOORZIJDE D 16 HET KASTEEL BILJOEN PROVINCIE GELDERLAND VOORZIJDE ï E 2 HOOFDINGANG ZIJ- EN ACHTERGEVEL GEZICHT UIT HET KASTEEL OP HET VOORPLEIN EN DE OPRIJLAAN VOORPLEIN EN VOORGEVEL E 4 JACHTSTOET OP HET VOORPLEIN ZIJ- EN VOORGEVEL 109 DE HAL DE GROOTE ZAAL E 6 HOEKJE VAN DE GROOTE ZAAL EEN DER NISSEN IN DE GROOTE ZAAL E 7 DE GOBELINZAAL DE INDISCHE KAMER E g HOEKJE VAN DE STUDEERKAMER EEN DER ZALEN E 9 TWEE DER BEELDEN (WAPEN DRAGENDE DIEREN) OP DE GROOTE BRUG E io DETAIL VAN HET VOORPLEIN E n DE VIJVER BIJ HET KASTEEL HET BROEDEILAND DER GANZEN DE GELDERSCHE TOREN PROVINCIE GELDERLAND ZIJGEVEL E 13 E 13 INGANG HET HUIS VAN HET PARK UIT GEZIEN DE RUÏNE DOORNENBURG PROVINCIE GELDERLAND VOORPLEIN E 14 E 15 VAN TERZIJDE GEZIEN DE RUÏNE VAN HET POORTGEBOUW E 16 DE KAPEL ACHTERZIJDE HET KASTEEL TE RUURLO PROVINCIE GELDERLAND F , ZUID WESTZIJDE F 2 VOORGEVEL ZUIDOOSTZIJDE F 3 ACHTERZIJDE SCHOORSTEEN IN DE EETZAAL F 4 DE GROOTE ZAAL F 5 HET PLAFOND IN DE GROOTE ZAAL F 6 LAAN BIJ HET KASTEEL OUDE WATERMOLEN HET KASTEEL HACKFORT PROVINCIE GELDERLAND DE OPRIJLAAN F 7 F 8 INGANG DE WACHTTOREN AAN DE ZUIDZIJDE TRAP IN DE HAL P 9 WESTZIJDE F 10 INTERIEUR EENER BOERENWONING BIJ HACKFORT HET HUIS „DE WIERSE” PROVINCIE GELDERLAND VOORGEVEL ZUID WESTZIJDE F u F 12 HET HUIS „DE WIERSE" VAN DE BOERDERIJ AF GEZIEN Fl3 GEZICHT OP HET HUIS VAN UIT DEN TUIN NOORD WESTZIJDE F 14 WAND VAN DE EETZAAL DE GOUDLEER-KAMER P 15 SPIEGEL MET KAST IN DEN SALON F 16 DE WATERVAL DE BOERDERIJ HET KASTEEL „DE SPIJKER” PROVINCIE GELDERLAND VOORGEVEL ZUID WESTZIJDE D i G 2 OUDE TRAP IN DEN TOREN (14? EEUW) ZUID OOSTZIJDE G 3 RUÏNE VAN HET OORSPRONKELIJKE KASTEEL DE HAL SCHOUW IN DE EETZAAL G 4 TWEE RAMEN IN EEN KOZIJN, lEDER VAN VEERTIG RUITEN, VOORSTELLENDE HET LINKERRAAM: MIDDENIN EEN WAPEN IN VIER KWARTIEREN MET GROOT HELMTEEKEN, HELMKLEED EN HELM, TE ZAMEN BESLAANDE TWINTIG RUITEN. DAARONDER OP VIJF RUITEN, EEN CARTOUCHE MET SERAFIJNEN, TERWEERSZIJDEN HOUDENDE HET OPSCHRIFT: NICOLAES GOLTSEN ONTFANGER DER NITMEGENS QUAERTTYER IN THIELREWEERT ENDE SCHEPEN DER HOOGE GERICHT SB ANCKE VAN ZUYLICHEM A°. 1649. HET RECHTERRAAM, PENDANT VAN HET VOORGAANDE: HET WAPEN IN TWEE HELFTEN, WAARVAN DE EENE HELFT IN VIER KWARTIEREN. HIERONDER DEZELFDE CARTOUCHE ALS BIJ VOORGAAND RAAM MET OPSCHRIFTJEFFROU MARAGRITA MOM WEDEWE VAN WIJLEN JON MARCUS SYN LEVEN COMMANDEUR EN CAPYTEIN OPT FORT LOEVESTEYN A° 1649. OUDE GEBRANDSCHILDERDE RAMEN IN DE HAL 0 5 TWEE RAMEN IN EEN KOZIJN. EVENALS DE BEIDE VORIGE, lEDER VAN VEERTIG RUITEN MET WAPENS GEHEEL GELIJK EN OP DEZELFDE WIJZE BEWERKT. ONDER HET WAPEN VAN HET LINKER RAAM, DE CARTOUCHE MET OPSCHRIFT: WOLTHER DOUW BEIDEN SYNE HUYSVROUW A°. 1649. ONDER HET WAPEN VAN HET RECHTER RAAM, DE CARTOUCHE MET OPSCHRIFT: QUIRYN DE COCK LANTD SCHRIUER INBOEMELREWEERT EN SECRETARIS DER HOOGHE GERECHTDRIEU A°. 1649. OUDE GEBRANDSCHILDERDE RAMEN IN DE HAL G 6 TWEE RAMEN IN EEN KOZIJN, lEDER VAN VIJF EN VEERTIG RUITEN, VOORSTELLENDE HET LINKERRAAM: ZEVEN WAPENS EN TWEE RUITJES MET VOORSTELLINGEN VAN EEN VLINDER EN VAN EEN PUTTER. ONDER DE WAPENS: FRANS CRY .• BRUYN ARIENSZ CUYPER A°. 1599 ARIAEN BUYS ROTGERSZ BROUWER TOT GORCHEM 1617. ’ HET RECHTERRAAM: ZES WAPENS EN TWEE RUITJES MET VOORSTELLINGEN VAN EEN OOIEVAAR EN EEN IJSVOGEL. ONDER DE WAPENS: JANS VAN WILLIGEN Ao 16.0 HUIBERT JANSZ VAN WILLIGEN, DYCKHEEM TOT BRAKEL EN GRIET JAN HUYBERTSZ 16 .. ROMMIT ADRIAENSZ BLANCKEN 1659. TOMAS VAN STERCKENBUERCH, ADVEKAET VOOR DEN EDELEN HOVE VAN UTRECHT A°. 1649 —AN HERMANSZ. DYCKHEEMRAFT TOT BRAKEL 1659. 'llmlemraei OUDE GEBRANDSCHILDERDE RAMEN IN DE HAL G 7 TWEE RAMEN IN EEN KOZIJN, lEDER VAN VIJF EN VEERTIG RUITEN. VIER EPISODEN UIT HET LEVEN VAN JOB VORMEN DE HOOFDVERSIERINGEN; TWEE IN ELK RAAM OMGEVEN DOOR ORNAMENTEN EN ONDERSCHRIFTEN: OP ELK RAAM NOG DRIE RUITJES MET AFZONDERLIJKE VOORSTELLINGEN VAN TULPEN EN VOGELS. OPSCHRIFTEN: JOB VAN SYNS GOEDS VERLIES EN VAN SYNS EINDERS DOOT J-'i VAN SDUYVEES GEQUEL NOCH VAN SPFYFS SCHIMPIGH WOORDEN IS NIET VAN GODT GENEERT MAER SPRACK MET WOORDEN BLOOT GODT GAF GOD NAM DITS ’T QUAERST DAT MEN OYT HOORDE 1616 GHELIJCK DE KEMELDIER AL OM DRAEGHT ONVERSCHILLYK SWAER LASTEN EN GEWICHT MET DEN RUG OPGHE.. . . SOO OOCK ISA AC ME TEN OFFER GINCK GEWILLIGE NIET VRESENDE DEN DOOT MAER GODT HEM SPA 1616 OUDE GEBRANDSCHILDERDE RAMEN IN DE HAL HET KASTEEL NIEUW HERLAER PROVINCIE NOORD-BRABANT ZUID WESTZIJDE G 8 HET KASTEEL BOUVIGNE PROVINCIE NOORD-BRABANT HOOFDINGANG O 9 G io NO O R DOOS r'ZIJDE G 11 HET KASTEEL VAN DEN TUIN UIT GEZIEN ZUIDOOSTZIJDE G 12 DE TUIN ACHTER HET NASTEEL, MET DE WONINGEN VOOR HET DIENSTPERSONEEL G 13 DE BIBLIOTHEEK G 14 DE SALON OUDE KAST MET KIJKJE IN DEN SALON G j5 v HET ROSARIUM G 16 HET ROSARIUM HET KASTEEL BUSSEN PROVINCIE NOORD-BRABANT ZUIDZIJDE MET DE BEIDE DONJONS H i H 2 ZUIDZIJDE ZUIDOOSTZIJDE H 3 NOORDKANT MET BEIDE DONJONS ZUI DO OS TZIJDE KASTEEL LOON-OP-ZAND PROVINCIE NOORD-BRABANT VOORZIJDE H 4 H 5 NOORDOOS rZIJ DE VOORPLEIN VAN HET KASTEEL UIT GEZIEN H 6 ZUID WESTZIJDE DE KEUKEN HET KASTEEL VAN STAPELEN PROVINCIE NOORD-BRABANT INGANG «7 H 8 HET KASTEEL VAN STAPELEN IN DE iy>': EEUW ZUIDOOSTZIJDE H 9 DE COUR ACHTERZIJDE 162 POORT AAN DE BINNENZIJDE ALTAAR IN DE KAPEL VAN HET KASTEEL HET KASTEEL TE GEMEKT PROVINCIE NOORD-BRABANT SLOTPOOR T MET OPHAALBRUG BOVEN DE POORT EEN ZESTIENDE EEUWSCH MARIABEELD, DIENST DOENDE ALS WAPENTENANT DER TEUTONISCHE ORDE H ii 164 INGANG MET AANGRENZEND ENTRÉE PAVILJOEN H DE WAPENSCHILDEN VAN GEMEPT, VAN DE COMMANDERIJ EN VAN DE TEUI'ONISCHE RIDDERORDE IN DEN TOPGEVEL (FRONTON) OP DE BINNENPLAA TS DE GESLOTEN VLEUGELDEUREN AAN DEN VOORINGANG DE SLOTPOORT AAN DEN VOORINGANG VAN TER ZIJDE GEZIEN H 14 DE BINNENHOF IN ACHTTIEND’EEUWSCHEN RENAISSANCE STIJL HOEKTOREN AAN DE VOORZIJDE VAN HET KASTEEL H '5 DE RECHTERVLEUGEL IN LAAT-GOTHISCHEN STIJL RECHTERVLEUGEL MET POORT ACHTERZIJDE IN LAAT-GOTHISCHEN, BRABANTSCHEN STIJL 168 ACH TTIENDE-EEUWSCHE INGANGSPOOR T MET GEBROKEN VOLUTEN-FRONTON, WAARIN EEN LEEUW ALS TENANT VAN HET KRVISBLAZOEN DER ORDE DIENST DOET POORTJE MET TUDORBOOG AAN DEN RECHTERVLEUGEL VAN HET KASTEEL HET KASTEEL ZWIJNSBERGEN PROVINCIE NOORD-BRABAND ACHTERZIJDE i I 2 ZUIDZIJDE VOORGEVEL OOSTZIJDE NOORD WESTZIJDE HET KASTEEL HAAREN PROVINCIE NOORD-BRABANT VOORGEVEL NOORDZIJDE 1 3 1 4 ACHTERGEVEL ZUIDZIJDE DETAIL VOORGEVEL (NOORDZIJDE) 1 5 DE GROOTE ZAAL SLAAPKAMER I 6 TROON SCHOORSTEEN IN DE GROOTE ZAAL HET KASTEEL ZUIDEWIJN PROVINCIE NOORD-BRABANT DE HOOFDDEUR AAN DE WESTZIJDE VOORZIJDE VAN DE BRUG AF GEZIEN (WESTZIJDE') l 7 i 8 DE ACHTERZIJDE VAN DEN HOF UIT GEZIEN GEZICHT IN DE OUDE VOORHAL / ' / A'ZIJDE (OOSTZIJDE) HET KASTEEL GEYSTEREN PROVINCIE LIMBURG DE VOORBURCHT MET BINNENHOF 9 1 to DE INGANGSPOORT VAN DEN VOORBURCHT ZUIDZIJDE I u ACHTERZIJDE I 12 EEN HOEKJE VAN DE BINNENPLAATS DE VOORBURCHT VAN HET KASTEEL AF GEZIEN 1 13 HET ST. WILLEBRORD-KERKJE BIJ GEYSTEREN VIJVER VAN DEN HORSMOLEN BIJ GEYSTEREN 114 BEEKJE BIJ GEYSTEKEN HORSMOLEN BIJ GE YS TEREN HET KASTEEL HOLT TE ERP PROVINCIE LIMBURG INGANG , 1 15 1 16 ACHTERZIJDE FRONT HET KASTEEL DE HOLTMEULEN PROVINCIE LIMBURG Z UID OOS TZIJDE I J HOOFDINGANG ZUID WESTZIJDE J 3 DE VENLOSCHE POORT DE KALDENKIRCHER POORT J 4 OUDE KAST OUDE KAS 7 J 5 LEDIKANT UIT HET JAAR 1646 VLAAMSCH LEDIKANT J 6 HOOFDEINDE VAN EEN LEDIKANT BUFFET h VOETEINDE VAN EEN DER LEDIKANTEN DE RUÏNE EN DE KERK TE HORST PROVINCIE LIMBURG KASTEELKERKER TE HORST DE RUÏNE VAN HET KASTEEL HORST DE RUÏNE VAN HET KASTEEL HORST J 8 ■ 9 GRAFSTEEN IN DE KERK ROMAANSCHE DOOPVONT IN DE KERK J io KASTDEUR IN DE KERK, DEEL VAN EENE TRIPTIEK KASTDEUR IN DE KERK, DEEL VAN EENE TRIPTIEK DE RUÏNE TE MONTFORT EN TE SWALMEN PROVINCIE LIMBURG DE RUÏNE VAN MO NT FORT RUÏNE SWALMEN J ii HET HUIS DE ROTEERT PROVINCIE LIMBURG INGANG I 12 HET HUIS DE ROFFERT BINNENHOF J 13 HET GEBROKEN SLOT BIJ GRUBBENVORST PROVINCIE LIMBURG RUÏNE VAN HET GEBROKEN SLOT BIJ GRUBBENVORS'I J 14 \ J *5 i DE R Ui'NE VAN HET O UDE SLOT BIJ GR ÜBBENVORST HET HUIS DE BERKT, VOORZIJDE J ï6 ZIJAANZICHT MET SLOTGRACHT HET HUIS NIEUWENBROECK PROVINCIE LIMBURG hoofdingang 'V I K 2 ZIJGEVEL HOOFDINGANG EN BRUG K 3 ii ACHTERZIJDE HEIDE IN DE OMGEVING VAN HET HUIS NIEUWENBROECK ONDER BEESEL HET VOORMALIG KASTEEL TE MEERLO PROVINCIE LIMBURG BOERDERIJ EN VOORBURCHT VAN HET VOORMALIG NASTEEL VOORBURCHT VAN DE DORPSZIJDE GEZIEN K 4 *5 WEG NAAR DEN WA TERMOLEN BIJ HET VOORMALIG KASTEEL MEERLO HET HUIS OEYEN PROVINCIE LIMBURG ZUIDZIJDE K 6 K 7 VOORGEBOUW VOORGEBOUW LINKS EN INGANG HOOFDGEBOUW HET KASTEEL SCHALOEN PROVINCIE LIMBURG ZUIDZIJDE SLOTBRUG EN POORTGEBOUW K 8 C 9 ZUID WESTZIJDE ZUIDZIJDE K io BRUG EN POORTGEBOUW. (WESTZIJDE) K ii HET OUDE GEDEELTE ACHTERGEVEL NOORDZIJDE K 12 DE BIBLIOTHEEK DE GROOTE ZAAL Ki 3 CHINEESCHE VAAS SCHOUW IN DE GROOTE ZAAL K 14 SLOTBRUG EN POORTGEBOUW GEZICHT OP DEN KLUIZEN AARSBERG lv '5 DE WATERMOLEN, VOORZIJDE DE WATERMOLEN.\ ACHTERZIJDE DE BOKKENHOF PROVINCIE LIMBURG K ió GEDEELTE VAN DEN TOREN EN INGANG TOT DE BINNENPLAATS DER BOERDERIJ TOREN MET INGANG TOT DE BINNENPLA A TS ZUIDZIJDE HET KASTEEL EYSDEN PROVINCIE LIMBURG FRONT DE POORT L i BINNENHOF MET STALLEN EN VOORPLEIN L 3 ACHTERZIJDE ZIJGEVEL L 4 ZIJGEVEL MET HOOFDTOREN Ls HET SLOTPLEIN GEZICHT OP DE STALLEN L 6 ACHTER DE STALLEN I 9 DE HAL DE EETZAAL DE BILJARTZAAL L 8 TRAPPENHUIS, BOVENGEDEELTE GANG OP DE EERSTE VERDIEPING I,9 FONTEIN MET WATERBASSIN OP DEN VOORHOF GEZICHT UIT DEN TUIN OP DE MAAS EN HET BELGISCHE DORPJE LANAYE L 10 HET TUINHEK L ii DE VOORHOF TUINAANLEG VAN DEN VOORHOF HET KASTEEL HILLENRADE PROVINCIE LIMBURG HET KASTEEL MET BIJGEBOUWEN, NOORD WESTZIJDE VOORGEVEL, NOORDZIJDE L 12 L 13 BRUG EN BINNENHOF NOORD WESTZIJDE L 14 HET TRAPPENHUIS DE GROOTE ZAAL L !5 INGANG VAN HET THEEHUIS SCHOORSTEEN IN HET THEEHUIS L ió HET KASTEEL MET BIJGEBOUWEN VAN DE ZUIDZIJDE GEZIEN ZUI DOOS TZIJDE ZUID WES TZIJDE HET KASTEEL GENHOES PROVINCIE LIMBURG VOORPOORT EN GRACHT M i M 2 VOORGEVEL M 3 NOORDOOSTZIJDE M 4 ACHTERGEVEL, ZUIDWESTZIJDE M 5 ACHTERWAARTS UITSPRINGENDE VLEUGEL MET DEN TOREN, ZUID WESTZIJDE M 6 HET TRAPPENHUIS BINNENPLEIN HUIZE SCHEYBEECK PROVINCIE NOORD-HOLLAND WESTZIJDE VOORGEVEL, ZUIDZIJDE M 7 M 8 WAAR DE SCHEY-BEECK IN DEN VIJVER VALT, „DE VISKENS IN DEN MOND” BRUGGETJE OVER DEN VIJVER OVEHLEVER KI. DlK'v' IJLS VERTOEFDE GEZICHT IN HET PARK 9 HET HUIS VAN HET PARK UIT GEZIEN HET ROSARIUM HET KASTEEL RADBOUD PROVINCIE NOORD-HOLLAND INGANG NOORDOOS TZIJDE M 10 T GEMEEN LANDSHUIS VAN RIJNLAND „SWANENBURGH” TE HALFWEG PROVINCIE NOORD-HOLLAND M n , ,5 WANENB UR GIF ’ NAAR EENE GRAVURE VAN JAN MATHIJS, Ao 1654 .S WANENB URGH' ’ NAAR EENE GRAVURE VAN JAN MATHIJS, NAAR HET ONTWERP VAN P. POST, Ao 1634 M 12 ,VZWANENBURG”, NA HET AFBREKEN VAN HET TORENTJE NAAR EENE GRAVURE, ± M 13 HET OUDE GEMEEN LANDSHUYS ZWANENBURG, THANS LINKERVLEUGEL VAN DE SUIKERFABRIEK „HOLLAND", TE HALFWEG, NOORDZIJDE DE RUÏNE VAN HET KASTEEL VAN HEEMSTEDE PROVINCIE NOORD-HOLLAND DE OUDE SLOTBRUG M 14 DE RUÏNE VAN HET KASTEEL VAN HEEMSTEDE PILAAR VAN DE SLOTBRUG OUD POORTJE PILAAR VAN DE SLO TBR UG M i 5 M 16 WAPEN IN EEN MUUR POORTJE MET WAPEN HET MUIDERSLOT PROVINCIE NOORD-HOLLAND DE INGANG t N 2 DE VERTOONING VAN „GEERAERDT VAN VELS EN" OP ’T SLOTPLEIN. HOEK VAN HET SLOTPLEIN MACHTELD SMEEKT HAAR ECHTGENOOT VERGEEENSGEZIND TE ZIJN DE VERTOONING VAN HET TREURSPEL „GEERAERDT VAN VELS EN' OP'TSLO TPLEIN. DE ZUID ER TOREN. LINKS ACHTER DE WESTERTOREN, WAARIN FLORIS V HEEFT GEVANGEN GEZETEN GIJSBREGT VAN AEMSTEL RIJDT OVER DE SLOTBRUG DE POORT BINNEN N 3 HET SLOT DER VERTOONING VAN HET TREURSPEL „GEERAERDT VAN VELSEN" HET SLOTPLEIN N 4 DE SLOT TE AP DE VERTOONING VAN FRAGMENTEN UIT HOOFT’S TREURSPEL „GEERAERDT VAN VELSEN” TER GELEGENHEID VAN DE OPENING VAN HET INWENDIG GERESTAUREERDE MUIDERSLOT N 5 HET SLOTPLEIN VERTOONING VAN HET TWEEDE BEDRIJF VAN HOOFT’S TREURSPEL „GEERAERDT VAN VELSEN” DRIE HONDERD JAAR GELEDEN DOOR DEN MUIDER-DROST GESCHREVEN. DE EDELEN OVERSTELPEN DEN GEVANGEN GENOMEN GRAAF FLORIS V MET VERWIJTEN N 6 MARIA TESSELSCHADE VISSCHER 'ALS\LUITSPEELSTER (VOORGESTELD DOORIMEVROUW FRÈDY FABER—GRONEMAN) HET TREURSPEL ~ GEERAERD T VAN FELSEN” MACHTELT VAN VELSEN MET HAREN HEER GEMAAL HET MUIDERSLOT DE RIDDERZAAL N 7 N 8 DE WAPENZAAL DE KAMER VAN BISSCHOP JAN VAN ARKEL IN HOOFT’S TIJD EETKAMER 9 KAMERTJE IN DEN WE STER T OREN WAARIN FLORIS V GEVANGEN HEEFT GEZETEN DE ZIEKENKAMER N 10 DE KEUKEN N n GEZICHT VAN DEN AMSTERDAMSCHEN STRAATWEG BIJ MUI DEN OP HET SLOT DE GIJZELKAMER IN GE RICHT ALS WOONKAMER VAN HOOFT HUIZE BOSCHBEEK PROVINCIE NOORD-HOLLAND DE KOEPEL ACHTERGEVEL, ZUIDZIJDE N 12 261 PLAFOND IN DEN SALON SA LOF N 14 HET BEELD VAN DE ZEENYMF IN DE SCHELPEN NIS GEZICHT VAN DE BELVEDÈRE AF OP HET DORP HEEMSTEDE N ,5 JAPANSCHE DAMHERTEN IN HET PARK DE BANK VAN WALVISCHRIBBEN IN HET PARK DE DENNENLAAN HUIZE BOSCHBEEK JAPANSCHE DAMHERTEN IN HET PARK N 16 HET KASTEEL „DE KEUKENHOF” PROVINCIE ZUID-HOLLAND DE VOORGEVEL, NOORDZIJDE O x 266 OOSTZIJDE ACHTERGEVEL, ZUIDZIJDE o 3 i WESTZIJDE HET TUINHUIS O 4 HET TRAPPENHUIS HOEK VAN DEN GROOTEN SALON j » o 5 DE GEWEERKAMER EEN DER SALONS O 6 SCHOORSTEENMANTEL IN DE ANTIEKE TORENKAMER O 7 TUIN BIJ HET KASTEEL VIJ VER IN HET PARK O 8 LAAN IN HET PARK VARENS IN HET BOSCH 3 EEN DER OUDSTE REUZEN IN HET PARK 274 GRAVIN VAN LIJNDEN VAN PALLANDI DE MOEDER VAN DE TEGENWOORDIGE BEWOONSTER VAN „DE KEUKENHOF" DIE GROOTENDEELS HET KASTEEL IN ZIJN TEGENWOORDIGEN TOESTAND BRACHT, MET HAAR ZOON HET KASTEEL OUD POELGEEST PROVINCIE ZUID-HOLLAND HET KASTEEL VAN DEN TREKVAART AF GEZIEN O n O 12 VOORGEVEL ZUIDOOSTZIJDE ACHTERGEVEL, OOSTZIJDE O 13 HET OUDE WAPEN VAN POELGEEST DE WAPENS VAN VERSCHILLENDE BEWONERS WAND IN DE EETZAAL OF DRAKENKAMER O 14 SCHOORSTEEN IN DE EETZAAL SCHOORSTEEN IN DEN SALON TUINBEELD-AR TEMIS O 15 WAND IN DE BILJARTKAMER HET HEK O 16 OUD PUTJE UIT DE ZESTIENDE EEUW IN HET PARK KIJKJE IN HET PARK MET TUINMANS WONING DE TULPEN BOOM DOOR BOERHAVE GEPLANT HET HUIS TE HOORN PROVINCIE ZUID-HOLLAND HET HUIS VAN DEN WEG AF GEZIEN ? I P 2 VOORZIJDE p 3 BRUG BIJ HET HUIS FRONT MET DEN TOREN INGANG HET SLOT TER HOOGE PROVINCIE ZEELAND FRONT MET VOORHOF, ZUIDZIJDE P 4 P 5 ACHTERZIJDE VAN UIT HET PARK GEZIEN., NOORDZIJDE ACHTERZIJDE, NOORDZIJDE P 6 HET KOEPELTJE MET MINERVA-BEELD ORANJERIE HET HUIS DER BOEDE PROVINCIE ZEELAND VOORGEVEL p 7 P 8 SCHOORSTEEN IN EEN DER ZALEN INGANG HET KASTEEL WESTHOVEN PROVINCIE ZEELAND FRONT MET BIJGEBOUWEN, NOORDZIJDE VOORGEVEL, NOORDZIJDE ' ; 9 P 10 DE ORANJERIE VOORGEVEL MET SLOTBRUG, NO ORD WES TZIJDE II WESTZIJDE P 12 STRANDGEZICHT BIJ HET NASTEEL ZUID WESTZIJDE HUIZE TOORENVLIEDT PROVINCIE ZEELAND INRIJHEK EN VOORGEVEL, NOORDZIJDE 11 13 HUIZE TOORENVLIEDT ACHTERZIJDE, ZUIDZIJDE P 14 P j5 WESTZIJDE IN HET PARK P 16 DE HAL HOEKJE VAN DEN SALON HET SLOT MOERMOND PROVINCIE ZEELAND ZUID WESTZIJDE Q i Q IN RIJ HEK EN BRUG, NOORDWESTZIJDE Qs A HET SLOT VAN HET PARK UIT GEZIEN O 4 HET OUDE GEDEELTE, NOORDWESTZIJDE Q s INGANG, OOSTZIJDE Q 6 HOOFDINGANG SCHOUW IN DEN SALON FRONT Q 7 DE HAL DE SALON Q 8 DE EETZAAL DE DREEF VAN HET SLOT UIT GEZIEN HET KASTEEL TE HAAMSTEDE PROVINCIE ZEELAND VOORGEVEL, ZUIDOOSTZIJDE Q 9 Q io INRIJHEK SLOTBRUG EN GRACHT, NOORD WESTZIJDE Q 11 A NOORDZIJDE O 12 ACHTERZIJDE Q 13 BENEDENGANG HET OUDE GEDEELTE. ZUIDOOSTZIJDE DE POORT O 14 SLOTBRUG DUINRAND BIJ HAAMSTEDE OP SCHOUWEN HET KASTEEL DUINBEKE PROVINCIE ZEELAND WESTZIJDE Q 15 .4, Q 16 ACHTERGEVEL, ZUID WES TZIJ DE VOORGEVEL, NOORDOOSTZIJDE HET SLOT VAN ZEIST PROVINCIE UTRECHT VOORZIJDE * I R 2 ACHTERGEVEL VOORGEVEL R 3 LINKER VLEUGEL RECHTER VLEUGEL MET STALLEN R 4 HAL IN DEN LINKERVLEUGEL SCHOUW IN DE HAL HOEKJE IN DE HAL *5 WANDDETAIL JN DE GROOTE ZAAL WAND DÉTAIL IN DE GROOTE ZAAL R 6 OUDHOLLANDSCHE KAMER IN DEN LINKERVLEUGEL WAND DÉ TAIL IN DE EETZAAL R 7 OUD-HOLLANDSCHE ZITKAMER OUD-HOLLANDSCHE SCHOUW SCHOUW IN DE EETZAAL R 8 EEN DER LANEN BIJ HET SLOT ■' 9 BOOMGROEP IN HET PARK DE GROOTE OPRIJLAAN VAN HET PLEIN AF GEZIEN Rio TUINHUIS IN DEN LINKER VIJVER IN HET PARK R ii GEDEELTE VAN DEN TUIN\ NAAR EEN OUDE PRENT HET HUYS VAN ZEIST IN DE DAGEN VAN DEN HEER VAN ODIJK R 12 ANNO 1754. (.NAAR EEN OUDE GRAVURE) ACHTERTUIN’ Ao 1750 (NAAR EEN OUDE GRAVURE) DE HERNHUTTERS TE ZEIST PROVINCIE UTRECHT HET BROEDERHUIS HET ZUSTERHUIS MET KERKJE, Ao 1770 R 13 R 14 JOHAN AM AS GOMMEN/US (1592—1671) BISSCHOP DER BROEDERGEMEENTE AFBEELDING DER PREDIKINGE BIJ DE BROEDERGEMEENTE TE SEYST, Ao 1770 (NAAR EEN OUDE GRAVURE) „OUD-DAEN” PROVINCIE UTRECHT VOOR- EN ZIJGEVEL, ZUID WESTZIJDE INGANG MET BRUG R i 5 R i 6 DE ANGSTEL, IN DE OMGEVING VAN OUD-DAEN HET KASTEEL NIJENRODE PROVINCIE UTRECHT HET KASTEEL GEZIEN VAN DEN WEG, ZUIDZIJDE s t S 2 VOORPLEIN S 3 DE HOOFDINGANG S 4 VOORGEVEL MET RECHTER VLEUGEL, ZUIDZIJDE S 5 DEUR IN DEN LINKERVLEUGEL, VOORPLEIN S 6 LINKER ZIJ- EN ACHTERGEVEL, NOORDOOSTZIJDE S 7 RECHTERZIJDE, ZUID WESTZIJDE S 8 VOORGANG GANG NAAR DE HAL SCHOUW IN DE HAL SCHOUW IN DE ROOKKAMER S g DE HAL S 10 DE GROOTE ZAAL S 11 DE SALON S 12 GOTHISCHE ZAAL BOUDOIR S 13 1 GOBELIN IN DE BOVENGANG KAST IN DE ROOKKAMER KAST IN DE HAL S 14 NIJENRODE VOOR 1634 NIJENRODE TOT 1634 NIJENRODE OMSTREEKS 1650 (NAAR EEN ETS VAN THEOD. MATHAM) 343 WILHELM VINCENT BARON VAN WITTENHORST WLLHELMINA BARONESSE VAN BRONCKHORST VRIJVROUWE VAN WITTENHORST JOHAN ORTT 1642—1701 HEER VAN NIJENRODE EN B REU KELEN {NAAR EEN SCHILDERIJ VAN NIC. MAES) ANNA PERGENS 1650—1733 {NAAR EEN SCHILDERIJ VAN NIC. MAES) VROEGERE BEWONERS VAN NIJENRODE S 16 JNRIJHEK TUINMANSWONING EN STALLEN j T t i OP HET VOORPLEIN T 2 DE BRODERIE DE GOUDVISSCHENVIJVER HET KASTEEL RENSWOUDE PROVINCIE UTRECHT VOORGEVEL, OOSTZIJDE T 3 T 4 VOORHOF EN BRUG ACHTERZIJDE T 5 DE LINKERVLEUGEL ZUID WESTZIJDE T 6 NAAR OUDE PRENTEN KELDERGANG IN HET KASTEEL SCHOORSTEEN T 7 DE HAL SCHOORSTEEN IN DE RE GEN TENZ AA. T S T 9 DE KERK TE RENS WOU DE INTERIEUR DER KERK TE RENSWOUDE DE BORGH MENKEMA PROVINCIE GRONINGEN VOORGEVEL, ZUIDWESTZIJDE T io DE BORGH MENKEMA GEDEELTE VAN DEN NOORDELIJKEN ZIJGEVEL MET DEN GEDENKSTEEN ACHTERGEVEL, ZUIDOOSTZIJDE T n DE BORGH MENKEMA SCHOORSTEEN IN HET LINKER WOONVERTREK SCHOORSTEEN IN DE RIDDERZAAL T 12 DE HAVEZATHE LAARWOUD PROVINCIE DRENTE VOORZIJDE T 13 DE HAVEZATHE LAARWOUD ACHTERZIJDE DE HAL SCHOORSTEEN T .4 DE HAVEZATHE LAARWOUD T 15 LODEWIJK SIGISMUND GUSTAAF GRAAF VAN HEIDEN, GEB. 1773 OP DEN HUIZE „LAARWOUD”, ADMIRAAL IN RUSSISCHEN DIENST SIGISMUND PIETER ALEXANDER GRAAF VAN HEIDEN, HEER VAN REINESTEIN EN LAARWOUD, LAA TSTE LANDDROST VAN COEVORDEN EN DE LANDSCHAP DRENTHE. CAMERHEER VAN Z. D. HOOGHEID DEN HEER PRINCE VAN ORANJE EN NASSA U,ERFSTADHOUDER DER VEREENIGDENEDERLANDEN MARIE FRÈDÈRIQUE BARONESSE VAN REEDE, ECHTGENOOTE VAN SIGISMUND PIETER ALEXANDER GRAAF VAN HEIDEN. HEER VAN RE IN ESTE IN EN LAARWOUD DE HAVEZATHE LAARWOUD T 16 LAAN OP HET LANDGOED LAARWOUD INHOUDSOPGAVE PAGINEERING VAN DEN TEKST TITELS VOLGORDE DER PLATEN AANTAL PLATEN Blz. i. HET KASTEEL EN DE HEERLIJKHEID ROSENDAAL. A Blz. i—l6 22 „ 3. HET KASTEEL WIJENBURGH B „ I—s 9 „ 3. HUIZE WISCH . . . B „ 6-9 7 „ 4. DE WILDENBORG. B „ 10—n 5 „4. DE RUÏNE BATENBURG B „ 12—13 3 „ 4. DE SLANGENBURG B „ 14—16 7 „ 5. HET KASTEEL DE DOORWERTH C „ I—lo 14 „ 6. HUIZE DE DUNO C „ n—ls 10 „ 6. HUIZE BINGERDEN C „ 16 2 „ 7- HET KASTEEL TER HORST '..... D „ I—6 10 „ 7- HET HUIS TE VORDEN D „ 7—13 10 ~ 8. DE BRAMEL D ~ 14—15 6 „ 8. DE KIEFTENKAMP D „ 16 1 „ 9. HET KASTEEL BILJOEN E „ I—n 20 „ 9. DE GELDERSCHE TOREN E „ 12—13 3 „ 10. DE RUÏNE DOORNENBURG E „ 14—16 5 ii. HET KASTEEL TE RUURLO F „ i—6 9 „ 11. HET KASTEEL HACKFORT. F „ 7—lo 6 „ 12. HET HUIS DE WIERSE F „ n—l6 10 „ 13. HET KASTEEL DE SPIJKER G „ I—7 14 „ 14. HET KASTEEL NIEUW-HERLAER G „ 8 1 » 14. HET KASTEEL BOUVIGNE . . . .* G „ 9—16 10 „ 15- HET KASTEEL DUSSEN H „ I—3 5 „ 15. HET KASTEEL LOON OP ZAND H „ 4—6 5 „ 15- HET KASTEEL VAN STAPELEN H „ 7—lo 7 PAGINEERING VAN DEN TEKST TITELS VOLGORDE DER PLATEN AANTAL PLATEN Blz. i 6. HET KASTEEL TE GEMERT H Blz. n—l6 u „ 17. HET KASTEEL ZWIJNSBERGEN I „ I—2 4 „ 17. HET KASTEEL HA AREN. . . I „ 3~6 7 „ 18. HET KASTEEL ZUIDEWIJN I „ 7-8 5 „ 18. HET KASTEEL GEYSTEREN I „ 9—14 10 „ 18. HET KASTEEL HOLT TE ERP I „ 15—16 3 „ 19. HET KASTEEL DE HOLTMEULEN J I—7 12 „ 20. DE RUÏNE EN DE KERK TE HORST J „ B—lo 7 „ 20. DE RUÏNE TE MONTFOORT J „ n 1 „ 20. DE RUÏNE TE SWALMEN J „ 11 1 „ 20. HET HUIS DE ROFFERT J „ 2 „ 20. HET GEBROKEN SLOT BIJ GRUBBENVORST .... J „ 14—15 2 „ 20. HET HUIS DE BERKT J „ 15—16 2 „ 21. HET HUIS NIEUWENBROECK K „ 1-3 5 „ 21. HET VOORMALIG KASTEEL TE MEERLO K „ 4—5 3 „ 21. HET HUIS OEYEN K „ 6—7 3 „ 22. HET KASTEEL SCHALOEN K „ B—ls 15 „ 22. DE BOKKENHOF K „ 16 3 „ 23. HET KASTEEL EYSDEN . . L „ I—n 19 „ 24. HET KASTEEL HILLENRADE L „ 12—16 n „ 25. HET KASTEEL GENHOES M „ I—6 7 „ 25. HUIZE SCHEYBEECK M. „ 7—9 8 „ 25. HET KASTEEL RADBOUD M „ 10 2 „ 26. T GEMEEN LANDSHUIS VAN RIJNLAND „SWANENBURGH” . M „ n—l3 5 „ 26. DE RUÏNE VAN HET KASTEEL VAN HEEMSTEDE . M „ 14—16 6 „ 27. HET MUIDERSLOT N „ i—n !9 „ 28. HUIZE BOSCHBEEK N „ 12—16 10 „ 29. HET KASTEEL DE KEUKENHOF O „ !—lO 16 „ 30. HET KASTEEL OUD-POELGEEST 0 » 15 „ 31. HET HUIS TE HOORN p » i~3 5 „ 31. HET SLOT TER HOOGE p 4—6 5 PAGINEERING VAN DEN TEKST TITELS VOLGORDE DER PLATEN AANTAL PLATEN Blz. 32. HET HUIS DER BOE DE P Blz. 7—B 3 „ 32. HET KASTEEL WESTHOVEN P „ 9—12 7 „ 32. HUIZE TOORENVLIEDT P „ 13—16 6 „ 33- HET SLOT MOERMOND Q „ i—B 12 „ 34- HET KASTEEL TE HAAMSTEDE Q „ 9—14 10 „ 34. HET KASTEEL DUINBEKE Q „ 15—16 3 „ 35. HET SLOT VAN ZEIST R „ I—l4 28 ~ 36. OUD DAËN R „ 15—16 3 „ 37- HET KASTEEL NIJENRODE S „ I—l6 28 „ 37- HET KASTEEL NIJENRODE T „ I—2 3 „ 39- HET KASTEEL RENSWOUDE T „ 3-9 15 „ 39. DE BORGH MENKEMA T „ 10—12 5 „ 40. DE HAVEZATHE LAARWOUD T „ 13—16 8 VOLGORDE VAN TEKST EN PLATEN. I. TITEL 11. TEKST; 40 BLADZIJDEN 111. PLATEN; 320 BLADZIJDEN IN VOLGORDE DER LETTERS A—T IV. INHOUDSOPGAVE

Onderstaande tekst is niet 100% betrouwbaar

KASTEELEN BUITENPLAATSEN TUINEN EN PARKEN VAN NEDERLAND

VIJF HONDERD EN ZES EN VIJFTIG AFBEELDINGEN MET TEKST VAN H. JONGSMA

AMSTERDAM

SCHELTEMA & HOLKEMA’S BOEKHANDEL

(K. Groesbeek en Paul Nijhoff)

Permanente URL

Opties voor uitsnede