is toegevoegd aan uw favorieten.

Biggekerke

zijn burgelijke en kerkelijke geschiedenis
-
1903

Permanente URL

Titel

Pagina

Gebruiksvoorwaarden: Auteursrecht onbekend. Het zou kunnen dat nog auteursrecht rust op (delen van) dit object.
Titel: Biggekerke
Ondertitel: zijn burgelijke en kerkelijke geschiedenis
Deel: -
Auteur: Wielemaker, K.
Jaar van uitgave: 1903
Drukker/Uitgever: Le Cointre
PPN: 407799540
Taal: Nederlands
Omvang: 144 p
Herkomst: Universiteit van Amsterdam (MM01B-003600 - UBM
Bron metadata: OPC

Geen zoekvraag opgegeven
- Ga naar paginanummer (totaal 150 pagina's) / 150
Auteursrecht onbekend. Het zou kunnen dat nog auteursrecht rust op (delen van) dit object.
Permanente URL
Titel

Pagina

Gebruiksvoorwaarden

Auteursrecht onbekend. Het zou kunnen dat nog auteursrecht rust op (delen van) dit object.

Titel

Biggekerke

Ondertitel

zijn burgelijke en kerkelijke geschiedenis

Deel

-

Auteur

Wielemaker, K.

Jaar van uitgave

1903

Drukker/Uitgever

Le Cointre

PPN

407799540

Taal

Nederlands

Omvang

144 p

Herkomst

Universiteit van Amsterdam (MM01B-003600 - UBM

Bron metadata

OPC

September 1888 tot in 't voorjaar van 1884, later hoofd der Christelijke School te Zaamslag, thans rustend. 2. Dirk Happé, geboren 10 Juli 1822, van 1 Mei 1884 tot ö Maart 1898, toen wegens ouderdom en ongesteldheid eervol (Uitslagen en 't volgende jaar te Middelburg overleden. Pieter Boon, tijdelijk, van 1 Februari tot 31 Maart 1893, destijds en ook nu wederom onderwijzer aan een Christelijke School te Vlissingen. 3. Kornelis Wielemaker, geboren 2ti Februari 1870, in dienst getreden 1 Mei 1893. Sedert 1 Januari 1902 is als onderwijzeres werkzaam: Johanna Jacoba van der Ilarst. 't Aantal leerlingen der Christelijke School is indertijd volgens de schoollijsten 70, doch, naar 't schijnt, in werkelijkheid nog iets hooger geweest; sedert is t, gedeeltelijk door oprichting van Christelijke Scholen in naburige plaatsen, tot beneden 30 verminderd, doch thans weer tot 50 gestegen. Voorzitter van 't Schoolbestuur, de genoemde „Hulpvereeniging", was van de oprichting af: D. Coppoolse. Omtrent 't gebouw der Christelijke School valt slechts te vermelden, dat 't, gelijk met de onderwijzerswoning, gebouwd werd in 1871 op een stuk gronds, gekocht van Arnoud Moens. In den voorgevel draagt 't gebouw 't opschrift: „Het Erfdeel Gods! en daaronder: „Leert hem de eerste beginselen naar den eisch van Zijnen weg. Spr. XXII : 6." 't Rerste opschrift, dat dikwijls misverstaan is, is gekozen naar aanleiding der woorden, waarmee Ds. A. Littooy van Middelburg de school geopend heeft, vastgeknoopt aan Ps. 127 : 3a: „Zie, de kinderen zijn een erfdeel des Heeren." 't Tweede opschrift is, zooals men bij vergelijking met den Bijbel op de aangewezen plaats nagaan kan, een verminkte en (blijkens de hoofdletter in: Zijnen) kwalijk begrepen tekst. Sedert verscheidene jaren wordt ook in deze Gemeente de zgn. Unie-collecte gehouden, vóór 1893 in de kerk, sedert langs de huizen. Zij brengt doorgaans een bedrag van ruim ƒ40 op. 't Is hier wel de meest geschikte plaats, om te vermelden, wat men beproefd heeft, om de Gemeente op 't gebied van muziek en zang te ontwikkelen. Wie zou gelooven, dat Biggekerke reeds een fanfaren-corps bezat in 1478? Toch is dit zoo, en wel zulk één, dat de Wet van Middelburg 't opriep, om den omgang op den Sacramentsdag te komen opluisteren. De „trompers van Biggekerke deelden die eer met de „trompers van Soeburg. 1) Vermoedelijk waren zij wel aan de kerk verbonden. Een kwarteeuw geleden bestond hier de Zangvereeniging »Nut en Genoegen", die echter na korten bloei te niet ging. Later bestond de Christelijke Zangvereeniging »Excelsior", maar ook zij is den weg harer voorgangster gevolgd. In 't algemeen tiert 't verenigingsleven op den Biggekerkschen bodem niet. Dat hebben ook een Jongelingsvereeniging, een V rouwenvereeniging enz. bewezen, die mede slechts korten tijd zich in 't levenslicht hebben mogen verblijden. 1) Kesteloo, Stadsrekeningen, Archief VI1, blz. 91. § XXX. Begraafplaatsen. Bekend is, dat in vroeger tijd de aanzienlijken in den regel een grafstede vonden in 't kerkgebouw, waarin zij bij hun leven den troost des Evangelies genoten hadden. Reygersbergh heeft ons 't bericht bewaard, dat Bartholomeüs van Biggekerke, ofschoon op 't schavot gestorven, als een edelman begraven werd in t koor onzer kerk. 1) Voorzeker is hij niet de eenige der oude ambachtsheeren geweest, welke daar een rustplaats gevonden hebben, doch van al hun graven is geen spoor meer te vinden. Wel liggen er nog een aantal zerken uit lateren tijd. We lezen daarop de volgende grafschriften: 1. Hier light begraven Neelken Maureisdr. w®. van Jan Symonsen Block, die overleet de 9 December A". 1601. 2. Hier light Begraven N eelken Symon Heynderickx Huysvrouvve van Cornelis Janssen Huyssman Gebooren tot Koudekercke den 28 October A°. 1625 Obit Den 25 Junij 1656. Met Cornelis Janssen Huysman in sijn leven waterclerck van de Westwateringhe en Geswooren van de Vijf Ambachten Gebooren tot Bekeicke den 1 April A'>. 16B3 Obit Den 6 Februarius 1668. 3. Hier licht Begraven Cornelis Leunis Huyse van Bekercke out 821 /.2 Jaren in sijn leven Geswooren van de Westwatering Overleden op den 26tn Meye 1658 En Durfsken Hendricx van Crommenhoucke syne Huysvrouwe out 82 jaren overleden op den 30eI1 Januari 1660. 4. Hier light begraven Catelijntgie Jans Boogaerts Out 49*/, laren Huysvrouwe van Huygo Symon Heynderycx Overleden den 6 September A°. 1664-. 5. Inganck tot de Domp Der ambagtsvrouw Van Biggenkerke en Crommenhoeke Gestorven den (Deze ambachtsvrouw is, zooals we weten, Adriana van Blijenborch. Zij had de „dompe" reeds in 1694 laten maken en er enkele lijken van bloedverwanten laten bijzetten, die eerst te Middelburg begraven waren (Vgl. de lijst der wapens in § 25). Sommigen te Biggekerke waren hiermee niet bijster ingenomen, wijl andere graven in den tuin moesten opgeruimd worden (waarschijnlijk ook die der vroegere, hier overleden predikanten, wat te 1) Boxhorn. II, 204. bejammeren is). Doch men liet haar begaan, wijl de armen voordeel trok van de graven in de kerk. Zij stierf 6 Maart 1709 te Middelburg en werd den 13ll,,n d. a. v. begraven. Haar zoon, druk aan'tprocedeeren met Vlissingen over zijn ambachtsrechten, verzuimde den sterfdatum op 't graf zijner moeder te doen invullen. Rij een verzakking, een twintig jaar geleden, werd de kelder geopend en vond men er een looden kist in.) 6. Sara Co Reggius. Den 30 Maart A. 1741. (Waarschijnlijk een dochter van Ds. Joh. Regius. Deze zelf rust wel onder één der zijbochten. Of er een grafsteen op zijn rustplaats ligt, is mij niet bekend.) 7. M. L. B. A». 1741. 8. De Heer Breede Geerfde en Sc. Pr. We. Wisse Obit 6 Febr. 1797. Begrn. 14 dito, oud 71 Jaaren. (De eerste schout onzer Gemeente, Pieter Willemse Wisse.) 9. De Heer .... de Gar .... Leing.... Gaar (?) (Bijna geheel onleesbaar geworden door 't voortdurend betreden.) Nog ligt er een tegel, waarvan 'k niet weet, of ze mede een graf aanduidt, met onderstaande figuur: Op 't kerkhof, dat nog altijd als begraafplaats dient, is slechts één grafkelder, aan de noordzijde der kerk. Daarin rusten Ds. J. T. W. Clinge en zijn moeder, wier namen en sterfdatums op den steen gebeiteld zijn. Op 't graf van den hoofdonderwijzer G. K. Allaard en op dat van 't zoontje van den heer Vreeken staat een paaltje met naam en dag van overlijden. Voorts sluimert op 't kerkhof een tal van geslachten, wier namen en handelingen vergeten zijn, wier stof den opstandingsmorgen verbeidt. Blijkens 't doodboek is onder hen één, die, 't was in 1621, »was doodgesteken"; door wien of onder welke omstandigheden wordt niet gemeld. Behalve deze misdaad is mij slechts één andere in de kerkeraadsakten voorgekomen, omstreeks 1685: een lidmaat der Gemeente, van Meliskerke afkomstig, had zijn dienstmeid verleid, de vrucht hunner ontucht vermoord, 't lijkje eerst in een kast verborgen en later in een put in de schuur geworpen. 't Werd ontdekt, de dader werd te Vlissingen onthoofd; de dienstmeid, eerst gevangen gezet, werd vrijgesproken. Over twee moorden in den Franschen tijd, zie § 36. Nog één naam in 't doodboek trok, om de bijgevoegde aanteekening, mijn opmerkzaamheid : „Willem Janssen, ruiter onder de compagnie van den heer ritmeester Buath, is begraven te Biggekerke op 't kerkhof 24 Juli 1666." Buat was, zooals men weet, de ritmeester, die, om een geheime briefwisseling, vooral door toedoen van Jan de Witt, in October 1667 onthoofd werd op een, volgens velen onwettig, vonnis van den Hove. Omtrent 't kerkhof valt nog op te merken, dat 't tot vóór ongeveer 30 jaar door een lagen muur afgesloten werd, sedert door een fraaie haag vervangen. Gezegde muur lag, een eeuw geleden, gedeeltelijk omver tengevolge van de werking der wortels van de nabijstaande boomen. Deze werden toen vanwege de stad Vlissingen geroeid en verkocht, doch de »ontramponeerde" muur, ondanks de herhaalde verzoeken der »heil en eerbied" toewenschende municipaliteit, niet of slechts zeer onvoldoende hersteld. Onze Gemeente had daaraan geruimen tijd later (omtrent 1825) een geduchte reparatie. — 't Kerkhof is 't eigendom der kerk, doch wordt voor f 20 's jaars aan de burgerlijke Gemeente verhuurd, die de zorg voor t onderhoud op zich genomen heeft. Of t juist is, dat aan de oostzijde vroeger huizen gestaan hebben, die afgebrand zijn, zooals mij weieens verteld is, laat ik in 't midden. Op een plaatje uit de 18<^ eeuw schijnt een huis ten westen der kerk te staan. Thans staat benoorden den toren 't lijkenhuisje en daarachter een hokje voor landloopers e. d., bezuiden toren en kerk staan consistorie en brandspuithuisje. In 1839 dacht men er over, de school op 't kerkhof te bouwen, wat gelukkig niet geschied is. Vroeger was 't kerkhof benoorden de kerk brandplaats voor varkens. Thans heeft men daarvoor een geschikter plaats, dicht bij den vijver van Krijn Poppe. Tot 1869 werd ook op 't kerkhof te Krommenhoeke begraven. De grafdelver, niet zelden tevens stokman-hondenslager, was vroeger een kerkelijk ambtenaar. De Diakonie trok de voordeelen van t begraven en van 't verhuren der pelle ('t baarkleed), waarvoor 't tarief één daalder was. Later gold dit alleen voor de nieuwe, de oude werd aan de armen uitgeleend tegen lager tarief, of, als 't moest, voor niemendal. De grafdelver, alsook de per sonen, die de gestorvenen aflegden (niet zelden bewoners van 't armhuis), waren aan vaste tarieven gehouden. Voor den eerste werd dit b.v. omtrent 1655 vastgesteld als volgt: Buiten zijn salaris van ƒ15 'sjaars, trok hij van 't maken van een graf op 't kerkhof voor een volwassene 2 schellingen, voor een kind 1 schelling, mits hij na de begrafenis 't graf opzette. Een graf in de kerk kostte dubbel zooveel, evenals 't maken van een graf bij vorst. Een vertrapt graf opzetten kostte 1 schelling, of, was 't een kindergraf, 3 stuivers. Dit vertrappen der graven kwam dikwijls voor: men liep op't kerkhof, ja gebruikte t voor vermakelijkheden, als elk ander deel van t dorp: gedeeltelijk een gevolg van de onvoldoende afsluiting, maar meer van 't volslagen gemis van piëteitsgevoel jegens de dooden in vroeger eeuwen 1). De grafdelver moest de pelle zuiver en rein bewaren en de namen der begravenen aan den predikant opgeven, die ze in een boek aanteekenen moest. Dit is echter na Ds. Hardewijn nagelaten, wat de oorzaak is, dat enkele bijzonderheden omtrent 18(le eeuwsche predikanten- en onderwijzersfamiliën twijfelachtig zijn. ENKELE LOSSE SCHETSEN. § XXXI. Een Combinatieplan. Zeeland is al bijzonder sterk versnipperd: meer dan 100 Gemeenten op slechts 32 vierkante mijlen oppervlakte 1 Deze versnippering is noch stoffelijk, noch geestelijk een voordeel, doch daar zij niet gemaakt, maar geworden is, is zij niet gemakkelijk, ja, 'k zou haast zeggen: onmogelijk, door een betere indeeling te vervangen. Meer dan eens zijn daartoe pogingen aangewend, doch betrekkelijk zelden hebben zij tot een blijvend resultaat geleid: bijna altoos zijn zij afgestuit op den zelfstandigheidszin der gemeentenaren. Men noeme deze niet te haastig: bekrompenheid: door den loop der eeuwen heeft elke Gemeente haar eigen belangen 1) Eerst in 1869 werd den kinderen verboden, op 't kerkhof te spelen. Tot 1865 werden er schapen op geweid. gekregen, en ook haar eigen voorrechten, bestaande in betere fondsen, zorgvuldiger beheer en toezicht enz. Ook zijn de ingezetenen eener parochie a. 't w. leden eener zelfde familie en zien zij in die van een andere wel buren, maar geen magen, gezwegen van 't geval, dat de bewoners van twee plaatsen met elkaar op gespannen voet staan: een geval, dat vroeger meer voorkwam, dan tegenwoordig en waaraan de scheldnamen voor de bewoners der verschillende dorpen hun ontstaan te danken hebben (onze parochianen zijn met den bijnaam „spekbuken" vereerd). En wat 't geestelijk belang der lieden betreft: tegenover de nadeelen staat een belangrijk voordeel, n.1. de mogelijkheid eener nauwlettende zielzorg. Meer dan eens heeft men beproefd, Biggekerke kerkelijk of burgerlijk te vereenigen met Meliskerke. De eerste poging tot een zoodanige combinatie vond plaats in 1682. Op 26 Januari van dat jaar steeg 't water buitengewoon hoog, en richtte niet geringe verwoestingen aan. De Westkappelsche zeedijk brak door; op Zuid-Beveland ging Valkennisse, op Schouwen Bommenede verloren; Kadzand (toen nog een afzonderlijk eiland) leed geduchte schade; te Vlissingen steeg 't water tot aan de luifels der huizen; te Middelburg liepen de kelders vol. In de kerken werden gebeden opgezonden, opdat de toorn Gods zich wenden mocht. De Staten van Zeeland, ziende, welke belangrijke schade hun geldmiddelen leden, waren op bezuiniging bedacht; over het algemeen werd deze op zeer verstandige wijze bewerkt. Onder de uitgaven behoorde ook een som van ruim ƒ40 000 'sjaars voor de predikanten, die toen geheel uit de staatskas, d. w. z. uit die der provincie bezoldigd werden. Ook deze som werd ingekrompen: niet minder dan 14 predikantsplaatsen kwamen te vervallen, o. a., doordien sommige plattelandsgemeenten paarsgewijs gecombineerd werden. Onder de gemeenten, welke dit lot trof, behoorden ook Biggekerke en Meliskerke. Bij vertrek of versterf van één der predikanten dier parochiën, zou geen ander in zijn plaats beroepen worden, maar de overblijvende beurtelings op beide plaatsen den dienst waarnemen. 1) Als deze weder heenging, zou zijn opvolger in die Gemeente wonen, waar 't laatst geen predikant gewoond had. Alles was dus nauwkeurig bepaald en scheen onherroepelijk i) Zijn traktement zon daarvoor met f50 'sjaars verhoogd worden. 8 besloten. Maar de Kerk was in deze zaak volstrekt niet gekend. „Kerkelijken" en „politieken" leefden in die dagen meestal op gespannen voet: er was maar een vonkje noodig en de vlam sloeg uit. De Kerkeraden der beide Gemeenten vernamen „met droefheyt" 't besluit der Edel-Mogenden en verzochten tusschenkomst der Classis. Eer deze nog iets had kunnen doen, werd Meliskerke vacant. Ds. Abrahamus Huydenbrouck kreeg last, op beide Gemeenten „egualijck" den dienst te verrichten. De Kerkeraad gaf echter te kennen, dat dit zoo maar niet ging: de predikant was voor Biggekerke beroepen ; niet voor Biggekerke en Meliskerke. 't Advies van de Classis werd gevraagd en tevens verzocht, dat deze zou medewerken tot bijeenroeping van een Collegium qualificatum. 1 >e Classis, die 't natuurlijk met den Kerkeraad eens was, deed hiertoe het hare, maar Vlissingens magistraat weigerde. Alleen beloofde de vroedschap op de remonstrantie der Classis bij de H H. Staten acht te zullen slaan en naar bevind van zaken te handelen — een belofte, waarmee ze zich feitelijk tot niets verbond. Nu werden door den Kerkeraad te Meliskerke, door Schout en Schepenen dier plaats en door den Kerkeraad te Biggekerke requesten ter Statenvergadering ingediend, die niet oneigenaardig zijn. Vooreerst wijzen de requestranten op de droefheid der Meliskerksche Gemeente, welke nu van haar „ordinairen Godsdienst berooft" is, „welcke ons dierbaerder dan alle tijdelijcke zegeninghen behoord te sijn". Dan brengen ze HH. EE. MM. onder 't oog, dat sedert de reformatie steeds in beide Gemeenten de prediking geregeld gehouden is, „gelijck oock geseght word, dat de eerste Gereformeerde predicatie in de kercken ten platten lande tot Meliskercke gehouden is". 1) Verder vestigen zij er de aandacht op, dat de armen door de ingevoerde regeling veel schade lijden. 1) Of deze bijzonderheid juist is? Eenerzijds zou men zeggen: zij kon toen nog wel in de heugenis leven, daar tusschen de eerste Gereformeerde prediking ten platten lande van Walcheren en 1682 nauwelijks meer dan 120 jaar kunnen verloopen zyn. Anderzijds doet zich de Traag voor: in 15fi6 predikte pastoor Donder te Biggekerke in de kerk de Geref. leer en hierover is heel wat te doen geweest, doch in gelijktijdige stukken wordt, zoover mij bekend is, van prediking te Meliskerke niet gerept; hoe is dit te verklaren, als de overlevering juist wav? of ziet deze misschien op de eerste prediking der Geref. leer ten platten lande na 1572, b.v. door Ds. Boreel ? Te Meliskerke was in geen geval de eerste gevormde Gemeente (vgl. blz. 60, 61). zoodat zij „met tranen in (hun) ooghen aan het toekomende onder houden van (hun) arme weduwen en weezen moeten gedencken". Dan op de „toenemende lossigheid van leven", bereids merkbaar. (Men kon toen blijkbaar geen oogwenk buiten kerkelijk opzicht.) Eindelijk werd gewezen op „de leeghe (= lage) en kleyachtige weghen", in den winter niet begaanbaar. (Schout en Schepenen van Meliskerke verklaarden, dat „de weghen in den winter uytnemende quaed en diepe sijn ', en ternauwernood met paard en wagen berijdbaar.) Men herinnere zich, wat in sj 12 over de wegen in 't algemeen en over den ouden weg naar Meliskerke in t bijzonder gezegd is. 'tRequest der Kerkeraden eindigt met een beroep op het geweten der H. H. Staten als „Voedsterheeren van Godts kercke". en met de verzekering, dat de Gemeenten zich door een gunstig antwoord te meer gedrongen zullen gevoelen, voor 't welzijn van Hun Edel-Mogenden te bidden. -- Rij de onderteekenende diakenen van Meliskerke waren blijkbaar een paar analfabeten. We zien onder 't stuk een paar vreemde figuren met de bijvoeging: „dit is het merk van " (Te Biggekerke waren er toen toevallig geen kerkeraadsleden, die niet schrijven konden; t kwam anders hier evenzeer voor.) Heeren Staten ontvingen dergelijke verzoeken en bezwaarschriften van alle zijden en van jaar tot jaar herhaalden de Classen hun ingediend protest. 8 Maart 1686 kwamen de Ed. Mog. op hun besluit terug; zij bepaalden, dat de combinatiën vervallen waren, doch dat voortaan vier predikanten op Walcheren zich met de „gage" van drie zouden moeten tevreden stellen t Eerst trof dit lot de doniiné's van Serooskerke, Aagtekerke, Meliskerke en Biggekerke, die respectievelijk in 't volle genot van een predikantsgage zouden treden, als nieuw-ontstane vacatures vervuld werden. De nieuwaankomenden traden dan in hun plaats. Doch nu de .kerkelijcken iets gewonnen hadden, hielden zij natuurlijk niet met protesteeren op. Welk proponent of predikant zou een beroep aannemen, als hij slechts 3/4 van zijn gage ontving.- — En t slot was, dat Heeren Staten den 10e Engelschen vielen bitter tegen. Zij kwelden de bevolking evenzeer als de Franschen, en menaohen, die zich hur landing nog herinnerden, verzekerden mij: „zij waren veel valscher !" (alleen in zooverre had men liever met de Engelschen dan met de Franschen te doen, aat de eersten hun verteer betaalden, de laatsten niet, of slechts met waardeloos papier.) schen op zijn eenden schoot. Hij meende den brutalen roover met een polsstok te lijf te gaan, doch nauwelijks had de laatste dit in 't zicht, of hij legde op Houterman aan, die weldra, doodelijk getroffen, ter aarde zonk. De onverlaat, die, naar 't heette, louter uit zelfverdediging gehandeld had, bleef ongestraft. Geen andere naam, dan verregaande wreedheid, past op den moord van Cornelis Simonse, die op de hofstede, thans behoorende aan Pieter Schout Pz. en gedeeltelijk bewoond door Pieter Brasser, voor 't zoldervenster staande, door een Franschen kogel neergeveld werd. De laffe dader ontging ditmaal zijn gerechte straf niet: hij werd in de duinen bij Vlissingen gefusilleerd. Nog heden wijst men op gezegde hofstede de plaats aan, waar men den zolder vernieuwd heeft, ten einde de bloedvlek te verwijderen. Ook Biggekerke moest zijn contingent leveren aan de legers van den Franschen imperator. Van een zestal jongelingen, in 1812 in dienst, zijn mij de namen bekend geworden, nl. van Hendrik Konraad, zoon van den wagenmaker Jan Konraad, werkzaam bij de vestingwerken te Antwerpen 1); Klaas Bogaert; SimondeBree; Jan van der Weye; Jan Jasperse en Cornelis Wisse. Van den laatste bestaan nog een viertal brieven, aan zijn ouders gericht, welker eenvoudige inhoud ons geheel verplaatst in 't lot der arme lotelingen. Ze zijn te aandoenlijker, als men bij 't lezen bedenkt, dat de jongeling zijn ouders nimmer weergezien heeft: waarschijnlijk is hij in den strijd tusschen Napoleon en de verbonden Mogendheden, 't zij in den volkenslag bij Leipzig, 't zij elders gevallen. Na 15 Juni 1813 heeft men niets meer van hem vernomen; zijn brieven bleven als een dierbare herinnering in de familie bewaard 2). De eerste brief werd geschreven te I'eteghem bij Deynze. De manschappen waren den 2ien April te Breskens aangekomen en hadden, vier uur daags marcheerende, over Eecloo en Gent hun toenmalige rustplaats bereikt. De tweede brief is gedagteekend : den 11d"" Mei 1813 en werd geschreven te Courbevoie, bij Neuilly, ten N.-O van Parijs. De toon van 't schrijven is reeds minder opgewekt, ofschoon de 1) Hij ging later mede met 't Groote Leger; nog uit Danzig schreef hij aan zijn familie, doch verder heeft men niets meer van hem vernomen. 2) Thans berusten ze bij den heer Calliber, Godsdienstonderwijzer te Middelburg, wiens echtgenoote de kleindochter is van de zuster des ongelukkigen lotelings. jonkman vertrouwt, dat God machtig is, hem weer bij de zijnen terug te brengen, „of dit nu nog niet schijnt te zullen zijn". Hij schrijft, dat hij nog dezelfde kleeren draagt, als toen hij van huis ging, doch dat zijn haar geknipt is. Hij heeft nog enkele kameraden, die hij verstaan kan, doch allen zijn Roomschen. Zijn vrienden uit den eersten tijd van zijn dienst zijn allen naar Duitschland vertrokken. Over voeding en slaapplaats heeft hij niet te klagen. De brief moest door tusschenkomst van den Maire Van Sonsbeeck zijn ouders bereiken. Ook de andere brieven zijn uit Courbevoie geschreven, de derde op den 6de" Juni. Daarin verhaalt Wisse een en ander omtrent zijn verblijfplaats en omtrent Parijs. Hij is „in des kyzers hof" geweest en heeft de Place de Concorde met haar fonteinen _ bezocht, waar 't water „wel dri roeden hoge" uit opspringt. Hij klaagt, dat men in 't land, waar hij is, geen onderscheid kent tusschen Zondag en werkdagen. Eindelijk laat hij den heer \ an Sonsbeeck wel bedanken voor ontvangen bewijzen van vriendelijkheid. Blijkbaar deed de Maire al wat hij vermocht, om te toonen, hoezeer hem 't lot der „conscrits" ter harte ging. De laatste brief werd geschreven, toen 113de regiment, waartoe Wisse behoorde, voor een deel naar t Oosten vertrekken moest: „na ma Jans (Mayence, d. i. Mainz) zeggen ze, dat is en honder Uuren van Courbevoig af". Hij was thans „gekleed". Men had de gezondsten uitgezocht voor den verren tocht; al de Hollanders waren daarvoor goedgekeurd. Wisse schrijft, dat hij thans geen brief verwacht, vóór hij zijn vader gemeld heeft, waar hij zich bevindt. Zijn vader heeft dat bericht nooit ontvangen Wellicht oordeelt deze of gene onzer lezers, dat we te veel plaats aan deze eenvoudige brieven gewijd hebben, 't Zij zool we deden 't, gedachtig aan de regels van Beets: Dat van die bange tijden De 'erinn'ring niet verdwijn': Het nakroost der bevrijden Moet ze eeuwig heilig zijn; Hun lijden en hun strijden Met dieper dank herdacht, Hoe meer zich 't nageslacht In voorspoed mag verblijden. § XXXVII. Frederik van Sorge. 1) Een veelszins merkwaardig man was hij, wiens naam hierboven staat en die van 1831 tot 1843 secretaris onzer Gemeente was. Hij verdient 't wel, dat we een oogenblik bij hem stilstaan, al was 't maar alleen, omdat hij feitelijk onze Gemeente bestuurde in een tijd, dat deze meer dan één crisis doorworstelde. Friedrich, of, zooals hij zich schreef, Frederik van Sorge, werd den llden Juli 1803 te Middelburg geboren; vroeg verloor hij zijn ouders; zijn opvoeding ontving hij deels bij den bekwamen Domburgschen onderwijzer H. M. Kesteloo, deels in de Kolonie van Weldadigheid. „Mijn jeugd was niet van de gelukkigste , schrijft hij later, „een nevel van treurigheid breidt zich over mijn eerste levensjaren uit". Doch hij kwam in dienst bij de Marine, eerst als kajuitsjongen, later als schrijver en zag op deze wijze heel wat van de wereld. Zijn open zin voor alles, wat zijn ontwikkeling ten goede kon komen, blijkt uit t geen hij in 1826 schreef in 't „Tijdschrift ter bevordering van Algemeene Kundigheden , onder den titel: „Een blad uit mijne Levenskronijk . Daarin verhaalt hij, hoe hij zich in den zomer van 1823 aan boord van Z. M. schip de „Wassenaar" bevond, dat voor anker lag bij Algeciras (bij Gibraltar), 't Was in de dagen, dat Spanje geteisterd werd door een burgeroorlog, veroorzaakt, doordien Ferdinand VII willekeurig de vroeger gegeven Grondwet ingetrokken had. Beide partijen bestreden elkander ook door kaperij der wederzijdsche koopvaarders, en ontzagen zich niet, ook schepen van andere natiën aan te houden en op te brengen. Ook nu was dit geschied, doch de Nederlandsche admiraal Ruisch dwong door zijn kloekmoedig optreden de roovers, hun prooi terug te geven, en daarbij legden ook onze matrozen een koenheid aan den dag, die den jeugdigen Van Sorge met geestdriftige hoop vervulde voor 't nog zoo kort herboren Vaderland. Aan boord van de „Wassenaar schreef hij ook een gedicht: „Een nacht in de haven van Siracuse", dat, in handen van zijn vroegeren leermeester Kesteloo gekomen ('t berust nog bij diens kleinzoon, den tegenwoordigen secretaris van Domburg), hem een aanbeveling van dezen bij den Gouverneur 1) Vgl. Nagtglas, Levensberichten, blz. 680, van Zeeland bezorgde: ten gevolge daarvan werd hij bij de griffie geplaatst, waar hij spoedig opklom tot adjunct-commies. In dezen tijd schreef hij in bovengenoemd „Tijdschrift , behalve „Een blad uit mijne Levenskronijk", nog enkele andere stukjes. De jaargang 1827 vangt aan met „Nieuwjaars-gewaarwordingen", met zijn naamletters onderteekend. Dit artikel diaagt, evenals alles wat hij geschreven heeft, blijk van een groote opmerkingsgave, een helder oordeel, een hartig gevoel voor vrijheid, zijn stijl is echter langdradig en opgesmukt. Niet zelden ietwat humoristisch, versmaadt de schrijver nu en dan ook een weinig sarcasme niet. Een enkel proefje : „Ik moest ook (op Nieuwjaarsmorgen) mijn vrienden gaan „bezoeken, die echter niet talrijk zijn, omdat ik met geene rijkdommen bevracht ben. die men noodig zoude kunnen oordeelen, „mij te moeten helpen dragen.' 't Sarcasme is zelfs overheerschend in een derde opstel van zijn hand, „De slapende Kerkganger" getiteld ; hierin laat hij zekeren „Doornstok" vertellen, hoe hij in zijn drootn in de kerk geweest is en daar de menschen gezien heeft, zooals ze wezenlijk zijn, hun gedachten te weten gekomen is, enz. — tot ten slotte een oud man hem tot zichzelf gebracht heeft en hem geleerd, van alle dingen de zonzijde te zoeken en den naaste door t oog der liefde te zien. Doch we zullen bij deze letterkundige produkten, die reeds lang vergeten zijn, en zulks niet tot schade voor onze litteratuur, niet langer verwijlen. 22 December 1831 werd Van Sorge benoemd tot secrctaiis van Biggekerke. Als zoodanig oefende hij meer gezag uit, dan f zijn betrekking wel meebracht. Twee dingen werkten daartoe mee . de Burgemeester Caljouw raakte oud en was weldra geheel onbekwaam, zijn ambt waar te nemen: en de secretaris had een wit voetje bij de Vlissingsche heeren, die uit kracht van vroegere rechten (welke zij echter in 1795 afgestaan hadden) nog veel invloed uitoefenden op de benoeming der Gemeenteraadsleden. Kwam er nu een vacature in den Raad, dan was \ an Sorge er weldra bij, ondershands personen aan te bevelen, welke voor de vervulling daarvan in aanmerking konden komen : natuurlijk zijn vriendjes. Er waren leden in den Raad. die beweerden, dat Vlissingen niets meer in deze zaak te zeggen had, en die zich beriepen op een stuk, waarbij Vlissingen zijn rechten afgestaan had. \anSorge verklaarde echter, dat hij dit stuk tevergeefs gezocht had. Dat teerste notulenboek van den Raad met een afschrift er van aanvangt, verzwijgt hij echter: hij heeft 't toch waarschijnlijk uel geweten. (vgl. § 35.) In den Kerkeraad komt 't mij voor, dat de handige secretaris zich van meester Pleyte heeft weten te bedienen, om alles te weten te komen, wat er geschiedde, en telkens zijn invloed te doen gelden. Toen men 't beroep op Ds. Van Rhee uitbracht, zonder Vlissingen daarin te kennen, was Van Sorge weer dadelijk in de weer, om dit over te brieven en te vragen, of men hem even wilde mededeelen, welke rechten de heeren pretendeerden, opdat hij den „wijshoofden" den mond zou kunnen stoppen. Al die brieven, aan één der leden van den Vlissingschen Gemeenteraad gericht en toevallig in 't stedelijk archief van Vlissingen bewaard, zijn in een onaangenamen, vleienden, geniepigen toon geschreven en doen Van Sorge's karakter niet van de gunstigde zijde kennen. Zijn invloed op den Kerkeraad zal hij wel verloren hebben bij de komst van den krachtigen Van Rhee, en in den Gemeenteraad mag hij na 't ontslag van Caljouw ook wel een toontje lager gezongen hebben. Doch hij werkte in de laatste jaren, dat hij secretaris onzer Gemeente was, ook meer in t belang der geheele maatschappij, dan wel voor eigen kliek en eigen invloed, en 't mag niet ontkend worden, dat hij zich in meer dan één opzicht verdienstelijk maakte. In 1838 richtte hij de Nederlandsche Maatschappij van Veeverzekering op, waarvan hij t directeurschap waarnam. Met den heer D. Dronkers ontwierp hij een plan van een spoorweg, die Vlissingen met de Midden-Duitsche banen verbinden zou, — een plan, jaren na zijn dood verwezenlijkt. Hij schreef verscheidene werkjes over armenzorg en redigeerde de Vlissingsche Courant, die in die dagen, wegens haar betrekkelijk groote mate van vrijzinnigheid bij 't algemeen ongeveer in denzelfden reuk stond, als thans de socialistische bladen. Een en ander maakte hem weinig bemind, doch zijn geschrijf miste daarom 't doel niet. Naar de eigenaardige tactiek dier dagen — lastige opposanten een baantje geven, om hen tot zwijgen te nopen — werd hij door Minister Van Hall naar s-Gravenhage geroepen, om bij 't Hoofdbestuur der Maatschappij van Weldadigheid werkzaam te zijn. Na t aftreden van dien minister trad hij geheel op den achtergrond. Hij stierf, vergeten, te Breda, 30 Juli 1851. De verwezenlijking van vele zijner denkbeelden in 1848 mag hem een zoete gedachte geweest zijn aan den avond van zijn zoo kort en onrustig leven. Bijlagen, Aanvullingen en Verbeteringen. Bij blz. 27. Stamlijst der familie De Vriese. 1) Dirk de Vriese t 16°2- Nicolaas de Vriese t 1633. Dirk de Vriese t 1648. (zie hieronder) Fran^ois de Vriese, Gillis de Vriese, Eüsabeth de Vriese, t 1641. geb. ± 1608, X 1. Ferdinand Magnus, t 1648, 2. Johan Dimmer X Adriana Laurissen. van Melis- en Mariekerke. Dirk de Vriese t 1645. Theodorus Ekema Jolian Ekema Cornelis Ekema Nicolaas de Vriese, de Vriese, de Vriese. de Vriese, geb. ± 1607 t 5 Febr. 1681. t vóór 1678. t 9 Maart 1673 X(te Gent, 23 April 1652) Justina Ludovica de la Houssaye, vrouwe en vicomtesse van Boduigem en Zuidhove, vrouwe van Quercam (?). Bij bh. 42, reg. 15 v. b. Bedoeld herbergje droeg, naaiden daarachter gelegen vluchtberg (blz. 9 vermeld onder 110. 2.), den naam: „de Aardberg". I.ang bleef nog't uithangbord bewaard. Bij bh. 44 reg. 21 v. b. 't Nog herkenbare wapen vertoont vrij veel gelijkenis met dat. 't welk bij Smallegange voorkomt als dat der familie Ockers. 1) De gegevens van dit lijstje zijn meerendeels ontleend aan Nagtglas, Levensberichten (zie op den naam De Vriese); de opgave omtrent't huwelijk van Theodorus Ekema komt in 't trouwboek onzer Gemeente voor. Theodorus en Johan zijn te Biggekerke in de kerk begraven. Rij bh. 48. Volgens de kaart van Lotter (een reproductie van die van Visscher, welke den toestand van ± 1675 aangeeft), stond op 't einde van 't Zondergrondswegeling een hofsteedje; 'tterr:in bewijst nog de juistheid dezer teekening. Bij bh. 86 vlg. Omtrent de afscheiding en 'tgeen daarna gevolgd is, zijn mij na 't afdrukken van vel 6 nog enkele bijzonderheden onder de aandacht gekomen, der vermelding waardig. Ds. Buddingh koos, zooals op blz. 87 gezegd is, de zijde van De Cock c. s. door Zondagavond 15 November en verder sedert den 22st0" dier maand eiken Dinsdagavond, gedurende den geheelen winter, bidstonden voor hen en hun zaak te houden, „niet zonder kennelijken zegen voor 's Heeren volk". Omtrent 't wegnemen van „het Gezangboek van den Predikstoel en uit de Kerk" was de Kerkeraad niet eenstemmig: sommigen keurden 'taf, „uit vreeze", ofschoon ze anders deze handelwijze „door het niet medezingen der Gezangen genoegzaam gebillijkt hadden . (Ds. B.) Dit verschil geeft Ds. Buddingh op als de reden, waarom hij tot de afscheiding overging, „zonder voorgaande kennisgeving aan den Kerkeraad, naar gemoedelijke overtuiging". Hij Meef zich ook na dien stap als leeraar verbonden rekenen aan allen, die de Belijdenis en de ordeningen der Gereformeerde Kerk wenschten vast te houden, doch gaf aan den Kerkeraad, op den avond van (Goeden) Vrijdag, 1 April 1836, te zijnen huize vergaderd (alleen de diaken Z. Koene ontbrak), te kennen, dat hij een wettige roeping wenschte af te wachten, eer hij met de Bediening des Woords zou voortvaren, om zich dan opnieuw aan de Opzieners, die de aloude Belijdenis vasthielden, te verbinden. 27 April werden door de ten huize van Pieter Wijnand vergaderde „Christelijk Gereformeerden" (slechts een zestal was tegenwoordig) 2 opzieners en een scriba verkozen, die voorloopig de belangen der Gemeente alhier zouden regelen. Ds. Buddingh was destijds afwezig, doch kwam 29 Juli tot „zijne' gemeente terug, en predikte den volgenden Zondag driemaal in de schuur van Job Wisse. 4 Augustus vergaderden 18 personen, waaronder 8 vrouwen, met Ds. Buddingh ten huize van Jacobus Konraad, en verklaaiden plechtig, „dat zij zich wenschten te verbinden aan de ware Gere- formeerde Kerk. overeenkomstig met hunne eerstmaal afgelegde Belijdenis . Nog voegde zich bij hen een broeder van Grijpskerke. en werden 10 jonge kinderen der gescheidenen als doopleden ingeschreven. De manslidmaten kozen verder 2 ouderlingen en 2 diakenen (de vrouwen „onttrokken zich vrijwillig aan deze stemming"). Nog werd besloten, voortaan in de samenkomsten der Gemeente weer de oude Psalmberijming te gebruiken, wat 7 Augustus voor 't eerst geschiedde; bij de drie diensten op dien dag, weer bij Wisse gehouden, verscheen telkens t Plaatselijk Bestuur, doch zonder „merkbare stoornis" teweeg te brengen, s Namiddags werden de Kerkeraadsleden bevestigd. In de Kerkeraadsvergadering van 12 Augustus voegde zich o. a. een echtpaar van Koudekerke bij de gescheiden Gemeente, in die van den 19den iemand van Zoutelande. Beide vergaderingen werden bij Wisse gehouden. 21 Augustus vierde men „voor het eerst sedert de Herstelling der Gemeente" 't Heilig Avondmaal, wederom in de schuur bij Wisse. 1 September verschenen vóór den Kerkeraad een aantal personen, die catechetisch onderwijs begeerden, doch alleen zij, die zich beslist wilden afscheiden van de I lerv. Kerk en zich met de uitgetredenen verbinden, werden daartoe aangenomen. Pen vijftal maakte hiertegen bezwaar. Ds. Buddingh, die bij al deze vergaderingen voorgezeten had, moest thans de Gemeente eenigen tijd verlaten, omdat men hem verzocht had, te Goes en te Zierikzee de Gemeente te komen vestigen. Na zijn terugkomst vergaderde op 19 October de Kerkeraad voor de vierde maal (evenals den vorigen keer ten huize van Konraad), en besloot bij afwezigheid van den leeraar preeken van Comrie of Smytegelt te lezen. Bij deze gelegenheid liet één der vroeger toegetredenen zijn naam uit t lidmatenboek schrappen, die oordeelde dat hij eigenwillig zich afgescheiden had, en „dus niet in Gods weg was ; nog een vrouw oordeelde desgelijks, maar durfde toch nog geen schrapping vragen. Deze aanteekeningen zijn ontleend aan een M. S., bevattende de ,,Handelingen en Voorvallen betrekkelijk op de Gemeente omes Herren en Zaligmakers Jesu Christi. die vergaderd 'wordt te Rèkerke c. a. — beginnende met het Jaar onzes Heeren 1836 , grootendeels van de hand van Ds. Buddingh en thans berustende onder Gillis Wijnand, kleinzoon van meergenoemden Pieter Wijnand. Door 't vertrek van Ds. Buddingh schijnt de aanvankelijk (revormde Gemeente als zoodanig opgehouden te hebben te bestaan, waartoe ook een gevangenschap gedurende 16 maanden van Wisse en Wijnand mag medegewerkt hebben. Beiden waren gevonnis wegens 't laten prediken in hun schuur. Niet altijd was deze prediking zonder stoornis verloopen: bij Wijnand moet t gebeurd zijn dat de vergaderden bij de komst van de dienaren der Overheid de schuur door de eene deur verlieten, doch ze straks weer door een andere binnengingen en Wijnand achtte zich verplicht, sch p gereedschap te verwijderen, vreezende, dat met name de A muische broederen weieens geweld met geweld konden keeren. Toen men Wisse kwam halen, wilde één zijner zonen - zeker niet in den geest zijns vaders - de gerechtsdienaars gewapend te keer gaan. Bh. 88. rcg. i v. b. staat Ds. P. J. Klaarhamer - lees: Ds. 1'. J. W. Klaarhamer. Bij bh. 97 en gS. Stamlijst der familie Van Blijenborch—Fannius. Adriaan van Blijenborch, geb. 1532,1 1582; Jacob van Blijenborch, , A(lriaan Tan Blijenborch, raad van Prins Willem I, geb. 1562, t 1609, I lsg,, j. 1630 l X X ( j Catharina Kooll Maria Carré. ' I geb. ± 1537, f 1619. ( , . . . 6 ' ' | *A ariana van ; Blijenborch, \/ 4 zonen- °- a" Jacob de Rovere 1 1 geb. 1631, t 1709. Danië, Fanni X ) Pompejus de Rovere, I 1 Johanna Keynooye. 1) J t 1638, i 1 I ^ ' I *Sara de Rovere, j I *pompejug Fannius, Jacob Muys van Holy, \ * / t 1657. ^ ^ 1680. t 1592, \Margareta Muys van Holy. i «. . . . Fannius, X ( X > \ f 1716. Elisabeth van der Linde. j / I 2 dochters, o. a. .... Fannius ) 1 x Pieter Fannius i I *Sara Funn,U9' 1 1 t 1683, .... Helling. ) I 1 X I 'Daniël Fannius, l\ Gideon Hoeufft. I | 1681. ' Jan van Beaumont, I t 1589, 1 I Cornelia van Beaumont. . Geertruida Halling. | * Van hen hingen de wapens in de kerk te Biggekerke op. 1) Deze naam is ongetwijfeld dezelfde als Cannoy(e), onder welken vorm hij meer bekend is: de identiteit blijkt uit de overeenkomst van 't wapen, vroeger te Biggekerke aanwezig, met dat van 't geslacht-Cannoy op de wapenkaart bij Smallegange. Tijdtafel van de voornaamste feiten uit de Geschiedenis onzer Gemeente. 830? Biggekerke „bedijkt'. ± 1180. Vermoedelijke stichtingstijd der kerk. tot ± 1420. Biggekerke versnipperd onder een aantal ambachts heeren. . 1406 1433 Bartholomeüs Andriesz. komt langzamerhand in 't bezit van 't grootste deel der heerlijkheid. 1433 Hij wordt te Middelburg onthoofd. 1433—1474. Voornaamste ambachtsheer: Hendrik v. Borselen v. d. Vere. 1474—1487. „ » Wolfaart v. Borselen v. d. Vere, gr. v. Boucnain. 1487 1518. „ ambachtsvrouwe: Anna v. Borselen v. d. Vere. 15J8 1540. ,, ambachtsheer: Adolfv. Bourgondië, h. v. Beveren, v. d. Vere. 1540—1558. „ - Maximiliaan v Bourg., h. v. Bev., v. d. Vere. 1566. Pastoor Bernard Donder predikt hier de leer der Hervorming. 1574. Vlissingen verkrijgt 't burgerlijk bestuur dezer Gemeente. 1577. 't Grootste deel van Biggekerke komt in t bezit van Dirk de Vriese. 1577—1686. Biggekerke behoort, eerst ten deele, later geheel aan de familie De Vriese. 1583/84. Stichting der Hervormde Gemeente. Predikanten: 1583—1589. Joannes van Aecken. 1589—1595. Joannes de Vijt. 1595—1596 Raphaël Canisius (de Hond) 1596—1597. AnthoniusMontanus (van Bergen). 1597—1601. Joannes Regius (de Coning). 1601—1639. Passchier de Meester. 1639—1649. Matheüs van de Voorde. 1649—1652. Franciscus Rosebeckius. 1652—1670. Daniël de Swaef. 1670—1677. Albertus van der Wiele. 1677—1684. Abraham Huydenbrouck. 1687 — 1718. Anthonius Hardewijn. 1718—1722. Johannes Hulsius. 1724—1730. Johannes Horthemels. 1732—1743. Johannes Regius. 1744—1755. Cornelius Craeyveld. 1755—1806. Samuel Everhardus Clinge. 1810—1831. Jan Thomas Werndly Clinge. 1832 —1834. Johannes van Rhee. 1834—1836. Huibert Jacobus Buddingh. 1836—1843. Jan Petrus Hendrikus van Hulsteyn. 1843—1845. Nicolaas Osti. 1846—1851. Jacobus Rijsdijk Takens Lambrechts. 1851—1873. Petrus Annéus Marinus Faassen de Heer. (Godsdienstonderwijzers: 1882—1884. C. J. (K ) Stelma. 1890—1902. W. P. Calliber.) 1903— Suerus Hermanus Johan¬ nes James. 1584. School opgericht. 1625. De Gemeente door pest geteisterd. 1686. Ambachtsvrouwe wordt Adriana van Blijenborch. + 1709—1857. Vlissingen eigenaar der ambachtsheerlijkheid. 1795. Onze Gemeente herneemt een zelfstandig bestuur. Hoofden der Gemeente: 1795—1797. Pieter Willemse Wisse — Schout. 1797—1810? Jan Leynse Boogaard — id. 1810—1816. Leonard Cornelis van Sonsbeeck — Maire tot 1814 — toen Schout. 1817—1836. Hendrik Abrahamse Caljouw — Schout tot 1825 — toen Burgemeester. 1837—1853. Klaas Houterman — Burgemeester. 1853—1884. Jacobus Verhage. 1884— Laurus Simonse. 1836. Afscheiding in de Herv. Kerk. 1851. Hulpkantoor der Posterijen geopend. 1857. De ambachtsheerlijkheid gaat in particuliere handen over. 1871. Christelijke School gesticht. 1894. H.H. M.M. Koningin Wilhelmina en Koningin Emma bezoeken op hun doorrit door Walcheren ook deze Gemeente. 1) 1903. Biggekerke bij de telefoon-verbinding aangesloten. 1) Een in allen deele juist verslag van dit bezoek is te vinden in Mr M. M. de Lange Boom, Neerlands Koningin en de Koningin-Regentes in Walcheren. INHOUD. blz. Voorbericht 3 1. Inleiding 5 2. Bronnen voor plaatselijke geschiedenis ... 6 3. Wat de grond ons vertelt 7 4. Oudste geschiedenis onzer Gemeente. Naams-atleidingen ... 13 5. De bezitters van Biggekerke en Krommenhoeke. De geslachten van dien naam 16 6. De rechten der Atnbachtsheeren 31 7. 't Bestuur der Gemeente 33 8. 't Wapen der Gemeente 38 9. De Gemeentekamer 39 10. Enkele merkwaardige punten in de Gemeente 40 11. De Molen 45 12. De Wegen - 47 13. Grootte der Gemeente 48 14. Bevolking , 50 15. Bestaansmiddelen; ambachten en bedrijven 52 KERKELIJKE GESCHIEDENIS. 16. De Hervorming te Biggekerke 56 17. De vorming der Gemeente 59 18. De Predikanten der Gemeente. . . . ... 61 19. Beroeping van Predikanten en samenstelling van den Kerkeraad 76 20. Aantal lidmaten der Gemeente 79 21. 't Leven der Gemeente . 79 22. De Kerkelijke bewegingen in de 19e eeuw .... .86 23. 't Armwezen . gg 24. 't Kerkelijk archief 92 25. 't Kerkgebouw ... 94 26. De Pastorie 100 27. De Kerkvoogdij 10] 'T ONDERWIJS. 28. De Openbare School 102 29. De Christelijke School ]07 30. Begraafplaatsen 109 ENKELE LOSSE SCHETSEN. 31. Een Combinatieplan 112 32. Een eigenzinnige .... 116 33. Een dorpsdokter uit de achttiende eeuw 118 34 Lodewijk Teulon 121 35. Uit de „Jaren der Bataat'sche Vrijheid" . 123 36. Enkele herinneringen uit den „Franschen tijd" 130 37. Frederik van Sorge 133 Bijlagen, aanvullingen en verbeteringen. 137 Tijdtafel

Onderstaande tekst is niet 100% betrouwbaar

BIGGEKERKE.

ZIJN BURGERLIJKE EN KERKELIJKE GESCHIEDENIS

DOOR

K. WIELEMAKER,

Hoofd der Chr. School aldaar.

Uitgegeven met steun van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen.

MIDDELBURG — K. LE COINTRE — 1903.

Permanente URL

Opties voor uitsnede