is toegevoegd aan uw favorieten.

Vaderlands zakboekje, ter bevordering van wetenschappen en fraaije letteren. Of Almanak voor het jaar 1800

1800

Permanente URL

Titel

Pagina

Gebruiksvoorwaarden: Geen auteursrecht. Er rusten geen rechten meer op dit object.
Titel: Vaderlands zakboekje, ter bevordering van wetenschappen en fraaije letteren. Of Almanak voor het jaar 1800
Jaar van uitgave: 1800
Drukker/Uitgever: Dóll, Jan (wed.) Amsterdam, 1781-1802
Taal: Nederlands
Onderwerp: General works; Almanacs
Omvang: 207
Herkomst: Den Haag, Koninklijke Bibliotheek
Bron metadata: STCN

Geen zoekvraag opgegeven
- Ga naar paginanummer (totaal 207 pagina's) / 207
Geen auteursrecht. Er rusten geen rechten meer op dit object.
Permanente URL
Titel

Pagina

Gebruiksvoorwaarden

Geen auteursrecht. Er rusten geen rechten meer op dit object.

Titel

Vaderlands zakboekje, ter bevordering van wetenschappen en fraaije letteren. Of Almanak voor het jaar 1800

Jaar van uitgave

1800

Drukker/Uitgever

Dóll, Jan (wed.) Amsterdam, 1781-1802

Taal

Nederlands

Onderwerp

General works

Almanacs

Omvang

207

Herkomst

Den Haag, Koninklijke Bibliotheek

Bron metadata

STCN

's av. ten 6 uur. 6 Jtiin. Volle Maan, Dingsd.den n, 's mbn». ten 6 uur. 8 min. Laatfte Quart, Maand.den 17, 's avonds ten 11 uur 25 min. Nieuwe Maan, Dingsd. den i5, 's avonds ten 8 uur. 34 m. )e Zon treed len 19, in iries, of de lam, makenIe dag en nacht ven lang,op m onder ten > uur. s 1 11 o Decadi ti Primidi 12 Duodi 13 Tridi 14 Quart. ifi Quint. 16 Sextidi 17 Septidi 18 O&odi 19 Nonodi 20 Decadi *i Primidi 22 Duodi 23 Tridi 24 Quart. 25 Quint. 26 Sextid. 27 Septidi 28 Oélodi 29 Nonodi 30 Decadi germinal. 1 Primidi 2 Duodi 3 Tridi 4 Quart. 5 Quint. 6 Sextidi 7 Septidi 8 Oétodi 9 Nonodi 0 Decadi APRIL, Gr asm. XXX Dagen. Germ/nm.. 1 Dingsd. VIierden j. 2 Woensd. s Francisc. 3 Dond, Loenen p. 4 Vryd» Vianen p. 5 Saturd. Bosch b. 6 Z o n d. Palm-Zond. 7Maand. Gron. Utr p. 8 Dingsd. Gorcum p. 9 Woensd. Thiel b. IO Dond. Wittend. x l Vryd. Goeie Vryd. 12 Saturd. Erkembodo. 13 Z 0 nd. Paaschen. 14 Maand. 2de Paaschd. 15 Dingsd. Montfoort b. 16 Woensd. Hoorn p, 17Dond. Lis, Naard. b. 18 Viyd. Amersfoort b. 19 Saturd. Arnh.Kaftr.b. MO Zond. Quefi. Open t. 2f Maand. Alkmaar b. 22 Dingsd. Weesp b. < 23 Woensd. s Joris j 24 Dond. Lis p. 25 Vryd. s Marcus. I 26 Saturd. Arnh.Leerd.b. c 0,7 Z 0nd. Mi/ericordia. r 28 Maand.DevJ.Hilv.b. S 29 Dingsd. Montfoort b. 5 jo Woensd. Hoorn b." < \Eerfte Qtiart. vVoens'i. den 2,'smidi. ten 1 uur. 2 min. Polle Maan , Woensd, den 9, 's nam. ten 4 uur. 36 min» Maan-Eclips. Laatfle Qjiart* Woensd. den [6, 's morg.ten r uur. 29 min, Vieuwe Maan, kVoensd. den 13, 's nagts en 12 Uur» 12 min. )eZon treed :en 19 in Tau~« us , of de tier, op ten. onder teu 7 ur. 1 11 Primidi I i2 Djodi 13 'i'ridi I 14 Qaart. 1.5 Quint. 16 ïkx nii 17 Septidi 18 Oclodi 19 Nonodi "20 Decadi 21 Primidi 22 Duodi 23 Tridi " 24 Quart. Quint., 2(5 Sextidi 27 Septidi 28 Oétodij 29 Nonodi 30 Decadi flori5al. 1 Primidi 2 Duodi 3 Tridi 4 Qmrt. 5 Quint. 6 Sextidi 7 Septidi 8 Oétodi 9 Nonodi 10 Decadi • MAY, Blodm iand, XXXI Dagen. Floreal. iVimd.sPhil.enJac, 2 Viyd-Benfchop ta. 3 Saturd. f Vinding. 4ZoND..?*tó/.Hagek. 5 Maand. Boriegrave p. I ^Hingsd.j JanLatyn. I 7 Woensd. Purmer. p. 8 Dond. MichieJopenb. 9 Vryd. Wyk b. loaturd.Arnb.Leerd-b. j lï Z o nd. Cantate. 12Maand. Krabden j. y 3 3Dirgsd. Weesp b. ! 14 Woensd. Sn eek i. , ï5Dor.'d. Lis b. 10;Vryd. übaidus. ■ 1/ Sa-urd. loipes. i8Z(j n d. Vocem. 19 Maand, fruis Dagen. 1 ^oDingid. Ben.aid;nus. 2! Woensd. Weesp p. / 22 Dond.HiM.CHR.L k. [ S 23 Vryd. Philip, IVcnus. V 24 Sr.turd. Joai:na L 25 Z o nd. Ex, Vjan.k 26 Maand. Zwoi p. rj 27 Dingsd. Josnncs. di 28 Wuer.sd. Groningen p. m 29 ücnd.Dev. j.p.btr.J. T 30 Vjyd. Waslenaar p. 0j 3iSatuid. Vastendag, u \ Eerfie Quart. Vryd. den 2, 's morg. ten 4 uiir^aó min. Volle Maan, Viyd. den 9, 'i tnorg. ten 1 uui. 9 min. Laatfle Qjtart, Dond de'rT 15, s nam ten 4 iur. 51 min. Nieuwe Maan, /ryd. rfèii 23, : s ram. ten 5 ; iur'2 min. 1 r 'e?fle Qiurt. aturd. een 31 nam. ten 10 ir. 4 min.^ e Z on treed in 20, in Geinis of de weehngen, < » ten 4 on. x\ r ten 8 uurj 1 1 H Primidi 12 Duodi ! 13 Tridi 14 Quart. 15 Quint.' 'ft SexVidi *7 S' ptidi 18 Géiodi 19 Nonodi 20 Decadi 21 Primidi 2Z Duodi 23 Tridi 24 Quart. 25 Quint. 26 Sexcidi 17 Septidi :H Oftodi 9 Nonodi 0 Z>*c«<# RAIRéAL. 1 Primidi 2 Duodi 3 Tridi 4 Quart. 5 Q"int. 5 Sextidi 7 Septidi 3 Oétodi ) Nonodi i Decadi, 1 Primid/' JUNY, Zomirm* XXX Dagen. pRAméAi 1 Zonb. Pinkster. 2 Masnd. 2de Pïnxterd. 3 Dingsd Brie),Laren p. 4 Woensd. Qjtat, A. lo, 5 Dond. Amtt. loocd. 6 Vryd, Qjiatsrtemper. 7 Sziuxü.Quatertemper. 8Zond. //. Drievuld. 9 Maand. WiJIetnftad p. ioDingsd. Montfoonp. 11 Woensd sBarnabas» 12 Dond. MÓ'acr.S.Odul. 13 Vryd. s Anth. 14 Saturd. Mtdenblik p. 15Z0ND. Delft k. Ï6 Maand. Wyk ,Putt p. 17 Dingsd. Sehagen p. ItJ Woensd Loosdr. p. 19 Dond. Hilverfuni p. 50 Vryd.'s Gravel, p. 2r Saturd.Lud.Gonlaga* 22 Zond Vkarding. k. 23 Maard. Vastendag. 24 Dingsd./ 'Jan Bapt. 25 Woensd m uf. Do.p. j 26 Dond. Zwol leerm. < 97 Vryd. Crescens. | *8Saturd. Vastendag, l 29 Zond 2 min. Eerfie Quart. Maand, den 30, 's morg. ten o uur. 36 min. De Zon treed den 20 in Caneer , of de Kreeft, nebjende haar jrootfte N.De> rlinatie, ma. en de alhier de mgften dag. 12 Duodi 13 Tridi 14 Quart. 15 Quint. ïó Sextidi 17 Septidi 18 Oétodi 19 Nonodi 20 Decadi 21 Primidi 22 Duodi 23 Tridi 24 Quart. 25 Quint. 26 Sextidi 27 Septidi 28 Oétodi 29 Nonodi 30 Decadi mess1dor* 1 Primidi 2 Duodi 3 Tridi 4 Quart. 5 Quinc. 6 Sextidi 7 Septidi 8 Ododi 9 Nonodi :0 Decadi u Primidi JULY, Hooimaand, XXXI Dagen. Messidor. i Dingsd. Heerrftedep. a Woensd Matia vifit. 3 OonJ. Citf. p. 4 Vryd. Mank. tranf. 5 Saturd. s Bon facius. 6 Z o n d< Katwyk k. 7Maard Schiedam p. 8 Dingsd. Leiden ka. 9 Woensd.U.Io. Geer. p loDomi. Dev. k.Leid.j. ij Vryd. Soelmonr p. ia Saturd. Edam k. i3ZoND.Vliir.k.VolI.j. 14 Maand. Utregt k. 1 15 Dingsd. Apoft. fcheid. 16 Woensd. Reinildis. i" Dond. a'exius. 18 Vryd. Edam p. i$ Saturd. Hondsd. leg. 2o Zond j Margretha. 2,1 Maand. Groninge p 22 Dingsd. s Mar. Magd. 23 Woensd. Deventer j 24 Dond Vast. Gron. j. 25 Vryd. s Jacob. 2öSaturd. s Anna. *7Zond. Gouda k. 28 Maand. Hoorn b. 29 Dingsd. Marr.en Fei. S 116 Sextidi > 17 Septidi 18 Ododi 19 Nonodi 20 Dfcadi 121 Primidi 22 Duodi 23 Tridi 24 Quarr. 25 Quinr. 26" Sextid. 27 Septidi 28 Oétodi 29 Nonod 30 Decadi aanvulda cb n. 1 Deugd, 2 Vernuft 3 Arbeid 4 Gevoel, 5 Belon. VEND1M. 1 PrimidJ 2 Duodi 3 Tridi 4 Quart. 5 Quint. 6" Sexttdi; 7 «Septidi 8 Oétodi ©CTOBER, Wynm, XXXI Dagen. Vbndimai x Woensd. s Bavo, 2 Dond. Wyk Ie. 3 Vryd. Ltyden ontzet, A Saturd. s Franciscus. 5Zond. Amftelv. k. CMaand. Dinter j. 7 Dingsd. Weesp b.: 8 Woensd. Alkm. ontz. 9 Dond. Schaaen b. 10 Vryd. s Ficlor. 11 Saturd. Boere zaturd. 12Zond. Voorburg k. 13 Maand. Purmerent b. 14 Dingsd. Weesp b. 15 Woensd. Schoo"h. j. 16 Dond. Sch. b.Aikni v., 17 Vryd, Amersfoort p. 18 Saturd. s Lucas, 1 19 Zond. Heemskerk k. so Maand. Amfterd. va. ai Dingsd. s Urfula. 22 Woensd. Woerden b. i'jDond. Goud. Haarl.b. • 44 Vryd. Schiedam b. 3,5Saturd Aikm. Ërt. b. 26 Zo nd. Akerfloot k. 27 Maand. Vastendag, 2l> Dingsd. s Sim, enjud, 49 Woensd. Mun.Wyk b 30Dond Delft, Goud b. jiViyd.^/. Gore. b. 1 Folie Maan, Dond. den 2, 's avonds ten 10 uur. 8 min. Maan-E clips. Laatfie Quart, Saturd. demi, 's morg. ten o uur. 31 min. ! Nieuwe Maan, Saturd. den 18, 's morg. ten 9 uur. 31 min. Zon-Eclips. Eerfie Qjtart, Ssturd. den 25, 's morg. ten 1 uur. 10 min. De Zon treed den 22 , in Scorpio of den Scorpioen, op en 7, onder t en 5 uur. 9 Nonodi 10 Decadi 11 Primidi 12 Duodi 13 Tridi 14 Quart. 15 Quint. 16 Sextidi 17 Septidi 18 OcT-odi 19 Nonodi 20 Decadi 21 Primidi 22 Duodi 23 Tridi 24 Quart, 25 Quint. 26 Sextidi 27 Septidi 28 Octodi 19 Nonodi jo Decaai brumaire. 1 Primidi 2 Duodi 3 Tridi 4 Quarr» 5 Quint. f> Sextidi 7 Septidi 8 Octodi ) Nonodi _NOVEMBER, SlHm. XXX D>gcl)< BRDMjiiRfe. i Saturd. Allerheilig, 2Zond. Alleizielen. 3 Maand. Arnhem b. 4 Dingsd. Weesp b. 5 Woensd. Hoorn p. tfDord. Lis b. 7 Viyd. s Willelntd. 8 Saturd. Purmeitnt p. 9Zond. Salvatoriï. 1 o Maand. Schoorl b. li Dingsd. s Marten. j ia Woensd. Alkm. p. la. J3Dond. Lis b. 14 Vryd Bos b. 15 Saturd. Machnir. 16 Zond. Spar. Uiig. k. 17 Maand. Gorcum p. 18 Dingsd. Huyfen p. j 19 Woensd. s Elifabeth. 20 Dond. Lis b. Delft va 21 Viyd.M.pre/igïiid.b. ; U 22Saturr*. ƒ Cectlfa. \Z 23 Zond denier Sr f's 24Maand. Schoorl b. lui 25 Dingsd. s Catharina. ID 26Woensd.VJym.p.Vl.b dt 27 Dond. Lis b. Edam la. \ni 28 Vryd. Bos b. ||c 29 Saturd. Vastendag. Itei 3oZoND.x^y.Befl.tyd Itei Volle Maan, Saturd. der 1, namidd. ten 2 uur 18 min. Laatfie Quart, Zond. den 9, 's avonds ten 6 uur. 58 min. Nieuwe Maan, Zondag den j 6, 's av. ten . 5 uur ic min. r £ r erfle Quart. ond. dtn23, morg. ten 11 i ir. 5 min. t ï Zon treed \ n 21, in Sa- t 'larius of dt 6 hutter, op j 7 1 8 order I 8 1 4 uur. I 9 10 Decadi 11 Primidi 12 Duodi 13 Tridi 14 Quart. 15 Quint. 16 Sextidi 17 Septidi 18 Oétodi 19 Nonodi 20 Decadi 21 Primid 22 Duodi 23 Tridi 24 Quart. 25 Quint. 26 Sextidi ï7 Septidi !8 Oétodi 9 Nonodi o Decadi t Primidi ' Duodi Tridi t Quarr. ; Quint. Sextidi Septidi Oétodi Nonodi DECEMBER, Winterm XXXI Dagen. Frimairs, i Maand, s Eloy. 2Dingsd. Bos j. 3 Woensd. sFrancfscus. 4Dond. s Barbara. 5 Vryd. Sabbas. 6 Saturd. sNkolaas. 7 Z o n d , 2 Adv, s/lmbr. 8 Maand. Maria Ontf. 9 Dingsd. Lions j. lo Woensd, Melchiades. iï Dond, Rodenburg j. iaVjyd. Joachimsdal j. 13 Saturd. s Lucia. 14 Zond. 3 Adv. ilysf. j. 15 Maand. Tongelveep j.. 16 Dingsd. nelnioft j. 17 Woensd Quat.Btrg.]. l8.Dond. Wu;uba;dus. 19 Vryd. Qjtatertemper. £0Saturd. Quat. Vast. 21 Zond. 4 Adv. s\Thom. 22 Maand. Hallé bevaart. 23 Dingsd. Yverde \ u 1. 24 Woensd, Vastendag. 35 Dond. Kersdag. 26 Vryd. 2 Kersd. s St. £7 Saturd. s Jan Euang. 28 Z o n d. Qnnooz Kind. 29 Maand Thom. Cant. 30 Dingsd. Savinus. 31 Woensd. s Silyester, Volle Maan, Maand, den 1, 's morg. ten 8 uur. 44 min. Laatfie Quart. Dingsd. den 9, 's morg. ten ii uur. 34 min. Nieuwe Maan, Dingsd. den 16, 's morg. ten 6 uur. 24 m. Eerfie Quart. Dingsd. den 23,'s morg.ten o uur. 36 min. Volle Maan, Woensd. den 31 ,'smorg ten 3 uur. 36 min. De Z o n treed den 20. inj Capricornusofden Steenbok, hebbende baar grootfte Zuider Declinatie, maakt alhier den kor ijlen dag 10 Decadi 11 Primidi 12 Duodi 13 Tridi 14 Quart. 15 Quint. 16 Sextidi 17 Septidi 18 oaodi 19 Nonodi 20 Decadi 21 Primidi 22 Duodi 23 Tridi 24 Quart. 25 Quint. 26 Sextidi 27 Septidi 28 oaodi 29 Nonodi 30 Decadi nivosh. 1 Primidi 2 Duodi 3 Tridi 4 Quart. 5 Quint. 6 Sextidi 7 Septidi 8 Oétodi 9 Nonodi 16 Duodi (I) E C L I P S E N, VOOR HET JAAR 1800. r Ih dit Jaar zullen 'er v 1 e r Eclipsen op de Anti» tig vertoonen, namentlijk twee aan de Zon entwee aan te Maak, waarvan Hechts eeue JWaac-£cJips bij ets te zien zal zijn. De eer ste zal zijn aan de M/ ai den 9 April*' doch zullende voor ons onzi^tbaar zijn, dewijl Het begin is Namiddags ten 3 «uren 25 minuten. Het" midden ten 4 uuren 42 minuten Het einde — ten 6 uuren zal zijn, en da Maan dus r og ouder onzen Gezigt-einder of Horizon it, zullende ruim 7-ruim aan de Zuidzijde verduisteren en te zien zijn in 't Oostelijk gedeelte van Europa, de OostIndien en het Westelijk gedeelte van Noord-^merika. De tweede zal zijn aan de Zox den 24 April, en bij ons niet zigtbaar } de Conjunctie valt \oor's morgens 51 min. na middernacht, zullende centraal verduisteren op den middag van de plaats, die op gr. Noorderbreedte en op t8i gr. 28 min. leugte ligt. . Dé cïIDï zal zijn aan de Maan en bi? org te Zien , en waargenomen kunnen woiden deu 2 Oétober. Het begin 's avonds ten 9 nar 20 min. Het midden — — ten ic uur ifi min. Het einde — — ten 11 uur 11 min. zullende s| duim aan de Noordzijde verduisteren. De vierde zal ziin aan de Zon, den 18 Oétober, maar bij ons riet te zier.; de Con;-cj ctie valt cp Voorwitfdag tec 9 uur 30 min. De 2on zal totaal verduisteren »>p den middae van de plaats, die op 50* Zuidw» bieetue, en op 520 3c* ligt. (2) ,, Deere Zon-Ecmps zal aan de caab r> e „ aan de o»ooi«cio»*ns, rivier ces Voor„ öuddags volkoomen te zien zi,n, en de Zo* aldaar „ geheel vcïduute».. Inde c a a P s T ad, naardeï „ u,d van hunnen middag, het begin >s morgens ten „ 8 uur 40 min. (circa één minuut) geheel verduisterd ten 9 uur 31. mm. het einde ten n uur at minuten „ Da duisternis, fchoon voor korten tijd, zal aldaar f» 711 aanmerkelijk zijnj vooral bij betrokken lucht: in »' a!^.,Wo,onhulzen zal men zonder kaarslicht niets dui„ deli,ks kunnen zien, en bij beider weer zal men dé „ Fianeeten, die boven de Horizon zijn met het bloote „ oog kunnen vinden. Vooral Veküs, die in het O. „ L. U. circa i<5 gr. boven den Horizon zat te vinden zijn.»" Met dit Jaar telt men Tan de Juliaanfche Periode . . 6-„ Taaren. de Schepping der Waereld . 5740 _ de Zondvloed ....«.' £JJ —- de Geboorte onzes Heeren . . 1800 "' d« J*odfche Jaartelling . S560 — de Hegree of Turkfche Jaartelling* 1214 Zonnencirel ïs . . . r, DeQlÜAI*\™«M «B5fc SeptrtageiW j . . Feb Vasten avond . 21r .. ._* Paasfchen • , , s April Kruisdag ... 4 Maij Hemelvaartsdag , , al Pnikfter . . . . ï junlj he Lente, begint . . 20 Maa,re De ZQmtr . . , 2£ JU „j. Du Hcrtst . 22 S pE'* De Wiuter . . ^ ' a, C 3 ) GEBRUIK de* ZEGELS, Volgens de Ordonnantie van U Sept 1794. rekeningen, m8 Voogden, Excc. Curat, of jidmimftrateurs , enz. r«ara|ens'0tV* " altS' M umm 3S en daarb.op een 6ft Z. 100 - - - - 12ft. . 300 - - - - 24II. 600 - - - - 48 ft. loco - - __ƒ,._ 3000 - - - _ 6 '. _ 6000 - - - _ p . icooo - *• " ■ jt . 14000 - - - - 18 ': - 20000 - - - - 24 : _ Alle andere kekbnihc e N , aan Particulieren moe ■ ren wprdtn gefciireven van /5° tot ƒ ico op een Zegel van 3 ft. en daar bov. opeen Zeg. van 611. ten Listen van Qen Debiu liferv. zijn ritgezonderd Rek. van verkocb te EfTeften , tot welker Tranfp. >i recht van »t Zegel void, is, alsmede Rek of Notit. van Prof. en Doft in de Med en Chir. wegens [ gedaane vilhès. rekeningen, aan t gemeene Land, Steedett of anderen Colleg. (de Zeg. ten laste van de .Crediteur.) van /lotot/rooopeen^ft.Z - ioo - 200 6ft.- - 200 - 400 - uft.400 - iooo - 24 ft. - - iooo 2000 - 4811.- ta van leder 1000 danbovenhej laatste, tegel te veihog. met e«a «gel van a* a. HUUR CED OLLEK, ^lle Jaarcn Huur bij elkander gerekent : )ened. de 50 op een 3ft.Z fan fsototbcuedloo 6ft. 100 - 200 12 ft. 200 - Coo 24 ft, .» 600 - 1000 ƒ 3 : _ - looo - 2000 6 ; _ - 2000 - 3000 8 : - 3000 - 4000 12 : • 4coo - 6000 iö • - 6000 - 12000 18 : * • 12000 en tiaai bov. 24 ; 1 >e Huurders moeten Copijeu hebben op een Zegel van 6 ft. Doch van 3 ft. in. dien de Hnurcednl zelrt van 3 ft. is. U) HET LUIDEN der POORTKLOKKEN. Van jimflerdam, 't verlangen. *t verkorten. 'smo.j's av. 'smo. 'e av. Den 22 Jan. half 7 half 5 Den 8Aug. halfs half t 8Febr" tli?tfl S *5 5! 7 24 half 6 kalf 6 jiSep. half 6 half 7 14 Maart. 5 6 21half 6 , < *8. 5 half7 13OCI. 6 half* io April, halfs 7 ai — half7 5 as half5 half* 6Nov 7half« -Maij. I 4j « Van 7 Maij tot 8 Aug. blijv. de Poorten, tofs av. half n uuren open. Van HAARLEM en ENKHUIZEN. 't verlangen. 't verkorten. 's mo. 's av. 'smo. *t av. Den 8 Jan. aalf 7 halfs Den2Öjulij. 4 g iFebr. 6 5 14 Aug 4 half 8 18 6 half 6 22 half 5 half I 23 ■■ half 6 half 6 29 —— half 5 7 4 Maart, half 6 6 i2Sept. 5 half 7 13 5 6 2<5 5 C 18- 5 half 7 tOft. halfó é 1 April ialf 5 7 10»— half 6 half (S is aalf 5 nalf 8 iS 6 half 6 20 —— 4 half 8 . 25 - 6 5 1 Maij. 4 8 ioNov. half 7 5 20 half 4'hajf 9 12 — half 7 halfs 30— 7 halfs 4 Dcc/ 7 4 De Groote Hoat, Zijl en Kennemer Poortenzyn alle avonden tot 11 uur open % en de Spaarwouder tot het aankoomen del laatfte Trckfchuit. 'Elk der Poorten kan nïesiia si uur, voor 30 Stuiv, doen openen» HET AFTAAREN DEI VOLK- MARKT-SCHUITEN, SCHEEPEN, ejiz» van AMSTERDAM op Arnhem, gaat Woensd. avonds een Schip van de Colveniers- burgwal, bij het Oude Manhuis, doch in Dcc, Jan. en Febr om de 14 dagen. Alkmaar, alle morg. ten 9 uur en Maandags midtl. ten * uur nog een Schip van het Water. Smersvoort, 's morg. ten 8 uur een Sch'p, van 't Waterbu de Vrouw eft. uitgenomen 's Maandags, 's Wint. alleen 4ond. Dingsd. Dond en Saturd. den Boscb, alle Saturd. av. een Schip, van de Cin^el. Broek in Waterland, Maand., Woensd. en Vrijd. nam. ten i uur een Schuit van de Texelfche Kaaij, of over Buikfloot met de Schuit op Edam. Buik/loot, alle uur een Schuit, behalven 's Wint.'smidd. ten iiu ir, van de Nieuwe Stads Herberg. Crommenïe, Maand, , Woensd. en Vrijd. nam ten 2 uur een Schuit van de flaringpakkers Toren. Deventer, Dingsd. , Dond., en Satuid.een Schip, van 't Water aan de Ou le Brug. de Diemermeer, Maand , Woensd. en Vryd., ten 12 uur een Schuit, van 't Rokkm bij de Visfteeg Diemen en Diemerbrug , Maand, en Vrydag ten I uur een Schuit, van 't Rokkin , bij de Doelenfluis Burgerdam, Zom. ten 8, 10, 2 en 4 uur, 's Wint. ten 8, 10,1 en 2 uur, ook Zond. ten 1 uur een Schuit. Edam , Monnikendam en Purmerent, dagelijks een Markt» fehuit ten t uur, de eerfte van de Texelf Kaaij en de tweede van 't Water, (zie verdèr op Hoorn.) Gouda, in Maart, April, Sept. en Od. »s morg ten nTwl''-Jl,'l,ii', Ju'ij en Aug. ten 7 uur een Schuit. De Naehtfcbmt 't gehcele ]aar 's avonds ten 8 uur van de Beerebijt. ook alle dag de Tker^, van de Pijpenmarkt 's Graveland, alle dag. een Schuit, ten z uur. beh Zonda'zs Groningen , Dond. en Zond. met het openen der Boom* Haarlem, alle uuren een Schuit met het openen der Haarl, Poort tot 's avonds ten 8 uur, dagelijks de Matktfch. van 't Water bij de Papenbrug, den Haag en Dtlft, alle nudd. ten I uur een Schuit van tRokkin ten 2 uur van de Beerebijt, of ovet Leijden. Harderwijk, alle avond, een uur voor Boqmfluiten een Schip van de Slijpft OpElburg, Dingsd., Dond enSaturd. Hartogen, alle avond, doch wint. Maand. , Woensd. en Vrijd. een uur voor Booinfl. een Schip van de Tex. Kaai bij de N. Brug. Van waar dagelijks gelegenheid is om na alle de Vriesfibe plaatzen te reizen Has/eh, Zond. Maand. Woensd. en Vrijd. doch 's wint. Maand, en Vrijd. een uur voor Boomfl. een Schip van de Oude Brug , of alle avond, met de Zwolfihe Beurtman. Hinlopen, Maand, Woensd. en Vrijd. een Kaa» van da Teertuinen. Hoorn ,ovfT Monnik, en Edam gaat van den I Oclober tot ?t Maart dagelijks ten 7, ir , en 2 uur een fchuit. Ten 3 en i uur tot Edam toe. Van 1 April tot 20 Sept. ten 6, 9» en 2 uur, ten 4 en 6 tot Edam toe. Hoorn over Purmerent gaat van 1 Ocl. tot 2.t Maart da> gclhks ten 8 uur een Schuit tot Purm. toe. Ten 9, 1 en 4 uur over Purm. Van 1 Apr. tot 30 Sept. ten 6 uur tot Purm. toe. Ten 8 uur over Purm. Ten 11 uur tot Purm. Ten 1 en 4 uur over Purm. Ten 6 uur tot Purm. tot. Verders het geheele jaar Maand, en Vryd. 'smidd ten 5 uur ook een Schuit rot Purm. toe. en a'Ie avonden de Nacbtfcbuit met Boomfl ovet Purmerent. Ook alle avonden een Schip voor Boomluid. van de N. Brug. Kampen. Zomers, Maand Woensd. en Vrydag ee» Schip, 's Winters Dingsd. en Vryd. (zie verder Zwol.) Leeuwaarden, Zond. en Dond. *s morg met het openen der Boom een Schip van het W^ter voor de Valke» ileeg> of over Harlingcn. Leijden, alle morg. (behalve Nov, Dee. Jan. en Febr.) een Kaag van de Overtoom. De Marktfch. Zom. ten ƒ en 's Winters ten 4 uur van 't Cing. bij 't Latynf. School. de Lemmer in Vnesl., alle dagen een Schip met BoomJ. van de Papenbrug. Loenen en Maarfin en terug, alle dagen behalven Zond. 's midd. ten 12 uur van *t Cing. bij de Munt of 3 maal daags met de Utrecbtfibe Schuit Medenblik, Woensd. »s midd. ten 2 uur een 'Schuit ikn den N. Brug en Saturd, 's midd. ten 3 uur een Sctosa tm de Slijpftcenca. Cr) Middelburg, alle Saturd. morg. een Schip van deBeeregrngt bij de Rom. fteeg, of over Rotterdam Jolden enNaarden, Zomers Zond, ten 5, 7, 10, X enZ"™,?*""* "V"*1* teD 10 en I2uur> narnidd- ^n ë Van de O. Teertuin, bij de Schreijers Tooren. Bonmn«*er*' »L"B'd. Dond. en Saturd. een Schip voor Boomfl. van 't Water bij de Raamskooij. LuST Keu.6 W°enSd' Sdlip V3n '* Ci"Sel bij d8 Oostzaanen, in de Zomer »s morg. ten 7. en 10 nam ten 2, 4 en 6 uur, 'sWint. ten 8, ,0, i « Vuur. Be*. vaenT n nA °u°k 'S midd' ten 1 uur een Schuit van de Oude Stads Herberg. ; Rotterdam , alle midd. ten ia uur een Schuit van 'tRok- S"/*- tCrV T J3"^?, aan de B«rebijt, ook over 3g of gW* Verders Woensd. en Saturd, nam. ten 4 uur een Beurtfch. van 't Water bij de Pap. Biue. vSZen %' ?lngldV?n,^ond- een Markrfch. ten iz nut van de O Z Agteib. bij >tO Manhuis, ten 2 uur van buiten. Stee*, van den 1 Maart tot 6 Dec. Maand. Dond en Saturd. s'av. een Schip van 't Water bij de Valkeft de KaPrfteeï' a"°nd* *" B°°mfl' V™ '< Wate'r voor Steenrijk, Blokzijl, Meppelt en Vollenhoven, Dingsd en Saturd. voor 't hnden der Boomkl van de Meppeler Stilger op '* Water, of alle avo.d.net de Beurtman op Z«,. Texel Dingsd. Dond. en Satura. s'avonds eci,PS U recht, alle dag 's morg. ten 7, 's narnidd. tenjcen' de Achtergragt bij de Utrechtfe Poort, eï de Nachtfchuit ten 8 uur van de Beereb. doch »s wint 'smorg. ten 8 uur. De Marktfch. ten half 4 uur van't Pin ** van half Maart tol half Oftob* ïoïï 2ï* iV^ 1 -r ^',lf 6 V?r» 5n de Week ten 6 , 9, half ?e'n 8 4oe\hf/,6 UU,r-,^a'f °Aob- ^ half Maart Zon! ^Wm^ UUtCCn Schu^ van deP/in^ f¥oerdot, Zom. Maand, en Dond. 'i Wint. alleen MaawS* | Cs y Jan ZSc^l^ Van'de CoW' B"'SWal. enten3mK v£TJ"l\&n 1 } PV0t 1 0öob- a11e «ur. «n Schuit van i uctob. rot I April tot 4 uur. Van ed B^Tl?" ^" uur.Vo°* Booml. een Schip Verrie« «r S' ,?-ChJnDec enJan- *>'>ngsd.Dond.enSa£ dZ lrol^Zff M.aar'da8e"> wanneer net te atften A 8 -S' Verfclleiden ^rpfchuiten, meest SB, het Cinrel,^^ WatCr' Am" ^ n Van ALKMAAR op v urT a,,e mo'8"i ten half jo, eri Zond' da ^.achtfth s'av ten 8, en s'Wint. ten 9 uur " E«khu,zcn,\n)t nam. ten 2 uur een Schip. der. Haag, Saturd nam. een Schip. P Haarlem Saturd. s'morg. ten 9 uur een Schip. Inïwi dageh-,ks s lnof8- te" nam. ten 4 uur, doch in de Winter nam. ten 3 uur. * medenblik, Woensd. en Saturd. s'm. ten half roeen«.rfc magèH,)Dingsd Vrijd. en Saturd. e^nlXifnSS^ i „ van den BOSCH op Slrnfierdam , Zot tfags een Schip •£>erf«j, 4 maal weeks s'morg. een Fostw. 2 maal een Gjr/ct/m, alle dagen behalven Dingsd. een Schip. * Maand, en Vrijd. een Schip. v-lhrmrMm> Jonf Di£gsd* en Dond* doch in Jan. ca bebt alleen Zond. en Dond. J * van DELFT op sfinHerdam, alle midd ten 2, uUr een Marktfchult Bergen op Zoom , Tcrtoolen en Bommel,Vri]d s'av. een Scli!» de* 5oiC&, 4 „laai per Week een Schip s'av. ten 6 u,,, den Briel, T>ont. en Saturd. sWorg. ten 8 uur een§ch £ Delfshaven, alle namid. Zomers ten 4, en s'Winters ten 3 uur een Schut. ' wiutcrè ■Gouda, alle Maand, s'midd. ten 12 uur een Schip. rf« iïiwg alle dagen een Schuit van .'morgens ten 7» half 8, half O, 9 uur, halt 10 Balf XI £,,f ^n S^haff .''en ha fV Kg* haIf 3 > half 4, half 5, half • ; half 7 en half S*, doch van 1 Apr. tot 30 Sept. de Cs») laatfte Schuil ten half 9. De Marktfch. Maand, s'morg. , ten 6 en V njd. s'mors. ten 7 en narnidd. tenfhaff 4 uur. Haarlem, Uord midd. ten 2 uur een Schip Letjden, s'morgens ten 5, 7 , 9 en half 11. "De Markt- rchuit ten i« uur, nam. ten half I , half 3, half 5 en half 7 uur een Schuit. . Maas/luis, zl\e dap.en een Schuit s'morg, ten half 8 , tiait ro, half n, natnH, van den 1 April tot den 1 Oft. ten 2 pn 4 uur , van den 1 Oft. tot 31 Maart ten I en 3, i «te laatite Ichuit s'avonds ten 6 uur. Rotterdam, gaat «.vrt» een Jaagfchuit van den r At ril tot haü Sept. van s'n org 5 tot s'av. half 9 uur. Van half-Sept. tot half O.&. i'rporg. ten 6 , ,en van .half ver. tot ultimo Maan .van s'morg. 7 tot s'avonds 7 uur. frS't&m van 1 Maart tot 30 Sept. namid. ten 4 en van r Uct. tot ultimo Febr nam. ten 3 uur, benevens alle Uonderd. nam. ten 2 uur nog een Schuit . Gaardingen, in den Zomer nam. ten 3, en s'Winters ten 2 uur een Schuit. van DORDRECHT op - Amlierd. Middelb. en Antwtrp. alle 8 dagen een Schip. Bergen -op Zoom, Dingsd. en Saturd. een Schip *a A* - mors' een Veerfchuit cu s'Woensd. een Rotterdam, alle morgei» ten 5, 6, 7, 8 0f ten 9 UUf, gaande dagelijks een uur later een Marktfchuir. van GOUDA op Alphen, Dond. s'midJ. ten 12 uur. Amfterdam,^ alle avond, ten 8 uur een Nachtfchuit. Da&huirtot uJt-oaob-ook sw*-r 11 alle dagen s'morg. ten 9, namiddags tan hrUA 'Ja A U-Ur' Doch van half Oöob. tot half ^April de midd. Schuit, ten half u UUr. s4«^t„r vai,e"d Eond- **** - 'Middelburg en Plisfingm, Maandag een Schip Rotterdam, alle dae hphsli, .„„cu :~ 1' i>_. Sf^^SM en Saturd. s'morg. ten 10 en Dondl s'morg. ten 11 uur. een Schuit. * tMti den HAAG op *. tS^^iS^n^r^ Marttrcbtegelïiks s'morg. ten half 4, 6,8 ne V'V?' ten half 1 ,half3, cCn half/uur een fchuit. Gw" ifhmC ^r?^ ten Ilen°P den W ten zuur. £»^, W oensd. Dond, Vrijd en Sar. ten half u uur. a k n- ' Van 14 Maart toc 2 oa°b. s'morg. ten half unr r> 7^ r!-1 uur» nam" ten half t , 2 , 4 en 6 V»A •?morg. ten 6, 5^^^^ HET AFRIJDEN der POSTWAGENS. van AMSTERDAM op Arnbem, en «r«g zom. s'morg. ten 6 uur. en sVinr met bet open.-der Poort, rijdt af van't Cing. bij de Eeu ftrTat Alkmaar, bij befl. vv arer, s'morg. ten i o uur van»' S,' den, Haag enterug, Van Pwo. April rot Uit Oö des MiL' ten een uur, en van ÏS^NÖv. tot 01c. MaaTt, dl mor gens ten 9 uur van >c*ieuyye Zijds Heeren Lo|Cmen™n ^^ïSS^^^jr ***** Haag na L? 2!ffl /'f;' P°nd' en Saturd- vatl een Waan De vr^t ï^K bl' ben°te<\ v/at?r alle dagen fels™ *«s^aarssS Chailen na den Haag en andere plaatze; en 't Comor in den Haag ten Hutze van j. p„«£, in ^oog^Evv- £Sf b!j i?4Vi^ W-ten 8 wn de Reg. Brefr. Utr. Veer «r> ,»„" . , «.eg. üreelt. En een dito van 't half iovanTfnV. u" S»aturd- een Pakwagen ten • Van C ClnSeI aan het Matkt of Schietfch. Veer" i VaP' ALKMA AR op Haarlem en te rug alle morgen ten 9 uur. van AMERSVOORT op Zwol en « Dingsd. s'morg. ten 7 uur. *Van den BOSCH op karlnT». tJluJ.^ ^ ten S uur een Tour- Maaflrkbt, van t4 Auril tol- tc r> Ir» Van IÖSePt. tl ^AP^rnJt loor't * .3^* en rt ^. Dingsd. en Vrijd. s'I110°g ten 7 uur jr, , - van GOUDA op J$r*?J£ » half ^aa«£otu!t. Sept.s'morg. ren o, », 10 en ta uur, namid ten half 2 4. e uur, Van pmo. Oft. tot half Maart sWe ren 7 o en 12 uur, mm. ten half 3,4, en fi W' ^ nam. ten 4 of 5 uur nost een wl, rL, c °0 < D'nSsd» s'morg. ten 6 en nam. ten 4 uur. Van half oa. to^ïf* van HOORN op tSMkbuteH en MtdtnMtk ca te rug, dagelijks. C H) van ROTTERDAM op Nijmegen en te rug, s'morg. vrorg een Postwagen rrjit «ver CuijUnburg, en is in de zomer in een en in u« Winter in twee dagen over. van UTRECHT op Arnhem en Nijmegen, alle morgen ren 7 of 8 uur van böiten de witte Vrouwe Poort. den Bosch, zomers Maand. Woensd. Vrijd. en Saturd. Pmorg. ten 6 uur buiten de Tolfteeg Poort. " Breda en Gorkum, zom. alle dagen buiten dito Poort. Deventer, Dingsd, en Vrijd. s'morg. ten 6 uut. fpagentngen, Saturd. s'morg. ten io uut AANKOMST dbrPOSTEN te Amflerdam. A t ie D a c 8» van Haatiem , Leyden, den Haasi en verdere Zuid- en Noordholl. Steden, DorpIS en oml. Plaatzen .mede van Zeeland , Texel en de Helder. \J%F%\ * rT", D"itsch!a.nd * Keulen , Luik , GelderL* K]ecfsIa,ld» Emmerik, Munfter en Westphalen. Maandag, vm Hamburg, Zweeden , Denemark. Poo■Tn.- ugeh^CIC No°rden» Breemen, Luik, Aken ert Maaitticht. Ook geheel Oostvrïesl., Groning. en Overtisfel. Dingsdag van Vrankrijk , Spanje. Portugal. Btaband, Vlaanderen en Zeeland. memdag, van ftaf. Duitschl. Luik, Aken en Maaftricht, Donderdag even als Zondag, als mede van geheel Vrieeland, Groningen en Overysfel. Vrijdag, van Vrankrijk,Spanje, Portugal,Hamb. Zweeden , Denemarken , Poolen, 't geheele Noorden, Breemen, Luik, Aken. Maaftricht en geheel Oostvrïcsland, s VERTREK der POSTEN Van Am/lerdam, Van het Generaale postcomptoir, op de Voer. burgwal, achter het Stadhuit. * Alle avonden , op de Helder , Texel en 't Vlie ten half 8 uur. Op Zuidholland. Utrecht, Zeeland en de Ge" neraltteits Steden ten 8 uur, doch op 'sHaee. Haarlem en geheel Noordholland ten half 9 uur ge' waarlcm Zond. Dingsd en VrijdMi&t. Luik, Aken, 'sav.ten 8uMaandagen Vrtjdag.opZeel.met de Landpost, 'sav.ten 8u. Dmgsdag en Saturdag op Groningen, Campen en De«enter, 's avonds te» half 8 uut. Dingsd. en Vrijd. Qpltalicn, Duitschl. ,Kcul,, Bergil, Grid«l.. Cleefsh. rooien, Pruisfen en Silenen, 's middaes ten i unr ken STï ^ Hamburg, Zweeden, Denemat- ïiur- gC^CCI Noorden'dc Oostzee, Pruisfen, Poolen. Ulefien, Hanoyer, Bronswijk, Nieubutg, Oostvriesland «n Överijsfeï, •* avonds ten half 7 uur uo«vnesuns av. ten half 9 uur! >Donda>dag en fW/rfag-. Op Btaband, Rijsfel en Fransch Vlaanderen, s'avonds ten half 9 uur. enr«y^ Op Groot.Britt. »sav. ten half o uur i, LtY1?** ov(? v"nkriJk, de eerfte Donderdag In de maand, 's avonds ten half 9 uur. ^ • VERTREK der£OSTEN van Leyden. MAc5,EJAvo,ND'?M op alIe Zuld- en NoordholIandTi fehe ateeden, 't sticht van Utrecht, Breda, •$ Bosch. Ceertruidenherg en Zeeland ten 8 uur. * Dingsd. en Vrijd., naar Geldetl., Venlo, Kleef, BrefiI*u, Gul.k. Mafijk, Keul., Munft, en Westph. 's morg tin " r P Lo"cricnS' • Z^'tzerl., Geneve. Piemont , »d«l %fr"eBbtf ^"'P™-' Dantz.,PooI. K-Usi., Silenen, Bohem., Hongar. en alle Oostenr Lan* riï' AM0kt°P Zwol, Bentheim, Embd., Oostvriesl. Llng. Oldeub., Bremen, Hamb., Lubek, Holftein - . ucnciB. enï, s miaa. ten 12 uur. - Op Brab Vlaand., Henegouwen en verdere Steeden in Braband' Bergcn op zoom, Steenb. en Vrankr., namidd.ten half, uur.- Op Engeland, 's Bosch, Maaftr., Luik, Aken Luxemb., Limb. , Namen, Sedan en verdere Steeden in Champagne; als mede op Overijs-fel, Vriesland, Gron Drenthe enTwenthe, 's avonds ten half ro uur. ' DonderdagU op Vrankrijk .Spanje, nam. ten half r ul,r Saturdag,op Zwol,Bentheim, Embden ,Oostvrieslandli Llngen, Oldenburg, Bremen, Hamburg, Lubek aS* ftein, Denemarken, Zweden en verdere Noordfche », weiten,'s midd. ten 12 uut.-Naar Overijsf., Vriest" Gremng. Drenthe en Twenthe, 's avonds ten1 half J JJ; ■ VERTREK der POSTEN, Van *s Gravenbage. AUi Avomdb* op alle Steden ?«n ZuJdhoII. Zeeland, (ré ) •«Bosch. Breda. Geertruideno. cndeProv. van Utrecht s'av. ten 8 uur. Op Amft. en geheel Noordholland ten 9 uur. • Dingsd. en Vrijdag, op Geldcrl Duitschl. Pool, Honga* rijen, Boheen.en Zwitzetl, Ital. en Turkijen, s'midd. ten 12 uur. Op Grootbritt. s'av. ten io uur, Dingsd en Saturd. op Vriesl. Groning. Overijsf. en Embd. S'av. ten % uur'. Op Denem. Hamburg, s'midd. ten 12 uut. Zond. Dingsd. en Vrijd. op sBosch, Maastr. Eindhov. en Tilburg, s'av. ten 8 uur, Dingsd, op Vrankr Brab. Vlaand. Bergen op Zoonv Steenbergen, de Willemftad , enz. Donderd. op Spanje en Portugal. AANKOMST der. POSTEN in s'Gravenbage. . Zond. en Donderd. uit Duitschl. Denemark. Zweeden Pool. Hongarijen Zwitzerl. en Gelderland, Maandag. Frijd. uit Hamburg, enz. Dingsd. en Vrijd., uit Braband en Vrankrijk, Woensdag uit Duitschland. Italien en Zwitzetland, * Vrijdag, uit Spanie en Portugal. Uit Enseland naar de windls VJER.TR EK. der POSTEN van Rotterdam. AtitE avonden» op Breda, s'Bosch enz. ten 7 uur. Op Amfterd. Lcijd. s'Hage. Dord. en verdere Zuidholl. Steeden en de irov Utrecht ten half 9 uur, na klokkeilag moet bij ieder brief een ftuiv. gegeven worden. Maand, en Vrijd. s'av. op Hamb, mits franco Amfterd. -Maand, en Donderd, savonds op Vrankrijk, Maatid Dingsd. Dond* en J^W/rf.s'av.opBraband en Vlaand. Dingsd. en Vrijd. S'av. op Grootbrittanien. f Dingsd. Donderd. en Vrijd. op Portugal en Spanje "enr; ? doch Francozot Antwerpen. Dingsd. en Vrijd. op geh. Duitschl. Prutsf. Pomm. , Pool. Rusl. Zweed Denem. Ital. enZwitz. 's morg. halfll uur. AANKOMST oer POSTEN te Rotterdam, Alle m o r o e n, uit Amtterdam, Haarl. sHage.Dord. •n verdere Zuidholl: Steden Zond. en Donderd, uit geh.. Duitschl. Pruisf. .Porhmeren Pool Rusland, Zweed. Denem. Ital» en Zwitzerl. Dingsd. en Vrijd uit Vrankrijk , Brab. en Vlaanderefl. Dingsd. en Saturd. uit Hamburg, , | Üit Engeland naar de wind is» ?l.z.. J%3 M.4 naar £ 0rj,t*Mt v^rt Ji,cc///„,ij . Tl. 7, 9 . ^Def^na. /iet/pT~i7Z^L'/z ya.n /letfZCruid maijrazyn . JY.o. Viaésse" Tan jTar^e/ a^ 21. yan c/cne-s*.ninp naar CnpeSana' 0 Öre^nnznf van SutéV^r en. &*lin. y, ai £u£ van ^fa/a/aai: Ma. f2>estz;z&£&e- en TyZaiYajiaó . mtf - ai a daden regelt, en noch wuft noch los van tinnen, Ihletoor aaD vleiers leent $ geen vorftcn gunften zoekt, Noch dulc dat hier het recht der burgren wordt verkloekt, Langs wegen, uitgedacht om voordcel te bejagen . (praaf, M*ar neen,-geen vonten oog,geen grootfcbe en edle lNodi dreigen gelden hier, waar zuivre waarheids taal Viuttii vaa den mond van hea, die roem op vrijheid diagen. Die 't wanen durft, ernent de kragt der vrijheid niet. Geen Nederlander bukt voor 't oog dat fel gebiedt Cm eigen grootheid, fier op d' eer van zijne Vadren. hier werit alleen ae pligt uit vvaic burgertrouw, A 2 C4 ) Zij is alleen de zuil van 't vrije ftaatsgebonw, En blaast het vuur der deugd elk een door ziel en adrer. 't Geen hier befloten wierd, was op den burgereed Welmenend, tot *t Lands heilj - en 'c bitter grievend leed Oas door aartsbergens mond zo vinnig toegemeten , Treft wel ons eerlijk hart, maar onzen handel nooit, Die in het rein gewaad van oufchuld rijk getooit, Dien hoon verdragen zal, maar nimmermeer vergeten. De bard dertWeis doort>ns noch nooit gekreukt; Gij dwaalt, die ons aan lijf en goed als fttaf baar denkt, Wie zijn meer ftraf baar ?- zij, die bacdlen naar hnn pligten , Aan hunnen eed getiouw- _ of zij, wien zelfbelang, En heerschzucht drijven, om door ongewonen dwanj» De ftem der Dordfihe Maagd voor dreigen te doen zwichten : Dat dan natuur bellis!' wie bier de fchuldnaar zij! Wij blijven die wij zijn, voor Dordrecht* Burgerij, En Hollands vrijen ftaat. — ZouJt te ors ter ftraf begeren ? Het rein geweten wacht uw fiagen moedig af! In Hollands Raadzaal vindt het zeker iïeun en iïaf, Standvastigheid en moed zal uwe ftraffeu keren. Daar zullen wij, — dit eischten vordert thans onze eer,. Voldoening zoeken voor ciees hoon j op dat men leer* Deftemeens vrrëo Raads voortaan merfotschte dwingen. W ij bogen nooit den bals voor Spanje* eu eimoed. En zouden wij uit vrees voor 't dwingend vorstüjk bloed k Ons zelf btlcliiil- igen, die hier in onze kringen. Cs) Steeds doelden op 'sLajids heil en 'tzalveï Volksgeluk? Neen , ftatig zendliugfchap ! dat vrij de lafheid bukit', Die 't lastig knagen voelt van 't oiöprccht geweten. Wij kennen indees Raad orjsvan's Lanfiafchennis vrij, En werkzaam voor 't belang der burger maatfc^appij; Bk die dus denkten doet, zal tier (leeds welkom aetea, A % (O Plaat II. »e amsteldamsche afgezanten HUIDECOPER en van der DOES, Aan graaï WILLEM, bij de Hof/lede w«l*a. 1650. Doorluchte Graaf! ons zendt de Bnrgemeesterfchap Van Amftels burgerij, totu, en de ogenblikken Zijn dierbaar, - zelfs voor u, - voor ons bij dezen flap; Hier geldt een kloek beflnit, ver' boven 't langzaam wikken. Waar toe is 'sPdnfen brief zo zonderli g verzeld Van legerberden, in den dienst der vrijë Staten? Of is het doelwit o flechts bedreiging of geweld? Hoe wei schlijk waar het, zulk een nadruk weg te laten! Men raadpleegt op dien brief in Amftels vrijen Raad : Met Staten overleg esn rijp befluït te treffen, Is ieders wensch en wil, tot wering van hst kwaad; Wacht dan or.santwoord af,en wil »s volksheil bezinen. Of kiest Prins wittEM liefst een overhaast beilmt, Onwaardig aan den roem van edle en vrijë mannen? Wij denken't niet, 6 Graaf! de drift word'dan gefluit, Zo blijft de burgerkrijg van Amfteli vest verbannen. f7) Staak dan uw nad'rïng, met dit krijgsvolk van ontlaad, Dat wij nooithuurden, om met waap'nen ons te groeten, Staak gij het los befluit vau witte Ms-fiere hand; Hoe!—-zonden wij inu, 'sLands vijand hier ontmoeten !, *t Is niet uit bange vrees, dat ons gezantfchap fpreekt: Noch dat we u fmeken, om genadig af te trekken: Bezef uw pligt, o Graaf!— bi) 't oorlog opgekweekt, Moet echter zulk een pligt bii u afgrijzing wekken, Voor 'tplengen van het bloed der burgren, welker lust En liefde voor 'sLands heil, het utterfte zal wagen Tot wering van den ramp die Amftels vrede en rust Vejftoren dorst, en u geen glorie zou doen dragen. Keer dan terug, ó Graaf! beproef uw heldenvuur, ("ren Wanneer't'sLands nood vereischt, aan vreemdefoldenie- Maar aan geen vrijë ftad, die moedig, op den duur, In 't Spaanfche krijgsgeweld u fchraagde, in »tzegevieren. Dan — volgt gij 's Pricfen wil, in 't onbedaartbefluit,-. Volgt gij den eigenzin van enkle Eondgenoten, Dan wordt uw krijgsgeweld met forsch geweld gefruit; Dit is in Gijsbi echts vest maumoediglijk befloten. Natuur gaf bij den moed ons de gelegenheid; — Elk waakt met Hoek beleid; en wie ons aan durft randee , Vindt bij ons dood en graf; —daar zijn wij toebereid , Met de ogen op Gods hulp, en wapeas ia «e baadea* A4 % * 0 Tot kïer toewakire Graaf! volvoerden we onzen hst. Gun mi;, dat ik als vriend — als burger in vertrouwen Urlet u moog' fpreken , zo als bet aan vrienden pastj Laat ons dit fterk geval in tedrer liebt befchouwens ö Dappre Graaf! dit land erkent u naar waardij. Die in het oorlogsveld der helde>,roem mogt dragen En, aan den fbat getrouw, het heil der me.tfciwppij Ook doorn* heldenmoed bieipt vestigen er. fchragen. En — zou dat. deze» roem aan n niet dierbaar zi]n ? G v is o Graaf! _ er zou die ï»iet bt fte» dig wezen ?' I, ruw * en • cn? ~ geef dan aan neêïiand nooit den fckijn, U al' verweldige* der vrijheid te doen vrezen. ó Volt» oiij^ r-td! ire„ mei uw fiere benden af. Bezef *t gevaar dat u en de uwen io dees ftreken Zo lkt ban treffen; — *éqi ht »a;er wordt bnn graf, Wan^et r de Anthonij di'k terfioud werd doer£t fteken, < N«>g metr — in oitzi vr-sc I u gr ten «eweldig tal X21, mannen, die g»r«'d om 'Aht te onderwinden, Ce<»ti fel gevaar onti.im, en dit in 't jiolfgtfchal Aan w«ettheid ro^st gew«« . na «1 ifi 1 iet laten bindea; Bcd' iï* hoe ruik e«r. : oop zo ligt iets wagen zou D«. yin 'o'-rluc: i-£ ed ^-u fcn-< en doen ifzen, TotBargèmeestr! fia rt ren fchok voor t flaatsgebouw, Sie* vont is fier en barsen, en laat zijn tonen rijzen. (?) Bleeft gij bij uw befluit, de Bnrgemeesterfchap> Zou du* gedwongen zijn, om't uiterlte te wagen, , Zelfs tegen hunnen wecsch, en hoe zou zulk een fbp Ganseh. Neêrland grieven, en van burgerkrijg doen klagen*. Trek aft o brave Held! en groter wordt uw roetn, Door zulk eet» aftogt zo veel bJoeds en ramp te fpsren. Dan roemt het nakroost u, als Neêrlands heldenbloem9 In 't veld gevreesd, bemind bij vrije' burgeifchaien* Plaat lil; OP DE AFBEELDING VAM CORNELIS B I C K £ R, Ster van Zv/lettn Burgemetster ttt Raad dtr Stad Amflirdam, 165 «♦ Dit Is't beeld van bicke», de eer van Amftels vrijen Raad, Wiecs moed en kloek beleid, in d' alierveegften ftaat Van 't magtig Amflerdam, bet kwaad wist af te wenden, Toen tweeden willbms drift den vri^ëu Batavier Beftormen dorst, en zelfs 's Lands brave foldenier Misbruikte, ©m 't ftcedlijk reent zo fier als ftout te fcuenden,.. Hoe veel vermag de moed, wen bij in 't edel hart Der braven woont! bij acht geen lijfsgevaar of fmart, Om voor het heilig recht, gelijk 't betaamd, te waken. Hoe veel vermag 't beleid in 't bar. eu van 't gevaar! *t Is in de hand der deugd een fchild of beukelaar, Die felle fhgen keert, geen pi[l ka» haar genaken. D~' hterschzucht woele en zij op trotfche daden ftont3 Zij valt m'iftof ter neêr> daar ze op beur arm vertrouwt, Dit ftcik gewapend, elk naar beuren wenk wil buigen. So moed tn wi,s beleid en d*.ugc> het brun bewoont I II ) «Nederlanders! die op »t bee^d van b i c k e C Cind hüldhaf"'S -^vieren. Vaderlijke Deugd! ,e woon gij't Neé,Iands bloed e Herrijs op Bato's erf, voorouderlijke moed!_ Ja laat uw kloek beleid bij onze kiaderen tieren C 12 ) Plaat IV. OP DE AFBEELDING VAN J O H A N HUIDECOPER, Heer van Maarsfeveen. Schepen en Raad der itad Amfttldam. 1650. Dit 's huidscopers beeld,wiensedle mannentaal Ten fchild verftrekte voor des oorlogs blikzemftraal, Die,fchittrecd vao'c verfcuiet, den wapenkreet deed hooren, In *t kooprijk AmfieUam* dat zulk een ongeval Niet duchtte, en vrij befloot, in zijnen vr^ën wal, Al moest het dan een Vorst, ja zel's nog meer .verfloren, Bij Weina"* dieven klonk de fiere helccnfletn Van 11 u 1 d e c o p e R, en dien nadruk, kracht en klem t Viel als een donder op de n d.r-.nde benden* Graaf w ille m (laat verbaast: nooit fprak een vrije mond Zo fier en edel, op den vrijgevochten grond j »t Gemeene krijgsvolk wil tcifl: md de wapens wenden, Men zegt d,.t thans de wind voor zulk een reden zweeg, Ja al *t geboomt' in 't rond zelfs lniefrend'e oren kreeg; Genoeg — die taal tiof dcelj en Legerhoofd en knechten Gaan ras terug; de wolk, hoe afciig, drijft voeïbij, f 13) Eu rast en kalmte blijft bij Amftels burgerij Gehuist, hoe zeer gereed tot een ltouimoedig vechten. Wie gloeit niet, bij hee zien op het genoeglijk beeld Van Hüidbcopsr, dat de vrijheidsminnaarftreelt, Dte WittEMs leger floeg, door welgepaste reden. Men roemt de helden, die in 't dondrend krijgsgefcfcal Met wapens in de vuist, beftormden vest en wal, Of op da woeste vloed als fiere leeuwen ftreden; Maar welk een roem voegt hem, die eer deflag begon, Met kracht van rede ftreed, en helden overwon , Terwijl geen druppel bloeds, den ftillen grond befmette? Vaak richt mea graven op voor Vorften zonder trouw» Of krijgsliên > Hechts om brood aan land en volk getrouw; Dat dan het nageflagt den fchoonften eerzuil zette, Ophüidbcopbrs grafj zo leeft zijn roem altijd; Zo wordt zijn zeggenskracht den fchoonften lof gewijd. Dan zal ons Vaderland gewenschte helden telen , Die op der Oudren fpoor, aan heerschzacht weêrftand biêa En door hun grootfche taal de krijgers wegdoen vlia«, Wter faood bedrijf den glans van >c zonlicht niet kan velen» B Cr4) Plaat V. te vergadering der ALGEMENE STATEN, Gehouden in den Hage, in IÖSi, Hoe onwaardeerbaar »t heil der lieve vrede zij, »t Is echter niet genoeg, dat dus een maatfchappij Zich boven allen ramp zou wanen. Neen, wen het Oorlog zwijgt, rust nog de tweedracht niet; Die hatelijke pest waart eeuwig in 't verfchiet, Eu doet altoos de heilzon tanen» Dit was het daaglijks lot van 'c bloeiend Nederland: Der Vorften invloed loerde en woelde aan allen kant» Om zich in 's Lands bsftuur te dringen; De een wrocht als vriend, alleen beftuurt door eigenbaat, Ea de andre drong met list zich iu den vrijé'n Raad, Die, blootgefteld aan wisfelingen , Ceen vastheid vond ia eiken band van het Beftuur; 9e toorts der tweedracht wierp alom 't vernielend vuura En deed 's Lands pijlers fchudden, beven,— En dreigde een wisfen val, — Hoe wordt dit kwaad gefluit !-< ©e fchrandre Staatsman zag Baar kloeke midlen uit. Om aan 'c geheel meer kracht te geven. ( 15) 't W«in 's Landt rofplaits waar dit w erk zijn aanvang nam, JEo 'i puik van Ntêrlatsds Raad, tiaar eischgelastigd ,kwaias Oa na des Praifen dood te waken, Voor 't krenken van den band, die «even volleren bindt, Waar handvest, recht en wet, en godsdienst heil in vindt, Om in 't beleid der oorlogszaken, Voortaan te zorgen dat geen hatelijke twist , Dien arm verzwakk' en dus 's Lands fchatten los verkwist', Plechtftatig werdt dit werk begonnen, En achtbaar voortgezet, daar elk zich ijvrig toont, D«s werdt het einde van dit wichtig werk bekroont, De zwarigheden overwonnen, Die Neêrlandi vrijen grond bedreigde van voorlang Met reddeloos bederf en wisfen ondergang. Dus zag men aller voorfpoed dagen, Uic al de zorg en vlijt van dees Vergadering , Die ijvrig bezig in haar luisterrijken kring, Den naam van Grote, recht mogt dragen. Gewis een Volk, dat in 't beftuur gebreken ziet, Zal niemand wraken, wen 'i de vrijë handen biedt, Om zulke kwaden aftekerenj 't Ga Hechts in »t rechte fpoor, en zijnen wecsch geluktj Dan bloeit ras aller heil, en niemand wordt verdrukt, Noch draag zijn roem op 't overheren, »t Is groot een volk te zien, waar velerlei belang Te zameu vloeit tot ééi, zo dat geen fel bedwang E 3 ( i<5) Den zwakten poge te verdrukten? ?f Is groter, zo aldaar de broederliefde werkt De driften wijd verbant, de dwalingen beperkt, , En de ondeugd fl£Chts alleen doet bukken, t Is allergrootst, zo elk dan ware Vrijheid fmaaki, En de gerechtigheid voor aller welzijn waakt, En zorgt voor meerderen en mindren; Hos zalig is het Volk, hoe xegecrijk het land Dat aldns werkzaam met een altoos goede hand Waakt voor het heil van zijne kindren. ft NeerlandJ waar' van ouds dit heil uw let geweest! Dan bad gij voor het ftaal der moorders nooit gemest. Noch nw geweten aan zien randen, Geen Vorst, boe fier, had u gedrongen naar zijn wet Te handlen; maar uw moed heeft eindlijk toch verplet Al wat de tweedracht deed ontbranden. Nochthacs, ondanks 't beleid van dees Vergadering, Zo groot als werkzaam in haar treffelijken kring, Zo uitgebreid in haar bedrijven , Was noch den wortel van het kwaad niet uitgeroeitj Want de asch bedekt wel 'c vuur dat in 't verborgen gloeit. Doch 'c kan niet eeuwig werkloos blijven. Dit heeft het tijdsverloop tot Neêrlands ramp geleert,, Door'twisflend Volkrenlot, dat eeuwig wendt en keert, En nimmer rust bij ftervelingen Dan in h«t zwijgend graf, dat Volk en Vorst omvang?» Eer elk het vol genot dier woelingen erlangt Die naar gebied en grootheid dingen. Laat den voorleden tijd der Volkren fpiegel zijn, Opdat «en, .iet verlicht door valsch verniitea fchifo Op 't glihrig fpoor der losheid wandel j Men mij» de klippen, die alom getekend ftaan, Sn neme nu of ooit den glans voor 't wezen aan,' Zo kroont het Volksgeluk den handel. B 3 ( 2* > +laat VI. D E DOORBRAAK van den DIEMERMEER in den h e vI gen storm en water-, vloed. w„ &„ 5 Maart, 1651. Deed het Oorlog volkren beven , Blonk' de Vreê ca 't krijgsgeweld; Wïerd 's Lands naam alom verheven, En zijn aanzien wijd vermeld; Bloeide zijnen vrijëo handel, Bragt die vreemde fchatten aan , Vreugd en weelde in allen wandel, Deed hij ieder ruim beftaan? Ja gewis, maar in den vrede, Die haar heilzaam zoet verfpreid. Blijft, boe men op rozen trede, Ons fteeds fel gevaar bereidt. jNeSrland , van de woeste baren Afgewoekert, blijft omringd Van vijacdelijke feharen» Die geen 's menfchen arm bedwingt, Moedig ftelt men dam en dijken, Ter betewgling van den vloed, (19 y Maar dat alles moet bezwijken, Als 't noordwesten toomloos woedfc Reeds van de allervroegfte dagen Trof ons flora en waterstoodj Talloos voelden wij die Hagen; Veld en dorp, van hulp ontbloot* Zonken in de woeste golven; Measch en vee, geboomte en vruchï, Eeuwig in den poel bedolven, Smaakten nimmer vrijë lucht, — Wijl de winter was geweken, En de lente nader trad, loeide een flora uit woeste ftrekea * Geesfelde het zilte nat: 't Water, buldrend opgeftegea, Beukte fluizen, dijk en dam , Niets hield dit geweld meer tegen» 't Stevigfle gewricht wierd lam, Volland deed een noodkreet horea, Wijl zijn fchone Diemermeer Doorgebroken, fcheen verloren. Huis en boomgaard fpoelden neêr; \ Vee, ten ftallen uitgedreven. Zwom al zuchted in den vloed; De arme Landzaat redt zijn leven Naauwlijks, daarbij have en goe* B4 Weg zag drijven, voort zag rollen, Waar de Aroom het buldrend voert, Of de golven zeewaards hollen, Wijl de dood zijn prooi beloert* Op de toppen van de daken Zaten moeders, met hun kroost Schreiend naar ontferming haken, Reikende naar hulp ea troost, Edle zielen, deugdgezinden , Wagen zich ondanks »t gevaar; 'c Heetst gevaar fchiep menfchenvrindee* In een oord zo doodsch als naar. Grootten en edel zijn de daden Die menschlievendheid verricht; Zij, met zorgen overladen, Rust nooit voor het onheil zwicht» Leert dan broze Hervelingen! Wen de flormwind doodlijk loeit, En de baren u omringen, Doodfchrik door elks adren vloeit, Leert dan, de Almagt nedrig vrezen , Die de volkren deugden leert; Bukt u, voor »t ontzachlijk Wezen,, Dat ge ook als uw Vader eert» Vaderlijk zijn 's Hemels Hagenj Leerzaam is u elke roê; Trof uw Yoormt bittre plagen, Komt u beter heilgoed toe? — Keen» o reen, het is v^rfchoniDg Zo g«en felle flag n treft, x Enkel liefde» gunstbetoning , Wen gij eik gevaar bszeft» Volk re»! leert bij die tonelen, Deugden en gerechtigheid, Zo rolt door de waerelddelen De ütr van 's üoo&ftsn naajelïeit» VII» Be ZEESLAG tusschen den Iïoli-andschen Admiraal m. H.TROMP, *a den engelschen a d m i r a a L ' BLAKE , in 1653. v v te roemtö tromp ! naar eisch uw dapperheid ia't ftrijden? W;e uw ftandvastigheidin 't dondrendkrijgsgefchreeuw, Toen gij met b x. a k e ftreed, gelijk een fiere leeuw ? Uw naain blijft dierbaar aan 's Lands roem door aiie tijden. Geen lafheid wooade ooit in uw grootfche heldenziel: *een, aan uw eed getrouw, deed ge ieder vijand beven; Oij waakte voor elk pand, dat in uw hand gegeven Enforschbefchermt^ietligtin'svijandaklaauwenvieL Uw donder treft den Brit, die u van verr' bedreigde; - Gij wendt, en brult nog eens, dat allesbeeftenkraak!• - Gij keert ten derdemaal, - en >t Britfche fcheepsvolk raakt Verwart;- gij flaat verwoed tot dat reeds de avond neigde, Naauw brak de morgen aan, of gij hervat den flrijd' U* forfche kracht en moed zal voor geen vijand wijken Cu boort hem in den grond, of doetzijn vlaggenftrijken' >V»jl «w oplettend oog geen voordeel ooit ontglijdt. f 03 ) Ten derdemale was het inlicht wéér verrezen; Noch zwicht de Britmet voor den Nederiandfchea moed, Zm Admiraal word fluks met laag bij ,aag begroet. Dees dag moest ia het eind voor elk beflisfend we.en. De Britten afgemat, bedreigen nog een poo<: En^ tromp hm even fier iq ,t m.dden gevarea s Ztjn moed blaastkracht en moed in al zijn heldenfcharen, Tot dat de Uw in 't eind zijn kust en havens koos. De Koopvaardijvloot zeilt intusfchen naar * Lands haven, Daar elk haar blij verwacht en aan de helden denkt, Terwijl de dankbaarheid vaa verr' reeds vriendlijk wenkt, En hunnen groten naam voor de eeuwigheid zal ftaven, Gelukkig is het land, dat uitzijn vrijèu fchoot Eens zulke Helden zag „t ghvs fea V0orf Die trouw aan 't Vaderland, aan pligten, dierbare eden, Als rotsen ftondea, in het nijpen van den nood. Och! kweekte r„aaal ook nog zulke edle mannen! Die, van-partijzucht vrij, voor dierbre panden ftreêninvloog der Vadren roem niet vrucht- noch JZool Dan wierd der vreemden krijg vaa 0ns gevmt vef^ C H ) Plaat VUL het springen van het BUSKRUID MAGAZIJN binnen de STAD DELFT, Den 12 Oótober, 1654. 1 hans treft het ijslijkst ongeval, Het nijvre Delft, dat in zijn wal 't Geheim va» Holland (a) moest bewaren» 't Welk diep bedekt en zwaar omzoomt Met muur en wal en digt geboomt', Het oog ontweek der Delvenarea. Hier lag de diep verborgen fchat, Die de oorlogsblikzemftof bevat: (Zo nodig in de bange dagen Van 't Spaansch geweld en feilen krijg j) In rust, opdat hij eeuwig zwijg', Schoon valsch en lleeds belust op plagen. Die ramp treft Holland onverwachts —* Terwijl de vlijt haar werk betracht} De delv'naar ijvert in zijn kringen, De rust praalt in haar blijden dosch, Zo barften duizend' donders los, Die door de hardfte muren dringen. (#0 Dit Magazijn droeg den naam van het Secreet van 'UtUand, Zie B LEIS WYK, Befchr, van Delft, pag, $22, C 25 ) Bedwelming treft elk ftjdgenoot, Natuur, verwrongen door dien floot, Dacht op den jongften alies dagen. Zij beefde, toen zij r;a dien flag, Uit haar vervoering opwaards zag; Zij ziet de wolken gruwlen dragen. Den zwarte damp bedekt den grond, Het regent ftof en puin in 't rond» De daken ftorten naar beneden; De binteu, muren, vallen neêr; De fpaandren vliegen heinde en veêr, Doormengt met bloed en meufchen leden* Verwoesting toont aan 't weenend oog Een ramp die 't ftenen hart bewoog; De helfche woestheid wordt hier teder; *t Gebouw» waar uit de dood zijn doel Deed werken, was niets als een poel, En in het rond lag alles neder» Geen Delfscb gebouw is voor 't geweld Behoed, en niemand vrij gefteld, Van baogen rouw $ of angftig wenen ; —> De noodkreet fchreit den Hemel aan, Daar honderden verloren gaan, Bedekt met balk, en puin, en ftenen, G C 26]) *>e moeder zoekt baar troon in 't rond, Dat op de leerfcbool zich bevondt, Doek daar verpletterd ligt begraven,. De werkman vindt zijn gade niet, Zijn woning, die hij Wij verliet, fin moet zich thans met traten laven. rIv£ Elk deugd te ftavea,. C sr )> Trof ooit een fta l wel harder ramp Dan 't nijvre Delft, dat in dien Vamp Zijn Herken grondflag voelt'vér wrikken? Siiits de Etta Heden had bedekt, Had nooit een tamp meer leVd'verwek*;; 11 één der ijslijkfte ogenblikken. GantcV Itdiland dreunde op dezen dag ; Tot zelfs op Texel drong de flag. Blaar groter droefheid cieedt zich horen , Wanneer d« klaagtoon door al V lai 1 Om «deerris. fchreide en 'c ingewand Van eiken, landzaat moest doorboren. »s La* da- Staten» met dit leed b?gsa:?t B.ê hulp en ondeifteunicg ?.aa i f\ De mildheid opent hare gaven , En laaft en lenigt zulk een leed : Schoon niemand i.ider pand vergeer, Zo wreed in 't Hof des doods begraven. Huist dan geen •vijand in uw wal, ö Steden! na dit ongeval. Och! waar' eens de oorlogskunst vergt ten! Ja, Mavorstuig alom gedoemt! Wen 't metschdom zich als broeders roemt, Die nooit van krijg of Hagen .weua. C 2 Os ) Plaat IX. Het VERTREK van KAREL de TWEEDEN, Fan Scheycnhige naar Engeland. 1660. Hoe wisflend ig der volkran lot! — Na keft een Vom in 't blfi gesot Van elk der aardfche zaligheden j Gevreesd van ijder onderdaan, Bidt groot en klein hem vleié'cd aan. En elk fpréit rozen voor zijn treden. Maar donkre wolken rijzen op, — De tweedracht jfïeekt den helfchen kop Omboog, es doet een vuur ontbranden, Dat ingewand en maag doorknaagt, De grootschbaid van haar zetel jaagt, Vorften tronen aan durft randen. w Dan zinkt de pracht van 't weeldrig hof, Dan valt de fcepter in het {tof, Ea alles vleit den arm der fterken, Die »t wagen, in dat feJ gewoel Te beerfchen, met het enig doel Om eigen grootheid uit te werken. Cs * Het Volk, zo wuft gelijk de wifi^, Eert hem die vleit gelijk een vrind, Eu midlerwijl de nieuwe boeien Bsgoochlend om de lendnen flaat, Van elk die zich verblinden laat, Tot dat het ftraks *t vergif voelt gloeien* Dit ondervondt het Albiöa, Teen crobweli list de harten won, En karei, op zijn troon deed beven. — 't Schavot vervargt den koningstroon, En 'c hoofd valt neêr, dat ééns de kroon Met luister droeg, alom verheven. Vaak is een Vorst een Volkstiran; Hier tuige de gefchiedrol van; — Maar niet altoos, o neen, de braven. Die Vaderlijk in hun beiïuur Regeerden, velt het tweedrachts vuur, En maakt hen van gebieders, flaven. —-— Alleen het wentlen van *t geluk Baart zoete weelde of wrangen druk; 6 Stervling! hier uit moet gij leren, Wijl gij naar aardfchen voorfpoed ftreeft, Dat deugd voor beter waereld leeft, Waar niets kan wentlen of verkeren. C3 C Zo ) De tviede karei, zworf alom, Ontweken aan den woesten drom ; Van 's Vaders rijk en erf verlaten; Als balling, dwaalt hij hier en daar» Sn vindt, ondanks het krijgsgevaar, Zijn, heul bij Neêrlands vrijë ftaten. Alom geè'ert en blij gegroet, Ziet hij de trouw van 't Hollands bloed, Dat hem tot Scbevenitig geleidde, Toen hij zich fpoedde naar de vloot, Waar op zijn wufte landgenoot Zijn blijde komst met vreugd verbeidde. De goede Nederlander kent Geen agterdogt, aan trouw gewent; Hij vleit de ilarg, die hem zal knagen; Die met een oog vol vriendlijkheid, En wrok in 't hart, den ramp bereidt, Als de oorlogswonder op zal dagen. Dit heeft de tijd, helaas! geleert, Wanneer de vriendfchapstoon , gekeert, Bedreigingen en oorlog brulde; En Albiön 's Lands koopvaardij Verdierf, ten ramp der maaifchappü» Die broederlijk haar pligt vervulde. ( 3* ) Wat engels de Vorften treft, 't ls zeldzaam, zo 'er één bezeft Dat deugd en pligt de tronen Hij-ven, En wat natuur eischt, van.bun hand; Geen recht houdt hen ooit ia den band, Als wat de'fterkfte voor kan fchrijven. Helaas! is dus der Vorflen hart '• — Geen wonder dat ontelbre fmart, Cl telbaar leed de mensch doet klagen. —» Maar ach', dit kwaad huist in de borst Van elk, al noemt hij zich geen vorst, De heerschzucht baart de felfte plagen, 6 Waar' het ganfche waereldrond Maar één gebied ! deed één verbond Voor elks geluk de Volkren bloeien'.—— Plaat X* De STERKTENS KANANOOR en COCNIN, cp de Kast van Malabaar, veroverd door de Oostindisciie Maats ciiappy, in 1663. Had de Ooster Maatfchappij Het Formofa verloren , Haar was voor dit verlies Een nienw geluk befchoren. Bij d' Oosterïndiaan Was lang haar naam verbeven» En aan henr fterkte en moed Door Vorften tol gegeven. Thans zal zij 't fiere hoofd Ondanks >t verlies riet buigen : Neen, 't Malabaarfche ftrand Zal van haar arm getuigen. Het fterke Kananoor Moet de overwinning melden 5 Het ftevig Cocbin zwicht Voor Leenwendaalfche helden» f 33' ) Daar plant zij Neêtlaads vaên, En opent nieuwe wegen Tot voorfpoed en geluk , En rijken bandelzegen. la, 't is dees Maatichappij Die Neêrlatida pijlers fchrsagde, En de Oosterfchatten won, Eer baar neg de o^fpoed knaagde-. Getuigen van dit heil Zijn alle heur bedrijven, Die 't Vaderland , in nood , Kiet hulploos lieten blijven. Want toen het Britsch geweld De Koopvaardijë drukte , Schoot ze ook het harnas aan» Tot dat de vijand bukte. Staatkundig, fier en ftout, Deed zij hsar aanzien bloeien , En zag van allen kant Heur wclvaarts bronnen vloeiêa. ö Mogt dien eerlten glans Nog op ons Neêrland fchijsen 1 En zulk een voorlpoedsbron. Kiet drogen of verkwijnen! — C3ï ) Plaat XI. ZWARE PESTZIEKTE in HOLLAND, li) 1664. ttr VV at klaagtoon rijst-van Hollands vruchtbren grond! Een nevel fpreit hef aklig floer» in 't rond: Geen oorlogsvlam doet elk wanhopig zuchtent Geen tweedracht biedt haar wratje e» bittre vruchten, Dit was weifier , - fehooa thans in 't wijd verfcHIet De donder drei«t, toch treft' zijn pijl nog niet} Neen, wreder lam', de doodlijtfte aller plagen, Geeft ftof tot rouw, doet allea wenen,' klagen. Het Pestvuur woedt, door «re'efmt.eii aangebracht, Een helfcbb kooi verteerd de levenskracht , En hottdt verwoed, den Llaine» met den groten, In d' iizren band van graf en dood gc-flüten. © Naar toneel! wie meldt al de astigheid,: Den rouw die gij in Amflels vest verfpreid? Hier voert men 't lijk des besten Vaders hepen, Terwijl zijn gade en kroost, bij 'c angftiV wenen, Reeds 't vuur gevoelt, dat in het ingewand Weédogenloos en alverterend brandt } De zeis des doods treft andren onder 't fcWijêa, En doodfehrik trefc die hun ten grave leië.i. Een Moeder, die pa* H wichtje in de armen drukt, Wordt van die fpruit wreedaartig weggerukt, ( 3? ) Haar welig kroost, op 't ziekbed neergezegen. Schreit rogtpt God,, maar 't houdt deD dood niet tegöö,' Eeu minzaam Paar, pas in het Echtgareel Geklonken, valt het vratig graf ten deel, De teCtiïe band wordt fel. vap een gereten, En elke maat der jamren vol gemeten. De grijsaart fneeft met de eerfte ievecsbloem^ De eenvoudigheid 'fïerft met der fcHrandren roemj De (chaamle weentv de rijken ftorten tranen, Daar niemand van dien ramp zich vrij kan wanen». Elk een draagt leed, gedompelt in den rouw. Der armen hut en 'c prachtige gebouw Zien lijk bij lijk van zich ter kerke voeren ; Het hol geluid des doods doet elk ontroeren.— Dan deze roê wordt eindlijk afgewend: Gods Vaderhand, die zomtijds plagen zendt, Doet haast die Pest vermindren en verdwijnen En blijder licht mogt na die droefheid fchijaen. * Gelukkig Land! dat deugd en wijsheid leert' Uit plaag en ftraf, terwijl zijn fchat vermeert; Zo wordt het kwaad bezogt door felle roeden, Zo heelt Gods hand, na zware tegenfpoeden, En 't menschdom vindt, door edler glans verlicht Op beterpad den weg tot deugd en plicht; »t Vindt dankftof, zelfs in d» allerhardfte flagen; 't Moet eindlijk roem op 's Hemels wegen dragen, i f S<5) Plaat XII. « DRIE LAFHARTIGE OFFICIEREN Van '» Lands Vloot, namelijk Jan Pietbrz: Onklaar, Anthont EVERTZfDE MARRE CI1 JACOB B R U i- Nïng, met dè dood geftiafc in 1665. Klinkdicht. Z/O fheeft de lafheid door de hand van'theilig recht. €ïeen krijgsman moet zijn lot op Mavors veld ooit vrezen: Hij die sim bloed verpand, meet trouw aan ^e eden wezen, Cf ga, in tijds terug, —eer 't zwaard den krijg betlecU, Hij, die om 't brood a leen en nut uit ijver vecht, Doet nooit zijn ^rjte.) raam bij fiere Helden lezen, Door groütfcher dri fveêr is der helden roem gerezen; Maar vloek en ftraf is aan de bloodaarts toegezegd. Een enkel liag bedrijf bewerVt den grootften ramp, En ondanks'theldenvuur mislukt den fchoonften karr.p; Weet dit, o Mannen! die den krijgsdienst ooit veriiezent i • ' - Het heil van *t Vaderland moet u fteeds dierbaar zijn, En niet het blinkend kleed, noch de vergulden fchijn, WUïgij «w leven, als Verraders niet verliezen. NATUUR E N HISTORIEKUNDIGE VERHANDELINGEN. rit* ALGEMENE BESCHOUWING VAN HET PLANTENRIJK. \7an de onderwerpen der natuurlijke Historie, die zich aan het weetgierig menschlijk hart in grote verfclieidenheid aanbieden, is het Plantenrijk ten uiterfte merkwaardig, en geeft een ruime ftof van befchouwing, naarvorfching en overdenking. Vertoont de gariche gelchapene Natuur zich als een keten, die, van liet ondeelbaar Hofje begin, nende, ontelbare rangen van onbezielde, levende, bewegende, groeiende, gevoelende en denkende wezens doorloopt, tot daar de ervarenis (tuit, en wij, met het menschlijk denkvermogen niet verder kunnende komen, in onze verbeelding, op afgetrokken redeneringen gegrond , dezelve keten ons voorftellen, door onftoflijke en hoger wezens voortlopende, tot zij eindlijk fluit in die eeuwige Bron A 2 van 4 ALGEMENE BESCHOUWING van alles, waar heen geen gefchapen denkvermogen immer kan doordringen, dan kunnen wij aan haar beftaan, op zulk een wijze, nimmer twijffelen. Deze keten aller wezens, zo rijk in ordeenovcreenffcemming, doet zich alom in de Natuur ten klaarfte zien; elk rijk der Natuur levert op zich zelve daar duidelijke blijken van. Zien wij de rijken der ftenen, planten en dieren, dan vinden wij in elk van dezelve die zonderlinge, trapswijze opklimming , van de gvootfte eenvoudigheid tot de rïjkfbe te zamenftelling; van de minfte uitgebreidheid tot den ruimften omtrek; van het kleinfte vermogen, tot de onbegrensde werkingen van het geflepenst vernuft. Wij erkennen dus gene gapingen in de Natuur te zien; — geen ledig vak in haar faraenftel te befpeuren: het is alles een volkomen geheel; zo rijk in orde, fchoonheid, nuttigheid en overeenftemming, als immer enig werk zijn kon, zulk enen volmaakten en oneindigen Werkmeester ovcrwaardig- De bijzondere eigenfehappen van de rijken der Natuur, ten opzigte van de vermenigvuldiging, aangroei en volkomenheid , en de middelen daartoe, zijn bij allen zeer verfcheideu van elkander. Van dc oorfprongen de£ Henen, metalen en mineralen, in VAN HET PLANTENRIJK. 5 in de ingewanden der moederaarde, weet de mensch zeer weinig, en het is Hechts uit enige verfchijnzclen van agteren, enigzints blijkbaar, wat wij van derzelver wording, van vopen te denken hebben, Zekerder kennen wij het Plantenrijk: wij zien liet zelve dagelijks voortkomen , groeien , bloeien , zaad dragan en verwelken; zonder dat liet aan den naarvorfchef* zeer veel moeite kost, om dit alles gade te flaan. Even 20 is bet ook met het dierenrijk, welks bijzondere eigenfehappen veelal bekend zijn, en waar van nog telkens bijzonderheden zijn bekend geworden, welke van tijd tot tijd vermeerderen. Thans zullen wij ons verlustigen, met ene alge mene befchouwing van het Plantenrijk , en daar door aanleiding krijgen, tot nuttige befchouwing, naarvorfching en overdenking. Wat hebben wij dan door een Plant te verftaan? en welke zijn de eigenfehappen, waar uit wij die als zodanig kennen ? Een Plant, is een levend en grociënd werktuiglijk lighaam, van minder of meerder u itgebrtidheid; van eenvoudiger of rijker famenfteliing ; aan een vaste {'randplaats verbonden; door deszelfs zaad of fpruitea vermenigvuldigende; kort van leeftijd, en A 3 al- $ ALGEMENE BË5CH0U\Vltt» alleen in hen zaad of den wortel overblijvende ; ?anglevende en zomtijds den hoogften ouderdom bereikende; werktuiglijk door uitwendige oorzaken bewogen wordende, en in enkele een gevoelige be* fcvegtng vertonende. De vooniaamïte eigenfehappen, die men aan da 'Planten befpeurt, zijn groeien, bloeien, vermenigvuldigen en verwelken. Wij kennen een Plant uit deszelfs zaad; bij de verfchillende foorten onderfclieiden van mabkzel. Het teder kiempje, dat édns- de plant moet uitmaken, ligt in een meer of min harde fchil of korst, tusfehen twee voedende zaadblaadjes bedoren, waar in het zijn levenskracht korter of langer behoudt, ïiaar den aart der verfchillende foorten van planten en- de toevallige omftandigheden. Verre de meeste planten, zo niet attV, dragen zaad, het welk of door de veerkracht der zaadbuisjes, of door zeer ïigte donspluimcn op den wind zwevende, of'door deszelfs ligtheid, door den wind wijd en zijd verftrooit wordt, waar door zij zich zelve zaaien, en dus ontelbaar vermenigvuldigen. De kracht of het vermogen tót vermenigvuldiging woont ook, in vele fborten van planten, in de fpruiten en takken: dit ziet' men, als men een week en teder fpruitje, of VAN HET PIANTWR1JK. f of eeti harden en ftevigen tak in de aarde {leekt r hoe dat dezelve dan weldra wortlen uitfehieten ,■ en tot nieuwe planten van dezelve foort opgroeien. Het is opmerkelijk, dat zulke planten fpoediger tot volkomenheid geraken in den wasdom, als da uit zaad voortgel*ragte van dezelve foort; in zon» derheid heeft uit plaats bij de bol of klijilergewas* Jen, welke, uit derzelver zaad gewonnen zijnde, enig.--, jaren nodig hebben eer zij bloeien, daar de afgefelieurde bollen in korter tijd ten bloei geraken. Zeer bijzonder is het maakzel van de zaden def verfchiiltinde planten; dit is zo verlchiUend ais heC groot verfchil der gewasfen onderling is. Zommigen zijn met zeer ligte pluimen, in een bevallige gedaante vei flerd; het pluimgras draagt den naam naai? deszelfs zaad, het welk dun en fpits zijnde, aan liet bóven eind een lange veder of donspluim heeft, ter lengte van negen of tien rijnlandfche duimen. Bij andere zaaden vindt men de pluimen in een veelpuntige en ftaragtige gedaante, gelijk het zaad van de paardebloemen. Het zaad van de Geranium Cuculatum, heeft aan deszelfs topje een fijn gepluimden veder, gedeeltelijk fchroefswijze gebogen; Fig. A. i. op de nevensftaande Plaat, vertoont zulk een zaadje enigzints vergroot. Dc andere GeA 4 ta. * ALGEMENE BESCHOUWING «nium foorten hebben meest aj diergelijke pMmc* aan het zaad, nmr flechts eenvoudig omgeb Het zaad van de C/ematis foorien is platrond, en Ipits toelopend, zo eindigt het in een dikke gekrulde pluim. Het nut dezer pluimen is gedeeltelijk kenbaar, opdat het 2aad, met deze pluimea op den wind drijvende, zich te ligter zou kunnen verfpreiden , gelijk wij dit in den zomer bij de paardebloemen , en vooral bij de distelplanten, overvloedig kunnen zien gebeuren; dan, of dit de eni-, ge reden van dit zo aanmerkelijk fieraad is, is niet wel te bepalen, om dat zeer vele zaadfoorten zulkefieraden derven, en zich nogthans overvloedig kunnen verfpreiden en vermenigvuldigen. Andere zaden zijn of aan de zijden, of op alle de hoeken, of geheel met fcherpe ftekels bezet: aldus kennen wij het zaad van de gele wortelen, het welk aan de éne zijde glad, en aan de andere zijde met ftekelige puntjes is bedekt. Het fraaie zaad van de Cardus Benediétus heeft aan deszelfs top tien fijne ftevige punten, als een flar, waar door de gedaante zeer bevallig is. Het zaadje van de korenbloem heeft aan zijn breed topje een korte en dikke purperkleurige borftel; 'er zijn zeer vele'zaadfoorten, die met diergelijke borftels van meerder of minder dik" ViAN HUT PLANTENRIJK'. $ dikte bezet zijn. Dan , offchoon 'er zeer veel lieraden aan verfcheidene te vinden zijn, zo zijn nogthans verre de meeste foorten glad, rond, langwerpig, vliesagtig, hoekig, ruw van oppervlakte, fterk blinkend, of met zeer fijne haakjes en puntjes bezet. Onder de gladde en blinkende zijn 'er die zeer bevallig gekleurd en met fierlijke ' vlekjes en ftipjes getekend zijn ": hoe fraai zijn niet de Türkfche bonen, die op een' purperen grond, mee zwarte fprenkels gevlekt zich zeer bevallig doen kennen. Het boontje van de gele Lubinus is op een witten grond aartig met zwart geftipt. Het zaad van de Cardonne is ligt blaauw, met zeer fraaie' zwarte ftreepjes en vlekjes getekend; zo als de vergrootte afbeelding in Fig. 3. zulk een zaadje vertoond. Onder de gladde en blinkende zaden is ook zeer opmerkelijk het parelzaad, in glans en helderheid den paarlen enigsints gelijkende; men zie ook hier van de vergroote afbeelding in Fig. 4.' Nog zeer vele anderen waren hier bij optenoemen,' d(»ch om niet in langwijligheid te vallen, zo wijzen1 wij den wectgierigen naar de befchouwing der za-' den in de natuur , welker verzameling Hiet zeer moeilijk valt. De grootte der zaden is al mede zeer verfcliillcnd; en het. is opmerkelijk, dat niet alle A 5. 42 ÏO ALGEMENE BESCHOUWING de grote planten juist grote zaden geven; 'er zijn 'er, die uit een zeer klein en rond zaadje zeer grote planten voortbrengen, en weder anderen, die uit zeer groot zaad flechts kleine planten geven; doch men moet hier alleen de toevallige en groei belettende oimlandigheden. van afzonderen. Ook zijn de plinten, die grote zaden dragen, niet zo fterk vermenigvuldigende-als die, welke buitengemeen kleine zaden geven. Het zeer kleine zaadje van de Amaranthus vosfeftaart, geeft veeltijds planten die xeer groot cn zwaar uitwasten, en een ontelbare menigte van zaadjes uitleveren. De Flos Princibus, (om maar alleen bij de "dagelïjkfche bloemen te blijven ,) heeft een vrij groot cn omtrent driehoekig zaad, maar de plant is doorgaands teder en klein, dragende wel zeer vele blor mon, doch Hechts weinig zaad dragende, naar evenredigheid van andere gewasfen. Dus ziet men, dat de wijze natuur hier in gene regels houdt, en dat de grootheid of kleinheid der zaden geen betreklijkheden zijn, op de grootheid of kleinheid der planten. Verre de meeste zaden van een zelve foort, zijn vrij regelmatig van grootte, naar gelang van de juistheid van het imaakzëJ dor zaadhuisjes; dan, in • die gewasfen Welker zaadhuisjes onregelmatig van groote of dikte VAN HET PLANTENRIJK* tl te zijn, zijn ook de zaadkorrels onregelnrtig van groote; dit zien wij bij de Rezida, Bnlzamina, Spinagie en ook andere zaden. Daar de rcgelma* tigheid van de groote der zaadjes, veelal afhangt van het raaakzel en digtheid der zaadhuizen, zo zal het niet onvoegzaam zijn , om ook het een en ander van dezelve te zeggen. Het maakzel der zaadhuizen in alle de gewasfen, is zo verfchillend als de foorten deraelven. In alle de peulgewasfen van menigerlei aart, is de natuur zich zelve zeer gelijk; hebbende allen in den grondvorm enerlei gedaante, en dit is zo wel in de bloemen als in de zaadpeulen. Onder de planten, die alleen tot vermaak worden aangekweekt, kennen wij die, welken wij onder anderen de namen van Lathijrns, Lotus, Lubinus en zo voorts, geven, hebbende dezen alicn hunne bloemen meest van enerlei vorm en gedaante, Hechts in de kleuren verfchillende dragende allen korte , dikke , gladde of wollige peulen, waar in de zaden digt op een, en in ecu rij geplaatst , tot rijpheid komen , zijnde ijder zaadje of erwtje met een teder fteeltje aan den binnenrand van de peul vastzittende, en door hetzelve voedzel verkrijgende. Dan, niet alle de peulfoonen zijn even eng en naauw; de Colutea draagt & G zeer- 15 ALGEMENE BESCHOUWING zeer grote, ruime en blaasvormige pèulèri, waar iri de kleine zaadjes tot rijpheid komen. De peulgewasfen, die tot voedzel van menfchcn en dieren geteeld worden, en in het algemeen bekend, bij de nsmen van peulen, erwten, bonen en dierge-, lijken, deze behoren allen mede tot het vorig gellacht, en de bloemen en zaadhuisjes, van welken men zommige den naam van bonen geeft, komen ïn vele opzigren overeen met die, dewelken niet tot voedzer gekweekt worden , zijn alleen veel groteren tederer, en zommigen zeer groot en lang. 'JEr zijn vele foorten van planten, die digt gefloten zaadhuizen hebben, gelijk dé tulpen , papavers, nardus, flekkenh nisjes enz., van deze laatfhn kan men dit bijzonders zeggen, dat zij fclroofswijze fneen gedraaid zijn, zommigen glad en anderen ftekclagtig: onder deze foort is 'cr, die langs de zijden twee -rijen van fcherpe Hekels hebben, waar door het voorkomen zeer zonderling is , zo als /V'g. 2. zulk een aarrig flekkenhuisje met vergroting ons voor ogen Helt. Het nut van deze Hekels, «n ook die, welke zo wel als de pluimen aan de znden gevonden worden, is twijfFelagtig; het is jiCgtbans waarfchijnlijk, dat deze gewapende zaadfcuLsjes en ook de gewapende zaden, niet zo ligt aan ■■ VAN" HET PLANTENRIJK. i£ aan de verwoestingen van bet vogelgeflacht zijn blootgefteld, als wel dezulken, die in *t geheel van wapens ontbloot zijn. Vele zaadbuizen z:jn kokeragtig, of vlak en open, gelijk de Sinia, Afrlcanen, Astes, Zonnebloemen, Mirabilis Peruvianis, en anderen. Bij enigen zit het zaad zonder enig bedekzel aan den omgebogen bloemkelk, gelijk in de goudsbloem. Op deze wijze is de zaadtros van de Klematis, door de omkrullende pluimen, veel bevalliger als de bloem zelve; hierom worden 'er ook in onze hoven enige bloemplanten gekweekt, die bloeiende zeer gering voorkomen, maar welker zaadhuisjes, of de famenftelling der onbedekte zaden, bij üjtftok fraai zijn. Onder de zaadhuisjes is'er, die door een bijzondere veêrkrachtige eigenfchap, als zij rijp zijn , openbarsten, zich fchiclijk omkrullen, en dus het za d in het ronde wegwerpen, bijzonder is dit in de Balzami • na te zien. Zommigen barsten alleen aan de toppen een wdnig open, als het zaad rijp is; wanneer nu de wind of regen de planten doet flingercn of nederbuigen, zo wordt het zaad in het ronde uitgeftort; dit zien wij vooral bij de papavers of maankoppen , en de nardus, ridderfporen enz., offchoon deze zaadbuizen van kleinder maakzel zijn'. A 7- Men f4 ALGEMENE BESCHOUWING Men kan in het algemeen zeggen, dat de wind zeer veel toebrengt, tot het verfpreiden van de zadendier gewasfen, welke in het wilde groeiende, der menfehen zorgende handeu niet behoeven. Het zaad der planten dus uit de zaadhuifen m kokertjes geftort, en op de aarde verfpreid, wordt door de vochtigheid opgezwollen , en door de bijkomende warmte begint het kiempje zich te ontwikkelen , zijn eerfte blaadjes opwaards heffende,. tei wijl het ander gedeelte de uitbottende worteltjes in de aarde fchiet, welke wortels in 't begin zeer fpoedig in groei toenemen ; en het is eerst na den groei dezer wortels blijkbaar, dat het ontwondekiempje zich fpoediger verheft, en in veel fterker groei toeneemt, blijvende de beide zaadblaaajcs welken' tot befcherming en voeding van het kiempje voor de ontwikkeling diende, nu nog eenigen tijd aan de opfchietende Hengel zitten, bij zommige aan den wortel blijvende, en bij andere tamelijk hoog klimmende;mogelijk om haar Jaatfte voedende kracht aan het plantje mede te dcelcn, tot zij eindelijk verwelkende, afvallen, de jonge plant deze befchermers zijner tedere jeugd niet meer no. dig hebbende. Thans ontwikkelt de plant zich aji verder; fchiet opj breidt zich uit, en wordt al. lengs ■ VAN HET PLANTENRIJK. T5 lengs rij kei- in Hengels en bladeren , naar desfelfo aart en foort, flerker of langzamer groeiende. Deze groei beftaat in de ontwikkeling van de tedere vaatjes en deeltjes, welken in het kiempje opgewonden geweest zijnde, zich thans verder nitbreiden. Dan of men wel op goeden grond zou kunnen zeggen, zo als door zommigen. is gefield, dat namelijk alle de ftengels, bladeren, bloemen en vruchten van de toekomende plant in het kiempje van het zaad reeds opgewonden liggen en daar iir befloten zijn, flechts maar behoevende te ontwik, kelen; dir blijft zeer bedenkelijk, en voor ons vrij onvvaarfehijnlijk : zulk ene wijsgerige Helling laat zich wel zeer bevallig horen, maar het gaat boven het bereik van onze gedachten, zo veel famenvoe. ging in iets onvolkomens te willen zoeken die Helling bewijst ook te veel, en dus niets: is de geheele Plant, met al zijne takken of Hengels, bladeren, bloemen en vruchten, en bij gevolg ook zaden, in het kiempje reeds aangewezen, dan zijn in. het zelve ook alle de delen aanwezig, welken de volgende geflacbten moeten uitmaaken , en welk ene winderige gedachte is dit niet, waar in de ongerijmdheid ten HerkHe doorflraalt.. Ik voor mij geiove* dat men op beteten grond kan vastfteljen, : ... dat ié' ALGEMENE BESCHOUWING cfiÊtt de grondftof en de vormkracht van de tocko« mende plant m het kiempje aanwezig zijn, en dat de vormkracht door den toevloed van uitwendige voedende delen, in de grondftoffen der planten, die dden van dezelve voortbrengt , welken aan dat foort van planten eigen zijn, en waar uit Wij dezelve als zodanig kennen. Deze kracht nu verfpreit zich door de gehele plant , verfchillende werkingen vertonende; bij zommigen, bij voor-; beeld in de eenjarige zaaigewasfen, woont zij all.en in het zaad, waar uit de plant gevormd Wordt, en die al fpoedig door uitwendig voedzel tot hare volkomenheid geraakt'. In de bolgewaslen woont zij ook in deszelfs zaad, en' nog volkomener in debollen zeiven; wij zien dus na dat een bol bloem ireeft gedragen, dat deze kracht zich weder te zamen trekt, en dar uit het voedzel dat de bol ge¬ niet, de overgeblevene grondftoffen zich hei ftellen, waar in dan de vormkracht de grondfiagen legt voor' de toekomende bloemftengel en bladeren. In de ' langlevende gewasfen, legt ook de vormkracht niet: alleen in het zaad derzelve, maar nog meer in al" derzelver fpruiten, takjes of wortels ; dit is bij uit-J ftek waar in de fappige en porieuze planten of: heesters, want met de houtagtige en harde gewas*; fe-n VAN HET PLANTENRIJK. t?- fcn [is dit zo heel zeker 'niet. Wanneer wij een s fpruitje of een takje van een violet, bij voorbeeld, < afbreken, of wel een jeugdige wilgen tak affnijden, i en die in de vochtige aarde fteken, zo verkrijgen : zij welras zeer frisfclie wortels; ten blijke, dat • het vormvennogen in al de delen van diergelijke ! planten en bomen verlpreid ligt. Het is dan waar- fchijnüjk, dat door deze, of diergelijke krachten, i bij den groei der gewasfen , zich telkens nieuwe ; delen bij de vorigen voegen, waar door de ftengels • en fpruiten, takken en Hammen zich langzaam uiti zetten, tot hunnen vollen wasdom komen, en eni{ gen tot een verbazende dikte en uitgebreidheid ge; raken; zijnde de eigenlijke grootte van de foorten ] der gewasfen wel in het algemeen te bepalen, maar ' niet zo, als wel doorgaands van de dierlijke wealzens, vermits Iandaart en lucht, de andere bijkoiimende toevallige omltandïgheden veel toebrengen 1 tot den meerderen of mindere wasdom derzelven. I Door deze kracht wordt het voedzel dat de plant bet zijne wortels uit de aarde trekt, door al desfelfs delen gedreven, door middel van een ontel. ; bare menigte van grooter en kleinder buizen, allen f recht op gaande en digt bij elkander geplaatst, dei welke in de weke en fappigc planten zeer teder en fpons' 1$ ALGEMENE BESCHOUWING fponsngtig zijn, en in de droger en vaster gewasfen, zeer digt, hard, houtagtig, en in den ouderdom meer door eikander lopende dan in de frisfche jeugd; dit wordt men gewaar, als men een jeugdig takje van enige plant dwars doorfnijdt, en 'er dan enige zeer dunne fchijfjes affchaaft, zo vertonen zich voor het vergrootglas, de openingen dier tedere vochtbuisjcs in groten getaüe, en in verfthillende kringen van ijlhcid of digtheid, naar de foort der planten, komende allen dacr in overeen, dat in het binnenfte of mergagtige gedeelte van het fchijfje, de vochtbuisjcs veel groter zijn, dan in harderen omkring,waar in dezelve veel al kleinder zijn, en nog twijffelagtigtr worden, naar gelang dat het takje droger en houtagtiger is geworden, Fig. B. vertoont ons diergelijk een fchijfje van het wilgenhout, met een tamelijke vergroting ; waar in het mergagtig gedeelte zich van het houtagtige zeer onderfcheid, in de meerdere ruimte of engheid det buisjes. De bloemftengels zijn veelal mergagtig, en bellaan uit groter buisjes, terwijl het digter gedeelte in de rondte zich meer fponsagtig voordoet; doch aan het harde hout, hoe zeer het ook uit vericheide te zaam gevoegde buizen heiraat, kan het vergrootg'as dezelve zo wel niet ondeifcheidem; mo« VAN HET PLANTENRIJK. *9 ijltiogelijk" om dat deze buizen te zeer in éeVgedronijgen, doof de gebogene rigtingen geen doortocht | aan het licht toelaten, zo dat men dezelve niet zo 1 wel kan gewaar worden; evenwel uit het gene dat i te voren in de tedere takken is gezien, kunnen wij 1 veilig en gerust befluiten, tot de harde en dikke a boomftammen. Uit de regtftandigheid dezer vochtI buizen vinden wij ook de reden, dat meest alle gesij wasfen zeer regt op in de hoogte groeien , of zo zij ^al zijdelings uitfchieten, zij evenwel zich krommen Jen buigen om opwaards te fchiet en; men zonderé |j hier van enigen uit, die altoos Heil en regt op was- ii fen, gelijk de dennen; en ook zulke wier aart hes is te kruipen, op dat de ftengels: aan verfchilleiide leedjes wortels in den grond zouden kunnen uitfchieten , tot het daarftellen van jonge planten, gelijk onder anderen de aardbeziën doen. Gebrek en toevai brengt ook al veel toe tot de feboonheid of mismaaktheid der gewasfen. Nog volgt uit het famcnftel der vochtbuizen, dat het niet zeer onnatuurlijk is dat enige wilde bomen met de takken in den grond gefteld zijnde, uit die rakken wotldrige wortels febieten, terwijl den omhoog geplantten wortel frisfeue takken uitfehiet; vermits de werking der natuur in deze fchepzclcn enkel werktuiglijk is. '20» ALGEMENE BESCHOlfcvrNG is. Men heeft hier en daar voorbeelden van zodanige verkeerd geplante bomen , welken tot welige lanen zijn opgegroeid. Alle welig groeiende gewasfen dragen een meerder of minder aantal van frisfche bladeren, omelbaar verfchillend van kleur, maakzet -en eigenlek p^ zo dat men geen twee foorten vindt, welker bh. ders geheel van enerlei maakzel zijn. Zeker is bet , dat alle de planten , die tot het zelve gedacht behoren , allen enigen zweem van overeenkomst met elkander hebben , en daar in van andere gedachten verfchillen. Zo zien wij , bij voorbeeld , in al de verfcheidenheden der Poligula's, altoos een meer of min hartvormig blad; in de menigerlei Geraniums xeelal een rondagtig en meer of inin uitgehakt en gekorven blad ; om nu niet te melden van de overige nog fterker geflaebtstrekken , dewelken bij. allen zo zeer in het oog lopen. Zo hebben ook de menigerlei Ficoïdes veelujds een kort, dik en waterig blad. Vele planten, heefters en bomen, behouden hunne bladeren Hechts ééncn-Zomer , waar na zij dezelven afwerpen en i kracht verzamelen, om in de volgende Lente weder met die nieuwe fieraden te kunnen pralen; ; doch de dennen,, de palmbomen en vele heefters i VAN HET PLANTENRIJK* Öt %hjven luinne bladeren altoos behouden, ftrooiënde wel dagelijks enigen derzelven af, maar ook telkens dat verlies met nieuwe aanvullende ; ten ware de woede des winters dit belette. Ook zijn 'er veel tederer planten, die hunne bladeren altoos behouden, die Hechts alleen door ziekte en gebrek v.m zich afwerpende. liet maakzel der plant en boombladeren is zeer fraai, en levert de fchoonflre bevalligheid op voor het natuurtoneel. In zotnKige gewasfen zijn de bladeren veelkleurig, gelijk in de bekende AmaranthusTricolor, beftaande uit groengeel en vurig rood. Jn de zogenaamde bonte gewasfen zijn dezelve groen en wit, of groen en geel, of ook met ligt en donker groen , wit, purper en grijs vermengd , gelijk in bonte kamperfolie, en in de falie; doch de meeste bladeren zijn effen groen, en in enkele effen rood, zo als de rode Mellc, of zwarcagtig bruin, gelijk de zwarte be.uk. Enige bladeren zijn glad en blinkende, gelijk de laurier foorten en ook andere. Velen zijn ruw en met een dikke wolle bezet, gelijk in het Verbascum, de Flomus enz., de netelbladeren zijn met ontelbare fijne doornen bezet, welker vurigheid aan ons gevoel de onaangenaam fte gewaarwordingen verwekken ; de bladeren der Aloës voe ren 22 ALGEMENE BESCHOUWING ren Hekels aan de punten en enigen aan de zij» den ; zommige bladeren zijn droog en hard , zo' als die der vrucht cn wilde bomen ; enigen zijnr teder, fappig en met een kteverigen balzem bezet, gelijk de ijsplant en vele anderen. Een goed getal van foorten is zeer welriekende op de minfte aanraking, dat een ieder overvloedig bekend is. Alle deze bladeren komen daar in overeen, dat zij of beftaan in vlak uïtgeftrekte, of in de rondte zeer digt op een gedrongen en te famen gedrongen grote en kleine vochtbuizen, welken in allerlei takUige iigtingen lopende, en gedroogd zijnde, eert teder netwerk vertonen, dat in zommigen onbegrijpelijk fijn en digt is. Fig. C. vertoont zodanig een gedroogd en gezuiverd populierblad: aan dê luchtig getekende zijde zijn alleen de grote buisjes aangewezen , terwijl de digte zijde van het blad ons het tederst netwerk vertoont; de tusfchenruimtens van dit netwerk, vult de natuur in het levend blad met groene fponsagtige deeltjes, waar in de buisjes het Vocht, dat zij bevatten, uitHorten, en het blad levend en frisch houden, terwijl het verder als met een teder, dooifchijnend, en door poriën uitwaasfemend vlies als overtogen fchijnt, en die frischheid vertoont , waar mede de welig groeiende plant praalt, L De VAN HET PLANTENRIJK. fij De bladeren der gewasfen fchijnen bijzonder te dienen, deels om Öc tedere fpruiten en knoppen te befchermen, en deels tot afvoering en ontlasting van de overtollige vochten, die in deze bladeren een vrijen doortocht vinden; hier in worden wij bevestigd, wanneer een blad door toeval beledigd is, zo dat de doorwaasfoming belet wordt, dan "wordt het terfkmd geel en vurig, verwelkt en valt af; of ook als de groei ftil ftaat of ophoudt, en 'er gene vochten meer toegevoerd worden. Zommige ftengels en takken der planten, wanneer zij fcard en houtagtig worden, werpen ook de bladeren van die verharde delen af, denkelijk om dat die afleiders daar niet meer nodig zijn, en de verharde fleel geen genoegzaam vocht kan toevoeren aan het blad, het welke al zijnen dienst op die plaats aan de plant heeft verricht. Verre de meeste bladeren hebben uit zich zeiven gene beweging dan alleen die, welken de wïnd veroorzaakt; nogthans zijn 'cr, die enige merkwaardigheden in dit gedeelte vertonen. Men kan de .planten in bet algemeen niet enige gevoeligheid ontleggen : wij zien dit zeer duidelijk , hoe dat de meeste bladeren en Helen zich nekken naar het licht,en de zonnewarmte; maar in anderen zien wij 14 ALGEMENE BESCHOUWING wij fterker graden van gevoeligheid: de blaadjes Van de Colutea vouwen zich in Herken regen of in de fchaduw te zamen, en openen zich weder, in de wanne droogte of in den zonnefchijn. En hoe zonderling is niet de Mimoza, of het kruidje roer mij niet! op de minfre aanraking van den vinger trekken zich de blaadjes te zamen, en buigen zich mét het Heekje neder. Wanneer men deze plant ondereen glazen klok, met een kleine opening van boven, aan de zonnehittë blootftcld, vermeerdert deszelfs gevoeligheid zodanig, dat als men de klok 'er afneemt, de blaadjes zich voor de aandoening der buitenlucht getroffen voelende, terflond te zamen vouwen en nederzijgen. De meerdere hitte is. dus de oorzaak van die meerdere gevoeligheid, eu het is zeker in het werktuiglijk famenflel van de deeltjes dezer plant, dat dit zonderling verfchijnfcl ligt. Want het is meer befpiegelend dan overtuigend bewezen, dat men in deze plant de beginfe* Ien van dcri overgang van bet planten- tot het dierenrijk zou hebben te zoeken, want 'er niets meer dan ene werktuigelijke beweging in deze plant te befpeuren is; want dezelve löort van gevoeligheid 'vertonen vele planten, die lang in de koele en donkere fchaduw geftaan hebbende, in een warme' en i VAN HST PLANTKNRÏJS. ftjf «n lichte plaats overgebragt, ondanks hunne frisch-. heid, door het flerke licht of de w: rmte aangedaan ■wordende , hunne Hengels en bladeren voor een poos rnagteloos laten nederzijgen. Üe wcliggrociënde planten en gewasfen vertonen 'bij verderen voortgang hunne bloemknoppen, en ■fciïikken zich allengs tot het bloeien. Nu naderen 'zij tot het toppunt hunner feboonheid, de bladeren zijn welig en velwasfen; de bloemknop, meer en meer ontwikkeld, opent zich, en vertoont dien trefteKjkcn luister, die de ogen verrukt, en den dichteren de bevalligfte beelden doet ontlenen. Niet alle planten of bomen dragen bloemen; 'er zijn, die in het geheel gene bloemen voortbrengen. Men omierfebeid enigen in mannelijke en vrouwlij•ke gewasfen van dezelve foort; en bij anderen, verre de meesten, zijn de mannelijke cn vrouwlij'ke delen m een en dezelve plant re zamen te vindon. Dus ziet men linden, wilgen, laurieren en andere foorten van bomen , die men mannelijke noemt, en nimmer enigen bloeisfem of vrucht geven, terwijl men van dezelfde foonen bomen vindt, die jaarlijks bloeien en vruchten dttgenj dit weet een ieder, die wat opmerkzaam is. Bij de meeste planten en gewasfen vindt uien de manlijke cu B vrouw «5 ALGEMENE BESCHOUWING Vrouwlijke delen in bet binnenfte der bloemen, wit zeer keurige werktuigen te zaam gefield. Aan, de «aelocn, comconuners en kalabas planten ziet men zeer onderfcheiden enige bloemen, die de vrucht ageer aan het bloemkelkje dragen , waar van de bloem afvalt, zo ras de vrucht wel gezet is; en aan deze zelfde planten wasfen een menigte bloemen, die in liet geheel geen fpoor .van vrucht te dragen verionen; deze nu zijn de manlijke bloemen, die tot vruchtbaarmaking vsn de andere, het zij uit- of inwendig, moeten dienen. Ik zal hier niet uitweiden in de befchouwing en befchrijving van de verfchillende maakzels- der bloemen ; de meerder of minder rijkheid der bladeren, kleuren cn geuren; als zijnde zo rijk en uitgebreid, als de ontelbare rijkdom der foortcn en verfcheidenheden. Laten wij ons met een algemene befchouwing vergenoegen. De bloemkelk, van meerder of minder bladeren voorzien, bevat in zijn binnen-ft* bet aanftaande zaadhuisje of de vrucht, waarin bet zaad* nog in een mergagtige gedaante verholen ligt; midden op het zaadhuisje bevindt zich veelal een langer of korter ilijUje, van boven met enige ïranjen of ander fieraad bezet, welke zich., als de bloem in zijne volkomenheid praalt, langzaam ope- nt.u, VAN HET PLANTENRIJK. &T nen, om het vruchtbaarmakend zaadfiof der zaadblaasjes te ontvangen; rondom het vruchtje in de bloemkelk Haan enige Mijltjes, aan welker einde Zich deze zaadfiofblaasjes bevinden, die zich al Ipocdig openen, en een wit, geel, rood of ander kleurig droog Mof in zich bevatten, het welk op het Mijltje van het zaadhuisje of vruchtje Hort , daar indringende en het toekomende zaad vrucht, baar makende. Dit zaadllof, zich Hechts als een fijn poeder vertonende, heeft, door het vergroot* glas befchouwt zijnde, de gedaante yan wezentlijk bloemzaad; doch het verfchilt zeer veel van de gedaante van dat zaad, het welke het vruchtbaar maakt. Figt D. vertoont ons een manlijk zaadfiufje van de Malva, Merk vergroot; het is bolrond , met een klein puntig Heekje, en op de oppervlkte met fijne tepeltjes bezet, mm Vergelijken, wij -nu dit zasdHofje met het eigentlijk zaad van de Maiva, zo is 'er geen de minfle overeenkomst tusfehen het zelve in de gedaante; elk, die dit zaad kent, zal hier van overtuigd zijn. Men- kan hieromtrent met verfchc-idene bloemen proeven nemen,'en de uitkomst zal dit veelal bevestigen. In zommige bloemen vinden wij ook zeer merkwaardige eigenfehappen, die zich wel laten befpieB a ge* 49 ALGEMENE BESCHOUWING gelen, maar niet begrijpen: waartoe bloeiè'n zont», mige bloemen flcebts enige uren en verwelken weldra, gelijk de uitmuntende pasfiebloam en de vele foorten van windebloemen ? Waarom bloeit onder anderen de Flos Nocïos alleen in den nacht, terwijl zij bij dag hare blaadjes flut ? De gloeiende Ficoïdes opent hare bloemen alleen voor de hete middagzon, en houdt dezelven voor het overige gefloten. Anderen integendeel blijven zeer lang bloeiende: hoe merkwaardig is in dit opzicht de Horten fia Mutabilis, welker grote bloemtros enige maanden (land houdt , zonder enige verandering te ondergaan, als alleen in de kleuren der bloemen. Vele gewasfen, inzonderheid de bollen en klijfters, bloc'ën maar een zeer korten tijd, terwijl andereu het grootst gedeelte van het zomerfaiföen telkens nieuwe bloemen geven; al het welke wij in onze hoven overvloedig kunnen waarnemen. Onder de foorten van Clematis is 'er een, welker witte bloem hare bladeren in de rondte telkens-afwerpt, terwijl uit het hart van de bloem dagelijks nieuwe bladeren voort-groeien , waai- door deze bloem het grootst gedeelte van den Zomer zijn ftand en bevalligheid behoudt, Dan, 'er zijn ook gewasfen, welker zaaijing, groei VAN HET PLANTENRIJK. 2y groei en verderen voortgang tot volkomenheid, niet zo gemaklijk onder het bereik der ervarenis kunnen vallen; deels om de tederhe'd en zonderlingheid van het maak zei,- en den bijzonderen fpoed, waar mede dezelve voortkomen; van dezen aart zijn de zogenaamde hemelsbloemen Nostoch,die men meesral m droge Iandftrekcn na zware ftortregens op de aarde vindt, zonder wortel of Hengel, zijnde met ■anders dan een foort van blad, dat het water in menig e tot zich trekt, en daar door zich als een opgefyannen donkergroen doorfchijnend Kahaani vertoont ;— wanneer de zonnewarmte de vochten weder optrekt, zo krimpt dit blad weder te zamctij en wordt onmerkbaar, tot dat de fterke regen het; weder doet opzwellen; hierom zegt het bijgeloof, dat deze bloemen van den hemel regenen, om dat zij zich dus fchielijk na zware regenvlagen vertonen. Van de voortplanting der Morilliës kan men dus ook niets zekers • zeggen, noch ook van de fchimmelpiunten, paddeftoeleu en tnige mosfoortcn; het is alleen uit de algemene eigenfehappen derplamen, dac mea befluit tot de wijze van voortbrenging van dezen; om dat de wijze Natuur zich. zeiven in hare werken meestal zeer gelijk blijft.. Wat nu de gronden betreft, waarin de gewasléw B 3 ' tie .V gO ALGEMENE BESCHOUWING tieren en groeien, dit is zeer verfchillend : rceti vindt 'er in alle climaten, die, of vochtige of dr>ge gronden, moerasfen of wateren verkiezen, waar in zij welig groeien, en zonder dat, zouden verkwijnen en fterven. Enigen wasfen op de harde ftenen; om geen vreemden te noemen, behoeven Wij flechts het mos, muurkruid en de klimop te befchonwen, welker tedere wortels in de grove poriën der ftenen indringen, en daar uit het weinige voedend vocht halen, dat zij nodig hebben, om zeer welig te tieren, De bloemen nu tot rijpheid gekomen zijnde, zö bereikt het zaad zijne volkomenheid, en is in ftaat om eerlang weder andere planten voorttebrengen; de bijzonderhedeu daar van hebben wij reeds te voren befchouwd. Laat ons nu nog een vluchtig oog flaan, over de buitengemene vruchtbaarheid van vele planten en gewasfen. Befchouwen wij het zeer kleine zaad van den tabaksplant; en overwegen wij, welk ene grote en fterke plant uit dat zaadje voortgroeit, dewelke ongemeen rijk in zaadknoppen, dat gedacht in weinige jaren oneindigmalen doet vermenigvuldigen, ian worden wij in verwondering opgetogen. Een enkel'' tabaksplant k:m over de veertigduizend zaad- kori- VAN HET PLANTENRIJK» 3* fcorltjes opleveren* En hos ongemeen groot is niet het getal der zaadjes van ene papaverplant, daar zomtfjds tien en meer zaadknoppen teder enige bonden zaadjes bevatten. Een olmboom, van matigen ouderdom, draagt dikwils vijfmaal honderdduizend jEaadkorlen. Welk ene verbazende vermenigvuldiging moet hier uit ontftaan ? Zeker is het, dat *tr zeer vele zaadkorrels verloren gaan, door toevallige omftandigheden , door verflmdende vogelen en meerder onheilen ; echter is de verbazende vruchtbaarheid ten uiterften te bewonderen , en geeft een voortreffelijk blijk van de grote goedheid van den wijzen Bouwheer van alles. Hoe vele millioenen van menfehen en dieren moeten hun brood vinden in de zaden veler planten; indien 'er zulk een fterke vruchtbaarheid in de meesten niet gelegd ware geweest, dan had het plan van de alnagtige Opperoorzaak van alles nimmer het doelwit kunnen bereiken. Nu zien wij met dankbaarheid het tegendeel, en alles wordt goedgunftig onderhouden. De ouderdom, die de gewasfen bereiken, is zeer onbepaald, en hangt van vele omftandigheden af: 'er is reeds vooraf gemeld, dat vele maar enen Zomer leven, en ia hun zaad overblijven; «—doch B 4 een 3£ ALGEMENE BESCHOUWING een menigte andere zijn langlevende, in goede .en. met hunnen aart overeenkomende gronden. De vruchtbomen , die door des menfehen hand tot Vruchtbaarheid gedwongen worden,, leven niet zo lang als die, welken in het wilde groeien. Men' Verhaalt van appel' omen, die over de duizend ja. ten oud zouden zijn; dan, wat hier ook van te geloven zij, dit is zeker, dat, als men. in de reisbefchrijvingen van bij. uirflek grote en zware bomen gemeld vind, en wij den, gewonen groei en wasdom van een boom gade. Haan, dat wij dan zeker hier bij denken moeten aan den arbeid van eni« ge eeuwen. Het is zeer gemeen, dat de linden, cn vooral de eiken bomen, twee- en driehonderd Jaren leven ;. maar daar de meeste bomen, tot behoefiensgefcbikt, na. enige, jaren groeiëns door den Venscli geveld worden, kan man niets zekers hier Van bepalen, en ook niets in het werk flx-llen, om zekere proeven te nemen, daar het tegenwoordig, «n enige volgende genachten iets aan zouden hebben*. Nog onlangs vondt men in de algemene Kouscen Letterbode, enige merkwaardige berichten, van bij uitftek grote bomen in Duitschiand, Italiën en elders; dan die bijzonderheid vindt men ook in. ons Vaderland, hoe laag bet gelegen zij; zo dat men. VAN HBT PLANTENBrjK. men die zeldzaamheden niet bij vreemden behoeve te zoeken; iets, dat vele fchnj veren zo eigen fchijnt. Het is ganseh niet vreemd in ons land, ijpen-, linden-, beuken- en zelfs eikenbomen te vinden, van vier, vijf en meer voeten over het kruis, waar uit men den groten omtrek berekenen kan. Voor enige jaren Hond buiten Utrecht een lindeboom, bekend onder den naam van den munnikenboom, die, naargisimg, wel 6 a 7 voeten over 't kruis dik was. In 1790 werd te Zuüichcm een eikenboom verkogt, die aldaar zedert langen tijde de ogen der reizigers tot zich had getrokken; deze boom, gaaf en redelijk lang van (tam, was voor de borst 9 voeten over 't kruis dik, dus 27 voeten in den omtrek; deszelfs kroon was uitnemend groot; hebbende in zijne takken verfcheide krommers voor zware fchepen;dan van den ouderdom van dezen boom is mij niets ter band gekomen. 1 Dus ver befchouwden wij ter loops het zeer uitgebreide Plantenrijk. Het zou niet onvoegzaam. • zijn, om verder te handelen over het velerlei gebruik van het zelve, tot allerlei menscltlijkc behoeftens; dan, daar elk mensch, die enigzints opmerkzaam is, dagelijksch dit weet en ondervindt, zal deze uitbreiding ligtelijk overbodig wezen. & 5 Laat 34 ALGEMENE BESCHOUWING^ Laat ons nog enige nuttige overdenkingen hier bijvoegen. Uit den rijkdom der natuur in deze fchepfelen, ziet men de heerlijkfte trekken van de grootheid, wijsheid en goedheid van den Schepper. Het is eene gadeloze grootheid van die oneindige hand, dat onder zo]ve!e verbazende foorten en menigte der planten en gewasfen genen gevonden worden, die niet weder tot nut van andere fchepfelen veiftrekken : millioenen dierlijke wezens voeden zich met het Plantenrijk. Millioenen vinden in en aan de planten hunne woonplaatzen en veilig verblijf. Dit fchijnt Wel den gewasfen fchade toetebrengen, maar deze frhitde is meer betrekli',k op ons, die de voortbrengzelen der natuur ons alte;n toeëigenen, terwijl wij niet bedenken, dat al. Ie de kinderen der natuur een gelijk recht hebben op derzelver fchatten. Het is onnadenkbaar, dat alle die gewasfen uit dezelve aarde, en allen met dezelve regendroppelen bevogtigd, nogthans in zo verbazend veel verfcheidenheden van gedaantens, geuren en fmaken voortkomen. Het is onbegrijpelijk, hoe het zij, dat alle die foorten zich zeiven altoos zo gelijk blijven, door zo veie ecuwen, als 'er zints de Schepping verlopen zijn; de mensch moge door enige,knustbeweiking al enige verandering VAN HET PLANTENRIJK. 35 ringen in 2ömmige planten te weeg brengen, nogthans blijven de foorten dezelfde; het is hem niet mogelijk, de ene foort in de andere te veranderen; de Hijachint, de Anjelier, boe zeer door de kweking de kleuren mogen veranderen of vermenigvuldigen, blijven nogtbans dezelfde in de oorfpronglijke gedaantens. Ware ook dit niet , welk een bajerd zou de natuur worden .' 6 Hier vinden wij gadeloze wijsheid 1 wijsheid in de talloze gedaantens en verfcheidenheid ,•— bij enigen zo eenvoudig en bij anderen zo buitengemeen fijk en zonderling. —— Ook de kleuren der bladeren en bJoe* men zijn trekken van Gods wijsheid: — het mees» te gedeelte der gewasfen heeft een groene kleur aan hunne bladeren , weinige zijn 'er die fterk rood of andere harde kleuren vertonen; — hoe fchadelijk zou het voor bet gezicht van menfehen en dieren zijn, zo onze bosfehen en grasvelden niet anders dan ene rode kleur vertoonden ? — hoe oogverblindend zou dit zijn, cn welk een fmart zou ons dit veroorzaken! Van de menigte der gewasfen zijn de minften fterk riekende : allen hebben wel enige reukverfpreidende uitwaasftmingen,maaibij enige is die reukgeving zeer fterk ; had dit plaat» bij alle gewasfen, welk ene ongelukkige vermenging. B 6 vaa 3 die't hoofd verpletten! En om de fcherpe fpies, die in zijn zijde ftak, Vergun me deeze troost in zoo veel zwarigheeden, Dat ik uw leven berg', 0 vader 1 dat ik heden' Onfehuldig bkjven mag aan uwer aller bloed, Dit eenige is mijn wensch, en kan ikuwgemoed D°hidSfCken n°Ch gebeén» noch bitt'retraanea Dingen, Zo neem ik God en al zijn Heilgen tot getuigen, Dat geenerlei gevaar, nog zelfs de felle dood Mij hinderen , uw lijf te bergen in den nood. ■Goj: Gij hebt, godvruchte Neef! u neffens ons'gc queeten, 'w- 4*8 PROEVE EENER VERHANDELING Wij zullen het noch voor God, noch voor Engelen vergeeten, Den grooten God alleen zij eer in 'c Hemelrijk, Wij bid Jen u fha op, gij doet ons ongelijk, • 'Datgij ter aarde knielt voor fterffelijkc menfchen, Hoe zou ik fdioonder doot na't lange leven wenfchen, Dan bier, voor martelaar, 'op deeze heiige ftfM Te offeren mijn bloed, in 'tvierigst van mijn btd, Op 't allerhoo^fte Feest van Gods geboortcnisfe, Waar of de dood vertrekt ? ik heb een rein gewisfe, En haakte lang te gaan naar allen zielebed, Al zedert dat ik uit mijn zetel werd gezet, Toen Utrecht aan den Vorst gelijk zijn vader eerde, ( Door ftaatzugt opgeruit,'mij dwars den nek tóekeerde, Van dien tijd waer ik al dat lastig leeven moê. Gij tb. Daar is de vijand zelf, ik vlieg naar boven toe, En zal zo lang ik mag de Kloosterpoort befchmten, Of mijne hulpe nog u leven ondciriutren. In hetTreurfpel der Maagden vindt men meerderc trekken deezer tederheid, de inhoud dészelfsjs als volgt: Keulen door het heir dtr woeste Gartaép, 'ender aanvoering van dtt'üa , belegerd zijnde , ver- OVER DE Dl CHT'KUNST» 40 vergaderde de jonge Britfche Koningin ürfula een heir van elf duizend Maagden, waar mede zij de benaauwde Stad te hulpe kwam, maar dit zwak vrouwenhcir dus onbeftand tegen de woedende Keidenen, werdt gevangen en door ben nederge* fabeld, en Keulen ftond op 't punt om zig den Heidenen te moeten onderwerpen, ware het niet dat Jtttlay door een" onverwachten febrik beroerd, van zei ven de Stad verlaaten en bet beleg opgebrooken hadde; dit geeft den .Keulenaars gelegenheid , om, onder geleide van hunnen grijzen Aartsbisfehop, de Stad uittetrekken, om htt verflagen lijk van hunne hulpvaardige Maagd, dat nog op het flagveld lag, binnen hunne muuren te brengen, ten ebde bet zelve aldaar ftaatelijk te begraaven. De grijze Aartsbisfchop met het lijk treurig terug keerende, fpreekt de volgende zo teedre en der grijsheid zo wol voegende, als verhevene regelen: Getrouwe Ridderfcbap zet bier de doodbaar neer, En 't heilig lijk,'t word fpade, ook valt de weg te veer. Voor eerst genoeg,tot dat men't lichaam voort geleide En op het flatelijkfte een uitvaart toebereide, Gelijk de heiligheid van zoo een Heilig voegt. Maar dit toefchietend volk bleef al den nacht mis-, fioegd, C In- 50; PROEVE EENER VERHANDELING Indien hun oogen zelf de doóde niet eerst zagen , Men fchuif de doodkist op : daar Icit ze nu verflaagen, Die vroorae kruisheldin en ftut van't ecuwig Rijck. Ghij vaders van deez itad, gij burg-rs al gelijk, Om Gods wil, ziet toch eens, gij Maagdekens en vrouwen, ' . , - Kom Leek en Priefter, kóm* dc Koningin aanfekou- ,wen, ' . ■ ■ ' • • ... Zij fchijnt niet dood, noch ook den fhapenden gelijk, Maar levend lacht ze u toediier leit een bruid te prijck, Wier ziel,in't Hemels koor,voor d'Engelcn,ging trou- IWeri': '■' J.-ti r:;o .v.-yJ-.UtSyiïiti ós:S sb ««aÉÉlii Den fehoonften Bruidegom. Waar zag men oit gehou. •wen- ..' ': .' . . ■:• • i . tui tn Uit marmer, eenig beeld, of lijk, dat witter was: Zo leeft d'albtóte pop in de ebbenhoute kas. fivg, fchijnt de purpre mondgebeên tot God te morren, • nab 9 De roos op elke wang weet nog van geen verdorren, Het hair behoudt zijn geur, ja krachtiger dan ooit, Zo had ze zi'g voor 't iiatst om Jefus opgetooid. £\ beeft dien mond niet 'eens vertrokken om de fmatte ■ ■ . - r Des doods, toen baar dé dood de tanden zette in * 't h;yte, -OVER DE DICIIT-KUKST. 5* Met dien verwoeden fchigt, geweer-haakt hangthij in haar gekwetste borst, zo wit. als melk en zog; Gemarmerd van het bloed, dat uit de wonden vloeide, En maakte een roode vliet, waar in de ziele roeide, En zeikle,cn vlood, voor wind,voor Aroom, recht He- me! waard Der zielen haven in, befchut voer 't Hun fche zwaard, O wre^de fchigt, te wreed op zo een teêrefpruire, 't Was wonder dat uw punt niet weder- sfenfttütë, Of Homp werdt, op 't gezield cn levendig Albast* Der Kalidooniche Maagd, en hecht ge nog zo vast ^bloten?S£ Va" 'thm i lnaar W''arom h lïa" §e' O edel hart! en niet een ander deel doorftooten? Neen, billijk is't, dat zij, aan'tParadijs verloofd, Ook worde in 't hart gemerkt, gelijk't gemarteld Hoofd, | ' }ia Haar Heiland, dien de fPies in't hart ging, door de zijtle; Onweetende eerde u dus. die u dus eer benijde. O allerzaligst lijk, ons allen voorgetrcén, En in het bloedig perk met Jefus doorgeftreên. Willen wij nu een voorbeeld van het onnoozele en verhevene, % het befchouwen dèVonnoozele1 C 2 kinds. 52 PROEVE EENER VERHANDELING kindsheid, zien, wij zullen het aantreffen bij danzclven vondel , waar in hij een gefbrven kindjen uit den Hemel zijne moeder laat aanfpreeken. Confrantijntje, 't zalig kijndje, Cherubijntje van omboog, De ijdelhceden, hier beneeden, Aanziet met een lodder oog. Moeder, zeit bij, waarom fcbreir gij, Waarom greit gij, op mijn lijk, Boven leef ik, boven zweef ik, Engeltje van 'c Hemelrijk; En ik blink 'er, en ik drink 'er, 't Geen de fehinker alles goeds !' Schenkt de zielen, die daar krielen , Dertel door veel overvloeds. ! Leer dan reizen, met gepeizen, Naar paleizen, uit het flik Dezer wereld, die zo dwerelt, Eeuwig gaat voor ogenblik l Welk een flille verhevenheid ligt 'er niet in deze kinderlijke woorden.; welk eene verhevene eenvoudigheid in den laatftc-n regel, of Epiphonema, gelijk de Grieken bet noemen, Eeuwig gaat voor ogenHikt En voegen wij hier bij het flot van zeker bekend L 1! OVER DE DICHT-KUNST. 5$ kend Heldendicht dezes grooten Dichters , wij zullen niet kunnen nalaaten , om *s mans edele dichtgaven gaarne te bewonderen , alhoewel wij zijne fcherpe uitdrukkingen ons niet e'gen maaken. Hij zegt dan, eene kraamvrouw, wegens de zuhg« beid der ongedoopten, vertroostende, aldus; Mijn kraamziel wees getroost, gij hebt op uwe zij Jehovah , die uw zaad al meer bemint dan gij, Hij heeft zijn hartenbloed voor uwe vrugt vergoten, En tekent ze in den boek derzaalgebontgenooten, De Hemel is hun erf, hij lokt ze met zijn item, Hïj zamelt ze in den fchoot van't nieuw Jerufalem, Befchaduwt en befchermt het ongepluimde kieken, Veel liefelijker dan een klokhen met haar wieken ; De waarheid is oprecht, zij hoeft geen plundergrijns.' Zij toont u 't Paradijs en de eer des Cherubijns. Dat zijn de zieltjes, waar uw ziel om was verleegen, Die zig als duiven op haar blanke fchachtjes weegen, Veel witter dan de melk, die uit uw tepel fpringt Zij weiden in bet gouden hemelsblaauw; hoe blinkt Hun kuif en goudgeel- hair van irigevlogten fteenen, Door de ongenaakbreZon der eeuwigheid befcheenen. Die hangwiekt en dat zwaait den triumphanten palm , Een ander ftreell de fnaar, en wekt ijvoiren galm , C 3 Een $4 PROEVE EENER VERHANDELING Een ander blaast de fluit, een ander goude mooten. Uit roozebiaaden leest. Een ander onverdroten, Eet Mann'j een ander lept der Engten lekkernij, Een ander lacht om 't woên der kinder ketternij. Men vindt voords bij huijgens een Troostzang, aan den Ridder w. van der kuis van oostenRijk , wegens het verdrinken van zijn Zoontjen, waar in uit het hart gëfproóken wordt, en waar in het eigena-.rtige bedrukte tot een tedere verhevenheid aanleiding geefc. Men veifchoone 'smans duistren W>i die, wel ontwikkeld zijnde, groote fchooni heeden bevat, maar echter voor onzen tijd reeds Verouderd is ; alhoewel deze oude Dichters het kleed van hieuwen fmaak nieuw gemaakt hebben, daar-wij het flechts met vreemde lappen herflelïen en heel houden. Hij zingt dan onder anderen in dezen klaagzang : Dat mijn luiten Haar geluiten Niét en fluiten Op' mijn Groot, Dat' mijn veelen N'ereri' fpeelen, *t Zij ze kweelen Van den dood. Over *t denken Op het krenken En verdrenken Van tSrjn geest, Sints zijn jonge, Lieve Jongen, Hem ontwrongen Is geweest. Wil Wil hij neuren, Kaar uw fpeuren; Gaat gij, deur, en Stuit hem kort; over de dicht-kunst. *fc Hoef het weenen Niet te leenen, Dien 't aan geenen , Traanen fchort. In deze Eeuw kunnen wij, in dit vak, onder veele andere groote Dichters en Dichtcrcsfen den piijs toereiken aan den allerzoetvloeijendften en teder verheven Dichter dirk s mits, uit wiens alom beroemde werken , ik hier een kunst kieinood zal voordraagen, 't welk mooglijk niet zo algemeen bekend is als 't zulks wel verdiende \ waarom ik denke dat het bijbrengen deszelfs, met eenige bijgevoegde aanmerkingen, den Leezer niet ongevallig zal zijn. . De aanleidende oorzaak welke den Dichter gelegenheid gegeeven heeft tot het opilellen vrnditftuk was deze: kort na het overlijden van des dichters oudflen Zoonijen,'t welk in deszelfs vroege kindsheid,tot groote droefheid zijner ouderen , ftierf ; werd hem door zijn' vriend , de Kunstfchilder dionijs van nimwegen, een Kunsttekening vertoond, welke een glorie van Seraphijntjes voorflelde, in den fmaak van die uitmuntende ftukjens welken de groote jacob de witt, den kunstlief hebberen heeft nageCI4 laa* 5» PROEVE EENER VERHANDELING laaien. In deze ftukjens vertoont zig doorgaan*» een heldere wolken Hemel, welke een zeer glansrijk punt in deszelfs diepte heeft, dat als het ware nog hooger plaats in den Hemel aanduidt. De wolken zijn voorzien van de allerbevaliigfte kinderen hoofdjens , welken Hechts tot aan den huis zichtbaar zijn, alwaar vier vleugeltjens het gezicht der overige deelcn deszelfs bedekken, even gelijk dezelven op bet voorhangfel des Tabernakels gezegd worden geborduurd te zijn geweest; deze hoofdjens hebben elk hun cbara&er , dezen koppelen zich vriendfchappeüjk famen , anderen zfen, met een onnoozele verwondering, naar beneden, weder anderen fchijnen naar boven tot in het helderfte licht als op te ftijgen en eenen Lofzang te zingen { allen te famen ademen eenvoudigheid, onnoözelheid en zuivere Heiligheid; zulk een Tafereel moet men zig verbeelden dat de dichter voor zig ter befchouwinge beeft hangen. Men berinnere zig het voos hem fmertelijk affterven van zijn eerstgeboomen, en zie hem dan met al zijn teder gevoel, voor 't zure Tafereel geplaatst^ en bemerke dan alle zijn gewaarwordingen in het overheerlijk Dicht ftukjen, waar in hij tevens de loffpiaak des Schilders op de ultmunten'J.fte, denfchildcr meest vereerende en te. vens, OVER DE DICHTKUNST, Vens minst vleijende wijze, uk; hij {bat een wijl, i en ziet,'t gefchllderde wordt leevendig Voor. zijn i oogen; hij maakt een befchrijving van elks werking zo natuurlijk, dat de leezer het dartelen dier Cherubijntjens meent te zien en mcê in die zalige gewesten opgevoerd te zijn. Hij fpreekt die, in zijn inbeelding, lecvendgeworden kindertjes aan. Vol vait gedachten op zijn afgeftorven Zoontjen, komt hem,, het denkbeeld tevens natuurlijk invallen: acklmog» te ook mijn geliefd kindjen die yreugd fmaaken; dit denkbeeld verrukt hem zodanig dat hij zijn zoo:iti jen onder de kinder zieltjens meent te ontdekken, hij ziet het waarlijk, roept het, wil 'er naar toe, ftrekc 'er de armen naar uit, maar ziet het is paneel en verw! 1 Hier door ontwaakt hij t'eenemaal Hit zijn verbet 1« I dingsdroom, en neemt hier uit aanleiding om zeer | kort een alterverbeevenfte Lofrede, welke zonder i vleijen en een laife opëenflapeling van woorden, den 1 fchiider niet minder dan tot een' Paribnfilis maakt, 1 welke zelfs redenrijke wezens door zijne kunst be! goochelen kan. Na eenigen tijd op het ftukjen geilaard ; te hebben, hoort men hem in ftille veibevenheid,. Dichterlijke verrukking en zoetvloeijende Harmonie, i zig aldus uiten: € 5 Wie 5& PROEVE EBNER VERHANDELING; Wie houd mij opgctoogen, Jn 't licht der Hemelboogen, Waar de ongeftoorde vreugd,. Der vlugge Cherubijntjes, En fhelle Seraphijntjes, Al 't Geestendom verheugt. De Cherubijntjes fleegen, Misfchien langs beldre wegen, Van bier , naar hooger licht. De Seraphijntjes rennen , Hier, met hun witte pennen9 En minlijk aangezicht. ö Hemelfche Aangpzichtjes,, De lonkjes, lachjes, lichtjes, En ftraaltjes, die gij fpreit, :pocn me> uit uw zuivre trekken s Den invloed klaar ontdekken, Der zoete zaligheid... Ei let, hoe blijd tik hemelt, En waalt, en woelt in wemelt,- , 'k Zie ieder, .op zijn wijs. Nu keeren, wenden, draaijen, Dan tuimelen en zwaaijen, Den hemelvoogd ten prijs. Dees kromt de wlakbraauw boogjes * En- over.de dicht - k u ns t* 59 En fraart,.met btldre oogjes, Op't fchoon van 't fchoonlte Rijk, Die, luistrend toegefchooten, Vangt de eeuwig blijde nooten,, Van 't Hciltriouif mtizijk. Dees rust, gerust en veilig, Die zingt bet driemaal heilig, Met eedlen zwier en val. Een ander fchijnt te vraagen, Met de oogjes neêrgeflaagen, Waar ligt het traanen dal * Zó ver is 't hier van fchreijen, O Lodderige Rcijen, Wat moogt gij hier verblijd Op uwe wiekjes zweeven, Iioe wordt, door't laage leven» Dit hooge aan u benijd. Ach 1 zou ons kroost na* 't fterven, - Meê zulk een vreugd beërven, . Ontflaagen van verdriet, , Eh, in dees zalige orden, Meê Scraphijntjes worden: O ja, ik zie't, ik zie 't!. Die, met die roofe koontjes; Js de oudfte mijner zoontjes j 60 PROEVE EENER VERHANDELtfï© Hier kent hij leed noch pijn. Kofnelisje, ei kom nader, Vlieg bij me, kusch nw' vader, *k ZaV,.... Hoe.' wat wil dit zijn f O Dionys, ge ontroert me, Uw tekengeest vervoert me, Al is mijn Dichtgeest log; 'kVVij echter u dees klanken, Om uwe gunst te danken, Voor 't kunstige bedrog. Om nu het waare nut voor den Dichter uit dit ftukjen te trekken, en tevens het kunstig raderwerk , als 't ware te ontdekken, door welks middel, dit ftukjen zo ftil verheven, en met zo een air van bevallige onnoozelhcid verfLrd is, zal i)et noodigzijn dat wij eik der afdeeh'ngen bijzonderlijk gadeflaan; de Dichter vangt dan aan : Wie houdt mij opgetoogen , In 't licht der Hemelboogen, Waar de ongeftoorde vreugd Der vlugge Cherubijntjes, En fnelle Spraphijntjes, Al 't Geestendom verheugt. Het Dichtftukjen begint reeds met de verwarring en dwaaling des Dichters. Hij vraagt reeds wie hem m ©VER DE frïClIT-KüNSTV fa ki dit oord der zaligen gevoerd heeft, in dat oonf, waar de zalige zielen, wegens het onnoozele hunuer vuurigen ijver, Cherttbim, en van hun glansrijke ge. laat Seraphmi of brandende, genoemd worden; hij wordt voords in zijn verbeelding meer verhit, en begint zelfs, in zijn dwaaling, de mooglijkheid te be* redeneeren van zijn ingebeelde vergoding, De Cherubijntjes freegen Misfchien langs heldere wegen, Van hier naar hooger licht. Mooglijk zegt hij, zig nog eenigzins herinnerende een tafereel van Cherubijntjes op aarde gezien' te hebben : mogelijk fteegen deze Cherubijntjes van de aarde naar den hemel, en ik ben hen inden geest mtgezweefd;- dat zij zulk een onmeeti baare ruimte fpoedig kunnen afleggen , daarvan oven*tuigt hij zig zeiven, aldus redeneerende i De Seraphijntjes rennen Hier met hun blanke pennen,, En minlijk aangezicht. Zij zijn zo ihel, dat zij als rennende den Hemel doorfnellen, en vlugger dan een vogel langs en ónr elkander heenfnorren; de toevallige gedachte van- de >PROEVE EENER VERHANDEL ING de minnelijke aangezichtjes der zweevende Cherubijntjes doet hem meer aandachtig op dezelven acht fiaan; hij wordt door derzei ver inneemende onfchuld verrukt, en klimt at' hooger in zijn verbeelding, uitroepende: O Hemelfchefaangezichtjes, De lonkjes, lachjes, lichtjes, En fti aaltjes, die gij fpreit, Doen me, uit uw zuivre trekken, Den invloed* klaar ontdekken* Der ■ zoete zaligheid. Kan men iets aïindoenetfjker befchrijven^ De Idnkjes, lachjes, lichtjes en (taaltjes, zijn bet bekoorlijke, het welk den Dichter in dieHemelsch aangezichtjes verrukt; Hoe ergenaartig is hier het bevallige dezer heilige fchuldelooze zalige zleltjens befchreeven , en hoe ftil grootsch komt hier de züete zaligheid voor! De Dichter zelf verrukt, wil dat ook anderen dit zien , en aan dit Hemels genoegen deel neemen ;hij trekt 'er de bijftaaners naar toe, en wil dat zij mede zo verrukt, zo aandachtig zijn als hij;hij begint nog meer in zijn verrukking te klimmen: hoort OVER DE Dl C II T.KUNST. hoort zelfs de Cherubijntjes enderling gebrookeTi' kindertaal fpreeken: Ei Iét^ hoe blijd elk hemelt,, En woelt en waelt en wemelt, 'k Zie ieder, op zijn wijs, Nu keeren^ wenden, draaijen ,, Dan tuimelen en zwaaijen, Den Hemelvoogd ten prijs. Nóg' meer in verrukking klimmende; wanrmen i moet hier voornaamentlijk acht' geeven op de verfchillende trappen en klimming der* begoocheling, vijst hij de bijzondere Engeltjes als met den vin-1 ger aan... ...... , ,. Dees kromt dë wenkbrauw boogjes, En ftaart met heldre oogjes Op 't fchoon van 't fcboonfte Rijk. En voords! hoe leevend, hoe treffend is. deze fchilderij i > Die, luistrend toegefchooten, Vangt de eeuwig blijde nooten Van 't beiltriumph-muzijk. IM woord he\Uiïump%*mwtijb geeft hief zo een ftil- ©4- PROEVE EENER VERHANDELING- Rillen, grootfchen en verheven gang aan de maat van dien flotregel, dat dezelve volkoomen met de waarde des onderwerps overeenkomt. IJij gaaC voort met aanwijzen, fchetst dus *t geheel tafereel 20 meesterachtig, dat een groot Schilder, een de witt 'er een allerheerlijkst kunstituk na zoude kunnen vervaardigen. Dees rust, gerust en veilig. Men lette op de fraaije en de fchilderende woordenkeus, rusty gerust. Die zingt het driemaal heilig, Met eedlcn zwier en val. Hier begint de Dichter de glorie van Seraphijntjes te hooren , een Loflied aanhtfFen , en dringt zelfs tot in hun innerlijke gedachren door, geevende in de volgende drie regelen, een alleruitmuntendst voorbeeld van tedere of onnoozele verhevenheid, 'twelk zulk een fldle grootschbeid in zig. bevat, dat het dit ftukjen tot een onn;;volgbaar kunstkleinood maakt* Een ander fchijnt te vraagen, Met de oogjes neêrgeflagen, Waar is het iraanendal? Deo. ©VER DE DICHT-KüNST* ; Deze verrukkelijke gedachten doen zijn aandoening at weder hooger klimmen, hij maakt een vertroostend befluit, dat de vreugd der Hemelreijen. geen druk kent, zeggende :• O Goddelijke reijen! Wat moogt gij hier verblijd Op uwe wiekjens zweeven. Voegende 'er weder twee ftille , grootschenkuts» ftig gecontrasteerde regelen bij. Hoe wordt door 't ïaage leven Dit Tiooge aan u benijd. Zeggende daar mede in dezelve weinige zo melodieufe regelen: Ach! hoe wordt de ftille rust, welke gij, o zalige zieltjes! in uw' verheven ftaat geniet, door ons benijd, die in. het Ipage, het nietige leven ons met beuzelingen kwellen en 'er in omwroeten, dan nog droefheid en rouw toonen, als een onzer dit leven verlasten heeft, en tot uw hooge leven overgegaan is. Hier moer hem natuurlijk zijn -fcortlings geleeden leed , door bet hem zo fmertelijK fterfgeval , weder te binnen fchieten ; het vak hem ook in, en hij begint in zijn verrukking te mijraereu, cn te denken: Zonde ook onze OOr PROEVE EENER VERHANDELING onnoozele kindertjes deze zalige vreugde, na hun affterven, erlangen. Ach, zou ons- kroost nd 't fterven Dccs vreugdeftaat verwerven, Ontllagen van vcrdrier, En, in dees zalige orden, Meê.Seraphijntjes worden. Hoe nandoenelijk zagt is niet deze regel, dit is Weder het fubüntè innocent, Meë Seraphijntjes worden., Dit gevoelige denkbeeld maakt hem geheel buiten zig zeiven, en doet het onwaare wezentlijk Worden ; even gelijk wij door inbeelding verhit zijnde, ons zeiven kunnen doen gelooven een fpook te zien, zo doet hij zig nu, bijna op den hoogden top der inbeelding gekomen, gelooven, dat hij zijn zoontje wezentlijk onder deze Cherubijnen gewaar wordt, roepende geheel verrukt uit: O ja! ik zie 'tl ik zie 'c! Hij wijst het driftig aan, en bcfcbr'.jft het: Die, met zijn roofekoontjes Is de oudfte van mijn zoontjes. En OVER DE DICHTKUNST. * Rn tevens deszelfs pijnlijk fterven, bij dezen vreugdelbat vergelijkende, roept hij uit: Hier kent hij leed noch pijn . Maar hij niet langer, geheel verrukt van vreugd, zig kunnende bedwingen, valt uit in deze uitboe» zeming, het bij zijn naam luidkeels roepende : . Kornehsje, cf, kom nader, Vlieg bij mij, kusch uw' vader, 1c jZttil • • • • «3 f3-'3'' «seb'*»Jii>3 pd Jafr. t pd ?oa rt Hier [flrekt hij de armen uit, maar door dezo beweeging het platte doek raakende,komt hij, als uit een' flaap wakker geworden, langzaam tot zig Zeiven, met deze verwonderende uitdrukking: Maar hoe! wat zal dit zijn? Hj wendt zig, nd een korte poos ftilzwijgende^ en geheel tot zig zalven gekoomen zijnde, tot den bijlbanden SchiUcr, zeggende: - O Dioriijs, ge ontsoert me , U.v Tekengcest vervoert 'me, Al is mijn Dichtgeest log. Hoe natuurlijk fcliitdert deze laatfie regel de voor» *3 PROEVE «ENER VERHANDELING voorgewende ftompheidvan 'sDichters,doordrOef-'■ heid verftompten, geest; het woord Dichtgeest, dafr I Wegens de hardheid der randletteren, die 'er ia j voorkoomen, niet in een zoetvloeijend vers zou- > de voegen, komt hier, om den traagen loop van. *t vtrs te beweiken, met kunst ter fhede , en het uitdrukkende woord hg vormt in den regely Al is mijn Dichtgeest log, . zulk een fleeping, dat zij de traagheid van, den geest duidelijk doet boeren; bij voegt 'er laatstehjk nog bij, dat hij echter deze zijne verrukking, *an hem, die 'er de oirzaak van is, toewijdt.» *k m/ echter u deez Manken > Om uwe gunst te danken, Voor V iunfiige bedrog. Bemerkt eindelijk in die overheerlijk Dichtftukjen, dar, nevens de werken der bcroemdfte Dichters, onder' de Ouden, met recht eene plaat» verdient, cn dat in de volgende ecuwen mooglijk eerst te regt op zija Waarde gefthat zal worden,, het ongezocht befluit, rut dat bet op zijn hoogst gekoomen is, en den zeer vernuftiger* trek, om eene Lofrede te maakenzonder den perfoon, wien men bedoelt, als *t war; in "t aangezicht te vleijen. Wie OVER. DE DICHT-KUNST. 69 Wie nu ontdekt niet ligtelijk in alle deze bijgebragre voorbeelden, dat in dezelven bet tedere verhevene uit een öil gevoel des harten, en niet uit een kunttige werking van den geest, ontftaat; en juist is dit de waare toctsfteen, waar aan tncn de werken van (maak, in dit vak der fchoone Dichtkunst, beproeven kan; het gevoel des harten wordt door de natuur verwekt, en fchreit nooit over derzelver paaien, daar integendeel de verhitte geest fomtijds Ideaalen vormt, wier Prototypon, of oirfpronglijk beeld, nergens in de natuur gevonden wordt. ONGELUK VERBETERT LIG T ZINNIG HEID. Naar het HoogJuitsch v'a n AUGUST v on la FON TA-INE. Bij Rosfe, in Ierland, leefde de oude caswll op zijn Landgoed, dat, benevens den vaderlijken tijtel, zijn erfdeel geworden was ; zijn jongfte broeder , GitORGE , woonde te Dublin. Deze beide broeders onderhielden thans in 'c geheel gecne vriendfehap meer; van hunne kindsheid af waren zij geene vrienden geweest. Twee reizen naar de Indien, goede en wel doordachte ondernemingen in den koophandel , hadden den jongden rijk gemaakt. Hij was ongehuwd gebleven , doordien een meisje, 't welk bij teder beminde, en 't welk hij in zijnen ouderdom nog niet vergeten had, hem op eene fchandelijke wijze bedroog. Buiten eenen ouden matroos, had hij geene vrienden; deze had hem eens het leven behouden, en woonde thans bij LIGTZINNIGHEID. *rt bij hem. Hij was van eene zagtè, en goedhartige inborst, doch zijne Lotgevallen hadden zijne zagtmoedigheid in ernst veranderd. Hij leefde eenzaam en voor zichzelven: niets verveelde hem meer de do gezelfchappen. Hoe rijk hij ook waare,'ar. beidde hij nochtans daaglijks verfcheidene uuren, ais een daglooner, om, (zo als hij tot zijnen broederzeide, die hierover zijn hoofd fchudder) in geval van nood den rijkdom te kunnen ontbeereu. Driemaal was bij Lid van het Parlement geweest, cn hij had zich met moedige ftandvastigheid tegen alle ftrenge maatregelen verzet, en nochtans.kon de oppofitie partij hem niet op haare zijde krijgen Ik behoor noch aan u noch aan het hof,. zeiJe hij, ik behoor aan 't Vaderland. en dit Wjs zo. , Hij fteldezich opentlijk tegen zijnen Broeder,die gaarn van Dublin tot Lid van 't Parlement wenschte verkoozen te worden. Hij bragt het daarheen dat hij niet verkoozen wierd, en daar deze hem hierover zijn ongenoegen te kennen gaf in fchef. ; pc uitdrukkingen, vatte bij hem vriendelijk bij de I hand, en zeide: Uec heeft mij leed gecfoan, Broe„ der! maar her kon niet anders. Rechtvaardigheid ' 3J gaat boven Liefde, en de mensen gaar boven t» den n ONC*LUK VERBEETERT 99 den broeder." > En wat wint gij toch i „ met uwe rechtvaardigheid," vraagde de oudfte koeltjes? ,, eenen genisten flaap. Dit is het alles; „ doch dk is veel; en de goedkeuring van m'jnen „ ouden Thomas," (zo heette zijn vriend, de matroos,) „ de rechtfchapenfte man van Groot Brit„ tanje ! " —— „ Maar de Minister haat u.7 —• „ Dit verwijt behoorde Gij den Minister te doen." — „ Gij weet hoe lang de arm van den M nister is." — ,, Hij reikt niet overliet graf." „ Hij kan „ nochtans u uw geluk op deze aarde ontne„ men." —— „ Welnu! juist daarom avbeide ik, „ opdat hij dit niet zon kunnen doen. " —— „ Zult gij het zo verre brengen?" — „ ik twijiftl „ er aan; maar kan ik het helpen, of ik het zo „ verre breng of niet ? mijn pligt te doen is mijn „ zaak, meer niets." „ Pligt! pligt!" zei de broeder, toen glimlachende, alsöf hij den fpot dreef met deze woorden ; hoewel hij nochtans in zijn ; binnenfte het ontzaglijke van dit woord gevoelde, boe zelden hij ook deed, het geen hij voor zijnen pligt hield. i Aldus ftreden die beide broeders geftadig, wan- \ neer zij bij elkanderea waren, cn gewoonlijk als . k 2ij elkander verlieten, was de oudfte verbitterd en h de lïGTZINNlCHEïD. *rj de joiigfte bedaard in zichzelven gekeerd, Een proces, dat de oudfte met zijnen buurman bad, en waarin zijn broeder op de band der andere partij was, maakte de verwijdering tusfcben de beide broederen onherftclbaar. Zij zagen elkander niet weder; "hoewel de oude GAsfcrrt't met dat al de overtuiging van zijne broeders braafheid behield, cn hera nog op zijn fterfbed tot voogd over zijnen zoon aanftelde, en hem volkomen voimagt gaf over zijne nalatenfchap. De zoon xnnd het zeer vreemd, dat zijn vader iemant tot voogd óver hem aangefteld had, dien hij feffzelveh meermaalen bad hooren befchrijven als ceuen zeer «hoeven, menfehenfehuwenden, gril*li-en en alle: vergenoegen haatenden dwarskop. De fóngtil4 had vjfn jongs af de vijandfdup van zij, ncn vader jegens fijnen oom als 't waare ingezogen. Tegenwoordig haatte hij hem nog meer* wijt 'hij afhankelijk var, hem geworden was, en'zijn 'haat nam niet weinig toe, bij het eerfte bevél van zijnen oom, om niet weder naar London te gaan, maar bij hem te Dublin te komen. Eduakd, zo was de jongeling genaamd, had geene flechte' faborst, maar hij was onbefchrijijijk ligtzinnig. Hij bezat bekwaamheden', maar geene arbeidzaamD heid; %\ ON^LIJK .VERBETERT beid; bij was edelmoedig, doch zonder .grondbe» ginfelen; riet ondeugend., maar bij verfoeide dP ondeugd niet. Van de onafhangelijkbeid bad.bij een groot denkbeeld, en niet minder van zijne eigene, fchranderheid en mcnfchcnkcnnis. Hij voelde bij zich geenen lust om iets kwaads te doen , cn dus geloofde bij bet recht te hebben, om alles te mogen doen wat bij wilde. Hij hield zich voor zo deugdzaam , als een man van eerc weezen moest, die geen vijand van het genoegen en de vreugde is, maar een vrolijk leven als het eindöogmeak vaa zijn geheel beftaan befchouwde. Hij kwam verdrietig aan te Dublin. Zijn oom ©jatiing hem met bedaarde vriendlijkheid. Dc eenvoudige wijze, waarmede hij zijne gedachten uitdrukte, de bedaarde ernst, dien zijne wezenstrekken aankondigden , de koelheid én onverfchillig•heid van zijn voorkomen, dit alles hield den jongeling voor gebrek aan gevoel. Hij fiad, wel is waar, een /groot denkbeeld van 4e rechtvaardig» beid van,zijnen oqra, en van z'fjne deugd mede rv&ar Duhhfl gebwgt,; doch ,dit verminderde ook, wijl hij .zijnen oom niet hoorde fp reken van .zij» «e edele daaden , noch hepi die bedrijven zag. lliil riep .de jougelhg, hij bondoen meisje, hij be- 1 I gt Z I NNIG HCtG» ,bedr'egt niet, ,Zie daar alles» Hij gaat ecrrvondfg gekleed, ep werkt een paar iraren in zijnen tuin,,* ;dit js eindlijk die veihevene deugd, waaraan alle .mijne wenfdien, al mijn gevoel opgeofferd is. Hoe ds 't mogelijk , dat mijn vader deze ftroeve rira#>els voor deugd genomen heeft! Ondertusfchen was hij in 't begin beter met zijnen oom te vrede dan hij gedacht bad ; 'want, .behalve eenige weinige vermaningen over de onervarenheid, en ligtzinnighcid der jeugd, verleende hem zijnen pom alle vrijheid, om te leeveri zo als bij wilde. Natuurlijk bedreef ed-üas.0 bu: ,en dan wel eens eene onbezonnenheid, zo dat de .inkomftcn, die zijnen oom hem toegevoegd had,, niet toereikende waaren. De oude betaalde de tfcijuldeu, rJ'cen zulk een gelegenheid rekende hij den jongen heer zeer wijdlopig voor, hoe veel jgoeds met eene dergelijke fonm.c had kunnen gedaan worden. Deeze predikatiën wierden van tijd, tot tijd ernftiger. Eduard voelde dat hij gebonden was, en dit was hem onverdraaglijk. Ik doe geen kwaad, zeide hij tegens zijnen oom» Wat ■wilt gij daarmede zeggen ? vraagde deze , hem fterk in de oogen ziende; dezen roem deelt de ftoel, daar gij op zit, met u. Ja, gij doet kwaad, D z wijl 7& ongeluk verbetert wij! gij het goede niet doet, dat u vergund is te doen. Gij verfpik formncn gelds , waardoor geheele famüïen gelukkig konden worden; gij verfpilt 'die, zonder dat gijzelt 'er gelukkig door word. "Her ééne woord Grage het andere voort, Eduard beriep zich druköp , dat het zijn eigen verbogen was. Niet zo geheel, zeidc zijn öörri, zeer koekjes , hem een aanhangil-1 van zijn's vaders Testament 'ter lezing gevende, in 't welk zijn broeder hem "niet alleen volkomen volmagt over zijn vermogen gegeeven, maar ook erfgenaam van hetzelve gemaakt had*, een bepaalde fom uitgezonderd-, waarvan reeds meer dan de helft door eduard verteerd "was. Eduard las zwijgende, en zijn oom fprak ook geen woord. De jongeling voelde nu met wrevel, hoe af bangelijk hij was van de goedheid vajft zijnen oom. Hij zou nog verdrietiger geweest zijn, indien hij geweten bad dat zijn oom hem met de grooifle oplettendheid bad gade geflagcn. Want deze wist, op het naauwkeurigfte, welke gezelfehappen hij bezocht, waar been bij wandelde, of reed, welke ontwerpen hij maakte,-en welke middelen bi], om die uit té voeren, in 't werk ftclde. De oude matroos, een paar zeer trouwe bedienden, eem'geon- he- L IGT ZINNIGHEID. 77 bekende menfchen, die cashill voortgeholpen had, volgde hem overal, waar hij ging, zonder dat bij het wist, zijn oom was bekend met alle zijne dwaasheden, eer hij die uitvoerde, en hij verheugde zich, dat bet niet dan dwaasheden, niet dan on-, bezonnenheden waaren, waarop hij zij::cn neeÊhe* trapte. Eene groote onbezonnenheid dwong eindelijk den oom, om zijnen neef'er over te onderhouden, hem niet alleen deze, maar ook alle zijne andere dwaas» heden voor oogen {tellende, en hem opmerkzaam maakende op de fchadeiijke gevolgen, welke Verfcheiden zijner bedrijven hadden kunnen hebben. Zijne neef wist geenszins dat bet zijn oom was, die deze gevolgen afgekeerd had. Eindelijk moest hij ■belijden dat hij ligtzinnig was. Lagchende deed hij dit. Ligtzinnigheid, zeide zijn oom, zeerernftig, is voorzeker geen gebrek om mede te lagchen; want het is juist dat gebrek, waaruit toeval of drift zeer gemakkelijk misdrijven doen ontftaan. Gij hebt geen flecht hart, mij» zoon! maar gejoof mij, 'er worden meer misdrijven uit ligtzinuigheid begaan, dan uit ondeugd. Gij beroept u op uwe milddadigheid, op uw medelijden, op uwe grootmoedigheid; maar dit alles is geeuszini deugd. D 3 Wie 0 on'tfÉLÜ* vïs'eet'sst Wie zoo-niet dctigdzkm zijn, indien enkele déug'. ifèri rëch't' toY de*ze eerwaardige ft tijtel'gaaien? Z%në pligten te erkennen en uit te oeuenen is deugd;: doch het involgen der onzekere aandrift van een nart, dat in beweging gebra'gt' is, verdient geens-. Zins dien naam. Gij fcheiikt uw goudbeurs aan een ongelukkig huisgezin , dat een toeval onder1 llwë óogm- brengt; gij hebt eene braavè daad gedaan; maar daaróm zijt gfj nog geen braaf mensch.' Stelle i ons dan koude grondregelen in zekerheid! tégen het misdrijf"? vraagt eduaSd, een weinig fchc-rp» Niet altijd; maar u, mijn zoon! ftëlt niets in z'êkerheid tegeii Het misdrijf; ingevallen hartstogt* u otérmeertert eri voortdrijft, dan'' zal uwe ligtzinmgheid it , als ccn gebonden offerdier, aan bet m isdrijf overlcvererr» Dé jongeling lagehre om deze voórzégging; doch zij wierd maar al. të fpoedig vervuld. In het feuis vain CAsnrtL woonde een jong meis* |e, bêtti't genaa'nid. Nlöraant' wist' wie zij' was.Mén hield haar, M hoofde der liefde, Waarmede de oUdd heeï haar behandelde, voor zijne: dochter. Zij was' hét niet. Zij was" de dóclnér van zijne minn,ires. Deze" bad hij mét de teder!?.: Iïef*le bettïA'X, ' Zij' nöÖkarfs bedroog;' hem. Zij wierd door een en ' L I CT2f rxKicfirEi m 7? eënen jongen losbol bezwangerd. Cashjll wierd tier gewaar. Zij, op de bc'often van haarec verleider vertrouwende, behandelde den getrouwen cashïll niet grievende Ideinaehting. Hij verliet haar. verteideï verliet tiaar ook. Zij bragc dit meisje ter' wa'erèld, cn ftor'tte van de eene elende in de andere, en ten laatfie in den'afgrond der vertwijfeling. Eitv d*ehjk fchreef zii cashill. Hij vloog naar de plaat»? Van baar verblijf, die bij met alle zijne nafporingcn it& had kunnen ontdekken. Hij vond haar gebcef uitgeteerd door gebrek, verdriet cn fchaamte. Ziy Ifierf in zijne armen, met den grootén troost, dat baare dochter in den braaven cashïll eénen vader' gevonden had* Cashill nam de dochter van zijne tfouwlooze' minnares en van-den élendrgCn verleider, töt zlcli éS 2ij was1 zijne dochter. Hij voedde- haa1!' óp met VTdtrlijke zorgvuldigheid; maar op zijne - eigene wij* zfcïi Haar ver'iand was- zt'er befchaatct, maar erker1 tiittfurfijk. Zij had in luate e'etfte jeugd Zeef weinig gelezen; haar onderwijs beffortd in gcfprekltan me\ haaren voédftervader. Haar hart was eenvoudig, cn vol goedheid: haur charakter was" vaöt en lBirk;j doch za-gc en buigzaam; Nederige befcheidénfteid én ee:u* zedige ingetogenheid #aj naar betD 4- bc~. *0 ONGELSK ve rreteut" begrip van haaren opvoeder de kroone der vrouwelijke befchaving ; deze bezat zij. Haare kleding was" zeer eenvoudig , en beneden den ftand van casHtfcL, Men zou h ar aangezien hebben voor de dochter van eenen ambachtsman. In alle vrouwelijke handwerken muntte zij boven anderen uit. Uwe. handen, bmtij! zeidc cashill dikwijls, en uwe Vlijt maaken al uw vermogen op deze waercid uit.. Zij bezit alleen twee bekwaamheden, naar bet oordeel van cashill omtrent vrouwelijke opvoeding, zij zong zeer vlug cn lieflijk; zij had haare moeder, taalbeöeflcnd, enfprak die zeerfchoon en met eene aangenaamc (tem. Zij was iVt geheel niet fchoon;doch haare trekken drukten gocdaart.'gheid, onfchuld en bedaarde vrolijkheid uit. De jonge cashill woonde reeds, een half jaar met bettij in één huis, zonder iets anders, van haar bemerkt te hebben., dan haar vlijt, haare, gehoorzaamheid, cnflilzwijgendbeid. Niets, innemends trok hem tot haar; hij bemerkte naauwlijks du zij 'er was. U. Bij eene geringe ongelteldbeid van zijnen Oom, gaf hij voor het eerst eenige acht op haar. Hij kwam, in de kamer daar zijn oom lag. Bettij. en de matroos, zaten voor het bed. Bettij lag aanftonds het boek waap- ligtzinnj gheiü. Sr waaruit zij voorlas neder, toen eduard de kamer intrad. Hij vroeg naar den toefland van zijnen oom en ging zitten. De oude heer belastte bet meisje om voort te gaan met lezen. Het was de proeve ; over den mensch. Bettij begon te lezen , en nog nimmer bad eduard met eene zo feboone (tem, met zulk eene . natuurlijke bevalligheid en nadruk hooren voorlezen. , Bettij drukte door de leiding van haare ftem op ■ het naauwkeurigfte alle de gedachten en .de gevoelens van den fchrijver uit. Eéne aanmerking van den zieken die betrekking had op een gefprek, een weinig te vooren gehouden, deed haar fpoedig het lezen ftaaken , en (telde haar in de noodzaaklijkhcid om 'er iets pp te antwoorden. Zij zeide thans wel niet meer dan twee woorden ; doch de zin dezer woorden was zuiver, fchoon en treffend. De jonge, cashill zag -haar aaiij en befpeurde voor de eerde maal dat bet tij geene onbevallige Wezenstrekken bad. Hij maakte haar vervolgens een kort compliment over ivaar voorlezen ,'twelk bettij met befcheidenbeid, hoewel zeer goed, beant(woordde. Naauwlijks was hij opmerk zaamer op het meisje geworden, of hij bemerkte ook fpoedig dat zij fchoon zong. Het duurde nochtansÊ> 5 vr|ji $2 O N 'GE 1 XI SC VERBET re deugden.'' Hij had haar tot nu foe, zo onverfcbilïïg behandeld , als de welvoeglijkheid en haare kleding vorderde, Thafis behandeldé bij hsar met achting , en zijné nieuwsgierigheid wierd nu diermaate opgewekt, dathij bij zijnen oom naar haare omftandigheden vernam. Een ongelukkig Weeskind! was alles wat zijn oom zeide, Öe jónge cashïlx begon belang in SÉfTif tê ftól. Jen, en het duurde niet lang of hij bood haat zijde béurs aan, om zich' betere klederen te verghaffen. Bettij wees dit befcheiden van de band. Hijdrofig nu bij zijnen óom aan om het meisje fraa'ijer te kleden. Deze virtüosè in zulk eene kleding.' riep hij uit. - ' a -v Zie daar! zei d£ oom : naanwlijks hebt 'gij opgemerkt dat het meisje een talent der'groote waereld bezit, of haare klederen zijn te gering; maar dat haar harsfens verftand bevatten, dat in haar borst een hart klopt, waarvoor een kroon een nog te gering fieraad' zijn'zóu, dat hebt gij alle dagen Runnen zien , en gij hebt 'er géén acht op geflagen. Neen, als het goud, hoe zuiver het ook wezen moge, '«iet zo geftempeld is, als gij het gewoon zijt, dan loopt I«iGT ZINNIG HEID* 83 loopt gij het met onverfchilligheid voorhij. Dat het meisje zingen kan is vodderij; maar dat zij denkt, voelt, dat zij grondbeginfelen heeft, dat, dat. •> in 't Rort, zij zal en wit ook niet anders, gekleed gaan. De oude heer iprak met zulk eene ongewoons vuurigheid van de deugden van het me^je, dat de oplettendheid van zijnen neef 'er dooi* opgewekt wierd; want hij was niet gewoon veel te prijken», Hij zocht nu naar de eerfte gelegenheid om bet» tij te fpreken, en hij voelde bij zichzelven , niet een zeker genoegen, dat onder alle zijne bekenden geen meisje gevonden wierd van zo veel geest en zo wezenlijke aanminnigheden. Doch. bettïj's ernst, haare befcheidenheid, haare bedaardheid ftiet hem daar en tegen weder te rug. Hij voelde niets dan achting voor haar; maar liefde voelde hij alleenlijk voor de wufte en lagchende fchepfels daar hij mede verkeerde. Intusftdien leerde hij bettij meer en meer ken* sen, door de nieuwe betrekking waarin hij met baar gekomen was. Hij fpeelde de dwarsfluit en zij zong .fomwijlcn bij zijn fpelen. Zijn oom nam Ibmtijds deel in deze uitfpanningen. Door 't fpelen omftonden gefprekken, die bettij, na verloop van eeni-gen tijd, nu zij vertrouwlijker geworden was, deör D 6 h;ia- ongeluk verbetert haare vrolijke geestigheid verlevendigde. De ach. ting van ebuard jegens haar vermeerderde van dag tot dag en veranderde meer en meer in genegenheid. Haare gelaatstrekken kwamen hem , 'meer en meer, bcvalliger voor. Hj kon niet begrijpen Waar hij zijiie oogen gehad had, want éénsklaps, zag hij dat zij 'er wel uitzag. Haar ontbrak niets, dit zeide hij zelfs tegens zijnen oom, dan eenen dansmeester. Zijn oom iagchte: dansmeester? Ik zal u zeggen wat u in haare houding niet bevalt: dat zedige, dat befebeidene in haar voor* komen, die kunstelooze onfcbuld in den Vasten epflag van haare oogen, die u terug boud om haat oij de hand te vatten en baaren arm te ftreekn. Dit, dit! en dan die zedige kleding, dit is het!Eduard ïagchte. Zijn bom zag het juist in zo als het was. •Hij was. meer befcheiden, minder indringend, hij gaf meer acht op zichzelvcn bij bettij dan bij andere vrouwen, en zij was 'evenwel van laagen afkomst, mooglijk de dochter van een' ambachtsman en zo Hecht gekleed! Hij kon zdfs niet begrijpen waar dit van daan kwam, tot zijn oom het hemver■ klaarde. Gij jonge losbollen, zeide hij, vind ;an eui meisje alles lief; maar het cenige alleen dat lie■venswaardig is, niet haare deugd, en juist daardoor ligtzinnigheio. «5 door doet gij duidelijk zien, hoe zinnelijk gij zijt. Ik geloof, bij voorbeeld, dat gij krttxj reeds zedert twee maanden beminnen zoud, indien haare deugd 'er niet was. Eouard wilde dit niet toeftemmen, doch naderJjaBd, toen bij 'erover nadacht, voelde hij dat het zo was- als zijn oom zeide. Deze zag het niet ongaarne dat zijn neef meer acht op bbttij begon te flaan. Hij beminde zijner* neef vaderlijk, en hij begreep dat hij hem niet gelukkiger kon inhaken, dan door de Jiand van dit deugdzaam meisje. Mer onbcfchrijfljk veel vreugde nam hij ook in ftilte waar, dat zijn neef'nietgeheel onverfehillig aan het meisje w,as. Hij deed ondertusfchen niets om deze opkomende liefde aan te zetten. Hij liet hun beider harten geheel aan hen zeiven en de natuur over. Hij hield zelfs veelmeer den voortgang der genegenheid van zijnen neef voor bettxj tegen. Men bemint in de waereld., zeide hij, even zo als men thans bouwt; men bouwt, laat niets hard droog worden, niets zich zetten, en de gebouwen vallen even zo fpoedig in, als ze gebouwd zijn. Maar eene genegenheid, oude vriend! zo als ik hoop dat mijn neef voor bettjj hebben zal,, die zo langzaam ontftaat , zo langzaam vermeerdert , is voor de eeuwigheid gevormd.De HemeJ geeve het! D 7 voeg. 86* ongeluk verbetert voegde bij 'er bij. De Hemel gëeve het! herhaalde* de ma-troos. De braave grijsaart had gelijk: eduard kreeg eene onweerftaanbaare liefde voor bettij , die uit haaren aart-onverwinlijk was-, doordien geen» fchoon beid, of zinlijkheid haar had doen geboren wor« den; maar zij een gevolg was van achting, en wijl haare voortgang zo langzaam geweest was. Doel* zodra eduard befpeurde, dat bij bettij beminde* nam zijne hartstogt, (en dit had de oude niet be* rekend,) de natuur van zijn hart aan; zij wierd zinlijk. Tot nog toe- had hij geen ontwerp gevormd» hij fchroomde niet weinig den ernst van zijnen oom, en het afgrijzen dat 'hij blijken liet voor alle verlei» ding van een onfchuldig meisje. Deze geloofde dat zo dra eduard betti) beminde, alles in order was. Naar zijne wijze van denken kon het bij hem niet •opkomen, dat de geboorte van het meisje, zo min als haare armoede, eene nadere verbindtenis hinderlijk kon zijn, en dit was nochtans wel degelijk het geval bij den jongeling, die van jongs af opgevoed *was in de vooröo'rdeelen -van den hoogmoed, rang en fhnd. In 't eerst poogde hij, uit ontzag voor Zijnen oom cn wit achting voor bettij , zijne liefde te overwinnen. Hij zocht veel verftrooijing buitens huis, ligt 2 innigheid. 8? jhuis;~ doch bettij's aantreklijkheden trokken- hei» telkens ongemerkt weder te ,rug. Met elke poging «ni: meester over zijne hartstogt te wordcu, kreeg dezelve meer magt over hem, en hij meer moed .om bet meisje van haare onfchuld te berooven. Hij be» greep , wel dat deze aanflag niet gemaklijk uit te voeren zou zijn; dan hij rekende op de kinderlijke onfchuld van bettij, ,die zonder eenige achterdocht was-, en op haare liefde jegens hem» die hij reeds., min óf meer, bemerkt had. Hij was geen booswicht; want dit ontwerp was -geen gevolg van nadenken , hij vond bet in zijne ziel leggen. Hij bezat de denkbeelden der groote wafereld over de liefde. Hij zocht meer cn meer het vertrouwen van bettij te winnen , hij vleide haar,.zonder haar nochtans te kennen te gceven dat hij haar beminde; Bettij ging, vertronwlijk met hem omj.lagchte over zijne vleijerijen en hij kwam niet verder; Eene al te groote gemeenzaamheid wist zij op eene zagte en aartige manier voor te,komen, en daar hij haar geftadig opzocht als zij alken was, vond hij haar niet meer alleen, en van tijd tet tijd verloor hij de voorrechten die bij reeds gehad had. Bettjj wierd ernstiger. verklaarde bij haar zijne liefde, njet €ene 30 weg- 8& ongeluk. vë rh Ett ut wegflepende kracht, dat bettij aarzelde. Zij log de hand op 'de oo; en , om haar uitbarftende traanem te verbergen. Z*j wierp alleen haare oogen op bem, zonder te antwoorden , doch deze oogen teeltenden eene fttlle - en brandende liefde. Hij drong fterk op haar aan. Zij was ontroerd; bettij bof'minde-hem reeds lang. Het zaligfte oogenblik van baar leven was nu gekomen. Hij had haar reeds in 'zijne armen; half overwonnen door baar hart, booi> zij zich reeds, om op zijne bofSt te vallei*. Hij drong haar nog 'fterker. Ach I zuchtte zij, hoe weet'ik of mijn vader het goed zal keuren ! mijn oom? zeide hij, half in zichzelven; voorzekér nieti Niet? herhaalde bettij, ' Zij loosde eene diepe zucht. 6 Als gij dat wist, voegde zij 'er met een zagt verwijt bij, dan waare het wreed, mij .... Zij zweeg blozende.; Zij maakte zich los uit zijne armen. Zij ging fnikkend in haar vertrek. Bettij beminde eduard; doch zij wist in 't geheel'fciet hoe of haar voedftervader deze bomtogt zou opnemen. Zij Hortte heete traanen in baarkamer. Zij voelde dat zij verloren ware, indïöh eduard de waarheid gezegd had. Met dat al zegepraalde, in fpijt vart haar wederftreevend hart , de pügt. Zij ging na verloop van een uur naar den ou- LIGTZlNNlGHEID. óudcn cashill. Zij poogde uiterlijk, eene bedaardheid aan te nemen., die zij niet bezat in haar hart», Zij dacht haaren oom, wiens hart zij kende, een finartvol oogenblik te befiaaren, indien hij haar, tot een elendig leven veröordeelen moest. Zij ver* baalde aan den eerwaardigen man, dat zijn neef baar beminde. Hij 1 en gij bettij ? Zij verbaalde hem dat hij haar zijne liefde verklaard had. —• ZoJ en gij bettij,? Zij geraakte in verwarring,, en zweeg. En gij, bettij? Genoeg van eduard;. maar gij? gij? Ik, zeide zij boerttmd, ik. vei haal u d!t, mijnheer cashill ! opdat gij 'er uwe maat-, regelen naar zoud kunnen nemen. Zo! zeide. de oude heer, haar tevens onilef de kin ftrijkende. Ha, wel nu? Welke middelen zal ik dan bij de. hand nemen? Wat dunkt u? — Een paar traa» nen vielen op haare hand. Zij kon het niet langer uithouden, Gij bemint hem dnn? dit zeggen immers deze traanen ? vraagde cashill ernltig, —— Lieve vader! riep zij uit, zijne hand kusfende» ik bemin op deze aarde niets tederder, dan uwe rust, uwe tevredenheid met mij Weêrgaloos! maar dan toch mede den heer eduard cashill ! bettij, vroeg hij ernltig, zoude ik zo vraagen,. als ik. niet gaarn zag dat gij hem beminde? Nu- v.el viel" zij bevende van vreugde aart zijne borst. BEf-1 tfijf BfeTTi) ! waarmede heeft uw* vader dit mis- tróuwen verdiend ? Ach ! met niets, dan niet , 2üjne ai té groote' liefde jcgcns>ij.~- Hóe 1 dai is een compliment. Ik vorder waarheid: 1% vertelde bettij hem dat zijn neef verzekerd frad, dat bfj deze liefde niet zoü goedkeuren. Dit Rwatri den ouden heer vreemd voor; Want, hoe terughoudend' bij ook jegens- bettïj geweest was « ét haar niet te dwingen, 20 Had hij zijnen neef ïfochrans geene aanlbiding gegceven ,. om aan zij* ïte roeftemming. te twijfelen; Hij' tWijfTeit d'aö f mijn neef! dus-? zeide hij, bij-tusfehenpóozen, Voor ztcli-ziende. Dat is wat anders I Gij bemint1 Mn-dhri, bettïj? m meert boven allés, me'crdair mij, mder dan uzfciven.? Met een ftroom van'lucfitgeevende traanen beleed zij den ouden heer haare hevige liefde voor eduard: Hij was ónrustig. H j: twijfelt dus r-anmijne goedkeuring? Herhaalde bij Aóg etuige reizen. Hoor, be-itijT zcitic hij bief # é'éiïskl.ips, indien- gij hem bemint y wëfc Üa4 dok tot zijn geluk. Hel is alles zó- niet' als het wezen moet: hou ÏÏêt voor her.i üil, dat" gij mét! mij over zijne liefde gefproken hebt. Dringt lüj 'h bij ir* op mi j beken bom dat gij Hem hél* faèbt; 1. :»«JiT2Fl-N,ïtI5CWE-I«dv • 9» Söbtf; w?srftoe" ook'die aehterhondenheid? mcefter ivetf ' üzelve blijft1 gij evenwel nog altijd. Doch; dring t>ïj hem aan dat hij'<'er mij over fpreke, eü» vermijd'een-al- re vertrouwlijken omgang met hem» Hij zeide dit, zijn gefronsd voorhdofd verfcheidé» maaien- niet de band glad wrijvende. Hoe ?' mijn vadar 1 zeide zij, hoogst 'verlegen, gi> gelooft'dah dat..- ïk geloove , lieve kind! dat hiji u teder, onweêrflaanbaar bemint; maiir de wae* reld heeft hem bedorvens.. €ij zult gelukkig wor* den, en hij braaf, Indien gij'mij blirideling Volgen? Wilt. Dit beloofde bettij , en zii hield haar woord*» Eduard herbaalde het eerfte toonecl', zodra bij: jJETTij weder alleen zag., en béttij beieed htm ^ hl eeitó beminnölijke Vewarring., liiraré liefde: diC Was oVeieenkomfêlg de affpvaak met haaren oom; dan zij dacht Op dfc zalige oogenblik aan niets min* der dan aan dit geheele plan. Zij hg aan de borst van eduard, met dat angstvallige beven,, die -vrolijke traa'nen, die Onrust der eerRe liefde, zo rijk in genietingen. Edüa-rd zelf had zijn plan uit heft oog verloren. Nooit', nooit, mijne bettij! zat rloeh tijd rtocb betrekking onze harten. fcheiden iricp bij uit, in bet gevoel var; zijn geluk; en in* dk'n op dat ©ogenblik' zSju- oOu-i- in- dü> kamer geko. LB$ti & ongeluk verbetert* raen waare, zonder aarzelen zou hij. om haare hand* gebeden-hebben. Deze uure der menschlifkheid gmg voorbij; en eduard zag wederom dien fpot«enden glimhch, waarmede de waereld bettij 2ijne vrouw, dat meisje, zonder naam, zonder middelen ontfangen zou. Op nieuw, bcfloot bij om lm noch te verleiden, noch te trouwen; dan, deze befhmlooshdd is reeds liet, eerfie begin van het misdrijf. Zo was het ook. Eduard zocht bettij op ; bijbegon met zich vrijheden aan te matigen. waarin hjj mogelijk maar al te wel gefhagd zou zijn, indien bettij de waarfchouwingen van haaren voedffervader niet nagevolgd waare; zij beminde hem,- dat was .het al. Met traanen en met eene zo fterk* inwendige aandoening zeide zij hem dit, dat hij aan, haare liefde niet twijfelen konde; maar zijne lief, kozingen ontweek zij met eene ftandvastigheid, die" eduard bewonderde en die hem ergerde. Htj Vond, hier voor de cerftemaal een meisje, wier zinnen niet in beweging konden gebragt worden. Even als de groote waer.ld in % algemeen ,. geloofde hij' aan geene vrouwelijke deugd, en dus dacht hij zich verzekerd van zijne overwinning. en nu zag hij zich fteeds op even en hetzelfde punt, zeifs zonder hoop LIGT ZINNIG HEID. pj van verder te zullen komen. Vruchteloos trachtte hij op veelerhande wijze bettij's zinlijkheid ' op te wekken. . Dit mislukte, niet uit hoofde.van het plan van haaren oom , maar door bettij's •onfchuld. - Van dezen kant was bettij onvenvinlik. Daarom gaf bij haar opening van het tiUadgc op eene wutige veiééniging met hen, doch tevens met de waarfchouwing 'er bij, om hier van bovenal niets ^an zijnen oom te doen blijken. Bettij vond dit .onbillijk. Eduard had duizend redenen. Hij Pp rak •van een heimelijk huwelijk. Bettij doeg dit af, en daar hij na eenige dagen hierop weder aandrong, bewilligde zij 'erin, op den raad van haar voed■ftervader. Eduard had eenen fabel verzonnen, ■waardoor het zeer waaifcbijnlijk fehcen, dat zijn oom zijne bewilliging tot hun verééniging niet gce•ven koude, en daarom drong hij bij bettij aan op kaare toellemming tot een heimelijk huwelijk. Nu Verhaalde hij bettij, onder de tederfte liefkozingen , hoe nabij het gelukkige tijdstip was, dat zij zijne vrouw zijn zoude, dat bettij het eindelijk •zelf zou geloofd .hebben, indien de oude cashill -lu.ir het tegendeel niet zo plegtiglijk verzekerd had. Maar, zeg mij, vroeg bettij ongeduldig, wat heeft hij «54 vwawtmn veuetbrt iliij dgn voor met alle deze wonderlijke fabelen ? Wat bij voor heeft ? dief ^iudJ .hij heeft voor om m te verleiden. rBtrrxig .wierd blaak. Verleiden? fiep zij, vol fraart, de .hand op haare borst legr gende. Neen, neen, dat is onmooglijlü voegde -zij 'er fpoedig bij. Casiwli. ontwikkelde baar het ontwerp van zijnen neef. Hij bad het doorgrond. iBüTTij legde nu al haar afgrijzen aan den dag voordeze bedriegerij, zo Wel als alle de maagdelijke rhoogmoed van een zuiver hart, -dat ziekbedrogen aiet, -en tevens de fmart eener hopelooze liefde sroelt. In bet edelst gevoel van haare beledigde deugd, wilde zij nu aan alles een einde maaken. *Haar voedftervader, die dit voorzag, hield haar ■hierin te rug. Hij bemint u inderdaad, verzekerde •hij haar plegtiglijk; eene verkeerde opvoeding, tle •grondregelen der groote waereld , wier magt gij ■niet kent, eene yalfche hoogmoed, zijne vcireigaande ligtzinnigheid, zijn ongeloof aan vrouwelrV 'ke demgd, dwingen hem tot deze Happen; maar izijne liefde tot u, bettij! zijne natuurlijke goedbeid zullen de overhand verkrijgen. Indien gij hem «niet lief had, indien ik niet de zekere hoop koe» illerde, dat gij zijn hart veredelen zoud, dan . . . «tTTijl settij ! i-ijne diefde ^al de fovefhand ver. fcrij- krijgen, en gij zult bem tot een voortrefijk mm vormer. Het kostte cashill .geene geringe moeite, ;©ï» bet beledigde meisje te bevredigen, en haar daar been te brengen, dat zij van bet gebeurde niets merken tiet. Zij beloofde, met een gebroken hart, om baare rol mg verder voort te fpelen. Alleen bet fterk aandringen van baaren voedftervader, diea zij zo hartelijk lief had, kon haar zo verre brengen. Cashill wilde zijn neef doen zien, dat 'er vrouwelijke deugd beftond, en wel daardoor, zelfs wilde bij bem tot de deugd te rug brengen. Hij |*> zon niet welk een gering toeval zijn geheele plan kon doen mislukken. Van bettij's deugd was hij volkomen verzekerd, doch hij kende het plan cn de gedachten van zijnen neef te weinig. Bjettij had wel ingewilligd om haare rol voort te fpelen; doch de geest van haare rol bezat zij niet. Zij was keel, terughoudend tegen ed-uard. Zij beefde bij de minfte liefkozing die hij haar betoonde. Zij drong tans zonder ■ophouden aan, om hunne geheime vereéniging te verhaasten. Eenen minderen ojpmerkzaaraen befebouwer dan eduaro zou dit hebben moeoen in het oog vallen. -Hij -dacht nii ■over de oorzaak deaer handelwijze. Hij voegde Kooi* *>6 ONGELUK VERBETER.T woorden en oogwenken bij elkander. Hij floeg ; bettij's handelwijze naauwkeurig gade. Hij be- . fpeurde tusfcben bettij en zijnen oom eene ver(1 andhouding, die hem wantrouwend maakte. Bettij ging bij den ouden cashill , als hij alleen was, altijd als de oude matroos zich niet da-ar bevond. De deur was altijd gefloten, als zij alleen waaien. Hij betrapte zijnen oom op zulke tedere lonken jegens bettij , waarbij zij dikwijls de oogen vol on* rust nederflocg; Hij geraakte op de gedachten-dat zijn oom bei tij beminde- Hij wierd ijverzuchtig, en in deze bedrieglijke hartstogt hoorde hij woorden, zag hij oogwenken, verfrandhoiidingen, die niets beteekenden. Hij trachtte zich nu de handelwijze van eettij te verklaaren, de toeftemmmg tot een geheim huwelijk, gevoegd bij baar achterhoudend gedrag jegens hem, bevestigden hem in zijn denkbeeld. Hij twijffelde geenszins aan haare liefde voor hem; deze was te duidelijk in haare oogen te -lezen., te duidelijk zigtbanr in die ©ogenblikken , wanneer hij kaar door zijne hartstogt aan zichzelven ontrukte. Hij twijfelde aan haare deugd. Hij wterd woedend, als hij bedacht dat hij de bedrogene was, sZijue liefde voor bettij wierd meer zinlijk, en zijn •gevoel voor zijnen oom, veiacbting zijner huichgeJanj, e.p haat, >£,. LIGT ZINNIG HEID» $p *Ër rezen wel groote twijfelingen tegen deze vermoedens bij hem op; maar hij verdreef dezelve met geweld, wijl zijn plan, om bfttij te verleiden , daardoor eene foort van rechtvaardigheid verkreeg. Nu maakte hij fiouter en moediger proe-. ven op bettij's onfchuld. Bettjj deed die aHc mislukken , met eene koelheid die al te gemaakt was, dan dat zc hem natuurlijk had kunnen voorkomen. Eenmaal ging hij nog des avonds laat op bettij's kamer; hij zeide haar , dat de tijd vaa haare verééniging naderde. Hij vatte haar in zijne armen , bij drukte haar aan zijne borst , bij drukte brandende kusfehen op haare lippen. Bettij bad hem vruchteloos om haar te verbaten. Hij begon in vcrwijting-en tegens haar uit te vaaren.' Hij wierd luidruchtig, en zijn oom opende de deur. Men was aan alle zijden verlegen. Eduaro ging woedend heen. Bettij barstte in een flroom van traanen uit. Zij was overtuigd geworden daf hij haar verleiden wilde Cashill fchudde ftilzwijgend het hoofd. Nu, zeide hij eindelijk, fchiet 'er nog één middel over. Gij zult van hier gaan, settij ! wij moeten zien hoe hij uw afzijn verdraagt. Bettij's beledigd gevoel van eere nam E diea 0NG5LÜ1C VERBETERT ffiëfi voörïhg met blijdfchap aan. Zij pakte dezelfde nacht nog haare klederen in, en vóÖr het aanbreekön van den dag verirok zij, onder geleide van den enden matroos, naar /I;dap;h, alwaar camiill een vertrouwden vriend had, dien hij haar aanbeval. Toen eduard den volgenden ochtend de nfreize van bilt tij vernam, was hij van niets meer overtuigd, dan dat zijn oom, uk ijverzucht, betm; van bem verwijderd had. Zijn gram feu :-p te. gens hem kende geene paaien, Dan hij hield die in. Hij ga ['zich alle mogelijke moeite om bettij's verblijfplaats op te fpooren; vergeefs. De'koctfier was ftom als een fteen. Zijn oom befpeurde de onrust van zijnen neef wel; doch hij zweeg. Hij wilde zijne liefde voor bettij aanzetten. Na dat eduard alle mogelijke pogingen in 't werk gefudd had, om kondfehap van bettij te verkrijgen , begon de wraak tegen zijnen oom te ontbranden. Hij voelde m éönsflags, met eene grievende verbittering, zijne af lumglijkhekl van den ouden 'fchijnheiligen wellusteling. Hij ftome zich wederom onder den hoop zijrièr voormaligen ondeugende vrienden. Zij ontfirfgèfl den rijken casïiill met vreugde. Zij verbit' erden hem nog meer met hunuefpotternijen over zijne afhanglijkheid. Men bedacht allerhande mid« 1 de- LIGTZINNIGHEID. £) tieten, ora cashill zijn vaderlijk erfdeel te ver•fcbaflèn. Alles mislukte. Het was juist in dien tijd, dat in Ierland het -burgerlijk oproer begon te gisten. De oude cashill was tegens alle geweldige maatregelen. Hij «onderhield eene naauwe betrekking mee eenige pa-triottifche mannen uit de hoofd Had. Het tni'nifterie was hem reeds lang ongenegen. Men hield hem in 't oog. Men had zelfs reeds pogingen aan* -gewend om hem in befchuf'igingen te wikkelen. Heimlijfc zond hij e n groot gedeelte v n zijn v.rmogen naar Hamhuig, om bij den val van zijn vaderland, het zelve tin minde te kunnen verhaten, indien hij het niet konde redden. Het oproer na«H toe. Aanklagers bragren alle familiën in onrust. Een algemeen mistrouwen vervulde het gehecie land, en gaf voedfcl aan zamenfpanningen, ftrijdig tegens de wetten. Geheele gedeeltens van Ierland wierden als in ftaat van oproer verklaard De militaire magt, die /stofbedekte, blies het vuur des oproers nog fterker aan O ! riep één vaa Eduard's vrienden, indien ik als gij waare, casIïill ! ik zou den huichelaar fpoedig zijn ftraf geeven. Eene verklaaring bij den fhiatfecretaris, dat Uw voogd oproerige verbintenisfen.onderhoud 3 en E s gij •I'co ongeluk vee.BETERT gij zijt heer van uw vermogen en van u zeiven. Cas» hill ijsde bij dezen voorflag; hij betuigde zijn af-i grijzen voor denzelvcn. Gij ■ dwaas! riep zijn vriend,: de oude huichelaar ligt u den voet bij uwe minnares , onthoud u op de fehréeuweodfte wijze uw, vermogen, houd u met de roede als een kind iw ©ntzfg, en gij aarzelt om u vrij te maaken? Riji ZO« u, zonder zich te bedenken, naar de Indien i kalen infehepen, indien de bekoorlijke BiïTTijhicr: voor de prijs waare. Hij zette bem aan door fpotternijen, hij ontvlamde zijnen toorn en zijne liefde. , Dit was de eerlte aanleiding tot het misdrijf. Een i hoop booswichten , aan wien cashixl's rijkdom i welkom zijn zoude, maakten nu het plan, om den i jongen cashill over te haaien. Zij verleidden hem tot geldverfpillingen, zij Hortten hem in gebrek. , Zij bragten hem tot het doen van vorderingen aan zijnen oom, die deze niet wilde inwilligen. 'Er ontïtonden hevige tooneelen tusfehen zijft oom en hem, die den haat van den laatflen fteeds vermeerderden. Na een zodanig tooneel, wanneer hij vol tcorn in het gezelfchap zijner vrienden kwam, zetten zij hem gezamentUjk aan, en bragten zijne woede tot de uiterfte hoogte. Dronken van wijn, minnenijd en haat, nam hij het befluit om het misdrijf LIGTZINNIGHEI». 101 drijf uit te voeren. Men liet hem niet tot nadenken komen. Men bragt bem bij den fiaatfecretaris, en hij zeide bevende, £de bleekheid van zijn gelaat toekende fchrik voor zich zeiven) dat zijn oom, geopvGe cashill, oproerige verbindtenisfei?onderhield. • ■ •■ ■ . Bevend ging-hij uit het huis weêr terug naarderr kring der booswichten, die bera verwachtten. Stom, als een flagtöffer ging hij naast hen. Zij verdoofden hem met loftuitingen over zijnen moed, en met zijne gewrokene eer.Hij dronk dien avond zeer veel; doch hij bluschte de fmarteiijke vlam der helle in zijne borst niet. Laat, tegen middennacht, ging hij nanr huis. Het zien van het buis deed hem beven. Hij o;nvatte vol fmart den ftijl van de huisdeur, en had het hart niet om aan te kloppen. ■ Eénsflags opende zich de deur, en de matroos, met een groot pak op zijne fchouderen, trad 'er uit; bij zag eduard. Help mij, zeide de matroos , met drift... Uw ongelukkige oom!... God yerdoemé den fchurk, die hier aan fchuld heeft, tot in de onderlle helle! Bevend vraagde eduard, met eene zagte Hem, terwijl de fmart met duizend klaauwen zijn hart aangreep : Wat is het dan ? Zeg mij, wat is het dan? E 3 Uw ©NÖELDK VEÜBfifÊRT. Uw oom, antwoordde de matroos, fnikkeade, »'jn beste, braave heer' is heden avond, op de fe.t, tot matroos geprest (*> Met deze woorden vloog bij de ftraPt op. Eduard volgde hem, r,et wankelende fchreden , gantfchelijk verdoofd dbor deze woorden.. Hij ging met den matroos in m wachthuis. Daar zat z%en oom midden Onder het uitfchot der menschheid , onder rnuvvd menfchen, zonder gevoel. het hoofd in de hand. *e matroos wierp zich voor zijne voeten. De oti!s 2-'S °P i zag zijnen vriend, omhelsde hem, drukte bem aan zijne borst, en bemoeide h-m met traanen. Bevend, me: ftpptf, die bijna in den Jfrond wortel vatten, n .derde eduard. 2i?n Söia «ferd hem gewaar, IhJ m hem met koele en hare doorborende oogen aan. Elendige booswicht! zeide hij, met eene bevende Item. Eduard ftortte yoor zijne vóeten neder, bij omvatte zijne knieën. Hij noemde zichzelven eencn duivel. Redding! riep (*) Verfcheiden ftrenge voogden, ooms, en opzigfcra zijn, volgens de publique berichten, op ccze wijze interland tot matroofen geprest; en op dusdanige wijze hunne liederlijke pupillen en erfgscu.imen in het bezit hunner vermogen gefield. jj L10TZ1H N. 1 f M R ï |P| > iiep hij'éénsklaps, met eene vreeslijke ftera. Hij fprong op en ijlde naar bet huis van den fbatsfc cretaras Hij drong door, met onfluimigbcid. die niets wcdcrhouden kon , tot voorden fecretarls. Hij wierp Zich aan zijne voeten-, hij bekende dat. gijn com «nfehnidig was, hij bezwoer hem, om bemdevrjheid weder te geven, bij klaagde ziehzeïven aan over zijne eigene affchuwhjkheid. De {iaatï-fccictaris verzocht hem om ziek toi'morsprvst .te. (tellen ; bij zou de zaak onderzoeken. EnuDRD viuog om deze hoop zijnen oom mede t© deeien. De matroozen waaren reeds zederd één uur weggetrokken. Hij ijlde hen in de nacht na. Hij, kw.im.eindelijk in de baai van Dublin aan, juist toen^ •0Ü ihgefcheept wierden. Zijn oom trad in de boot, toen hij het ftrand bereikte. Cashill fehreeuwdc,, ep eene vreeslijke, wijze: hou ftilJ Hij wierp zich aan 't ftrand op.de kniën. Hij wikte zich in de bot bij zijnen oom werpen; men dreef hem terug. boon zeilde naar 't fcUip, zijn oom verdween. De; zeilen wierden opgehaald, en het fchip verdween. Eduard bleef in afgrijfelijken toeftand alleen op den .oever; zichzelven en zijn verfoeilijk .misdrijf vervloekende. Hij zou zijne grievende fmarten in de baaren begraavcn hebben, indien de hoop yan zij* E 4 mn !©4 INGELUK VERBET ERf r.en oom te redden hem niet te rug gehouden had. Mij ging met waggelende fchreeden, het misdrijf ea «ie vertwijfeling in zijne verwilderde oogen, naar Dublin te rug. Het fchip ging naar het eiland Anglefeij, dit wist hij. Hij befloot om de vrienden van zijnen oom in beweging te brengen;eene nieuwe onbezonnenheid vertraagde dit. Eén zijner vrienden, zijner raadvaadgevers, bezocht hem- Hem zien, hem aan« vallen, hem dwingen om den degen te trekken, was ééne cn dezelfde zaak. Hij viel hem woedend aan, onder de fchandeliikfle en wjedenfte febeld"woorden. Zijn toorn maakre hem blind. Zijn partij dreef bem den degen door den fchouder. Men haalde wondhelers. Het verlies van zijn bloed, de woedende drift, een wondkoorts, benamen hem zijn verltand. Dusdanig lag hij verfchcidene dagen. Zodra hij tot zijne kennis te rug kwam, liet hij de vrienden van zijnen oom haaien, en bad ben, om alles voor zijnen oom in het werk te fielten. Hij boo'd hen zijn geheele vermogen hiertoe aan; meri ïchreef naar Anglefeij. Het fchip was den dag te vóóren naar Briflol afgezeild. Men fchreef daar heen. Hierop kwam bericht van den kapitein van'tfchip, t.iX casiïxll dood was. In Anglefeij was cashill , met LIGTZINNK5HEÏD. sc,? W/:t eencn ouden matroos , die met \axst gegas» Was, op een vis-fdiers fchuit ontvhigt. Een boot bad ben vervolgd. In de branding bij *t vaste land bij Banzer, was de febuit omgeflagen, en beide, cashill en de oude matroos, verdronken. Dit bericht was zeker, dewijl de matroozen van de boot de tighaamen, die door de klippen gantfchelijk verbrij' feld waaren, aan land gebragt, en daar nog hu» geld bemagtigd hadden. Men verbeelde zich den toeftand van den ongelukkigen eduard. Hij gaf zich nu over aan eene verterende zwaarmoedigheid. Hij . kwam niet meer onder de menrehen. Hij verging onder het gewigt zijner fmart. Bettij zelfs had hij vergeeten, zijne gedachten waaren met niets bezig dan met het ongeluk van zijnen oom, en hij voelde niets dan de fraarten van zijn geweren. Das bragt hij zes maanden in de diepfte droefheid door; het leven had alle aangenaamheid voor hem verloren. Het fcheert a4söf bij de fchimme zijns ooms wilde bevredigen, door alles als heilig te befchonwen wat van hem was. Hij las de boeken, waarin zijn' oom het meest geleezen had , en die hij daaraan kende wijl 'erop den rand door de hand van zijnen oom gefchreeven was. Jlij vond op den kant in een boek, bij de aanmer- E 5 ki»g; *0» ONGE LÜ K. VE BE TÉRT king, dat het zien van eene edele daad dikuiJTs het hart van eenen ligtzinnigen voor de deugd innemen kan, met de hand van zijnen oom gefchreeven : „ of een groot misdrijf, dat de ligt„ zinnige zelf begaat, kan zijn gevoeltreffen; dan „ dit gevoel is geenszins de deugd zelf." Deze amrncrking deed op nieuws hem in droef, beid vervallen; maar deze droefheid was troostend. Zij>onde hem een uitkomst, zelfs om de vergif, rtis Van zijnen oom te verkrijgen, in de deug-». Emdlyk vond hij, bij het doorzoeken der papieren van zijnen oom, een boek, waarin hij de weldaden m welke bijgoed gedaagd was, had aangetekend. Naatiwlijks had bij eenige bladzijden gelèezen, of ■hu bleef als van den donder ge troffen voor het boek ïtaan. Hij zag, met ontzetting, welkeen voorrrefm man hij de maatfébappij, welk een wekkdig h >rt hij de ongelukkige,! ontroofd had. Hoe verder Ihj las hoe zwaarer deze gedachten ziin gemoed drukten, en hoe fterker de achting voor zijns ooms deugden bij hem vermeerderde. Neen, hij kon zich niet losrukken van dit boek dat een Register der edele daaden van den braaven man behelsde, en tevens van zijne eigene affehuwelijkhcid. Hij las verder. Hij vond zijn naam. Hij vond, en tl GTZ INNIGHEID» *n -zijn hart floeg befchroomd cn angfrig, zijne oogen zonken vol gloeiende ^chaaipte; hij vond, dfcfc zijn oom verfchciden ongelukkigén behouden had die door zijn ligtzinnigbeid aan den rand des yerderfs gebragt waren ; hij vond, dat zijn oom grootezommen betleed had om hem voor misdrijven te bewaareri, en op 't laatst las hij van dezelfde hand eene zeer aandoenlijke plaats aan hem gericht, waarbij hij hem «dit boek, als zijn fchoonfte erfdeel, vermaakte en hem bad, om het op dezelfde wijze aan te vullen. Eduard bevogtkde deze plaats mét traanen,' zijn hart was gebroken. Hij knielde voor het boek, eji kon niets zeegen dan : Ik heb deez' man vermoord'! En hij heeft mij bemind, en ik ben zijn moordenaar. Zo vele (lagen aan zijn hart opende het zelve voorde deugd, en de?e aandoening, maakte hem reeds bedaarder. Nu vond hij vier brieven van bettij,* die zij van Arclagh aan zijnen oom. gefchreevc-n had. „ Neen , neen ,fchreef zij in den eerfteh brief, .verdedig hem niet. Neen, hij heeft mij niet bemind. Want, achl hoe had hij dan ooit kunnen wenfehen om mij tot den rang der verachtelijkflc fchepfeien die hunne onfchuld verloren hebben te verklagen? Hoe kon hij bij een vonkje van „ liefde lust hebben om mij te verleiden '?Ik bidde ,j n, mijn waarde vader 1 verdedig hem niet meerj E 6 „ ver* 103 ONCELÜK VERBETERT „'verontfchuldfe bera niet langer;als gij wist,hoe s, dikwijls mijn eigen hart w.iëer vol liefde tot 5, dit -~ menscil, hem verdedigd... als gij wist, 55 dat hij de vreugde van mijn gantfche leven ver* 13 me!d i,eeft>dat hij mij gedwongen heeft, die gec* •? "en te trachten, die ik boven alles bemhme, S5 o, gij zoud uwe ongelukkige bettij omzien."' Hier in deze brieven vond bij nu ook de fpreekende bewijzen van bettij's liefde en onfcbuld, vn van zijns ooms goedheid jegens hem. Ieder nieuw bewijs voor de onfchuld van dezen man m hem eene nieuwe dolk in zijne ziel. Hij wist nu, waar iêTtij woonde; ach.» hij beminde haar altijd nog Loveamaaten ; doch nu beminde hij haar met alle de kracht van zijn veredeld hart. Treurig lag hij deze vier brieven in het boek van zijnen oom. Gj zijr voor mij dood, zeide bij droefgeesrig; Cn ik ben ongelukkig! Hij drukte het boek en de brieven aan zijn hart, en hierop floot hij ze zorgvuldig weg als een heiligdom. Hij zelf hield zich het zuivere hart van het meisje onwaardig. Haar verlies was de ftraf dje hij zichzelven oplag. Ardagh! met dees gedachten ftond hij op en mei dezelve lag hij zich neder. Naarmaten dat zijn hart zich wederora oprichtte, verkreeg zijne Ik fde ook we- L 1 G t g ï N N 3 G H e Ï d. ISf wederom nieuwe ki"ch:.. Hij kon niet langer weder- ff I bieden. Hij zond bettij eene grooteionme , die, zo als hij haar fchreef, zijn oom voor haar befte md had. De brief was met eene bevende hand gefchreeven ; verders was dezelve koel en verlegen. Mj' den volgenden post kreeg hij het geld te rug , nier. deze woorden van eettij: .Ik heb mijn vader, dera besten der menfchen, te zeer bemind, dan dat ik van eduard cashill iets kau aannemen, dat hij-het zijne noemt. Bettij. Iggnj en mettlerke ontroering hield hij het papier voor zijn oog 4 het was even of 'er icmant tegenwoordig was, voor wien hij zijne ontroering wikle verbergen ; bet fcheen ais of hein deze woorden onverdacht voorkwamen. Hij ftak den briefin zijn zak., zo.ider meer te doen dan bloozende zijn hoofd te feiiLulden. Werkeloos, hartstogteloos, ja zonder iets te wenfehen , om zó te zeggen, ging hij eenige weeken daarhenen, rot eindelijk met het ontwakend zelfgevoel, ook fl nauwe hoop en met de hoop de liefde tot bettij weder ontwaakte. Hij, reisde naar Ardagh. Hij vroeg in het buis naar bettij. Men wees hem baar kamer. Hij opende de deur, Bettij zag hem, verbleekte, beefde, en uit haare oogen itroomde een vloed van traanen. Eduard E 7 , bleef ITO ONGELUK VERBETERT bleef fiom, zonder woorden , met nedergefiagen Dogen aan de deur fïaait. Ik wdde u rog eenmaal zien retïij, zeide hij eindelijk , zagt en fhmeknd. Een l^ngê^ilte, bii wdke in bettij's hart baat en medelijden, liefde en tegenzin met elkander in lïrijd ■waaren, heérschte thans. Geen van deze gevoclcnskreeg de overhand. Zij zweeg. Mijnheer !.... ving ztj eindelijk, tnoedvatténde-, aan, terwijl zij nk ceri' rechter haare ernftige oogen op bem floejy, dan nj vielen op het bleek gezigt van eduard, op zijne rollende traancn. Hij befte bngzaam zijne oogen op. Bettij, zeide hij biddend, geenen vloek.' Ik Iv.b uwen zegen nodig, En bij deze woorden , die bij luidwenend uitbragt, ftortte hij voor haare voeten "neder. Bettjj leunde met baar hoofd tegen ecnen ftoel, om haare traanen te verbergen. Hier volgde eene lange ftiire waarin zij be-'de als heelden zonder beweging bleven. O, wat had uw edele oom u gedaan ? zeide zij ;zagter dan zij zelfs wilde, - opeen troostenden roon'. Hij antwoordde niets. Langham ftond bij op. Bïïttij, zeide hij met eene doffe, vreesfeïijk bekinldeftem, ik ben ongelukkig. Ach! uiterst* onbefchrljflijk ! voegde hij bij 0ém was 5l£ck m zonikr bcv.cr.ng. inj verkreeg die nan de borst van zijnen oom niet weder. Hij flöeg allccn!ijk ^ 00gen op ^ grond; vervolgens zijne bevende hand tegens zijn koude voorhoofd leggende. Zo itond hij lmS,Zul ooa, h,eld bettij" in zijne armen uit hevige ortroering. Nu knielde eduard fpraakloos voor zijnen tom neder, kuschtte zijne hand, wierp op bei Tij oogen vol vertwijfeling, en keerde zkh 0, om heen te gaan. Bet- LIGT ZINNIGHEID. 1T5 Bettij ijlde hem na. Zij-greep zijne arm en risp: „hij heeft het u vcrgeevcn cashill ! "Eduard antwoordde alleen' door zwijgend'zijn hoofd te fchudden. J Nooic! nooit 1 riep hij nu luidkeels, ik was een monfter!" Hij trok zich van beti ij los, afgemat en uitgeput zonk hij in bettij's armen en ik- die van zijnen oom. „ Mijn zoon! " riep Witt tedcrlijk : mijn eduard! zeide bettij, hen liefkozende. Alleen edüard ftond tusfehen hun heide met een koel en verbleekt gezigt. Het kosno tijd en tedere betuigingen om hem te overreden dat zijn oom verzoend, dat bettij dc zijne was, en zijne verrukk'ng hierover bleef nog kmg onbehendig cn fm irt .lijk. Bettij verhaalde hem op welk eene wijze zijné oom gered was. Dc boot baalde hen bij Banger in* Hl de branding wierp zich de oude matroos uit de fchuit in de zee. Cashill fprong hem na. Zy bereikten gelukkig den oever door de onvermoeide poogingen van den matroos. "Nu begonnen zij mee de vijf mannen in de boot in onderhandeling te komen. Zij boden aan ieder van hen vijf ponden, als zij weder wegzeilen, cn zeggen wilden, dat zij in de branding verdronken waren. Zij deeden dit. Hierdoor kreeg dc tijding v..n den dood van cas- Il6 ONGELUK VERBETERT cashill alle zekerheid. De beide vrienden trokken nu Engeland door, totdat zij een fchip vonden, dat naar Duh.chland overftak. Zij kwamen te Hamburg aan. Cashill ging naar zijnen vriend guilfort. Toen men den ouden cashill in Dublin de aan-' klagt van zijnen neef, wegens zijne oproerige ver. bindtenis toonde, wierd bij toornig. Hij "hield hem voor een volilagen booswicht. Doch zijne mening hieromtrent veranderde, toen eduard bij hem in de gevangenis kwam; en bij vergaf het hem reeds, toen hij hem in de Baai by Dublin aan 't ftr.md op de knieën zag liggen. Uit Hamburg vernam bij op het naauwkeurigfte naar zijn gedrag. Hij verkreeg juiste belichten, zelfs van de onbeduidende daadea van zijnen neef door eenen ouden bedienden, die in DiMn gebleeven was, en op wien men flaat nuk en kon. Bettij zelf bleef onkundig van bet leven van haaren voedftervader. Hij deed haar onder guilfort's naam naar Duitschland komen. Hier ontmoette zij haar' dierbaren Vader. Niertegeniraande zij den jongen cashill nog beminde, bad zij evenwel het vaste befluit genomen om nimmer zijn vrouw te worden. Haar voedftervader lag haar LIGTZINNIGHEID. t\f baar nu de daad van zijnen neef uit. Haar hart hield gaarne zijn misdaad meer voor ligtzinnigheid dan ondeugendheid. Nu liet men den jongen cas* vu l bericht toekomen van bettij's verblijf. Zodra hij van Dublin afreisde, kreeg men 'er te Ham» burg bericht van. Men zag hem om den tuin fluipen^ Bettij moest hem bij zijnen oom brengen ; deze wilde' door eene gemaakte ftrengheid zijn hart nog eenmaal treffen. De edele man kon het niet ten uitvoer brengen , toen hij zijne oogen op zijn' neef geworpen had. Eduard verkreeg" bettij's hand. Na de trouwplegtigheid wierp hij zich in de armen van zijnen oom. „ ó Mijn vader! riep hij, ik vrees, dat ik niet verdiend heb om zo gelukkig te zijn : neen mijn vadert gij kunt het mij niet vergeven 1" Zijn oom lachte. „Laaten wij met elkander de rekening vereffenen, rriijn zoon! gij hebt mij gelukkig uit het land ge-' holpen, dat met verdrukking en moord vervuld is. Ik was bij de eene partij gehaat, en voor de andere was ik niet ondernemend genoeg. Ik zou het flagtoïïer hunner verdeeldheid en haat geworden zijn; en gij, mijn zoon! hebt geleerd, hoe verrede ligtzinnigheid een hart brengen kan dat geene vaste grondbeginfelen heeft. Uw misdrijf heeft mij rust verfchafc s u deugdzaam. en bettij gelukkig ge . maak11 il<5. ONGELUK VERBETERT maakt. Dit edel menscb,. fbjj drukte den matroos %p zijnen borst,) moet gij uwen dank betuigen, indien gij prijs op mijn leven fielt. In de branding bij Banger, rukte bij mij uit de golven, en biagt mij aan bet flrand." Eduard omhelsde den. matroos, cn bad "hem, gekeel vervuld met het reinfle gevoel over zijne voortreflijkbeiJ, om zijne vriendfehnp. De matroos rimpelde zijn vooihoofd, en gaf hem de hand nier. Hij kon .nog niet veigeten dat hij zijnen vriend ongelukkig bad wlilen .maaken. „ Wij zullen zien, Czeide hij binnensmonds en Koeltjes,) Ligtzinnigheid zo veel gij wilt / Kan de ligtzinnigheid den mensch zo verre brengen, dan vin i ik niet veel onderfthcid tusfeben ligtzinnigheid e i fchelmerij, jonge heer! Het had mijnheer het leven kunnen kosten, en dan,., dan hadden wij nog een crnflig woordje met elkanderen ce fpreeken gehad." Hij keerde zich van hem af.. Na verloop van eenige weeken kon de edele ma* troos reeds de hand van den jongen heer hartlijken met kracht fchudden; — en toen bettij moeder wierd van eenen zoon, en eduard deze met traanen in zijne vrolijke oogen, aan zijnen oom bragt, om door hem gezegend te worden, en hem daar- 3-ÏGT ZIN NTG HEID. j f $ daarna in de armen van den matroos lag, toen riep deze recht hartelijk: „ vergifnis, jonge heer! voor de zotte daad!" En nu omarmde hij hem en drukte hen aan zijn borst, en van dien tijd af zijn zij -vrienden. Twee jaaren is bettit tegenwoordig de vrouw van eduard geweest. De eensgezindheid dezer lerlandfche Familie, hunne liefde, hunne ftille weldadigheid , hun geluk, zijn zulk een fchoon tafreel, dat hunne buuren , (zij woonen op een klein Landgoed in Neder-Saxcn,) al volgen die hunne deugden niet na, nochtans met welwillendheid de waarde van liefhebbende en deugdzaame harte» voelen.

Onderstaande tekst is niet 100% betrouwbaar

(19 y

Maar dat alles moet bezwijken,

Als 't noordwesten toomloos woedfc Reeds van de allervroegfte dagen Trof ons flora en waterstoodj Talloos voelden wij die Hagen;

Veld en dorp, van hulp ontbloot* Zonken in de woeste golven;

Measch en vee, geboomte en vruchï, Eeuwig in den poel bedolven,

Smaakten nimmer vrijë lucht, — Wijl de winter was geweken,

En de lente nader trad, loeide een flora uit woeste ftrekea *

Geesfelde het zilte nat: 't Water, buldrend opgeftegea, Beukte fluizen, dijk en dam , Niets hield dit geweld meer tegen»

't Stevigfle gewricht wierd lam, Volland deed een noodkreet horea,

Wijl zijn fchone Diemermeer Doorgebroken, fcheen verloren.

Huis en boomgaard fpoelden neêr; \ Vee, ten ftallen uitgedreven.

Zwom al zuchted in den vloed; De arme Landzaat redt zijn leven Naauwlijks, daarbij have en goe* B4

Permanente URL

Opties voor uitsnede