is toegevoegd aan uw favorieten.

Beginselen der algemeene oeffenende heelkunde.

1794

Permanente URL

Titel

Pagina

Gebruiksvoorwaarden: Geen auteursrecht. Er rusten geen rechten meer op dit object.
Titel: Beginselen der algemeene oeffenende heelkunde.
Auteur: Gesscher, David van
Jaar van uitgave: 1794
Drukker/Uitgever: Dóll, Jan (wed.) Amsterdam, 1781-1802; Elwe, Jan Barend Amsterdam, 1778-1800
Taal: Nederlands
Onderwerp: Medicine
Omvang: 278
Herkomst: Amsterdam, Universiteitsbibliotheek
Bron metadata: STCN

Geen zoekvraag opgegeven
- Ga naar paginanummer (totaal 278 pagina's) / 278
Geen auteursrecht. Er rusten geen rechten meer op dit object.
Permanente URL
Titel

Pagina

Gebruiksvoorwaarden

Geen auteursrecht. Er rusten geen rechten meer op dit object.

Titel

Beginselen der algemeene oeffenende heelkunde.

Auteur

Gesscher, David van

Jaar van uitgave

1794

Drukker/Uitgever

Dóll, Jan (wed.) Amsterdam, 1781-1802

Elwe, Jan Barend Amsterdam, 1778-1800

Taal

Nederlands

Onderwerp

Medicine

Omvang

278

Herkomst

Amsterdam, Universiteitsbibliotheek

Bron metadata

STCN

§. 381. De uitfnijding derzelve , tegelijk met dat gedeelte der zenuw 't welk zij inneemt, is haare eenige geneeswijze. 38a. vorschgezwel, noemt men eer zacht , meer of min groot, en onpijnlijk gezwel, geplaatst onder de tong, aan de eene of andere, of wel, aan beide zijden van den tongriem. . §. 383. Het wordt gemaakt, of door eene ophooping en verbastering van fpeekzel in de ontlastbuis der ondertongfche klier, of door eene wijachtige verzameling in het celswijze weefzel; en genezen, door het in zijn toppunt met een lancet te openen , en hier na, een goed gedeelte van den zak wegte knippen, §. 384. Door lipknoop verftaat men, een klein, ronden meestal loodkleurig, onpijnlijk en blaaswijs doch veerkrachtig gezwelletjen der lip; gemaakt door een eiwitachtig vocht, opgehoopt in zekere klierbeursjens. §• 385- Dit gebrek, verkeerdelijk dikwerf als kanker befchouwd, is door niets geneesbaar, dan door 't met het mes, of met ee»c holftaande fchaar wegtefnijden, RanuU. fiftdus lai'toi rum. 'Anetirisma i. ïo8 VERBANDUIH» dan eens niet, dan eens al, wankleurig is; waarin fomwijlen eene klopping, overeenstemmende met den polsflag, fomwijlen Hechts eene zekere ruifching befpeurd wordt; en 't welk, met de vingeren gedrukt wordende , of verdwijnt en terstond als de drukking ophoudt, wederkeert, ofinweêrwil deezer drukkinge, onveranderd hetzelfde blijft; na men het aantreft in den beginne, of wanneer het reeds een' geruimen tijd bestaan heeft. §• 395* Men noemt het eene onwaare slagaderbreuk , als alle de rokken eener Slagader, op eene zekere plaats, gelijklijk geopend zijn ; het bloed door die Slagader vloejende , zig uitstort in het eelswijze weefzel ; nu eens een gezwel vormt, dat bepaald en naauwkeurig omfchrevcn is ; dan eens een, dat zig allerwegen langs het lijdend deel uitbreidt; in't algemeen eene geringe of geheel geene klopping aanbiedt; door drukking, of niet, of naauwlijks verdwijnt; in het laatlte geval, Slechts van langzaamer hand , zijne voorige grootte herneemt en veelal eene loodverwige kleur heeft; in het eerfte, dikwerf, geene kleursverandering der huid veroorzaakt, dan wanneer het op het punt Staat van doorbraak, en den Lijder dreigt met eene allergevaarlijkste of bij ge- D E R O E Z W E L. L E H. 109 brek van tijdige hulpe , doodlijke bloedvliet. $. 396. Men noemt het eindelijk, eene GEMENGDE SLAGADERBREUK , Wan- nèer door toeneeming en verandering des gebreks , in het geval eener waare flagaderbreuk, de rokken der flagader doorbreeken, en 't bloed in het vetvlies wordt uitgeftort; zo dat daardoor een gezwel gemaakt wordt, het welk of plotslings, of op eene langzaame wijze, zig door het gantfche deel uitbreidt. §. 397. De waare en gemengde flagaderbreuken komen zeldzaam anders dan in de groote flagader, de kropflagaderen en de onderknieflagaderen : de onwaare flagaderbreuk daarentegen, ontmoet men het meest in de armflagader, op de hoogte van den vouw des elleboogs. §. 398. Alle de befchrevene foorten van flagaderbreuken zijn van verfchillende oorzaaken afhangelijk. Kneuzingen , wonden, fterke infpanning van krachten , hoesten , braaken , lagchen, zingen, blaazen en dergelijken , hebben dezelve gelijkerhand doen geboren worden. §. 399. De gevolgen deezer gezwellen, zijn in de meeste gevallen zo beklaagelijk, Anearism* mixium. irrlioi- aqwfi. lï* VERHANDELING die der ledemaaten, in 't gebruik van het uitdrijvend verband, of van welfluitende linnen rijgkousfen , gelijk ook in de opening met het lancet, van zamentrekkende aanlegzels achtervolgd, wanneer ze uitermaten groot, pijnlijk, en voor den Lijder onverdraagbaar zijn: met opzicht tot die des endeldarms, bekend in 't algemeen onder den naam van amBEiëN, beftaat dezelve hoofdzaaklijk , in het aanbrengen van zachte verkoelende, en eenigzins zamentrekkende hulpmiddelen; of, onder gelijke voorwaarde als wij zo even bij die der ledemaaten gefteld hebben, in derzelver opening of wegfnijding. Het aanwenden van bloedzuigers, daarenboven, is bij dezulken die zig uitwendig voordoen , en •hierom in onderfcheidinge der geenen welke binnen den endeldarm beflooten blijven en den naam draagen van inwendige, uitwendige ambeïèn genoemd worden , dikwerf van du beste uitwerking. De Watergezwellen* §.407. watergezwellen, UOCIR ik alle die geenen, welken door de verzameling van een waterachtig vocht, waar en hoedanig, gemaakt worden; mits dezclven, inzonderheid, of immers fomwijlen, voor eene Heelkundige behandeling vatbaar zijn , ra DER. GEZWELLEN. lig en niet onder een andere clasfe van gebreken begrepen worden. §. 408. Tot deezen behooren inzonderheid, het zuchtgezwel, het watergezwel, het lijfwater, het waterhoofd, het watergezwel der ruggraat, de borstwaterzucht, het buikWater, de waterzucht in eer? befloten" zak, de waterzucht der eiërnesten , en de waterzucht der gewrichten. %. 409. Het zuchtgezwel , is een uitgebreid, zacht, bleek, koud, en onpijnlijk gezwel , toegeevende aan de drukking der vingeren , en waarin het kenmerk der drukkinge een geruimen tijd ftand houdt. §. 410. Deszelfs oorzaaken zijn , eene algemeene of bijzondere zwakheid der vaste deelen ; overvloed der vochten ; derzelver zieklijke gefteldheid ; verhinderde terugkeering deezer, naar het middenpunt van bèweeging; gefchoorde gewoone bloedontlastingen of van het doorwafemend vocht; verftopping of verharding van deeze of geena ingewanden ; het borst- of buik-water, en wat dergelijken meer zijn. J. 4/1. De genezing deezes gezwels, die naar het verfchil der oorzaake inzonderheid, moet geregeld worden, is altoos geer moe* H Tumor fyfflfhaticum. H4 VERHANDELING jelijk, dikwerf onmogelijk en meerendeels Geneeskundig : alles wat de Heelmeester daartoe kan bijbrengen , beftaat in het aanwenden van zachte , langzaame en aanhoudende wrijvingen, van Jpeccrijachtige drooge Hovingen ; van bedroojingen met droog en warm keukenzout; van geestrijke dampbaden; van het uitdrijvend verband ; en dee noods, van zeer kleine inkervingen. 412. Als het zuchtgezwel met roos, ontfteking , verzweering of verderving vergezeld is, komen voornaamlijk te pas die hulpmiddelen, welken in de befchrijving deezer ziekten zijn aangewezen. $. 413. Het watergezwel wordt gemaakt door eene ophooping der Lympba in de vaten , of door de uitftorting van dit vocht tevens, in de vakjens van het celswijze weefzel. §. 414. Waar hetzelve ook geplaatst zij, vindt men daarbij, geene de minfte verandering in de kleur of warmte der bekleedzelen: men gevoelt 'er zelfs meestal geenige pijn in ; althans niet, voor eene bovenmaatige vergrooting en hiervan afhangende fpanning der huid, dezelve aanbrengt: dan eens is het bepaald in omtrek,dan eens,door een gantsch deel uitgebreid, en altoos het dïlwc beu gezwellen. V, in het midden : over het geheel eenigzii vast en veerkrachtig zijnde, heeft het noj thans,hier en daar,dikwijls zachte plekken welke niet zelden een bedriegelijk gevoel va vochtgolving aanbieden: als het zeer grot is, wordt de dekkende huid meestal bc fproeid met verwijde bloedvaten, en zwee 'er door dezelve veelmaalen een waterachti vocht, 't welk echter geene verandering al toos maakt in den Haat des gebreks : all deeze verfchijnzelen derhalven , moet mei als zo veele foortonderfcheidende kenteke nen van hetzelve aanmerken. §. 415. Eene ontaarting der Lympha, ver flapping, toedrukking, kneuzing of ver breeking der watervaten, zijn vermoedelijk de meest gewoone oorzaaken deezes gezwels %. 416. De genezing van hetzelve $ wordl fomwijlen bewerkt , door ontlastende en verdunnende geneesmiddelen ; gelijk ook door oplosfende en verfterkende aanlegzels: meermaalen echter, is de afzetting of van het gezwel of van het gantfche deel, het eenig hulpmiddel, en waar dit niet zijn kan, den dood des Lijders zeker. §. 417. Het lijfwater beltaat in eene algemeene bleeke, bolle, koude en indrukbaare zwelling van het ligchaam , afhange- H 3 5 is r. 1 , n i t x 1 Anafareéi Hydrocephtt' lus, Ilyirocephalus cxternu, llydroceph lus intern iiö VERHANDELING lijk van water, opgehouden in de cellen van het vetvlies: deszelfs oorzaaken en behandeling zijn grootendeels gelijk aan die van het zuchtgezwel, en kan men, uit het geene §. 410, 411 en 41a, laar van gezegd is,opmaaken. §. 418. waterhoofd, ftelt in 't algemeen eene vergrooting van den gantfchen omtrek des bekkeneels door water, befloten in het uitwendig vetvlies, onder dé peeskalot, of binnen de holte des bekkeneels zelve; aan de twee eerfte foorten , geeft men den naam van uitwendig,zzn de laatfte foort, dien van inwendig waterhoofd. §.419. HetmeestuiTWENDlG water•hoofd, heeft alle kentekenen van het zuchtgezwel, §. 409* befchreven : het dieper gelegene daarentegen, is eenigzins meer bepaald in uitgebreidheid, en bezit eene grootere maate van weêrftandbiedend vermogen : beiden zijn fomwijlen genezen , door oplosfende en verfterkende ftovingen; door blaardragten, etterdragten of inkervingen in den nek; en door het gebruik van buikzuiverende , pisdrijvende, doorwaafemende en verfterkende geneesmiddelen. §.420. Het inwendig waterhoofd is algemeen of bijzonder: 't eerfte doet het der GEZWELLEN. Jij geheele bovenfte gedeelte des hoofds uit zetten ; het laatlle bepaalt zig , bij eenig deel deszelven, en wel meest bij het achterhoofd. §. 421. Het algemeene inwendige waterhoofd, wordt vooral gekenfchetst, door ee ne onderlinge vaneenwijking der bekkeneels beenderen; door de vergrooting van deezen en door de onindrukbaarheid der zwellinge het uitwendige door eene min of meer bepaal de, fomwijlen doorfchijnende zwelling rondom welks blijkbaaren grond , als eei beenige ring gevoeld wordt, gemaakt, doo: de ontbcering des beens, ter deezer plaatfe §. 422. Beide foorten in 't algemeen, gaai meestal gepaard met verftandloosheid, flaap zucht , en meer andere toevallen : beidei: ook , beftaan doorgaands van de geboorte; en zijn mijns weetens door niets geneesbaar. §. 423. Het watergezwel der ruggraat is eene dergelijke zwelling als de tweede foort van inwendig waterhoofd, §. 420 , in het eene of andere gedeelte der ruggraat van achteren; vergezeld van eene ontbcering der doornachtige uitlteekzels van de overeenltemmende wervelen, en veelmaalen ook van een algemeen inwendig waterhoofd , binnenwaardfehen ftand der voeH3 L I i Spina blfif tfyirops ar» Il8 VERHANDELING ten, en verlamming, zo van de fluitfpier der pisblaas, als der onderfte ledemaaten. §. 424. Dit gezwel is altoos aangeboren; meestal onvatbaar voor allerleie geneeswijze; en uit zijnen eigen aart doodlijk, hoewel niet immer binnen een zelfd tijdsbeftek, maar dan eens vroeger dan eens laater, en fomwijlen zelfs , fchoon zeldzaam, na verloop van verfcheidene jaaren. Men behandelt hetzelve, algemeen genomen, best, met het zo veel mogelijk zij te beveiligen Voor uiterlijke beledigingen. §. 425. Het borstwater, het buikwater , de waterzucht in een" befloteri' zak, gelijk ook die der eiërnesten , behooren meer tot den rang der Geneeskundige ziekten dan tot dien der Heelkundige gebreken, en zullen wij om deeze reden, met Stilzwijgen voorbijgaan: dat het eerfte echter, de borstopening, het tweede de buikfteek , en de beide laatften, onder anderen , het openen van den zak kunnen vorderen, is misfchien goed te doen opmerken. %. 426. De WATERZUCHT DER GEWRICHTEN, is of befloten binnen den beursband, of verfpreid door de omvangende deelen des gewrichts. $. 427. Het eerfte geval weet men dat DER GEZWELLEN. I19 plaats heeft, als de zwelling naauwkeurig omfchreven is en zig njet uitstrekt tot de naastgelegene deelen ; wanneer de beenhoofden die het gewricht zamenftellen , onderling eenigzins vanéén wijken ; als de zwelling bij fcharniergeledingen, door den tegenftand der zijbanden, als in tweeën verdeeld wordt; wanneer de pijn diep is en zig bijzonderlijk ter plaatfe deezer panden doet gevoelen; en als met opzicht tot het kniegewricht, haar meest gewoone zitplaats, de kniefchijf meer dan natuurlijk voorwaards uitsteekt, eenigermaate indrukbaar is , en na het ophouden der drukkinge , wederom voorwaards wijkt. §. 428. Het laatste geval wordt inzonderheid daar door gekenfchetst, dat daarbij eene meerdere uitgebreide zwelling aanwezig is; deeze, algemeen genomen, minder pijn veroorzaakt; de zamen gcledene beenhoofden niet vanéén wijken ; de drukking der vingeren , daarin een blijkbaar fpoor nalaat; en dat, wederom met opzicht tot het kniegewricht, de kniefchijf minder dan natuurlijk voorwaards wijkt, of wel, geheel niet kan gevoeld worden. §. 429. Beide deeze gebreken kunnen afbangen van eene kwaade gesteldheid der H 4 XHO VERHANDILINC vochten; maar doen zulks meermaalen van uiterlijke beleedigingen , van kneuzingen , bij voorbeeld, van verftuikingen, en dergelijken. §. 430. Derzelver gevolgen , vooral, die van het eerfte, zijn dikwerf zeer verdervelijk , en beftaan niet minder, dan in eene verteering van de kraakbeenderen des gewrichts; in het bederf der beenhoofden; in zeer pijnlijke uitzettingen van deezen ; in fponsgezwellen der gewrichtsklieren, en in allezins onheelbaare en uitmergelende verr «weeringen, 431. Ter genezinge , zo van de eene als andere, zijn vooral aanprijsbaar, buikzuiverende en pisdrijvende geneesmiddelen: blaaren etter-dragten in de nabijheid des gewrichts ; dikwerf herhaalde inwrijvingen van den Geest des Ammoniakzouts; pappen , van den wilden Wij ngaards-wortel met azijn en zout gekneusd, of van Gort, in roode wijnmoer gekookt en bedeeld met eene ruime hoeveelheid Ammoniakzout; fmeltingen van dit zout in Pis, Wijnmoêr of Kalkwaler; loogen, uit de asfcbe van Eikenbout en Wijngaardranken, met hetzelfde zout, zo veel mogelijk zij, aangezet; dropbaden van eenen oplosfenden aart , en die van eene merkelijke DER GEZWELLEN. 121 hoogte, op alle punten des beledigden gewrichts nedervallen ; het uitdrijvend verband ; eene beftendige rust van het deel; en, wanneer dit alles vruchtloos is, eene kleine infnijding, gedaan in eene ter zijden getrokkene huid,-' op de meest veilige plaats, en doorgaande, in het laatfte geval, tot in het vetvlies, in het eerfte, tot in de holte des gewrichts, en gevolgd van verbanden, die allen toegang der buitenlucht, zo veel mogelijk zij, affluiten. De Vleeschgezwellen. j. 432. Gezwellen, beftaande uit eene vaste*, doch zachte zelfftandigheid , en zonder eenigerleie vochtsverzameling , noemt men vlees chgezwellen. §. 433. Het eigenlijk dus genoemd vleeschgezwel, de neusprop, het hoornachtig uitwas, de uitwas/en van het Tandvlecsch, de vleeschprop der vrouwlijke teeldeelen en het /ponsgezwel der gewrichten , zijn zo veele ondergefchikte foorten van deezen. §. 434. Het vlee schgezwee, is aangeboren of verkregen , dat is te zeggen, beftaat van de geboorte, of komt vervolgends eerst ten voorfchijn. H5 Sarcemata, Sarcoma. Corntut» 122 verhandeling $. 435. Het aangeboren vleeschgezwel, begint altoos met eene roode, of andere vlek, welke zig allengskens, en onder verfchillende gedaanten, boven de oppervlakte van de huid verheft, en een zacht gezwel maakt, dat insgelijks miskleurig is, en van tijd tot tijd, toeneemt. §. 436. Het verkregen vleeschGe zwel, is van den beginne af vast, weêrltrevig, onpijnlijk, niet miskleurig, dikwerf knobbelachtig, en altoos zachter dan de zogenaamde harde, doch harder dan de overige gezwellen, de aardachtige alleen uitgezonderd, §. 437. Beide deeze gezwellen, zijn meestal geneesbaar, door dagelijkfche en dikmaal herhaalde beftrijkingen met den zuuren geest des Zeezouts: het laatfte echter, weêrftreeft fomwijlen dit hulpmiddel; krijgt een boosaartig aanzien ; en moet door binding, met het mes, of met het brandijzer worden uitgeroeid, of op de best mogelijke wijze, door verkoelende en zamentrekkende hulpmiddelen, bedwongen worden. §. 438. Het hoornachtig uitwas, verfchilt naauwlijks van de tweede foort van vleeschgezwellen, dan doordien het gewoonlijk begint met een wxatachtig puistjen, DER GEZWELLEN. I23 't welk de hardheid van eelt heeft, en vervolgends die van hoorn, te gelijk met eene bruine of zwarte kleur aanneemt. §. 439. Dit gezwel, wordt veeltijds genezen , door even dergelijke beftrijkingen met den Geest des Zeezouts, doch vordert fomwijlen de uitfnijding of afbinding, naar deszelfs grond dik of dun is; en tevens, als het op verfcheidene plaatfen tegelijk voorkomt,het gebruik van vochtverbeterende geneesmiddelen , vooral van de houtdranken en kwikbereidzels. %. 440. Onder den naam van neusprop, bevat men alles wat in de neusholten uitwast, van welk eene vastheid, gedaante of grootte, zulks ook zijn moge. §. 441. De algemeene kenmerken derzelver zijn deezen: uit het vlies , waarmede de neusholten bekleed zijn, aan de eene of andere zijde, of wel aan beide zijden ten gelijken tijde , groeit een fponsachtig, zacht, hard , rood , bleek en pijnlijk of onpijnlijk gezwel, dat dan eens kleiner, dan eens grooteris, fomwijlen aan het voorfte, meermaalen diep in den neus is vastgehecht, en, of binnen de neusholten befloten blijft, of naar vooren of achteren, buiten dezelven zig aanbiedt. Polypas tiajj. 14+ VERHANdïlinO §. 44a. Somwijlen is de neusprop van den aart der vleeschgezwellen; fomwijlen van dien der Slijmgezwellen; en niet zelden van dien der uitvvasfen oorfpronglijk uit beenbederf, 443- Alle neusproppen, naar maate ze klein of groot zijn, belemmeren de ademhaaling , maaken de fpraak onaangenaam , vergrooten de neusholten , drukken het neusgat ter zijden, en het zachte verhemelte naar beneden, verstoppen de neusbuis, veroorzaken hier door traanvloed, doen de neusbeenderen vanéén wijken , en wat dergelijke meer zij. §. 444. De vleezige neusprop , als ze klein, rood , zacht, en bereikbaar is , kan genezen worden door meergemelde beftrijkingen met den Geest des Zeezouts: moet men in tegengeftelde omflandigheden binden of uittrekken; en behoort, wanneer ze hard, pijnlijk, miskleurig, en met aderfpatten bezet is, door zachte, verkoelende en zamentrekkende middelen, behandeld te worden. %. 445. De flijmachtige neusprop, zo lang ze bleek en zacht is, vordert insgelijks het gebruik van zamentrekkende middelen; doch moet men, hard genoeg geworden zijnde om eenigen merkelijken wederitand te bieden, DER GEZWELLEN. I25 aan deeze of geene der genoemde kunstbewerkingen onderwerpen. §. 446. De neusprop van de foort der uitwasfen, die altoos fponsachtig, zacht, licht rood, dikwerf bloedend is , fchielijk aangroeit , en veelal van eene Hinkende neuszweer voorafgegaan wordt , is naauwlijks geneesbaar dan door het opruimen des beenbederfs uit het welke zij voortfpruit, en eischt hierom eene behandeling , inzonderheid daartoe betrekkelijk. $. 447. Daar dit beenbederf, deeze neusprop , dikwijls alleen gegrond is op venusfmet , moet daarna altoos onderzoek gedaan worden; ten einde men, het geval dus zijnde , zig niet aan eene volftrekt nutlooze behandeling fchuldig maake. §. 448. ,De uitwassen van het tandvleesch, draagen in alles de kenmerken van het verkregen vleeschgezwel, wanneer ze beftaan op zig zeiven ; die van de derde foort der neusproppen , als ze voordkomen uit een beenbederf der tandkasfen; en worden in het eerfte geval genezen , door den zuuren Geest des Zeezouts t door de binding of door wegfnijding; in het laatfte door eene van zelfs gebeurende, of Epulidit. 125 VERHANDELING Ctrcojlt. Fungus artU cutorum. door de Kunst, vooral door het brandijzer bewerkte, beteugeling van het beenbederf. S-449.Devleeschprop dervrouwlijke teeldeelen , deelt in alle hoedanigheden van het vleeschgezwel §. 436 befchreven: ontfpruit uit de holte der baarmoeder , uit derzelver hals , uit eenig gedeelte van haaren mond, of uit den binnenwand der fchede; heeft in elk deezer geval* len haare foortonderfcheidende kenmerken , haare bijzondere gevolgen; wordt fomwijlen door de Natuur los gemaakt en uitgedreven; maar moet meermaalen, door afbinding genezen worden. Daar over dit gebrek , zelden een Heel- doorgaands een Vroedmeester geraadpleegd wordt, en het daarenboven niet vatbaar is, voor eene zo korte befchrijving als met mijn ontwerp overeenkomt, zal ik daaromtrent niets meerder aanmerken. $. 45O. Het sponsgezwel der gewrichten, ontfpruit uit de holte deezer deelen, overwint den tegenftand van derzelver bepaalende banden, en vertoont zig vervolgends , naar gelang van deszelfs bijzondere omllandigheden , onder verfchillende verfchijnzelen. $• 451. In den beginne is de kleur der SIK GEZWELLEN. 127 huid, die het lijdend gewricht dekt, natuurlijk ; de zwelling zacht, onpijnlijk , doch eenigzins veerkrachtig ; de beweeging des gewrichts eenigermaate bezwaarelijk. In het vervolg wordt deeze beweeging meer en meer onmogelijk, en de zwelling grooter, vaster, oneffener en pijnlijker , behoudens nogthans dezelfde kleur der bekleedzelen: eindelijk komt 'er eene roosaartige of ontftekene roodheid in deezen; verheft de pijn zig grootlijks; breekt het gezwel op ééne of meerdere plaatfen door , met ontlasting van een fcherp ftinkvocht, en uitgrocjing van een onbetembaar weelig vleesch ; en fterft den Lijder, dan eens vroeger dan eens laater, aan een algemeen verval van levenskrachten , gedeeltelijk door koorts, gedeeltelijk door vochtsontlasting veroorzaakt. 5. 452. Dit gebrek derhalven , is in alles zeer na verwandaan hetkwaadaartig vleeschgezwel; en hangt in zijnen oorfprong, vermoedelijk af van eene ontaarting der gewrichtsklieren , veroorzaakt door eene zieklijke gefteldheid der vochten of door uiterlijke beledigingen, §. 453. Geenig gewricht der ledemaaten is fnisfchien voor hetzelve onvatbaar: zelden intusfchen ontmoet men het anders, dan imphyfima. ia& VERHANDELINO in het kniegewricht , of in dat des voorarms. §. 4.54. De genezing kan in den beginne beproefd worden , door eene etterdragt in de nabijheid des gewrichts , ën door geestrijke, fpecerijachtige en verdeelende ftovingen of dropbaden ; doch Haagt meestal zó weinig, dat 'er eindelijk niets overblijft, dan de afzetting. Het Luchtgezwel. §. 455. Het luchtgezwel is eene min of meer, algemeene zwelling van het gantfche ligchaam of van eenig bijzonder deel, afhangelijk van lucht, verzameld in de cellen van het vetvlies. §. 456. Het indringen der buitenlucht, door eene wonde of verzweering ; rotftoffen, opgehouden in het vetvlies; longwonden ; wonden van het ftrottenhoofd en der luchtpijp; doorgaande borstwonden in 't algemeen ; ribbebreuken; darmwonden ; wonden van de galblaas en dergelijken, zijn deszelfs meest gewoone oorzaaken. §. 457. Deszelfs kenmerken zijn , eene bleeke , onpijnlijkc en veerkrachtige zwelling, in welke, als ze met de vingereren be- han- DER GEZWELEEN. I; handeld wordt, een zeer bijzonder en a kraakend geluid wordt waargenomen. §• 458. De genezing deezes gezwels , inzonderheid af bangelijk van hetwegneeme der oorzaak, en dit niet mogelijk zijnde, 01 verkrijgbaar. Deszelfs algemeene behandi üng beftaat in het gebruik van geestrijke fpecerijachtige en oplosfende wasfchingen wrijvingen met warme wollen doeken, door drongen met den damp van Wierook; de vei wijding der bijzijnde wonde als deeze zee klein is; het vermijden van alle toeftoppend< en fterk fluitende verbanden; en eindelijk in het doen eener infnijdinge,ofvan verfchei dene infnijdingen, naar de zwelling min 01 meer uitgebreid is, wanneer de bekleedzelen geheel zijn. De Aardachtige Gezwellen. §. 459. aardachtige gezwellen, zijn dezulken, welken beilaan uit eene harde en fteenachtige ftoffê, in deeze of geen» deelen verzameld : de gemeenzaamfte foorten van deezen, zijn : S- 46°- De kalkknobbels der jich- < tigen, die zig bij deezen inzonderheid* doen waarneemen, aan de gewrichten der vingeren en teenen, en uit hoofde hunner I '■9 Is IS n 1- » ; c Tumors» ttrrci, "ophi pados ricU Calculus [ui Iwgualis. Tumor yifttula feliea. J30 verhandeling fteeds aanhoudende oorzaak , ongeneesbaar zijn, maar fomwijlen merkelijk verbeterd worden , door ze dikwerf te wasfchen met eenen, door water zeer verzachten zuur en Zoutgccst, §. 461. De tongsteen, dat een klein en hard gezwel onder de tong is, gemaakt door eene fteenige ftoffe , daar ter plaatfe, in eenig klierbeursjen of kwijlbuisjen, befloten, en fomwijlen, langs den weg van verzweering, zig zeiven redt, fomwijlen door eene infnijding en het uithaalen van den Heen, moet genezen worden. Het Galblaas -gezwel. §. 46a. Het galblaas - gezwel i$ eene vergrooting der galblaas , door ingeilotene gal, in gevolge eener verftoppinge van derzelver loosbuis , of van den gemeenen galleider. §. 463. Dit gezwel-, vertoont zig altoos, onder den rand der rechter onwaare ribben ; geeft een diep gevoel van vochtgolving; en is fomwijlen vergezeld van geelzucht. §. 464. Alles wat een Heelmeester daar bij doen kan , beftaat in den aanleg van weekmaakende pappen , en het openen des DER GEZWELLEN. 13J gezwels, door eene infnijding. Tot het laatfte nogthans moet hij nimmer befluiten, ten zij hij zeker is van de vastgroejing der galblaas aan het buikvlies, 't welk hij uit de voorafgegane verfchijnzelen eener ontftekinge kan opmaaken. De Pisgcztvellcn. %. 465. pisgezwellen noemt men dezulken, waarin de pis, of in de blaas zelve befloten blijft en deeze bovenmaatig doet uitzetten; of, in welken dezelve, in het vetvlies der uiterlijke teeldeelen of van den omtrek des bilnaads, wordt uitgcftort: van beiden zullen we opzettelijk fpreeken in de verhandeling van de ziekten der piswegen, tot welken zij meer rechtftreeks behooren dan tot de gezwellen. De Zoggezwellen. $. 466. Alle plaatslijke verzamelingen van zog, de paaien der Natuur merkelijk overfchreidende, of voorkomende in deelen daartoe niet verordend, worden zoggezwel-7 len genoemd. '« §. 467. Het zoggezwel der borsten en de zogsverplaatftngen , behooren inzonderheid tot deezen. I a Tumous urt. narii. amant (lel. 132 VERHANDELING §. 468. Het ZOGGEZWEL DER BORSTEN is eene pijnlijke, eenigzins harde, niet miskleurige, en veelal knobbelachtige vergrooting deezer deelen, doorgaands plaats grijpende bij kraamvrouwen die het zogen haarer kinderen aan anderen toevertrouwen, of zig onvoorzichtig met een ontbloten' boezem aan de- treffing eener koude lucht overgeeven. §. 469. Dit gezwel eindigt fomwijlen door oplosfing, fomwijlen door verzweering, en dikmaals door verharding. §. 470. De oplosfing wordt het best bewerkt , door het in acht neemen eens fchraalen eetregels, het herhaald gebruik van laxeermiddelen , de ontlasting van het zog door zuiging, en den aanleg van flapmaakende en oplosfende hulpmiddelen: ter bevorderinge der verzweeiïnge, dienen inzonderheid weekmaakende , huidftoppende en eenigzins prikkelende pappen : de nablijvende verhardingen worden misfchien door niets beters verdreven , dan door de nedergedruptc Wijnflecn-\ olie met eenigerleien weekmaakenden pleister vermengd. §. 471. ZOGSVERPLAATSINGEN, zijn alle verzamelingen van zog, elders anders dan in de borsten, en een gezwel maakende SER GEZWELLEN. 13; dat heet, geelachtig rood, veelal glimmeru en veerkrachtig is, vergezeld van koorts, er tevens van zwervende pijnen, aan die eene; zinkingachtige vloejing niet ongelijk. §. 47a. De behandeling deezer gezwellen met betrekkinge tot hunne oplosfing, is mees tendeels Geneeskundig: uitwendig kan daar toe echter iet worden bijgebragt, door ee ne fterke fmelting van Spaanfche Zeep k Melk , en door de neder gedrupte Wijn[leen< olie, verflapt met water : de oplosfing geen ftand grijpende , is de ontlasting van het vocht door eene infnijding, het eenig hulpmiddel. De onwaare Breuken. §. 473. Alle gezwellen, welken den navel of de uiterlijke teeldeelen inneemeu, en niet afhangen van eenige uitzakking der buiksingewanden , geeft men den naam van o n- waare breuken. §• 474- Tot deezen, als zo veele ondergefchikte foorten , worden gemeenlijk gebragt; de navel-waterbreuk, de navel'- bloedbreuk, de navel-etterbreuk , de navel• vleescbbreuk , de navel-aderbreuk, de navel• vetbreuk , de waterbreuk , bloedbreuk , zaadbreuk , vleescbbreuk, etterbreuk , vetbreuk en aderbreuk des 13 L 1 Hernia [paria. HydtottU. 134 VERHANDELING balzaks, gelijk ook liet lymphatiek gezwel der liesfchen. j §• 475* Wlj zullen nogfhans , hier ter plaatfe , eeniglijk fpreeken , van de waterbreuk , vleeschbreuk , zaadbreuk en aderbreuk des balzaks. en van het lymphatiek gezwel der liesfchen; en zullen dit inzonderheid doen,om reden dat deeze niet wel elders kunnen befchreeven worden., intusfchen de overigen flechts in plaats verfchillen van andere water- bloed- etter- vleesch- vel- en aderlijke gezwellen , uit de voormaalige befchrijving Van welken dcrhalven , alles wat haar betreft, kan ontleend worden. §. 476. De WATERBREUK DES BALZAKS, beftaat in eene verzameling van water in dit deel zelf, in den fchedenrok des bals , of in dien van den ftreng der zaadvaten. %. 477. In het eerfte geval is de balzak gelijklijk , 't zij ter eene 't zij ter beide zijden, uitgezet door eene bleeke en gefpannene zwelling , in dewelke fomwijlen, het fpoor eens drukkenden vingers, eenen geruimen tijd achterblijft; waarbij de roede en vooihuid dikwerf tevens gezwollen zijn, en waarin wel eens eene vrij duidelijke vochtgoiving wordt waargenomen. » E R. GEZWELLEN, Ï35 5. 478. In het tweede geval, is de zwelling bleek , rond en veerkrachtig ; begint dezelve aan het benedentle gedeelte van den balzak; breidt zig ailengskens, vandaar uit naar boven; is de bal geheel niet, of Hechts aan den achterkant voelbaar; en heeft dé Lijder, in de min of meer verlengde zaadftreng, een ligt gevoel van pijn, bijzonderlijk in een' ftaanden ftand en wanneer de balzak door niets onderfteund wordt. §. 479. In het laatfte geval ftrekt het gezwel zig doorgaands Uit, van den ring der buikfpieren tot aan den bijbal; heeft hetzelve eene langronde gedaante, en is, evenredig aan de hoeveelheid van het verzameld vocht, min of meer gefpannen : de roede daarenboven is in dit geval eenigzins gedrongen naar de tegengeftelde zijde; de bal, beneden het gezwel duidelijk voelbaar ; en wordt men flechts eene geringe pijn gewaar, ter plaatfe van den buikring. §. 480. Alle deeze kenmerken g. 477, 478, 479, intusfehen, zijn alleen betrekkelijk tot de genoemde gebreken, zo lang deezen beftaan op.zig zeiven,en niet, zo als fomwijlen gebeurt, gelijkerhand' plaats grijpen; of, wanneer de waterbreuk, van eene darmnet- blaas- of vleesch - breuk vergezeld gaat: I 4 Sartoceli, 136 verhandeling het is noodig, dit in het voorbijgaan te doen opmerken, ten einde geene gelegenheid te geeven tot misvattingen. §• 481. De eerfte foort van waterbreuk , wordt bij kinderen dikwijls genezen, door verfterkende en oplosfende ftovingen: bij bejaarden, gefchiedt zulks fomwijlen, door buikzuiverende en pisdrijvende geneesmiddelen , gelijk ook door oplosfende aanlegzels : veelal echter , is het bij deezen een toeval van het lijf- of buik - water, en alsdan naauwlijks geneesbaar, dan te gelijk met deezen. §. 482. De twee laatfte foorten, weerftreeven doorgaands allerleie plaatsmiddelen, en eifchen bijna altoos eene Kunstbewerking, 't zij om dezelven draagelijk te maaken voor den Lijder, 't zij om hem daarvan geheel te ontheffen. §. 483- De vleeschereuk, is fomwijlen eene ziekte des bijbals , fomwijlen , eene ontaarting van den bal zeiven. %. 484- De eerfte, begint gemeenlijk met eene ligte verharding van dat gedeelte des bijbals, 't welk het naaste is aan den gemeenen ftreng der zaadvaten : deeze verharding, die allengskens veld wint, neemt vervol- der gezwel een; 137 gends de gantfche uitgeftrektheid in des bijbals, en omvat eindelijk den geheelen omtrek van den bal: in den beginne, is ze doorgaands onpijnlijk en vrij van alle aanhechting met de naastliggende deelen; naderhand echter, hecht ze zig aan deezen ; beledigt de fchederok der zaadvaten; doet den bal zeiven ontaarten ; wordt uitermaate pijnlijk; maakt eene kwaadaartige verzweering, en doet den Lijder eindelijk elendig omkomen. §. 485. De laatfte begint fomwijlen in het middenpunt van den bal, en fomwijlen aan deszelfs oppervlakte. In het tweede geval is ze eerder kenbaar dan in het eerfte: in beide gevallen, heeft ze de gewoone verfchijnzelen van het knoestgezwel , §. 349. befchreven, en wordt uit zig zeiven, of door tergende behandelingen, miskleurig , aderfpattig, en, met één woord, kanker. §. 486. Schoon men wille, dat de eerfte foort van vleeschbreuk §. 484 geneesbaar zij, door den bijbal alleen, of den bal tevens, wegteneemen , is zulks als nog zeer twijfelachtig: de ongeneeslijkheid van de tweede foort is bewezen, wat ook eenigen daartegen mogen inbrengen. §.487. Door zaadbreuk, verftaat 15 'pematocslt. Vuricocele. I38 verhandeling men, eene fchielijke, eenigzins pijnlijke, en niet zeer harde zwelling van den bal en bijbal, veelal af bangelijk van een' geftoorden bijflaap, of van eene buitengemeene ingetogenheid, bij zeer gezonde, fterke en bloedrijke mannen, %. 488. Dit gebrek verdwijnt fomtijds van zelf; fomtijds vordert het verkoelende geneesmiddelen, de aderlaating, buikzuivering en verdeelende aanlegzelen. Eene hervatte bijflaap, als zulks zijn kan, is in het eerfte geval, het vaardigde hulpmiddel. §. 489. De aderbreuk, beftaat dan eens, in eene verwijding der aderlijke; vaten van den balzak; dan eens, in die der zaadftreng of van den bybal: doorgaands ontfpruit dezelve uit wellustige denkbeelden, gepaard met onthouding; uit eene ongefteldheid van het bloed; uit eenen verhinderden terugvloed deszelven ; of uit plaatslijke kneuzingen: eene verdeelde en knobbelachtige opzwelling van de vaten des bals, des bijbals, of van den balzak, zijn derzelver gewoone kenmerken: haare genezing wordt bewerkt, door eene horifontaale ligging van het ligchaam, bij nacht; door het fchooren van den balzak, bij dag; door een' fchraalen eetregel; door het herhaald gebruik van laxeermiddelen ; B E R GEZWELLEN. I3Q en door zamentrekkende en verfterkende aanlegzels. §. 490. Het lymphatiek lieschge- zwel , grijpt meest plaats bij kinderen, juist ter plaatfe van den zaadftreng; is onpijnlijk, niet miskleurig en buitengemeen veerkrachtig ; heeft veelal eene langronde gedaante, en zeer veel overeenkomst met eene darmbreuk ; doch kan nimmer, welk eene pooging men daartoe aanwende , door den ring der buikfpieren naar binnen gebragt worden. §. 491. Deszelfs genezing is doorgaands alleen het werk der Natuur : ik verbeelde mij nogthans te hebben waargenomen, dat dikwijls herhaalde inwrijvingen van den geest des Ammoniakzouts, daar toe, veel kunnen bijbrengen. De Werktuiglijke Gezwellen. §. 492. werktuiglijke gezwellen zijn, die gemaakt worden door de tegennatuurlijke grootte of niet gewoone plaatfmg van een anders welgefteld deel, en onafhangelijk van alles , 't welk , hoegenaamd, behoort tot den. rang der gebreken. • Tumorss arganici. \ jdfcetfus fngidi. 14° VERHANDELING §. 493- Voor zo veel mij, tot heden bekend is , behooren daartoe eeniglijk , de vergrooting der oorklier, die der amandelen en het bal-liesch-gezwel, §• 494- Het eerfte gebrek weerftreeft allerleie hulpmiddelen welken men, tot deszelfs verbetering, aanwendt: het tweede heb ik eens beteugeld , door het gebruik van fterke purgeermiddelen, en zeer zamentrekkende gorgelwaters; het laatfte, dat niet anders is, dan het verblijf des bals of der ballen, in dat gedeelte van den meatus, 'twelk aan de liesch beantwoordt, geneest eeniglijk de Natuur, door den bal, in den balzak te doen nederzakken , en is voor allerlei© Kunsthulp onvatbaar. De koude Verzweeringen. %, 495. KOUDE VERZWEERINGEN noem ik dezulke, die een gezwel maaken dat noch hard, noch miskleurig, noch zeer pijnlijk is; langen tijd dus aanhoudt; doch eindelijk pijnlijk wordt, min of meer ontfteekt, doorbreekt en een kwalijk geftelden etter uitwerpt. $• 496. Kinderen , vrouwen , zwakken en fi E R GEZWELLEN. I4I hoogbejaarden , zijn daaraan het meest onderworpen: in een hoogen trap van fcheurbuik, in de klierziekte, en in eene waterachtige vochtsverbastering, worden ze vooral dikwerf waargenomen. §. 497. In eene vrouwlijke borst, of in eenig ander klierachtig deel plaats grijpen- / de , hebben ze in den beginne , fomwijlen zo veel overeenkomst met het knoestgezwel , en als ze pijnlijk worden , met den kanker, datze bezwaarelijk daarvan "kunnen onderfcheiden worden; en niet zelden, den geoefendften Heelmeester, doen mistasten, zo in zijne beoordeeling, als in zijne behandeling. §. 498. Alle hulp , welke men in deeze gebreken, uiterlijk, kan toebrengen, beftaat daarin, dat, zo lang dezelve twijfelachtig zijn , men van niets gebruik maake, 't welk daarin, eenige merkelijke verandering kan veroorzaaken; en zo haast dezelve, zig duidelijk laaten zien, den toevlugt neeme, tot de meestvermogende ettermaakende middelen. §. 499. Daar nogthans, in de meeste gevallen van deezen aart, de verettering zeer traag haar beflag krijgt, en doorgaands ui- 14- VERHANDELING termaate gebrekkig is, moet men daarbij altoos de heerfchende ongefteldheid der vochten trachten te verbeteren, door het toedienen van zulke geneesmiddelen , als daartoe het meest gefchikt geoordeeld worden. der uitzakkingen. 143 ■ — VIERDE AFDEELING. verhandeling der uitzakkingen. §• 50O. Eene verplaatfing van eenig ingewand, buiten de paaien der holte, waarin het natuurlijker wijze befloten is, geeft men in 't algemeen , den naam van uitzakking. §. 501. Dit gebrek , is of verholen en gedekt door de algemeene bekleedzelen ; of blijkbaar , en vertoont het uitgewekene deel in zijne eigene zelfftandigheid : in het eerfte geval, noemt men het eene Breuk; in het laatfte blijft het den naam behouden van uitzakking, §. 502. De twee volgende hoofddeelen, zullen de meest gewigtige bijzonderheden van ieder deezer gebreken influiten. ProUpJus» 144 VERHANDELING Hernia. I. HOOFDDEEL. De Breuken. §• 503. Eene breuk, is in den ftriktrten zin, eene uitzakking van het een of ander ingewand des buiks, of van een gedeelte deszelven; in een ruimeren zin , allerleie dergelijke uitzakking van welk ingewand ook, mits, gelijk wij §. 501, zeiden, gedekt blijvende met de bekleedzelen. §. 5°4- De breuken verfchillen onderling grootlijks van elkander: dit verfchil echter , wordt bijzonderlijk bepaald , door de verfcheidenheid der deelen in de breuk begrepen; door de verfchillende plaats welke zij inneemt ; door den ftaat waarin zig het uitgeweken ingewand bevindt; door deszelfs verfchillenden invloed op het voornaam beginfel des levens; door de oorzaak welke de breuk doet ftand grijpen ; door derzelver grootte eindelijk, duuring, enz., gelijk ook door den ouderdom en bijzondere ligchaamsgefteldheid des Lijders. §• 505- la alle, of immers in de meeste breu- DER UITZAKKINGEN. 14$ fcreuken , worden de uitgewekene ingewanden, onmiddelijk omvangen van een' vliezigcn zak , gemaakt door de verlenging van een gedeelte des binnenlten bekleedzels van die holte, tot welke de gemelde ingewanden behooren. Deeze zak , waaraan men den naam gegeven heeft van breukzak, is veelal dun in verfche, dik in oude breuken, en befluit in zijne holte fomtijds eenig waterachtig vocht, doch is ook fomwijlen daarvan verfteken: in het eerfte geval, noemt men de breuk vochtig, in het laatfte droog. %. 506". De kenmerken , oorzaaken, gevolgen en behandeling der breuken , zijn meerendcels even.zo verfchillend als de verfcheidenheid is der breuke zelve; en kunnen niet wel tot algemeene bepaalingen gebragt worden. §. 507. Zo veele hoofdfoorten van breuken zijn ; de hoofdhreuk , de horstbreuk , de buikbreuk, de lendenbreuk, de heupbreuk, de navelbreuk, de lieschbreuk, de zakbreuk , de fchedebreuk, de dyebreuk en de breuk van het eironde gat. §. 508. Als zo veele ondergefchikte foorten van fommigen deezer breuken, moet men befchouwen, de maagbreuk, de netbreuk, de K Saccus herniarius. Hernia ce» phalica. Hernia thoracica. I46 VERHANDELING darmbreuk, de darm-net'breuk, de blaasbreuk en de breuk der eiërnesten. %. 509. Zo veele aan de meeste deezer,wederom onderhoorige foorten van breuken , zijn, de aan geborene breuk, de beklemde breuk, de aangegroeide breuk , gelijk ook , de verzworene en de verftorvene breuken. §. 510. De hoofd breuk is eene uitwijking van eenig gedeelte der hersfenen , tot buiten de bepaaling der bekkeneelsbeenderen, ingevolge eener gebrekkige beenwording ; beftaat zeer zeldzaam op zig zelve , doorgaands in gemeenfchap met een inwendig waterhoofd; wordt bijzonderlijk gekend aan eene zwelling, die de natuurlijke kleur der huid heeft, onpijnlijk is, eenig gevoel van vochtgolving aanbiedt , en wier omtrek als door eenen beenigen ring bepaald wordt; is bijna altoos doodelijk ; en moet, klein zijnde , door eene zachte drukking te keer gegaan, in het tegenftelde geval, alleen op de best mogelijke wijze , voor uiterlijke beledigingen , beveiligd worden. §. 511. Door borstbreük verftaat men een gezwel dat misfchien mogelijk , maar als nog niet genoeg bewezen is ; en 't welke men wil dat gemaakt wordt, door een gedeelte der longen, tusfehen de ribben der Uitzakkingen. UT uitwaards geweken; een gezwel , dat noch miskleurig, noch pijnlijk is, en , door den Lijder op de tegengeftelde zijde te doen liggen , met eene ligte drukking der vingeren , naar binnen kan gebragt worden. Dit gebrek ftelt men, dat door een weêrhoudend verband kan genezen worden : mijne ondervinding laat mij niet toe hier over te oordeelen. §. 51a. Alle breuken , vóórkomende aan eenig gedeelte van den buik, anders dan de omtrek des navels, worden buikbreuken genoemd. §. 513. Plaatslijke verzwakkingen van de omvangende deelen des buiks, na voorgaande wonden , kneuzingen of verzweeringen en eene groote infpanning van krachten, hevige braakingen en dergelijken, zijn derzelver meest gewoone oorzaaken. $. 514. De deelen welken men doorgaands daarin aantreft, zijn de maag, het net, de darmen, de lever, de pisblaas en de lijfmoeder, 't zij afzonderlijk 't zij in gemeenfehap met elkander. §. 515. Haare foortlijke kenmerken zijn, eene zachte bolronde zwelling, die,meestal, doordrukking verdwijnt, en door diepe inK a Hernia «JA» minalis. Hernia lumiarit 148 VERHANDELING ademingen, hoesten, of eenige andere beweegingen , wederom ten voorfchijn komt. $. 516. Sommigen deezer breuken zijn inbrengbaar, anderen niet:de eerften doet men zulks , door eene horifontaale ligging des Lijders, met de beledigde zijde naar boven, en eene zachte doch eenpaarige drukking des gezvvels, met de vingeren: delaatften, alsze geene kenmerken van beklemming draagen, moeten door eenen draagband gefchoord, en in het tegengeftelde geval , door de breukfnijding geholpen worden. §.517. De lendenereuk, bevat, voor zo veel tot nog toe bekend is, niet anders dan de verplaatlte nier of derzelver bekken, door eenigerleie voorafgegane oorzaak verwijd. 518. Eene onpijnlijke en gefpannen zwelling in de nabijheid der lendenwervelen , welke verdwijnt als het ligchaam voorover ligt en dezelve met de vingeren gedrukt wordt ; gelijk ook, eene meer vrije pislozing , na als vóór deeze bewerking , zijn derzelver foortonderfcheidende kenmerken. §. 519. Als deeze breuk inbrengbaar is, wordt ze fomtijds genezen , door een lang- der uitzakkingen. Ï49 duurig liggen op den buik, en een (leunend verband. Als ze niet inbrengbaar is , kan men daaraan niets anders doen, dan ze door een fclioorend verband , zo veel mogelijk zij, voor vergrooting te beveiligen. §. 510. Eene uitvalling van het net of van de darmen tevens, door den verwijden navelring of de vaneen gewekene vezelen der witte lijn, boven,onder of ter zijde van den navel, wordt eene navelbreuk genoemd. §. 521. De eerfte foort deezer breuken ontmoet men dikwerf bij kinderen ; de laatfte, meer bij vrouwen dan bij mannen: zulke vrouwen vooral, die veelmaalen in het geval van zwangerheid geweest zijn, of een dikken buik voordraagen , zijn daaraan bijzonder onderhevig. §. 512. De gewoone verfchijnfelen der neten darm-breuken, welke in het vervolg zullen befchreven worden ; gevoegd bij een zeker gevoel van buikpijn, als de maag opgevuld is met fpijzen , zijn de kenmerken deezer breuken. §. 523. Inbrengbaare navelbreuken , moeten bij kinderen weerhouden worden door een pleister - verband ; bij volwasfenen door K 3 Hernia urniiiicalih guinalii. 150 verhandeling den ecnen of anderen navel-breukband: oninbrengbaare, zeer groote en niet beklemde dergelijke breuken , vorderen een' draagband; beklemde, de breukfnijding. §. 524. Zo veele bijzonderheden tot de navelbreuk betrekkelijk, en welke een Heelmeester noodzaakelijk moet kennen , zijn: dat, bij die welke in den navelring voorvallen, alleen bij volwasfenen, geen breukzak gevonden wordt, gemaakt door het buikvlies, maar de uitgewekene deelen onmiddelijk door de algemeene bekleedzelen gedekt warden: dat bij kinderen integendeel, dergelijk een breukzak, misfchien altoos, tegenwoordig is; dat, als buiten het net eenig ander ingewand in de breuk begrepen is , het laatfte altoos overdekt wordt door het eerfte; dat eindelijk, bij de binnenbrenging der uitgewekene deelen, deezen,zachtlijk moeten bevvoogen worden in eene richting, die loodlijnig valt op de lendenwervelen ; inmiddels het ligchaam, eenigzins Voorwaards gebogen, op den rug ligt, en het hoofd, een weinig opgeligt is. §. 525. Door lieschbreuk, verfïaat men een gezwel der liefchen, gemaakt door de uitvalling van het net,van de darmen, van beide deeze deelen tegelijk, van de pisblaas, DER UITZAKKINGEN* 15* van het vrouwlijk eièïnest, of van welk eenig ander deel zulks zijn moge. §. 526*. Derzelver kenmerken , zijn even zo verfchillend als de verfchillende Natuur is der deelen in de breuk begrepen, en moeten uit die der net- darm- darmnet- blaas- en eië'rnest-brcuken, ontleend worden. §. 527. Als haare algemeene kenmerken, kan men nogthans befchouwen, dat het gezwel daardoor gemaakt, niet miskleurig noch hard, maar of zacht of ten meesten blaaswijze gefpannen is ; dat het zig van den ring der buikfpieren, dan eens meerder dan eens minder , benedenwaards uitftrekt; dat het doorgaands , als de Lijder ligt , van zelf verdwijnt, of door eene zachte drukking naar binnen kan gebragt worden; dat het eindelijk, daar zijnde, veelal eenig gevoel geeft van pijn; bij de binnenbrenging dikwijls eene luchtgolving doet waarneemen; en na dezelve, immers voor eenigen tijd, geen het minile fpeur nalaat van zijn voormaalig aanweezen. §. 528. De deelen, in deeze breuk begrepen , zijn in de meest voorkomende gevallen, het net, de darmen, of de eene en anderen tevens. Somwijlen echter , is daarin bevat, bij beide fexen, een gedeelte van de K 4 I5a VERHANDELING pisblaas , of bij vrouwen het overeenstemmend eiè'rnest. §. 529. Alle lieschbreuken , de aangeborenen, waar van wij in 't vervolg opzettelijk fpreeken zullen, uitgezonderd, hebbenden' breukzak , gemaakt door een verlengd gedeelte van het buikvlies. Allen ook zijn gevaarlijk, doch de kleinen en die bij fterke, bloedrijke en volwasfenen plaats grijpen, meerder dan die zulks doen bij kinderen , zwakken of hoogbejaarden, §. 530. Hoesten, niezen , braaken, fterke perfingen bij gelegenheid van den ftoelgang, fchielijke en fterke achteroverbuigingcn \wn het ligchaam, het te paard rijden, fpringen, danfen, en dergelijken, zijn derzelver meest gewoone oorzaaken. 1 §• 53*• Ter herftellinge van inbrengbaare breuken deezer foort, doet men den Lijder, zijn water maaken ; legt hem dermaate te bedde, dat het hoofd en de borst voorwaards gebogen, de billen opgeligt zijn, en de dije der ongeftelde zijde ftomphoekig gebogen is. Men verbiedt denzelven het fpreeken , fchreeuwen, diepe inademingen, en allerleie andere beweegingen , door welke de ingewanden van den buik , benedenwaards geperst worden, De breuk zelve, omvange DER UITZAKKINGEN. 153 men hierna, zo veel mogelijk zij, met de vingeren , en drukke haar zachtlijk, eenpaarig en langzaam op- en eenigzins buitenwaards, naar de zijde van den lieschring, tot al het uitgevallene naar binnen wijkt, en 'er uitwendig geenerleie zwelling meer befpeurd wordt. §. 532. Ter binnenhoudinge van het herftelde, bedient men zig, zo bij kinderen als bij volwasfenen, met het meeste voordeel, van een' breukband , en het vermijden van allerleie fterke ligchaamsbeweegingen. Hier door zelfs, bewerkt men bij de eerften altoos , bij aankomelingen dikwerf, de volftrekte genezing , mits men daarvan eenen langen tijd gebruik maake, deezen de breuk beltendig binnen houde , en de Lijder, of zij, aan wier zorge hij bijzonderlijk is toevertrouwd, zig ten aanzien van het eene en andere , -niet aan onachtzaamheden fchuldig maake. §. 533. De behandeling deezer breuk, in het geval van onïnbrengbaarheid of beklemming , zal naderheid befchreven worden. §.534. De zAKBREUK.is doorgaands het gevolg der lieschbreuk , door verwaarloozing tot zo verre vergroot, datze zig uitftrekt tot aan den bal, en de eene of andere K5 Ilirnia firttalit. Hernia crufits. 15+ vhbahdïmms zijde des balzaks doet uitzetten. Somwijlen echter is ze onafhangelijk van deeze, en yerfchijnt ze als in een enkel oogenblik. §. 535. Derzelver verfcheidenheden, kenmerken , oorzaaken, gevolgen en behandeling , zijn grootendeels gelijk aan die der lieschbreuk, en kunnen uit de befchrijving deezer afgeleid worden. §. 536. Verouderde breuken van deeze foort, worden fomtijds zo groot, dat ze tot aan de knieën nederhangen. Een flrenge eetregel , beftendige horifontaale ligging van het ligchaam , herhaalde ontlastingen door aderlatingen en buikzuiveringen, hebben dezelven dikwerf zo zeer verkleind, dat men ze met veel gemaks heeft kunnen herftellen en binnenhouden. Deeze handelwijze derhalven , behoort bij dergelijke breuken , immers voor zo veel het geitel des Lijders toelaat, altoos beproefd te worden. §. 537. Door dijebreuk , verftaat men eene uitzakking van het net, van de darmen, van de pisblaas en dergelijken, langs de achterlte oppervlakte desFalloppiaanfchen peesbands, tot aan de boven-binnen-zijde van de dije. §. 538. Deeze breuk ziet men zeldzaam an- BER UITZAKKINGEN. I55 ders dan bij vrouwen : haare kenmerken , de plaats uitgezonderd , zijn gelijk aan die der lieschbreuk. Men kan hetzelfde zeggen van haare oorzaaken , gevolgen en behandeling. $' 539- Bij de herftelling der uitgewekene deelen echter,moet in dit geval,de drukking inzonderheid gericht worden naar de zijde van de witte lijn der buikfpieren; en dit niet flaagende., recht op- of buiten-waards. §. 540. In de heup breuk wijken de ingewanden buitenwaards , langs de achterfte uitranding van het zitbeen, en maaken een gezwel ter zijde van den aars : daar deeze breuk alsnog niet meer dan ééns, in een lijk, is waargenomen , kan aangaande derzelver bijzonderheden bij het leven, niets met zekerheid bepaald worden. §. 541. De schedebreuk is een gezwel , in de fchede voelbaar , meestal gemaakt door de darmen, het net, of de pisblaas , 't welk bijna altoos met de vingeren naar binnen kan gedrukt worden, doorgaands gepaard gaat met aanhoudende of afwisfelende buikpijnen , fomwijlen eene belemmerde pislozing veroorzaakt, waarbij de moedermond van alle zijden vrij is, en dat, ofbin- Hernia ifcKiaticëi Hernia ya-[ ginalis. Hernia foraminis oyalit. Ï5Ö* VER.4 HANDELING . ncn de holte der fchede bepaald blijft, of voor een gedeelte , zig buiten dezelve , aanbiedt. 5. 542. De hertelling deezer breuk, vordert niet dan eene zachte drukking van twee of meer in de fchede gebragte vingeren, terwijl het ligchaam, dan eens horifontaal achterover ligt , dan eens, voorover gebogen, fteunt op de knieën en ellebogen , naar de breuk zig bevindt aan de voorfte of aan de achterfte zijde van de fchede. §• 543- Ter bepaalinge der herlïelde deelen , dient vooral het aanhoudend gebruik van een rolrond en hol Pesfarium. §. 544. De breuk van het eironde gat, valt aan de binnen-boven-zijde van de dije, bij mans nevens de bilnaad, bij vrouwen naast de lippen der fchamelheid : de deelen welken men daarin het meest aantreft , zijn een gedeelte des kronkeldarms , van het net, of der pigblaas: haare kenmerken zijn inzonderheid eene zachte, niet miskleurige en indrukbaare zwelling ter aangewezene plaatfe, fomwijlen vergezeld van buikpijnen, walgingen, braakingen en dergelijken : haare binnenbrenging eischt eene ligging des ligchaams, waarbij de billen verheven zijn en de borst nedergedrukt .is; haa- DER uitzakkingen. 157 Te wederhouding, het beftendig gebruik van een gefchikten breukband. §. 545. De breuk des bilnaads, vertoont zig ter eenere of andere zijde van dit deel , bij mans tusfchen den endeldarm en de pisblaas; bij vrouwen tusfchen denzelfden darm en de fchede. §. 546. De kronkeldarm en de pisblaas , zijn de deelen , tot hiertoe , in deeze breuk waargenomen*': in het eerfte geval is het gezwel deelachtig aan de verfchijnfelen der darmbreuk: in het laatfte, aan die der blaasbreuk , welke beiden , ftraks zullen befchreven worden. §. 547. De inbrengbaare breuken van deeze foort, worden herfteld, door het-gezwel zachtlijk te drukken met de vingeren , zc van buiten als langs de holte der fchede o des endeldarms , terwijl het ligchaam du: ligt, dat de billen verheven zijn en de bors en het hoofd wat vooroverhellen. De weder houding derzelve , bewerkt men, bij vrou wen door een rolrond Pesfarium, bij man! door een lederen T-verband , ter plaatff van de breuk bedeeld met een Compres. $. 54.8. De maagbreuk, verfchijnt meestal onder of ter linker zijde van het Hernia pirU Mi. I Hernia yenttieuti- IÓO VERHANDELING Hernia vejl.a \ gelijklijk gemaakt, door een gedeelte van het net en der darmbuis : derzelver kenmerken , gevolgen en behandeling derhal ven, moet men opmaaken uit het geene ten deezen opzichte , met betrekking tot de darmen net-breuk , elk afzonderlijk , is aangemerkt , genomen nu, in gemeenfchap met elkander. • §• 555- jDoor blaasbre uk verft aat men eene bepaalde verlenging van eenig gedeelte der pisblaas , een gezwel maakende in het een of ander punt van den omtrek des bekkens. . §. 556". Als zo veele kenmerkende verfchijnzelen van deeze breuk,moet men vooral befchouwen : de fpanning en veerkracht des gezwels ; het gevoel van vochtgolving daarin, zo dikwijls de blaas met pis is opgevuld; eene doorgaands moejelijke pisloozing als de breuk uit is ; eene gemaklijke , als zij binnen is; en het begunftigen deezer ontlasting door de binnenbrenging des gezwels, zo dikmaals dezelve niet dan bezwaarelijk kan gedaan worden. §. 557. Inbrengbaare blaasbreuken , waar ook geplaatst, worden even als de darm- of net-breuken, ter zelfde plaatfe voordkomende, herfteld en weêrhouden: de oninbreng- baa- beu uitzakkingen. l5j feaare, doch niet beklemde , moet men dooi een deunend verband voor vergroting beveiligen : de beklemde daarentegen behoort men in alles te onderwerpen aan de behandeling der beklemde breuken in het algemeen , welke in het vervolg zal worden aangewezen. §• 55^- Dat bij deeze breuk, meestal geen' breukzak, door het buikvlies gemaakt, aanwezig is; dat dezelve tot hier toe, nimmer gezien is bij kinderen; dat eindelijk daarin, fomwijlen fteenen befloten worden, zijn zo veele bijzonderheden welken men wèl moet opmerken. §• 559- De breuk Van hêt Eieft.nest is zeldzaam ; befpeurt men meestal in ééne der liesfchen; zakt fomwijlen door tot in de overeenftemmende lip der fchamelheid; maakt een doorgaands eirond en blaaswijs gezwel, dat over het geheel niet zeer gefpannen is en fomtijds eenige vochtgolving doet waarneemen; (luit, op zig zelf beilaande, weinig gevaars in; doch kan als daar bij tevens een darmbreuk, netbreuk, of eenige andere breuk, tegenwoordig is, dezelfde gevolgen hebben als deeze, §. 560. Eene aan geborene breuk ; is, die kort na de geboorte plaats grijpt, .tot ë L Uirnia ovarik 'ernia con. tntta. Hernia intat cerata. l6l VERHANDELING de clasfe behoort der zakbreuken , meestal door een gedeelte der darmbuis gemaakt wordt, en waarin de uitgewekene deelen , niet omkleed van een' bijzonderen breukzak, te gelijk met den bal, in een' en denzelfden koker van het buikvlies, beiloten zijn. §. 561. Deeze breuk wordt bijzonderlijk daardoor van eene gewoone breuk onderfcheiden, dat dezelve zig altoos tot vóór den bal uitftrekt , en deeze niet, dan aan den achterkant vandenzelveri, voelbaar is: haare behandeling, de omftandigheden waarin zij zig bevindt, gelijk zijnde, verfchilt in geenen deele van die der gewoone darmbreuken , terzelfde plaatfe voorkomende. §. 562. BEKLEMDE BREUKEN zijn de- zulken , welken men,op geenerleie wijze kan binnenbrengen, en vergezeld gaan van pijn ,' walgingen , braakingen , hik , benaauwd beid, ontfteking, koorts, een'opgezwollen' en gefpannen' buik, klam zweet, koude ledemaaten , en dergelijken. §. 563. Alle zulke breuken , zijn hoogst gevaarlijk ; hangen af van vericnei'derierleie oorzaaken; cn moeten , algemeen genomen, ontkiemd worden, door de aderlating , weekmaakende pappen , dergelijke darmfpuitingen, het inwendig gebruik van der uitzakkingen. 163 hetheulfap, eene ftrikte onthouding van allerleie voedfelen, eene ligging des ligchaams waarbij de ingewanden van den buik, door hunne eigene zwaarte als binnenwaards getrokken worden , en des noods, door de breukfnijding. §. 564. Door eene aangegroeide breuk, wordt bijzonderlijk verdaan, eene breuk, welke door veroudering en verwaarloozing, onïubrengbaar is, uit hoofde, dat de uitgewekene deelen, onderling, aan den breukzak , of tegelijke met deezen , aan de omliggende deelen zijn aangehecht. §. 565. Deeze breuk is uit het afzijn der verfchijnzelen van beklemming , en derzelver onïnbrengbaarheid , kenbaar ; en moet Hechts door een fchoorend verband, zo veel mogelijk, voor vergroting beveiligd worden. $. 566. De verzworene breuk is veelal het gevolg eener aangegroeide: eene' voorgaande ontfteking der uitgewekene deelen, bekend uit derzelver gewoone verfchijnfclen, en vooral het gevoel eener meer en meer toenecmende vochtgolving,zijn derzei* ver voornaame kenmerken: haare behandeling verfchilt niet van die der ettergezwellen in 't algemeen, dan. voor zo veel betreft zekéreomzichtigheden omtrent de aangedaane deeL a kn, tttrnia ac creta, lernla /lipvrata. Hernia gungrenoja. 164 VERHANDELING len, en het allezins bevorderen eener vrije ontlasting des etters, naar buiten. §. 567. De VERSTORVENE BREUK, kan insgelijks het gevolg zijn eener aangegroeide , doch is zulks doorgaands van eene beklemde. §. 568. Derzelver meest bellisfende kenmerken zijn: dat de breuk, te vooren hard, gefpannen en pijnlijk , zacht , deegachtig , kleiner, onpijnlijk cn veelal miskleurig wordt: datze zelfs fomwijlen als in een oogenblik binnen gaat en alle toevallen der beklemminge ophouden : dat eindelijk, 't zij dit al of niet gebeure, de rei der toevallen, welhaast vergroot wordt met Hinkende doel gangen, aanhoudende drekbraakirigen, een zeer gefpannen buik , gezonkenen polsflag, een flaauw gezicht, koude ledemaaten , koud zweet, eene doodlijke benaauwdheid, blaauwe of zwarte vlekken in de dekkende bekleedzelen der breuk , fcheiding van deezen , ontlasting van drekftof door de openingen hiervan afhangelijk, en dergelijken. §. 560. Deeze breuk, als ze befloten blijft is altoos doodlijk: zij is zulks insgelijks doorgaands , na de breukfnijding : als de Natuur zelve daarin eene doorbraak bewerkt, geneest ze dikwerf met of zonder ach- DER UITZAKKINGEN. l6$ terlaating eener drekpijpzwecr ; mits men eene vrije ontlasting aan de ingeflotene ftoffe bezorge, door eene beboorelijke ligging van het ligchaam en vlakke verbanden , inmiddels de krachten des Lijders onderfteund worden door een voedenden eetregel en het gebruik van den Koortsbast. II. HOOF D D E E L. De Uitzakkingen. §• 570. Wat door uitzakkingen verdaan wordt is §, 501 gebleken. De voornaamfte foorten derzelven zijn, de uitzakking des endeldarms, der fchede, der lyfmoeder , en der tonge. §. 571. De UITZAKKING DES ENDELDARM S, is eene verflapping, verlenging en uitvalling van het binnenfte vlies of van de gantfche zelfftandigheid deezes darms, tot zo verre, datze buiten de opening van den aars, voor een min of meer aanmerkelijk gedeelte, zichtbaar is. $. 572. Dit gebrek vertoont zig dooï« L 3 Prolapfui mi. JÓÖ VERHANDELING gaana's, in de gedaante eener langwerpige, zachte en roode zwelling, die in haar midden eene opening heeft , welke veelal het inbrengen des kleinen vingers toelaat; fomtijds echter, heeft het een meer ronde dan langwerpige gedaante ; is de voorgemelde opening naauwlijks kenbaar ; en derzelver kleur paars, loodverwig of zwart: men moet op dit verfchil wel acht geeven, om dat het de regelmaat is der behandelinge. §. 573. In het eerfte geval naamlijk brengt men terftond met de vingeren het uitgevallene naar binnen:in het tweede, voorbereidt men het daartoe eerst, door oplosfende en verfterkende Hovingen. §. 574. In beide gevallen, moet men, na de terugbrenging, de hernieuwing van het gebrek trachten te verhoeden , door eene behoorelijke ligging, door rust, door kleine zamentrekkende klijfteeren , door eenig gefchikt verband, door eenpafarium, of door zekeren, hier toe bijzonderlijk ingerichten, breukband. §■ 575. De UITZAKKING DER SCHEDE, op zig zelve befchouwd, is niet anders, dan eene verlenging van derzelver binnenfte bekleedzel, tot buiten de uiterlijke opening deezes deels. * Prnlepflis WUln*. DER UITZAKKINGEN. I67 §. 576. Derzelver kenmerken zijn : eene zachte , roode en eenigzins rimpelige zwelling : uit ééne der zijden van de fchede voordkomende, en die bij een' opgcrichten ftand van het ligchaam grooter, bij een horifontaale ligging deszelven, kleiner is. §. 577. De herftelling van het uitgewekene gedeelte der fchede , met de vingeren; het gebruik van verlterkende Hovingen, infpüitingen, dampbaden en berokingen; eene 70 lang mogelijk aanhoudende ligging; het gebruik eindelijk van een rolrond pesfarium, zijn in alle geneesbaare gevallen van deeze foort, de voornaamlle hulpmiddelen. $. 578. Men noemt het eene uitzakking der lijfmoeder, wanneer dit deel, in eene kleinere of grootere maate , tot bij of buiten de lippen der fchamelheid nederhangt, zo , dat derzelver mond , aan het benedenfte des fchijnbaaren gezwels,duidelijk kan gevoeld of gezien worden. §. 579. Dit gebrek is afhangelijk van eene verllapping der heilig- en zitbeenfche banden, gelijk ook van de Conftridtor cunnit wordt veelal vergezeld van eene darm- of blaas-breuk, en wordt bij allerleie vrouwL 4 Prolappu uien. 1(58 VERHANDELING lijfce voorwerpen, doch meest bij die veelmaalen gekraamd hebben , waargenomen. §. 580. Eene peerswijze of bolronde zwefJing, die rood, vast in het midden, zachter in den omtrek is; waarin van onderen eene dwarfe fpleet gevoeld of gezien wordt, en welken men, in de meest voorkomende gevallen, gedeeltelijk of geheel, langs den .weg der fchede, kan opwaards brengen; zijn de minst bedriegelijke kenmerken deezer uitzakkinge. §. 581. In 't algemeen , is dezelve meer lastig dan gevaarlijk: fomwijlen echter, en vooral bij zwangeren, kan ze zeer nadeelige gevolgen hebben, §. 582. Haare behandeling, is allezins gelijk aan die der uitzakkinge van de fchede , §• 577. bcfchrcvcn , immers buiten het geval van zwangerheid, en wanneer daarbij geéne andere bedenkelijke toevallen aanwezig zijn; of als zij, in weerwil van allé daartoe gedaane voorzichtige pogingen , onherftelbaar gevonden wordt. Het pesfarium iutusfehen moet eene andere gedaante hebben, en vooral zulk eene, waardoor de ingebragte Lijfmoeder, behoorelijk gefchoord, de wanden der fchede niet pijn- der uitzakkingen; 'i6"9 ;lïjlc gedrukt, en de maandlijkfche zuiveringen , noch belemmerd, noch belet worden. §. 583. In tegengeftelde omftandigheden , moet dezelve bijzonderlijk in overeenkomst met deeze, worden ingericht; en als de uitzakking onïnbrengbaar bevonden wordt , moet men deeze op de best mogelijke wijze , voor alle uiterlijke beledigingen beveiligen. §. 584. De uitzakking der tong, dat is te zeggen, derzelver beftendige uithanging buiten de paaien der lippen, is of met, of zonder vergrooting, van haare natuurlijke uitgebreidheid. §. 585. Het eerfte geval, wordt inzonderheid veroorzaakt, door ontfteking; door eene wei-achtige zwelling; door eene nederzetting van etter ; door gezwellen in de nabijheid van den tongwortel; en door het overmaatig gebruik van kwikmiddelen : het laatfte, door eene verlamming der terugtrekkende fpieren van de tong , of door eene krampaartige aandoening derzulke, welken dit deel naar vooren beweegen. §. 586. In beide gevallen, moet de beL 5 Varagloift. Jmperforatio fraputii. k'.perforatio ureira. VERHANDELING §• De sluiting der voorhuid, beftaat of op zig zelve,of in gemeenfchapmet eene fluiting van de opening des piswegs ; veroorzaakt altoos eene belette waterlozing ; is dan eens oppervlakkig en vliesachtig ; dan eens meerder binnenwaards uitgebreid en als vleezig; kan in het eerfte geval , door het doorfnijden van dit vlies genezen worden; vordert in het laatfte, de befnijdenis, en moet, in beide gevallen, zonder onderfcheid,alsze gepaard gaat met eenefluiting des piswegs, tevens op de wijze van deeze, behandeld worden. §. 590. De sluiting van den pis* weg, is aan dezelfde verfcheidenheid onderworpen , als die der voorhuid ; dat is te zeggen , dat deszelft opening fomwijlen dleen gefloten is door een vlies; en fomwijlen zijne wanden, voor een min of meer aanmerkelijk gedeelte , onderling zijn aaneengegroeid. •' . §. 591. In de eerfte omftandigheid , moet liet fluitend vlies , voorzichtiglijk gekliefd, :n de gemaakte opening, door een verwijlend kaarsjen , allengskens vergroot worlen: in de tweede, baant de Natuur , ter mtlastinge van de pisfe, zig fomtijds eenea weg, onmiddelijk achter het punt van flui- DER WANGESTALTEN. '73 ting , in den endeldarm, in de fchede , in den bilnaad, of in den navel: gefchiedt dit niet, alsdan moet 'er in den pisweg , ter plaatfe waar men zulks het best doenlijk bevindt , eene opening gemaakt, of het gantfche fluitpunt, met alle mogelijke behoedzaamheid , doorgefneden worden. §.592. De' ZAMENGROEJING VAN; DE LIPPEN DER SCHAMELHEID is tweeledig , en betreft, of de eigenlijk dus genoemde deelen, of de watervleugels : de eerfte is zeldzaamer dan de laatfte : beiden zijn meerendeels afhangelijk van eene oppervlakkige aaneengroejing deezer deelen, en kunnen doorgaands ligtlijk, met het mes, vanéén gefcheiden worden. g. 593. De SLUITING DER SCHEDE, gefchiedt aan haaren ingang door het maagdenvlies j meerder binnenwaards door een tegennatuurlijk vlies; of voor een groot gedeelte haarer lengte, door eene onderlinge aaneengroejing van derzelver wanden : elk deezer gevallen wordt, zeldzaam , gekend vóór de jaaren der huwbaarheid. Het eerfte , vordert naauwlijks ooit eenige Kunsthulp ; het tweede kan door eene infnijding gered worden: het laatfte is doorgaands ongeneczelijk. Iccretleialio* urn puicndo■mm. Imperfonatia vagina. Jmperfvratu tni. Jmperforaiio utefiini rec~ii, lArtcyloghs- fut». 174 verhandeling §• 594- De sluiting van den aars, wordt veroorzaakt , door de daarover gegroeide huid; door een afzonderlijk en meestal loodkleurig doorfchijnend vlies; of door tusfchenftelling eener meer of min dikke vleezige zelfftandigheid. In alle deeze omftandigheden is de doorfnijding van het fluitzel onvermijdelijk, hoewel dikwerf buitengemeen moejelijk. §• 595- De sluiting des endeldarm s is van veelerleien aart, doch wordt meestentijds gemaakt, door een dwars vliezig tusfchenfchot, of door de aanééngroejing zijner zijden, op eenen verfchillenden afftand van den aars. §. 596' Als ze afhangelijk is van de eerfte oorzaak, kan ze dikwerf met een troisquart, met de Pharyngotomus of met eenig ander gefchikt werktuig, doorboord worden: als ze zulks is van de laatfte oorzaak, moet men wel altoos deeze doorbooring beproeven; doch is dezelve doorgaands vruchtloos. §. 597. De aangroejing der tong, beftaat, of in eene te korte en te uitgebreide tongriem; of in eene ligte vasthechting van de bovenlle oppervlakte der tong, aan het verhemelte: in het eerfte geval , moet de tongriem, met eene geknopte fchaar, zo veel der wan gestalten. 175 nodig zij, doorfneden worden: in het laatfte fcheidt men de tong van het verhemelte door een dunne fpatel, een ftompfnedig mesjen , of met de vingeren, naar gelang van de meerdere of mindere vastheid der aangroejinge. $.598. De aaneengroejing der, vingeren en teenen, gefchiedt door ; tusfchenftelling van een vlies, als bij water-' vogels; of door eene onmiddelijke aaneenhechting van derzelver zijden: beiden vorderen eene voorzichtige vanéénfeheiding en een verband, door hetwelke de gefcheidene deelen verhinderd worden wederom aaneentegroejen. §. 599. De haazelip, is eene fplijting der bovenlip in twee of meerder deelen, met of zonder eene nevensgaande fplijting van het verhemelte. §. 600. Ter herftellinge deezer wangeftalte, voor zo veel de lip zelve betreft, moeten de altoos bevelde randen der fplijtinge, met de fchaar of het mes, weggenomen, en hier na , derzelver vereeniging, door het verband van louis, of door de omgewondene hechting bewerkt worden. §. 6qi. Wat betreft de herftelling van de iccretio digt* orum malurim et pc* lum, labium fcpe. 'inum. i-ó* verhandeling Pfimia multi tu/iu digilowm manuum êt pedum. ff afin oUi. quus. Vaii et va!gi fplijting des verhemeltens, deeze is het werk der Natuur; gebeurt in de meeste gevallen, zeer onvolkomen ; en moet, zo haast men ziet dat ze niet meerder toeneemt, door het gebruik van den zogenaamden verhemeltensftopper, vervangen worden. ■ §. 6oü. De overtollige vingeren en teenen, zijn dan eens al, dan eens niet geneesbaar: zij bevinden zig in het eerfte geval als ze niet geheel bewerktuigd zijn, en van eene plaats voordkomen alwaar men ze veilig kan wegneemen : zij bevinden zig in het laatfte , wanneer het tegengeftelde waar is, en men door haare wegneeming meer na- dan voor-deels bewerken zoude. §. 603. De scheeve stand van den neus , kan geheel of ten deele verholpen worden, met den neus , door eene dikwijls herhaalde drukking der vingeren , of door een gefchikt verband, zachtlijk en trapswijze te dwingen naar de tegengeftelde zijde der overhellinge : dat intusfchen, zal deeze verbetering plaats grijpen , het geval niet te zeer verouderd zijn moet, fpreekt van zelf. §.604. De binnen- en buitenwaards gekeerde voeten, beftaart fomwijlen op zig zelf,fomwijlen, in gemeen- fchap DER WANGESTALTEI?. tfj fchap met eene kromming der feheen- en kuit-beenderen, of met eert watergezwel der ruggraat j en kunnen alleen in het eerde geval, door de klompjens desHeerenvAN der haar , of door het verband van den Heere labeê, beiden in mijne Hedendaagfche Oefenende Heelkunde befchreven en afgebeeld , verholpen worden i vorderen in het tweede geval , welgemaakte beenlaarsjens; en zijn in het laatfte onherftelbaar. §. 605. De BLAAS BUITEN het bek- Ken, is van alle befchrevene wangertalten, eene der zonderlingfte, en die het meest gelegenheid kan geeven tot aanmerkelijke misflagen : zij biedt zig altoos aan , in de gedaante van een zacht, rood, fchijnbaarvleezig, en door de fteeds uitvloejende pis, immer vochtig gezwel, juist ter plaatfe van de vereeniging derfchaambeenderen; en gedoogt geenig ander hulpmiddel, dan het gebruik eens werktuigs ter vervanginge van'de pis i en alle mogelijke rijnheid. Daar mijn beftek niet toelaat 'er meerder van te zeggen, en het echter noodig is- dat de Heelmeester deeze wangeftalte in alle haare bijzonderheden kenne ; ben ik verpligt denzclven te verwijzen, naar het I, Heel der fair» M Vettta rétH pchtm. I78 verhandeling handelingen van het Genootfchap ter bevorder inge der Heelkunde , te Amfterdam , als waarin, alles wat dezelve betreft en tot hier toe bekend is, door de Heeren bonn en leurs is medegedeeld. SER BEENZIEKTEN. 17* ZESDE AFDEELING, verhandeling der beenziekten. §. 606: ÏJeenziekten, noemt men alle die gebreken der beenderen , welken den zamenhang van derzelver deelen, op hoedanig eene wijze eok, vernietigen; hunne onderlinge vereeniging ontbinden ; derzelver zelfftandigheid veranderen, of de natuurlijke beweegbaarheid der gewrichten in wanorde brengen. §. 607. Behalven de beenwonden , waarvan wij, §. 80—8a, bereids gefproken hebben, behooren derhalven hier toe, de beenbreuken, de ontwrichtingen, de afwijkingen, en de ontttartingen der beenderen: gelijk ook, de gebrekkige of geheel onmogelijke beweeging der gewrichten ; allen onderwerpen , der vijf volgende Hoofddeelen. M 4 Murbi ot/Jc-h l8o VERHANDELlUe SimpUx. CoTplIcata, tongimdlni lis. CbUqua. TraBvtrfê. Comminuti I. HOOFDDEEL. De Beenbreuken. §. 608. De beenbreuR, is eene fcheiding van den zamenhang eens beens, op eene fchielijke wijze, door eenig uiterlijk geweld, anders dan door de treffing van een fnijdend of fteekend werktuig, veroorzaakt. $. 609. Men noemt zulk eene breuk eenvoudig, alsze beftaat op zig zelve; of voor het minst niet gepaard gaat met eenigerleie toeval, 'twelk eene behandeling vordert, van de haare merkelijk verfchillende : zamengesteld, wanneer ze vergezeld wordt van bijzonderheden, die niet minder dan zij zelve, alle onze oplettendheid vor• deren: langwerpig, als ze met de langfte afmeeting eens beens overéénftemt : schuin, wanneer ze aan de as van het been , noch evenwijdig is, noch dezelve rechthoekig doorfnijdt:dwars, als ze deeze zelfde as, offcheon niet volftrekt, echter bijna, rechthoekig doorloopt: en verbrijzeling, wanneer het been, in zeer veele DER BEENZIEKTE». l8l grootere of kleinere Hukken verbroken, en om zo te fpreeken, als vergruisd is. Alle andere foortonderfcheidende benaamingen , daaraan gegeven?, gaan wij met ltilzwijgen voorbij, als (trekkende eeniglijk tot bezwaar van het geheugen der leerlingen. §. <5io. Alhoewel wij §. 608 , de beenbreuk befchouwd hebben, als het onmiddelijk gewrocht van eenig uiterlijk geweld ; kan 'er nogthans in het geitel des Lijders, eene andere oorzaak aanweezig zijn, welke met deeze, medewerkt; daar toe bijzonderlijk gelegenheid geeft, en om deeze reden, voorbereidende oorzaak genoemd wordt : dergelijke is onder anderen, een voorbeflaand aanmerkelijk beenbederf; gelijk ook, eene tegennatuurlijke broosheid der beenderen. $. 611. De oogenbliklijk voordkomende plaatslijke verfchijnfelen eener beenbreuk; de pijn bij voorbeeld; de wangeftalte des deels; de zwelling deszelven ; het verlies van Iteunfel of beweeging , en de buigbaarheid daarvan, op eene andere plaats , dan die der gewrichten; verfchaffen, in de meeste gevallen , vrij beflisfende kenmerken van haar aanwezen : bijzonderlijk , wanneer tevens, het gevoel, de oneffenheid, door de teeneinden gemaakt, waarneemt ; het geM3 j3a verhandeling hoor, bij zekere beweeging, beenkraaking befpeurd; en de reden, de kracht der oorzaak vergelijkt met de van elders bekende natuurlijke fterkte des beens, zo wel als met den ouderdom en de ligchaamsgefteldheid van den Lijder. §. 6"ia. De hoedanigheid en duuring der beenbreuk ; de natuur, aangelegenheid en kwetfing der omliggende deelen; de ouderdom en ligchaamsgefteldheid des Lijders; de hoedanigheid van het been ter plaatfe der beenbreuk; de aart eindelijk der bijzijnde toevallen ; bepaalen voornaamlijk , de mogelijkheid of onmogelijkheid, het gemak of de moejelijkheid der genezing; en tevens, of dezelve van korten of langen duur, volkomen of onvolkomen zijn zal. §. 613. Ter genezinge eener beenbreuk, moet men de gebrokene beeneinden, zo naauwkeurig als immer mogelijk is, bij elkander voegen: men moet dezclven, in den eens gegevenen ftand, met de grootfte zorgvuldigheid bevestigen :. de Lijder eindelijk, en het gebroken deel, moeten dermaate beftuurd en behandeld worden , dat de vorming en volmaaking van het beenweer, onbelemmerd kunnen plaats grijpen. §. 614. Om aan de eerfte aanwijzinge, DER BEENZIEKTEN. l8j J. 613 , algemeen genomen, te voldoen, moet men zig bedienen, van de uittrekking, van de tegenrekking, en van de herzetting; en daarbij in acht neemen: 1) dat de Lijder, de Heelmeester en de Helpers, dus geplaatst zijn, dat de eerlle alle mogelijk gemak erlange ; en de laatften op eene geheel onbedwongene wijze kunnen werken: 3} Dat het lijdend deel eenen ftand gegeven worde, even veel hellende naar de zijde der buiginge als naar die der uitftrekkinge: 3) Dat de uiten tegen-rekkende vermogens , zo na doenlijk, in kracht aan elkander beantivoorden: 4) Dat beiden deeze vermogens , overal waar zulks zijn kan , liever worden toegepast, aan het boven- en onder - liggend, dan aan het beledigd deel: 5) Dat de handen alleen, de werktuigen zijn moeten waarmede de rekkingen gedaan worden ; en men zig niet dan in de dringendfte noodzaaklijkheid, daartoe moet bedienen van droppen of kunsttuigen: 6) Dat men de uit- en tegen-rekkingen , langzaam en gelijkredig aanlegge; om de fpieren den noodigen tijd te geeven tot verlenging: 7} Dat men dezelven zo lang voordzette, tot de einden des gebroken beens , zonder merkelijke wiij-, ving tegen' elkander te maaken, kunnen herplaatst worden: 8) Dat de herzetting ge,- U 4 104 verhandelino fchiede met de grootfte naauwkeurigheid niet Hechts, maar ook, met de uiterfte oplettendheid ten aanzien der omliggende deelen , door de hand zelve van den Heelmeester , hiertoe , naar eisch der omftandigheden, op eene verfchillende wijze, doch met vermijding van alle bepaalde drukking op de plaats der beenbreuk, hewogen : 9} Dat eindelijk, na de herzetting, en zo lang het verband wordt aangelegd, het deel in eenen zekeren graad van uitrekking, moet gehouden worderj. §. 615. Ter voldoeninge aan de tweede aanwijzing, §. 613, de bevestiging te weeten der herzette heendeelen, dient gedeeltelijk het verhand; doch vooral, de plaatfing des deels, en die van het gantfche ligchaam. $. 616. Het verband der beenbreuken, beftaat uit drukdoeken, fpalken enwindzels; die allen, naar de verfchcidenheid der breuke, en naar het verfchil des lijdenden deels, op verfchillende wijzen moeten gemaakt en aangelegd worden. Omtrent dit ftuk derhalven , kan ik hier ter plaatfe niet anders aanmerken ; dan dat de fpalken, van eene vaste doch niet geheel onbuigbaare ftofTe zamen-, gefteld, en zo lang zijn moeten, dat daardoor tevens de naastliggende gewrichten DER BEENZIEKTEN. 185 bedwongen worden; gelijk ook, dat de fluiting des verbands, nimmer de paaien moet overfchrijden van het middenmaatige, §. 617. De plaatfing des lijdenden deels, bij alle , die van het gantfche ligchaam , bij fommige beenbreuken , moet inzonderheid aan het gemak des Lijders en aan de zekerr heid der herzette breuk , beantwoorden: men bedient zig hiertoe van draagbanden, van kusfens, van een vast bed of van matrasfen, naar de heenbreuk is, aan den tronk, of aan deeze of geene der voornaame ledemaaten. §'. 618. Men is verzekerd, dat de breuk behoorelijk herzet, het verband goed aangelegd , en het deel wèl geplaatst is, als de algemeene gedaante des 'deels overéénkomt met die van het tegenoverftaande gezonde ; wanneer de pijn , geweeken , of immers , grootlijks verminderd is ; als de warmte van het deel, boven en onder het verband natuurlijk is ; als men daar ter plaatfe, of geheel geene, of flechts eene geringe, zachte en bolle zwelling, waarneemt; als eindelijk , geenig gedeelte des ligchaams , of van het gebroken deel, op eene min of meer pijnlijke wijze, gedrukt wordt. §. 619. De laatfte aanwijzing, §. 613, d« M 5 i88 verhandeling tijds zeer moejelijk en vordert niet alleen fterke uitrekkingen, maar ook fomwijlen, het vergrooten der wonde door eene infnijding; het gebruik des hefbooms van galenus, of de afzaaging van het uitftekend beendeel» §. 625. Wanneer deeze foort van beenbreuk, in de nabijheid eens gewrichts voorvalt, en gepaard gaat met eene zeer groote verfcheuring der banden en peezen, is de afzetting des deels, onderfteld dat dezelve, uit hoofde der plaatfe, of van eenige andere omftandigheid niet verboden is, dikwijls onvermijdelijk. j. 626. Beenbreuken, vergezeld van eene zeer zwaare kneuzing, vorderen den boekband, oplosfende ftovingen, de aderlating, de buikzuivering, verdunnende geneesmiddelen en fomwijlen zelfs eene infnijding. §. 627. In gevalle bij de beenbreuk eene ilagaderlijke bloeding tegenwoordig is ; en het geopend vat, den toegang niet verbiedt aan de hand des Heelmeesters, is de binding deszelven , boven alle andere wijzen van bloedftemping, aanprijsbaar: is het gekwetfte vat, daarentegen, verholen, of zo diep gelegen dat het met den naald niet kan omjftoken worden , alsdan moet men op liet Ï>BR BEENZIEKTEN» l8Q geluk af, de wond opvullen, met plukzel- of fponskegels ; of het vat ter bindinge opzoeken, door eene voorzichtig gedaane infnijding ; of wel, doch niet dan na dit alles vruchtloos beproefd is, en de bloeding gevaar dreigt, deu toevlugt neemen tot de afzetting. §. 6a8. Als het been dermaate verbrijzeld] is, en de zachte deelen dus verfcheurd zijn, dat de genezing op geenerleie wijze of niet dan ten koste van veele allergevaarlijkfte toevallen, kan verwacht worden , is eene fpoedig gedaane afaetting het eenig hulpmiddel. S. 629. Eene beenbreuk waarbij een aanzienlijk gedeelte van de gantfche dikte des beens verloren gaat, en eene merkelijke verkorting van het deel dreigt, vordert bijzonderlijk het gebruik eens werktuigs, waar door hetzelve , geduurende den gantfehen loop der behandelinge, in zijne natuurlijke lengte, kan uitgeftrekt gehouden worden. $. 630. Volgt, ongeacht alle mogelijke Voorzorgen, op eene beenbreuk , verzweering; en loopt deeze gevaar, om, of de heeling derzelve te verhinderen, of wel beenbederf te veroorzaaken ; behoort men zo dra frallara at» eut zygomatlai. 19a verhandeling is het bij eenvoudige breuken, voldoende, den neus te dekken met een welklcevende, doch niet harsachtige pleister; en zijn allerleie opvullingen der neusholten, door fom« migen aangeprezen, overbodig. S- 638. Gaat de breuk gepaard met toevallen, welken een beledigd hersfengeftel te kennen geeven, alsdan moet men de volgende behandeling inzonderheid hiernaar regelen, en gebruik maaken van dat alles, 't welk wij dienaangaande , voormaals hebben aangeprezen. $. 639. Men moet hetzelfde doen bij die breuken deezer beenderen, die behooren tot welk eene foort ook, der zamengeftelden; dat is te zeggen ; men moet daarbij altoos handelen in overeenkomst met dat geene 't welk de breuk zamengefteld maakt; door ons insgelijks is voorgedragen; en waarop wij verpligt zijn, met betrekking tot alle andere zamengeftelde beenbreuken , ons bij deeze gelegenheid, eens vooral te beroepen. De breuk des Jukboogs. $. 640. De breuk Des jukboogs is niet zeer gemeenzaam, doch beftaat echter fomwijlen ; en heeft tot kenmerken , eene moejelijke beweeging der onderkaak ; eene fcher- der beenziekten. 193 fcherpe plaatslijke pijn, de ipanning der flaapfpier, en eenige ligte ftuipachtige trekkingen in de ipieren van het aangezicht. §. 641. Derzelver herftelling wordt bewerkt , door een (tuk hard hout te plaatfen tusfchen de achtertle maaltanden, en hierop de onderkaak fterk te doen aanfluiten. §. 642. Het verband is eenvoudig, en beftaat enkel, uit een' drukdoek in brandewijn nat gemaakt, en den kinband. De breuk der Onderkaak. §. 643. De breuk der onderkaak 'wordt gekend, aan de onderlinge vcrplaatfing der tanden; aan de ongelijke oppervlakte van deszelfs voetftuk; en aan de kraaking welke de wederzijdfche ftukken maaken, als zij, door de vingeren des Heelmeesters, in eene tegengeftelde ftreeklijn bewogen worden. %. 644. Eene fcherpe pijn, dikwerf vergezeld met ftuiptrekking der lippen, en met kwijlvloed, zijn de gewoone toevallen deezer beenbreuken. §. 645. Ter herftellinge derzelven plaatst men den Lijder op gelijke wijze, als bij de breuk der neusbeenderen, g. 636. Is de breuk N FraSurs maxilla W» Urioris. 104 VERHANDELING Ioodlijnig, en de verplaatling der Hukken gering , zo drukt men met den duim der eene hand, op de naastliggende tanden der verhevene- zijde , en laat de overige vingeren het voetftuk der kaak afloopen, om van dien kant, alle oneffenheid gelijk te maaken. Zijn de gebrokene beendeelen merkelijk over elkander gefchoten , alsdan bekleedt de Heelmeester, den wijsvinger zijner eene en de beide voorfte vingeren zijner andere hand, met linnen; brengt den eerften, langs den gronddes monds, tot zo verre achter den laatften maaltand van die zijde welke het minst van de breuk verwijderd is , datze fteune tegen den wortel van het kroonswijze uitwas; en drukt hetzelve hiermede , naar achteren : met de twee voorfte vingeren der andere hand, onder de tong geplaatst, en den duim deezer zelfde hand, beneden de kin aangelegd, trekt hij, ten gelijken tijde, het andere gedeelte der onderkaak voorwaards; en doet, zo dra hij befpeurt , dat de ftukken hunne natuurlijke plaats herneemen, de onderkaak naderen aan de bovenkaak, doch niet verder dan genoeg is, om in 't vervolg het gebruik toetelaaten van vloeibaare voedzelen. Is eindelijk, de kaak, in drie ftukken gebroken, en ligt het middenftuk, bij wijze van «en hellend vlak onder de tong verholen, zo DER BEENZIEKTEN. I95 behoeft men flechts het middenftuk, met de voorfte vingers van beide handen, voorwaards omtekantelen, en,fomwijlen, tevens iet nederwaards te drukken ; zo dat de tandboog en het geheele voetftuk der onderkaak, van de eene tot de andere zijde, evenwijdig zijn aan elkander. §. 646. Na de herftelling van de eene en andere deezer breuken, wordt een langwerpige dubbelde drukdoek, van het eene einde tot omtrent deszelfs midden, ingefneden, en in brandewijn nat gemaakt, aangelegd: men overdekt deezen met een anderen die dikker is, en bevestigt beiden, door den band van 50RANUS. §. 647. Het kaauwen , fpreeken en lagchen, als zijnde alle zeer nadeelige beweegingen, moeten verboden worden. De Lijder daarenboven , behoort, ftaande de gantfche behandeling, te leeven van vloeibaare voedzelen. §. 648. Kaakbreuken van de derde foort, §. 645, alsze gepaard gaan met eene wonde van het binnenfte des monds, gelijk veelal het geval is, vorderen in de behandeling zekere bijzondere oplettendheid. Gemelde wond naamlijk, moet tweemaalen daags verbonden worden met plukzel, nat gemaakt ia N a r clavicula. I06 VERHANDELING •willen Wijn en Roozenhonig ; en overdekt met een ftukjen fijne fpons, 't welk zo dra het met fpeekzel geheel doordrongen is, van een ander moet worden afgewisfeld. De breuk van bet Sleutelbeen. %. 64Q. Bij de BREUK VAN HET SLEUTELEEEN befpeurt men altoos eene merkelijke verplaatfing der gebrokene ftukken, valt de arm op de borst, kantelt de onderarm voor over, en heeft de Lijder of weinig of geheel geene magt om den arm opteligten. §. 650. Deeze breuk , herftelt en bevestigt men te gelijk , door het verband van brasdor, befchreven en afgebeeld in mijne Hedendaagfche Oefenende Heelkunde, I. Deel. Bladz. 450. PI. 15; en verzekert men wijders , door de holten, boven en onder het fleutelbeen, aantevullen met plukzel ; door dit plukzel te dekken met twee langwerpige en dikke drukdoeken; door een'grooter' drukdoek, over deezen en het gantfche been , aangelegd; door het nederdaalend Koornairverband; en door den onderarm , met een* voorwaards gekeerden elleboog , te fchooren door een breeden draagband , welks beide einden men zamenhecht op den gezonden fchouder. der beenziekten. IQ7 651. Bij gebrek des verbands van bras dor, kan men zig met hetzelfde voordeel bedienen van dat van dessault, beltaande uit een vast en kegelswijs kusfen , 't welk met zijn diklte einde gelegd wordt in den oxel der beledigde zijde; uit een lang en wat breed windzel, waarmede de opperarm tegelijk met het kusfen, tegen de zijde der borst wordt aangefloten; en uit een' draagband ter onderlteuninge van den onderarm, De breuk des Schouderblads. §. 652. De breuk van het schouderblad, betreft gemeenlijk het ligchaam deezes beens, deszelfs graat, of den opperfchouder: het ravenbekswijze uitlteekzel en de hals des fchouderblads breeken zeldzaam, en misfchien zelfs nimmer , dan ingevolge de werking van eene zeer zamengeftelde oorzaak. §. 653. De kennis van ieder deezer beenbreuken , is doorgaands vrij moejelijk, uit hoofde der meestal daarbij zijnde zwelling, kneuzing en uitltorting. Het onbedriegelijkst kenmerk is wel de kraaking; doch om deeze te befpeuren, moet de arm op verfchillende wijzen bewogen en, ten gelijken tijde, de gahtfche uitgeftrektheid des fchouderblads, N 3 Frsftura fca•u.a. iq8 v e «.handeling naauwkeurig met de vingeren . onderzocht worden. § 654. Ter hertlellinge der breuken van het ligchaam des fchouderblads, van den graat of des bovenhoeks deezes beens, doet men den arm des Lijders tot zo verre opligten, dat de hand op het hoofd ligt en de neus zig bevindt tegen over den vouw des elleboogs: een helper bevestigt denzelven in deezen ftand, inmiddels de Heelmeester alle pogingen aanwendt om de gebrokene ftukken met zijne vingeren zamentevoegen. Ter her-, ftellinge van die des opperfchouders, van den hals des fchouderblads , en van het ravenbekswijze uitfteekzel, brengt men den opperarm recht op, en tegelijk eenigzins voorwaards, voegende tevens met de vingeren de verplaatfte beenderen, zo veel mogelijk , bij elkander. §. 655. Het verband in de drié eerfte gevallen moet beftaan uit een dikken drukdoek in gedaante en grootte gelijk aan het fchouderblad; uit een dergelijk ftuk bordpapier; uit een tweeden vierkanten en grooteren drukdoek; en uit het verband des ligchaams met den fchouderband, of het fter-verband: boven dit alles, fluit men den arm digt aan de ribben en fchoort den voorarm door een' draagband. DER BEENZIEKTEN. I99 §• 656. In de drie laatfte gevallen, moet mende holte desokzelsdoor eenigerleiezachte ftoffe wel opvullen ; men moet hetzelfde doen ten aanzien van alle andere holten welken zig in den omtrek van het fchoudergewricht bevinden ; de arm eindelijk , moet men ftaande de gantfche behandeling doen draagen in een korten armband. De breuk des Armbeens. %. 657. De BREUK DES ARMBEENS, is doorgaands uit de algemeene verfchijnzelen der beenbreuken, §. 611, kenbaar, bijzonderlijk als ze zeer fchuin is, en de beeneinden onderling eene merkelijke verplaatfing ondergaan hebben. §. 658. Ter gemaklijke herzettinge derzelve wordt vereischt, eene maatige buiging des elleboogs : eene horifontaale plaatfing des opperarms ; de tegenhouding van het fchouderbladenfleutelbeen door een'helper; en de aanwending van het uitrekkend vermogen , juist ter plaatfe van het gewricht des voorarms, of even daar beneden. §. 659. Men bevestigt het herftelde, door de plaats der breuk te omvangen met een ten halven gefpleten drukdoek : door den gebeden opperarm te belluiten in een krings N 4 Fratiura oifis humeri. ace» VERHANDELING i Fra&ura anttirachü. wijs aangelegd windzel , 't welk , van de plaats der breuk af gerekend, voor het minst tweemaalen op-enneder-waards kan gewonden worden: door twee lange niet zeer fmalle en zachtlijk bekleede fpalken te leggen aan de binnen- en buiten-zijde des opperarms; door deeze fpalken matig aantefluiten met twee of drie linnen banden: door eindelijk den onderarm te doen rusten in een draagband , die in de bijna dwarfe breuken korter, in de zeer fchuine langer zijn moet. De breuk der Voorarmsbeenderen, §. 6öO. De breuk van de beenderen des voorarms, betreft, of één deezer alleenlijk, of wel beiden tevens; de laatfte tekent meestal zeer duidelijk , door. een' terftond in het oog loopenden misftand ; de eerfte vordert dikwerf, om gekend te worden, alle onze oplettendheid. %. 661. Bij alle deeze breuken,moet men, om dezelve te herftellen, de voorarm en hand ftomphoekig buigen; eene ligte uitrekking doen; de hand wippen naar de zijde van den duim, als de groote, naar de zijde van den pink, als de kleine ellepijp alleen gebroken is-; en met het vlak der handen, de omlig- der beenziekten. 201 gende fpieren zachtlijk tusfchen de beide beenderen indrukken. §. 662. Het verband moet altoos beltaan uit een' boekband; uit twee lange, fmalle en dikke drukdoeken, gelegd één langs de binnen- , één langs de buiten-zijde des voorarms; uit even zo veele fpalken, die zachtlijk bekleed, iets breeder dan de arm , even lang als de llraks gemelde drukdoeken zijn moeten, en men onmiddelijk moet plaatfen op deezen; gelijk ook, uit een kringswijs aangelegd windzel , 't welk deezen geheelen tocftel moet inlluiten, en zig tevens uitftrekken over de hand, en een in derzelver palm ter aanvullinge gelegden vierkanten drukdoek. §. 663. Geduurende de herftelling zo wel als het verband deezer breuken , moet het gantfche deel zig bevinden in een' middenftaat tusfchen de voor- en achter-overkanteling : het moet vervolgends even dus geplaatst worden in den draagband. De breuk van bet elleboog! UUJleekzel. %. £64.. Bij de breuk van het elleboog s uitsteekzel, wordt hetbovenfte Huk altoos min of meer opwaards getrokken, door de werking der driehoofdige armfpier; befpeurt men tusfchen dit en het onN 5 fruit ura alecratn. 2°4 VERHANDELING een fmal windzel, houdt de gezaraentlijke vingeren uitgeftrekt, en onderfteunt de hand door den armband. Bij de breuk van één der duimkootjens moet men in acht neemen, dat men dat deel na de tercchtbrenging , niet te ver verwijdcre van de vingeren; een meer gebogene dan uitgeftrekte houding geeve en teromwindingevan hetzelve,zig, bij voorkeur, bediene van een koornair-verband. Be breuk van bet borstbeen. §. 669. De BREUK VAN HET BORSTBEEN is of zonder, of met verplaatfing der gebrokene ftukken , binnenwaards : in het laatfte geval , veroorzaakt ze fomtijds een oogenbliklijke dood ; en doorgaands eene ondraagelijke borstpijn, moejelijke ademhaling, hartklopping, hoest, bloedfpuwing en koorts. • §. 670 In dat zelfde geval, moet men de herftelling trachten te bewerken , door de ribben van beide zijden, met de vlakke hand naar vooren te drukken ; door een' helper, gelijktijdig, hetzelfde te laaten doen aan de ruggraat, juist tegen over het borstbeen;of, wanneer dit vruchtloos beproefd is, en de toevallen dringend zijn, door het doen eener infnijdinge, doorgaande tot op het borstbeen, FroBura jiernt. Ï3ER BEENZIEKTEN. 20g en het opvolgend gebruik van een'hefboom, met of zonder voorgaande doorbooring deezes beens, naar gelang men bevinde, dat de breuk, of geene, of eene genoegzaame ruimte verfchaft, ter aanwendinge deezes werktuigs. §. 67r. In het eerfte geval, welks kenmerken altoos zeer twijfelachtig zijn ; om dat ze meestal eeniglijk beltaan, in eene aanhoudende plaatslijke pijn en zwelling, welke men weet, dat zo wel het gevolg kunnen zijn eener eenvoudige kneuzing, als van eene beenbreuk; behoort men alles, voor zo veel de breuk als breuk betreft, aan een fteunend verband , van tijd tot tijd met eenigerlei oplosfend vochtig hulpmiddel befproeid, te laaten aankomen. §. 67a. In beide gevallen, zonder onderfcheid, moet men gebruik maaken van de aderlating, van buikzuiveringen, van verzachtende en verkoelende geneesmiddelen , en van eenen ftrengen eetregel: het verband moet beftaan uit een grooten en langwerpig vierkanten drukdoek in brandewijn nat gemaakt ; en uit het verband des ligchaams met den fchouderband : ftaande den gantfchen loop der behandelinge , behoort de Lijder eene volftrekte rust in acht te nee- FraBura ver. ttiirarum. floS VERHANDELING men zig bedienen ter ftempinge des bloedvliets, afhangelijk van eene door de inwaards gedrukte bcendeelen geopende tüsfchenribbige flagader, achtervolgends het voorfchrift, §• 139 opgegeven. De breuk der Wervelbeenderen. §. 680. Geene breuk der wervelbeenderen, is voor een zintuiglijk onderzoek vatbaar , dan die der graatachtige uitfleekzels: het beftaan van die geene welke het ligchaam eens wervels inneemt, tekent alleenlijk door eene belemmerde of geheel vernietigde beweging der deelen, onder de beledigde plaats gelegen, of door bijkomende ftuiptrekkingen , onwillige ontlastingen van de pis en afgang, derzelver belette uitloozing, en meer andere toevallen van een befchadigd rugmerg, §. 681. De terechtbrenging van de eerfte deezer breuken , gefchiedt alleen en zonder hulp van uitrekking door de vingeren des Heelmeesters: men bevestigt het herftelde, door een' drukdoek met warmen brandewijn bevochtigd; door twee andere dikke en fmalle drukdoeken, gelegd aan weêrszijden van het gebroken uitfteekzel, en door het verband des ligchaams met den fchouderband. De her- der beenziekten. 209 hertelling der laatfte is niet minder nutloos als bezwaarlijk: de belediging des rugmergs naamlijk , maakt dezelve meestal , fchoon nu eens vroeger, dan eens laater , doodlijk. De breuk van het Heilig- en Staart-been, 5. 682. De breuk van het heiligbeen, is betrekkelijk of tot deszelfs bovenfte,of tot deszelfs onderfte gedeelte: beiden zijn doorgaands verzeld van aanmerkelijke toevallen, en kunnen zeer uitgebreide verzweeringen in het vetvlies van het bekken veroorzaaken. §. 683. Als de breuk zig bevindt aan het bovenfte des heiligbeens, moet men de ftukken,'zo veel mogelijk zij, met de vingeren te recht brengen ; en door een driekanten drukdoek van een T-verband gefteund, bevestigen : wanneer ze zig bevindt aan het onderfte deezes beens, brengt men de voorfte vinger der eene hand,met olie befmeerd, in den endeldarm, en drukt hier mede , het ingewekene naar buiten; inmiddels de vingeren der andere hand, aangelegd op de achterfte oppervlakte des beens, de gefcheidene ftukken, zo naauwkeurig eenigzins doenlijk is, bijéén voegen: men bevestigt in O FrnBura gf. fts faeri. Traêtura oifit cotcygis, Freliura os* fis ilii. aio VERHANDELINO dit geval, het herftelde, door een zelfden drukdoek, door hetzelfde verband, en doet den Lijder, geduurende de eerfte veertien dagen, op de eene en andere zijde, bij verwisfeiing, het bed houden, of als hij verkiest optezitten, van een' ftoel met eene doorgaate zitting, gebruik maaken. §. 684. Van eene gelijke behandeling als deeze, bedient men zig bij de breuk van het staartbeen; en voorziet hierbij, als ook bij die des heiligbeens , in alle mogelijke toevallen, door de aderlating, eetregel, klijfteeren, pijnftillende en oplosfende aanlegfels, en verdunnende geneesmiddelen. De breuk des Heupbeen*, §. 685. De breuk des heupbeens, gebeurt zeldzaam dan ingevolge de treffing van verbrijzelende vermogens ; gaat bijna altoos gepaard met eene aanmerkelijke zwelling ; is hierom, doorgaands, zeer bezwaarelijk te kennen; wordt veeltijds gevolgd, van fpanning, ontfteking en verharding des ondcrbuiks; van hardlijvigheid, buikpijn, braakingen en pisopftopping ; moet op de best mogelijke wijze herfteld , behoorelijk met drukdoeken en een windzel bevestigd, en zo met oplosfende ftovingen, als met de zoge- DER BEENZIEKTEN. 21] naamde algemeene middelen, behandeld Worden. De breuk van het Dyebeen. §. 686. De breuk van het dije- Reen, betreft of deszelfs ligchaam, of den grooten draajer, of den hals, of het onderfte uiteinde deezes beens. §. 687. De eerfte verfchilt ten opzichte van derzelver kenmerken niets van de beenbreuken in 't algemeen , en is doorgaands zeer blijkbaar: de tweede, tekent vooral, door pijn , misftand en beenkraaking ter plaatfe des gemelden draajers: de derde doet zig inzonderheid kennen , door de verkorting des deels en deszelfs gemaklijke verlenging bij de minfte uitrekking; door de verdikking van de bil der beledigde zijde; door den buitenwaardfchen ftand van den voet; door de gemaklijkheid waarmede de dije vooren achter - waards gebragt wordt, en datze ligter van de andere dije kan verwijderd dan gebogen worden; door het begunftigen van de beweeging des deels, als mende groote draajer met de hand terug drukt; en, door het gekraak der gebrokene beeneinden, bij zekere beweegingen : van de laatfte oordeelt men wederom uit dezelfde kenmerken 9 als van de eerfte. O a trallura os; fis femoris; 3T2. VERHANDELING §. 688. De meest algemeene goedgekeurde behandeling eener breuk van het ligchaam des dijebeens, is deeze: legt de Lijder, op een vast bed , met het gebroken deel naar vooren en gekeerd op deszelfs buitenzijde: doet de heup , het been en den voet, allen ftomphoekig gebogen, rusten op twee vaste en niet zeer dikke kusfens , op wier bovenfte men het meeste gedeelte des verbands in die orde geplaatst heeft als hetzelve moet worden aangelegd : laat de uitrekking gefchieden door een' Helper, die met beide zijne handen het onderfte gedeelte van de dije omvat heeft, en de tegenrekking, door een ander, die hetzelfde doet aan het bovenfte gedeelte : herftel zelf, met alle mogelijke oplettendheid, de beenbreuk, zo dra gij zeker zijt van de genoegzaamheid der uitrekkinge; en bevestig het herftelde, door een' boekband, lang en breed genoeg om de gantfche dije inteüuiten ; gelijk ook door twee zo breede en met dikke drukdoeken voorziene fpalken, dat zij als dezelve met drie linnen banden zijn aangefloten ,de gantfche dikte van het deel omvangen, en welker buitenfte zig van de heup tot voorbij het kniegewricht, de binnenfte van de lieschvouw tot beneden hetzelfde gewricht, moet uitftrekken. S. 689. Ter herftellingc en bevestiginge der DER BEENZIEKTEN. 313 breuken van den hals des dijebeens, en van den grooten draajer , daarentegen ; legge men den Lijder op een vast bed of matras, in eene horifontaale plaatfing , met de beenen recht uitgeftrekt en zo na doenlijk gevoegd bij elkander : een Helper, ter zijde hem ftaande, omvatte, zo veel hij kan, met beide zijne handen, de zijdedeelen van het bekken, zonder eenige pooging te doen tot uitrekking: de Heelmeester zelf, geplaatst aan het voeteneinde der legerftede, omvatte met beide handen het bencdenfte gedeelte van het been, onmiddelijk boven deenklaauwen, en doe, door eene zachte en langzaame uitrekking, gevolgd van eene halve binnenwaardfchc draajing des voets, zonder eenige andere medehulp, de gebrokene beendeelen hunne natuurlijke plaats herneemen. Onmiddelijk na de terechtbrenging en terwijl hij de beide voeten nog bijéén houdt, worde een dubbeld gevouwen half laken om de heupen, een kringswijze drukdoek boven de knokkels der dijebeenderen , en een dergelijke drukdoek, boven de enklaauwen, dermaate aangefloten, dat het welgefteldc been, als tot eene onverplaatsbaare fpalk diene voor het gebrokene. §. 690. In de breuk van het onderfte des dijebeens, is dezelfde behandeling aanprijsO 3 Fraüuta petclU. SI4 VERMANDELING baar;maar moet, men in plaats van den eerHen kringsvvijzcndrukdoek,zig bedienen van den boekband; en het heup-fluitlaken, tevens het grootfte gedeelte der dijen doen influiten. §. 691. Bij alle deeze breuken zonder onderfcheid, moet de Lijder, ter ontlastinge van het water, zig bedienen van een glas; ter ontlastinge des ftoelgangs van een plat bekken, ten einde 'er geene verplaatfing gebeure van de herftelde beendeelen. De breuk der Kniefchijf, %. 69a. De BREUK DER KNIESCHIJF, is of langwerpig of dwars: de eerfte echter, ontmoet men veel zeldzaamerdan de laatfte. §. 693. Daar bij beide deeze breuken , in den eerften tijd , doorgaands eene merkelijke zwelling tegenwoordig is, moet men dezelve, zo lang deeze beftaat, eeniglijk verbinden met den boekband , van tijd tot tijd met eenige oplosfende ftoving bevochtigd, en het been in eenen uitgeftrekten ftand doen rusten op eene lange en ftevige fpalk, die met een dikken drukdoek gedekt is, en op eenen genoegzaamen afftand van het kniegewricht , zo boven als beneden hetzelve, door der beenziekten. H1$ een omgelegd kringswijs windzel, voor verplaatfing beveiligd wordt. §. 694. In den tweeden tijd, dat is te zeggen, wanneer de zwelling geweken is, kan men bij de langwerpige breuk, zig van het gewoon vereenigend Verband bedienen ; maar behoort men bij de dwarfe, gebruik te maaken van de Kiafire;vz.n eenig ander verband, hier aan gelijk; van het werktuig des Heeren evers, befchreven en afgebeeld in het X. Deel der Chirurgifche Bibliothek van den Hoogleeraar richter; of van twee lange, ftrooken kleefpleister, elk ter breedte van drie dwarfe vingeren, kringswijs aangelegd, de eene onmiddelijk boven de kniefchijf, aan de dije , de andere aan het been , beneden den knobbel des fcheenbeens; en onderling, zo aan de binnen- als aan de buiten-zijde des kniegewrichts, met elkander verbonden door even zo veele dergelijke ftrooken, wier einden, tusfchen de omwindingen der voorigen over en weder beurtlings zijn ingewikkeld, en hier door beletten, dat de ftukken der kniefchijf, te vooren zo na doenlijk bijéén gebragt , bij de beweegingen welke men nu den Lijder van langzaamer hand moet vei oorloven, niet wederom vanéén wijken. O 4 ilö VERMANDE LING FraSura iibU. FraSur» fi. tul*. De breuk der Scheen- en Kuit. beenderen. §. 695. De breuk van het sche enbeen, als deeze beftaat cp zig zelve, is gemaklijk te kennen, dewijl dit been, van voeren , niet gedekt is met eenigerhande ipieren, en men des, hoe min fchuin de breuk ook zijn moge , altoos eenige ongelijkheid waarneemt, als men zijn vingers den kam deezes beens met eene ligte drukking doet afloopen. §. 696. Het is geenzins hetzelfde met de breuk van het kuitbeen; deeze integendeel, beftaat dikwerf zonder men het weet ; en kan men naauwlijks ontdekken dan door het befpeuren eener beenkraakinge, wanneer men met de eene hand, de voet met eene opwaardfe beweeging, naar hinnen kantelt, en met de andere, het bovenfte gedeelte des kuitbeens, drukt tegen het fcheenbeen. §. 697. De gemeenfchaplijke breuk deezer beenderen tekent wederom, nog duidelijker dan de afzonderlijke des fcheenbeens, door de algemeene verfchijnfelen der beenbreuken , §611. daar bij altoos tegenwoordig ; vooral , door eenen zeer blijkbaaren misftand ; en het verlies van fteunzel zo wel als van beweeging. DER BEENZIEKTEN. 21? §. 698. De beste behandeling van deeze en van de enkele breuk des fcheenbeens, is de volgende. §. 699. Leg den Lijder , in eene na genoeg , horifontaale plaatfing , en ruglings op een vlak gefpreid en niet zeer indrukbaar bed : plaats onder het beledigd deel , een vast kusfen, en hier op, drie linnen banden ; eene fpalk die zig van de knieholte tot even boven de hiel uitftrekt, en met een dikken drukdoek gedekt is ; eenige drukdoeken , ter aanvullinge van het dunfte gedeelte des beens, en om dit met de kuit gelijk te maaken; en een boekband, die zig even ver als opgemelde fpalk moet uitftrekken: doe door een' Helper, na de knie des Lijders ten halven gebogen is , het bovenfte gedeelte van het been omvatten , onmiddelijk onder het kniegewricht; of, zo de breuk hoog is, het' benedenfte gedeelte van de dije ; en door een ander het onderfte gedeelte des beens, kort boven het voetgewricht, of liever de voet zelve: gebied als nu deneenen en anderen Helper , het doen eener langzaame , allengskens toeneemende, genoegzaam fterke en gelijkmaatige uitrekking ; en herftcl zelf de gebrokene beeneinden, zo haast gij befpeurt datze genoeg verplaatst zyn , om zonder merkelijke wrijving, te kunnen bijéén O 5 2Ü0 VERHANDELING F'otlura of. fium metaturft, FrcBura phtf Utttgtim pedis. 1 ] 3 i < Lux at io. ven , en moet men dezelven, vervolgends, ioor een fteunend verband bevestigen. S. 702. Wat betreft de breuk der navoetsbeenderen, deeze wordt gemaklijk hereenigd, door ze op dezelfde wijze te behandelen als die der beenderen van de naliand, §. 667, en door eene ftille houding het deel. $. 7°3- *t Is hetzelfde met de breuk van de kootjens der teenen, die van de groote teen Hechts uitgezonderd, ils welke een meer naauwkeurig verband rordert en met meerder kracht moet onderleund worden : gefpleeten drukdoekjens , tringswijs aangelegde windzeltjens, en fpalkens van dun hout of van bordpapier , zijn n deeze gevallen, de zamenftellende deelen les verbands. II. HOOFDDEEL. De Ontwrichtingen, §• 704. Ontwrichting is de uitwijking van het einde eens beens, uit de holte waarin DER BEENZIEKTEN. aai hetzelve natuurlijker wijze bewogen wordt; 't zij geheel 't zij gedeeltelijk. 5. 705. De ontwrichtingen, zijn of versch of verouderd; volkomen of onvolkomen , en eenvoudig, meervoudig of zamengefleld. %. 706. Eene volkome ne ontwrichting is, waarbij het hoofd van een gegeven been, geheel geweken is uit de holte waarin hetzelve voormaalen bewogen werd: eene onvolkomene, waarbij het gedeeltelijk ftaan blijft op den rand dier holte, of in eene andere holte van hetzelfde gewricht huisvest. $. 707. De eenvoudige ontwrichting is eene verplaatfing van het hoofd des beens, zonder eenige nevensgaande toevallen, anders dan die tot deeze verplaatfing eene onmiddelijke betrekking hebben : de meervoudige, de verplaatfing van twee beenderen in een zelfde deel begrepen: de zamengestelde , die verzeld is var uitltorting, ontfteking, zwelling, verzwee ring , wond , beenbreuk, verderving , ophoping van lidvocht, en dergelijken. §. 708. De oorzaaken der ontwrichtinger zijn of uitwendige of inwendige : fterke in fpanningen van krachten, geweldige uitrek- Lu.xatio com» lle'.a. Incomplete* Luxatio pui' plex. Compojita. Complicatu, 224 VERHANDELING gelijkheid der ontwrichtinge van opgemelde ziekte. §. 715- Een geluid , gelijk aan het kneeden eener vetachtige aarde, bij gelegenheid der herftellinge; de tegenftand, die men;bij deeze bewerking waarneemt; en de onmogelijkheid fomwijlen van deeze; bewijzen allen het aanzijn eener ontwrichtinge, veroorzaakt door de ophoping en verdikking van het lidvocht. §. 716". De vergrooting eindelijk van den omtrek des gewrichts, door eene harde en onindrukbaare zwelling; en de geringe verandering van den natuurlijken ftand des deels, zijn de voornaame kenmerken der ontwrichtinge, afhangelijk van de zwellinge der beeneinden. §. 717. Om de plaats te kennen^ die het hoofd van een ontwricht been inneemt, is het genoeg aantemerken , dat het uiterfte ( einde eens dergelijken beens, altoos gekeerd is naar de tegengeftelde zijde van het uitgeweken hoofd; dat is te zeggen, dat als, bij voorbeeld , dit einde naar buiten ziet, de ontwrichting naar binnen is; en omgekeerd. §. 718. De genezing der ontwrichtingen, vordert de herltelling van het hoofd de* beens DER BEENZIEKTEN.' Q25 beens in zijne holte; de bevestiging van hetzelve ter dier plaatfe; en de verhoeding of wegneeming der toevallen» §. 719. De herftelling gefchiedt, door uitrekking, tegenrekking, en de geleiding van het hoofd des beens, in zijne holte. §• 720. Om alle deeze bewerkingen onbelemmerd te kunnen doen, moet de Lijder bij alle ontwrichtingen der bovenfte ledemaaten op een' ftoel zitten; en te bed liggen bij die der onderfte. Tot de zekerheid en veiligheid derzelve, wordt vereischt; dat de uit- en tegen-rekkende vermogens, even als bij de beenbreuken, aan elkander,zo na doenlijk, in kracht beantwoorden: datze in alle gevallen aangewend worden, op den meest mogelijken afftand der ontwrichtinge : dat hunne werking evenredig zij, aan den trap van afwijkinge der beenderen en den verfchillenden wederftand der fpieren: dat dezelve, voor zo veel de rekking betreft, gefchiede met de handen , en men niet, dan uit hoofde eener voiftrekte noodzaakelijkheid, gebruik maake van werktuigen : dat men eindelijk , het hoofd des beens in zijne holte brenge, langs denzelfden weg door weiken het is uitgeweken , cn met zo min verhaasting, zo veel voorzichtigheid , als maar eenigermaate mogelijk is. V. aaö VERHANDELING §. 72ip Dat de herftelling volkomen zij, befluit men , uit het afweezen of de zeer merkelijke vermindering der pijn , welke de ontwrichting vergezelde ; uit het verdwijnen der zwellinge van het hoofd des beens afhangelijk ; uit de herkregen natuurlijke gedaante van het deel, zo ten opzichte des gewrichts zelf, als van al het overige; gelijk ook, uit de merkelijke verbetering of geheele herftelling der beweeging. §. 722. De herftelling wordt fomtijds belet, door eene beenbreuk in de nabijheid der ontwrichting ; door eene daar nevensgaande verfcheuring der omliggende zachte deelen ; door eene aanmerkelijke ontftokene zwelling des gewrichts; of door ftuiptrekkingen : in alle deeze gevallen , maar inzonderheid in de twee eerften en in het laatfte, worden oplettendheden gevorderd, alleen onder het bereik van ervaarenen , tot welken ik den jongen Heelmeester derhalven moet aanraaden, daarbij altoos den toevlugt te neemen. §. 723. De bevestiging der herftelde beenderen, gefchiedt gedeeltelijk door het verband, gedeeltelijk door de plaatfing van het deel. §. 724. Het verband, dat, naar maate van de verfcheidenheid des deels, verfchillend der beenziekten. taf" fcijh moet, isnoodzaakelijker bij de ontwrichtingen, die van eene inneriijke oorzaak afhangen, dan bij die welke door eene uiterlijke oorzaak zijn voordgebragt: bij de laatfte naamlijk, dient het hoofdzaaklijk ter onderfteuninge of aanlegginge der plaatsmiddelen, welken deeze of geene bijzijnde toevallen mogten vorderen. §• 725- De plaatfing des deels moet dus worden ingericht, dat hetzelve noch te veel gebogen noch uitgeftrekt zij ; en het bloed gemaklijk kan wederkeeren van den omtrek naar het middenpunt. §. 716. De verhoeding en genezing der toevallen, behoort geregeld te worden naar de verfcheidenheid des ouderdoms en van de ligchaams gefteldheid des Lijders; gelijk ook naar den verfchillenden aart zeiven dier toevallen:bij jonge lieden, bij voorbeeld, en die van een bloedrijk geftel zijn, kan men de hoeveelheid des bloeds verminderen door de aderlating, en den te fnellen omloop vart hetzelve matigen door een verkoelenden leefregel en dergelijke geneesmiddelen. De verdunning en oplosfing van uitgeftorte vochten , wordt bewerkt door eene dikmaalige befproejing des verbands, met eene fmelting van het /Immomakzout in azijn en water: d« P d Ltlxatlo maxilla inferiorij. aa8 verhandeling bijblijvende pijn, behandelt men best met de aderlating, en buikzuiverende zo wel als pijnftillende geneesmiddelen: hier .door voorziet men ook in de plaatslijke ontfteking, en doet zulks tevens, door weekmakende en oplosfende aanlegzels. §. 727. De overige bijzonderheden , zo van de ontwrichtingen zeiven, als van derzelver behandeling, zijn vooral betrekkelijk tot elk deezer gebreken in het afgetrokkene; en behooren dien volgends tot het onderwerp der volgende onderdeelingen. ■v De ontwrichting der Onderkaak. %. 728. De ontwrichting der onderkaak gefchiedt altoos voorwaards, doch dan eens, aan ééne zijde alleen , dan eens, aan beide zijden tevens. §. 729. In de eerfte foort deezer ontwrichtingen , is de kin geweken naar de gezonde zijde; de mond is het meest geopend aan den kant der ontwrichting ; de tanden aan denzelfden kant ftaan niet recht tegenover die van de bovenkaak; het kwijl overftelpt den mond des Lijders , en vloeit onwilliglijk naar buiten; de fpraak is belemmerd ; de ilaapfpier aan de zijde der ontwrichtinge, bevindt zig in een' ftaat van verflapping; en de DER BEENZIEKTEN. 229 mond , fchoon de lippen niet ver van één ftaan, kan echter niet geheel gefloten worden. §. 730. In de tweede foort, flaat de mond wijd open; de kin rust op het bovenfle gedeelte van de borst; de onderfle tanden wijken zeer voorwaards ; het fpeekzel vloeit tegenwillig cn in eene groote veelheid, naar buiten; de flaapfpieren zyn in een' flaat van verflapping; de wangen vertoonen zig veel platter dan natuurlijk; de fpraak en flikking zijn verhinderd; en de mond kan bij geene mogelijkheid gefloten worden. §. 731. De toevallen deezer ontwrichtingen , zijn fomwijlen zeer bedenkelijk : die der laatfte foort echter zijn zulks doorgaands meer dan die der eerfte : als de voorn aamften derzelven moet men aanmerken, deftuh> trekkende beweegingen der naastliggende deelen,de oorpijn, de koorts,de flaapzucht, de ontfteking en de braakingen. §. 732. Ter herftellinge der volkomene ontwrichting deezes beens, dat is te zeggen van die waarbij de beide knokkelswijze uitfteekzels hunne plaats verlaten hebben , wordt de Lijder gezet op een' ftoel zonder rugleuning , in diervoegen , dat zijn achterhoofd rust tegen de borst van een' helper die da*r P 3 S3G VERHANDELING achter ftaat, en met zijne handen het voorhoofd omvat. De Heelmeester zelf, voor den Lijder ftaande , en zyne duimen, tegen de kwetfing der tanden, met omgewonden linnen beveiligd hebbende, brengt dezelvert zo ver mogelijk zij, naar achteren, op de laatfte maaltanden, inmiddels zyne vingeren het voetftuk van de onderkaak omvatten : eene benedenwaardfche drukking en naar vooren trekking deezes beens , evenredig aan den trap van knelling, waarin zig de knokkelswijze uitfteekzels bevinden , ontwikkelen alsdan deezen, en ftellen hen in 't geval, van door het opligten der kin en eene geringe drukking naar achteren , in hunne gewricbtsholten te fchieten, hierin geholpen zijnde door de werking zelve der fpieren. §. 733. Men handelt op dezelfde wijze ter herftellinge van de onvolkomene ontwrichting deezes beens; alleenlijk in acht neemende, dat de voorgefchrevene uitrekking, flechts aan eene, dat is aan de ontwrichte zijde gefchiede; en dat men, als de onderkaak niet genoeg afwijkt van de bovenkaak , om de duim op de achterfte maaltanden te kunnen plaatfen, zig'alvorens bediene van eene met linnen bekleede fpatel, een bekleed ftukjen hout, of iet anders dat fterk en onbuigbaar is, waarmede men , als met een' hefboom, DER BEENZIEKTEN. 23 de beide beenderen genoeg van één verwi dert, om 'er de duim gemaklijk te kunnei tusfchen brengen. §. 734. Bij de eene en andere deezer her ftellingen , moet men daarenboven bedach zijn, om de duimen te doen fchieten tusfchei de buitenfte oppervlakte der kaakbeendere; en de wangen , zo haast de knokkelswijzi uitfteekzels gereed ftaan, hunne natuurlijk plaats te herneemen; dewijl men anders ge vaar loopt, dezelven te kwetfen , door de fchielijke inkorting der fpieren,en dehiervar afhangende nadering der beide kaakbeen deren. §. 735. Het verband in beide gevallen j moet eeniglijk beftaan uit een'drukdoek naai de gedaante der kaak gefneden, en den kinband: meerder toeftel is daarbij niet noodzaakelijk ; ten minden , wanneer niet eene zieklijke gevleidheid der fpieren , of toe* vallige plaatslijke wanorden , dezelve vorderen. He ontwrichting van het Hoofd. §. 736. De ontwrichting van het hoofd, dat is te zeggen van den eerften halswervel en het achterhoofdsbeen , hoe onbegrijpelijk dezelve ook zijn moge, fchjjn.t P 4 I l t l l i Luxatio capita. »3a VERHANDELINO Luxatlo vtr* Sebrarum. nogthans door zekere waarneeming van d ijver ney geftaafd te worden. §• 737- Zij veroorzaakt doorgaands den dood, en wel in zo weinige oogenblikken , dat daaraan geen de minne hulp kan toegebragt worden. De ontwrichting der Wervelbeenderen. '§•738. De ontwrichting der wervelbeenderen, of liever, het gebrek 't welk men algemeen daar voor gehouden heeft, is indedaad niet anders dan eene voorwaardfche, achtervvaardfche, of zijdelijke, kromming der ruggraat;afhangelijk van verfcheidenciieie oorzaaken; verzeld dan eens van deeze, dan eens van geene toevallen; en of geheel ongeneeslijk, of alleenlijk geneeslijk door ctterdragten in de nabijheid der kromminge, of door het gebruik van zekere werktuigen. §• 739* MiJ"n bellek Iaat niet toe, hieromtrent iet meerder aantemerken : mén raadpleege derhalven ten dien opzichte, mijne aanmerkingen over de wangeftalten der ruggraat enz. waarin ik alles wat de natuur en behandeling deezer krommingen betreft, in het breede, heb voorgedragen, DER. BEENZIEKTEN. 333 De ontwrichting der Ribben. §. 74O. De ontwrichting der rib- , ben met de rugwervelen, ftelt men dat ge-' fchieden kan naar binnen, naar boven of naar onderen, en dat of alleen haare geleding betreffen met de dwarfe uitfteekzels, of tevensdie met de ligchaamen deezer wervelen. §. 741. Ik voor mij, ben inmiddels van gedachten, datze nimmer kan plaats hebben dan ingevolge eene oorzaak die geene herftelling toelaat; door eene flagaderbreuk van de borst bij voorbeeld ; door zeer fterke en aanhoudende hartkloppingen ; gelijk ook, door inwendige gezwellen en vochtsverzamelingen, bij de geleding zelve deezer beenderen. §. 74a. De kenmerken derhalven, de gevolgen en de behandeling deezer ontwrichtingen, bij de Schrijvers gemeld, zal ik met ftilzwijgen voorbij gaan, om dat de eerften niet gegrond zijn dan op onderrtellingen, en de laatfte meer nadeels dan voordeels influit. De ontwrichting van het Sleutelbeen. %. 743. De ontwrichting van het L sleutelbeen, betreft of deszelfs voor-w P5 '.HXHtiO cojlë? urn. ixatio cle' sula. 234 VERHANDELING fte, of deszelfs achterfte uiteinde; doch het eerfte gemeenzaamer dan het laatfte. §. 744. De ontwrichting van het voorfte einde deezes beens, gefchiedt fomwijlen voorfomwijlen achter-waards: in het eerfte geval, befpeurt men eene inwijking des gewrichts van achteren, en eene meerdere verhevenheid van vooren: de fchouder daarenboven nadert naar het voorfte gedeelte van de borst, en de opligting van den arm is belemmerd: in het laatfte, voelt men de ledige gewrichtsholte van vooren ; het uitgeweken einde des fleutelbeens van achteren;valt de fchouder nog meerder voorwaards; en is fomwijlen de ademhalingen flikking, uitermaate moejclijk. §. 745. De ontwrichting van het achterfte einde, is altoos opwaards over den opperfchouder, en wordt eeniglijk gekend, aan de wangeltalte des fchouders, en de meer of min pijnlijke bcweegingen van den arm, vergeleken met den aart der werkinge van het beledigend vermogen. §. 746. De terechtbrenging en het verband van de eerften deezer ontwrichtingen §. 744, zijn vrij gelijk aan die van de breuken des fleutelbeens, §. 650 en 651, befchreven, de fpalken alleen uitgezondeid. der. beenziekten. 235 §. 747. Bij de ontwrichting van het achtertte einde des beens, doet men de uitrekking, op dezelfde wijze, als bij die van het voorfte; dat is wederom als bij de breuken: de herftelling wordt verricht door de nederdrukking van het afgewekene, en eene kleine rechtlijnige opheffing van den arm: het verband moet in dit geval beftaan, uit twee kruiswijze drukdoeken, een vierkanten drukdoek , en den nederdaalenden koornair. §. 748. Bij alle deeze ontwrichtingen, behoort de arm ligtlijk gefchoord te worden door een' draagband ; doch met dit onderfcheid , dat men de elleboog naar vooren keere, als het borsteinde des fleutelbeens voorwaards ontwricht is, en naar achteren, als de ontwrichting achterwaards gefchied is. De ontwrichting van het armbeen. $. 749. De ontwrichting van het armbeen is misfchien altoos benedenwaards : het hoofd deezes beens echter, plaatst zig vervolgends, in de holte van den okzel, onder het einde der groote borstfpier, op de onderfte rib van het fchouderblad, onder den graat deezes beens, of tusfchen deszelfs binnenfte oppervlakte en de ribben. §. 750, Als het hoofd des armbeens zig be- Luxatio osps humcri. 33ö VER HANDELING vindt in de holte van den okzel , wordt 'er eene inwijking gevoeld onder den opperfchoudcr ; dit uitfteekzel puilt veel meer naar buiten dan natuurlijk; de randen van de driepuntige armfpier zijn gefpannen; het verplaatfte beenhoofd is in de okzelholte voelbaar; de arm is een weinig opgeligt en wijkt eenigermaate af van de ribben; de elleboog bevindt zig in een'ftaat van buiging; en de pijn die de Lijder gevoelt, wordt vermeerderd , alleen^door het opligten van den arm en het meerder buigen van het gewricht des voorarms. §. 751. Wanneer het hoofd des armbeens geweken is achter de groote borstfpier , is de beweging van den arm moejelijker dan in het voorig geval; de voeding des deels wordt belemmerd ; de gedaantsveranderingen des gewrichts, zijn na genoeg gelijk als in de benedenwaardfche ontwrichting §. 750; de arm ftaat gekeerd naar achteren ; en het hoofd des beens is voelbaar, achter het armeinde van opgemelde borstfpier. §■ 752- In gevalle het ontwrichte beenhoofd zig bevindt op de onderfte rib des fchouderblads, wordt de langte des arms zichtbaarlijk vermeerderd; dit deel wijkt heel zeer af van de ribben; zonder daarenboven zig te BER BEENZIEKTEN, 237 begeevett naar de eene of andere zijde, is het alleenlijk een weinig verheven. §. 753. Als het hoofd des armbeens huisvest onder de graat des fchouderblads, vertoont zig het ravenbeksvvijze uitfteekzel zeer blijkbaar ; de inzakking des gewrichts, is veel kennelijker dan in de voorige ontwrichtingen ; de arm nadert naar de ribben ; en als men denzelven hiervan tracht te verwijderen , vermeerderen de pijnen grootlijks. §. 754. Met betrekking eindelijk, tot de verplaatfing des beenhoofds , tusfchen het fchouderblad en de ribben , beftaan de voornaamfte kenmerkende verfchijnzelen, in eene bepaalde pijn beneden het gewricht van den fchouder; in de ligging des arms tegen het zijdelijke gedeelte van de borst; in de vermeerdering der pijn bij het opligten van den arm; en in de afwijking des onderften hoeks van het fchouderblad, van de ribben. §. 755. De beste , immers de eenvoudigfte , herftellingswijze der benedenwaardfche ontwrichting, de gemeenzaamfte van allen, is de volgende: men doet den Lijder zitten op een' ftoel zonder rugleuning; men buigt deszelfs voorarm tot zo verre, dat deeze een ftompen hoek maakt met den opperarm ; welke laatfte, bijna ten halven» isopgeligt: 2AO VERHANDELING onmogelijk ; de zijdwaardfche nooit anders dan onvolkomen, en, even als de eerfte,vrij zeldzaam. §. 761. Als de voorarm naar achteren ontwricht is , fteekt het elleboogs uitfteekzel zeer veel achterwaards, en rust het fpitfe uitfteekzel der groote ellepijp tegen de achterfte oppervlakte van het armbeen : in de zijdelijke ontwrichtingen verlaat opgemeld elleboogs uitfteekzel min of meer de holte* waarin hetzelve bij de uitftrekking des voor ■ arms ontvangen wordt, en vertoont zig het gantfche gewricht breeder dan natuurlijk. §. 762. De herftelling wordt bewerkt, in de volkomene ontwrichting , door den arm in een eenigzins gebogen' ftand te doen uitrekken, en naar gelang der vorderinge van deeze uitrekking, allengskens meerder te buigen : in de onvolkomene , door, na eene zelfde uitrekking, de verplaatfte beenderen te drukken naar de zijde vanwaar dezelve zijn uitgeweken. §. 763. Het verband doet men in beide gevallen, doorgaands beftaan, uit een vierhoofdigen drukdoek, en een kringswijs aangelegd windzel: de onderarm wordt vervolgends, eenigen tijd, gefchoord door een' draagband. De DER BEENZIEKTEN» 441 De ontwrichting der kleine Ellepijp. $• 764. De afzonderlijke ontwrichting der kleine ellepijp, gefchiedt of voor- of achter-waards: dat is te zeggen, tiaar de zijde der buiginge , of naar die der uitftrekkinge, van den voorarm. _ §• 76*5. De eerfte foort deezer ontwrichtingen, is niet zeer pijnlijk in den beginne; brengt de hand in eenen ftaat van vooroverkanteling; maakt de achteroverkanteling vart du deel ondoenlijk ; en belemmert meer of mm, de uitftrekking van den voorarm. Het hoofdjen der kleine ellepijp, befpeurt men daarbij altoos in den vouw des elleboogs vóór het fpits uitfteekzel der groote ellepijp. $. 766. De tweede foort, wordt vooral daaruit gekend, dat de hand zig bevindt in eenen ftaat van achteroverkanteling; de arm uitgeftrekt is, en het hoofdjen der kleine ellepijp gevoeld wordt, nevens het elleboog uitfteekzel. ö §• 767. Ter herftellinge der voorwaardfclns ontwrichtinge deezes beens, omvat men met de eene hand den voorarm, bij het handgewricht; met de andere hetzelfde deel bij het gewricht des elleboogs, en plaatst de duim Q Luxatio ra» iii. 34a VERHANDELING van deeze hand, op de kleine ellepijp, bij de aanhechting der pees van de tweehoofdige armfpier: met de eerlle hand, brengt men die des Lijders, zo veel mogelijk zij , in achteroverkanteling ; en drukt ten gelijken tijde, met den duim der laatfte, hetbovenfte einde der kleine ellepijp buitenwaards : zo dra men oordeelt de achteroverkanteling genoeg en het hoofdjen der kleine ellepijp omkneld te zijn, buigt men eindelijk het gewricht des voorarms, en voltooit hiermede de herftelling. §. 768. Alles wat ik tot nog toe aangaande de herftelling der achterwaardfche ontwrichting kan aanmerken, is, dat deeze vermoedelijk best zal llaagen, door na eene gemaatigde uitrekking, den arm in het gewricht des elleboogs te buigen, en gelijktijdig de hand te brengen in eenen ftaat van vooroverkanteling. 769. Een vierhoofdige drukdoek, kringswijs aangelegd ; een dergelijk aangelegd •windzel; en het plaatfen van den onderarm in een' draagband; is alles, wat men ter bevestiginge van het herftelde , zo in "het een als in het ander deezer gevallen, benoodigd is. der Beenziekten, S43 De ontwrichting der voorhand, §. 770. De ontwrichting der voorhand, is misfchien niet mogelijk dan binnen-of buiten-waards: te weeten naar de zijde des handpalms, of naar de tegengeftelde zijde. §. 771. In het eerfte geval, zijn de vingeren gebogen; befpeurt men aan de binnenzijde des gewrichts eene verhevenheid, aaü de buitenzijde eene inwijking ; en gevoelt de Lijder eene ondraagelijke pijn, als men de hand rugwaards overbuigt. §. 77a. In het laatfte zijn de vingeren uitgeftrekt; vindt men eene verhevenheid aan de buiten- eene inwijking aan de binnen-zijde des gewrichts, en vermeerdert de pijn grootlijks, door het buigen van de voorhand. §. 773. Ter herftellinge deezer ontwrichtingen, plaatst men den onderarm in eenen ftand, evenveel hellende naar de voor- als naar de achter-overkanteling ; en doet de uit- en tegen-rekkingen verrichten door twee Helpers, waarvan de een de hand, de ander den voorarm van den Lijder: omvat zo dra deeze genoeg zyn, drukt de Heelmeester zelf, de verplaatfte voorhand*» A Luxui» earpn l.uxatla follicit. 144 verhandeling beenderen, buitenwaards in de ontwrichting naar binnen , en binnenwaards in de ontwrichting naar buiten; doende ten gelijken tijde ,den eerften helper, de voorhand buigen, in het eerde geval, en uitftrekken, in het laatfte. §. 774. Het verband moet beftaan, uit een vierhoofdigen drukdoek, welke het gewricht der hand omvat; uit twee dikke , lange en fmalle drukdoeken , gelegd naar de lengte des deels langs de buiten-en binnen-zijde, over het gewricht der voorhand ; uit een vierkanten drukdoek , of eene fpons, geplaatst in den handpalm, na men de vingerenten hal ven gebogen heeft; uit een kringswijs windzel, dat al deezen toeftel influit; en uit den draagband. De ontwrichting van den Duim. §. 775. De ontwrichting van den duim, betreft, of de vereeniging van deszelfs eerfte kootjen, met het groot veelhoekig beentjen van de voorhand ; of die van dit met het tweede kootjen; of die van het laatfte met het derde. §. 776. De eerfte deezer ontwrichtingen, gefchiedt doorgaands naar de zijde der buiging of uitftrekking : in het eerfte geval i* DER BE ENZ ï EX TEN. 245 de geheele duim gebogen, en befpeurt men eene verhevenheid aan de eerfte , eene inwijking aan de laatfte zijde : zij wordt herfteld , na genoegzaame uitrekkingen, door het deel te buigen: in het tweede is de duim uitgeftrekt, wordt de verhevenheid gezien aan de zijde der uitftrekkinge, de inwijking "aan die der buiging: de herftelling gefchiedt, na eene zelfde uitrekking, door de duim te brengen in een' ftaat van uitftrekking : men verbindt in de een en ander deezer gevallen, met een vierhoofdig drukdoekjen en de Koornair: de hand wordt voor eenige dagen geplaatst in den armband, §. 777. De twee laatfte ontwrichtingen, gefchieden op dezelfde wijze , en worden even dus, gekend, herfteld en behandeld. De ontwrichting van de kootjens der Vingeren, §. 778. De ontwrichting der VIN- gerkootjens, in't algemeen, gefchiedt doorgaands binnen- of buiten-waards : het eerfte kootje echter, vooral van den wijsvinger en den pink, kan van de overeenftemmende nahandsbeenderen , naar alle zijden ontwrichten. §. 779. De herftelling gefchiedt, na goQ3 luxatlo fcmorfs. 2.4.6 VERBAN HE UNO noegzaame.uitrekking, door het verplaatfte beeneinde, zachtlijk te drukken, naar de tegengeftelde zijde der uitwijkinge: het verband beftaat uit twee langwerpige drukdoekjens, geplaatst langs de zijde der ontwrichtinge en daar tegenover; uit een' drukdoek teropvullingevan de hand; en uit een kringswijs windzel van genoegzaame langte, ter bevestiginge van alles. De ontwrichting van de Dye. $. 780. De ONTWRICHTING VAN DE DIJE, gefchiedt vermoedelijk, altoos, beneden- en binnen-waards: het hoofd des dijebeens intusfchen , blijft vervolgends ftaan op het eironde gat; of begeeft zig, naar binnen en boven tegen het fchaambeen ; naar buiten en onderen tegen de zijde van den knobbel des zitbeens; of naar boven en buiten tegen de vlakte van het heupbeen. §. 781. Als de dije beneden en binnenwaards ontwricht is, wordt het lijdend deel langer dan het gezonde; de knie is eenigzins verheven; deeze en de voet zijn buitenwaards gekeerd ; de bilplooi is laager dan natuurlijk, en in haar midden ftomphoekig gebogen ; de groote draajer bevindt zig laager dan hij zijn moet; en de dije wijkt buitenwaards, af van de andere, DER BEENZIEKTEN.' 247 §. 78a. In de binnen- en boven-waardfche ontwrichting, is de liesch bezet met eene onïndrukbaare zwelling gemaakt door het hoofd des dijebeens ; dë knie en voet ftaan meerder buitenwaards dan in het voorige geval ; de dije is uitgeftrekt en korter dan natuurlijk; de groote draajer ftaat hooger dan die der gezonde zijde; de bilplooi ftrekt zig bijna rechtlijnig uit van binnen naar buiten; de balzak bij mannen, de lippen der fchamelheid bij vrouwen, zijn gezwollen; de ontlasting der pis is belemmerd, en het gantfche deel eindelijk, bij gebrek van herftelling , vermagert en wordt meer of min onvermogend tot beweeging. §. 783. Als de ontwrichting gefchiedt is naar buiten eri beneden, is de knie en voet gekeerd naar binnen; de bil der ontwrichte zijde, dikker dan die der gezonde; de groote draajer eenigzins gekeerd naar beneden; de bilplooi hooger dan natuurlijk ; en het been verkort in een ftaanden, verlengd in een liggenden ftand. §. 784. In het geval eindelijk, eener bulten- en op-waardfche ontwrichting, is de dije, de knie, het been en de voet, meer binnenwaards gekeerd dan in het voorige ; alle deeze deelen, kunnen noch uitgeftrekt noch Q4 luxatlottnu. I48 V E R H A N ITE LINO buitenwaards gebragt worden ; het been ig gebogen, de bil verdikt, de bilplooi opgerezen, en de Lijder kan niet gaan dan met behulp van krukken, §. 785. De herftelling deezer ontwrichtingen en derzelver bevestiging, verfchillen in geenen deele van die der breuken van den bals des dijebeens, §. 689. dan voor zo veel bij deeze , de voet altoos moet gekanteld worden naar de zijde der ontwrichtinge, en des,dan eens binnen- dan eens buiten-waards, De ontwrichting van de Knie. §. 786. De ONTWRICHTING DER KNIE, dat is te zeggen des fcheenbeens van het dijebeen is zeer zeldzaam volkomen, dan achterwaards, en ingevolge eener zeer groote verflappinge, verbreekinge of verzweeriuge der banden, §. 787. In dit geval, rust de voorrand van het hoofd des fcheenbeens, tegen de achterfte oppervlakten van de knokkels des dijebeens; en heeft het geheele been eene zeer wanvormige gedaante. §. 788. Hangt dergelijk eene ontwrichting af van de eerfte oorzaak §. 786, alsdan gebeurt ze dikwerf dus langzaam en met zo der beenziekten^ »49 weinig wanordes te veroorzaaken, datzemet alle veiligheid aan zig zelve kan overgelaten worden, en niet belet, dat de Lijder vrij gelukkig leeve, mits gebruik maalcende van eene ftelt, van boven zo zacht mogelijk bekleed. §. 789. Afhangelijk daarentegen zijnde van eene der overige oorzaaken §. 786, is de afzetting des deels, meestal het eenig hulpmiddel : de herftelling nogthans moet vooraf , op de best mogelijke wijze, beproefd worden. §. 790. De onvolkomene ontwrichtingen deezes beens gefchieden altoos bij wijze van kanteling , aan de eene zijde voor- aan de andere zijde achter - waards; en kunnen geholpen worden, door eene ligte uitrekking, en daarop volgende gedeeltelijk kringswijze beweeging: dit geval intusfchen, is, zo lang het plaats heeft, zeer pijnlijk ; en maakt veeltijds een'indruk, nadeelig genoeg, om ons te verpligten tot het gebruik van oplosfende, pijnftillende en naderhand van verfterkende hulpmiddelen. De ontwrichting der Kniefchijf. §. 79x' De ontwrichting der knie- schijf, op zig zelve genomen , is niet anQ5 luxalio pm~ Cllét. Luxstiopti dis. S50 VERHANDELING ders dan eene zijdelijke verplaatfing deezes beens, op, of over, de eene of andere knokkel des dijebeens. %. 79a. Ter herftellinge derzelve wordt gevorderd, de meest mogelijke uitftrekking van het been ; eene fcherphoekige buiging van de dije ; cn het herbrengen der kniefchijf in haare natuurlijke plaats, met dc vingeren. %. 793. Het verband moet beftaan uit een dikken drukdoek, die in deszelfs midden eene opening heeft, daar de kniefchijf doorheen ziet; en uit een kringswijs aangelegd windzel, ter bevestiginge van deezen : eene ftille houding des deels in eene ftomphoekige ligging; en het dikmaalig bevochtigen des verbands met eenig verfterkend hulpmiddel , moeten in de eerfte dagen der behandelinge, nimmer veronachtzaamd worden. De ontwrichting van den Voet, §. 794. De ontwrichting van den voet, kan plaats grijpen in allerleie richtingen; dat is te zeggen, naar vooren, naar achteren en ter zijden: in het laatfte geval echter, gaat ze altoos vergezeld van eene verbreeking des eenen of anderen enklauws. 795. In de voorwaardfche ontwrichting, DER BEENZIEKTEN. 45 is de voet lang, de hiel kort , het eerstgi melde deel uitgeftrekt en deszelfs buigin onmogelijk: in de achterwaardfche vinc men alles omgekeerd, en is de voet kort de hiel lang, de uitftrekking ondoenbaar in de zijdelingfche ontwrichtingen eindelij kantelt de voet altoos naar de tegengerteld zijde, en is de voetzool gekeerd of naar bir nen of naar buiten. §. 796". Alle deeze ontwrichtingen zij zorgelijk : de laatften nogthans zijn zulk meerder dan de eerften: de herftelling dei zelve gefchiedt door, na genoegzaame uit rekkingen, het uitgeweken kootbeen t brengen naar den tegengeftelden kant de ontwrichtinge; en tegelijk de voet te buigen uitteftrekken, of zijdelings te kantelen, naa; de ontwrichting gefchied zij, voorwaards achterwaards of ter zijden. §• 797' Ter verbindinge bediene men zig van twee langwerpige drukdoeken, ter plaat fe van het gewricht kruislings gelegd ovei elkander; en gefteund door een windzel., 't welk ter zelfde plaatfe de cijffer 8 befchrijft. Be ontwrichting der Teenen. %' 798. De ONTWRICHTING DER TEE- r g t » k e 1 s r > Lttxatio digi* tnjum pedis. 35S VERMANDELING nen, is in hetzelfde geval als die van den duim en der vingeren, van §. 775 tot §. 779, befchreven, en kunnen derhalven, uit het geene wij van deeze gezegd hebben , begrepen worden. III. HOOFDDEEL, De afwijking der Beenderen, §• 799- A fwijking der beenderen, ftelt eene onderlinge verplaatfing van twee of meer beenderen, niet door eene diepe, ondiepe of fcharnier-geleding met elkander vereenigd. §. 800. Zo veele foorten van afwijkingen zijn , die der bekkeneelsbeenderen, der neusbeenderen , der onderkaak, des tongbeens, van het zwaardswij ze kraakbeen, der fchaambeen* deren , der ongenaamde beenderen, van het heiligbeen, des fiaartbeens, der groote en kleine ellepijpen , der voor- en nahands- beenderen , des kuitbeens en der beenderen van den voor* en navoei. Diajlajis. D'aflajls OS' pum cranii. §• 801. De afwijking der bekke- der beenziekten. 251 neelsbeenderen, gefchiedtfomwijler fchielijk , als bij hoofdwonden ; fomwijler langzaam, als bij het inwendig waterhoofd. §. 80a. De naaden, daaraan het meest onderhevig , zijn de kroon- en pijl-naaden : dc winkelnaad ondergaat dezelve zeldzaam», er nog zeldzaamer de fchusbwijze naaden. §. 803. De herftelling is vooral het werk der Natuur: men kan dezelve nogthans hierin eenigermaate te hulpe komen , door het gebruik des hoofdbands van hippocrates of van den zeshoofdigen Jlingerband; doch niet, dan na men bij hoofdwonden, niets meer te vreezen heeft; of na op eenigerleie wijze, de mogelijkheid daarvan voor een oogenblik onderfteld zijnde, de genezing bewerkt is van het waterhoofd.. §. 804. De afwijking der neusbeenderen, 't zij van elkander, 't zij van het voorhoofdsbeen, gebeurt misfchien nimmer , zonder nevensgaande verbreeking deezer beenderen: men kan hetzelfde zeggen van die met de kraakbeenderen der neusvleugelen, of met eenige der beenderen van de bovenkaak: hoedanig zij ook plaats grijpe, zijn haare kenmerken , gevolgen en behandeling , aan die van gemelde beenbreuken 1 ; Dlnjlafts os(turn naji. 354 VERHANDELING Diejlajis maxella in. firioris. t)iatlajis os; fs hyoidei. gelijk , en eisfchen des , geene bijzondere oplettendheden. §. 805. De AFWIJKING DER ONDERKAAK is alleen mogelijk bij kinderen , en betrekkelijk tot de zamenvoeging der zijdedeelen deezes beens, in het midden van de kin: ze wordt fomtijds veroorzaakt door een* val; meermaalen door het doen eener verlosfinge , waarbij men genoodzaakt is, één of meer vingeren in den mond te brengen, om het hoofd te doen geboren worden. $. 806*.Men herftelt deeze afwijking, door van wederzijden de gefcheiden beendeelen aanéén te drukken ; en bevestigt het herftelde , door eene lange en fmalle ftrook, wèlkleevende , doch niet harsachtige pleister, gelegd met haar midden aan het onderfte des achterhoofds, en met haar einden van vooren op het midden des kaakbeens, kruislings over of door elkander. §. 807. De AFWIJKING DES TONGBEEN S, ter eene of andere zijde, van de hoorn des fchildswijzen kraakbeens van het ftrottenhoofd, kan, zegt men, veroorzaakt worden door eene uiterlijke drukking , of door het fchielijk doornikken van een harden en grooten brok; heeft tot kenmerken, een plotsüngs plaats grijpend onvermogen tot DER BEENZIEKTEN. 2.$$ het doorzwelgen van voedzelen; eene be ltendigenijging tot flikken, gelijk ook, hel gevoel eener kleine , harde en pijnlijke ver hevenhcid, ter zijden het ftrottenhoofd; er kan niet flechts gevaarlijke maar zelfs doo delijke gevolgen hebben. §. 808. Ter herftellinge, gebiedt men, dc twee voorfte vingeren der eene hand, te plaatfen, op en in de nabijheid van voorgemelde verhevenheid: de wijsvinger der andere hand, langs het zijdelijke gedeelte der tong te brengen, tot aan het einde van den bovenden hoorn des fchildswijzen kraakbeens; en met deezen vinger het einde des tongbeens naar beneden te drukken, als het opwaards geplaatst is; met de buitenwaards geplaatfte vingeren zulks te doen naar boven, als de afwijking gefchied is naar beneden. §. 809. De AFWIJKING VAN HET ZWAARDSWIJZE KRAAKBEEN van het borstbeen, wordt meestal veroorzaakt door' een' val met het voorfte gedeelte der borst op een uitftekend hard ligchaam; en gevolgd van braaking, hik, maagpijn, flaauwten,en dergelijken. §. 810. Ter herftellinge, drukt men de punt van opgemeld kraakbeen binnenwaards, en tracht, tegelijk, het boveneinde deszei ven, i Diaftafis car. tilaginis en, ïformit. O.56 VERHANDELING nia/lajis os* [mm puiit. buitenwaards te brengen door zijne zijdedeelen zo veel mogelijk zij, te vatten tusfchen de vingeren : is deeze behandeling vruchtloos, en zijn de toevallen dringend , alsdan moet men , met zeer veel voorzichtigheid, het ingeweken kraakbeen ontbloten door eene infnijding, en zig van deeze bedienen tot het doen der herftellinge, 't zij op voorgemelde wijze, 't zij met behulp van eenig werktuig:in minder dringende gevallen daarentegen , laat men , na het eerfte te vergeefs beproefd te hebben, alles aan de Natuur over; en verhoedt de mogelijke toevallen , door de aderlaating en het gebruik van ontlastende, verkoelende en pijnflillende geneesmiddelen. §. 8ll. De afwijking derschaam- beenderen, van elkander, is misfchiert altoos het gevolg eener moejelijke verlosfing, en wordt gekend aan eene tegennatuurlijke beweegbaarheid, pijn en kraakend geluid ter plaatfe hunner vereeniginge, gelijk ook aan eene onmogelijke of althans zeer bezwaarelijke beweeging der onderfte ledemaaten. §. 81a. De herftelling en bevestiging beiden , worden gelijkerhand bewerkt door het bekken van tijd tot tijd, meerder en meerder DER BEENZIEKTEN. 557 der te befluiten in een onrekbaar kringswijs verband; of in een zachtlijk bekleeden ftaalcn beugel; door eene ftille houding ; en door geduurende eenigen tijd gebruik te maaken van verfterkende aanlegzels, §. SiJ. De afwijking der o n genaamde beenderen van het hëi-j eigbeen, is in alles gelijk aan de voorige;' de plaats der pijn en van de beweegbaarheid des bekkens, alleen uitgezonderd. §• 814. De af Wij k ing des staart-. beens van het heiligbeen,gefchiedt altoos' binnenwaards; gaat doorgaands gepaard met eene kneuzing van het peesachtig uitbreidzei der lendenen; wordt gekend aan de pijn die 'er is bij het hoesten en de ontlasting des ftoelgangs, vergeleken met den aart der voorafgegaane belediging en den buitenwaardfchen ftandvan het onderfte einde des bechs; en heeft veelal ten gevolge , ontfteking 4 zwelling en verzwcering. §. 815. Ter herftellinge deezer afwijkingë, moet men het inwaards gewekene gedeelte des beens naar buiten drukken, door een' met olie befmeerden en in den endeldarm gebragten vinger, en tevens, deszelfs ondenfte einde , zachtlijk naar binnen perfen . terbepaalinge van het herftelde, en verhoe* R - ÖSaflafit os. turn innomU Mtorüm ai) sfi facro. Ttatlajis osjis Tfiaftabs radii tt ulua. Diajlafis osfium carpi et metacarpi. 358 VERHANDELINO dinge van opgemelde toevallen , is niets zo noodzaaklijk, dan rust ; het vermijden van alle uiterlijke drukking ; het bezorgen eens gemaklijken ftoelgangs; de aderlating 5 en het gebruik , eerst van oplosfende , naderhand van verfterkende ftovingen of dampbaden. §. 8l6. De afwijking der groote en kleine el lep ij pen , gefchiedt alleen aan de zijde der voorhand ; wordt in de meeste gevallen gevolgd van eene wijachtige vochtsverzameling in de omliggende deelen ; gelijk ook van eene langduurige krachtloosheid des gewrichts. §. 817. Een maatig fluitend en uitgebreid verband; oplosfende ftovingen en eene langduurige rust van het lijdende deel, zijn, bij dit gebrek, de voornaamfte hulpmiddelen. §. 818. Bij de onderlinge afwijking van de beenderen der voor- en na-hand, befpeurt men eene min of meer groote en harde verhevenheid aan de zijde der verplaatfinge, en eene evenredige holte aan de tegengeftelde zijde: men herftelt dezelve, door eene zachte drukking te maaken op de uitgewekene beenderen , na men de hand alvorens, zo veel noodig zij,heeft doen uitrekken: het verband moet beftaan uit twee dikke en vierkante drukdoeken, gelegd een beu beenziekten. aan de binnenbeen aan de buiten-zijde van de hand,en gefteund door een windzel, zo vee! de bijzijnde zwelling toelaat, aangefloten : de hand en voorarm plaatst men hierna in den draagband; en men voorziet in de mogelijke of reeds aanwezige toevallen, door de algemeenemiddelen, den leefregel, en oplosfende aanlegzels. §. 819. De afwijking van het kuitbeen, betreft doorgaands deszelfs benedenfte uiteinde; heeft gelijke gevolgen, als die der groote en kleine ellepijpen , en moet op dezelfde wijze behandeld worden. §. 8ao. De afwijking der beenderen van den voor- en na-voet,' verfchilt in het wezenlijke niet van die deivoor- en na-handsbeenderen, §. 818, befchreven: alles derhalven, wat ik daar ter plaatfe heb aangemerkt van de laatfte, kan men toepasfen op de eerfte; met die bepaaling nogthans, dat de verplaatfing daar wij nu van fpreeken,gefchiedt op- ofneder-waards,daar ze in het andere geval, altoos naar binnen of naar buiten voorvalt. R 2 ïtiaftaps vï-, bulic. biaftfilÏ! o.r. ium tarli et netstarfu ZÓÓ VERHANDEL1NS Degcnerat'W' tiet osfium. Ofleocoput. IV. HOOFDDEEL. De ontaartingen der Beenderen. §. 8ai. O ntaarting der beenderen, noem ik alle verandering van derzelver zelfftandigheid, hoedanig deeze ook zijn moge, mits niet vallende in den terra eener beenwonde of beenbreuk. §. 822. Hiertoe behooren voornaamlijk, de beenpijn, de broosheid, tvcekhcid envleeschwording der beenderen; het beenbederf; de winddoorn ; het gomgezwel; de beenknobbel; de zwelling der beeneinden; het been-/pek - gezwel; de vermindering van de zelfftandigheid der beenderen door opneeming van beenjlof; en de taks- en blads-wijze verhevenheden der beenderen. §. 823. De beenpijn, is eene vaste, fcherpe, diepe, en dan eens plaatslijke, dan eens uitgebreide pijn, niet zo zeer in de zelfftandigheid der beenderen, als wel in derzelver vliezen. §. 824. Haare oorzaaken beftaan , door- der beenziekten. 2ö1 gaands, in eene ontfteking, of verzwering dier vliezen, 't zij eigenlijdig, 't zij toeval lig: de laatften zijn vooral betrekkelijk tol het beenbederf, de beenknobbels, en eene pokkige ongefteldheid des ligchaaras. §. 825. Derzelver genezinge is altoos bezwaarelijk, en fomwijlen zelfs onmogelijk: de eigenlijdige, die inzonderheid gekend wordt, uit de voorafgaande verfchijnfelen van ontfteking en verzwering , vordert in het eerfte geval,eene allezins ontftekingweercnde behandeling ; in het laatfte dikwerf, de ontblooting des beens door eene infnijding en het opvolgend gebruik van den panboor. Bij de toevallige, moet men zijnen aandacht geheellijk vestigen op de oorfpronglijke ziekte , en de geneeswijs hoofdzaaklijk hiernaar regelen. §. 826. De broosheid der beenderen, ftelt zulk eene geringe kracht van zamenhang in derzelver deelen, datze, of door de onvermijdelijke levensbeweeging, of door eenig zeer gering, uiterlijk geweld, verbroken worden. §. 827. Deeze ziekte, niet kenbaar dan door de beenbreuken daar van afhangelijk, wordt meestal veroorzaakt, door eene pokkige , fchrophuleufe, fcheurbuikige of kanR 3 Fragiytas os/mm, fllotötiis i'um. $52 VERHANDELING kerachtige vochtsverbastering ; en moet dienvolgends, bijzonderlijk hiernaar beoordeeld , overcenkomltig hiermede, behandeld worden. §. 828. Door WEEKHEID DER BEENDEREN, verfta ik bepaaldlijk, die ontaarting derzelven , welke hen onvermogend maakt,om,zonder doorbuiging, te weêrftaan aan de werking der fpieren, aan de zwaarte van het ligchaam of aan eenig uiterlijk geweld, daarop toegepast, §. 829. Meest altoos is dezelve gegrond op de engelfche ziekte ; doorgaands grijpt ze plaats bij kinderen ; altoos veroorzaakt zij eene mindere of meerdere kromming van deeze of geene beenderen der uiterlijke ledemaaten , vooral van de dije- fcheen- en kuit-beenderen, gelijk ook van de bijzondere deelen der ruggraat, of van allen tevens, 't zij voorwaards , achterwaards, of ter zijden, en fomwijlen zelfs , de eene of andere foort van mankheid. §. 830. Voor zo veel men tot nog toe weet, fchijnt haare eerde oorzaak te beftaan in eene eigenaartige zuure vochtsontaarting, cn is het althans zeker, dat geneesmiddelen, hieraan tegengelteld, een' eetregel van ge-lijken aart, en het leven en veelvuldig be- der beenziekten. 2(5 wegen in eene drooge en warme lucht, daai bij het meeste voordeel aanbrengen. §. 83I. De vleesch wording dei beenderen, is eene verandering de beenderen in eene vleeschachtige zelfftandig heid; eene verandering, waardoor, niet zei den, een mensen van gewoone of meer dar gewoone lengte ontaart, in een' dwerg var vier of minder voeten. §. 83a. Zo weinig wij de oorzaak of oorzaaken, deezer beensverbastering kennen, zo weinig kennen wij ook derzelver bijzondere hulpmiddelen : vermoedelijk echter is het, dat het gebruik van braak- en purgeermiddelen ; dat van den koortsbast en der bereidzelen van het ijzer inwendig; en uitwendig , de blaar- en etter-dragten, benevens geestrijke wasfehingen, fpecerijachtige fmeerzels, en dergelijke drooge wrijvingen , in dit geval, deszelfs genezing, bij uitfluiting, zullen doen ftand grijpen ; mits men tevens ten ftrengften gebruik maake van eenen, daarmede allezins overeenkomftigen, leefregel. §. 833. Het beenbederf, is eene ontaarting van de zelfftandigheid der beende^ ren, welke zeer wèl met de verfterving der zachte deelen kan vergeleken worden. R 4 3 L Ofleo.fttr* s6"4 VERHANDELING §. 834. De oorzaaken van hetzelve, zijn of uitwendige of inwendige: tot de cerften behooren , alle wonden, kneuzingen en zweeren, die tot aan of in het been doordringen; het uit- of in-wcndige beenvlies beledigen ; of, 't zij deeze 't zij geene deezer vliezen, gedeeltelijk of geheel, doet affcheiden, van de daaraan beantwoordende oppervlakte der beenderen: tot de laatften, kan men inzonderheid betrekken , de eigenlijdige ontfteking en verzwering dier zelfde vliezen; gelijk ook de nederzetting eener koortfige ziekteftoffe ; die der ftoffe van veelerleie algemeene of plaatslijke huidziekten ; en eene fchcurbuikige , kropzeerige , venuszieke of kankerachtige vochtsverbastering. $. 835. Deszelfs kenmerken, verfchillen, naar den verfchillenden aart des bederfs; en tevens, naar deszelfs onderfcheidene tijdperken; en van den ftaat der zachte deelen, in den omtrek des beens gelegen. $. 836. In overeenkomst naamlijk , met deeze verfcheidenheden , is het dan eens droog, dan eens vochtig:fomwijlen eenvoudig. fomwijlen zamengefield: dan eens, in zijn hegin, dan eens in zijn' ftaat, dan eens in zijne affcheiding: fomtijds is hetzelve bedekt% door de omliggende zachte deelen, of door BER BEENZIEKTEN. aöj een fponsachtig vleesch : fomtijds vertoont het zig vrij, en geheel ontbloot van alles, aan het onderzoek der zintuigen: alle deeze veranderingen, hebben haare bijzondere verfchijnzelen, en verdienen allezins de oplettendheid des Heelmeesters ; gelijk het ook doet, die te kennen , welke het inwendig beenbederf oï\fetfc\\verzweeringe , kenbaar fomwijlen door het gezicht, fomwijlen alleen door het onderzoek met het tentijzer. §. 856. De genezing is altoos uitermaaten moejelijk en meer een gewrocht der Natuur, dan van de Kunst: een verfterkende en bederfweerende leefregel ; geneesmiddelen , tegengefteld aan de van elders bekende heerfchende ongefteldheid des ligchaams ; en plaatsmiddelen, genomen uit de clasfe der verfterkende cn balfemachtige, zijn daartoe vooral aanprijsbaar. §. 857. Voldoen deezen niet aan het oogmerk , alsdan kan men den toevlugt neeraen tot beu Beenziekten. 273 tot verfcheidenerleie, voor deeze ziekte aangeprezene foortlijke hulpmiddelen ; doch inzonderheid, tot de ftinkende Gom en Meekrap , vermengd met elkander , en bij van tijd tot tijd vermeerderde giften , tot zulk eene veelheid dagelijks toegediend als den Lijder, zonder eene zeer merkelijke verhitting daarvan te gevoelen, verdragen kan» §• 858. Het gomgèzwel is meer een Üjmphatiek gezwel van het beenvlies dan eene beenziekte ; heeft meestal eene zeer effene en gelijke oppervlakte; is van alle kanten naauwkeurig omfchrevcn ; biedt een' merkelijken tegenftand aan een' drukkendcn vinger; verwekt dikwerf zeer gevoelige pijnen ; wordt dan eens veroorzaakt door uiterlijke beledigingen, dan eens door eene venerifche vochtsverbastering; en moet men behandelen, in het eerfte geval, met zeerwerkzaame oplosfende aanlegzels, in het laatfte, met in- en uit-wendig toegediende kwikmiddelen; of als deeze faalcn, en 'er vreezeis voor beenbederf, het gezwel openen door eene infnijding, de ingehoudene ftoffe eene allezins vrije ontlasting geeven ; en de nablijvende zweer verbinden met zeer zachte balfemachtige heelmiddelen. §. 859. Door beenknobbel, verfta ik f. alle uitzetting, alle zwelling eens beens, ft Gummi, 274 VERHANDELING zonder onderfcheid; mits niet-bepaald alleen tot de einden van lange beenderen, lk'onderfcheide dezelve eenvoudig in twee*- hoofdfoorten, in waare naamlijk en ofHüanye,, §. S6o. De waare beenknobbels zijn of vast en zo hard als , of harder dan het been zelf; of celachtig, en flechts met eene dunne beenkorst omtogen : dezelven bepaalen zig binnen eenen zekeren omtrek , aan het buitenfte of binnenfte gedeelte der beenderen; of zijn uitgebreid langs derzelver geheele zelfftandigheid. §. 8(5f. De onwaare zijn minder hard dan de beenderen zelve en uit dien hoofde, eenigzins , hoewel weinig indrukbaar : zij vertoonen zig inzonderheid in het midden der lange beenderen, en gaan veelal vergezeld van de gewoone verfchijnfelcn der venusziekte. §. 852. Beide deeze foorten van beenknobbels, verfchillen daarin van elkander , dat de eerfte kunnen zijn, of goedaartigoï kwaad» aartig; en de laatfte altoos behooren tot de clasfe der tweede. §. 863. Gocdaartige beenknobbels noem ik dezulke , welke niet afhangen van eene ongefteldheid der vochten , of verettering in het celwijze gedeelte des beens; onpijnlijk zijn ; Hechts een bepaald gedeel- DER BEENZIEKTEN» $fÉ te van het been inneemen ; en geenerleie wanorde in het overige des beens , of in de zachte deelen welken het been bedekken , veroorzaaken : de aangeborenen beenknobbels derhalven; dezulke welke in een anderzins gezond geitel, zonder eenige blijkbaare oorzaak voordkomen , of het gevolg zijn eener voorgaande uiterlijke belediging; die eindelijk, welke afhangen van de nederzetting eener ziekteltof, door de Natuur of Kunst, weder naar elders afgeleid of uitgeworpen, kunnen allen tot deezen gebragt Worden» §. 864. Kwaadaartige beenknobbels zijn , die • het grootfte gedeelte of de gantfchti uitgestrektheid van een been inneemen ; haaren oorfprong ontkenen uit eene zeer groote ontfteking en verzvvecring van het binnenfte des beens, of uit eene algemeene fcherpte der vochten; en die daarenboven vergezeld zijn van eenige andere, ?t zij plaatslijke, 't zij algemeene wanorden : tot de klasfe van deeze , kunnen des gebragt worden, de beenknobbels veroorzaakt door nederzetting eener ziekteftofTe , welke men niet heeft kunnen afleiden of uitwerpen; dezulke welke gemaakt worden door het fcheurbuik , door de venusziekte , ot door eene kropzeerige ongefteldheid \ gelijk ook die geenen, welken aanmerkelijke pijnen veroor-. S 3 476 VERHANDELING ken , of gepaard gaan met ontfteking , verzweering, beenbederf en dergelijken. $. 865. Een ander verfchil , gemeen aan alle beenknobbels zonder onderfcheid , is, dat fommige vencb zijn, andere verouderd: dit verfchil en het voorige , zijn beiden wezenlijk en bcpaalen met elkander, de mogelijkheid of onmogelijkheid, de gedeeltelijke of geheele genezing , en des ook de voorzegging van alles, wat men te hoopen ofte vreezen heeft. %. 866. De behandeling berust insgelijks op dezelfde verfcheidenheden ; dat is te zeggen, dat ze in alle gevallen moet overeenkomen met den aart, de oorzaak, de duuring en de toevallige omftandigheden des beenknobbels: de volgende bijzonderheden, komen hierbij voornaamljk in aanmerking. §. 867. De aangeborene beenknobbels , hoedanig deezen ook zijn mogen , moet men niet aanraaken , maar geheel overlaaten aan de beflisfing der Natuur. Men moet hetzelfde doen, bij alle andere goedaartige beenknobbels , van welk eene oorzaak zij ook afhangen. g. 868. Zulke beenknobbels integendeel, welke afhanglijk zijn van eene groote ontfteking, of verzwering, in het celwijze ge- der beenziekten. 27; deelte der beenderen, in het mergvlies of ii het beenvlies , behoren behandeld te wor den, eerst, met ontlastende , verkoelende, verdunnende en oplosfende hulpmiddelen ; en vervolgends, inwendig, met den KoorsU bast en het Vitrioolzuur; uitwendig , met zachtlijk prikkelende en fpecerijachtige aanlegzels, in de gedaante vooral van pappen : als bij deeze, de dekkende zachte deelen mede in verzweering vallen, moeten die verzweeringen , door eene ruime infnijding geopend worden, om eene vrije ontlasting te geeven aan den ingefloten etter:het ontbloote en uitgezette, of ook tevens verzworen gedeelte des beens, in dit geval, verbinde men of droog of met balfemachtige en bederfweerende heelmiddelen. §. 869. Die foort van kwaadaartige beenknobbels eindelijk, welke door eene fcheurbuikige, kropzeerige of pokkige ongefteldheid der vochten worden voordgebragt, erkennen geene andere geneeswijze, dan die beftaat in het aanwenden van hulpmiddelen, tegengefteld aan de heerfchende en van elders bekende vochtsverbastering. De geneesbaarfte van deezen , zijn de pokkige; doorgaands , hoewel zeer oneigen, onder den naam van kalkbuil befchreven. $. 870. De zweeling der been- S 3 i Tophut: Intumifeett' tic exiremh tel:.;» lujtusu O l'O - toiiia. 278 VERHANDELINO einden , beftaat zeldzaam op zig zei ven», maar is doorgaands afhanglijk van engelfchc ziekte of pokfmet : eene zeer zwaare kneuzing der gewrichten echter, kan dezelve insgelijks veroorzaaken. $. 871. Haare behandeling moetin de twee eerfte gevallen, uit die der gemelde ziekten ontleend worden: in het laatfte geval beftaat dezelve inzonderheid, in den aanleg van oplosfende en verfterkende hulpmiddelen, wel^ fluitende verbanden , herhaalde buikzuiveringen en dergelijken. §. 87a. Het been-spek-gezwel beftaat uit vet. beenbrijzels , en eene ontaarte Lympba-% befloten in een celwijs weefzel, 't welk tevens zig tot in het binnenfte des gezwels uitftrekt, en aldaar van fteê tot fteê, kleinere en grootere vakken vormt. §. 873. In den beginne is het naauwlijks kenbaar, of van andere diepliggende gezwellen te onderfcheiden : grooter geworden zijnde, oordeelt men daarvan bijzonderlijk, uit deszfclfs veerkracht ; hardheid, die het midden houdt tusfchen de waare en onwaare beenknobbels ; onmiskleurigheid; zuchtige zwelling of verlamming van het onderliggend deel ; verwijde bloedvaten over deszelfs oppervlakte verfpreid; afgebrokene plekken , met eene dunne huid gedekt fn DER BEENZIEKTEN. 279 welke een bcdriegelijk gevoel van vochtgolving aanbieden; zeer zwaare en immer aanhoudende pijnen ; gelijk ook , uit daarbij komende en van tijd tot tijd toeneemende lluipkoortfcn. §. 874. Uiterlijke beledigingen van verfchillenden aart, en langduurige zinkingspijnen , fchijnen inzonderheid als deszelfs oorzaaken te moeten befchouwd worden. §. 875. De oorfpronglijke zitplaats deezes gebreks, is het buitenfté of binnenfte gedeelte der beenderen en het beenvlies: zijne gevolgen zijn ten uiterften verdervelijk , en zelfs in de meeste gevallen, doodlijk. §. 876. In deszelfs beginfel , ftelt men het geneesbaar , door rust, een goeden leefregel , drooge'wrijvingen, dropbaden , blaardragten in de nabijheid des gezwels, en het herhaald gebruik van zachtlijk ontlastende en oplosfende geneesmiddelen: als het eenige merkelijke vorderingen gemaakt heeft, moet of het lijdend deel afgezet, of het gebrek zo veel mogelijk draagelijk gemaakt worden , door eene ftille houding, zachten eetregel, dikmaalige buikzuiveringeu, verfterkende, bederfweerende en rustverwekkende geneesmiddelen , gelijk ook door aanlegzels , welke noch weekmaaken noch prikkelen , maar van eenen zachtlijk S 4 S80 VERHANDELING 2 I jyiminutio, fubllantlarum osfium, ' abforprioie Waterte osfis. Inequ'iates asfium,in mocium raniorum ai folioruiu 'exjlantes, amentrekkenden , verkoelenden en tegelijk >ijnftillenden aart zijn. §. 877. De vermindering van de zelfstandigheid der beendes.en, door opneeming der been- ;tof, heeft alleen plaats bij hoogbejaarden, :n maakt fomwijlen , de dikfte en hardfte jeenderen, zo dun en dunner nog, dan postpapier : fomwijlen zelfs, gaat hier door een gedeelte derzelven , geheel verlooren , of verandert in eene zelfstandigheid, niet ongelijk aan perkement : doorgaands gaat daarmede gepaard, eene verbeening van deeze of geene zachte deelen, vooral van de bloedvaten; gelijk ook, eene wamtaltige oppervlakte dier deelen , wier beenderen door dezelve zijn aangegrepen: dat haare oorzaaken onbekend zijn : datze eene zeer groote vatbaarheid geefc tot de voordkomst van beenbreuken zonder eenig uiterlijk geweld : gelijk ook, datzegeenerleie genezinge toelaat; zijn zo veele bijzonderheden , welke men hier nog kan bijvoegen. §. 878. De taks- cn blads-wijze verhevenheden der beenderen, beftaat in eene taks- blads- of plaats-wijze oneffenheid van de buitenfte oppervlakte eens beens, en is doorgaands vergezeld of mogelijk het gevolg , van eene algemeene zwelling, van deszelfs zelfftandigheid. der beenziekten. aSl §. 879. Hoedanig derzelver oorzaaken ook eijn mogen, zij maaken altoos ontfteking, verzweering en etterholten in de zachte deelen, en zijn, zo veel mij bekend is, door niets geneesbaar. V. HOOFDDEEL. De gebrekkige cn geheel onmogelijke beivee' ging der Gewrichten. S. 880. De natuurlijke beweegbaarheid der gewrichten wordt fomwijlen verminderd, fomwijlen misvormd, en fomwijlen geheel weggenomen : het een en ander gefchiedt vooral in de kraaking der gewrichten; de verflapping der banden; de ver {luiking; de mankheid; en de gewrichtsverjlijving. §. 88l. De kraaking der gewrich-, ten, op zig zelve beftaande, of voor het' minst, niet befchouwd als het toeval van eenige andere gewrichtsziekte, wordt meestal veroorzaakt door eene ontbeering , vermindering of verdunning van het lidvocht, afhangelijk van eene algemeene uitdrooging des ligchaams, van fcheurbuik en dergelijken. S 5 ïrepitailo trilculorumi Laxitat liga e&idutam. ] tyjsfrrtio* i 1 t 28 Z\ VERHANDELING §. 882. De genezing wordt het best vcrkreegen; in het eerfte geval, door een' voedenden eetregel, en de behandeling der gcwrichtsvertlijving : in het laatfte door het gebruik van de gewoone tegenfcheurbuikige geneesmiddelen: een pap van de fcherpe huislook in bier gekookt, wordt in dit zelfde geval, zeer aangeprezen. g. 883. VERSLAPPING DER BANDEN, ftelt de vermindering of het verlies van derzelver veerkracht, afhangelijk doorgaands van oorzaaken, werkende bij wijze van weeking, kneuzing of uitrekking. §. 884. De gefchondene beweging der gewrichten , hierdoor veroorzaakt , is altoos pijnlijk, en gepaard, met gevoel van zwakheid niet alleen, maar ook fomwijlen , met eene meer of min blijkbaare verlenging des deels. g. 885. Ter genezinge wordt vereischt', rust, fluitende cn fchoorende verbanden, zamentrekkende en verfterkende aanlegzels, dergelijke badingen, drooge wrijvingen, roodnaakende hulpmiddelen en blaardragten, ïaar eisch des gevals uitgekozen. . g. 886. Door verstuiking wordt vertaan , eene fchielijke uitrekking van de zanenftellende deelen eens gewrichts, tot dien rap, dat de zachte deelen in het gevaar zijn t> E H. BEENZIEKTEN. van verbreking, de beenderen in dat van ontwrichting. §. 837. Het gewricht der voorhand en van den voorvoet, zijn het meest aan dit gebrek onderworpen: bij deezen ook verwekt hetzelve de meeste wanorden en gaat het veelal vergezeld van zeer zwaare pijn , uitltorting van bloed in het vetvlies, en wijachtige verzamelingen, in de banden des gewrichts niet alleen, maar ook in de fcheden der voorbijgaande peezen. §. 888. Het eerfte en beste hulpmiddel in dit geval, is een bad van koud water, indien zulks zijn kan bedeeld met eene ruime hoeveelheid Ammoniakzout : dit naamlijk , mits terftond na de verftuiking plaats grijpt, aangewend, voorkomt dikwerf alle uitltorting, en maakt, dienvolgends, het gebrek van veel minder aanbelang. §. 889. De overige hulpmiddelen, welke dan eerst te ftade komen , als voorgemelde bading heeft plaats gehad; of, wanneer deeze verzuimd zijnde, 'er reeds uitltorting en zwelling aanweezig zijn , beftaan inzonderheid, in het aanleggen van losfe verbanden, beftendig nat gehouden met oplosfende'en eenigzins geestrijke vochten, in den eerften tijd; en naderhand, te weeten als de zwelling geweeken is, in die wij voor de ver- Ciwdscetio. 284 VE RHANDELINO flapping der banden, §. 883, hebben aangepreezen. §. 890. De mankheid, is eene wanorde in de voordgaande beweeging van het ligchaam, waarbij hetzelve, ter rechter of linker zijde, of wel beurtlings , over de eene cn andere deezer zijden, overvalt. §. 891. Jds zo veele meest gewoone oorzaaken derzelve, moet men befchouwen ; eene fcheefheid der ruggraat vooral in de lendenwervelen; eene eigenlijdige of toevallige fcheefheid van het bekken; eene ongelijke groejing der onderfte ledemaaten; een aangeboren of toevallig gemis van het hoofd des een of anderen dijebeens; eene afknakking van dit hoofd, bij kinderen ; eene veranderde gedaante van deeze of geene heupkom, of van het eene of andere hoofd des dijebeens; een beenig uitwas in één der heupgewrichten ; eene onherfteld geblevene ontwrichting van het dijebeen ; eene kwalijk genezene breuk van het ligchaam deezes beens, of van deszelfs hals; gelijk ook, eene zwakheid der banden van het heupgewricht, afhangelijk van engelfche ziekte of iet anders. §. 892. Sommige deezer foorten van mankheid, zijn geneeslijk, andere niet: de laatfte kan men dikwerf te gemoete komen , door het gebruik van zekere Kunsttuigen: de eer- DER BEENZIEKTEN. 085 fte eisfchen hulpmiddelen, tegengefteld aari hunne oorzaaken, en dienvolgends voof geene algemeene befchrijving vatbaar. §. 893. GEWRICHTSVERSTIJVING, betekent ift deh ftriktften zin eene onmogelijke beweeging eens gewrichts , hetzelve hoekswijze gebogen zijnde; in eenen ruimeren zin wordt daardoor verftaan , alle' verminderde en moejelijke beweeging der gewrichten zonder onderfcheid, hoedanig eenen ftand dezelve ook hebben mogen. $. 894. De eerfte foort deezer ziekte, heeft altoos tot oorzaak, eene onderlinge inééngroejing van de hoofden der zamengeleede beenderen; is volftrekt ongeneeslijk ; en draagt den'naam, van waare gewrichtsver/lij» ving. %. 895. De laatfte is afhangelijk van een gemis des lidvochts; van deszelfs te groote lijmigheid; van eene gedeeltelijke vernieling der kraakbeenderen , welken de hoofden der geleede beenderen bekleeden; van eene zwelling der beeneinden; van eene ftramheid der gewrichtsbanden ; van eene uitftorting des beenfaps, bij gelegenheid van beenbreuken, in het gewricht zelf of in deszelfs nabijheid; en wat dergelijken meer zijn: deeze foort i<; fomwijlen geneesbaar, en wordt van de IncbjJvjïs, S88 verhandeling' le weekmaakende hulpmiddelen aanprijsbaar, doch is niets van zo veele uitwerking als het baden des beleedigden deels, in den opgeiheden en nog warmen buik van geflagte beesten. §. 90a. De laatfte foort deezer ziekte, die naamlijk, welke door' eene uitltorting van het beenfap is voordgebragt, erkent, behalven eenige van tijd tot herhaalde iigtc bewcegingen , hoegenaamd geenig hulpmiddel. §• 9°3- Gelijke beweegingen, hebben eë-> nen zeer grooten invloed op den goeden uitflag der behandelinge van alle geneesbaare gewrichtsverftijvingen zonder onderfcheid j en moet men diensvolgends, ook daarbij, nimmer veronachtzaamen. $, 904. Men moet daarbij, insgelijks niet veronachtzaamen, het gebruik van zekere , bij de voornaamlte hedendaagfche Heelkundigen , aangeprezene foortlijke hulpmiddelen : van een omllag van Haringpekel bij voorbeeld, met wat Azijn, Aluin cn Koperrood; van de Ammoniakgom, in Wijnazijn, tot de dikte eener pleister gekookt ; van de Loodzalve van goulard, en wat dergelijken meer zijn. EINDE.

Onderstaande tekst is niet 100% betrouwbaar

DER ZWEEREN. C$

%• *234- De stinkende neuszweer, beflaat altoos de binnenfte oppervlakte der neusholte; is doorgaands verzeld van beenbederf, werpt een wankleurig en Hinkend vocht uit; berust veelal op eene kankerachtige , kropzeerige of pokkige ongeft-eldheid der vochten , en moet overeenkomftig hiermede, zo in- als uit-wendig behandeld worden.

§. 235. De nEus-hüidzweér, begint meestentijds op den rug van den neus; heeft1 alsdan een niets beduidend aanzien ; breidt zig nogthans rasch verder uit ter zijden; wordt allengskens meerder belangrijk; is inmiddels niet of zeer weinig pijnlijk ; geeft fomtijds veel , fomtijds naaüwlijks eenig dun vocht van zig; en heb ik Hechts twcemaalen zien genezen onder het gebruik van den blauwen befcherm-pleister, doch dikwerf met afwisfelende verbeteringen en verergeringen, zig hardnekkig zien aankanten, zo hier tegen, als tegen alle andere Genees- en Héél-kundige hulpmiddelen.

„§.236. De wang - pijpzweer , is ^ meestal oorfpronglijk uit eene toevallige ope-**' ning van den Stenoniaanfchen fpeekzelbuis; verwekt eene aanhoudende ontlasting van het fpeekzel buitenwaards , bijzonderlijk bij

Ozzna,

Ükus nafi 'atanium,

(luid ine* is. ' '

Permanente URL

Opties voor uitsnede