is toegevoegd aan uw favorieten.

Rosalie en Sophie; of, De hoogste graad van het verheven sentimenteele, aangetoond in derzelver jammerlijke lotgevallen.

1790

Permanente URL

Titel

Pagina

Gebruiksvoorwaarden: Geen auteursrecht. Er rusten geen rechten meer op dit object.
Titel: Rosalie en Sophie; of, De hoogste graad van het verheven sentimenteele, aangetoond in derzelver jammerlijke lotgevallen.
Coauteur: Sels, W.
Jaar van uitgave: 1790
Drukker/Uitgever: Elwe, Jan Barend Amsterdam, 1778-1800
Taal: Nederlands
Onderwerp: Dutch language and literature
Omvang: 242
Herkomst: Leiden, Universiteitsbibliotheek
Bron metadata: STCN

Geen zoekvraag opgegeven
- Ga naar paginanummer (totaal 242 pagina's) / 242
Geen auteursrecht. Er rusten geen rechten meer op dit object.
Permanente URL
Titel

Pagina

Gebruiksvoorwaarden

Geen auteursrecht. Er rusten geen rechten meer op dit object.

Titel

Rosalie en Sophie; of, De hoogste graad van het verheven sentimenteele, aangetoond in derzelver jammerlijke lotgevallen.

Coauteur

Sels, W.

Jaar van uitgave

1790

Drukker/Uitgever

Elwe, Jan Barend Amsterdam, 1778-1800

Taal

Nederlands

Onderwerp

Dutch language and literature

Omvang

242

Herkomst

Leiden, Universiteitsbibliotheek

Bron metadata

STCN

Het is ondertusfehen, zeide K hy 146 PHILIP of de hy tegen my , niet uoodig myn heer , dat gy weder derwaard zotsdt terug keeren, ik ken de vrouw, van welke gy fpreekt; ook weet ik, op welk graf zy zal worden gevonden. Zet u neder; laaten wy , praatende , de ongelukkige verbeiden! Deze geefteljjke nam my geheel in. Zyn heusch en welgemoed Voorkomen en zyne ongedwongen houding gaven my een voortreffelyk denkbeeld van zyn hart. Weinige oogenbllkken waren wy by eikanderen geweest , toen onze zielen reeds onderlinge vriendfehap gewaar wierden. 'T was my niet wel mogelyk, voor dezen braaven geeftelyken het ongenoegen , dat ik voor den fchout des dorps opgevat hadt , te verbergen , en zocht de reden van dat ongenoegen afteleiden uit de natuur van het geval, dat my by dien mensch was bejegend. De oude man lagehte hartelyk onder myn fpreeken. Ja ja zeidc hy, gy hebt daar aan de rechte deur geklopt, om geholpen te worden; en gy moogt in de daad van geluk fpreeken , dat gy 'er zonder flagcn van daan zyt gekomen. Die fchout is een wonderlyk mensch. Buiten zyne rechtsgeleerdheid is hy niets. DEUGD2AAME ZELFMOORDER. i47 ilicts. Nooit heeft hy eenig ander, dan rechtsgeleerde boeken, geleezen. Van de jeugd af, hadt hy geene andere bezigheid, en weet, tot hog toe , Vah geen ander genoegen, dan geld eifchen firafFen en flagen uitdeelen. Gy zult my dierhalven ook wel toeftemmen, gaf ik hem ten antwoord, dat 'er in dezewaereld geen ellendiger fchepzel is aantetrefFen, dan een man , die niets anders dan een louter jurist Is. Het is oiimogelyk, zich eenigmen. fchelyk begrip van zulken en foortgelyken te maaken. Zy zyn (lont , onweetend , ongevoelig , zedenloos, zonder de minfte aandoening: in alle hunne daaden zo eenvormig werkzaam , als ellendige houten Werktuigen , die door het water gedreeven worden en zelf onbewust zyn , tot wat einden zy werken. By de geringfte opruijing , haaten zy en zyn on- verzoenelyk ■ zy beledigen met gcfaaten- heid mishandelen zonder reden — fchep- pen in rooven en moordery genoegen, 'en hunne harten zytt onvatbaarer voor indrukken van menfehelyke gewaarwordingen , dan de huit van den grootften beer verward en verhard is voor de aanvallen des ruwften weders , in het woud. K a ik 1*3 PHILIP of de Ik geef u volkomen gelyk, zeide de geeftelyke , en elke dag levert ons bewyzen voor deze waarheid. Terwyl wy in dit gefprek waren , werdt de ongelukkige vrouw in huis gebragt. Men legde haar daadelyk te bedde en verzuimde geene middelen, ter haarcr herftellinge, voor zo verre men dezelven bezat. Ook beloofde my degeeftelyke , dat hy voor deze vrouw en haare kinderen zou zorgen, en zeide vervolgends ,gy zult nu vcclligt voorhebben, van bier te gaan, myn heer ; maar ik bidde u , vertoef zo lang , tot dat ik u den lecvensloop van deze vrouwe en haaren man verhaald hebbe. Zy , dien gy op het kerkhof ontmoette, is de vrouw van een boer , die in dezen ïandftreek gewoond heeft. Vyf jaaren heeft zy in het huwelyk doorgebragt. De naam haares mans was Philip, boer zynde op eene geringe hoeve en tevens den eerlykften man ter vvaereld. In onafgebroken huisvrede Jeevende , betaalde hy zynen landheer altyd het verfchuldigde geld en bragt fchot en lot op , zonder tegen, fpraak of onwilligheid. Hy gaf zynen kinderen eene kristelyke opvoeding, en zelf bezocht hy zelden DEUGDZAAME ZELFMOORDER. 149 zelden eenige kroegen of herbergen. Hy was een getrouw kerkganger, en is nooit , om het pleegen van eenige misdaad , voor den rechtbank verfcheenen. 'ï zal een jaar zyn geleeden , dat deze man drie zyner melkbeeften en twee paerden verloor. Dit verlies ftelde hem, voor de eerftemaal, buiten ftaat, om, zynen landheer te betaalen. Hy badt om afflag of uitftel ? Zyn heer wilde en koude zyne bede niet inwilligen. VeeJligt kent gy den heer van dit dorp —■ den jongen baron N. Zyn vader was een der voortreffelykfte heeren, en even zo goed als zyn zoon flechtis. Zyne verteeringen gaan zyne inkomften te boven , en hy , die ecrtyds een zoon was van de grootfte verwachting, is niets anders geworden dan een adelyk mensch. Zyne grootfche en verkwistende wyze van leeven, is oorzaak , dat hy, in gevallen van tegenfpoed, zyne ondcrdaancn geen den minften byftand kan toebrengen. Uit dezen hoofde moest de goede Philip ongetroost weggaan; en de fchout, ongevoeliger dan zyn heer, doet hem aanzegging , dat , ten ware hy binnen veertien dagen betaalde , zyne hoeve en goed zou verkocht worden. Het zaluniet moeijelyk zyn , een denkbeeld van de droef1\ 3 heid 150 PHILIP OF DE heid dezes armen mcnschs te maaken, Hy kwam by my om raad en byftand. Geld was ik niet inftaat den verlegen man medetedeelen. Myne bediening brengt my nauwlyks genocgzaame inkomften,om te beftaan. Dat deze inkomften zeer gering zyn , bewyst u de bouwvallige hutte , welke ik bewoone. Ik vertroostte evenwel den armen mensch naar myn vermogen. Dan, wat vermag troost weinig, ingevallen van dien aart ! Hoor eens , myn heer! zeide Philip , my is iets in gedachten gekomen. Ik wil het u belyden. Zeg my dan wat gyer over oordeelt. Betaalcn kan ik niet, Ik ben er ten eenenmaalen buiten ftaat toe. Zo myne hoeve verkocht worde, zullen degerechtelyke onkosten, die daarop Ioopen , al het geld , dat er van overig zou blyven , na zich fleepen . en ako worden myne vrouw en kinderen aan de hoogftc ellende blootgefteld. Wat is er dan nu nog op ? Een eenig middel heb ik nog voor handen , en daardoor kunnen myne vrouw en kinderen alleen gered worden. Keer prediker, gy kent Steven! Hy is een rechtfchapen jongen, en ryk. Onlangs was ik by hem. Wy zyn maats en vrienden. Hy beloofde my, dat, in gevalle ik heden of mor- gen DEUGDZAAME ZELFMOORDER. 151 gen kwame te fterven , hy myn Hanneke tot zyne vrouw zoude neemen. By myne ziele! heer prediker , hy deedt deze belofte vrywillig. Hanneke is een goed wyf , en Steven is ook goed; en, in gevalle dit gebeurde, hadden myne kinders weder een vader een goed vader. Hoor nu , mynhce/! gy kunt denken , hoe zwaar het my vallen zou , de groote ellende van myne vrouw en kinderente 2ien Och! hoe dikwyls kwam ik, vol Hof en zweet, en door arbeid vermoeid, van den akker tc huis ! Dan rustte ik een weinig, tegen den ploeg leunende, uit, en geraakte tot voorige tevredenheid, wanneer ik dacht, Philip , gy hebt toch voor uwe kinderen gewerkt! maar nu — nu is alle hoope op zulke dagen verdweenen. Niets blyft my overig, dan een bang vooruitzicht van onvermydclyke ellende en tegenfpoed. Ik heb dan beflooten , myne vrouw en kinderen te redden, heer prediker — ik wil my... ophangen. Wanneer ik dood ben , moet Steven myne vrouw trouwen. Myne fchulden betaald zynde , blyven myne vrouw en kinderen weder by hoeve en goed, en zullen, by wylen, nog wel voor hunnen armen vader bidden. K 4 Ik 154 PHILIP OF DE Ik zocht, gelyk gy kunt denken , den goeden mensch dit oogmerk uit den zin te praaien: doch myne redeneeringen zyn tevergeefs, geweest. Hy verliet my, en knoopte zich indedaad op. Onmiddelyk na die verrichting, kwam de knecht van Philip en vondt hem hangende. Hy fneedt terftond het touw los, en men bracht den armen man weder tot zichzelven. Het gerecht ontfing bericht van dit voorval , en liet den ongelukkigen Philip , als een fhood zelfmoordenaar, gevangen necmen. Hy werdt, naar rechtftyl, onderzocht. De geneesheeren , over den treurigen toeftand van deze ongelukkigen bewoogen, verklaarden hem redenmachteloos, en alzo vry van fnoodheidHet gerecht, hem dan als een mensch van gekrenkte zinnen houdende, veroordeelde hem, pm , geduurenrie zyn keven , in hechtenis te blyven, ten eigen kosten, en ten kosten van zyne vrouw en kinderen ; welk vonnis dan ook in 't werk gefield werdt. Hiervan ten gevolgen , werden vrouw en kinderen , welhaast van hoeve en bezitting beroofd. Men verkocht gercchtelyk al wat ze bezaten , en het geld, daarvan komende, werdt gebruikt, om dep landheer en de ge* recht DEUGDZAAME ZELFMOORDER. 153 rechtfchuldcn te betaalcn. Philip , die 't zo weinig als iemand aan doorzicht haperde, zag het ongeluk zyner kinderen te gemoet. Woede en bekommering namen zyn hart in , en verteerden hetzelve. Drie weeken in zyne gevangenis doorgebragt hebbende, ftierf hy, en zeide my nog , kort voor zyn fterven , deze opmerkelyke woorden: Heer prediker , wanneer ik voor het aange zicht Gods zal verfchynen —— wanneer my God zeggen zal, Philip ! gy hebt tegen recht en billykheid gehandeld, toen gy de hand liaan wilde aan uw eigen leeven , dan zal ik ant« woorden ; Goedertieren rechter! fla toch uwe oogen op myne arme vrouw en kinderen , die zo ellendig zyn...: Zyt gy het zelf niet, die my bevolen hebt , dezen lieftehebben als my zeiven? —en God zal den armen Philip genade bewyzen... Maar wat — wat zullen zy , ter hunner ontfchuldiging, inbrengen, zy, die de oorzaake mynes doods zyn, en tevens die van de ellende myner vrouwe en kinderen ? Hier zweeg de geeftelyken, terwyl zyne 00» gen nat waren van traanen. Ik was buiten ftaat , langer met dien braaven man te fpreeK 5 ken, 154 PHILIP of de ken. Wy gaven eikanderen hartelyk de hand en fcheidden. Beklemd van ziele, keerde ik te rugge. ó Menfchen, riep ik, ó menfchen , och , of't my mogelyk ware , u eene fchildcry van dien indruk, welke dit voorval in myne ziel gemaakt heeft, te geeven!... Welke grondbeginfelen van deugd en rechtfchapenheid, vereenigd met cerlykheid! Welke eenvouwigheid en liefde en welke behandeling! De rechter befchouwt deze mensch als een booswicht — de artz houdt hem voor krankzinnig — en Philip is het olfer van deze onderfcheiden beoordeeling. Curtius , die zich in den poel werpt, om zyn vaderland te redden , is een voorwerp van verwondering Codrus niet minder , en Philip, die, in zyn foort geen minderheid is, wordt als een Verftandeloozen behandeld. Wat heeft toch dezen ongelukkigen mensch bewoogen, tot zulk een verregaand befluit zyn fnood hart, of zyne dwaasheid?—— en zyn fnoodheid en dwaasheid niet geer onderfcheidcn ? Verdienen dooiende begrippen , met betrekking tot onze plichten, ftraffcn, die opzet- DEUGDZAAMS ZELFMOORDER. 155 zettelykc fnoode begrippen verdienen ? ... ó Rechter, hoe groot is , ten dezen aanzien, uwe blindneid ! Bezit gy ftraffen voor armen — geene voor fchenders der menschheid ?- geenen voor zulke onmededoogenden ,die geen God — geen vergenoegen, dan hunnen buik kennen — die den ongelukkigen , het geringfte voedzel, voor de lippen wegrukken — deszelfs fchamel dekzel verkoopen, en het fchepzel Gods, dat yoor hun ploegt , en van wiens zweet zy beftaan, uitgefchud, aan de armoede opofferen? ó Menfchen! indien gy wetten hadt,die gefchikt waren, de ryken menfchelyker te maaken, gy zoudt minder wetten , om geringen te ftraffen, behoeven. D E D E ONGELUKKIGE s o p ii i e. öophie was een arm meisje , en moest met haare handen de kost win/jen. Nog zeer jong zynde , hadt zy haare ouders verlooren , die haar weinig 0f niets, om te leeven , nalieten. Zy zag 'er wel uit haar hart was edel en voor alle regtfehapenheid en deugden vatbaar. Meisjes als zy, komen met gevoelige harten ter waereld, en de Voorzienigheid verwektze, ter belooning der deugd, en tergifte voor jongelingen van goede geaartheden en zeden. Mannen, die zulke meisjes ten deel vallen , ontfangen daardoor de gelukzaligheden der gcuden tyden, en zodanige zaligheden zou ook DE ONGELUKKIGE SOPHIE. 157 •ok de man, die eenmaal de liefde van Sophie mogt veraiend hebben , mogen verwachten. Dan , fchoon zy verdiende, ten èenigen tyden, het cchtelyk deel eenes verdienftelyken mans te worden, de hemel echter hadt, in den rol des noodlots , een anderen ftaat vóórhaar doen bepaalen. Een van beide heeft, ten haaren aanzien , plaats — zy is geboren geworden, om naar de maatfchappy der engelen te worden weggevoerd, of in den geheel verdorven landftreek haarer geboorte was niet een eenige rechtfchapen jongen te vinden. Sophie hadt een broeder. Hy dacht even zo edel als zy leefde eenzaam, en beoef- lende zodanige weetenfchappcn , als hemnoodig waren , om , ten ecnigen tyden , den ftaat nuttig te zyn. Hy mydde den losfen omgang met knaapen van zynen ouderdom , doordien derzelver denkwyze weinig met de grondbeginfelen van zyn harte overeenkwam. Eiken avond gaf hy zyne arbeidzaame zuster een bezoek. Sophie was alsdan bezig met haar handwerk — haar, broeder las in het een of ander boek, en wanneer by deze of geene aan', doenlyke zaaken las, zagen zy eikanderen met beweegden gemoeden aan terwyl de traanen hunne 158 DE ONGELUKKIGE tie oogen bewoelden. ó Myne zuster , zeide eens , by zulk eene gelegenheid , Sophie's broeder , waarlyk , gy zyt een goed meisje! 6, dat zy , die de hemel my ter vrouwe mag hebben toegeleid , even zo goed als gy zyn mogt!.. . Waar echter — waar zal ik zulk een meisje aantreffen?. .. Onder eenenftroom van onzinnigen , die zich in onze fteden ophouden, zal ik ze niet vinden daar zeker, zou ik ze te vergeefsch zoeken. — Dezefchepzeis zyn onkundig van het wezenlyk genoegen der menfchen. Eendragt, echtelyke liefde, opvoeding van kinderen — dit alles isvoor derzei ver bekrompen zielen ydclheid. Buiten den tooi, daar zy zich mede oppronken — fchot van voorwerpen , en de vleiercijen der minnaaren , kennen zy geen vermaak.... & Zuster , hoe zeer — hoe zeer is het menschdom bedorven!... Terwyl ze in dit gefprek Waren , werdt 'er aan de deur van Sophie geklopt. Zy opende dezelve en zag eene aanzienelyke vrouw inkomen. Deze was van een jong heer vergezeld.-Uit zyne kleeding moest men befluiten, dat hy van adel — uit zyne houding en gebaerden , dat hy de vriend en oppasfer der ingekomen dame zyn moest. Lieve SOPHIE. 159 Lieve Sophie, zeide mevrouw, men heeft my van u zeer Veele goede dingen verhaald. Ik ben om eene kamenier verlegen. Indien gy befluiten kondt, kunt gy in mynen dienst treeden. De graavin van heeft my zo veel goeds van u weeten te zeggen, dat ik gedrongen werd , u dezen avond nog optezoeken. Geduurende deze aanfpraak, ftondt de jeugdige geleider eenige fchreeden van Sophie. Met zyn eenen arm leunde hy op zynen wandelftok, terwyl hy met zyne andere hand een loerglas uit den zak haalde, en Sophie, van het hoofd tot de voeten, beloerde. Ten laatften, na dat hy zich in eenparbku en cejï une charmante fille , hadde uitgedrukt , begon hy , in zyne moedertaal , eene menigte van fraaie beleefdheden het jong meisje voorterabbelen. Mevrouw lagchte over elke uitdrukking, en, door herhaaling van, mah Bat on-mats Baron! fcheen zy hem zyne beleefdheden , jegens het meisje, heimelyk te verwyten. Sophie , ondertusfehen , onting alle deze zotte plichtplegingen zonder dat haar hart daarin deel nam ; haare ooren aan dat gefnap nog niet gewend zynde. Gy hebt, zeide Sophie, over my te gebieden. Indien myne geringe dienften uwe genade aan- nee- if5© DE ONGELUKKIGE neemelyk voorkomen, zo zal ik my toeleggen, door het aanwenden dcrzelven 5 uwe genade genoegen te geeven. Mevrouw klopte Sophie eens op de wange gy Zyt , zeide zy, een zoet kind , ik groet u Morgen kunt komen, als gy het goedvindt. De jonker zeide niet anders , dan h tevoir , charmante fille ! terwyl hy mevrouw zynen arm aanboodt , en met haar heenging. Na dat ze vertrokken waren , ftondt de broeder van Sophie geheel fpraakeloos , als een onbezield beeld. Wat fchort u Fredrik, vraagde Sophie ?.. Hoe zo diep in gedachten ? 'T is my onmogelyk, zo fchielyk den indruk , dien deze jonge zwetfer op myn gemoed gemaakt heeft , te verzetten. Hoe is het mogelyk, dat de menfchen op Gods aardbodem j in diervoegen kunnen verbasteren! Ik moet u verzekeren, myne lieve zuster, dat myne geheele natuur aangedaan wordt , wanneer ik eenen zo laffen mensch ontmoet, die alleen fchynt geboren te zyn , om van het evenbeeld Gods een belagchenswaerdigen , mom te maaken. Hebt gy niet opgemerkt, hoe hy geftadig, even als de oijevaar, op dén been ftondt, en hoe hy, door zyn loerglas,-u befpiedde, als hadde hy voorgenomen, eenige mi- S O P H I È. 161 microscopifche aanmerkingen, over eene mugge , te maaken ? Welke zotheden bragt hy daarna niet voort? — zotheden, die iemand, Van een weinig gezond verftand, niet,zondei moeijelyk te worden , zou kunnen aauhooren. Ik bid u , myne lieve zuster , indien gy ten huizen van deze mevrouw komt , hoed u alsdan toch voor heertjes van dezen ftempel. Zy bezitten niets , dan een zeker handboek , te famengefteld uit vloeken en betuigingen , die z'y , God Weet het , uit welke- oude ridderhiftorie , by een verfameld , en in het geheugen geprent hebben ; en waarvan zy zich bedienen , zo wel by de geringde deerne , die ze ontmoeten , als by vrouwen van den aanzienelykftcn rang. Zy vleien beide , en alles is by hun.goddelyk, vemikkelyk, betoverend; alles willen zy aanbidden ' maar hartelyk liefhebben! neen , lief hebben kunnen deze helden niet Ook zyn ze verwaand genoeg , zich te verzekeren , dat elk meisje, zo dra zy hetzelve alleenlyk aanzien, iet aanttikkelyks in hun moet gewaar worden. Lieve Sophie! ik fmeek u - ■ denk toch , ó denk toch altyd aan onze beminde ouderen ! en wanneer uw hart eenmaal voor liefde , tot L eenig i62 DE ONGELUKKIGE eenig man vatbaar wordt, bemin eenen ecrly- ken eenen braaven jongen maar nooit zulk een verfmaadelyk beeld van hout, dat nergends toe bekwaam is , dan om fchoe-, nen te verflyten. o Myn broeder, gaf Sophie ten antwoord, ik heb even zp grootcn .af keer van zulk flag van menfchen, en daar elkregtfchapen meisje afkeer voor moet gevoelen , als gy. Wat achting zou men voor eenen man gevoelen, wiens verdienften inpoudre, marechal en eau de lavande beftaat? — die , buiten den geur van zynen opfmuk, voor geenen penning waarde bezit, waarde , die het harte van een verftandig meisje zou kunnen inneemen ? Geloof my , ik kenne dezen vleier zo goed als gy , en myn hart gevoelt voor hem denzelfden afkeer. Fredrik omarmde zyne zuster. Gy zyt onzer ouderen waerdig, zeide hy, blyf altyd by deze uwe denkwyze , en gy zult altyd goed en geacht zyn. Het was nu reeds laat geworden. Fredrik was gehouden, zyne zuster te verlaaten. Den morgen hierop volgende, werdt Fredrik , door zyne bezigheden , gehinderd , zyne zuster te zien. Sophie begaf zich ten huize der genadige vrouwe , en haare bezigheden beftonden daar, s o P h i ë. ï63 daar , iii de plichten van eene eerlyke dienstmaagd te vervullen. De heer van dit huis , was een waerdig mensch , in de kracht zyner jaaren , fchoon , voor zo veel het een man zyn kan , edelmoedig, werkzaam, het grootfte gedeelte van den dag in zyne amtsbezigheden doorbrengende, 's Morgens gaf hy eiken , die hem iets te zeggen hadt, gehoor, en bejegende een iegelyk, op eene lieftallige wyze, beftaande zyne grootheid in menfchelykheid en gevoel. Door zulk een voortreffelyk caracler trok hy de genegenheid der weidenkenden tot zich dan , hy was ongelukkig genoeg, om, daar hy van elk deugdgezinden bemind was , geene liefde van de vrouw , welke hy gehuwd hadt en beminde , te bezitten. Volgends den ftyl der gewoonte , droeg de jonge baron den naam van Vriend des huizes — ondertusfehen was hy veel meer, op dat ik dezen edelen naam van vriend , die den braaven alleen toekomt, niet ontheilige , hy was veel meer, een laag vleier , ten kost** van de eer en het vermogen van eenen eerelyken man. Deze vleier , die te Hecht was, om den ftaat" te dienen , en te arm, om,buiten arbeid, ta L a be- 16*4 DE ONGELUKKIGE beftaan, maakte zyn hoofdwerk, vandelaage bezigheid, om eerlyke vrouwen te verleiden — den vrede uit de wooning van vergenoegde echtelingen te bannen , en den rechten erfge* naamen hunner ouderen hunne wettige erfdeelen te ontrukken , gelyk zich veelcn hierop ten huidigen dagen, nog toeleggen , en met deze bezigheid , hadt zich de baron, geduurende een vry goed gedeelte van zyn leeven, opgehouden. Sophie was nauwelyks ten dezen huize gekomen , of ouze jonker maakte reeds heimclyke ontwerpen , om dit onfchuldig meisje te verleiden : want het is toch de gewoonte van dit foort van knaapen , om de kamermaagd , benevens de vrouwe des huizes , van hunne tederheid te verzekeren. De zot , evenwel, maakte hier zyne rekening buiten den waard, en werdt van Sophie, op eene wyze, wel befcheiden , maar te gelyk , zeer ernftig, afgeweezen. De eerlykheid van Sophie hoonde niet weinig den hoogmoed van dezen booswicht, die op eene gelegenheid , om het meisje , dat hem verfnuad hadt, ten val te brengen , bleef loeren. Hy gedroeg zich, ondertusfehen , tegen Sophie zeer befcheiden ■ altyd vriendelyk cn SOPHIE. 165 en met de houding en gebaerden van zulk eenen booswicht , die zich van den goeden uitflag zynes zwarten oogmerks verzekerd houdt. Onbefchaamdlieid , gelyk die eener lichtvaerdige hoere, was op zyn gelaat te leezen , terwyl de bloodheid zynes harten gelyk was aan die van een bedekt moorder. De gelegenheid, om zich aan ditonfchuldig meisje te wreeken , bleef niet lang uit het bereik van dezen booswicht. De graavin geraakte in eenige belemmerende omftandigheden. De inkomften, welken zy van den graaf, haaren gemaal , ontfing , waren niet toereikend genoeg voor haare uitgaaven. De baron toch, bezat de kunst, om die , op de beste wyze, naar zich toetehaalen. Hy hadt, geduurende zynen omgang met deze genadige vrouw, wagen en paerden gehouden was geftadigin den prachtiglten dos fpeelde , en verloor aanzienelyke fommen. De graavin bezat een zwak hart ik kan niet zeggen een goedhart, nademaal een goed hart ftandvastig is , en uit grondbeginfelen te werk gaat. Het zwak hart daarentegen wordt weggeflcept —■ het handelt wel , onbewust L 3 waar- 166 DE ONGELUKKIGE waarom het wel handelt — uit geaartheid veel meer, dan tedergevoeligheid of aandoening. Naar de opvoeding van dien tyd , was de graavin, of, om beter te zeggen , fcheen de graavin van een zeer gevoelig geitel. Alles maakten op haar den fterkften indruk. Zy kon niet verdraagen, dat men eenen hond floeg,ofeen vlieg doodde. Het gezicht des bloeds van een geflacht hoen deedt haar van zich zelve vallen , en zy beefde door alle haare leden, wanneer haar koetfier eenig paerd floeg ; en niettegenftaande dit teder gevoel van fehuwen, liet zich onze arme graavin overreeden , om eene der verachtelykfte , onmenfchelyklte ondernee» mingen uittevoergn. Één bewys zeker , hoe weinig ftaat men op zwakke menfchen kan maaken. De jonge baron was genoodzaakt een wisfelbrief te betaalen, en, geldloos zynde , was hy hier niet inftaat toe. Goede graavin , zeide hy tegens de genadige vrouw , indien gy my immer bemind hebt, help my dan , voor deze reize , uit de engte, waarin ik mybevinde.'-Met myn geheel hart, was het antwoord, maar.., hoe kan ik ? ik heb geen geld. God bewaare my, SOPHIE. 167 my, dat ik myn man hierover aanfpreeke! Hy zou reekenfehap myner uitgaave vorderen. Op wat wyze kan ik u helpen ? Zyt zelf myn raadsman. Schoonde , engelachtige graavin , riep de booswicht , indien gy alleenlyk genegen zyt, my te helpen, wil ik u een middel aan de hand geevcn. Warneer gy my waarlyk lief hebt, zult gy het te werk ftellcn. Zo gy het niet wilt te werk ftellcn , dan hebt gy my nimmer bemind ; en in dat geval zou ik my voor het hoofd fchieten ik zou... Wat, riep de graavin, wat zoudt gy dar. uitvoeren? — my verlaaten neen , myn lieve baron «— dit jüet ik wil alles doen fpreek alleen. ... Gy hebt zilver en kleinodiën ■ dezen moest gy tot geld maaken... Maar myn man ? ... 6 Uw man , was het antwoord, dien willen wy een rad voor de oogen draaien.Voor het uitkomen, heb ik myne uitvluchten by de hand. Gy moet , zo dra die dingen verkocht zyn, Sophie, die dat alles onder haar opzicht heeft, met den roof derzclven befchuldigen onmiddelyk , daarop uit uwen dienst zetten, of in hechtenis doen neemen , en dan zal 'er geen haan na kraaien. L 4 Och 168 DE ONGELUKKIGE Och baron!..,, Ik kan evenwel dat onfchuldig meisje... och graavin! met dat ellendig zuchten! ,.. Dan , ik weet het al. Gy zondt my veel liever tot fchande, verfmaading en in hechtenis gezet zien , dan echter bebt gy gelyk ... uw kamermeisje is een voortreffelyk meisje Gy waart toch, in 'shemels naam , nooit flechter gekapt , als federt dit ellendig fchepzel u gediend heeft. Dan dit doet hier niets ter zaake... Nu geene verwytingen baron... Ik zal uw wil doen , gaf de graavin, terwyl ze den baron om den hals viel, ten antwoord , en het fnood oogmerk werdt, uitgevoerd. Op deze wyze , vervalt men door zwakheden, die door opvoeding, naar den fmaak des tyds , voortgebragt worden , tot de wreedfte misdryven , en zwakke zielen , die geen dier kunnen ter dood veroordeelen , geeven zich over aan bedoelingen en verrichtingen , waarby onfchuldigen omkomen. Sophie wordt befchuldigd, in de gevangenis geworpen — de graavin beëedigt haare befchuldiging , en de rechter geeft aan dezelve geloof. 6 Wetten ! in maatfehappyelyke bedryven, waar SOPHIE. 169 waar liet, om goed en vermogen machtig te worden , te doen is , valt gy den aangeklaagden toe — daar het op bloed en leeven aankomt, zyt gy tegen denzelvcn ! Moet het vermoeden , dat een befchuldigd mensch rechtvaerdig en onichuldig zyn kan , wel ophouden op het gezag eener beëedigde aanklagte , welke tegen hem gedaan is ? Waarom toch erkent men den befchuldigcr, die een eed zweert, geloofwaerdiger, dan hem, die men in boeien en banden gekneld heeft ? Kan één getuigen dan geen booswicht zyn , of brengt de aanklagt mede, dat hy, die aanklaagt, een braaf mensch, en hy, die aangeklaagd wordt , een booswicht zyn moet? ó Rechter! gy eischt, dat mendenuiterften wil eenes menfchen , met zeven getuigen voorzie ; en om een medemensch te veroor- deelen , zyn u twee getuigen genoeg! Is dan de tydelyke bezitting uwer medemenfchen waerdiger in uwe oogen, dan derzelver leeven. Men zou Sophie tot de pynbanke gebragt hebben, indien haar broeder , die van het lot zyner zuster tyding ontfangen hadt , al'e mogelyke middelen , ter verdeediging haarer onL 5 fchuld, i?o DE ONGELUKKIGE fchuld, niet ware te hulp gekomen. Hy was zo gelukkig , zodanige gefchriften machtig te worden, door welken , ten duidelykften, werdt aangetoond , dat de graavin , benevens den jongen baron, de kleinoodiën aan eenen buitenlandfchen jood, verkocht hadden. De rechter werdt alzo van de waarheid der zaake en Sophie's onfchuld overreed. Men (laakte dierhalven haare boeien. Men gaf haar een getuigfchrift haarer onfchuld mede , en liet het, in plaats van betere voldoening,daarby.. Kort hierna verliet Sophie, benevens haaren broeder , het land , waarin men haar op die wyze hadde behandeld, en waarin deflechtfte zielen in ligchaamen, zeer gevoelig en aandoenelyk, werden gevonden. Indien ik ergens wetgeever ware , zeide my eens een myner vrienden, dan zou ik eene wet maaken voor de lediggangers der (leden. Luiden , die alleen uit maag en ingewanden beftaan, gecve ik dien naam luiden , die geene andere bezigheden hebben , dan , even als de hommels , overal heen te zweeven , ten einden den honigvoorraad der werkzaamebeiën te rooven en te verflinden. Ik heb moeite gedaan , SOPHIE. i?I daan , om voor luiden van dit merk , eenen naam , ovcrcenkomftig hunne geaartheid , te vinden , ten einden dit foort van zotten aftefchilderen ; doch heb 'er geen kunnen uitdenken. Zy zouden , dacht ik , niet oneigenlyk vliegenzwam , van het laagfte foort , kunnen genoemd worden. Even geiyk die vanverwe, houden zy zich in de verachtelykfte plaatzen op , — laaten een vergift na op het geen ze niet verteeren , zyn even zo loom en laf, frwyl zich alle kruipende infecten in die zwam op» houden. Dan, die zwam is nog van die goede gefteldheid, dat een eerlyk man, het ongedierte daarmede kan doodcn , en hiertoe kan men zulk een pogcher niet bezigen. Alzo is vliegenzwam , in de natuur , veel beter dan dat zoort van fchepzelen. Het ongedierte is voor den mensch, verre weg ,• zo nadeelig niet — als voor hem het affchuimzel der menfchelykheid is. Zulk fchuim der menfchelyk- heid zulke fchepzels zuipen , gelyk rup- zen , het bloed der onfchuld , eu brengen de naarfte venvoeftingen in die huizen, waarin zy komen, te wege. Indien ik zou durven inftaan , dat dit myn boek, door dezen of dien dier dwaazen, 'tzy dan iTa DE ONGELUKKIGE SOPHIE. dan in eenig koffyhuis of by het brasmaal eener zedenlooze vrouw, zou worden geleezen, zo zou ik willen, dat hy dit ook mogte leezen — ellendige, zie hier, als in eenen fpiegel , uw haatelyke gedaante. Ik wil u den gryns van het gelaat rukken, en gy zult, alseenzwerver, zo haatelyk Voorkomen , als gy met de daad zyt. Gy verdient niet, dat men u toelaate , onder menfchen te verkeeren. Dieren zelfs , zouden zich uwer moeten fchaamen , immers zal men in de befchryvingen der infedten , geen kruipend gedierte, van eigenfchappen, zo fchade. lyk als de uwen, ergens ontmoeten. HET HET NOODLOT VAN EEN ÉERLÏK SCHOOLMEESTER. Ik breng rtiy , niet zonder Verrukkende aandoening, die dagen myner jeugd , waarin my het menschdom nog onbekend was, te binnen. Onfchuldige jaaren onzes bloeiendften leeftyds, zachtelyk, gelyk beeken door gebloemde beemden, vliedt gy heenen, by uwen oorfprong daarna verliest gy u, gaande wegs, langs woefter gehuchten — dydt tot vloeden uit, en ftort, i?4 HET NOODLOT VAN EEN ftort, ten laatften,. met ontroerend geruisen , over hoogtens en bergen , in diepten , die niet te doorvademen zyn. Onze jeugd, zeker, is enkele vreugde. Zonder kommerlyke vooruitzichten , ncemen wy genot van het tegenswoordige, en wy brengen ons, ongeftoord en te vreden , den tyd , die voorby is , te binnen. Het heugt my, hoe ik te vreden en vrolyk , door de beemden liep, wanneer elk bloemtje my wellust, elk wormtje genoegen kost aanbrengen. Toen wist ik toen dacht ik nog niet, dat eene duistere wolke, die langs den gezichteinder opklom , den helderen avond verdonkeren en den pracht der beemden kon wegneecen. Myne ouderen waande ik altyd te zullen aanfehouwen, altyd de bloemen, welken ik greetig plukte , te bezitten verwydering, ophouding, dood en vergangelykheid , waren my onbekend. Ik liep naar den vergiftigen worm, terwyl hyzich in het gras wrong en kronkelde. Hy kwam my fchoonverwig voor, en ik dacht toen wei. mg, dar dezelve my, die hem metzoveelgenoegen befchouwde , zou kunnen dooden. Eens beftondt ik eene rooze te plukken , onbewust van de fcherpte der doornen. Myne hand EERLYK SCHOOLMEESTER. i75 hand bloedde , voor dat ik de roos had ; langen tyd kwam ze my, daarna, als de flechtfte der bloemen voor, en myne oogen befchouw. den dezelve met afkeer. Met een gerust en vrolyk gemoed zat ik in de woudfchaduw —— hoorde het gezang der nachtegaaien aan ; terwyl myne oogen , door den wellust van dat juichend vee, 't geen zich in de ftruikenkuste en liefkoosde, verrukt werden, ó! Dacht ik, zo bly toch kan de vogel , die in de kooi zit opgeflooten , niet wezen. Arm diertje , gy zult u niet langer in die harde gevangenis ophouden Ik outfloot het en gaf het zyne vryheid.. Nauwelyks had ik dit werk van medelyden verricht, of myne vreugde werdt, op eenmaal geftoord. Ik zag den havik, metbe. geerige klauwen , op een voorby vliegenden grasvink, afdaalen - hoe hy de moeder aan de ongevederde jongen ontnam en verflondt,terwyl een nest met jongen , nauwelyks. uit de fchaalen gedrongen, by dien roof moeste omkomen. Daarna leerde ik de vosfen, verflinders der hoenderen — ik leerde wolven kennen, die met bloed van lammeren enfehaapen gevoed worden - ik bezocht eenzaame woeftenyen - hoorde het loeien van ftormwinden zag 176 HET NOODLOT VAN EEN zag gebouwen inftorten ——— menfchen fterven —en toen dreef ontevredenheid en verdriet de kalmte en vreugde myner ziele weg. Op deze wyze dacht Philint , wanneer hy zich in eenzaamheid en ftilte bevondt, onvergenoegd over het noodlot der menfchen. Hy verliet, in die mistrooltigheid van ziele , de ftad, en nam voor, om zynen volgenden leeftyd, ten platten landen te fjyten. Hy dankte de goddelyke Voorzienigheid, dat zyhem, ter bereiking van dit oogmerk , eene gelegenheid aanboodt. Een landfchoolmeester kwam te fterven. Philint befluit daadelyk , om deze bediening te vraagen. Ik wil , zeide hy tot zich zeiven , de ftad , waarin de menfchen dikwyls alleen leeven, om droevige getuigen van hunner medemenfehen rampen te zyn, verlaaten. 'T is, voor eene gevoelige ziel, onverdraagelyk, met zo veele dwaazen , die geene andere verdienden dan hun geld -r geen ander aanzien, dan hnnuen tooi kennen , dagelyks te moeten omgaan. Dertig jaaren zyn reeds door my , in de opvoeding van kinderen, doorgebragt, en zou ik wel kunnen of durven verzekeren , dat ik eenen eenigen, als een man voor zyn vaderland , ÈERLYK SCHOOLMEESTER. 177 land , heb kunnen vormen ? welke moeite ik my ook mogt gecven hoe veele fiaapeloo- •ze nachten ik, ten dezen einden, doorbragt — te vergeefseh echter was myne bemoeijing; Menig knaap , die , als een gefchikte jongen $ myne leiding volgde , en de vreugde van myn hart was, zo dikwyls ik hem befchouwde, ontviel aan alle myne verwachting, door de Hechte behandeling, die zyne ouderen omtrent hem hielden , waardoor dan ook myn arbeid van eenige jaaren, op eenmaal, werdt vernietigd. Veelligt dat het my gelukke , ten platten landen, het beloovend genoegen , om goede mannen te vormen, te genieten ; en ik zal aan de liefde, welke ik voor mynen vorst en myn vaderland voedde, genoeg gedaan hebben,wanneer ik my, eens flecbts , zal kunnen vleien , dat ik uit een myner leerlingen , een goed burger — een rechtfehapen onderdaan gevormd heb. Alzo fprak Philint — verzocht om de fchoolmeestersplaats, en dezelve wierdt hem toegedaan. De inkomften dezer bediening waren zeer gering , en zouden niet toereikende geweest zyn, om hem te doen beftaan, ten ware hy daar dat geen, 't welk hy , geduurende M zyn 178 HET NOODLOT VAN EEN zyn verblyfin de ftad , hadt overgewonnen, gevoegd hadt. 'T is toch zonderling, dat men luiden , die in de maatfehappy het noodigst Zyn, het minst befoldigt. Zeker amtmanzeide eens, zyn fcbooïmeesters zo noodig? Het is voldoende voor een boer , wanneer hy zynen catechismus weete , en deze wordt hem ■door den dorpleeraar geleerd : lees-en fchryfkunst kan de boer ontbeeren. Zy, die onder hun , die kunst verftaan, procedecren gemeeneTyk. Goed ploegen en eggen te weeten , is alles, wat een boer behoeft. Op dit zeggen, gaf een oud man dezen praater ten antwoord. Gy zoudt wel gelyk kunnen hebben. Ik zelf wenschtc, ten welwezen der menschheid, dat alle uwe onderdaanen domkoppen waren , ten einden zy het juk ,'twelk een man als gy zyt hen oplegt, en het ongeluk , dat ze een man als gy zyt, tot fchout hebben,mindermogten gewaar worden. Philind was nu landfchoolmeester geworden. Hy leidde zich toe , om zyne fchoolkinderen, in de grondbeginfelen van den kristelyken godsdienst te onderwyzen. Hy befpeurde, dat deze kinderen zo onbefchaafd waren , als eeni- gen ter waercld zyn konden Zy wisten, even ÈER.LYK SctiOÖLMÈESTER. i?9 fcVën gelyk papegaaien , woorden natefpreeken 9 den catechismus optezeggen. Zekere jongen, wiens naam Frans was, zynde de zoon van een boer , trok de aandacht van onzen Philind , meer dan eenig anderjongen, tot zich. Het goed gelaat, hetzedig gedrag, dat dezen knaap van zyne makkers onderfcheidde, gaf de beste verwachting van zyn volgend leeven. Op zekeren dag zeide Philind eens tot hem, goede Frans , immers weet gy de eerfte gronden van den kristen godsdienst ? Frans. Neen meester, dezen weet ik niet..., maar wel den catechismus* Philind. Wat verftaat gy dan door den catechismus. Frans. Een klein boeksken, datwy van buiten moeten leeren. Philind. Wat behelst dan dat boeksken ? Frans. Dat weet ik zelf niet, maar ik kan het wel opzeggen. Zyt gy van het catholyke,. , Philind. Genoeg, al genoeg myn kind. —— Kunt gy reeds leezen en fchryven ? Frans. Neen meester. Men heeft my de catechismus alzo voorgezeid. M 3 P/w- iSo HET NOODLOT VAN EEN Philind. Weet gy wel Frans , welke eene taal gy (preekt ? Frans, ó Ja meester. Duitsch. Philind. Zeg my dan , Is de catechismus ook duitsch ? Frans. Dat weet ik niet. Philind, Dat behoordet gy toch te weeten. Gy fpreekt, en gy verïtaat duitsch ; en , wanneer de catechismus ook duitsch is , dan moest gy denzelven ook verftaan kunnen. Frans. Dat kan ik , dunkt me, begrypen. De catechismus zal dan veelffgt geen duitsch' zyn, want, hoewel ik denzelven van buiten weete, zo verfta ik er toch geen woord van. Goed kind , gaf Philind ten antwoord , ik hoop , dat gy dien, binnen weing tyds, verftaan zult. Ga alleen vlytig ter fchoole , en gy zult een goede jongen worden Hoe is het mogelyk , zeide hy tot zich zeiven , dat anen menfehenkinderen op deze wyze kan opvoeden ? Men onderwyst hun , in de gewigtigfte gronden van den godsdienst, en die onderweezen worden, weeten niet, of het geen hun geleerd is, duitsch zy of niet... Dan , is het wel mogelyk , dat het anders zyn kunne! Heeft immer eenig dorp dit deel der opvoe- EERLYK SCHOOLMEESTER. 1S1 ding, als noodzaakelyk in den gcmeenenlandman onderftcld? Waar ter plaatfe bewystmcn den man, die geroepen is, om kinderen voor den burgerftand opteleiden , die achting, welke zulk eenen man , met de daad, toekomt? Hoe dikwyls moeten zy , die 't beste ter onderrichting gefchikt zyn, in kommer en ellende vergaan ; terwyl men de onkundigften ca flechtften onder de menfchen , ter opvoeding van kinderen, aanftelt en beroept! Juist nu zou Philind de man geweest zyn, die men zyn moet , om de onderwyzing van kinderen, uit eene gantfche gemeente op zich te ncemen —— denzelven rechte grondbeginfeleu van godsdienst — kunde nopens zedelyke plichten van onderdaanen tegen hunnen opperheer, omtrent zich zeiven en medemenfehen , inteboczemen -— om hen heldre bevattingen der natuur en het land , waarin zy woonden , te geeven. Eii op dit alles leidde by zich ook toe: dan welke gevolgen hadt, in dezen , zyne onderneeming ? De rechter , of fchout van dien landftreek was een zeer onbefchaafd mensch. Jachthond en wynvlcsch, waren de ecnigfte voorwerpen , naar welken hy verlangde. De geestelyke dier plaats, was M 3 zelf- ï'3a HET NOODLOT VAN EEN zelfbelangzoekend, Hy hieldt zich blootelyk met den omflag zyner huisfelyke zaaken op, en kende geen ander genoegen ter waercld, dan het geen hem geldzak en mestvee konden aanbrengen. Beide waren zy tegen Philind ingenomen. Op gelyke wyze haaten de onweetenden en fnooden die menfchen , welken zy voor rechtfehapen moeten houden, en echter niet gezind zyn,'voor zodanigen te erkennen. De geeftelyken Helde de taal- en fchryfkun* de , welken Philind zyne leerlingen wilde onderwyzen, onder de kettereien; 't geen de reden was , dat hy , weldra , tegen Philind , openlyk , op den predikfloel , begon uitter vaaren op die plaatfe, waar men de waarheid behoorde, te lecren , en aantedringen op broederlyke liefde , ter aanleidinge tot alle kristelyke deugden op die plaatfe , waar men het cuangclic, wiens grondwetten de Hef, de voor God en de liefde voor deu evenmensch zyn , verkondigt. Hier werdt het heiligdom des tempels , door de fnqödfte lasteringen vcrontwaerdigd, en door den mond des prieflers , die menfehelyke verzoening moest voovHellen, haat tegen menfchen aangezet. Philind wordt hier EERLYK SCHOOLMEESTER. 183 hier in het openbaar afgefehilderd , als een verleider, die de kinderen de gevaarlykfte begïnfelen poogde inteboezemen. De fchout was met den geeftelyken in het zelfde gevoelen , en klaagde , door lasterlyke befchuldigingen , Philind aan , by hooger rechtbanke. Zo veel gehoor vondt ook daar zyne aanklagte, dat men hem bevel zondt , om nader onderzoeking nopens dien fchoolmeester te doen, en by bevinding , dat de overgefchreeven befchuldigingen gegrond waren, denfchuldigen, naar eisch van zaaken. te doen ftraffen. De fchout, dit bevel ontfangen hebbende, achtte zich ten hoogden gelukkig — daar het in de daad geene geringe zaake is, de bedryven van onze medemenfehen te durven onderzoeken. Menig een zal zich verbeelden , zyne waare grootheid gevonden te hebben, zo dra hy ten rechterlyken post, over anderen gefield is, als of hy dan juist , uit hoofde der verrichtingen van dat amt, ophicldt een mensch te zyn. Hy wordt dan , in plaats van zich door goedheid en menfchenliefde te onderfcheiden , geheel verwaand en onmenfchelyk. Men overviel Philind in zyne wooning. Welke boeken leest gy uwe kinderen voor? vraagde de fchout , by het inkomen. De zedelykt M 4 voor ï84 HET NOODLOT VAN EEN voorleezingen van Gellert , gaf Philind , terwyl hy zich nederig boog, ten antwoord. Wie is die Gellert , vraagde de fchout aan den geeftelyken —— het is gewis een ketter , vulgo, Gellert? Ik kan het met geene zekerheid zeggen , gaf de geeftelyken ten antwoord , evenwel kan ik van dit boek niet veel goeds verwachten. Laaten wy de zaaken eens onderzoeken. De Ceejlelyke. Waar is dat boek gedrukt? Philind. Te Leipzig. Qeeftelyhe. Daar ligt de knoop. Te Leipzig,. Het fpreekt van zelf —— de fchryver is een Lutheraan ... 't is een verleidelyk boek •—■ niets goeds is er in —de duivel dat my God behoede ! — de duivel fteekt in dat boek. — Weg met dien kinderverleider! — Hy is ftout genoeg , zulke Hechte boeken, de fchoolkinderen voorteleezen. Weet hy wel, watftrafhy hier verdient? ■ eene geesfeling. De Schout. Ja , ja , hy moet eens gegeesfeld worden Gellert voorleczen — nu —— nu — dat is al een voortreffelyk boek , om voorgeleezen te worden. PhU EERLYK SCHOOLMEESTER. 185 Philind. Sta toch toe, genadige Heer , dat ik my verdedig! De Schout. Gy kunt u niet verdedigen. ■ ■ Ik zou dat boek niet kennen !... Ik kenne het. Philind. Wanneer gy het kent, genadige heer, dan kunt gy my onmogelyk. .. De Schout. Ik wil haast toonen , wat ik zal kunnen. Weg met dien druiloor ■ naar 't rechthuis. Philind. Heer prediker , heb gy ten minden eenig medelyden met my ! ■—■ Hoor my eenmaal fpreeken. ■ Lees het boek eerst daarna moogt gy my draffen! — Dt Geeftelyke. Boos, üecht mensch, zoudtgy my verleiden willen , om zodanig een boek te leezen ?.. Dit zou al iet fchoons zyn.-r Weg in het vuur met dat boek — met den kaerel naar de kaak. Men hange hem een bord op de borst, met dit opfchrift, 1UNDERV2RLEIDER. Philind werdt hierop in hechtenis genomen, en den volgenden dag, openlyk , als een kinderverleider, ten toongedeld, en twee dagen achtereen gegeesfeld. M 5 Da- iS6 HET NOODLOT VAN EEN Dagelyks kwamen de arme fcboolkinderen, van hunnen meester , die zy hartelyk liefhadden, beroofd , voor de deur van den fchout, terwyl hunne onfchuldige (temmen , om het wedergeeveu van den meester aanhielden. De fchout , ongewoon , naar de ftemme der onfchuld te luisteren ^ liet deze kinderen, by bei. haaling, van zyne 'deur jaagen. Telkens kwamen zy evenwel weder , tot dat de fchout, om van het gefchreeuw en gekerm der kinderen ontflagen te worden , eenigen derzelve» liet opfluiten, Philind, ondertusfehen , onderging zyne ftraffe,met een bloedend hart. Weinige dagen na het ondergaan derzelve, ftierf hy van hartzeer en (inerte. Na zynen dood , maakte de geeftelyke groote zwaarigheid, om het lyk dezes mans op het kerkhof te laaten begranven • echter gefchiedde dit nog, zynes ondanks. Men gaf daarop de fchoolmeestersplaats , door den dood van Philind opengevallen , aan eenen anderen. Deze was een kluifenaar, die in eene nabuurige woesteny zich hadt opgehouden. Hy was te vooren koetfier by zekeren graaf geweest , door wiens voorfpraake , hem EERLYK SCHOOLMEESTER. 18? hem dan deze fchoolmeestersplaats ook werdt aanbetrouwd. Zyne lees- en fchryf kunst was zeer gebrekkig. De geeftelyke en de fchout, waren hem echter zeer genegen; want hy was niet zelden, in hun gezelfchap zynde , dronken , en fpeelde dagelyks met hun. Het graf van Philind zou door niemand zyn bezocht geworden , indien de goede Frans zulks niet gedaan hadde, Hy ontfloop , by wylen, heimelyk zyne makkers, en liep naar het kerkhof, op het graf zynes welwenfchers. Wan. neer hy ergens eene bloem vondt , plukte hy die af zette ze op het graf van Philind, en beftortte hetzelve niet zelden met heldere traanen. Gy gebieders , die de plichten der overigheid niet kent, die den werkzaamen boer niet anders aanziet, dan een zwam — welken gy kunt uitdrukken , en die zich weder moet opvullen, om door u weder te worden uitgedrukt, gy verdient den geduchten naam van gebieder niet. Om uwen post , op die wyze , te bekleeden , als gy dien bekleedt , kan men hart en vcrftand misfen. Gy moet uwe eige geringheid ïS8 HET NOODLOT VAN EEN heid gevoelen, nademaal u nimmer de gedachten , dat gy tot hooger einde beftaat , invalt. Hoogere plichten , dan die gy u voorftelt , kent uw hond zelfs, die uwe kudde bewaakt. Hy eet , zo gy wilt , met u van die kudde, hy legt zich , even als gy , op een leger van fchaapenwol: maar hy waakt tevens, om hem, door wien hy onderhouden wordt , voor den aanval te beveiligen. Gy , ondertusfehen , komt hierin by hem zeer verre te kort. Gy legt u niet toe, om ongelukkigen , over welken gy gezag voert, gelukkig te maaken. Gy gedoogt, dat ze, het zy door ongeregelde hartstochten, het zy door onyerftand, tot aan den oever des verderfs naderen; en dan, wanneer alle middel ter hunner redding voorby is, dan klaagt gy die ongelukkigen, uithoofde van bedreeven wandaaden , waartoe gy rampzalige den grondflag gelegd hebt, ten rechterlyken hove aan,... Legt uwe bedieningen neder, en leert menfchen worden, voor dat gy dezelven weder aanvaart. ., Wanneer gy gevoelige harten zult bezitten, gaat dan heen en voert gezag over menfchen. Gelukkig mogen wy dien landftreek noemen, Waarin een rechtfehapen mensch, als rechter, ge. EERLYK SCHOOLMEESTER. iS gebiedt. Daar, ter plaatfe, waar het aan wettelyke inrichtingen ontbreekt , zal eene goede opvoeding de ledigheid, daardoor in der onderdaanen harten ontftaan, kunnen vervullen. De amtrechter zal dan niet alleen rechter, maar tevens vader en onderrichter zyn kunnen. Hy zal tot zynen vorst mogen zeggen. De vruchten van het zweet uwer onderdaanen zyn het alleen niet , die ik u brenge ' Hunne harten kan ik u ook geeven , en die geeve ik u, om u te overtuigen, dat het waarachtig belang der geenen, die u onderworpen zyn, my zo na ter harte gaat , als zy eenen man , die zynen koning oprechtelyk lief heeft , kan ter harte gaan. ERAST t E R A S T , 6 ï BE RECHTER VOL MENSCHËNVREEZE, Sedert zestien jaaren , hadt Ërast den post van rechter bekleedt. Hy is yverig en werkzaam. Men houdt hem voor een goed rechter, tegen den geringften vriendelyk —•» tegen eenen iegelyken zich heusch gedraagende. Hy is echter vol menfchenvreeze. Men kan niet weeten , zegt hy , in welke omftandigheden my de een of ander zou kunnen benadeelen. Uit dit huiverig oogpunt befchouwt hy het menfchelyk vermogen. Zyn knecht bericht hem, dat de graaf van R. weder te huis is gekomen. Den volgenden dag is Erast, reeds vroegtydig, ten graaffelyken huizen. Hy Iaat ■ ERAST. iot Iaat het zich welgevallen , dat men hem twee en driemaalen te vergeefsch doe komen, en 't is hem niet te vernederend , vier uuren lang, voor men hem gehoor geeve , in het vertrek der bedienden optehouden. Erast maakt gee. ne nederiger buigingen voor den graaf, als voor deszelfs kamerknecht — want , kamerdienaars hebben ook fomtyds het vermogen, om iemand nadeel te doen. Ten laatften krygt Erast by den graaf gehoor. Bedenk toch eens , myn lieve heer Erast, zegt de graaf, welk een vervloekt vonnis my uit uw gerechtbank is toegevoerd —— hier lees het. Is deze eene ban- delwyze , op welke men , met een man van myn aanzien, behoort omtegaan ? Daar men alleen over boerengefchillen hebbe te oordeelen , weet men den adel met geene genoegzaame achting te behandelen ! Men vonnist my, om binnen den tyd van vier-en-twintig uuren te betaalen —— en wien toch te betaalen ? — een mensch, die de ftoutheid gehad heeft ,my aanteklaagen. » ■ - Zeg my dan toch eens , heer Erast —— zeg my alleen — wat doen toch deze heeren?... Raadmy, welken weg ik in dezen hebbe inteflaan ? Het 102 E R A S fj Het geval , waarom de graaf fpreekt , is Erast volledig bekend. Hy was by deszelfs voorftelling tegenwoordig —- hy vondt toen billyk , dat de graaf het geld,'dat hy, federt tien jaaren, eenen armen burger fchuldigwas, op deszelfs billyke vordering , zou betaalen; nu echter, nu het tyd is, te fpreeken j gelyk hy hadt moeten fpreeken, nu heeft Erast geene fterkte van ziel genoeg , om den graave de waarheid te zeggen. Uwe Excellentie,■ antwoord Erast,beklaagt zich niet zonder reden , over deze uitfpraak. Ik moet toeftaan, dat dezelve hard is; echter weet uwe excellentie , dat de bcflisfing uwer zaake , van de meerderheid der ftemmen afhangt ■— ik naar myne geringe kunde in dezen, zou daarin niet hebben toegeftemd ook ben ik by de voorftelling der zaake niet tegenwoordig geweest. Dierhalven zal uwe excellentie dienaangaande , zo ik hoope , geen ongenoegen tegen my opvatten! Gy kunt immers die zaake op den langen baan houden. Ellendige Erast de graaf geen ongenoegen tegen u opvatten! — de zaak op den langen baan houden l -— Waartoe brengt u de vrees ERAST. 193 Vrees voor menfchen. Gy vervalt tot volftrekte onwaarheid — wordt een kruipend vleier, en geeft raad, ten kosten van het recht , dat uwen evenmensen toekomt. Gy zyt een bloodaart , dien de rechterftoel niet toekomt. Zulk een , die te bloode is , om een oordeel , dat hy over het goed en leeven eenes burgers, ter plaatfe des gerechts, heeft uitgefproken , overal te herzeggen , en (taande te houden, is niet waerdig, dat hy den rechtcrlyken post bekleede. Gy hadt den graave behooren te antwoorden. Neem de billykhcid van het vonnis , dat wy geveld hebben , in overweeging de arme mensch, tegens welke gy uw bezwaard veelt, is man en vader. Tien volle jaaren, heeft hy over eenen billyke eisch moeten rechten , en even zo lang behoeftig zyn; is het, dunkt u, nu nog geen tyd , dat hy door den arm des rechters onderfteund worde ? Plaatst u in zyn geval eens , heer graaf — wat zoudt gy alsdan van den rechter vorderen ? — Gerechtigheid zeket. Wel nu — niets anders eisch* te ook deze arme mensch van ons , en het is onzen plicht hem dezelve te doen toekomen. Uwe excellentie gedooge , dat ik de zaak van N het 194 ERAST. het gerecht verdedige — alzo verdedig ik alleen de zaak der billykhcid , en ik zou denken, uwe graafivlyke genade te misbruiken , en de eere van mynen vorst, die het goed en leeven zyner onderdaanen aan ons toevoorzicht betrouwd heeft , te lebenden , wanneer ik eene taal eenes menfchen, die door het betrouwen van den vorsten uwe exeellentie vereerd wordt, onwaerdig, wilde voeren. 'T is evenwel op deze wyze niet , dat zich Erast heeft doen hooren. Hy bevestigt, door laage vleiereien , den graaf, die , nicttegen flaande zyn tastbaar ongelyk, nog meent recht te hebben , in zynen waan. De goedkeuring van Erast moest noodzaakelyk deze uitwerking op den graaf hebben. Zoudt gy, vraagde vervolgends de graaf aan Erast, zoudt gy wel zo goed willen zyn , uit mynen naam, eene voorftelling, terdezerzaake , by het gerechthof te doen , en op uitftel aantedringen ? Uwe excellentie heeft alleen te gebieden, gaf Erast, die niet onderneemen durfde , dit verzoek van den graaf afteflaan , ten antwoord, en alzo werdt deze fchroomvallige mensch rechter tevens en party. De E R A S T. 193 .De bange toegeevendheid van Erast, baant den graaf, tot geduurige aanzoeken,denwega Wat er in het graaffelyké gedacht voorvalt—' wat er gebeurt, van grootcr of van kleiner belang, Erast is altyd de man, dien men raadpleegt. Het duurde piet lang , of daar deedt zich weder een geval op. Een der vrienden van den graaf, wikkelde zich in een zeer onbillyk rechtsgeding in — de papieren , daartoe dienende , kwamen Erast ter hand. Toen wist hy. nog niet, dat die aanvaller de vriend van den graaf was. Na het leezen derzei ven , was zyn oordeel , ten voordeden der geenen , die in rechten werdt aangevallen ... Dan , welk eene veranderinge ondergaat dit oordeel? .... De graaf, de zyde zynes vriends houdende, beveelt de zaake diens vriends aan de goede beoordeeling van Erast. Nauwelyks is deze aanbeveeling gefchiedt, of Erast begint minder gunftig over het recht des onderdrukten te denken. Ik zal, zeide hy tot zichzelven , de papieren nog eens doorleezen veelügt hebbe ik de dingen , daarin voorkomende , niet genoeg gewikt en gewoogen. Het twistgeding dan andermaal doorziende, komt hem de zaak Na des i95 E R A S T, des ongelukkigen , als nu de zwakfte partygeworden zynde , in een geheel ander licht voor. 'sGraaven vriend hadt nu zo groet onrecht niet, als hy , by de eerde leezing,wcl gedacht hadt Zekerlyk, zeide Erast by zich zclven , zekerlyk hadde hy wel op eene betere wyze kunnen te werk gaan evenwel — de fchade is zo aanmerkelyk groot niet veelligt heeft men hem genoodzaakt, op die wyze te handelen Ik wensch van harten , dat de vriend van den graave het geding winne... Ik wenfehe... Wat zoudt gy mogen wenfehen Erast! wat toch anders , dan geen fchroomvalllge — geen booswicht te zyn -— geen mensch, die, uit vreeze voor anderen , de rechtvaerdige zaakvan den geenen , dien het noodlot in uwe handen gebragt heeft, aan dien vreeze opoffert? Erast is een onrechtvaardig rechter, omdat hy voor menfchen bevreesd is. Hy komt ter reehtbanke , en beloert , met fchroomvallige oogen, zyne mederechters,. om , uit derzelver houding en oogen , zo veel mogelyk , de gevoelens hunner harten te ontdekken. Zo dra hy de?e zaak zal voordraagen , laat hy niet na , vooraf , het characler van zynen ade- ERAST. 197 adelyken heere optehaalen. De graaf ..... , zegt hy, die de beste vriend van den minister is — die de gewigtigfte bedieningen bekleedt-» deze graaf nu — die de aartigfte ridder van de waereld is, heeft met eenig burger een rechtsgeding. Dit gezeid hebbende , zwygt hy eenige oogenblikkcn ftil , en wacht op de uitwerking zyner aanmerking op de harten zyner mederechteren — en het gcwigtig onderfcheid, tusfchcn graave en burger. Eigenlyk , vaart hy voort, behoort het zo zeer niet ter zaake, evenwel kan ik niet nalaaten, te doen opmerken , dat de graaf, over wien wy heden moeten vonnisfen, een uitneemcnd man is ik had het voorrecht , by hem , benevens den minister , aan tafel te zyn. Hy fprak van onze vergadering met zo veele toejuiching —' met zo veele goedkeuring, dat ik niet kost nalaaten , daarover eene heimelyke vreugde in myn hart te gevoelen. Hier zweeg hy weder -— en Erast hoopt, dat zyne vleiende woorden zo veel invloed op het hart oer rechteren zullen hebben, dat het vonnis, ten voordeden van den graave geveld worde Alles wat Hechts eenigermaate in het bclam? van den graave fchynt voortekomen , draagt N 3 hy E R A S T. hy met gevoel en nadruk voor , en ftapt over alles , wat de grondflagen des onderdrukkers uitmaakt, koeltjes heen. Ten einde de aandacht des rechters, zo veel mogelyk, van de grondbewyzen, ten voordeden des burgers, aftetrekken, herhaalt hy tienmaalen, wathy,min cf meer , voor de zaake van den graave denkt voordedig te zyn. Zonder, de medeftemmenden den tyd van beraad te geeven , maakt hy fchielyk een fluitregel , die ten nadeden der rechtvaerdige zaak is. Elk mederechter , geen wysgeer zynde, of ontbloot van kennis van menfchen, is het met Erast en zyne uirfpraak terftond eens dan hy toch niet , die met wikkenden en weegenden geest met mannelyken gemoedc die vergadering bvwoont, en in zyn binnenfte die kracht van rechtichapenheid en eer , die door geene menfchenvreeze of verachtelyke eigenliefde kan gefchokt worden, gevoeit. Zulk een laat zich in dezer voege hooren. De graaf kan wel een rechtfchapen man zyn— vermogende vrienden bezitten — het oor van den vorst hebben — met dat alles hebben wy, voor het tegenwoordige, in onzen rechtbank niets te doen. Wy moeten ons oordcel geeven ERAST. 199 ven over de daaden der menfchen -— over recht cn onrecht , en niet over den inborst, het character , of bedieningen der menfchen. Ik maak, ter dezer heilige plaatfe , geen 011derfcheid tusfehen graave en boer. Tusfchen aanklaager , en hem, die aangeklaagd wordt, moet ik befiisfen; en,uit dien hoofde,verwyze ik , zonder op den perfoon zelve acht te geeven, den geenen, wiens zaak ik onrechtvaer* dig oordeele, Erast ontroert, op het hooren dezer tegenfpraake , en zyn geweeten doet hem heimelyk verwytingen. Gy veroordeelt, roept het,uit vreeze voor menfchen , eenen ongelukkigen! — De gedachten alleen, wat hem de graaf « wat hem de minister zou kunnen berokkenen, verfmoort de heldere ftem der rechtvaardigheid in zyn harte. Ondertusfehen verloor de arme man het geding , dat hy met den graave hadt ó Gy, die gevoelige harten hebt ■—— zoudt gy hier over verbaasd ftaan! Dat vroomen en fnooden over hunne daaden het lot wierpen, en zoudt gy het eene billyke uitwyzing des lots noemen, wanneer de rechtvaerdige zyne zaake verloor? Twee oogen min of meer op de fteenen , beN 4 flis- ico ERAST, flisfen de zaak. En is het ter recbtbanke niet even zo met de uitwyzing gelegen ? De meerderheid der oogen wyzen , in het werpfpel, het vonnis en in het rechtfpel , de meerderheid der Hemmen. Beide is lot Twyf- felt gy , zo gaat het Erast vraagen. Hy zal u zeggen rechterlyke uitfpraaken hangen tUkwyjs meer af van de hartstochten der rechteren dan van de ftem der wetten. Wy hebben Erast nog niet volkomen genoeg als rechter befchouwd, —— Laaten wy hem eens gadeflaan in zulken geval, waarin het op het leeven van den mensch aankomt. Zou hy ook daarin ter kvvaader trouw of onbillyk kunnen handelen? Welaan, ■ Een arme jongen zit , uit hoofde van gepleegden diefftal, gevangen. Hy zou zo gaerne zynen rechter te woord ftaan, Erast, zyn rechter, ondertusfehen, is genoodigd aan de graaflyke tafel. Het zou belediging genoemd worden , deze noodiging aftewyzen. Wat zou de graaf van die onbeleefdheid wel denken ? Het is dierhalven , zeide Erast , niet mogelyk , dat ik den gevangen heden fpreeke morgen zal ik hem te woord ftaan!... Dan, morgen en overmorgen moer Erast ERAST, &oi Erast den graave, naar eene zyner landwooningen volgen. En hoe !.... Erast zou de verhooring van een gevangen, die er om bidt, den voorrang geeven boven het gezelfchap, van eén man , zo aanzienelyk als den graaf? — dat zal Erast'niet doen — de graaf immers zou zulk eene daad wel kwalyk kunnen opneemen. Wanneer ik terug kome, zeide Erast,zal ik den misdaadiger verhooren. Vroeger heb ik geen tyd voor hem en alzo verloopen crgehce- le weeken. Ten laatften is de zaak van den gevangen ter uitwyzing vaerdig. Veele omftandigheden, die den ongelukkigen voor de ftraife des doods zoude kunnen bevryden , vergezellen de natuur zyner misdaad. Erast moest over den ongelukkigen en zyne zaak met den minister fpreeken. Hy werdt daar ontbooden. —— De vorst wilde weeten, wat men , ter verfchooning van dién mensch, konde inbrengen , en in overweeging neemen. Erast bereidt zich tot dit gefprek. Hyftelt eene geheele verdediging voor den gevangen op , en neemt dat opftel met zich. Hy komt ten huizen van den minister — maakt diepe buigingen — De minister is op dien tyd in N 5 geen ao2 ERAST. geen goeden luim... Zeer zeker, zegt hy tegen Erast , op eene min of meer gemelyke wyze, zal er, ten voordeden van dien boosdoener , niet veel zyn gevonden.... Erast verfchrikt, en vergeet, wat hy., ten behoeven des ongelukkigen, hadde tefaamengefteld. Het oog van den minister — de vreeze, om dezen aanzienelyken te mishaagen , fluiten hem de lippen. Zyn antwoord beftaat in hetophaalen zyner fchouderen. Ik verfta u , zeide de minister — en men ondertekende het doodvonnis. Erast gaat het huis van den minister uit. — Hy veegt zich het zweet der benauwdheid van het voorhoofd. Wat , vraagde hy , zou ik wel hebben behooren te zeggen? Dat, Erast , dat uw amt en uw geweeten u vobrfchreeven, te zeggen... Gy hadt behooren te antwoorden. Men heeft dezen mensch wel van diefftal befchuldigd , en die misdaad beweezen — naar de ftrengfte rechtvaerdigheid is hy den dood fchuldig, evenwel zyn er veele omftandigheden ter zyner verfchooning. Groote, drukkende armoede belaaden met vrouw en kinderen, en gedreigd,om door het recht vervolgd, en van alles wat hy hadt, ERAST. 203 ter betaaling zyner fchulden, beroofd te worden. — Te vooren was hy goed en eerlyk.— Hy zit, federt lange, onfchuldig, gevangen — en wat men meer zou kunnen bybrengen. Dit dan, Erast, hadt gy behooren te antwoorden., maar vrees voor menfchen hieldt u den mond gellooten... Noch vorst, noch ftaatsdienaar zyn in deze zaak onrechtvaerdig, maar hy alleen , die, wanneer bediening en plicht vorderen , dat hy fpreeke , ftilzwygt , uit vreeze voor menfchen. Helaas' de vloek des hemels is over ieder, die den mensch meer vreest dan God. D E D E ZOON U I T ONECHT. De fchemeringen van den avond begonden te daalen , toen Adelfon en Rofenau nog byeeu waren , om , onder het dak van vriendelyke gastvryheid, de geneugtens der vriendfchap te genieten. In de ftad , waarin zy woonden, waren geene menfchen, die zich onderling zo hartelyk en edel , als zy , liefhadden en eerden. Hunne vriendfchap droeg ook een geheel ander werk. Derzelver grondflag was deugd, DE ZOON UIT ONECHT. 405 deugd , en zy vloeide uit geen ander beginfel voort, dan de ongezochte overeenkomst van beider zielen. Deze uitmuntende vrienden waren geene vrienden geworden onder den wyn — of danferyen, of bordeelen. Zy ontmoetten eikanderen in de wooning eenes ellendigen, dien zy beide gewoon waren hulpe te bewyzen. Vriendfchap is een voorgevoel van zaligheden , die nooit eindigen. Zy bewyst , dat menfchenliefde geene andere drift is, dan zulk eene , die door den fchepper van het menschdom de zielen der menfchen is ingeftort. Niettegenftaande den goddelyken oorfprong dezer verheven deugd, is zy echterin demenfchelyke maatfehappy, maar al te dikwyls,onder eene verkeerde gedaante. Wanneer men op menfchen en zaaken acht geeft , ziet meu den heiligen naam der vriendfchap door fnooden ontheiligd, en door zotten gcfchandvlekr. Men legt makkerfchappen en genootfehappen aan — geeft die vereenigingen den tytel van vriendfehappelyke maatfehappyen , en veroneerwaerdigt zo dikwyls dien achtbaaren tytel, door fnoode bedryven. ■ Dan , zulke maatfehappyen zyn geene gewrochten der vriend- 20Ö DE ZOON vriendfchap. Hy toch alleen is den naam van vriend waerdig, hy alleen, die zich door menfchenliefde, omtrent anderen, weet te onderfcheiden. En zulk een , die iielde voor het menschdom in zyn harte gevoelt, zulk een kan de waare , de wezenlyke vriend van eenigen onder de kinderen der menfchen worden. Deugd, regtfchapenheid en algemeene menfchenliefde , zyn de grondflagen , op welken waare vriendfchap kan gebouwd worden , en deze grondflagen hebben geene plaatfe in harten , die , buiten den omtrek van den kring hunner bekenden , geene liefde voor andere medemenfchen gevoelen, En hoe toch — hoe zou iemand , die trouwloos is omtrent menfchelykhcid w natuur , in ftaat zyn , aan eenen enkelen onder zyne medemenfchen getrouw te zyn? 6Menfchen, wy zyn allen broeders geboren — geboren , om eikanderen hulpe te betoonen , en zouden wy eikanderen dan wel willen vervolgen ? Wy beleeven die tyden niet meer, dat men zich over een ronde of vierkante muts doodfloeg. —— De jaaren onzer kindsheid , toen wy over beufelingcn handgemeen wierden, zyn voorby, en in onze euw, zo opgeklaard , in vergelyking der voo- rigen. UIT ONECHT. 207 rigea, fchryft men zo veel over verdraagzaamheid , en fpot met bygeloovigheid , die toenmaals den Godsdienst befmetten ; en wie zou dan deze vastftelling nog vermoeden kunnen, dat wy onverdraagzaamen en vervolgers zyn? Broeder ftaat nu nog tegen broeder op en vervolgt hem niet uit godsdienftige beginfe- len neen , goede God ! tot fchande der menschheid men vervolgt eikanderen om beufelaryen en ydelheid. ó Dat wyonze fpoorloosheden vergaten en weder broeders en menfchen mogten worden! Alzo dachten Adelfon en Rofenau. Zy waren vrienden, en hunne vriendfchap ontftondt uit het beginfel. om medemenfchen , waar zy zouden vermogen, te helpen. Adelfon hadt eene onopfpraakelyke opvoeding genooten. Dit, niettegenftaande , befoedelde eene enkele misdaad, die den overigen tyd zynes leevens voor hem vergiftigde , zyne bloeiendfte jaaren. Vriend Rofenau, zeide hy in eene byeenkomst, myn geweeten brengt my eene misdaad myner jeugd, die my zeer veele angstvallige oogenblikken veroorzaakt, te binnen. Ik hadt den ouderdom van vierentwintig jaaren nog niet bereikt, en gereed, om eenen (tand 2o3 DE ZOON ftand in dit leeven , geheel tegen myrierf zin , aanteneemen. Gyweet, Rofenau, dat myne ouders my daartoe reeds bedemd hadden,toen ik nog een kind was, en in de wieg ihep. In de warmte myner eerde jaaren ligtzinnig ^zonder nadenken , door losbandige gezellen , op den doolweg gebragt, bezocht ik, op zekeren dag, een jong meisje , dat ik niet hadt moeten bezoeken. Toen werdt de maate myner onbe» dachtzaamheid vervuld. De naam van dat meisje is Lucile. Zy werdt zwanger. Myne oogen gingen over myne onbedachtzaamheidopen — ik zag een zwarten ren van derzelver akelige gevolgen. Myne eerden post welken ik bekleedde , myn maagfc hap, het ongelukkig kind , dat ik verwekt, en het meisje,dat ik onteerd had!! Ik wist niet,hoe my , in dit alles te gedraagen. De vader van het ongelukkig meisje kwam by my. Hy was een medegaand man , en hadt medelyden met my. Hier , zeide hy, ik heb medelyden met u. Ik wil doen wat ik kan, om uwe eere te redden. Geef aan myne dochter een duizend gulden , en ik zal voor de opvoeding van het kind zorgen. — Geen mensch in de waereld zal iets van dit geval weeten. Wat U I T O N E C H T. 209 Wat, gaf ik den vader ten antwoord, wat!... duizend gulden! — Die fom is te gering. Ongelukkig vader! neem alles,wat ik indewaereld bezitte het zal u en uwe dochter behooren. ó , Indien gy my allcculyk de voorige kalmte myner ziele kondet wedergeeven!.... Ik ontlloot voor hem myn geldlaade. Neem, zeide ik, neem zo veel als gy wilt,en,doordien hy volftrekt niets wilde neemen , gaf ik hem een bundel met duizend ducaaten. De oude man verliet my fchreiende en ik fchreide met hem. Zorg, riep ik hem toe, zorg voor uw kind, en ook voor het myn.... Sedert dien tyd , hoorde ik, noch van den ouden man, noch van zyne dochter , noch van myn kind het geringde, ó Rofenau , vriend myner ziele! myne eere werdt wel,op die wyze, gered, maar de rust yan myn harte heb ik niet weder ontfangen. Ik voele , dat ik vader geweest ben , en het onzeker noodlot van myn kind ligt my na aan het harte. Adelfon weende onder dit verhaal, en Rofenau wendde alles, wat hy koude , aan , om hem te vertroosten. Gy hebt aan uwe verplichting , omtrent dit meisje, beantwoord, zeide Rofenau. Neen, antwoordde Adelfon , vlei my niet, myn O vriend — 110 DE ZOON vriend —— ik heb aan myne verplichtingen niet beantwoord. Jn welke deerlyke omftandigheden bevindt zich, mogelyk , myn ongehikkig kind! Veelligt is de moeder geftorvcn. Misfchien is zy, in een ongelukkig oogenblik, van al, wat zy bezeten heeft , ontroofd; en, misfchien, dat myn zoon zich in de ailerellen» digfte omftandigheden bevindt. Deze bedenkingen pynigden de ziel van Adelfon , en Rofenau deedt vruchtelooze poogingen , om het hart van zynen vriend opteruimen. Dikwyls ging hy, met een bekommerd harte, van hem af, en ontmoette hem zelden weder, zonder dat Adelfon hem over deze zyne zielskwelling onderhicldt. Rofenau kwam , op zekeren dag , zynen vriend , vroeger dan naar gewoonte , bezoeken. Adelfon, zeide hy, wy zyn verplicht, eenen ongelukkigen te gaan fpreeken. De jongeling, dien wy moeten gaan zien , treft myne geheele ziele. Zyn hart fchynt geen geheel boos hart te zyn. De vroegtydijje dood zyner ouderen, en eene Hechte opvoeding, zyn naar alle gedachten, veeleer de oorzaak zyner wandaaden, dan wel zyn hart. Rofenau en Adelfon bezochten den gevangen. Hy UIT ONECHT. èn Hy was een fchoon en welgemaakt jongeling. Hy zat , in ketenen geflooten , aan zyne tafel, zyn hoofd met zyne hand onderfteunende, terwyl hy bitterlyk weende. By het intrèeden van Adelfon , rees dc jongeling als verfchrikt opb Met verwilderde oogen zag hy hem aandeinsde terugge , en ftrekte zynen. hand naar Adelfon uit. Och J riep hy ; wat overkomt my! welk een indruk maakt uw gelaat op myn harte, myn heer! Adelfon werdt niet minder ontroerd. Hy gevoelde de hevigfte aandoeningen in zyne ziele. Weinige ©ogenblikken waren zy by eikanderen , of zy geraakten in onbedwongener gefprek. Ongelukkige , zeide Adelfon , wie toch waren uwe ouders? Heer, gaf de ongelukkige ten antwoord , wat myn vader belange, dien hebbe ik nimmer gekend. De naam myner moeder was Luciie. Zy is in groote armoede geftorven. Na haaren dood was ik gedwongen, te gaan bedelen. Schooiers vonden my op de landftraate en namen my onder hunnen troep aan. Zy waren dieven. Ik ben , in hun gezelfchap , een boosdoener geworden , en nu een ellendigen , die ten dood is veroordeeld. Hier heb ik eene brieventasfe. In dezelve zyn O a bric. «a DE ZOON brieven , die myne vader aan myne moeder ge» fchreeven heeft. Ik kan niet leezen. Veel en echter, die dezelven geleezenhebben ,hebben my verzekerd , dat myn vader een man van aanzien moet geweest zyn. Zoudt gy de goedheid willen hebben , my deze brieven , voor dat ik fterve, eens voorteleezen! ' Driftig rukte Adelfon die brieven uit de hand des ellendigen , en hy vondt , dat deze brieven , die waren , welken hy zelf aan Lucile hadt gefchreeven. Gelyk door den donder getroffen , viel hy op het ligchaam van zynen zoon neder, en weder tot zichzelven komende , riep hy , ó myn zoon - myn zoon!!... in welken deerlyken — ellendigen ftaat moet ik u vinden!... Ik uw zoon ! zeide de gevangen , met gelaatenheid van zieie — ik ben uw zoon niet. Uw hart fchynt zulk een goed hart , en , indien ik uw zoon ware , zo zoudt gy my en myne moeder niet hebben verlaaten. Neen , gy niet ——— een wreeder hardvochtiger man moet myn vader geweest zyn ; want hy heeft , door my te verlaaten , myn ongelnk berokkend. Dat toch , zoudt gy niet gedaan hebben.... Ik kan u geheel iets anders aanzien UIT ONECH T. si3 zien. Uw hart is tot zulke daaden volftrekt onbekwaam. Evenwel wil ik myn vader niet vloeken, wie hy ook zyn moge — ik wil hem niet vloeken, offchoon hy, hoewelrykzynde, zyn zoon de brokken , welken hy van zynen tafel de honden toewierp, niet vergunde. Gy varfeheurt my het hart , ongelukkige! riep Adelfon... Vloek — vervloek uwen vader ! Laat my in dien vloek het allerverfchrikkelykfte, dat in de natuur is, hooren den vloek van een kind over zyne ouderen 1! — Ik heb denzelven verdiend. Vcrfcheur myhet harte. Breng myne gehee-te ziel om. Vergeet ook gy de natuur, nademaal ik de natuur heb vergeeten. Ik heb uw tydelyk geluk aan een bloot vooroordeel kunnen opofferen ■ ■■ tegen de menschheid ftryden en myn eigen bloed gcfchandvlekt. Ongelukkige ! De wetten des latkls hebben 11 niet ter dood veroordeeld dat yafelyk werk heeft uw vader verricht. Ik ben uw ombrenger. Ik heb de onfchuld inde ibeilte overgeleverd. Ik heb u kunnen redden, en dat nagelaaten te doen...... Sterf, flerf dierhalven. Euwig euwig zal uwe bloedende fchaduw voor myne oogen O .3 zwee- ai4 DE ZOON zweeven; en myn harte, onophaudelyk, deszelfs wreedheid verwyten , Zou het my wel mogelyk zyn kunnen , dat fchrikbeeld van myn hart te venvyderen. In den donkeren middennacht, zou uwe fchim myn flaap breeken , . den deerlyken ftaat, waarin ik u zie, afmaaien , en, door angften der helle, myn geweetcn martelen. Adelfon viel , in volflagen onmacht , in de armen zynes vriends , die, geduurende dit verfchrikkelyk tooneel, een fpraakcloos toezienergeweest was. Deze liet zyn ongelukkigen vriend naar zyn kamer brengen. De veroordeelde onderging het vonnis des doods, Hy ftierf, ftandvastig en gemoedigd, Ik heb myn vader gezien , zeide hy , en ben nu geruster. Haast hoopc ik hem, aan de andere zyde van het graf, wedcrtezien — in die gewesten, waar wy ons in eene waereld , daar de volbrenging van de heiligde plichten der natuur geene fchan» de gerekend wordt, zullen bevinden. Rofenau ging zynen vriend weder opzoeken. Deze lag in eene heete koortfe en zonder ge- noegzaame kennis. Myn zoon'! myn zoon!! — Deze waren de eenige woorden, welken hy telkens, geduurende drie dagen, her- UIT ONECHT. 215 herbaalde , ftervende ten vierden dage , by het aanbreeken van den morgen. De dood van Adelfon ftorttc Rofenau in eene gevoelige droefheid. Hy liet den dooden naar zyn landgoed brengen , en deedt een prachtig grafteken voor hem oprichten. Hy onttrok aieh , kort hierna , aan zynen rechterlykeu post , waarin hy zoo veele kwelling hadt ondervonden , en ongelukkig genoeg geweest was , om den zoon zynes vriends ter dood te veroordeelen. Hy begaf zich naar zyn landgoed, en ging dikwyls, by ftillen avond, het graf van zyn vriend bezoeken , en ftortte dan traanen der vriendfchap en der liefde. ó Menfchen !... welke verkeerde denkbeelden vormt gy u dikwyls van fchandc ! Booze bcdryvcn fchaamt gy u niet. Gy fchaamt u ook niet, eerlyke meisjes te verleiden — vrouwen te onteeren en kinderen te verzaaken. . Maar gy fchaamt u, de vervulling van de heilige plichten der natuur. Hoe veele ongelukkigen zwerven door de waereld heencn en voeden zich met gebedeld brood , terwyl derzclyer vaders in ruimte en overvloed leeven l... Dan, welke vaders?... Verdienen dezen dien heiligen naam? Kindermoordenaars moest men O 4 zulk üi6 DE ZOON zulken veeleer noemen verachtelyke ombrengers hunner kinderen. Te bloode zyn ze, om , met eigen handen , hunne kinderen de ftrot toetedrukken , om dat ze bang zyn voorde wraak der wetten. Anders zeker zouden zy zich niet fchaamen, de beulen hunner kinderen te zyn. Gy brengt echter dezelve , op eene zeer gruwzaame wyze , om het leeven. Gy verlaatze in een ftaat van naare behoefte —— honger en kommer. Gy kunt hen , als getuigen uwer misdaaden, niet voor uwe oogen verdraagcn , en offert veel liever de plichten der natuur aan vooroordeelen, waarvan gy zeiven de ftichters zyt , op. Veel liever zoudt gy uwe jagthonden , met het vleesch der dieren , die gy zelf eet, voeden en opvullen, dan uwe uitgehongerde kinderen — uwe ongelukkige kinderen , een ftuk brood toewerpen. De wetten zyn, in onderftelling, dat gy menfchelyk denken zoudt,in uw belang;., danfcherptegen uwe kinderen ingericht; zynde, is zulks alleen, om de vaders zo veel te vatbaarer voor de drift der natuur te doen worden. ó Schoone wetten !.. Toen gy gemaakt zyt, moeten er gelukkiger tyden en betere menfchen geweest zyn! ROSENWALD, OF DE RECHTER, MET ZEER VEELE 6 0 EDE HOEDANIGHEDEN EN EENE ONDEUGD, De menfchen , zegt Gellert , zyn zelden dermaate bedorven , dat zy zich op eenmaal aan veele ondeugden zullen fchuldig maaken, en zelden zo Hecht, dat zy eene wandaad, welken zy gepleegd hebben, niet gaerne door deze of geene goede bedryven , zouden willen vergoeden. Dit foort van menfchen , fchiïO $ dert ai8 S.OSENWALD. deit hy , door het carafter van Dorant, of van eenen mensch, met veele deugden en eene ondeugd. Het carafter van Dorant is geheel overeenkomftig met dat van Rofenwald , van wien ik voorhebbe , iets te verhaalen, Rofenwald was weldaadlg , recbtvaerdig , gedienftig , en zeer oprecht... Met dat alles, was hy ten ergften op vrouwen verflingerd. Eene zwakheid, welke , in onze euw , niet geteld wordt, en op welke men roem gaat draagen, in openbaare gezelfchappen; dezelve alzo niet alleen voor geene fchande, maar voor eer houdende. Rofenwald bekleedde het amt van rechter. Hy kwam onverfchrokken voor de zaak der rechtvaerdigheid uit. Hy was werkzaam - een onderfteuner der ellendigen en een vriend van die deugden , die voor een teder hart ligt vallen en hetzelve natuurlyk zyn. Men zag hem gaerne in gezelfchappen ; zyne luchtigheid en kunde maakte hem aangenaam. Rofenwald, was een jongen van omtrent twaalf jaaren , toen hy ter plaatfe kwam , waar hy fints leefde. Een van zyne vaders vrienden hadt de zorg voor zyne opvoeding op zich iege!i>igen en Brieven. . . . - 1': 16. ■ Aan Neêrlands Zeehelden. . . - : 13' het zelfde Werk, best pap . . . - : 18. IV. van Ollefen, Mulïkale Uitbanningen. . . -1:5." M. Z. Tyówinsf in ledige uuren. . . . -2:8* A. Schrage. ïtfederduitfche Dichtkunde. . » • ï4* Schatkamer der Nederl. Dichteren, 2 deelen. . - 4': 4" Mr. Rhynvis Fiith , Julia , met piaaten. . -2:4.' het zelfde Werk , best pap. - 4:' xT. 0 Fraaye Piaaten tot Veith, Julia . proefdoek. . . 3: - groot papier. . . . 2: ordinair papier. . . 1 • 16 ff.BikkerJlaff, YermaakJjke Nagtftudiè'n. . . _ ^ Sacharias , Bezegelingen over de 4 Getyden vast den dag, metpl. . . . ti tèi Vlaming. Arcadia van Zannezarius, met p!. 1: ié" — Spiegels hertfpiegel, . . 4 ■ - van Duiken, Gereinigd Harte, met plaatjes. - • \%. De Mirquts d' Argens. Joodfche Brieven. . , - : 18* C, 5rf/j«, Bybe'.fche Mengelpoëzy * metpl. en bet portr. 2 : 10° het leven van den Apostel Paulus. 1 .• 4, Cuceits, Republiek der Hebreen, 4de deel. . 1: 4. Gevallen van Nienne. ...... - : 16. Verm Levensgev. van de Hertogin G**. met piaaten. -: 16, Het Weeskind van Nor-nandye, a deelen met piaaten, - : 18. £ieldingi Jofeph Andriesfen, 2 deelen t met piaaten. 1: 16. Jonathan Wild 1:4* Zoete Herdersminnaary , , . . . - : 16. Philip van den Winkel. . . , ■ : 16. De Libanonfche Robinfbn. . . , - : ig. De oude en jonge Rcbinfon. . . . 2:4. Schats, reis door 't Wonderland, . . . . 1:16. filarmontel, Inkas , 2 deelen. . , 2:4. Knoop, Geographif. Befch. van de geh. wereld , 5 deelen. 5: - Puizen 1 en één quartier uurs Tartaarf. Vertel. 2 d. metpl. 1: 16. De Verm. enKoddigeLevensgev. van denGr.v.F.4d.metpl. 3 : 16. pe Sol 'aat van Fortuin 2 deelen , met pl. . 1:16. Lilienthal, H.teerredenen t 4 deelen. . 4; i5. Rambnch, Verzamel, van Overdenkingen. . 1 : 16. Lulherus, Kleine Schriften , 6 deelen compleet. . 1: 16. Durer, Stervens gedichten, . . ■11, J. Kok, Amfteldamfche Jaarboeken, 3 deelen met pl. 8: 10. pater Abraham iets voor alle , 4 deelen metpl. , 6: - Leeve van Hugo de Groot. ... , 1:2. Philips, Spiegel - Perfpeftief. • . 1; 16. - over de Zon- en Maan - lichten. . , 2:4. Louterbach, Burgerlyke Bouwkunde, . . 1:13. D* £ft*>&, over de Bouwkunde. . 1! Ï4

Onderstaande tekst is niet 100% betrouwbaar

de VERLEIDING. 75

genkuil ontrukte ? Grootere weldaaden dan deze kan ik u niet betoonen. Gy zult dan geen» zins , gelyk uwe arme moeder van honger en dorst kwynen niet gehoond worden, gelyk ik gehoond ben —■ niet, gelyk een verlooren fchaap, dat, door allen norfchen hond aangebast, en ter avondvreugde door den weelderigen wolf verfcheurd wordt , omzwerven. Neen — neen — niets van dit alles zult gy

ondervinden. Sterf ontfang van myne

handen den dood als den besten bruidfchat, dien ik u kan geeven.

Dit zeggende nam Lotje het mes — ftak het in het hart des kinds en liep , als eene raazende , door woede alleen , in die oogenblikken der bezwykende krachten , tegen haare zwakheid gewapend, naar de ftad en gaf zich by het gerecht aan als moorderin van haar kind.

Niet lang hier na werdt zy ten dood veroordeeld , en onderging gerust en gelaaten den dood , onder eenen toevloed van menfchen , die de daad, welke zy bedreeven hadt vervloekten, om dat zy geenzins het hart kenden van Lotje , en zich weinig lieten gelegen liggen 9 om hetzelve te kennen,

Permanente URL

Opties voor uitsnede