Griezelige ontdekking in Utrechtse bibliotheek
door Maria van Daalen
Tijdens het Eurofestival Religieuze Muziek te Maastricht wordt een expositie gehouden met de titel „Een lasso-codex in Utrecht: een Liber Choralis en zijn restauratie".. Het handschrift dat hier getoond wordt is inmiddels tot ver over de landsgrenzen beroemd als authentiek manuscript dat men al eeuwen verloren waande. Het handschrift bevat vier koorwerken van de componist Orlando di Lasso (1532-1594). Het is eigendom van de Nederlandse Sint-Gregoriusvereniging, die de belangen van, de rooms-katholieke kerkmuziek in Nederland behartigt. De NSGV heeft de codex permanent in bruikleen afgestaan aan het Instituut voor Muziekwetenschap van de Rijksuniversiteit Utrecht. In maart 1978 stapte ik, studente van de Vrije Universiteit bij de Rijksuniversiteit Utrecht binnen voor een bezoek aan de uitgebreide muziekbibliotheek. Uitgerekend die dag was het de dies van de RUU; eigenlijk was de bibliotheek gesloten, maar voor één keer kon wel een uitzondering worden gemaakt. Ik raakte in gesprek met de bibliothecaris, dr A. Annegarn, en met Randy Tollefsen, wetenschappelijk medewerker, over mijn beide bijvakken Handschriftenkunde en Muziekwetenschap. Voor allebei de bijvakken moest ik een scriptie schrijven; het zou het mooiste zijn als ik die kon combineren, door bijvoorbeeld een muziekhandschrift als onderwerp te kiezen.
Toevallig (of niet?) bevond zich in deze Utrechtse muziekbibliotheek een oninteressant handschrift waarvan nog nooit een beschrijving was gemaakt: de zogenaamde Lasso-codex. Kon ik die niet als onderwerp kiezen? Het leek me wel aardig om eens een 16e-eeuws handschrift te beschrijven in plaats van een middeleeuws. Mijn beide docenten gaven hun toestemming en daarna werd mijn studieprogramma zo ingewikkeld dat alleen ikzelf nog wist hoe het in elkaar zat: hoofdvak aan de Vrije Universiteit (Nederlands) bijvakken aan de Katholieke Universiteit Nijmegen, onderzoek in Utrecht.
Het onderzoek was bovendien het vreemdste dat ik ooit had meegemaakt. Toen ik ermee begon, leek het routinewerk. Gaandeweg werd het steeds interessanter. En toen ik na enige tijd met de resultaten voor de dag kwam, werd het handschrift prompt voor drie ton verzekerd...
Wie was eigenlijk Orlando di Lasso? „Ik ben ook een mens - wie mij zoekt, vindt mij", schrijft hij zelf in een van zijn vele brieven. Hij was in de zestiende eeuw een van de beroemdste componisten. Al sinds de veertiende eeuw waren het de Vlaamse zangers en componisten die in Europa de toon aangaven. De „Roland de Lassus" die omstreeks 1544 als koorknaap meereisde in het gevolg van Ferdinand Gonzaga, de veldheer van Karel V, was geboortig uit Mons in Henegouwen. Hij ontwikkelde zich in korte tijd tot een bekend musicus en componist. Na een baan als kapelmeester aan de St. Jan van Lateranen te Rome en reizen naar Engeland en Frankrijk en een verblijf in Antwerpen, werd hij door Hertog Albrecht V van Beieren aangeworven als tenor voor de Hofkapel, in 1557. Hij schrijft zijn naam inmiddels op zn Italiaans als Orlando di (of: de) Lasso.
