De locomotief

Dit nummer bestaat uit drie bladen 0i m, tahoB

Bet tweede Btad. SttsrdtD Boroboedaer; "*■ opifeabgread procan; * öe #eien Tan HoheaAdvertentien. Bet derde Blad, f ak mbCr< " T ° or de icchtbaak; nitlb«rEehtea ; te wambeld; (Seblsdz.) Opwö tkertlM oladi.J A. óverlcntiCn

Om kwart over reven stapten wft te Tjilegon uit. Rechts het station uitgaande zagen wij de hoog ommuurde boei liggen, waarbinnen op 9 Juli 1888 zooveel angst werd uitgestaan. Van Dorse bracht ons terstond langs het pad ten zuiden dier gevangenis naar den weg, waaraan het vroegere huis van den griffier Dumas lag (kaartje letter k). Wij gingen de ruime pendoppo binnen en vernamen van een bediende dat het thans wordt bewoond door den wedono, die echter afwezig was. Schoon het huis wel wat veranderd was, kon van Dorse de plaatselijke gesteldheid tog zeer goed met de feiten van 1888 in verband brengen. Hier aan de ingangsdeur, zei hij, kreeg Dumaa de eerste klewanghouwen. De bende van hadji lskak, die zooals ik u in den trein vertelde van Sanedja oprukte, kwam hier te 3 uur 's morgens aan, bonsde op deur en ramen, schreeuw® de en tierde met het gewone geweld van rumoermakende inlanders. Dumas, niet wetende welk gevaar hem dreigde, opende de deur, ontving terstond» eenige klewangslagen en vloog — hier aan onze linkerhand — het erf op van zyn buurman den djaksa, wiens huis hij wist binuen te komen. Mevrouw Dumas ontsnapte met twee kinderen uit het achterhuis en kwam, achter de woning van den djaksa heen, bij het huis van den ondercollecteur, dat daar aan de overzijde van den weg, naast het kerkhof, ligt. E^n baboe vluchtte met het jongste zoontje, slechts 1 jaar oud, naar de sawahs hierachter, maar werd door eenige brandals in het donker voor mevrouw Dumas gehouden, achtervolgd en, evenals het kind, vreeselijk met klewangs gewond. Een der handjes van het jongetje werd afgeslagen en hing nog slechts los aan den arm. Baboe en kind werden tegen 6 uur in den morgen, toen de bende van Iskak tijdelijk was afgetrokken en die van hadji Wasid nog niet aangekomen, op de sawah gevonden door lieden uit de kepa« Uau,waar mevrouw Dumas toen vertoefde. Men meende toen in Tjilegon algemeen, dat de aanval slechts een persoonlijke vijandigheid was geweest tegen den griffier Dumas en het gevaar dus geweken. » Dumas zat dan in het huis van den djaksa, hiernaast, n Wie wooct thans in dat huis"? vroeg van Dorse den bediende van den wedono. Mevrouw de weduwe van den vori gen zoutpakhuismeester, antwoordde de man. Wij begaven ons er heen, om te

vragen of de tegenwoordige bewoonster ook eenige belangrijks herinneringen had bewaard aan het daar in 1888 afgespeelde drama. De dame, eene indische van ongeveer 40 iaren, scheen onze vraag niet eens goed te begrijpen. Woonde hier dan vroeger niet de djaksa ? vroeg v. Dorse. Ja, geloof wél. En heeft u nooit bijzonderheden gehoord omtrent den aanslag die hier werd gepleegd tegen den heer Dumas, bij de roesoeh Tjilegon? Kan wèl, weet niét. Kunt u ons ook de kamer laten zian, waar de heer Dumas zich verscholen hield en de vrouw van den djaksa, die onder een ledikant was gekropen, door den buitenwand van kèpang een lanssteek kreeg ? Néóa, weet niét. Weet u ook niet, dat de hoer en mevrouw Dumas toen, in 1888, hiernaast woonden en werden aangevallen? Neen, weet niet goeed, vraag u maar wedono. Wat roor menschen toch, zei Gorrie, in een huis te wonen waar nog niet lang geleden zulke ontzettende dingen zija gebeurd en er blijkbaar nooit eens naar te hebben onderzocht! Ieder zijn levensopvatting, zei Yan Dorse, misschien is da hunne nog zoo kwaad niet. Wat zij niet weet, heelt de heer de Chauvigny de Biot ia ieder geval ons vrij uitvoerigmeêgedeeld, en hetzelfde werd mij verteld toen ik kort na den opstand de plaats bezocht. De bende van Iskak belegerde dit huis, schreeuwende dat de djaksa den heer Dumas moest uitleveren. Men boasde op de deuren, stak met gieken iu den kèpangwand, waardoor de djaksa's-vrouw een wond aan de hand kreeg, raasde en tierde, ' maar liet het daarbij. De bende was ruim 100 man sterk en een viertal flinke kerels hadden met een paal of dikke bamboe de deur kuanen inloopen. Maar het bleef bij tieren en schelden, en te 4 uur trokken de helden terug naar Sanedja. Dit is bijna nog het walgelijkste geweest in deze volksbeweging, dit hunkeren naar moord naast de grootste lafhartigheid, dit fanatiek getier zonder een greintja moed om hetgeen Allah tegenover de kafirs dan nu eenmaal welgevallig was doortezetten. Vergelijk daarbij eens de helden op fransche barricadeD, als zij eenmaalden strijd tegen het gezag hebben aangebonden 1 i)e europee sche revoluties zij u heldenooriogen, vergeleken bij de lafhartige ïudücae tjintjang-partijen. Maar laat ous niet gaan filosofe eren — viol hij zien zelf in da rede — wg hebben onzen tijd noodig. Eerst zullen

wij nu den ongelukkigen Dumas volgen tot in z ; jn doodsuur. Nadat de hen de van Iskak was afgetrokken, zond de djaksa te 5 uur mededeeling van het gebeurde aan mevrouw Gubbel?, met verzoek den ernstig gewonden heer Dumas te komen helpen verbinden. Dat mevrouw Gubbels, alleen vergezeld dw een oppasser, na efrst verband len hebben bijeengezocht en n^ it- 1 ting van hare twee dochtertje ter ■' ■ naar de nogal verwijdert? • wv.Hg den djaksa ging, bewijst alweéi dat , v het gebeurde hield voor een opzichzelf staanden aanslag tegen den griffcer, waarmede alles was afgeloopeu. Hetzelfde bleek uit het bericht, dat de wedono — wiens toenmalige woning wij daareven op het wegje achter de boei voorbij gingen en die door geen hulpgeschreeuw of aandrang ertoe vras gebracht naar buiten te komen — aan den ass.-resident te Anjer Kidoel zond, n.1. dat de heer Dumas verwond was door vier 's nachts in zijn huis gedrongen personen. In dit bericht zag da resident zoo weinig gevaar van algemeenen aard, dat hij zelf met den heer van Rinsum doorging naar Tjaringin, terwijl alleen de heer Gubbels, om de moordzaak terstond te onderzoeken, terugreed naar Tjilegon. Dumas werd dus verbonden door mevrouw Gubbels, maar nauwelijks was zij hiermeê gereed en zat zij met de zeer ontstelde en zelf gekwetste djaksa'svrouw over het gebeurde wat natepraton, of er kwamen menschen verschrikt het erf oploopen, met de mededeeling dat een nieuwe en talrijke bende (die van Tuebagoes Ismaïlen hadji Wasid uit Bedjie) de kota wa3 binnen gekomen, waarop mevrouw Gubbels—zich den terugtocht naar huis langs den grooten postweg reeds ziende afgesneden—langs het zijweeje, dat wij zooeven passeerden, met den daar wonenden wedono en diens vrouw inde naastbijgelegen boei vluchtte. Ha^en op. passer zond zij naar het assistent-residontiehuigjomte trachten hare twee dochtertjes meêtenemen eu b'j .iiapr qu ,.: o- u Duu .13, aooaoüjR versCiinsi door dit nieuwe gevaar en wellicht op de bede van den djaksa om zijn huis door zijne tegenwoordigheid niet aan grooter gevaarbloottestellen, vluchtte — daar de weg in de richting van Sanedja heelemaal onveilig was—dezen kant uit tot aan den grooten weg naar Serang, zag hier op het kruispunt waarschijnlijk links en rechts dreigende en schreeuwende brandals, vloog toen de Ghineesche kamp in en verschool zich ia oen klein Chineesch huisje, dat lag ter plaatse door mij op het kaar tjp met o gemerkt. Maar de moordenaars hadden ook hem gezien, en snelden hem achterna. Wij waren intusechen ter hoogte van de pasar gekomen ea sloegen links het door van Dorse aangewezen wegje ten noorden daarvan in. Wij ondervroegen de daar wonende Chineezen en, schoon geen hunner het geval zelf had bijgewoond, wezen twee of drie ons het huisje aan, waar volgens de overlevering de jgliffier landrad" door de oproerlingen was gevonden. Wij traden het binnen en de tegenwoordige bewons'*, een tokoChinees, bevestigde de verklaring. Hij bracht ons naar een achterplaatsje en vertelda : Volgens hetgeen men mij heeft gezegd — want ik woonde toen nog niet hier— kwam de heer griffier, reed3 erg gewond, het huis binnen vliegen tot op dit achterplaatsje, waar hg zich trachtte te verbergen. De moordenaars volgden hem echter spoedig, haalden ham ei uit en schoten hem buiten, toen hij nogmaals trachtte te ontvluchten, met een geweer dood, waarna zij het lijk verminkten en een eit d voortsleur Jen. Daarginds op den weg is het later door de soldaten gevonden. Wij gingen terug naar den grooteo weg en door de postloods de aloon aloon op, waar van Dorse ons aan de imker sijde de woning van den patih wees en aan de rechterzijda oen met prikkeldraad om geven kampement van kèpang loodsen en woningen. Dit kampement, z :i h j, dat de mooie a^oon-aloon hetit ontsierd, was er tijdens den opstand nog niet, maar is aangelegd voor de corrpagnie infanterie, die toen hier in garnizoen is gakomen. Sin Is het vorige jaar is die infanterie verwisseld tegen e«a detachement gewapende politie-dienaren, M^nadoneezen. dus christenen die zich met de tat atieke bevolking nooii Zullen verbroederen. Lf kunt ze daar in de ^ymaastie-loods aan den rekpaal zien hangen en zich iu allerlei luie houdingen vervelen. De ass.resideut Schneider nai.ft gemeend dat hij van deze menschen, die rechtstreeks oader zijue bevelen staan, meer nut zal bob bsndan van infanterie,dié ha! Gouverne ment voor de menigvuldige aanvullingen in Djambi,Merauke otc. bovendien Lroocinoodig heeft. Ouder een of anderen vorm

is gewapende macht hier iu ieder geval nog noodig. De bevolking, hadji'), kiais eu huune moerids, zijn in schijn thans zeer onderworpen en noderig. De assisa teat-resident, ongetrouwdou dus alleen voor zichzelf te zorgen hebbando, heeft baar flink aangepakt. Nog geruiwen tijd na het dempen van den opstand bleek de age stemming ooi door onbeschaamdheden tegonover het bestuur, werden bijv. in het assistent residentie^u:iï9 3tèeno" g3wt»rj>e»> m«i .•ï™ _J> brieven er omheen; op den weg waren de manschen onbeleefd, da geestelijke heeren in de desa gedroegen zich spoedig weêr met de oude aanmatiging tegea de desa hoof .Jen, die zij beschouwden zooals de kinderen Israel3 indertijd de tolie naars, als geldinner3 van den dwingeland. Desadiensten warden door de dj iro's slechts met groote moeite van de bevolking verkregen. Da vroegere zwakheid van het bestuur t jgenover legaestdrij vers in Bantam, een soort ballingsoord trouwens waarin de meest onbruikbare elementen van hat europeesche ambtenaarscorps worden opgeborgen, had aan dien gaest van onbeschaamdheid steeds voedsel gegeven. De hoer Sc 'aneider nu heeft hierin krachtig ingegrepen, de voornaamste brandals zijner afdeeling doan bij elkaê. ■ roepen en gezegd dat de rainsta ongehoorzaamheid of onbeschoftheid zonder aanzien des persoons zou worden gestraft, hetzij voor de rol, hetzij in ernstige gevallen door wegzending naar een heerlijk land, vanwaar men nooit terugsomt, Timor Roeping gehaeten. Dia »verlmning -politiek", zooah zij ze noeman, boezemt den raddraaiers nog heelwat meer vrees iu dan de gerechtelijke, die afloopt met den in het vonnis bepaalden termijn, terwijl een politiek gebannen:» zijn land waarschijnlijk nooit meer terugziet. Beleefdheid voor Europeanen langs den weg is den mensjben ingeprent, en zoo rei3t men hier thans fels in een land van vrede en vriendschap. Maar op het geen kan broeian orde" 1 die schijnbaar I kalme oppervlakte moot man siOTda v»aa.onu iiug uuauoii. jl>3 neer bchneicler heeft daartoe ook verandering gebracht in het isolement der hoofdei tegenover de kiais en hadjis. Raden Penna, patih tijdens de onlusten en aan den dood slechts ontsnapt doordat hij voor geneeskundige bahandeling te Sarang was, be» schermeling van hooge Bataviasehe haeren maar onbekend met den Bantam schen Javaan, hal den inlandschen hoofden gelast met de hadjis geen omgang te houden, om hon aldus tegenover die geestelijke elementen zelfstandiger te doan staan. Daardoor kwamen de hoofden echter ook niets te hooren van hetgeen er in da pesaatrens en geloofscentrader desas omging. Terecht staat de tegenwoordige ass.-resident hun toe, met üadjis en kiais zoo vriendschappelijk omtegaan als zij willeu. De hoofden toch, behalve dat zij een heilzama les hebban gehad doordat zoovelen hun ner bij de onlusten door de mu : telingeu zijn omgebracht, staan tegenwoordig door huüiie opleiding ea richting bijna zonder uitzondering boven verdenking van mat fanatieke plannen te zullen heulen. Er is dus geen bezwaar bij, dat zij door omgang met hadjis ea kiais een oog ia 'l zeil houden. Zoo is meu hiar tegenwoordig in alle opzichten op zlja qai-«vive, en ik geloof workeiijk dat hot gevaar voir ianati«ke uitbarstingen a la Tjilegon thans in Midden- en Oosï Java, waar men allicht zal indommelen op da ruütigaru^t van lange jaren, doch niettemin ook vele fanatieke elementen onder de bevolkir.g werkos, grooter is dan in Noord-Ban um, waar, onder volkomen srijaeid van go u itanst, de geestdrijvers strak aan net ljnij

<;. Huis Asslst.-Resident. » Patih. c. Boei . d. Huis . v . Grondhout . f. Paardenpostloods . /. Euri kerkhof . 'g. Toenmalige woning WeOunO. h. » » Ondercollocteur . i. ) » Pengoeloe Landraad . j. » » » Djaksa . Toenmaiige woning Griffier Dumas. /. Desa Sanedja. m. Woning Hadji Iskak en Njai Kamsidah. n. Plaats waar Mevr? Gubbels is vermoord. o. Chineesch huisje waarbij Dumas is afgemaakt. p. Kantoor A*sist.-Kesident. q. Huis B^chet. r. Richting groote weg n. Anjer. s Tegenwoordig Spoorweg-Station. t. Mesïgit.

ontva og-eo. nieuw© ditooimé'j® M3& Êj&m c&m otiei van af iudaj fco*, aitiaio Jiüi Lt ADMLSiSriiA Nieuwa uooniiós de Locomotief Oulmugaii gratis oo>i ovenuaü vasi aue verselio'vjd artiidbii: VAN PU f TEN IN 3ANTA2. 1

Ik was b'ijJa vaa je la raroemaa, ja too'a pret hebt gehaJ met riq nt!,*•>, w ;k \ aU is cn j uiet v^ii, kartnbri^k Bjadjera'», aiar in n»i Sidio*rdjs»aehe geiog-n, allwen vorvaardigt ca r rmkt. U t daia nairiatuur tm een inda*L-wk >Io« v tegen in p'aats vaa «wart n rook en dadu.k< walka eau fabriakssmp aaement altyd tjQ smerig maken, kleins bonqjetjes ea aonfetti'a da ml in, door iemand ia tchaorstafen verborgen er lnj taanah^npooeïn uitgeslingerd, alsmede kie ne «skjei bonbons op iackr len naam van de fïbmken, wi^r ad» mi>istratears aan het aeadi Sui^erconor. 1 » deolaemau ? Natuurlijk mirt de toaa ia ds& icrn.orst9'r een aaderen wscht^r word u af^awissJd, waut da temperatuur in niiraak ssacoiste-'n zal op b^t laatst wdiig «"Tichi Isa metdieiuesa weikalykea. i>i «t'u andereu bo;k der xaal een? soort van grot, ku.is'iig v»n karang^idoneu opge|ooid, roodkoraal geverfd en daariussshan allemial aleietrischQ glo»ilichtj23 geplaatst; op deu grond ontvoer 4 m 2 - in oppervi&ktü een vijv»r, nagebootst door middai van gro'tta stukken spiag^igias, overtrokken aaatbiau# tarlatau en bezaaid out witlo ' n root'e lotosbbeman, de hfi'iga bloem der Gaogfisriviar. Aaa deu raad vaa det*a iaai'>ati?vijver groots witte schelp 0, w ik) man ditwart in oma tuinen s:*t tiggao, an d#«a tHao gevuld mei wit Vdn s»ik»r geia bet d^m»spabliek. Stat ja - ! aa nog voor oen kUiaa l 'ütein, die Ui*r\ dw«t vyv tr, {4, laat mij eerlek lijn, nkt myo«i^«a var«->8«l. Op het viarde su'ike.c ngres in 1901 in de maand Mairl te $> min of je ^akandea t^suhsa ai dit ei-I wit te n«si kennen t Op eea Battaa-qié ia hat soms al moeitijk iémand ta onderscheiden, mat< daa heefr uien nog gegevens als k!«ur vaa coetajm, korta rokj^a, loshangend baar enz. waarna tuaa ïam^ad licht kan barkannen, maar hhr ia deie van w«t 1000 wiita Piarrots eu ldOO vv üa P err^tte 3 !, sii^n rJgan.» Uct v*ata piaa door bat 8*»tvtJö, ü.-ki »ed ea g»ktie souoao, witta pUiUbo ^dsi» ïga ook fostjfbstald. Is denk dit uaa dit piaa eai.8 üp tciusr z;l u;aa wat varia.ia ta hreugen iu h-ïi eeuwige basl-mieqaé, dat velan aog op grouta uu^aveu bj ixi'u gelegenheid brangt eu mot zno'u pierrot o: pisrrct!ep t", door iedere ttUiSiaoaafi' of «tjaii ia een p*>r aieu uiit e. u frauscheu s ag iu els?èr geiat, ia raen ovsa mooi eu b»ar«gen da uitg>vau van «00'u cosUuupje niet ine-r dan t8 tot 110. i>a&r k -)i (U6u nog eaui bij, vooral «no> uaer je aan groot gezin hebtl W >( iküCüter bj deza teeatalykh ?id voor spel is, dat da zoogenaamde bimpangso >e h:. ut» v.iléa, d. r mii d t uat aa 'dsch « ijk bi>idaiaan >Sampingsche hot;ge volière" beu o», er Rietaaumté z 1 Uoeu. Da wittedaitjfes uit de<.a hooge voliere, hoe menig bout veer'j^ er ook tasachas zit, gaau niet gra^ >o t&wooo Wit ufgaadia vaa Si3 ota- per ei gikijrö, wat zj erg eom uua vmi>u; ook viuuea a« een bal wair a'le laieo, wit, biuinot zwart, t >e^ iu« u oom, eaa eo'it &br gaartje, eeu pöie oiö at 1 j (ruit gawurui l»uis of iuinUal Jt^jip^ar ai u .s," tt^{ -.a! Jas ts buziau staau 01 dit pKa uog v» l aal toorgaaa daar uat bastuur van &ia z\j!« wel eeoiga te^jukantinj; zat vialea,

n uur pis niat gacostumaerd rt o»«an? t» dan tuinea tot daa daasrlo»r „Udon S-n. Daar ik niet da e,r hab tot dfl x>o«e pluimage te behoor»», maar ia da atd fting der «uaichan ao giat ki schuil, hab ik met eei prsttige dub al vast afve-prok*n, tegea disn avond eens flink pleister maken, daar ik, laosla ja van ouls w^et, niet graag een pratja ovsrsla, _ De mu iok-ea toonaelvareecisiog Eu'erpe gaf verl°.den w«ek twaa biysp»Ufltjt»s io ééa fcedr^f ea wel: Bet preehtur van '«*» Uokitr' ai daarna de nuorv ar» H«{ iatstat^ wati Da w l rlat vaa Shasasp* - f *, »aaai vo!da^d ais nstpal vr\j ?oed, daar er aeaijjo mooie costuajia in voork Euit+pe i i eau vereefiigin^ va i jougfilui ait dua (n •lel eu sukkelt zooa's alle ?sres>tigiiii-»n hisr ter plaat .a an r- 0'» vaa bes boofiia ^rj ii-S t va groote stukkaa ta b-zsUas, danasi Oa dat ,-»bicd is onza vaat 4 ., war aa lars de insrM van alles «va voord is, aag niet go i, d vjarii»n. Wtl da offiei r averaaaigiag of suiare c?ub ean uitvoaring gavta daa fr-at het taatiur eerst n^pluiian cv r w blofn »tukk»o kr a ag, tagan da andara gea > ééa waara't natuurlij* jdauz!a ostatosd M~juf Iroiw C-, dia esa tyTi lsv<»r dianat «aiJa iroiiea. ia j'doersoh op Mejuffrouir D, w kt raat haar fyoa figou. ija altijd di joagtma^j ?a rollen kry t, fin too is er eaumg gakibb;l und keiae ÏEdda, ovar oao tailatja, out * <1 nieuw kapaal, o^ar hat afaalea voor da rrpa titiéa «n God weet 0 «r walka bagateUan m-f ;r Zoo ko.3 manaiateaa* »Jb Goede Reabt^r" vau Alextndra Bisson ba wttan, hat stuk lat bij jalui tydecs hat cong.»« zoo k-urig li opgevoerd. Hot baatuur vaa zoo'n vereaaigin schudt bat hoofd, umr kau nis?s a id^rs doen dia oou stuk epicbarrelea, wi»r miar 1 k 2 daws in moetan voorkomen. Het is warkalgk jaram^r, want er zy sooveal aardiga bUjspalea, bijv, VUr To\ vin Vareallua Em^ot«, An%vahist-i.\ vaa J istus vaa Mm ik, Hit Sanitorium Fichinn'h il v so Lu i Wig FulJa, walki nog nira« msr ia IadiS zya apgavoji'd. Sanatoriums en Eiekenverpla'jingen gevei dikwij's stof tot blij.ipel.in au aavtliaa. Zskai ie bet dat in da laatste digen hiar vaal ov '"•» ■ tWfcMM -U ea dit gepraat vela gamoederaa ia ba. raering brea«,t. Uit De Loamttiaf Heb j biaromlriat reads hat noidija v^rnoman, das zal ik )» mat dit gekiboal umr niat] verder virmoaien. Dat jr» vriendin als Lucie da Pirpigaau xoo'n sa'.aèa heeft goha i ia »d« goid^Rach' t^r" doet me gïnoeg»a ta varaamau; da toifetbeschrjviag die ja rny vaa haar costums' gaf, W-s baei duld dijk. Waaaaer k »a jij eens op de planken ? Mnr ik varbaubal mijn tiji ou »time ii aaorey". G- »at das j ' vruadin wd voor a»'j en g^loat uid aa v^al iiala sUads ja S tbphasw. j