NRC Handelsblad

Door A. den Doolaard

Op biografisch gebied is Nederland vergeleken met Engeland bepaald achterlijk, zeker als het gaat om de levensbeschrijving van vorstelijke personen. Een boek als de pas verschenen amoureuze biografie van Edward VII, getiteld The King in Love, met een portret van koningin Alexandra voorzien van het onderschrift 'De veelvuldig bedrogen vrouw', zou in Nederland onmogelijk zijn, hoewel sinds de instelling van de monarchie te onzent koningin Beatrix de eerste vorstelijke vrouw is die de met dit onderschrift verbonden perikelen niet heeft hoeven doorstaan. Het koninklijk huisarchief zit trouwens potdicht en de Nederlandse pers heeft al te lang vrijwillig een muilkorf gedragen, opgesierd met een Oranje-kokarde. Dr. L. de Jong was de eerste publicist die dit roddelbevorderend taboe verbrak. In deel 9 van zijn geschiedschrijving belichtte hij koningin Wilhelmina's huwelijksproblemen en in deel 10a doorbrak hij een tweede langdurige 'conspirationde silence': kort voor de slag om Arnhem had prins Bernhard voor een missie door de linies heen een koerier aanbevolen die zes weken later werd ontmaskerd als spion van de vijand. Om deze blamage te bemantelen werd door 'hogerhand' meer dan dertig jaar lang elke connectie tussen prins en spion geloochend, totdat De Jong in 1980 de hem toen bekende feiten publiceerde. De spion, aldus De Jong, was de toen 32-jarige automonteur Christiaan Lindemans, wegens zijn buitengewone lichaamskracht bijgenaamd King Kong (KK), een avonturier, losbol en vrouwenloper, die in Frankrijk voor de Duitsers als chauffeur had gewerkt, maar tevens voor een ontsnappingslijn uit Nederland naar Spanje. Eind '43 redde hij in Parijs het leven van de Engelandvaarder Kas de Graaf en bracht hem naar de Pyreneeën. Om het leven van zijn wegens pilotenhulp ter dood veroordeelde broer te redden liep King Kong in maart '44 over naar de Duitse Abwehr (contra-spionage), verried vele ondergrondse werkers, maar wist handig zijn illegale contacten te behouden, en dit ook door zijn overtuigende welsprekendheid: liegen en in de luren leggen gingen hem even glad af. Op 4 september '44 vocht hij mee bij de bevrijding van Antwerpen, en de Belgische ondergrondse beval hem aan bij de Britse kapitein Baker, die voor zijn pilotenhulporganisatie M(ilitary) I(ntelligence) 9 naar een koerier zocht om dringende opdrachten over te brengen naar de Eindhovense illegaliteit. Verrassing De voormalige kelner Kas de Jjraaf, in Engeland militair opgeleid en met kapiteinsrang opgeklommen tot vertrouwdste adjudant van de prins, moet in het bevrijde Brussel zijn levensredder Lindemans met argeloze vreugde hebben verwelkomd, want, zoals e Jong schrijft „op gezag van Graaf deed de prins weten dat m en met Lindemans in zee kon gaan .») Eenmaal door de linies een verried King Kong in het hoofdkwartier van de Abwehr aar men hem niet vertrouwde)

alles wat hij te weten was gekomen van Montgomery's veldtochtplan: doorstoot van het Britse tankleger via Eindhoven richting Zuiderzee met ondersteuning van luchtlandingen bij Arnhem. Het Duitse opperbevel reageerde niet op deze alarm-melding en de luchtlandingen kwamen als een volledige verrassing. Na zijn terugkeer door de linies viel King Kong even onder Britse verdenking, maar „de prins, door De Graaf voorgelicht, zei dat men niet hoefde te twijfelen aan Lindemans' betrouwbaarheid." Gedurende de maand oktober '44 maakte Lindemans in kapiteinsuniform plezierritjes naar Parijs, werkte korte tijd voor de Canadese Intelligence, voerde voor de prins twee missies uit en werd op 28 oktober, verraden door een collega-spion die in het frontgebied was betrapt, in het prinselijk hoofdkwartier, kasteel Wittouck bij Brussel, gearresteerd. Tijdens langdurige verhoren door Britten en Canadezen hield hij vol dat hij 'Arnhem' niet had verraden. Via diverse gevangenissen belandde hij, lichamelijk afgetakeld, in de ziekenzaal van de cellenbarakken te Scheveningen. Op 26 juli '46 pleegde hij, kort voor zijn berechting, samen met een verpleegster die verliefd op hem geworden was, zelfmoord door het innemen van een overdosis luminal. „Zij bleef in leven, hij stierf." Aldus besloot De Jong in 1980 zijn toen opzienbarend verslag. De Jong schuift in zijn King Kong-verhaal telkens kapitein De Graaf naar voren als een schild waarachter de in ijltempo tot luitenant-generaal bevorderde militaire amateur prins Bernhard zich kon verschuilen. De Jong is nooit

onder dienst geweest en besefte blijkbaar niet dat een bevelhebber altijd verantwoordelijk blijft voor de fouten van zijn ondergeschikten. De prins, die niet uitblonk door mensenkennis, had het trouwens met deze adjudant slecht getroffen. In 1950 werd De Graaf, door de Parlementaire Enquête Commissie verhoord over het Englandspiel, ontmaskerd als pathologische leugenaar en mythomaan, wat niet belette dat deze zelfde enquêtecommissie een jaar later als zoete koek De Graafs beëdigde verklaring opat dat King Kong slechts tweemaal op het prinselijk hoofdkwartier was verschenen: eenmaal, en dat na de luchtlandingen, om verhoord te worden en de tweede maal om gearresteerd te worden. De enquêtecommissie heeft de prins over de zo netelige King Kong-affaire met 'fluwelen handschoenen' aangepakt. Overste Boeree De Jong ontleende zijn King Kong-verhaal grotendeels aan de publikaties over 'Arnhem' van de militaire amateur-historicus overste B.D. Theodoor Boeree. In een liber amicorum van 1967 noemt hij Boeree zelfs 'ons aller leidsman.' De Jong wist niet dat de Oranjeminnende en gezagsgetrouwe overste al in 1961 twee dikke bundels King Kong-stukken als 'ongeschikt voor publikatie' had laten opbergen in het Krijgsgeschiedkundig archief van de Generale Staf. Boeree werkte samen met de Britse militaire historicus kapitein

Archibald Stainforth, wiens zoon Peter, glider-piloot, tot het bittere einde op de Arnhemse brug had gevochten. In 1957 ontving Boeree van Stainforth sr. een document waarvan hij totaal afknapte. De chef van King Kong-uitzender kapitein Baker, de professioneel wantrouwige kolonel James Langley, had een positief bewijs geëist voor de betrouwbaarheid van King Kong die hij zelf als een onbetrouwbaar avonturier beschouwde. Kolonel Langley (zelfs de naam komt bij De Jong nergens voor) verklaarde dat King Kong als koerier gebruikt werd „op uitdrukkelijk en direct persoonlijk verzoek van de bevelhebber der Nederlandse Strijdkrachten". De prins had aan Montgomery's Inlichtingendienst laten weten „dat hij een Nederlander als koerier wenste en dat hij de juiste man bij de hand had in de persoon van Lindemans, die al prachtig werk had gedaan". Waarop de betrouwbaarheidsverklaring prompt afkwam. De geschiedenis staat nooit stil. Na 1980 kwamen dossiers vol incriminerende en daarom geheimgehouden King Kong-documenten (waaronder het bovenstaande) boven water dank zij de speurzin en de volharding van W.H. Tiemens, auteur van 'Facetten van de Slag om Arnhem' en van de brochure 'Veertig jaar affaire King Kong', van de twee Haarlems Dagbladredacteuren Arthur Maandag en Jan de Roos, die geheime KKdossiers aan de klemgreep van de BVD ontwrongen, en van de freelance journalist Frans Dekkers, die in 1986 in een Amerikaans

militair archief het gedocumenteerde bewijs ontdekte dat KK aan de Abwehr de drie parachutage-zones had verraden (De Jongs bewijs berustte op een mondelinge mededeling van SD-chef Schreieder). In zijn boek 'King Kong' (1986) vatte Frans Dekkers ten slotte alle nieuw ontdekte of na veel strijd losgekregen gegevens samen. » Vage toespelingen En wat deed 's Rijks geschiedschrijver met deze rijke buit toen hij in zijn deel 12, Epiloog (1988), de gelegenheid kreeg zijn versie van 1980 te herzien? Hij vermeldt enkel het Haarlems Dagblad; de namen van de amateur-historici zijn hem zelfs geen voetnoot waard. Verder beperkt hij zich tot vage toespelingen op een komplot, uitgevoerd door 'verscheidene personen' op aanstichting van ongenoemden om King Kongs 'overlijden te verhaasten' door het toedienen van arsenicum bovenop de luminal. Wat heeft de lezer aan dit schimmenspel in een mistbank? De Jong zegt in een juridisch onhandige formulering dat er geen enkel gegeven is waaruit blijkt dat de prins iets met die dubbele vergiftiging te maken heeft gehad. Dit pal na zijn juridisch even naïeve als onbedoeld incriminerende vermelding, dat Lindemans tijdens zijn proces (dat door zijn dood verviel) ook de prins in opspraak kon hebben gebracht. Inderdaad. Tussen deze twee avonturiers, zo verschillend van afkomst en milieu, maar allebei moedig en roekeloos, grillig, goedhartig en onbedachtzaam, was na King Kongs terugkeer uit Eindhoven

een echt mannelijke vriendschap ontstaan. In zijn versie van 1980 schrijft De Jong over die periode: „Verscheidene malen kwam hij (KK) daar (in het prinselijk hoofdkwartier) op bezoek, hij werd ook aan de prins voorgesteld en kreeg er soms te eten". In het licht van wat we nu weten, zou deze zin beter kunnen luiden: „Hij liep het hoofdkwartier waar hij nu kind aan huis was een maand lang in en uit, ging met de prins zeer amicaal om en voerde aan tafel het hoogste woord." Getuigen hiervoor: overste Boeree, ir. Th. Tromp en ir. Frits Philips. Het komplot om King Kong om zeep te helpen was veel macaberder dan De Jong aangeeft. In 1983 kwam Tiemens op het lumineuze idee om de oude ambulanceregisters van de Haagse GGD uit te gaan pluizen en zijn naspeuringen werden later door Frans Dekkers voltooid. Op de dag van King Kongs dood, 18 juli 1946, vervoerde de GGD onder de naam Lindemans eerst een fors gebouwd persoon, die na aflevering aan het ziekenhuis Zuidwal spoorloos verdween. Even later arriveerde zuster Onder de Linden, die samen met KK zelfmoord had willen plegen; haar maag werd leeggepompt en zij herstelde. Later op de middag reden drie bewakers en een ziekenbroeder de werkelijke Lindemans in een oude Ford langs drie ziekenhuizen, waar men weigerde de bewusteloze patiënt op te nemen. Toen in een vierde ziekenhuis eindelijk zijn maag werd leeggepompt was het te laat: hij stierf diezelfde avond. Van zijn overlijden werd pas vijf dagen later aangifte gedaan, niet door de familie die het lijk niet meer had mogen zien, maar door een employé van het Bureau Nationale Veiligheid. De directeur van dit bureau was mr. L. Einthoven, vriend en bewonderaar van de prins. Verbitterd Van dit alles bij De Jong geen spoor. Ten besluite twee citaten uit de verbitterde brief, die de door en door royalistische overste Boeree samen met zijn geheime King Kong-dossiers naar de Generale Staf stuurde, zinsneden die veel verduidelijken en die men bij De Jong vergeefs zal zoeken: „Alles bijeen blijkt dat dit HQ (het hoofdkwartier van prins Bernhard) zich met Lindemans heftig heeft gecompromitteerd en dat men de sluier over alles heeft geworpen". En: „Uit eerbied voor de Prins ging de zaak in de doofpot." De auteur is dichter en romancier. *) In het zojuist uitgekomen deel 13 meldt De Jong overigens dat het advies van De Graaf ..vermoedelijk minder positief is geweest dan wij schreven, althans: op 14 september '44 (in de daarop volgende nacht ging Lindemans in opdracht van Captain Baker door de linies) berichtte het hoofdkwartier van de prins aan het Bureau Inlichtingen in Londen onder meer dat het niet zeker was dat Lindemans betrouwbaar was. De Graaf heeft Baker evenwel niet geadviseerd, Lindemans onder geen beding uit te zenden." - Redactie.

Prins Bernhard (links boven) met persoonlijke staf te velde.

Kasteel Wittouck te Brussel, hoofdkwartier van prins Bernhard waar Chris Linde mans werd opgepakt.

Christiaan Lindemans alias King Kong. (Foto's uit collectie O. Spronk)

Door H.J.A. Hofland

, n New York wordt vandaag de wewacht afgelost. Michail Gorbatsjov eemt afscheid van Ronald Reagan en tmoet 'een nieuwe' George Bush, in r e 1 s ' an d sinds de Moskouse topconfej n ' le ' n juni overigens niet veel is verann P j het verkiezingscarrousel beginn de Amerikanen zichzelf en hun problemen

weer te ontdekken, en wat er in een verkiezingscampagne ook wordt opgelost, niet te problemen waarom alles is begonnen. De nieuwe Bush, feitelijk al belast met de regeringsverantwoordelijkheid die hij in januari officieel krijgt toebedeeld, ontmoet 'de oude' Gorbatsjov, in wiens land intussen van alles is veranderd, behalve datgene wat hij graag zou willen. De stagnatie is gebleven, het experiment van glasnost en perestrojka wordt verder bemoeilijkt door de nationaliteitenkwestie die de structuur van de Sovjet-Unie als staatkundige eenheid op de proef stelt. De supermachten zagen er aan het begin van dit jaar niet florissant uit, maar de aftakeling van de Sovjet-Unie gaat sneller en heeft zich bovendien tot een openbaar schouwspel ontwikkeld. In hoeverre kan de persoonlijke verhouding tussen twee 'wereldleiders' de internationale politiek beïnvloeden? Hoeveel hebben we eraan te danken dat Gorbatsjov en Reagan na hun eerste ontmoeting in Genève het kennelijk steeds beter met elkaar konden vinden? Als de behoefte van Nancy Reagan aan een mooie plaats voor haar man in de geschiedenis niet was samengevallen met het inzicht van Gorbatsjov dat het zo niet langer kon met de gecollectiviseerde economie, was dan de Koude Oorlog met volle kracht voortgezet, de spanning gestegen, enzovoort,

enzovoort? Als Bush en Gorbatsjov minder van elkaar gecharmeerd zijn, wat kunnen we dan verwachten? Eén ding is zeker: Reagan en zijn Sovjet-collega hebben de oude continuïteit van veertig jaar afgebroken en hun zegen gegeven aan een nieuwe. Het zou moeilijk zijn daarin op korte termijn verandering te brengen, omdat de nieuwe continuïteit steeds meer aandeelhouders heeft. Het valt te betwijfelen of dat de bedoeling van Reagans Moskou-beleid is geweest, maar vooral de economische vriendschap tussen West-Europa en de Sovjet-Unie is erdoor opgebloeid. Margaret Thatcher heeft haar persoonlijk vertrouwen aan de Sovjet-president gegeven, het einde van de Koude Oorlog afgekondigd en verklaard dat Gorbatsjovs Sovjet-Unie de westelijke steun waard is. Helmut Kohl heeft de daad bij Thatchers woord gevoegd en zich aan het hoofd gesteld van het machtigste legertje handelsreizigers dat West-Europa op de been kan brengen. Mitterrand heeft zijn persoonlijke top met Gorbatsjov geïnstitutionaliseerd. Was dat de Amerikaanse bedoeling? Onlangs was hier een Amerikaanse politicoloog op doorreis, voormalig adviseur voor buitenlandse politiek van Jesse Jackson. Voor rechts of conservatief kan men deze geleerde niet verslijten. Met verbijstering had hij hier geluisterd naar een paar collega's en Kamerleden die de gedachte

koesterden een Marshall-plan voor het Sovjet-blok ' van de grond te tillen', zoals het in Haags jargon heet. Zo'n voorstel, zei hij, zou voor de hele Amerikaanse publieke opinie, van liberal tot de rest, onaanvaardbaar zijn: moreel zolang niet alle strafkampeh zijn opgeheven en overal vrije verkiezingen worden gehouden, en politiek omdat ondanks alle vriendschap aan de top (die hij ook de mooiste ontwikkeling toewenste), de Sovjet-Unie de enige werkelijke tegenstander van de Verenigde Staten blijft, de potentiële vijand. Economisch gezien zou het ten slotte absurd zijn iemand op de been te helpen zolang de oorzaak van de invaliditeit niet is weggenomen. Een Marshall-plan voor de Sovjet-Unie stond voor hem gelijk met opheffing van de Amerikaanse buitenlandse politiek. In hun benadering van de veelzijdige crisis in de socialistische wereld zijn de Verenigde Staten en West-Europa het afgelopen half jaar verder van elkaar verwijderd geraakt. In de Europese visie wordt het vijandbeeld langzamerhand vervangen door een marktbeeld. De stagnatie daar biedt niet zozeer strategische als wel economische kansen. De Amerikanen zien het anders. Nu ze weer hun volle aandacht aan de buitenlandse politiek kunnen geven, komen ze tot de conclusie dat hun onderhandelingspositie is verbeterd, zelfs zonder dat ze er een vinger voor hebben uitgestoken.

Georgi Arbatov, nog altijd lid van het Centraal Comité en professioneel kenner van de hele wereld, heeft aan de vooravond van Gorbatsjovs bezoek nog eens duidelijk gemaakt, hoe sterk de Sovjet-visie is veranderd. „Vroeger hadden we het concept van een wereld die door onverzoenlijke tegenstelligen gespleten was. Nu zijn we tot de conclusie gekomen dat met alle tegenstellingen de wereld één geheel is, alles is onderling afhankelijk en buitengewoon fragiel. Daarin ligt de grondslag van onze politiek." Wie zou het niet met deze wereldvisie eens zijn? De verschillen ontstaan pas als het erop aan komt de praktische consequenties uit die onderlinge afhankelijkheid te trekken. De pragmatische instelling van de Amerikanen, gepaard aan hun altijd op de achtergrond aanwezige weerzin tegen het communisme in het algemeen, maakt dat ze eerst nog wat meer bewijzen van die nieuwe wereldconceptie willen zien. Bush heeft niet het charisma van Reagan, niet het talent om alles wat hem toevallig minder goed uitkomt ten behoeve van het meeslepend effect van tafel te vegen. Minder wereldvisie, meer nauwkeurigheid. Met de Europeanen heeft Gorbatsjov het gemakkelijker gekregen, met Bush gaat hij een moeilijker tijd tegemoet. Zo worden de lijnen van een nieuwe driehoek zichtbaar.

Door Hein Roethof

Wie enkele maanden grotendeels aan het verkeer in de samenleving onttrokken is geweest wegens ziekte, zal extra verbaasd zijn over de overrompelende wijze waarop gebeurtenissen zich om ons heen voltrekken. Neem nu Tom Poes of desnoods Bommel. Persoonlijk ken ik er, die al een mensenleeftijd lang de Achterpagina verslinden zonder zich zelfs nog een blik op de voorpagina te hebben gegund. Precies, eerst moet de zoveelste blunder van Bommel worden geanalyseerd ten einde zelf wat beter opgewassen te zijn tegen de talloze mislukkingen en ontsporingen, die de wisselvalligheden van het leven ons dagelijks opleggen. Zelfs van het serieus lezen achteraf van de vijf dagbladen, die met een beroep op de pluriformiteit werden bewaard, kwam na de vakantieperiode nooit veel meer terecht dan het bijwerken van de laatste stand van zaken met Tom Poes. Daarin is nu vrij abrupt verandering gekomen. Met dezelfde voortvarendheid als waarmee lezers een krantenfusie wordt opgedrongen om straks nog meer waar voor hetzelfde geld te kunnen leveren, wordt met een kunstgreep de Tom Poes van de Achterpagina gehaald en met een aanzienlijk kleinere letter op

een vooralsnog onbestemde plaats afgedrukt. Onbestemd, want voor- en achterpagina, zijn nu "eenmaal onverbrekelijk met elkaar verbonden. Zoekt en gij zult vinden, maar loont dit gezoek ook werkelijk

de moeite? Meer in het bijzonder de oudere lezer geeft het resultaat van deze inspanning nauwelijks voldoening. Door de Tom Poes namelijk die kleinere letter op te dringen is de leesbaarheid voor die oudere lezer ernstig teruggelopen. Het kwaliteitsstreven (meer waar voor hetzelfde geld) lijkt hier duidelijk het slachtoffer te zijn geworden van een schriel beleid jegens de beschikbare ruimte. De meer bejaarde lezers zouden zich daartegen dan ook georganiseerd moeten gaan verweren, om te beginnen door een prijs uit te schrijven voor de meest doeltreffende actie daartegen. Liggen de suggesties op tafel, • dan komt de rest vanzelf. De mening van oogartsen zou als doeltreffend achtergrond-materiaal kunnen worden 'meegenomen'. En wel als tegenwicht tegen de efficiency-praktijken van hen die er elke dag een stukje volksgezondheid — en leesplezier — aan wagen. De auteur is lid van de Tweede Kamer voor de PvdA.

Naschrift redactie Vandaag: Inderdaad hebben Heer Bommel en Tom Poes sinds ongeveer twee maanden hun plaats op de Achterpagina verloren; de plaatjes zijn wat kleiner geworden, maar de letter is niet kleiner dan die in de rest van de krant. De lezer heeft nu een vrijwel volledige pagina met radio- en televisieprogramma's, èn met Bommel en Tom Poes. Als men bij de Achterpagina begint, is het slechts een kwestie van één pagina terugslaan.

HET GAAT GOED met de Nederlandse economie. De groei van de wereldhandel is sterker dan verwacht en Nederland kan zijn aandeel daarin aardig handhaven dank zij de relatief sterke loonmatiging en lage inflatie. De hogere dan verwachte economische groei verklaart ook de zich opstapelende, grote belastingmeevallers in het afgelopen jaar. De gunstige economische ontwikkeling wijst erop dat een grote — volgens sommigen nog altijd tè grote — collectieve sector op zichzelf geen belemmering hoeft te zijn voor een gezonde groei. Dat betekent overigens niet dat de schatkist maar weer wijd open moet worden gezet. Eerder is er reden om een financiële buffer in te bouwen in de vorm van een lager financieringstekort. Er blijft immers onzekerheid over de internationale ontwikkeling. Weliswaar liggen de olieprijzen grotendeels vast door het recente akkoord van de OPEC-landen, maar de koers van de Amerikaanse dollar blijft een moeilijk te schatten factor. Het wachten is'op signalen dat de nieuwe Amerikaanse regering een geloofwaardig beleid gaat voeren dat uitzicht biedt op het verdwijnen van de tekorten op de begroting er^de lopende rekening van de betalingsbalans. Zonder deze signalen zullen buitenlandse particuliere beleggers nte^ vanzelfsprekend de Amerikaanse tekorten blijven financieren. De dreiging van hogere rente en een goedkopere dollar is nog niet verdwenen. HET DEVIES van het kabinet moet zijn: voorzichtig met het uitgeven van mogelijke financiële meevallers. Het gevaar is — gezien de ervaringen in de afgelopen jaren — levensgroot aanwezig dat ministers, die genoeg hebben van bezuinigen, met een schuin oog naar de gunstige ontwikkeling hun begrotingen fors gaan overschrijden. Dat zou geen goede zaak zijn. Aan overschrijdingen ligt geen behoorlijke afweging van prioriteiten ten grondslag. Een meevallende économische ontwikkeling geeft wel de ruimte om bepaalde knelpunten, ontstaan door beslissingen uit het verleden, opnieuw te beoordelen. De achterstand in investeringen in infrastructuur en milieu verdient in dat verband nieuwe aandacht. Door de extra economische groei kan ook ruimte ontstaan binnen de rijksbegroting — bijvoorbeeld als er minder geld beschikbaar hoeft te zijn voor inkomensgebonden subsidies — die gebruikt kan worden om elders correcties aan te brengen. Van belang is dat een gunstige ontwikkeling bovendien de gelegenheid geeft om — zonder de druk van een grote bezuinigingsoperatie — de behoefte aan en de rechtvaardigheid van bepaalde uitgaven tegen elkaar af te wegen. DE AFGELOPEN jaren is een duidelijke verbetering voelbaar geworden van het klimaat in de marktsector. Werkgevers en werknemers waren het er over eens dat een versterking van de winstpositie van de bedrijven voorrang verdiende. Het Centraal Planbureau gaat in de prognose voor 1989 uit van voortzetting van een gematigde ontwikkeling van de cao-lonen. De recente eisen van de vakbeweging in de cao-onderhandelingen in enkele belangrijkse bedrijfstakken zijn vergeleken daarmee aan de hoge kant. Veelal koppelt de vakbeweging echter de omvang van de looneisen aan de mate waarin met de bedrijven afspraken kunnen worden gemaakt over werkgelegenheid. De reactie van de ondernemingen tot nu toe is niet alleen voor de vakbeweging teleurstellend. Toch zal iedereen moeten erkennen dat de verwachte economische groei geen oplossing biedt voor het werkloosheidsprobleem. Door nieuwe investeringen worden veel nieuwe banen geschapen. Er melden, zich echter ook veel nieuwe werkzoekenden op de arbeidsmarkt. Bovendien zijn de nieuwe banen slechts ten dele geschikt om juist de groep van hoofdzakelijk ongeschoolde, langdurig werklozen aan werk te helpen. Extra maatregelen op dit vlak blijven dus hard nodig. Niet alleen ter vergroting van het draagvlak van de economie, maar ook uit maatschappelijk oogpunt. Overheid, werkgevers en werknemers hebben een gezamenlijke verantwoordelijkheid. In dat licht is het te betreuren dat het najaarsoverleg, gezien de stand van zaken van dit moment, zo weinig dreigt op te leveren.

DSM MAG NAAR de beurs, zo heeft de Eerste Kamer gisteren besloten in navolging van de Tweede Kamer. Enkele jaren geleden toonde dit staatsbedrijf nog weinig animo voor overgang in particuliere handen, mede doordat de staat zich had doen kennen als een gul aandeelhouder. In plaats van dividend op te eisen liet de overheid het bedrijf alle ruimte voor investeringen. Maar toen CDA en VVD in hun regeerakkoord de afstoting van staatsdeelnemingen vastlegden, schikte de bedrijfsleiding van DSM zich in het onvermijdelijke. Omdat begin deze eeuw geen particulier bereid bleek te investeren in exploitatie van de Zuidlimburgse steenkoollagen, deed de overheid dat. Maar de tijden zijn veranderd, evenals de activiteiten van voorheen de Staatsmijnen. DSM is een volwassen chemisch concern geworden, dat zichzelf uitstekend weet te redden, getuige de recente omzet- en winstcijfers. Weliswaar heeft DSM grote concurrenten en is het relatief kwetsbaar voor conjuncturele schommelingen, maar omvang, spreiding en niveau van activiteiten laten een degelijke indruk na. SINDS JAAR en dag opereert deze Limburgse onderneming al op meer dan 'arms length' van de overheid. Twee commissarissen en honderd procent van de aandelen zijn de concrete banden tussen Den Haag en Heerlen. Van overheidsingrijpen in de gang van zaken bij DSM is de voorbije twintig jaar geen voorbeeld te vinden. Reden om het bedrijf in handen van de overheid te houden is er niet. Verzelfstandiging kan bovendien voordelen brengen: DSM kan als geprivatiseerd bedrijf zijn eigen vermogen via de beurs versterken en krijgt de mogelijkheid overnemingen straks met aandelen te financieren. Dat maakt de beoogde expansie gemakkelijker. Vooral de snelle afwikkeling van het wetsvoorstel dat de weg naar de beurs vrijmaakt, heeft DSM enig plezier gedaan. Toch is de vraag gerechtvaardigd of de regering in der haast niet een gelegenheid voorbij heeft laten gaan om stelling te nemen in de kwestie van beschermingsconstructies. Ondanks de hevige kritiek op de manier waarop DSM zich heeft ingedekt tegen overnemingen, zagen de ministers van economische zaken en financiën „vooruitlopend op de discussie over beschermingsconstructies" geen reden tot ingrijpen. Daarmee onttrekken zij zich aan een relevante actuele discussie en gaan voorbij aan het feit dat ongewenste overnemingen ook kunnen worden voorkomen met een hoge beurskoers door goed presteren.