Algemeen Handelsblad

GESPREK MET EEN TER DOOD VEROORDEELDE.

Kosta Todoroff spot met den dood. HIJ slaa.pt niet &p 't vochtig stroo van een diepen kerker, deze ter dood veroordeelde; hij is zelfs uiterlijk volkomen vrij. Maar waar hij ook gaat, er zijn onzichtbare oogen die hem volgen en even scherp bewaken als de gevaarlijkste gevangene bewaakt wordt door den judas in de celdeur. Hij hoeft galg noch guillotine te vreezen; doch wat hem wellicht te wachten staat, is evenmin prettig. Want wanneer hij ooit aan zijn eind komt, zal het door een reeks ruggelings op hem afgevuurde revolverschoten zijn. Wie de huidige Europeesche politiek wat intiemer kent, weet door deze aanduiding meteen, dat hij een Bulgaar is, ter dood veroordeeld door de Macedonische terroristen, de comitadji's van Vantche Mihailoff, die in soldij van een vreemde mogendheid den Balkan onveilig maken. Hij heet Kosta Todoroff en behalve dichter, romanschrijver en journalist is hij ook oud-minister, oud-comitadji (uit den tijd toen ze nog dapper tegen de Turken streden) en de voornaamste leider van de Bulgaarsche Boerenpartij „Alexand Stamboulisky". Toen Stamboulisky, de Bulgaarsche boerenminister, in 1923 met 20.000 van zijn volgelingen werd vermoord op last van de nieuwe, reactionnaire regeering, wist hij te ontkomen. Dit voorjaar volgde, na tien jaar ballingschap, eindelijk de amnestie voor hem en zijn vrienden. Kosta Todoroff aarzelde geen oogenblik. Hoewel hij plechtig ten doode opgeschreven was door de comitadji's, stoorde hij zich niet aan de waarschuwingen van z\jn vrienden, en trok aanstonds naar Bulgarije, waar niemand, de comitadji's allerminst, hem verwachtten. Zoo beduusd was iedereen, dat hij reeds den dag na aankomst een groote meeting wist te organiseeren in een provinciestad, waar hij de aansluiting van Bulgarije aan de Kleine Entente bepleitte, als noodzakelijken stap ter verwezenlijking van het Pan-Europa waar hij. met alle andere vreedzaam gezinde Bulgaren, van droomt. Aanstonds maakte de regeering zijn verder optreden onmogelijk; wij hoorden plotseling niets meer van hem, en waren duchtig bezorgd. Op een warmen avond, ontmoette ik hem plotseling op een klein Balkanstationnetje. De nacht was heet, en ik was juist op weg naar de pomp om water te halen, toen ik opeens hoorde zingen, een bekend Servisch lied. Ik keek op. Een kleine breedgeschouderde kerel, met dikke lippen, een vierkante kin, en tintelende bruine oogen, leunde nonchalant uit een coupéraampje van den wagon Athene-Parijs en zong dreunend in den stillen nacht alsof station noch stationsbeambten bestonden. Het was Kosta Todoroff, de ter dood veroordeelde! Zoodra hij mij zag, onderbrak hij zijn gezang, en riep: „Hé! vliegende Hollander! Wat doe jij hier?" „Ik zou hetzelfde kunnen vragen! Was het te heet in Sofia?" Hij grijnsde en zei: „Kom straks maar eens praten..." „Waarom ik op den terugweg ben?" lachte hij, toen de trein weer verder rolde. „Wel, eenvoudig, om in Parijs mijn vrouw en kinderen op te zoeken; want je begrijpt, dat de comitadji's die zeker zouden hebben ontvoerd indien ik ze had meegenomen. Ik heb zelf geleefd, zooals ieder vooraanstaand politicus in Bulgarije: met den vinger aan den trekker en omringd door lijfwachten. En ook stelde ik me den laatsten tijd nutteloos bloot. Zoodra de regeering mijn optreden in 't openbaar verboden had, had het geen doel meer enkel als levende schietschijf rond te wandelen: onze partij heeft reeds genoeg leiders door sluipmoord verloren De boeren hebben weer vertrouwen in onze taak: de verbroedering van alle Zuidslaven. Zoolang het Yougoslavisch-Bulgaarsche verbond er niet is, is er geen duurzame vrede in den Balkan, en dus geen vrede in Europa mogelijk, en voor dezen vrede moeten wij vechten, ook al kost het ons het leven De bandieten waren er achter gekomen, dat ik naar Yougoslavië zou gaan, voor een conferentie. De heele grens was één groote hinderlaag. Men wilde mij blijkbaar precies op of over de grens vermoorden, om aldus de verantwoording van zich af te kunnen werpen.... Maar dienzelfden nacht trok ik over de Roemeensche grens...." „En bent U hier niet bang, alleen, op reis? De comitadji's troffen hun slachtoffers zelfs in Praag, en Weenen!" „Bah ik ben heelhuids door drie oorlogen gekomen; en wanneer ik in gevaar ben, voel ik het vooruit. Lees overigens mijn laatste artikel maar." Hij gaf mij een nummer van de Bulgaarsche courant „Pladne." En het stuk, dat ik hier voor U vertaal, geeft, behalve op Bulgaarsche toestanden, ook een prachtigen kijk op zijn ironisch talent. BRIEF AAN MIJN 7 ..OORDENAAR. Waarde vriend, Voor alles wil ik je duidelijk maken dat ik een groote achting voor je heb, en dit op goede gronden; want de klasse van burgers waar jij toe behoort is onze nationale trots, en ook in het buitenland gaan wij prat op jullie. Is het niet aan jullie te danken dat wij de laatste jaren in den vreemde zoo veel beter bekend zijn? In het buitenland weet men natuurlijk niet, dat wij er groote schrijvers op na houden, zooals Vasoff en Slaveikoff. Wie weet er iets van onze nationale muziek af, van onze liederen, dichters, beeldhouwers, schilders? Vroeger wist men in den vreemde tenminste, dat er in den Balkan een dapper en werkzaam volk leefde, het Bulgaarsche. Maar den laatsten tijd is ook dit in het vergeetboek geraakt. Wannneer je vandaag aan een Amerikaanschen farmer of aan een koelie in Shanghai vraagt wat hij van Bulgarije afweet, dan antwoordt hij vast en zeker, dat het het land is van den politieken sluipmoord; dat de moordenaars altijd onbekend blijven, maar dat men het slachtoffer altijd deugdelijk west te identificeeren. Daarom, waarde vriend.hoewel ik je nog niet ken, heb ik zoon achting voor je, wegens je vaderlandslievende gevoelens. Terwijl ik dit schrijf, sta je vast en zeker tegen een of andere toonbank een goed glas wijn te drinken. Uit je zijzak steekt de parabellumrevolver. Je drinkt en denkt met innig genoegen aan je ongestrafte heldendaden en je droomt reeds van een toekomstige reeks. In gedachten bereken je natuurlijk ook den slordigen duit, dien je met dit bedrijf verdiend hebt. En laat ik je nu, onder vier oogen natuurlijk, vertellen, dat ik wel degelijk de man ben waar je al zoo lang op loert. Je hoeft er trouwens de courant „Zora" maar op na te lezen, waar ik met groote letters als „Verrader" en „Spion" afgedrukt sta. Ik ben de oorzaak van de twee ongelukkige Balkanoorlogen. Ik ben het, die de Dobroudja aan Roemenië heb uitgeleverd, Macedonië aan de Serviërs en Thracië aan de Grieken. Ik heb ook al die vluchtelingen naar Bulgarije laten komen. De onvoordeelige leeningen in 't buitenland, de oorlogsschuld van vijftien milliard leva's: alles mijn schuld. Want heb ik er niet een slordig milliard op overgehouden? Ook de Nationale Bank heb ik verkocht. Maar laat ik ophouden mijn wandaden op te noemen; er is immers toch geen eind aan. Om kort te gaan: wanneer heel Bulgarije geen cent meer waard is, dan is dat mijn schuld. En daarom zal de heele wereld jou toejuichen wanneer je mij vermoord hebt. Nu een paar vriendschappelijke raadgevingen. Je bent even handig als dapper: bereid je misdaad dus goed voor. Sta dag en nacht op de loer. Probeer mij te verrassen wanneer ik heelemaal alleen ben; maar kom, om vooral geen risico te loopen, vooral niet in je eentje, doch breng een paar vrienden mee. En schiet me vooral in mijn rug, want het zou minder prettig kunnen zijn, indien we elkaar van aangezicht tot aangezicht zouden zien. Ik raad je dit vooral met het oog op je eigen veiligheid, begrijp je 7 Want indien een man als jij, een onmisbaar patriot, eens neergeschoten werd, wel, dat zou een waarachtige misdaad zijn. Indien je soms toevallig, na je daad, in handen van de politie raakt, maak jq dan vooral geen zorgen! ledereen, die het'vaderland liefheeft, zal op je hand zijn om je heilige zaak te verdedigen. De meeste couranten, die je natuurlijk goed gezind zijn, zullen je biografie plaatsen, met portret natuurlijk. Een prachtkans om beroemd te worden! Honderden advocaten zullen er om vechten om je te verdedigen. Duizenden zullen, ontroerd door je onschuld, het schouwspel komen gadeslaan. Vergeet vooral niet, dat je enkel maar hoeft te zeggen: „Mijne Heeren! Ik ben een patriot!" Natuurlijk zal men je vrijspreken. En dan... welk een triomf! Enkel gel.l en bloemen voor den dappere! Alle dienstmeisjes zullen verliefd op je zijn! Je wordt vast en zeker de rijkste en gelukkigste der Bulgaren. Aarzel dus niet; het vaderland rekent op je. Ik zend je hierbij mijn portret, opdat je vertrouwd kunt worden met de trekken van je toekomstig slachtoffer. Ik doe dit ook om je te bewijzen dat ik mij volkomen bewust ben van de gewichtige taak die je te vervullen hebt; een taak, die onverwijld uitgevoerd moet worden, ter wille van den bloei van ons geliefd vaderland. Ik groet je. Kosta Todoroff. Toen ik hem de courant terug kwam brengen, lag hij, de hoop van honderdduizenden Bulgaarsche boeren, languit te slapen, rustig als een kind. Maar zijn rechtervuist hield hij stijf in zijn broekzak, en ik wed om een dubbeltje dat hij al slapende zijn revolver omklemde. Zooals dat in Bulgarije in politieke kringen de gewoonte is.

In Bazel werden we wakker. En van Bazel tot Parijs zong hij aan een stuk door beven het dreunen van den truin uit. Altijd lachend en joviaal, ondanks zijn terdoodveroordeeling en zijn grooten, geheimen invloert, die maakt, dat hij in den Balkan, met zijn vriend Obov, de belangrijkste man achter de schermen is. En ondertusschen gaat het moorden in Sofia door. In de eerste week van Juni elf politieke moorden op straat. Toen nam het aantal plotseling af. De toekomstige slachtoffers maakten geen nachtwandelingen meer (hoe dikwijls heb ik ze niet zien rennen, van lantaarnpaal tot lantaarnpaal1); maw ze verscholen zich. Doch ook dit helpt niet altijd. Getuige het geval Thomalewski. Na zijn ter dood veroordeeling verbarricadeerde hij zich met zijn heele familie in zijn woning, en deed drie maanden lang geen stap naar buiten. Naast hem woonde een politieagent, en hn' voelde zich dus betrekkelijk veilig. Maar de puiitie in Sofia krijgt soms vreemde orders. Op ten dag verhuurde onze brave diender zijn voorkamer, die op Thomalewski's deur uitzag, aan vier comitadji's. En dag en nacht l*gen er in die voorkamer twee man aan het ra*m geknield, het geweer op de voordeur gerimt. Toen kreeg Thomalewski's vrouw een zoon. En om dit heugelijk feit te herdenken, ging de gelukkige vader volgens een oude Zuid- Slavische gewoonte bij het aanbreken van den dag een boompje in den tuin planten, samen met zijn eigen vader. Maar hij had geen twee stappen in den tuin gedaan, of spade en struik vielen hem uit de hand, en het laatste geluid dat hij hoorde was het gerinkel van scherven: dwars door de ruiten van den politieagent heen werd hij neergeschoten Sinds den val van de boerenregeering zijn zulke dingen in Bulgarije degelijksch gebeuren. Er is maar één Bulgaar die tt een eind aan zou kunnen maken: Kosta Todoroff, de op zijn beurt ter dood veroordeelde A. DEN DOOLAARD.