Het vrije volk : democratisch-socialistisch dagblad

LONDEN - Het gaat niét zo goed in het Londense West End, de Grote Theaterwereld van dezeaarde. (Broadway in New Vork mag de naam als het op schouwburgen aankomt is het een provinciaal straatje vergeleken met Londen!) .: .v Er, zijn'veel oorzaken voor de crisis in het Londense theater. Een ervan, ; ongetwijfeld, de drastische verhoging van de BTW, 15 percent, net genoeg om de mensen verder af te schrikken, vooral de toeristen onder hen. En dus wordt er al lang niet meer dag in, dag uitgespeeld voor volle zalen. Je kunt weer gewoon 's avonds een kaartje kopen voor praktisch alle rangen. En de werkeloosheid onder de acteurs is vreselijk, meer dan negentig procent trekt steun of verhuurt zich als metselaar, kleine-klusjesman of huisnaais- Er zijn op zijn minst twee notoire uitzonderingen op het crisisbeeld: Eylta, de musical over Eva Peron loopt nog als een trein. Maanden tevoren uitverkocht. En het af en toe kwijnende Nationale Theater slaat records met... De dood van een handelsreiziger. Dat stuk over een vader-zonenconflict en valse schijn in een harde Amerikaanse wereld, waarmee Arthur Miller nu dertig jaar geleden zich als toneelschrijver vestigde. Het is waar. dat De dood van een • handelsreiziger nooit echt van het internationale répertoire is geweest. Men mag aannemen dat Arthur. Miller alleen van de royalties van Death of a salesman vrij comfortabel zou kunnen leven. Maar deze stormloop in Londen, met zijn overvloed aan superprodukties (van Shakespeare-drama tot De Koning en ik met Vul Brynner en een nieuw Fair Lady) is wat moeilijk te verklaren...

; " De produktie met een hypermoderne set en de grote acteur Warren Mitchell in de Willy Loman-rol is voortreffelijk. Niet alleen is de aankleding die van de grote depressie, er wordt ook geacteerd in ouderwetse stijl. Louis Bouwmeester-achtig. Ko van Dijk-grandeur. Héél zwaar drama. Huilen, schreeuwen. En als je er weer even goed in bent, in de problematiek rond die in illusies wadende handelsreiziger, dan realiseer je je ineens: ze hebben er, nu, in 1979, een meesterlijk brok volkstoneel van gemaakt. Niemand op de bühne heeft last van de door de televisie ;. geschapen under-acting. Welnee: er wordt,; waar , het maar even kan, zo zwaar gechargeerd dat instorting van het toneel bijna zeker lijkt.

De grote Warren Mitchell als Willy Loman (rechts) in een scène met Harry Towbals Charley. • - .

Maar dan komt een bijna tragische ontdekking: het grotendeels jonge publiek, (de Londense South-Bank is vooral een cultureel centrum voor. de jonge generatie) lacht en lacht hartelijk op al die momenten waarbij de mensen in 11949 nauwelijks bedekt huilden. De zonen in hun pofbroeken (Happy en Biff) hebben als ze echt hun clausen naarbuiten smijten het effect van een komisch duo. (Overigens: de mode uit die dagen was geen kuitbroek maar een heel anders , ■ geconstrueerde plusfour, een wat vreemde vergis- Tegen het eind van het drama, hier in Londen verworden tot een duidelijk melodrama,'wordt het toch nog stil. Wanneer de dood van de handelsreiziger onvermijdelijk nabijkomt, wordt de zaal toch gegrepen, zij het dan erg laat. i">v; Ik heb tijdens de pauze en na afloop diverse ; jongelui ' ge-

vraagd wat ze er nu van vonden. Wel..: de gespannen vader-zonenrelatie kwam de jonge generatie voor als volstrekt onwezenlijk; iets dat niet meer of althans niet meer zó zou kunnen bestaan. En verder \ ondergaat men duidelijk De dood van een handelsreiziger als de. herbelevenis van historie. Wat Bonnie en Clyde in de bioscoop deden, schijnt 'De dood' te bereiken in het moderne theater

Het feit dat Arthur Miller, zeker in Londen, ook bekend is als een activist, een marsgenoot van Jane Fonda, heeft mogelijk geholpen de heropvoering een onwaarschijnlijk kassucces te maken.

; Millers Handelsreizer is gepland tot na Kerstmis, voorlopig :

■ Nederlandse , Operastichting, Jevgeny Onjegin, opera van Pjotr Iljitsj Tsjaikowski. Muzikale leiding Hans Vonk,' regie Michael Geliot. Dekors Heinrich Wendel, ■ kostuums Jan Skalicky. Choreografie Karma Rieger. Met b.a. Linda Esther Gray, Reni Penkovd, Enid Hartle,' 'Benjamin Luxon, Anthony Rolfe Johnson, Dimitris Kavrakos' en Sophia van Santé.'Radio Filharmonisch Orkest, Nederlands Operakoor. Leden van het Internationaal Folkloristisch Danstheater. !

Linda Esther Gray alsTatjana en Benjamin Luxon als Jevgeny fjÉÊUÊÊÊÊÊ

Van de twee opera's; van Tsjaikowski, die repertoire hebben gehouden, Jevgeny Onjegin en Piqué Dame, is de eerste zeker het meest populair geworden. De Heldin van het verhaal, Tatjana, is nu voor iedere Russische , . fabrieksarbeider een even bekende figuur als zij dat vroeger was in de salons van de weigestelden. .. Maar dat • was vóór de revolutie.

Kort gezegd, Tatjana heeft, met Jevgeny Onjegin, de revolutie overleefd, waarmee maar gezegd wilzijn dat Tsjaikowski niet kan worden beschouwd als een componist van, vooral instrumentale werken, wiens ope-'s als interessante mislukkingen moeten worden beschouwd, die hooguit een locaal succes hebben mogen boeken. Hoe groot Tsjaikowski vooral als lyricus was bewijst zijn opera Jevgeny Onjegin, door de Nederlandse Operastichting in 1975 in dezelfde treffende dekors ten : tonele gevoerd,} maar. nu verre overtroffen door Hans Vonk en de zijnen; een opvoering waarin enscenering, i regie, aankleding en muzikale visie. harmonieus samengaan:.-

Alleen al door zijn overwegend lyrisch-pathetisch karakter houdt elke realisering van Jevgeny Onjegin het gevaar in te ontaarden in overdreven pathos, in melodrama, en dan vaak van i het ergste soort, alleen al daarin - ligt de verdienste van deze produktie, dat zij wars is van| elke overdrijving, .waarbij de soberheid toch nimmer resulteert in ■ een .'onderwaardering van de in onze tijd zo snel overdreven geachte romantiek..' '.;

Hans Vonk, aan wie deze objectieve, maar nimmer koele visie op Jevgeny Onjegin althans in muzikaal opzicht mag worden toegeschreven, had het geluk te kunnen beschikken . over een uitgelezen bezetting van solisten die zich moeiteloos bij zijn opvatting aansloten. , Een bezetting bovendien met vrijwel alle vokale kwaliteiten die je je voor deze Russische opera-bij-uitstek maar. zou kunnen wensen. , In Linda Esther Gray trof hij een vrijwel ideale Tatjana, naief-dweperig als jong meisje, waardig als trouwe echtgenote, die Jevgeny Onjegin afwijst op het ogenblik dat hij zijn ware liefde voor haar ontdekt maar zij inmiddels eerzaam het; huwelijk is ingegaan. Een prachtige stem tekent het karakter van Tatjana ten voeten uit, zoals dat zich manifesteert in de grote briefscéne in het eerste bedrijf (de brief waarin - zij Onjegin haar liefde bekent).

I Onjegin zelf wordt magistraal gezongen èn ten tonele gevoerd door Benjamin." Luxon, die. tegenover zich I Anthony ■ Rolfe Johnson ï vindt als de dichter Ljenski, met wie het tijdens een feestje tot een twist komt omdat Onjegin, de -vrijbuiter, met Ljenski's. verloof de Olga danst en plezier maakt. Een zeldzame lyrische tenor, deze Rolfe Johnson, niettemin in staat het conflict dat tot het duel leidt tot adembenemende werkelijkheid,te maken." Het is het enige echt dramatische moment in de opera, want zelfs .in de aria die,voorafgaat aan,het duel en waarin hij; zijn liefde voor zijn Olga bezingt (voorvoelend dat hij het duel zal verliezen) overheerst de ;'(liefdes)ly-' riek. \ '■'..-

■ Olga zelf' wordt subliem gezongen door Reni Penkova,"die in haar geboorteland Bulgarije in dezelfde rol debuteerde, Met de , bas 5 Dimitri Kavrakos,; indrukwekkend als Vorst Gremin, gemaal van i Tatjana, is zij 'i de enige-, in; de - bezetting die: een Oosters accent aanbrengt, maar zij doet dat zo sober en natuurlijk dat de totaalindruk er. niet door,uit het verband wordt getrokken. Ik meen zelfs dat het een voordeel is dat juist in deze produktie 'dé } echt.■■ Slavische stemmen \ met - hun natuurlijk pathos grotendeels - ontbreken.; Wat zou er in deze tijd dan nog aan geloofwaardigs in zon verhaal overblijven? Enid | Hartle is onnavolgbaar als Filipjevna, Tatjana's kindermeisje. Van de overige (Nederlandse) stemmen was het eigenlijk alleen Sophia van'; Santé* die,1, hoewel vokaal aanvaardbaar, als de wat tuttige Larina, moeder van Tatjana, wat uit de toon viel. ...

Een sobere, maar uiterst effectieve regie kon zich ook ruimtelijk fraai ontplooien in de suggestieve dekors van Heinrich Wendel, die. heel onopvallend zeer bijzondere dingen deed met licht, met als wellicht treffendste voorbeeld de uitsluitend met licht ' gesuggereerde , sneeuwvlakte waarin het duel zich voltrekt. ' ..■■:,.''■. \<-J'

Bijzondere complimenten mogen, nee | moeten I worden; gemaakt aan het adres van het voorbeeldig musicerende Radio Filharmonisch Orkest, dat door Hans Vonk. tot een-waarlijk Russische klanksfeer en warmte wordt gebracht, aan het adres van het Nederlandse Operakoor, dat zich van zijn beste zijde laat horen en zien en zeker aan dat van het Internationaal Folkloristisch Danstheater, dat voor een subliem hoogtepunt in de f eestscène ten huize van Vorst Gremin zorgt met dansscènes van de bovenste plank. ;- Deze Jevgeny Onjegin laat zien dat de Nederlandse Operastichting, tegen de verdrukking in, produkties van | internationaal niveau kan uitbrengen. Deze opera is donderdag te zien in de Rotterdamse Schouwburg. ~?;;

Boymans-van Beuningen. de tentoonstelling 'Joseph Beuys, tekeningen' is de eerste in een reeks evenementen waarmee uitvoerig aandacht zal worden besteed aan het veelzijdige werk van deze Duitser. Volgend jaarv in de. lente. en de herfst, komt Beuys zelf j naar Rotterdam om in en buiten het museum contact te zoeken met het publiek. Zijn tekeningen zijn te zien tot 6 januari. Gelijk hiermee loopt de tentoonstelling Actie, werkelijkheid en fictie en de kunst van de jaren '60 in land. Tot 2 december mooi'tin uit de havensteden Rotterdam, Amsterdam cri Antwerpen....". .'■• Galerie Bender, Foto's van Barend Houtsmuller, 26 jaar, autodidakt. Houtsmuller ".heeft een nogal persoonlijke manier van wérken: door de keuze van zijn materiaal, door het feit dat er altijd vrouwen aan te pas komen en door het aparte arrangeren van zijn modellen. Tot 15 december. Coroco, Antiek & Interieur. Twintig havengezichten van de in 1956 overleden Rotterdamse schilder Arie Leeflang, afkomstig uit het bezit van zijn weduwe. Klein formaat. Te koop, tot 8 december. i" :; De Doelen, expositiezaal: stadsschilderingen. Documentaire overzichtstentoonstelling van ruim acht jaar stadsverfraaiingsprojekten in Rotterdam. Tot 17 december. j Galerie De hand van de Meester. Tekeningen en aquarellen van Olphaert den Otter. Vanaf 1 december. Kijkkist, Reizende tentoonstelling. Het leven & de dood & televisiekijken, de 'studie van prof. Roelofsz' die in 1976 en 1977 in 64 tekeningen in de Haagse Post verscheen, is onderwerp van de nieuwe Kijkkist-expositie. Tot 2 december in het winkelcentrum te Hoogvliet, daarna tot 9 december op 't Bentinckplein (Centrum-Noord). Galerie Keerweer. Steen- en bronsplastieken ■•-' van Willem Borgh, etsen uit Jemeh van de architect Derek Matthews en sieraden van Pauline van Os. Tot 31 december. Muziekgalerie . De Kamer. Feestmaand-expositie van keramiek, aquarellen, schilderijen, tekeningen, sieraden en grafiek. Tot 24 december. Galerie Nieuw Rotterdams peil Zeefdrukken van 26 kunstenaars uit Rijnmond. Ze zijn te koop, los of gebundeld in een map. Een deel van de opbrengst gaat naar sociaal maatschappelijke instellingen. Tot 1 januari. ' Galerie Solidair. De in Nederland ■ wonende Surinaamse kunstenaar Ro Heilbron exposeert grafisch werk en schilderijen. Ook bestemd voor de verkoop tot 16 december. Galerie De Vries en Roeloff. Expositie gewijd aan de jaren zestig èn in het bijzonder aan enkele leden van dé Nul-groep, die de nodige keistenen in een rustig vijvertje gooide. De galerie was museum Boymans-van Beuningen met deze tentoon-, stelling aardig voor en geeft de bezoeker veel om zich te verbazen en te amuseren. Tot 3 december. Galerie Woutertje Pieterse. Tot 27 december. (geschenkentijd) voor een redelijke . prijs gouaches, aquarellen • enz." van Henk de Vos, Harrie van der Woerd, Gerda Vink, Krisja Peka en Angelies van der Woerd. Werk- en expositieruimte 239. Aan de Mathenesserdijk 239 a is een ruimte gecreëerd waar individueel of samen kan , worden gewerkt;-waar kan worden geëxperimenteerd en waar eigen en andermans werk kan worden getoond. Kunstzaal Zuid. Jaarlijkse tentoonstelling van werk van Rotterdamse keramisten met als 'gastgalerie.' Piëdestal van het Nederlandse echtpaar Den Oude uit Brussel. Wanneer er; voorstellingen in Theater Zuidplein zijn is de expositie ook 's avonds te bezichtigen, zo is de bedoeling. Wel even bellen: 816151. '. Galerie-Kunsthandel Jan J. van Waning. Expositie gewijd aan de bloem, met o.m. grafiek, tekeningen, aquarellen en schilderijen, 180 kopergravures van de achttiende eeuwse Italiaan G. Bonelli en . levende boeketten van een Haags bedrijf., Voorts edelsmeedkunst,' , boeken naaldschilderkunst en antieke tegels met bloemen. Tot 27 december. .*** '. Museum voor Land- en volkenkunde. Het jaar van het. Kind en de zogenaamde problematiek van de tweede generatie gastarbeiders liggen ten grondslag aan de expositie Turks kind. Tot 18 mei. Historisch Museum de Dubbelde Palmboom: Rotterdamvan-toen. En op een steenworp afstand het Zakkendragershuisje met daarin een tingieterij. : Atlas van Stolk. Wereldberoemde collectie prenten • en kaarten. Tot(ls december bovendien het metselaarsjasje waarin Hugo . de . Groot naar Antwerpen vluchtte. ■' Museumschip De : Buffel, zo zat het vroeger met zaken als stoom en navigatie en zo leefden ze vroeger aan boord. Belastingmuseum. Gein en pijn, drie eeuwen spotten met de schatkist tot 1 april. Gemeentearchief.' Rotterdam ' getekend tot 4 januari. Archief winkel. Voorpost van het archief en'tot 15 december bovendien een expositie t.g.v. de Internationale Archiefweken... - Diergaarde Blijdorp, Rivièrahal: fototentoonstelling Rotterdam' 79 - het jaar rond. Tot 3 januari, .. ~.*'■■ "

Schiedam, Stedelijk Museum. Een huis vol activiteiten. Tekeningen, gouaches en collages van Henri Plaat. Dan Hedendaagse Amerikaanse Quilts (quilts zijn lappendekens uit de eerste dagen van de kolonisatie). Vervolgens' een .'documentaire expositie over Günther Wallraff's befaamd geworden ervaringen bij Bildzeitung. Alle drie tot 2 december, j

Dordrechts Museum. Tot juni aandacht voor, de! negentiende eeuw. Als. eerste onderdeel daarvan nu „Schilders en schrijvers in de romantiek.". Tot 3 december. Daarnaast een tentoonstelling die is gewijd aan de geschiedenis van de Kaiyo-Maru, het in Dordrecht gebouwde vlaggeschip van de 19de eeuwse Japanse marine. Tot 14 januari.

Dordrechts Gemeentemuseum mr. Simon van Gijn. Kermis ook in miniatuur. Tot 14 januari. Dordrecht,' Galerie Molenkijck over den dyck: schilderijen en pastels van Helene van Stralen. Tot 9 december. Dordrecht, Galery 't Hemeltje: geweven wandkleden van

■'''": ■" ". ' .''■'"■ ■'.. -.:. Marian Klunne. Tot 9 december.

Dordrecht, Galerie Margreet Huisman: keramiek van Joan Partridge en pastels en tekeningen van Mora Ducastel, die nét via een kort geding werk uit de contraprestatie terugkreeg dat het rijk haar eerst niet wilde geven. Tot 9 december. '; ..*•;(

Dordrecht, Teekengenootschap Pictura, Voorstraat 192, te 1.078-149822: expositie van werk van werkende leden.

Vlaardingen, Hollandia-gebouw, Oosthavenkade. 42: Zeg het met bloemen, thematentoonstelling van tekeningen, schilderijen, wandkleden, keramiek, droógstukken, gegraveerde glazen, beschilderde krukjes en borduurwerken. Tot 8 december.

Vlaardingen, Volksgebouw, Schiedamseweg 31. Tentoonstelling 'Daar komme de rooije' ter gelegenheid van het feit dan 75 jaar geleden de Vlaardingse SDAP-afdeling werd opgericht. Tot 2 december.

Vlaardingen, Galerie De Duig, Smalle Havenstraat 13. Aquarellen van Peter Dumas. Tot 14 december.

Vlaardingen, ' Galerie/artoteek, Oosthavenkade 8. Litho's en tekeningen van Ed van Zanden. Tot 9 december.: ■'

Vlaardingen, Visserijmuseum. Het Jaar van het Kind ligt ten grondslag aan de tentoonstelling 'Visserskind', die een beeld wil geven g van- visserskinderen en hun omgeving in de periode 1860 tot 1920. Tot 17 maart. ~ . 'p ï£

Maassluis, Nationaal Sleepvaartmuseum. Anderhalve eeuw Rijnsleepvaart. Tot 28 december. ■'....■'.' ''•".■'..■.' '■'•,.■■'-:• '■■■;■'.'

.! Maassluis. Gemeentemuseum. Op de tentoonstelling 'Sint Surprise 2' kunt u keramiek kopen van Babs Haenen en Geert Lap, sieraden van Jan Matthesius en grafiek van Wim Bettenhausen, Wallt Elenbaas, Peter, Qosterbos, Peter Schenk en Solombre. tot 3 december. ' . ,-'. ■

Den , Briel, Trompmuseum. Onderwijsmethoden uit de eerste jaren van deze eeuw zijn het onderwerp van ,'lk leer nog. Wim en Jet, Ot en Sien en de tekeningen van Jetses, Isinghs en Koekoek vindt u er, maar ook de schrijfmethode van A. S. Moerman, oud-hoofd van de openbare lagere school te Oudenhoorn. En dat is nog maar een kleine greep uit deze rijke tentoonstelling. Tot 6 januari. M

Spijkenisse,, Galerie 't Oude Raadhuys. Olieverven van Cor Duizendstraat, Jaap Romein (die bovendien tekeningen laat zien) en Chris van der. Velden (van hem ook nog aquarellen) en beschilderd keramiek van Claire Stomp-Schutte. Tot 30 december. , ./-'

Kasteel vanS Rhoon. . Olieverf shilderijen en aquarellen van Sena'ka en Senanayaka uit Sri Lanka. Tot 10 december. '; , Rhoon, Galerie 15:Joegoslavischenaieven, tot 31 december

Krimpen aan den IJssel, Galerie Roos van Alten: aquarellen van Anke Sinninghe-ter Gast en keramiek van Mariet Schedler. Van zondag a.s. tot 22 december.

Schoonhoven, De Turfkelder: olieverfschilderijn van Hanneke Suringh, potloodtekeningen van Bob v.d.; Waard en miniaturen van Erik Kleinepier. .■'.■-,

Een van die smakelijke zout-waterbeelden uit het Visserijmuseum: de driemastschoener Vrede van A.Hoogendijk jr., hier gefotografeerd voor de rederij gebouwen aan de Oude Haven in Vlaardingen. Het schip werd in 1883 gebouwd en in 1900 verkocht naar SLMalo. V

Galerie 't Venster brengt een tentoonstelling van: tekeningen van de Rotterdamse kunstenaar Hans Verwij uit de periode 1966-1978. Deze tentoonstelling kwam tot stand naar aanleiding van het verschijnen van boekje,' gewijd aan Verwei js tekeningen. Het is een uitgave van Donia Pers Produkties te Rotterdam met medewerking van jerfonds ' en " Erasmusstichting. Jan Donia schreef er een korte inleiding bij.' ' • ~ >';' Een groot aantal van de tekeningen was al eerder te zien op exposities in 1975/76. Er is nu de toepasselijke naam 'de horizon' aan gegeven.De horizon heeft een landschappelijke betekenis. Ze snijdt een vel papier in twee helften i met een ■> boven en een beneden. Het is; een klassieke manier om een landschap aan te duiden. De lijn kan hoger of lager liggen, ze bepaalt de ruimte van boven of beneden .'Daarmee is dan het principe aangegeven en begint de' verbeelding van ' Hans Verweij. X Het.-. resultaat gaat altijd tegen het conventionele kijkpatroon in dat is gebaseerd. op een duidelijk i waarneembaar perspectief. .

•; Met de colorpen trekt hij gevoelige lijnen, of.. arceringen waarin zich soms de structuur van een landschap laat herkennen. Of. er'is geheel onderaan een weg met een soort voertuig er op. Een zigzagpad loopt naar een blokkendooshuisje er boven en' boven de einder hangt een bewogen lucht. Maar er zijn ook verzamelingen' blokhut-achtige huizen lof schuttingen j die | een doolhof vormen. Er zijn structuren die staand of liggend gele-- zen kunnen; worden of aan de horizon een rietscherm suggereren. Het wonderlijke van de tekeningen is dat er met zo weinig zoveel kan worden gezegd. Er is niet alleen, ruimte,: maar; ook stilte en meestal een doordringende verlatenheid. : Jan Donia zegt terecht i dat Verweijs werk niet populair is. Hij doet geen concessies aan de heersende smaak of holt zaam achter bepaalde stromingen aan. Het werk vraagt dan ook aandacht: en inlevingsvermogen ' zonder welke - het: niet lukt, de eigenzinnige >-' verbeelding van deze introverte figuur te verstaan. . .' ■",,';,.

Tekening \ van Hans Verweij.

TILBURG - 'Ik ben maar wat blij dat ik er toen nog niet was." Dat was de niet mis te verstane reactie van dé elfjarige Ingrid Wunderink, toen; zij als leerlinge . van de openbare. school 'De Sleutel', in Tilburg de vooral: voor de jeugd indrukwekkende tentoonstelling over 'kinderarbeid' in het Nederlands Textielmuseum mocht openen. Een i tentoonstelling over'het trieste leven van het kind amper een mensenleven terug. De inrichters hebben overigens ook het verschijnsel van kinderarbeid h in deze prestatiemaatschappij niet vergeten........ De tentoonstelling omvat voor het grootste deel foto's,, soms' van heel oude ■■ tekeningen en schilderijen. Ze is (in dit jaar, van het kind) in de eerste plaats bedoeld voor kinderen. De foto's en teksten zijn dan ook op hun ooghoogte opgehangen. ; De bedoeling was de tentoonstelling ; hoofdzakelijk te enten op de kinderarbeid in de textielnijverheid, maar; door. medewerking , van een museum i uit Gent is er een veel bredere basis aan gegeven: kinderarbeid was er ook - en misschien nog slopender-in de kolenmijnen, de staalindustrie, enz. Jack van Bergedijk," de conservator van het museum is er bijzonder - diep',, ingedoken' om 'het. luxe kind van nu' kennis te laten nemen van de levenswijze van het; kind., van amper een mensenleven terug. ,'; ; ;We.'; hebben c eigenlijk '■■ alles wat we willen laten zien. Eerst de huisnijverheid, waar de kinderen met vader moeder 14 tot ;16 uur per dag werkten om een ; droogstukje -, brood: op tafel' te krijgen. Schoolgaan was er niet bij. En dan zul je maar een kind van zes of zeven jaar zijn! '¥■'% '-

Zó was dat vroeger: 'Blij dat ik dat niet heb meegemaakt.

De periode van de stoomkracht leek een verbetering in te houden, maar niets was minder waar. Het werk werd van huis naar de fabriek verplaatst, 's Morgens om zes uur beginnen, ;s avonds om acht uur naar huis. De machine werd niet moe, de kinderen wel! >! De kinderen kunnen hier leren dat in 1874 ons land de wét van van Houten kreeg, waarin kinderarbeid beneden de 12 jaar werd verboden... behalve in de land- en tuinbouw. En dat geldt kennelijk nog steeds.' Je moet tijdens de!oogsttijd maar eens zien hoe jonge kinderen, met of zonder ouders, 's morgens al vroeg over de aardbeienvelden kruipen om • geld te verdienen....." ;.-.■■'- ' ■'<■■■•''■ Jack van Bergeijk: 'Maar het kind van nu wordt ook geleefd, zij het op een andere manier en is een klein slaafje van deze tijd. Heel veel ouders zien in hun dochtertje of zoontje een wonderkind. Het moet al jong naar het ballet,;' naar - de muziek-, school, naar de sport of iets anders waarin het kind zou kunnen uitblinken om het ouderhart te strelen. Deze prestatiedrang van ouders is dikwijls zeker niet minder erg dan de vroegere vorm van kinderarbeid!'" ,",•*

Officieel is bekend gemaakt dat er nu nog 52 miljoen kinderen in het arbeidsproces zijn opgenomen. ; ■ ;•.,•:;■»; ; Jack van Bergeijk hierover: „Er is niet veel verbeterd. Die kinderen in |de Derde wereld zijn nu net zo belangrijk als de onze een mensenleeftijd terug: ze zijn belangrijk om mee tewerken om de ergste honger te kunnen verdrijven in het steeds groter wordende gezin. Hóe. meer kinderen, hoe meer er binnenkomt, maar men vergeet dat er dan ook meer op tafel moet komen, j Aan onderwijs - komt men daar nog niet toe en de kindersterfte is enorm groot. Wij Hopen dat heel veel kinderen dit allemaal tot zich kunnen laten doordringen. Er alleen, al kennis van nemen is al belangrijk. , Aan het slot van de tocht over de tentoonstelling,, waarop bezoekers zelf aan de touwspin-' machine van vroeger mogen werken, komt men in de creatieve hoek. Daar kan men middels tekening, ■' kleuren of plakken een stuk;van de opgedane gevoelens kwijt 'Er zijn geen prijzen te verdienen. Het gaat er alleen maar om te zien, wat het kind hier heeft gezien en tot zich ; liet inwerken!' '-'>y - " V';-

' Voor de kinderen ligt er ook een folder waarin in duidelijke taal op 12 pagina's iets uit dat grijze verleden wordt verteld. • .. Enkele citaten: . " ƒ 0 'Kinderen die geen ouders meer hadden, hadden het nog slechter. I Zij werden onderge-. bracht in weeshuizen en werden dan voor,weinig geld verhuurd aan bazen, die hen heel hard lieten werken. Nog erger waren de tijden dat er zelfs geen weeshuizen waren en de kinderen groepen vormden en door het land zwierven op zoek naar eten. •'■"• 9 'Heel erg was het dat kinderen' ook , in de kolenmijnen moesten werken, omdat ze klein waren liet men ze door de gangen kruipen en moesten daar de zware; wagens met kolen; vol scheppen en voortduwen...' v; De tentoonstelling duurt tot 17 december.