Het vrije volk : democratisch-socialistisch dagblad

Door de telefoon had Den Doolaard gezegd: „Ik waarschuw u, ik ben nogal cynisch geworden." In zijn werkvertrek, een zomerhuisje, vijf minuten lopen van zijn woning (Erie: „Misschien word ik nu wat intiem, maar het toilet daar is afgesloten, dus als je moet... doe het dan hier nog even. Je kunt daar natuurlijk ook een boom opzoeken, er zijn er genoeg..."), legt hij uit: „Cynisch, ja, ik bedoelde dat eigenlijk in zeer algemene, ook in overdrachtelijke zin. Je wordt kritischer, loopt minder gauw warm. En ja, in de loop van een leven, als je een beetje bewust leeft en je, zoals Aristoteles zegt, ook een politiek dier bent... Ik ben dat geworden in de jaren dertig, toen ik reisreportages voor Het Volk, de voorganger van jouw Vrije Volk, ging maken en met mijn neus op het fascisme werd gedrukt. Mijn grote grief indertijd was, dat men het in kringen van Het Volk eigenlijk vertikte om het fascisme ook theoretisch serieus te nemen. Ik herinner mij een gesprek met Koos Vorrink, dat ik tegen hem zei: „Als je Mein Kampff opslaat, m'n beste Koos, dan staat toch duidelijk op bladzijde zoveel dat wij in de Germaanse Lebensraum liggen. Wij als Nederland." Waarop hij antwoordde: „Lees jij zulke boeken!" Maar ook in het Duitsland van voor de oorlog beschouwden de socialisten de K.P., de communistische partij, als de grote vijand. De socialistische leiders, ook in Oostenrijk, zaten naar het opkomend fascisme te kijken als een boer in z'n kippenhok, die uit de eieren haviken ziet komen. Wat zeg je? Nee, nee, nee, het gevaar ligt op het ogenblik heel anders. Ja, er schijnt een neo-fascistische partij te zijn niet één zetel in de Kamer, is het niet? Die man die zich van 2'jn fiets liet trekken. Dat bewijst al dat het niks is. Nee, een beetje leider die zich respecteert omringt zich met een Paar forse knapen van twee meter lengte met boksbeugels... Nee, dit is niks. Zelfs Jan Baars liet zich niet van z'n "ets trekken. En je weet hoe ik over Ge[ard van het- Reve denk, hè? "'e jongen is niet normaal. Uat ligt niet in de eerste plaats j*an zijn homofilie, maar hij j*«t bepaalde afwijkingen. MlJ is om te beginnen een uitgesproken exhibitionist. Hij

loopt niet met z'n lul uit zijn broek, maar in plaats daarvan zegt hij: Wolkers en Mulisch moeten in een' concentratiekamp worden afgeranseld. Exhibitionisme is namelijk ook provoceren. Verder is hij ook sadist. Eigenlijk is hij een reuze stakker. Ik schreef in '66 al, toen Van het Reve de P. C. Hooftprijs had gemist, dat als hij hem toch had gekregen deze prijs zou aftakelen tot een aanmoedigingsprijs voor literair totaal onverwerkt sadisme en pseudo-artistieke neuspeuterij. Enzovoorts. De alles durvende kampioen-homofiel, het levende symbool van de modieuze vrijheid zonder verantwoordelijkheid. Dat is het, hè, vrijheid zonder verantwoordelijkheid. Nu ontdekt men dat hij racist is. Maar dat heb ik vijftien jaar geleden al geschreven, toen „Op weg naar het einde" uitkwam. Daarin heeft hij het over onze bruine broeders. Zolang ze in de klapperboom zitten vind ik het best, maar ze moeten niet naar beneden komen. En dergelijke dingen. En iedereen riep: „Bravo!" De bewondering voor Van het Reve was grenzeloos. Ik zei toen al: Die man deugt niet. „Ja, maar hij schrijft zo prachtig." Wat je maar prachtig schrijven noemt. Maar kom, we dwalen af.

.Op mijn verzoek, ..daarbij verwijzend naar zijn avontuurlijk leven als wereldreiziger en zijn vooruitziende blik als een van de eersten die wees op de gevaren van het fascisme én van het atoomtijdperk, waagt hij een blik in de toekomst.

"Ik heb uit mijn lectuur en het zien van de antieke Griekse tragedies — en ik heb er in Griekenland heel wat gezien — geleerd, dat geen sterveling de gevolgen van zijn daden kan overzien. Dus is de mens ook buiten machte de gevolgen van andermans daden te overzien..

We leven, in een levensgevaarlijke tijd. Er zijn mensen, die zeggen: dit is geen tijd om kinderen op de wereld.te zetten — ik vind dat volkomen begrijpelijk — en dat veroordeelt deze tijd allereerst. We zitten met het geweldige gevaar, dat door de proliferatie, de verspreiding van atoomwapens en de opeenstapeling daarvan, dat je een soort zelfontbranding kan krijgen. Wat op het ogenblik gebeurt is het noodlot tarten. Meneer Andropow heeft nu de SS-20 met drie kernkoppen. Waarop meneer Reagan zegt: ik zet door wat die goeie, beste apenotenman, die Carter, begonnen is met de MX-raket. Die heeft tien koppen. Ze lullen over evenwicht, maar er is nooit een evenwicht, dat kan niet. En zelfs al heb je een evenwicht, dan moet je dat evenwicht niet elk jaar gaan verhogen. Het is als een atletiekwedstrijd, waarbij de lat voor de hopgspringer telkens nóg een centimeter hoger wordt gelegd. Tot hij de lat eraf tikt en dan ligt-ie met lat en al in de zandbak. En dat zijn wij dan, met z'n allen, de mensheid.' Weg dus met de hele rotzooi. Want het is niet alleen antimens, maar anti-schepping, anti het hele leven en je kunt er niks mee bereiken. Die hele nul-optie is ook tot mislukken gedoemd, want het is een poging om iets te ruilen voor niets. De SS-20 is het troetelwapen van de Sowjets, jarenlang hebben ze er naartoe gewerkt voor ze eindelijk die grote raket met meerdere koppen hadden. Nu wordt er gevraagd om dat troetelwapen in te ruilen voor kruisraketten die net operationeel aan-het worden zijn, maar nog niet in Europa aanwezig zijn en voor die Pershing-2. Die is pas in het proefstadium en van de vijf vluchten is er al één geslaagd! Het aanbod van Reagan is nu — Reagan is Jan en die zegt tegen Piet: Ik wil graag jouw zak met knikkers ruilen voor de voetbal: die ik misschien volgend jaar voor m'n verjaardag krijg. Nu is kritiseren natuurlijk makkelijk. Als je mij vraagt: we zitten nu in een crisis, een produktie- en verkoopcrisis eigenlijk, die aanleiding geeft tot steeds meer weet jij de oplossing? Dan verwijs ik niet naar de commissie Wagner of. noem maar: op, maar dan moet ik eenvoudig en heel nederig zeggen: Ik deel volkomen de opinie van de joodse filosoof Martin Buber, die in een boekje over de vraag naar de mens schrijft: De zaken zijn zo ingewikkeld geworden en gemaakt, dat zowel op militair, economisch als poli* tiek gebied de vraagstukken de: leiders boven het hoofd zijn gegroeid, fc - " ■ ■■'. Hij noemt dat dan in een typisch elliptische'f ilosofentypering: De mens blijft ten achter bij zijn werken." i'

De Schouwburg, tel. 111766: Het Nationale Ballet, ma. 20.15 uur

Laurenskerk, Ewald Kooiman, orgel, met werken van Bach, ma. 20.15 uur. •::• •■;< Stadhuisbeiaard, beiaardconcert, di. 12.00-13.00 uur. Utopia, hal 4, tel. 12603?? concert door „Die Zirmrfeï* marmer" (Palais Schaumburg en Andreas Dorau), ma.' 20.30 uur. riV SPIJKENISSE, De Stoep, tel 01880-24766: film: „De smaak van water", ma. 20.15 ,uur. a Kinderfilmhuis, di. 13.3Ö*uur •

Alhambra 1, tel. 330293: Trail of the Pink Panther (al) 1.30 4 7 en 9.30 uur x Alhambra 2, tel. 330283: The Exorcist (16) 9.30 uur Calypso 1, tel. 131855: E.T. (al) 2 7 en 9.45 uur. Calypso 2, tel. 131855: Firefox (12) 1.45 6.45 en 9.30 uur Calypso 3, tel. 131855: Raiders of the lost ark (12) 2 7 en 9.45 uur j Centraat, tel. 138210: Meisjes om van te smullen (18) 12.30 2.15 4 5.45 7.30 en 9.15 uur r't'-' "" ï :a Cineac AD (Beurs) tel. 138082: Evildeath (16), 2 7 en 9.30 uur Cineac NRC (Bijenkorf), tel. 121139: The New Vork Ripper (16), di 7 en 9.30 uur Cinerama 1, tel. 115300: Annie (al) 1 3.45 6.45 en 9.30 uur Cinerama 2, tel. 115300: De wereld volgens Garp (12) 1.30 6.45 en 9.30 uur Cinerama 3, tel. 115300: E.T. (al) zat.m. Wo 1 3.30 7 en 9.30 uur. Cinerama 4, tel. 115300: Firefox (12), zat.m. Wo: 1.15 4 7 en 9.45 uur Cinerama 5, tel. 115300: Het geheim van Nimh (al), 1.30 en.' 3.30 uur Les uns et les autres (al) 8 uur. Corso, tel. 121110: Aas der azen (al) 2 7 en 9.30 uur Kriterion, tel. 128615: Le choix des armes (16) 8 uur Lumière 1, tel. 117755: Le Choc (16) 4.30 7 en 9.30 uur. De boezemvriend (al) 2 uur Lumière 2, tel. 117755: 'n , Hondeleven voor twee (12) 2 4.30 7 en 9.30 uur. Lumière 3, tel. 117755: Het kleinste bordeel in Texas (16) 4.15 6.45 en 9.15 uur Lumière 4, tel. 117755: Firefox (16) 1.45 4.15 6.45 en 9.15 uur" Lantaren 3, tel. 364998: Het afscheid (16) 20 en 22.30 uur, beh. ma. Metro 1, tel. 844393: Porky's pikante pretpark (16) 2 7 en 9.30 uur, ma en wo.av. gesloten f Metro 2, tel. 844393: Papillon (12) 8 uur. ,' Rex, tel. 772793: Het pornointernaat (18) 10-24 uur ; Thalia, tel. 111555: Als je begrijpt wat ik bedoel 4.30 7 en 9.30 uur 't Venster 1, tel. 364998: Het veld van eer (16) 19.30 en . 22.00 uurt, beh. ma. »„- 'I Venster 2, tel. 364998: Irezumi (16) 20 en 22.30 uur, beh. ma. . ; 't Venster 3, tel. 364998:1 Identificazione di una donna (16) 19.30 en 22 uur, beh. mas. SPIJKENISSE Euro, tel. 01880-24144, zaal 1: Als je begrijpt wat ik bedoel (al) t,30 6.45 en 9.15 uur. Zaal 2iAas der Azen (al) 1.30 6.45 en 9.15 uur ■-1 . • HELLEVOETSLUIS, Tivoli, zaal 3: E.T. (al) 1.30 6.45 en 9.15 uur W» T ivoli, tel. 01883-2608." Winnetou (al) di en wo 14.30 ü? Kindervoorstellingen Alhambra 2: Walt Disney's tekenfilmparade (al,) 1.30 4 en 7. « Cinerama 5: Het geheim van Nimh (al) 1.30 en 3.30 uusy , Cineac NRC (Bijenkorf): . Lumière 1: De boezemvriend (al) 2 uur £* Lumière 3: 101 Dalmatiërs (al) 1.45 uur Metro 2: De fluit en de zes smurfen (al) 2 uur Passage: De kleine lord (al) di wo 2 uur HELLEVOETSLUIS: Tivoli: Winnetou (al) di wo 2.30 uur

Museum Boymans-van Beuningen, tel. 360500: Didactische presentatie „Jongen met honden" van Titiaan. Het nieuwe bouwen in Rotterdam 1920—1960, t/m 6 mrt. Educatief project „Boymans van binnen." Vaste opstelling; moderne kunst 1850—1950. Richard Serra. Nieuwe presentatie oude kunst. Italiaanse schilderkunst 15e—18e eeuw. Kunstnijverheid; moderne keramiek. Jonge Nederlandse Kunst: schilderijen, plastieken en tekeningen, van 20 febr. t/m 3 april. Museumschip „Buffel", tel. 137342: vaste opstelling; scheepssier, bewapening en voortstuwing; navigatie; sloepen; uitrusting van het schip; rad en schroef; stoom op schepen; scheepsbouw (tussendek). 't Bakskwartier: spel-, werk- en leesruimte (tussendek). Leven aan boord 1868—1896 op varend schip en 1896—1950 op logementsschip (kuildek). Rijnmondhuis, tel. 111320: Schilderijen en tekening van Marjan Veenman t/m 18 febr. Diergaarde Blijdorp, tel. 654333: „Evolutie 100 jaar na Darwin", t/m 1 maart. Galerie Perspektief, tel.. 675722: Wijnanda de Roo, foto's. Museum voor Land- en Volkenkunde, tel. 111055. De stille kracht van de Gamelan, in beeld en geluid. Islam een levenswijze. Ervaringen in Arnhemland; leven en cultuur van Aborigines (Australië), vanaf 19 febr. Belastingmuseum Prof. Dr. Van der Poel, tel. 366333: Smokkelen, stiekum stoken van jenever, Russische baardbelasting en de geschiedenis van het fietsplaatje. , . Natuurhistorisch Museum Rotterdam (ingang via Diergaarde Blijdorp): overzicht van de Nederlandse vogels. „Levende fossielen", t/m 30 april. Koninklijk jacht Piet Hein, Coolhaven 100 m van standbeeld van Piet Hein in Delfshaven. ,»'ï <:•': Nederlandse Middenstandsbank. Blaak 22: „van duiten en dukaten", kruis of munt. Archiefwinkel, De dertiger jaren, t/m 25 febr. :':.'•■'' Mariniersmuseum, tel. 137505: geschiedenis van het 350 jaar Korps mariniers. Lijnbaancentrum, tel. 142522: „Wat is tijd?", t/m 20 maart. Galerie Aelbrecht, tel. 771637: Gouaches, grafiek en schilderijen van Eric Visser. Porselein, van Henk Wolvers, t/m 1. maart. '■ .■--»..' Salvador Allende Center, tel. , 122515; Expositie fotografie van Jorge Trivino. - 'Ji', ;| Open Huis Pauluskerk, tel. - 118132; Pieter Boon foto's, t/m 5 mrt. ■ . ~ Hilton Hotel, tel. 144044: Paul Baars, zeefdrukken, t/m 28 febr.- M ■ .■•■■:'■}".:''.'-» Kasteel van Rhoon, Dorpsdijk 63: Gloria Peeego en Clara van de Walter, t/m 13 mrt.

Historisch Museum „De Dubbelde Palmboom", tel. J 761533: Oude ambachten; speelgoed, zilver, glas, tegels, gevelfragmenten, oude vertfa- Ij! briek, geschiedenis van Delfs- j haven. i ,| De Kijkkist Kralingen, Frtts Ruysstraat: Islam, een lévens- | wijze, t/m 18 febr. ï>*; Galerie Neeltje Franse, tel. 361081: Schilderijen van Els de Gruijter en pentekeningen van- Jan Borger, t/m 23 febr. Galerie Betty Kousbroek, tel. 675536: Schilderijen van Ada ! ' Greedveld en Chris de Goey, tot eind febr. . .. i ' Galerie ZT, tel. 675536: Cors- j tiaan Breedveld, objekten en ' Carline Herman, grafiek, tot • ' eind febr. Wijkmuseum Hillesluis: „Creatief Zuid 2", t/m 25 febr. Galerie Woutertje Pieterse, , j. tel. 137645: Aquarellen Van Benjamin Lutter, t/m 4 maart. | Gemeentebibliotheek,Noorderhavenkade 10: aquarellen, } ' van de schildersclub Walenburg, tot eind febr. * ' Metrostation Oostplein; Gale- ; rie Nieuw Rotterdams Peil: Schilderijen en gouaches van ' Hans Kemner; pastels en schil-' E derijen van Willem Stoop; ge- ( , mengde technieken van Paul i ' Wessels, t/m 27 febr. , :,.dt, Cultuurschepen Keerweer, j ' tel. 148924: Gouaches van Pc-- f ter Hellemons, t/m 26 febr. Galerie Het Vrije Volk, W. de f Withstraat 25: deel tentoon- [ J stelling „Het nieuwe bouwen",-1 dependance van Museum, Boy- f mans, t/m 6 maart. ? , ' | Bouwcentrum, „Wendingen * f 1918-1931", een tijdschrift en $ zijn tijd, t/m 19 febr. ! Sr Nivon-Centrum, tel. 118824: * Wandkleden van deelnemers Vrije Akademie Rotterdam, . ■ f f afd. Textiele Werkvormen,1 t/m' I' 17febr. '.'. ■ * »\ Galerie 't Venster, tel?124118i Anish Kapoor, objecten, t/m f j 23 febr. Kathy Blacker, beeld- ? ; houwwerken, vanaf 25Jebr. j»' Westersingel 8: Wat is tijd? i, vanaf 11 febr. 'M J Galerie Perspektief: Wally' '■'■ 5 Stevens, fotografie, t/m 31 'ï ' maart ;JT " \i, Natuurvoedingseethufs Kra- [ i lingen, Lambertusstr.*lop*s i\ Bloemencollages van Aft Brok," t/m 6 maart >, Ekologisch Vegetarisch Eet- f huis „De Regenboog", tel? 865465: werk van Hieke Pars, l jl t/m 17april .■.:_,■ ■■[ \ Marion Busch, tel. 762D8J& ;• l Daniel van der Veldenrte.kesnin-'' gen 1973-1983, t/m 29; maart § Erasmus Galerie, tel. 525511: \. Perry Abramsen, tafeltfeslden,- j Berry Koedam, textiele" werken. en monotypes, tot eiridJehr. h I Galerie Maas, tel. 124p48c* ~ ï\ Schilderijen in screentechniek »j van Jan van den Berjgh) ntëuw< i bronsplastieken van Jaffvan [ s Halderen, t/m 27 febr?»*»» f i Black Cat, tel. 133132:' Frans de Groot / 1983, t/ms2S,Jebr. I \ Amro-Bank, Coolsingel: .teke- M ningen van Otto Dicke;.t/rrM4ï't maart. V'T?;,"' '•■ :■■• •:■'' ■'■■"■' ;k<

Nee, het gevaar dat ons heden ten dage bedreigt ligt veel meer in het afglijden naar nihilisme en anarchisme. Niet de anarchie in de wetenschappelijk-politieke zin a la Bakoenin, maar een volkomen verval van normen. Dat is internationaal. -

Als je fiets gegapt wordt, pik je gewoon een andere. Mensen die zonder enige oorzaak op straat gewoon in elkaar getimmerd worden, ook oude mensen. Maar ook de witte boordencriminaliteit van degenen die zacht op het kussen zitten

op i commissarissenvergaderingen en daar voorgelicht worden omtrent nieuwe belastingtrucs. De krakersbeweging, ook nihilistisch en zuiver op persoonlijk voordeel gericht. En dan: het niet meer willen weten, het wegvluchten in de droom, de verdovende middelen. Nee, ik zou niet graag minister willen zijn op het ogenblik. Dat er lossere maatschappelijke vormen ontstaan na het Victorianisme, dat is allemaal mooi en toe te juichen, maar... Ja, en dan het materialisme... Er is een tijd geweest in Nederland dat alles kon. Toen heb ik gedacht: Bob, je wordt oud, je hebt geen pensioen, ja, m'n AOW, die is goed voor m'n auto, m'n jenever en m'n scheermesjes... Toen heb ik gedacht: nu gaan sparen. Bob. Toen Den Uyl die gevaarlijke verklaring aflegde: • Iedereen heeft recht op een auto, toen dacht ik: Nou Joop, kalmpjes aan, de maximum snelheid is die van een bromfiets. Maar iedereen met een bromfiets wil nou een auto en naar Spanje. Terwijl je onder een bepaald salaris gewoon geen auto kunt houden. Nou, dan maar een oud kreng en voor twintig gulden een reis- en kredietbrief van de ANWB. En de ANWB maar sjouwen met die wrakken. Met hét socialisme loopt het goed, zolang je in een welvaartsstaat zit. Maar als je uit bent op materiële vooruitgang, vvat moet je dan bieden in een crisis zoals nu? Dan | gaan mensen andere uitwegen zoeken. In de dertiger jaren is dat het fascisme geweest. Maar die les is nog te kort geleden, er zijn nog; teveel die het hebben meegemaakt, I het«zal nu dus niet aanslaan.' Zeker in Nederland niet. Het fascisme in Nederland was een afdruipsel van het, katholieke in Italië en het nationale in Duitsland, jGodzijdank/ is en blijft Nederland een'land van nuchtere mensen. Ja, waarom

heeft het Nederlandse volk anders de bezetting kunnen doorstaan, ook zij die niet actief waren en dat was de meerderheid? Omdat zij toch geleefd hebben naar dat onverslaanbare Nederlandse gezegde:. Je kunt me nog meer vertellen. Dat is een van de mooiste dingen van de Nederlandse geest!"

De pijp wordt leeggeklopt in de asbak, opnieuw gevuld en met veel , rookontwikkeling aangestoken.

"Is het niet te koud hier? Mooi. Waar zullen we het nu eens over hebben... Ja, dat de werkelijke macht over oorlog en vrede in handen van veel te kleine groepen is geraakt. Ik hou m'n hart vast, dat klinkt gek uit mijn mond, ik ben 82, maar als ik op het dak van het Lenin-mausoleum dat stelletje ouwe mannen zie staan, bijvoorbeeld toen Breznjew nog leefde, die stond er helemaal bevroren te wachten op z'n dood, dan zou ik willen zeggen: Leve zo'n jonge regering als wij hebben! Maar dat doe ik niet... nee... Lubbers met z'n wolfsgrijns... Ja, het hangt natuurlijk van het soort ouwe mannen af, maar toch, er is onvermijdelijk sprake van een zekere aderverkalking, niet | alleen van het lichaam maar ook van het gevoel, van het hart. Het is statistisch niet te - bewijzen, maar als je ouder wordt, word je cynischer: ik heb het gehad, het leven zit erop, après moi Ie déluge. . ;vi:'ii Maar het voornaamste is, dat de macht in handen is van veel te kleine groepen, waarop de massa geen invloed meer heeft. Ook in zogenaamde democratieën is dat het geval. Als in Amsterdam 450.000 mensen tegen de kernwapens demonstreren, verklaart Van Agt even later: Ja, dit is toch wel een uiting . van de volkswil, waarmee zeker rekening moet worden gehouden. En wat lees ik vervolgens? Dat de regering de nul-optie volkomen aanvaard heeft. Met andere woorden: 450.000, ga maar - naar huis! , . '«.^*:■:';'- i Ja... nu komen we toch bij een interessant onderwerp: de buitenparlementaire oppositiebewegingen. Naast een toe-; komstverwachting zit daar na-j meiijk ook een groot gevaar in.' Je kunt tegenwoordig als de Kamer vergadert geen dag meer op het Binnenhof komen of er is wel de een of andere demonstratie, er staat wel iemand met een 'spandoek. Of dat veel invloed heeft, daar twijfel ik aan. Maar juist dat geen invloed hebben wakkert de dèmonstratielust aan. Want ze worden kwaad. Want de heren in Den Haag luisteren niet naar ons! Dat zijn zowel democratische als . anarchistische; verschijnselen.

Godzijdank kan het, als het ordelijk gebeurt. Maar het gebeurt overal en wordt opgeroepen, omdat de — wat die dominee van de Staatkundig Gereformeerde Partij zou noemen — boven ons gestelde krachten niet beantwoorden aan de verwachtingen van de massa. Ze kunnen het ook niet aan.

Maar goed, die buitenparlementaire oppositie is niet alleen buitenparlementair, maar eer je het weet ook al gauw anti-parlementair. ' En de parlementaire democratie is het enige dat we hebben. Ik weet er maar één ding voor in de plaats en dat is de dictatuur, de bekende sterke man. Sergeant Bouterse. Nu kolonel. Of is-ie majoor? Ja, majoor. Tot uw dienst, majoor. In de houding! Je hebt maar één machinepistool nodig om de voltallige Kamervergadering uit elkaar te jagen of om ze allemaal onder de banken te doen kruipen. We hebben dat eerder gezien. Eén vent met een machinepistool maait gewoon rrrap...! En dan krijg je — hij pakt een boek over Lenin van de plank — wat Lenin heeft gezegd, ik vertaal nu even uit het Engels: "Onder welke omstandigheden dan ook kan geen enkel parlement voor communisten een arena zijn voor de hervorming of verbetering van de situatie van de werkende klasse. Er is maar één probleem: hoe gebruiken we de staatsinstellingen van de bourgeoisie voor hun vernietiging." , En, wat hebben ze nu in de Sowjet-Unie? Een mannenzangvereniging. Net als indertijd in Duitsland onder Hitler, daar had je de grootste mannenzangvereniging ter wereld. Dat is het enige alternatief. Dus hoeveel fouten ons systeem ook heeft, hoeveel bezwaren ik er ook tegen heb, ik blijf voorlopig de parlementaire democratie toegedaan. Bij gebrek aan beter. Ik bedoel, waar moet je anders naar toe? Ik blijf in het land waar ik dit allemaal zeggen kan. Waar ik als schrijver schrijven kan wat ik wil." ■; <..■.!■