De Tijd De Maasbode

Ik had zo vurig gehoopt dat ik dit alle» ambtelijk niet meer mee zou maken. Nu ben ik toch gedwongen om aan de doodkist te helpen timmeren. De burgemeester A. C. NVillemsen zei het met zachte, hese item en zijn ogen staarden naar de grauwe wolkenlucht boven Yerseke. In dit knusse Zeeuwse dorp met de bonte puntdakhuisjes luidt de doodsklok: „Requiem voor de oesters". De zware vorst en verraderlijke zandstromen hebben in duivelse eendracht toegeslagen op de oesterbanken van de Oosterschelde. Bij tientallen miljoenen zijn de oesters er onderdoor gegaan. Verzwakt door de kou hebben zij het zand In hun schelpenwoninkjes niet kunnen weren. Zij zijn erin gestikt, langzaam maar zeker onder het drijfijs. De schade wordt geschat op ongeveer twintig miljoen. Een ruwe schatting, want een totaal overzicht heeft men nog niet. Bij stukjes en beetjes wordt *s werelds meest vermaarde oestertuin afgetast. Maar overal hetzelfde beeld. De oester morsdood in zijn huisje, sommige met de •chelpen krampachtig wijd opengesperd, de volledige overgave in het zanduur van hun dood. Yerseke is er kapot van! Voor meer dan de helft is deze plaats van vijfduizend zielen direct bij de oesterteelt betrokken. Indirect is het wel negentig procent. Men weet het, over enkele jaren sluit een dam de Grevelingen af. Dat is dan de definitieve klap voor de Zeeuwse oester- en mosselencultuur. En daarvan is deze ramp zo ongeveer een voorspel. De Zeeuwse oesterkwekers staan voor een keuze. Zij moeten van voren af aan beginnen en nieuwe zaaioesters uitzetten. Zo kort voor het definitieve einde zullen vele kwekers deze moed niet meer kunnen opbrengen.

Burgcmeester A. C. WiUemsen

Dood en verderf in de oesterputten. Soms vinden ze nog wel eens een levende....

DeYE76 bij dood tij op het droge. De tee heeft zich voor even terug getrokken uit de Oosterschelde in het vaste ritueel van eb en vloed

Achter de roodgenokte punthuisjes van Yerseke doet men triest ontdekkingen.

Kweker Mieras

Oestervisser Christiaan

Het oesterverhaal van Yerseke, van Tholen, Brulnisse, Wemeldinge, Krabbendijke en Zierikzee is een bewogen verhaal. Het is ook een oud verhaal, want volgens de kronieken werden er reeds rond 1620 oesterbanken ontdekt aan de zuidzijde van Schouwen. Geleidelik aan is er een soort handel in wilde oesters ontstaan met toen al de grote trek naar Antwerpen. In 1826 kwam het tot reglementering van de oestervangst, een eerste poging om aan „de roofridders" van de Oosterschelde paal en perk te stellen. Dezen „korden" alle oesters, of ze nu ryp of groen waren, van de banken, In 1870 zette de reglemebfèrlng goed door in de vorm van verpachting. Naar Frans voorbeeld verpachtte nu ook de "Nederlandse regering oesterbanken en daarmee was de kunstmatige oesterteelt geboren. Reeds in 1875 plukte men daarvan de vruchten. Een oogst van een half miljoen oesters, ter waarde van ƒ 25.000, een heel bedrag voor die dagen. Het volgende jaar een veelvoudige vangst en een opbrengst van twee 'cn een half miljoen gulden.

Het gonsde van gouden geruchten In en rond de oestercultuur. En de Ooster-

•chelde beleefde een ware „goldrush". Van heinde en ver kwam men aanzetten om aan de ademtocht van de see cUn kans te wagen. Als paddestoelen Schoten de ondernemingen nlt de grond

en trachtten zij oesterpercelen ln handen te krijgen. Van enkele tientallen guldens liepen de pachtwaarden op naar de duizenden. Yerseke werd het centrum. Daar lag, zo redeneerde men, het geld voor het oprapen. In twee Jaar tijds steeg de bevolking van 650 tot 3500 zielen. Dat waa de woeste Jeugd van de Zeeuwse oestercultuur. Eigenlek nog maar heel Jong vergeleken by de oestercultuur zelf. Want vast staat dat de Ethiopiërs tot voor decennia de eerste oesterparken kenden. En dat de Grieken er ook al dol op waren. Homerus en Plato hebben dat goed laten blijken. En wie Plinius ter hand neemt, zal bemerken, dat de Romeinen de oesters als grote delicatesse beschouwden. De Romeinen hadden ook al tal van oesterkwekerlien. Een bekende was die van Sergius Órata in het meer van Lucrinua bU Baiae. En in die dagen was het een fel twistpunt of de oesters van Cyzicus of van Cireii de beste waren. Of dat de veldheer Agrlppa, die de Engelse oesters uit Kent ln Rome Introduceerde, het beste van het beste had meegebracht. Men mestte die oesters met vers zeegras en viskoppen. Ze werden rauw gegeten, of gekookt en gebraden onder bUvoeging van een speciaal soort brood. Tiberius. Caligula en Nero aten ze veelvuldig, maar de absolute oestereetkoning bleef toch Vltellius. HU bracht het tot een oesterhap van duizend stuks achter elkaar. Omwille van deze prestatie verliet Vltellius op gezette tijden de dis om buitenshuis achter ln zijn keel een veertje te bewegen, waarna zUn maag de Inhoud prUs gaf. Niets bijzonders trouwens in die dagen. Het gebeurde herhaaldelijk.

Maar terug naar de Zeeuwse stromen. Daar is de oesterteelt uitgegroeid tot een formidabele business, waarvan onze deviezenpot rijkelijk profiteert. Nederland zelf heeft de oester nooit op grote schaal gegeten, zoals het eigenlijk de gehele vishap lelijk, in de steek laat. Maar de andere landen van de EEG en met name België en Frankrijk rijn er dol op. „Huitrea de Zélande* * daar een begrip waarvoor men diep ln de beura tast, telkens weer. Het grote geheim van deze delicatesse is op de eerste plaats de Oosterschelde, een natuurlijke kweekplaats die nu werkeltJli aan alle eisen voor goede oesterteelt voldoet. ZU bergt ln zich een langzaam stromend water van hoog zoutgehalte, dat bacteriologisch uiterst betrouwbaar is. Voorts is er een harde stabiele bodem, een groot gety-verschil en beschutting tegen de Westenwinden. Ten tweede de Zeeuwse oesterkwekers zelf, die grootmeesters zön van

vader op zoon en in hun streven naar perfectie nog voortdurend verbeteringen aanbrengen. En wie lets van het uiterst gevoelige en kwetsbare oesterdier afweet, zal begrijpen wat daarvoor komt kijken.

De oester is een uiterst merkwaardig schelpdier. Het begint zijn volwassen leven als mannelijk dier, dat na verloop van fijd echter een vrouwtje wordt en eieren voortbrengt. Van eind Juni tot ver ln augustus worden die eieren gelegd en wel by honderdduizenden gelijk. Stoten vele andere schelpdieren deze eieren uit ln het vrije zeewater, de oester houdt ze binnen de veilige beslotenheid van zUn schelpwoning. Men noemt dat de broedverzorging. Eerst als de eieren veranderd zijn ln zelfstandig zwemmende larven, reeds voorzien van minuscule schelpjes, komt de vrijheid.

Dat is het grote moment voor de oesterkweker: de „broedval", het uur van grote waakzaamheid. In deze Ujd wemelt de Oosterschelde van oesterlarfjes ln miniatuur, als stofgoud in de zee. De oesterkwekers komen ln actie. Ze helpen de natuur, want de larf zoekt een plekje om zich op vast te zetten. En daarvoor hebben de kwekers hun collecteurs, de met kalk bestreken dakpannen die ln het water van de stroom worden uitgelegd. Op deze broedplaten plant zich behaaglijk het prille oestergrut. In het eerstvolgende voorjaar worden die pannen opgehaald en het broed er af gestoken, op dat ogenblik tien tot twintig millimeter groot. Van de witgekalkte pannenwieg naar de kindercrèche, éen zomer lang op de houten raamwerken met metaalgaas bespannen en weer geplaatst ln het bad vtrn de ree. Daar wordt de oester rUp voor de percelen. Op het grote onderwatererf van het Oosterscheldebekken hebben de mannen van Yerseke, Brulnisse, Wemcldinge en Krabbendljke hun oesterakkers, hun percelen van vijf tot tien h.a. groot, met bakens afgepaald.

Hier liggen de opgroeiende oesters jp de stevige bodem, rustig azende ryiar plankton, met hun schelpen ln de pendel van eb en vloed. En de kweker, hU waakt tegen gevaar van krabben en zeesterren, wiedt met de meest moderne middelen naarstig het onkruid. Af en toe gaan de oesters b\J hem thuis ln de „wastobben", kragen ze een schoonmaakbeurt om na hergroepering naar soort en kwaliteit weer terug te keren ln zee. Eerst vijf jaar na de zogenaamde broedval hebben zU een marktwaardige grootte bereikt. Dan beschikken zü over het vereiste aantal nullen ln de notering en komen zU ln de wachtkamers van de verkoop, de grote benedendUkse oesterputten, bassins, die tegenwoordig door sommige kweker* vorstvrlj worden gehouden. In het najaar bereikt de oester de beste kwaliteit en blUft dan de gehele winter in prima conditie..

Ondfrtumirn hoeft het geen betoog, dat de m«fdfr#fiil»r« na haar prestaties irfr vermoeid zU». ZU zUn nlalrr en verzwakt, onaantrekkelijk voor de consument. Sm zich enige tyd gulzig tegoed gedaan te hebben aan het plantaardige plankton, gaat de gewezen kraamvrouw enkele weken de rol van vader vervullen, stoot zij in ongekende aantallen de zaaddiertje» In het zeewater uit. De pendel van eb en vloed zorgt er wel voor, dat die bij de oesters terecht komen en het produktieproce* op niveau blUft. Omgekeerd zullen de oesters, die het zomerseizoen als mannetje* begonnen, later nog eens als moederoester fungeren. Zo is dit eeuwenoude ritueel, dat de Zeeuwse oesterkwekers beheersen als geen anderen. De totale jaarproduktie die de markt opgaat ligt thans om en nabij dé 33 miljoen oesters. Wanneer nu zo'n oesterper stuk 20 tot 40 et. vertegenwoordigt, kan men nagaan welke bedragen in deze teelt een rol spelen. De oesterteelt la dus echt niet onbelangrijk. De heren die onze deviezen verzamelen kunnen daarvan meepraten. Niettemin la er in het spectaculaire Deltaplan geen ruimte voor opengelaten. De oesterteelt, In Haagse ogen een onderdeel van de visserij, is zonder blikken of blozen de doodsteek toegebracht. Voorlopig op papier, zoals ook de mos■elproduktie, straks in de harde werkelijkheid. Een perforatie In de afsluitdam der Oostersehelde zou wellicht nog uitkomst kunnen brengen, maar daar wilden de heren van Rijkswaterstaat niet van horen. Hun duimen wezen omlaag. Barbertje moet hangen! De afsluiting van de tirevelingen is daarvan het begin. Als 'het water b|j Bruinisse niet meer weg kan, zal het Oosterse hel debekken meer rivierwater te verwerken krijgen, veelal vervuild rivierwater van de Rijn, waarop zovele fabrieken lozen. Daardoor wordt het bijzondere Scheldewater aangetast. Het kan ook het voor deze cultuur zo belangrijke slib- en zand. transport der stromingen beïnvloeden. De afsluiting van de Oostersehelde Is dan het definitieve einde. Wij hebben de oesterteeit voldoende uiteengezet om duidelijk te maken wat er niet allemaal kijken komt voor dit verfijnde vakwerk. Met de vernietigingsslag in deze winter is dit werk met één klap kapot geslagen. Opnieuw beginnen kost vele duizenden. Het aanschaffen van zaaloestei* uit Frankrijk zou een oplossing kunnen zijn. En dan daarmee opnieuw zijn kans wagen, van voren af aan, met heel de zorg en toewijding. Maar hoevelen zullen deze stap wagen met binnen enkele maanden al de afsluiting van de Grevelingen. De kleinere kwekers deinzen daar zeker voor terug en daardoor is de Zeeuwse oesterteelt reeds in haar kiemen aangetast. Daarom zit Yerseke in zale en as, want dit dorp eet met zijn omgeving uit de ruif van de Oosterschelde, heeft van generatie op generatie contact mei de open zee, ae zilte ademtocht. Zo iets kan Je niet straffeloos afsluiten er verbitterd spreekt men hier van df ..hoera-roepers" over het Deltaplan, da* daar geen rekening mee houdt. De Jon gere kwekers en hun assistenten kunne, zich wellicht nog omschakelen en hun geluk in een andere richting bepror ven. Maar er zijn er zovelen die daar voor de leeftijd niet meer hebben. En dit nu vervult burgemeester Wil lrm*rn met grote zorgen. Zelf een tel* uit een oesterkwekers-geslacht heeft hl: het zien aankomen en met vele Yersr kenaren aan struisvogelpolitiek gedaan Maar die vlieger gaat nu niet meer op Dit is het uur van de waarheid. Yerseke wat nuï Dat is de vraag die gesteld mag en moet worden. Er is een werkcommissie gevormd, een werkcommissie van kwekers en belanghebbenden onder voorzitterschap van de in Yerseke geboren burgemeester zelf. En dit nu zal zich in de komende dagen beraden over wat er te doen staat. De kwestie van doorgaan of niet zal ter sprake komen en evenzeer de schadeloosstelling nu en straks wanneer het vonnis over de Oosterschelde wordt voltrokken. En dan ook het oosterproefbassin in het Yeersegat, een plan dat ledereen ietwat seeptisch heeft begroet, maar waarvan men toch hoopt dat het doorgang zal vinden, al is het dan sl-

leen maar om te proberen het grote oester»vontuur op tang; te houden. Doch men acht de kanoën voor dit oesterproefbassin niet groot. Mannen als prof. Korrinr* en andere insider* hebben er zich Intensief mee bezie gehouden en bekeken of er mogelijkheden voor suoee* aanwezig zijn. En deze onderzoekingen zouden nu niet bepaald tot groot optimisme hebben geleld. Enfin, op zeer korte termijn zal de regering zich hierover uitspreken.

We hebben dezer dagen de stemming gepeild in het kamp der oesterkwekers In het centrum Yerseke. Aan de hand van de kweker Mieras hebben we over de putranden gelopen, terwUl beneden ons mannen bezig waren de binnengebrachte dode oesters te verzamelen. Sombere begrafenisondernemers lnplaats van lachende kwekers, die de kostoare buit sorteren. Och, ook rosmaal zit er wel eens een „klokker" bü, een minderwaardige oester. Doeop de schalen te tikken, kan je dat horen. Een hol en dol geluid. Maar nu is het de dood die overheerst. De heer Mieras stuwt zijn mee tussen de schelpranden en wringt een schelp open. HU toont ons het ogenschijnlijk dunne zandlaagje, dat de oester de adem heeft afgesneden. Zo nu en dan pikken ze er toch een goede uit. Deze worden ons 'aangeboden, met een wrang glimlachje. We zetten, zoals het hoort, dc schelp aan de mond en slurpen er uit. als heit ware de zee op de tong, een exquis festijn waar men zich voor uitslooft in de Franse restaurants of I-. de Brusselse eethoek. Met de heer Mieras maakten we oo'i een pelgrimage naar de kreeften, met vele honderden bijeen ln zijn overdekte, speciale Oocterscheldebad. Noorse, lerse, Canadese en Nederlandse kreeften, hel* kleintjes, of reusachtige „Jumbo's" de scharen met elastiek afgebonden, maar allen badend in de gouden Zeeuwse stroom, rijpend en beter wordend in heel dit natuurlijke bassin. Oesters, mosselen, kreeften om van de ansjovis en bot maar te zwijgen. Wat zal hun lot zijn? Wij Nederlanders zijn geen echte viseters, anders sou het wellicht allemaal anders lopen. De vis is hier geen nationaal voedsel, de zee kan aan ons niet veel kwijt. Dat heeft in heel de ontwikkeling de visserij al zo vaak parten gespeeld. Visserij samen met Landbouw ln één departement, maar dan ook nog echt als stiefkind naast de grote zus. Het gelijke monniken, gelijke kappen, gaat hier echt niet op. In de regeringsogen is van gelijkheid geen sprake. Voor de landbouw, troetelkind bij uitnemendheid, schijnt alles te kunnen, wordt geen offer te groot geacht. Bi) de visserij is dit lang niet altijd zo

Zouden de papieren ook zo< liggen als >v(J vit aten aoals de Fransen, de Belgen, Engelsen en Scandinaviën? Als we geen twee miljoen van de dertig miljoen afnamen, maar meer dan de helftt Daaraan moesten wij denken, terwijl we over de hoge dijk vsn Yerseke liepen. „Ik heb toch de moed niet verloren", had burgemeester Willemsan ons nog gezegd. „Ik vertrouw erop dat de regering voor ons meer zal doen dan destijds voor de Zuiderzeevissers". Weer is er sprake van tegemoetkomingen en schadeloosstellingen. Dat U een geluid dat we in Zuiderzeeverband eerder gehoord hebben. Daar zijn vele gedupeerden van toen nog de dupa en vele Zeeuwen weten dat. Zi] hebben het Deltaplan en de aanpak daarvan zien komen, na de watersnood'amp sterker dan ooit. Ze wisten dat er iets gedaan moest worden, maar daarbij kon naar hun mening zeker in het geval van da Oosterschelde rekening worden gehouden met de visser ij belangen. 2* sproken van schutsluizen en dijkverhogingen, maar ze werden niet verstaan. Wel vernamen ze dat de West*rschelde en de Nieuwe Waterweg open bleven, maar daar speelden natuurlek veel groter* belangen een rol. Boosheid des harten ln de slotfase van het oesteravontuur. Verbittering ook. Wie kan dat deze Zeeuwen kwalijk nemen? Zij hebben hier iets groots opgebouwd, van generatie op generatie. Z\j hebben het in de vingers, heel dat samenspel met de

open zee. Die zee wordt hun" afge-

nomen. Privé belang wijkt voor algemeen belang, hier zonder meer. Ervoor In de plaats komen industrie, misschien wat soetwatervissert), aal bijvoorbeeld, een jachthaventje met wat Belgische belangstelling en verder een steeds slapper wordende binding met het ver-

leden, In het befaamde restaurant van Nolet zullen wij dan wellicht aan de Frans* oesters gaan: Huitres de France, Vlve la France, op het menu, zoals ook de onstuimige spultwijn. Het „Requiem van de oesters" is begonnen. BU miljoenen dood op de banken. Vsn kleine larve tot gare moe-

deroester. Ia plaats van nieuwe moed en vertrouwen voor de toekomst het Deltaplan aan de horizon, de genadeklap voor de Oosterschelde, soala die nn nog als een reusachtige long dó see in- en uitademt, de zilt* ademtocht met krijsende meeuwen er triomfantelUk bovenuit. HATE THOMAS.