De tijd : dagblad voor Nederland

De tekst van het passiespel heeft in de loop der eeuwen vele wijzigingen ondergaan. De tekst van 1960 werd honderd jaar geleden geschreven door pastoor Alois Daisenberger, die „de Joden" zonder onderscheid des persoons met grote vrijmoedigheid als „een bende snoodaards" en „moordenuarsgebroed" aanduidde. : Maar tussen 19(50 en 1970 heeft de wereld niet stilgestaan. Met name tussen Kerk en Synagoge heeft het een en ander plaatsgevonden, [k wil hier alleen maar wijzen op het Tweede Vaticaans Concilie met zijn verzoeningsgezinde houding tegenover de Joden, zoals die lot uitdrukking kwam in de in 196 f» aangenomen „Verklaring over de Joden", waarin de beschuldiging van „Godsmoord" impliciet werd veroordeeld. Ook Oberammergau scheen door deze geest van vernieuwing aangeraakt, In 1967 kreeg pater Stephan Schalier, een geleerde van reputatie en hoofd van de school van het klooster Ettal, opdracht de oude berucht geworden tekst te reviseren. Pater Schalier maakte er goed modern Duits van, maar voor alles probeerde hij de verzoenende houding van het Concilie in de gereviseerde tekst te leggen. Hij was echter zeer teleurgesteld toen hij merkte, dat zijn ontvvern in de ogen van de leden van het Passiespelcomité" nauwelijks genade vond. Slechts enkele van de.door hem voorgestelde veranderingen werden aanvaard. Wat pater Schalier eigenlijk graag had gewild, was dnt de Oberammergauers de tweehonderd jaar oude tekst van pater Ferdinand Rosner zouden gaan gebruiken. De tekst van Rosner is theologisch en historisch veel interessanter en was bovendien zijn tijd zover vooruit, dat de „geest van het Concilie" er toen al in tot uitdrukking kwam. Maar de Oberammergauers prefereren Daisenberger, die tenminste aktie geeft en dramatisch effekt, ze vinden Rosner maar slap geklets. 0

„Wij willen theater, geen theologie" zegt regisseur Preisinger, do Christus van 1950 en 1960. Hij en vele andere Oberammergauers zijn van mening dót Rosner en Schalier het dramatisch contrast tussen goed en kwaad in de sterfscène van Christus verdonkeremanen. Dé „conservatief" Preisinger is de opvolger van Hans Schvvaighofer, de Judas van 1960. Schwaighofer wilde de tekst van Rosner gebruiken, „t.'ft is de beste tekst, die ik ken", /egt hij „omdat het bij Rosner niet gaat om Christus tegen Caïfas, maar praktisch gesproken om goed tegen kwaad." Deze in eerste instantie als regisseur aangestelde „hervormer" kreeg een flinke klap te incasseren toen de parochieraad hem niet toestond in het passietheater een grote gecostumeerde repetitie te houden. Het is mogelijk. dat dit besluit van de parochieraad niet was gebaseerd op intellectuele o) artistieke overwegingen, maar op overwegingen van meer materiële aard. Ondanks de te verwachten enorm hoge baten meende de parochieraad toch, dat „dit soort repetities geen werkelijke onkosten mogen veroorzaken". Schwaighofer legde daarop :n 1966 zijn taak neer. De „traditionalisten" in Oberammergau hadden hel pleit weer eens gewonnen. De „conservatief" Preisin ger nam Schwaighofers plaats in.

„Het spel", aldus Preisinger. „hoort bij onze achtergrond en wij houden ervan. Het is een eer en een plicht eraan mee te doen. Het volk van Beieren is van nature conservatief. Het spel heeft zich- altijd ontwikkeld zoals het volk het wilde, en zo moet het ook blijven". Preisinger ontkent met kracht dat hij anti-Joods zou zijn. „Hoe zou ik anti-Joods kunnen zijn 9 Ik heb Jezus gespeeld en dat was de grootste eer van mijn leven. Jezus was een Jood. Hoe zou ik dan anti-Joods kunnen zijn?" Over de huidige tekst met zijn antisemitische passages zegt de regisseur dat het moeilijk zou zijn daarin verbetering te brengen. „Het zou dan makkelijker zijn een heel nieuwe versie te gebruiken." Preisinger zou de huidige tekst wel wat willen inkorten De burgemeester van Oberammergau, Zwink, die zich eerst „neutraal" had opgesteld, waarschijnlijk uit taktische overwegingen, is na de overwinning van de traditionalisten niet langer neutraal meer. „De tekst van Daisenberger is honderd jaar lang goed genoeg geweest. Ik veronderstel dat hij het ook in 1970 nog wel zaj doen." Sommige „conservatieven" hebben opgemerkt, dat de „vele oude Engelse ladies, die hier eens lekker komen uithuilen", toch ook aan hun trekken moeten komen. En inderdaad, alleen al de Engelse en Amerikaanse aanvragen zouden ook dit jaar voldoende zijn geweest om het stuk twee jaar aan één stuk een uitverkocht huis te bezorgen. Oberammergau is lang tevoren uitverkocht. Tweederde van alle aanvragen moest geweigerd worden, en dat ondanks het feit, dat Oberammergau geen vinger heeft uitgestoken voor reclame. In november 1966 nep het American Jewlsh Congress „artiesten, religieuze leiders en leken, hier en in Duitsland, op dit passiespel te veroordelen en de uitvoering et van in 1970 niet te bevorderen of te steunen door uw aanwezigheid." Deze verklaring werd door een aantal Amerikaanse kunstenaars ondertekend, onder wie Arthur Miller, , 1-eslie Fiedle. George Steiner en Jacob Glatstein. Het AJC herhaalde zijn oproep ini september 1969. De voorzitter, rabbijn dr. Joachim Prinz, stuurde een telegram aan kardinaal Döpfner, waarin hij de kardinaal verzocht alles te doen wat in zijn vermogen lag om te verzekeren. dat het spel in 1970 „vrij zal zijn van het schandalige antisemitisme, dat deze uitvoering£'n in het verleden ontsierde " Dr. Prinz meent, dat de publieke opinie niet kan begrijpen, dat de kerkelijke autoriteiten in Beieren niet bij machte zijn invloed uit te oefenen op een regionale beslissing. Hij zei verder diep teleurgesteld te zijn. dat de Oberammergauers de Schallerversie hebben geweigerd en nu de oude, zo berucht geworden antisemitische tekst weer gaan gebruiken.

Klie Wiesel, een beroemd Frans- Joods auteur, die ook het AJC-protesl van 19titi ondertekende, meent: Het behoud van de antisemitische tekst kan noch op religieuze noch op ariistieke gronden gerechtvaardigd worden. Het passiespel is geen liturgie noch enig andere vorm van eredienst, maar in wezen een stuk theater, een vermakelijkheid. Omdat het passiespel de vorm hoeft van een grondig uitgewerkt, zeer professioneel ten tonele gebracht, grandioos schouwspel en een privé-onderneming is met het doel winst te maken, kan de tekst op geen enkele wijze als „heilig" worden beschouwd." Wiesel vervolgt: „De kunstenaar kan niet zwijgend toekijken, als kunst wordt gebruikt om haat te verwekken. Als de mensen van Oberammergau voelen, dat zij hun visie slechts door een uitdrukkelijk antisemitische tekst kunnen weergeven, dan blijft andere mensen niets anders over dan die visie af Ie wijzen en erop aan te dringen, dat ieder, die het met ons eens is, de uitvoering veroordeelt." Ook zes Duitse schrijvers (Günter Grass, Heinrich Röll, Uwe Johnson, Paul Celan. Günter Kich en Walter Jens) sloten zich bii het AJC-protest Kardinaal Döpfner liet het telegram van dr. Prinz onbeantwoord. Vervolgens gaf dr. Prinz in november 1969 een persconferentie, waarin hij gedeelten uit een brief van pater Schallei vrij gaf. In deze brief van 16 septembe; 19H9 spreekt pater Schalier zijn teleurstelling uit over de houding van de Oberammergauers. „Het was mijn bedoeling", zo schreef hij. ..het hele (religieuze) probleem te behandelen in een verzoeningsgezinde kontekst. Maar ongelukkig genoeg was ik niet in staat hen te overtuigen. Ze hebben me keer op keer verteld, dat ze na 1970 een nieuwe commissie zullen benoemen om het .«pel te moderniseren, maar ik geloof ze niet. Ze hebben in 1950 en 1960 hetzelfde gezegd, maar er is niets gebeurd. Oberammergau heeft maanden geleden opgehouden mij te informeren Er is hier sprake van een algeheel zwijgcomplot."

In een commentaar op de herhaalde oproep van het ACJ zei de woordvoerder van kardinaal Döpfner, monseigneur Körfer, volgens de „Süddeutsche Zeitung" van 13 november 1909, dat de kardinaal de Oberammergauers enkel maar suggesties kan doen, maar dat hij ze geen instructies kan geven. Uit naam van de Oberammergauers werd verklaard, dat alle protesten prematuur waren, omdat over de tekst voor 1970 nog geen beslissing was genomen. Wel zou men opnieuw de Daisenbergerversie gebruiken, maar alle veranderingen of inkortingen zouden in de komende weken worden aangebracht. Burgemeester Zwink heeft erop gewezen dat enkele antisemitische passages inderdaad zijn gewijzigd in overeenstemming met bepaalde suggesties van pater Schalier. Maar regisseur Preisinger zei onlangs, dat sommige anti-Joodse zinspelingen zijn blijven staan. „De tekst is grondig onderhanden genomen, maar wij kunnen niet veranderen wat de bijbel zegt. Soms gebruikt de bijbel Immers inderdaad harde woorden tegen de Joden." Woorden van een waarlijk roerende naïviteit, een naïviteit, waarvan in het passiespel van Oberammergau allang geen spoor meer te vinden is. M. VAN TIJN

Een laatste Avondmaal-scène uit Oberammergau's omstreden passiespel.

In zijn jonge jaren weid dit wrak van een mens niel alleen beschouwd als een lichamelijk, maar ook als een f*«st«lijk gestoorde. Hij 11 nooit naar school geweest en heeft geen opleiding genoten. Nu heeft deze man een roman geschreven waarvan zij die het werk in manuscript hebben gelezen, verklaren dat het de literaire sensatie van dit jaar zal zijn, vanwege de onmiskenbare en grote literaire verdiensten van „Down Al 1 the Days". Kort na geboorte van Christy Brown ontving zijn moeder van medische zijde het advies haar kind, dat leed aan ernstige spastische verlamming. te laten opnemen in een inrichting. Er was geen enkele reden vooi hoop. De moeder weigerde. Zij belastte zich, ondanks haar groot gezin en de drankzucht van haar man, met de taak van het zielige kinderleven te maken wat er van te redden viel. Vijf jaren lang lag het kirid hulpeloos en kwijlend op zijn bed. voordat plotseling bleek dat hij controle had over een van zijn ledematen, zijn linkervoet. Dit bleek turn hij deze voet uitstak en met behulp van zijn linkerteen een stukje krijt aannam van een van zijn zusjes. Na deze ontdekking begon de moeder Christy het alfabet te leren. Het was het werk van jaren. Christy leerde de letters tekenen op het linoleum met gebruikmaking van zijn kleine teen. Later leerde Christy schilderen met* een penseel, vastgehouden tussen de lenen van zijn linkervoet. En hij maakte kennis met het grote leven bulten het huis door het lezer, van de werken van Charles Dickens die vele jaren zijn lievelingsauteur was. Een Dublinse dokter, dr. Robert Collis, een specialist in verlamming van de hersens, bewoog Christy zich toe te leggen op schrijven. Dank zij deze aanmoediging schreef Christy zijn eerste werkje, dat gepubliceerd werd toen Christy 31 jaar oud was; een korte autobiografie. ..My left Foot." Het was kort en sentimenteel, beschrijvend, hoe op heldhaftige wijze de jonge schrijver een verschrikkelijk fysische handicap gedeeltelijk overwon. Financieel was het een sukses. Het werd vertaald in Japan, Italië en Duitsland en verscheen in een Amerikaanse uitgavei Het bracht Christy een sbm op van f 100.000. Dit werk was door Christy geschreven met een potlood, vastgehouden tussen zijn tenen en gedeeltelijk gedicteerd aan zijn broers of zusters. Dank zij het succes van „My Left Foot" kon Christy zich een elektrische schrijfmachine aanschaffen welke Christy zichzelf leerde gebruiken met zijn kleine teen. De schrijfmachine staat altijd naast zijn bed en als hij wakker wordt in de nacht, begint hij aanstonds met zijn teen te typen. Hij bewaart zijn manuscripten van'verhalen: toneelspelen eniverzen onder zijn bed. Christy's ouders zijn dood. maar hij woont nog steeds in hel huis waarin hij • werd geboren en wordt verzorgd door een getrouwde zuster. Hij schildert ook. Hij verkoopt ongeveer acht werken per jaar aan een in Lichtenstein gevestigde bond voor invalide kunstenaars. De werken worden gebruikt voor reproduktie voor Kerstkaarten en Christy ontvangt elke maand f 1250.

OBERAMMERGAU, een klein Westduits bergdorp in Beieren, vlakbij het ruim 600 jaar oude Benedictijnenklooster Ettal, is vooral beroemd en berucht om zijn elke tien jaar opgevoerd spel van de „Passie des Heren". Deze oude traditie wordt door de boerenbevolking van Oberammergau sinds de middeleeuwen met grote ijver en toewijding in stand gehouden. De oudste nog bewaarde tekst stamt uit 1622 en heet: „Von den Leyden und Sterben, auch Auferstehung unseres Hernn Jesu Christi, Spielweise in Reimen gebracht". Dpze tekst is waarschijnlijk gebruikt, toen de Oberammergauers in 1633, nadat de pest in hun dorp was uitgebroken, plechtig' beloofden dat zij het passiespel zouden uitvoeren en het voortaan, zo de besmetting spoedig mocht wijken, om de tien jaar zouden herhalen. In 1970 is het dan weer zover. De voorbereidingen zijn in volle gang en de meespelende mannen hebben hun hoofd- en baardhaar laten groeien. Heel het dorp is erbij betrokken. Zelfs vele kinderen spelen mee. Tussen mei en september hoopt men ongeveer honderd voorstellingen te kunnen geven. die honderdduizenden toeschouwers zullen trekken. In 1960 waren het er 520.000. onder wie 410.000 buitenlanders. Men verwacht dat de kaartverkoop ruim tien miljoen gulden zal opbrengen, terwijl de-toeristen in het plaatsje zelf nog zo'n twaalf miljoen gulden zullen uitgeven. Oberammergau is dan ook het rijkste dorp van Beieren.

Christus' kruisdood, tien jaar geleden in het Beierse bergdorp Oberammergau gespeeld. Ook dit jaar wordt „De Passie des Heren" weer opgevoerd, alle tegenstand ten spijt.

Van een bijzondere medewerker „Down all the days" heet een Engelse roman, die in het najaar verschijnt, met als achtergrond de krotwoningen van Dublin. De uitgever David Farrer (van Secker and Warburg) heeft verklaard dat hij tijdens een kwarteeuw, doorgbracht in het uitgeversbroep, nooit een zo groot taalmeesterschap heeft ontmoet als dat van de schrijver van die roman. De auteur is 37 jaar oud. De Amerikaanse uitgever Sol Stein zegt dat de auteur de meest lyrische schrijver is in de Engelse taal sedert Dylan Thomas. De auteur heet Christy Brown. Hij is het tiende kind van een gezin met 22 kinderen, van wie er dertien nog in leven zijn. Hij heeft de roman getypt met de kleine teen van zijn linkervoet.

Bij zijn geboorte liep Christy Brown ernstig letsel op aan zijn hersens. Hij kan niet staan of lopen, niet eten of drinken zonder hulp. Hij kan zich slechts uiten door het uitstoten van knorrende geluiden, alleen verstaanbaar voor zijn familieleden. Hij heelt geen controle over zijn ledematen met uitzondeiing van zijn linkervoet. Hij beeft over zijn hele lichaam. Het is een mirakel dat de man leeft. „En toch", aldus Hunter Davies van The Sundav Times, die Brown kent, „verbergt. zich achter dit ontredderd uiterlijk de geest van een genie, een prachtige, oorspronkelijke, gevoelige geest, een geest welke slechts bij toeval werd ontdekt."

CHRISTY BROWN

„Down All the Days" beschrijft achttien jaren in het leven van een Dublins gezin, en is het eerste deel van een trilogie. Christy lijdt niet aan bescheidenheid. Hij verzekerde zijn uitgevers herhaaldelijk dat het werk briljant zou zijn. De uitgever hield zijn ' hart vast over het boek. Farrer had, voordat hij Christy voor het eerst bezocht, nooit vermoed hoe slecht deze er fysisch aan toe was. Na hét eerste bezoek verklaarde Farrer: „Hij bleek niet veel meer te zijn dan een amoebe". Hunter Davies kent de schrijver persoonlijk. Brown had een foto van zijn vrouw, Margaret Davies. gezien in een uitgeverscatalogus en besloot haar een brief te sturen. Dit Was het begin van een lange correspondentie. Davies heeft de grootste moeite de geluiden welke Brown uitstoot te verstaan. Hij beschrijft hoe het weerloze, hulpeloze lijf van Brown moet worden rondgesjord door behulpzame lerse vrienden. Davies besluit zijn verhaal: „Brown's schrijfmachine is zijn taal. Ze ij zijn dialoog. Dank zij zijn schrijfmachine kan hij zingen en vliegen en schreeuwen *en praten en leven en alle dingen doer» die hij nooit heeft kunnen doen "