Het Parool

ADVERTENTIE

ADVERTENTIE Nu verschenen H.LC. Jaffé Willink Het grote standaordwerk over A.C. Willink van alle schilderijen, aquarellen en collages van de veelbesproken meester. Groot ' formaat, Nederlandse en Engelse' tekst, 260 blz., met 296 afbeeldingen waarvan 85 ingeplakte kleurplaten, in linnen gebonden met stofomslaa f 98,- In de boekhandel verkrijgbaar. MEULENHOFF/LANDSHOFF

[«ulf Rainer, schilderijen. Stedelijk Van Eindhoven. Tot 12 mei

.Veel beeldende kunstenaars heb*o de afgelopen tachtig jaar de dood verklaard of om zeep [oberen te helpen. De verheffing *n de w.e.-pot en het fietswiel tot '"nst door Dada-aanvoerder Marl Duchamp is daar het bekendste °orbeeld van. De moordaanslagen in _ ook door toedoen van de zelf — nooit gelukt. De w.c-pot en het wiel staan inmiddels al keurig tentoongesteld in musea voor modernde kunst.

Niettemin hebben de mislukte pogingen de kunst de das om te doen geleid tot grondige bezinning over het wezen en de funktie van de kunst. De Oostenrijker Arnulf Rainer is een van de kunstenaars, die op een eigenzinnige, fanatieke manier de beeldende kunst te lijf is gegaan. Weliswaar is hij daarmee al sinds het eind van de jaren veertig bezig, maar het heeft tot het begin van de jaren zeventig geduurd eer men het belang van Rainer is gaan inzien. Hij presenteerde toen series foto's van mensengezichten — waaronder dat van hemzelf — die hij met zwarte inkt of verf bewerkte. Uitdrukkingen van angst, agressie, opwinding etc. werden door Rainer op een uitermate gespannen manier aangezet. Zo ontstonden schokkende beelden van menselijke figuren en gezichten (in sommige gevallen maakte Rainer ook gebruik van foto's van lijken). Dit werk sloot direct aan bij de z.g. „body art", waarbij kunstenaars hun eigen lichaam gebruikten om kunst te maken (beschilderingen, het toebrengen van verwondingen e.d.). Rainer geeft zo tekens van leven waarbij de taal, een verklaring, overbodig is, zoals dat in de oertijden van de mensheid ook het geval is geweest.

Deze signalen zijn heel wat duidelijker dan de schilderijen, die tussen 1950 en 1970 zijn ontstaan. Rainer heeft in die tijd voornamelijk werk gemaakt, dat de onmogelijkheid van kunst in onze tijd moest aantonen. Traditionele onderwerpen als landschappen, portretten, zeegezichten werden op een harde manier met zwarte inkt en verf aan het oog onttrokken, omdat ze volgens Rainer als beeld inhoudsloos waren geworden. Deze zo geheten „übermahlungen", de bijna totaal zwarte vlakken — met af en toe een spoortje kleur — vervelen snel; de boodschap is snel overgebracht.

„Erstaunter Fremdling" (Verbaasde vreemdeling) van Arnulf Rainer uit 1974 (47 x 59 cm.)

De laatste jaren heeft Rainer, zo blijkt bij het grote overzicht in Eindhoven, de oude draad weer opgepakt, met dien verstande, dat hij wat minder zwaarmoedig en veel minder saai te werk is gegaan. Met handen en voeten schilderde hij tussen \973 en '77 een serie oogverblindende en oorverdovende uitbarstingen van verf. Daarna oefende Rainer zich in de manier van tekenen en schilderen zoals chimpansees dat wel doen. De krabbels en verfvlakken zijn opnieuw pogingen door te dringen naar de oorsprong van alle menselijke zelfexpressie. Rainer is een kunstenaar, die de kunst veracht — zoals hij in 1952 al schreef — en van zijn ontdekkingen in dat onafzienbare „verachtelijke" gebied doet hij ons boeiend verslag.

JAN BART KLASTER

Tjonge, wat duurt die boekenweek lang. Dat is nog eens een naar mijn hart: ééntje van bijna een halve maand. Zon jeetje rek in de tijd mag ik wel. *k zou het ook goed kunnen gebruiken aan het slot van mijn Weekeinden, want vaak heb ik 3an het gevoel dat ik echt toe ben aan een lekker lang weekend.

Op zijn tijd eens een extra wij'e tijd er bij, dat leek me altijd Wel wat. Ik heb ook eens daad- Werkelijk geprobeerd meer uit de kalender en de klok te peuteren, er in zit. Ik had toen een Artikel gelezen over grotonder*<>ekers — speleogen heten die Seloof ik, maar dat klinkt als een verspreking — en dat die groton- die ergens binnen in e«n berg zitten, zonder horloge en *<>nder enig zicht op dag en "acht, gaan leven in een ritme van 23 in plaats van 24 uur. Met *ftdere woorden, als ze hun leven "iet meer leven volgens de klok 0f volgens de zon, maar indelen ?P hun gevoel, dan resulteert dat 'n dagen, die een uur korter zijn Uan normaal.

Dat maakte zon indruk op me, Jat ik de 168 uur van de week een beertje in achten heb verdeeld in Maats van in zevenen. Het gaf me aangenaam voordeelgevoel van drie halen, twee betalen. In- £ewikkeld was het wel, want je krijgt dagen van 21 uur. Het is zó ingewikkeld dat ik het "°fr wel eens probeer na te reke"en als ik de slaap niet kan vat• e«» en dan werkt het beter dan tellen. Na drie dagen op "et nieuwe schema bijvoorbeeld, "•toet je 's middags om drie uur "aar bed en 's avonds om tien uur °Pstaan.

ïk heb het maar een week geprobeerd en die heb ik niet eens En dan te bedenken ?at ik begin twintig was en vakantie had — voorwaarden die *Jet experiment nog enige kans y.an slagen konden geven: condi; e «n onafhankelijkheid. Het las;?£e was, dat niet alleen mijn **chaam, maar ook de rest van de zijn beproefde ritme bepeld. Dank zij mijn nieuwe tijd- moest ik op zulke idiote ■.'iden opstaan en naar bed gaan, J*at afspraken met mensen met horloges moeilijk berden.

1 opsparen, zoals dubbeltjes 'n een leuke fles, heeft me altijd ?eïascineerd. In de film „A Matr of Life and Death" komt dat °or op een manier waar ik vaak ev«r gedagdroomd heb. Er komt engel in voor, die soms iets J!,°et bespreken met een sterve**& hier op aarde. Daartoe zet de eenvoudigweg de tijd stil. Behalve natuurlijk voor hemzelf en zijn gesprekspartner. Verder staat tijdens het gesprek de hele wereld letterlijk stil tot en met de roerloos bevroren spelers van een pingpongwedstrijd — zelfs het balletje blijft boven de tafel hangen. Vaak moest ik daaraan denken als ik weer zwetend en hijgend ergens naar toe rende in een wanhoppige poging toch nog op tijd te komen — een onmogelijk streven, want ik was gewoon te laat van huis gegaan. Voor dat laat komen heb ik tenslotte een heel simpele oplossing bedacht: tijdig de deur uitgaan. Met een nogal

kromme redenatie heb ik mezelf daartoe weten te brengen. Eerst bedacht ik me, dat ik nooit meer te laat zou komen als, net als een soort zomertijd, de hele wereld alle klokken een dik kwartier zou verzetten. Vervolgens bedacht ik me, dat ik — dan maar zónder die grootscheepse aanpak — hetzelfde effect zou weten te bereiken, als ik van nu af aan op elke afspraak een kwartier te vroeg zou komen.

Want om de wijzers van de klok te verzetten voor wat extra tijd, daar ben ik altijd tegen geweest. Daarmee hou je jezelf voor de gek. En je blijft er mee aan de gang, want je went aan het vóórlopen, zodat je steeds de klok verder vooruit moet zetten. Ik ken tenminste een familie waar de pendule nu zover voorloopt, dat bezoekers denken dat hij enorm achterloopt.

Wat de tijdwinst betreft heb ik eens een heerlijke week gehad, toen ik van Rotterdam naar New Vork voer. Elke avond om twaalf uur werd de klok een uur teruggezet. Dat werd gevierd in de bar en na een uur drinken was het nog steeds twaalf uur! De terugreis daarentegen was moordend. Toen ging het omgekeerd. Na dat uurtje om middernacht in de bar was het plotseling al twee uur.

Volgens mij verplaatst het paradijs zich permanent met grote snelheid naar het Westen.

Berend Boudewijn

In de eerste versie krijgt vooral de onechtheid in het gebeuren de nadruk. Lou Landré (Claire), Fred Vaasen (Solange) en Paul Röttger (mevrouw) blijven in hun travestie duidelijk mannen. Ze spelen bijna een karikatuur van vrouwen. Het consequent hanteren van de overdrijving in de acteerstijl heeft een beklemmende werking. Het spel wordt bitter serieus. In de inleiding die Sartre bij het stuk geschreven heeft en die in het programmablad staat afgedrukt, is het aldus verwoordt: „geen enkel gevoel is slechts gespeeld: het valse is echt, het echte kan slechts in vervalsing tot uitdrukking worden gebracht."

Een bijzonder aspect van de voorstelling is, dat Wolfram Kremer het publiek binnen het decor plaatst. Het publiek maakt deel uit van de salon. De hele burgerlijke entourage wordt opgenomen in de voorstelling. Het decor, het bed, de kaptafel, de jurken krijgen in het spel het karakter van morbide overdaad.

Dat is anders bij de tweede versie. Het decor is vrijwel leeggehaald en lijkt de zolderkamer van de meiden voor te stellen. De dubbelheid van mannen die vrouwen spelen, is vervangen door de dubbelheid dat alles wat de meiden doen, produkt is van hun fantasie. Het spel van de vrouwen is nog minder reëel, maar behoudt zijn kracht omdat het onoverkomelijk is, wat gebeurt. De overdrevenheid van Marieke van Leeuwen als Claire en van ganci Geraedts als Solange, wordt tot een groteske, die toch aannemelijk is. De mevrouw, weer door Paul Röttger gespeeld, is hier eveneens een produkt van hun ontwrichte fantasie. Beide voorstellingen zijn tot in de details doordacht. Niet alleen wekken ze daardoor interesse voor wat er gebeurt. Ik leek zelf wel door dat gebeuren aangetast. PIETER VRIJMAN

(Van onze muziekredacteur) AMSTERDAM — Het Concertgebouworkest maakt van 7 tot 23 mei een tournee door West-Duitsland, Tsjechoslowakije en Zwitserland. 0.1.v. Bernard Haitink treedt het op in Berlijn, Hannover, Mannheim, Stuttgart, Neurenberg, München, Ingolstadt, tweemaal in Praag, Bazel, Zürich, Genève en Bern.

Het voert stukken uit van Mendelssohn, Richard Strauss, Schubert, Brahms, Bruckner en van de Nederlanders Diepenbrock en Keuris.

Voorstelling: „De Melden" van Jean Genet. Groep: Ro-theater. Vertaling: Frlso Haverkamp. Regie: Franz Marijnen en Wolfram Kremer. Dekor: Jean-Marie Fiévez. Kostuums: Rien Bekkers. Plaats: Piccolo Theater, Rotterdam.

„De Meiden" van Jean Genet laat zich beoordelen als een morbide triomf van de verdorvenheid. Het stuk is een lyrische uitbarsting van haat en valsheid. Morele waarden zijn niet in het geding. Genet had daar ook geen boodschap aan. Hij was gefascineerd door het slechte in de mens. De beide voorstellingen, die het Ro-theater van „De Meiden" brengt, verbeelden treffend deze zelfkant van de menselijke ziel.

Het Ro-theater geeft eerst in de regie van Wolfram Kremer een versie die gespeeld wordt door mannen — zoals Genet dat heeft voorgeschreven. Daarna een versie met twee vrouwen als dienstbode, die geregisseerd is door Franz Marijnen. Doordat deze twee opvoeringen op één avond te zien zijn, wofdt het interessant voor de toeschouwer vast te stellen hoe in beide versies het spel en de werkelijkheid van de twee meiden met elkaar vermengd zijn. Hét stuk gaat over twee dienstboden. Als hun mevrouw van huis is, speelt een van hen, Claire, de mevrouw. Zij trekt daarvoor haar jurk aan, gebruikt haar schmink. De ander, Solange, neemt de rol van Claire op zich. Er ontstaat een machtsspel met van haat doortrokken schimpscheuten. De thuiskomst van mevrouw dwingt hen de rol van meid weer op te nemen. Claire probeert mevrouw over te halen tot het drinken van giftige lindenbloesemthee. Dat mislukt omdat mevrouw overhaast vertrekt naar haar man, die uit de gevangenis is vrijgelaten. De meiden hernemen hun spel, dat eindigt met de dood van Claire. Als mevrouw drinkt zij de lindenbloesemthee.

Typisch diepzinnig-Duits, dat gedoe met dat beeld en die touwen, dat gerol over de planken en al die quasi-veelzeggende attributen als schedels, geraamten en cadavers die kennelijk moord en doodslag moesten suggereren. Zon Griekse tragedie behoeft echter méér gevoel voor maat en verhoudingen. En dan te bedenken dat Strauss die in zijn wellustige en bedrijvige schreeuwerigheid al zozeer uit het oog verloor dat het zingend personeel aanhoudend tegen het drastische geweld van de zowel virtuoze als verpletterende bijdrage van het orkest moet optornen, waarin de wérkelijke psychische ontwikkelingen zich voltrekken en de woedende klanklawines niet vrij blijven van zoetelij kneden zoals men die van zijn Rosenkavalier kent. . In dat gekkenhuis, waarin Kupfer óók nog erotische perversiteiten introduceerde, werden desondanks fantasische prestaties geleverd, om te beginnen door Pauline Tinsley die met haar hartverscheurende inzet en felle dramatische sopraan een schokkende titelrol realiseerde.

De gloed van de mezzo Anny Schlemm (Klytaimnestra) en de vertwijfeling van de lyrische sopraan Anna Alexieva (Chrysothemis) trokken evenzeer de aandacht als in 1977, toen zij óók al aan deze

produktie meewerkten. Dat gold tevens voor de krachtige tenor André Sijper (Aigisthos), maar nieuw was de diepe en brede bas Willard White die voor een overtuigende Orestes zorgde. Uit het vol beweeglijke spanningen stekende orkestaandeel spraken niet slechts de kwaliteiten van het Radio Filharmonisch Orkest maar bovendien en bovenal het regulerende vakmanschap en de artistieke fantasie van dirigent Armstrong. LEK VAN DELDEN !————_________

Pauline Tinsley (links) in de titelrol en Anna Alexieva als Chrysothemis in Richard Strauss' „Elektra" door de Nederlandse Operastichting.

Karakteristiek is de discrete manier waarop het — voor snaarinstrumenten haast onvermijdelijke — bij stemmen tussen de delen tot een minimum wordt teruggebracht, zowel in tijd als in geluid. Daaruit blijkt al dat deze spelers ook de stilte-om-de-muziek-heen cultiveren. Dat gaf al dadelijk contact met de verfijnde geluidswereld die Lutoslawski in zijn kwartet (1964) heeft opgebouwd. Een wereld waarin het onverwachte, dat in de aleatorische techniek uit de vrijheid van de spelers een zeker bestanddeel geworden is, een rol speelt, maar waarin de leiding van de componist — die voortdurend voelbaar blijft. Ook Bartók gebruikte in zijn zesde kwartet (1939) ongewone middelen voor zijn tijd, maar zo spaarzaam dat in dit laatste werk dat hij nog in zijn vaderland voltooien kon, de gedachte aan experiment geen ogenblik opkomt. Het kreeg pas in 1941 in New Vork door het Kolisch Kwartet zijn eerste uitvoering. Het volkomen eensgezinde gebruik van een uitdrukkingsmiddel als vibrato, en de smetteloze intonatie, maakten ook van dit derde programmadeel een buitengewone concertervaring, die gelukkig niet door een toegift werd verstoord. Zaterdagavond wordt het programma herhaald en ook de radioluisteraars kunnen er zondagochtend om 10 uur een gedeelte van horen op Hilversum IV.

Opera „Elektra" van Richard Strauss door Nederlandse Operastichting. Dirigent: Richard Armstrong, regie Harry Kupfer, decors en kostuums Wilfried Werz. Circustheater, Scheveningen

Richard Strauss en zijn librettist Hugo van Hofmannsthal mogen Sofokles' tragedie „Elektra" dan wel in een oververhitte versie hebben gegoten, waarin de macht der Griekse goden werd vervangen door ziekelijke driften, getuige de voorstelling van deze opera ging regisseur Harry Kupfer nog een fikse stap verder door een compleet krankzinnigengesticht te voorschijn te toveren. In het tóch al opvallend klinische toneelbeeld, met zijn plastic omhulsels en voornamelijk steriel-witte aankleding, leken gisteravond immers louter gestoorden rond te lopen, waardoor dramatische conflicten op grond van menselijke drijfveren bij voorbaat waren uitgesloten. Elektra, allang niet meer rouwend om de moord op haar vader Agamemnon, maar uitsluitend nog door haat en wraakgevoelens beheerst, wordt door Strauss als een psychisch geteisterde getekend die niet eens meer de triomf der vergelding kan beleven. Het onttakelingsproces is reeds zó ver gevorderd dat zij, bevrijd van haar wrok, geen bestaansgrond meer heeft. Waarom Kupfer haar steeds weer naar de touwen deed grijpen, die van Agememnons (tot symbool verheven) kolossale standbeeld midden op het toneel neerhingen, bleef overigens even duister als het smartelijk over de vloer kronkelen dat van haar (en de meeste anderen) bij voortduring werd geëist. Buitensporig aan de aarde gekluisterde wezens, letterlijk.

Concertgebouw-Kamermuziek, Alban Berg Kwartet, kwartetten van Beethoven, Lutoslawski en Bartók

Het Weense Strijkkwartet dat in 1970 met de toestemming van de weduwe van Alban Berg van start ging onder de naam van de componist, gaf gisteravond drie uitvoeringen. De abonnees op de instrumentale serie waren weer sterk opgekomen en de Kleine Zaal werd al snel na de inzet van Beethovens Opus 18 nr 4 getroffen door de kwaliteiten die de hele avond zouden gaan beheersen. Het ensemble dat de vier jonge docenten aan de Wiener Musik Hochschule oprichtten, heeft zich ontwikkeld tot een klanklichaam dat het gevoelig luisteren naar elkaar tot een sublieme kunst heeft verheven. Een voortreffelijk gevoel voor tempo, supérieure eenheid, energie en ernst, een grote verscheidenheid in toonvorming, gezond temperament en overtuigingskracht maakten het optreden tot een belevenis die in de herinnering zal blijven uitsteken boven vele concerten die technisch bijna even verantwoord zijn maar het in gevoelsdiepte afleggen tegen dit optreden van het Alban Berg Kwartet.

. DEN HAAG (AN-) —De Haagse raadscommissie voor kunstzaken heeft met ruime meerderheid ingestemd met de bouw van een concertzaal aan het Spui in Den Haag. Dat betekent dat een ruime meerderheid van de gemeenteraad ook vindt dat deze zaal er moet komen. De bedoeling is dat het gebouw, dat zon 45,5 miljoen gulden gaat kosten, in 1986 klaar is. Als de plannen doorgaan, krijgt het Residentie-orkest na jaren een volwaardige muziekzaal voor repetitie en uitvoeringen. De leden van het orkest zijn altijd zeer slecht te spreken geweest over de akoestiek in de Prins Willem Alexanderzaal in het Haagse congresgebouw die nu de vaste zaal van het orkest is.

1 (Van onze muziekredacteur) AMSTERDAM — In plaats van de sireneconcerten op elke eerste maandag van de maand in de Westerkerk gaat het Amsterdams Philharmonisch Orkest volgend seizoen op dinsdagmiddagen gratis toegankelijke lunchconcerten in de Sonesta Koepelzaal geven. Ze worden georganiseerd in samenwerking met de TROS-radio die bovendien 25 concerten van het APhO in het Concertgebouw zal uitzenden. De zomermaanden, waarin voorheen weinig of geen orkestconcerten in het Concertgebouw plaats vonden, bieden dit jaar (in augustus) tien concerten door het Concertgebouworkest, het Nederlands Kamerorkest en het APhO, dat er vier voor zijn rekening neemt.

ADVERTENTIE NIEUW van Hannes Meinkema: DE NAAM VAN MUN MOEDER. In deze nieuwe bundel met 16 verhalen diept Meinkema haar thema's uit. De positie van de vrouw in onze maatschappij, de invloeden van het milieu en opvoeding, het (on)vermogen om relaties aan te gaan. De dimensie van het moederschap is op een soms ontroerende, soms liefdevolle wijze behandeld. Paperback 14.90. Bij elke boekhandel _ EM ElsevierManteau

ADVERTENTIE **■____ Nicuwekaas OP® mm*\t% verovert Nederland! 'n Bovenste beste w natuurkaas uit) het land x van Maas en Waal. Ir JÊ ? \ Vofeens de bes teambach- I X*- telijke tradities van verse I , dasmelk bereid en 25% / zout dan sebruikelijk. y ■ Een traktatie voor de liefhebbers, g* zowel op als uit het w vuistje! &M j£\ DcMaasJander; . (In de winkels waar het soed kaas kopen is, komt u'm vast wel tegen.) .