De Volkskrant

(Van onze correspondent)

Ta DEN HAAG, oktober kting Weg en de NOB-wegtransport hebben na het bekend Ne°r^en van e begroting voor het Rijkswegenfonds (waaruit de Ster. Van rijkswegen wordt betaald) scherpe kritiek geuit op de 'Vi?aanle£ m ons land. Zij zeiden onder meer dat het plan om S u ■ en 1970 800 kilometer rijksweg aan te leggen bij lange na Vu zou kunnen worden. Tot nu toè zouden sinds 1965 Nt t kilometer zijn opengesteld. Rijkswaterstaat heeft nog ii ei .cc Jaar over om e resterende 550 km aan té leggen. Ook W, financiering zou Rijkswaterstaat een ernstige misrekening v" 8e In het aanvankelijke plan waren de kosten geraamd V 2,5 miljoen gulden per kilometer. Volgens de Stichting de NOB is dit bedrag nu al gestegen tot zes miljoen gulden

AAenieur J. W. Tops van V%srStaat (gedoodverfd als de afe ..baas" van deze dienst) is 1)3 ö|elukkig met deze kritiek. Hij ïu arm _enoemde feiten verth„ BÖn" ,en gaat er n°B van uit dat CS eind 1970 klaar (j 2lJn, maar in oktober 1966 LV al gezegd dat dit niet V vß>i an worden. De termijn is C 1 ik enSd tot eind 1971. Daar 92nïniddellijk aan toevoegen J*50 kilometer gereed zijn geij?f) 33? aar (tot 1 augustus van dit k!lometer. Daarvan zijn 165 % en uitbouw van bestaande wefy.l* V6r l 7° kilometer nieuwbouw. 'Hm' <Ü6 * nog wel eens de stukken Vi°t>er> Wel ldaar ziJn maar nog V_?teH steld> omdat ze onder meer L-V „°P aansluiting. Tot nu toe Si Suid anderhalf mil- V* aan wegenbouw uitgege« j£ «iet alleen aan die 335 kilo- j deel van dit geld is geïn\Z *ijn n Wegen, die nu onderhanden» 0l in grond waarop wegen V6cies a *twf °angeven wat een kilometer V „IV?deld wel kost kan ir Tops ?. j-1 te is zeer moeilijk. Hierbij i eeatVeel factoren een rol zoals *.HHSel j* van de weg, het aantal "f-i 'Öe viaducten dat er in voor- V? van de grond, de S; ri ift h nen a zo maar door. De *iq sfet Vesten van het land zijn ?e8 6ft slai' .°mdat de grond daar prij's H?>iljoe!.lS- Maar zelfs al zouden die V*> Vpv Per kilometer kosten dan rt leken bij het buitenland, Ur- In het algemeen kan V* Crigd dat de wegen de laatste Sere ■ zi^n geworden, omdat eisen stellen: ze moeten breder zijn, met uitsluitend ongelijkvloerse kruisingen, veiliger (denk aan vangrail en praatpalen) en zwaarder van constructie," aldus ir Tops.

Zondag 15 oktober 1967: Danlonfabriek in Emmen tot de grond afgebrand. Dinsdag 15 oktober 1968: nieuwbouw Danion wordt officieel geopend. Precies in één jaar tijd werd in de Drentse stad, op het parkachtige industrieterrein, een ongelooflijke hoeveelheid werk verzet. In twaalf maanden kwam een complex van de grond, dat tweemaal zo groot is als het vorige, waarin 1300 mensen (voor ac brand 1180) per dag 180 duizend paar kousen en panties klaarstomen. Het gebeurde met de grootste vanzelfsprekendheid. Directeur L. van Straaten, besloot op de dag van de brand: „Wij bouwen direct op dezelfde plaats een nieuwe fabriek." Technici van de vormerij zeiden, bij het zien van de puinhoop: „Wat er gebeurt weten wij niet, maar iets maken uit de resten zullen wij." En het idee voor een symbolisch monument van verwrongen staal — dat nu bij de ingang staat — was geboren. Van de catastrofale brand sprong een vonk over op de Danlon-werkers. Op de bouwkeet, die een week na de ramp op het-terrein stond, schreef iemand: „Hef onmogelijke doen wij direct, op wonderen moet u wachten." Het werd voor de grootste groep een gedwongen wachttijd van twee maanden. De ondernemingsraad organiseerde voor die mensen w veelal jonge meisjes uit de produktieafdeling — vormingscursussen. Op de eerste machines, geplaatst in een noodgebouw en in een gehuurde hal van de AKU, werkten zoveel mogelijk mensen in toerbeurt. Later trokken bussen vol naar Haarlem en België, waar in kousenfabrieken machines geleend werden om de

produktie van Danion zo min mogelijk te stagneren. Sociale werkplaatsen in de buurt zorgden voor het inpakken van het materiaal. Met al dat improviseren en inspannend organiseren maakte Danion hef afgelopen jaar meer kousen dan het jaar daarvoor. De heer Van Straaten, een ex- Amsterdammer, van wie de nuchterheid niet onderdoet voor die van zijn Drentse streekgenoten: „ledereen kan vijftig percent harder werken dön hij doet." Zijn secretaresse: „Je went aan alles, als ik nu een keer een zondag vrij heb, weet ik met mijn tijd geen raad." De komende veertien dagen hoeft vrijetijdsbesteding voor haaf, en met' haar voor velen, nog geen probleem te zijn. Dan is het Danion 's morgens, 's avonds, in de weekeinden. Van buiten is hef gebouw klaar. Een eerlijke, twee verdiepingen hoge fabriek (oppervlakte 19.200 vierkante

Tekeningen: JAN BOUMAN Tekst: MARJAN MORSELT

meter), ontworpen door architect Y. S. Dijkstra. Binnen: een kakofonie van geluiden, veroorzaakt door timmerlieden, schilders, elektriciens. Maar ook door 830 breimachines, de honderden meisjes achter naaimachines en sorteertafels, de mannen bij de sissende compressors, waarin kousen gevormd en geverfd worden. Op de eerste etage een immense kantine met biljart, pingpongtafel, kantoren, vergaderzalen en een pantyafdeling. Daarin zitten nu heel democratisch, kantoor- en fabriekspersoneel doorelkaar. Het heie gebouw bestaat uit grote rechte ruimten. „We kunnen in de toekomst makkelijk afdelingen verhuizen of door nieuwe afdelingen vervangen. De inrichting moet flexibel zijn. Nu worden er per jaar in Nederland negen miljoen dozijn paar kousen verbruikt. (Danion levert de helft ervan). Wie zegt dat dit over een paar jaar nog zo is? Wie weet hoe sterk het produktieproces vereenvoudigd wordt, zodat wij ook andere artikelen gaan voeren? Je moet op alles voorbereid zijn en je direct kunnen aanpassen", zegt de directeur. De monumentale structuur buiten — een fontein — herinnert aan het aanpassingsvermogen van Danion. Het viereneenhalve ton zware gevaarte is, onder leiding van beeld-. houwer Max Reneman uit Amsterdam", door de technici van het bedrijf in elkaar gezet. Het wordt nijlpaard, monster, zorgenkind en nog veel meer genoemd. Maar voor Max en zijn ploeg is en blijft het een symbool van de feniks, van de huidige Danlonfabriek, die uit as herrees.

Aan ultramoderne machines in een splinternieuwe fabriek werken enkele van de 1300 Danionwerknemers aan de kousenfabricage (links). De monumentale fontein, ontworpen door Max Reneman.

Decaan begeleidt bij studiekeuze (Van onze correspondent) VEGHEL, 11 okt — Op 16 oktober stelt de inspecteur-generaal van Onderwijs, dr A. de Jong, de uitbreiding van 't Mgr Zwijsen College in Veghel officieel in gebruik. Hierin ziet de jubilerende Veghelse scholengemeenschap een bewijs van waardering voor de bijdrage die deze experimenteerschool aan de onderwijsvernieuwing geleverd heeft. Deze 20-jarige streekschool, die in 1948 in een oud patronaatsgebouw startte, is sindsdien uitgegroeid tot een onderwijsinstituut met 853 leerlingen en 62 leraren. Sinds 1964 is het aantal leerlingen van het college verdubbeld. Een recente enquête heeft geleerd dat in 85 tot 90 percent van de gezinnen deze leerlingen de eersten waren die middelbaar onderwijs konden of mochten volgen- In combinatie met het mammoet-experiment is het Veghelse docentenkorps er geleidelijk in geslaagd de grote handicap van het milieu van de leerlingen zonder studietraditie te overwinnen. In Veghel zaten in 1950 op 10 duizend inwoners slechts twee studenten op een universiteit Op het ogenblik volgen tientallen jongens en meisjes uit Veghel een academische opleiding. Het Mgr Zwijsen College in Veghel heeft een vrij bewogen geschiedenis. Een jaar na de provisorische start moest de rector letterlijk de boer op om het aantal nieuwe leerlingen voor de eerste klas van 10 tot 28 opgevoerd te krijgen teneinde de school draaiende te houden. Sindsdien is deze middelbare school snel gegroeid. Van de 131 jongens en 142 meisjes, die in 1966 bijvoorbeeld van de zesde klas van de lagere school in Veghel kwamen, gingen 32 jongens en 30 meisjes naar het Zwijsen College; dat is respectievelijk 24,4 en 21,1 percent, tegenover een landelijk percentage van 15 percent. Daarnaast wordt sinds de toepassing van de Mammoetwet een groot studierendement bereikt. Het aantal zittenblijvers in de eerste klas — de brugklas — is sinds 1960 van 35 percent tot 12 percent teruggebracht. Het Mgr Z wij sen College heelt een aparte school-decaan aangesteld om de leerlingen te begeleiden bij de keuze van de studiepakketten. In de hogere klassen heeft de godsdienstige vorming plaatsgemaakt voor het vak cultuurgeschiedenis van het christendom, een apart experiment waarin de vast aangestelde priester-moderator en de dominee volop meespelen.

De priester-moderator verricht daarnaast belangrijk school-maatschappelijk werk. Eens per jaar komt hij in alle gezinnen van de leerlingen, die ook bij ziekte of andere huiselijke moeilijkheden bezocht worden. Daardoor krijgt ook het docentenkorps een goede kijk op tal van remmende factoren, die leerlingen soms bij hun studie ondervinden.

Maar is dat 800-kilometerplan nu wel of niet haalbaar? „Afgezien van bijzondere omstandigheden dacht ik dat we er omstreeks eind 1971 wel 800 kilometer rijksweg bij hebben. De kosten en resultaten lopen in grote lijnen volgens de verwachtingen. En vergeet niet dat we eind van dit jaar 400 kilometer rijksweg onderhanden hebben. Dat we ons geld niet helemaal zouden kunnen besteden is dan ook onjuist. We zouden best meer aan kunnen als er meer geld was. Maar ook dit jaar komen we weer te kort. We schatten het nu op enkele miljoenen, maar zeg dat liever niet. De mensen denken dat direct aan honderden miljoenen. Overigens verloopt niet alles zonder enige moeilijkheid. De opdracht om in het kader van de werkloosheidsbestrijding plotseling een aantal wegen in het noorden en oosten aan te leggen heeft ons voor grote problemen gesteld. Dit leidde tot een ernstige verstoring van onze planning. We hebben zelfs werken in het westen moeten stilleggen, zodat deze soms met een half jaar zijn vertraagd: bijvoorbeeld het stuk rijksweg tussen Haarlem en Halfweg. Er is ook kritiek geleverd op de organisatie van Rijkswaterstaat en op het feit dat er niet meer wordt gedaan aan de ernstige verkeersproblemen in de grote steden. „De problemen in de steden zijn natuurlijk een zaak van regering en parlement. De organisatie bij onze dienst is, evenals die bij andere grote bedrijven, voor verbetering vatbaar. Er moet altijd bijgestuurd worden. Maar bij ons wordt daar veel aan gedaan. Wij hebben er zelfs een speciale afdeling voor. Het is een feit dat de voorbereiding die aan de feitelijke aanleg van een weg voorafgaan, veel tijd in beslag nemen, maar één ding mag niet worden vergeten: overleg met de vele betrokkenen wordt belangrijker naarmate er meer mensen, meer auto's en meer wegen komen".

Dr E. Bogaart, directeur van de Stichting Weg, lijkt door de uitlatingen van ir Tops allerminst overtuigd. Gezeten achter een immens bureau in het gebouw van de ANWB in Den Haag, waar zijn stichting onderdak heeft gevonden, zegt hij: „Er is maar één ding belangrijk: wat is er in de afgelopen vier jaar geïnvesteerd en wat is er voor dit geld aan (rijks) wegen opengesteld, een andere maatstaf heb ik niet. Ais bij die 335 kilometer, honderd kilometer weg zitten die wel klaar zijn, maar nog niet opengesteld, betekent dit dat werken ter waarde van vijfhonderd miljoen gulden (vijf miljoen per kilometer) renteloos blijven liggen, a zeven percent, is nog eens 3,5 miljoen. Over het technisch kunnen van Rijkswaterstaat niets dan lof, maar ik zou toch wel graag horen hoe ir Tops aan 335 kilometer komt". U gelooft er niet in? „Mijn maatstaf is de verschillende begrotingen en die zeggen mij dat tot dusver 250 kilometer voor het verkeer zijn opengesteld. Zijn het er 335 dan is wat wordt gepubliceerd in tegenspraak met wat gebeurt, of men verstrekt niet voldoende gegevens. Het achterhalen daarvan is trouwens toch een moeilijke zaak. Sinds 1965 moet jaarlijks de voortgang bij de wegenbouw worden bekend gemaakt. Daarvoor hoorde je helemaal niets. Twee maanden geleden heb ik per brief om enkele inlichtingen gevraagd. Het antwoord moet ik nu nog krijgen". En dat achterhonderd-kttometerplan? „Voor mij blijft het de vraag of het kan worden gerealiseerd. Van die vierhonderd kilometer wist ik niets. Aan het eind van dit jaar zal het wel blijken".

En zo niet, waar zit dan de fout? „Ik kan de vinger niet op de wonde plek leggen omdat de gegevens mij ontbreken. Maar in elk geval zijn de prioriteiten een rare zaak. Daarnaast heb ik ernstige bezwaren tegen de bijna autonome posities van de mensen van Rijkswaterstaat in de provincies."

U hebt alternatieven? „Voor wat betreft de prioriteiten zou er een bepaalde verhouding moeten komen tussen verkeersintensiteit en -veiligheid. Maar voor een juiste beoordeling ontbreken opnieuw de gegevens. Een ander ding is dat een commissie onder leidmg van de huidige onderminister van Verkeer en Waterstaat (Keyzer) enige tijd geleden de vorming van wegenteams voorstelde, die onder meer de coördinatie zouden moeten bevorderen, de voortgang van het werk bewaken en maatregelen aangeven om het tijdschema te kunnen aanhouden. Maar minister Bakker (Verkeer) heeft tot tweemaal toe gezegd dat hij dit niet nodig vindt, omdat het huidige systeem de beste resultaten geeft. Ik kan u in ieder geval vertellen dat wij een onderzoek instellen naar de achtergronden van de wegenplannen". In uw stichting is een aantal maatschappijen (wegenbouwers, automobielhandel en benzinemaatschappijen) vertegenwoordigt, die alle zeer groot belang hebben bij het tot stand komen van zoveel mogelijk wegen? „Dat is inderdaad het geval. Het is zelfs een pressiegroep, zoals ook onder meer politieke partijen uit pressiegroepen zijn ontstaan. Maar deze belangengroep heeft het voordeel dat zij een algemeen belang dient".

Renteloos object: het voorlopige einde van rijksweg 15 (Rotterdam—Zevenaar—Oost-Gelderland) in de Betuwe b« Resteren. De kosten zijn gemaakt, maar de voltooiing, en dus het produktieve gebruik, laat nog ten minste zes jaar op zich wachten.

NOB-woordvoerder F. van Haaren zegt:

„De officiële gegevens van Verkeer en Waterstaat laten geen andere conclusie toe dan dat er tussen begin 1965 en eind 1968 in totaal omtrent 250 kilometer nieuwe rijksweg voor het verkeer is opengesteld. Als Rijkswaterstaat verklaart, dat 335 kilometer is aangelegd, kom ik tot de veronderstelling dat 85 kilometer nieuwe rijksweg wel is aangelegd, maar nog niet voor het verkeer vrijgegeven. Als dit juist, is, blijkt opnieuw hoezeer de planning van Verkeer en Waterstaat tekort schiet. In deze 85 kilometer zijn honderden miljoenen guldens geïnvesteerd, die dan kennelijk momenteel renteloos liggen. Ik vraag me af hoe dat mogelijk is." 17 hebt geen rekening gehouden met de werken die nu onder handen zijn? „Neen, die hoeveelheid is moeilijk exact vast te stellen. En nog moeilijker in een geldbedrag uit te drukken. Maar bovendien: ook op 1 januari 1965 was er een bepaalde hoeveelheid werk onder handen en dit zal eveneens het geval zijn op 31 december 1970. Voor een globale berekening lijkt het ons dus niet bezwaarlijk om te werken met peildata. Verkeer en Waterstaat heeft dat trouwens ook steeds gedaan." U gaat nog steeds uit van 1970 als einddatum, terwijl in 1966 toch al is gezegd dat dit eind 1971 zou worden. „Wij hebben de vorderingen bij de rijkswegenbouw willen toetsen aan het aanvankelijke plan, zoals dat bij de indiening van de wet op het rijkswegenfonds (in 1964) werd gepresenteerd. Het is bekend, dat men nadien bijna van jaar tot jaar hogere bedragen is gaan noemen voor over steeds langere termijn uitgesmeerde wegenplannen. Maar wij wilden nagaan wat er van de aanvankelijke opzet nu in feite terechtkomt. En dat is om te schrikken. Maar zélfs als tussen 1 januari 1965 en 31 december 1970 in totaal achthonderd kilometer nieuwe rijksweg voor het verkeer wordt opengesteld, zal aanzienlijk meer geld zijn besteed dan de aanvankelijk geraamde twee miljard. Daar wordt een bedrag voor uitgegeven van zeker 2,6 miljard. En als Rijkswaterstaat stelt, dat men meer geld zou aan kunnen dan er in feite is, verwijzen wij in antwoord daarop naar de Miljoenennota 1969. Daarin wordt meegedeeld, dat van het voor het Rijkswegenfonds begrote bedrag van 526 miljoen gulden in 1968 in feite omtrent 429 miljoen zal worden besteed. Van ambtenaren van Rijkswaterstaat hebben wij trouwens bij herhaling gehoord, dat men bij de huidige bezetting van het apparaat de grootste moeite heeft om de beschikbaar komende gelden inderdaad te verwerken..."

PAUL BULTERMAN

SS (ADVERTENTIE) Pi ■ *iï? iedere fles rUeWax2oo/0 erü,houd... glans!

(ADVERTENTIE) h ;— ' ~—h Campari moet u gedronken hebben. Al is't maar ééns in uw leven.

(ADVERTENTIE) WF mag missen 1 ( de gezellige vakbeurs wL AHOY' ROTTERDAM M dagelijks van 10-17 ___E van 19-22.30 uur^gfalM