NRC Handelsblad

WARSCHAU, 12 juni — Bogdan Lis, de tweede man van de ondergrondse Solidariteit in Polen en leider van de ondergrondse in Gdansk, is zaterdag gearresteerd. Dat heeft de Poolse televisie zondag gemeld. Lis is de belangrijkste leider van de ondergrondse die sinds de uitroeping van de staat van beleg in december 1981 in handen van de autoriteiten is gevallen.

Volgens de televisie werd Lis gepakt na een speuractie in Gdansk. Hij zou in het bezit zijn geweest van valse identiteitspapieren en grote bedragen in zloty en dollars. Volgens inwoners van Gdansk moet de politie zijn getipt over de schuilplaats van Lis. In de vroege ochtend van zaterdag werd een straat in de Poolse havenstad afgezet en werd een flatgebouw doorzocht. Lis werd uiteindelijk op het dak aangehouden. Samen met hem werden drie andere activisten van de Poolse ondergrondse — Witold Marczuk, Krzystof Dowgiallo en Andrzej Szlapczynski — gearresteerd. De 31-jarige Lis was in augustus 1980 organisator van stakingen in het bedrijf Elmor en werd na de oprichting van de vrije vakbond Solidariteit plaatsvervangend leider in Gdansk. Na de uitroeping van de staat van beleg ging hij ondergronds. Hij werd na Zbignieuw Bujak het belangrijkste lid van de uit vijf leden bestaande TKK, de voorlopige coördinatiecommissie, het bestuur van de ondergrondse vakbond. Lis is het vijfde TKK-lid dat sinds 1981 is aangehouden. Voor hem vielen drie achtereenvolgende

TK K-leiders uit Wroclaw — Wladyslaw Frasyniuk, Piotr Bednarz en Jozef Pinior — en de TKK-leider voor Poznan, Janusz Palubicki, in handen van de politie. Laatstgenoemde kwam juist dit weekeinde vrij na het uitzitten van twee jaar gevangenisstraf. Lech Walesa, oud-leider van Solidariteit, heeft gezegd de arrestatie van zijn vriend Lis te betreuren. Maar, zei hij, de TKK zal "in de plaats van deze eerste klas activist drie anderen benoemen". Jacek Juron, een van de elf meest prominente politieke gevangenen van Polen, is gisteren een hongerstaking begonnen. Hij wil daarmee ofwel zijn vrijlating ofwel het begin van zijn proces afdwingen. Kuron dreigde onlangs al in hongerstaking te zullen gaan als de Poolse autoriteiten hem niet na een voorarrest van meer dan twee jaar eindelijk eens voor de rechter zouden brengen. Volgens Walesa bestaat de mogelijkheid dat hijzelf en andere leden van de groep van elf politieke gevangenen uit solidariteit eveneens in hongerstaking zullen gaan. (Reuter, AP, UPI)

PRAAG, 12 juni — Tsjechoslowakije heeft met heftige uitvallen en diplomatieke protesten geprotesteerd tegen de jaarlijkse bijeenkomst van Sudeten-Duitsers in München, dit weekeinde. Het Tsjechoslowaakse persbureau Ceteka viel scherp uit naar president Karl Carstens van West-Duitsland, die de bijeenkomst van "revanchisten" in München bijwoonde. Daarbij werd stilgestaan bij Carstens' lidmaatschap van de nazi-partij in het verleden. In het licht van Carstens' aanvrage van zijn lidmaatschap van de nazi-partij is het "niet verbazingwekkend dat Carstens zo bereidwillig deelnam aan deze ontmoeting met revanchisten", aldus Ceteka. Tsjechoslowakije heeft zijn ambassadeur in Bonn vorige week naar Praag ontboden om zijn ongenoegen over de bijeenkomst van Sudeten-Duitsers te onderstrepen. Zowel bij de regering in Bonn als bij de Westduitse ambassadeur in' Praag is geprotesteerd. Volgens Ceteka is de ontmoeting in München misbruikt voor aanvallen op Tsjechoslowakije. Het persbureau schreef dat de Westduitse minister van binnenlandse zaken Zimmermann in een toespraak zelfs de "Sudeten-Duitse revanchisten de ware vredesbeweging in West-Duitsland" had genoemd. Ook zou de leider van de Sudeten-Duitsers, Jörg Kudlich, "openlijk hebben toegegeven dat de Sudeten-Duitsers hun revanchistische doelen en methoden niet opgeven".

Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog wees Tsjechoslowakije rond drie miljoen Duitsers uit die woonden in het in 1938 door nazi-Duitsland geannexeerde Sudetenland. (AP)

MOSKOU, 12 juni — De Sovjet-Unie heeft berichten tegengesproken als zou in april in Leningrad een Amerikaanse diplomaat zijn mishandeld. Amerikaanse functionarissen werd in een reactie van Tass verweten bewust valse informatie over het incident te verspreiden. De Amerikaanse ambassade in Moskou heeft onlangs berichten in Amerikaanse kranten bevestigd als zou vice-consul Ronald Harms in april in een Leningrads restaurant door een aantal mannen zijn aangevallen. Hij zou daarbij tegen de grond zijn geslagen. De Amerikaanse regering heeft na het incident bij de Sovjet-regering een Protest ingediend. Volgens een Amerikaanse journalist in Moskou had Harms in Leningrad een ontmoeting gehad niet dissidenten. Tass leek dat in de berichtgeving van gisteren te e rkennen. Het persbureau schreef dat Harms "een zekere Sovjetburger met een dubieuze reputatie" had ontmoet. Deze man, die eerder wegens fraude en verduistering veroordeeld zou zijn gefeest, was dronken geweest en zou een rel op gang hebben gebracht. Hij zou later zijn gearresteerd en tot tien dagen celstraf z ijn veroordeeld. Harms zou echter bij het incident niets zijn overk omen. (UPI) ' urkije. Turkije heeft van de Wereldbank een lening ter grootte van 186,4 miljoen dollar gekresen voor verbetering van het wegennet. ^ enezuela. Bij een busongeluk 'n het westen van Venezuela zijn ? aterdag 33 studenten omgekomen. De bus botste tegen een 'rug en vloog in brand.

( u democraten denken europees

Door onze correspondent MARC CHAVANNES

LONDEN, 12 juni — De Canadese premier Trudeau en de Franse president Mittcrrand blijken de twee leiders op de zaterdag afgesloten Londense economische top te zijn geweest die zich het meest verzet hebben tegen een slotverklaring die in hun ogen te sterk een Koude Oorlogs-karakter zou dragen.

Trudeau zei na afloop van de top zelfs: "Ik was dc enige die op dat punt heeft dwarsgclcgen. Ik vind nicl dat alle schuld voor het huidige gebrek aan onderhandelingen over ontwapening en wapenbeheersing bij dc Sovjet-Unie kan worden gelegd". Een hoge Amerikaanse woordvoerder bevestigde deze lezing in zekere zin, toen hij zaterdagavond uit de school klapte en vertelde dat op een gegeven moment tijdens het gesprek president Rcagan zijn bril had afgenomen en had gezegd: "Verdomme Pierre, ik heb alles gezegd wat ik kan, wat wil je in hemelsnaam nog meer dat ik doe om de Sovjets terug aan tafel te krijgen?" Volgens deze Amerikaanse lezing was de Canadese premier een eenling met zijn verzoenende pleidooien. Andere bronnen wezen echter ook de Franse president aan als een voorname tegenspeler van Reagan en Thatcher. Mitterrand wilde na afloop van de conferentie geen kritische opmerkingen maken aan het adres van zijn collega's.

Maar hij liel zich wel koel uit over de Verklaring van Democratische Waarden, die de lop vrijdag had uitgegeven. "Of die verklaring mij helpt doet niet Ier zake Ik voel mij er niet door gehinderd in mijn acties. Op mijn aanstaand bezoek aan Moskou kan ik de gemeenschappelijke waarden die erin verwoord staan tot uitdrukking brengen". De gastvrouwe op de Top, de Britse premier Thatcher, wilde na afloop niet ingaan op dc spanningen die vooraf waren gegaan aan dc publikatic van een Oosl-Wcstverklaring en een Democratische verklaring. Het was "een echt debat" geweest, zei zij, "dit is geen groep ja-knikkers". De Westduitse bondskanselier Kohl zei over het Oost-West-stuk: "Zelfs de beste schriftgeleerden van de Pravda en de Izwestia zullen hier geen Koude Oorlogstaal in kunnen ontdekken". Het afleggen van de slotverklaring werd zaterdagmiddag nog aanzienlijk vertraagd doordat naar schatting ruim 100.000 demonstranten het centrum van Londen blokkeerden. Vrede was hun oogmerk.

Door onze correspondent

ROME, 12 juni — De Zuidafrikaanse premier Pieter Willem Botha is gisteren door Paus Johannes Paulus II een half uur in privé-audiëntie ontvangen. Hij zal vandaag een eveneens nadrukkelijk privé bezoek aan de Italiaanse premier Bettino Craxi brengen. De Zuidafrikaanse minister van buitenlandse zaken Roelof Botha zal door zijn Italiaanse collega Giulio Andreotti worden ontvangen. • Zowel van de zijde van het Vaticaan als van de kant van de Italiaanse regering is verzekerd dat het ontvangen van de Zuidafrikaanse premier niet betekent dat er enige verandering is gekomen in de veroordeling van de apartheid en de eis van onafhankelijkheid voor Namibië. Desondanks zijn ook hier aan het einde van Botha's Europese rondreis protesten tegen de aanwezigheid van de Zuidafrikaanse premier. Het Vaticaan heeft zowel in

een artikel in het officiële dagblad Osservatore Romano als in een communiqué na de audiëntie bij de paus de Zuidafrikaanse apartheid en de politiek met betrekking tot Namibië veroordeeld. Er . is op gewezen dat het ontvangen van politieke leiders door de paus nooit betekent dat hun ideeen worden onderschreven. Volgens het slotcommuniqué van het Vaticaan is er wel sprake van een "positieve ontwikkeling" bij de betrekkingen tussen de verschillende landen in zuidelijk Afrika. Gisteren heeft een delegatie van in Rome geaccrediteerde Afrikaanse ambassadeurs aan de direct onder premier Craxi ressorterende staatssecretaris Giuliano Amato een boodschap overhandigd waarin de apartheid wordt veroordeeld en steun wordt toegezegd voor "de strijd voor zelfbeschikking van het Namibische volk". Amato heeft gezegd dat de Italiaanse regering niet anders over deze zaken denkt. Een door de Italiaanse vakbonden gisteren bij de Zuidafrikaanse ambassade georganiseerde demonstratie is snel afgelopen omdat de politie in de verre omtrek van het gebouw geen protesten toestond.

ra democraten denken europees

Door onze correspondent BEN VAN DER VELDEN

ROME, juni — De tengere Sardijn Enrico Berlinguer heeft in de jaren zeventig de Italiaanse communistische partij naar een uitzonderlijk succes geleid, waar toen zijn doel om in een regering met christen-democraten ook communistische ministers te krijgen niet bereikbaar bleek, heeft hij zijn partij uiteindelijk teruggebracht naar isolement en electoraal verlies. Toch heeft Berlinguer de grootste communistische partij van West-Europa op een niet terug te draaien wijze veranderd. Het door door hem opgeëiste echt voor communistische partijen en afhankelijk van nationale omstandigheden een eigen beleid te bepalen wordt tegenwoordig door vrijwel de hele PCI aanvaard. Berlinguer heeft een breuk met de Sovjet-Unie altijd willen voorkomen. Zo'n beslissing zou voor een deel van de partijleiding niet te verkroppen zijn geweest. Maar hij heeft ook — soms acrobatisch tegen de Sovjet-druk in manoeuvrerend — duidelijk gemaakt, dat de Italiaanse communisten geen dictaten uit Moskou meer aanvaarden. Stijf Desondanks was hij niet het type van de behendige politicus, maar veel meer een communistische partijbureaucraat. Hij hield meestal geen vurige betogen, maar las de teksten van zijn toespraken voor. Op recepties kon hij verstijfd reageren als hem een onverwachte vraag werd gesteld. Hij was niet het type van de vlotte causenr bij zulke gelegenheden en straalde meer het verlangen uit om snel achter zijn bureau in het communistische hoofdkwartier terug te keren. Zelfs als zijn aanhang voor hem applaudisseerde of met opgeheven vuisten slogans riep, kon hij alleen nerveus glimlachend stijfjes terug wuiven. De bekendste Italiaanse politieke tekenaar, Foratini, heeft Berlinguer daarom als heer in ochtendjas met een kopje thee getekend, terwijl de arbeiders op straat demonstreerden. De communistische partijsecretaris was woedend om die karikatuur. Berlinguer had ook geen parlementaire maar alleen een partijcarrière achter de rug toen eind jaren zestig de vorige partijsecretaris Luigi Longo hem als zijn kroonprins koos. Vanaf 1943 heeft hij reeksen functies in de communistische partij bekleed. 'Hij was secretaris-generaal van de communistische jeugdorganisatie. Hij was directeur van de centrale partijschool. Hij was als jong in het centraal comité opgenomen communist «en Deriode verantwoordelijk

voor de hele partijorganisatie. Maar pas in 1968 werd hij in het Italiaanse parlement gekozen. Dat was een jaar voordat hij op voorstel van Longo vice-secretaris van de partij werd. In 1972 werd hij, bijna vijftig jaar oud, partijsecretaris, nadat hij de ook door een hersenbloeding getroffen Longo al enige tijd had vervangen. Berlinguer begon vrijwel meteen de Italiaanse communistische partij een geheel nieuwe richting op te sturen. In 1973 beschreef hij naar aanleiding van de val van Salvador Allende in Chili de noodzaak van een historisch compromis: een kleine linkse meerderheid aan de regering maakt het risico van een rechtse staatsgreep te groot. Hij ging aansturen op samenwerking met de christendemocraten. Het was een essentiele stap na de gedachte van vroegere communistische leiders als Antonio Gramsci en Palmiro Togliatti over samenwerking met linkse katholieken. Het was niet zomaar een tactische manoeuvre van Berlinguer, die in een verre toekomst na samenwerking in een regering met de christen-democraten als bekroning van zijn werk de ontploffing van die laatste partij wenste. De in 1922 op Sardinië geboren communistische leider wist wat samenwerking met katholieken was. Zijn eigen, altijd zeer eenvoudig gebleven bestaan, deelde hij met een katholieke echtgenote. Hij heeft altijd met niet-communisten omgegaan. Zijn communistische carrière heeft nooit geleid tot een breuk met zijn politiek actieve Sardijnse familieleden: zijn vader was socialistisch parlementslid, zijn broer is communistisch parlementariër, zijn neef Francesco

Cossiga is christen-democratisch ex-premier en op het ogenblik Senaatsvoorzitter. Moro De gedachte van het historisch compromis heeft vooral grote politieke gevolgen gekregen dank zij het feit dat Berlinguer gehoor vond bij een van de leidenda christen-democraten, Aldo Moro. Moro is nooit zover gegaan dat hij ook letterlijk zei communistische ministers in een regering met christen-democraten te zullen aanvaarden. Berlinguer en hij vonden elkaar bij een stap-voorstap politiek. De communisten gedoogden eerst een christen-democratische minderheidsregering en gingen ten slotte zover zo'n regering openlijk in het parlement te steunen. Maar toen werd in 1978 Moro door de Rode Brigades ontvoerd en vermoord. Berlinguer was zijn belangrijkste christen-democratische gesprekspartner kwijt, kon niet langer in de wachtkamer van regeringsverantwoordelijkheid blijven zitten en keerde naar de oppositie terug. Sindsdien is het historisch compromis onder

het stof in de archiefkasten verdwenen. De periode van het historisch compromis was er voor de Italiaanse communisten een van grote electorale successen. In 1976 bereikte de partij met 34,4 procent van de stemmen het hoogtepunt bij parlementsverkiezingen. Italianen die op vernieuwing in het land hoopten gingen op grond van de ervaringen met communistisch bestuur in Noorditaliaanse steden op de communistische partij stemmen. Berlinguer trok stemmen aan uit het politieke midden. Terrorisme Aan de andere kant verwijderde hij radicale linkse groepen van zijn partij, voor wie alleen praten met christendemocraten al een duivels verraad aan de revolutionaire zaak was. Ook nam het gelijkelijk tegen communisten en christen-democraten gerichte linkse terrorisme van onder andere de Rode Brigades schrikbarende afmetingen aan. De Italiaanse communistische partij veranderde, verwestelijkte, maar ondanks vele onenigheden kwam het nooit tot een werkelijke breuk met de Sovjet-Unie. Berlinguer veroordeelde de inval in Tsjechoslowakije in 1968, de inval jlater in Afghanistan, de politiek tegenover Polen. Hij aanvaardde Italië's lidmaatschap van de Navo, maar nam daarmee toch het wantrouwen van een door de Verenigde Staten onverholen gestimuleerd deel van de christen-democraten niet weg. Sommige Westeuropese socialisten meenden dat hij zijn partij had omgevormd tot een sociaaldemocratische groepering. BerlinOpen

De verkiezingstoespraak die Berlinguer in Padua hield voordat hij een hersenbloeding kreeg was er een van harde oppositie tegen de regering-Craxi. De Italiaanse communistische partij is weer onbuigzaam geworden. Maar terugkeer naar de oude tijd van revolutionaire dromen is sinds de periode van partijsecretaris Berlinguer niet meer mogelijk. Daarvoor is de partij te onafhankelijk en te open geworden. De interne oppositie wordt minder dan vroeger gecensureerd. Het principe van het democratisch centralisme wordt té soepel doorgevoerd. Zelfs de acties tegen de kruisraketten op Sicilië zijn altijd voorzichtig gebleven, net als de protesten tegen de SS-20 raketten van de Sovjet-Unie. Berlinguer is de Italiaanse communist geweest die ministerszetels onder handbereik gezien heeft. Hij heeft veel Italianen enkele jaren de hoop gegeven dat er ook iets anders mogelijk was dan uc sinds 1948 door christen-democraten overheerste regeringen. guer ontkende het. Hij wilde de vrijheid om tussen Oost-Europa — dat hij altijd nadrukkelijk tegen "anti-Sovjetisme" bleef verdedigen — en de Westerse sociaal-democratie een onduidelijke Italiaanse weg te zoeken. Alternatief Nadat duidelijk werd dat de christen-democraten wel communistische steun voor de regering wilden maar geen ministerszetels aan communisten zouden afstaan, vergat Berlinguer in 1979 zijn historisch compromis. Bij de parlementsverkiezingen van 1979 viel de communistische partij terug naar 30.4 procent van de stemmen. Berlinguer vergat de hele theorie naar aanleiding van de Chileense staatsgreep en ging streven naar een linkse meerderheid, "het democratisch alternatief'. Hij is zelfs sinds vorig jaar augustus de socialistische premier Bettino Craxi te vuur en te zwaard gaan bestrijden omdat diens coalitie met de christen-democaten Berlinguers kansen op ooit nog eens een linkse meerderheid kleiner heeft gemaakt. Bij de parlementsverkiezingen vorig jaar verloren de communisten opnieuw. Hoewel een linkse splinter in de schoot van de partij was teruggekeerd, werd niet meer dan 29,9 procent van de stemmen gehaald. Ultra-links is sindsdien beter te spreken geraakt over de communisten; in de jaren zeventig aangetrokken stemmen uit het politieke midden zijn verloren gegaan.

Huilende mensen verzamelen zich voor het hoofdkwartier van de Italiaanse communistische partij in Rome nadat het overlijden van f artijsecretaris Enrico Berlinguer bekend is gem; - kt. (Foto UPI)

Enrico Berlinguer

Twee leden van de milieu-organisatie Greenpeace zijn er gisteren in geslaagd voor de wijzerplaat van de Big Ben in Londen een spandoek te hangen met de tekst 'Tijd om kernproeven stop te zetten". De twee demonstranten, een Brit en een Zwitsers meisje, hadden zich met hangmatten en een voorraad noten, rozijnen en water boven in de toren geïnstalleerd. Hun plan was de actie een week vol te houden, maar na bijna twaalf uur keerden ze naar de begane grond terug wegens kou en kramp. De Big Ben staat op het ogenblik in de steigers, vandaar dat de beklimming tamelijk gemakkelijk was. De twee zijn door de politie gearresteerd, evenals drie andere Creenpeace-demonstranten, onder wie een Nederlander. (Foto UPI)

Door onze correspondent

LONDEN, 12 juni — Paus Johannes Paulus I, die in 1978 stierf na zijn ambt slechts 33 dagen te hebben bekleed, is het slachtoffer geworden van een samenzwering van bij het Vaticaan betrokken financiers en kerkelijke autoriteiten. Dat schrijft de Engelse auteur David Yallop. Donderdag verschijnt zijn boek 'In Gods Naam', dat de resultaten bevat van een drie jaar durende speurtocht naar de omstandigheden waaronder de voormalige aartsbisschop Albino Luciani van Venetië om het leven kwam. Een centrale rol in de uitschakeling van de vorige paus zou de Italiaan Licio Gelli zijn 'geweest, die via de vrijmetselaarsloge P2 nauwe banden had met Paul Marcinkus, hoofd van de bank van het Vaticaan, en Roberto Calvi, de directeur van de Banco Ambrosiano die later dood onder een Londense brug is aangetroffen. Yallop is er van overtuigd geraakt

dat Johannes Paulus I is vermoord. Hij heeft vastgesteld dat er nooit een behoorlijke lijkschouwing is gedaan die heeft geconcludeerd dat de paus inderdaad aan een hartaanval is overleden (terwijl hij nooit hartklachten had), dat er met allerlei feiten rond de dood is gerommeld, dat alle persoonlijke bezittingen, het testament en de medicijnen direct na zijn dood zijn weggenomen. Volgens het boek, waarvan een voorpublikatie staat in The Observer van deze week, is het 'waarschijnlijk dat de paus vergiftigd is met het geneesmiddel digitalis. De financiële mensen van het Vaticaan en een aantal kerkfiguren waaronder staatssecretaris Jean Villot zouden dermate verontrust zijn geweest over de zuiveringsacties die Johannes Paulus I ondernam, dat zij besloten hem te 'vervangen'. Het commentaar van een functionaris van het Vaticaan die niet genoemd wilde worden was dat de theorie van Yallop te ongeloofwaardig was om op te reageren. (UPI)

WACHTEN TOT DAT... de bom valt? Of er Iets aan doen? Wij willen nu eindelijk een vredesbeleid: afbreken van vijanddenken, geen kruisraketten, afstoten van alle bestaande kerntaken. Dat is tenminste duidelijk. Eenzijdige stappen dus? Jazeker. Omdat alleen zo de vertrouwensbasis ontstaat voor echte onderhandelingen. Zonder raket op tafel. Rechtstreeks tussen West- en Oost Europa. Over kernwapen-vrije zones. Over wapenvermindering. Initiatieven van kleine landen. Op weg naar een atoomvrij Europa. Ontwapenend. Lijst 6. GROEN PROGRESSIEF AKKOORD VAN CPN, GROENE PARTIJ NEDERLAND, PPR, PSP