NRC Handelsblad

KRITERION EN STUDIO K Roetersstraat 170 Amsterdam 020-231708 Dag. 19.00 21.45 uur DANTON Reoie: ANDRZEJ WAJDA Dag. 19.15 21.30 (Zo óók 14.30) uur HET PROCES Reoie: ORSON WELLES VR en ZA nacht 0.15 uur CHA CHA NINA HAGEN - HERMAN BROOD CATCH YOUR DREAMS ZO. 14.00 KRITERION * SKOOP FILMCLUB (lldm. ƒ 10.-) Nosferatu ('22) Nosferatu ('79)

junior WIE ZEGT ER DAT GOEDE JEUGDLITERATUUR DUUR IS? Er zijn nu 18 Juniorpockets van bekende auteurs als: Jaap ter Haar, Imme Dros, Corrie Hafkamp, Alet Schouten en Wim Hofman, voor slechts ƒ 5,95 per boek! Verkrijgbaar bij de boekhandel van holkema & warendorf

Mooi voor Sinterklaas 5de druk Herman Pieter de Boer Het papieren badpak variété littéresque 224 bladz., geïllustreerd, ƒ 24,50 Van Herman Pieter de Boer ook bij De Fontein: De verliefde spionne en andere verhalen, mét recepten, ƒ 19,50 Louter streelzucht en andere sonnettines, ƒ 14,50 Te koop in de boekhandel

Traversées, Amsterdam, Alhambra 1. Mahmoud Ben Mahmoud behoort tot een groep in Brussel wonende Arabische filmmakers. Voor zijn scenario Traversées won hij een prijs van het Waalse Gemeenschapsministerie en de film kon vervolgens tot stand komen als Tunesisch-Belgische coproduktie. Traversées onderscheidt zich van de meeste 'jonge' Arabische films, doordat hij niet geworteld is in de fotogenieke folklore. Integendeel, de ontworteling van emigranten is het thema, dat op een abstracte manier vormgegeven is. Een Arabische occultist (Fadhel Jaziri) en een Oosteuropese balling zonder geld (Julian Negulesco) arriveren op oudejaarsdag met een veerboot in Dover. Omringd door een leger van (Londense) 'bobby's' wordt hun de toegang tot het Verenigd Koninkrijk op vage gronden geweigerd. De immigratiebeambten zetten de vreemdelingen op dezelfde boot terug, waar de bemanning hen uitnodigt deel te nemen aan de nieuwjaarsviering. De volgende ochtend in Oostende blijken ze ook België niet meer in te mogen.

Het tweetal lijkt gedoemd om tot in lengte van dagen heen en weer te blijven varen, aan boord werkend voor de kost. In de loop van het verhaal blijkt Traversées steeds duidelijker geen realistische probleemfilm, maar een fantastische vertelling. De twee mannen manifesteren zich in hun tegengestelde reacties en abstracte dialogen als symbolen voor wat het Westen als bedreigend ervaart: communisme en irrationaliteit. De gefrustreerde Oosteuropeaan neemt ten slotte zijn toevlucht tot geweld als oplossing van het onmogelijke dilemma. De Arabier daarentegen lost langzaam op in de dikke mist van het Kanaal, rondzwevend in liefdesdromen. Het is verfrissend de crisis van de Westeuropese samenlevingen eens door een buitenstaander verbeeld te zien. Dat Ben Mahmoud daarbij een denkbaar gegeven wat dramatiseert en verdicht, is geen probleem. Wel komt hij als debuterend regisseur in moeilijkheden, als hij zijn ideeënfilm dramatische spanning en een bij de abstracte inhoud passende stijl wil geven. Traversées lijkt aanzienlijk langer te duren dan 96 minuten, doordat het scenario in herhalingen vervalt en er wel erg weinig gebeurt. De film is een interessante poging, die te hoog grijpt. H.B.

Le Grand Pardon, Amsterdam, Tuschinski 1; Rotterdam, Lumière 1; Den Haag, Odeon 1. Sommige Italiaanse regisseurs zijn gespecialiseerd in groezelige imitaties van Amerikaanse succesfilms. In Frankrijk gaat dat anders: Le Grand Pardon van Alexandre Arcady is een verzorgde produktie met voortreffelijke top-acteurs maar plagieert wel tot in de kleinste details The Godfather. De familiekroniek van een gangstersyndicaat is verplaatst van het milieu van Siciliaanse immigranten in Amerika naar dat van joodse piedsnoirs in Parijs. De film begint met een groot tuinfeest, niet ter gelegenheid van de doop, maar de besnijdenis van een kleinkind, waar

alle personages geïntroduceerd worden. Het hoofd van de familie (Roger Hanin), opgeklommen van taxichauffeur tot algemeen gerespecteerde misdaadkoning, is een wijs en zachtmoedig man. Zijn zoon (Richard Berry) wil eigenlijk het liefst de familie verlaten en een wettige carrière opbouwen, maar zodra de bendeoorlogen opnieuw uitbreken en een bloedige loop nemen, stelt hij zich bij ziekte van zijn vader vanzelfsprekend aan het hoofd van de familie. Tot de vijanden van de sympathieke slechteriken behoren een racistische politieinspecteur (Jean-Louis Trintignant), een concurrerend kopstuk (Robert Hossein) en, vooral, een solistisch opererende vertegenwoordiger van de nieuwe garde, die handig de verschillende bendes tegen elkaar opzet (Bernard Giraudeau). De slotconfrontatie tussen Hanin en Giraudeau vindt plaats op Grote Verzoendag. Hanin legt uit dat ter gelegenheid van Jom Kippoer alle joden hun vijanden vergeven, maar dat hij een uitzondering vormt: Hanin verlaat de synagoge voorgoed na een laffe moord uit wraak. Regisseur Arcady werd evenals Hanin zelf in Algerije geboren. In 1978 maakte Arcady al een kroniekachtige film over de integratie van de pieds-noirs in Frankrijk na 1962 (Coup de sirocco). Dat de protagonisten van Le Grand Pardon eerder een zonnig paradijs verlieten en daarom in strijd met hun werkelijke bezigheden veel waarde hechten aan tradities en decorum, doet eigenlijk niet zo veel ter zake in deze niet slecht gemaakte, spannende en onderhoudende, maar weinig oorspronkelijke publieksfilm. H.B.

van holkema ft warendorf Dag Sinterklaasje Jacques Vriens/Dagmar Stam Een herkenbaar verhaal voor kleuters om de avonden voor 5 december mee te vullen. Met Sinterklaasliedjes, vele tekeningen en een trekpop van Zwarte Piet om zelf in elkaar te zetten. ƒ 9,90 Verkrijgbaar bij de boekhandel van holkema & warendorf

KSEM Galerie 1 Brinkman Amsterdam Kerkstraat 105 ,,Grafiek Cadeau" üf ÏOO,In aanbieding: enkele vroeg-Middeleeuwse Fragmenten van Missaalminiaturen met een sterke en uitermate belangwekkende mystieke uitstraling GALERIE „REDOUTE SLOTLAAN 123 ZEIST OPEN VAN JO-17LLDI V-7.A TEL: 03404-14784 ARTI tot 25 december '83 VAN PAPIER - OP PAPIER werk van leden di t/m za van 12.00-17.00 uur Rokin 112 Amsterdam Opening woensdag 30 november om 20.30 uur ART AMSTERDAM 26 nov. - 31 dec. Aquarellen en tekeningen Herman Kruyder Jan Wiegers Joop Moesman Jan Sluijters Else Berg e.a. Leidsestraat 30 Amsterdam Tel. 020 - 234369 di-za 11-17.30 uur bqumbz mmmnmm TAEKE HENSTRA body prints schaduw & beweging 26/11 - 18/12 Open: za. en zon. 12.00-17.00 uur Scheveningseweg 66, Den Haag Gemeentelijk Van Reekummuseum, Churchillplein 2, 7314 BZ Apeldoorn. 055-219155 DE AMSTERDAMSE JOFFERS collectie Stedelijk Museum/bruiklenen Officiële opening zaterdag 3 december 1983 om 15.00 uur. Inleiding door Henri Knap LUCEBERT BRECHT tot 7 december 1983 Open: di t/m zat. 11-17 uur. Westeinde 22, 2512 HD Den Haag Tel.: 070-461998 111 Galerie Nouvelles Images St. Nicolaas- en Kerstverkooptentoonstelling in Het Ploeghhuis Grote Spui 13,3811 GA Amersfoort Opening woensdagavond 30 november om 20.30 uur. Kurt Löb, Laetitia de Haas en Ana Wortel zullen hun boeken signeren. 27 leden exposeren. FEEST FORMAATJES 1983 GALERIE VAN GEYT Steenstraat 20, Hulst tel. 01140-12670 van 26-11 tot 15-1-1984 Galerie 2 Brinkman Amsterdam Kerkstraat 105 Alechinsky Jorn Hussem Bogart de Haan Rooskens Wols Lucebert Asselbergs Vandercam

* Anton Heyboer KUNSTHANDEL PETRA TIMMERMANS ZEVENEND59A, LAREN-NH, TEL. 02153-12889 OPENINGSTIJDEN WOENSDAG T/M ZONDAG VAN 11.00-17.00 UUR LAI CHI MAN marmersculpturen tot 15 december Galerie Segeren Raadhuisstraat 8-10 Breda Telefoon: 076 - 655137 Geopend: Di t/m Do: 10-18 u Vrij: tot 21 u; Za tot 17 u \k GALERIE LIESBETH LIPS BUITENWATERSLOOT 220 2613 SX DELFT 015—121508 OPEN DO t/m ZO VAN 13- 17 19 nov. tot 19 dec. '83 Hanny Reneman nieuw werk heidi daamen keramiek opening vrijdag 2dec. 18-21 uur galerie mabuhay berenstraat 19 3 dec.amsterdam 24 dec. 1983 tel.020-243460 di.t/m za.12-18u. :V : WILLEM MINDERMAN pentekeningen en grafiek tableau-gallery spiegelgracht 23 - 25 amslerdam 26 november - 17 december ope n: di. - za./tues. - sat. 11-18 de Krijtkring exposeert kleine formaten grafiek, olieverf, aquarellen ceramiek, beeldjes 23.11.83 t/m 1.1.84 open woensdag t/m zondag 10 tot 18 uur Hoorn - Appelsteeg 6 tel. 02290 - 19261 galerie petit 25 nov. tot 30 dec. jan bos aquarellen dirkje kuik aquarellen/grafiek ton de laat aquarellen lies van vlijmen keramiek n.z. voorburgwal 270 - amslerdam 020 - 267507 geopend: di t/m za 12-18 u. Uitnodiging in plaats van kaarten SINGER MUSEUM Oude Drift 1 Laren NH. WILLY BELINFANTE Schild.,pastels, tek., etsen Opening 26 november, 15 uur door de heer J. W. Acda, voorzitter directie Radio Ned. Wereldomroep 26 nov. t/m 31 dec. di. t/m za. 10-17 uur zo. en 2e kerstdag 13-17 uur ïe kerstdag gesloten. GALERIE ADRIANA THORN(L) "KRAEKERMOLEN" L ekstraat 13-Tel. 04756-2487 ""111 december ' ta Bijbel schept kunst, ook nü - ' ®chter glas' schilderkunst) 0CTAVIA MOLEA SUCIU (Roem.) en JEAN KAMPS (NL) op EN: Zaterdag-Zondag 14-18 u. en na afspraak

Exposed, Amsterdam, Alfa 1. De waardering voor het werk van James Toback (New York, 1944) kent nauwelijks nuances. Een meerderheid van het publiek en de critici voelt zich niet aangesproken door zijn films en verwerpt ze als snobistische onzin. Een hardnekkige minderheid, onder wie collega's als Fassbinder en Truffaut en filmpublicisten als Pauline Kael en Michel Ciment, beschouwt Toback als een van de belangrijkste filmers van dit moment. Het staat vast dat Toback een compromisloos auteur is, die slecht gedijt binnen de Amerikaanse filmindustrie. Elk van zijn drie films werd tijdens de produktie, maar vooral daarna bij de uitbreng, gehinderd door tegenwerking. Opus twee, Love and Money (1982), is door diverse distributeurs steeds opnieuw gemonteerd en ligt nu op een plank te wachten tot hij ergens ter wereld vertoond kan worden. Exposed (1983) is ook geen commercieel succes; zonder de mogelijkheid van een 'lancering' door de Internationale Filmweek Amsterdam zou de film ons land waarschijnlijk niet eens gehaald hebben. Ik behoor tot de categorie van mensen, die Exposed misschien niet de beste, maar wel een van de meest opwindende en adembenemende films van dit jaar vindt. Obsessie Zonder achtergronden van Toback te kennen vond ik dat ook al van zijn debuutfilm Fingers, die in 1979 één week in Amsterdam te zien was. Harvey Keitel speelde in Fingers een klassiek pianist, die gewelddadigheid en gevaar zoekt door voor zijn louche vader schulden te incasseren in morsige Newyorkse bars. Ook Exposed is een film over het geweld, de wanhoop en de hysterie die vlak onder de oppervlakte van een geruststellende schoonheid schuil gaan. In de rol van een literatuurprofessor — wat hij tot voor kort ook werkelijk was — somt James Toback aan het begin van Exposed zijn obsessies op: romantische liefde en kunst vormen de enige ontsnappingsmogelijkheden uit een grauwe en treurige werkelijkheid. Het object

van zijn romantische obsessie is een studente (Nastassia Kinski), van wie de film de Bildung beschrijft. Kunst is voor Toback zowel Bach en Dostojevski als The Shoop Shoop Song en andere rockmuziek uit de jaren zestig. Het naast elkaar zetten van algemeen geaccepteerde cultuuruitingen en 'banale clichés' (niet toevallig speelt modefotografie een hoofdrol) is een van de stijlkenmerken van Toback. Wie zijn liefde voor clichés niet deelt, zal ook moeilijk

de schoonheid ontdekken van sommige scènes, laat staan het raffinement waarmee Toback ze heel even aandikt. Exposed is negentig procent stijl en tien procent inhoud. De titelscène bestaat uit een lang, breed uitgemeten panoramisch beeld van de daken van Parijs, begeleid door prachtige romantische muziek van Georges Delerue. Het is net iets mooier en lieflijker dan de traditionele introductie van een film die zich blijkbaar in Parijs afspeelt. De volgende scène is een weergaloos staaltje cameravernuft van Henri Decaë: in een minutenlang ononderbroken instelling zien we de voorbereiding en uitvoering . van een bomaanslag door een terroristische organisatie. De betovering wordt verbroken door een knal en schreeuwende slachtoffers. Dan snijdt Toback over naar de universiteit van Nastassia Kinski, die na een woordenwisseling met haar minnaar (Toback) èn met haar familie in een besneeuwd Wisconsin besluit de wijde wereld in te trekken. De eerste dag in New York

getuigt van Tobacks weinig rooskleurige visie op de mensheid, totdat de inmiddels als serveerster werkende heldin plotseling ontdekt wordt door een beroemde fotograaf. Voor ze er goed en wel erg in heeft, belooft hij haar in de keuken dat ze binnen drie maanden een topmodel zal zijn. Weer wordt een cliché speels opgeblazen tot een hyperbool. Nureyev De nieuwbakken beroemdheid staat net wat uit te blazen van alle aandacht voor haar persoon tijdens de opening van een aan haar gewijde fototentoonstelling, als ze ineens geconfronteerd wordt met een nieuw romantisch cliché. Een ontmoeting met een onaards mooie man, die maar één ding wil: haar. Hij volgt haar op straat en zegt met een onhandig accent een gedicht van William Carlos Williams op. Wie kan weerstand bieden aan

Rudolf Nureyev? De meesterlijke ironie van Toback laat hem stuntelig een virtuoze violist spelen, terwijl Nastassia Kinski een hoogst erotische danssolo mag uitvoeren. Het werd de mooiste scène die de 22-jarige actrice in deze, haar op het lijf geschreven, rol te spelen kreeg. Het niet zo vreselijk belangrijke verhaaltje wil dat Nureyev Kinski gebruikt om de moordenaar van zijn moeder uit de tent te lokken. De charismatische terrorist (Harvey Keitel) is precies gemodelleerd naar de legendarische 'Carlos'. Een van Keitels monologen, over zijn voorkeur voor hete douches in Hiltonhotels, is zelfs letterlijk overgenomen uit een interview met de echte Carlos. Ook deze man is onder de indruk van het gezicht, dat hij van de internationale modeovers kende, en ook hij wil haar gebruiken in zijn scenario. Schijnbaar eindigt de film als een willekeurige gangstertragedie, wanneer het meisje na afloop van een schietpartij een stervende man in haar armen houdt en de camera omhoog zwenkt voor een laatste totaalbeeld van de onheilsplek. Maar Exposed is een stijloefening in het chargeren van die clichés, op een manier die soms herinnert aan de vroege Godards. De met medewerking van Bunuels producent Serge Silberman tot stand gekomen film is verre van perfect. Exposed mist de intensiteit van Fingers, die met een aanzienlijk lager budget een grotere zeggingskracht wist te creëren. De explosieve mogelijkheden van Kinski en Nureyev, ideale dragers van een net onder de oppervlakte brandende passie, zijn echter optimaal benut. In praktisch elk shot laat Toback zich kennen als een onstuimige stijlvirtuoos. Soms ontaardt dat in maniërismen, die tot irritatie aanleiding kunnen geven, bijvoorbeeld wanneer de camera voortdurend in halve cirkels om twee met elkaar pratende personages heen sluipt. Er is op dit moment nauwelijks een andere regisseur, die zo'n persoonlijk en herkenbaar stempel drukt op elke minuut van zijn film. HANS BEEREKAMP

Rudolf Nurejev en Nastasia Kinski

Leo Hurwitz-retrospectief. Amsterdam, De Melkweg; Den Haag, Haags filmhuis. „Hoe betrap je fascisme op een doordeweekse dag?" Meermalen wordt deze vraag herhaald in Dialogue with a Woman Departed, de film die Leo T. Hurwitz maakte tussen 1972 en 1980. Dialogue is Hurwitz' jongste film. De vraag hoe fascisme te duiden, hoe het in een dergelijk vroeg stadium te localiseren, dat het nog de voet dwars gezet kan worden, beheerst hem vanaf zijn vroegste werk. Al in de jaren dertig werd Hurwitz gerekend tot één van de belangrijkste linkse documentaire-makers van Amerika. Hij hoorde tot een groep filmers die sterk werden gemotiveerd door het succes dat Joris Ivens in 1936 in dat land boekte met zijn onverhuld sociaal-kritische documentaires Borinage en Nieuwe Gronden. Hurwitz heeft voor iedere film die hij maakte, moeten vechten. Zijn ongezouten maatschappij-kritiek leverde hem weinig liquide middelen voor een volgende film op. Niet voor niets zijn zijn films soms gedateerd met twee jaartallen. Veelal werkte hij aan een film tot zijn geld op was. Hij vertoonde het voltooide gedeelte en ging na afloop met de pet rond. Met het op die manier vergaarde geld kon hij dan weer even verder. Desondanks is hij toch stiekem vrijwel altijd bezig gebleven het fascisme op een doordeweekse dag te grijpen, welk onderwerp hij ook bij de kop nam. Zijn films zijn zelden documentaires in de stricte zin van het woord. In zijn Native Land (1939-1942) filmde hij geen „ware" op dat moment plaatsgrijpende gebeurtenissen. Hij schreef scènes en liet acteurs de waarheid spelen zoals hij die zag. Hurwitz had, als de meesten van zijn collega's, veel tegen op de escapistische films die de Hollywood-droomfabrieken afleverden. Dat nam niet weg dat hij zich voor Native Land, behalve door Sovjetfilmers als Dzjiga Vertov,

een leergierig leerling betoonde van Hollywood-stijlmiddelen. Vechten Misschien is het wel daaraan te danken dat Native Land tot de dag van vandaag visueel zo onontkoombaar werkt. Na een naïeve schets van het ontstaan van de Verenigde Staten (het feit dat de huidige bewoners hele Indianen-volken hebben uitgemoord, komt niet aan de orde, de Europese settlers vestigden zich, als we deze film moeten geloven, in een leeg land), stelt hij in Native Land vast dat vanaf het opschrijven van de burgerrechten iedere generatie Amerikanen heeft moeten vechten voor haar vrijheid. Dat die vrijheid ook werkelijk besloten ligt in het Amerikaanse staatsbestel, daar twijfelt Hurwitz niet aan. Het is een kwestie van het verslaan van de schurken, dat wil zeggen, de fascisten, en het paradijs ligt open.

In een aantal prachtige, angstaanjagende episoden, brengt Hurwitz vervolgens een aantal historische, op de „wetten" van het fascisme berustende misdaden tot leven. De stijl is die van het sociaal-realisme, maar in bij voorbeeld het verhaal van de brutale ondermijning van de vakbonden herkennen we de mise-en-scène van de Hollywood-mafia-film en in de introductie van een kleine middenstander die weldra geïntimideerd zal worden, is er weinig voor nodig om kenmerken van Frank Capra's romantisch-realistische stijl (uit b.v. It Happened One Night, of Mr. Deeds Goes To Town) te bespeuren. In Dialogue with a Woman Departed is het rotsvast vertrouwen uit Native Land in het mogelijk functioneren van de fundamentele rechten op individuele vrijheid voor iedere Amerikaan verdwenen. Hurwitz maakte deze film ter nagedachtenis aan en als een laatste gesprek met zijn een jaar eerder overleden vrouw en medewerkster Peggy Lawson. Dialogue werd een filmisch gedicht waarin beeld,' commentaar en zorgvuldig geselecteerde, al bestaande, muziek samen alles oproepen waar Hurwitz en Lawson zich sterk voor hebben gemaakt. De film werd een overzicht van Hurwitz' werk en een beschrijving van vele vormen van onderdrukking waaraan hij en Lawson de fascistische filosofie schuldig bevonden hebben. Foto's Hitier komt er uitgebreid in voor. maar ook de wanhoop tijdens de crisisjaren in de VS, het gewelddadig neerslaan van stakingen, de terechtstelling van de Rosenbergs en de oorlog in Vietnam. De massale slachting van de Indianen heeft Hurwitz intussen ook ontdekt: Lawson was half-Cherokee en dank zij haar wordt in Dialogue de omissie uit Native Land rechtgezet. De film is opgebouwd uit stukken archiefmateriaal, uit gedeelten van Hurwitz' eerdere eigen werk, uit nieuwe opnamen en wordt het spannendst wanneer Hurwitz met zijn camera foto's onderzoekt. Op die manier brengt hij gebeurtenissen waar hij niet persoonlijk bij aanwezig was, tot leven. Hij brengt er beweging in. Door details ervan nader te beschouwen, toont hij hoe een politieman inslaat op een demonstrerende menigte, weet hij de trage, ellendige beweging te suggereren in de vermoeide ledematen van een straatarme huisvrouw met een zwangere buik en een groezelig kindje aan haar rok. Dialogue with a Woman Departed duurt bijna vier uur. De film werkt zo sterk, dat de kijker zich nauwelijks bewust is van het verstrijken van al die tijd. Wie de film heeft gezien, moet hem eerst even verwerken. Daarna^ ontstaat er een grote honger naar Hurwitz' andere films. JOYCEROODNAT

Leo Hurwitz