NRC Handelsblad

MOSKOU, 19 okt. — Van de negentig schepen die eerder deze maand in de Noordelijke IJszee door pakijs werden ingesloten, bevinden er zich nog maar zes in gevaar, zo heeft gisteren het Russische persbureau Tass gemeld. De vooruitzichten dat deze schepen ontzet kunnen worden, verslechteren echter met het uur. Drie ijsbrekers begonnen gisteren een gezamenlijke poging, de zes schepen te bevrijden. Ze zitten ingesloten in het pakijs van de Tsjoektski-zee ten noorden van Oost-Siberië. De reddingsoperatie wordt bemoeilijkt door gevaarlijke weersomstandigheden. Er woedt een zware storm en de temperatuur is gedaald tot 25 graden onder nul, zo deelde gisteren de Russische onderminister voor de koopvaardij, Boris Joenitsyn,MTiee. Onduidelijk is hoeveel schepen ten noorden van de Sovjet-Unie nog zijn ingesloten.

Epidemie. Meer dan negentig mensen zijn in Nigeria overleden aan maag- en darmonstekingen. De epidemie brak twee weken geleden uit in het noordwesten van Nigeria. Bourgeois. In Opper-Volta wil de regering alle nachtclubs vervangen door zalen waar op "revolutionaire muziek" kan worden g',danst. Nachtclubs zouden "bourgeois" zijn. Togo. Volgens welingelichte kringen is vorige maand een mislukte aanslag gepleegd op de president van de Afrikaanse staat Togo.

SAINT GEORGE'S, 19 okt. — Vier ministers op het Caraïbische eiland Grenada zijn afgetreden uit protest tegen wat zij zien als een poging van vice-premier Bernard Coard om tegen de wil van het volk in zijn eentje het eiland te besturen. Minister van buitenlandse zaken Unison Whiteman maakte dit gisteren bekend in telefonische vraaggesprekken. De ministers Lyden Ramdhanny (toerisme), Norris Bain (woningbouw) en George Louison (landbouw) zijn ook afgetreden, en minister van onderwijs Jacqueline Creft zal naar verwachting ook aftreden, zei WhiteDe afgetreden ministers eisen dat het huisarrest van premier Maurice Bishop wordt opgeheven en dat hij weer de macht krijgt op het eiland. Bishop is er door het leger van beschuldigd te zijn ingegaan tegen de principes van collectief leiderschap binnen de linkse regerende partij, de New Jewel Movement. Coard probeert nu in zijn eentje het eiland te besturen, aldus minister Whiteman, die zei dat Coard geen steun heeft van het volk en dat overal op het eiland demonstraties worden gehouden ten gunste van Bishop. Enkele honderden studenten hebben gisteren op de landingsbaan van Grenada's vliegveld een pro-Bishop betoging gehouden. Coard heeft in het verleden Bishop gekritiseerd omdat deze te geleidelijk het socialisme zou willen invoeren in Grenada na de staatsgreep in 1979. Coard staat bekend als een marxist van de harde lijn. De nu 39-jarige Bishop nam na een staatsgreep de macht over van premier Eric Gairy, de eerste gekozen premier op de voormalige Britse kolonie Granada. Hij verstrekte de banden met Cuba en de Sovjet-Unie. (Reuter, AP, UPI)

Er Is Een Mode Die Altijd Mode Is. De mode van Austin Reed Lady. Mode moet verrassend zijn. Moet in stijl en stemming met het juiste moment van de dag meebewegen. In de veelzijdige kollekties van Austin Reed Lady ziet u die visie geraffineerd weerspiegeld. Maar dat niet alleen. U vindt er ook de namen en de ontwerpen, die door een tijdloze perfektie altijd in de mode zijn. Rok f 138,-. Jumper f 89,50. Een voortreffelijke combinatie. De rok in de hierboven afgebeelde combinatie is van LairdPortch of Scotland en daarmee van een zeldzame kwaliteit. U kunt kiezen uit zes fraaie dessins. Prijs: f 138,-. De exclusieve, bijpassende jumper met ronde hals kost f 89,50. Het materiaal is super botany wol. Ook hier heeft u keus uit zes kleuren. EXCLUSIEVE DAMESMODE Den Haag, Hoogstraat 16,070 - 64 60 48. Rotterdam, Coolsingel 97,010 -1168 34. Amsterdam, Rokin 68,020 - 2 5 7 2 36.

KOUROU, 19 okt. — Vanaf het ruimtevaartcentrum bij Kourou in Frans Guyana is vanochtend vroeg een Europese Arianeraket gelanceerd met aan boord een in de Verenigde Staten vervaardigde telecommunicatiesatelliet van het type Intelsat, die inmiddels in een baan om de aarde is gebracht. De uiteindelijk succesvolle lancering moest twee minuten voor de start 51 minuten worden uitgesteld

omdat het controlesysteem een te hoge waterstofdruk in de derde trap van de raket aangaf. Bij onderzoek bleek dit vais alarm te zijn. De Ariane is een project van het Europese Ruimtevaartbureau ESA, waarbij elf landen zijn aangesloten. Dit zijn de landen van de Europese Gemeenschap, met uitzondering van Luxemburg en Griekenland, alsmede Spanje, Zweden en Zwitserland.

WARSCHAU, 19 okt. — De Poolse priester Henryk Jankowski, biechtvader en adviseur van Lech Walesa, heeft gisteren op het kantoor van de openbare aanklager 'in Gdansk te horen gekregen dat een juridisch onderzoek tegen hem loopt. Hij wordt verdacht van misbruik van de godsdienstvrijheid, het belasteren van de staat en het verspreiden van valse informatie.

Jankowski ging gisteren, vergezeld door Walesa en rond vijfhonderd aanhangers van Solidariteit, naar het kantoor van de openbare aanklager om er in verband met het onderzoek te worden verhoord. Hij vertelde na het drie kwartier durende verhoor dat hij had geweigerd vragen te beantwoorden, maar slechts had verzocht de beschuldigingen op schrift te krijgen. De juridische actie tegen Kankowski volgt op recente verklaringen van Poolse functionarissen die wijzen op een hardere politiek van de overheid tegen priesters die openlijk de idealen van de verboden vakbond Solidariteit blijven verdedigen. Jankowski, voormalig aalmoezenier van Solidariteit, is de belangrijkste van deze priesters, maar volgens regeringswoordvoerder Urban wordt ook tegen andere priesters een onderzoek ingesteld. Hij noemde gisteren de naam van de Warschause priester Jerzy Popieluszko, die elke maand een mis voor politieke gevangenen opdraagt. Urban beklaagde zich gisteren dat Jankowski's aanhangers gisteren "het kantoor van de openbare aanklager hebben bestormd". Volgens berichten uit Gdansk drongen tweehonderd aanhangers van Solidariteit het gebouw binnen. In de gangen buiten de kamer waar het verhoor plaatsvond, riepen

ze leuzen en zongen ze liederen, maar het kwam niet tot enige confrontatie. De Poolse kerk heeft geen commentaar gegeven op de actie van de openbare aanklager. De bisschop van Gdansk, Lech Kaczmarek, toonde gisteren zijn solidariteit met Jankowski door hem naar het kantoor van de openbare aanklager te vergezellen. Ook Walesa deed dat. Jerzy Urban zei gisteren in Warschau dat de toekenning van de Nobelprijs voor de Vrede aan Walesa, eerder deze maand, in het Westen "een lastercampagne tegen Polen" heeft veroorzaakt. Hij zei dat die lastercampagne en de "ontwaarding" van de Nobelprijs tijdens de laatste jaren — in feite sinds de Israëlische premier Begin en de Amerikaanse minister Kissinger hem kregen — Warschau ertoe hebben gebracht officieel te protesteren tegen de toekenning van de prijs aan Walesa. (Reuter, AP, UPI)

Door BRYAN BRUMLEY WARSCHAU, okt. — Twee jaar nadat generaal Jaruzelski de leiding van de Poolse communistische partij overnam en bijna drie maanden nadat hij de staat van beleg ophief is het leger nog steeds de steunpilaar van het communistische bewind in dit door economische en politieke problemen geplaagde land. "Het is hier nog geen LatijnsAmerikaanse junta, de generaals zitten niet overal, maar ze nemen w el sleutelposten in," aldus een westerse diplomaat die anoniem wilde blijven. Sinds op 13 december 1981 de staat van beleg werd afgekondigd bekleden Poolse generaals belangrijke posten in het centrale en plaatselijke bestuur en in de partij-organisaties. Woensdag werd de rol van het leger nog eens door Jaruzelski en andere Poolse leiders onderstreept. Dat gebeurde bij de Plechtigheden ter herdenking van net eerste optreden van het Poolse communistische leger 40 jaar geleden, toen het samen met Russische troepen vocht tegen de Duitse nazi-troepen die Wit-Rus'and hadden bezet. 'Het was het leger dat de dramatische last en verantwoordelijkheid op zich nam om de socialistische staat te verdedigen toen die ernstig bedreigd werd," zei het Poolse staatshoofd Henryk Ja"lonski deze week, doelend op het optreden van het leger tegen de onafhankelijke vakbond Solidariteit. Het Kremlin maakte van de herdenkingsdag gebruikt om het Centraal comité van de Poolse Communistische Partij aan te sporen tot een voortzetting van de harde lijn. Waakzaamheid Een grote revolutionaire waakzaamheid blijft geboden," aldus oe Russische maarschalk Viktor j^oelilcov, opperbevelhebber van "et Warschaupact, vorige week 'Jdens een gala-bijeenkomst van Jjet leger. Koelikov waarschuwde Q at Poolse contra-revolutionairen en westerse imperialisten nog niet nebben afgezien van hun doel "de grondvesten van het socialisme in °len te vernietigen en Polen weg te rukken uit het socialistische gemenebest". Behalve deze waarschuwende Woorden van Koelikov spoort de ""ssische ners van tiid tot tiid de

Poolse communistische partij aan om de kracht die zij sinds het ontstaan van Solidariteit in 1980 'heeft verloren, te herwinnen. Er zijn echter geen aanwijzingen dat het Kremlin minder gelukkig is met Jaruzelski, de enige beroepsmilitair die in een staat binnen het Sovjet-blok de hoogste macht bekleedt. Hij is niet alleen premier (sinds februari 1981), maar ook eerste secretaris van de partij (sinds 18 oktober 1981) en minister van defensie (sinds 1968). Daarbij is hij een volwaardig lid (dat wil zeggen een lid met stemrecht) van het Politburo van de partij sinds 1971. In zijn toespraak van 22 juli, naar aanleiding van de opheffing van de staat van beleg, beloofde Jaruzelski dat hij zo rond het veertigjarig bestaan van het Poolse Volksleger als minister van defensie zou aftreden. In regeringskringen werd aanvankelijk gezegd dat de wijziging deze week zou plaatsvinden, maar nu wordt gezegd dat Jaruzelski misschien tot de volgende parlementszitting, begin november, zal wachten. Naar verwacht wordt Jaruzelski vervangen door generaal Florian Siwicki, onderminister van defensie en chef-staf, die naar verluidt

sinds bijna twee jaar met de dagelijkse leiding over het leger is belast. Dit zal naar verwacht geen ge- volgen hebben voor het Poolse politieke toneel. Wel zou Siwicki hierdoor kunnen worden bevorderd tot volwaardig lid (hij is nu lid zonder stemrecht) van het vijftien leden tellende Politburo. Behalve Jaruzelski telt het Politburo nog een generaal met stemrecht, generaal Miroslaw Milewski. Er zitten ook militairen op belangrijke kabinetsposten: de minister van binnenlandse zaken (waaronder de politie en het politie-apparaat valt), de minister van steenkoolmijnen, de minister van bestuurszaken, de voorzitter van de controle commissie, het hoofd van het bureau voor veteranen en de onderminister van onderwijs. Op regionaal niveau treden legerofficieren op als 'voivods' (gouverneurs) of partij-leiders in 11 van de 49 Poolse 'voivodschappen' waaronder de hoofdstad Warschau, de geboorteplaats van Solidariteit Gdansk en de belangrijkste industriestad Katowice. "Wij hebben de indruk dat Jaruzelski op zwakke punten mensen van het leger heeft ingezet om via hen een sterkere greep te kriieen on het bestuur van het

land", aldus een westerse diplomaat. In de begindagen van de staat van beleg speelden legerofficieren een meer openlijke rol. Toen werden er 800 militaire commissarissen benoemd voor de supervisie over de staatsbedrijven en voor het toezicht op het plaatselijk bestuur. "Hoewel er in de pers stond dat die commissarissen zouden vertrekken bij de opheffing van de staat van beleg zijn velen van hen, nu in burgerkleding, op hun post gebleven, vooral in de industrieën die met defensie te maken hebben", aldus een westers diplomaat. Volgens communistische functionarissen is het leger 'populair' in de partij, ook al zijn er aanwijzingen dat een aantal burger-functionarissen de officieren liever weer naar hun kazernes zouden zien vertrekken. "Militaire officieren zijn altijd efficiënter", zei een vooraanstaand partij-ideoloog onlangs, "ik zie niet in waarom ze zouden moeten opstappen". Een regeringsfunctionaris die anoniem wilde blijven zei: "Polen is in wezen een ontwikkelingsland en als je in een ontwikkelingsland efficiënte mensen nodig hebt ga ie naar het leeer".

In de door de staat gecontroleerde pers is sinds de opheffing van de staat van beleg duidelijk het thema van een krachtig leger tegenover een niet zo doelmatige regering en partijbureaucratie aan de orde gesteld. Maar in artikelen over dit onderwerp werd altijd nadrukkelijk gewezen op de toewijding van officieren aan de communistische partij. "Het leger is de gepantserde vuist van de partij", schreef kolonel Boguslaw Kolodziejczak, die als hoofd van de kanselarij van het secretariaat van het Centraal Comité een belangrijke rol speelt in het formuleren en coördineren van partijbesluiten. De meest vernietigende aanval van een legerofficier op de burgerlijke autoriteiten kwam in juli, van generaal majoor Wladyslaw Mroz, die militair commissaris van Warschau was in de eerste weken van de staat van beleg. In een verslag van de vrijwel totale ineenstorting van het Warschause vervoersnet schrijft Mroz: "Het probleem werd voor zo'n 75 procent veroorzaakt door slordige planning en organisatie, verkeerd gebruik van technische faciliteiten plus een algemeen gebrek aan discipline en verantwoordelijkheidsgevoel". In een aanval op het voedseldistributiesysteem van de regering in Warschau zegt Mroz "dat het hem dikwijls verbaasde dat de verantwoordelijke personen de meest voor de hand liggende dingen over het hoofd zagen". En, nadat inspectieteams een deplorabele werksituatie hadden aangetroffen in de Ursus tractorfabriek, een broeinest van Solidariteit: "De toestand bij Ursus was zo erbarmelijk dat mijn officieren tegen me zeiden dat ze nog liever hadden dat hun kinderen straatveger werden dan dat ze daar zouden moeten werken". Hij noemt gebroken ramen, doorgebrande lampen en kapotte stopcontacten die maandenlang niet werden gerepareerd. "De directeuren, onderdirecteuren, managers en zelfs de partij-activisten waren totaal ongeïnteresseerd", aldus Mroz. Zijn artikel — evenals artikelen van soortgelijke strekking — leek bedoeld om de bevolking voor te bereiden op een jarenlange periode van militaire invloed in het landsbestuur en om het leger voor te stellen als een efficiënt apparaat dat zich om de noden van de mensen bekommert.(AP)

Poolse militairen: de generaals zitten niet overal, maar ze nemen wel de sleutelposten in. (Foto NRC Handelsblad/Vincent Mentzel)

WENEN, 19 okt. — In Wenen is gisteren een proces begonnen tegen acht Oostenrijkers en een Westduitser die worden beschuldigd van neo-nazistische activiteit, waaronder bomaanslagen op joodse winkels en op de huizen van prominente joden.

Het proces, waarbij zeer strenge veiligheidsmaatregelen gelden, wordt beschouwd als de belangrijkste rechtszaak in Oostenrijk van de afgelopen tien jaar. De hoofdverdachte in het proces is de 33-jarige Westduitser Ekkehard Weil. Hij wordt er met een andere verdachte, die bij het begin van de rechtszaak gisteren de Hitlergroet bracht, van verdacht verantwoordelijk te zijn voor bomaanslagen op de huizen van de nazi-opspoorder Simon Wiesenthal, van de opperrabijn van Wenen Akkiba Eisenberg en van de journalist Alexander Giese. Ook zouden zij betrokken zijn bij bomaanslagen op joodse textielwinkels. Alle aanslagen dateren van vorig jaar. Deze twee verdachten moeten zich met de zeven andere ook verweren

tegen de beschuldiging dat zij anti-joodse pamfletten met hakenkruizen hebben verspreid. Alle verdachten zijn in augustus 1982 gearresteerd. Het proces kent zijn eerste incidenten al. Twee verdachten eisten de "Oostenrijks-Duitse nationaliteit", een verwijzing naar de "Anschluss" tussen de twee landen in 1938. Weil werd voor twee dagen naar zijn cel teruggestuurd wegens minachting van de rechtbank. Hij had geprotesteerd tegen het feit dat zijn advocaat niet werd geaccepteerd. De advocaat geldt als een vertrouweling van Norbert Burger, de voorzitter van de van neo-nazistische sympathieen verdachte Nationaal-democratische partij van Oostenrijk. (Reuter, UPI)

WASHINGTON, 19 okt. — Deskundigen hebben de Amerikaanse regering geadviseerd de produktie van ruimtewapens te versnellen. Dit heeft de woordvoerder van het Witte Huis, Larry Speakes, gisteren bevestigd. Hij voegde er aan toe te hopen dat de Amerikaanse inspanningen op dit punt zullen leiden tot een nieuw verdrag met de SovjetUnie. Speakes reageerde op een bericht in het weekblad Aviation Week and Space Technology waarin stond dat minister van defensie Caspar Weinberger en president Reagans voormalige adviseur voor nationale veiligheid William Clark de aanbevelingen van een officiële adviesgroep voor ruimtebewapening hebben goedgekeurd. Speakes wilde niet ingaan op de details van het bericht, dat teruggreep op een rede van Reagan in maart over de ontwikkeling van

nieuwe defensieve ruimtewapens, onder meer met behulp van de lasertechnologie. Volgens het Amerikaanse weekblad heeft de adviesgroep vier varianten uitgewerkt voor de pro* duktie van nieuwe ruimtewapens? ■ Het kostbaarste programma voorziet in uitgaven ter grootte van 27 miljard dollar. Het programma zou voorlopig een periode van vijf jaar beslaan en in 1985 in werking moeten treden. Het defensiesysteem zou dan rond 2000 operationeel kunnen zijn. Uitvoering van de andere voorstellen zou tussen de 16 en 26 miljard dollar kosten. „We hopen", zo zei Speakes, „dat de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie uiteindelijk tot de bevinding zullen komen dat defensieve capaciteiten onze wederzijdse veiligheid kunnen vergroten, en dan onderhandelingen zullen beginnen over een uitgebreider verdrag over wapenbeheersing." (UPI-DPA-AP)

Door onze correspondent FRANS VAN HASSELT ATHENE, 19 okt. — De Griekse premier Andreas Papandreou kan met voldoening terugzien op de grote demonstratie waarmee zijn socialistische partij Pasok gisteravond op Athene's centrale Plein van de Grondwet zijn tweede verjaardag vierde van de verkiezingsoverwinning van 1981. Een menigte van enkele honderdduizenden, naar schatting nog iets groter dan die van de socialistische verkiezingsbijeenkomst in 1981, stond samengepakt om de rede te beluisteren waarmee hij terugblikte op de eerste twee regeringsjaren en 'vooruit keek naar de volgende. Drie uur later barstte de voorspelde onweersbui los, waar de boeren van heel Griekenland al weken lang op hoopten maar die deze demonstratie, en zelfs de verblindende lichtinstallatie die Philips ervoor had opgebouwd, behoorlijk had kunnen ontredderen. "Wij zijn erin geslaagd heterochronisme toe te passen op de regen, die door de meteorologische dienst was voorspeld," riep Papandreou, gekscherend teruggrijpend op de door hem bedachte uitdrukking waarmee hij eind vorig jaar het volk aankondigde

dat de toepassing van de glijdende loonschaal in 1983 moest worden opgeschort tot een later tijdstip. "Maar volgend jaar zal er geen heterochronisme meer zijn, en zullen zelfs de lonen zelf worden opgetrokken." Het was zowat de enige concrete toezegging aangaande de economische politiek die in 1984 zal worden gevolgd. Voor de rest was zijn toespraak op dit gebied veel retorischer en algemener. Zo kondigde hij een grootscheeps offensief aan tegen de werkloosheid — een betrekkelijk recent probleem in dit land waarbij niet langer de werklozen zullen worden gesubsidieerd maar werkgelegenheidsplannen. Het begin van de rede was gewijd aan de vredespolitiek van de regering, "pionier van de internationale vredesbewging", en op de voorstellen van Athene de plaatsing van nieuwe raketten in Europa zes maanden uit te stellen om de conferentie van de twee supermachten in Genève nog wat meer respijt te geven. "Er zijn geen slechte en goede raketten. Zij vragen ons: ben je van het Westen of van het Oosten? Wij antwoorden: wij zijn van de vrede. Ze noemen ons romantici, maar wie zijn romantici,

degenen die voorzien of degenen die niet zien?" Papandreou pleitte ook voor Grieks-Turkse toenadering — deze volkeren hadden bewezen naast elkaar in vrede te kunnen leven. Maar de Griekse strijdkrachten moesten wel sterk en onafhankelijk blijven: geen woord meer — zoals in zijn verkiezingscampagne van 1981 — over verkorting van de twee jaar durende diensttijd. Een andere belofte die niet werd herhaald was die van een kiesstelsel op basis van evenredigheid. Volgens recent opinie-onderzoek, dat de premier niet zal zijn ontgaan, zijn kleine partijen als de EuroCommunistische en zelfs de sociaal-democratische Kodiso van professor Pesmazoglou, die momenteel niet in het parlement zijn vertegenwoordigd, in opkomst. Het was een prachtig spektakel — duizenden vlaggen met de zon van de Pasok in het groen van de partij, het blauw van het land en ook oranje terwille van een nog mooier kleureffect deinden op en neer in het verblindend licht. Aanvankelijk hadden de televisiekijkers te horen gekregen dat pas laat op de avond — 23.15 uur — fragmenten van de toespraak zouden worden uitgezonden. Dit wekte enorme verbazing,

daar de miljoenen verslindende lichtinstallatie waarover wekenlang zoveel te doen was geweest nu juist voor de televisie-uitzending was gebouwd. Zodra duidelijk werd dat het plein goed vol was gelopen, werd — net als bij een voetbalwedstrijd — beslist dat het schouwspel vanaf 22.00 uur, en volledig, kon worden uitgezonden om na middernacht gedeeltelijk te worden herhaald. Aan het slot klonk een "Tot weerziens in oktober 1985", waarmee de premier te kennen wilde geven dat deze demonstratie niet, zoals velen geloofden, aanstuurde op vervroegde verkiezingen.

De Turk Mehmet Ali Agca (midden), die in mei 1981 paus Johannes Paulus II ernstig verwondde bij een aanslag op het Sint-Pietersplein, spreekt met de Italiaanse onderzoeksrechter Ilario Martella (links) tijdens een reconstructie van de aanslag gisteren in Rome. De reconstructie vond plaats op verzoek van advocaten van de Bulgaar Sergei Ivanov Antonov, die volgens Agca hem heeft geholpen bij de aanslag. (Foto AP)

Rijksrekenaars: Plan Den Uyl is eigenlijk beter! Het Centraal Planbureau kraakt de regeringskritiek op het PvdA-voorstel Alweer DE TIJD . Overal te koop