NRC Handelsblad

[)oor een onzer redacteuren DEN HAAG/ROTTERDAM, 29 okt. — De Algemene bond van onderwijzend personeel (Abob), aangesloten bij de Algemene centrale van overheidspersoneel Acop, heeft besloten in de week van 7 november tot harde en langdurige acties over te gaan.

De bond verzet zich op deze manier tegen de korting van 3,5 procent op de salarissen van ammbtenaren, trendvolgers en uitkeringsgerechtigden. 2 JU welke delen van het land zal worden gestaakt is nog niet beleid- Hierover zal maandag wor£en beslist in overleg met de andere vakbonden. • De politiebonden ACP en NPB {samen zo'n 38.000 leden) hebben 'gisteren in reactie op een brief van de ministers Rietkerk en Korthals Altes laten weten dat zij "op 2 november zelf de sleutel in handen hebben om collectieve actie door het politiepersoneel te voorkomen". Met andere woorden: als het overleg op 2 november mislukt, gaan de aangekondigde acties gewoon door, aldus ACP-bestuurder G. Koffeman. De politiebonden zeggen niet verrast te zijn door de brief als deze wordt gezien tegen de achtergrond van het wetsontwerp inzake collectieve acties door ambtenaren. Volgens dit door de bon den al veroordeelde wetsontwerp van de minister van binnenlandse zaken mag het politiepersoneel «iet deelnemen aan enige vorm van collectieve acties. Door de "'botte" houding van de overheid dqeigt volgens de politiebonden teen situatie waarin collectieve actie de enige manier is "om de ge1 fcfchtvaardigde eisen kracht bij te , Mtt;n". Zwartkijkers De ambtenarenbond Abva/Kabo heeft bekend gemaakt dat mensen die ten onrechte geen kijk- en luistergeld betalen vanaf 31 oktober voorlopig geen bekeuring krijgen wanneer zij worden betrapt. Controleurs van de dienst omroepbijdragen hebben gisteren besloten te volstaan met een vriendelijke vermaning. De vervoersbond FNV zal een dag het overleg met minister Rietkerk (binnenlandse zaken) op 2 november beslissen of zal worden doorgegaan met stiptheidsacties of dat deze acties zullen worden omgezet in estafette-stakingen. Uit de acht regionale ledenvergaderingen die de Vervoersbond de afgelopen dagen hield bleek volgens een vakbondswoordvoerder

dat landelijk gezien weliswaar de voorstanders van stakingen in de minderheid zijn, maar die minderheid is zo groot en bovendien is het beeld per regio zo verschillend dat de Vervoersbond FNV er niets voor voelt het stakingsmiddel bij NS nu al uit te sluiten. De leden in het noorden en oosten van het land hadden een uitgesproken voorkeur voor staken. In Brabant en Zeeland was er een zwakke voorkeur. In de Randstad, Utrecht en Limburg was een meerderheid voor voortzetting van de stiptheidsacties voor onbepaalde tijd. Daar gaf men aan het actiemodel de voorkeur, omdat de stiptheidsacties een behoorlijk effect sorteren, terwijl de portemonnee dicht kan blijven en men niet op een| magere stakingsuitkering hoeft terug te vallen. Al met al was ook in de regio's waar voortzetting van de stiptheidsacties de voorkeur had het stakingsmodel "een zeer goede tweede", aldus de vakbondswoordvoerder. Voorzitter J. Kruse van de Federatieve spoorwegvereniging (FSV) is met de Vervoersbond FNV van opvatting dat gezien de uitslag van de ledenpeiling estafette-acties niet definitief onder het tapijt mogen worden geveegd. De bonden denken in eerste instantie aan een vijfdaagse stakingsactie, waarbij te beginnen met maandag elke werkdag in een deel van het land wordt gestaakt. Aan het eind van de week zou dan het hele land "aan bod" moeten zijn geweest. Niet uitgesloten is dat de estafette-acties een paar weken gaan duren, zo zei Kruse. Streekvervoer Dit weekeinde en ook maandag staan er in het streekvervoer weer estafette-stakingen op het programma. Een woordvoerder van de Vervoersbond FNV zei dat na 2 november op "grote schaal acties in het hele land zullen losbarsten." Maandagavond staan de eerste protestvergaderingen op het programma bij de GSM in Winterswijk, de Vad in Amersfoort en Centraal Nederland in Zeist en Amsterdam. De Vervoersbond CNV heeft 4 november uitgeroepen tot stakingsdag in het streekvervoer.

Ongeveer vijfduizend pendelaars, razend geworden omdat hun trein twee uur te laat was, hebben een reeks wagons vernield,; eerst door die met stenen te bekogelen en daarna in brand te steken. Het waren pendelaars uit de arme buitenwijken van Sao Paulo die naar hun werk wilden.

Principe: 'Ik wil een specialist Maar wel één die overzicht houdt.' Bij Mees & Hope wordt U begeleid door Uw persoonlijke account manager. Dat is een bankier die gespecialiseerd is op het terrein waar U het meest mee te maken hebt Hij analyseert Uw problematiek, en brengt U zonodig in direct contact met andere deskundigen Waarbij hij het overzicht weet te behouden Door ons overzichtelijke formaat kunnen wij U sterk ingekorte verbindingslijnen, een scherp reactievermogen en snelle besluitvorming toezeggen Situaties waarin U van het kastje naar de muur wordt gedirigeerd zijn bij ons zo goed als onmogelijk gemaakt En onze dienstverlening strekt zich ook uit tot terreinen als beleggen en sparen Wanneer maakt U een afspraak voor een oriënterend gesprek met Bank Mees & Hope? Bank Mees & Hope nv

Door PETER KAMPSCHUUR Politici moeten meer naar psychologen luisteren en psychologen meer aan politiek doen. Over de samenhang tussen menselijk gedrag en economische recessie of vooruitgang, hebben beide partijen elkaar een hoop te vertellen, en misschien is het wel tijd voor een kongsi waarbinnen psychologen actief kunnen lobby-en om hun ideeën te slijten en politici zich kunnen verzekeren van psychologische hulp bij de redding van ons arbeidsbestel — onze cultuur zelfs. Dat is, kort samengevat, een van de helderste conclusies waartoe prof. dr. W. K. B. Hofstee, voorzitter van het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP), zich gisteren liet verleiden aan het slot van het tweedaagse jubileumcongres dat deze beroepsvereniging wijdde aan het thema "Psychologie en economische recessie". Volgens prof. Hofstee hebben psychologen als geen ander de deskundigheid van "het zich verplaatsen in het standpunt van een ander" en daarmee kunnen politici hun voordeel doen bij het oplossen van de economische crisis. Want als psychologen en andere sociaal-wetenschappers het ergens over eens zijn, dan is het wel "dat de economische crisis in de eerste plaats een sociaal-psychologische is", zoals de Leidse hoogleraar dr. H. F. M. Crombag het uitdrukte. Pijnlijke vraag Over de mogelijke inhoud van hun adviezen aan de potentiële

oplossers van de crisis bleken de psychologen het op dit congres minder eens; des te meer reden voor de vraag die het PvdA-Tweede Kamerlid A. van der Hek tijdens de forumdiscussie aan het slot van het congres stelde: voor wiens karretje laten de psychologen zich dan spannen? Een pijnlijke vraag waarop hij nauweljks antwoord kreeg — pijnlijk omdat hiermee duidelijk wordt dat de nodige beleidskeuzen niet alleen af (kunnen) hangen van economische of psychologische deskundigheid maar ook, en misschien nog wel meer, van belangen. Als men prof. Cromberg mag geloven, is het de hoogste tijd om naar psychologen te luisteren en met meer inzicht in sociaal-psychologische mechanismen te werk te gaan bij de herstructurering van arbeidsbestel en verzorgingsstaat. Diverse sprekers op het congres signaleerden een dalende prestatie—gemotiveerdheid in brede lagen van de bevolking — een groot psychologisch probleem met economische weerslag, want uit onderzoek is bekend dat economische groei volgt op verhoogde prestatie—motivatie en in de huidige situatie zouden we dus alleen maar verder afglijden. Dat voorspelt prof. Crombag dan ook. De verzorgingsstaat heeft zozeer de prikkel tot eigen initiatief weggenomen dat de mensen zich overgeven aan het pathologische gedragspatroon van de "aangeleerde hulpeloosheid" — men heeft niet meer het gevoel, zelf iets aan de eigen (werkloosheidssituatie te kunnen doen en vervalt in lusteloosheid en depressies,

aldus prof. Crombag. Of nog erger: men keert zich agressief tegen de staat, wier straffende rol weer duidelijk wordt door de schaarste — dat de overheid nog altijd controleert door middel van geweld(sdreiging) bleef onopgemerkt zolang iedereen het elk jaar beter kreeg. Maar thans wordt ook duidelijk dat dat niet voor iedereen in dezelfde mate heeft gegolden, en dat machthebbers de crisis aangrijpen om de bestaande verhoudingen te handhaven of te versteken. Prof. Crombag vreest dat de symptomen van machteloosheid, depressie, zelfdoding, drankzucht enz. zich zelfs zullen voortzetten, óók als de economie weer opleeft. Tegenstellingen Het aanreiken van oplossingen voor het gebrek aan innoverende initiatieven, dalend prestatie-ethos enzovoort, wordt in het licht van zo'n blijvende invaliditeit misschien minder geloofwaardig — of die oplossingen nu van psychologische zijde of van elders komen. Maar het grootste probleem is wellicht dat de deskundigen elkaar ook op dit punt tegenspreken, zoals op het congres bleek. De Tilburgse hoogleraar dr. J. B. Rijsman bijvoorbeeld, zoekt een oplossing in de richting van het aankweken van ondernemingsdrang in het onderwijs, het weer leren 'zelf aan te pakken'. Diametraal daartegenover staat de afschuw die de emeritus-arbeidsfilosoof prof. dr. R. C. Kwant tentoonspreidde ten aanzien van 'die akelige geldings- en competitiedrang

die je al bij schoolkinderen ziet.' Dat prestatie-ethos is volgens de psychologen immers niets anders dan de drang tot competitie, de wens om zich van anderen te onderscheiden door middel van sociaal gewaardeerde prestaties. Nog een paradox: de medisch psycholoog prof. dr. A. Appels (Maastricht) keerde zich tegen het herinvoeren van stukloon ter bevordering van de productiviteit: 'Van misantropie kan men weinig stimulans verwachten.' De Amsterdamse arbeids- en organisatiepsycholoog prof. dr. Hk. Thierry benadrukte echter de voordelen van wat hij 'prestatiebeloning' noemde; uit onderzoek zou blijken dat dat goed werkt, vooral als werknemers zelf kunnen kiezen welk systeem er precies gevolgd wordt, bijvoorbeeld groepsprestatiebeloning (zoals extra voorzieningen voor een afdeling die het goed doet). "Dat onze regering ondernemers een hart onder de riem wil steken, is toe te juichen maar pleidooien voor een herstel van de prestatie-maatschappij gaan mij te ver", betoogde prof. Appels. Arbeidsverdeling Een integrerend en zeer geïnspireerd betoog werd op dit congres uitgerekend door een nietuniversitaire psycholoog gehouden: drs. E. Cools, bedrijfspsycholoog bij Philips. _| Voorzover arbeidsherverdeling en arbeidstijdverkorting nog niet economisch noodzakelijk is, is het dat toch wèl in sociaal opzicht,

meent hij. Ook anderen, zoals prof. Thierry en zijn collega prof. dr. P. J. D. Drenth pleiten daar op sociaal-psychologische gronden voor: al was het maar om iedereen tenminste een beetje aan de gang te houden, en betrokken in het maatschappelijk gebeuren. Drs. Cools meent dat een herverdelingoperatie op twee benen moet lopen: een economische en een inhoudelijke: niet alleen de hoeveelheid, maar ook de aard van het werk moet veranderen. Hij komt zo tot zes voorwaarden waaraan zo'n operatie moet voldoen: (1) arbeidstijdverkorting en rverdeling moet variabel, flexibel worden uitgewerkt (per bedrijf, of per afdeling en per werknemer verschillende keuzemogelijkheden — ook Drenth en Thierry achten dit wenselijk); (2) de operatie moet op de een of andere manier kostenverlagend worden; (3) er moet in één keer een grote stap gedaan worden, zoals vermindering van de arbeidstijd met tenminste 5 è 10 procent; (4) hoe de zaak wordt aangepakt moet aan de basis, via ondernemingsraden worden bepaald; (5) het moet heel snel gebeuren; en (6) er is een mentaliteitsverandering nodig, een attitudeverandering ten aanzien van werken, samenwerken en doeleinden van werken. . Vooral bij dat laatste zou psychologenhulp bruikbaar kunnen jzijn, meent Cools. Prof. dr. H. Ellman is verbonden aan de vakgroep micro-economie van de faculteit der economische wetenschappen van dé !Universiteit van Amsterdam.

Door M. ELLMAN AMSTERDAM, 28 okt. — Onlangs lekte er informatie uit naar de westerse pers over een belangrijk intern Russisch discussierapport over economische hervormingen (de Washington Post van 3 augustus, de Frankfurter Allgemeine van 10 augustus). Inmiddels is de volledige tekst boven water gekomen en die levert ons interessante informatie over de discussie over economische hervormingen in de Sovjet-Unie.') Het rapport kwam ter tafel tijdens een in april gehouden studiebijeenkomst voor hoge functionarissen, georganiseerd door het Centraal Comité van de Partij, de Academie van Wetenschappen en Gosplan. Het gaat hier niet om een samizdatdocument maar om een rapport van een prominente Russische vrouwelijke wetenschapper die het speciaal voor het seminar schreef. De bijeenkomst vond plaats in het kader van de discussie over economische hervormingen die, zo is bekend, in kringen van Russische beleidsmakers aan de gang is. De auteur, mevrouw Zaslavskaja, is lid van de Academie, hoofd van de sectie Sociale problematiek van het Instituut voor Economische wetenschappen en van de Organisatie voor industriële produktie van de Siberische afdeling van de Academie van Wetenschappen (in Novosigirsk). Controversieel Mevrouw Zaslavskaja geldt als een vooraanstaand deskundige op het gebied van de Russische plattelandssamenleving. De specifiek economische standpunten die de auteur verdedigt (de argumenten voor het schrappen van het planning-systeem op basis van richtlijnen) zijn niet nieuw en evenmin bijster interessant. Ze werden al langgeleden naar voren gebracht bij de openbare discussie in de Sovjet-Unie in de jaren '60 (bijvoorbeeld door Academie-lid wijlen Nemtsjinov) hoewel ze in de Sovjet-Unie nog steeds als controversieel gelden en nog niet zijn doorgevoerd. Veel interessanter en bovendien zonder precedent in officiële Russische teksten, is het accent op de obstakels die hervormingen in de weg staan, en op de redenen waarom er ondanks jarenlange discussies nog steeds geen serieuze economische hervormingen zijn doorgevoerd. In het rapport worden die opstakels in drie groepen onderverdeeld,

te weten belemmeringen van ideologische, sociale; en wetenschappelijke aard. Met ideologische obstakels voor ;hervormingen doelt de auteur op de orthodoxe ideologische visie die op officieel niveau wordt gehanteerd, een visie die een helde -i re gedachtengang over economische problemen in de weg staat. Volgens de officiële doctrine is de opbouw van de socialistische maatschappij een conflict-loos proces dat plaatsvindt in een samenleving zonder antagonistische sociale groeperingen. Uiteenlopend i Tn feite, zo zet Zaslavskaja uiteen, hebben ingrijpende economische hervormingen onvermijdelijk uiteenlopende gevolgen voor diverse maatschappelijke groeperingen. Sommige zullen er van profiteren, anderen zullen er op achteruitgaan. Deze elementaire waarheid is echter onverenigbaar met het marxisme-leninisme zoals jdat momenteel in de Sovjet-Unie wordt geformuleerd. Met sociale obstakels voor hervormingen doelt de auteur op het eigenbelang van functionarissen op tussen-niveau bij handhaving van het huidige systeem. Zij stelt dat hervormingen een 'natuurlijk' verzet zullen ontmoeten bij ambtenaren die momenteel belangrijke posten bekleden met een weliswaar duistere taakomschrijving, maar uiterst aantrekkelijke salarissen." Volgens de auteur moet verzet tegen economische hervormingen niet primair bij de top van de economische hiërarchie (Gosplan) worden gezocht, noch bij de onderste gelederen (de ondernemingen), maar bij de functionarissen ,op tussen-niveau. "In deze tijd", ,schrijft ze, "zijn de functies van het bestuurlijk apparaat op tusisen-niveau, dat wil zeggen van ministeries en departementen (met hun organisaties in het land) duidelijk buitensporig uitgedijd. 'Daardoor is een kloof ontstaan tussen de ministeriële en departementale bestuursapparaten en de feitelijke economische processen, daardoor is de evenredigheid van de economische ontwikkelingen gestoord en is er sterke druk ontstaan op het economische initiatief van werknemers en 'niet formeel gedefinieerde groepen van de bevolking'." Met die laatste categorie doelt ze misschien op individuele of coöperatieve economische activiteit. De wetenschappelijke belemmeringen

voor hervormingen liggen volgens de auteur in het ontbreken van een goed uitgewerkt en in wetenschappelijke kring algemeen aanvaard model voor een hervormd economisch apparaat. Dit is inderdaad een ernstig probleem. Een van de redenen waarom er in Hongarije uitgebreide economische hervormingen van de grond 'kwamen was dat de Hongaarse economen tegen het midden van de jaren '60 vrijwel unaniem de noodzaak onderschreven van de omvorming van het toenmalig economisch proces tot een planeconomie met ingebouwd marktmechanisme. Dit is niet het geval in de Sovjet Unie waar de straffe censuur en het feit dat het huidige systeem al vijf decennia bestaat zodat iedereen er aan gewend is, het bedenken en bespreken van alternatieven bemoeilijkt. Niet open Er is nooit zo'n open discussie over de ideologische en sociale obstakels voor hervormingen gepubliceerd in de Sovjet-Unie, en jdat zou gezien de huidige stand Ivan de censuur ook niet kunnen. Toegeven dat er verschillende maatschappelijke groeperingen izijn in de Sovjet-Unie die tegengestelde belangen hebben, aanvaarden dat vooruitstrevende veranderingen tientallen jaren zijn tegengehouden door eigenbelang van hoge ambtenaren, dat past jvolstrekt niet binnen de officiële mythologie. Het feit dat het rapport geschreven werd voor een studiebijeenkomst op topniveau heeft zeker zijn stempel op het document gedrukt. Het bevat dan ook geen verwijzingen naar plaatselijke paritij functionarissen of naar het leger als obstakels voor hervormingen. Maar dat een dergelijk rapport op top-niveau kan worden besproken is niettemin een teken dat serieuze discussie over beleidskwesties mogelijk is in de Sovjet-Unie. Het concrete effect op het beleid moet worden afgewacht. Wij weten niet hoe de discussie over het rapport tijdens de bijeenkomst verliep en we weten evenmin iets over andere rapporten die aan het seminar werden voorgelegd. Daarbij is het heel goed denkbaar dat men dit rapport naar het Westen toe heeft laten uitlekken en het in de Sovjet-Unie zelf in diskrediet te brengen.

Door onze redacteuren ENSCHEDE, 29 okt. — Het textielbedrijf Schuttersveld holding kan nog geen voorspellingen doen over eventuele winst- of verliescijfers. Tijdens de gisteren gehouden aandeelhoudersvergadering bleek dat over dit jaar met zowel winst als verlies rekening moet worden gehouden.

De holding verkeert sinds het faillissement van haar grootste werkmaatschappij Van Heek Schuttersveld in surséance van betaling. Lukt het niet het voormalige gebouwencomplex van deze textielfabriek op korte termijn te verkopen dan is er voor de hol- l ding Schuttersveld nauwelijks een toekomst meer zo bleek gisteren. Het 13,5 hectare grote fabriekscomplex in de bebouwde Ikom van Enschede is te koop voor ongeveer acht miljoen gulden. Hoewel de prijs aan de lage kant is kan de gemeente Enschede zich

de aankoop niet veroorloven. Mede door eerdere aankopen van oude textielfabrieken staat de gemeente er op dit moment financieel slecht voor. Onderzocht wordt of de holding het terrein kan slijten voor de bouw van goedkope huizen in de zogenaamde vrije sector. Erg optimistisch is het bedrijf over de mogelijkheden hiervoor niet omdat er in Enschede en omgeving onvoldoende behoefte zou zijn aan dit soort woningen. De bouw van huizen in de sociale sector blijkt onhaalbaar doordat Enschede een te klein contingent wordt toegewezen en de gemeente zelf nog over diverse bouwterreinen beschikt. Ook het verwezenlijken van projecten in de sfeer van de recreatie blijkt tot nu toe niet mogelijk. De holding Schuttersveld bestaat uit Gerard Jannink en zonen, het Twentse hard chroom-bedrijf, onroerend-goedmaatschappij Schuttersveld en Hejatransver. Vorig jaar leed de holding door afwikkeling van de faillissementen van Van Heek Schuttersveld en Van Heek Bontex een verlies van 30.8 miljoen gulden. Het eigen vermogen is hierdoor geslonken van 31,6 naar 2,7 miljoen gulden eind 1983.

WASHINGTON, 29 okt. — De onderministers van financiën van de in de "Groep van Tien" verenigde westerse industrielanden zullen op 17 november in Parijs bijeenkomen om te praten over hervorming van het internationale monetaire stelsel. Dit is bekendgemaakt door de Amerikaanse onderminister van financien belast met monetaire zaken, Beryl Sprinkel. Volgens Sprinkel vormt de bijeenkomst een vervolg op overleg dat eind september heeft plaatsgevonden tijdens de jaarvergadering van het Internationale Monetaire Fonds (IMF). De landen van de Groep van Tien, waaronder ,Nederland, zijn toen overeengekomen de onderministers te laten Studeren op mogelijkheden om het monetaire stelsel te verbete-i iren. De wens tot monetaire hervormingen leeft vooral bij Frankrijk.