NRC Handelsblad

Anton Heyboer Gallery PETRA HEYBOER ZEVENEND 59A. LAREN-N.H. TEL 02153-12889 Geopend: woensdag t/m zondag van 11 tot 17 uur Asselijn Amsterdam Bram Volkers Lange Leidsedwarsstraat 198-200 1017 NR Amsterdam y Telefoon 020-24 90 30 Dinsdag - Zaterdag van 12-17 uur Kunstzaal 'de hoge hees' in de bossen tussen Steensel en Eersel keuze uit het werk van Rien van den Brink tot 7 maart woensdag t/m zondag 10-18 uur tel. 04970-2486 Gal. Guido de Spa 2e weteringdwarsstr 34 a'dam open: wo - za 14-17 tel 221528 19/2 ö 11/3 FRANCINE TIMMERS plastische vormen in porcelein ANET LAMPE tekeningen in gemengde techn. in stock: keramiek & grafiek ARTIGALERIE Spui 1A, Amsterdam maand februari: ANNEKE VAN DER MANDELE grafiek TEUNN gouaches en grafiek open: di t/m vrij van 12.00-18.00 uur za. van 12.00-17.00 uur. -ghet | nieuwe I bouwen C in rotterdam 1920-1960 JJ.P. Oud C J.H. v.d. Broek • ■ £ M. Brinkman 3 L.C. v.d. Vlugt Q J.B. Bakema CO W. v. Tijen c 5 I M c O woningbou stedebouw fabrieken 1 14 kunstenaars uit Nederland 20 februari t/m 3 april 1983 David Salie, schilderijen 27 februari t/m 17 april 1983 C Boymans-van Beuningen « Mathenesserlaan 18-20 - telefoon 010-36 05 00 91 open 10-17 uur Z3 zondag 11-17 uur maandag gesloten smis aa tot 25 maart werken met papier: de blinddruk agnus, barend brandenburg, werner buser, krassimira drenska, marijke van epen, leo erb, willem kerklaan, peter de leur, elly van maaren lauriergracht 152-154 1016 rv amsterdam tel. 020-225015/246157+070-200156

door W. Woltz

Van half februari tot half mei is in Stockholm een schitterende expositie van Nigeriaanse kunst te zien. In de zomer verhuist zij naar Hildesheim in West-Duitsland en daarna naar de Sovjet-Unie en Bulgarije. Dan volgt in de zomer van 1984 nog Parijs, waarna de Nigeriaanse schatten tenslotte ook nog in hun land van herkomst zullen worden tentoongesteld.

Enkele jaren geleden kwam een vriend terug uit Nigeria met schitterende bronzen beeldjes, voorstellende een zittende tweeling. Hij had ze illegaal gekocht in Benin, en om niet gepakt te worden aan de grens had hij voor enkele honderden dollars extra een functionaris van een museum omgekocht. Deze gaf voor dat bedrag een certificaat af, dat de bronzen slechts kopieën waren. En niet ten onrechte. Want toen de smokkelaar • zijn beeldjes in Amsterdam liet taxeren, bleek dat zij inderdaad kortgeleden waren gegoten. Prachtige, technisch perfecte kopieën. Het verhaal wekte bij iedereen die het hoorde grote bevrediging. Door de internationale acties van onder andere de Unesco is het besef gegroeid, dat landen als Nigeria niet langer mogen worden leeggekocht of leeggeroofd. De export moet juist de andere kant opgaan: van de ex-koloniale en imperialistische mogendheden naar de oorspronkelijke eigenaars.

Het succes van de actie heeft tot nu toe niet veel opgeleverd. Maar de museumdirecties in Londen en Parijs, en wellicht Leiden of Amsterdam, voelen zich steeds ongemakkelijker. i Hoe kan bijvoorbeeld het British Museum de aanhoudende verzoeken van de Griekse regering om teruggave van de delen van het Parthenon — de zogenaamde Elgin marbles — blijven afwijzen? De minister van Cultuur en Wetenschap Melina Mercouri schreef kortgeleden een fraaie brief in de Times, waarin zij alle bezwaren tegen teruggave afstreepte. Luchtvervuiling? Goed, schreef mevrouw Mercouri; krijgen wij ze wel terug als wij de vervuiling onder de knie hebben? En zij beloofde, namens premier Papandreou, dat Griekenland een prachtig groot museum : zal bouwen als / de Parthenon marbles, zoals zij ze noemt, terug komen. Ook Nigeria, in het bijzonder het oude koninkrijk Benin, heeft geleden onder de koloniale diefstallen. In 1897 zond de Britse vice-consu!

J. R. Philips een boodschap aan de koning van Benin, dat hij op bezoek wilde komen. De koning antwoordde dat het niet gelegen .kwam, omdat er grote ceremoniële ifeesten op komst waren. Philips negeerde

de afwijzing, en ondernam zijn expeditie. De gevolgen waren fataal: twee stamhoofden zetten buiten medeweten van de koning een hinderlaag op, en vermoordden 1 alle leden van de expeditie, op

twee blanken na. Ook Philips raakte zijn hoofd kwijt. De Britten organiseerden onmiddellijk een strafexpeditie en brachten Benin tot onderwerping. Om de tocht te financieren namen zij ongeveer tweeduizend kunstwerken mee. ,'Het British Museum kreeg een aantal bronzen beelden en plaquetten, de rest werd op veilingen verdocht en raakte door heel Europa verspreid. Onderschatting De roofoverval had in elk geval het jeffect, dat de kunstwereld diep onder de indruk kwam van de schoonheid van deze Afrikaanse kunst. Uiteraard kon men zich niet voorstellen dat de verbluffend geraffineerde giettechniek, via het cire-perdue procédé, in Nigeria zelf was ontwikkeld. Men vermoedde dat Europese reizigers het bronsgieten hadden geintroduceerd. Die theorie paste geheel in een veel verder strekkende onderschatting van de Afrikaanse cultuur. Pas in en na de Tweede Wereldoorlog realiseerden de archeologen zich dat de culturen in de landen die nu 'Nigeria vormen, veel ouder zijn dan men zich had voorgesteld. De /Vo/c-cultuur met haar terracotta beelden is 2000 tot 2500 jaar oud. Het gieten van bronzen beelden in Benin begon waarschijnlijk al tfegen het eind van de 14de eeuw, honderd jaar vóórdat de eerste Europeanen het koninkrijk bereikten. De techniek kwam uit een naburig rijk, Ife , en moet dus nog veel ouder zijn. De oudste bronzen beelden ten zuiden van de Sahara zijn gevonden in het gebied van Igbo-Ukwe, en dateren uit de negende of tiende eeuw na Christus. De reizende tentoonstelling van Nigeriaanse kunst heeft in alle expositie-plaatsen (tot nu toe Philadelphia, Oslo en Londen) grote indruk gemaakt. In de commentaren, zeker van bezoekers, klinkt nog altijd verbazing over de grote schoonheid van de beelden en het technische vernuft van de makers. Hoe mensen ooit het woord primitief voor dit soort kunst hebben gebruikt, kan alleen verklaard worden uit koloniale arrogantie. De bronzen hoofden van Ife-koningen (12de tot 15de eeuw) zijn van een geraffineerde — het woord moet eruit — noblesse, en hebben niets van de primitiviteit of naiviteit van de Europese schilderkunst uit die periode. Het realisme en de psychologische uitdrukkingskracht van die koppen is overweldigend. Het is in de museumsfeer met glazen vitrines en potlood-scherpe spotlights moeilijk om niet in een illusionaire bewondering te vervallen. Wie zwijmelt bij de witte helderheid van een Griekse tempel, is geneigd te vergeten dat die gebouwen destijds kermisachtig beschilderd waren. De nu zo afstandelijke Ife-koppen stonden vijfhonderd jaar geleden waarschijnlijk op houten lichamen. Zoals aan gaten rond de mond en in het voorhoofd is te zien, d-oegen de hoofden waarschijnlijk baarden en snorren, haarbossen en kronen. De kralenkronen waren zoals verfresten laten zien, ook veelkleurig. Vrijwel alles in de tentoonstelling is uit de grond gehaald, en daardoor is van hout, verf, textiel of

ZIE VERDER PAG. CS-8

Kunst uit Nigeria

VERVOLG VAN PAG. CS. 6 ~

veren vrijwel niets meer over. Voor de rest hebben het klimaat en witte mieren huisgehouden. Alleen metaal en klei zijn overgebleven, en die soberheid kan opnieuw een vertekend beeld geven van deze Afrikaanse culturen. Vertekend veronderstelt overigens dat er een correct beeld bestaat, maar dat is niet zo. De Nigeriaanse expositie maakt op een genante manier duidelijk hoe weinig wij van die oude volken weten. En dan gaat het niet om de vraag of een schilderij in 1723 gemaakt is of in 1728, ioals bij Europese kunstenaars. De opschriften bij veel beelden laten gaten van drie eeuwen open: 12de tot 15de eeuw, bijvoorbeeld. De kunsthistorici weten heel weinig over de relatie tussen de verschillende culturen en stijlen, en ook over de rituele of religieuze betekenis van veel voorwerpen is weinig bekend. Er is een aantal rijk gedecoreerde bronzen vazen en schalen uit de 9de en 10de eeuw, waarover een pamflet bij de tentoonstelling zegt: „Deze stijl is uniek in heel Afrika. Wij weten totaal niet waar die vandaan komt, en bijna niets over wat er van is geworden." Al even treffend is de toevalligheid van de ontdekking van hele culturen, en het recente karakter daarvan. De belangrijke //e-cultuur kreeg pas na 1910 enige bekendheid, toen een Duitse etnoloog Leo Frobenius een tocht naar dat gebied ondernam. Hij had gehoord dat dat volk een godin van de zee vereerde. In Ife wist hij de inheemse bewoners zo ver te brengen, dat zij het beeld van de godin, Olukun, opgroeven. Het was gebruikelijk om de bronzen hoofden na ceremoniële feesten te begraven bij oude bomen, waarschijnlijk om roof te voorkomen. Frobenius kocht de bronzen kop voor zes pond sterling, een fles Schotse whiskey en een karaf. Een Brits regeringsambtenaar hoorde van de transactie en dwong Frobenius de kop terug te geven. Later bleek, dat de Ife's een kopie hadden gekregen; het origineel is nog steeds zoek. De oudste cultuur, NOK, is pas in 1943 ontdekt. Een jonge Britse bestuursambtenaar met archeologische scholing Bernard Fagg, zag in het kantoor van een open tinmijn een terracotta kop. Hij herinnerde zich eerder een dergelijk beeld te hebben gezien, en riep de mijnwerkers op om vondsten aan hem te melden. Inmiddels zijn meer dan 150 koppen, waarschijnlijk resten van manshoge figuren, en dieren gevonden. Met moderne technieken zoals koolstofdatering is vastgesteld, dat de voorwerpen tweeduizend tot twee en een half duizend jaar oud zijn. Ook hier is absoluut niets bekend over de functie. Waren het gewoon registraties van de wereld waarin de makers leefden — of hadden de beeldhouwwerken religieuze betekenis? Het enige dat de kunsthistorici en archeologen

kunnen zeggen is dat de terracottafiguren met grote technische vaardigheid zijn gemaakt. De makers moeten ervaring hebben gehad in het bakken van de klei, anders zouden de werken gebarsten zijn in het (open) vuur, Men vermoedt dat er voor Nok nog een andere cultuur is geweest, als voorbereiding voor deze hoge >tandaard. Maar het is allemaal giswerk, tot nieuwe vondsten worden gedaan. Vergeleken bij de grondigheid waarmee Griekenland en Italië zijn omgespit, is Nigeria nog maagdelijk. Het is dan ook verwonderlijk, dat zoveel archeologen en kunsthistorici, alle legioenen die nu van de universiteiten komen, zich bezighouden met op zichzelf misschien waardevol borduurwerk, terwijl hier hele culturen te ontdekken en verklaren zijn. Het zal wel een kwestie van temperament wezen. In elk geval zal de Nigeria-tentoonstelling de belangstelling aanwakkeren. Het is op zichzelf een ruimhartige geste, dat Nigeria zijn beste stukken — want dat zijn het — voor vele jaren op reis stuurt. De opzet is natuurlijk niet helemaal edelmoedig. De bedoeling is ook om propaganda te maken voor het idee dat er een overdracht van kunstwerken moet komen. De Nigeriaanse regering heeft sinds de Tweede Wereldoorlog opgekocht wat zij kon, vooral Benin-bronzen. Zestien voorwerpen uit de reis-tentoonstelling zijn via bemiddeling van het British Museum gekocht. De verzameling in Lagos is nu de derde ter wereld, na die in Londen en Berlijn. Het regionale museum in Benin zelf is niet zo gelukkig. Toen het enkele jaren geleden werd geopend, deed de directie via de Internationale Museumraad een beroep op de collega's om elk een of twee stukken aan de stad Benin te geven of langdurig uit te lenen. De opbrengst was nihil. Het museum kan nu alleen fragmenten, tweederangs voorwerpen en gietvormen tonen. De kunst van het gieten is echter niet verloren gegaan: toeristen kunnen net zo veel bronzen kopen als zij willen, met certificaat van onechtheid voor de douane. W. WOLTZ

Terracotta Ife-kop, 12de tot 15de eeuw, waarschijnlijk koning Lajuwe

Nok-cultuur, tussen 500 w. Chr. en 200 na Chr. (terracotta)

Portret van koning Oni van Ife (hout)

Gedenkkop van een koningin-moeder van Benin (brons)

door Bas Roodnat

Galerie De Krijtkring in Hoorn toont om de paar jaar werk van Jeanne Bieruma Oosting. De vaste bezoekers zagen eerder haar grafiek en aquarellen, de schilderijen uit haar Parijse periode en kunnen nu kennis nemen van dertien olieverven, twaalf stillevens en interieurs en een landschap met in de sneeuw spelende kinderen. Het zijn recente schilderijen van deze kunstenares, die ondanks haar 85 jaren met benijdenswaardige veerkracht doorwerkt in een licht impressionistisch realisme. Jeanne Oosting, zoals zij signeert, geeft in de collectie haar visie op de onmiddellijke omgeving in haar kamer, bloemen op een tafel, een stoel voor een raam met gesloten blinden, dezelfde stoel in een wat andere opstelling, het uitzicht op het Amsterdamse Oosterpark, waar de sneeuw is blijven liggen. Alert kijken levert steeds weer een interessante combinatie op van dingen, kleur, lichtval, die tot met grote zekerheid neergezette composities leiden. In elke voorstelling zijn achter de verf de herinneringen zichtbaar, de afgebeelde meubels en andere voorwerpen waren slechts een aanleiding voor het pure schilderen. Jeanne Bieruma Oosting, afkomstig uit een geslacht van Friese adel, wordt wel eens in verband gebracht met de Amsterdamse Joffers, immers ook getalenteerde schilderessen van betere komaf, die hun roeping tegen dikwijls grote

tegenwerking in moesten volgen. Dat laatste geldt zeker voor Jeanne Oosting, die zelfs op latere leeftijd nog te maken had met de weerzin van het ouderlijk huis tegen een schilderende dochter. De vergelijking met de Joffers dringt zich in De Krijtkring ook op door de onderwerpen van de schilderijen. Omdat een vrouw van stand in hun tijd niet geacht werd veel op straat te zijn immers schilderden de Joffers vooral naar aanleiding van in huis te vinden motieven. Wat dat betreft geeft de expositie ter gelegenheid van haar 85ste verjaardag een verkeerd beeld van Jeanne Oosting. Zij heeft zich namelijk nogal heftig aan de remmende invloed van haar omgeving ontworsteld. Op aanraden van haar vriendin Charlotte van Pallandt

trok zij in 1929 naar Parijs, waar zij tien jaar zou blijven. Zij kwam er in aanraking met o.a. Stanley William Hayter, een Engelse graficus en vernieuwer van de prenttechniek. Mede onder zijn invloed ontwikkelde Jeanne Oosting zich tot een begaafd grafica met reeksen litho's, etsen en aquatints als resultaat. De onderwerpen waren dikwijls sociaal gekleurd: kroegscènes, prostitutie, de straat. Een selectie uit haar grafisch werk is nog dit weekeinde te zien in Aemstelle in Amstelveen. In De Krijtkring in Hoorn is Jeanne Bieruma Oosting behalve door haar werk ook aanwezig in een bronzen portret door Charlotte van Pallandt, de kop van een onverzettelijke persoonlijkheid. De Krijtkring, Appelsteeg 6, Hoorn. Tot en met 27 februari, woensdag tot en met zondag van 10-18 uur. Guus Rijven Fotogalerie Kiek in Den Haag is een door enkele fotografen opgezette non-commerciële instelling, die aandacht wil besteden aan de

van het gangbare afwijkende fotografie. De galerie aan de Scheveningseweg is op vrijdagavonden en in de weekeinden geopend, omdat de initiatiefnemers op andere dagen hun eigen werk hebben. Daar is allemaal niets tegen, vooral het experiment immers moet het van het non-professionele hebben. Dodelijk is echter als bezoekers op hun zaterdagmiddag naar Den Haag, dicht bij Scheveningen, rijden en dan voor een onwrikbaar gesloten deur halt moeten maken, hoewel het affiche naast die deur volhoudt dat de galerie geopend is. Dat hier toch aandacht geschonken kan worden aan het werk van de in Kiek exposerende Guus Rijven is te danken aan een door hem opgestuurde uitvoerige documentatie. Anders dan schilderijen en dergelijke immers laten foto's zich heel goed op grond van reprodukties beoordelen. Sterker: foto's zijn altijd reprodukties. Rijven dan toont zijn 'gemanipuleerde snapshots', ogenschijnlijk zo maar opnamen, gemaakt op willekeurige momenten van willekeurige situaties. Het is een trend in de fotografie, die zich afzet tegen het maken van de mooie plaat en met een steeds groter wordende frequentie

opduikt. In Amerika maakte Andy Warhol er naam mee, in ons land ging de Haagse dichterfotograaf Gerard Fieret Rijven voor. De filosofie achter de snapshot-techniek wordt door Rijven als volgt geformuleerd: „Fotografie wordt nog nauwelijks als een op zichzelf staand medium erkend, ze wordt nog steeds gelezen door de traditionele schilder-bril en beoordeeld naar de oude maatstaven van stijl, vorm, kleurgebruik, school, etc." De stelling is wat overdreven maar heeft de bekende kern van waar,heid. Het aardige van de camera is, dat er in een fractie van een seconde afbeeldingen mee kunnen worden gemaakt van de toevalligheid. Poseren, componeren, rangschikken mogen best, maar zijn niet noodzakelijk. Iemand, die een wandeling maakt en onderweg zomaar om zich heen fotografeert komt thuis met een serie levensechte notities, die heel goed een stemming kunnen weergeven of een verhaal vertellen. Want de toevalligheid zal altijd slechts schijn zijn zoals ook blijkt uit Rijvens snapshots, die toch vastlegden wat hem frappeerde, al is het maar het vreemde uitzicht uit het geopende raam van een wolkenkrabber iri Montreal. Of de tegenstelling toerist in korte broek — grafmonument in Coïmbra. Steeds is er de charme van het on-geposeerde, de 'waarheid' van hetgeen werd geregistreerd. Niet voor niets hebben historici vooral belangstelling voor de achtergronden op oude foto's. Daar immers is te zien wat er behalve hetgeen de fotograaf wilde vastleggen werkelijk in die dagen aan de hand was. Het motief van de fotograaf werkt daa alleen maar storend. Die storing nu wil Guus Rijven in zijn fotoreeksen opheffen. De gemanipuleerde snapshots behoren nog dit weekeinde toegankelijk te zijn in Galerie Kiek, Scheveningseweg 66, Den Haag. Zaterdag en zondag van 14-17 uur.

Schilderij Jeanne Bieruma Oosting

Foto Guus Rijven

Johan Claassen Kunsthandel Lambert Tegenbosch Nassaukade 126 Amsterdam 020 - 842507 Tot 18 februari 1983 di. tm zon. 2-6 Aanwinsten Antes/Appel/Dufy/Jorn/Hockney Klee/Modigliani/Pougny Kunsthandel Lambert Tegenbosch Putterstraat 48 Heusden 04162 - 2772 Tot 18 februari 1983 wo. tm za. 2-6 PULCHRI STUDIO exposeert fotowerken van BOB BUSKING EN EDDY HOF Open weekd. 11.00-17.00 zo. t3.00-17.00 ma. gesl. van 19/2 tm 10/3 Lange Voorhout 15 Den Haag JEROEN HENNEMAN Schilderijen - objekten tekeningen - grafiek GALERIE MARQUIS HEDENDAAGSE KUNST NIEUWENDIJK 15 4381 BV VUSSINGEN Geopend: wo. t/m za. 13.30 - 17.30 uur. Zondags: 14-17 uur en op afspraak (01184- 16588/12145) Theo van der Poel Minette van Spaendonck Henk van Woerden tot en met 9 maart Galerie Nouvelles Images Westeinde 22, 2512 HO Den Haag Tel.: 070-461998 Open: di t/m zat. 11-17 uur. □ ft) in □ u alerie — 14 febr. t/m 2 maart 1983 Textiel in beweging 17 Nederlandse textielkunstenaars Maandag t/m vrijdag: 13.30-17.30 uur, zaterdag: 10.00-16.00 uur. Oude Delft 183b, Delft. Tel. 015-123545. aquarellen van HANS ENGELMAN tot 6 maart IKONENGALERIE PALECH Spiegelgracht 31 Amsterdam tel. 020-278443 dl. t/m za. dag 10.30-17.30 Pieter Groot, varkens, steengoed Clive Soord, draken, porcelein tot 23.2.83 Dinsdag t/m zaterdag H-17 .uur Galerie het Kapelhuis Amersfoort 033.I6028 DORDRECHTS MUSEUM Museumstraat 40 Dordrecht tot en met 13 maart Tentoonstelling INFORMELE KUNST 1945-1960 schilderijen van 38 kunstenaars, waaronder Appel, Burri, Constant, Dubuffet, Jorn, Mathieu, Pollock, Wagemakers en Wols Geopend: dinsdag t/m zaterdag 1017 uur zondag 13-17 uur.