Wanneer men den titel dezer symphouie van Hector Berlioz leest, is men geneigd te denken dat de componist, geïnspireerd door het gedicht van Byron »Childe Harold" , zich had nedergezet om een toonwerk te scheppen , waarin de held uit Byrons gedicht tot hoofdonderwerp strekt. Ziet men daarenboven de verschillende onderdeelen, waaruit de symphonie is zamengesteld: I. Harold aux montagnes; II. Marche de3 pélerins ; III. Serenade d'un montagues des Abruzzes ©n IV. Orgie des brigands, dan wordt men eenigzins in dit denkbeeld versterkt. Wanneer men echter het ontstaan der symphonie kent en ook het leven van Berlioz zelf, gelijk men die uit zijne eigene «Mémoires", — een jaar na ziju overlijden (8 maart 1869) te Parijs bij Michel Lévy uitgegeven — kan leeren , dan komt men tot de overtuiging, dat Harold slechts eene denkbeeldige persoonlijkheid is, en, gelijk we zullen zien, als 't ware, den componist, als eene herinnering aan zijne vroegere zwerftogten, zeiven vertegenwoordigt. Hector Berlioz werd den 11 december 1803 te La Góte St. André, een klein dorpje in Dauphiné, waar zijn vader geneesheer was, geboren. Aanvankelijk door zijne ouders bestemd voor hetzelfde vak van zijn vader, toonde hij reeds vroeg een bijzonder muzikalen aanleg; tegen den zin zijner ouders trok hij naar Parijs om de lessen van Lesueur en Reicha aan het Conservatoire te volgen ; in 1828 behaalde hij met eene compositie den tweeden prix de composition en in 1830, met de cantate »Sardanapale" den grand prix de Rome, ten gevolge waarvan hij verpligt was om gedurende twee jaren do kunstakademie te Rome te bezoeken. Met tegenzin trok hij daarheen; het leven in Rome verveelde hem spoedig, terwijl ook de italiaansche muziek, — zoowel kerk- als opera-mu/.iek hem tegenstond. Zoo dikwerf hij gelegenheid vond verliet hij de Eeuwige Stad om zich in de bergen op te houden. In zijne Mémoires zegt hij daaromtrent: »Usant de la liberté qui nous était accordée , je me sauvait aux Abruzzes, quand 1'ennui de Rome me desséchait le sang. Le séjour de la ville m'étant devenu vraiment insupportable, je ne manquais aucune occasion de la quitter et de fuir aux montagnes" (1) en verder : »Avec quelle forcs et quelle fidélité je me rappelle ce sauvage pays des Abruzzes oü j'ai taut erré ; les pauvres vieux couvents déserts, dont 1'église est toute grande ouverte, les moines sont absents, le silence seul y habite, plus tard des moines et bandits y reviendront de compagnie. Des lignes de madonnas couronnant les hautes collines, et qui suivent le (1) Harold aux montagnes.
soir, en chantant des litanies, (2) les moissonneurs qui reviennent des plaiues au tintement mélancholique de la campanelle d'un couvent caché." Van den directeur der inrigting kreeg hij vergunning om twee maanden vóór het eindigen zijner »tweejarige ballingschap"—gelijk hij zijn verblijf in Rome noemde — naar Parijs terug te keeren. Inmiddels had hij verscheidene orkestwerken gecomponeerd, o. a. de ouverture King Lear, een monodrame lirique »Lelio" en de symphonie fantastique: Episode de la vie d'un artiste, »dont le sujet n 'e3t autre que 1'histoire de mon amour pour miss Smithson, de mes angoisses, de mes rêves douloureux." Eene uitvoering van deze symphonie is oorzaak van het ontstaan der Harold-symphonie. Op een concert, voorafgegaan door eene tooneelvoorstelling, waarop »Antony" van. Alexandre Dumas père werd opgevoerd , maakte de symphonie, ten gevolge dat enkele hem vijandig gezinde orkestleden, gedurende de uitvoering weggingen, fiasco; »la musique faisait fuir les musiciens" Door Liszt, die op dit concert had medegewerkt, werd hij evenwel aangespoord om een rehabilitatie-concert in het Conservatoire te geven. Dit had plaats op 22 december 1833 met een orkest »de premier ordre" onder leiding van Girard. Ditmaal behaalde de symphonie een buitengewoon succes, dat voor Berlioz nog grooter en belangrijker was, omdat het hem in kennis bragt met Nicolo Paganini, den koning der toen levende violisten , die zich destijds te Parijs bevond. »Pour comble de bonheur, quand le public fut sorti, un homme a la longue chevelure, a 1'oeil perijant, alafigure étrange et sauvage, un possédé da génie, un colosse parmi les géaats, que je n'avais jamais vu et dont le premier aspect me troubla profondément, m'attendit seul dans la salie, m'arröta au passage pour me serrer la main, et m'accabla d'éloges brulants ; c'était Paganini!" Eenigen tijd na dit concert ontvangt Berlioz een bezoek van Paganini. »J'ai un alto merveilleux, me dit Paganini (zoo lezen we in het Hoofdstuk : »visite de Paganini — son alto — Composition d'Harold en Italië" zijner Mémoires) un instrument admirable de Stradivarius et je voudrais eu jouer en public, mais je n'ai pas de musique ad hoe. Voulez-vous m'écrire un solo d'alto, je n'ai confiance qu 'en vous pour ce travail ?" Berlioz weigerde evenwel, omdat hij meende dat niemand beter dan Paganini daartoe in staat zou zijn. Na lang aanhouden gaf hij toe. »J'essayai donc pour plaire a 1'illastre virtuose d'écrire un solo d'alto , mais un solo combiné avec 1'orchestre de manière a ne rien enlever de son action a la masse instrumentale, bien certain que Paganini, par son incomparable puissance d'exécution , saurait toujoursconserver a 1'alto le role principal." Berlioz zette zich aan het werk en componeerde het eerste gedeelte, doch Paganini vond daarin dat de alt te veel pausering had en verlangde een stuk, waarin hij voortdurend speelde. Kort daarop verliet laatstgenoemde Parijs en begaf zich om redenen van gezondheid naar Nizza. Toen Berlioz zag dat zijne compositie den grooten violist niet kon behagen, begon hij in eenen anderen geest te werken, zonder zich te bekommeren om de solo-alt te doen schitteren. » J'imaginai" — zoo schrijft hij verder — d'écrire pour 1'orchestre une suite de scènes , auxquelles 1'alto solo se trouverait mêlé comme un personnage plus ou moins actif, conservant toujourg son caractère propre ; je voulus faire de 1'alto, eu le plaijant au milieu des poétiques souvenirs que m'avaient laissés mes pérégrinations dans les Abruzzes, une sorte de röveur mélancolique dans le genre du Childe-Harold de Byron. De la le titre de la symphonie: »Harold en Italië." — De ernstige , klagende toon der altviool is geheel in overeenstemming met het karakter der symphonie »un thème principal (le premier chant de 1'alto) se reproduit dans 1'oeuvre entière ,... le chant d'Harold se superpose aux autres chants de 1'orchestre , avec lesquels il contraste par son mouve uent et son caractère, sans en inlerrompre le développement. Malgré la complexité de son tissu harmonique, je mis aussi peu de temps a composer cette symphonie que j'en ai mis en général a écrire mes autres ouvrages. Le marche des Pélerins j'avais improvisée en deux heures en rêvant un soir au coin de mon feu." Wij hebben het ontstaan der »symphonie, avec un alto principal", zooals hij in de partituur wordt genoemd, gezien. Byrons Harold wordt alleen aangehaald als eene vergelijking met diens zwerftogten en die van den componist zeiven in (2) Marche des pélerins, chantant la prière du soir.
de Abrnzzen , hierboven reeds aangehaald, en uit welke de toevoeging aan het eerste gedeelte: »scènes de mélancholie, de bonheur et de joie" kan worden afgeleid. Het tweede gedeelte heeft ongetwijfeld zijn ontstaan te danken aan de herinnering der huiswaarts keerende » moissonneurs, suivis de madones, chantant des litanies au tintement mélancholique, de la campanelle d'un couvent caché," — immers na de eerste uitvoering schrijft hij : »vers le milieu de la seconde partie, au moment oü, apres une courte interruption, la sonnerie des cloehes du couvent se fait entendre de nouveau, représenté par deux notes de harpe, q«e redoublent les flütes , les 1 hautbois et les cors " Het derde gedeelte : Sérénade d'un montagnard des Abruzzes a sa maitresse — is eene herinnering aan de forêts de «sapins que les pifferari font retentir de leurs refrains agrestes. »Ils (les pifferari) sont pour 1'ordinaire couverts d'amples manteaux de drap brun, portent le chapeau pointu dont se coift'ont les brigands, et tont leur extérieur est empreint d'une certaine sauvagerie mystique pleine d'originalité. La musette, secondée d'un grand piffero (espèce de hautbois) soufflant la basse , fait entendre une harmonie de deux ou trois notes , sur laquelle un piffero de moyenne longueur exécute la mélodie .... si j'avais trouvés les pifferaris remarquables a Rome, combien l'émotion que j'en re^us fat plus vive, quand je les ai entendu chez eax, dans les montagnes sauvages des Abruzzes." De rooversbaehanaal, Souvenirs des Scènes précédentes, die het finale uitmaakt, is door Berlioz, na eene uitvoering onder zijne persoonlijke leiding in Daitschland als volgt wedergegeven: »Le finale de Harold, cette furibonde orgie oü concertent ensemble les ivresses du vin, du sang, de la joie et de la rage, oü le rythme paralt tantöt trébucher, tantót courir avec farie, oü des bouche i de cuivre semblent vomir des imprécations et répondre par le blasphème a des voix suppliantes ; oü 1'on rit, boit, frappe, brise, tue ot viole, oü 1'on 's amuse enfin .... dans cette scène de brigands, 1'orchestre était devenu un véritable pandaemonium; il y avait quelque chose de surnaturel et d'effrayant dans la frénésie de sa verve : tout chantait, bondissait, rugissait avec un ordre et un diabolique, violons, basses, trombones, timbales etcymbales; pendant que 1'alto solo, le rêveur Harold, fuyant épouvanté, faisait encore entendre au loin quelques notes tremblentes de son hymne au soir." Den 23en november 1834 werd deze symphonie voor de eerste maal in het Conservatoire onder leiding van Girard ten gehoore gebragt en had een volkomen succès. De Marche des Pélerins werd gebisseerd. De symphonie kwam lateiherhaaldelijk op de programma's voor. Den 16n december 1838 was Paganini op een concert in dezelfde zaal van het Conservatoire, waar de Harold-symphonie onder Berlioz' persoonlijke leiding werd uitgevoerd. Paganini verklaarde »que de sa vie il n'avait éprouvé dans un concert une impression pareille, la musique 1'avait bouleversé." Twee dagen daarna ontving Berlioz een briefje in de italiaansche taal, waarvan de vertaling luidt: Waarde vriend, Beethoven is niet voor ons verloren, want hij is herleefd in Berlioz ; ik voor mij acht het, nadat ik uwe hemelsche composities, een genie zooals gij waardig, heb mogen genieten, mijn pligt, u te verzoeken, als een bewijs van mijn eerbied, de som van 20000 francs wel van mij te willen aannemen, die u door baron Rothschild zullen worden ter hand gesteld, wanneer gij hem ingesloten briefje zult hebben overhandigd. Geloof mij steeds uw hartelijk toegenegen vriend Nicolo Paganini." De werken van Berlioz vonden over het algemeen in Frankrijk een gunstig onthaal, hoewel zij dikwerf aan erge kritiek waren blootgesteld; de beide symphomen (fantastique en Harold) werden echter geregeld op de concerten die hij dirigeerde ten gehoore gebragt, en later op zijne kunstreizen door Duitschland namen zij eene plaats in op bijna elk programma of werd de Marche des Pélerins afzonderlijk ten gehoore gebragt. In Otto Jahn vond de muziek van Berlioz een hevig bestrijder. Dr. Ambros daarentegen laat zich in die Grenzen der Musik en Poesie gunstiger daarover uit. Aan het slot van een artikel, waarin vornamelijk de Harold-symphonie wordt besproken , zegt hij : »hatte Berlioz überall solche Musik geschrieben — Musik, die werklich Musik ist — so ware Paginini's grosses Wort gerechtfertigt: Beethoven starb um in Berlioz wieder aufzuleben." Met belangstelling ziet dan ook zeker menigeen
de uitvoering der symphonie Harold en Italië door het Parkorkest tegemoet. Daniël de Lange bespreekt in het Bijvoegsel tot het Nieuws van den Dag van 8 november de uitvoering, die eenige dagen te voren had plaats gehad. iNa eene uitvoerige beschouwing over den componist en het werk° zegt hij : de uitvoering er van door het Parkorkest verdient zeer grooten lof. In het algemeeD. was de voordragt naauwkeuiig en goed genuanceerd en dit heeft nog al iets te beteekenen, wanneer men in het oog houut dat dit werk hier werd gecreëerd , zooals de Pranschen het noemen. Ook de heer Kes speelde de alt-pai tij voortreffelijk ; zonder ooit als solist op te treden , wist hij overal aan deze partij het noodigo gewigt te geven. Spoedig moge eene herhaling van dit werk aan ons publiek de gelegenheid verschaffen er meer mede vertrouwd te raken ; hij die het voor het eerst hoort kan zich slechts zeer moeijelijk een juist begrip van de waarde vormen. Wij hebben door dit stukje den persoon van Berlioz, die voor de meesten eene onbekendheid is , eenigzins bij het publiek willen inleiden, en getracht om door de mededeeling van het ontstaan der symphonie en de leidende gedachte die den componist daarbij voor den geest stond , de belangstelling daarvoor op te wekken. Ten overvloede voegen wij daaraan het volgende toe, dat wij aan het weekblad de Amsterdammer ontleenen: »De eerste afleeling bestaat uit een adagio gevolgd door een allegro. Uit een kort fngato deistrijkinstrumenten ontwikkelt zich eene figuur , die tot begeleiding van het hoofdthema dient, eerst door de houten blaasinstrumenten, lateidoor de alt-solo , begeleid door de harp wordt aangeheven. Het thema van het volgende allegro is liefelijk en eenvoudig , meesterlijk bewerkt en met behulp der thematische kunst tot een breed muziekstuk ontwikkeld. De solo-alt vervult hier eene geheel andere rol dan in een , met het oog op de technische bedrevenheid van den solist geschreven, bravourstuk; zij treedt meer op den achtergrond, bepaalt zich tot het zingen van enkele phrases of tot begeleiding eener in het orkest optredende melodie. De bewerking der geheele eerste afdeeling is meesterlijk en de instrumenten zoo uitstekend als men van een op dat gebied onovertroffen meester kan verwachten. De tweede afdeeling : Marche des Pélerins , is een van die stukken die op alle concerten furore maken. Onder klokgelui, nagebootst door de lage toonen der hoorns en van de harp , naderen de pelgrims en zingen hun avondlied. Het derde gedeelte is een scherzo met zeer pikanten rythmus; het middengedeelte bestaat uit een dialoog tusschen hobo engelschen en hoorn (de boven omschreven pifferari). Het laatste gedeelte: Orgie des brigands, is een stuk vol schoone melodien , pikante harmonien en schitterende instrumentatie. De buitengewone kundigheid van Berlioz moet vooral in deze finale bewonderd worden."