Elke flink gedane stap om te komen tot verlevendiging van den bloei van Arnhem verdient steun en heeft ook onze sympathie. Wij hebben daarom met belangstelling te gemoet gezien de vergadering, dezer dagen belegd om eene nieuwe Vereeniging, „Arnhem Vooruit", op hechte grondslagen te vestigen. Het verloop dier vergadering zal evenwel velen met ons hebben teleurgesteld en twijfel hebben doen rijzen aan de kans op een door iedereen gewenscht resultaat. De eerste stap scheen flink gedaan. De namen van hen, die zich voor de zaak spanden, stelden borg, dat er energie, jeugdige ijver, initiatief, kapitaal achter zaten. De openingsrede van den waarn. Voorzitter getuigde van die ingenomenheid met- en liefde voor de plaats onzer inwoning, welke tot uitdrukking komen moeten bij allen, wier vrijwillige taak het is, den bloei van Arnhem te helpen bevorderen. Die rede liet ook reeds het noodige licht vallen op het ernstige streven, dat het bestuur der nieuwe Vereeniging zou bezielen : „aan te moedigen, te ondersteunen of zelf uit te voeren wat kan strekken om Arnhem als plaats van verblijf aantrekkelijk te maken en den handel, de industrie en het verkeer tot meerdere ontwikkeling te brengen." Wij noemen het jammer, dat het daar niet bij gebleven is. Had de Voorzitter reeds laten doorschemeren, dat de „Ver. tot Bevordering van het Vreemdelingenverkeer" — die, zooals hij zei, veel, zeer veel voor Arnhem gedaan, heeft veel om Arnhem naar buiten bekend te maken en in dat pogen in alle opzichten geslaagd is—, naar het oordeel der heeren, zich minder met Arnhem als plaats van vestiging had bemoeid, een der andere bestuurders, die nader de ontwerpstatuten toelichtte, zeide het meer onomwonden, dat „Vreemdelingenverkeer" zulks ook niet doen kon, omdat dit in strijd zou zijn met hare statuten, met andere woorden, dat van haar niet was te verwachten datgene, wat tot de oprichting van „Arnhem Vooruit" had geleid. Het springt al dadelijk in 't oog, dat men hier met eene spitsvondigheid te doen heeft-. Eene „Vereeniging tot Bevordering van het Vreemdelingenverkeer", wier statuten niet zóó zijn opgesteld, dat zij ook de vestiging van nieuwe ingezetenen mag bevorderen, is een onding, ternauwernood goed voor een afgelegen Zeebadplaats, waar men een seizoen van ten hoogste vier maanden heeft. De statuten van „Vreemdelingenverkeer" luiden te dezen aanzien als volgt: „Art. 2. Het doel der Vereeniging is: Vermeerdering van den bloei van Arnhem en omstreken door bevordering van het vreemdelingenverkeer. Art. 3. Ter bereiking van dit doel zal zij o.a.: Waar zulks nuttig kan zijn of gewenscht wordt, een ieder met raad en daad behulpzaam zijn; datgene aanmoedigen, ondersteunen of in bijzondere geyallen zelve uitvoeren, wat tan strekken tot veraangenaming van het verblijf of verlevendiging van het verkeer; meerdere bekendheid trachten te geven, ook in 't buitenland, aan hetgeen Arnhem en zijne omstreken voor bezoekers aantrekkelijk maakt; zoo noodig strijden tegen misbruiken, waaraan zij, die tijdelijk of duurzaam hier verblijven, zouden kunnen blootstaan." Dus het herwaarts trekken van vreemdelingen tot tijdelijk of duurzaam verblijf ligt in de bedoeling
der statuten, en zulks o.a. door alles in 't werk te stellen om dat verblijf aangenaam, aantrekkelijk te maken, evenals „Arnhem Vooruit" zich voorstelt te doen. In dat „o. a." van art. 3 ligt de rekbare strekking, welke men noodig heeft. Maar, zal de lezer, die niet ter vergadering was en het verslag niet las, opmerken: De heeren van het nieuwe bestuur zullen geweten hebben, dat „Vreemdelingenverkeer" zich met de zaken, door „Arnhem Vooruit" in de eerste plaats voor te staan, niet wenscht in te laten; dat zij gaarne het maken van propaganda speciaal voor vestiging van nieuwe gefortuneerde ingezetenen en het geven van uitbreiding aan handel en industrie, aan een nieuwe Vereeniging wilde overlaten. Hier komen we juist aan het zwakke punt. Uit de rede van den Voorzitter van „Vreemdelingenverkeer" bleek juist, tot veler verbazing, dat met deze Vereeniging volstrekt geen ruggespraak was gehouden. En zoo staan we hier ter stede weder voor het feit, dat men op het punt is, de zoo hoog noodige krachten' om tot eenzelfde doel te geraken, te versnipperen. De Voorzitter van „Vreemdelingenverkeer" voegde er aan toe, dat er zonder bezwaar aan zijn Vereeniging die uitbreiding van doel had kunnen gegeven worden, welke „Arnhem Vooruit" beoogt, wanneer slechts zij, die niet tevreden schijnen te zijn met de werkzaamheden van „Vreemdelingenverkeer", begonnen waren met lid te worden en haar financieel te steunen, en vervolgens op de algemeene vergaderingen met plannen en denkbeelden waren aangekomen, welke het bestuur als leiddraad eener nieuwe richting kon kiezen. Maar ook — en hierop komt het in niet geringe mate aan ter juiste beoordeeling van de quaestie — werd er door den Voorzitter op gewezen, dat wat de statuten van „Arnhem Vooruit" bedoelen te doen, inderdaad reeds door „Vreemdelingenverkeer" is gedaan. Spr. noemde een reeks van voorbeelden. Dat hij het recht had te spreken zooals hij sprak, kan ieder lid van „Vreemdelingenverkeer" uit de Jaarverslagen lezen. Wij willen de herinnering van hen, die ze niet bij de hand hebben — 't is wel jammer, dat Jaarverslagen vaak ongelezen ter zijde worden gelegd — een weinig scherpen door, aan de hand van die Jaarverslagen, omtrent de werkzaamheden van „Vreemdelingenverkeer" het een en ander in zeer beknopte trekken mede te deelen. Van de oprichting af, in October 1886, heeft de bedoeling voorgezeten, A r n h e m's bloei te bevorderen door de vreemdelingen herwaarts te zien te trekken, hetzij tijdelijk, hetzij — en 't liefst — blijvend. 1°. Stappen bij officieele en bijzondere lichamen : Een plan, van den heer Poortman, ter verfraaiing van de wandeling Onderlangs, werd ter beschikking van het Gemeentebestuur gesteld. Medegewerkt werd aan een prijsvraag uitgeschreven voor eene monumentale versiering van het Velperplein ter gelegenheid van de feesten bij de Troonsbestijging van Koningin Wilhelmina; de bekroonde plannen werden ter beschikking van de officieele commissie gesteld. Adressen werden o. a. gericht tot de bevoegde autoriteiten in zake het langer voor het publiek openstellen van het Museum van Oudheden en van de Openbare Bibliotheek na hare verplaatsing van het Stadhuis naar Achter-Mariënburg. Voorts : in zake de belemmering van het uitzicht yan Bovenover door het te hoog opgroeien der boomen Onderlangs; in zake de ongenietbaar valsche draaiorgelmuziek; in zake de halte Koude-Herberg van de Oosterstoomtram, teneinde Wolfheze gelijk te stellen met K.-H., wat ook geschied is; in zake eene betere zomerdienstregeling
op de treinen; in zake het opnemen van Arnhem in eenige rondreizen, aangegeven in de „Time-tables" van de GreatEastern Railway, Harwich-route, waartoe ook is overgegaan; in zake het telephonisch met elkander in verbinding brengen van de halte- en wisselplaatsen der Oosterstoomtram, wat eindelijk geschiedt; in zake het vellen van boomen langs den Rijksweg te Worth-Rheden; in zake de „Vierjaarlijksche" met de Gemeentebesturen van Amsterdam, den Haag, Rotterdam en Arnhem; in zake het richten van eene officieele uitnoodiging van ons Gemeentebestuur aan het Ned. Taal- en Letterk. Congres te Gent om het XXIe Congres te Arnhem te houden; in zake het plaatsen van een kiosk zonder vergunning op de „Steenentafel"; in zake den misstand, die het vervallen „huis met de drie ballen" aan den Jansbuitensingel veroorzaakte; inzake een rijweg door het Park Sonsbeek. 2°. Subsidiën: Gesteund werden door bijdragen in den vorm van geld, aandeelen in het waarborgfonds, medailles, champion-bekers, concerten, clichés in bruikleen, of op andere wijze, die der Vereeniging op min of meer groote kosten te staan kwam — gezwegen nog van de persoonlijke bemoeiingen van bestuursleden — zoe goed als alle tentoonstellingen, congressen, wedstrijden en wat dies meer zij, die hier wat leven in de brouwerij moesten brengen. Zoo zijn jaren lang subsidiën gegeven aan de Vereeniging tot restauratie van de Groote Kerk, de Arnh. Orkestvereeniging, „Artibus Sacrum", „Kunst en Kennis", „Oranjedag". De grooterc tentoonstellingen, zooals die van schilderijen , de historisch-geneeskundige, die van nijverheid op Sonsbeek, die in Musis van de Arnh. Handelsvereeniging, die van de Maatsch. van Tuinbouw en Plantkunde, enz. werden mild gesubsidieerd. Ook de verdere tentoonstellingen — die van toegepaste moderne kunst, van landbouw, paarden, pluimvee, honden, photographieën enz. — werden naar de mate van de bescheiden financieele krachten gesteund. Zoo ging het ook met zangers-, wieier-, gymnastiek- en volksfeesten, wedrennen, schaak-, zwem-, schiet-, voetbal-, lawntennis-, kegel- en andere wedstrijden. Er zijn verscheidene jaren geweest, dat er om en bij de f 1500 aan subsidiën werden uitbetaald. 3°. Reclame-middelen: Van den geïll. „Gids voor Arnhem en Omstreken" (ie druk 1887, 7e druk 1903) zijn 34000 ex. van de pers gekomen, die op een paar duizend na de wereld m zijn. In de ie uitgave waren 13 bladz. gewijd aan de eigenlijke stad, in de 7e 45. Zóó belangrijk is de uitbreiding, welke, sinds 1895 vooral, gegeven is aan de gedeelten welke handelen over de voordeelen, die Arnhem aanbiedt boven vele andere steden van gelijke beteekenis, ter blijvende vestiging. Daarin wordt een vergelijkend staatje afgedrukt van de pl. dir. belasting hier en elders; daarin worden ook de schoolgelden opgegeven, ten einde te doen zien dat die hier lager zijn dan ergens. Ook in de Fransche, Duitsche en Engelsche taal werden indertijd gidsen kosteloos verspreid. Een 8otal ex. van de gidsen in vier talen, in linnen stempelband bijeengehouden, werden kosteloos aan de voornaamste hotels in ons land gezonden. Een reclame-plaat werd vervaardigd en allerwege rondgestuurd. Voor de hotels zijn platen in lijst en achter glas beschikbaar. Aan de groote stations en in de voornaamste douanestations zijn die platen in lijst opgehangen, wat jaarlijks een uitgaaf van beteekenis eischt. In Indische bladen werden de voordeelen van eene vestiging in Arnhem geadverteerd. In Engelsche („Picturesque Holland"), Duitsche
(Grieben) en Fransche (Conty, Joanne) reisboeken werden de gedeelten aan Arnhem en zijn omgeving gewijd herzien en bijgewerkt door een der bestuursleden. In „In en door Nederland" en andere Hollandsche uitgaven werden eveneens herhaaldelijk korte beschrijvingen geleverd. Ook in den reisgids van de Stoomvaartmaatschappij „Zeeland". De uitgave van een „folder" of geïll. vouwkaart van Nederland, met plaatsbeschrijvingen op de keerzijde, werd gesubsidieerd, ten einde ook Arnhem in die reclame (Duitsch en Engelsch) te doen deelen. Ten dienste van uitgaven, die het schoone van Arnhein's ligging in ruimen kring verbreiden, worden clichés in bruikleen afgestaan. Op de tentoonstellingen te Brussel (afd. toerisme) en te Middelburg (vreemdelingenverkeer) werden de verschillende reclame-middelen ingezonden. In den vorm van briefkaarten zijn drie wandelkaartjes vervaardigd, die de wegen naar het Oosten, Noorden en Westen met de afstandsbepaling aangeven. Deze kaartjes, telken jare in duizenden ex. aangemaakt, worden in de zomermaanden aan het station kosteloos uitgereikt. 4 0 . Verdere bestuurswerkzaamheden : Slechts bij hooge uitzondering heeft „Vreemdelingenverkeer" — geheel in den geest harer statuten — zelf iets ondernomen dat buiten de reclame-middelen viel. Dit standpunt verdient o. i. aanbeveling. Door aan anderen het initiatief over te laten, krijgt men telkens een andere categorie van personen, die zich voor deze of gene zaak spannen en daar volijverig voor werkzaam zijn. Het bestuur van „Vreemdelingenverkeer" bepaalt zich dan tot financieelen steun en, desgewenscht, advies. Ook om geldelijke redenen zal het steeds overweging verdienen, dat zich eene algemeene bevorderingsvereeniging onthoude van zelf als aanstichtster en uitvoerster op te treden, omdat de uitkomsten te twijfelachtig zijn en de geheele inkomsten gevaar loopen ten bate van één zaak en ten nadeele dus van verscheidene andere zaken, die gesteund hadden kunnen worden, ware niet een debacle in de financiën gekomen tengevolge van het nietslagen der onderneming. Een paar malen heeft „Vreemdelingenverkeer" op eigen risico iets ondernomen : de eerste maal een roeiwedstrijd, die een groot succes had, maar toch niet kon herhaald worden omdat de Rijn hier zich minder er voor eigent en de onkosten te hoog zijn om bij mislukking tegenover de leden zich gedekt te mogen achten ; een tweedemaal een groote schilderijententoonstelling. Ook deze was een beslist succes. En het bestuur had haar georganiseerd met de bepaalde bedoeling, voor te bereiden, dat Arnhem werd opgenomen in de rij der groote steden, die om beurte de groote Schilderijententoonstelling, den „Salon", een onderdak verleenen. Na vele moeilijkheden te hebben overwonnen is het er inderdaad in geslaagd, officieel te doen vaststellen, door de Gemeentebesturen van Amstardam, den Haag en Rotterdam, dat Arnhem als vierde in de reeks is opgenomen. „Vreemdelingenverkeer" vierde haar tienjarig bestaan met deze voor Arnhem blijvende overwinning van niet geringe beteekenis. Nog wprd eene kleine expositie, van werken van Hoytema, ingericht; maar deze, op hoe bescheiden schaal ook, leverde verlies op en was een pleidooi voor het aangenomen beginsel in art. 3 der statuten. Nog heeft „Vreemdelingenverkeer" zich den blijvenden dank der bewonderaars van Arnhcm' s heerlijk mooie omstreken verworven door den aanleg te propageeren en financieel mogelijk te maken van den in ons land eenig schilderachtigen rijweg Rozendaal—Beekhuizen—Zijpenberg—Heuven— Rheden, waarbij, mag men hopen, binnen een
niet te lans; tijdsverloop zich de zijtak Zijpenberg—Onzalige Bosch zal aansluiten. In het Bosch van Reekhuizen zijn vier der fraaiste wandelwegen over hoogten en door dalen, die door menigeen niet bezocht werden uit vrees voor verdwalen, door verschillend gekleurde teekens op de boomen gemerkt, welke wandelwegen bovendien op een afzonderlijk kaartje zijn aangegeven. Banken en wegwijzers zijn geplaatst, waar daaraan in Arnhem's omstreken behoefte bestond. Tegenover het Station is in de zomermaanden een Bureau ingericht, waar kosteloos inlichtingen worden verstrekt omtrent wandel- en rijtoeren, hotels, bezienswaardigheden enz., alsmede kosteloos geleiders zijn te bekomen voor personen of gezelschappen, die in stad en omgeving den weg niet kennen. Inlichtingen van meer uitgebreiden aard, ook omtrent huurprijzen, belastingen, onderwijs, enz. zijn steeds aan het secretariaat te bekomen en van die gelegenheid wordt een druk gebruik gemaakt. Het bestuur had drie gecommitteerden in de commissie van voorbereiding eener geheele restauratie der Groote Kerk. Toen de leden der „Holland Society of NewYork" Nederland bezochten, d. w. z. de dusgen. Hollandsche steden, bewerkte het bestuur, dat eenige leden ook aan Arnhem en Rozendaal een bezoek brachten. Het trad toen als gastheer op. Het bewerkte indertijd, dat er ten dienste van de in de hotels vertoevende vreemdelingen bijzondere kaarten (verlaagd tarief) voor de concerten in Musis werden beschikbaar gesteld. De maatregel verliep — niet door de schuld van „Vreemdelingenverkeer''. Het oprichten van een monument ter eere van generaal Karei van der Heijden werd toegejuicht en financieel geschraagd. Het bouwen van een belvedère en het aanleggen van een kern voor een schilderijenmuseum zijn punten, die meermalen ernstig in den boezem van het bestuur besproken werden.
Dit een en ander lezen we uit de reeks Jaarverslagen van „Vreemdelingenverkeer"; het behoefde voor niemand iets nieuws te zijn, want ook buiten de gedrukte Jaarverslagen om werd er publiciteit aan gegeven door de couranten, telkens na de algemeene vergadering in Februari. Hebben nu, mag men wel vragen, deheeren, die zich aan 't hoofd der „Arnhem Vooruit"beweging hebben geplaatst, deze feiten niet gekend? Hebben zij er rekening mee gehouden? Het is, als antwoord op deze vragen, niet voldoende te zeggen: „Vreemdelingenverkeer" heeft zeer veel gedaan, maar wij willen iets anders doen, wanneer men toch inderdaad in dezelfde richting zal gaan sturen. Want daartoe zal 't, dunkt ons, toch wel moeten komen. Er is op de genoemde vergadering wel gezegd, dat „Arnhem Vooruit" zich niet met de omstreken zal bemoeien zooals „Vreemdelingenverkeer" doet; maar eilieve, is 't niet volkomen juist, wat daartegen werd aangevoerd, dat de nijveren en de winkelstand van Arnhem waarlijk reden te over hebben om te loven, dat onze stad zulke bloeiende omstreken heeft, dat er veel gedaan is, om de schoonheid dier omstreken meer en meer tot gemeengoed te maken. „Vreemdelingenverkeer" zag zich haar taak te dien aanzien verlicht worden door de oprichting te Velp, Oosterbeek en elders van plaatselijke vereenigingen; dat, wat zij nu nog voor de omstreken te doen heeft, is van betrekkelijk luttel beteekenis. Financieel althans maakt het per saldo geen bezwaar meer uit. „Vreemdelingenverkeer" zou nog meer voor Arnhem kunnen doen, werd meer waardeering getoond, meer steun geschonken. Reeds een paar jaar na de oprichting vangen in de Jaarverslagen de klachten aan over achteruitgang van het ledental. Is het niet ontmoedigend, •wanneer arbeid noch moeite, tijd noch kosten worden gespaard, te zien, dat zij, voor wie men in de bres staat, uit de vesting wegsluipen ? Van een jaarlijksch inkomen aan contributiën en giften van meer dan f 2000 is men gekomen op f 800 Sprekende cijfers! „Arnhem Vooruit" schijnt te meenen dat het bestuur daaraan de schuld heeft. Het is, om naast die meening eene andere te stellen, dat wij aan de Jaarverslagen eenige gegevens ontleenden. Er is op meergenoemde vergadering een grief geuit, welke voortspruit uit de meening, dat het bestuur van „Vreemdelingenverkeer" niet actief genoeg is. Wij bedoelen de opmerking dat, volgens een door het bestuur van „Arnhem Vooruit" opgemaakte statistiek, in de laatste elf jaren het aantal zich hier gevestigd hebbende personen dat van het aantal vertrokkenen slechts met 244 overtreft, en de daaop gevolgde uitroep :
„Nu vragen wij, wat heeft de „V. V." in dien tijd dan uitgericht ?" Dat was, zoo komt 't ons voor, al een zeer lichtzinnig geuite grief jegens „Vreemdelingenverkeer." Wat heeft in de laatste twintig jaren Arnhem zelf, het Gemeentebestuur, niet gedaan om de stad tot meerderen bloei te brengen, haren handel te bevorderen, als plaats van verblijf aantrekkelijk te maken — zooals „Arnhem Vooruit" zich voorstelt te doen ! Het heeft het Klarenbeeksche Bosch en Sonsbeek aangekocht, de onoogelijke infirmerie vervangen door den met smaak aangelegden Dam, de pracht der plantsoenen van jaar tot jaar meer doen bewonderen, den aanleg van den Apeldoornschen weg als flinke avenue onbekrompen bevorderd, hetzelfde gedaan met de verdere nieuwe gedeelten daar en nu weer van den Zijpschen weg; het heeft door de verbreeding van de Walburgstraat en den bouw in stijl van nieuwe bureaux daar de restauratie van het Stadhuis als middel van verfraaiing der stad voltooid ; het heeft de restauratie van de Groote Kérk krachtig gesteund en dóór de restauratie van de Sabelspoort aan het Marktplein een beter aanzien gegeven ; het heeft voor den handel een petroleumbergplaats en een korenbeurs gesticht, de Rijnkade en den toegang tot de brug aanmerkelijk verbeterd; het heeft op het Velperplein een café gebouwd, zoo riant gelegen als men in geen stad van ons land vindt; het heeft een nieuwe concertzaal gesticht, die gezien mag worden, en werkt er toe mede, dat onze Schouwburg inwendig in alle opzichten de vergelijking met die van steden zelfs van meer beteekenis met glans kan doorstaan ; het heeft de brandweer in uitnemenden staat gebracht; het exploiteert een ondergrondsch telephoonnet, dat de beste waarborg is tegen stoornissen ; het asphalteert hoofdstraten en verbetert de armenbuurten ; het subsidieert kunsten en wetenschappen; het doet nog veel meer — van het onderwijs nog gezwegen, omdat we 't daarover al hadden. Het gaf millioenen uit om dit alles te bereiken en besteedt jaarlijks vele tienduizenden om de bewoners te gerieven en Arnhem aantrekkelijk te maken. En zie, de Gemeenteraad, die groote Vereeniging „Arnhem Vooruit", die het vele geld weet te vinden dat hij noodig meent te hebben, diezelfde weldoende Gemeenteraad heeft het niet verder kunnen brengen dan tot een toeneming 1' van het aantal nieuwe bewoners met 244! Maar dat ligt immers niet aan het Gemeente bestuur, wèl aan „Vreemdelingenverkeer" met haar armzalig budget je ! (Dit artikel, al bestemd voor de courant van Woensdag jl., kon eerst heden een plaats vinden — tot onzen spijt, nu we zooeven vernemen, dat er Donderdagavond een vergadering van het comité van „Arnhem-Vooruit" heeft plaats gehad.)