Door de Commissie voor de Gasfabriek is aan Burg. en Weth. het voorstel gedaan, hetwelk met de bijbehoorende bijlagen in druk aan de leden van den Raad is medegedeeld, te willen bevorderen dat de Gemeenteraad : „I. goedkeure het plan van uitbreiding, zooals dit in het voorstel van den Directeur der fabriek, d. d. 15 Juli 1904, no. 337, is omschreven ; „II. de Commissie machtige tot uitvoering daarvan met bepaling, dat de plannen, bestekken en contracten betrekkelijk de uitvoering, vooraf aan de goedkeuring van Uw College worden onderworpen; „III. aan de gasfabriek ten behoeve van de kosten van uitvoering van deze werken, verstrekke eene som van f 360,000, — met bepaling, dat onze Commissie nadere voorstellen zal doen omtrent den termijn van storting, de rente en de aflossing van dit kapitaal." Het rapport van den Directeur, zegt de Commissie o. a. in haar uitvoerige uiteenzetting der gronden van het voorstel, — „stelt naar het ons voorkomt duidelijk in het licht, dat de capaciteit van de tegenwoordige stokerij, in verband beschouwd met die van de cokesgasfabriek, te gering is en dat in toenemende mate zal worden om met de zekerheid, welke aan de produceering van het gas ten grondslag dient te liggen, in de toekomst te voorzien in het van jaar tot jaar toenemend gasdebiet. „Waar de verhoudig tusschen het productievermogen van de stokerij, thans circa 33.000 M 3 . bedragende — op te voeren tot een algeheele productie van 40.000 M 3 . door bijvoeging van cokesgas — en den afzet in den eerstvolgenden winter dreigt verbroken te worden, is het een onafwijsbare eisch van een omzichtig beleid voorstellen in overweging te nemen, welke ten doel hebben het productievermogen van het steenkolengas te verruimen en de afwachtende houding, daaromtrent door ons drie jaren geleden aangenomen en welke geleid heeft tot de inrichting van een cokesgasfabriek, met een vermogen per etmaal van 12.000 M 3 . te verlaten, hetgeen te meer klemt omdat in de maanden van de grootste productie, absoluut geen reserve meer aanwezig is en alsdan alle ovens in gebruik zijn. Na te hebben betoogd, dat in den aanstaanden winter het praestatievermogen der fabriek, al worden er aan haar hooge eischen gesteld, nog wel voldoende zal blijken, meent de Commissie daarentegen dat voor de winter 1905/1906 moeilijkheden voor de gasaflevering niet zijn buitengesloten. „Door den Directeur worden aan de hand gedaan drie oplossingen van het vraagstuk, verband houdende met de uitbreiding van het productievermogen der fabriek, en wel: „1°. Uitbreiding der stokerij met behoud van het tegenwoordige ovensysteem, kosten : f 147000. „2°. Bouw eener mechanische stokerij op het terrein achter de kleine gashouders,kosten: f 397000 „3°. Bouw eener mechanische stokerij, in verbinding met de bestaande stokerij,kosten: f 360000 „Bij deze voorstellen teekenen wij aan: „ad lm. Deze uitbreiding overeenkomstig het bestaande systeem ovens is onevenredig duur, omdat: „i°. daarmede evenals bij uitvoering van het voorstel sub 3 gepaard gaat de wegruiming van bestaande en de stichting van nieuwe gebouwen ; „2°. het daarin te steken kapitaal slechts dienst zal kunnen doen voor ettelijke jaren. „Bij totstandkoming van deze uitbreiding zal de nu bestaande moeielijkheid worden opgeschort maar niet opgelost, omdat een productievermogen van 15000 M. 8 met inachtneming van de noodzakelijke reserve slechts voor betrekkelijk korten tijd in het aangroeiend gasdebiet zal voorzien. „Naast dit bezwaar treedt een ander, van nog grooter beteekenis op den voorgrond, nl. wanneer de nu bestaande en alsdan uitgebreide stokerij in de toekomst niet meer de noodige capaciteit zal bezitten om te voldoen aan de haar dan te stellen eischen, dan zal voorgoed de mogelijkheid zijn afgesloten voor een gecombineerd ovenbedrijf; immers het behoeft geen betoog, dat het tot de onmogelijkheden behoort om eene in volle werking zijnde stokerij om te bouwen tot een ander systeem, zoodat men in latere jaren verplicht zal zijn op een ander gedeelte van het fabrieksterrein eene nieuwe stokerij te bouwen met het gevolg, dat alsdan een geplitst bedrijf met de daaraan verbonden nadeelen in het leven wordt geroepen. „ad Ilm. De bouw eener nieuwe stokerij op het terrein achter de kleine gashouders houdt hetzelfde bezwaar in, dat ons aanleiding geeft de uitbreiding sub im niet te steunen, nl. dat daardoor een geplitst bedrijf ontstaat. „Behoeven bij dit plan geene bestaande gebouwen te worden geamoveerd of andeis ingericht, daartegenover staat, dat tal van andere gebouwen als gevolg van het gesplitst bedrijf I
moeten worden opgericht, waardoor de uitvoering van dit plan kostbaarder wordt, zoowel in aanleg als in exploitatie. „ad Illm. Dit plan verdient o. i. beslist de voorkeur boven de beide andere, en wel om de volgende redenen: „ie. De nieuw te bouwen en de bestaande stokerijen blijven één geheel uitmaken. „2 e. De tegenwoordige stokerijen kunnen daardoor geruimen tijd op voor den dienst gemakkelijke wijze gebruikt worden als reserve voor de wintermaanden. „3e. In latere jaren kunnen, bij alsdan noodig geoordeeld wordende uitbreiding van het productie-vermogen, de nu bestaande stokerijen hetzij geleidelijk, hetzij in eens, mede mechanisch worden ingericht, waardoor hier ter plaatse gezamenlijk minstens 100,000 M. 3 steenkolengas per etmaal zal kunnen worden geproduceerd. „4°. Het gebouw blijft ook in de toekomst, zij het dan ook in eene andere gedaante, behouden bij zijne aanvankelijke bestemming als stokerij. „Wij vleien ons, dat wij door vorenstaande uiteenzetting geslaagd zijn in ons streven om duidelijk aan te toonen, dat niet langer gedraald mag worden met het uitvoeren van de wérken, noodig voor de verruiming van het productievermogen der fabriek en dat wij met juistheid omschreven hebben de motieven, welke na ernstig wikken en wegen ons hebben doen besluiten het voorstel hiervoren sub 3 besproken, te ondersteunen." Ten slotte nemen wij uit de breede uiteenzettingen van de Commissie nog het volgende over : „Waar wij aan den vooravond van den bouw van een electrisch station door de gemeente, waarmede een aanzienlijk kapitaal gemoeid zal zijn, tot U komen met het verzoek eveneens een groot bedrag voor de gasfabriek beschikbaar te willen stellen, kan het wellicht zijn nut hebben hier ter plaatse te wijzen op de omstandigheid, dat de" ondervinding elders opgedaan aantoont, — blijkens de graphische voorstelling met toelichting, voorkomende in het „Journal für Gasbeleuchtung", ter kennisneming hierbij overgelegd, — dat op de hier bedoelde plaatsen in het buitenland, waar groote electrische stations bestaan, het gasdebiet na de toepassing van het electrisch licht steeds toeneemt. „Dat het hier ter stede op te richten electrisch station oorzaak zal worden van eene vermindering in het gasdebiet, is, aan de hand van de hiervoren verstrekte gegevens ten aanzien van het buitenland, niet waarschijnlijk, maar mocht dit, tegen onze verwachting in, wel het geval worden, dan zal met het oog op de capaciteit van de electrische Centrale ongeveer equivaleerende met vijf percent van het tegenwoordig jaarlijksch gasdebiet, deze vermindering geen noemenswaard gewicht in de schaal leggen tegenover de jaarlijksche toeneming van het gaslicht."
— * In de heden gehouden openbare terechtzitting van den Raad van Beroep (Ongevallenverzekering) alhier, werd de op 29 Augustus uitgestelde zaak van H. S. Pekel, paaschbroodbakker te Amsterdam, wederom behandeld alwaar als deskundigen dr. A. Couvée te Amsterdam en L. Wagenaar, opperrabijn, te Arnhem, terwijl als getuigen werden gehoord de vroegere werkgever van Pekel, J. R. Vorst, paaschbroodbakker te Culemborg en de legenwoordige werkgever, A. S. Onderwijzer, rabbijn te Amsterdam. De gemachtigde van Pekel, J. A. Fortuijn van Amsterdam, lichtte de zaak nog toe. — * Uitslag van het alhier gehouden ex amen voor de hoofdakte L. O. op 2 en 3 dezer. Geëxamineerd 12 candidaten, Geslaagd de dames : H. Walstra en B. Boevé, beiden Rotterdam ; M. Tinholt, G. M. J. van Ham en A. C, Denys, allen Amsterdam ; A. M. Douwes Dekker en M. Hoppelaar, beiden Leiden; G. E. van Veen, Rotterdam. De examens zijn hiermede afgeloopen. Spaarbank te Arnhem. Den volgenden staat over de maand Aug. deelt de gemeentelijke Spaarbank ons mede : Aug. 1904. Aug. 1903. Ingelegde gelden . . f 96,589.38^ 98,292.41 Terugbetaalde gelden . „ 77,748.71 6 „ 80,692.24 Aantal posten van inleg 1475 1508 Aantal posten van terugbetaling ... 1168 975 Nieuw afgeg. boekjes 106 149 Ingetrokken boekjes . 97 64 Inleggersrekening. Per balans 31 Dec 1903. . . 3,591,857.83 Ingelegd sedert 1 Januari . . „ 813,769,17 Bijgeschreven rente sedert 1 Jan. „ 1 ,323.82 f 4,406,950.82 Terugbetaald sedert 1 Januari . „ 836,136.93 Tegoed der inlegg. op 31 Aug. f 3,570,813.89 Op 3 1 J u " r 9°4 had de Bank van 130 inleggers een nominaal kapitaal aan effecten van f 2x7.,^ïO in bewaring. In de maand Aug, werd voor een inlegger 1 pandbrief van f 1000 gekocht, zoodat bij de Bank op 31 Aug. in bewaring was een nominaal kapitaal van f 238,550, toebehoorende aan 130 inleggers. — Gisterenmorgen werd in café Kelholt alhier een algemeene ledenvergadering gehouden van den „Arnhemschen Bond van Gemeente-werklieden", op welke vergadering ook het hoofdbestuur van den landelijken Bond tegenwoordig was. In zijn openingsrede wijst de voorzitter erop, dat de Bond in den laatsten tijd vaak verdacht gemaakt is. Daarom is 't hoofdbestuur hier uitgenoodigd, opdat het die verdachtmakingen kan weerleggen. In behandeling komt 't voorstel van de afdeeling stratenmakers, om zich af te scheiden van den landelijken Bond. Door den voorzitter van deze afdeeling worden
de motieven van het voorstel uiteengezet. Een van de grieven van de afdeeling is o. a., dat het hoofdbestuur in verschillende gevallen zeer eigendunkelijk te werk ging en dat de onkosten door het hoofdbestuur in tekening gebracht, te hoog zijn, en vooral komt de afdeeling op tegen de eigendunkelijke verplaatsing van 't orgaan van den Bond. Over deze laatste grief voert een der leden van 't hoofdbestuur het woord. Deze spr. wijst er o. a. op, dat de afdeeling Rotterdam zeker 't meeste recht heeft, dat het. blad daar gedrukt wordt, daar van de 2100 abonné's er niet minder dan 1200 in Rotterdam wonen. Spr. vraagt welk bezwaar of er eigenlijk is, dat 't blad nu in Rotterdam wordt gedrukt. Hij vraagt of 't soms minder geworden is. Spr. waarschuwt de vergadering om toch vooral aaneengesloten te blijven, want vooral in dezen tijd, met het Christelijk Ministerie, dat de arbeiders in boeien tracht te slaan, met een ontwerp-Arbeidswet in 't zicht, is 't noodig, eensgezind en vast aaneengesloten te blijven. De voorzitter der stratenmakers protesteert tegen de verplaatsing van 't blad. Volgens hem is 't alleen er om te doen den redacteur van 't blad er uit te werken. Ook door een der andere sprekers wordt opgemerkt, dat Rotterdam steeds tegen den redacteur gekant is geweest. Een der andere leden gaat de geschiedenis van 't blad na en ontkent ten sterkste, dat het hem te doen was den redacteur een beentje te lichten. Een volgende spreker wijst er op, dat de stratenmakers hun voorstel zouden intrekken, indien zij zeker waren, dat geen anderen, b.v. de anarchistische leden onder de afdeeling „gasfabriek" het zouden overnemen. Tegen het woord anarchistisch komt een der aanwezigen ten sterkste op. De voorz. stelt voor de debatten over dit onderwerp te sluiten. Dctor een der leden van het hoofdbestuur wordt hierna de tweede grief, te hooge kosten, weerlegd. Een der leden vraagt welk nut of 't hoofdbestuur eigenlijk doet. Volgens hem kan een plaatselijke organisatie veel beter zelf voör haar eigen belangen zorgen. De voorz. komt hier ten sterkste tegen op, evenals enkelen der overige leden. Vervolgens ontstaat er een heftige woordenwisseling tusschen enkele aanwezigen over voorvallen, alhier op de gasfabriek voorgevallen. Verschillende aanwezigen bewijzen, dat de landelijke organisatie zeer veel tot stand brengt. Een spr. b.v. behandelt 't onderwerp Zondagsrust, dat nu ter hand genomen zal worden. Een ander bespreekt uitvoerig 'tnut der organisatie. Deze spr. komt op tegen de ellendige Hollandsche gewoonte, om overal twist en tweedracht te strooien. Hij raadt de personen, die daar steeds mee bezig zijn, aan, dan liever niet in een organisatie te gaan. De voorz. stelt hierna de volge ide motie voor : „De afd. Arnhem v. d. Bond van gemeentewerklieden vergaderd op 4 Sept. in café Kelholt te Arnhem, gehoord de besprekingen van 't hoofdbestuur tegen de afd. stratenmakers e.a., keurt de handeling van 't hoofdbestuur goed, spreekt haar vertrouwen uit en gaat over tot de orde van van den dag." Deze motie wordt met 55 tegen 5 stemmen aangenomen. Vóór het voorstel tot afscheiding van den landelijken Bond stemden slechts 2 personen. Hierna wordt gestemd over 't voorstel van 't centraal bestuur om 't lid Lenderink teroyeeren. Hiertoe wordt besloten met 40 tegen 6 stemmen en 6 blanco. De overige punten der agenda zullen, daar de vergadering verliep, behandeld worden op een volgende vergadering, te houden in den loop dezer week. — f Zaterdagavond gedacht onze plaatselijke afdeeling in „Musis" het tienjarig bestaan der S. D. A. P. Het weer was zoo weinig meewerkend, dat van de „roode verlichting" van het Park moest worden afgezien en de soirée gegeven werd in de groote zaal. 't Was er aardig vol van geestverwanten-feestgenooten cn belangstellenden, en druk-liinderlijk was de colportage met socialistische lectuur. De A. O. V. (harmonie) opende met 'n marSchje, waarna, nadat de voorzitter der afdeeling een welkom had uitgesproken en een zangvereeniging (gemengd) het vrijheidslied had gezongen, de heer A. H. Gerhard van Amsterdam de feestrede hield, waarin hij het verleden in herinnering brengend, hulde bracht aan de voormannen der arbeidersbeweging-Domela Nieuwenhuis en zoovele anderen, die met bescheiden gaven van intellect en wetenschap den grond legden voor de natuurlijke ontwikkeling van de sociaaldemocratische partij. ' a tienen ving het concert der A. O. V. aan en vervolgde in de pauze de heer Gerhard zijn feestrede, welk vervolg we niet hebben kunnen aanhooren, met hoeveel genoegen we ook zijn causerie voor de pauze volgden. De heer Gerhard heeft toch het geheim te kunnen boeien in het memoreeren van droog-historische feiten. Volgens het tekstboekje werd de feestelijkheid te middernacht gesloten.
— f Namens het Stichtings-comité van Katholieke Actie is te dezer stede een circulaire met bijlagen verspreid, om het doel van het comité in het licht te stellen en tot bereiking daarvan financieele steun te vragen. Daarin staat o. a.: „Geeft gehoor aan onzen dringenden oproep. Tast thans diep in de beurs, maakt door uw giften, dat het mogelijk zal worden, dat wij onze Nederlandsche „Katholieke actie" organiseeren op eene wijze, als waarop geen land ter wereld nog bogen kan ! Dat vooral onze vele sociale Vereenigingen een goed voorbeeld aan de particulieren mogen geven." Giften kunnen worden bezorgd bij den heer baron van Wijnbergen, Eusebiusbuitensingel no. 22, secretaris van dit comité.
— Het koperen feest van „Vitesse", de in ons land met eere bekende Arnhemsche voetbalclub, is Zaterdagavond in de Buitensociëteit met groote opgewektheid gevierd. De vertooningen en het bal droegen een hoogst gezellig karakter.
— Zaterdagavond omstreeks kwart voor tienen was de landbouwer G. van Maanen, wonende aan de Schaapsdrift, bezig met het boomeii lossen van het spoor ter hoogte van Heijenoord, waarvoor hij heen en weer over de rails moest loopen. Zonder dat hij 't bemerkte kwam er een losse locomotief aan, die in de machineloods moest worden gebracht. Van Maanen werd door de machine gegrepen, zoodat hij" onder de wielen viel, met het ongelukkige gevolg, dat hem de linkerbil werd afgescheurd en hij een zeer ernstige hoofdwonde bekwam. Door het spoorwegpersoneel werd de ongelukkige per brancard naar het Diaconessenhuis vervoerd. — Op het concours hippique te 's-Gravenhage is in het nr. championnaat tweespan, voor paarden in Nederland geboren, de eerste prijs, een groote zilveren medaille, aangeboden door Z. K. H. Prins Hendrik, gewonnen door den heer H. A. Pauwen, te West-Pannerden. De heer W. Beker, te Brummen, verwierf een eervolle vermelding in het nr. championnaat tweespan hackneys. De heer mr. H. Visser, te Velp, won den 2n prijs met „Kinnersley" in het nr. klein springconcours voor paarden, die nog geen f 300 als ie of 2e prijs gewonnen hebben. — § Rheden, 4 Sept. Tegen een hardloopei die alhier langs den Rijksweg bezig was om een nieuwen woonwagen te timmeren, is door de gemeentepolitie procesverbaal opgemaakt, wijl het bleek dat hij de daarvoor benoodigde planken des nachts gestolen had in een in aanbouw zijnde woning.
— £ Doetinchem, 3 Sept. Ter vervanging van den ontheven leeraar de heer dr. J. A. der Mouw, benoemde de Raad hedenavond tot tijdelijk leeraar in de oude talen aan het gymnasium alhier, de heer dr. C. Albers te Zutphen. — Het „Chr. Schooblad," dat zijn diepe verontwaardiging uitspreekt over het bekende ontslag aan het geheele personeel der Chr. school te Doetinchem, schrijft over de aanleiding daartoe het volgende : „De schoolkas te Doetinchem heeft een tekort ; het suppletiefonds heeft een ruime kas. En nu eischt het schoolbestuur, dat het suppletiefonds met zijn ruim saldo de kas zal bijspringen. 't Suppletiefonds is eene zelfstandige inrichting met Kon. goedgekeurde statuten. Het hoofd der school heeft dat fonds met jarenlange toewijding tot welstand gebracht. Maar een ieder begrijpt toch zeker wel, dat een suppletiefonds wel het schoolgeld van leerlingen mag aanvullen of misschien ten volle betalen, doch dat de schoolkas geen recht heeft op iets meer. Toch staat het schoolbestuur op dat vermeende recht, liet de salarissen al eens onbetaald en ontslaat thans het geheele schoolpersoneel. „Voorvallen als die te Doetinchem, al komen ze niet dagelijks voor, bewijzen zoo onweersprekelijk, dat er naar middelen en wegen moet worden gezocht om de Christelijke onderwijzers tegen willekeur en geweld te beschermen, 't Zijn dieptreurige openbaringen, die ons wat te zeggen hebben. Hier is voor elke onderwijzersvereeniging een roeping tot onderzoek naar oorzaak en aanleiding beide en daarna tot krachtig protest. En voorzeker, de vrijheid is een kostelijk goed, maar als er stemmen opgaan, die om een meerdere verzekering van de rechtspositie der onderwijzers bij het onderwijs van overheidswege roepen, dan wordt dat verklaarbaar." — § Bij de stemming voor een lid van den Raad van Ruurlo is met 1 34 van de 152 geldig uitgebrachte stemmen gekozen de heer H. J. Esselenbroek. De heer G. J. Groot Enzerink verkreeg 18 stemmen. — II Wegens het toenemend watergebrek zullen te Groenlo de gemeentepompen verder slechts 2 uur per dag geopend zijn. — — Te Aalten waar men zich beijvert om van gemeentewege eert gasfabriek te krijgen, is van de heeren Rinker én Wolter te Watergraafsmeer bericht ontvangen, dat zij concessie zullen aanvragen tot het oprichten van een fabriek van koololiegas.
— A Oosterbeek, 4 Sept. Door den heer W. A. van Laer is ten behoeve van den bouw van een' „Sanitats MilchstaH", volgens Duitsche methode, aangekocht een perceel bouwterrein. Met den bouw der inrichting zal zoo spoedig mogelijk een aanvang worden gemaakt, daar de heer van Laer zoo mogelijk den aanstaanden winter nog wil beginnen te werken. • — A Wageningen, 3 Sept. Geslaagd voor de akte Landbouwkunde M. O., de heeren B. van den Burg te Jelsum en D. S. Huizinga te WesterEmden. Teruggetrokken één. Geslaagd voor de akte Tuinbouwkunde M. O., de heer R. P. Bonthuis te Groningen. Teruggelrokken 1, afgewezen 2. De akte-examens Land- en Tuinbouwkunde zijn geëindigd. — Wij vernemen omtrent het nieuwe snelvuurgeschut, waarvan Krupp thans een batterij — 6 stukken — heeft afgeleverd, dat het bij de ofïicieele proeven in het kamp te Oldenbroek uitmuntend heeft voldaan. Dank zij den veerenden loop springen deze kannonnen, die bovendien aan den grond „geankerd" staan, na het schot niet terug, zoodat ze steeds gericht blijven en de schoten — 20 in de minuut na elkaar kunnen worden afgevuurd. Pantserplaten beschermen tegen geweervuur des vijands de bediening, waarvan 2 man gemoedelijk gezeten zijn op aan 't kanon bevestigde zitplaatsen. De stukken, die door deskundigen zeer worden O eroemd, hebben op den loop, behalve het Ne-
derlandsche wapen, gegoten de woorden : „Het Vaderland getrouw blijf ik tot in den dood." („Centrum") — § Te Pannerden is bij enkele candidaatstelling tot lid van den Raad gekozen de heer J. N. van den Bergh, burgemeester.