Het Vaderland : staat- en letterkundig nieuwsblad

HET VADERLAND MADAME SANS GENE MAAKT TOILET Ook de jonge generatie sal het werk van Sardou kunnen waardeeren, want hij zvas een meester in zijn vak DE NIEUWE REGIE EN DE NIEUWE MONTEERING BRACHTEN HEEL WAT WERK MEE .

Dat is nu al meer dan een maand lang. dat er bij Cor van der Lugt Melsert in het Schouwbuigstraatje over bijna niets anders gesproken wordt, dan over Madame Sans- Gêne. Aan het Hof bij Napoleon kan zij niet meer over de tong gegaan zijn dan nu bij het Hofstadtooncel. Want men kon niet in den Schouwburg komen of men zag, hoorde of merkte, dat Madame Sans-Gène aan het toilet maken was. Dc bekende „lijst" bij de Kleedkamers stond er vol van, repetitie na repetitie kwam als slag op slag, en boven op het atelier bij Fdtiard Veterman klonk slag na slag, zooveel werd er getimmerd en geconstrueerd.

Nog geeft vijf weken geleden werd liet be«luit genomen om Madame Sans-Géne weer eens voor het voetlicht te brengen. leder, die van het plan hoorde, voelde onmiddellijk dat er een tijd van nog harder werken, dan nu al gebeurt, zou aanbreken. Maar dat er zooveel werk aan vast zou zitten, als nu ge' bleken is, dat zal zelfs dc leider van het Hof«tadtooneel niet hebben bevroed.

Van het een is het ander gekomen. Cor van der Lugt Mclscrt stelde bij de eerste bc» spreking met zijn medewerkers reeds voorop, dat het niet een cliché mocht worden van vorige vertooningen. Het zou van weinig respect tegenover dc ouderen getuigen, wanneer men hun werk, dat stellig nog voortleeft in dc herinnering van hen, die al lang den Schouwburg bezoeken, klakkeloos zou nabootsen. Bovendien is het een open vraag, of zulk een imitatie door een publiek van nu aanvaard zou worden.

Alles moet dus van het begin af nieuw worden opgebouwd, alsof Sardou het stuk gisteren had afgeleverd.

Annie van Ees gaf dit besluit geen moei» li'k'-eden. Zü was nimmer in de gelegen» heid de vertooning van haar voorgangsters te zien. i-ij zou dus stellig niet in nabootsing vervallen.

Maar hoe licht vervalt men niet in een imitatie van regie en decor. Telkens bleek dat weer op de repetitie, als iemand, die het stuk van vroeger kende, onwillekeurig opmerkte: „Vroeger deden wij dat zoo!" Daar kon de regisseur zich echter niet meer aan storen, want hij had het stuk opnieuw doorgewerkt en het opnieuw vorm gegeven. •

— „Bij dat doorwerken heb ik het stuk en Sardou weer oprecht bewonderd," vertelde de. heer van der Lugt ons laatst. „Het is ver» duiveld knap geschreven en echt, wat ze in Frankrijk noemen, „dn theatre". Sardou was een vakman eerste klas. En handig dat hij was, om uit een moeilijke situatie te komen! Als Madama Sans Gêne haar hoogtepunt be» reikt heeft, moet het een vrouw zijn in den vollen rijkdom van haar natuurlijke schoonheid. Tegenwoordig worden de vrouwen niet meer oud. Een vrouw van nu is niet 39 jaar nog jong. Maar in de dagen van Madame Sans Gêne was een vrouw van 4» een vrouw op middelbaren leeftijd. Veel verder kon Sardon dus niet gaan. Maar tusschen het Hertoginncschap van Madame Sans Gene en haar periode in de wasscherij moeten twin» , tig jaren liggen. Is 39 al naar den ouden kant voor die dagen, 19 was te jong om haar dan al meesteres te maken van een wasscherij. Het publiek uit den tijd van Sardou zou dat stellig „gek" gevonden hebben. Hoe moest Sardou deze jeugdige meesteres aannemelijk maken ? Hij hing een portret van de vroegere eigenaresse dor wasscherij aan den wand, en In het begin van de eerste acte laat hij Catherinc (van wie men toen nog maar alleen in dc buurt sprak als van Madame Sans Gêne) zeggen: „lk heb eerst gediend en daarna ben ik i» de wasscherij gekomen bij de weduwe Lebigeois, die dr portret daar hangt. Het goede mensch heeft een beroerte gekregen. Op haar sterfbed heeft ze mij de wasscherij met al haar spullen vermaakt en zoo ben ik nou eigen baas geworden." Zulke handige oplossingen komt men overal tegen.' En er viel heel wat op te lossen. Prachtig zijn ook de voorbereidingen in het stuk. leder tooncclschrijver weet, of licvér, ieder die tooneel meent te kunnen schrijven behoorde te weten, dat belangrijke verschijningen en gebeurtenissen in een stuk behoorlijk móeten worden, voorbereid. Men kan, zelfs van het intelligentste publiek, niet verwachten, dat het eiken zin, die er gezegd wordt, in zich opneemt. Doordringen doet • meestal alleen dat, wat met nadruk gezegd wordt. Wat daar tusschen in ligt, wordt aangehoord, maar niet verwerkt, dus vergeten. Aan het slot van het stuk speelt het feit, dat Napoleon als arm luitenantje te Parijs zijn rekeningen van de waschvrouw niet betalen kon, een groote rol. In het eerste bedrijf moet dat feit dus blijken. Maar het moet zoo duidelijk blijken, dat het publiek, na de gebeurtenissen in VA bedrijf, zich bij het eerste woord herinnert: „ach ja, dat zijn die rekeningen van het eerste bedrijf, dat is waar ook." Fr zijn vele wegen, waarlangs dit doel bereikt kan worden. Maar het staat te bezien, of een andere dan de weg, dien Sardou gekozen heeft, even zeker tot het doel geleid zou hebben, en even opvallend in I aangegeven had kunnen worden. Sardou laat het feit terloops aanroeren door een dan nog onbelangrijk personaadje, Fouché, die afgunstig is, dat Catherine het armzalige luitenantje veel welwillender behandelt dan hem. Sardou doet dat als volgt: Catherine veegt Fouché, waar de waschmeisjes en de buren bij zijn, den mantel uit: Fouché: Maar Catherine, waarom ben je toch zoo streng voor mij en zoo inschikkelijk voor een ander? Cath.: Welk ander? Fouché: Wel, die jonge artilleric-offi- L cier. Cath.: Och, die arme jongen! ;Fo u c h : Als Koussotte hem zijn waschgoed brengt, mag ze hem geen eens het briefje er bij geven. Ca til.: Ja, ik geef dien jongen crediet, en net zooveel als hij maar wil. (Nu kibbelen Catherine en Fouché : nog even door over het crediet, om dat er .bij het publiek vooral goed in te brengen. Maar he! publiek heeft stellig over dat „artillerie-officier" heen gehoord en daarom volgt): Fouse hé: Hoe heet hij ook al weer? Borra Bourra.... ' C a t h. Buonaparte: (Catherine zegt niet: Hij heet Buonaparte, meneer Fouché, of, een goedkoop eftectje, waar het publiek stellig om lachen zou: 80rra.... Bourra.... man, hoe kom je er bij.. Buonaparte. Neen, ze zegt alleen en zonder lacheffect den naam, omdat die naam en die alleen er bij het publiek ingeheid moet worden. En 'dan nog een keer, voor degenen, die juist even afwezig waren met hun gedachten:)

Fo u e hé: Ja juist, Buonaparte, Timoleon Buonaparte. (Timoleon was in Sardou's tijd een veel voorkomende Fransche voornaam). . Cath. Nee, geen Timoleon.... Napoleon. Fouché: Nee, nee, Timoleon. Napo- Icon, dat bestaat niet. Cath. En toch is het Napoleon. Zoo gaat het nog even heen en weer. Nu is zelfs de meneer, die een copieus dinertje bij Kernper gesauvoureerd heelt, „voorbereid", en dan pas geeft Fouché toe: Fouché: Nu dan, Napoleon als je wilt. Wat een gekke naam. Het moest verboden zijn om zoo te'heeten. Dan gaat het stuk door. De tuilerieën staan in brand. Met het aanhalen van zulke knappe vondsten zou men door kunnen gaan. Dc groote scène in het tweede bedrijf, als Madame Sans-Géne de Koningin van Napels de waarheid zegt, is om vele redenen meesterlijk. Wie het stuk kent en dus alle aandacht niet meer behoeft te besteden aan den gang van zaken, kan behalve in het spel der hoofdpersonen een nieuwe bron van genot vinden in de techniek van Sarclou.

Nu het uitbrengen van het stuk. Een oordeel over de resultaten laten wij natuurlijk aan onzen criticus. Wel mogen wij nu iets vertellen over het voorbereidende werk. De regisseur is Op een groote moeilijkheid gestuit. De jonge actrices en acteur.* hebben geen routine in de tooneelspeelkunst van de vorige periode. De ouderen weten wel wat „clausen maken" is. Want vroeger was dat schering en inslag. In vroegere stukken spraken de menschen op het tooneel meestal zóó, als in het dagelijksche leven bijna nooit gesproken werd. Vroeger was het, 200 verklaarde ons een routinier, „lik op slag", het eene knaleffect volgde op liet andere. Maar in het moderne werk. dat psychologisch juister is, moet een acteur niet alleen ziju zin zeggen, maar laten zien, dat hij de woorden van zijn voorganger verwerkt, en zijn antwoord daarnaar opmaakt. In vakkringen blijft men dat wel eens noemen: „met je hersens spelen" en Ver» kade moet daarbij altijd op zijn achterhoofd getikt hebben. Een andere moeilijkheid was het maken van een ouderwetschen afgang. Ook daarin zijn de ouderen routiniers. Zij weten, door het vele doen, hoe achteruit door de kamer geloopen moet worden om precies bij den deurknop uit te komen. In de moderne stukken wordt wel nauwkeurige kenr.i.-. gevraagd van den Charleston, maar niet van dergelijke handigheidjes. Ook dat is echter terecht gekomen, want men heeft in den heer Lend een uitstekende hulp ge» vonden bij het instudeeren van den mamtien dier dagen. ... Eduard Veterman heeft zijn verzameling Napoleon-litteratuur > belangrijk uitgebreid. Uit alle mogelijke en onmogelijke boeken heeft hij details opgezocht, die van dienst zijn geweest bij de monteering en de costunieering. Zoo vond hij, dat het klein tenue van - Napoleon de kleur bad van ganzedrell. Mulder in Utrecht, dc werkelijk onuitputtelijke costumier, bezat veel uit den Fmpiretijd, maar geen stof in de kleur van ganzedrck. Het heeft heel wat moeite gekost, voor men de stof gevonden had. Maar nu heeft Cor van der Lugt Melsert dan ook een jas, die Napoleon zelf had kunnen dragen. Voor mevrouw van der Lugt Mclscrt heeft 'dc conturiere van Maison dc Paris slanke lijn en lage taille moeten vergeten en haar kennis van het vak moeten demonstreeren in het vervaardigen van een rijke sleep aan de statiejurk van madame Sans Gêne. Hoe zij daar in geslaagd is en hoe Annie van Fes deze lastige, maar statige kleeding weet te dragen, dat zullen dc dames onder de toeschouwers naar • waarde weten te schatten. -*-

Cor van der Lugt Melsert zeil heeft de kleinste, maar de ondankbaarste rol van de hoofdpersonen. Hij is Napoleon. Gisteren heeft hij voor zich zelf „den kop" nog eens gerepeteerd. Naast de pijpen schmink 1, 2, 3, enz. en naast «le „Nasekit" lag een portret van Napoleon uit Ludwigs bock. De pruik, mcl dc nonchalante lok op het voorhoofd, is in orde, diepliggende oogen zijn te schminken, een kromme neus kan men opplakken, maar hoe krijgt men het ongezonde, ietwat opgeblazen gezicht van den vermoeiden Napoleon? Het bleek het ei van Columbus te zijn. Een toeval deed het trucje ontdekken. Aanvankelijk was de kraag van de uniform wat te nauw, het vel van den hals werd naar boven gedrukt, het dikke gelaat was er. Toen zijn de haken van den kraag wel iets verzet maar niet zooveel, dat de vondst verloren ging. En men zal zien, liet lijkt. ledereen voldoen kan niemand met zulk een rol, want iedereen heeft ongeveer een eigen voorstelling van den kleinen Corsikaan.

Veterman heeft zooveel werk van de decors gemaakt, dal het publiek alles onmogelijk ten volle zal kunnen waardeeren. De wasscherij is eenvoudig gehouden, alleen realistischer dan vroeger. Het straatje, waarin men rafels van de revolutie ziet, loopt niet langs het huis. het loopt recht op het huis toe. In de ontvangkamer van Madame Sans Gêne slaat een schoorsteen, waaraan meer dan een dag werk besteed is. Nu staat het bouwwerk dan ook in de zaal. Een groot portret van den Imperator hangt er boven en suggereert zijn geest in het huis van Madame Sans Gêne. De Enipireornanienten, de N. en de Lauwertakken zijn van natgemaakt papier in vormen vervaardigd. Dal is een kolossaal werk geweest. Maar na de eerste proeven voldeed het werk zoo goed, dat Veterman het procédé overal toepaste, waar het bruikbaar was. De vrouwefiguurtjes op dc stoelen, dc leeuwenkoppen op dc deuren van Napoleons werkkamer, dé ornamenten om dc zuilen in dc groote receptiezaal zijn alle eerst in klei gemodelleerd en dan in een gipsvorm, die om liet ' klcitnodej gegoten werd, geperst. Dc rcccpticzaal is zoo groot geworden, dat de volle diepte van het tooneel in beslag genomen is. In jaren is dat niet voorgekomen bij een tooneelvoorstelling. Maar Cor van der Lugt Melsert heeft zooveel entourage in het stuk gebracht, dat men onmogelijk receptie zou kunnen houden in een zaal van bescheiden afmetingen. In die zaal staan zestien kolommen. Veterman heeft er een Salie de Marcchaux van gemaakt door er acht levensgrootc portretten van beroemde generaals voor te schilderen. Voor den achterwand van dc zaal maakte hij een schilder» van drie bij zeven meter, met een voorstelling van Napoleon te paard in den slag bij Rivoli. In de werkkamer van Napoleon prijken drie kasten met boeken. De ruggen van de banden zijn niet geschilderd, maar dank zij vriendelijke hulp echt gemaakt. Met zooveel plezier is er op het atelier aan dc decors gewerkt, dat op die echte boekenruggen ook echte titels geschilderd zijn. Voor het mcercndecl zijn het titels, die zonder twijfel te lezen zijn geweest in dc echte werkkamer van Napoleon. Maar ondanks het zware, dikwijls nachtelijke werk is dc humor toch blijven sprankelen op het atelier. Napoleon blijkt volgens de titels in zijn boekenkasten troost gevonden te hebben in een liedboek, dat een miskend Haagsch dichter pas onlangs uitgegeven heeft en dc groote ('oisikaan schijnt tusschen hei winnen van veldslagen en het fnrmeeren van koninkrijken ook nog tijd en lust gevonden te hebben tot het door» werken van geleerde en lijvige folianten, die nog geschreven moeten worden door F. S.

Gisteravond werd te Amsterdam op hst abonnementsconcert van het Concertgebouw het 25-jang kiinstenaarsjiibileum van Vlex.nder Schmuller herdacht. Na afloop van dit concert werd de heer Schmuller gel ligd en vond in de kleine zaal van het Concert-

--. gebouw een receptie plaats. Op onze foto komen voor zittend v. 1. n. r.: mevr. Mengelberg, mevr. dc Booyßoissevain, mevr. R. L. Boissevain, mevr. Schmuller, Alcxandcr. Schmuller, mevr. Beukers van Ogtrop, mevr. Enthoven, mevr. Rudolf Mengelberg. Staande v. 1. n. r.: C Dopper, dr. Willem Mengelberg, R, L. Boissevain, dr. Rud. M«ngelbe«r <ta H. de Boo^.<

Annie van Fes in het eerste bedrijf als de waschvrou.v * . ■ ,

Als de Hertogin v. Danzig.

De receptie bij de Hertogin.