griseldis, — drama in 5 bedr. van Friedrich Salm, vertaald door Mr. van Loghem, regie van W. P. de Leur, — vertoond door leden der Kon. Ver. »Het Ned. Tooneel., in den Stadsschouwburg. In de Nieuwe Rotterdamsche Courant van 1893 uitte de redacteur te Amsterdam den wensch, dat de Raad van Beheer der Kon. Ver. »Het Nederl. Tooneel. spoedig een stuk mocht kiezen om Mevr. Betty Holtrop—Van Gelder in de gelegenheid te stellen haar talent naar waarde te toonen. Een bekend Amsterdarnsch kunstvriend schreef den Raad van Beheer, naar aanleiding van dien wensch, een brief, waarin hij aanried Griseldis ta kiezen. Genoemde Raad noodigde den kunstvriend per ijlbrief uit een deel er van te vertalen, om een proef te "wagen. De kunstvriend vertaalde, zond de vertaling in, de Raad van Beheer las, en.... oordeelde, dat hem, bij kennismaking met Griseldis, eene opvoering er van eene gevaarlijke proefneming toescheen. Griseldis kwam niet ten tooneele.
Ruim tien jaar later werd weder en sterker er op aangedrongen om Mevr. Betty Holtrop— Van Gelders talent niet langer ongebruikt te laten en haar een hoofdrol in een werk van beteekenis te geven. De Raad vestigde nu zelf de aandacht op Griseldis en een zijner leden, Mr. v. Loghem, vertaalde het.
Zaterdag 3 Augustus werd nu Griseldis, na ernstige voorbereiding, voor het eerst in den Stadsschouwburg vertoond, en het is werkelijk aangenaam er aan te kunnen toevoegen: met bijzonder groot succes, zelfs met zulk een groot succes, dat het den ongunstigen indruk der opvoering van het Hollandsche kluchtspel: Krelis Louwen heeft verzacht.
Zoo onvoldoende voorbereid als de vertooning van Krelis Louwen, zoo vol toewijding en zoo wél verzorgd die van Griseldis. Mooi, zelfs prachtigj decor, ridderzalen en boschdoeken; rijkdom van kostuums, waarin koning en koningin, ridders en edelknapen, jonkvrouwen en andere vrouwen van hooge geboorte omgingen, waren een streeling voor het oog. Het voornaamste echter, het spel — hetzij men speelde voor stom of sprak — verdient van allen meer of minder waardeering. De groepeering was vaak bijzonder loffelijk. Van de zwijgenden zij er een, de hoofdman van allen, genoemd: de Heer Janus Hooft. Hij vormde het middelpunt der zwijgende groepen en ging door sobere actie allen voor, om deelneming in het gebeurende te toonen, hij, de hoofdman-over-honderd! Schilderachtig zag hrj er uit in zijn kleeding, die voor Angelsaksisch moet doorgaan, terwijl zijn mooie grijze kop en lange grijze baard wonder-wel pasten bij het kostuum. Veel had hij van een Hongaarse!, magnaat.
Griseldis is al van het jaar 1835. In December van dat jaar werd het in het Burgtheater te Weenen voor het eerst gespeeld. Den eersten avond, toen Juffr. Pêche de titelrol vervulde, was het succes twijfelachtig, maar den tweeden avond, waarop Juffr. Rettich dezelfde rol vervulde, was het succes groot en buitengewoon. Sedert ging het stuk met steeds stijgend succes over alie Duitsche tooneelen. Bekend is, dat Clara Ziegler en Niemann—Seebach in die rol geschitterd hebben. Voor vele jaren heeft het Hollandsche Tooneel- ] gezelschap van A. v. Lier hetzelfde Griseldië in het Grand Théatre gespeeld, doch zonder succes. Des te verblijdender daarom de zege, Zaterdagavond door leden der Kon. Ver. .Het NederL Tooneek behaald bij eene nieuwe proefneming. | Van het begin tot het einde is met de grootste aandacht geluisterd; het was in de zaal stiller dan stil, soms verbroken door zacht gesnik. Want dit nobele drama heeft de harten ontroerd en betere gevoelens in den mensch wakker gemaakt. Velen hebben de voorstelling gevolgd met tranen in de oogen. Vraagt men wat de oorzaak dier ontroering, dier weldadige aandoening geweest kan zijn, dan ligt het antwoord voor de hand. De grondtoon van Griseldis is het zuiver
tnenschelijke, het rein-menschelijke, dat van alle eeuwen is. Het menschlijke in den mensch verloochende zich [nooit En in de menschheid ging de mensch nooit gansch [verloren. Maar bovendien huldigt Griseldis de vrouw in 'hare ware grootheid, in hare alles opofferende 'liefde. De reine liefde en de offervaardigheid der vrouw hebben met het zuiver menschelijke, belichaamd in Griseldis, het wonder gewrocht. Dat is brj den betrekkei .ken ouderdom van het stuk, bij vroegeren drama-bouw, de jeugd van het stuk en zal steeds de jeugd en de deugd bhjven en de harten ontroeren, want de hoogere liefde vergaat nimmermeer. Griseldis toont de liefde voor den man, zooals LBadelooh voor Gijsbreght, die om haar éénen man wel bei haar kinderen wou geven. Doch als het bij Griseldis op het afstaan van haar eenig kind komt, spreekt het moederhart, spreekt de moederliefde. Dat nu deed Mevrouw Betty Holtrop—Van Gelder met zulk een innigheid en grootheid van gevoel, dat weinige oogen droog bleven.
Tusschen het ontstaan der werken van Ibsen en Halm ligt een groote tijdruimte, doch tusschen beider levensbeschouwing eene niet zoo diepe klove. Ibsen en Halm staan in hoofdzaak naast elkander. Beiden bedoelden in hunne werken de verheerlijking van de grootheid der vrouw; beiden stellen zij aan de liefde den eisch: volkomen offervaardigheid. De vorm, waarin hunne denkbeelden gekleed ïija, verschillen; het wezen is hetzelfde. Btj Halm nog als vorm de wegstervende romantiek, — bij Ibsen het reëele.
• Ook Halm was als Ibsen eene gesloten natuur. Een tijd- en studiegenoot heeft van Halm gezegd: »De geslotenheid van hem was oorzaak, dat slechts weinigen zijner medestudenten iets Van zijne gemoedsrichting konden gissen. Half in zijne boeken, half in zijne dichterlijke droomen levend, wies hij in de eenzaamheid tot zulk eene vroege zelfstandigheid des geestes op, dat hij in zijne twirHigste jaar reeds zijne studiën volbracht, zijn eerste treurspel voltooid had, den staatsdienst ingetreden en gehuwd was. Hoewel deze geheele ommekeer in al zijne hetrekkiögen, wel verre van zijne neiging voor de diohtkunst geweld aan te doen, haar veeleer bevorderde, toch hield hrj zich, uit wantrouwen van zijn eigen kracht, nog altijd van de openbaarheid verwijderd en deelde hij nauwelijks zijnen vertrouwdsten vrienden iets van de vruchten zijner nooit bespiede vlijt mede. Door invloed en aandringen van anderen werd eindelijk iets van het werk van Halm bekend, en zij, die werk van hem lazen, waarvan de fabet deels naar Spaansche voorbeelden is gevormd, bemerkten aan de warmte van gevoel, aan de pracht der uitzegging en ook aan den rijkdom der handeling den invloed van het Zuiden.
Toch bleef Halm voor het algemeen onbekend, totdat in 1835 de Oostenrijksche dagbladen berichtten, dat eerlang in het Burgtheater te Weenen Griseldis vertoond zou worden, het werk van een tot nog toe onbekend dichter, van wiens buitengewoon talent echter de vrienden de schoonste toekomst durfden voorspellen.
Griseldis werd gespeeld en had — gelijk reeds gezegd is — groot succes.
3. riedrich Halm is niet de ware naam van Griseldis' dichter. Deze luidt: Eligius Franz Joseph, vrijheer van Munch—Bellinghausen.
Halm is geboren 2 April 1806, in hetzelfde jaar als Willem Bilderdijk. Zijn vader was te dien trjde lid van het hof van appèl en had later, tot Staats- en Conferenzraad bevorderd, en met het volste vertrouwen van Keizer LFrans I vereerd, een beslissenden en hoogst gunstigen invloed geoefend op het beleid der justitie in de geheele Oostenrijksche monarchie. De zoon van zulk een uitstekenden staatsman scheen vooral voor den staatsdienst bestemd. Hij werd er dan ook met de meeste zorg voor opgeleid. Maar in den knaap stak nog een ander talent, dat zich in eenige nauw opgemerkte verschijnselen deed kennen. De jonge Elegius kende geen grooter genot dan zijn klein theater te bespelen, waarvan het repertoire aan zijn eigen fantaisie werd ontleend. Alles voorspelde in den knaap reeds den toekomstigen dichter. Wat hij gelezen had, dramatiseerde hij; de schoonste plaatsen uit zijne lievelingsdichters werden vanbuiten geleerd en met vuur en kracht gedeclameerd. Na de studiën aan het Gymnasium, werd hij aan de Weener Hoogeschool student. Al studeerde hij ook als liefhebberij vak nog philosorjhie, hij, de bleeke, nogal sterk opgeschoten student, met sprekende maar zwakke oogen, eenigszins doffe stem, eenvoudig, gesloten, karig met zijne ¦woorden, maar innemend door zijne bescheiden uiterlijk, dat echter innerlijke warmte verborg, — dichtte Pindarische gedichten, fabelen en Proza, anecdoten, Anacreontische oden, idyllen enz. Hij dichtte ook tooneelspelen, die hij voor zich hield. Griseldis was het eerste, dat hij openbaar en dat hem beroemd maakte. GriseU dis is niet het eenige drama van Halm, dat repertoire-stuk werd van alle tooneelen in en °ok buiten Duitsehland. Velen volgden. Van dezen zijn de beroemdste: Wildfeuer, Der Sohn **-3J* Wildniss, en bovenal Der Fechter von Ravenna, enz. J.H.H, OSSING.