ii. Wij zullen thaus aantoonen hoe onbillijk het is de ambtenaren op de Buitenbezittingeu minder te bezoldigen dan op Java. In de eerste plaats valt optcmerken, dat beide catkegoriën tegenwoordig van eenzelfde wetenschappelijk gehalte zyn; beide worden benoemd uit personen die een voldoend examen A en B afgelegd hebben. Het eenige verschil is, dat de eene cathegorie examen in het Maleiseh, de andere in het Javaansch gedaan beeft. Dat is in de laatste jaren het uitsluitende cri t erium geweest voorliet plaatsen der geëxamineerden; daardoor zijn dan ook dikwyls personen die het beste examen afgelegd hadden, op de Buitenbezittingen benoemd op een tractement van ƒ 150, terwijl anderen die minder blijken van bekwaamheid gegeven hadden °P Java geplaatst werden op een bezoldiging van f 225 smaands, alleen omdat zij het onvermijdelijke examen in de Javaansche taal hadden afgelegd. Het valt echter zeer te betwijfelen of de kennis dier taal voor den ambtenaar veel Practisch nut heeft, wanneer hij in de Soenda-landen of 'a Oost-Java, waar Madoereesch gesproken wordt, werkzaam moet zijn. In de tweede plaats spreekt de onbillrjkheid uit het groote verschil van werkkring voor de ambtenaren van denzelfden rang op en buiten Java. Het onderstaande zal, hoop ik, duidelijk maken dat de Werkzaamheden op de Buitenbezittingen veel omvattender en moeielijker zijn dau op Java, en dat de ambtenaren op d« Buitenbezittingen veel zelfstandiger moeten optreden dan op eerstgenoemd eiland. Terwijl een controleur op Java weinig of geen gezag uitoefent, direct onder het toezicht en de bevelen van een assistent-resident werkzaam is en dus zelden of nooit in ocstuuis-zaken eenig initiatief kan nemen (volgens de formatie zijn er 3 assisteut-residenteu tegen 5 controleurs op Java; op de Buitenbezittingen: 1 assistent-resident tegen 6 controleurs en eenige gewesten hebben zelfs in hit geheel geen assistent-resident), slaat de controleur op de Buitenezittiugen even als de assistent-resident op Java of aan et hoofd eener afdeeling (veel uitgestrekter dan op Java 111 den regel) zooals in Benkoelen, de Lampongs, de Benedenlanden van Palerabamg, Menado, de Molukken het geval is, bf aan het hoofd eener zelfstandige onder-afdeeling, "ar toch de assistent-residenten op de Buitenbezittingen thans reeds feitelijk slechts inspecteurs zyn. Hoe weinig dat verschil vau afdeeling of onder-afdeeling op de Buitenbezittingen te beduiden heeft blijkt o. a. daar- U 1 . dat een controleur le klasse in Palembang aau het eener onder-afdeeling staat, terwijl een ambtenaar ter beschikking belast wordt met het bestuur eener afdeeling. UP Java zijn de controleurs, zooals trouwens hun titel anduidt, hoofdzakelijk belast met de werkzaamheden \) de landelijke inkomsten en cultures, welke werkaamheden of beide (o. a. in de Padangsche bovenlanden ar een gouvts. koffie-cultuur bestaat) óf één van beide echts een onderdeel uitmaken van den werkkring der controleurs op de Buitenbezittingen. In de meeste dier be-1 tingen worden belastingen geheven en behoort de zorg oor de verschillende cultures eveneens tot de bemoeienis **er besturende ambtenaren. Op de Buitenbezittingen zijn de controleurs iv den volsten ziu des woords besturende ambtenaren, ziju alzoo met gezag bekleed en geven directe bevelen aan de bevolking, die hen dan ook als radja's beschouwt. Op Java bestaat een geheel andere verhouding; de bevolking staat daar meer bepaaldelijk onder het gezag harer den (regenten, districts- en dessa-hoofden) en controleeren controleurs hunne handelingen zonder eenige directe menging in het bestuur. Uitoefening van macht en gezag oort geheel tot de competentie van den resident of assistent-resident.
P «umatra o. a. waar de volksinstellingen sterk geproeerd democratisch zijn, ontleenen de hoofden hun weie gezag geheel aan het Europeesch bestuur. Vóór "umenging waren zij slechts een soort van patriarchen. e c°ntroleurs op de buitenbezittingen zyn met een e rechts- en politiemacht bekleed; zij zyn president tevens griffier der inlandsche rechtbanken, die o. a. op atra rechtspreken in alle burgerlijke en strafzaken van den Quer (de competentie van landraad en ommegaand gerecht te n als zoodanig maken zij de proces-verbalen en n*ussen °P (van die vonnissen bestaat geen appèl). De ' eur -*ouclt politierol; is verantwoordelijk voor den en staat der wegen, bruggen, rivieren en passanggra, ln- zijne afdeeling, en legt die uoiken aan en onderze in den regel zonder eenige geldelijke ondersteuning den staat en zonder de tusschenkomst vau een ambtenaar burgerlijke openbare werken. Hy waakt er voor dat de be- VolkiDg hare rijstvelden bebouwt en andere cultures dryft, poogt in het algemeen den landbouw te ontwikkelen en roept | in verband daarmede waar sawah's onder zijne leiding en | toezicht staan de noodige irrigatie en andere kunstwerken in 't leven, tracht de handel aantewakkeren door het aanleggen van marktplaatsen eu andere middelen, zorgt dat de belastingen geregeld binnenkomen, ziet zich in eenige gewesten de administratie over een laudskas opgediagen, waakt voor een gelijkmatige veideeling der heerendiensteu, is belast met de strandrondcrtj, tracht de bevolking door zedelyken invloed er toe te brengen schadelijk werkende adats geheel of gedeeltelijk afteschaffen, handhaaft met eenige weinige politiedieuaren orde eu rust, houdt dejaarlijksche volkstelling, maakt de verschillende statistieken op (in al die werkzaamheden slechts bijgestaan door een inlandschen schrijver) in één woord heeft een werkkring even omvattend, bedrijvig eu zelfstandig als een assitentresident op Java heeft. Meer nog. Want terwijl de Ass.-Res. op Java om maar iets te noemen, wat zijne rechterlijke functien betreft, onder de contiöle van den Procureur-Generaal eu het Hoog-Gerechtshof staat, zijn de rechtbanken op de Buitenbezittingeu in den regel geheel onafhankelijk; terwyl do assistent-resident op Java voor het schrijfwerk b(j den landraad hulp heeft van een afzonderlijken griffier eu buitengewoon substituut-griffier (controleur of ambtenaar ter beschikking) staat de controleur op de Buitenbezittingen voor dat werk geheel alleen. Bovendien moet men niet uit het oog verliezen, dat terwijl op Java over het algemeen een geregelde orde van zaken bestaat en er veel geld besteed wordt om den toestand te verbeteren, op de Buitenbezittingeu nog zeer veel moet gedaan worden; in den regel alleen met de eigene hulpmiddelen der bevolking. In pas onderworpen of bezette streken als de Pasoemahlanden, den Linga-archipel, moest alles hervormd worden hetgeen van de besturende ambtenaren ontegenzeggelijk veel bekwaamheid en energie heeft geëischt. Over het algemeen worden de Buitenbezittingen nog steeds als stiefkinderen behandeld; omdat zij niet rendeeren wordt er niets aan ten koste gelegd. Vele gewesten zouden echter geen lastposten meer ziju wanneer men de reeds jaren lang voorgestelde belastingen invoerde of in andere gewesten het belastingwezen herzag; — eenige gewesten als het gouvernement van Sumatia'o westkust en de residentie Riouw zy'n geen lastposten meer, ze werpen integendeel een batig saldo af. In Palembang b. v. bestaat voor de talrijke klassen van Arabieren en Chineezen ter hoofdplaats geene bedrjjfsbelastiug; iv sommige marga's (gewoonlijk de vreedzaamste en rustigste) wordt tot / 12 per huisgezin 's jaars belasting betaald, in andere (o. a. iv de Goemaij-landen) slechts ƒ 1, terwyl die bij invoering in de Pasoemah reeds op / 3 is gesteld. Door het streven naar eenvormigheid in het belastingstelsel voor geheel Ned.-Indië, dat uit zulke heterogene bestanddeelen bestaat, komt men tot geen resultaat. Er bestaat te Batavia by de bureaux ecu geest van generaliseeren on centraliseeren, die vooral uithoofde deigeringe locale kennis van land en volk in den Indischen archipel, tot groot nadeel strekt der beheerde streken. De benoeming van twee der bekwaamste controleurs van Java tot referendaris by het departement van binnenlandsch bestuur is reeds een groote stap op den goeden weg. Voor de Buitenbezittiugen kunnen die benoemingen echter weinig uitwerken. En by' de Alg. secretarie heeft men die verbeterings-maatregel nog volstrekt niet toegepast. Daar wordt steeds veel naar antecedenten gewerkt, hetgeen trouwens wel zoo gemakkelijk is als het volgen van een denkbeeld van eigen schepping voor veranderde toestanden en tijdsomstandigheden berekend, zulk een systeem van werken is een natuurlijk gevolg van gemis aan practici in bestuursaan gelegenheden. Slechts enkele krachtige en talentvolle persoonlijkheden weten zich te verheffen boven den algemeenen sleur. Om op ons onderwerp terugtekomen, voor Java wordt nu volgens de bestaande inzichten veel, voor de Buitenbezittingen betrekkelijk zeer weinig gedaan. Terwyl o. a. op Java voor openbare werken millioenen uitgegeven en die werken door een corps technische ambtenaren uitgevoerd worden, is er in iedere residentie op de Buitenbezittingen niet meer dan één ingenieur soms maar één opzichter, die slechts over weinige gelden beschikken kan en bovendien door zyne talrijke bezigheden op de hoofdplaats zich weinig met de binnenlanden kan bemoeien. In den regel heeft ieder tak van dienst op Java zijn afzonderlijk personeel, terwyl op de Buitenbezittingen alles wordt opgedragen aan de besturende ambtenaren. Zelfs moeten zij by voorkomende gelegenheden blyken geven van militaire taleuteu, en zich tot herstel der rust in oproerige streken aan het hoofd plaatsen van de gewapende bevolking of politiedienaren. Talrijke voorbeelden zyn daarvan aantehalen. Ik citeer, meer bekende en anterieure feiten niet, en bepaal mij tot de vermelding van de verrichtingen van den Controleur Koks bij de affaire van Torrapaija (gedurende de expeditie tegen KRAëNG Bonto-bonto op Celebes); van die van den Assistent-Resident van Amstel bij gelegenheid van het gewapend verzet vau Pirahoen (Palembang), en zeer onlangs van de handelingen van den Controleur De Kanter bij den opstand in Palembang-goetji (Benkoelen). Koks verdiensten op militair terrein werden door alle officieren der Land- ca Zeemacht erkend. Enkele ambtenaren werden gedecoreerd met de Militaire Willemsorde, maar vele anderen kregen die onderscheiding niet, ofschoon zij die verdiend hadden. Men zal na het voorafgaande moeten toegeven, dat de besturende ambtenaren op de Buitenbezittingen in moeielijker gevallen komen dau op Java in den regel het geval is. Ook in andere opzichten meer van maatschappelijke en huishoudelijken aard is het personeel op de Buitenbezittingen Hinder bevoorrecht dan op Java. r vindt men gewoonlijk goede gouvernementswoningen voor de ambtenaren gebouwd, op de Buitenbezittingen bestaan dergelijke huizen in den regel niet, en van de toegestane huishuur-indemniteit kunnen bezwaarlijk passende verblijven worden samengesteld. Er zyn zelfs residentswoningen o. a. die te Riouw, Sibogha en Fort de Koek die een zeer armoedig en onaanzienlijk uiterlijk hebben. De resident van Riouw moet zyn kantoor tydelyk als woning inrichten ! Met de assistentresidents en controleurswoningen is het natuurlijk niet beter gesteld. Sommige controleurs wonen in krotten van bamboe, terwyl hunne onderhoorige hoofden veel betere huizen bezitten. Kan het aan het prestige vau het bestuur bevorderlijk ziju, wanneer de inlander zijn radja in een dergelijke stulp gehuisd ziet? Onmogelijk. De inlander is nu eenmaal een materialist. Een fraai huis is in zyne oogen een teeken van distinctie. Doch er is meer. De enorme afstanden waarop de standplaatsen der controleurs dikwijls van de hoofdplaats verwijderd zijn, en de gebrekkige transportmiddelen (pedatti's zyn nog slechts in weinige residentiën in genoegzamen getale in gebruik) hebben natuurlijk ten gevolge, dat die ambtenaren, zich slechts met groote moeite en onkosten van meubels, provisien en andere benoodigdlieden kunnen voorzien. Zij zy'n meermalen verstoken van Europeesche levensbehoeften en moeten somtijds erbarmelijk leven. Het spreekt van zelf dat men op die standplaatsen geheel verstoken is van geneeskundige hulp. De officieren van gezondheid op de hoofdplaats mogen natuurlijk het garnizoen niet in den steek laten. De ongehuwde controleur is op de Buitenbezittingen in den regel de eenigste Europeaan op zijne standplaats; zijne .'o woucii dikwijls dagreizen ran hem uiwijderd, en daar men niet, even als op Java gewoonlijk mogelijk eu gebruikelijk is, rijtuigen te zijner beschikking heeft, wordt de levenswijs hoogst eeutonig en ongezellig. Er zijn standplaatsen, en by menigte waar meu jaren achtereen geen Europeaan te zien krijgt. Sommige humane residenten permitteeren zoowel om psychische en physisebe redenen het verlaten der afdeelingen zouder dat hun daartoe uitdrukkelijk 'vergunning wordt gevraagd, audere echter viuden het beter hun ondergeschikte ambtenaren door strenge verbodsbepalingen in isolement te houden. De laatstbedoelde residenten vinden het misschien gevaarlijk voor hun gezag, wanneer de controleurs door bij elkaar te komen zich verstaan omtrent bestuursbeginselen en andere onderwerpen. En toch heeft dit ontegenzeggelijk zijn nut; door besprekingen en bijeenkomsten wordt de goede verstandhouding onder de ambtenaren bevorderd en tydroovende correspondentie vermeden. Het is alsof die chefs denzelfden afkeer hebben van dergelyke bijeenkomsten als de patroons voor strikes en despoten voor meetings en reformbanquetten.
Ik vertrouw aangetoond te hebben, ten eerste : dat de voorgenomen reorganisatie der Buitenbezittingen zeer wenschelijk is en tevens zeer gemakkelijk en spoedig tot stand kan komen, en teu tweede dat de ambtenaren hij het biimenlandsch bestuur in die bezittingen, met het oog op de positie hunner collega's op Java, recht hebben op lotsverbetering, voor het minst, op eene bezoldiging gelijk aan die der Java-ambtenaren. De tegenwoordige landvoogd heeft gedurende zijn nog kortstondig bestuur reeds te vele blijken gegeven van billijkheid en voortvarendheid, dan dat men niet mtt grond van hem zoude mogen verwachten, dat hjj de hierbesproken aangelegenheid spoedig in behandeling zal nemen, en ook in deze zaak recht zal doen. De Directeur van binnenl. bestuur wien lof toekomt voor het krachtig voorstaan van du belangen der Buitenbezittingen en de sympathie welke hy den ambtenaren dier bezittingen toedraagt, zal den Gouverneur-Generaal in het regelen dezer quaestie zeker ijverig en zaakkuudig ter zijde staan. Mogen de besturende machten mede weldra tot de erkenning komen van de belangrijkheid der Buitenbezittingen, inzonderheid van Sumatra en Borneo, wier minerale rijkdommen o. a., zoo overtuigend aangetoond worden in het onlangs uitgegeven werk van den ingenieur de Greve(*) Ik eindig met de woorden van een bekenden schrijver over Sumatra te herhalen: „Java kan en mag niet altijd het groote lapis vert blijven waaiop afwisseleude spelers hun geluk beproeven. Batavia 20 Juni 1872 A. (*) liet ombiliën-kolenveld in de Padangsche bovenlanden en het transportstelsel oj> Sumatra's Westkust.