Nederlands dagblad : gereformeerd gezinsblad / hoofdred. P. Jongeling ... [et al.]

PAPOEA FONDS Stichting Hulp Aan Papoea's In Nood /Adviseurs: Nicolaas Jouwe Za charias Sawor POSTGIRO 243000 Postbus 2100 Eindhoven

ZOALS de lezer weet is het dit jaar 200 jaar geleden dat Amerika onafhankelijk werd van het moederland Engeland. Ter gelegenheid van dit feit zullen we een kort overzicht geven van de literatuur zoals die zich in Amerika ontwikkeld heeft. Uiteraard zal een en ander beperkt blijven tot het aangeven van enkele grote lijnen.

HET Amerikaanse volk is ontstaan uit een samensmelting van tal van nationaliteiten. De grootste plaats werd daarbij ingenomen door deEngelsen. Uit deze grote diversiteit is .door de jaren heen een homogeen geheel gegroeid: de Amerikaanse literatuur. De verschillende elementen zijn nog duidelijk te herkennen, b.v. de invloed van de negers en de joden, twee grote groepen in Amerika.

SAUL BELLOW

NORMAN MAILER

.MEN zou kunnen zeggen dat de Amerikaanse literatuur begint met de vestiging van de eerste Engelsen in Amerika in het begin van de zeventiende eeuw. Deze kolonisten hadden met tal van, voor hen totaal nieuwe, problemen te kampen: een onbekend en ongewoon klimaat; een volslagen andere natuur, veel ruiger dan in Engeland; de ontmoeting met de, veelal strijdlustige, Indianen; het opbouwen van een bestaan uit niets in de wildernis. Onder omstandigheden als deze bleef er om te beginnen al weinig tijd over voor het schrijven van originele en hoogstaande literaire werken. Daar kwam nog bij dat de Puriteinen, die toen rijkelijk vertegenwoordigd waren in Amerika, niets schreven voor ontspanning, maar uitsluitend „ter lering". Overwegend stichtelijke lectuur dus.

Tot de Vrijheidsoorlog (1775-1783) werd er niet veel bijzonders geschreven in Amerika. Wat er geschreven werd was meestal sterk Puriteins getint en grotendeels een imitatie van de belangrijkste schrijvers en dichters in Engeland in die dagen. Een eigen stijl was er nog niet.

In de eerste hel ft van de achttiende eeuw begonnen hier en daar enige geseculariseerde elementen door te dringen in de literatuur. Tevens krijgen we een eerste aanzet tot eigen literatuur in de vorm van beschrijvingen van Amerika en het leven daar, gezien door de ogen van de pioniers. «.

DAN komt de strijd van Amerika tegen Engeland om het verkrijgen van onafhankelijkheid en zelfstandigheid. In deze tijd wordt de aandacht dermate in beslag genomen door de gebeurtenissen rondom de strijd dat wat er geschreven wordt vrijwel uitsluitend van politieke aard is. Als dan eindelijk de onafhankelijkheid een feit wordt, is dat in alles te merken, uiteraard ook in de literatuur. Er komt een nieuw slag Amerikanen naar voren: de nationalisten, die op alles een eigen, Amerikaans stempel willen drukken. Geleidelijk aan worden de Engelse literaire voorbeelden verlaten en gaat men een eigen literatuur opbouwen. De typische eigenaardigheden van Amerika, waarin het verschilt van het vele eeuwen oudere Europa, worden door de opkomende schrijvers verwerkt in hun oeuvre. Er wordt voornamelijk proza geschreven, van poëzie is nog nauwelijks sprake.

VANAF circa 1800 kan men van enige literatuur van niveau gaan spreken. De eerste .oogst" van de onafhankelijkheid (wat de literatuur betreft) bestond uit drie auteurs: Washington Irving, James Fenimore Cooper en Edgar Allan Poe. Van deze drie is James Fenimore Cooper de eerste echte Amerikaanse schrijver. Hij schreef o.a. een serie romans over de Amerikaanse wildernis in het Westen en over het leven van de pioniers en de Indianen, waarvan „The Last of the Mohicans" (De laatste der Mohicanen) de beroemdste is en ook in Nederland bekendheid geniet. Door deze romans werd een nieuw genre in Amerika geïntroduceerd, n.l. de historische roman.

Eveneens zeer beroemd is Edgar Allan Poe, die voornamelijk gedichten en korte verhalen schreef. Zijn detective- en griezelverhalen zijn zeer bekend en interessant. Met hem begint de Amerikaanse poëzie van de grond te komen.

IN de tweede helft van de 19e eeuw begint de poëzie in Amerika zelfstandig te worden, dat wil zeggen niet meer een imitatie van beroemde Engelse dichters. Een belangrijke dichter uit deze periode is Walt Whitman. Deze schreef een zeer uitgebreide bundel gedichten getiteld „Leaves of Grass". Deze gedichten ademen een totaal nieuwe geest vol enthousiasme, 'evenslust en geestdrift. Ze bezingen de vreugde van de dichter over het feit dat hij leeft en alles om zich heen mag waarnemen en bovenal dat -hij Amerikaan mag zijn. Deze gedichten zijn onberijmd, zozeer zelfs dat ze door sommige critici als „proza in dichtvorm" gekenschetst worden.

DE naam Mark Twain zal waarschijnlijk meerdere lezers bekend voorkómen. Zijn eigenlijke naam was Samuel Langhorne Clemens en hij leefde in de tweede helft van de 19e eeuw. Met recht wordt hij de grondlegger van het moderne Amerikaanse proza genoemd. Zijn werk is zeer humoristisch en doorspekt met zogenaamde „tall tales", sterk overdreven verhalen die in Amerika zeer pupulair waren. Bekend van Twain zijn „Torn Sawyer" en „Huckleberry Finn", over twee jongens die allerlei avonturen beleven op en langs de Mississippi river. Alles is heel eenvoudig gehouden.

Twain,' die overwegend romantisch was ingesteld, werd opgevolgd door een reeks realisitische schrijvers, die zich vooral bezighielden met psychologische analyses. Namen als Theodore Dreiser, Stephen Crane en Henry James zijn hier op hun plaats.

IN de literatuur van het begin van de twintigste eeuw zien we twee duidelijke stromingen: de richting die inspiratie zoekt bij Amerika zelf en zich helemaal op Amerika richt, en de richting die zich naar buiten keert en zich voornamelijk bezighoudt met internationale onderwerpen en achtergronden.

Vertegenwoordiger van de „Amerikaanse" richting was o.a. Carl Sandburg, die duidelijk beïnvloed was door Walt Whitman. Hij heeft belangstelling voor heel gewone alledaagse mensen en dingen. Hij is er trots op dat hij een Amerikaan mag zijn. Vertegenwoordiger van de „internationale" richting was o.a. Ezra Pound, die zeer geleerd was en dermate intellectualistisch schreef dat zijn gedichten zeer moeilijk te lezen zijn.

Zeer bekende schrijvers uit de eerste helft van de twintigste eeuw zijn o.a. John Steinbeck en Ernest Hemingway. Steinbeck schreef een aantal streekromans die zich afspelen in Califomië en vooral het leven van arme boerenmensen beschrijven, die soms een mensonwaardig bestaan hadden. Zijn stijl is eenvoudig, geheel in overeenstemming met zijn onderwerpen. Zijn bekendste werk is wel „Grapes of Wrath" (Druiven der gramschap), dat zich afspeelt in de crisisjaren.

De romans van Hemingway spelen zich voornamelijk buiten Amerika af. Hij is een tijdlang oorlogscorrespondent geweest en dit is ook in zijn stijl te merken. -Hij probeert n.l. met een minimum aan concrete woorden zo veel mogelijk zo duidelijk mogelijk te zeggen. Deze manier van schrijven heeft hem zeer beroemd gemaakt en heeft veel navolging gekregen, o.a. van John Steinbeck en Graham Greene (in Engeland).

lot 1900 kon men van Amerikaans drama nauwelijks spreken. Pas tijdens de eerste wereldoorlog kwam er een zekere vooruitgang in de ontwikkeling. Doordat alles ontregeld was door de oorlog moesten kleine amateurgroepen het initiatief nemen, wat tot gevolg had dat er een ware bloei van toneelstukken en -groepen ontstond. Na de'tweede wereldoorlog nam het Amerikaanse drama een richting die van Amerika vandaan voerde, wat onderwerpen en gegevens betreft. Modern /Vmerikaans drama is dan ook sterk internationaal getint.

SINDS de tweede wereldoorlog is er een grote opeenvolging van stromingen en beroemde schrijvers geweest. Afwisselend is men geïnteresseerd in conservatisme (Herman Wouk), beleefdheid en beschaafdheid (James Gould Cozzens), eenvoud en oprechtheid (Salinger), „Beat" (Kerouac).

Een belangrijk deel van Amerika's beste moderne schrijvers is joods. Om er drie te noemen: Bernard Malamud, Saul Bellow en Norman Mailer. Deze joden hebben, hoewel ze een minderheid vormen, hun eigen identiteit weten te behouden, wat in hun werk ook duidelijk uitkomt. Veel Joods-Amerikaanse schrijvers behandelen het onderwerp van een man die geïntegreerd probeert te raken in een samenleving die hij wantrouwt en vreest, maar waar hij toch deel van wil uitmaken. Ook bovengenoemde schrijvers verzwijgen hun joodzijn niet, maar bespreken de problemen die voortvloeien uit de omgang met niet-joden.

De huidige Amerikaanse literaire markt wordt als het ware overspoeld met wat men noemt „bestsellers". Uitgevers zijn voortdurend op zoek naar nieuw en origineel talent. Als een beginnend schrijver met één romand succes heeft geboekt, meent hij veelal dat hij zijn ware bestemming gevonden heeft. Dit wordt nog versterkt door de aandacht die hij van alle kanten krijgt: hij wordt uitgenodigd lezingen te houden, in forums zitting te nemen, voor de televisie te verschijnen enzovoort. Om kort te gaan, hij wordt beroemd. Maar om beroemd te worden moet men uiteraard eerst de aandacht krijgen. Dit probeert men door werken te schrijven die „nieuw", „anders", „origineel" zijn. Als men dan eenmaal bekendheid geniet moet men die ook zien te behouden. En dat valt, bij zon sterk wisselend en gevarieerd aanbod, niet mee.

Het publiek, en dan vooral de jongeren, zijn uiteindelijk degenen die het oordeel vellen. Daardoor moeten de schrijvers constant op hun tenen staan. Het resultaat is dan ook vaak dat het niveau van de geboden werken hoog ligt. Toch is er veel kaf tussen het koren, vooral wat betreft „eerstelingen". Maar dat kaf wordt er na verloop van tijd door de concurrentie vanzelf „uitgewied".

Als slotopmerking nog dit: de Amerikaanse literatuur als geheel is zeer de moeie van het lezen waard. Hoewel in Jezelfde taal als Engels literatuur is er toch een zeer duidelijk indentiteitsverschil. Amerika is een jong land en dit werkt door in de literatuur. Er kan nog heel wat „groei en bloei" verwacht worden.