Leeuwarder courant : hoofdblad van Friesland

(Van een onzer redacteuren)

Het tijaperK van het boek loopt af, het tijdperk van het beeld is aangebroken. Dat leert ons — in bestsellers! — de Canadese tv-profeet McLuhan. De eeuw van het boek lijkt echter nog maar pas te zijn aangebroken als men kijkt naar de 25-ste Buchmesse (boekenbeurs) van Frankfort, die daar dinsdag is afgesloten. Op deze grootste boekenschouw ter wereld waren 250.000 boeken van bijna vierduizend uitgevers uit zestig landen, met tachtigduizend nieuwe titels, uitgestald in drie reusachtige hallen over een oppervlakte van 56.000 vierkante meter. Een bonte mengeling van commercie, politiek, sex, cultuur en wetenschap. Een papieren spiegel van wat er onder het mensdom leeft: revolutionair en reactionair, fascistisch en communistisch, platvloers en hoogcultureel, ikonen en posters, theologie en pornografie, strijdschriften van de Kinderen van God en van de zonen van Mao. De Frankfurter Buchmesse is na de oorlog — voortbouwend op een traditie van vier eeuwen — een open, vrije markt van boeken en ideeën geworden, een kostbaar goed in een wereld met censuur, gevangen schrijvers en boekver-

brandingen. Een wereld, waarin nog altijd het woord van Heinrich Heine geldt: „Waar boeken worden verbrand, worden tenslotte ook mensen verbrand."

Deze 25-ste Buchmesse in Frankfort was meer dan ooit een spiegel van de wereld: Israël, het land waar het Boek der Boeken is geboren, was er ondanks de oorlog vertegenwoordigd. „Wij hebben weliswaar nauwelijks zenuwen meer, maar wanneer men begint te werken, dan gaat het wel," zei dr. Smul Zur, directeur van de Jeruzalemse boekenbeurs in Frankfort. De Israëlische stand werd constant bewaakt door Duitse politiemannen gewapend met machinepistolen. Even verderop was een stand van de Arabische landen, Egypte, Syrië en Libanon — half leeg, met onder meer fraaie b9eken voor kinderen, die hopelijk de vrede nog zullen beleven. Van de 21 Israëlische uitgevers die zich hadden aangemeld, waren er door de oorlog maar negen vertegenwoordigd. Het voornaamste stuk was de pas gereed gekomen Encj/clopedia Jiidaeica, die in vele delen alles bevat over het Jodendom en Israël. Kosten i 1700 af Jeruzalem. Aan deze Joodse encyclopedie kan nu een zwart supplement worden toegevoegd over de vierde slag om het nieuwe IsraëL

De grote Duitse dag- en weekbladen waren ook actief op de 25-ste Frankforter Buchmesse. Deze ansichtkaart verspreidde „Die Welt": een reproduktie van het titelblad dat Heinz Edelman had vervaardigd voor de Buchmessebijlage „Welt des Buches".

De stand van de Sovjet-Unie had mapjes met ansichtkaarten van Lenin om mee te nemen. Bovenstaande foto is precies 55 jaar geleden, in oktober 1918 genomen: Lenin voor een boekenkast in zijn werkkamer in het Kremlin. Volgens de statistiek van de Unesco zijn de vertalingen van werken van Lenin de grootste „bestseller" ter wereld — nog boven de bijbel.

De plechtige opening van deze Buchmesse '73 stond ook in het teken van de oorlog in het Midden-Oosten. „Ik kan hier niet gaan staan keuvelen over boeken en literatuur terwijl er oorlog woedt vlak voor onze deur", zei bondskanselier Willy Brandt „Dit tragische conflict is een oorlogsverklaring aan de rede. Er lijden en sterven weer onschuldigen. Ondanks de vredesprijs, die de Duitse boekhandel nu 25 jaar aaneen heeft uitgereikt, is er geen vrede. Dat ls ons aller nederlaag. Deze oorlog gaat ons onmiddellijk aan in Europa. Er is geen vrede in Europa als in het Midden-Oosten de huizen branden. Misschien brengt deze strijd de ontnuchtering, die naar vrede kan lelden. Misschien keert de rede terug van de slagvelden. Opnieuw wordt het volk bedreigd, waarvan miljoenen omkwamen in het inferno dat in Europa werd aangericht. Maar ook de Arabieren lijden en sterven. De wapens móeten zwijgen! De verantwoordelijke staten moeten alles doen om dat te bevorderen. Het is een illusie dat vrede met geweld te veroveren is. Waar geen krachten en machten meer helpen, zo leert ons het Boek der Boeken, daar moet het gebed helpen. Laat ons bidden om vrede."

Dr. Herman Liebaers, directeur van de Koninklijke Bibliotheek in Brussel, die een bijzondere prijs kreeg voor zijn werk in het Internationale Jaar van het Boek 1972, hield een indrukwekkend pleidooi voor het boek in dienst van de vrede. Behalve honger naar voedsel heerst er in de arme landen ook honger naar boeken. De leeshonger heerst onder tweederde van de mensheid. Naast de gevaarlijke tegenstelling tussen armen en rijken is er de kloof tussen lezers en niet-lezers. De boekenproductie zou meer op de arme landen moeten worden gericht. Zoals de pockets en paperbacks een enorme democratisering van het boek hebben bevorderd, zou er een nieuwe revolutionaire ontwikkeling in de boekenproductie en — afzet moeten komen om de leeshonger in de arme landen te stillen. De ontwikkelingslanden waren wel op deze Frankforter Buchmesse vertegenwoordigd. Zij mochten er komen op kosten van de „Börsenverein des deutschen Buchhandels," die de boekenbeurs organiseert — een wat pijnlijk aandoend mengsel van commercie en liefdadigheid. Zo stond er een tenger mannetje in klederdracht uit Bangladesh in een standje met een paar boeken. Zo stonden er ook een paar schilderachtige figuren uit Soedan en Liberia. Meer als kleuriger randversiering van de rijke boekaniers.

De beide verschoppelingen der naties, Zuid-Afrika en Formosa of Taiwan, zaten samen in een zeer stille stand in een tochtige uithoek van een immense hal. Een man uit Zuid-Afrika met onder meer kinderboeken met een blanke Heiland en een Chinees met fraaie boeken over Tsjang-Kai-Tsjek en diens welvarende Chinese restrijkje op Formosa. Twee naties op de strafbank.

Veel heibel was er geweest over een stand van de Kroatische nationalistische beweging. Joegoslavië had woedende pogingen gedaan, deze stand van de Buchmesse te weren. Tevergeefs; de organisatoren houden onverbiddelijk vast aan het principe van vrije meningsuiting. Er was onder meer een handboek te zien van de spelling en grammatica van de Kroatische taal, dat in de herfst van 1971 was uitgekomen te Zagreb, in Joegoslavië, maar bij de politieke troebelen daar in december 1971 werd verboden, waarna de hele oplage van 40.000 exemplaren werd vernietigd. Dit handboek voor scholen en universiteiten was samengesteld door de voornaamste Kroatische taalgeleerden. Het was nu opnieuw in Londen uitgegeven. De politie hield een oogje int zeil.

lerland legde in zijn stand vooral de nadruk op zijn eigen oude Keltische taal. Als men dan bedenkt, dat het oude lers nog door slechts een 150.000 leden wordt gesproken, vraagt men zich af, waarom er geen stand was voor boeken in het Fries — een taal die nog altijd in levend gebruik ls onder een 400.000 mensen. Het wordt hoog tijd dat Friesland daar eens iets aan gaat doen. Het hoort op deze internationale onmoetings- en ultwisselingsplaats van volken, talen en boeken vertegenwoordigd te zijn.

Misschien zou er een plaats voor Friese boeken zijn in te ruimen bij de 132 Nederlandse uitgevers, die op de Buchmesse zijn vertegenwoordigd. Die Nederlandse uitgevers treden nog echt vaderlands gescheiden en verzuild op, anders dan bijvoorbeeld die van de Sovjet-Unie, de VS, de DDR, Oostenrijk, Frankrijk, Spanje, Italië en Engeland, die met soms zeer smaakvolle en imponerende gemeenschappelijke stands de aandacht trekken. In en om de Nederlandse winkels en winkeltjes heerste echter wel veel commerciële drukte. Met name rondom de Elsevier's boeken-boom — die alsmaar dikker lijkt te worden. De aardigste stand had het Spectrum: groen, met boompjes versierd. Helemaal in het teken van de milieuzorg, het thema van deze Buchmesse nu de Club van Rome de vredesprijs van de Duitse boekhandel had ontvangen.

Adolf Hitler leek plotseling te zijn herrezen. Tot woede, ontsteltenis en boer-met-kiespijn-gelach van het Duitse publiek schreed hij verleden donderdag over de Frankforter Buchmesse. Begeleid met tromgeroffel en de kreet Ein Buch, ein Reich, ein Fuhrer en gevolgd door twee SS-ers en met hakenkruisvlaggetjes zwaaiende en confetti strooiende jongelieden. Het was de Amerikaanse acteur Billy Frick die vaak de Hitler-rol heeft gespeeld en in die rol een schokkende gelijkenis met 'der Fuehrer' vertoont. Hij was voor deze stunt afgehuurd door het Duitse satirische maandblad Pardon, dat daarmee de draak wilde steken met de 'Hitler-Welle', de golf van Hitler-boeken, op deze boekenbeurs. De pseudo-Hitler was in een open Volkswagen op het Messe-terrein komen aanrijden. Hij werd onmiddellijk in zijn uniformkraag gegrepen door de politie, die na een ondervraging van een uur toestond een korte rondgang door een Messe-hal te maken. De optocht ging naar de stand van de Propylaeen-Verlag, waar de onverbiddelijke nieuwe bestseller Hitler van Joachim Fest (eerste oplage 250.000 exemplaren) stond uitgestald.

De namaak-Hitler werd op slag ontluisterd toen een woedende jongeman zijn gezicht en uniform met mosterd besmeurde. Maar de geest van de ware Hitler bleek nog niet dood te zijn op deze Buchmesse. Daarvan getuigde onder meer de stand van de in neo-nazistische literatuur gespecialiseerde uitgeverij 'Schuetz', waarbij vorig jaar heftige rellen ontbrandden. Deze uitgeverij brengt boeken, die Duitse schuld aan de oorlog bestrijden of kleineren, de Duitse oorlogshelden bezingen en de massamoord op zes miljoen Joden ontkennen. Een boek over de SS-divisie. "Viking,' bestaande uit oorlogsvrijwilligers uit verschillende Germaanse landen, wil bewijzen dat het mogelijk was „uit soldateske mensen van de meest uiteenlopende nationaliteiten een innerlijk samenhangend, onder elkaar kameraadschappelijk verbonden en militair gesloten operatief verband te scheppen." Verder boeken over Hitler, die moeten bewijzen dat hij de oorlog in 1939 niet heeft gewild, memoires van de Belgische fascisten-leider Léon Degrelle en de luchtheld Rudel en historische literatuur die moet aantonen, dat ook de geallieerden oorlogsmisdaden hebben begaan, dat de aanslag op Hitler op 20 juli 1944 landverraad was en dat in de processen van Neurenberg tegen Duitse oorlogmisdadigers geen recht maar onrecht is geschied.

'Druffel-Verlag* heeft zich ook ten doel gesteld, de Duitse geschiedenis van de dertiger en veertiger jaren te herschrijven en te ontdoen van de „mythen", die daarover in en na de oorlog zijn ontstaan. Daarvoor moeten dan onder meer dienen een boek van Armelies von Ribbentrop over haar vader, die onder Hitler minister van buitenlandse zaken was, een boek van Ralph Hewins over de Noorse Mussert Quisling: Quisling-verrader of patriot? en een biografie van de Britse fascist Sir Oswald Mosley: Weg und Wagnis-Ein leben fuer Europa. Mosley is nog één van de weinige nazileiders, die in leven is. In de eerste wereldoorlog was hij vliegenier, hij kreeg bekendheid als sportman, op 22-jarige leeftijd kwam hij in het Britse Lagerhuis en op 28-jarige leeftijd werd hij minister in het kabinet-MacDonald. In de dertiger en veertiger jaren verdedigde hij Mussolini's en Hitlers ideeën. Hij was nu in Frankfort om zijn boek aan te prijzen en te pleiten voor een verenigd Europa met behoud van de nationaliteiten.

Verder waren er uitgeverijen, die het heimwee naar de gebieden die Duitsland aan Polen en Tsjechoslowakije heeft verloren levend houden. Zij brengen prachtige fotoboeken uit over Silezië, Pommeren, Oost-Pruisen en Sudetenland, over Liebes altes Königsberg, Dantzig en Breslau.

Daar staat tegenover dat de extreem-linkse uitgeverijen ook ruim vertegenwoordigd waren op deze Buchmesse 'Verlag Roter Stern' uit Frankfort stond er met allerlei geschriften tegen neo-fascisme in de Duitse samenleving en voor de klassenstrijd en de revolutie in de derde wereld. Het boek Is Chili bij ons ook mogelijk? werd opvallend aangeprezen in een stand, waar men geld kon afdragen voor de strijd tegen de militaire junta, die president Allende ten val heeft gebracht en een einde heeft gemaakt aan zijn poging tot maatschappij-hervoming.

Veel tam-tam werd er gemaakt van de memoires van de Tsjechische schaakgrootmeester Ludck Pachman Nu kan ik spreken, waarin hij vertelt over zijn leven onder Benesj, Doebtsjek, Hoesak en nu in het vrije Westen. Aangekondigd werden de memoires van de Russische oud-wereldkampioen schaken Botwinnik. Zo blijft de zaak een beetje in evenwicht.

Zeer veel belangstelling trokken de uitstallingen van de DDR en de Sovjet-Unie. De DDR-uitgevers vonden dat zij te weinig expositieruimte toebedeeld hadden gekregen. Er waren ook weer ruzies over Oostduitse uitgeverijen, die onder dezelfde naam werken als Westduitse uitgeverijen en daarom van de beurs in Frankfort worden geweerd (o.a. „Reelam" met zijn kleine, handige en goedkope boekjes). Toch waren er 42 van de tachtig Oostduitse uitgevers vertegenwoordigd met 3500 verschillende titels: vooral medische en technische vakliteratuur, sport- en kinderboeken. Een vrij sober geheel weliswaar, maar met veel interessant materiaal, onder meer op het gebied van de Oostduitse literatuur, die in het Westen te lang is verwaarloosd.

De DDR presenteerde zich in haar stand als een moderne cultuurnatie, die de Duitse literaire klassieken voor een zo breed mogelijk publiek toegankelijk maakt. In de „Bibliothek Deutscher Klassiken" zijn sinds 1955 bijna 150 uitgaven verschenen in een totale oplage van vier miljoen. Een nieuw prestige-projekt is de volledige uitgave van Luthers werken.

De boekhandel van de DDR pretendeert, niet de commercie maar het volk te dienen. De propaganda en afzet worden geregeld via 12,600 agenten in bedrijven en scholen en 40.000 literaire „voorwerkers" van de communistische partij. Men wil zich zo vrijwaren van de bestseller-cultus in het Westen en zich vooral ook richten op het stimuleren van jonge schrijvers.

De Sovjet-Unie voelde zich in Frankfort eveneens tekort gedaan. Het had meer ruimte willen hebben om aandacht te kunnen schenken aan het vijftigjarig jubileum van de Russische revolutie. Het propagandistische element was overigens nog vrij sterk aanwezig in de sovjet-stand: met handige meeneem-boekjes over de zegeningen van de sovj et-staat, de problemen van de sovjet-ideologie en het verderfelijke van maoisme, revisionisme, trotskyisme en zionisme. Er waren mapjes met ansichtkaarten van vadertje Lenin, prachtige boeken met ikonen van de Russisch-Orthodoxe Kerk en kunstboeken met reproducties van de hedendaagse realistische sovj et-kunst — eigenlijk ook ikonen van de communistische staatsreligie met beelden van de profeet Marx en de heiland Lenin.

De mooist verzorgde stands waren wel die van Frankrijk, Italië en Spanje. De indrukwekkende Italiaanse uitgaven vormden werktekeningen tekeningen van Leonardl da Vinci, bijeengebracht in machtige boeken op Japans papier. Dit projekt dat tonnen moet hebben gekost ls pas voltooid. Men is er in het begin van de zestiger jaren mee begonnen bij de Ambrosiaanse Bibliotheek in Milaan op last van de toenmalige aartsbisschop van Milaan, kardinaal Montinl, nu paus Paulus VI. Zo iets dan geven deze boeken vol technische tekeningen van da Vinci een indruk van dit veelzijdigste genie dat de wereld waarschijnlijk ooit heeft aanschouwd.

Eén van de belangrijkste trends die op deze 25-ste boekenbeurs ln Frankfort naar voren kwam was de enorme vlucht, die het kinderboek neemt. De Oosteuropese landen vielen al .aren op met hun prachtig uitgevoerde kinderboeken. De grote westerse uitgevers gaan nu ook steeds meer doen aan kinderboeken en aan pedagogische en didaktische literatuur en leermiddelen. Ook steeds meer bekende schrijvers en dichters gaan zich toeleggen op het schrijven van kinderboeken, zoals Heinrich Böll en Peter Chotjewitz. Zij zijn wat uitgekeken en uitgeschreven op de wereld van de volwassen mensen. In kinderen vinden zij een veel directer aanspreekbaar en veel dankbaarder publiek. De opbloei van het kinderboek is in volle gang, is een boodschap van Frankfort 1973.

Een tweede trend was de opbloei van werken over theologie en psychiatrie. Het boek van Jan Foudraine „Wie is van hout?" maakt in Duitsland grote opgang. Voor de theologie was voor het eerst een aparte verdieping in eén van de Messehallen ingericht. In de nieuwe theologische literatuur staat de politiek en met name de revolutie niet meer zo centraal als in de afgelopen jaren. Het gaat meer over de mens en zijn bevrijding, evenals in de literatuur over psychologie en psychiatrie: Hoe kan de mens worden bevrijd van zijn angsten en complexen, van de druk van zijn omgeving? Moet hij zichzelf bevrijden, of moet de bevrijding „van Hogerhand" komen?

Een derde trend was de grote belangstelling voor historische werken. Vooral de negentiende eeuw is in trek, maar ook de Middeleeuwen, die worden gereproduceerd in prachtige boekwerken. Historische biografieën doen het ook goed en uiteraard nog altijd boeken over de oorlog en dan vooral over Hitler, dé grote rage in het huidige Duitsland. Het klapstuk op de Buchmesse was de zwarte turf over Hitler van Joachim Fest, dat volgens sommige deskundigen voor 25 jaar de definitieve Hitler-biografie is. Openhartige mémoires zijn ook „in," zoals van de zangeres Zarah Leander, de pianist Arthur Rubinstein en de actrice Therese Giehse.

Een vierde trend was, dat de sexboeken wat op de achtergrond lijken te raken. Men schijnt ook in Duitsland langzamerhand over de „Sexwelle" heen te zijn. Bij. de sexboekenstands was het niet overmatig druk: meest heren op leeftijd, die boekjes doorbladerden op vrouwelijk bloot. Ook een boodschap uit Fankfort: de „sexgoarre" is bijna over.

Tenslotte was er de trend van de opkomst der audio-visuele middelen: videocassettes, filmbanden, geluidsbanden enz. Er zijn in sommige grote Duitse steden zoals Muenchen, Berlijn en Keulen al boekhandels met speciale afdelingen voor deze audio-visuele toestanden. De handel ziet er wel toekomst in.

En om de handel gaat het in de eerste plaats ook in Frankfort. Het gaat om auteursrechten, rechten, coproducties, in- en uitvoer van boeken. Books is business. De boekenomzet ligt in West-Duitsland dit jaar al weer tien procent hoger dan vorig jaar. De totale jaaromzet omzet in boeken komt in de Bondsrepubliek al op 3,5 miljard, mark. West-Duitsland voert jaarlijks voor meer dan 700 miljoen mark aan boeken en tijdschriften uit en voor meer dan 250 miljoen mark in. De productiekosten van het boek vliegen echter, mee door de inflatie, ook omhoog zodat de uitgevers zich vooral staande trachten te houden met bestsellers, die ook minder rendabele en onrendabele uitgaven mogelijk moeten maken. Dat was één van de opvallendste aspecten van deze Buchmesse 1973: de toenemende concentratie op bestsellers, die met een enorme vóór-reclame op de markt en aan de man worden gebracht. Het boek heeft toekomst, maar vooral dankzij business én beeld. Deze Buchmesse hing vol oogstrelende en oogverblindende posters. Zo kreeg McLuhan toch nog een beetje gelijk: het medium is de boodschap.

Premier Anwar Sadat van Egypte: „jfc heb altijd gewaarschuwd dat '{„ onze confrontatie met Israël het zaj gaan oog om oog, tand om tand en reikwijdte om reikwijdte." Fraktieleider van de PPR dr. B. ae' Gaay Fortman: „De reactie van ac PPR op het regeringsbeleid kan worden samengevat als een mengeling van opluchting en bezorgdheid." Fraktieleider van de ARP in de Tweede Kamer mr. W. Aantjes: ,Jk geef geen schoten voor de boeg. Als jj, schiet, dan schiet ik raak." NVV-voorzitter Wim Kok: „Gewestvorming is absoluut noodzakelijk on» van dat lullige, negentiende eeuwse gedoe van de gemeenten af te komen." Staatssecretaris J. P. M. Hendriks: „Er . zijn een heleboel stellingen in ons leven onbewezen, waarvan toe weten dat ze waar zijn. We weten toch allemaal dat de ziekenhuiscapaciteit in ons land te groot is." President R. M. Nixon: ,Wij willen de oorlog in het Nabije Oosten zo beëindigd zien dat een duurzame vrede er het gevolg van is." Televisie-schrijver Leo Derksen: „Televisieschrijven in Nederland is zoiets als vrouwen naar Bangkok dragen." Mr. Aantjes: „Wij kunnen in de extra-parlementaire verhoudingen, zoals ze nu en in de komende vier jaar bestaan, met Den Uyl best zaken doen." Actrice Trudy Labij: „Ik ben met vakantie in Marokko geweest. Ik ben gewoon ziek geworden van de ellende die veel mensen daar door moeten maken." Mr. Aantjes: „Wiegel laat niets na om ons van ons laatste restje verlangen naar een coalitie met de VVD te verlossen." Tweede Kamerlid dokter A. D. W. Tilanus van de CHU: „Een goed ziekenhuisbestuurder laat zich voorlichten door onafhankelijke deskundigen dus niet alleen door de medische staf van zijn eigen ziekenhuis en de specialisten." Mr. Aantjes: „Ik weet wel waarom Wiegel zich inhield. Hij wist dat hij geen been aan de grond zou krijgen. Hij heeft liever volle vergaderzalen." Tweede Kamerlid dokter G. Beekmans voor D' 66: „De hoge kosten van de geneeskundige zorg worden voor een niet gering deel veroorzaakt door specialisten en ziekenhuisbesturen, die hun werk als prestige-object zien." Trudy Labij: „Als je dan in Nederland terug komt denk je: waar is dat hier in 's hemelsnaam allemaal voor nodig. Al die dikke mensen in glimmende auto's, al die vetmesterij." Rector drs. M. J. J. Zeijen van da Katholieke Leergangen in Tilburg: „De werkelijkheid in school te weerbarstiger dan veel theoretici aanvaarden." Journaliste Tessel Pollmann in „Krant" van de School voor de Journalistiek: ,Jïet grote probleem van links is dat het juist de rechtse rubrieken en bladen zijn die populair zijn bij de minder geschoolden." Gemeenteraadslid kabouter Roel van Duijn: „De arbeid-adelt-filosofie heeft geleid tot overcomsumptie, reiniging en vernietiging van het platteland." NVV-voorzitter Kok: ,Jlet is nodig dat de overheid de hete adem van de vakcentrales in de nek voelt." Tessel Pollmann: „Het succes van rechts moet links gericht worden, daar heeft het tot nu sterk aan ontbroken. Over dat probleem zou links zich moeten buigen." Prof. dr. P. Roscam Abbink: „leder die met recht vermoedt meer te verdienen dan hij in een strikt rechtvaardige samenleving zou verdienen, behoort wat meer weg te geven en sober te gaan leven." President Nixon: „De politiek van de Verenigde Staten is die van de vredebrenger. Zij is niet gebaseerd op agressie en de overheersing van andere landen." Tessel Pollmann: „De grote valkuil voor linkse journalisten is dat ze ontzettend drammerig proza produceren. Zodat de arbeidersklasse er niets van begrijpt en rechts mateloos wordt geïrriteerd." De Israëlische premier mevrouw Golda Meir: „Israël zal geen minuten verspelen en een bestandsvoorstel onmiddellijk overwegen. Maar tot dusverre hebben we niets gehoord dat erop wijst dat de buurlanden een bestand unllen." Prof. dr. P. Steenkamp, KVP-voorzitter van het Christen-Democratisch Samenwerkingsorgaan: „De PvdA is een cycloop met één oog dat bovendien nog uitsluitend op de vakbeweging is gericht." De Israëlische minister van defensie Mosje Dayan: „Wij willen hen zozeer afstraffen, dat zij het woord „oorlog" uit hun woordenboek moeten schrappen en met ons tot een vredesvergelijk moeten komen." Prof. dr. Steenkamp; ,_Men geeft de club-Den Uyl gewoon slechts één jaar het voordeel van de twijfel." Mevrouw Meir: „Onze tegenstanders zeggen dat hun doel de herovering van de bezette gebieden is, maar hun werkelijke doel is ons te vernietigen als soevereine staat en natie. We vechten voor onze overleving." Mevrouw Joke Kool-Smit van Man, Vrouw, Maatschappij: „Zolang ons onderwijs, de televisie en alle mogelijke lektuur de jonge meisjes het beeld van een sprookjesprins voorzetten en zolang het huwelijk als alleenzaligmakend wordt gezien, zolang valt er nog veel te vechten." De Russische premier Alexei Kosygin: „De Sovjet-Unie zoekt niets voor zichzelf in het Nabije Oosten."