Leeuwarder courant : hoofdblad van Friesland

Ja, het was dan zover: de hete, droge zomer van 1921 en dan enorm druk met mond- en klauwzeer, dat in hevige mate het vee teisterde. Kale, dorre weiden en het slecht en schaars. Dus veel ingewandstoornissen enz. enz. Inderdaad, ik 'raakte tenslotte wat overspannen en ten einde mijn lijdelijk verzet te breken zei mijn jonge arts-collega: „En als je nou niet bliksems ' gauw vakantie neemt, dan stoppen we je nog onder de modder ook". Boem. Dat zou dan mijn eerste vakantie worden na mijn vestiging in 1914, dus na zeven jaar. Neen, in die tijd was vakantie niet populair. Een boer spuwde al zulk raar goed, toen hij het vernam: „En hwa moat soks bitelje", informeerde hij nijdig. Ik zei: „dat sille jimme meiinoar wol dwaen moatte". Maar ook de toenmalige burgemeester was raar van de kook: „Wie moest mij t.a.v. de vleeskeuring vervangen en wie moest dat betalen". Mijn instructie gaf mij wel recht op veertien dagen vakantie en dus moest zijn edelachtbare tenslotte krimp geven.

Toen kwam de vraag: waarheen en hoe? Mijn vrouw kon niet mee, omdat er een poosje tevoren een tweede kind geboren was. Mijn schoonvader wou dolgraag met mij naar Duitsland, hij wou nu zelf graag eens zien hoe die moffen het maakten en och, de Mark was goedkoop geworden (vier cent). Hij was een robuuste sterke kerel van 62 jaar en altijd vrolijk. Ik kon uitstekend met hem opschieten en we zouden dan maar een tochtje langs de Rijn maken, dat was dan wel het rustigste, dachten wij. Eerst per trein naar Oberhausen, centrum van het Ruhrgebied. Alle bomen waren er volkomen kaal en het was nog maar half augustus. Maar het was er stikvol rook en gedaver van fabrieken en mijnen. Toen naar Keulen. Overal alweer drukte en het was maar moeilijk om er nachtlogies te krijgen.

Vervolgens stapten we op de rijnboot De Louise die stroomopwaarts voer met Mainz als einddoel. Nou, dat ging overigens best, mooi weer en op vele plaatsen werd aangelegd, om de passagiers de kustplaatsen te laten bekijken. Het eten en drinken was behoorlijk goed: alleen de ligplaatsen waren niet al te ruim. Maar daar had pake meer last van dan ik. Ergens stapte een muziekcorps aan boord, dat naar een concours verderop ging. We zaten aan dek met mooi weer en de tocht was heel mooi, doordat we stroomopwaarts gingen en het landschap steeds boeiender werd met het toenemen der berghoogten. Hier en daar hadden de passagiers gelegenheid dorpjes te bezoeken, maar lopen was het parool, omdat er nergens taxies of rijtuigen klaar stonden. Op een gegeven moment trad het muziekcorps aan en de passagiers gingen er om heen staan. Wat was er aan de hand? Wel, we passeerden de Lorelei. En daar barstte de zaak los. Blazen om het leven en zingen dat het daverde. Gene mof kon zich begrijpen waarom dat Marehen (sprookje) hem niet „aus dem Sinn" wilde komen. Pake snapte ook niets van dat alles en toen ik hem de inhoud van het lied vertelde vroeg hij, oft se dan stapelgek wiene. „San frommes dêr boppe yn 'e beammen én dan ek noch it hier ütkjimme en san fint stapel om dy faem?" Se koene him mear fortelle. Tenslotte kwam ook daar een eind aan en met een glas bier of wijn werd het „Abendessen" ingeluid. Maar ook daarbij werd vaak gezongen: „Laszt uns fröhlich sein und trinken den herrlichsten Wem vom Rein". Na dit alles werd tegen het einde van de dag het laatste station, Bingen bereikt. We stapten uit en konden direct goede kamers betrekken in het knappe, nette hotel vlak bij de aanlegplaats. In de hal van het hotel was op een wand de volgende spreuk aangebracht: Lasz fahren deine Sorgen, du anderst nicht das Losz, das Heut' ist dein, das Morgen tragt Gott in seinem, Schosz. De volgende dag was het wederom snikheet en wij beklommen de Bingerberg (pl.m. 800 meter). Zoals altijd cirkelde de weg naar de top om de berg heen. „Dat is in duvels wurk," meende pake en hij begon dwars door de bosjes heen te worstelen naar de volgende omloop. Dat gelukte vrij goed en ik volgde. Na nog een paar keer diezelfde grapjasserij te hebben uitgehaald zaten we op een bergweide uit te blazen.

Een man en een vrouw waren daar bezig en wezen ons een huisje, waar we landwijn konden krijgen». Want eerlijk is eerlijk, we verhipten van de dorst. Nou goed, er werd ons een bank-zitplaats aangewezen en de man schepte uit een soort kelder een vrij groot glas Obstwein. Koel en heerlijk. Maar na een ogenblikje begon pake te lachen en te grinniken) van plezier en ik was maar vrij wat duizelig in mijn kop. Het schijnt dat ik zomaar tipsie was en er behoorlijke onzin uitklapte. En hij maar lachen. Gelukkig duurde het niet zo lang en daalden we af naar het hotel, waar een behoorlijk maal het evenwicht herstelde.

Na afloop ging de tocht per boot verder tot Koblenz. Wat een tegenstelling. De stad was stikvol bezettende Franse troepen, en vooral Senegalezen.

Wat een vuile rotzooi. Nou, daar kregen die moffen hun trekken wel thuis. Voor nachtlogies moesten we naar een bureau in de stad, omdat alles was gerantsoeneerd en centraal beheerd werd. Jawel, en we moesten alles lopen, hoor. Eindelijk was het dan onze beurt en werd ons plaats en logies toegewezen. Ondertussen was het ongeveer elf uur geworden. Toen we dan eindelijk in „das Zimmer" stonden en pake de rommel overzag, zij hij resoluut: „Dat fordom ik, yn die rotsoai wol ik net sliepe". En gelijk had hij. Ik naar de directie. Die kreeg ik mee en het resultaat was althans schone lakens en slopen, tegen wat extra betaling. We sliepen nog niet lang of ik werd wakker van de jeuk. Stikvol vlooien. Het duurde maar even of ook pake werd wakker en zei: „Ik wurdt hjir skjinwei opfretten". Nou, toen lachte ik en zei: „Der hawwe se noch wol even kluiven oan?'. Enfiin, gelukkig beschikte ik over een flesje therapogeen en daar smeerden we ons maar wat mee in. De rust keerde toen wel voor een groot deel terug en de vermoeidheid deed de rest.

Moet ik nu nog vertellen dat we de volgende dag zo snel mogelijk verdwenen? We gingen naar Wiesbaden. Een mooie stad, niet te druk, maar wel zag je veel kreupelen en verminkten. Het was elke dag smoorheet. Na wat rondgekeken te hebben belandden we bij een gebouw waar veel mensen in de rij stonden om toegelaten te worden. Met grote letters stond boven de ingang: „Koch-brunnen". Nou, wij ook in de rij he. Bij de ingang moesten we betalen en kregen we een flinke beker in de hand geduwd. Pake zei: „Hwat moatte wy dêrmei?" . Maar ik wist het al evenmin. Tenslotte belandden we bij „de bron". Het (hete) water borrelde uit de grond en een man schepte voor ons zon beker vol. Wel, op een bank gezeten drqnken ze allemaal dat water op, en wij deden dat dus ook maar. Lieve hemel, het duurde maar even of het zweet liep me overal bij neer en pake verging het net zo. „Ik bin trochwiet", zei hij. Buiten in een parkje stond een bank en daar lagen we dan voor oud vuil.

Pake sliep in een mum van tijd; ik niet, uit angst van de bank te duvelen. Ik weet alleen dat ik zei: „nou krijg ik het nooit meer warm". Na verloop van tijd begon de honger ons te plagen. Ik informeerde naar een behoorlijk eethuis en jawel, we slaagden prima in een studenten-restaurant. Vooral de Pfankuchen na was een belevenis en we hadden er maar kluiven aan. „It wie tige best", meende pake. Na de thee, die veel naar lindebloesem rook, trokken we maar weer eens de stad in om logies in een hotel te krijgen en ook dat slaagde wonderwel. We konden er zelfs een bad nemen, 's Avonds belandden we in het casino, een prachtig gebouw. Er werd een concert gegeven en in een bijzaal draaide de roulette. Het. was er niet druk, maar er was toch vrij wat publiek. Omdat pake er op stond, speelde ik voor een klein bedragje een paar keer mee en won waratje een goeie 20 Mark. Toen gingen we naar bed en we sliepen als mudden.

De volgende morgen trokken we naar Frankfurt am Mam. Een mooie, grote stad, maar ja, alweer smoorheet. We wandelden langs de Mam-oever, waar veel bosjes wat schaduw gaven. Er waren vele Bade-Anstalten, die allemaal druk bezocht werden. Tenslotte werd de verleiding voor een zwempartijtje mij ook te machtig en dus stapte ik er maar op af en bestelde Handtuch en Schwimmhosen. Ik kreeg wel een handdoek van de juffrouw, maar geen zwembroek. Elk betoog gaf mij niets, want ze zei alsmaar: „brauchen Sic nicht" en tenslotte ~seh' mal". Stomverbaasd zag ik alle bezoekers poedelnaakt. Geen enkele kabine had een deur. Ik moet zeggen, dat ik er een kwartier later volkomen aan gewend was en het zelfs zo gek nog niet vond. Toen ik het pake later vertelde, was die .alhiel op ien ein'. „Nou hawwe wy de hichte", meende hij. Ik zei: „of it bigjin".

's Nachts in het hotel hadden we het raam open en daar maakten we kennis met de gewoonte om geen dekens te hebben maar tussen twee veren bedden te kruipen. Het duurde maar even of ik lag er poedelnaakt bovenop vanwege de warmte. We hadden de avond doorgebracht in de opera en daar erg van genoten. Daar was het dat ik voor het eerst een dame zag met kortgeknipt haar. Het volgende bezoek betrof Heidelberg met zijn Schlosz op de berg en de enorme wijnvaten. Heel veel studenten liepen er met lidtekens over gezicht en handen, van oude snijwonden. Een ware vechtkolonie dus. Vooral daar waar de Neckar in de Rijn stroomt is een mooi punt. Ook nu gingen we per trein verder naar Stuttgart, een interessante oude stad. Het stadspark was groot met een mooie grote vijver en ernaast een dierenpark. Maar dat viel tegen.

Het café-restaurant in dat park was mooi rustig en het logies dat we daar hadden heerlijk, 's Avonds zaten we met een lichte koelte aan de grote plas met een heerlijk glas wijn. „Ik sit nou es in kear noflik", zei pake. Er stapte vlak bij ons een jonge man in een bootje, roeide het water op en begon waarachtig te zingen. Mooi, heel mooi. Een der liedjes vermeld ik hier, omdat de maan wat uit de romantiek en in de wetenschappelijke sfeer belandt. Het betreft een teleurgestelde jongeling die tevergeefs op zijn meisje wacht. Lieber Mond, du gehst so stille, In den Abendwolken hm. Bist So ruhig und ich fühle, dasz ich ohne Ruhe bin. Traurich folgen meine Blicke, deinem stillen, heiteren Bahn. Ach, wie hart ist mem Geschicke, dasz ich dir nicht folgen kann.

De volgende dag trokken we naar Constanz per trein en dat ging door vele tunneltjes. Een mooie stad, maar ook erg druk en er was een tekort aan logeergelegenheid. We maakten per boot een tocht naar Friedrichshafen, bezagen de Zeppelin-loodsen en bezochten de Reinfall bij Neuhausen en Walshut. Na een bezoek aan St. Blasiën met zijn veel en goede hotels, maar ook stampvol, keerden we via Freiburg en Nijmegen terug naar üs Fryske Groun. We werden wel met vreugde, maar niet zonder zorg bekeken, want we waren inderdaad wat pondjes afgevallen. Zelfs de nijdige boer was blij mij weer te zien. Toch kon hij niet nalaten mij toe te voegen: „Ik kin net sizze dat jo der better fan wurden binne". En hij had nog gelijk ook.

Een van de vele stations waar we kwamen

(Van onze redactie in Amsterdam) AMSTERDAM — „Ik hoop het beeld van een man als Jacques Brei te completeren met de elpee die ik heb geproduceerd. Hij komt een dezer dagen uit en kan worden gezien als een aanvulling op wat Liesbeth List doet. Ik heb twaalf liedjes van Brei vertaald die door André van den Heuvel, Henk van Ulsen en Jenny Arean worden gezongen. Het meeste ervan is potent, mannelijk materiaal, dat je een vrouw — en zeker een vrouw als Liesbeth — niet in de mond kunt leggen". Ernst van Altena, al 21 jaar free-lancend op de terreinen poëzie, vertalingen, componeren en daarop tekstdichten, produceren en redigeren van radioen televisieprogramma's ien produceren van grammofoonplaten. „Ik vind het iets heel bijzonders, deze produktie", roept Van Altena in die zolder-werkkamer van zijn (eigen) eengezinswoning in Landsmeer, over het geluid van een band met repetitieopnamen voor de elpee heen. „Zonder orkest klinken sommige nummers bepaald vals, maar daar moet je je niet op verkijken. lemand moet wel een super-zuivere stem bezitten om niet enigszins vals te klinken zonder orkest. Bovendien hecht ik meer waarde aan liedjes waar niet de zang maar de tekst op de eerste plaats komt".

Ernst van Altena

„Deze Brel-nummers zijn een soort samengebalde eenakters. Daarom móet je er acteurs voor hebben. Van den Heuvel en Van Ulsen zijn de enige twee volwassen mannelijke acteurs die zich op zang hebben toegelegd. Henk van Ulsen is de laatste vijf jaar technisch zeer vooruitgegaan. Er zijn duizenden mensen in Nederland die mooi kunnen zingen, maar daardoor zijn ze nog geen artiesten; en niet iedere zanger-artiest is ook acteur genoeg om elk lied waar te kunnen maken".

Een van de nummers die Ennst van Altena op zijn professionele geluidsinstallatie afspeelt gaat, httivecingwekkend gezongen door Van Ulsen met zijn demonische stem. over een soldaat die in de rij staat bij een soldatenbordeel. Zijn gedachtengang wordt telkenmale onderbroken door de sergeant die roept: „Wie volgt?". „Natuurlijk zou je dat wel doo>r een vrouw kunnen laten zingen, en ik heb genoeg taboes in mijn carrière doorbroken om niet op te zien tegen nog een taboe, maar ik zou het gewoon niet „waar" vinden., wanneer «en vrouw dit zou vertolken".

De vader van Ernst van Altena was socialist van het eerste uur („ik ben ook socialist") en er werd thuis veel gezongenl: liederen van Pruys, Pisuisse, Davids; veel cabaretesk repertoire. Die muzikaliteit die er met de paplepel werd ingegoten, is Ernst goed te stade gekomen, want hij zegt: „Ik geloof dat je niet echt goed liedjes kan schrijven als je niet muzikaal bent". Zingen kan hij tot zijn grote spijt niet al te best. Hij kan geen wijs houden en hoort dat zelf ook. „Maar als ik wel zou kunnen zingen zou ik toch niet willen optreden met mijn eigen liedjes of die van een ander. Ik geloof niet dat ik geschikt ben. om steeds weer hetzelfde te doen".

„Ik heb een tijdlang lezingen gehouden, vreselijk. Ik vind niets zo erg als vier avonden achtereen hetzelfde verhaal op te moeten hangen. Ik heb niet het instinct het iedere keer nieuw te laten zijn. Als ik iets bedacht en opgeschreven heb, dan is het voorbij, dan wil ik iets nieuws maken.

„Al heel jong ben ik begonnen met schrijven. Ik schreef alle schoolkranten vol en maakte de Sinterklaasgedichten voor de hele familie". Toch is Van Altena eerst in de muziek terechtgekomen: als 19-jarige.was hij klarinettist in Frankrijk. „Brassens en Bécaud spraken me erg aan en ik verwonderde me erover dat je zoiets in Nederalnd absoluut niet had. Ik ben toen maar eens wat liedjes gaan vertalen".

Voor de 40e verjaardag van Ernst brengt zijn uitgever een verzameling proza en poëzievertalingen uit van Van Altena. „Ik bleek in 20 jaar meer dan 1500 vertalingen te hebben gemaakt, dus er was geen beginnen aan een verzameld werk, het was veel te veel".

„De kwaliteit van vertalingen Is absoluut afhankelijk van een volmaakte beheersing van het Nederlands", aldus Van Altena. Hij meent dat hij de één beter vertaalt dan de ander. „In Brei en Brassens kan ik mijn hart leggen, dat lukt me niet bij Ferree omdat die een ander soort hart heeft. Ik hoef geenszins om werk te leuren: in Frankrijk weten ze zo langzamerhand wel dat mijn naam gewoonlijk een redelijke garantie is voor kwaliteit".

De eerste roman die van Van Altena uitkwam in maart, heeft de eerste 10.000 exemplaren-mijlpaal al achter de rug. Zijn tweede („net als de eerste in nogal makkelijk leesbare leesboekenstijl") heeft Ernst in Bretagne geschreven. Deze roman, „Een gewone schoft", komt voorjaar 1974 op de markt.

Het televisiewerk houdt Ernst van Altena voorlopig op afstand. „De televisie was voor mij als schrijver eeri frustratiefabriek. Voor een free-lancer is het financieel niet lucratief 'en bovendien gaat datgene wat je bedienkt door te veel handen. Regisseur, acteurs, technici, cameraliedten, die oefenen er allemaal invloed op uit. Mijn werk is sterk individueel geïicht en ik ben zelf niet zo geschikt voor team-wodk. Daarvoor ben ik een te grote perfectionist. Optimaal werken bij de tv is voor mij onmogelijk. Het educatief element vind ik ook erg belangrijk en dat kan je momenteel eveneens weinig kwijt bij de televisie".

„Radio vind ik veel prettiger". „Ernst met Marianne" Is een van de radioprogramma's die Ernst van Altena jarenlang heeft „gedaan". Toen de „grote epoque van het Franse chanson ongeveer in 1970 was afgesloten" kreeg het programma een meer internationaal karakter. „De formule is echter wel zon beetje gehandhaafd. De kwaliteit van de tekst komt in de eerste plaats, wat voor disc-jockeys tamelijk ongebruikelijk is, maar ik voel me ook geen d.j. Ik geef in dit veertiendaagse programma een indruk van wat er aan nieuwe platen uitkomt. Alvorens wie een nummer laten horen geef ik een integrale vertaling van de tekst".

Dit veertiendaagse radioprogramma „Dichter bij de muziek" draait al weer vijf seizoenen mee met een vrij constant publiek van één procent wat nog altijd circa 90.000 luisteraars zijn. „Ja, radio doe ik echt liever. Je hebt een vrij Rechtstreeks contact met je publiek en je werkt met één technische man; als een uitzending niet zo goed is geweest, weet je tenminste zeker dat het echt aan jezelf heeft gelegen".