Leeuwarder courant : hoofdblad van Friesland

(ADVERTENTIE I.M.*) OCH HEDEN JA? Weet U nog wat er zon dertig jaar geleden allemaal in Leeuwarden gebeurd is? Kent U de verhalen over zuivering en zwarte handel, grote branden, hotels die verdwenen, bekende stadgenoten zoals dokter Uffelie, notaris Ottema, Roosje, Joh. Soldaat, Gerrit Benner? In deel 3 van de serie Och heden ja! vertelt Leeuwarder Courant-redakteur H. W. Keikes er over. Het zijn de gebundelde artikelen, die oorspronkelijk voor de L.C. geschreven zijn. Nog een stapje verder temig en we zitten in de dertiger jaren. De crisis ging uiteraard aan de Friese hoofdstad niet voorbij, maar er werd ook feest gevierd, zoals in de Houtstraat. En we beleefden de plaag van de Chinese wolhandk-ab, er werd een vliegfeest gehouden en Lucas Hannema zette een revue in elkaar. Dit en nog veel meer staat in deel 2 van Och heden ja! Duizenden Liwwarders en oud- Leeuwarders hebben er veel leesplezier aan beleefd. Als U ze nog niet in uw boekenkast hebt, moet V er nu vlug bij we*en. Deel 2 kost ƒ 2,75 (oude prijs), deel 3 (waarin register) is te koop voor ƒ 4,75. (Afgehaald samen ƒ 7,—). Verkrijgbaar bü de kantoren van de Leeuwarder Courant in Leeuwarden, Sneek, Heerenveen, Drachten en Go-rredük.

(ADVERTENTIE 1.M.) Wonen aan het Van Harinxmakanaal in een royaal eigen huis met garage en flinke woonkamer van ca. 52 m 2 (met open haard). Wilt U hierover meerdere informaties? Makelaarskantoren Hellema & Zn. en v. d. Schoot & v. Dijk Leeuwarden.

Ze kwam toeval drie tot stand: de politie arriveerde volkomen onopvallend bij het Watergate-gebouw, zonder zwaailichten, zonder gillende sirenes, zonder uniformen, maar in een „gewone" auto, bemand met drie jongens in spijkerbroek en lang baar. Gevolg: de uitkijk van de Watergate-inbrekers zag niets bijzonders en sloeg geen alarm. Pas een paar minuten later werd hij gealarmeerd: het politie-drietal was namelijk begonnen het Watergate-gebouw systematisch van boven naar beneden te doorzoeken en was daarbij tot op de zesde verdieping gekomen, de verdieping waar de inbrekers bezig waren. Daar zag de uitkijkpost — staande op het balcon van een parallelle verdieping van een tegenoverliggende vleugel — hen lopen. Hij riep de inbrekers haastig per wakie-talkie op: „Hebben jullie mensen in de ploeg die nogal nonchalant gekleed zijn?" Nee, was het antwoord, die van ons zitten keurig in het pak." Daar schrok de uitkijk danig van: „Dan zouden we wel eens in de moeilijkheden kunnen zitten, er lopen in jullie buurt slordige jongens rond met revolvers in de hand."

Enkele ogenblikken later was het spel uit: de slordige jongens arresteerden vijf gentlemen-inbrekers, die er uitzagen als om door een ringetje te halen. „Zulke nette kerels heb lk nog nooit in de kraag gepakt", zei John Barret — één van de drie politiemensen — verbaasd. Aanvankelijk gaven de vijf valse namen op, maar al spoedig bleek wie ze werkelijk waren: de Watergate-inbrekers onder leiding van James Walter McCord Jr, oud-agent van de CIA.

Zo begon het inderdaad: met Frank Wills van de General Securaty Services Incorporated, een jonge neger die wel nooit president van de Verenigde Staten zal worden, maar wiens telefoontje aanleiding werd tot een politieke aardbeving waarbij het Witte Huis tot in zijn fundamenten kraakte en scheurde, een aardbeving waaraan maar geen eind wil komen.

„Een aardbeving? In ieder geval een ongeluk, maar God zij gedankt voor dit ongeluk", zef mij een hoogleraar van de Columbia-universiteit. „Ik krijg een nachtmerrie als ik bedenk hoe lang de bende daar in Washington had kunnen doorgaan als die Frank Wills niet onmiddellijk de politie had gebeld. Een nieuw markant feit in de toch al zo bizarre Amerikaanse historie: een nachtwaker ontdekt een troep misdadigers, die hun basis ln het Witte Huis hebben. Wat een boeiende geschiedenis heeft dit land toch, vol ironische — om niet te zeggen sarcastische — situaties. In dit geval: een zwarte Amerikaan brengt het Witte Huis in de vernieling."

„Voor zon man, voor Frank Wills zou je een standbeeld moeten maken. Dat zou heel mooi staan in het Lafayette-park in Washington, vlak voor het Witte Huis. Het zou een mooie groep worden: in het midden Lafayette op zijn paard — die staat er al — en dan links nachtwaker Frank Wills. En weet u wie ik rechts wil zetten? Rechter Sirica. Hij is de constitutionele held in dit stuk en hij vooral verdient een monument."

DEN HAAG — De ecnomische politierechter mevrouw mr. J. E. Oosterhout in Den Haag heeft gisteren voor het eerst eeen vrijheidsstraf opgelegd aan een overtreder van het zondagsrijverbod. Zij gaf de 22-jarige vloerenlegger J. van der H. nit Rijswijk wegens het overtreden van het zondagsrtfverbod en het negeren van een stopteken van de controlerende politie een gevangenisstraf van een week en een boete van f 500. De officier van justitie, mr. J. A. J. van der Bruggen, had twee weken cel en verbeurdverklarng van de auto van de vloerenlegger gevorderd.

De vloerenïegger had op de eerste autoloze zondag per auito een aantal café's bezocht in Voorburg, Den Haag en Rijswijk. Om vier uur 's morgens was hij in Rijswijk aangehouden- Hij was gestopt, maar direct daarna doorgereden. De politie achtervolgde hem, reed hem kilometers verder klem, maar Van der H. reed tegen een politiewagen op en wist opnieuw te ontkomen. Hij reed bovendien zonder motorrijtuigenbelasting, omdat hij dat te duur vindt.

In het Limburgs Dagblad zijn met hun volledige namen en adressen een inwoner van het Belgische Lanaken en een inwoner van het Limburgse Brunssum gistermorgen in een officiële advertentie van de arrondissementsrechtbank afgeschilderd als opzettelijke overtreders van het zondagsrijverbod. De beide zondagsrijders waren op 9 november door de 'economische politierechter in Maastricht behalve tot 'een boete van 500 gulden ook veroordeeld tot deze publicering van hun vonnis en de kosten daarvan.

ROME — Redacteuren van het Romeinse dagblad II Tempo hebben vannacht na een telefonische boodschap van de ontvoerders van Paul Getty 111 foto's van de jongen gevonden. In een enveloppe, die werd gevonden langs de Autostrada in een verfpot, zaten vijf foto's van de zeventienjarige Paul Getty, waaronder een profiel zonder verband, die geen twijfel liet bestaan aan de ernstige verminking die de jongen heeft ondergaan.

Enkele weken geleden smeden de ontvoerders een oor af, en statu-dien dat naar het blad II Messagero. Behalve de -foto's vanden die journalisten twee brieven, een van de onifcvoerdeir-s, waarin deze zich beklagen over het uitblijven van het losgeld, en een van Paul zelf, waarin hij zijn moeder smeekt om zo snel mogelijk te betalen, omdat hy voor zijn leven vreest.

DRIEBERGEN — De generale synode van de Nederlandse Hervormde Kerk heeft gisteren haar raad van bijstand, de Raad voor de zaken van Overheid en Samenleving, opdracht gegeven contact op te nemen met Nederlandse bedrijven, die belangen hebben In Zuidelijk Afrika. Het doel is deze bedrijven ertoe te bewegen in hun personeelsbeleid in Zuid-Afrika uit te gaan van gelijkwaardigheid van blanke en niet-blanke werknemers en zich niets aan te trekken van de wet die voorschrijft dat bepaalde functies alleen door blanken moegen worden verricht. Bij die gesprekken zal ook de mogelijkheid worden besproken de investeringen geheel terug te trekken.

De synode kwam gisteren tot dit besluit na een hele dag praten over de resolutie, die de Wereldraad van Kerken vorig jaar in Utrecht heeft aanvaard, waarin kerken, christelijke instellingen en individuele christenen worden opgeroepen al hun invloed uit te oefenen, met inbegrip van akties van aandeelhouders, om maatschappijen er toe te brengen investeringen uit Zuidelijk Afrika terug te trekken. Zo ver wilde de synode nog niet gaan, howel zij deze resolutie niet afwees. Men wil in de komende jaren hierover in de hervormde gemeenten een gesprek op gang brengen en intussen degelijk uitzoeken wat de gevolgen van een eventuele terugtrekking van de investeringen voor de zwarte bevolking zou betekenen. De synode was het wel ervoer eens dat Zuid-Afrika een verwerpelijk systeem hanteert.

BONN — Volgens het Westduitse blad „Bild" zijn op het kantoor van bondskanselier Brandt vier brieven ontvangen, waarin wordt gedreigd met het verspreiden van dodelijke bacteriën als er geen bedrag van circa 22 miljoen gulden ter beschikking wordt gesteld. De brieven zouden zijn ondertekend met „Het legioen" en „Het Comité voor de vernieuwing van Duitsland". Ook wordt gedreigd met aanslagen op regeringsgebouwen en de ontvoering van ministers, aldus „Bild". Bij de politie, veiligheidsdienst en regering had men geen commentaar op het bericht. De Duitse televisie meldde dinsdagavond dat een vermoedelijk gestoorde geleerde, die in de omgeving van Hamburg zou wonen, had gedreigd de brieven met bacteriën aan zijn toekomstige slachtoffers te sturen, tenzij de regering hem zou betalen.

(Van onze medewerker G. A. de Kok)

NEW VORK — Wat is er met dit land, wat met dit volk aan de hand? Van het ene schandaal tuimelt het in het andere en zelfs de Archie Bunkertypes geloven niet meer in hun grote favoriet, de law-and-order-president Richard Milhous Nixon. In de stoffige, hippie-achtige winkeltjes rond Timesquare hangen levensgrote posters, voortreffelijk gemaakte fotomontages: Nixon en Agnew, glimlachend en wuivend, gekleed in gevangeniskleren, als twee boeven op weg naar de bajes. „Die posters doen het erg goed", verzekerde mij een vriendelijke jonge verkoper met een ijzeren brilletje, „ook de buttons met Tmpeach Nixon' en 'No amnesty for Nixon' vliegen weg". De jongeman scheen niet erg onder de indruk van de politieke aardbevingen, die thans de Verenigde Staten teisteren. „Och, ik leef er van", sprak hij sereen. Andere Amerikanen leken mij meer aangeslagen: woede, desillusie, verbijstering, verbittering, dat zijn zo ongeveer de woorden waarmee hun stemming kan worden aangeduid.

later dat hij zonder benzine stond: vergeten te tanken. Of een andere wagen het karweitje kon overnemen?

Toeval nummer twee: op dat ogenblik was juist het zogenaamde „Tactical squad" in de buurt van het Watergate-gebouw, een groep Washingtonse politiemannen in burger, hip gekleed, compleet met baard en lang haar, rijdend in een gewone auto, dit alles om niet op te vallen. De dienst van de drie „tacticals" was al om twaalf uur afgelopen maar er was nog een klus geweest, waardoor ze niet naar huis hadden kunnen gaan en om twee uur net in de omgeving van Watergate zaten. „Wij gaan wel even kijken" zei sergeant Paul Leper toen hij hoorde dat de „echte" patrouillewagen zonder benzine zat.

Wat is er met dit land aan de hand? Is het allemaal begonnen tijdens die merkwaardige vrijdagnacht in Washington, zomer 1972? De nacht der toevalligheden. Zij brachten een zaak aan het rollen, die sindsdien de wereld rond is gegaan onder de naam „Watergate-affaire". Het ving aan met de ronde van een nachtwaker door het immense Watergategebouw in de nacht van zestien op zeventien juni 1972. Naam van de nachtwaker: Frank Wills. Een nog jonge, vriendelijke, wat asthmaitische man met een zwarte huidskleur, in dienst van de General Securaty Services, gespecialiseerd in bewakingsdiensten. Een routineronde.

Op de benedenverdieping passeerde Wills een openstaande deur, die toegang gaf tot de ondergrondse garage van het complex. Hij ontdekte dat over de grendel van het slot een stuk band was geplakt, maar was daar niet van ondersteboven. Wills herkende een verhuizersfoefje: op die manier kan een deur niet in het slot vallen en kunnen verhuizers makkelijk met meubels heen en weer sjouwen zonder last te hebben van een dichtslaande deur. De nachtwaker trok geërgerd het plakband van het slot — „die kerels vergeten altijd alles" — en deed de deur dicht. In het gebouw zelf leek het rustig, niets wees er op dat ergens op de zesde verdieping vijf keurige inbrekers op hoog bevel bezig waren het kantoor van de Democratische Partij vol te stouwen met afluisterapparatuur. Toen begonnen de toevalligheden.

Toeval nummer één: Wills onderbrak zijn ronde voor een half uur om aan de overkant van de straat wat te gaan eten en passeerde daardoor bij het terugkomen opnieuw de bewuste deur. Tot zijn stomme verbazing zag hij dat die opnieuw openstond en dat aan het slot opnieuw plakband was aangebracht. Wills aarzelde niet: hij belde onmiddellijk de politie en vroeg assistentie. De wachtcommandant in het politiebureau riep een patrouillewagen op en gaf opdracht om naar het Watergategebouw te gaan. De wagen ging op weg, maar de chauffeur meldde korte tijd

Wie en wat is eigenlijk rechter Sirica? Hij is de federale rechter van Washington — wij zouden zeggen: de president van de arrondissementsrechtbank — en voor hem verschenen in januari 1973 de verdachten van de Watergatezaak. Geen opzienbarende man, geen Harvard-professor die indrukwekkende juridische boeken had geschreven, nee een rechter die zich op grond van de beste tradities van zijn ambt bewust was van zijn grote verantwoordelijkheden. Hij werd kwaad toen hij merkte dat de openbare aanklager de Watergate-verdachten met handschoenen aanpakte, ze werden uiterst vriendelijk en „soft" behandeld. Men kent de situatie in het Amerikaanse strafproces: de rechter speelt als regel een passieve rol, hij leidt de zitting, maar de ondervraging geschiedt door de openbare aanklager en door de verdediger. Op grond van dit kruisverhoor moet een jury het schuldig of niet-schuldig uitspreken. De rechter geeft aan het slot de jury een samenvatting van de verhoren, de „summing-up", op basis waarvan dit college zijn beraadslagingen achter gesloten deuren kan beginnen. Toen echter in de Watergate-zaak de openbare aanklager en de verdediging zoveel als maar mogelijk onder tafel wilden houden greep Sirica in.

Hij maakte duidelijk niet mee te zullen doen aan de „cover-up game", het spelletje om op grond van slechts sumiere feiten de zaak zo snel mogelijk en vooral ook zo vaag mogelijk af te doen. Dat zou in dit geval heel makkelijk zijn geweest: de meeste verdachten hadden hun schuld toegegeven, ze waren op heterdaad betrapt en er kon dus een snelle veroordeling volgen zonder dat de achtergrond behoefde te worden onthuld. Daar streefde de openbare aanklager naar, daarvoor ook — zo bleek later — waren de verdachten en hun verdedigers betaald, namelijk om snel te bekennen en weinig te weten, zodat de hele strafzaak haastig kon worden afgedaan. Niet echter bij rechter Sirica. Hij besloot tot een ongebruikelijke stap: hij nam de ondervraging van de getuigen zelf ter hand toen de openbare aanklager dat vrijwel naliet. Protesten zowel van de kant van de verdediging als van de openbare aanklager wees hij grimmig van de hand: „Het enige waarin ik op dit ogenblik belang in stel is datgene te doen wat ik denk dat gedaan moet worden. Begrijpt u dat?" Aldus zorgde deze onafhankelijke rechter er voor dat allerlei achtergronden en tot dusver verborgen feiten in het openbaar bekend werden, zodat het „cover-up" spel volslagen mislukte. Op dat moment — januari 1973 — schrok het land pas goed.

Inmiddels was ook de constitutionele machine op gang gekomen: op 7 februari 1973 besloot de Senaat de zaak eveneens te onderzoeken en werd de commissie-Ervin ingesteld: zü kon voortborduren op wat rechter Sirica uit de Watergate-strafzaak tevoorschijn had gehaald. De hiervoor geciteerde Columbia-hoogleraar zei me: „Is dat alles bij elkaar niet een ongelooflijke geschiedenis? Constitutioneel gezien balanceerde daar de Verenigde Staten op de rand van een afgrond zonder dat het Amerikaanse volk zich dat bewust was, iedereen leefde opgewekt verder. Maar op het laatste nippertje werden we wakker geschud: dank zij een negernachtwaker, een rechter en de Washington Post. Die wil ik oök nog wel even noemen, want ik weet dat op de uitgeefster van die krant — Katharine Graham — een geweldige druk is uitgeoefend om de onderzoekingen van haar redactie-team stop te zetten. God zij dank waren ze er alle drie op de juiste tijd en de juiste plaats, de nachtwaker, de rechter en de pers. Maar het was op het nippertje".

Een ongelooflijke geschiedenis inderdaad. Maar is er niet veel meer aan de hand dan alleen die befaamde constitutionele crisis, waarover heel Amerika op dit ogenblik spreekt? Wanneer daarop voortdurend het accent wordt gelegd, wordt dan niet tegelijkertijd een symptoom tot kwaal verheven? Is hier niet veel meer aan de hand, gaat het hier niet om een veel diepersnijdende crisis, dieper gaand dan zaken van constitutie en staatsrecht? Van enige afstand beschouwd is namelijk niet alleen sprake van een crisis in het presidentschap, van een crisis rond de constitutie, maar gaat het om een geweldige stroom, die al vele jaren op gang was gekomen zonder dat men zich daarvan scherp bewust was: de stroom bleef voornamelijk ondergronds.

Af en toe registreerden de seismografen dat ergens geweldige krachten aan het werk waren: uitbarstingen in de grote steden, op de universiteiten, opstanden en tegenbewegingen, ze waren er de uiterlijke kenmerken van. Men zag dat alles echter niet noodzakelijkerwijs als één geheel. Nu is er dan sinds vorig jaar een explosie geregistreerd binnen het constitutionele raamwerk: het gouvernement zette tot misdrijven aan. En langzamerhand groeit het besef dat dit alles toch wel iets met elkaar heeft te maken, het grijpt in elkaar: de opstanden in de hete zomers, de felle acties tegen de Vietnamese oorlog, de slag rond de Democratische Conventie in 1968, de politiek zonder moraal in het Witte Huis onder Nixon.

Wat is er met dit land, wat met dit volk aan de hand? Langzaam voegden zich de stukken en stukjes van de laatste jaren bijeen, tientallen fragmenten van allerlei kleur en omvang. Bij elkaar vormen zij een schril geheel: het machtigste land der wereld is verscheurd en verbijsterd door een allesomvattende crisis. Een crisis die zich op dit moment uit in de staatsorganen van de Verenigde Staten, in het presidentschap en in het Congres. Maar ook dat deel is niet zomaar uit de lucht komen vallen: het behoort tot die reeds lang geleden op gang gekomen onderstroom in de Amerikaanse maatschappij. Daarover in onze tweede beschouwing.

In een interview in een Libanees blad heefi de sjah van Perzië gezegd dat naar zün mening de Arabische landen de olie-maatregelen die ze in verband met de oorlog in het Midden-Oosten genomen hebben, moeten intrekken. „Gij hebt de oliekaart tijdens de oorlog met succes gespeeld. Maar oorlogspolitiek verschilt van vredespolitiek en aangezien gij de wapenstilstand met het oog op een vreedzame oplossing hebt geaccepteerd, rust de vraag waarom gü doorgaat met het achterhouden van olie en de vermindering van haar productie", aldus de sjah. Om deze reden zei hü ook niet te begrijpen waarom de wereld de indruk moet worden gegeven dat men haar wil uithongeren en Japan gedwongen moet worden tot een productievermindering van 20 procent.

Een Egyptisch blad heeft een vraaggesprek met koning Feisal van Saoedi-Arabië gepubliceerd, waarin de Saoedische vorst zegt dat zijn land de olie als wapen in de Arabische strijd zal blijven gebruiken totdat drie doelen zijn bereikt: algehele terugtrekking door Israël uit de bezette Arabische gebieden, een garantie van het recht op zelfbeschikking van het Palestijnse volk en het weer Arabisch worden van Jeruzalem. Pas als aan deze drie voorwaarden is voldaan zal Saoedi-Arabië, aldus koning Feisal, de uitvoer van olie naar sommige landen hervatten en de vermindering van de export naar andere opheffen.

Over Jeruzalem zei de koning dat men het Arabische karakter van de stad niet mag verwaarlozen. „Het is een stad met heilige plaatsen van de christenen en de mohammedanen. De joden hebben er geen enkele". Over de Klaagmuur der joden zei Feisal dat dit een bouwwerk is waar zij alleen maar komen wenen, maar waarop zij geen enkel historisch recht hebben. „Ze kunnen best ergens anders iets dergelijks bouwen om er te klagen", aldus de koning.

ADDIS ABEBA — In de Ethiopische provincies Wollo en Tigle zijn duizenden mensen omgekomen door de honger. Op de foto een moeder met haar vreselijk vermagerd kind.

DEN HAAG — Het merendeel van de 12.000 pomphouders in ons land voelt er wel voor de benzinepompen na acht uur 's avonds te sluiten. Dit heeft een woordvoerder van de Bovag meegedeeld naar aanleiding van het desbetreffend verzoek van de Nederlandse oliemaatschappijen aan hun dealers. Volgens de Bovag-woordvoerder heeft het op het ogenblik toch weinig zin langer dan acht uur open te blijven. Behalve de pompstations aan de rijkswegen, deie 24 uur per dag open moeten zün, zijn de pomphouders vrij hun pompen op elk gewenst ogenblik open te honden of te sluiten. Esso heeft zijn pomphouders geadviseerd vaste klanten vorrang te geven en zo weinig mogelijk nieuwe klanten aan te nemen.

De Bovag-man vertelde dat het merendeel van de pomphouders nu 15 procent minder omzet boekt. De vraag is ook met een dergelijk percentage gedaald, deels door de autoloze zondag, deels omdat de automobilisten minder hard rijden. De Bovag heeft verder geconstateerd dat er nauwelijks meer toeritjes per auto op zaterdag worden gemaakt. Verder hebben de garages de laatste weken merkbaar minder te doen, omdat het voorzichtiger en langzamer rijden van de automobilisten de auto minder doet slijten. Tenslotte is gebleken dat het aantal autoschades bij sommige verzekeringmaatschappijen al 50 procent minder is. Geen wonder, aldus de Bovag, want op zondag is het aantal auto-ongelukken procentueel altijd het hoogste geweest.

Volgens minister Westerterp van Verkeer en Waterstaat, die gisteren in Tilburg sprak, rijdt 77 procent van de automobilisten thans niet harder dan 100 km en 93 procent niet harder dan 110. Ergerniswekkend noemde de minister het dan nog altijd 3 a 4 procent harder dan 120 rijdt. Dit is gebleken uit metingen, zo vertelde minister Westerterp.

BRADFORD (Engeland) — Politiemannen hebben vanmorgen in een rechtszaal in Bradford een „vrouw" gearresteerd, die een half uur lang met een zuigeling op de arm op de publieke tribune zat. Maar de „vrouw" bleek een als vrouw verklede man te zijn, een zekere Edward Davies. Deze 29-jarige ontsnapte twee maanden geleden uit een gevangenis en wilde het proces tegen een van zijn vrienden bijwonen.

MARACAIBO — Kurt Nagel, Westduits consul in Maracaibo, de belangrijkste oliestad van Venezuela, is dinsdagavond ontvoerd. De politie wilde gisteren nog geen nadere bijzonderheden verstrekken. Het is dan ook niet bekend of de consul om politeke redenen ontvoerd is. Er zouden verscheidene arrestaties zijn verricht.