Leeuwarder courant : hoofdblad van Friesland

(ADVERTENTIE LM.) ledere week verschijnt in de Leeuwarder Courant de rubriek „Ut 'e Lapekoer", van de oud-journalist Douwe Miedema. Het zijn verhalen over het rijke Friese verleden van zon halve eeuw geleden. Uit de reacties blijkt, dat het een veelgelezen rubriek is. De stukken worden door sommigen uitgeknipt en opgeplakt en dat is natuurlijk uitstekend. Maar U kunt zich de moeite besparen, want in „Lit üs tinke oan alde tiden" zijn de beste artikelen van de afgelopen jaren gebundeld. Het is een boek van 170 pag. en het kost maar f 5,50. Uit de inhoud: Desnoods in de bedstee, maar het toneel ging door — „Nette armoede" — Rijsterbosch — Boerenboelgoed van drie dagen — Oldeberkoop zonder tol — Marchants rede in Jubbega — Dominee Bruins — Andries Wiegers Sikkema, de preker van de Wouden — lispraetsje om in Alvestêddetocht — Tragedie van een boerengeslacht — Itens: klein dorp, grote boeren — Deinumer dorpsfeest in 1908 — Hepkema's Bosjes. En dat is nog maar een kleine greep „Lit üs tinke oan alde tiden" is te koop bij de kantoren van de Leeuwarder Courant in Leeuwarden, Sneek, Heerenveen, Gorredijk en Drachten, de agen- En dat is nog maar een kleine greep. ten en bezorgers en in de boekhandel.

Bestuurder Drechsel: Dennendal is een rustig gepland proces — Muller over de politie: een afgrond van hufterigheid - Tweede woningen in Zeeland nog ,erger' — Hele Sovjetverzet steunt op Solzjenitsyn — Vormingswerk voor de ondergang? — Met Muller naar Geel — Vals argument van Westerterp? — In begin tachtiger jaren in Groningen gasveld over hoogtepunt heen.

Alexander Solzjenitsyn en zijn in Frankrijk levende vriend en collega Panin staan op de voorplaat van „Accent". Het bijbehorende verhaal behelst een interview met Panin, die vijf jaar met Solzjenitsyn In gevangenschap doorbracht. Panin: „Het hele Sovjetverzet steunt op Solzjenitsyn" en „er moeten veel meer radiozenders op de Sovjet- Unie gericht worden. Die wijze van voorlichting is een grote hulp voor het Sovjet-volk". Panin gelooft dat het systeem in Rusland „sinds zijn ontstaan alle vrije landen heeft willen vernietigen en de oppermacht aan zich heeft willen trekken". Voorts de toenemende polarisatie in Suriname, de vraag of Amerika niet tè veel ontwapent („Staat Rusland op het punt om de Verenigde Staten in militaire macht voorbij te streven?") en een gesprek met een kruidenier omdat volgens het blad „door het prijsbeleid van de regering dit jaar honderden kruideniers hun zaak zullen moeten sluiten". De kruidenier zegt dat hij en zijn collega's altijd al gediscrimineerd zijn en dat het niet aan deze regering ligt. Maar „de lasten die wij middenstanders moeten dragen, zijn gewoon te zwaar".

„De Nieuwe Linie" ging met Carel Muller naar het Belgische dorpje Geel, dat als eeuwenoude traditie gezinsverpleging van zwakzinnigen kent („Onze zotten doen niemand kwaad"). Het aantal gezinsopnamen loopt echter terug en dat feit brengt Muller tot de uitspraak: „Geel brengt de zotten onder de andere mensen. Wat wij op Nieuw-Dennendal willen, is de andere mensen bij onze zwakzinnigen brengen". Muller komt, mèt het blad tot de conclusie dat Nieuw-Dennendal moet inhaken waar Geel gebleven is. Over de a.s. „mijnwerkersverkiezingen" In Engeland schrijft het blad dat er een betere naam voor zou zijn: „De verkiezingen van de grote conservatieve leugen". Omdat de Consumentenbond in verband met de talrijke prijsverhogingen, de laatste tijd nogal eens in het nieuws is, vond een gesprek plaats met de directice van de bond, drs. A. G. Fransen („De beste produkten zitten vaak in de onderste prijsklassen"), verder werd minister De Gaay Fortman van binnenlandse zaken gevraagd welke macht hij heeft in „de West" (de minister vindt dat die macht bepaald niet moet worden overschat). Jan Kuiper komt tot de conclusie dat „een fair proces voor de leden van de Baader-Meinhofgroep niet mogelijk is" en cultuur-promotor drs. Leo Welters huldigt de opvatting dat niet iedereen Bach mooi hoeft te vinden en buitendien dat ook „geitenfokken, voetbal en duivenmelken onder „cultuur" vallen".

In de ~Haagse Post" deze week „de onbegrepen Carel Muller", in het omslagartikel („ik kan me wel een goed Dennendal voorstellen zonder mij, maar niet zonder een man als ik"). Wat hem aantrekt in zwakzinnigen „is het irrationele, het geheimzinnige ook. Ik bedoel: een technocraat, iemand die gewoon droogkloterig rechttoe-rechtaan functioneert, is eigenlijk ontzettend oninteressant." Met afschuw denkt Muller terug aan het politie-optreden: „De afgrond van hufterigheid waar je inkeek. Die gladgeschoren koppen onder onbetekende hoedjes. •. nergens begrijpen ze iets van! Die mensen zijn gewoon lege huizen, aan inhoud zit er niets in." Een gesprek met actrice Kitty Courbois — Rosa in Een mens van goede wil — levert de uitspraak op: „Ik vind dat je, als je wat zegt, ook alles moet zeggen. Dat heb ik nooit gedurfd." Kitty (36) blijkt erg veel moeite en tijd nodig gehad te hebben om gevoelsmatig volwassen te worden en neemt haar ex-minnaar Hugo Claus zeer kwalijk dat hij haar persoonlijke bekentenissen in zijn boek „Het jaar van de kreeft" heeft gebruikt. Wethouder Lammers licht zijn kunstbeleid in Amsterdam toe („ongeveer het laatste wat ik tegenover het museum en de kunstenaars wilde laten bestaan, was de twijfel over de vraag hoe wij erover dachten") en in een gesprek met historicus Schlesinger wordt gevraagd of Nixon een schurk is. Dat hij het nodig vond om te zeggen dat hij geen schurk is, zo meent Schlesinger, „toont inderdaad alleen al dat hij het heeft klaargespeeld zijn presidentschap op unieke wijze in diskrediet en gevaar te brengen." En: „Hoe onzekerder zij (neuroten) zich voelen, des te meer voelen ze zich bedreigd door e lies wat ze niet in de hand hebben en des te sterker groeit hun behoefte de heerschappij nog verder uit te breiden. Juist om deze reden duldt Nixon niets, wat hij niet beheersen kan."

In ..De Groene" schrijft Arnoud Weeda dat er ~een gevecht op leven en dood plaatsvindt voor de grote bouwondernemers, die daarbij in opvallende eenheid met de bouwvakbonden en in de rug gedekt door de overheid tot nog toe steeds aan het langste eind h^bbpn getrokken. Een gevecht waarvan rlc consument wel eens het slachtoffr zou kunnen worden." De inzet van dit gevecht is volgens Weeda een al twee en oert half jaar opgehouden structuuronderzoek voor de bouwnijverheid. Het blad zette een socioloog aan de problemen van het vormingswerk, en deze meent dat „als iemand welbewust de ondergang van het vorminfiwprk zou willen, hij geen betere strategie zou hebben kunnen bedenkpn dan nu voor het ministerie van onderwijs wordt gevoerd". John Galtung overppinst op weg naar Hongkong dat China een land is, „waar we niet zouden kunnen leven omdat we het zelf zijn waar iets fout aan is" en de middenpagina's zijn gewijd aan „de dreigende opkomst van de psycho-industrie". De ontwikkeling in de richting van samengaan van de gezondheidszorg aan de basis met andere vormen van welzijnszorg, is positief, gelooft de auteur. Maar een groot gevaar is dat toekomstige zogenoemde wijkgezondheidscentra dienst zouden kunnen gaan doen als middel van sociale controle. Ook pleit de schrijver voor afschaffing van de begrippen psycho-sociaal en psycho-somatisch. „Daarzonder", meent hij, „hebben we het al moeilijk genoeg". De Amsterdamse D'66-bestuurders Aspelach en Montijn zeggen over de flirt van hun partij met DS'7O: We willen heus niet met de jonge Drees naar bed.

Op de voorpagina van „Vrij Nederland", „de rampzalige ontruiming van Dennendal" en voorts een interview met bestuurslid drs. W. Drechsel, die het vermoeden koestert dat het hier gaat om een rustig gepland proces, wellicht ook door mensen achter Muller, mensen in en buiten Dennendal. Dit is geen eenmansoperatie, daarvoor heeft Muller ook het niveau niet. Er zit iets duidelijk subversiefs in. Ook meent hij: Een terugkeer van Muller is volslagen ondenkbaar. Even ondenkbaar als dat morgen de auto uit Nederland zou verdwijnen. De conclusie van het blad is: de beste dienst die dit bestuur aan de WA-stichting en aan de pupillen van Dennendal kan bewijzen, is onderhand eens plaats te maken voor minder bevooroordeelde personen, die in Carel Muller weer een gesprekspartner en geen duivel kunnen zien. Rob Sijmons bepleit als „schone, grondstofbesparende alternatieve energiebron" de herinvoering van windmolens, Jaap van Wesel sprak met Israëls oud-generaal Arik Sharon die zich nu met politiek bezighoudt („als er iets is waarvoor ik bereid ben te vechten dan is het democratie"), Hans Smits dook in de mariniers, „de ruggegraat van de Koninklijke Marine" („wie een leger in stand wil houden leidt op tot geweld") en P. E. de Hen schrijft dat de AOW momenteel hoog genoeg is. „Door de veel grotere aftrekposten waarmee een loontrekker te maken heeft, zal hij bij verdere verhoging van AOW zowel als van minimumloon aan de hand van de index, minder gaan overhouden om te besteden dan een bejaard echtpaar met alleen AOW." Ajax-trainer George Knobel ten slotte voorspelt in VN: „Met Mulder wordt Ajax anders, zeker niet slechter dan met Cruijff."

„Elseviers Magazine" brengt deze week in het omslagartikel NAM-directeurs Bongaerts, „de man achter ons aaardgas" naar voren. Hij zegt: „In het begin van de jaren tachtig is het Groninger veld over zijn hoogtepunt heen. De produktie begint dan langzaam maar zeker terug te lopen en om deze inkrimping enigszins op te vangen hebben we tijdig de andere, kleinere velden nodig, die in een 20-jarig produktiepatroon mee kunnen helpen de gasvoorziening van Nederland niet alleen veilig te stellen, maar ook op een behoorlijk niveau te houden". Voorts een verhaal over de pyromaan van Blijham, die al na de tweede brand tegen een collega zei, dat hij de brandstichter was. De collega geloofde hem echter niet. Parijs: de nieuwe mode wordt gestolen. Scotland Yard over treinrover Ronald Biggs: Een uitzonderlijk bekwame meubelmaker, een perfect schrijnwerker en in hoog aanzien bij de mensen waar hij mee samenwerkte. En tenslotte een gesprek met acteur Piet Romer, die van zichzelf zegt: ..Ik val op door mijn talent. Ik ben een begaafde figuur".

„Elseviers Weekblad" schrijft op zijn voorpagina dat minister Westerterp — onder politieke druk — de zaak voor het lapje heeft gehouden bij de invoering van de maximumsnelheid. Het argument dat de minister daarvoor gebruikte was de verkeersveiligheid (een noodzakelijk argument om de beperking erdoor te kunnen drukken), terwijl hij volgens het blad heel goed wist, dat wetenschappelijk was vastgesteld dat het een vals argument was. Instanties en organisaties als ANWB, BOVAG, Horeca en RAI zouden nu heel boos zijn op de minister. Minister Van Kemenade van onderwijs en wetenschap belooft dat het snoeimes niet in het onderwijs gezet zal worden, ondanks de uitgavenblokkade die Den Uyl heeft afgekondigd. Van Kemenade hoopt dat de zwaarste zorgen in het onderwijs rond 1985 voorbij zullen zijn: „Over pakweg tien jaar is de gewenning aan voortdurende veranderingen in zeer brede kring van de bevolking een feit". Verder in EW: de wereldbevolking groeit tegen de verdrukking in; het verlies in 1973 voor De Gruyter van 15 miljoen („De grootste boosdoener is", volgens drs. Cas Renders, die het concern nieuwe moed moest inblazen, „de formidabele loonkostenstijging. Verder is de consument veel prijsbewuster geworden".) Ook schrijft EW nog dat, waar andere landen al lang doorhebben dat „alleen moderne techniek het openboar vervoer kan redden", Nederland „het liever op autootje-pesten houdt".

Nog meer dan Friesland is Zeeland In de greep van de tweede woningen, zo blijkt uit een artikel van Kees van Oosten in Hervormd Nederland. De bezwaren van de Zeeuwse dorpsbewoners tegen de tweede woningbezitters en het gemeentelijk beleid zijn de zelfde als die men in Friesland hoort: Jongeren trekken weg, want zij kunnen niet de bedragen neertellen voor de woningen bij en in de dorpen, die Duitsers wel kunnen betalen. Er ontstaan „blinde plekken" in de dorpskernen. Dr. Paul E. Kraemer vertelt over het beleggen van geld. Alternatief beleggen is moeilijk. ~De vervlechting Is In het economisch leven zo groot, dat men zijn handen niet meer schoon houdt". En: „We moeten er van af, dat we altijd een hoog economisch rendement moeten halen. Je moet ook eens denken aan de menselijke waardigheid. Dat is ook rendement". Nico Haasbroek meent, dat aan de vrijheid van de boeren wordt geknaagd. Het vrij ondernemerschap zal steeds verder tanen. In de eerste plaats komt dat door de grote macht van de concerns, die hun greep op de landbouw proberen te verstevigen. De schrijver geeft enkele tips voor telers: Boeren doen er goed aan hun contracten openbaar te maken, onderling te vergelijken en aan onafhankelijke deskundigen ter beoordeling voor te leggen, meent hij. Rijkdom is inderdaad gewon diefstal zegt prof. dr. E. L. Smelk. „We hebben er altijd over heen gelezen, maar wie oprecht met de bijbel wil omgaan moet dat toegeven. Wij zijn zo argeloos gewend om te spreken over wat wij „verdienen", maar het kon wel eens zo zijn, dat ook onze beste „verdiensten" met zonde bevlekt zijn".

Wat vrolijker klinkt het volgende rijm, dat toch ook weer opwekt goede eigenschappen aan te kweken.

Neem een kop vol opgeruimdheid, En een dosis goede moed, En twee lepels zelfbeweging, Even lauw gebruikt is goed. Vijftig pillen vaste vpijze Aangemengd met goede wijn, En tinctuur van vergenoegen, Is de beste medicijn.

Twintig droppels geest van vreugde, Met een poeder levenszout, En wat balsem van verkwikking, Is een raad zo goed als goud. Doch vindt gij in dit receptie Uwen wens nog niet vervuld, Neem dan voor het allerbeste Nog een pleister van geduld.

Hij slechts die welgemoed zijn levensdagen slijt, En nijd noch gramschap in het vroom gemoed blijft blaken; Omringd van gade en kroost, de vrucht van eigen vlijt, Als zegen van Gods gunst bij stille vree mag smaken; Hij slechts en hij alleen mag hier op rozen gaan, Voelt hoger zich verwant en zegent zijn bestaan.

Er staat een gedicht in over „het sterfbed van een christen" met als slotstrofe: Ik voel mijn kracht bezwijkt, de ontbinding komt al nader Komt lievelingen!... komt! daar mij de dood verbeidt, Komt, nog eenmaal voor 't laatst, aan 't hart van uwen Vader En dan, zij voorts mijn zucht alleen aan God gewijd. Het sentiment druipt er af! Evenzo een vers over een jonge Moeder, bij het graf van haar pas geboren zoontje: ... „Geen menselijke ongerechtigheid, Verscheurt o kind! uw hart, En 's ondeugds ijselijk fenijn, Zal nooit voor u verderfelijk zijn, Veroorzaakt u nooit smart."

In het boek komt een lang gedicht voor over toestanden in Europa. Onze bevolking telde vurige Oranjeklanten. Ik neem éen couplet over:

Maar rustig staat aan Nederlands kusten Oranje, door zijn volk beschut, Geen vrees kan Hollands Leeuw ontrusten, Door God en eigen kracht gestut. Dreige ook de Don met zijn barbaren, De Spree met kracht van heldenscharen En Theems en Seine en Donau-vloed Niets kan den Batavier doen beven, En Fries en Zeeuw biedt goed en leven, En nooit verwonnen heldenmoed. Het lange poëem is van W. H. Warnsink en draagt als jaartal 1831 Een een heel lang rijmstuk over „De ongunstige zijde van het menselijk loven", met als slot:

Een droeiig lot is ons beschoren, Het leven is vol ramp en pijn, De mens mocht wensen nooit geboren Of spoedig in het graf te zijn!

In de krant van 15 november heb ik geschreven over een oud schrijfboek. Dit schrijfboek, dat al meer dan een eeuw oud is heeft toebehoord aan de indertijd bekende tabakshandelaar Simon H. Taconis te Heerenveen. Het was toen nog in de mode om een stukje proza en gedichten over te schrijven, om het op die manier te kunnen bewaren. Het was een eeuw van gezapig burgerleven, waarbij de mensen werd voorgehouden sober en braaf te leven en deugdzaam te zijn.

Dit schrijfboek van Simon Taconis bevat voor het merendeel overgeschreven gedichten of wijsheden, die zowel voor de schrijver als voor anderen moesten gelden. Voor jongeren was de vermaarde brave Hendrik het grote voorbeeld. Men was veel met de dood bezig, zo blijkt uit de inhoud van het schrijfboek; de stukjes en gedichtjes zijn erg aan de trieste kant, maar ook belerend. Dat heeft

men duidelijk kunnen lezen in de Lapekoer van 15 november J.L Hier volgen eerst wat gedachten over het vrouwelijk geslacht:

Het hangt niet van een meisje af schoon te wezen, maar het grootste sieraad van haar geslacht is altoos onder haar bereik; de eerbare schaamte namelijk. Zonder deze walgen zij van de grootste bevalligheden; met dezelve worden wij door middelmatige trekken bekoord! Niets is gevaarlijker voor de liefde dan gebrek aan schaamte bij het vrouwelijk geslacht.

Een gemaakte schaamte in de vrouwen is een bewijs, dat zij, die welke de Natuur in haar hart gedrukt heeft, verloren hebben. Er zijn vrouwen, die rood worden over dingen die zij niet moesten kennen. Een geveinsde schaamachtigheid stuit echter minder dan schaamteloosheid. In het eerste geval mag men somtijds hopen, dat de waarde der verlorene schaamte beseft wordt, in het andere echter stelt men zich al te zeer met de dieren gelijk, om geen algemeen afkeer aan het andere geslacht in te boezemen.

De deugd van een schaamteloos meisje, dat in onzedelijke gesprekken, in vuile en ondubbelzinnige uitdrukkingen behagen vindt, is zeer twijfelachtig. Zij geeft duidelijk te kennen, welke dingen zij tot het onderwerp harer overdenkingen maakt en ook hier geldt veeltijds het spreekwoord van hetgeen het hart vol is, vloeit de mond over. Zo de grote stap tot haar verderf niet reeds gedaan is, heeft het haar dikwijls aan de gelegenheid ontbroken, om dezelve te volbrengen.

Zie hier een tulpenbed. De bloemen verdringen elkander in bonte opschik. Zij bekoren echter niet; vermoeid wendt men het oog van haar af naar het nederige viooltje met zijn eenvoudige kleding. Zelfs de vlinders houden zich niet bij de tulp op; zij omfladderen, beruiken haar, en — verlaten haar! Wees er dan niet mede gediend, meisjes! wanneer de mannen uwe verkeerdheden begunstigen: op het laatst gaan hun de ogen toch vroeger open, dan u lief is; en zij hechten zich aan een meisje dat hen, door een beschaafd verstand, een deugdzame ziel, en een eerbaar gedrag zou hebben kunnen gelukkig maken. Er zijn onder de mannen ook vlinders, die om de tulp een ogenblik rondfladderen, maar zich aan het viooltje hechten.

De blauwe tabakszaH van Taconis

Een triest verhaal gaat over „Vriendschap en goede nacht aan een stervend kind":

„Uw blosje kwijnt, uw oogje breekt, Lief kindje. Slaap gerust. De laatste lange sluimering, Vroeg sterven, kindlief, is oeioin Aan deze levenskust". Zo gaat dat verder; ik zal u echter het vervolg maar onthouden!

Van Elias Annes Borger zijn enkele verzen opgenomen, o.a. de beroemde Ode aan de Rijn. Er staat ook een woord ter nagedachtenis van den hoogleraar E. A. Borger. Men weet dat Like Borger een Jouster jongetje is geweest uit een vrij eenvoudig milieu; hij werd later classicus, predikant, dichter en professor te Leiden. Van hem is veel roem uitgegaan. Helaas is hij niet oud geworden. HIJ stierf in 1820, 36 jaar oud. Zekere E. schreef een afscheidswoord. Taconis heeft het overschreven.

Rust zacht! verheven Christenheid, Rust naast uw gade en kind, Rust zacht! gij zijt hen nagesneld, Daar gij hen wedervindt. Ja, voor de troon van aller God! Wierd gij door hen werbeid. En tuaardig luerd ge op Gods gebod Door Hem tot hen geleid. Daar vindt gij kind en gade weer, Herenigt u het lot; Daar roept gij juichend uit: O, Heer, Ik dank U! Vader, God!

Van zijn eigen degelijkheid voldoende bewust, schreef Taconis deze Bede, al of niet van eigen hand:

O, Hemelvader Gij die alles ziet en weet, Gij weet, hoe ik mijn tijd weer h«b besteed. Ik leg gerust mijn hoofd in 't zachte bed terneer, Schenk mij een zoete slaap, bewaar me, O! Hemelheer.

Ik besluit met een paar korreltjes Stofgoud: ontleend aan een Keurlezinf van hedendaagse schrijvers:

„Behoefte maakt vindingrijk, overvloed maakt stomp en traag en vadzig. Is het eerste geslacht rijk, zo wordt het tweede lui, het derde geslacht...

en het vierde geslacht arm. Weelde is een bederf voor een volk." (ingeschreven in 1867).

z.Jndien wij willen wedijveren, laat ons wedijveren als de olm, en de wijnstok, wie de meeste vruchten zal dragen en voortbrengen, niet als de esp en de olm, wie in de storm het meest geraas zal maken."