voor de fabricage van grof aardewerk. Daar wordt voor overwerk geen hooger loon uitgekeerd, omdat er uitsluitend tegen stukloonen gearbeid wordt. Aan instrumentmakers wordt voor overwerk, nacht- en Zondagsarbeid 100 pCt. boven het gewone loon toegekend, terwijl de loonen van glas-in-loodzetters voor arbeid tusschen 10 uur n.m. en den aanvang van den gewonen werkdag met 100 pCt., voor Zondagsarbeid met 50. pCt., doch voor overwerk vóór 10 uur n.m. niet verhoogd worden. Extra-arbeid komt intusschen in deze bedrijven (scheepsbouw, fabriek van ijzerconstructie, fabricage van grof aardewerk, instrumentmakers en glas-in-loodzetters) weinig of bijna nooit voor. Bij de machinefabricage wordt voor overwerk van het einde van den gewonen werkdag tot 10 uur n.m. 20 pCt, voor nachtarbeid 50 pCt. en voor Zondagsarbeid 100 pCt. boven het gewone loon toegekend, welke loonsverhoogingen echter niet genoten worden, indien volgens tarief gewerkt wordt. Extra-arbeid komt in dit' bedrijf niet vaak voor; alleen gieters en kernmakers verrichten nog al eenig overwerk. Bij de blikemballage wordt overwerk (7—10 uur n.m.) betaald met 25 pCt., nachtarbeid (10 uur n.m. tot 6 uur v.m.) met 50 pCt. en Zondagsarbeid, welke intusschen nooit voorkomt, met 100 pCt. extra. Deze regeling is echter niet van kracht, indien op den dag, waarop overgewerkt moet worden, een Zondag of een Chr. feestdag volgt. Bij de fabricage van Delftsch aardewerk komen overwerk, nacht- en Zondagsarbeid alleen voor bij vormers en ovenwerkers. De ovenwerkers genieten voor nachtarbeid f 1,50 per nacht (niet boven het gewone loon) en bovendien een halven vrijen dag met behoud van loon. Vormers ontvangen geen extra-betaling voor overwerk. Aan typografen wordt door enkele patroons voor overwerk 25 pCt., voor nachtarbeid 50 pCt. loonsverhooging uitgekeerd. Iri één drukkerij is het gewoonte, dat voor elk overuur 10 ets. extra wordt betaald. In een andere onderneming, waar volgens het „Copartnership" gearbeid wordt, zijn de gezellen werkzaam tegen vaste weekloonen en wordt voor overwerk geen extra-betaling genoten. Nachtarbeid komt hoogst zelden voor. In de glasfabricage ten slotte wordt evenmin hooger loon uitgekeerd voor overwerk als voor nacht- of Zondagsarbeid. Zooals reeds hiervoor vermeld werd, wordt in dit bedrijf met dag- en nachtploegen gewerkt en is derhalve nachtarbeid regel. Zondagsarbeid wordt alleen verricht door een viertal stokers en enkele inleggers. Het eigenlijke bedrijf ligt stil van des Zaterdagsavonds 12 uur tot des Maandagsmorgens 6 uur.

Huisarbeid komt in de in dit overzicht genoemde bedrijven niet voor. Wel namen vroeger de ornamentschilders bij de fabricage van Delftsch aardewerk wel eens eenig werk mede naar huis, doch in 1908 werd dit afgeschaft.

De loonen en de arbeidstijden ondergingen sedert het vorige jaar de volgende veranderingen.

Glas-in-loodzetters. Met ingang van 1 Januari 1908 werden de loonen voor alle gezellen met 2 ets. per uur verhoogd. Voorts werd — wegens slapte — de arbeidsdag op 19 October met 2 uur verkort (zie de tabel).

Fabricage van grof aardewerk. Voor enkele soorten werk werden de stukloonen eenigszins verhoogd, zoodat ook de verdiensten van de werklieden een weinig stegen.

Loodgieters en gasfitters. De arbeidsduur werd met 1 uur per week verkort. Vroeger werd des Zaterdags om 7, thans om 6 uur n.m. geëindigd.

Scheepsbouw. De loonen zijn iets gestegen, gemiddeld met 1 cent per uur, en de arbeidsdag werd met V2 uur verkort.

Stukadoors en opperlieden. De arbeidsdag was in de wintermaanden iets langer dan in 1907. Voor stukadoors zijn tevens de loonen eenigszins gestegen.

Machinefabrieken. De arbeidsdag werd eenigszins gewijzigd, doch het aantal uren, dat wekelijks gewerkt wordt, onderging geen verandering: het bleef 60 bedragen.

Glasfabricage. Tengevolge van minder gunstige bedrijfstoestanden waren de verdiensten van de werklieden na April 1908 lager dan in 1907. In Augustus leidde de heerschende slapte tot vervanging van het gebruikelijke tweeploegenstelsel door het drieploegenstelsel (zie de tabel), welke regeling gehandhaafd* bleef tot in Maart 1909.

DORDRECHT. — De volgende tabel bevat een overzicht van den stand van het loon en den arbeidsduur gedurende het jaar 1908 in de door deze kamer vertegenwoordigde bedrijven.