stelsel toch nauw verbonden aan dat van de masdjid, en evenals elders, blijft ook hier de masdjid ’t beheerschend centrum van ’t moslimsche godsdienstige leven.

Op Java treft men op verschillende plaatsen zoogenaamde pasantrèns aan, d.i. een wijk, waar santri’s (praktizeerende Mohammedanen) wonen. Deze pasantrèns hebben gewoonlijk hun ontstaan te danken aan vroegere vorsten of hooggeplaatste personen. Deze riepen dan van verschillende kanten moslims bij elkaar, wezen hun een wijk aan en voorzagen hen van ’t noodige. Ze hadden te zorgen voor de godsdienstige belangen der onderdanen van dien of dien grooten heer. Hun gelijkheid van beginsel, eenheid van plaats en kostwinning verplichtte hen als t ware hun positie te handhaven, en bij zulk een toestand kon het niet anders, of de godsdienst en de godsdienstzin weerstonden den tijd. Eén van hen werd dan aangewezen als kjai, wiens ambt erfelijk was, mits voldoende geschiktheid.

Waren deze Mohammedanen rijk geworden, dan gingen zij naar Mekka: later deden de zonen eveneens zoo en als ze terugkwamen, waren zij niet meer te verdringen door andere menschen. Nergens dan ook werd Mohammeds leer beter opgevolgd als in zulke pasantrèns. Ook nu nog komen de meeste Mekkagangers van dergelijke wijken.

Mohammedaansche vreemdelingen, die ergens een vast verblijf willen vestigen, kozen een of ander huis of erf in deze pasantrèns. Zulke pasantrèns oefenen op de naaste omgeving een invloed uit, die men niet mag onderschatten. Hierheen sturen de menschen hun zonen, soms ook hun dochters. De kjai bouwt, als er vele studenten zich aanmelden om daar te blijven, naast zijn huis een soort kosthuis. Hiernaast staat een keuken, waar de studenten zelf hun potje koken. Één van de jongens wordt door den kjai aangewezen als surveillant (loerah pondok').

Omdat er gewoonlijk zooveel leeraars noodig zijn, als er soorten boeken gebruikt worden, wordt de kjai, waar een drukke pasantrèn is, bijgestaan door vele leeraars. Deze geven in de masdjid les, de een in dezen, de andere in dien hoek. Klassen

‘) pondok = kosthuis.